Уикипедия kkwiki https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8B_%D0%B1%D0%B5%D1%82 MediaWiki 1.44.0-wmf.8 first-letter Таспа Арнайы Талқылау Қатысушы Қатысушы талқылауы Уикипедия Уикипедия талқылауы Сурет Сурет талқылауы МедиаУики МедиаУики талқылауы Үлгі Үлгі талқылауы Анықтама Анықтама талқылауы Санат Санат талқылауы Портал Портал талқылауы Жоба Жоба талқылауы TimedText TimedText talk Module Module talk Topic 0 3320 3414877 3409720 2024-12-28T00:55:15Z Casserium 68287 3414877 wikitext text/x-wiki Алғашқы қазақстандық жоғары оқу орны 1928 жылы Алматы қаласында «Қазақ мемлекеттік университеті» деген атаумен құрылған. 1930 жылы ол Қазақ мемлекеттік педагогикалық институтына айналды (қазір [[Қазақ ұлттық педагогикалық университеті|Абай атындағы ҚазҰПУ]]). 1934 жылы Қазақ мемлекеттік университеті қайта құрылды (қазір [[Қазақ ұлттық университеті|Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ]]). 2024-2025 жылғы оқу жылының басындағы ресми дерек бойынша [[Қазақстан|республика аумағында]] 113 жоғары оқу орны жұмыс істейді, оның 64-сі (56,6%-ы) жеке меншікте болса, 48-і (42,5%-ы) мемлекет және 1-еуі (0,9%-ы) шетел меншігінде.<ref>{{Cite web|url=https://stat.gov.kz/api/iblock/element/196781/file/kk/|title=Қазақстан Республикасындағы жоғары білім (2024-2025 оқу жылының басына)|lang=kk|publisher=[[Қазақстан Республикасы Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігі Ұлттық статистика бюросы|Ұлттық статистика бюросы]]|date=2024-12-25}}</ref> Жоғары оқу орындарының ішінде 11 ұлттық жоғары оқу орны (университет, академия, консерватория), 78 университет, 14 академия, 10 институт бар. == ''Мемлекеттік'' жоғары оқу орындары == === ''Дербес'' жоғары оқу орны === {| class="sortable" border="border:1px solid darkgray;" cellpadding="9" cellspacing="0" style="font-size:100%;margin:1em 1em 1em 0; background:#f9f9f9;border:1px solid darkgray;border-collapse:collapse;" width="100%" |- style="background-color:#99ccff;1px solid darkgray;text-align:center;font-weight:bold;" ! style="width:05%;" | Атауы ! style="width:05%;" | Қала ! style="width:05%;" | {{comment|Ашылған жыл}} ! style="width:05%;" | {{comment|Дербес мәртебе}} ! style="width:05%;" | Түрі ! style="width:05%;" | Басшысы ! style="width:05%;" | Сайты |- | [[Назарбаев Университеті]] | [[Астана]] | style="text-align:center;" |2010 | style="text-align:center;" |2011 | дербес білім беру ұйымы || <small>Президент: профессор</small> <br /> Ахмад Вакар || {{URL|https://nu.edu.kz/}} |} === ''Халықаралық'' жоғары оқу орны === {| class="sortable" border="border:1px solid darkgray;" cellpadding="9" cellspacing="0" style="font-size:100%;margin:1em 1em 1em 0; background:#f9f9f9;border:1px solid darkgray;border-collapse:collapse;" width="100%" |- style="background-color:#99ccff;1px solid darkgray;text-align:center;font-weight:bold;" ! style="width:20%;" | Атауы ! style="width:05%;" | Қала ! style="width:05%;" | {{comment|Ашылған жыл}} ! style="width:05%;" | {{comment|Халықаралық мәртебе}} ! style="width:05%;" | Түрі ! style="width:05%;" | Басшысы ! style="width:05%;" | Сайты |- | [[Халықаралық қазақ-түрік университеті|Қ.А. Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті]] | [[Түркістан (қала)|Түркістан]] | style="text-align:center;" |1991 | style="text-align:center;" |1992 | мекеме | <small>Ректор: экономика ғылымдарының кандидаты</small> <br />Темірбекова Жанар Амангелдіқызы |{{URL|https://ayu.edu.kz/}} |} === ''Ұлттық'' жоғары оқу орындары === {| class="sortable" border="border:1px solid darkgray;" cellpadding="9" cellspacing="0" style="font-size:100%;margin:1em 1em 1em 0; background:#f9f9f9;border:1px solid darkgray;border-collapse:collapse;" width="100%" |- style="background-color:#99ccff;1px solid darkgray;text-align:center;font-weight:bold;" ! style="width:26%;" | Атауы ! style="width:10%;" | Қала ! style="width:05%;" | {{comment|Ашылған жыл}} ! style="width:05%;" | {{comment|Ұлттық мәртебе}} ! style="width:05%;" | Түрі ! style="width:21%;" | Басшысы ! style="width:05%;" class="unsortable" | Сайты |- | [[Қазақ ұлттық университеті|Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті]] | [[Алматы]] | style="text-align:center;" |1934 | style="text-align:center;" |1993 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || {{sort|Түймебаев Жансейіт Қансейітұлы|<small>Басқарма төрағасы - ректор: филология ғылымдарының докторы</small> <br />[[Жансейіт Қансейітұлы Түймебаев|Түймебаев Жансейіт Қансейітұлы]]}} |{{URL|https://farabi.university/}} |- | [[Қазақ ұлттық техникалық зерттеу университеті|Қ.И. Сәтбаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық зерттеу университеті]] | [[Алматы]] | style="text-align:center;" |1934 | style="text-align:center;" |1994 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || {{sort|Бегентаев Мейрам Мұхаметрақымұлы|<small>Басқарма төрағасы - ректор: экономика ғылымдарының докторы</small> <br /> [[Мейрам Мұхаметрақымұлы Бегентаев|Бегентаев Мейрам Мұхаметрақымұлы]]}}|| {{URL|https://satbayev.university/}} |- | [[Қазақ ұлттық педагогикалық университеті|Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университеті]] | [[Алматы]] | style="text-align:center;" |1928 | style="text-align:center;" |2003 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || {{sort|Тілеп Болат Анапияұлы|<small>Басқарма төрағасы - ректор: саяси ғылымдар кандидаты</small> <br /> [[Болат Әнапияұлы Тілепов|Тілеп Болат Анапияұлы]]}}|| {{URL|https://www.kaznpu.kz/}} |- | [[Қазақ ұлттық медицина университеті|С.Ж. Асфендияров атындағы Қазақ ұлттық медицина университеті]] | [[Алматы]] | style="text-align:center;" |1931 | style="text-align:center;" |2001 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || {{sort|Шоранов Марат Едігеұлы|<small>Басқарма төрағасы - ректор: медицина ғылымдарының кандидаты</small> <br /> Шоранов Марат Едігеұлы}}|| {{URL|https://kaznmu.edu.kz/}} |- | [[Қазақ ұлттық аграрлық зерттеу университеті]] | [[Алматы]] | style="text-align:center;" |1929 (АЗМИ)<br />1930 (ҚазАШИ) | style="text-align:center;" |2001 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор: </small> <br /> ''бос орын'' | {{URL|https://www.kaznaru.edu.kz/}} |- |[[Қазақ ұлттық қыздар педагогикалық университеті]] |[[Алматы]] |style="text-align:center;" |1944 | style="text-align:center;" |2019 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || {{sort|Қанай Гүлмира Әмірханқызы|<small>Басқарма төрағасы - ректор: PhD докторы</small> <br /> Қанай Гүлмира Әмірханқызы}}|| {{URL|https://qyzpu.edu.kz/}} |- | [[Қазақ ұлттық өнер академиясы|Т. Жүргенов атындағы Қазақ ұлттық өнер академиясы]] | [[Алматы]] | style="text-align:center;" |1978 | style="text-align:center;" |2001 | республикалық мемлекеттік мекеме || {{sort|Арман Жүдебаев|<small>Ректор: Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері</small> <br />Жүдебаев Арман Әділханұлы}} | {{URL|https://kaznai.kz/}} |- | [[Қазақ ұлттық консерваториясы|Құрманғазы атындағы Қазақ ұлттық консерваториясы]] | [[Алматы]] | style="text-align:center;" |1944 | style="text-align:center;" |2001 | республикалық мемлекеттік мекеме || {{sort|Әшіров Нұркен Нұрғалиұлы|<small>Ректор: PhD докторы</small> <br /> Тасбергенова Гауһар Қошқарбекқызы}} | {{URL|https://www.conservatoire.edu.kz/}} |- | [[Еуразия ұлттық университеті|Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті]] | [[Астана]] | style="text-align:center;" |1996 | style="text-align:center;" |2001 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || {{sort|Сыдықов Ерлан Бәтташұлы|<small>Басқарма төрағасы - ректор: тарих ғылымдарының докторы</small> <br /> [[Ерлан Бәтташұлы Сыдықов|Сыдықов Ерлан Бәтташұлы]]}} |{{URL|https://enu.kz/}} |- | [[Қазақ ұлттық өнер университеті]] | [[Астана]] | style="text-align:center;" |1998 | style="text-align:center;" |1998 | республикалық мемлекеттік мекеме || {{sort|Мұсақожаева Айман Қожабекқызы|<small>Ректор: Қазақстанның халық әртісі</small> <br /> [[Айман Қожабекқызы Мұсақожаева|Мұсақожаева Айман Қожабекқызы]]}}|| {{URL|https://kaznui.edu.kz/}} |- | [[Қазақ ұлттық хореография академиясы]] | [[Астана]] | style="text-align:center;" |2015 | style="text-align:center;" |2015 | шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кәсіпорын || {{sort|Нүсіпжанова Бибігүл Нұрғалиқызы|<small>Ректор: Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері</small> <br /> [[Бибігүл Нұрғалиқызы Нүсіпжанова|Нүсіпжанова Бибігүл Нұрғалиқызы]]}} | {{URL|https://balletacademy.edu.kz}} |- | [[Қазақ ұлттық су шаруашылығы және ирригация университеті]] | [[Тараз]] | style="text-align:center;" |2024 | style="text-align:center;" |2024 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || || |} === ''Аймақтардағы мемлекеттік'' жоғары оқу орындары === {| class="sortable" border="border:1px solid darkgray;" cellpadding="9" cellspacing="0" style="font-size:100%;margin:1em 1em 1em 0; background:#f9f9f9;border:1px solid darkgray;border-collapse:collapse;" width="100%" |- style="background-color:#99ccff;1px solid darkgray;text-align:center;font-weight:bold;" ! style="width:26%;" | Атауы ! style="width:05%;" | Қала ! style="width:05%;" | {{comment|Ашылған жыл}} ! style="width:05%;" | Түрі ! style="width:05%;" | Басшысы ! style="width:05%;" | Сайты |- | [[Каспий технологиялар және инжиниринг университеті|Ш. Есенов атындағы Каспий технологиялар және инжиниринг университеті]] | [[Ақтау]] | style="text-align:center;" |1976 || коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Президент:</small> <br />Ахметов Берік Бақытжанұлы |{{URL|https://yu.edu.kz/}} |- | [[Ақтөбе өңірлік университеті|Қ. Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік университеті]] | [[Ақтөбе]] | style="text-align:center;" |1935 || коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Қарабасова Лаура Чапайқызы |{{URL|http://zhubanov.edu.kz/}} |- | [[Марат Оспанов атындағы Батыс Қазақстан медицина университеті|М. Оспанов атындағы Батыс Қазақстан медицина университеті]] | [[Ақтөбе]] | style="text-align:center;" |1957 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Қалиев Әсет Әскерұлы |{{URL|https://zkmu.edu.kz/}} |- |[[Азаматтық авиация академиясы]] |[[Алматы]] | style="text-align:center;" |1995 | акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Сейдахметов Бекен Қанелұлы |{{URL|https://caa.edu.kz/}} |- | [[Арқалық педагогикалық институты|Ы. Алтынсарин атындағы Арқалық педагогикалық институты]] | [[Арқалық (қала)|Арқалық]] | style="text-align:center;" |1972 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />''бос орын'' |{{URL|https://api.edu.kz/}} |- | [[Қазақ агротехникалық зерттеу университеті|С. Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық зерттеу университеті]] | [[Астана]] | style="text-align:center;" |1957 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Тіреуов Қанат Маратұлы |{{URL|https://kazatu.edu.kz/}} |- | [[Астана медицина университеті]] | [[Астана]] | style="text-align:center;" |1964 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Надыров Камалжан Талғатұлы |{{URL|https://amu.edu.kz/}} |- | [[Халел Досмұхамедов атындағы Атырау университеті|Х. Досмұхамедов атындағы Атырау университеті]] | [[Атырау]] | style="text-align:center;" |1950 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />[[Саламат Нұрмұханұлы Идрисов|Идрисов Саламат Нұрмұханұлы]] |{{URL|https://asu.edu.kz/}} |- | [[Атырау мұнай және газ университеті|С. Өтебаев атындағы Атырау мұнай және газ университеті]] | [[Атырау]] | style="text-align:center;" |1980 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Шакуликова Гүлзада Тәңірбергенқызы |{{URL|https://aogu.edu.kz/}} |- | [[Ш.Уәлиханов атындағы Көкшетау университеті|Ш. Уәлиханов атындағы Көкшетау университетi]] | [[Көкшетау]] | style="text-align:center;" |1962 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Сырлыбаев Марат Қадырұлы |{{URL|https://shokan.edu.kz/}} |- | [[Академик Е.А. Бөкетов атындағы Қарағанды университеті]] | [[Қарағанды]] | style="text-align:center;" |1938 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Дулатбеков Нұрлан Орынбасарқызы |{{URL|https://buketov.edu.kz/}} |- | [[Әбілқас Сағынов атындағы Қарағанды техникалық университеті|Ә. Сағынов атындағы Қарағанды техникалық университеті]] | [[Қарағанды]] | style="text-align:center;" |1953 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Сағынтаева Сәуле Саветқызы |{{URL|https://www.kstu.kz/}} |- | [[Қарағанды медицина университеті]] | [[Қарағанды]] | style="text-align:center;" |1950 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Тұрмұхамбетова Анар Ақылбекқызы |{{URL|https://qmu.edu.kz/}} |- | [[Ахмет Байтұрсынұлы атындағы Қостанай өңірлік университеті|А. Байтұрсынұлы атындағы Қостанай өңірлік университеті]] | [[Қостанай]] | style="text-align:center;" |1939 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Қуанышбаев Сейітбек Бекенұлы |{{URL|https://ksu.edu.kz/}} |- | [[Қорқыт Ата атындағы Қызылорда университеті]] | [[Қызылорда]] | style="text-align:center;" |1937 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Кәрімова Бейбіткүл Сәрсемханқызы |{{URL|https://korkyt.edu.kz/}} |- | [[Махамбет Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан университеті|М. Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан университеті]] | [[Орал]] | style="text-align:center;" |1932 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Серғалиев Нұрлан Хабибуллаұлы |{{URL|https://wku.edu.kz/}} |- | [[Батыс Қазақстан аграрлық-техникалық университеті|Жәңгір хан атындағы Батыс Қазақстан аграрлық-техникалық университеті]] | [[Орал]] | style="text-align:center;" |1963 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Наметов Асқар Мырзахметұлы |{{URL|https://wkau.edu.kz/}} |- | [[Сәрсен Аманжолов атындағы Шығыс Қазақстан университеті|С. Аманжолов атындағы Шығыс Қазақстан университеті]] | [[Өскемен]] | style="text-align:center;" |1952 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Төлеген Мұхтар Әділбекұлы |{{URL|https://vku.edu.kz/}} |- | [[Дәулет Серікбаев атындағы Шығыс Қазақстан техникалық университеті|Д. Серікбаев атындағы Шығыс Қазақстан техникалық университеті]] | [[Өскемен]] | style="text-align:center;" |1958 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Рахметуллина Сәуле Жәдігерқызы |{{URL|https://www.ektu.kz/}} |- | [[Торайғыров университеті]] | [[Павлодар]] | style="text-align:center;" |1960 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Садықов Еркін Тоқмұхамедұлы |{{URL|https://tou.edu.kz/}} |- | [[Павлодар педагогикалық университеті|Ә. Марғұлан атындағы Павлодар педагогикалық университеті]] | [[Павлодар]] | style="text-align:center;" |1962 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Әмірбекұлы Ержан |{{URL|https://ppu.edu.kz/}} |- | [[Солтүстік Қазақстан университеті|М. Қозыбаев атындағы Солтүстік Қазақстан университеті]] | [[Петропавл]] | style="text-align:center;" |1937 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Исақаев Ербол Маратұлы |{{URL|https://ku.edu.kz/}} |- | [[Рудный индустриялық университеті]] | [[Рудный]] | style="text-align:center;" |1977 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />''бос орын'' |{{URL|https://www.rii.edu.kz/}} |- | [[Шәкәрім атындағы университет|Семей қаласының Шәкәрім атындағы университеті]] | [[Семей]] | style="text-align:center;" |1934 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Орынбеков Думан Рымғалиұлы |{{URL|https://shakarim.edu.kz/}} |- | [[Семей медицина университеті]] | [[Семей]] | style="text-align:center;" |1953 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Дюсупов Алтай Ахметқалиұлы |{{URL|https://smu.edu.kz/}} |- | [[Жетісу университеті|І. Жансүгіров атындағы Жетісу университеті]] | [[Талдықорған]] | style="text-align:center;" |1972 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Бөрібаев Ермек Әбілтайұлы |{{URL|https://zhetysu.edu.kz/}} |- | [[М.Х. Дулати атындағы Тараз университеті]] | [[Тараз]] | style="text-align:center;" |1958 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Байжұманов Мұхтар Қазбекұлы |{{URL|https://dulaty.kz/}} |- | [[Қарағанды индустриялық университеті]] | [[Теміртау]] | style="text-align:center;" |1963 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />''бос орын'' |{{URL|https://tttu.edu.kz/}} |- | [[Халықаралық туризм және меймандостық университеті]] | [[Түркістан (қала)|Түркістан]] | style="text-align:center;" |2019 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Шоқпаров Әлібек Жұмабекұлы || {{URL|https://iuth.edu.kz/}} |- | [[Оңтүстік Қазақстан университеті|М. Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан университеті]] | [[Шымкент]] | style="text-align:center;" |1943 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />''бос орын'' |{{URL|https://auezov.edu.kz/}} |- | [[Оңтүстік Қазақстан педагогикалық университеті|Ө. Жәнібеков атындағы Оңтүстік Қазақстан педагогикалық университеті]] | [[Шымкент]] | style="text-align:center;" |1937 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />''бос орын'' |{{URL|https://okmpu.edu.kz/}} |} == ''Мемлекеттік органдардың'' жоғары оқу орындары == {| class="sortable" border="border:1px solid darkgray;" cellpadding="9" cellspacing="0" style="font-size:100%;margin:1em 1em 1em 0; background:#f9f9f9;border:1px solid darkgray;border-collapse:collapse;" width="100%" |- style="background-color:#99ccff;1px solid darkgray;text-align:center;font-weight:bold;" ! style="width:05%;" | Атауы ! style="width:05%;" | Қала ! style="width:05%;" | {{comment|Ашылған жыл}} ! style="width:05%;" | Басшысы ! style="width:05%;" | Басқарушы орган ! style="width:05%;" | Сайты |- | ҚР Президентінің жанындағы Мемлекеттік басқару академиясы | [[Астана]] | style="text-align:center;" |1994 | <small>Ректор:</small> <br /> Әбіл Ерлан Қуанышұлы || [[Қазақстан Республикасының Мемлекеттік қызмет істері агенттігі|Мемлекеттік қызмет істері агенттігі]] || {{URL|https://www.apa.kz/}} |- | [[Қазақстан Республикасының Жоғары Сот Кеңесі#Сот төрелігі академиясы|ҚР Жоғары Сот Кеңесінің жанындағы Сот төрелігі академиясы]] | [[Астана]] | style="text-align:center;" |2016 | <small>Ректор:</small> <br /> Баймолдина Зәуреш Хамитқызы || [[Қазақстан Республикасының Жоғары Сот Кеңесі|Жоғары Сот Кеңесі]] || {{URL|https://academy.sud.kz/}} |- | ҚР Бас прокуратурасының жанындағы Құқық қорғау органдары академиясы | [[Қосшы]] | style="text-align:center;" |2015 | {{sort|Сексембаев Марат Исламханұлы|<small>Ректор: әділет аға кеңесшісі</small> <br />Сексембаев Марат Исламханұлы}} |[[Қазақстан Республикасының Бас прокуратурасы|Бас прокуратура]] |{{URL|https://academy-gp.kz/}} |- | "AML ACADEMY" Қаржылық мониторинг академиясы | [[Астана]] | style="text-align:center;" |2023 | <small>Ректор:</small> <br /> Мерзадинов Ерғали Серікбайұлы || [[Қазақстан Республикасының Қаржылық мониторинг агенттігі|Қаржылық мониторинг агенттігі]] || {{URL|https://www.amlacademy.kz/}} |- | [[Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Академиясы|ҚР Ұлттық қауіпсіздік комитетінің академиясы]] | [[Алматы]] | style="text-align:center;" |1974 | {{sort|Мұқашев Ахат Ғаббасұлы|<small>Бастық: ұлттық қауіпсіздік генерал-майоры</small> <br /> Мұқашев Ахат Ғаббасұлы}} |[[Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті|Ұлттық қауіпсіздік комитеті]] |— |- | [[Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік әскери институты|ҚР Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара академиясы]] | [[Алматы]] | style="text-align:center;" |1931 | <small>Бастық: генерал-майор</small> <br />Поливанов Павел Константинович |[[Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті|Ұлттық қауіпсіздік комитеті]] |— |- | ҚР Төтенше жағдайлар министрлігінің М.Ғабдуллин атындағы Азаматтық қорғау академиясы | [[Көкшетау]] | style="text-align:center;" |1997 | {{sort|Әлібеков Ерлан Әлібекұлы|<small>Бастық: азаматтық қорғау полковнигі</small> <br />Әлібеков Ерлан Әлібекұлы}} |[[Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрлігі|Төтенше жағдайлар министрлігі]] |{{URL|http://agz.edu.kz/}} |- | [[Қазақстан Республикасы Ұлттық ұланының Академиясы|ҚР Ұлттық ұланының академиясы]] | [[Петропавл]] | style="text-align:center;" |1997 | {{sort|Тоқышев Артур Қалиақпарұлы|<small>Бастық: полковник</small> <br />Тоқышев Артур Қалиақпарұлы}} |[[Қазақстан Республикасының Ұлттық ұлан Бас қолбасшылығы|Ұлттық ұланның Бас қолбасшылығы]] |{{URL|https://www.ang.edu.kz/}} |- | ҚР Ішкі істер министрлігінің Ш.Қабылбаев атындағы Қостанай академиясы | [[Қостанай]] | style="text-align:center;" |1971 | {{sort|Дәрменов Ақынқали Дәуітбайұлы|<small>Бастық: полиция генерал-майоры</small> <br /> [[Ақынқали Дәуітбайұлы Дәрменов|Дәрменов Ақынқали Дәуітбайұлы]]}} |[[Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігі|Ішкі істер министрлігі]] |{{URL|https://qpa.edu.kz/}} |- | ҚР Ішкі істер министрлігінің М.Есболатов атындағы Алматы академиясы | [[Алматы]] | style="text-align:center;" |1956 | {{sort|Қобландин Қалижан Жеңісбекұлы|<small>Бастық: полиция полковнигі </small> <br /> Қобландин Қалижан Жеңісбекұлы}} |[[Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігі|Ішкі істер министрлігі]] |{{URL|https://alpolac.edu.kz/}} |- | [[Қазақстан Республикасы ІІМ Қарағанды академиясы|ҚР Ішкі істер министрлігінің Б.Бейсенов атындағы Қарағанды академиясы]] | [[Қарағанды]] | style="text-align:center;" |1969 | {{sort|Биекенов Нұрлан Амангелдіұлы|<small>Бастық: полиция полковнигі </small> <br /> Биекенов Нұрлан Амангелдіұлы}} |[[Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігі|Ішкі істер министрлігі]] |{{URL|https://kpa.edu.kz/}} |- | ҚР Ішкі істер министрлігінің М.Бөкенбаев атындағы Ақтөбе заң институты | [[Ақтөбе]] | style="text-align:center;" |1996 | {{sort|Мұхаметқалиев Нұркен Жанболатұлы|<small>Бастық: полиция полковнигі</small> <br /> Мұхаметқалиев Нұркен Жанболатұлы}} |[[Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігі|Ішкі істер министрлігі]] |{{URL|https://auimvd.edu.kz/}} |- | [[Ұлттық қорғаныс университеті|ҚР Қорғаныс министрлігінің Ұлттық қорғаныс университеті]] | [[Астана]] | style="text-align:center;" |1997 | {{sort|Мұстабеков Асқар Досбосынұлы|<small>Бастық: генерал-майор </small> <br /> Мұстабеков Асқар Досбосынұлы}} |[[Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрлігі|Қорғаныс министрлігі]] |{{URL|https://nuo.kz/}} |- | ҚР Қорғаныс министрлігінің Радиоэлектроника және байланыс әскери-инженерлік институты | [[Алматы]] | style="text-align:center;" |2001 | {{sort|Кабаков Нұртас Дәулетұлы|<small>Бастық: генерал-майор</small> <br /> Қабақов Нұртас Дәулетұлы}} |[[Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрлігі|Қорғаныс министрлігі]] |{{URL|https://www.viires.edu.kz/}} |- | ҚР Қорғаныс министрлігінің [[Әуе Қорғаныс Күштері Әскери Институты|Екі мәрте Кеңес Одағының Батыры Т.Ж.Бигелдинов атындағы Әуе қорғанысы күштерінің әскери институты]] | [[Ақтөбе]] | style="text-align:center;" |1974 | {{sort|Еспағанбетов Тимур Төлегенұлы|<small>Бастық: полковник</small> <br /> Еспағанбетов Тимур Төлегенұлы}} |[[Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрлігі|Қорғаныс министрлігі]] |{{URL|https://visvo.edu.kz/}} |- | ҚР Қорғаныс министрлігінің [[Құрлық әскерлерінің әскери институты|С.Нұрмағамбетов атындағы Құрлық әскерлерінің әскери институты]] | [[Алматы]] | style="text-align:center;" | 1970 | {{sort|Ибатулин Бауыржан Шарифулаұлы|<small>Бастық: генерал-майор </small> <br /> Ибатулин Бауыржан Шарифулаұлы}} |[[Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрлігі|Қорғаныс министрлігі]] | — |} == ''Жекеменшік'' жоғары оқу орындары == === Университеттер === {| class="sortable" border="border:1px solid darkgray;" cellpadding="9" cellspacing="0" style="font-size:100%;margin:1em 1em 1em 0; background:#f9f9f9;border:1px solid darkgray;border-collapse:collapse;" width="100%" |- style="background-color:#99ccff;1px solid darkgray;text-align:center;font-weight:bold;" ! style="width:26%;" | Атауы ! style="width:05%;" | Қала ! style="width:05%;" | {{comment|Ашылған жыл}} ! style="width:05%;" | Түрі ! style="width:05%;" | Басшысы ! style="width:05%;" | Сайты |- | [[Халықаралық ақпараттық технологиялар университеті]] | [[Алматы]] | style="text-align:center;" |2009 | акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Исахов Асылбек Абдиашимұлы |{{URL|https://iitu.edu.kz/}} |- | [[Қазақстан-Британ техникалық университеті]] || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |2001 || акционерлік қоғам || <small>Ректор (басқарма төрағасы):</small> <br />Ғабдуллин Маратбек Төлебергенұлы || {{URL|https://kbtu.edu.kz/}} |- | [[Нұр-Мүбарак Египет ислам мәдениеті университеті|«Нұр-Мүбарак» Египет ислам мәдениеті университеті]]{{efn|Құрылтайшысы — [[Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы]].}} || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |1993 || жеке мекеме || <small>Ректор:</small> <br />Мухаммад аш-Шаххат Абдулхамид Мухаммад ал-Жинди || {{URL|https://www.nmu.edu.kz/}} |- | [[Алматы энергетика және байланыс университеті|Ғ. Дәукеев атындағы Алматы энергетика және байланыс университеті]] || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |1975 || коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Ректор:</small> <br />Нығыметов Ғани Сақтағанұлы || {{URL|https://aues.edu.kz/}} |- | [[КИМЭП|КИМЭП университеті]] || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |1992 || коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Президент:</small> <br />[[Чан Йан Бэнг]] || {{URL|https://www.kimep.kz/}} |- | [[Қазақ халықаралық қатынастар және әлем тілдері университеті|Абылай хан атындағы Қазақ халықаралық қатынастар және әлем тілдері университеті]] || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |1941 || акционерлік қоғам || <small>Ректор:</small> <br />[[Сәлима Сағиқызы Құнанбаева|Құнанбаева Сәлима Сағиқызы]] || {{URL|https://www.ablaikhan.kz/}} |- | [[Тұран (университет)|«Тұран» университеті]] || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |1992 || мекеме || <small>Ректор:</small> <br />Алшанов Рахман Алшанұлы || {{URL|https://turan.edu.kz/}} |- |[[ALT Университеті|М. Тынышбаев атындағы ALT университеті]] |[[Алматы]] | style="text-align:center;" |1931 | акционерлік қоғам || <small>Президент-ректор:</small> <br />Әмірғалиева Салтанат Нұрәділқызы |{{URL|https://alt.edu.kz/}} |- | [[Нархоз университеті]] || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |1963 || коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Президент:</small> <br />Қожахмет Қанат Темірғалыұлы || {{URL|https://narxoz.edu.kz/}} |- | [[Алматы технологиялық университеті]] || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |1957 || акционерлік қоғам || <small>Президент:</small> <br />[[Құралбек Сәдібайұлы Құлажанов|Құлажанов Құралбек Сәдібайұлы]] <br /><small>Ректор:</small> <br />Құлажанов Талғат Құралбекұлы || {{URL|https://atu.edu.kz/}} |- | [[Қазақстан-Неміс университеті]] || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |1999 || білім беру мекемесі || <small>Президент:</small> <br />Волрад Роммель <br /><small>Ректор:</small> <br />Әжібаева Әсел Әуезқызы || {{URL|https://dku.kz/}} |- | [[Халықаралық бизнес университеті|К. Сағадиев атындағы Халықаралық бизнес университеті]] || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |1992 || жауапкершілігі шектеулі серіктестік || <small>Ректор:</small> <br />Махметова Анар Мұсақызы | {{URL|https://uib.edu.kz/}} |- | Қонаев Университеті || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |1993 || жауапкершілігі шектеулі серіктестік || <small>Президент:</small> <br />Жалаири Өмірәлі Шакарапұлы <br /><small>Ректор:</small> <br />Өмірәлі Жәзира Өмірәліқызы || {{URL|https://vuzkunaeva.kz/}} |- | Еуразия технологиялық университеті || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |1948 || жауапкершілігі шектеулі серіктестік || <small>Ректор:</small> <br />Сүлейменов Ербол Зинаддинұлы || {{URL|https://etu.edu.kz/}} |- | Каспий қоғамдық университеті || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |1992 || білім беру мекемесі || <small>Ректор:</small> <br />Нүсенов Жолдасбек Мүсілімқызы || {{URL|https://cu.edu.kz/}} |- | [[Халықаралық инженерлік-технологиялық университеті]]|| [[Алматы]] || style="text-align:center;" |2001 || жауапкершілігі шектеулі серіктестік || <small>Ректор:</small> <br />Сәрсенбекова Гүлнәр Әлібекқызы | {{URL|https://metu.edu.kz/}} |- | Халықаралық көліктік-гуманитарлық университеті || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |2000 || мекеме || <small>Президент:</small> <br />Омаров Амангелді Жұмағалиұлы <br /><small>Ректор:</small> <br />Тұрдалиев Әуезхан Тұрдалыұлы | {{URL|https://mtgu.edu.kz/}} |- | Алматы гуманитарлық-экономикалық университеті || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |1997 || мекеме || <small>Ректор:</small> <br />Корвяков Валерий Анатольевич || {{URL|https://ageu.edu.kz/}} |- | Қазақстан-Ресей медициналық университеті || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |1992 || мемлекеттік емес білім беру мекемесі || <small>Ректор:</small> <br />Жайнақбаев Нұрлан Темірбекұлы || {{URL|https://krmu.edu.kz/}} |- | Алматы менеджмент университеті || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |1988 || білім беру мекемесі || <small>Президент:</small> <br />Қожахметов Асылбек Базарбайұлы<br /><small>Ректор:</small> <br />Күреңкеева Гүлнара Тұрдалықызы || {{URL|https://almau.edu.kz/}} |- | «Қоғамдық денсаулық сақтау жоғары мектебі» Қазақстандық медицина университеті || [[Алматы]] || style="text-align:center;" | 1997|| жауапкершілігі шектеулі серіктестік || <small>Ректор:</small> <br />Әуезова Ардақ Мұханбетжанқызы || {{URL|https://ksph.edu.kz/}} |- |[[Қайнар (университет)|Q University]] |[[Алматы]] | style="text-align:center;" |1991 | мекеме || <small>Ректор:</small> <br />Джанегизова Айсұлу Сабирханқызы |{{URL|https://q-university.kz/}} |- | Халықаралық білім беру корпорациясы ([[Қазақ бас сәулет-құрылыс академиясы]], Қазақ-Америка Университеті) || [[Алматы]] || style="text-align:center;" | 1980&nbsp;(ҚазБСҚА) <br />1997 (ҚАУ) <br />2007 (ХБК) || жауапкершілігі шектеулі серіктестік || <small>Ректор:</small> <br />Имандосова Маргарита Булатовна || {{URL|https://mok.edu.kz/}} |- | [[Қазақ гуманитарлық заң университеті|М.С. Нәрікбаев атындағы КАЗГЮУ университеті]] || [[Астана]]|| style="text-align:center;" | 1994|| акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы:</small> <br />Нәрікбаев Талғат Мақсұтұлы <small>Провост (ректор):</small> <br />Пен Сергей Геннадьевич | {{URL|https://mnu.kz/}} |- | Astana IT University{{efn|91% үлесі "NNEF" қоғамдық қорына, 9% үлесі Қазақстан Үкіметіне тиесілі.}} || [[Астана]]|| style="text-align:center;" | 2019|| жауапкершілігі шектеулі серіктестік || <small>Ректор:</small> <br />Хикметов Асқар Құсыпбекұлы || {{URL|https://astanait.edu.kz/}} |- | Астана халықаралық университеті || [[Астана]]|| style="text-align:center;" | 2018 || жауапкершілігі шектеулі серіктестік || <small>Президент:</small> <br />Ырсалиев Серік Азтайұлы || {{URL|https://www.aiu.kz/}} |- | Esil University || [[Астана]]|| style="text-align:center;" | 1999 || мекеме || <small>Ректор:</small> <br />Таубаев Аяпберген Алданайұлы || {{URL|https://esil.edu.kz/}} |- | Қ. Құлажанов атындағы Қазақ технология және бизнес университеті{{efn|Жалғыз акционері — "[[Алматы технологиялық университеті]]" АҚ}} || [[Астана]]|| style="text-align:center;" | 2003|| акционерлік қоғам || <small>Президент-ректор:</small> <br />Байбеков Сейдіқасым Ниязбекұлы || {{URL|https://kaztbu.edu.kz/}} |- | «Тұран-Астана» Университеті || [[Астана]]|| style="text-align:center;" | 1998 || мекеме || <small>Ректор:</small> <br />Жапарова Гүлжамал Әлкенқызы || {{URL|https://tau-edu.kz/}} |- | Баишев Университеті || [[Ақтөбе]]|| style="text-align:center;" | 1996 || мекеме || <small>Ректор:</small> <br />Лыгина Ольга Ивановна || {{URL|https://bu.edu.kz/}} |- | Қазақ-орыс халықаралық университеті || [[Ақтөбе]]|| style="text-align:center;" | 1994|| жауапкершілігі шектеулі серіктестік || <small>Президент/ректор:</small> <br />Бердімұратова Лилиана Темірханқызы || {{URL|https://kriu.edu.kz/}} |- | [[Жезқазған университеті|Ө.А. Байқоңыров атындағы Жезқазған университеті]] || [[Жезқазған]]|| style="text-align:center;" | 1961|| акционерлік қоғам || <small>Президент-ректор:</small> <br />Тәкішев Әбділмәлік Арғынұлы || {{URL|https://zhezu.edu.kz/}} |- | А. Мырзахметов атындағы Көкшетау университеті || [[Көкшетау]]|| style="text-align:center;" | 2000|| мекеме || <small>Ректор:</small> <br />Елубаев Сағынтай Зекенұлы || {{URL|https://kuam.edu.kz/}} |- | [[Қарағанды экономика университеті|Қазтұтынуодағы Қарағанды университеті]]{{efn|Құрылтайшысы — ҚР кооперативтік ұйымдарының облыстық (өңірлік) бірлестіктерінің қауымдастығы (Қазтұтынуодағы)}} || [[Қарағанды]]|| style="text-align:center;" | 1966|| жеке мекеме || <small>Ректор:</small> <br />[[Ерқара Балқараұлы Аймағамбетов|Аймағанбетов Ерқара Балқараұлы]] || {{URL|https://keu.kz/}} |- | [[SDU University]]{{efn|Құрылтайшысы — "Білім Орда" Халықаралық қоғамдық қоры.}} || [[Қаскелең]] || style="text-align:center;" | 1996|| мекеме || <small>Ректор:</small> <br />Игенбаев Әлімжан Бекежанұлы || {{URL|https://sdu.edu.kz/}} |- | М. Дулатов атындағы Қостанай инженерлік-экономикалық университеті || [[Қостанай]] || style="text-align:center;" | 1996 || жеке мекеме || <small>Президент:</small> <br />Мамедов Рихсибай Абдурахманович<br /><small>Ректор:</small> <br />Исмаилов Арман Оразалыұлы || {{URL|https://kineu.edu.kz/}} |- | Академик З. Алдамжар атындағы Қостанай әлеуметтік-техникалық университеті || [[Қостанай]] || style="text-align:center;" | 1998 || мекеме || <small>Президент:</small> <br />Алдамжар Бибігүл Зұлқарнайқызы <br /><small>Ректор:</small> <br />Абдуллин Руслан Батыржанұлы || {{URL|https://kosstu.edu.kz/}} |- | «Болашақ» Қызылорда университеті || [[Қызылорда]] || style="text-align:center;" | 1995 || жауапкершілігі шектеулі серіктестік || <small>Президент:</small> <br />[[Бақберген Сәрсенұлы Досманбетов|Досманбетов Бақберген Сәрсенұлы]]<br /><small>Ректор:</small> <br />Досманбетов Динар Бақбергенұлы | {{URL|https://bolashak-edu.kz/}} |- | Қызылорда ашық университеті || [[Қызылорда]] || style="text-align:center;" | 1998 || білім беру мекемесі || <small>Ректор:</small> <br />Бисенов Қылышбай Алдабергенұлы || {{URL|https://ouk.edu.kz/}} |- | Батыс Қазақстан инновациялық-технологиялық университеті || [[Орал]] || style="text-align:center;" | 2000|| жеке меншік жоғары кәсіби білім беру мекемесі || <small>Ректор:</small> <br />Шакешев Бекболат Теміржанұлы || {{URL|https://wkitu.kz/}} |- | Қазақстан инновациялық және телекоммуникациялық жүйелер университеті || [[Орал]] || style="text-align:center;" | 1998 || мемлекеттік емес білім беру мекемесі || <small>Президент:</small> <br />[[Ақсерік Сарыұлы Әйтімов|Әйтімов Ақсерік Сарыұлы]]<br /> <small>Ректор:</small> <br />Баяхов Әліби Науханұлы || {{URL|https://kazuits.edu.kz/}} |- | [[Қазақстан-Американдық еркін университеті|Қазақстан-Америка еркін университеті]] || [[Өскемен]] || style="text-align:center;" | 1994|| жауапкершілігі шектеулі серіктестік || <small>Президент:</small> [[Ережеп Әлхайырұлы Мәмбетқазиев|Мәмбетқазиев Ережеп Әлхайырұлы]]<br /><small>Ректор:</small> <br />Мәмбетқазиев Айдар Ережепұлы || {{URL|https://kafu.edu.kz/}} |- | Инновациялық Еуразия университеті || [[Павлодар]] || style="text-align:center;" | 1991 || жауапкершілігі шектеулі серіктестік || <small>Ректор:</small> <br />Мұсабекова Гүлвира Айдарханқызы || {{URL|https://ineu.edu.kz/}} |- | Әлихан Бөкейхан университеті || [[Семей]] || style="text-align:center;" | 1998 || білім беру мекемесі || <small>Президент:</small> Құрманбаева Шырын Асылханқызы<br /><small>Ректор:</small> <br />Койчубаев Александр Сергеевич || {{URL|https://abu.edu.kz/}} |- | Академик Ә. Қуатбеков атындағы Халықтар Достығы университеті || [[Шымкент]]|| style="text-align:center;" | 1999|| мекеме || <small>Ректор:</small> <br />Қуатбекова Рабиға Әбдімұсақызы || {{URL|https://udn.edu.kz/}} |- | Ж.А. Тәшенев атындағы университет || [[Шымкент]]|| style="text-align:center;" | 1998 || жауапкершілігі шектеулі серіктестік || <small>Президент:</small> <br />Серік Оңалбайұлы<br /><small>Ректор:</small> <br />Байболов Қанат Сейтжанұлы || {{URL|https://tashenev.edu.kz/}} |- | «Мирас» Университеті || [[Шымкент]]|| style="text-align:center;" | 1997 || мекеме || <small>Президент:</small> Мырзалиев Мәлік Болатұлы<br /><small>Ректор:</small> <br />Халықберген Нүркен Ғалымұлы || {{URL|https://miras.edu.kz/}} |- | Орталық Азия Инновациялық Университеті || [[Шымкент]]|| style="text-align:center;" | 2021|| жауапкершілігі шектеулі серіктестік || <small>Ректор:</small> <br />Ажидинов Акмалдин Сапардинович || {{URL|https://caiu.edu.kz/}} |- | Шымкент университеті || [[Шымкент]]|| style="text-align:center;" | 2001 || жеке мекеме || <small>Ректор:</small> <br />Сейтқұлов Нұрлыбек Ақынұлы || {{URL|https://univershu.edu.kz/}} |} === Академиялар === {| class="sortable" border="border:1px solid darkgray;" cellpadding="9" cellspacing="0" style="font-size:100%;margin:1em 1em 1em 0; background:#f9f9f9;border:1px solid darkgray;border-collapse:collapse;" width="100%" |- style="background-color:#99ccff;1px solid darkgray;text-align:center;font-weight:bold;" ! style="width:26%;" | Атауы ! style="width:10%;" | Қала ! style="width:05%;" | {{comment|Ашылған жыл}} ! style="width:05%;" | Түрі ! style="width:05%;" | Басшысы ! Сайты |- | [[Қазақ спорт және туризм академиясы]] || [[Алматы]]|| style="text-align:center;" | 1944|| коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Президент:</small> <br />Закирьянов Қайрат Қайроллаұлы<br /> <small>Ректор:</small> <br />Закирьянов Бауыржан Қайратұлы | {{URL|https://kazast.edu.kz/}} |- | Дене шынықтыру және бұқаралық спорт академиясы || [[Астана]] || style="text-align:center;" | 2021 || жауапкершілігі шектеулі серіктестік || <small>Ректор:</small> <br />Дукетаев Болатбек Асылбекұлы || {{URL|https://apems.edu.kz/}} |- | Гуманитарлық-техникалық академия || [[Көкшетау]] || style="text-align:center;" | 1992|| мекеме || <small>Президент:</small> <br />Пак Владимир Юн-Динович<br /><small>Ректор:</small> <br />[[Әбілмәжін Мұсайыпұлы Аюлов|Аюлов Әбілмәжін Мұсайыпұлы]] || {{URL|https://gta.edu.kz/}} |- | «Болашақ» академиясы || [[Қарағанды]] || style="text-align:center;" | 1995 || мекеме || <small>Ректор:</small> <br />Рысмағамбетова Гүлнара Мусиқызы || {{URL|https://bolashaq.edu.kz/}} |- | Орталық Қазақстан Академиясы || [[Қарағанды]] || style="text-align:center;" | 2012 || жеке мекеме || <small>Ректор:</small> <br />Жүнісов Бақтыбай Жолжақсынұлы || {{URL|https://c-k-a.edu.kz/}} |- | [[Оңтүстік Қазақстан медицина академиясы]] || [[Шымкент]] || style="text-align:center;" | 1979 || акционерлік қоғам || <small>Ректор:</small> <br /> [[Мырзабек Мырзашұлы Рысбеков|Рысбеков Мырзабек Мырзашұлы]]|| {{URL|https://skma.edu.kz/}} |} === Институттар === {| class="sortable" border="border:1px solid darkgray;" cellpadding="9" cellspacing="0" style="font-size:100%;margin:1em 1em 1em 0; background:#f9f9f9;border:1px solid darkgray;border-collapse:collapse;" width="100%" |- style="background-color:#99ccff;1px solid darkgray;text-align:center;font-weight:bold;" ! style="width:26%;" | Атауы ! style="width:10%;" | Қала ! style="width:05%;" | {{comment|Ашылған жыл}} ! style="width:05%;" | Түрі ! style="width:05%;" | Басшысы ! Сайты |- | Л.Б. Гончаров атындағы Қазақ автомобиль-жол институты || [[Алматы]] || style="text-align:center;" | 1999 || мекеме || <small>Ректор:</small> <br />Қабашев Рақымжан Әбілқасымұлы || {{URL|https://kazadi.edu.kz/}} |- | [[Еуразия гуманитарлық институты|А.Қ. Құсайынов атындағы Еуразия гуманитарлық институты]] || [[Астана]] || style="text-align:center;" | 1995|| жоғары білім беру мекемесі || <small>Ректор:</small> <br />Исмаилов Амангелді Жақсылықұлы || {{URL|https://egi.edu.kz/}} |- | [[Атырау инженерлік-гуманитарлық институты]] || [[Атырау]] || style="text-align:center;" | 2001|| мекеме || <small>Ректор:</small> <br /> [[Ерсайын Валитханұлы Ихсанов|Ихсанов Ерсайын Валитханұлы]] || {{URL|https://aigi.kz/}} |- | [[Қаныш Сәтбаев атындағы Екібастұз инженерлік-техникалық институты (ЕИТИ)|Академик Қ. Сәтбаев атындағы Екібастұз инженерлік-техникалық институты]] || [[Екібастұз]] || style="text-align:center;" | 1994 || мекеме || <small>Ректор:</small> <br />Сиваракша Далида Маратовна || {{URL|https://eiti.edu.kz/}} |- | Ш. Мұртаза атындағы Халықаралық Тараз инновациялық институты || [[Тараз]] || style="text-align:center;" | 2008 || мекеме || <small>Президент:</small> <br />Мүслімов Нұржан Жомартұлы<br /> <small>Ректор:</small> <br />Баяндин Марат Асылбекұлы | {{URL|https://htii.edu.kz/}} |} == ''Шетелдік'' ЖОО филиалдары == {| class="sortable" border="border:1px solid darkgray;" cellpadding="9" cellspacing="0" style="font-size:100%;margin:1em 1em 1em 0; background:#f9f9f9;border:1px solid darkgray;border-collapse:collapse;" width="100%" |- style="background-color:#99ccff;1px solid darkgray;text-align:center;font-weight:bold;" ! style="width:26%;" | Филиал ! style="width:10%;" | Қала ! style="width:05%;" | {{comment|Ашылған жыл}} ! style="width:05%;" | Басшысы ! Сайты |- | {{ту|Ресей}} Санкт-Петербург гуманитарлық кәсіподақтар университеті || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |1984 || <small>Директор:</small> <br />Аубакирова Анна Александровна || {{URL|https://almata.gup.ru/}} |- | {{ту|Ресей}} Челябі мемлекеттік университеті || [[Қостанай]] || style="text-align:center;" |2000 || <small>Директор:</small> <br />Нализко Наталья Александровна || {{URL|https://csukz.ru/}} |- | {{ту|Ресей}} [[Мәскеу мемлекеттік университеті|М.В. Ломоносов атындағы Мәскеу мемлекеттік университеті]] || [[Астана]] || style="text-align:center;" |2001 || <small>Директор:</small> <br />Сидорович Александр Владимирович || {{URL|https://www.msu.kz/}} |- | {{ту|Ресей}} Мәскеу авиациялық институты || [[Байқоңыр (қала)|Байқоңыр]] || style="text-align:center;" |2012 || <small>Директор:</small> <br />Самойленко Елена Аркадьевна || {{URL|https://voshod.mai.ru/}} |- | {{ту|Ұлыбритания}} De Montfort University || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |2021 || <small>Кампус басшысы:</small> <br />Эрик Димла || {{URL|https://dmuk.edu.kz/}} |- | {{ту|Ресей}} «МИФИ» Ұлттық ядролық зерттеу университеті || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |2022 || <small>Директор:</small> <br />Дәулетов Асқар Ербұланұлы || {{URL|https://almaty.mephi.ru/}} |- | {{ту|Германия}} Қазақ-неміс тұрақты инженерия институты || [[Ақтау]] || style="text-align:center;" |2023 || <small>Директор:</small> <br />Макс Айрих || {{URL|https://kini.kz/}} |- | {{ту|Ұлыбритания}} Coventry University || [[Астана]] || style="text-align:center;" |2024 || <small>Президент:</small> <br />[[Мирас Мұхтарұлы Дәуленов|Дәуленов Мирас Мұхтарұлы]] || {{URL|https://coventry.edu.kz/}} |} * {{ту|АҚШ}} Аризона университеті ([[Петропавл]], 2022) * {{ту|Ресей}} [[Ресей мемлекеттік мұнай және газ университеті|И.М. Губкин атындағы Ресей мемлекеттік мұнай және газ университеті]] ([[Атырау]], 2022) * {{ту|Ұлыбритания}} Heriot-Watt University ([[Ақтөбе]], 2023)<ref>[https://kapital.kz/gosudarstvo/122564/kakiye-filialy-zarubezhnykh-vuzov-otkryli-v-kazakhstane.html Какие филиалы зарубежных вузов открыли в Казахстане]</ref> * {{ту|Польша}} Быдгощ экономика университеті ([[Семей]], 2023) * {{ту|Қытай}} [[Гонконг университеті]] ([[Алматы]], 2023) * {{ту|Қытай}} Тяньцзин кәсіби университеті ([[Өскемен]], 2023) * {{ту|Қытай}} Солтүстік-Батыс политехникалық университеті ([[Алматы]], 2023) * {{ту|Оңтүстік Корея}} Сеул ұлттық ғылым және технологиялар университеті ([[Қызылорда]], 2023) * {{ту|Италия}} Марке политехникалық университеті ([[Талдықорған]], 2024) * {{ту|Қытай}} Пекин университеті ([[Астана]], 2024) * {{ту|Қытай}} Пекин тіл және мәдениет университеті ([[Астана]], 2024) == Жекешелендірілген жоғары оқу орындары == # "[[ALT Университеті|М. Тынышбаев атындағы ALT университеті]]" АҚ — 2001 жылы мемлекеттік жоғары оқу орны болды. 2012 жылы жеке меншікте болған 65% акциясын "[[Қазақстан темір жолы]]" ұлттық компаниясы сатып алып, 2015 жылы өз үлесін 100%-ға дейін арттырды. 2018 жылы компания үлесі жеке меншікке сатылды. 2023 жылғы дерек бойынша жалғыз акционері — "Управляющая Компания КазАТК" ЖШС.<ref>[https://gr5.gosreestr.kz/p/ru/DossierDownload/GrObjects/1972436/%D0%9A%D0%9E%D0%9D%D0%A1%D0%BE%D0%BB%20%D0%A4%D0%9E%20%D0%B8%20%D0%90%D1%83%D0%B4%D0%B8%D1%82%20%D0%BE%D1%82%D1%87%D0%B5%D1%82%202023%20%D0%BE%D1%82%2026%2008%2024.pdf Аудиторский отчет за 2023 год (консолидированный)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20240923210852/https://gr5.gosreestr.kz/p/ru/DossierDownload/GrObjects/1972436/%D0%9A%D0%9E%D0%9D%D0%A1%D0%BE%D0%BB%20%D0%A4%D0%9E%20%D0%B8%20%D0%90%D1%83%D0%B4%D0%B8%D1%82%20%D0%BE%D1%82%D1%87%D0%B5%D1%82%202023%20%D0%BE%D1%82%2026%2008%2024.pdf |date=2024-09-23 }}</ref> # "[[Қазақстан-Британ техникалық университеті]]" АҚ — 2001 жылы құрылған кезде акциялары [[Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі|Білім және ғылым министрлігіне]], ал 2003-2018 жылдары "[[ҚазМұнайГаз]]" ұлттық компаниясына тиесілі болды. 2023 жылғы дерек бойынша жалғыз акционері — "NNEF" қоғамдық қоры.<ref>[https://opi.dfo.kz/p/ru/DossierDownload/DfoObjects/1959955/%D0%90%D1%83%D0%B4%D0%B8%D1%82%20%D0%BA%D0%BE%D0%BD%D1%81%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D0%B4%20%D0%A4%D0%9E%20%D0%9A%D0%91%D0%A2%D0%A3%202023.pdf Аудиторский отчет за 2023 год]</ref> # "[[Оңтүстік Қазақстан медицина академиясы]]" АҚ — 2018 жылға дейін 100% акциясы мемлекетке тиесілі болды. 2023 жылғы дерек бойынша жалғыз акционері — "Қазақ инновациялық университеті" ЖШС.<ref>[https://gr5.gosreestr.kz/p/ru/DossierDownload/GrObjects/1920467/%D0%9E%D1%82%D1%87%D0%B5%D1%82%20%D0%90%D0%9E%20%D0%AE%D0%9A%D0%9C%D0%90.pdf Аудиторский отчет за 2023 год] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20240924000049/https://gr5.gosreestr.kz/p/ru/DossierDownload/GrObjects/1920467/%D0%9E%D1%82%D1%87%D0%B5%D1%82%20%D0%90%D0%9E%20%D0%AE%D0%9A%D0%9C%D0%90.pdf |date=2024-09-24 }}</ref> # "Қазақ медициналық үздіксіз білім беру университеті" АҚ — 2015 жылға дейін 100% акциясы мемлекетке тиесілі болды. 2021 жылы бас лицензиясынан айырылды. # "ВШОЗ" Қазақстандық медицина университеті" ЖШС — 2015 жылға дейін 100% үлесі мемлекетке тиесілі болды. # "[[Халықаралық ақпараттық технологиялар университеті]]" АҚ — 2009 жылы құрылған кезде 50% акциясы, кейін 2015 жылға дейін 33% акциясы [[Зерде (холдинг)|"Зерде"]] ұлттық холдингіне тиесілі болды. 2023 жылғы дерек бойынша ең ірі акционерлері: "NNEF" қоғамдық қоры (85%), Мадина Бектұрғанова (10%).<ref>[https://gr5.gosreestr.kz/p/ru/DossierDownload/GrObjects/1970606/%D0%9E%D1%82%D1%87%D0%B5%D1%82%20%D0%BD%D0%B5%D0%B7%D0%B0%D0%B2%D0%B8%D1%81%D0%B8%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D0%BE%20%D0%B0%D1%83%D0%B4%D0%B8%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B0%20%20%D0%A4%D0%9E%20%D0%B7%D0%B0%20%D0%B3%D0%BE%D0%B4%202023%20%D0%9C%D0%A3%D0%98%D0%A2%20(%D0%A6%D0%B5%D0%BD%D1%82%D1%80%D0%B0%D1%83%D0%B4%D0%B8%D1%82%D0%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD).pdf Аудиторский отчет за 2023 год] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20240923195654/https://gr5.gosreestr.kz/p/ru/DossierDownload/GrObjects/1970606/%D0%9E%D1%82%D1%87%D0%B5%D1%82%20%D0%BD%D0%B5%D0%B7%D0%B0%D0%B2%D0%B8%D1%81%D0%B8%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D0%BE%20%D0%B0%D1%83%D0%B4%D0%B8%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B0%20%20%D0%A4%D0%9E%20%D0%B7%D0%B0%20%D0%B3%D0%BE%D0%B4%202023%20%D0%9C%D0%A3%D0%98%D0%A2%20(%D0%A6%D0%B5%D0%BD%D1%82%D1%80%D0%B0%D1%83%D0%B4%D0%B8%D1%82%D0%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD).pdf |date=2024-09-23 }}</ref> # [[КИМЭП|"КИМЭП Университеті"]] КеАҚ — 2004 жылға дейін мемлекеттік жоғары оқу орны болды. 2023 жылғы дерек бойынша акционерлері: жоғары оқу орнының басшысы [[Чан Йан Бэнг]] (60%), Қазақстан Үкіметі (40%).<ref>[https://ulysmedia.kz/analitika/19778-chto-skryvaet-kimep-skolko-stoit-obuchenie-kuda-idiot-pribyl-i-pochemu-on-ischez-iz-spiska-privatizatsii/ Что скрывает КИМЭП: сколько стоит обучение, куда идёт прибыль и почему он исчез из списка приватизации]</ref> # [[Қазақ гуманитарлық заң университеті|"М.С. Нәрікбаев атындағы КАЗГЮУ университеті"]] АҚ — 2001 жылға дейін мемлекеттік жоғары оқу орны болды. 2021 жылы мемлекет меншігінде қалған 35% акциясы жеке меншікке өтті. 2023 жылғы дерек бойынша ең ірі акционерлері: Нәрікбаевтар (58,5%; оның ішінде Талғат Нәрікбаев 38%), "Павлодар Білім" ЖШС (35%).<ref>[https://gr5.gosreestr.kz/p/ru/DossierDownload/GrObjects/1971990/%D0%9A%D0%BE%D0%BD%D1%81%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D0%B4%D0%B8%D1%80.%D0%9E%D1%87%D0%B5%D1%82.pdf Аудиторский отчет за 2023 год (консолидированный)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20240923232639/https://gr5.gosreestr.kz/p/ru/DossierDownload/GrObjects/1971990/%D0%9A%D0%BE%D0%BD%D1%81%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D0%B4%D0%B8%D1%80.%D0%9E%D1%87%D0%B5%D1%82.pdf |date=2024-09-23 }}</ref> # [[Жезқазған университеті|"Ө.А. Байқоңыров атындағы Жезқазған университеті"]] АҚ — 2001 жылға дейін мемлекеттік жоғары оқу орны болды. 2019 жылы мемлекет меншігінде қалған 35% акциясы жеке меншікке өтті. 2023 жылғы дерек бойынша акционерлері: "Білім бұлағы" ЖШС (65%), Арғын Айдар (35%).<ref>[https://gr5.gosreestr.kz/p/ru/DossierDownload/GrObjects/1971327/%D0%90%D1%83%D0%B4%D0%B8%D1%82%D0%BE%D1%80%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9%20%D0%BE%D1%82%D1%87%D0%B5%D1%82%20%D0%B7%D0%B0%202023%20%D0%B3%D0%BE%D0%B4.pdf Аудиторский отчет за 2023 год]{{Deadlink|date=December 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> # "[[Қазақ халықаралық қатынастар және әлем тілдері университеті|Абылай хан атындағы Қазақ халықаралық қатынастар және әлем тілдері университеті]]" АҚ — 2001 жылға дейін мемлекеттік жоғары оқу орны болды. 2019 жылы мемлекет меншігінде қалған 35% акциясы жеке меншікке өтті. 2024 жылғы дерек бойынша ең ірі акционерлері: "Айтек-ITEC" ЖШС (80%), "IBCC" ЖШС (17,5%).<ref>[https://gr5.gosreestr.kz/p/ru/DossierDownload/GrObjects/1963969/%D0%A4%D0%B8%D0%BD%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D1%8F%20%D0%BE%D1%82%D1%87%D0%B5%D1%82%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C%20%D0%B7%D0%B0%202023%20%D0%B3%D0%BE%D0%B4.pdf Аудиторский отчет за 2023 год] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20240923221513/https://gr5.gosreestr.kz/p/ru/DossierDownload/GrObjects/1963969/%D0%A4%D0%B8%D0%BD%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D1%8F%20%D0%BE%D1%82%D1%87%D0%B5%D1%82%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C%20%D0%B7%D0%B0%202023%20%D0%B3%D0%BE%D0%B4.pdf |date=2024-09-23 }}</ref> # "[[Қазақ бас сәулет-құрылыс академиясы]]" АҚ — 2001 жылға дейін мемлекеттік жоғары оқу орны болды. 2019 жылы мемлекет меншігінде қалған 35% акциясы жеке меншікке өтті. 2020 жылы [[Қазақ бас сәулет-құрылыс академиясы]] мен Қазақ-Америка университеті біртұтас Халықаралық білім беру корпорациясына біріктірілді. 2024 жылғы дерек бойынша корпорация иесі — "Verum Holding Ltd." жеке компаниясы. # "[[Қазақ спорт және туризм академиясы]]" КеАҚ — 2001 жылға дейін мемлекеттік жоғары оқу орны болды. 2015 жылы мемлекет меншігінде қалған 20% акциясы жеке меншікке өтті. 2023 жылғы дерек бойынша ең ірі акционерлері: Қайрат Закирьянов (30%), "Жарыс-СТ" ЖШС (29%), "Aktau Industries Service" ЖШС (20%), "Матай-KZ" ЖШС (19%).<ref>[https://gr5.gosreestr.kz/p/ru/DossierDownload/GrObjects/1941169/2023%20%D0%A4%D0%9E%20%D0%B8%20%D0%91%D0%91.pdf Аудиторский отчет за 2023 год] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20240923231642/https://gr5.gosreestr.kz/p/ru/DossierDownload/GrObjects/1941169/2023%20%D0%A4%D0%9E%20%D0%B8%20%D0%91%D0%91.pdf |date=2024-09-23 }}</ref> # "[[Нархоз университеті]]" КеАҚ — 2001 жылға дейін мемлекеттік жоғары оқу орны болды. 2023 жылғы дерек бойынша жалғыз акционері — [[Болат Жамитұлы Өтемұратов|Болат Өтемұратов]].<ref>[https://opi.dfo.kz/p/ru/DossierDownload/DfoObjects/1972310/%D0%9A%D0%BE%D0%BD%D1%81%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D0%B4%D0%B8%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D0%B0%D1%8F%20%D1%84%D0%B8%D0%BD%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D1%8F%20%D0%BE%D1%82%D1%87%D0%B5%D1%82%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C%20%D0%BD%D0%B0%2031.12.2023%20%D0%B3..pdf Аудиторский отчет за 2023 год (консолидированный)]</ref> # "[[Алматы технологиялық университеті]]" АҚ — 1999 жылға дейін мемлекеттік жоғары оқу орны болды. 2023 жылғы дерек бойынша жалғыз акционері — "Ертам" ЖШС.<ref>[https://opi.dfo.kz/p/ru/DossierDownload/DfoObjects/1940507/%D0%9A%D0%BE%D0%BD%D1%81%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D0%B4%D0%B8%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D0%B0%D1%8F%20%D1%84%D0%B8%D0%BD%20%D0%BE%D1%82%D1%87%D0%B5%D1%82%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C%202023.PDF Аудиторский отчет за 2023 год (консолидированный)]</ref> # "[[Алматы энергетика және байланыс университеті|Ғ. Дәукеев атындағы Алматы энергетика және байланыс университеті]]" КеАҚ — 1997 жылы [[Қазақ ұлттық техникалық зерттеу университеті|ҚазҰТУ-дан]] қайта бөлініп шыққаннан бастап акцияларының бір бөлігі жеке меншікте болды. 2019 жылы мемлекет меншігінде қалған 34% акциясы жеке меншікке өтті. 2023 жылғы дерек бойынша ең ірі акционерлері: "NNEF" қоғамдық қоры (34%), Александр Салдузи (30%), Эдгар Салдузи (28%).<ref>[https://gr5.gosreestr.kz/p/ru/DossierDownload/GrObjects/1964447/%D0%9E%D1%82%D1%87%D0%B5%D1%82%20%D0%A2%D0%9E%D0%9E%20%D0%90%D0%B9%D0%B0%D1%83%D0%B4%D0%B8%D1%82%202023%D0%B3_compressed.pdf Аудиторский отчет за 2023 год (консолидированный)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20240923220134/https://gr5.gosreestr.kz/p/ru/DossierDownload/GrObjects/1964447/%D0%9E%D1%82%D1%87%D0%B5%D1%82%20%D0%A2%D0%9E%D0%9E%20%D0%90%D0%B9%D0%B0%D1%83%D0%B4%D0%B8%D1%82%202023%D0%B3_compressed.pdf |date=2024-09-23 }}</ref> == Ерекше мәртебесі бар жоғары оқу орындары == # Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті (2001) # Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті (2001) # Қазақ ұлттық аграрлық зерттеу университеті (2001) # Қ.И. Сәтбаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық зерттеу университеті (2001) # С.Ж. Асфендияров атындағы Қазақ ұлттық медицина университеті (2001) # Т. Жүргенов атындағы Қазақ ұлттық өнер академиясы (2001) # Құрманғазы атындағы Қазақ ұлттық консерваториясы (2001) # Қазақ ұлттық өнер университеті (2001) # Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университеті (2003) # Президент жанындағы Мемлекеттік басқару академиясы (2006) # Бас прокуратура жанындағы Құқық қорғау органдары академиясы (2015) # Жоғары Сот Кеңесі жанындағы Сот төрелігі академиясы (2016) # Қазақ ұлттық хореография академиясы (2016) # Ұлттық қорғаныс университеті (2018) # Қазақ ұлттық қыздар педагогикалық университеті (2018) # Қ.А. Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті (2020)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U010000648_ Жоғары оқу орындарына ерекше мәртебе беру туралы]</ref> === Зерттеу университеттері === # Қ.И. Сәтбаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық зерттеу университеті (2014) # Назарбаев университеті (2015) # С.Ж. Асфендияров атындағы Қазақ ұлттық медицина университеті (2019) # Қарағанды медицина университеті (2019) # Қазақ ұлттық аграрлық зерттеу университеті (2020) # С. Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық зерттеу университеті (2020) # Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті (2022) # Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті (2022) # М. Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан университеті (2023) # Академик Е.А. Бөкетов атындағы Қарағанды университеті (2024) == Бұрынғы жоғары оқу орындары == === Біріктірілген мемлекеттік ЖОО-лар === # Қаржы академиясы (Астана, 2021 жылы Еуразия ұлттық университетіне қосылды)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P2100000734 "Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті" коммерциялық емес акционерлік қоғамын қайта ұйымдастыру туралы]</ref> # [[Қостанай мемлекеттік педагогикалық институты|Ө. Сұлтанғазин атындағы Қостанай мемлекеттік педагогикалық университеті]] (Қостанай, 2019 жылы Қостанай өңірлік университетіне қосылды) # [[Тараз мемлекеттік педагогикалық университеті]] (Тараз, 2019 жылы Тараз өңірлік университетіне қосылды)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P1900000752 Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі жоғары оқу орындарының кейбір мәселелері туралы]</ref> # [[Қаржы полициясы академиясы]] (Қосшы, 2015 жылы Құқық қорғау органдары академиясына қосылды)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P1500000433 "Қаржы полициясы академиясы" мемлекеттік мекемесін тарату туралы]</ref> # Ақтөбе мемлекеттік педагогикалық институты (Ақтөбе, 2013 жылы Ақтөбе өңірлік университетіне қосылды) # [[Семей мемлекеттік педагогикалық институты]] (Семей, 2013 жылы Шәкәрім университетіне қосылды)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P1300000529 Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің жекелеген республикалық мемлекеттік ұйымдарын қайта ұйымдастыру туралы]</ref> === Жабылған және лицензиясынан айырылған жекеменшік ЖОО-лар === # [[Шет тілдер және іскерлік карьера университеті]] (Алматы, 2021)<ref>[https://egemen.kz/article/290227-qazaqstanda-taghy-bir-dgoghary-oqu-orny-litsenziyasynan-ayyryldy Қазақстанда тағы бір жоғары оқу орны лицензиясынан айырылды]</ref> # «Орда» университеті (Шымкент, 2021) — Сол жылы «Мирас» университетімен бірікті<ref>[https://www.gov.kz/memleket/entities/edu/press/news/details/227767 ҚАЗАҚСТАННЫҢ ЕКІ ЖОҒАРЫ ОҚУ ОРНЫ БАС ЛИЦЕНЗИЯСЫНАН АЙЫРЫЛДЫ]</ref> # «Ақмешіт» гуманитарлық-техникалық институты (Қызылорда, 2021)<ref>[https://egemen.kz/amp/article/284248-elimizdegi-taghy-bir-dgoghary-oqu-orny-litsenziyasynan-ayyryldy Еліміздегі тағы бір жоғары оқу орны лицензиясынан айырылды]</ref> # Орталық Азия университеті (Алматы, 2021)<ref>[https://inbusiness.kz/kz/last/ush-zhoo-akkreditteu-turaly-kualikterinen-ajyryldy Үш ЖОО аккредиттеу туралы куәліктерінен айырылды]</ref> # Ақтау гуманитарлық-техникалық университеті (Ақтау, 2021) # «Астана» университеті (Астана, 2021) # [[Алматы дәрігерлер білімін жетілдіру институты|Қазақ медициналық үздіксіз білім беру университеті]] (Алматы, 2021)<ref>[https://kaz.tengrinews.kz/kazakhstan_news/kazak-meditsinalyik-uzdksz-blm-beru-universitet-kyizmetn-324339/amp/ Қазақ медициналық үздіксіз білім беру университеті қызметін тоқтатты]</ref> # Аймақтық әлеуметтік-инновациялық университеті (Шымкент, 2020)<ref>[https://qazaqstan.tv/news/122607/ Шымкент аймақтық әлеуметтік-инновациялық университеті жабылды]</ref> # Қазақ еңбек және әлеуметтік қатынастар академиясы (Алматы) # Қазақ инженерлік, қаржы-банк академиясы (Алматы) # «Алматы» университеті (Алматы) # Экономики және құқық академиясы (Алматы) # «Парасат» Қазақстан көпбейінді институты (Алматы) # Экономика және басқару академиясы - Еуразия нарық институты (Алматы) # Қазақ инженерлік-техникалық академиясы (Астана) # «Көкше» академиясы (Көкшетау) # Ө.А. Жолдасбеков атындағы Экономика және құқық академиясы (Талдықорған) # Қазақ инновациялық университеті (Семей) # Жамбыл гуманитарлық-техникалық университеті (Тараз) # Тараз техникалық институты (Тараз) == Ескертпелер == {{notelist}} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Қазақстан жоғарғы оқу орындары]] [[Санат:Қазақстан бойынша тізімдер]] [[Санат:Елдер бойынша жоғары оқу орындарының тізімдері]] 0s2nml4spb1g7bcysyp3zp0netd1yz3 3414879 3414877 2024-12-28T01:37:27Z Casserium 68287 3414879 wikitext text/x-wiki Алғашқы қазақстандық жоғары оқу орны 1928 жылы Алматы қаласында «Қазақ мемлекеттік университеті» деген атаумен құрылған. 1930 жылы ол Қазақ мемлекеттік педагогикалық институтына айналды (қазір [[Қазақ ұлттық педагогикалық университеті|Абай атындағы ҚазҰПУ]]). 1934 жылы Қазақ мемлекеттік университеті қайта құрылды (қазір [[Қазақ ұлттық университеті|Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ]]). 2024-2025 оқу жылының басындағы ресми дерек бойынша [[Қазақстан|республика аумағында]] 113 жоғары оқу орны жұмыс істейді, оның 64-сі (56,6%-ы) жеке меншікте болса, 48-і (42,5%-ы) мемлекет және 1-еуі (0,9%-ы) шетел меншігінде.<ref>{{Cite web|url=https://stat.gov.kz/api/iblock/element/196781/file/kk/|title=Қазақстан Республикасындағы жоғары білім (2024-2025 оқу жылының басына)|lang=kk|publisher=[[Қазақстан Республикасы Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігі Ұлттық статистика бюросы|Ұлттық статистика бюросы]]|date=2024-12-25}}</ref> Жоғары оқу орындарының ішінде 11 ұлттық жоғары оқу орны (университет, академия, консерватория), 78 университет, 14 академия, 10 институт бар. == ''Мемлекеттік'' жоғары оқу орындары == === ''Дербес'' жоғары оқу орны === {| class="sortable" border="border:1px solid darkgray;" cellpadding="9" cellspacing="0" style="font-size:100%;margin:1em 1em 1em 0; background:#f9f9f9;border:1px solid darkgray;border-collapse:collapse;" width="100%" |- style="background-color:#99ccff;1px solid darkgray;text-align:center;font-weight:bold;" ! style="width:05%;" | Атауы ! style="width:05%;" | Қала ! style="width:05%;" | {{comment|Ашылған жыл}} ! style="width:05%;" | {{comment|Дербес мәртебе}} ! style="width:05%;" | Түрі ! style="width:05%;" | Басшысы ! style="width:05%;" | Сайты |- | [[Назарбаев Университеті]] | [[Астана]] | style="text-align:center;" |2010 | style="text-align:center;" |2011 | дербес білім беру ұйымы || <small>Президент: профессор</small> <br /> Ахмад Вакар || {{URL|https://nu.edu.kz/}} |} === ''Халықаралық'' жоғары оқу орны === {| class="sortable" border="border:1px solid darkgray;" cellpadding="9" cellspacing="0" style="font-size:100%;margin:1em 1em 1em 0; background:#f9f9f9;border:1px solid darkgray;border-collapse:collapse;" width="100%" |- style="background-color:#99ccff;1px solid darkgray;text-align:center;font-weight:bold;" ! style="width:20%;" | Атауы ! style="width:05%;" | Қала ! style="width:05%;" | {{comment|Ашылған жыл}} ! style="width:05%;" | {{comment|Халықаралық мәртебе}} ! style="width:05%;" | Түрі ! style="width:05%;" | Басшысы ! style="width:05%;" | Сайты |- | [[Халықаралық қазақ-түрік университеті|Қ.А. Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті]] | [[Түркістан (қала)|Түркістан]] | style="text-align:center;" |1991 | style="text-align:center;" |1992 | мекеме | <small>Ректор: экономика ғылымдарының кандидаты</small> <br />Темірбекова Жанар Амангелдіқызы |{{URL|https://ayu.edu.kz/}} |} === ''Ұлттық'' жоғары оқу орындары === {| class="sortable" border="border:1px solid darkgray;" cellpadding="9" cellspacing="0" style="font-size:100%;margin:1em 1em 1em 0; background:#f9f9f9;border:1px solid darkgray;border-collapse:collapse;" width="100%" |- style="background-color:#99ccff;1px solid darkgray;text-align:center;font-weight:bold;" ! style="width:26%;" | Атауы ! style="width:10%;" | Қала ! style="width:05%;" | {{comment|Ашылған жыл}} ! style="width:05%;" | {{comment|Ұлттық мәртебе}} ! style="width:05%;" | Түрі ! style="width:21%;" | Басшысы ! style="width:05%;" class="unsortable" | Сайты |- | [[Қазақ ұлттық университеті|Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті]] | [[Алматы]] | style="text-align:center;" |1934 | style="text-align:center;" |1993 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || {{sort|Түймебаев Жансейіт Қансейітұлы|<small>Басқарма төрағасы - ректор: филология ғылымдарының докторы</small> <br />[[Жансейіт Қансейітұлы Түймебаев|Түймебаев Жансейіт Қансейітұлы]]}} |{{URL|https://farabi.university/}} |- | [[Қазақ ұлттық техникалық зерттеу университеті|Қ.И. Сәтбаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық зерттеу университеті]] | [[Алматы]] | style="text-align:center;" |1934 | style="text-align:center;" |1994 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || {{sort|Бегентаев Мейрам Мұхаметрақымұлы|<small>Басқарма төрағасы - ректор: экономика ғылымдарының докторы</small> <br /> [[Мейрам Мұхаметрақымұлы Бегентаев|Бегентаев Мейрам Мұхаметрақымұлы]]}}|| {{URL|https://satbayev.university/}} |- | [[Қазақ ұлттық педагогикалық университеті|Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университеті]] | [[Алматы]] | style="text-align:center;" |1928 | style="text-align:center;" |2003 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || {{sort|Тілеп Болат Анапияұлы|<small>Басқарма төрағасы - ректор: саяси ғылымдар кандидаты</small> <br /> [[Болат Әнапияұлы Тілепов|Тілеп Болат Анапияұлы]]}}|| {{URL|https://www.kaznpu.kz/}} |- | [[Қазақ ұлттық медицина университеті|С.Ж. Асфендияров атындағы Қазақ ұлттық медицина университеті]] | [[Алматы]] | style="text-align:center;" |1931 | style="text-align:center;" |2001 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || {{sort|Шоранов Марат Едігеұлы|<small>Басқарма төрағасы - ректор: медицина ғылымдарының кандидаты</small> <br /> Шоранов Марат Едігеұлы}}|| {{URL|https://kaznmu.edu.kz/}} |- | [[Қазақ ұлттық аграрлық зерттеу университеті]] | [[Алматы]] | style="text-align:center;" |1929 (АЗМИ)<br />1930 (ҚазАШИ) | style="text-align:center;" |2001 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор: </small> <br /> ''бос орын'' | {{URL|https://www.kaznaru.edu.kz/}} |- |[[Қазақ ұлттық қыздар педагогикалық университеті]] |[[Алматы]] |style="text-align:center;" |1944 | style="text-align:center;" |2019 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || {{sort|Қанай Гүлмира Әмірханқызы|<small>Басқарма төрағасы - ректор: PhD докторы</small> <br /> Қанай Гүлмира Әмірханқызы}}|| {{URL|https://qyzpu.edu.kz/}} |- | [[Қазақ ұлттық өнер академиясы|Т. Жүргенов атындағы Қазақ ұлттық өнер академиясы]] | [[Алматы]] | style="text-align:center;" |1978 | style="text-align:center;" |2001 | республикалық мемлекеттік мекеме || {{sort|Арман Жүдебаев|<small>Ректор: Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері</small> <br />Жүдебаев Арман Әділханұлы}} | {{URL|https://kaznai.kz/}} |- | [[Қазақ ұлттық консерваториясы|Құрманғазы атындағы Қазақ ұлттық консерваториясы]] | [[Алматы]] | style="text-align:center;" |1944 | style="text-align:center;" |2001 | республикалық мемлекеттік мекеме || {{sort|Әшіров Нұркен Нұрғалиұлы|<small>Ректор: PhD докторы</small> <br /> Тасбергенова Гауһар Қошқарбекқызы}} | {{URL|https://www.conservatoire.edu.kz/}} |- | [[Еуразия ұлттық университеті|Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті]] | [[Астана]] | style="text-align:center;" |1996 | style="text-align:center;" |2001 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || {{sort|Сыдықов Ерлан Бәтташұлы|<small>Басқарма төрағасы - ректор: тарих ғылымдарының докторы</small> <br /> [[Ерлан Бәтташұлы Сыдықов|Сыдықов Ерлан Бәтташұлы]]}} |{{URL|https://enu.kz/}} |- | [[Қазақ ұлттық өнер университеті]] | [[Астана]] | style="text-align:center;" |1998 | style="text-align:center;" |1998 | республикалық мемлекеттік мекеме || {{sort|Мұсақожаева Айман Қожабекқызы|<small>Ректор: Қазақстанның халық әртісі</small> <br /> [[Айман Қожабекқызы Мұсақожаева|Мұсақожаева Айман Қожабекқызы]]}}|| {{URL|https://kaznui.edu.kz/}} |- | [[Қазақ ұлттық хореография академиясы]] | [[Астана]] | style="text-align:center;" |2015 | style="text-align:center;" |2015 | шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кәсіпорын || {{sort|Нүсіпжанова Бибігүл Нұрғалиқызы|<small>Ректор: Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері</small> <br /> [[Бибігүл Нұрғалиқызы Нүсіпжанова|Нүсіпжанова Бибігүл Нұрғалиқызы]]}} | {{URL|https://balletacademy.edu.kz}} |- | [[Қазақ ұлттық су шаруашылығы және ирригация университеті]] | [[Тараз]] | style="text-align:center;" |2024 | style="text-align:center;" |2024 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || || |} === ''Аймақтардағы мемлекеттік'' жоғары оқу орындары === {| class="sortable" border="border:1px solid darkgray;" cellpadding="9" cellspacing="0" style="font-size:100%;margin:1em 1em 1em 0; background:#f9f9f9;border:1px solid darkgray;border-collapse:collapse;" width="100%" |- style="background-color:#99ccff;1px solid darkgray;text-align:center;font-weight:bold;" ! style="width:26%;" | Атауы ! style="width:05%;" | Қала ! style="width:05%;" | {{comment|Ашылған жыл}} ! style="width:05%;" | Түрі ! style="width:05%;" | Басшысы ! style="width:05%;" | Сайты |- | [[Каспий технологиялар және инжиниринг университеті|Ш. Есенов атындағы Каспий технологиялар және инжиниринг университеті]] | [[Ақтау]] | style="text-align:center;" |1976 || коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Президент:</small> <br />Ахметов Берік Бақытжанұлы |{{URL|https://yu.edu.kz/}} |- | [[Ақтөбе өңірлік университеті|Қ. Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік университеті]] | [[Ақтөбе]] | style="text-align:center;" |1935 || коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Қарабасова Лаура Чапайқызы |{{URL|http://zhubanov.edu.kz/}} |- | [[Марат Оспанов атындағы Батыс Қазақстан медицина университеті|М. Оспанов атындағы Батыс Қазақстан медицина университеті]] | [[Ақтөбе]] | style="text-align:center;" |1957 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Қалиев Әсет Әскерұлы |{{URL|https://zkmu.edu.kz/}} |- |[[Азаматтық авиация академиясы]] |[[Алматы]] | style="text-align:center;" |1995 | акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Сейдахметов Бекен Қанелұлы |{{URL|https://caa.edu.kz/}} |- | [[Арқалық педагогикалық институты|Ы. Алтынсарин атындағы Арқалық педагогикалық институты]] | [[Арқалық (қала)|Арқалық]] | style="text-align:center;" |1972 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />''бос орын'' |{{URL|https://api.edu.kz/}} |- | [[Қазақ агротехникалық зерттеу университеті|С. Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық зерттеу университеті]] | [[Астана]] | style="text-align:center;" |1957 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Тіреуов Қанат Маратұлы |{{URL|https://kazatu.edu.kz/}} |- | [[Астана медицина университеті]] | [[Астана]] | style="text-align:center;" |1964 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Надыров Камалжан Талғатұлы |{{URL|https://amu.edu.kz/}} |- | [[Халел Досмұхамедов атындағы Атырау университеті|Х. Досмұхамедов атындағы Атырау университеті]] | [[Атырау]] | style="text-align:center;" |1950 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />[[Саламат Нұрмұханұлы Идрисов|Идрисов Саламат Нұрмұханұлы]] |{{URL|https://asu.edu.kz/}} |- | [[Атырау мұнай және газ университеті|С. Өтебаев атындағы Атырау мұнай және газ университеті]] | [[Атырау]] | style="text-align:center;" |1980 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Шакуликова Гүлзада Тәңірбергенқызы |{{URL|https://aogu.edu.kz/}} |- | [[Ш.Уәлиханов атындағы Көкшетау университеті|Ш. Уәлиханов атындағы Көкшетау университетi]] | [[Көкшетау]] | style="text-align:center;" |1962 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Сырлыбаев Марат Қадырұлы |{{URL|https://shokan.edu.kz/}} |- | [[Академик Е.А. Бөкетов атындағы Қарағанды университеті]] | [[Қарағанды]] | style="text-align:center;" |1938 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Дулатбеков Нұрлан Орынбасарқызы |{{URL|https://buketov.edu.kz/}} |- | [[Әбілқас Сағынов атындағы Қарағанды техникалық университеті|Ә. Сағынов атындағы Қарағанды техникалық университеті]] | [[Қарағанды]] | style="text-align:center;" |1953 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Сағынтаева Сәуле Саветқызы |{{URL|https://www.kstu.kz/}} |- | [[Қарағанды медицина университеті]] | [[Қарағанды]] | style="text-align:center;" |1950 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Тұрмұхамбетова Анар Ақылбекқызы |{{URL|https://qmu.edu.kz/}} |- | [[Ахмет Байтұрсынұлы атындағы Қостанай өңірлік университеті|А. Байтұрсынұлы атындағы Қостанай өңірлік университеті]] | [[Қостанай]] | style="text-align:center;" |1939 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Қуанышбаев Сейітбек Бекенұлы |{{URL|https://ksu.edu.kz/}} |- | [[Қорқыт Ата атындағы Қызылорда университеті]] | [[Қызылорда]] | style="text-align:center;" |1937 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Кәрімова Бейбіткүл Сәрсемханқызы |{{URL|https://korkyt.edu.kz/}} |- | [[Махамбет Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан университеті|М. Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан университеті]] | [[Орал]] | style="text-align:center;" |1932 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Серғалиев Нұрлан Хабибуллаұлы |{{URL|https://wku.edu.kz/}} |- | [[Батыс Қазақстан аграрлық-техникалық университеті|Жәңгір хан атындағы Батыс Қазақстан аграрлық-техникалық университеті]] | [[Орал]] | style="text-align:center;" |1963 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Наметов Асқар Мырзахметұлы |{{URL|https://wkau.edu.kz/}} |- | [[Сәрсен Аманжолов атындағы Шығыс Қазақстан университеті|С. Аманжолов атындағы Шығыс Қазақстан университеті]] | [[Өскемен]] | style="text-align:center;" |1952 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Төлеген Мұхтар Әділбекұлы |{{URL|https://vku.edu.kz/}} |- | [[Дәулет Серікбаев атындағы Шығыс Қазақстан техникалық университеті|Д. Серікбаев атындағы Шығыс Қазақстан техникалық университеті]] | [[Өскемен]] | style="text-align:center;" |1958 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Рахметуллина Сәуле Жәдігерқызы |{{URL|https://www.ektu.kz/}} |- | [[Торайғыров университеті]] | [[Павлодар]] | style="text-align:center;" |1960 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Садықов Еркін Тоқмұхамедұлы |{{URL|https://tou.edu.kz/}} |- | [[Павлодар педагогикалық университеті|Ә. Марғұлан атындағы Павлодар педагогикалық университеті]] | [[Павлодар]] | style="text-align:center;" |1962 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Әмірбекұлы Ержан |{{URL|https://ppu.edu.kz/}} |- | [[Солтүстік Қазақстан университеті|М. Қозыбаев атындағы Солтүстік Қазақстан университеті]] | [[Петропавл]] | style="text-align:center;" |1937 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Исақаев Ербол Маратұлы |{{URL|https://ku.edu.kz/}} |- | [[Рудный индустриялық университеті]] | [[Рудный]] | style="text-align:center;" |1977 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />''бос орын'' |{{URL|https://www.rii.edu.kz/}} |- | [[Шәкәрім атындағы университет|Семей қаласының Шәкәрім атындағы университеті]] | [[Семей]] | style="text-align:center;" |1934 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Орынбеков Думан Рымғалиұлы |{{URL|https://shakarim.edu.kz/}} |- | [[Семей медицина университеті]] | [[Семей]] | style="text-align:center;" |1953 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Дюсупов Алтай Ахметқалиұлы |{{URL|https://smu.edu.kz/}} |- | [[Жетісу университеті|І. Жансүгіров атындағы Жетісу университеті]] | [[Талдықорған]] | style="text-align:center;" |1972 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Бөрібаев Ермек Әбілтайұлы |{{URL|https://zhetysu.edu.kz/}} |- | [[М.Х. Дулати атындағы Тараз университеті]] | [[Тараз]] | style="text-align:center;" |1958 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Байжұманов Мұхтар Қазбекұлы |{{URL|https://dulaty.kz/}} |- | [[Қарағанды индустриялық университеті]] | [[Теміртау]] | style="text-align:center;" |1963 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />''бос орын'' |{{URL|https://tttu.edu.kz/}} |- | [[Халықаралық туризм және меймандостық университеті]] | [[Түркістан (қала)|Түркістан]] | style="text-align:center;" |2019 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Шоқпаров Әлібек Жұмабекұлы || {{URL|https://iuth.edu.kz/}} |- | [[Оңтүстік Қазақстан университеті|М. Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан университеті]] | [[Шымкент]] | style="text-align:center;" |1943 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />''бос орын'' |{{URL|https://auezov.edu.kz/}} |- | [[Оңтүстік Қазақстан педагогикалық университеті|Ө. Жәнібеков атындағы Оңтүстік Қазақстан педагогикалық университеті]] | [[Шымкент]] | style="text-align:center;" |1937 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />''бос орын'' |{{URL|https://okmpu.edu.kz/}} |} == ''Мемлекеттік органдардың'' жоғары оқу орындары == {| class="sortable" border="border:1px solid darkgray;" cellpadding="9" cellspacing="0" style="font-size:100%;margin:1em 1em 1em 0; background:#f9f9f9;border:1px solid darkgray;border-collapse:collapse;" width="100%" |- style="background-color:#99ccff;1px solid darkgray;text-align:center;font-weight:bold;" ! style="width:05%;" | Атауы ! style="width:05%;" | Қала ! style="width:05%;" | {{comment|Ашылған жыл}} ! style="width:05%;" | Басшысы ! style="width:05%;" | Басқарушы орган ! style="width:05%;" | Сайты |- | ҚР Президентінің жанындағы Мемлекеттік басқару академиясы | [[Астана]] | style="text-align:center;" |1994 | <small>Ректор:</small> <br /> Әбіл Ерлан Қуанышұлы || [[Қазақстан Республикасының Мемлекеттік қызмет істері агенттігі|Мемлекеттік қызмет істері агенттігі]] || {{URL|https://www.apa.kz/}} |- | [[Қазақстан Республикасының Жоғары Сот Кеңесі#Сот төрелігі академиясы|ҚР Жоғары Сот Кеңесінің жанындағы Сот төрелігі академиясы]] | [[Астана]] | style="text-align:center;" |2016 | <small>Ректор:</small> <br /> Баймолдина Зәуреш Хамитқызы || [[Қазақстан Республикасының Жоғары Сот Кеңесі|Жоғары Сот Кеңесі]] || {{URL|https://academy.sud.kz/}} |- | ҚР Бас прокуратурасының жанындағы Құқық қорғау органдары академиясы | [[Қосшы]] | style="text-align:center;" |2015 | {{sort|Сексембаев Марат Исламханұлы|<small>Ректор: әділет аға кеңесшісі</small> <br />Сексембаев Марат Исламханұлы}} |[[Қазақстан Республикасының Бас прокуратурасы|Бас прокуратура]] |{{URL|https://academy-gp.kz/}} |- | "AML ACADEMY" Қаржылық мониторинг академиясы | [[Астана]] | style="text-align:center;" |2023 | <small>Ректор:</small> <br /> Мерзадинов Ерғали Серікбайұлы || [[Қазақстан Республикасының Қаржылық мониторинг агенттігі|Қаржылық мониторинг агенттігі]] || {{URL|https://www.amlacademy.kz/}} |- | [[Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Академиясы|ҚР Ұлттық қауіпсіздік комитетінің академиясы]] | [[Алматы]] | style="text-align:center;" |1974 | {{sort|Мұқашев Ахат Ғаббасұлы|<small>Бастық: ұлттық қауіпсіздік генерал-майоры</small> <br /> Мұқашев Ахат Ғаббасұлы}} |[[Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті|Ұлттық қауіпсіздік комитеті]] |— |- | [[Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік әскери институты|ҚР Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара академиясы]] | [[Алматы]] | style="text-align:center;" |1931 | <small>Бастық: генерал-майор</small> <br />Поливанов Павел Константинович |[[Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті|Ұлттық қауіпсіздік комитеті]] |— |- | ҚР Төтенше жағдайлар министрлігінің М.Ғабдуллин атындағы Азаматтық қорғау академиясы | [[Көкшетау]] | style="text-align:center;" |1997 | {{sort|Әлібеков Ерлан Әлібекұлы|<small>Бастық: азаматтық қорғау полковнигі</small> <br />Әлібеков Ерлан Әлібекұлы}} |[[Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрлігі|Төтенше жағдайлар министрлігі]] |{{URL|http://agz.edu.kz/}} |- | [[Қазақстан Республикасы Ұлттық ұланының Академиясы|ҚР Ұлттық ұланының академиясы]] | [[Петропавл]] | style="text-align:center;" |1997 | {{sort|Тоқышев Артур Қалиақпарұлы|<small>Бастық: полковник</small> <br />Тоқышев Артур Қалиақпарұлы}} |[[Қазақстан Республикасының Ұлттық ұлан Бас қолбасшылығы|Ұлттық ұланның Бас қолбасшылығы]] |{{URL|https://www.ang.edu.kz/}} |- | ҚР Ішкі істер министрлігінің Ш.Қабылбаев атындағы Қостанай академиясы | [[Қостанай]] | style="text-align:center;" |1971 | {{sort|Дәрменов Ақынқали Дәуітбайұлы|<small>Бастық: полиция генерал-майоры</small> <br /> [[Ақынқали Дәуітбайұлы Дәрменов|Дәрменов Ақынқали Дәуітбайұлы]]}} |[[Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігі|Ішкі істер министрлігі]] |{{URL|https://qpa.edu.kz/}} |- | ҚР Ішкі істер министрлігінің М.Есболатов атындағы Алматы академиясы | [[Алматы]] | style="text-align:center;" |1956 | {{sort|Қобландин Қалижан Жеңісбекұлы|<small>Бастық: полиция полковнигі </small> <br /> Қобландин Қалижан Жеңісбекұлы}} |[[Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігі|Ішкі істер министрлігі]] |{{URL|https://alpolac.edu.kz/}} |- | [[Қазақстан Республикасы ІІМ Қарағанды академиясы|ҚР Ішкі істер министрлігінің Б.Бейсенов атындағы Қарағанды академиясы]] | [[Қарағанды]] | style="text-align:center;" |1969 | {{sort|Биекенов Нұрлан Амангелдіұлы|<small>Бастық: полиция полковнигі </small> <br /> Биекенов Нұрлан Амангелдіұлы}} |[[Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігі|Ішкі істер министрлігі]] |{{URL|https://kpa.edu.kz/}} |- | ҚР Ішкі істер министрлігінің М.Бөкенбаев атындағы Ақтөбе заң институты | [[Ақтөбе]] | style="text-align:center;" |1996 | {{sort|Мұхаметқалиев Нұркен Жанболатұлы|<small>Бастық: полиция полковнигі</small> <br /> Мұхаметқалиев Нұркен Жанболатұлы}} |[[Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігі|Ішкі істер министрлігі]] |{{URL|https://auimvd.edu.kz/}} |- | [[Ұлттық қорғаныс университеті|ҚР Қорғаныс министрлігінің Ұлттық қорғаныс университеті]] | [[Астана]] | style="text-align:center;" |1997 | {{sort|Мұстабеков Асқар Досбосынұлы|<small>Бастық: генерал-майор </small> <br /> Мұстабеков Асқар Досбосынұлы}} |[[Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрлігі|Қорғаныс министрлігі]] |{{URL|https://nuo.kz/}} |- | ҚР Қорғаныс министрлігінің Радиоэлектроника және байланыс әскери-инженерлік институты | [[Алматы]] | style="text-align:center;" |2001 | {{sort|Кабаков Нұртас Дәулетұлы|<small>Бастық: генерал-майор</small> <br /> Қабақов Нұртас Дәулетұлы}} |[[Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрлігі|Қорғаныс министрлігі]] |{{URL|https://www.viires.edu.kz/}} |- | ҚР Қорғаныс министрлігінің [[Әуе Қорғаныс Күштері Әскери Институты|Екі мәрте Кеңес Одағының Батыры Т.Ж.Бигелдинов атындағы Әуе қорғанысы күштерінің әскери институты]] | [[Ақтөбе]] | style="text-align:center;" |1974 | {{sort|Еспағанбетов Тимур Төлегенұлы|<small>Бастық: полковник</small> <br /> Еспағанбетов Тимур Төлегенұлы}} |[[Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрлігі|Қорғаныс министрлігі]] |{{URL|https://visvo.edu.kz/}} |- | ҚР Қорғаныс министрлігінің [[Құрлық әскерлерінің әскери институты|С.Нұрмағамбетов атындағы Құрлық әскерлерінің әскери институты]] | [[Алматы]] | style="text-align:center;" | 1970 | {{sort|Ибатулин Бауыржан Шарифулаұлы|<small>Бастық: генерал-майор </small> <br /> Ибатулин Бауыржан Шарифулаұлы}} |[[Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрлігі|Қорғаныс министрлігі]] | — |} == ''Жекеменшік'' жоғары оқу орындары == === Университеттер === {| class="sortable" border="border:1px solid darkgray;" cellpadding="9" cellspacing="0" style="font-size:100%;margin:1em 1em 1em 0; background:#f9f9f9;border:1px solid darkgray;border-collapse:collapse;" width="100%" |- style="background-color:#99ccff;1px solid darkgray;text-align:center;font-weight:bold;" ! style="width:26%;" | Атауы ! style="width:05%;" | Қала ! style="width:05%;" | {{comment|Ашылған жыл}} ! style="width:05%;" | Түрі ! style="width:05%;" | Басшысы ! style="width:05%;" | Сайты |- | [[Халықаралық ақпараттық технологиялар университеті]] | [[Алматы]] | style="text-align:center;" |2009 | акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Исахов Асылбек Абдиашимұлы |{{URL|https://iitu.edu.kz/}} |- | [[Қазақстан-Британ техникалық университеті]] || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |2001 || акционерлік қоғам || <small>Ректор (басқарма төрағасы):</small> <br />Ғабдуллин Маратбек Төлебергенұлы || {{URL|https://kbtu.edu.kz/}} |- | [[Нұр-Мүбарак Египет ислам мәдениеті университеті|«Нұр-Мүбарак» Египет ислам мәдениеті университеті]]{{efn|Құрылтайшысы — [[Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы]].}} || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |1993 || жеке мекеме || <small>Ректор:</small> <br />Мухаммад аш-Шаххат Абдулхамид Мухаммад ал-Жинди || {{URL|https://www.nmu.edu.kz/}} |- | [[Алматы энергетика және байланыс университеті|Ғ. Дәукеев атындағы Алматы энергетика және байланыс университеті]] || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |1975 || коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Ректор:</small> <br />Нығыметов Ғани Сақтағанұлы || {{URL|https://aues.edu.kz/}} |- | [[КИМЭП|КИМЭП университеті]] || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |1992 || коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Президент:</small> <br />[[Чан Йан Бэнг]] || {{URL|https://www.kimep.kz/}} |- | [[Қазақ халықаралық қатынастар және әлем тілдері университеті|Абылай хан атындағы Қазақ халықаралық қатынастар және әлем тілдері университеті]] || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |1941 || акционерлік қоғам || <small>Ректор:</small> <br />[[Сәлима Сағиқызы Құнанбаева|Құнанбаева Сәлима Сағиқызы]] || {{URL|https://www.ablaikhan.kz/}} |- | [[Тұран (университет)|«Тұран» университеті]] || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |1992 || мекеме || <small>Ректор:</small> <br />Алшанов Рахман Алшанұлы || {{URL|https://turan.edu.kz/}} |- |[[ALT Университеті|М. Тынышбаев атындағы ALT университеті]] |[[Алматы]] | style="text-align:center;" |1931 | акционерлік қоғам || <small>Президент-ректор:</small> <br />Әмірғалиева Салтанат Нұрәділқызы |{{URL|https://alt.edu.kz/}} |- | [[Нархоз университеті]] || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |1963 || коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Президент:</small> <br />Қожахмет Қанат Темірғалыұлы || {{URL|https://narxoz.edu.kz/}} |- | [[Алматы технологиялық университеті]] || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |1957 || акционерлік қоғам || <small>Президент:</small> <br />[[Құралбек Сәдібайұлы Құлажанов|Құлажанов Құралбек Сәдібайұлы]] <br /><small>Ректор:</small> <br />Құлажанов Талғат Құралбекұлы || {{URL|https://atu.edu.kz/}} |- | [[Қазақстан-Неміс университеті]] || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |1999 || білім беру мекемесі || <small>Президент:</small> <br />Волрад Роммель <br /><small>Ректор:</small> <br />Әжібаева Әсел Әуезқызы || {{URL|https://dku.kz/}} |- | [[Халықаралық бизнес университеті|К. Сағадиев атындағы Халықаралық бизнес университеті]] || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |1992 || жауапкершілігі шектеулі серіктестік || <small>Ректор:</small> <br />Махметова Анар Мұсақызы | {{URL|https://uib.edu.kz/}} |- | Қонаев Университеті || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |1993 || жауапкершілігі шектеулі серіктестік || <small>Президент:</small> <br />Жалаири Өмірәлі Шакарапұлы <br /><small>Ректор:</small> <br />Өмірәлі Жәзира Өмірәліқызы || {{URL|https://vuzkunaeva.kz/}} |- | Еуразия технологиялық университеті || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |1948 || жауапкершілігі шектеулі серіктестік || <small>Ректор:</small> <br />Сүлейменов Ербол Зинаддинұлы || {{URL|https://etu.edu.kz/}} |- | Каспий қоғамдық университеті || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |1992 || білім беру мекемесі || <small>Ректор:</small> <br />Нүсенов Жолдасбек Мүсілімқызы || {{URL|https://cu.edu.kz/}} |- | [[Халықаралық инженерлік-технологиялық университеті]]|| [[Алматы]] || style="text-align:center;" |2001 || жауапкершілігі шектеулі серіктестік || <small>Ректор:</small> <br />Сәрсенбекова Гүлнәр Әлібекқызы | {{URL|https://metu.edu.kz/}} |- | Халықаралық көліктік-гуманитарлық университеті || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |2000 || мекеме || <small>Президент:</small> <br />Омаров Амангелді Жұмағалиұлы <br /><small>Ректор:</small> <br />Тұрдалиев Әуезхан Тұрдалыұлы | {{URL|https://mtgu.edu.kz/}} |- | Алматы гуманитарлық-экономикалық университеті || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |1997 || мекеме || <small>Ректор:</small> <br />Корвяков Валерий Анатольевич || {{URL|https://ageu.edu.kz/}} |- | Қазақстан-Ресей медициналық университеті || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |1992 || мемлекеттік емес білім беру мекемесі || <small>Ректор:</small> <br />Жайнақбаев Нұрлан Темірбекұлы || {{URL|https://krmu.edu.kz/}} |- | Алматы менеджмент университеті || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |1988 || білім беру мекемесі || <small>Президент:</small> <br />Қожахметов Асылбек Базарбайұлы<br /><small>Ректор:</small> <br />Күреңкеева Гүлнара Тұрдалықызы || {{URL|https://almau.edu.kz/}} |- | «Қоғамдық денсаулық сақтау жоғары мектебі» Қазақстандық медицина университеті || [[Алматы]] || style="text-align:center;" | 1997|| жауапкершілігі шектеулі серіктестік || <small>Ректор:</small> <br />Әуезова Ардақ Мұханбетжанқызы || {{URL|https://ksph.edu.kz/}} |- |[[Қайнар (университет)|Q University]] |[[Алматы]] | style="text-align:center;" |1991 | мекеме || <small>Ректор:</small> <br />Джанегизова Айсұлу Сабирханқызы |{{URL|https://q-university.kz/}} |- | Халықаралық білім беру корпорациясы ([[Қазақ бас сәулет-құрылыс академиясы]], Қазақ-Америка Университеті) || [[Алматы]] || style="text-align:center;" | 1980&nbsp;(ҚазБСҚА) <br />1997 (ҚАУ) <br />2007 (ХБК) || жауапкершілігі шектеулі серіктестік || <small>Ректор:</small> <br />Имандосова Маргарита Булатовна || {{URL|https://mok.edu.kz/}} |- | [[Қазақ гуманитарлық заң университеті|М.С. Нәрікбаев атындағы КАЗГЮУ университеті]] || [[Астана]]|| style="text-align:center;" | 1994|| акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы:</small> <br />Нәрікбаев Талғат Мақсұтұлы <small>Провост (ректор):</small> <br />Пен Сергей Геннадьевич | {{URL|https://mnu.kz/}} |- | Astana IT University{{efn|91% үлесі "NNEF" қоғамдық қорына, 9% үлесі Қазақстан Үкіметіне тиесілі.}} || [[Астана]]|| style="text-align:center;" | 2019|| жауапкершілігі шектеулі серіктестік || <small>Ректор:</small> <br />Хикметов Асқар Құсыпбекұлы || {{URL|https://astanait.edu.kz/}} |- | Астана халықаралық университеті || [[Астана]]|| style="text-align:center;" | 2018 || жауапкершілігі шектеулі серіктестік || <small>Президент:</small> <br />Ырсалиев Серік Азтайұлы || {{URL|https://www.aiu.kz/}} |- | Esil University || [[Астана]]|| style="text-align:center;" | 1999 || мекеме || <small>Ректор:</small> <br />Таубаев Аяпберген Алданайұлы || {{URL|https://esil.edu.kz/}} |- | Қ. Құлажанов атындағы Қазақ технология және бизнес университеті{{efn|Жалғыз акционері — "[[Алматы технологиялық университеті]]" АҚ}} || [[Астана]]|| style="text-align:center;" | 2003|| акционерлік қоғам || <small>Президент-ректор:</small> <br />Байбеков Сейдіқасым Ниязбекұлы || {{URL|https://kaztbu.edu.kz/}} |- | «Тұран-Астана» Университеті || [[Астана]]|| style="text-align:center;" | 1998 || мекеме || <small>Ректор:</small> <br />Жапарова Гүлжамал Әлкенқызы || {{URL|https://tau-edu.kz/}} |- | Баишев Университеті || [[Ақтөбе]]|| style="text-align:center;" | 1996 || мекеме || <small>Ректор:</small> <br />Лыгина Ольга Ивановна || {{URL|https://bu.edu.kz/}} |- | Қазақ-орыс халықаралық университеті || [[Ақтөбе]]|| style="text-align:center;" | 1994|| жауапкершілігі шектеулі серіктестік || <small>Президент/ректор:</small> <br />Бердімұратова Лилиана Темірханқызы || {{URL|https://kriu.edu.kz/}} |- | [[Жезқазған университеті|Ө.А. Байқоңыров атындағы Жезқазған университеті]] || [[Жезқазған]]|| style="text-align:center;" | 1961|| акционерлік қоғам || <small>Президент-ректор:</small> <br />Тәкішев Әбділмәлік Арғынұлы || {{URL|https://zhezu.edu.kz/}} |- | А. Мырзахметов атындағы Көкшетау университеті || [[Көкшетау]]|| style="text-align:center;" | 2000|| мекеме || <small>Ректор:</small> <br />Елубаев Сағынтай Зекенұлы || {{URL|https://kuam.edu.kz/}} |- | [[Қарағанды экономика университеті|Қазтұтынуодағы Қарағанды университеті]]{{efn|Құрылтайшысы — ҚР кооперативтік ұйымдарының облыстық (өңірлік) бірлестіктерінің қауымдастығы (Қазтұтынуодағы)}} || [[Қарағанды]]|| style="text-align:center;" | 1966|| жеке мекеме || <small>Ректор:</small> <br />[[Ерқара Балқараұлы Аймағамбетов|Аймағанбетов Ерқара Балқараұлы]] || {{URL|https://keu.kz/}} |- | [[SDU University]]{{efn|Құрылтайшысы — "Білім Орда" Халықаралық қоғамдық қоры.}} || [[Қаскелең]] || style="text-align:center;" | 1996|| мекеме || <small>Ректор:</small> <br />Игенбаев Әлімжан Бекежанұлы || {{URL|https://sdu.edu.kz/}} |- | М. Дулатов атындағы Қостанай инженерлік-экономикалық университеті || [[Қостанай]] || style="text-align:center;" | 1996 || жеке мекеме || <small>Президент:</small> <br />Мамедов Рихсибай Абдурахманович<br /><small>Ректор:</small> <br />Исмаилов Арман Оразалыұлы || {{URL|https://kineu.edu.kz/}} |- | Академик З. Алдамжар атындағы Қостанай әлеуметтік-техникалық университеті || [[Қостанай]] || style="text-align:center;" | 1998 || мекеме || <small>Президент:</small> <br />Алдамжар Бибігүл Зұлқарнайқызы <br /><small>Ректор:</small> <br />Абдуллин Руслан Батыржанұлы || {{URL|https://kosstu.edu.kz/}} |- | «Болашақ» Қызылорда университеті || [[Қызылорда]] || style="text-align:center;" | 1995 || жауапкершілігі шектеулі серіктестік || <small>Президент:</small> <br />[[Бақберген Сәрсенұлы Досманбетов|Досманбетов Бақберген Сәрсенұлы]]<br /><small>Ректор:</small> <br />Досманбетов Динар Бақбергенұлы | {{URL|https://bolashak-edu.kz/}} |- | Қызылорда ашық университеті || [[Қызылорда]] || style="text-align:center;" | 1998 || білім беру мекемесі || <small>Ректор:</small> <br />Бисенов Қылышбай Алдабергенұлы || {{URL|https://ouk.edu.kz/}} |- | Батыс Қазақстан инновациялық-технологиялық университеті || [[Орал]] || style="text-align:center;" | 2000|| жеке меншік жоғары кәсіби білім беру мекемесі || <small>Ректор:</small> <br />Шакешев Бекболат Теміржанұлы || {{URL|https://wkitu.kz/}} |- | Қазақстан инновациялық және телекоммуникациялық жүйелер университеті || [[Орал]] || style="text-align:center;" | 1998 || мемлекеттік емес білім беру мекемесі || <small>Президент:</small> <br />[[Ақсерік Сарыұлы Әйтімов|Әйтімов Ақсерік Сарыұлы]]<br /> <small>Ректор:</small> <br />Баяхов Әліби Науханұлы || {{URL|https://kazuits.edu.kz/}} |- | [[Қазақстан-Американдық еркін университеті|Қазақстан-Америка еркін университеті]] || [[Өскемен]] || style="text-align:center;" | 1994|| жауапкершілігі шектеулі серіктестік || <small>Президент:</small> [[Ережеп Әлхайырұлы Мәмбетқазиев|Мәмбетқазиев Ережеп Әлхайырұлы]]<br /><small>Ректор:</small> <br />Мәмбетқазиев Айдар Ережепұлы || {{URL|https://kafu.edu.kz/}} |- | Инновациялық Еуразия университеті || [[Павлодар]] || style="text-align:center;" | 1991 || жауапкершілігі шектеулі серіктестік || <small>Ректор:</small> <br />Мұсабекова Гүлвира Айдарханқызы || {{URL|https://ineu.edu.kz/}} |- | Әлихан Бөкейхан университеті || [[Семей]] || style="text-align:center;" | 1998 || білім беру мекемесі || <small>Президент:</small> Құрманбаева Шырын Асылханқызы<br /><small>Ректор:</small> <br />Койчубаев Александр Сергеевич || {{URL|https://abu.edu.kz/}} |- | Академик Ә. Қуатбеков атындағы Халықтар Достығы университеті || [[Шымкент]]|| style="text-align:center;" | 1999|| мекеме || <small>Ректор:</small> <br />Қуатбекова Рабиға Әбдімұсақызы || {{URL|https://udn.edu.kz/}} |- | Ж.А. Тәшенев атындағы университет || [[Шымкент]]|| style="text-align:center;" | 1998 || жауапкершілігі шектеулі серіктестік || <small>Президент:</small> <br />Серік Оңалбайұлы<br /><small>Ректор:</small> <br />Байболов Қанат Сейтжанұлы || {{URL|https://tashenev.edu.kz/}} |- | «Мирас» Университеті || [[Шымкент]]|| style="text-align:center;" | 1997 || мекеме || <small>Президент:</small> Мырзалиев Мәлік Болатұлы<br /><small>Ректор:</small> <br />Халықберген Нүркен Ғалымұлы || {{URL|https://miras.edu.kz/}} |- | Орталық Азия Инновациялық Университеті || [[Шымкент]]|| style="text-align:center;" | 2021|| жауапкершілігі шектеулі серіктестік || <small>Ректор:</small> <br />Ажидинов Акмалдин Сапардинович || {{URL|https://caiu.edu.kz/}} |- | Шымкент университеті || [[Шымкент]]|| style="text-align:center;" | 2001 || жеке мекеме || <small>Ректор:</small> <br />Сейтқұлов Нұрлыбек Ақынұлы || {{URL|https://univershu.edu.kz/}} |} === Академиялар === {| class="sortable" border="border:1px solid darkgray;" cellpadding="9" cellspacing="0" style="font-size:100%;margin:1em 1em 1em 0; background:#f9f9f9;border:1px solid darkgray;border-collapse:collapse;" width="100%" |- style="background-color:#99ccff;1px solid darkgray;text-align:center;font-weight:bold;" ! style="width:26%;" | Атауы ! style="width:10%;" | Қала ! style="width:05%;" | {{comment|Ашылған жыл}} ! style="width:05%;" | Түрі ! style="width:05%;" | Басшысы ! Сайты |- | [[Қазақ спорт және туризм академиясы]] || [[Алматы]]|| style="text-align:center;" | 1944|| коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Президент:</small> <br />Закирьянов Қайрат Қайроллаұлы<br /> <small>Ректор:</small> <br />Закирьянов Бауыржан Қайратұлы | {{URL|https://kazast.edu.kz/}} |- | Дене шынықтыру және бұқаралық спорт академиясы || [[Астана]] || style="text-align:center;" | 2021 || жауапкершілігі шектеулі серіктестік || <small>Ректор:</small> <br />Дукетаев Болатбек Асылбекұлы || {{URL|https://apems.edu.kz/}} |- | Гуманитарлық-техникалық академия || [[Көкшетау]] || style="text-align:center;" | 1992|| мекеме || <small>Президент:</small> <br />Пак Владимир Юн-Динович<br /><small>Ректор:</small> <br />[[Әбілмәжін Мұсайыпұлы Аюлов|Аюлов Әбілмәжін Мұсайыпұлы]] || {{URL|https://gta.edu.kz/}} |- | «Болашақ» академиясы || [[Қарағанды]] || style="text-align:center;" | 1995 || мекеме || <small>Ректор:</small> <br />Рысмағамбетова Гүлнара Мусиқызы || {{URL|https://bolashaq.edu.kz/}} |- | Орталық Қазақстан Академиясы || [[Қарағанды]] || style="text-align:center;" | 2012 || жеке мекеме || <small>Ректор:</small> <br />Жүнісов Бақтыбай Жолжақсынұлы || {{URL|https://c-k-a.edu.kz/}} |- | [[Оңтүстік Қазақстан медицина академиясы]] || [[Шымкент]] || style="text-align:center;" | 1979 || акционерлік қоғам || <small>Ректор:</small> <br /> [[Мырзабек Мырзашұлы Рысбеков|Рысбеков Мырзабек Мырзашұлы]]|| {{URL|https://skma.edu.kz/}} |} === Институттар === {| class="sortable" border="border:1px solid darkgray;" cellpadding="9" cellspacing="0" style="font-size:100%;margin:1em 1em 1em 0; background:#f9f9f9;border:1px solid darkgray;border-collapse:collapse;" width="100%" |- style="background-color:#99ccff;1px solid darkgray;text-align:center;font-weight:bold;" ! style="width:26%;" | Атауы ! style="width:10%;" | Қала ! style="width:05%;" | {{comment|Ашылған жыл}} ! style="width:05%;" | Түрі ! style="width:05%;" | Басшысы ! Сайты |- | Л.Б. Гончаров атындағы Қазақ автомобиль-жол институты || [[Алматы]] || style="text-align:center;" | 1999 || мекеме || <small>Ректор:</small> <br />Қабашев Рақымжан Әбілқасымұлы || {{URL|https://kazadi.edu.kz/}} |- | [[Еуразия гуманитарлық институты|А.Қ. Құсайынов атындағы Еуразия гуманитарлық институты]] || [[Астана]] || style="text-align:center;" | 1995|| жоғары білім беру мекемесі || <small>Ректор:</small> <br />Исмаилов Амангелді Жақсылықұлы || {{URL|https://egi.edu.kz/}} |- | [[Атырау инженерлік-гуманитарлық институты]] || [[Атырау]] || style="text-align:center;" | 2001|| мекеме || <small>Ректор:</small> <br /> [[Ерсайын Валитханұлы Ихсанов|Ихсанов Ерсайын Валитханұлы]] || {{URL|https://aigi.kz/}} |- | [[Қаныш Сәтбаев атындағы Екібастұз инженерлік-техникалық институты (ЕИТИ)|Академик Қ. Сәтбаев атындағы Екібастұз инженерлік-техникалық институты]] || [[Екібастұз]] || style="text-align:center;" | 1994 || мекеме || <small>Ректор:</small> <br />Сиваракша Далида Маратовна || {{URL|https://eiti.edu.kz/}} |- | Ш. Мұртаза атындағы Халықаралық Тараз инновациялық институты || [[Тараз]] || style="text-align:center;" | 2008 || мекеме || <small>Президент:</small> <br />Мүслімов Нұржан Жомартұлы<br /> <small>Ректор:</small> <br />Баяндин Марат Асылбекұлы | {{URL|https://htii.edu.kz/}} |} == ''Шетелдік'' ЖОО филиалдары == {| class="sortable" border="border:1px solid darkgray;" cellpadding="9" cellspacing="0" style="font-size:100%;margin:1em 1em 1em 0; background:#f9f9f9;border:1px solid darkgray;border-collapse:collapse;" width="100%" |- style="background-color:#99ccff;1px solid darkgray;text-align:center;font-weight:bold;" ! style="width:26%;" | Филиал ! style="width:10%;" | Қала ! style="width:05%;" | {{comment|Ашылған жыл}} ! style="width:05%;" | Басшысы ! Сайты |- | {{ту|Ресей}} Санкт-Петербург гуманитарлық кәсіподақтар университеті || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |1984 || <small>Директор:</small> <br />Аубакирова Анна Александровна || {{URL|https://almata.gup.ru/}} |- | {{ту|Ресей}} Челябі мемлекеттік университеті || [[Қостанай]] || style="text-align:center;" |2000 || <small>Директор:</small> <br />Нализко Наталья Александровна || {{URL|https://csukz.ru/}} |- | {{ту|Ресей}} [[Мәскеу мемлекеттік университеті|М.В. Ломоносов атындағы Мәскеу мемлекеттік университеті]] || [[Астана]] || style="text-align:center;" |2001 || <small>Директор:</small> <br />Сидорович Александр Владимирович || {{URL|https://www.msu.kz/}} |- | {{ту|Ресей}} Мәскеу авиациялық институты || [[Байқоңыр (қала)|Байқоңыр]] || style="text-align:center;" |2012 || <small>Директор:</small> <br />Самойленко Елена Аркадьевна || {{URL|https://voshod.mai.ru/}} |- | {{ту|Ұлыбритания}} De Montfort University || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |2021 || <small>Кампус басшысы:</small> <br />Эрик Димла || {{URL|https://dmuk.edu.kz/}} |- | {{ту|Ресей}} «МИФИ» Ұлттық ядролық зерттеу университеті || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |2022 || <small>Директор:</small> <br />Дәулетов Асқар Ербұланұлы || {{URL|https://almaty.mephi.ru/}} |- | {{ту|Германия}} Қазақ-неміс тұрақты инженерия институты || [[Ақтау]] || style="text-align:center;" |2023 || <small>Директор:</small> <br />Макс Айрих || {{URL|https://kini.kz/}} |- | {{ту|Ұлыбритания}} Coventry University || [[Астана]] || style="text-align:center;" |2024 || <small>Президент:</small> <br />[[Мирас Мұхтарұлы Дәуленов|Дәуленов Мирас Мұхтарұлы]] || {{URL|https://coventry.edu.kz/}} |} * {{ту|АҚШ}} Аризона университеті ([[Петропавл]], 2022) * {{ту|Ресей}} [[Ресей мемлекеттік мұнай және газ университеті|И.М. Губкин атындағы Ресей мемлекеттік мұнай және газ университеті]] ([[Атырау]], 2022) * {{ту|Ұлыбритания}} Heriot-Watt University ([[Ақтөбе]], 2023)<ref>[https://kapital.kz/gosudarstvo/122564/kakiye-filialy-zarubezhnykh-vuzov-otkryli-v-kazakhstane.html Какие филиалы зарубежных вузов открыли в Казахстане]</ref> * {{ту|Польша}} Быдгощ экономика университеті ([[Семей]], 2023) * {{ту|Қытай}} [[Гонконг университеті]] ([[Алматы]], 2023) * {{ту|Қытай}} Тяньцзин кәсіби университеті ([[Өскемен]], 2023) * {{ту|Қытай}} Солтүстік-Батыс политехникалық университеті ([[Алматы]], 2023) * {{ту|Оңтүстік Корея}} Сеул ұлттық ғылым және технологиялар университеті ([[Қызылорда]], 2023) * {{ту|Италия}} Марке политехникалық университеті ([[Талдықорған]], 2024) * {{ту|Қытай}} Пекин университеті ([[Астана]], 2024) * {{ту|Қытай}} Пекин тіл және мәдениет университеті ([[Астана]], 2024) == Жекешелендірілген жоғары оқу орындары == # "[[ALT Университеті|М. Тынышбаев атындағы ALT университеті]]" АҚ — 2001 жылы мемлекеттік жоғары оқу орны болды. 2012 жылы жеке меншікте болған 65% акциясын "[[Қазақстан темір жолы]]" ұлттық компаниясы сатып алып, 2015 жылы өз үлесін 100%-ға дейін арттырды. 2018 жылы компания үлесі жеке меншікке сатылды. 2023 жылғы дерек бойынша жалғыз акционері — "Управляющая Компания КазАТК" ЖШС.<ref>[https://gr5.gosreestr.kz/p/ru/DossierDownload/GrObjects/1972436/%D0%9A%D0%9E%D0%9D%D0%A1%D0%BE%D0%BB%20%D0%A4%D0%9E%20%D0%B8%20%D0%90%D1%83%D0%B4%D0%B8%D1%82%20%D0%BE%D1%82%D1%87%D0%B5%D1%82%202023%20%D0%BE%D1%82%2026%2008%2024.pdf Аудиторский отчет за 2023 год (консолидированный)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20240923210852/https://gr5.gosreestr.kz/p/ru/DossierDownload/GrObjects/1972436/%D0%9A%D0%9E%D0%9D%D0%A1%D0%BE%D0%BB%20%D0%A4%D0%9E%20%D0%B8%20%D0%90%D1%83%D0%B4%D0%B8%D1%82%20%D0%BE%D1%82%D1%87%D0%B5%D1%82%202023%20%D0%BE%D1%82%2026%2008%2024.pdf |date=2024-09-23 }}</ref> # "[[Қазақстан-Британ техникалық университеті]]" АҚ — 2001 жылы құрылған кезде акциялары [[Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі|Білім және ғылым министрлігіне]], ал 2003-2018 жылдары "[[ҚазМұнайГаз]]" ұлттық компаниясына тиесілі болды. 2023 жылғы дерек бойынша жалғыз акционері — "NNEF" қоғамдық қоры.<ref>[https://opi.dfo.kz/p/ru/DossierDownload/DfoObjects/1959955/%D0%90%D1%83%D0%B4%D0%B8%D1%82%20%D0%BA%D0%BE%D0%BD%D1%81%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D0%B4%20%D0%A4%D0%9E%20%D0%9A%D0%91%D0%A2%D0%A3%202023.pdf Аудиторский отчет за 2023 год]</ref> # "[[Оңтүстік Қазақстан медицина академиясы]]" АҚ — 2018 жылға дейін 100% акциясы мемлекетке тиесілі болды. 2023 жылғы дерек бойынша жалғыз акционері — "Қазақ инновациялық университеті" ЖШС.<ref>[https://gr5.gosreestr.kz/p/ru/DossierDownload/GrObjects/1920467/%D0%9E%D1%82%D1%87%D0%B5%D1%82%20%D0%90%D0%9E%20%D0%AE%D0%9A%D0%9C%D0%90.pdf Аудиторский отчет за 2023 год] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20240924000049/https://gr5.gosreestr.kz/p/ru/DossierDownload/GrObjects/1920467/%D0%9E%D1%82%D1%87%D0%B5%D1%82%20%D0%90%D0%9E%20%D0%AE%D0%9A%D0%9C%D0%90.pdf |date=2024-09-24 }}</ref> # "Қазақ медициналық үздіксіз білім беру университеті" АҚ — 2015 жылға дейін 100% акциясы мемлекетке тиесілі болды. 2021 жылы бас лицензиясынан айырылды. # "ВШОЗ" Қазақстандық медицина университеті" ЖШС — 2015 жылға дейін 100% үлесі мемлекетке тиесілі болды. # "[[Халықаралық ақпараттық технологиялар университеті]]" АҚ — 2009 жылы құрылған кезде 50% акциясы, кейін 2015 жылға дейін 33% акциясы [[Зерде (холдинг)|"Зерде"]] ұлттық холдингіне тиесілі болды. 2023 жылғы дерек бойынша ең ірі акционерлері: "NNEF" қоғамдық қоры (85%), Мадина Бектұрғанова (10%).<ref>[https://gr5.gosreestr.kz/p/ru/DossierDownload/GrObjects/1970606/%D0%9E%D1%82%D1%87%D0%B5%D1%82%20%D0%BD%D0%B5%D0%B7%D0%B0%D0%B2%D0%B8%D1%81%D0%B8%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D0%BE%20%D0%B0%D1%83%D0%B4%D0%B8%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B0%20%20%D0%A4%D0%9E%20%D0%B7%D0%B0%20%D0%B3%D0%BE%D0%B4%202023%20%D0%9C%D0%A3%D0%98%D0%A2%20(%D0%A6%D0%B5%D0%BD%D1%82%D1%80%D0%B0%D1%83%D0%B4%D0%B8%D1%82%D0%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD).pdf Аудиторский отчет за 2023 год] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20240923195654/https://gr5.gosreestr.kz/p/ru/DossierDownload/GrObjects/1970606/%D0%9E%D1%82%D1%87%D0%B5%D1%82%20%D0%BD%D0%B5%D0%B7%D0%B0%D0%B2%D0%B8%D1%81%D0%B8%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D0%BE%20%D0%B0%D1%83%D0%B4%D0%B8%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B0%20%20%D0%A4%D0%9E%20%D0%B7%D0%B0%20%D0%B3%D0%BE%D0%B4%202023%20%D0%9C%D0%A3%D0%98%D0%A2%20(%D0%A6%D0%B5%D0%BD%D1%82%D1%80%D0%B0%D1%83%D0%B4%D0%B8%D1%82%D0%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD).pdf |date=2024-09-23 }}</ref> # [[КИМЭП|"КИМЭП Университеті"]] КеАҚ — 2004 жылға дейін мемлекеттік жоғары оқу орны болды. 2023 жылғы дерек бойынша акционерлері: жоғары оқу орнының басшысы [[Чан Йан Бэнг]] (60%), Қазақстан Үкіметі (40%).<ref>[https://ulysmedia.kz/analitika/19778-chto-skryvaet-kimep-skolko-stoit-obuchenie-kuda-idiot-pribyl-i-pochemu-on-ischez-iz-spiska-privatizatsii/ Что скрывает КИМЭП: сколько стоит обучение, куда идёт прибыль и почему он исчез из списка приватизации]</ref> # [[Қазақ гуманитарлық заң университеті|"М.С. Нәрікбаев атындағы КАЗГЮУ университеті"]] АҚ — 2001 жылға дейін мемлекеттік жоғары оқу орны болды. 2021 жылы мемлекет меншігінде қалған 35% акциясы жеке меншікке өтті. 2023 жылғы дерек бойынша ең ірі акционерлері: Нәрікбаевтар (58,5%; оның ішінде Талғат Нәрікбаев 38%), "Павлодар Білім" ЖШС (35%).<ref>[https://gr5.gosreestr.kz/p/ru/DossierDownload/GrObjects/1971990/%D0%9A%D0%BE%D0%BD%D1%81%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D0%B4%D0%B8%D1%80.%D0%9E%D1%87%D0%B5%D1%82.pdf Аудиторский отчет за 2023 год (консолидированный)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20240923232639/https://gr5.gosreestr.kz/p/ru/DossierDownload/GrObjects/1971990/%D0%9A%D0%BE%D0%BD%D1%81%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D0%B4%D0%B8%D1%80.%D0%9E%D1%87%D0%B5%D1%82.pdf |date=2024-09-23 }}</ref> # [[Жезқазған университеті|"Ө.А. Байқоңыров атындағы Жезқазған университеті"]] АҚ — 2001 жылға дейін мемлекеттік жоғары оқу орны болды. 2019 жылы мемлекет меншігінде қалған 35% акциясы жеке меншікке өтті. 2023 жылғы дерек бойынша акционерлері: "Білім бұлағы" ЖШС (65%), Арғын Айдар (35%).<ref>[https://gr5.gosreestr.kz/p/ru/DossierDownload/GrObjects/1971327/%D0%90%D1%83%D0%B4%D0%B8%D1%82%D0%BE%D1%80%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9%20%D0%BE%D1%82%D1%87%D0%B5%D1%82%20%D0%B7%D0%B0%202023%20%D0%B3%D0%BE%D0%B4.pdf Аудиторский отчет за 2023 год]{{Deadlink|date=December 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> # "[[Қазақ халықаралық қатынастар және әлем тілдері университеті|Абылай хан атындағы Қазақ халықаралық қатынастар және әлем тілдері университеті]]" АҚ — 2001 жылға дейін мемлекеттік жоғары оқу орны болды. 2019 жылы мемлекет меншігінде қалған 35% акциясы жеке меншікке өтті. 2024 жылғы дерек бойынша ең ірі акционерлері: "Айтек-ITEC" ЖШС (80%), "IBCC" ЖШС (17,5%).<ref>[https://gr5.gosreestr.kz/p/ru/DossierDownload/GrObjects/1963969/%D0%A4%D0%B8%D0%BD%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D1%8F%20%D0%BE%D1%82%D1%87%D0%B5%D1%82%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C%20%D0%B7%D0%B0%202023%20%D0%B3%D0%BE%D0%B4.pdf Аудиторский отчет за 2023 год] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20240923221513/https://gr5.gosreestr.kz/p/ru/DossierDownload/GrObjects/1963969/%D0%A4%D0%B8%D0%BD%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D1%8F%20%D0%BE%D1%82%D1%87%D0%B5%D1%82%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C%20%D0%B7%D0%B0%202023%20%D0%B3%D0%BE%D0%B4.pdf |date=2024-09-23 }}</ref> # "[[Қазақ бас сәулет-құрылыс академиясы]]" АҚ — 2001 жылға дейін мемлекеттік жоғары оқу орны болды. 2019 жылы мемлекет меншігінде қалған 35% акциясы жеке меншікке өтті. 2020 жылы [[Қазақ бас сәулет-құрылыс академиясы]] мен Қазақ-Америка университеті біртұтас Халықаралық білім беру корпорациясына біріктірілді. 2024 жылғы дерек бойынша корпорация иесі — "Verum Holding Ltd." жеке компаниясы. # "[[Қазақ спорт және туризм академиясы]]" КеАҚ — 2001 жылға дейін мемлекеттік жоғары оқу орны болды. 2015 жылы мемлекет меншігінде қалған 20% акциясы жеке меншікке өтті. 2023 жылғы дерек бойынша ең ірі акционерлері: Қайрат Закирьянов (30%), "Жарыс-СТ" ЖШС (29%), "Aktau Industries Service" ЖШС (20%), "Матай-KZ" ЖШС (19%).<ref>[https://gr5.gosreestr.kz/p/ru/DossierDownload/GrObjects/1941169/2023%20%D0%A4%D0%9E%20%D0%B8%20%D0%91%D0%91.pdf Аудиторский отчет за 2023 год] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20240923231642/https://gr5.gosreestr.kz/p/ru/DossierDownload/GrObjects/1941169/2023%20%D0%A4%D0%9E%20%D0%B8%20%D0%91%D0%91.pdf |date=2024-09-23 }}</ref> # "[[Нархоз университеті]]" КеАҚ — 2001 жылға дейін мемлекеттік жоғары оқу орны болды. 2023 жылғы дерек бойынша жалғыз акционері — [[Болат Жамитұлы Өтемұратов|Болат Өтемұратов]].<ref>[https://opi.dfo.kz/p/ru/DossierDownload/DfoObjects/1972310/%D0%9A%D0%BE%D0%BD%D1%81%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D0%B4%D0%B8%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D0%B0%D1%8F%20%D1%84%D0%B8%D0%BD%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D1%8F%20%D0%BE%D1%82%D1%87%D0%B5%D1%82%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C%20%D0%BD%D0%B0%2031.12.2023%20%D0%B3..pdf Аудиторский отчет за 2023 год (консолидированный)]</ref> # "[[Алматы технологиялық университеті]]" АҚ — 1999 жылға дейін мемлекеттік жоғары оқу орны болды. 2023 жылғы дерек бойынша жалғыз акционері — "Ертам" ЖШС.<ref>[https://opi.dfo.kz/p/ru/DossierDownload/DfoObjects/1940507/%D0%9A%D0%BE%D0%BD%D1%81%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D0%B4%D0%B8%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D0%B0%D1%8F%20%D1%84%D0%B8%D0%BD%20%D0%BE%D1%82%D1%87%D0%B5%D1%82%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C%202023.PDF Аудиторский отчет за 2023 год (консолидированный)]</ref> # "[[Алматы энергетика және байланыс университеті|Ғ. Дәукеев атындағы Алматы энергетика және байланыс университеті]]" КеАҚ — 1997 жылы [[Қазақ ұлттық техникалық зерттеу университеті|ҚазҰТУ-дан]] қайта бөлініп шыққаннан бастап акцияларының бір бөлігі жеке меншікте болды. 2019 жылы мемлекет меншігінде қалған 34% акциясы жеке меншікке өтті. 2023 жылғы дерек бойынша ең ірі акционерлері: "NNEF" қоғамдық қоры (34%), Александр Салдузи (30%), Эдгар Салдузи (28%).<ref>[https://gr5.gosreestr.kz/p/ru/DossierDownload/GrObjects/1964447/%D0%9E%D1%82%D1%87%D0%B5%D1%82%20%D0%A2%D0%9E%D0%9E%20%D0%90%D0%B9%D0%B0%D1%83%D0%B4%D0%B8%D1%82%202023%D0%B3_compressed.pdf Аудиторский отчет за 2023 год (консолидированный)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20240923220134/https://gr5.gosreestr.kz/p/ru/DossierDownload/GrObjects/1964447/%D0%9E%D1%82%D1%87%D0%B5%D1%82%20%D0%A2%D0%9E%D0%9E%20%D0%90%D0%B9%D0%B0%D1%83%D0%B4%D0%B8%D1%82%202023%D0%B3_compressed.pdf |date=2024-09-23 }}</ref> == Ерекше мәртебесі бар жоғары оқу орындары == # Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті (2001) # Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті (2001) # Қазақ ұлттық аграрлық зерттеу университеті (2001) # Қ.И. Сәтбаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық зерттеу университеті (2001) # С.Ж. Асфендияров атындағы Қазақ ұлттық медицина университеті (2001) # Т. Жүргенов атындағы Қазақ ұлттық өнер академиясы (2001) # Құрманғазы атындағы Қазақ ұлттық консерваториясы (2001) # Қазақ ұлттық өнер университеті (2001) # Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университеті (2003) # Президент жанындағы Мемлекеттік басқару академиясы (2006) # Бас прокуратура жанындағы Құқық қорғау органдары академиясы (2015) # Жоғары Сот Кеңесі жанындағы Сот төрелігі академиясы (2016) # Қазақ ұлттық хореография академиясы (2016) # Ұлттық қорғаныс университеті (2018) # Қазақ ұлттық қыздар педагогикалық университеті (2018) # Қ.А. Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті (2020)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U010000648_ Жоғары оқу орындарына ерекше мәртебе беру туралы]</ref> === Зерттеу университеттері === # Қ.И. Сәтбаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық зерттеу университеті (2014) # Назарбаев университеті (2015) # С.Ж. Асфендияров атындағы Қазақ ұлттық медицина университеті (2019) # Қарағанды медицина университеті (2019) # Қазақ ұлттық аграрлық зерттеу университеті (2020) # С. Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық зерттеу университеті (2020) # Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті (2022) # Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті (2022) # М. Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан университеті (2023) # Академик Е.А. Бөкетов атындағы Қарағанды университеті (2024) == Бұрынғы жоғары оқу орындары == === Біріктірілген мемлекеттік ЖОО-лар === # Қаржы академиясы (Астана, 2021 жылы Еуразия ұлттық университетіне қосылды)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P2100000734 "Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті" коммерциялық емес акционерлік қоғамын қайта ұйымдастыру туралы]</ref> # [[Қостанай мемлекеттік педагогикалық институты|Ө. Сұлтанғазин атындағы Қостанай мемлекеттік педагогикалық университеті]] (Қостанай, 2019 жылы Қостанай өңірлік университетіне қосылды) # [[Тараз мемлекеттік педагогикалық университеті]] (Тараз, 2019 жылы Тараз өңірлік университетіне қосылды)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P1900000752 Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі жоғары оқу орындарының кейбір мәселелері туралы]</ref> # [[Қаржы полициясы академиясы]] (Қосшы, 2015 жылы Құқық қорғау органдары академиясына қосылды)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P1500000433 "Қаржы полициясы академиясы" мемлекеттік мекемесін тарату туралы]</ref> # Ақтөбе мемлекеттік педагогикалық институты (Ақтөбе, 2013 жылы Ақтөбе өңірлік университетіне қосылды) # [[Семей мемлекеттік педагогикалық институты]] (Семей, 2013 жылы Шәкәрім университетіне қосылды)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P1300000529 Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің жекелеген республикалық мемлекеттік ұйымдарын қайта ұйымдастыру туралы]</ref> === Жабылған және лицензиясынан айырылған жекеменшік ЖОО-лар === # [[Шет тілдер және іскерлік карьера университеті]] (Алматы, 2021)<ref>[https://egemen.kz/article/290227-qazaqstanda-taghy-bir-dgoghary-oqu-orny-litsenziyasynan-ayyryldy Қазақстанда тағы бір жоғары оқу орны лицензиясынан айырылды]</ref> # «Орда» университеті (Шымкент, 2021) — Сол жылы «Мирас» университетімен бірікті<ref>[https://www.gov.kz/memleket/entities/edu/press/news/details/227767 ҚАЗАҚСТАННЫҢ ЕКІ ЖОҒАРЫ ОҚУ ОРНЫ БАС ЛИЦЕНЗИЯСЫНАН АЙЫРЫЛДЫ]</ref> # «Ақмешіт» гуманитарлық-техникалық институты (Қызылорда, 2021)<ref>[https://egemen.kz/amp/article/284248-elimizdegi-taghy-bir-dgoghary-oqu-orny-litsenziyasynan-ayyryldy Еліміздегі тағы бір жоғары оқу орны лицензиясынан айырылды]</ref> # Орталық Азия университеті (Алматы, 2021)<ref>[https://inbusiness.kz/kz/last/ush-zhoo-akkreditteu-turaly-kualikterinen-ajyryldy Үш ЖОО аккредиттеу туралы куәліктерінен айырылды]</ref> # Ақтау гуманитарлық-техникалық университеті (Ақтау, 2021) # «Астана» университеті (Астана, 2021) # [[Алматы дәрігерлер білімін жетілдіру институты|Қазақ медициналық үздіксіз білім беру университеті]] (Алматы, 2021)<ref>[https://kaz.tengrinews.kz/kazakhstan_news/kazak-meditsinalyik-uzdksz-blm-beru-universitet-kyizmetn-324339/amp/ Қазақ медициналық үздіксіз білім беру университеті қызметін тоқтатты]</ref> # Аймақтық әлеуметтік-инновациялық университеті (Шымкент, 2020)<ref>[https://qazaqstan.tv/news/122607/ Шымкент аймақтық әлеуметтік-инновациялық университеті жабылды]</ref> # Қазақ еңбек және әлеуметтік қатынастар академиясы (Алматы) # Қазақ инженерлік, қаржы-банк академиясы (Алматы) # «Алматы» университеті (Алматы) # Экономики және құқық академиясы (Алматы) # «Парасат» Қазақстан көпбейінді институты (Алматы) # Экономика және басқару академиясы - Еуразия нарық институты (Алматы) # Қазақ инженерлік-техникалық академиясы (Астана) # «Көкше» академиясы (Көкшетау) # Ө.А. Жолдасбеков атындағы Экономика және құқық академиясы (Талдықорған) # Қазақ инновациялық университеті (Семей) # Жамбыл гуманитарлық-техникалық университеті (Тараз) # Тараз техникалық институты (Тараз) == Ескертпелер == {{notelist}} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Қазақстан жоғарғы оқу орындары]] [[Санат:Қазақстан бойынша тізімдер]] [[Санат:Елдер бойынша жоғары оқу орындарының тізімдері]] amhsgr46i4kbifl0i1yaxtlr5dl8suj 0 4711 3414938 3410127 2024-12-28T07:41:20Z Cupidyucky 161369 Орфография 3414938 wikitext text/x-wiki {{мағына|Нью-Йорк (айрық)}} {{Елді мекен |статусы = Қала |қазақша атауы = Нью-Йорк |шынайы атауы = New York City |сурет = NYC Montage 2014 4 - Jleon.jpg |жағдайы = |ел = АҚШ |елтаңба = Seal of New York City.svg |ту = Flag of New York City.svg |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_dir = N|lat_deg = 40|lat_min = 43|lat_sec = |lon_dir = W|lon_deg = 74|lon_min = 0|lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |шекара түрі = |кестедегі шекара = |ел картасының өлшемi = 300 |аймақ картасының өлшемi = 300 |аудан картасының өлшемi = |аймақ түрі = штат |аймағы = Нью-Йорк |кестедегі аймақ = Нью-Йорк |аудан түрі = |ауданы = |кестедегі аудан = |қауым түрі = |қауым = |кестедегі қауым = |ішкі бөлінісі = |басшының түрi = Мэр |басшысы = [[Эрик Адамс]] |құрылған уақыты = 1624 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = Жаңа Амстердам |статус алуы = 1653 |жер аумағы = 1214,4 |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = 3 |климаты = [[Муссондық субтропиктік климат]] |ресми тілі = Ағылшын тілі |тұрғыны = 8,097,282 |санақ жылы = 2024 |тығыздығы =1.600 |шоғырлануы = 19,498,249 — Нью-Йорк метрополитендік аймағы |ұлттық құрамы = [[Американдықтар]] |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = ньюйорктық |уақыт белдеуі = -5 |DST = бар |телефон коды = 212, 718, 917, 347, 646 |пошта индексі = |пошта индекстері = 100xx-104xx, 11004-05, 111xx-114xx, 116xx |автомобиль коды = |идентификатор түрі = |сандық идентификаторы = |ортаққордағы санаты = New York City |сайты = http://www.nyc.gov/ |сайт тілі = en }} '''Нью-Йорк Сити''' ({{lang-en|New York City}}) — [[АҚШ]]-тағы ең тығыз мекенделген, ең ірі қаласы, әлемдегі ең урбандалған қала. Ол [[1970]]-жылдан бері АҚШ-тың ең ірі қаласы әрі АҚШ-тың алғашқы астанасы болған, мұнда [[Джордж Уошингтон|Джордж Уошингтонның]] алғашқы ел президенті ретіндегі инаугурациясы өтті. Бір ғасырдан аса уақыт бойы әлемнің ең негізгі [[сауда]] және [[қаржы]] орталығы болып келеді. Әлемге бұқаралық ақпарат құралдары, саясат, білім, көңіл көтеру, өнер және сән салаларындағы ықпалы бойынша көшбасшы орталық болып есептеледі. [[Біріккен Ұлттар Ұйымы|БҰҰ]] бас кеңсесі Нью-Йоркте орналасқан. Нью-Йорк 5 ауданнан тұрады ([[Боро (Нью-Йорк)|боро]]): [[Бронкс]], [[Бруклин]], [[Куинс]], [[Манхэттен]] және [[Статен-Айленд]]. Негізгі туристік нысандар Манхэттенде орналасқан. Олардың арасында: тарихи биік ғимараттар ([[Эмпайр-Стейт-Билдинг]], [[Крайслер-билдинг]]), [[Рокфеллер-Центр|Рокфеллер-центр]], [[Вулворт-билдинг]], [[Метрополитен (мұражай)|Метрополитен көркем мұражайы]], [[Метрополитен-Опера]], [[Соломон Гуггенхейм мұражайы|Соломон Гуггенхайм замануи өнер мұражайы]], [[Америкалық жантану тарихы мұражайы]] (динозаврлар мен планетарийлер қаңқалары), аты аңызға айналған «[[Челси (қонақ үй)|Челси]]» қонақ үйі, [[БҰҰ]] бас пәтері, [[Гарлем (ықшамаудан)|Гарлем]] және де әлемге танымал [[Бостандық ескерткіші]]. Нью Йоркте көптеген колледждер және университеттер де орналасқан,<ref>[http://www.ny.com/academia/colleges.htm] NYC Colleges and Universities</ref> олардың ішіне әлемдік үздік 50 қатарына кіретін [[Колумбия университеті]], [[Нью-Йорк университеті]], және [[Рокфеллер унверситеті|Рокфеллер университеті]] де бар.<ref>[http://www.arwu.org/ARWU2010.jsp] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100822192839/http://www.arwu.org/ARWU2010.jsp|date=2010-08-22}} Academic Ranking of World Universities</ref> == Діндер == Қалада әлемнің барлық діндері мен діни секталарының өкілдері тұрады. Сан жағынан басым христиан және иудаизм ізбасарлары. Нью-Йоркте барлық негізгі діндердің діни ғимараттары бар. == Климаты == Кеппен климатының жіктелуіне сәйкес, Нью-Йорктің климаты ыстық жазы бар ылғалды субтропикалық ретінде сипатталады. Алисовтың классификациясына сәйкес, қаланың климаты қоңыржай континенталды, бірақ субтропикалық әсерімен. Жауын-шашын жыл бойына салыстырмалы түрде біркелкі бөлінеді. Күн сәулесінің орташа жылдық саны — 2680 сағат. Қала мұхит жағалауында орналасқанына қарамастан, жаз бен қыстың арасындағы температура айырмашылығы айтарлықтай үлкен, өйткені ауа массаларының басым қозғалысы материктен келеді. Мұхиттың әсері шамалы, бірақ температураның ауытқуын біршама жеңілдетеді. Тағы бір фактор-тығыз қала құрылысы, бұл орташа температурасы жоғары микроклиматты құруға ықпал етеді. Қыста Нью-Йоркте орташа температура -2 °C және +5 °C аралығында болады, нормадан жиі ауытқулар болады. Әр қыста дерлік қар жауады, жылына орта есеппен 60 см. Көктем жұмсақ, температурасы 7 °C-тан 16 °C-қа дейін.жазда Нью-Йоркте салыстырмалы түрде ыстық, орташа температура 19 °C-тан 28 °C-қа дейін, жоғары ылғалдылық кезеңдері бар. Көбінесе температура 32 °C-тан асады, ал кейде жылу 38 °C-қа жетеді. Нью-Йорктегі күз жұмсақ, температурасы 10 °C-тан 18 °C-қа дейін. == Экономикасы == [[Сурет:NYC NYSE.jpg|thumb|210px|[[Нью-Йорк қор биржасы]] — әлемдегі капитализыциясы бойынша ең ірі биржа.<ref>http://www.world-exchanges.org/files/file/stats%20and%20charts/July%202010%20WFE%20Market%20Highlights.pdf {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130722235155/http://www.world-exchanges.org/files/file/stats%20and%20charts/July%202010%20WFE%20Market%20Highlights.pdf |date=2013-07-22 }}</ref>]] Нью-Йорк — Америка Құрама Штаттарының және әлемдегі ең маңызды қаржы экономикалық орталық. Нью-Йорк, [[Лондон]] және [[Токио]]мен қатар әлемдегі үш маңызды экономикалық орталық болып табылады<ref>{{cite book |author=[[Saskia Sassen|Sassen, Saskia]] |title=The Global City: New York, London, Tokyo |year=2001 |publisher=Princeton University Press |edition=2 |isbn=0691070636}}</ref>. Қаланың [[Жалпы аймақтық өнімі]] 2007 жылы $1210,2 млрд құраған, осылайша АҚШ мегаполистері ішінде алғашқы орынға шықты<ref>[http://www.usmayors.org/metroeconomies/0608/GMP_Report__June_2008.pdf US Metro Economies] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081228054104/http://www.usmayors.org/metroeconomies/0608/GMP_Report__June_2008.pdf |date=2008-12-28 }} // usmayors.org {{тексерілген|10|6|2009}}</ref>. [[Сурет:Nasdaq 2.jpg|мини|210px|left|[[Nasdaq|Насдак]] жоғарғытехнологиялық компаниялар биржасы.]] [[Сурет:Intersection of Nassau Street and Broad Street, overlooking Wall Street (2005).jpg|thumb|210px|[[Уолл-стрит]] — АҚШ қаржылық қуаттылығының нышаны.]] Нью-Йорк қаржы ұйымдары 2008 жыл аяғына қарай 40 % әлемдік қаржыны басқарған<ref name="London vs. New York">{{cite web|url=http://www.cincodias.com/articulo/mercados/Londres-versus-Nueva-York/20080901cdscdimer_3/cdsmer/|title=London vs. New York, 2005–06|format=PDF|publisher=Cinco Dias|accessdate=2008-03-11|archiveurl=http://www.webcitation.org/616yQKWnF|archivedate=2011-08-22}}</ref><ref name="New York still World's Financial Capital">{{cite web|url=http://www.marketwatch.com/story/credit-crunch-shows-new-york-is-still-worlds-financial-capital/|title=New York still World's Financal Capital, 2005–06|format=PDF|publisher=Marketwatch|accessdate=2007-07-27|archiveurl=http://www.webcitation.org/616yRlAPk|archivedate=2011-08-22}}</ref>. Нью-Йоркті [[Citigroup]], [[J.P. Morgan Chase & Co.]], [[American International Group]], [[Goldman Sachs Group]], [[Morgan Stanley]], [[Merrill Lynch]] және т.б. ірі қаржылық ұйымдар өз бас пәтері ретінде таңдаған. Сонымен қатар [[Verizon Communications]], [[Pfizer]], [[Alcoa]], [[News Corp.]], [[Colgate-Palmolive]] сияқты ірі мұнай корпорациялар бас кеңселері де осында. Қалада [[NYSE|Нью-Йорк қор биржасы]], [[NASDAQ]], [[Америка қор биржасы]], [[Нью-Йорк тауар биржасы]] және [[:en:New York Board of Trade]]. Нью-Йорк қаржы саласы төменгі Манхэттендегі [[Уолл-стрит]]те шоғырланған. Дәстүрлі өндіріс салалары да маңызды рөлдерін жоғалтпады, дегенмен соңғы кездері олардың үлесі азаюда. Қалада дамыған негізгі өндіріс салалары: [[машинажасау]], [[химия өнеркәсібі]], [[жеңіл өнеркәсіп]], тамақ өнеркәсібі. Жаңа салалар да қарқынды дамуда: [[биотехнология]], бағдарлама жасау, интернет-бизнес<ref>{{cite web|url=http://www.nyc.gov/html/imb/downloads/pdf/whitepaper.pdf|format=PDF|title=Protecting and Growing New York City's Industrial Job Base|publisher=The Mayor's Office for Industrial and Manufacturing Business|month=қаңтар|year=2005|accessdate=2008-09-01|archiveurl=http://www.webcitation.org/616yT2llP|archivedate=2011-08-22}}</ref>. Құрылыс пен [[девелопмент]]тің орны да орасан: Нью-Йорк жылжымайтын мүлкі әлемдегі ең қымбат қала ретінде белгілі<ref>[http://www.ng.ru/style/2009-04-14/16_time.html Как выгодно вложить деньги во время кризиса] // Независимая газета {{тексерілген|10|6|2009}}</ref><ref>[http://www.vsluh.ru/news/realty/166196.html Мәскеу на четвёртом месте по стоимости элитного жилья] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130113102548/http://www.vsluh.ru/news/realty/166196.html |date=2013-01-13 }} // vsluh.ru {{тексерілді|10|6|2009}}</ref>. Бастапқыда Нью-Йорк америкалық кинематография орталығы болғанымен оның орнын [[Голливуд]] тартып алды, дегенмен қазір де Нью-Йоркте фильмдер мен телебағдарламалар түсіріледі. Нью-Йорк АҚШ сән астанасы, бұл жерде әлемнің көптеген [[модельер]]лер бас пәтері орналасқан. Нью-Йоркте көп баспалар бар. Туризм де қарқынды дамыған. Нью Йоркқа жыл сайын 50 миллион қонақ келеді екен.<ref>{{cite quick |news|url=http://cityroom.blogs.nytimes.com/2011/12/20/as-city-closes-in-on-50-millionth-visitor-british-couple-to-be-feted/?scp=1&sq=tourists&st=Search|title=As City Closes In on 50 Millionth Visitor, British Couple to Be Feted|author=Patrick McGeehan|publisher= The New York Times|date=December 20, 2011|accessdate=2011-12-21}} </ref><ref> {{cite quick |web|url=http://www.northjersey.com/news/135934558_NYC_reaches_goal_of_50_million_tourists.html|title=NYC reaches goal of 50 million tourists|publisher=North Jersey Media Group|date=December 20, 2011|accessdate=2011-12-21}} </ref><ref> {{cite quick |web|url=http://www.nycgo.com/articles/nyc-statistics-page|title=NYC The Official Guide nycgo.com – nyc statistics|publisher=NYC & Company |accessdate=2011-09-16}}</ref> ===Тарихи бауырлас қалалар=== Нью Йорк тарихи он қаламен бауырлас:<ref name = "GlobalOutreach">{{cite quick |web|url=http://www.nyc.gov/html/unccp/scp/html/partner/partner.shtml|title=NYC's Partner Cities|publisher=The City of New York|accessdate=2012-12-16}}</ref> {| class="wikitable" |- ! Қала ! Бері |- | {{flagicon|JPN}} [[Токио]], Жапония|| 1960 |- | {{flagicon|PRC}} [[Бейжің]], Қытай|| 1980 |- | {{flagicon|Egypt}} [[Каир]], Мысыр || 1982 |- | {{flagicon|ESP}} [[Мадрид]], Испания|| 1982 |- | {{flagicon|Dominican Republic}} [[Санта Доминго]], Доминика республикасы || 1983 |- | {{flagicon|Hungary}} [[Будапешт]], Мажарстан|| 1992 |- | {{flagicon|ITA}} [[Рим]], Италия|| 1992 |- | {{flagicon|ISR}} [[Йерусалим]], Израиль|| 1993 |- | {{flagicon|GBR}} [[Лондон]], Англия (Ұлыбритания) || 2001 |- | {{flagicon|South Africa}} [[Йоханесбург]], Оңтүстік Африка <ref>http://www.iscpa.us/english/zlen00003.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130205060611/http://www.iscpa.us/english/zlen00003.html |date=2013-02-05 }}; mention to Johannesburg as a sister city of New York</ref>|| 2003 |} [[Сурет:Pano Manhattan2007 amk.jpg|1060px]] == Қызықты мәліметтер == * 1886 жылы АҚШ тәуелсіздігінің 100 жылдық мерейтойына арнап Франция елі достық қарым-қатынастың құрметіне Бартольдинің «Азаттық мүсінін» сыйға тартқан. * Сары такси – Нью-Йорк қаласының ерекше белгісі. Манхэттенде 11 000 «кэб» айналып жүреді. * 1965 ж 11 қарашасын «Ұрылар мерекесі» деп атайды. Дәл осы күні Нью-Йорк пен АҚШ-тың солтүстік-шығысында 25 млн. тұрғынның 24 сағатқа электржарығы сөндіріп тасталды. == Тағы қараңыз == *[[Азаттық мүсіні]] == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Нью-Йорк]] [[Санат:Миллионер қалалар]] [[Санат:АҚШ-тың бұрынғы астаналары]] [[Санат:АҚШ-тың бұрынғы штат астаналары]] rgs8eeu2fdz8fd2urac6clua233kflw 0 5272 3414756 21640 2024-12-27T16:40:28Z Xqbot 3358 Бот: Шынжырлы айдатуды түзетті → [[Әбілқайыр Ордасы]] 3414756 wikitext text/x-wiki #АЙДАУ [[Әбілқайыр Ордасы]] t0jbd71d7n4sllyhcmchery462ysgb7 0 5845 3414933 3411668 2024-12-28T07:31:19Z Cupidyucky 161369 Иса мен Исраил 3414933 wikitext text/x-wiki {{Мемлекет |Қазақша атауы = Израиль мемлекеті |Шынайы атауы = {{lang-he|מְדִינַת יִשְׂרָאֵל}}<br>{{lang-ar|دَوْلَة إِسْرَائِيل}} |Атау септігі = Израиль |Елтаңба = Coat of arms of Israel.svg |Байрақ = Flag of Israel.svg{{!}}border |Ұраны = |Әнұранның аты = Ха-Тиква<br /><small>("Үміт")</small> |Аудио = Hatikvah instrumental.ogg |lat_dir = N |lat_deg = 31 |lat_min = 47 |lat_sec = 0 |lon_dir = E |lon_deg = 35 |lon_min = 13 |lon_sec = 0 |region = IL |CoordScale = |Картада = ISR orthographic.svg |карта тақырыбы = |Картада2 = |Үкімет түрі =[[Парламенттік республика]] |Құрылды = |Тәуелсіздік күні = [[14 мамыр]] [[1948 жыл]] |Тәуелсіздігін алды = [[Ұлыбритания]]-дан |Тілдері = [[Иврит тілі]], [[Араб тілі]] |Мемлекеттік діні = [[Иудаизм]] |Астанасы = [[Тель-Авив]] (даулы аймақ) |Ірі қалалары = Иерусалим, [[Тель-Авив]], [[Хайфа]] |Басшы қызметі = [[Израиль президенті|Президенті]]<br/>[[Израиль премьер-министрлердің тізімі|Премьер-министрі]]<br />[[Кнессет спикері]]<br />[[Израиль жоғарғы соты|Жоғарғы сот төрағасы]] |Басшылары = [[Ицхак Герцог]]<br/>[[Яир Лапид]]<br />[[Мики Леви]]<br />[[Эстер Хают]] |Жер аумағы = 20 770–22 072 |Жер аумағы бойынша орны = 150-ші |Судың үлесі = 2,1 |Этнохороним = Израильдік, израильдіктер |Жұрты = {{өсім}} 9 797 120 <ref name=cbs_2018_12_31>{{cite web|url=https://www.cbs.gov.il/he/mediarelease/pages/2018/אוכלוסיית-ישראל-בפתחה-של-שנת-2019-2018-19.aspx|title=בפתחה של שנת 2019 כ-9.0 מיליון תושבים במדינת ישראל|publisher=Israel Central Bureau of Statistics|accessdate=2019-1-10|archiveurl=https://archive.today/20190210210530/https://www.cbs.gov.il/he/mediarelease/pages/2018/אוכלוסיית-ישראל-בפתחה-של-שנת-2019-2018-19.aspx|archivedate=2019-02-10|deadlink=no}}</ref> |Халық саны бойынша орны = 98-ші |Сарап жылы = 2023 |Санақ бойынша халық саны = |Санақ жылы = |Халық тығыздығы = 387 |Тығыздық бойынша орны = 18-ші |ЖІӨ = |ЖІӨ сараптаған жылы = |ЖІӨ бойынша орны = |Жан басына шаққандағы ЖІӨ = |Жан басына шаққандағы ЖІӨ бойынша орны = |ЖІӨ (АҚТ) = 353,645 млрд.<ref name=imf>{{cite web |url=https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2018/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=48&pr.y=11&sy=2018&ey=2022&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=436&s=NGDPD%2CPPPGDP%2CNGDPDPC%2CPPPPC&grp=0&a= |title=Report for Selected Countries and Subjects |date=April 2018 |publisher=International Monetary Fund |access-date=19 April 2018}}</ref> |ЖІӨ (АҚТ) сараптаған жылы = 2019 |ЖІӨ (АҚТ) орны = 54-ші |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (АҚТ) = 39,106 |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (АҚТ) орны = 35-ші |ЖІӨ (номинал) = 390,656 млрд. |ЖІӨ (номинал) сараптаған жылы = 2019 |ЖІӨ (номинал) бойынша орны = 32-ші |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (номинал) = 43,199 |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (номинал) орны = 20-шы |АДИ = {{өсім}} 0,903<ref name="HDI">{{cite web |url=http://hdr.undp.org/en/composite/HDI |title=Human Development Index and its components |date=2018 |publisher=United Nations Development Programme |access-date=24 September 2018}}</ref> |АДИ жылдық есебі = 2017 |АДИ бойынша орны = 22-ші |АДИ деңгейі = <span style="color:#090;">өте жоғары</span> |Әуе компаниясы = |Валютасы = [[Жаңа Израиль шекелі]] (₪) |Интернет үйшігі = [[.il]] |ISO = ILS |Телефон коды = 972 |Уақыт белдеуі = +2, +3 |Түсініктемелер = }} '''Израиль''' ({{lang-he|יִשְׂרָאֵל}}, {{lang-ar|إِسْرَائِيل}}), ресми — '''Израиль мемлекеті''' ({{lang-he|מְדִינַת יִשְׂרָאֵל}} ''Мединат Исраэль'', {{lang-ar|دَوْلَة إِسْرَائِيل}} ''Даулят Исра’иль'') — [[Таяу Шығыс]] елі, [[Азия]] мен [[Африка]]ны қосып тұр. Георафиялық орналасуы бойынша – мемлекет [[Азия]]ның оңтүстік-батысында орналасқан. [[Біріккен Ұлттар Ұйымы]] Бас [[Ассамблея]]сының 1947 жылы 29 қарашадағы [[Палестина]]ны бөлу жөніндегі шешімі бойынша берілген жер көл. 14 мың км², ал 1948 – 49 жылдары араб-израиль соғыстары барысында басып алған жерлерін қосқанда 20,7 мың км². == Тарихы == Израиль жері – ежелгі мәдениет гүлденген аймақ. [[Еврейлер|Еврейлер]] өздерін осы аймақты мекендеген ежелгі ұлт деп есептейді. === Ежелгі мемлекеті === Израиль мемлекеті еврейлік дәстүрмен Израль халқына мұраға қалдырылған Израиль елінде пайда болған. Бұл Исаның дүниеге келген және мұсылман дінінің елшісі [[Мұхаммед пайғамбар|Мұхаммедтің]] көкке көтерілген жері. Иисус Израиль елін римдектер басқарып отырға нкезде дүниеге келген. Біздің эрамыздың IV ғасырында Израиль елі көпшілік санасына '''Қасиетті Жер''' ретінде қалыптаса бастады. Елде көптеген шіркеулер мен монастырлер салынды. Мұнда қасиетті тастар сақталады. Израиль [[Исраил|Исраилдың]] құрметіне қойылған. 640 жылы Израиль елі '''Омар халиф''' әскерімен жауланды. Арабтардың жаулап алуы Израиль елінде мұсылман билігінің бастамасы болды. Осы кезде мәдениет пен діннің алмасу үрдісі басталды. [[Мұсылман]] дәстүрі бойынша Иерусалим қаласы қасиетті болып есептеледі, себебі, Мұхаммед елші осы қаладан көкке кеткен. Егер басында мұсылман арабтары хрисандарға Иерусалим қаласына кіруге рұқсат берсе, XI ғасырдан бастап Иерусалимге христиандарға кіруге рұқсат бермеді. Осы кезде '''II Урбан Папасы''' Еуропа рыцарьларын жинап, мұсылман қоластынан қасиетті жерлерімізді аламыз деген ұранмен шабуылға шықты. Осылайша 1099 жылы Иерусалим қаласын басып алды. 1187 жылы Египет пен Сирия әскері темпилерлерді талқандап, [[мәмлүктер]]дің билігін орнатты. Израиль елінің тарихында ерекше орын алатын [[Наполеон]]ның Шығысқа Египеттік жорығы немесе Таяу Шығыс жорығы болды. Наполеонның қасиетті жерге келуі еуропалықтардың көзін қайта ашты. Олар енді аймақтың экономикалық және стратегиялық маңыздылығын қайта аңғара бастады. === XX ғасыр === Қазіргі Израиль мемлекеті 1947 жылы 29 қарашадағы [[Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас Ассамблеясы]] шешімі негізінде 1948 жылы 14 мамырда өз тәуелсіздігін жариялаған. Оған бұрынғы Палестина жерінің 56%-ы (14 мың км²) беріліп, Израиль мен оның төңірегіндегі аймақ бейтарап зона деп жарияланды. Жаңа мемлекет құрыла салысымен оған қарсылық ретінде бірнеше араб мемлекеті басып кірді. [[Араб-Израиль соғыстары|Соғыс]] 1 жылдан аса уақытқа созылып, Израильдің пайдасына шешілді. Ол басқа елдердің қарсылығына қарамастан, БҰҰ шешімімен арабтық Палестина мемлекетіне берілген жердің көп бөлігін (6,7 мың км²) және Иерусалим қаласының батыс бөлігін басып алды. Израиль басып алған жерлерінен 1 млн-нан аса арабтарды қуып жіберіп, БҰҰ-ның 1948 жыды 11 желтоқсанда шығарған босқындардың отандарына қайтып оралу құқы туралы қарарын орындаудан бас тартты. 1949 жыды Израиль [[Мысыр|Мысырмен]] (25 ақпан), [[Ливан]]мен (23 наурыз), [[Иордания]]мен (3 сәуір), [[Сирия]]мен (20 шілде) уақытша бітім жасасты. Бірақ арабтармен екі арада соғыс тоқтатылған жоқ. 1956 жылы Израиль [[Ұлыбритания]] және [[Франция]] жағында Египетке қарсы соғысты. 1967 жылы маусымда Египетке, Сирия мен Иорданияға тұтқиылдан шабуыл жасап, жеңіске жетті де, арабтардан [[Синай түбегі|Синай]] жарты аралын, [[Газа секторы]]н, [[Иордан өзені]]нің батысын, Иерусалимнің арабтық бөлігін, Голан жотасын басып алды. 1973 жылы қазан айында қайта басталған Израиль мен араб елдері арасындағы соғыс БҰҰ-ның талабымен желтоқсан айында тоқтатылды. 1975 жылы Синайдан әскерді әкету туралы Египетпен арада келісім жасалынды. 1978 жылы [[Кэмп-Девид]]те ([[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]]) Египет пен Израиль арасында тағы келісім жасалып, Египет Синайды өзіне қайтарып алды. 1980 жылы Израиль үкіметі Иерусалимді '''“өзінің біртұтас және бөлінбес астанасы”''' деп жариялап, Сирия жері болып табылатын Голан жотасын өзіне қосып алғандығын жариялады. Бұл әрекет БҰҰ тарапынан заңсыз деп айыпталды. 1981 жылы Израиль мен АҚШ арасында стратегиялық ынтымақтастық туралы келісім жасалды. 1982 жылы маусымда Израиль әскерлері Ливанға басып кіріп, астанасы [[Бейрут]] қаласын қоршауға алды және онда тұрған [[Палестинаны Азат ету ұйымы]]ның қарулы жасақтары штаб-пәтерін елден кетуге мәжбүр етті. Ливанның оңтүстігіне басып кірген әскер тек [[2000|2000 жылы]] кері шығарылды. 1995 жылы Газа секторы автономияға қол жеткізді. Дегенмен әлі де араб елдерімен арада бейбіт келісімдерге қол жетпей отыр. == Географиясы == === Табиғаты === Израиль теңіз жағалауында, 500 – 1000 м. биіктіктегі [[таулы қырат]]та орналасқан. Климаты [[Субтропиктер|субтропиктік]]. Солтүстік жауын-шашынды, оңтүстікке қарай жартылай – шөл және шөлейтті. Солтүстік-шығысында [[Иордан]] өзені ағып жатыр. Ұсақ өзендері жазда құрғап қалады. Жері пайдалы қазбаларға, өсімдіктер дүниесіне кедей. Үлкен ормандар жойылып кеткен. Солтүстігінде – [[Ливан]]мен шекараласады. Солтүстік-шығысында – [[Сирия]]мен, шығысында – [[Иордания]]мен, ал оңтүстік батысында [[Мысыр]]мен шекараласқан. Батысында Жерорта теңізімен шектеседі (жағалау сызығы – 230 км), оңтүстігінде – Қызыл теңізбен шектескен (жағалау сызығы – 12 км). Ортақ ауданы шамамен 21,643 шаршы метр. === Климаты === Израиль климаты - әртүрлі болып келеді. Елдің орталық және солтүстік бөліктерінде жерорта теңіздік климат, яғни, ыстық жаз бен жаңбырлы қыс. Израильдің оңтүстік және шығыс аумақтарында шөлді климат. [[Шөл]] мен [[теңіз]]ге жақын аудандарда жартылай құрған зона. Күз бен көктем елге келуге ең ыңғайлы кезең. Жазы ыстық. Шілде-тамыз айларындағы орташа температура 24 – 28°С, [[Гхор ойпаты]]нда 36°С-ке дейін. Қысы жылы, оңтүстік-батыста қаңтардағы температура 6 – 14°С, ал қалған өңірлерде 18°С. [[Жауын-шашын]]ның жылдық мөлшері Гхор ойпаты мен Негев шөлінде 100 – 200 мм, кей жерлерде тіпті 100 мм-ге дейін, таулы жерлер мен [[Жерорта теңізі]] жағалауларында 400 – 800 мм. Жауын-шашын, негізінен, қыс айларында болады. === Ландшафт === Израиль негізінен үш регионға бөлінеді: теңізге жақын орналасқан теңдік, таулы регион және [[Иордан]] даласы. Теңіз теңдігі – елдің батыс бөлігі. Ал шығысына таман [[қырат]]тар бар. Таулы район – солтүстігіндегі Ливаннан бастап оңтүстігіндегі Эйлат шығанағына дейін созылған және теңіз теңдігі мен Иордан даласының ортасында жатыр. Таулы аймақтың сольүстігіндегі климат – жерортатеңіздік, жаңбырлы, а лоңтүстігінде – шөлейт. Самари және Иудей қыраттарының солтүстік бөліктері сәйкесінше Самари мен Иудей шөлдеріне ұласады. Иордания даласы – солтүстігінде Метуладан бастап оңтүстігінде Қызыл теңізге дейін жалғасып, бүкіл Израильді басып өтеді. Иордан Израильдің ең үлкен өзені. Ол Иордан даласы арқылы ағып жатыр. Иордан өзені өз жолында Киренет өзенін және тұзды Өлі өзенді қосады. === Флора мен фауна === Израиль [[климат]]тық және [[география]]лық зоналардың ортасында болғандықтан [[флора]] мен [[фауна]]сы өте бай. Оның флорасында 2380-ге жуық өсімдік түрі кездеседі, ал олардың кейбіреулері өз кезегінде тек Израильде ғана кездеседі. Шөлейт жерлерде өімдіктер сирек кездеседі. Израиль фаунасы мөлшермен 100-ге жуық жабайы суқоректілерден тұрады. Израиль [[территория]]сында 510 құс түрі кездеседі, олардың көбісі жыл құстары. Израиль «бөтелке ауызы» тәрізді жыл құстары ұшатын жер, яғни, теңіз бен шөлейттің арасындағы миллиондаған құстардың солтүстіктен оңтүстікке және оңтүстіктен солтүстікке қарай ұшқандағы демалыс орны болып табылады. Қызыл теңіздің суасты әлемі де тропикалық балықтар мен түсті кораллдарға бай. == Экономикасы == Израиль дамыған аграрлы-индустриальды ел. 1995 жылғы есеп бойынша, жылдық ұлттық табыс 70 млрд. доллар шамасында, әр адамға шаққанда жылдық табыс мөлшері – 14,4 мың доллар. Елде меншіктің үш түрі (жеке меншік, мемлекеттік, кооперативтік – кәсіподақтық), әскери өнеркәсіп жақсы дамыған. Дегенмен Израиль экономикасы, негізінен, сырттан [[АҚШ]] пен [[Еуропа Одағы]] елдері тарапынан қаржыландырып отырады. Қорғанысқа ұлттық табыстың 15%-нан астамы жұмсалады. Елде жыл сайын сырттан келетін [[Еврейлер|еврей ұлтты]] иммигранттарға қолайлы жағдай туғызылған. 1983 – 96 жылдары елге ТМД елдерінен 800 мыңнан астам адам келіп қоныстанды. Экономикадағы өнеркәсіптің үлесі – 21%, ауылшаруашылығы – 3%. Елде медициналық [[электроника]], [[байланыс құралдары]], компьютерлер шығару жақсы дамыған. Оған қоса металл өңдеу, машина жасау (кеме мен авиация, әскери техникалар шығару), [[электротехника]], химия, алмаз өңдеу, т.б. өндіріс орындары шоғырланған. [[Ауыл шаруашылығы]]нда, негізінен, цитрусті жемістер (1,5 млн т.) өсіріледі. Оған қоса жеміс-жидек, бау-бақша, гүл өсіру, құс өсіру жақсы дамыған. Астық өнімдері сырттан әкелінеді. Сыртқы сауда айналымы – 40 млрд. доллардан астам. Негізгі сауда серіктестері – АҚШ пен Батыс Еуропа елдері. Израиль сыртқа қару-жарақ сататын әлемдегі он елдің ішіне кіреді (2 млрд. доллар). == Мемлекеттік құрылымы == Израильде ел [[Конституция]]сы жоқ. Мемлекеттік құрылымдар жекелеген заң актілері бойынша реттеліп отырады. Мемлекет басшысы – [[парламент]] (кнессет) 4 жылға сайлайтын президент. Бірақ оның билігі шектеулі. Үкімет билігі [[Премьер-Министр|премьер-министрдің]] қолында (2001 жылдан Ариэль Шарон). Заң шығарушы орган – бір палаталы парламент. Ол халық 4 жылға сайлайтын 120 депутаттан тұрады. Басқару формасы – парламенттік демократия. Израиль мемлекеті 1948 жылы 14 мамыр күні БҰҰ Бас Ассамблеясының 1947 жылдың 29 қарашасында қабылданған №181 қарарына байланысты құрылғандығы туралы жариялады. Тәуелсіздік декларациясына байланысты Израиль еврейлік мемлекет болып табылады. Сонымен қатар, Израиль көпұлтты және демократиялық мемлекет болып есептеледі, онда еврейлермен бірге басқа да этникалық және діни топтардың да тең құқықтары сақталады. Кнессетте друз және бәдәуи депутаттары, араб партиялары және депутаттары көрсетілген. Израиль мемлекетінің билігі демократиялық қағидаларға сүйеніп, үш тармақтан тұрады: заң шығарушы, атқарушы, сот билігі. Кнессет – израильдік парламент – партиялардың пропорциялық өкілдігімен 120 депутаттан тұрады. Парламенттік сайлаулар әр төрт жыл сайын болып тұрады. Кнессеттің құпия дауыс беру арқылы үкіметті тарату құқығы бар. Израиль мемлекетінде жинақталған конституция жоқ, оның орнын уақытша негізгі заңдар жинағы атқарады. 2003 жылы Кнессетте осы заңдарға негізделіп конституцияны құрастыру жобасы басталған. Израиль мемлекеті парламенттік жүйе арқылы басқарылады және барлығының сайлауға құқығы бар демократиялы ел болып танылады. Президент – формальді түрде мемлекет басшысы, бірақ негізінен оның қызметі – салтанат құру (церемониальные). 2000 жылғы қабылданған заң бойынша Президент 7 жылға бір рет қана сайлану құқығы бар. Премьер-министр үкімет басшысы болып табылады және өзінің орнында төрт жыл отырады. Әдетте, парламенттік сайлау кезінде көп дауыс жинаған партияның төрағасы премьер-министрлікке тағайындалады. Егер кандидат Кнессеттің көпшілігінің қолдауын таба алмаса және 45 күннің ішінде үкіметті құра алмаса, онда оның орнын екінші көп дауыс жинаға партияның төрағасы алады. Егер үкімет 75 күннің ішінде құрылмаса, қайта сайлаулар жүргізіледі. Сот билігінің жоғарғы органы – Жоғарғы Сот (Әділдіктің Жоғарғы Соты). Ол азаматтық және қылмыстық істерді қарайтын соңғы инстанциясы болып табылады, сонымен қатар, конституциялық соттың да рөлін атқарады [1]. Израильде бір де бір партия абсолюттік басымшылыққа ие болмайтын көппартиялы жүйе қалыптасқан. Бұл жүйе Израиль мемлекеті 1948 жылы құрылғанға дейін қалыптасқан. Бастапқы кезде негізгі күшті социалистік бағыттағы партиялар құрады («МАПАЙ» сияқтылар). Сонымен қатар, оңшыл партиялар болды (ең салмақтысы – «Херут»), олардың арасындағы «Эцель» және «Лехи» саясатпен қатар ағылшын оккупанттарына қарсы террористік қызметпен айналысқан. Израиль мемлекеті құрылғаннан кейін үкіметті «МАПАЙ» басқарды, ал оның көшбасшысы Давид Бен-Гурион премьер-министрі болды. 50 жылдары өте солшыл «МАПАМ» алып күшке ие болды. «Ревизионистер» партиялары («Херут») және либералды-буржуазиялық бағыттағы партиялар сол кезде оппозицияны құрады. Израильде партияларды оңшылдар және солшылдар деп бөлінуі басқа мемлекеттерде танылған дәстүрлі түсініктен ерекшелеу. Партияларды мынадай қағидаларға байланысты бөлуге болады: бейбіт үрдіске көз-қарас және дінге көз-қарас. Дәстүрлі түрде арабтармен болған конфликтті бейбіт түрде шешуге талпынатын солшыл партиялар болып табылады; бұл партиялар («Авода», «Яхад-Мерец» сияқты және араб партиялары) көптеген территориялық шегіністерге дайын. Оңшыл партиялар («Ликуд», «Мафдал-Ихуд Леуми» сияқтылар) қатаң бағыттарды ұстанады. Қазіргі кезде үкіметті Биньямин (Биби) Нетанияху бастаған оңшыл орталық «Ликуд» партиясы басқарады. «Кадиманың» көшбасшысы Ципи Ливни бейбіт келісімдерге дайын екендігін білдірген болатын (мысалы, Аннаполистегі конференция) [2]. 2009 жылғы ақпанда болған сайлауда Кнессеттің 18 отырысына (созыв) өткен партиялар: * «Кадима» (Кнессеттегі орын: 28) — көшбасшысы Ципи Ливни * «Ликуд» (Кнессеттегі орын: 27) — көшбасшысы Биньямин Нетаньяху * «Біздің үй — Израиль» (Кнессеттегі орын: 15) — көшбасшысы Авигдор Либерман * «Авода» (Кнессеттегі орын: 13) — көшбасшысы Эхуд Барак * «ШАС» (Кнессеттегі орын: 7) — көшбасшысыЭли Ишай * «Яхадут а-Тора» (Кнессеттегі орын: 5) — көшбасшысы Яаков Лицман * «Ихуд Леуми» (Кнессеттегі орын: 4) — көшбасшысы Яаков Кац * «Хадаш» (сонымен қатар Израиль Коммунистік Партиясы) (Кнессеттегі орны: 4) * «Біріккен араб тізімі» — «Тааль» (Кнессеттегі орын: 4) * «Еврей үйі» (Кнессеттегі орын: 3) — көшбасшысы Даниэль Гершкович * «Балад» (Кнессеттегі орын: 3) * «Мерец» (Кнессеттегі орын: 3) — көшбасшысы Хаим Орон [3]. 2009 жылы ақпандағы сайлауда үкімет басына Биньямин Нетанияху бастаған оңшыл орталық коалиция келгеніне бір жылдан асты. Оның ядросын үш оңшыл орталық партиялар құрады – басқарушы Ликуд, «Біздің үй – Израиль» «орыстар» («израильдік акценті» бар) партиясы және сефардтар-традиционалистер әлеуметтік-популистік қозғалысы ШАС; ал флангтарда солшыл Еңбек партиясы («Авода»), діни сионистертердің оңшыл блогі «Еврей үйі» - Жаңа Мафдал және ашкеназдар-ультраортодокстер блогі «Таурат еврейлігі». Көптеген «жаманойлаушылардың» айтуы бойынша сондай әртүрлі ойлайтын және әртүрлі мақсаттары бар үкімет ары кетсе екі-үш айға дейін ғана шыдауы керек болатын. Бірақ сарапшылардың таң қалғаны – бұл үкімет әлі де болса тұрақтылықты ұстап келеді. Үкіметті қолдаушылардың айтуы бойынша, олар басқарушы кабинеттің жетістігі ретінде Ливан мен Газа секторы шекараларындағы салыстырмалы түрде созылған тыныштықтың сақталуын, мемлекеттің экономикасына дамыған мемлекеттер тобы арасында біріншілердің бірі болып экономикалық өсуге әкелген нәтижелі қаржылық саясатын қаржылық цунамиден құтылып кеткенін жатқызады [4]. Сарапшылар тағы да Беньямин Нетанияху үкіметі мен Барак Обаманың әкімшілігінің арасындағы өткір қарама-қайшылықтарға қарамастан, 2009 жылы айтарлықтай ашық түрде қақтығысқа ұшырамағандығын айта кетеді. Биби қазірше Израильден палестиналық арабтарға жаппай шегіністерге баруын талап ететін Ақ үй мен «таяушығыстық делдалдардың» қысымын көтеруде, бірақ көбі бұл мәселедегі қиындықтар әлі алда деп ойлайды. Қазіргі кездегі Кнессеттің көпшілік орнын иеленіп отырған «Кадима» партиясы 2005 жылы пайда болды. Сол жылы Ариэль Шарон мен оның жақын жақтастарының «Ликуд» партиясының басшылығымен қарама-қайшылықтар болып қалады. Қарама-қайшылықтың негізі межелеу саясаты болды – Газа секторынан израиль әскерін шығару және 1967 жылдан кейін салынған еврейлік елді-мекендерін бұзу. Бұл Ариэль Шаронның «Ликудтан» кетіп жаңа партияны құруына себеп болды. Алғашқы аты жаңа саяси бірлестіктің лозунгі болған «Ұлттық жауапкершілік» ұраны болды. Ариэль Шаронмен бірге «Ликудтан» Эхуд Ольмерт, Ципи Ливни, Меир Шитрит, Авраам Гиршзон, Марина Солодкина және басқалары шығып кетті. 2005 жылы 30 қарашада 82 жастағы «Аводтың» көшбасшысы және премьер-министр Шимон Перес Ариэль Шаронды және оның жаңа партиясын қолдау үшін өзінің партиясынан шығатынын жариялады. Шаронның жақындары Перестің жаңа партияға қосылмайтынын айтқан, бірақ ол жеңіске жетсе Шаронға министрлік орын берілетінін жеткізді, онда ол үлкен ұлттық жобалармен айналысатын болады – Негев шөлін дамыту, Өлі теңіздің экологиясы және т.б. Алайда, Шимон Перес «Аводадан» шығып «Кадимаға» қосылды. Переспен бірге «Кадимаға» Кнессеттің депутаттары Хаим Рамон және Далия Ицик ауысты. «Біздің үй – Израиль» партиясының басшылығымен болған түсініспеушіліктерден кейін, Кнессет депутаты Михаиль Нудельман «Кадимаға» кетіп қалды. «Кадима» билеуші партияға айналды, бірақ Кнессеттің 16 отырысында көпшілік орынға ие болмады [5]. 2006 жылы 12 шілде мен 14 тамыз аралығында Екінші Ливан соғысы өтті. Бұл соғыс әскер мен мемлекет басшылығындағылардың кемшіліктерін көрсетті. Әскери опреацияның негізгі мақсаттары орындалмады: 2 тұтқын сарбаз босатылмады, «Хезболла» жойылмады, тек әлсізденді. Конфликт аяқталғаннан соң сот төрешісі Элиягу Виноград басқарған Ливандағы жағдайларды зерттеуге байланысты арнайы комиссия құрылған. Премьер-министр Эхуд Ольмерт, Қорғаныс министрі Амир Перец, Бас Штаб бастығы Дан Халуцты отставкаға жіберуді қолдап көптеген митингілер өте бастады. «Кадиманың» мына басшыларына қарсы жемқорлыққа байланысты айыптаулар қозғалды: Ариэль Шарон, Омри Шарон, Авраам Гиршзон, Цахи Анегби, Хаим Рамон, Рухама Авраам, Яков Эдри және Эхуд Ольмерт. Премьер-министр Эхуд Ольмертке қарсы жоқ дегенде үш іс бойынша айыптаулар қозғалды: парақорлыққа байланысты іс (кәсіпкер Морис Таланскиден конверттер), Өнеркәсіп және сауда министрлігіндегі жемқорлық және шетелге заңсыз қаржының алынуы бойынша істер («Ришон турз» ісі). Ольмерт 2008 жылдың 17 қыркүйегіне белгіленген праймеризге қатыспайтындығын айтты. 2009 жылы 10 ақпанда өткен Кнессеттің 18 шақырылымының сайлауына «Кадима» 28 депутаттық орынды иемденді: сыртқы істер министрі Ципи Ливни, көлік министрі Шауль Мофаз, ішкі қауіпсіздік министрі Ави Дихтер және Ішкі істер министрі Меир Шитрит. Бұл сайлауда, жоғарыда айтып кеткендей, «Кадима» 28 орынға ие болып, «Ликудтан» 1 орынға басым түсті. Алайда, оңшыл партиялар жалпы алғанда Кнессеттің 120 орынының 65-сін алған соң, Президент Шимон Перес үкімет құруды «Ликудтың» төрағасы Биньямин Нетанияхуге тапсырды. Сол күні «Ликуд» төрағасы «Кадима» мен «Авода» көшбасшыларына өзінің қоластындағы ұлттық бірлік үкіметіне кіруін ұсынған [6]. Оңшыл партиялардың жеңу себебі, Нетанияху өзінің коалициялық әріптестерін палестиндік мәселенің ішінде мына үш нұсқаның – нәтижелі реттеуге жету үшін жаппай ымыраларға келу; Иудея мен Самарияда біржақты межелеудің жаңа кезеңі және Иордан өзенінің батыс жағында геосаяси статус-кво сақтау – үшіншісі ғана оңтайлы екеніне сендірді. Бұл қадам «Осло саясаты» сияқты саяси тәжірибелерге шаршаған халық үшін қолайлы көрінді. Басқаша айтқанда, солшыл партияларда туған палестиндік арабтарға «жерге бейбітшілікті ауыстыру» қағидасын тарату және «территориялардан біржақты кету» бағдарламалары израильдік қоғамда өз маңызын жоғалтқандай, тіпті өзінің электоралды нарығын әлсіретуде. Қазіргі кезде солшыл оппозицияда билікке қайтып келу үшін тек зайырлы қоғам мен діни қоғамды бір-біріне қарама-қарсы қою мен әлеуметтік-азаматтық мәселелерін көтеру қалған сияқты. 1999 жылы солшылдардың бұл тәсілі іске асқан болатын. Ол кезде солшылдар өздерінің бақылауындағы бұқаралық ақпараттар құралдары арқылы израильдіктерді Израильде «зайырлы мәдениет пен діни мәдениет арасында соғыс» болып жатқанына скендірген еді. Ал оған қарағанда ішкі және сыртқы қауіпсіздік мәселелері онша маңызды болмай тұр деген. Осы жағдайда сол кездегі премьер-министр (қазіргі кездегі де) Нетанияху «діннің күшеюімен күрескер» Эхуд Барактан сайлауда ұтылып қалды. Солшылдардың политтехнологтары осындай жағдайды қайтадан туғызайын деп отыр. Солшыл БАҚ-тарда қайтадан белсенді түрде пәлен «залым паразит-ультраортодокс» кейпі пайда бола бастады. Бұған мысал ретінде «Гаарец» газетінде 10 наурызда пайда болған Алуф Беннің мақаласын жатқызуға болады. Қазіргі халықтың «діни адамдарға» («ақырын қайнай бастаған қазанның астына от сала» бастаған) наразылық білдіріп отырған кезінде, солшылдарға еш қиыншылықты да қажет еткізбейді, тіпті келесі сайлауда өз шыңына жетеді деген мүмкіндіктер бар [7]. == Халқы == Халқының саны 8,7 млн-ға жуық, олардың 80% еврейлер, 20% арабтар құрайды. Діні – 76,5% яһудилер, 16% мұсылмандар, 2% християндар, 1,5% друздар, 4% дінге сенбейтіндер. Тілі - [[иврит]], араб. Валютасы – израильдік жаңа [[шекель]]. Шекель 100 агоротқа тең. Демалыс күндері жексенбіден бейсенбіге дейін таңертеңгі сағат 9:00 ден кешкі 19:00 ге дейін жұмыс жасайды. Сауда орталықтары сенбі күндері ашық. Ресторандар мен кафелер әдетте жұма-сенбі күндері жұмыс істейді. Мұсылмандар дүкендері жұма күні жұмыс істемейді, себебі бұл күні мұсылмандар демалады, ал христиандар дүкендері жексенбі күндері жұмыс істемейді. == Транспорт == Израильде кеңінен таралған транспорт түрі – автобус. Барлық автобустардағы билет бағасы арзан. Автобустары ыңғайлы, кондиционерлермен жабдықталған, жиі әрі уақтылы жүріп тұрады. Автобустар сенбі және еврей мейрамдары кезінде жүрмейді. Таксилерге келетін болсақ, олар жергілікті және қалааралық болып бөлінеді. Қала ішінде таксимен жүрудің ақысы счетчикпен есептеледі. Такси бағасы салыстырмалы түрде қымбатырақ. Үш түрлі тариф қарастырылған: :* (0)-қосымша тариф, телефонмен тапсырыс берілген жағдайда алынады; :* (1)-әдеттегі тариф; :* (2)-әдеттегі тариф және 25% түнгі уақытта (21:00- ден 5:30-ға дейінгі уақыт аралығы) және сенбі күндерінде жүру үшін алынады; Халықаралық телефон коды +972 Израиль [[БҰҰ]]-ның мүшесі (1949) және [[Еуропа Одағы|Еуропа одағының]] ассоциаланған мүшесі. Қазақстан мен Израиль арасында дипломатиялық және сауда-экономикалық қатынастар біршама дамыған. Израильдіктер Қазақстан экономикасына 1992 – 99 жылдар аралығында 188 млн. доллар көлемінде инвестиция енгізді. Елімізде Израильдің 76 компаниясы жемісті еңбек етуде. 2000 жылы сәуірде Қазақстан Президенті Н.Назарбаев ресми сапармен Израильде болып қайтты.<ref>Қазіргі дүние географиясы: Хрестоматия. Жалпы білім беретін мектептің қоғамдық-гуманитарлық бағытындағы 11-сыныбына арналған оқу құралы. / Қ. Ахметов, Т. Увалиев, Г. Түсіпбекова. —Алматы: "Мектеп" баспасы, 2007. ISBN 9965-36-216-5</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Навигациялық блок |тақырып = Израиль |тақырып_стиль = background:{{түс|{{PAGENAME}}}}; |state = collapsed |Азия елдері |Орта Шығыс елдері |Жерорта теңізімен шектесетін елдер |Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымы |Қара теңіз экономикалық ынтымақтастығы ұйымы |Мойындалмаған және жартылай мойындалған мемлекеттер }} [[Санат:Израиль|*]] abfnew9pbtq6vhu8qyv7ao7nuowdjw5 3414936 3414933 2024-12-28T07:36:58Z Cupidyucky 161369 Жазылу, тарих 3414936 wikitext text/x-wiki {{Мемлекет |Қазақша атауы = Израиль мемлекеті |Шынайы атауы = {{lang-he|מְדִינַת יִשְׂרָאֵל}}<br>{{lang-ar|دَوْلَة إِسْرَائِيل}} |Атау септігі = Израиль |Елтаңба = Coat of arms of Israel.svg |Байрақ = Flag of Israel.svg{{!}}border |Ұраны = |Әнұранның аты = Ха-Тиква<br /><small>("Үміт")</small> |Аудио = Hatikvah instrumental.ogg |lat_dir = N |lat_deg = 31 |lat_min = 47 |lat_sec = 0 |lon_dir = E |lon_deg = 35 |lon_min = 13 |lon_sec = 0 |region = IL |CoordScale = |Картада = ISR orthographic.svg |карта тақырыбы = |Картада2 = |Үкімет түрі =[[Парламенттік республика]] |Құрылды = |Тәуелсіздік күні = [[14 мамыр]] [[1948 жыл]] |Тәуелсіздігін алды = [[Ұлыбритания]]-дан |Тілдері = [[Иврит тілі]], [[Араб тілі]] |Мемлекеттік діні = [[Иудаизм]] |Астанасы = [[Тель-Авив]] (даулы аймақ) |Ірі қалалары = Иерусалим, [[Тель-Авив]], [[Хайфа]] |Басшы қызметі = [[Израиль президенті|Президенті]]<br/>[[Израиль премьер-министрлердің тізімі|Премьер-министрі]]<br />[[Кнессет спикері]]<br />[[Израиль жоғарғы соты|Жоғарғы сот төрағасы]] |Басшылары = [[Ицхак Герцог]]<br/>[[Яир Лапид]]<br />[[Мики Леви]]<br />[[Эстер Хают]] |Жер аумағы = 20 770–22 072 |Жер аумағы бойынша орны = 150-ші |Судың үлесі = 2,1 |Этнохороним = Израильдік, израильдіктер |Жұрты = {{өсім}} 9 797 120 <ref name=cbs_2018_12_31>{{cite web|url=https://www.cbs.gov.il/he/mediarelease/pages/2018/אוכלוסיית-ישראל-בפתחה-של-שנת-2019-2018-19.aspx|title=בפתחה של שנת 2019 כ-9.0 מיליון תושבים במדינת ישראל|publisher=Israel Central Bureau of Statistics|accessdate=2019-1-10|archiveurl=https://archive.today/20190210210530/https://www.cbs.gov.il/he/mediarelease/pages/2018/אוכלוסיית-ישראל-בפתחה-של-שנת-2019-2018-19.aspx|archivedate=2019-02-10|deadlink=no}}</ref> |Халық саны бойынша орны = 98-ші |Сарап жылы = 2023 |Санақ бойынша халық саны = |Санақ жылы = |Халық тығыздығы = 387 |Тығыздық бойынша орны = 18-ші |ЖІӨ = |ЖІӨ сараптаған жылы = |ЖІӨ бойынша орны = |Жан басына шаққандағы ЖІӨ = |Жан басына шаққандағы ЖІӨ бойынша орны = |ЖІӨ (АҚТ) = 353,645 млрд.<ref name=imf>{{cite web |url=https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2018/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=48&pr.y=11&sy=2018&ey=2022&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=436&s=NGDPD%2CPPPGDP%2CNGDPDPC%2CPPPPC&grp=0&a= |title=Report for Selected Countries and Subjects |date=April 2018 |publisher=International Monetary Fund |access-date=19 April 2018}}</ref> |ЖІӨ (АҚТ) сараптаған жылы = 2019 |ЖІӨ (АҚТ) орны = 54-ші |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (АҚТ) = 39,106 |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (АҚТ) орны = 35-ші |ЖІӨ (номинал) = 390,656 млрд. |ЖІӨ (номинал) сараптаған жылы = 2019 |ЖІӨ (номинал) бойынша орны = 32-ші |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (номинал) = 43,199 |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (номинал) орны = 20-шы |АДИ = {{өсім}} 0,903<ref name="HDI">{{cite web |url=http://hdr.undp.org/en/composite/HDI |title=Human Development Index and its components |date=2018 |publisher=United Nations Development Programme |access-date=24 September 2018}}</ref> |АДИ жылдық есебі = 2017 |АДИ бойынша орны = 22-ші |АДИ деңгейі = <span style="color:#090;">өте жоғары</span> |Әуе компаниясы = |Валютасы = [[Жаңа Израиль шекелі]] (₪) |Интернет үйшігі = [[.il]] |ISO = ILS |Телефон коды = 972 |Уақыт белдеуі = +2, +3 |Түсініктемелер = }} '''Израиль''' ({{lang-he|יִשְׂרָאֵל}}, {{lang-ar|إِسْرَائِيل}}), ресми — '''Израиль мемлекеті''' ({{lang-he|מְדִינַת יִשְׂרָאֵל}} ''Мединат Исраэль'', {{lang-ar|دَوْلَة إِسْرَائِيل}} ''Даулят Исра’иль'') — [[Таяу Шығыс]] елі, [[Азия]] мен [[Африка]]ны қосып тұр. Георафиялық орналасуы бойынша – мемлекет [[Азия]]ның оңтүстік-батысында орналасқан. [[Біріккен Ұлттар Ұйымы]] Бас [[Ассамблея]]сының 1947 жылы 29 қарашадағы [[Палестина]]ны бөлу жөніндегі шешімі бойынша берілген жер көл. 14 мың км², ал 1948 – 49 жылдары араб-израиль соғыстары барысында басып алған жерлерін қосқанда 20,7 мың км². == Тарихы == Израиль жері – ежелгі мәдениет гүлденген аймақ. [[Еврейлер|Еврейлер]] өздерін осы аймақты мекендеген ежелгі ұлт деп есептейді. === Ежелгі мемлекеті === Израиль мемлекеті еврейлік дәстүрмен Израль халқына мұраға қалдырылған Израиль елінде пайда болған. Бұл Исаның дүниеге келген және мұсылман дінінің елшісі [[Мұхаммед пайғамбар|Мұхаммедтің]] көкке көтерілген жері. Иса Израиль елін римдіктер басқару кезінде дүниеге келген. Біздің заманымыздың IV ғасырында Израиль елі көпшілік санасына '''Қасиетті Жер''' ретінде қалыптаса бастады. Елде көптеген шіркеулер мен монастырлер салынды. Мұнда қасиетті тастар сақталады. Израиль [[Исраил|Исраилдың]] құрметіне қойылған. 640 жылы Израиль елі '''Омар халиф''' әскерімен жауланды. Арабтардың жаулап алуы Израиль елінде мұсылман билігінің бастамасы болды. Осы кезде мәдениет пен діннің алмасу үрдісі басталды. [[Мұсылман]] дәстүрі бойынша Иерусалим қаласы қасиетті болып есептеледі, себебі, Мұхаммед елші осы қаладан көкке кеткен. Егер басында мұсылман арабтары христиандықтарға Иерусалим қаласына кіруге рұқсат берсе, XI ғасырдан бастап Иерусалимге христиандарға кіруге рұқсат бермеді. Осы кезде '''II Урбан Папасы''' Еуропа рыцарьларын жинап, мұсылман қоластынан қасиетті жерлерімізді аламыз деген ұранмен [[Крест жорықтары|Крест жорықтарына]] шықты. Осылайша 1099 жылы Иерусалим қаласын басып алды. 1187 жылы Египет пен Сирия әскері жорықшыларды талқандап, [[мәмлүктер]]дің билігін орнатты. Израиль елінің тарихында ерекше орын алатын [[Наполеон Бонапарт|Наполеон Бонапарттың]] Шығысқа Египеттік жорығы немесе Таяу Шығыс жорығы болды. Наполеонның қасиетті жерге келуі еуропалықтардың көзін қайта ашты. Олар енді аймақтың экономикалық және стратегиялық маңыздылығын қайта аңғара бастады. === XX ғасыр === Қазіргі Израиль мемлекеті 1947 жылы 29 қарашадағы [[Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас Ассамблеясы]] шешімі негізінде 1948 жылы 14 мамырда өз тәуелсіздігін жариялаған. Оған бұрынғы Палестина жерінің 56%-ы (14 мың км²) беріліп, Израиль мен оның төңірегіндегі аймақ бейтарап зона деп жарияланды. Жаңа мемлекет құрыла салысымен оған қарсылық ретінде бірнеше араб мемлекеті басып кірді. [[Араб-Израиль соғыстары|Соғыс]] 1 жылдан аса уақытқа созылып, Израильдің пайдасына шешілді. Ол басқа елдердің қарсылығына қарамастан, БҰҰ шешімімен арабтық Палестина мемлекетіне берілген жердің көп бөлігін (6,7 мың км²) және Иерусалим қаласының батыс бөлігін басып алды. Израиль басып алған жерлерінен 1 млн-нан аса арабтарды қуып жіберіп, БҰҰ-ның 1948 жыды 11 желтоқсанда шығарған босқындардың отандарына қайтып оралу құқы туралы қарарын орындаудан бас тартты. 1949 жыды Израиль [[Мысыр|Мысырмен]] (25 ақпан), [[Ливан]]мен (23 наурыз), [[Иордания]]мен (3 сәуір), [[Сирия]]мен (20 шілде) уақытша бітім жасасты. Бірақ арабтармен екі арада соғыс тоқтатылған жоқ. 1956 жылы Израиль [[Ұлыбритания]] және [[Франция]] жағында Египетке қарсы соғысты. 1967 жылы маусымда Египетке, Сирия мен Иорданияға тұтқиылдан шабуыл жасап, жеңіске жетті де, арабтардан [[Синай түбегі|Синай]] жарты аралын, [[Газа секторы]]н, [[Иордан өзені]]нің батысын, Иерусалимнің арабтық бөлігін, Голан жотасын басып алды. 1973 жылы қазан айында қайта басталған Израиль мен араб елдері арасындағы соғыс БҰҰ-ның талабымен желтоқсан айында тоқтатылды. 1975 жылы Синайдан әскерді әкету туралы Египетпен арада келісім жасалынды. 1978 жылы [[Кэмп-Девид]]те ([[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]]) Египет пен Израиль арасында тағы келісім жасалып, Египет Синайды өзіне қайтарып алды. 1980 жылы Израиль үкіметі Иерусалимді '''“өзінің біртұтас және бөлінбес астанасы”''' деп жариялап, Сирия жері болып табылатын Голан жотасын өзіне қосып алғандығын жариялады. Бұл әрекет БҰҰ тарапынан заңсыз деп айыпталды. 1981 жылы Израиль мен АҚШ арасында стратегиялық ынтымақтастық туралы келісім жасалды. 1982 жылы маусымда Израиль әскерлері Ливанға басып кіріп, астанасы [[Бейрут]] қаласын қоршауға алды және онда тұрған [[Палестинаны Азат ету ұйымы]]ның қарулы жасақтары штаб-пәтерін елден кетуге мәжбүр етті. Ливанның оңтүстігіне басып кірген әскер тек [[2000|2000 жылы]] кері шығарылды. 1995 жылы Газа секторы автономияға қол жеткізді. Дегенмен әлі де араб елдерімен арада бейбіт келісімдерге қол жетпей отыр. == Географиясы == === Табиғаты === Израиль теңіз жағалауында, 500 – 1000 м. биіктіктегі [[таулы қырат]]та орналасқан. Климаты [[Субтропиктер|субтропиктік]]. Солтүстік жауын-шашынды, оңтүстікке қарай жартылай – шөл және шөлейтті. Солтүстік-шығысында [[Иордан]] өзені ағып жатыр. Ұсақ өзендері жазда құрғап қалады. Жері пайдалы қазбаларға, өсімдіктер дүниесіне кедей. Үлкен ормандар жойылып кеткен. Солтүстігінде – [[Ливан]]мен шекараласады. Солтүстік-шығысында – [[Сирия]]мен, шығысында – [[Иордания]]мен, ал оңтүстік батысында [[Мысыр]]мен шекараласқан. Батысында Жерорта теңізімен шектеседі (жағалау сызығы – 230 км), оңтүстігінде – Қызыл теңізбен шектескен (жағалау сызығы – 12 км). Ортақ ауданы шамамен 21,643 шаршы метр. === Климаты === Израиль климаты - әртүрлі болып келеді. Елдің орталық және солтүстік бөліктерінде жерорта теңіздік климат, яғни, ыстық жаз бен жаңбырлы қыс. Израильдің оңтүстік және шығыс аумақтарында шөлді климат. [[Шөл]] мен [[теңіз]]ге жақын аудандарда жартылай құрған зона. Күз бен көктем елге келуге ең ыңғайлы кезең. Жазы ыстық. Шілде-тамыз айларындағы орташа температура 24 – 28°С, [[Гхор ойпаты]]нда 36°С-ке дейін. Қысы жылы, оңтүстік-батыста қаңтардағы температура 6 – 14°С, ал қалған өңірлерде 18°С. [[Жауын-шашын]]ның жылдық мөлшері Гхор ойпаты мен Негев шөлінде 100 – 200 мм, кей жерлерде тіпті 100 мм-ге дейін, таулы жерлер мен [[Жерорта теңізі]] жағалауларында 400 – 800 мм. Жауын-шашын, негізінен, қыс айларында болады. === Ландшафт === Израиль негізінен үш регионға бөлінеді: теңізге жақын орналасқан теңдік, таулы регион және [[Иордан]] даласы. Теңіз теңдігі – елдің батыс бөлігі. Ал шығысына таман [[қырат]]тар бар. Таулы район – солтүстігіндегі Ливаннан бастап оңтүстігіндегі Эйлат шығанағына дейін созылған және теңіз теңдігі мен Иордан даласының ортасында жатыр. Таулы аймақтың сольүстігіндегі климат – жерортатеңіздік, жаңбырлы, а лоңтүстігінде – шөлейт. Самари және Иудей қыраттарының солтүстік бөліктері сәйкесінше Самари мен Иудей шөлдеріне ұласады. Иордания даласы – солтүстігінде Метуладан бастап оңтүстігінде Қызыл теңізге дейін жалғасып, бүкіл Израильді басып өтеді. Иордан Израильдің ең үлкен өзені. Ол Иордан даласы арқылы ағып жатыр. Иордан өзені өз жолында Киренет өзенін және тұзды Өлі өзенді қосады. === Флора мен фауна === Израиль [[климат]]тық және [[география]]лық зоналардың ортасында болғандықтан [[флора]] мен [[фауна]]сы өте бай. Оның флорасында 2380-ге жуық өсімдік түрі кездеседі, ал олардың кейбіреулері өз кезегінде тек Израильде ғана кездеседі. Шөлейт жерлерде өімдіктер сирек кездеседі. Израиль фаунасы мөлшермен 100-ге жуық жабайы суқоректілерден тұрады. Израиль [[территория]]сында 510 құс түрі кездеседі, олардың көбісі жыл құстары. Израиль «бөтелке ауызы» тәрізді жыл құстары ұшатын жер, яғни, теңіз бен шөлейттің арасындағы миллиондаған құстардың солтүстіктен оңтүстікке және оңтүстіктен солтүстікке қарай ұшқандағы демалыс орны болып табылады. Қызыл теңіздің суасты әлемі де тропикалық балықтар мен түсті кораллдарға бай. == Экономикасы == Израиль дамыған аграрлы-индустриальды ел. 1995 жылғы есеп бойынша, жылдық ұлттық табыс 70 млрд. доллар шамасында, әр адамға шаққанда жылдық табыс мөлшері – 14,4 мың доллар. Елде меншіктің үш түрі (жеке меншік, мемлекеттік, кооперативтік – кәсіподақтық), әскери өнеркәсіп жақсы дамыған. Дегенмен Израиль экономикасы, негізінен, сырттан [[АҚШ]] пен [[Еуропа Одағы]] елдері тарапынан қаржыландырып отырады. Қорғанысқа ұлттық табыстың 15%-нан астамы жұмсалады. Елде жыл сайын сырттан келетін [[Еврейлер|еврей ұлтты]] иммигранттарға қолайлы жағдай туғызылған. 1983 – 96 жылдары елге ТМД елдерінен 800 мыңнан астам адам келіп қоныстанды. Экономикадағы өнеркәсіптің үлесі – 21%, ауылшаруашылығы – 3%. Елде медициналық [[электроника]], [[байланыс құралдары]], компьютерлер шығару жақсы дамыған. Оған қоса металл өңдеу, машина жасау (кеме мен авиация, әскери техникалар шығару), [[электротехника]], химия, алмаз өңдеу, т.б. өндіріс орындары шоғырланған. [[Ауыл шаруашылығы]]нда, негізінен, цитрусті жемістер (1,5 млн т.) өсіріледі. Оған қоса жеміс-жидек, бау-бақша, гүл өсіру, құс өсіру жақсы дамыған. Астық өнімдері сырттан әкелінеді. Сыртқы сауда айналымы – 40 млрд. доллардан астам. Негізгі сауда серіктестері – АҚШ пен Батыс Еуропа елдері. Израиль сыртқа қару-жарақ сататын әлемдегі он елдің ішіне кіреді (2 млрд. доллар). == Мемлекеттік құрылымы == Израильде ел [[Конституция]]сы жоқ. Мемлекеттік құрылымдар жекелеген заң актілері бойынша реттеліп отырады. Мемлекет басшысы – [[парламент]] (кнессет) 4 жылға сайлайтын президент. Бірақ оның билігі шектеулі. Үкімет билігі [[Премьер-Министр|премьер-министрдің]] қолында (2001 жылдан Ариэль Шарон). Заң шығарушы орган – бір палаталы парламент. Ол халық 4 жылға сайлайтын 120 депутаттан тұрады. Басқару формасы – парламенттік демократия. Израиль мемлекеті 1948 жылы 14 мамыр күні БҰҰ Бас Ассамблеясының 1947 жылдың 29 қарашасында қабылданған №181 қарарына байланысты құрылғандығы туралы жариялады. Тәуелсіздік декларациясына байланысты Израиль еврейлік мемлекет болып табылады. Сонымен қатар, Израиль көпұлтты және демократиялық мемлекет болып есептеледі, онда еврейлермен бірге басқа да этникалық және діни топтардың да тең құқықтары сақталады. Кнессетте друз және бәдәуи депутаттары, араб партиялары және депутаттары көрсетілген. Израиль мемлекетінің билігі демократиялық қағидаларға сүйеніп, үш тармақтан тұрады: заң шығарушы, атқарушы, сот билігі. Кнессет – израильдік парламент – партиялардың пропорциялық өкілдігімен 120 депутаттан тұрады. Парламенттік сайлаулар әр төрт жыл сайын болып тұрады. Кнессеттің құпия дауыс беру арқылы үкіметті тарату құқығы бар. Израиль мемлекетінде жинақталған конституция жоқ, оның орнын уақытша негізгі заңдар жинағы атқарады. 2003 жылы Кнессетте осы заңдарға негізделіп конституцияны құрастыру жобасы басталған. Израиль мемлекеті парламенттік жүйе арқылы басқарылады және барлығының сайлауға құқығы бар демократиялы ел болып танылады. Президент – формальді түрде мемлекет басшысы, бірақ негізінен оның қызметі – салтанат құру (церемониальные). 2000 жылғы қабылданған заң бойынша Президент 7 жылға бір рет қана сайлану құқығы бар. Премьер-министр үкімет басшысы болып табылады және өзінің орнында төрт жыл отырады. Әдетте, парламенттік сайлау кезінде көп дауыс жинаған партияның төрағасы премьер-министрлікке тағайындалады. Егер кандидат Кнессеттің көпшілігінің қолдауын таба алмаса және 45 күннің ішінде үкіметті құра алмаса, онда оның орнын екінші көп дауыс жинаға партияның төрағасы алады. Егер үкімет 75 күннің ішінде құрылмаса, қайта сайлаулар жүргізіледі. Сот билігінің жоғарғы органы – Жоғарғы Сот (Әділдіктің Жоғарғы Соты). Ол азаматтық және қылмыстық істерді қарайтын соңғы инстанциясы болып табылады, сонымен қатар, конституциялық соттың да рөлін атқарады [1]. Израильде бір де бір партия абсолюттік басымшылыққа ие болмайтын көппартиялы жүйе қалыптасқан. Бұл жүйе Израиль мемлекеті 1948 жылы құрылғанға дейін қалыптасқан. Бастапқы кезде негізгі күшті социалистік бағыттағы партиялар құрады («МАПАЙ» сияқтылар). Сонымен қатар, оңшыл партиялар болды (ең салмақтысы – «Херут»), олардың арасындағы «Эцель» және «Лехи» саясатпен қатар ағылшын оккупанттарына қарсы террористік қызметпен айналысқан. Израиль мемлекеті құрылғаннан кейін үкіметті «МАПАЙ» басқарды, ал оның көшбасшысы Давид Бен-Гурион премьер-министрі болды. 50 жылдары өте солшыл «МАПАМ» алып күшке ие болды. «Ревизионистер» партиялары («Херут») және либералды-буржуазиялық бағыттағы партиялар сол кезде оппозицияны құрады. Израильде партияларды оңшылдар және солшылдар деп бөлінуі басқа мемлекеттерде танылған дәстүрлі түсініктен ерекшелеу. Партияларды мынадай қағидаларға байланысты бөлуге болады: бейбіт үрдіске көз-қарас және дінге көз-қарас. Дәстүрлі түрде арабтармен болған конфликтті бейбіт түрде шешуге талпынатын солшыл партиялар болып табылады; бұл партиялар («Авода», «Яхад-Мерец» сияқты және араб партиялары) көптеген территориялық шегіністерге дайын. Оңшыл партиялар («Ликуд», «Мафдал-Ихуд Леуми» сияқтылар) қатаң бағыттарды ұстанады. Қазіргі кезде үкіметті Биньямин (Биби) Нетанияху бастаған оңшыл орталық «Ликуд» партиясы басқарады. «Кадиманың» көшбасшысы Ципи Ливни бейбіт келісімдерге дайын екендігін білдірген болатын (мысалы, Аннаполистегі конференция) [2]. 2009 жылғы ақпанда болған сайлауда Кнессеттің 18 отырысына (созыв) өткен партиялар: * «Кадима» (Кнессеттегі орын: 28) — көшбасшысы Ципи Ливни * «Ликуд» (Кнессеттегі орын: 27) — көшбасшысы Биньямин Нетаньяху * «Біздің үй — Израиль» (Кнессеттегі орын: 15) — көшбасшысы Авигдор Либерман * «Авода» (Кнессеттегі орын: 13) — көшбасшысы Эхуд Барак * «ШАС» (Кнессеттегі орын: 7) — көшбасшысыЭли Ишай * «Яхадут а-Тора» (Кнессеттегі орын: 5) — көшбасшысы Яаков Лицман * «Ихуд Леуми» (Кнессеттегі орын: 4) — көшбасшысы Яаков Кац * «Хадаш» (сонымен қатар Израиль Коммунистік Партиясы) (Кнессеттегі орны: 4) * «Біріккен араб тізімі» — «Тааль» (Кнессеттегі орын: 4) * «Еврей үйі» (Кнессеттегі орын: 3) — көшбасшысы Даниэль Гершкович * «Балад» (Кнессеттегі орын: 3) * «Мерец» (Кнессеттегі орын: 3) — көшбасшысы Хаим Орон [3]. 2009 жылы ақпандағы сайлауда үкімет басына Биньямин Нетанияху бастаған оңшыл орталық коалиция келгеніне бір жылдан асты. Оның ядросын үш оңшыл орталық партиялар құрады – басқарушы Ликуд, «Біздің үй – Израиль» «орыстар» («израильдік акценті» бар) партиясы және сефардтар-традиционалистер әлеуметтік-популистік қозғалысы ШАС; ал флангтарда солшыл Еңбек партиясы («Авода»), діни сионистертердің оңшыл блогі «Еврей үйі» - Жаңа Мафдал және ашкеназдар-ультраортодокстер блогі «Таурат еврейлігі». Көптеген «жаманойлаушылардың» айтуы бойынша сондай әртүрлі ойлайтын және әртүрлі мақсаттары бар үкімет ары кетсе екі-үш айға дейін ғана шыдауы керек болатын. Бірақ сарапшылардың таң қалғаны – бұл үкімет әлі де болса тұрақтылықты ұстап келеді. Үкіметті қолдаушылардың айтуы бойынша, олар басқарушы кабинеттің жетістігі ретінде Ливан мен Газа секторы шекараларындағы салыстырмалы түрде созылған тыныштықтың сақталуын, мемлекеттің экономикасына дамыған мемлекеттер тобы арасында біріншілердің бірі болып экономикалық өсуге әкелген нәтижелі қаржылық саясатын қаржылық цунамиден құтылып кеткенін жатқызады [4]. Сарапшылар тағы да Беньямин Нетанияху үкіметі мен Барак Обаманың әкімшілігінің арасындағы өткір қарама-қайшылықтарға қарамастан, 2009 жылы айтарлықтай ашық түрде қақтығысқа ұшырамағандығын айта кетеді. Биби қазірше Израильден палестиналық арабтарға жаппай шегіністерге баруын талап ететін Ақ үй мен «таяушығыстық делдалдардың» қысымын көтеруде, бірақ көбі бұл мәселедегі қиындықтар әлі алда деп ойлайды. Қазіргі кездегі Кнессеттің көпшілік орнын иеленіп отырған «Кадима» партиясы 2005 жылы пайда болды. Сол жылы Ариэль Шарон мен оның жақын жақтастарының «Ликуд» партиясының басшылығымен қарама-қайшылықтар болып қалады. Қарама-қайшылықтың негізі межелеу саясаты болды – Газа секторынан израиль әскерін шығару және 1967 жылдан кейін салынған еврейлік елді-мекендерін бұзу. Бұл Ариэль Шаронның «Ликудтан» кетіп жаңа партияны құруына себеп болды. Алғашқы аты жаңа саяси бірлестіктің лозунгі болған «Ұлттық жауапкершілік» ұраны болды. Ариэль Шаронмен бірге «Ликудтан» Эхуд Ольмерт, Ципи Ливни, Меир Шитрит, Авраам Гиршзон, Марина Солодкина және басқалары шығып кетті. 2005 жылы 30 қарашада 82 жастағы «Аводтың» көшбасшысы және премьер-министр Шимон Перес Ариэль Шаронды және оның жаңа партиясын қолдау үшін өзінің партиясынан шығатынын жариялады. Шаронның жақындары Перестің жаңа партияға қосылмайтынын айтқан, бірақ ол жеңіске жетсе Шаронға министрлік орын берілетінін жеткізді, онда ол үлкен ұлттық жобалармен айналысатын болады – Негев шөлін дамыту, Өлі теңіздің экологиясы және т.б. Алайда, Шимон Перес «Аводадан» шығып «Кадимаға» қосылды. Переспен бірге «Кадимаға» Кнессеттің депутаттары Хаим Рамон және Далия Ицик ауысты. «Біздің үй – Израиль» партиясының басшылығымен болған түсініспеушіліктерден кейін, Кнессет депутаты Михаиль Нудельман «Кадимаға» кетіп қалды. «Кадима» билеуші партияға айналды, бірақ Кнессеттің 16 отырысында көпшілік орынға ие болмады [5]. 2006 жылы 12 шілде мен 14 тамыз аралығында Екінші Ливан соғысы өтті. Бұл соғыс әскер мен мемлекет басшылығындағылардың кемшіліктерін көрсетті. Әскери опреацияның негізгі мақсаттары орындалмады: 2 тұтқын сарбаз босатылмады, «Хезболла» жойылмады, тек әлсізденді. Конфликт аяқталғаннан соң сот төрешісі Элиягу Виноград басқарған Ливандағы жағдайларды зерттеуге байланысты арнайы комиссия құрылған. Премьер-министр Эхуд Ольмерт, Қорғаныс министрі Амир Перец, Бас Штаб бастығы Дан Халуцты отставкаға жіберуді қолдап көптеген митингілер өте бастады. «Кадиманың» мына басшыларына қарсы жемқорлыққа байланысты айыптаулар қозғалды: Ариэль Шарон, Омри Шарон, Авраам Гиршзон, Цахи Анегби, Хаим Рамон, Рухама Авраам, Яков Эдри және Эхуд Ольмерт. Премьер-министр Эхуд Ольмертке қарсы жоқ дегенде үш іс бойынша айыптаулар қозғалды: парақорлыққа байланысты іс (кәсіпкер Морис Таланскиден конверттер), Өнеркәсіп және сауда министрлігіндегі жемқорлық және шетелге заңсыз қаржының алынуы бойынша істер («Ришон турз» ісі). Ольмерт 2008 жылдың 17 қыркүйегіне белгіленген праймеризге қатыспайтындығын айтты. 2009 жылы 10 ақпанда өткен Кнессеттің 18 шақырылымының сайлауына «Кадима» 28 депутаттық орынды иемденді: сыртқы істер министрі Ципи Ливни, көлік министрі Шауль Мофаз, ішкі қауіпсіздік министрі Ави Дихтер және Ішкі істер министрі Меир Шитрит. Бұл сайлауда, жоғарыда айтып кеткендей, «Кадима» 28 орынға ие болып, «Ликудтан» 1 орынға басым түсті. Алайда, оңшыл партиялар жалпы алғанда Кнессеттің 120 орынының 65-сін алған соң, Президент Шимон Перес үкімет құруды «Ликудтың» төрағасы Биньямин Нетанияхуге тапсырды. Сол күні «Ликуд» төрағасы «Кадима» мен «Авода» көшбасшыларына өзінің қоластындағы ұлттық бірлік үкіметіне кіруін ұсынған [6]. Оңшыл партиялардың жеңу себебі, Нетанияху өзінің коалициялық әріптестерін палестиндік мәселенің ішінде мына үш нұсқаның – нәтижелі реттеуге жету үшін жаппай ымыраларға келу; Иудея мен Самарияда біржақты межелеудің жаңа кезеңі және Иордан өзенінің батыс жағында геосаяси статус-кво сақтау – үшіншісі ғана оңтайлы екеніне сендірді. Бұл қадам «Осло саясаты» сияқты саяси тәжірибелерге шаршаған халық үшін қолайлы көрінді. Басқаша айтқанда, солшыл партияларда туған палестиндік арабтарға «жерге бейбітшілікті ауыстыру» қағидасын тарату және «территориялардан біржақты кету» бағдарламалары израильдік қоғамда өз маңызын жоғалтқандай, тіпті өзінің электоралды нарығын әлсіретуде. Қазіргі кезде солшыл оппозицияда билікке қайтып келу үшін тек зайырлы қоғам мен діни қоғамды бір-біріне қарама-қарсы қою мен әлеуметтік-азаматтық мәселелерін көтеру қалған сияқты. 1999 жылы солшылдардың бұл тәсілі іске асқан болатын. Ол кезде солшылдар өздерінің бақылауындағы бұқаралық ақпараттар құралдары арқылы израильдіктерді Израильде «зайырлы мәдениет пен діни мәдениет арасында соғыс» болып жатқанына скендірген еді. Ал оған қарағанда ішкі және сыртқы қауіпсіздік мәселелері онша маңызды болмай тұр деген. Осы жағдайда сол кездегі премьер-министр (қазіргі кездегі де) Нетанияху «діннің күшеюімен күрескер» Эхуд Барактан сайлауда ұтылып қалды. Солшылдардың политтехнологтары осындай жағдайды қайтадан туғызайын деп отыр. Солшыл БАҚ-тарда қайтадан белсенді түрде пәлен «залым паразит-ультраортодокс» кейпі пайда бола бастады. Бұған мысал ретінде «Гаарец» газетінде 10 наурызда пайда болған Алуф Беннің мақаласын жатқызуға болады. Қазіргі халықтың «діни адамдарға» («ақырын қайнай бастаған қазанның астына от сала» бастаған) наразылық білдіріп отырған кезінде, солшылдарға еш қиыншылықты да қажет еткізбейді, тіпті келесі сайлауда өз шыңына жетеді деген мүмкіндіктер бар [7]. == Халқы == Халқының саны 8,7 млн-ға жуық, олардың 80% еврейлер, 20% арабтар құрайды. Діні – 76,5% яһудилер, 16% мұсылмандар, 2% християндар, 1,5% друздар, 4% дінге сенбейтіндер. Тілі - [[иврит]], араб. Валютасы – израильдік жаңа [[шекель]]. Шекель 100 агоротқа тең. Демалыс күндері жексенбіден бейсенбіге дейін таңертеңгі сағат 9:00 ден кешкі 19:00 ге дейін жұмыс жасайды. Сауда орталықтары сенбі күндері ашық. Ресторандар мен кафелер әдетте жұма-сенбі күндері жұмыс істейді. Мұсылмандар дүкендері жұма күні жұмыс істемейді, себебі бұл күні мұсылмандар демалады, ал христиандар дүкендері жексенбі күндері жұмыс істемейді. == Транспорт == Израильде кеңінен таралған транспорт түрі – автобус. Барлық автобустардағы билет бағасы арзан. Автобустары ыңғайлы, кондиционерлермен жабдықталған, жиі әрі уақтылы жүріп тұрады. Автобустар сенбі және еврей мейрамдары кезінде жүрмейді. Таксилерге келетін болсақ, олар жергілікті және қалааралық болып бөлінеді. Қала ішінде таксимен жүрудің ақысы счетчикпен есептеледі. Такси бағасы салыстырмалы түрде қымбатырақ. Үш түрлі тариф қарастырылған: :* (0)-қосымша тариф, телефонмен тапсырыс берілген жағдайда алынады; :* (1)-әдеттегі тариф; :* (2)-әдеттегі тариф және 25% түнгі уақытта (21:00- ден 5:30-ға дейінгі уақыт аралығы) және сенбі күндерінде жүру үшін алынады; Халықаралық телефон коды +972 Израиль [[БҰҰ]]-ның мүшесі (1949) және [[Еуропа Одағы|Еуропа одағының]] ассоциаланған мүшесі. Қазақстан мен Израиль арасында дипломатиялық және сауда-экономикалық қатынастар біршама дамыған. Израильдіктер Қазақстан экономикасына 1992 – 99 жылдар аралығында 188 млн. доллар көлемінде инвестиция енгізді. Елімізде Израильдің 76 компаниясы жемісті еңбек етуде. 2000 жылы сәуірде Қазақстан Президенті Н.Назарбаев ресми сапармен Израильде болып қайтты.<ref>Қазіргі дүние географиясы: Хрестоматия. Жалпы білім беретін мектептің қоғамдық-гуманитарлық бағытындағы 11-сыныбына арналған оқу құралы. / Қ. Ахметов, Т. Увалиев, Г. Түсіпбекова. —Алматы: "Мектеп" баспасы, 2007. ISBN 9965-36-216-5</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Навигациялық блок |тақырып = Израиль |тақырып_стиль = background:{{түс|{{PAGENAME}}}}; |state = collapsed |Азия елдері |Орта Шығыс елдері |Жерорта теңізімен шектесетін елдер |Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымы |Қара теңіз экономикалық ынтымақтастығы ұйымы |Мойындалмаған және жартылай мойындалған мемлекеттер }} [[Санат:Израиль|*]] s5a2w5ssy1muolz0370a3cgoa3qwlhf 0 6455 3414742 3267843 2024-12-27T15:30:52Z Нұрақбай Нұрсая 164692 Орфографиялық өзгеріс 3414742 wikitext text/x-wiki [[Сурет:First Web Server.jpg|250px|thumb|CERN ұйымында [[Тим Бернерс-Ли]] пайдаланған [[NeXTcube компьютері]] тұңғыш ғаламтор сервері болды.]] '''Ғаламтор''' ({{lang-en|World Wide Web, WWW}})&nbsp;— компьютердегі мәліметтер мен құжаттарды, мультимедиа элементі бар гипермәтінді жүйелерді байланыстыратын ғаламдық тор.<ref>Қазақ Телевизиясы. Энциклопедия. Алматы: "ҚазАқпарат" 2009, 1-т: 640 бет, ISBN №978-601-03-0070-5</ref> Ең жаңа және көпшілікке кең тараған Интернет қызметін алады. WWW гипермәтін принципіне негізделеді және мультимедиа ресурстарын (бейне, аудиографика т.б.) мүмкіндігінше пайдалана отырып, ақпарат беруге қабілетті. SLIP, РРР немесе интернетпен тікелей қосылуды, сондай-ақ арнайы бағдарлама Интернет навигаторларымен (Mosaic немесе Netscape типті) қамтамасыз етуді талап етеді. Интернетке берілген орны жоқ, бірақ Интернетке тікелей қосылған пайдаланушылар мәтіндік Lynx навигаторымен жұмыс істей алады. WWW ақпараттық ізденістерді гипермәтін мүмкіндіктерімен біріктіретін жүйе. Бұл жүйеде әрбір құжат, ақпараттық кеңістікте өз ізденісін шексізге дейін тереңдете және кеңейте алуының арқасында өзге құжаттармен көптеген байланысы (айқас сілтеме жүйесі секілді) бар. Жүйе әсіресе үнемі жаңартылатын файлмен және сақталу орнына қарамастан құжаттар арасында байланыс жасау үшін жұмыс істеуге ыңғайлы. == Тағы қараңыз == * [[Интернет]] ==Дереккөздер== <references/> {{Дереккөздер}} [[Санат:Ақпараттану]] {{stub}} kg20w7gbz8zo2kiwhnj6bjzop4rgkgs 0 6604 3414975 3407676 2024-12-28T09:25:34Z Casserium 68287 3414975 wikitext text/x-wiki «Қазақстан Республикасындағы мерекелер туралы» Заңға сәйкес [[Қазақстан Республикасы]]нда ұлттық мерекелер, мемлекеттiк мерекелер, кәсiби және өзге де мерекелер атап өтiледi. * '''Ұлттық мерекелер''' — Қазақстан мемлекеттiлiгiнiң дамуына елеулi ықпал еткен, ерекше тарихи маңызы бар оқиғалардың құрметiне Қазақстан Республикасында белгiленген мерекелер. Ұлттық мерекелердi мейрамдау кезiнде орталық және жергiлiктi мемлекеттiк органдарда ресми iс-шаралар өткiзiледi. * '''Мемлекеттiк мерекелер''' — қоғамдық-саяси маңызы бар оқиғаларға арналған, сондай-ақ Қазақстан Республикасының азаматтары дәстүрлi түрде атап өтетiн мерекелер. Мемлекеттiк мерекелердi мейрамдау кезiнде ресми iс-шаралар өткiзiлуi мүмкiн. * '''Кәсiби және өзге де мерекелер''' — ұлттық және мемлекеттiк мерекелер мәртебесi берiлмеген, азаматтардың жекелеген санаттары атап өтетiн мерекелер. Ұлттық және мемлекеттік мерекелiк даталар тiзбесiн атап өткен Қазақстан Республикасының Заңы, ал кәсіби мерекелік даталарды [[Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі|Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі]] белгiлейдi. :::::'''Қазақстан Республикасы ресми мейрамдарының тізімі:''' {| class="simple" border=1 |- |style="background-color:red" |&nbsp;|| — мейрам (жұмыс істемейтін) күндері |- |style="background-color:green"|&nbsp;|| — кәсіби және басқа мейрамдар |} {| class="wikitable" |- !&nbsp;||күн-айы||атауы||енгізілген жыл |- |style="background-color:red" |&nbsp;|| [[1 қаңтар|1]]—[[2 қаңтар]] || [[Жаңа жыл]] (мемлекеттік мейрам) || 1992 |- |style="background-color:red"|&nbsp;|| [[7 қаңтар]] ||[[Рождество]] (демалыс күні) || 2005 |- |style="background-color:red"|&nbsp;||[[Зул-Хиджа|10 зұлхижжа]]{{efn|[[Һижра]]ның [[Зул-Хиджа|10 зұлхижжа]] күні [[Григориан күнтізбесі]]нде жыл сайын 11—12 күнге артқа ығысады.}} ||[[Құрбан айт]] (демалыс күні) || 2005 |- |style="background-color:red"|&nbsp;||[[8 наурыз]] || [[Халықаралық әйелдер күні]] (мемлекеттік мейрам) || 1992 |- |style="background-color:red"|&nbsp;||[[21 наурыз|21]]—[[23 наурыз]] || [[Наурыз мейрамы]] (мемлекеттік мейрам) || 1992 |- |style="background-color:red"|&nbsp;||[[1 мамыр]] || [[Қазақстан халқының бірлігі күні|Қазақстан халқының бірлігі мерекесі]] (мемлекеттік мейрам){{efn|1992—1995 жылдары Халықаралық еңбекшілердің ынтымақтастығы күні ретінде атап өтілді.}} || 1992 |- |style="background-color:red"|&nbsp;||[[7 мамыр]] || [[Отан қорғаушы күні (Қазақстан)|Отан қорғаушы күні]] (мемлекеттік мейрам) || 2012 |- |style="background-color:red"|&nbsp;||[[9 мамыр]] || [[Жеңіс күні]] (мемлекеттік мейрам) || 1992 |- |style="background-color:red"|&nbsp;||[[6 шілде]] || [[Астана күні (Қазақстан)|Астана күні]] (мемлекеттік мейрам) || 2008 |- |style="background-color:red"|&nbsp;||[[30 тамыз]] || [[Конституция күні (Қазақстан)|Қазақстан Республикасының Конституциясы күні]] (мемлекеттік мейрам) || 1995 |- |style="background-color:red"|&nbsp;||[[25 қазан]] || [[Республика күні (Қазақстан)|Республика күні]] (ұлттық мейрам){{efn|1992—1994 жылдары Республика күні ретінде 16 желтоқсан атап өтілді. 1995—2001 жылдары ұлттық мейрам, 2001—2009 жылдары мемлекеттік мейрам болды. 2022 жылы қайтадан ұлттық мейрам болып жарияланды.}} || 2022 |- |style="background-color:red"|&nbsp;||[[16 желтоқсан]] || [[Қазақстан Республикасының Тәуелсіздік күні|Тәуелсіздік күні]] (мемлекеттік мейрам){{efn|1992—1994 жылдары Республика күні ретінде атап өтілді. 1995—2001 жылдары мемлекеттік мейрам, 2001—2022 жылдары ұлттық мейрам болды. 2022 жылы қайтадан мемлекеттік мейрам болып жарияланды.}} || 1995 |} {| class="wikitable" |+ Бұрынғы мейрамдар !&nbsp;||күн-айы||атауы||енгізілген жыл||алынып тасталған жыл |- |style="background-color:red" |&nbsp;|| [[1 желтоқсан]] || [[Тұңғыш президент күні (Қазақстан)|Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті күні]] (мемлекеттік мейрам) | 2011 || 2022 |} {| class="wikitable" |- !&nbsp;||күн-айы||атауы |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[10 қаңтар]] ||[[Қазақстан Республикасының Ұлттық ұланы күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[1 ақпан]] ||[[Қазақстан Республикасының азаматтық авиация қызметкерлері күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[2 ақпан]] ||[[Ұлттық басылым күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[15 ақпан]] ||[[Ауғанстан Демократиялық Республикасынан Кеңес әскерлерінің шектеулі контингентінің шығарылған күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[наурыз]]дың 2-ші [[сенбі]]сі ||[[Жерге орналастыру, геодезия және картография күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[7 сәуір]] ||[[Мемлекеттік қызмет көрсету саласындағы қызметкерлер күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[сәуір]]дің 1-ші [[жексенбі]]сі ||[[Геолог күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[12 сәуір]] ||[[Ғылым қызметкерлері күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[16 сәуір]] ||[[Тұрғын үй-коммуналдық шаруашылығы саласының қызметкерлері күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[21 сәуір]] ||[[Қазақстан Республикасының Мемлекеттік күзет қызметі күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[26 сәуір]] ||[[Чернобыль атом электр станциясындағы апатты еске алу күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[17 мамыр]] ||[[Байланыс қызметкерлері күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[20 мамыр]] ||[[Метрология қызметкерлерінің күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[21 мамыр]] ||[[Мәдениет және өнер қызметкерлері күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[мамыр]]дың соңғы [[жексенбі]]сі ||[[Химия өнеркәсібі қызметкерлері күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[31 мамыр]] ||[[Ашаршылық пен саяси қуғын-сүргін құрбандарын еске алу күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[4 маусым]] ||[[Қазақстан Республикасы мемлекеттік рәміздерінің күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[5 маусым]] ||[[Эколог күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[7 маусым]] ||[[Монополияға қарсы орган қызметкерлері күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[9 маусым]] ||[[Мемлекеттік органдардың арнайы мақсаттағы бөлімшелері әскери қызметшісінің және қызметкерінің күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[23 маусым]] ||[[Полиция күні]], [[Мемлекеттік қызметші күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[24 маусым]] ||[[Судья және сот қызметкері күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[маусым]]ның 2-ші [[жексенбі]]сі||[[Жеңіл өнеркәсіп қызметкерлері күні]], [[Малшылар күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[маусым]]ның 3-ші [[жексенбі]]сі||[[Медицина қызметкері күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[маусым]]ның соңғы [[жексенбі]]сі||[[Баспасөз, теледидар және радиохабар күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[28 маусым]] ||[[Бұқаралық ақпарат құралдары қызметкерлері күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[2 шілде]] ||[[Дипломатиялық қызмет күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[9 шілде]] ||[[Су шаруашылығы қызметкерлері күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[10 шілде]] ||[[Ветеринариялық қызметкер күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[13 шілде]] ||[[Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік органдарының күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[14 шілде]] ||[[Нотариат күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[шілде]]нің 2-ші [[жексенбі]]сі||[[Балық шаруашылығы қызметкерлері күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[шілде]]нің 3-ші [[жексенбі]]сі||[[Металлург күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[шілде]]нің 4-ші [[жексенбі]]сі||[[Сауда қызметкерлері күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[тамыз]]дың 1-ші [[жексенбі]]сі||[[Көлік қызметкерлері күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[тамыз]]дың 2-ші [[жексенбі]]сі||[[Құрылысшы күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[18 тамыз]] ||[[Шекарашылар күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[тамыз]]дың соңғы [[жексенбі]]сі||[[Шахтер күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[қыркүйек]]тің 1-ші [[сенбі]]сі||[[Аңшылық шаруашылығы қызметкерінің күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[қыркүйек]]тің 1-ші [[жексенбі]]сі||[[Мұнай мен газ кешені қызметкерлері күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[28 қыркүйек]] ||[[Атом саласы қызметкерлері күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[30 қыркүйек]] ||[[Әділет органдары қызметкерлері күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[қыркүйек]]тің соңғы [[жексенбі]]сі||[[Машина жасаушы күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[1 қазан]] ||[[Радио күні]], [[Қазақстан Республикасының Жоғары білім қызметкерлері күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[5 қазан]] ||[[Мұғалім күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[6 қазан]] ||[[Қорғаныс өнеркәсібі қызметкерлері күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[10 қазан]] ||[[Қазақстан кәсіптік одақтарының күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[14 қазан]] ||[[Стандарттау қызметкерлерінің күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[19 қазан]] ||[[Құтқарушы күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[қазан]]ның 3-ші [[жексенбі]]сі||[[Орман шаруашылығы қызметкері күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[24 қазан]] ||[[Кітапханашы күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[қазан]]ның соңғы [[жексенбі]]сі||[[Әлеуметтік қорғау жүйесі қызметкерлері күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[29 қазан]] ||[[Күзет ұйымдарының қызметкерлері күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[5 қараша]] ||[[Сыртқы барлау күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[8 қараша]] ||[[Статистика күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[10 қараша]] ||[[Цифрландыру және ақпараттық технологиялар қызметкерлері күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[15 қараша]] ||[[Қазақстан Республикасының қаржы саласы қызметкерлерінің күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[қараша]]ның 3-ші [[сенбі]]сі||[[Бұрғылаушы күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[қараша]]ның 3-ші [[жексенбі]]сі||[[Ауыл шаруашылығы, тамақ және өңдеу өнеркәсібі қызметкерлері күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[18 қараша]]||[[Сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызмет органдарының күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[5 желтоқсан]]||[[Адвокатура күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[6 желтоқсан]]||[[Прокуратура күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[желтоқсан]]ның 3-ші [[жексенбі]]сі||[[Энергетик күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[20 желтоқсан]]||[[Қазақстан Республикасының Мемлекеттік фельдъегерлік қызметі күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[22 желтоқсан]]||[[Архивші күні]] |} == Тағы қараңыз == * {{URL|https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U950002534_ «Қазақстан Республикасындағы мереке күндерi туралы» ҚР Президентiнiң 1995 жылғы 18 қазандағы №2534 Заң күшi бар жарлығы (күшін жойған)}} * {{URL|https://adilet.zan.kz/kaz/docs/Z010000267_ «Қазақстан Республикасындағы мерекелер туралы» Қазақстан Республикасының 2001 жылғы 13 желтоқсандағы №267-II Заңы}} * {{URL|https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V2300032924 «Кәсіби мерекелердің тізбесін бекіту туралы» ҚР Премьер-Министрінің орынбасары - Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрінің 2023 жылғы 29 маусымдағы №258 бұйрығы}} == Ескертпелер == {{notelist}} == Дереккөздер == <references/> {{Қазақстан тақырыптарда}} {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Қазақстан мейрамдары]] [[Санат:Қазақстан бойынша тізімдер]] 9sr9ptinnz1v748pp2ivzi9w739v7gk 3414977 3414975 2024-12-28T09:35:24Z Casserium 68287 /* Сыртқы сілтемелер */ 3414977 wikitext text/x-wiki «Қазақстан Республикасындағы мерекелер туралы» Заңға сәйкес [[Қазақстан Республикасы]]нда ұлттық мерекелер, мемлекеттiк мерекелер, кәсiби және өзге де мерекелер атап өтiледi. * '''Ұлттық мерекелер''' — Қазақстан мемлекеттiлiгiнiң дамуына елеулi ықпал еткен, ерекше тарихи маңызы бар оқиғалардың құрметiне Қазақстан Республикасында белгiленген мерекелер. Ұлттық мерекелердi мейрамдау кезiнде орталық және жергiлiктi мемлекеттiк органдарда ресми iс-шаралар өткiзiледi. * '''Мемлекеттiк мерекелер''' — қоғамдық-саяси маңызы бар оқиғаларға арналған, сондай-ақ Қазақстан Республикасының азаматтары дәстүрлi түрде атап өтетiн мерекелер. Мемлекеттiк мерекелердi мейрамдау кезiнде ресми iс-шаралар өткiзiлуi мүмкiн. * '''Кәсiби және өзге де мерекелер''' — ұлттық және мемлекеттiк мерекелер мәртебесi берiлмеген, азаматтардың жекелеген санаттары атап өтетiн мерекелер. Ұлттық және мемлекеттік мерекелiк даталар тiзбесiн атап өткен Қазақстан Республикасының Заңы, ал кәсіби мерекелік даталарды [[Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі|Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі]] белгiлейдi. :::::'''Қазақстан Республикасы ресми мейрамдарының тізімі:''' {| class="simple" border=1 |- |style="background-color:red" |&nbsp;|| — мейрам (жұмыс істемейтін) күндері |- |style="background-color:green"|&nbsp;|| — кәсіби және басқа мейрамдар |} {| class="wikitable" |- !&nbsp;||күн-айы||атауы||енгізілген жыл |- |style="background-color:red" |&nbsp;|| [[1 қаңтар|1]]—[[2 қаңтар]] || [[Жаңа жыл]] (мемлекеттік мейрам) || 1992 |- |style="background-color:red"|&nbsp;|| [[7 қаңтар]] ||[[Рождество]] (демалыс күні) || 2005 |- |style="background-color:red"|&nbsp;||[[Зул-Хиджа|10 зұлхижжа]]{{efn|[[Һижра]]ның [[Зул-Хиджа|10 зұлхижжа]] күні [[Григориан күнтізбесі]]нде жыл сайын 11—12 күнге артқа ығысады.}} ||[[Құрбан айт]] (демалыс күні) || 2005 |- |style="background-color:red"|&nbsp;||[[8 наурыз]] || [[Халықаралық әйелдер күні]] (мемлекеттік мейрам) || 1992 |- |style="background-color:red"|&nbsp;||[[21 наурыз|21]]—[[23 наурыз]] || [[Наурыз мейрамы]] (мемлекеттік мейрам) || 1992 |- |style="background-color:red"|&nbsp;||[[1 мамыр]] || [[Қазақстан халқының бірлігі күні|Қазақстан халқының бірлігі мерекесі]] (мемлекеттік мейрам){{efn|1992—1995 жылдары Халықаралық еңбекшілердің ынтымақтастығы күні ретінде атап өтілді.}} || 1992 |- |style="background-color:red"|&nbsp;||[[7 мамыр]] || [[Отан қорғаушы күні (Қазақстан)|Отан қорғаушы күні]] (мемлекеттік мейрам) || 2012 |- |style="background-color:red"|&nbsp;||[[9 мамыр]] || [[Жеңіс күні]] (мемлекеттік мейрам) || 1992 |- |style="background-color:red"|&nbsp;||[[6 шілде]] || [[Астана күні (Қазақстан)|Астана күні]] (мемлекеттік мейрам) || 2008 |- |style="background-color:red"|&nbsp;||[[30 тамыз]] || [[Конституция күні (Қазақстан)|Қазақстан Республикасының Конституциясы күні]] (мемлекеттік мейрам) || 1995 |- |style="background-color:red"|&nbsp;||[[25 қазан]] || [[Республика күні (Қазақстан)|Республика күні]] (ұлттық мейрам){{efn|1992—1994 жылдары Республика күні ретінде 16 желтоқсан атап өтілді. 1995—2001 жылдары ұлттық мейрам, 2001—2009 жылдары мемлекеттік мейрам болды. 2022 жылы қайтадан ұлттық мейрам болып жарияланды.}} || 2022 |- |style="background-color:red"|&nbsp;||[[16 желтоқсан]] || [[Қазақстан Республикасының Тәуелсіздік күні|Тәуелсіздік күні]] (мемлекеттік мейрам){{efn|1992—1994 жылдары Республика күні ретінде атап өтілді. 1995—2001 жылдары мемлекеттік мейрам, 2001—2022 жылдары ұлттық мейрам болды. 2022 жылы қайтадан мемлекеттік мейрам болып жарияланды.}} || 1995 |} {| class="wikitable" |+ Бұрынғы мейрамдар !&nbsp;||күн-айы||атауы||енгізілген жыл||алынып тасталған жыл |- |style="background-color:red" |&nbsp;|| [[1 желтоқсан]] || [[Тұңғыш президент күні (Қазақстан)|Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті күні]] (мемлекеттік мейрам) | 2011 || 2022 |} {| class="wikitable" |- !&nbsp;||күн-айы||атауы |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[10 қаңтар]] ||[[Қазақстан Республикасының Ұлттық ұланы күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[1 ақпан]] ||[[Қазақстан Республикасының азаматтық авиация қызметкерлері күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[2 ақпан]] ||[[Ұлттық басылым күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[15 ақпан]] ||[[Ауғанстан Демократиялық Республикасынан Кеңес әскерлерінің шектеулі контингентінің шығарылған күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[наурыз]]дың 2-ші [[сенбі]]сі ||[[Жерге орналастыру, геодезия және картография күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[7 сәуір]] ||[[Мемлекеттік қызмет көрсету саласындағы қызметкерлер күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[сәуір]]дің 1-ші [[жексенбі]]сі ||[[Геолог күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[12 сәуір]] ||[[Ғылым қызметкерлері күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[16 сәуір]] ||[[Тұрғын үй-коммуналдық шаруашылығы саласының қызметкерлері күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[21 сәуір]] ||[[Қазақстан Республикасының Мемлекеттік күзет қызметі күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[26 сәуір]] ||[[Чернобыль атом электр станциясындағы апатты еске алу күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[17 мамыр]] ||[[Байланыс қызметкерлері күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[20 мамыр]] ||[[Метрология қызметкерлерінің күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[21 мамыр]] ||[[Мәдениет және өнер қызметкерлері күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[мамыр]]дың соңғы [[жексенбі]]сі ||[[Химия өнеркәсібі қызметкерлері күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[31 мамыр]] ||[[Ашаршылық пен саяси қуғын-сүргін құрбандарын еске алу күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[4 маусым]] ||[[Қазақстан Республикасы мемлекеттік рәміздерінің күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[5 маусым]] ||[[Эколог күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[7 маусым]] ||[[Монополияға қарсы орган қызметкерлері күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[9 маусым]] ||[[Мемлекеттік органдардың арнайы мақсаттағы бөлімшелері әскери қызметшісінің және қызметкерінің күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[23 маусым]] ||[[Полиция күні]], [[Мемлекеттік қызметші күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[24 маусым]] ||[[Судья және сот қызметкері күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[маусым]]ның 2-ші [[жексенбі]]сі||[[Жеңіл өнеркәсіп қызметкерлері күні]], [[Малшылар күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[маусым]]ның 3-ші [[жексенбі]]сі||[[Медицина қызметкері күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[маусым]]ның соңғы [[жексенбі]]сі||[[Баспасөз, теледидар және радиохабар күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[28 маусым]] ||[[Бұқаралық ақпарат құралдары қызметкерлері күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[2 шілде]] ||[[Дипломатиялық қызмет күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[9 шілде]] ||[[Су шаруашылығы қызметкерлері күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[10 шілде]] ||[[Ветеринариялық қызметкер күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[13 шілде]] ||[[Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік органдарының күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[14 шілде]] ||[[Нотариат күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[шілде]]нің 2-ші [[жексенбі]]сі||[[Балық шаруашылығы қызметкерлері күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[шілде]]нің 3-ші [[жексенбі]]сі||[[Металлург күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[шілде]]нің 4-ші [[жексенбі]]сі||[[Сауда қызметкерлері күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[тамыз]]дың 1-ші [[жексенбі]]сі||[[Көлік қызметкерлері күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[тамыз]]дың 2-ші [[жексенбі]]сі||[[Құрылысшы күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[18 тамыз]] ||[[Шекарашылар күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[тамыз]]дың соңғы [[жексенбі]]сі||[[Шахтер күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[қыркүйек]]тің 1-ші [[сенбі]]сі||[[Аңшылық шаруашылығы қызметкерінің күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[қыркүйек]]тің 1-ші [[жексенбі]]сі||[[Мұнай мен газ кешені қызметкерлері күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[28 қыркүйек]] ||[[Атом саласы қызметкерлері күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[30 қыркүйек]] ||[[Әділет органдары қызметкерлері күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[қыркүйек]]тің соңғы [[жексенбі]]сі||[[Машина жасаушы күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[1 қазан]] ||[[Радио күні]], [[Қазақстан Республикасының Жоғары білім қызметкерлері күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[5 қазан]] ||[[Мұғалім күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[6 қазан]] ||[[Қорғаныс өнеркәсібі қызметкерлері күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[10 қазан]] ||[[Қазақстан кәсіптік одақтарының күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[14 қазан]] ||[[Стандарттау қызметкерлерінің күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[19 қазан]] ||[[Құтқарушы күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[қазан]]ның 3-ші [[жексенбі]]сі||[[Орман шаруашылығы қызметкері күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[24 қазан]] ||[[Кітапханашы күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[қазан]]ның соңғы [[жексенбі]]сі||[[Әлеуметтік қорғау жүйесі қызметкерлері күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[29 қазан]] ||[[Күзет ұйымдарының қызметкерлері күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[5 қараша]] ||[[Сыртқы барлау күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[8 қараша]] ||[[Статистика күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[10 қараша]] ||[[Цифрландыру және ақпараттық технологиялар қызметкерлері күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[15 қараша]] ||[[Қазақстан Республикасының қаржы саласы қызметкерлерінің күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[қараша]]ның 3-ші [[сенбі]]сі||[[Бұрғылаушы күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[қараша]]ның 3-ші [[жексенбі]]сі||[[Ауыл шаруашылығы, тамақ және өңдеу өнеркәсібі қызметкерлері күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[18 қараша]]||[[Сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызмет органдарының күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[5 желтоқсан]]||[[Адвокатура күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[6 желтоқсан]]||[[Прокуратура күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[желтоқсан]]ның 3-ші [[жексенбі]]сі||[[Энергетик күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[20 желтоқсан]]||[[Қазақстан Республикасының Мемлекеттік фельдъегерлік қызметі күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[22 желтоқсан]]||[[Архивші күні]] |} == Сыртқы сілтемелер == * [https://continent-online.com/Document/?doc_id=1000966 «Мереке күндерi туралы» Қазақстан Республикасының 1992 жылғы 18 қаңтардағы №1154-XII Заңы (күшін жойған)] * {{URL|https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U950002534_ «Қазақстан Республикасындағы мереке күндерi туралы» ҚР Президентiнiң 1995 жылғы 18 қазандағы №2534 Заң күшi бар жарлығы (күшін жойған)}} * {{URL|https://adilet.zan.kz/kaz/docs/Z010000267_ «Қазақстан Республикасындағы мерекелер туралы» Қазақстан Республикасының 2001 жылғы 13 желтоқсандағы №267-II Заңы}} * {{URL|https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V2300032924 «Кәсіби мерекелердің тізбесін бекіту туралы» ҚР Премьер-Министрінің орынбасары - Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрінің 2023 жылғы 29 маусымдағы №258 бұйрығы}} == Ескертпелер == {{notelist}} == Дереккөздер == <references/> {{Қазақстан тақырыптарда}} {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Қазақстан мейрамдары]] [[Санат:Қазақстан бойынша тізімдер]] qs54j5mptjdnmrxwppf35nui8ysojhj 3414978 3414977 2024-12-28T09:39:00Z Casserium 68287 3414978 wikitext text/x-wiki «Қазақстан Республикасындағы мерекелер туралы» Заңына сәйкес [[Қазақстан Республикасы]]нда ұлттық мерекелер, мемлекеттiк мерекелер, кәсiби және өзге де мерекелер атап өтiледi. * '''Ұлттық мерекелер''' — Қазақстан мемлекеттiлiгiнiң дамуына елеулi ықпал еткен, ерекше тарихи маңызы бар оқиғалардың құрметiне Қазақстан Республикасында белгiленген мерекелер. Ұлттық мерекелердi мейрамдау кезiнде орталық және жергiлiктi мемлекеттiк органдарда ресми iс-шаралар өткiзiледi. * '''Мемлекеттiк мерекелер''' — қоғамдық-саяси маңызы бар оқиғаларға арналған, сондай-ақ Қазақстан Республикасының азаматтары дәстүрлi түрде атап өтетiн мерекелер. Мемлекеттiк мерекелердi мейрамдау кезiнде ресми iс-шаралар өткiзiлуi мүмкiн. * '''Кәсiби және өзге де мерекелер''' — ұлттық және мемлекеттiк мерекелер мәртебесi берiлмеген, азаматтардың жекелеген санаттары атап өтетiн мерекелер. Ұлттық және мемлекеттік мерекелiк даталар тiзбесiн атап өткен Қазақстан Республикасының Заңы, ал кәсіби мерекелік даталарды [[Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі|Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі]] белгiлейдi. :::::'''Қазақстан Республикасы ресми мейрамдарының тізімі:''' {| class="simple" border=1 |- |style="background-color:red" |&nbsp;|| — мейрам (жұмыс істемейтін) күндері |- |style="background-color:green"|&nbsp;|| — кәсіби және басқа мейрамдар |} {| class="wikitable" |- !&nbsp;||күн-айы||атауы||енгізілген жыл |- |style="background-color:red" |&nbsp;|| [[1 қаңтар|1]]—[[2 қаңтар]] || [[Жаңа жыл]] (мемлекеттік мейрам) || 1992 |- |style="background-color:red"|&nbsp;|| [[7 қаңтар]] ||[[Рождество]] (демалыс күні) || 2005 |- |style="background-color:red"|&nbsp;||[[Зул-Хиджа|10 зұлхижжа]]{{efn|[[Һижра]]ның [[Зул-Хиджа|10 зұлхижжа]] күні [[Григориан күнтізбесі]]нде жыл сайын 11—12 күнге артқа ығысады.}} ||[[Құрбан айт]] (демалыс күні) || 2005 |- |style="background-color:red"|&nbsp;||[[8 наурыз]] || [[Халықаралық әйелдер күні]] (мемлекеттік мейрам) || 1992 |- |style="background-color:red"|&nbsp;||[[21 наурыз|21]]—[[23 наурыз]] || [[Наурыз мейрамы]] (мемлекеттік мейрам) || 1992 |- |style="background-color:red"|&nbsp;||[[1 мамыр]] || [[Қазақстан халқының бірлігі күні|Қазақстан халқының бірлігі мерекесі]] (мемлекеттік мейрам){{efn|1992—1995 жылдары Халықаралық еңбекшілердің ынтымақтастығы күні ретінде атап өтілді.}} || 1992 |- |style="background-color:red"|&nbsp;||[[7 мамыр]] || [[Отан қорғаушы күні (Қазақстан)|Отан қорғаушы күні]] (мемлекеттік мейрам) || 2012 |- |style="background-color:red"|&nbsp;||[[9 мамыр]] || [[Жеңіс күні]] (мемлекеттік мейрам) || 1992 |- |style="background-color:red"|&nbsp;||[[6 шілде]] || [[Астана күні (Қазақстан)|Астана күні]] (мемлекеттік мейрам) || 2008 |- |style="background-color:red"|&nbsp;||[[30 тамыз]] || [[Конституция күні (Қазақстан)|Қазақстан Республикасының Конституциясы күні]] (мемлекеттік мейрам) || 1995 |- |style="background-color:red"|&nbsp;||[[25 қазан]] || [[Республика күні (Қазақстан)|Республика күні]] (ұлттық мейрам){{efn|1992—1994 жылдары Республика күні ретінде 16 желтоқсан атап өтілді. 1995—2001 жылдары ұлттық мейрам, 2001—2009 жылдары мемлекеттік мейрам болды. 2022 жылы қайтадан ұлттық мейрам болып жарияланды.}} || 2022 |- |style="background-color:red"|&nbsp;||[[16 желтоқсан]] || [[Қазақстан Республикасының Тәуелсіздік күні|Тәуелсіздік күні]] (мемлекеттік мейрам){{efn|1992—1994 жылдары Республика күні ретінде атап өтілді. 1995—2001 жылдары мемлекеттік мейрам, 2001—2022 жылдары ұлттық мейрам болды. 2022 жылы қайтадан мемлекеттік мейрам болып жарияланды.}} || 1992 |} {| class="wikitable" |+ Бұрынғы мейрамдар !&nbsp;||күн-айы||атауы||енгізілген жыл||алынып тасталған жыл |- |style="background-color:red" |&nbsp;|| [[1 желтоқсан]] || [[Тұңғыш президент күні (Қазақстан)|Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті күні]] (мемлекеттік мейрам) | 2011 || 2022 |} {| class="wikitable" |- !&nbsp;||күн-айы||атауы |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[10 қаңтар]] ||[[Қазақстан Республикасының Ұлттық ұланы күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[1 ақпан]] ||[[Қазақстан Республикасының азаматтық авиация қызметкерлері күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[2 ақпан]] ||[[Ұлттық басылым күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[15 ақпан]] ||[[Ауғанстан Демократиялық Республикасынан Кеңес әскерлерінің шектеулі контингентінің шығарылған күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[наурыз]]дың 2-ші [[сенбі]]сі ||[[Жерге орналастыру, геодезия және картография күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[7 сәуір]] ||[[Мемлекеттік қызмет көрсету саласындағы қызметкерлер күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[сәуір]]дің 1-ші [[жексенбі]]сі ||[[Геолог күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[12 сәуір]] ||[[Ғылым қызметкерлері күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[16 сәуір]] ||[[Тұрғын үй-коммуналдық шаруашылығы саласының қызметкерлері күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[21 сәуір]] ||[[Қазақстан Республикасының Мемлекеттік күзет қызметі күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[26 сәуір]] ||[[Чернобыль атом электр станциясындағы апатты еске алу күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[17 мамыр]] ||[[Байланыс қызметкерлері күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[20 мамыр]] ||[[Метрология қызметкерлерінің күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[21 мамыр]] ||[[Мәдениет және өнер қызметкерлері күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[мамыр]]дың соңғы [[жексенбі]]сі ||[[Химия өнеркәсібі қызметкерлері күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[31 мамыр]] ||[[Ашаршылық пен саяси қуғын-сүргін құрбандарын еске алу күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[4 маусым]] ||[[Қазақстан Республикасы мемлекеттік рәміздерінің күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[5 маусым]] ||[[Эколог күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[7 маусым]] ||[[Монополияға қарсы орган қызметкерлері күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[9 маусым]] ||[[Мемлекеттік органдардың арнайы мақсаттағы бөлімшелері әскери қызметшісінің және қызметкерінің күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[23 маусым]] ||[[Полиция күні]], [[Мемлекеттік қызметші күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[24 маусым]] ||[[Судья және сот қызметкері күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[маусым]]ның 2-ші [[жексенбі]]сі||[[Жеңіл өнеркәсіп қызметкерлері күні]], [[Малшылар күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[маусым]]ның 3-ші [[жексенбі]]сі||[[Медицина қызметкері күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[маусым]]ның соңғы [[жексенбі]]сі||[[Баспасөз, теледидар және радиохабар күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[28 маусым]] ||[[Бұқаралық ақпарат құралдары қызметкерлері күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[2 шілде]] ||[[Дипломатиялық қызмет күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[9 шілде]] ||[[Су шаруашылығы қызметкерлері күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[10 шілде]] ||[[Ветеринариялық қызметкер күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[13 шілде]] ||[[Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік органдарының күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[14 шілде]] ||[[Нотариат күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[шілде]]нің 2-ші [[жексенбі]]сі||[[Балық шаруашылығы қызметкерлері күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[шілде]]нің 3-ші [[жексенбі]]сі||[[Металлург күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[шілде]]нің 4-ші [[жексенбі]]сі||[[Сауда қызметкерлері күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[тамыз]]дың 1-ші [[жексенбі]]сі||[[Көлік қызметкерлері күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[тамыз]]дың 2-ші [[жексенбі]]сі||[[Құрылысшы күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[18 тамыз]] ||[[Шекарашылар күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[тамыз]]дың соңғы [[жексенбі]]сі||[[Шахтер күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[қыркүйек]]тің 1-ші [[сенбі]]сі||[[Аңшылық шаруашылығы қызметкерінің күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[қыркүйек]]тің 1-ші [[жексенбі]]сі||[[Мұнай мен газ кешені қызметкерлері күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[28 қыркүйек]] ||[[Атом саласы қызметкерлері күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[30 қыркүйек]] ||[[Әділет органдары қызметкерлері күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[қыркүйек]]тің соңғы [[жексенбі]]сі||[[Машина жасаушы күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[1 қазан]] ||[[Радио күні]], [[Қазақстан Республикасының Жоғары білім қызметкерлері күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[5 қазан]] ||[[Мұғалім күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[6 қазан]] ||[[Қорғаныс өнеркәсібі қызметкерлері күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[10 қазан]] ||[[Қазақстан кәсіптік одақтарының күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[14 қазан]] ||[[Стандарттау қызметкерлерінің күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[19 қазан]] ||[[Құтқарушы күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[қазан]]ның 3-ші [[жексенбі]]сі||[[Орман шаруашылығы қызметкері күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[24 қазан]] ||[[Кітапханашы күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[қазан]]ның соңғы [[жексенбі]]сі||[[Әлеуметтік қорғау жүйесі қызметкерлері күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[29 қазан]] ||[[Күзет ұйымдарының қызметкерлері күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[5 қараша]] ||[[Сыртқы барлау күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[8 қараша]] ||[[Статистика күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[10 қараша]] ||[[Цифрландыру және ақпараттық технологиялар қызметкерлері күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[15 қараша]] ||[[Қазақстан Республикасының қаржы саласы қызметкерлерінің күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[қараша]]ның 3-ші [[сенбі]]сі||[[Бұрғылаушы күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[қараша]]ның 3-ші [[жексенбі]]сі||[[Ауыл шаруашылығы, тамақ және өңдеу өнеркәсібі қызметкерлері күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[18 қараша]]||[[Сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызмет органдарының күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[5 желтоқсан]]||[[Адвокатура күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[6 желтоқсан]]||[[Прокуратура күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[желтоқсан]]ның 3-ші [[жексенбі]]сі||[[Энергетик күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[20 желтоқсан]]||[[Қазақстан Республикасының Мемлекеттік фельдъегерлік қызметі күні]] |- |style="background-color:green"|&nbsp;||[[22 желтоқсан]]||[[Архивші күні]] |} == Сыртқы сілтемелер == * [https://continent-online.com/Document/?doc_id=1000966 «Мереке күндерi туралы» Қазақстан Республикасының 1992 жылғы 18 қаңтардағы №1154-XII Заңы (күшін жойған)] * {{URL|https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U950002534_ «Қазақстан Республикасындағы мереке күндерi туралы» ҚР Президентiнiң 1995 жылғы 18 қазандағы №2534 Заң күшi бар жарлығы (күшін жойған)}} * {{URL|https://adilet.zan.kz/kaz/docs/Z010000267_ «Қазақстан Республикасындағы мерекелер туралы» Қазақстан Республикасының 2001 жылғы 13 желтоқсандағы №267-II Заңы}} * {{URL|https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V2300032924 «Кәсіби мерекелердің тізбесін бекіту туралы» ҚР Премьер-Министрінің орынбасары - Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрінің 2023 жылғы 29 маусымдағы №258 бұйрығы}} == Ескертпелер == {{notelist}} == Дереккөздер == <references/> {{Қазақстан тақырыптарда}} {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Қазақстан мейрамдары]] [[Санат:Қазақстан бойынша тізімдер]] 9f7natvx1awjkmzvk1df8ywq64zytqu 0 9729 3414738 3360452 2024-12-27T15:22:52Z Нұрақбай Нұрсая 164692 Орфографиялық өзгеріс 3414738 wikitext text/x-wiki '''Экономика''' ({{lang-el|Οικονομία}} — [[үй шаруашылығы]]н жүргізу өнері) — материалдық игіліктерді өндіру, айырбастау, бөлу және [[тұтыну]] үрдісі кезінде адамдар арасында пайда болатын өндірістік қатынастар. [[Экономикалық қатынастар]] өзге [[қоғамдық қатынастар]]ды айқындайды, олардың негізі болып табылады. [[Тауар өндірушілер]]дің қызметтерін үйлестіру әдістерінің жиынтығы ''экономикалық жүйені'' құрайды. [[Экономикалық жүйе]] қарастырылып отырған қоғамда қалыптасқан шаруашылық тетіктерін, заңдарды, экономикалық [[институт]]тарды, меншіктік қатынастарды біріктіреді. Экономикалық жүйе өзінің басты мақсаты ретінде — қандай тауар өндіріп, қызметтің қай түрін көрсету керектігін; қандай [[технология]]ны пайдаланып, қалай өндіруді, кім үшін өндіріп, кімге қызмет көрсету қажет деген мәселелерді шешеді. Бұл мәселелерді шешу әдістеріне байланысты экономикалық жүйелер: дәстүрлі, командалық және нарықтық болып жіктеледі. * ''[[Дәстүрлі экономикалық жүйе]]де'' өндіру, бөлу және тұтыну қалыптасқан дәстүрлер мен ғұрыптарға негізделеді. * ''[[Әміршіл-әкімшілік экономикалық жүйе]]'' бұл мәселелерді директивалық әдістермен, яғни жоғарыдан түсіріліп жататын бұйрықтармен шешеді. * Ал ''[[нарықтық экономикалық жүйе]]де'' шаруашылықтың бағдары тауар өндірушілер мен қызмет көрсетушілер арасындағы бәсекеге құрылады.<ref>Қазақ ұлттық энциклопедиясы, 10 том</ref><ref>Қаржы-экономика сөздігі. — Алматы: ҚР Білім және ғылым министрлігінің Экономика институты, «Зияткер» ЖШС, 2007. ISBN 978-601-215-003-2</ref> ==Тарихы== Алғашқы қауымдық қоғамында экономикалық дамудың деңгейі төмен болып тауарды тұтыну өмір сүру үшін қамтамасыз еткен. Басында ежелгі адамдар өмір сүру үшін аңшылықпен және терімшілікпен айналысқан, бірақ неолитикалық төңкерісінің нәтижесінде егіншілік және мал шаруашылығы пайда болды. Қоғамның дамуы әлеуметтік теңсіздікке және еңбектің бөлінуіне әкеліп, әлеуметтік бөлінген топтар және мемлекеттер пайда болды. Құлиеленушілік пайда болды. Табиғи алмасу түрінде (бартер) бірте-бірте тауар айналымы дамытылды, бірақ ақшаның пайда болуымен ол сауда-саттыққа өзгертілді. Соған қарамастан Ежелгі әлем және Орта ғасыр қоғамдастығында натуралды шаруашылық басымды болды. Көптеген ежелгі мемлекеттерде сарайішілік экономика болып, натуралды шаруашылық пен жоспарланған шаруашылықтың ұштасуының негізінде жүргізілген. XV ғасыр аяғында Ұлы жағырапиялық ашылулар дәуірі басталып, әлем экономикасы құрылды, бастапқы жинау дәуірі басталды. XVIII ғасырдың аяғында өнеркәсіптік төңкеріс басталып, көптеген дамыған елдерде XIX ғасырдың аяғында халықтың көпшілігі ауыл шаруашылығында емес, өнеркәсіпте болды. Басыңқы экономикалық жүйе ретінде капитализм болды, дәстүрлі қоғамның заманауи қоғамға айналу үрдісі басталды, аграрлық қоғам индустриялық қоғамға өзгере бастады. XX ғасырда бірқатар елдерде әкімшілік- басқару социалистік экономикасы қалыптасты. Басқа елдерде капитализмнің өсуі байқалды. XX ғасырдың екінші жартысында ғылыми-техникалық төңкеріс болды. Соның нәтижесінде жақсы дамыған елдерде индустриялық қоғам постиндустриялық қоғамға айналды. Бірқатар елдерде, соның ішінде Ресейде, объективті және субъективті себептердің әсерінен постиндустриялық қоғамға айналуы тоқтатылып тұр. == Экономикалық потенциал == ''Экономикалық потенциал'' - нақты тарихи кезеңде [[біртұтас халық шаруашылығы комплексі]]нің материалдық игіліктерді өндіру, бөлу, айырбастау мен тұтынуды жүзеге асыру және жеке адамның жан жақты дамуы мен жақсы тұрмыс құруына жағдай жасау мүмкіндіктерін сипаттайтын әлеуметтік экономикалық [[категория]]. Экономикалық потенциал экономиканың ұдай өндіріс мүмкіндіктерін белгілейді, оның көлемі [[ұлттық байлық]]тың мөлшеріне, табиғи, материалдық, еңбек, өндірістік ресурстардың саны мен сапасына және оларды қаншалықты ұтымды, тиімді пайдалана білу дәрежесіне байланысты болады. Еліміздегі зерттелген пайдалы қазбалардың мол қорлары экономикалық потенциал құрылымының бастапқы элементіне жатады. Ал, жетекші элементіне еңбек ресурстары, олардың мамандандыру деңгейі және өндірістік мәдениет дәрежесі кіреді.<ref>Қазақ ССР қысқаша энциклопедиялық-2 том-Қазақ Совет энциклопедиясының бас редакциясы-Алматы,1987-</ref> == Экономикалық ынталандыру қоры == ''Экономикалық ынталандыру қоры'' - коллективті және олардың мүшелерін аса маңызды өндірістік және финанстық тапсырмаларды орындағаны үшін материалдық ынталандыруға арналған ақшалай қаржылар. Кәсіпорындар мен өндірістік бірлестіктерде пайда есебінен материалдық көтермелеу, әлеуметтік мәдени шаралар мен тұрғын үй құрылысы, өндірісті дамыту қорлары жасалды. Тауар өнімі мен оны өткізу көлемінің өсуі, тиімділік және еңбек өнімділігінің артуы, қор қайтарымы, өзіндік құнның кемуі, белгіленген жоспарлы мерзімге сәйкес өндірістік қуаттарды игеру, өндірістің жалпы көлемінде жоғары категорияда өндірілген өнімнің үлес салмағы, қор құрау көрсеткіштері төмен болып табылады. Еңбек коллективтерінің шаруашылықтағы инициативасының кең өріс беруі, олардың өндірістік қызметінің түпкі нәтижелерге жетуге деген ынталылығын күшейту үшін экономикалық ынталандыру қорының бесжылдықтың әр жылы бойынша сараланып, бекітілген тұрақты нормативтерге сәйкес жасалады<ref>Қазақ ССР қысқаша энциклопедиялық-2 том-Қазақ Совет энциклопедиясының бас редакциясы-Алматы,1987-</ref>. ==Дереккөздер== <references/> [[Санат:Экономика| ]] {{Economy-stub}} mrm3wrf1o453mp6o5f7f526vrsxzzbm 3414739 3414738 2024-12-27T15:27:55Z Нұрақбай Нұрсая 164692 Орфографиялық өзгеріс 3414739 wikitext text/x-wiki '''Экономика''' ({{lang-el|Οικονομία}} — [[үй шаруашылығы]]н жүргізу өнері) — материалдық игіліктерді өндіру, айырбастау, бөлу және [[тұтыну]] үрдісі кезінде адамдар арасында пайда болатын өндірістік қатынастар. [[Экономикалық қатынастар]] өзге [[қоғамдық қатынастар]]ды айқындайды, олардың негізі болып табылады. [[Тауар өндірушілер]]дің қызметтерін үйлестіру әдістерінің жиынтығы ''экономикалық жүйені'' құрайды. [[Экономикалық жүйе]] қарастырылып отырған қоғамда қалыптасқан шаруашылық тетіктерін, заңдарды, экономикалық [[институт]]тарды, меншіктік қатынастарды біріктіреді. Экономикалық жүйе өзінің басты мақсаты ретінде — қандай тауар өндіріп, қызметтің қай түрін көрсету керектігін; қандай [[технология]]ны пайдаланып, қалай өндіруді, кім үшін өндіріп, кімге қызмет көрсету қажет деген мәселелерді шешеді. Бұл мәселелерді шешу әдістеріне байланысты экономикалық жүйелер: дәстүрлі, командалық және нарықтық болып жіктеледі. * ''[[Дәстүрлі экономикалық жүйе]]де'' өндіру, бөлу және тұтыну қалыптасқан дәстүрлер мен ғұрыптарға негізделеді. * ''[[Әміршіл-әкімшілік экономикалық жүйе]]'' бұл мәселелерді директивалық әдістермен, яғни жоғарыдан түсіріліп жататын бұйрықтармен шешеді. * Ал ''[[нарықтық экономикалық жүйе]]де'' шаруашылықтың бағдары тауар өндірушілер мен қызмет көрсетушілер арасындағы бәсекеге құрылады.<ref>Қазақ ұлттық энциклопедиясы, 10 том</ref><ref>Қаржы-экономика сөздігі. — Алматы: ҚР Білім және ғылым министрлігінің Экономика институты, «Зияткер» ЖШС, 2007. ISBN 978-601-215-003-2</ref> ==Тарихы== Алғашқы қауымдық қоғамында экономикалық дамудың деңгейі төмен болып тауарды тұтыну өмір сүру үшін қамтамасыз еткен. Басында ежелгі адамдар өмір сүру үшін аңшылықпен және терімшілікпен айналысқан, бірақ неолитикалық төңкерісінің нәтижесінде егіншілік және мал шаруашылығы пайда болды. Қоғамның дамуы әлеуметтік теңсіздікке және еңбектің бөлінуіне әкеліп, әлеуметтік бөлінген топтар және мемлекеттер пайда болды. Құлиеленушілік пайда болды. Табиғи алмасу түрінде (бартер) бірте-бірте тауар айналымы дамытылды, бірақ ақшаның пайда болуымен ол сауда-саттыққа өзгертілді. Соған қарамастан Ежелгі әлем және Орта ғасыр қоғамдастығында натуралды шаруашылық басымды болды. Көптеген ежелгі мемлекеттерде сарайішілік экономика болып, натуралды шаруашылық пен жоспарланған шаруашылықтың ұштасуының негізінде жүргізілген. XV ғасыр аяғында Ұлы жағырапиялық ашылулар дәуірі басталып, әлем экономикасы құрылды, бастапқы жинау дәуірі басталды. XVIII ғасырдың аяғында өнеркәсіптік төңкеріс басталып, көптеген дамыған елдерде XIX ғасырдың аяғында халықтың көпшілігі ауыл шаруашылығында емес, өнеркәсіпте болды. Басыңқы экономикалық жүйе ретінде капитализм болды, дәстүрлі қоғамның заманауи қоғамға айналу үрдісі басталды, аграрлық қоғам индустриялық қоғамға өзгере бастады. XX ғасырда бірқатар елдерде әкімшілік- басқару социалистік экономикасы қалыптасты. Басқа елдерде капитализмнің өсуі байқалды. XX ғасырдың екінші жартысында ғылыми-техникалық төңкеріс болды. Соның нәтижесінде жақсы дамыған елдерде индустриялық қоғам постиндустриялық қоғамға айналды. Бірқатар елдерде, соның ішінде Ресейде, объективті және субъективті себептердің әсерінен постиндустриялық қоғамға айналуы тоқтатылып тұр. == Экономикалық потенциал == ''Экономикалық потенциал'' - нақты тарихи кезеңде [[біртұтас халық шаруашылығы комплексі]]нің материалдық игіліктерді өндіру, бөлу, айырбастау мен тұтынуды жүзеге асыру және жеке адамның жан-жақты дамуы мен жақсы тұрмыс құруына жағдай жасау мүмкіндіктерін сипаттайтын әлеуметтік экономикалық [[категория]]. Экономикалық потенциал экономиканың ұдай өндіріс мүмкіндіктерін белгілейді, оның көлемі [[ұлттық байлық]]тың мөлшеріне, табиғи, материалдық, еңбек, өндірістік ресурстардың саны мен сапасына және оларды қаншалықты ұтымды, тиімді пайдалана білу дәрежесіне байланысты болады. Еліміздегі зерттелген пайдалы қазбалардың мол қорлары экономикалық потенциал құрылымының бастапқы элементіне жатады. Ал, жетекші элементіне еңбек ресурстары, олардың мамандандыру деңгейі және өндірістік мәдениет дәрежесі кіреді.<ref>Қазақ ССР қысқаша энциклопедиялық-2 том-Қазақ Совет энциклопедиясының бас редакциясы-Алматы,1987-</ref> == Экономикалық ынталандыру қоры == ''Экономикалық ынталандыру қоры'' - коллективті және олардың мүшелерін аса маңызды өндірістік және финанстық тапсырмаларды орындағаны үшін материалдық ынталандыруға арналған ақшалай қаржылар. Кәсіпорындар мен өндірістік бірлестіктерде пайда есебінен материалдық көтермелеу, әлеуметтік мәдени шаралар мен тұрғын үй құрылысы, өндірісті дамыту қорлары жасалды. Тауар өнімі мен оны өткізу көлемінің өсуі, тиімділік және еңбек өнімділігінің артуы, қор қайтарымы, өзіндік құнның кемуі, белгіленген жоспарлы мерзімге сәйкес өндірістік қуаттарды игеру, өндірістің жалпы көлемінде жоғары категорияда өндірілген өнімнің үлес салмағы, қор құрау көрсеткіштері төмен болып табылады. Еңбек коллективтерінің шаруашылықтағы инициативасының кең өріс беруі, олардың өндірістік қызметінің түпкі нәтижелерге жетуге деген ынталылығын күшейту үшін экономикалық ынталандыру қорының бесжылдықтың әр жылы бойынша сараланып, бекітілген тұрақты нормативтерге сәйкес жасалады<ref>Қазақ ССР қысқаша энциклопедиялық-2 том-Қазақ Совет энциклопедиясының бас редакциясы-Алматы,1987-</ref>. ==Дереккөздер== <references/> [[Санат:Экономика| ]] {{Economy-stub}} cjnp8gdutkde5y1dv0lepmy9to35ze8 3414740 3414739 2024-12-27T15:29:12Z Нұрақбай Нұрсая 164692 Орфографиялық өзгеріс 3414740 wikitext text/x-wiki '''Экономика''' ({{lang-el|Οικονομία}} — [[үй шаруашылығы]]н жүргізу өнері) — материалдық игіліктерді өндіру, айырбастау, бөлу және [[тұтыну]] үрдісі кезінде адамдар арасында пайда болатын өндірістік қатынастар. [[Экономикалық қатынастар]] өзге [[қоғамдық қатынастар]]ды айқындайды, олардың негізі болып табылады. [[Тауар өндірушілер]]дің қызметтерін үйлестіру әдістерінің жиынтығы ''экономикалық жүйені'' құрайды. [[Экономикалық жүйе]] қарастырылып отырған қоғамда қалыптасқан шаруашылық тетіктерін, заңдарды, экономикалық [[институт]]тарды, меншіктік қатынастарды біріктіреді. Экономикалық жүйе өзінің басты мақсаты ретінде — қандай тауар өндіріп, қызметтің қай түрін көрсету керектігін; қандай [[технология]]ны пайдаланып, қалай өндіруді, кім үшін өндіріп, кімге қызмет көрсету қажет деген мәселелерді шешеді. Бұл мәселелерді шешу әдістеріне байланысты экономикалық жүйелер: дәстүрлі, командалық және нарықтық болып жіктеледі. * ''[[Дәстүрлі экономикалық жүйе]]де'' өндіру, бөлу және тұтыну қалыптасқан дәстүрлер мен ғұрыптарға негізделеді. * ''[[Әміршіл-әкімшілік экономикалық жүйе]]'' бұл мәселелерді директивалық әдістермен, яғни жоғарыдан түсіріліп жататын бұйрықтармен шешеді. * Ал ''[[нарықтық экономикалық жүйе]]де'' шаруашылықтың бағдары тауар өндірушілер мен қызмет көрсетушілер арасындағы бәсекеге құрылады.<ref>Қазақ ұлттық энциклопедиясы, 10 том</ref><ref>Қаржы-экономика сөздігі. — Алматы: ҚР Білім және ғылым министрлігінің Экономика институты, «Зияткер» ЖШС, 2007. ISBN 978-601-215-003-2</ref> ==Тарихы== Алғашқы қауымдық қоғамында экономикалық дамудың деңгейі төмен болып тауарды тұтыну өмір сүру үшін қамтамасыз еткен. Басында ежелгі адамдар өмір сүру үшін аңшылықпен және терімшілікпен айналысқан, бірақ неолитикалық төңкерісінің нәтижесінде егіншілік және мал шаруашылығы пайда болды. Қоғамның дамуы әлеуметтік теңсіздікке және еңбектің бөлінуіне әкеліп, әлеуметтік бөлінген топтар және мемлекеттер пайда болды. Құлиеленушілік пайда болды. Табиғи алмасу түрінде (бартер) бірте-бірте тауар айналымы дамытылды, бірақ ақшаның пайда болуымен ол сауда-саттыққа өзгертілді. Соған қарамастан Ежелгі әлем және Орта ғасыр қоғамдастығында натуралды шаруашылық басымды болды. Көптеген ежелгі мемлекеттерде сарайішілік экономика болып, натуралды шаруашылық пен жоспарланған шаруашылықтың ұштасуының негізінде жүргізілген. XV ғасыр аяғында Ұлы жағырапиялық ашылулар дәуірі басталып, әлем экономикасы құрылды, бастапқы жинау дәуірі басталды. XVIII ғасырдың аяғында өнеркәсіптік төңкеріс басталып, көптеген дамыған елдерде XIX ғасырдың аяғында халықтың көпшілігі ауыл шаруашылығында емес, өнеркәсіпте болды. Басыңқы экономикалық жүйе ретінде капитализм болды, дәстүрлі қоғамның заманауи қоғамға айналу үрдісі басталды, аграрлық қоғам индустриялық қоғамға өзгере бастады. XX ғасырда бірқатар елдерде әкімшілік- басқару социалистік экономикасы қалыптасты. Басқа елдерде капитализмнің өсуі байқалды. XX ғасырдың екінші жартысында ғылыми-техникалық төңкеріс болды. Соның нәтижесінде жақсы дамыған елдерде индустриялық қоғам постиндустриялық қоғамға айналды. Бірқатар елдерде, соның ішінде Ресейде, объективті және субъективті себептердің әсерінен постиндустриялық қоғамға айналуы тоқтатылып тұр. == Экономикалық потенциал == ''Экономикалық потенциал'' - нақты тарихи кезеңде [[біртұтас халық шаруашылығы комплексі]]нің материалдық игіліктерді өндіру, бөлу, айырбастау мен тұтынуды жүзеге асыру және жеке адамның жан-жақты дамуы мен жақсы тұрмыс құруына жағдай жасау мүмкіндіктерін сипаттайтын әлеуметтік экономикалық [[категория]]. Экономикалық потенциал экономиканың ұдай өндіріс мүмкіндіктерін белгілейді, оның көлемі [[ұлттық байлық]]тың мөлшеріне, табиғи, материалдық, еңбек, өндірістік ресурстардың саны мен сапасына және оларды қаншалықты ұтымды, тиімді пайдалана білу дәрежесіне байланысты болады. Еліміздегі зерттелген пайдалы қазбалардың мол қорлары экономикалық потенциал құрылымының бастапқы элементіне жатады. Ал, жетекші элементіне еңбек ресурстары, олардың мамандандыру деңгейі және өндірістік мәдениет дәрежесі кіреді.<ref>Қазақ ССР қысқаша энциклопедиялық-2 том-Қазақ Совет энциклопедиясының бас редакциясы-Алматы,1987-</ref> == Экономикалық ынталандыру қоры == ''Экономикалық ынталандыру қоры'' - ұжымды және олардың мүшелерін аса маңызды өндірістік және қаржылық тапсырмаларды орындағаны үшін материалдық ынталандыруға арналған ақшалай қаржылар. Кәсіпорындар мен өндірістік бірлестіктерде пайда есебінен материалдық көтермелеу, әлеуметтік мәдени шаралар мен тұрғын үй құрылысы, өндірісті дамыту қорлары жасалды. Тауар өнімі мен оны өткізу көлемінің өсуі, тиімділік және еңбек өнімділігінің артуы, қор қайтарымы, өзіндік құнның кемуі, белгіленген жоспарлы мерзімге сәйкес өндірістік қуаттарды игеру, өндірістің жалпы көлемінде жоғары категорияда өндірілген өнімнің үлес салмағы, қор құрау көрсеткіштері төмен болып табылады. Еңбек коллективтерінің шаруашылықтағы инициативасының кең өріс беруі, олардың өндірістік қызметінің түпкі нәтижелерге жетуге деген ынталылығын күшейту үшін экономикалық ынталандыру қорының бесжылдықтың әр жылы бойынша сараланып, бекітілген тұрақты нормативтерге сәйкес жасалады<ref>Қазақ ССР қысқаша энциклопедиялық-2 том-Қазақ Совет энциклопедиясының бас редакциясы-Алматы,1987-</ref>. ==Дереккөздер== <references/> [[Санат:Экономика| ]] {{Economy-stub}} lv8j1ycw0qpbojppmjljx2gt3cm1cg2 0 10257 3414765 3413641 2024-12-27T17:15:34Z Muzaffar Turgunov 120280 /* ДНҚ-ны өзгертетін ферменттер */ 3414765 wikitext text/x-wiki [[Сурет:DNA animation.gif|thumb|right|ДНҚ қос спиралі]] '''Дезоксирибонуклеин қышқылы''' ('''ДНҚ''') — тірі [[Ағза|ағзалардағы]] [[генетика]]лық ақпараттың [[ұрпақ]]тан-ұрпаққа берілуін, сақталуын, дамуы мен қызметін қамтамасыз етуіне жауапты [[Нуклеин қышқылдары|нуклеин қышқылының]] екі түрінің бірі. ДНҚ-ның [[жасуша]]дағы басты қызметі ұзақ мерзімге [[Рибонуклеин қышқылы|РНҚ]] мен [[ақуыз]]ға қажетті ақпаратты сақтау. ДНҚ-ның ерекшелiгi. Бiр организмнiң барлық жасушарындағы ДНҚ [[молекула]]сының құрамы, құрылымы бiрдей болады да, жасына, ортадағы жағдайына тәуелдi емес. ДНҚ молекуласының нуклеотидтiк құрамы, құрылымы, тiзбегiндегi нуклеотидтердiң реттелiп орналасуы организмнiң ерекше қасиетiн анықтайды. ДНҚ молекуласының [[Полинуклеотидтер|полинуклеотид]] тiзбегiндегi нуклеотидтердiң ретi – ұрпақтан-ұрпаққа берiлетiн генетикалық мәлiмет. [[Полинуклеотидтер|Полинуклеотид]] тiзбегiндегi нуклеотидтердiң реттелiп орналасуы ДНҚ молекуласының бiрiншi реттiк құрылымы деп аталады. ДНҚ молекуласының екiншi реттiк құрылымын 1953 жылы Уотсон мен Крик анықтады. ДНҚ құрылымының анықталуы ХХ ғасырдағы биологияның ең маңызды жаңалығы деп саналады. Уотсон мен Крик теориясы бойынша екi полинуклеотид тiзбегiнен құралған ДНҚ-ның молекуласы кеңiстiкте оң қос қабат спираль болып табылады. Қос қабат спиральдағы екi тiзбектiң жолдамасы – антипараллель, бiр тiзбектегi нуклеотидтер арасындағы байланыс 3'5'-бағыттағы қалдықтардан түзiледi, екiншi тiзбектегi нуклеотидтер арасындағы байланыс 5'3' бағыттағы қалдықтардан түзiледi. Екi полинуклеотидтi тiзбек өзара бұранда сияқты жалғасып, азоттық негiз арқылы байланысады. Гидрофобты азоттық негiздер спиральдiң iшiне орналасқан, ал гидрофильдi пентозды-[[фосфор]]лы қалдықтар ДНҚ молекуласының сыртқы жағына қарай бағытталған. Спиральдiң бiр айналымына [[азот]]тық негiздiң 10 жұбы келедi. Спиральдiң диаметрi 2 нм болады. Қос қабат спиральдегі азоттық негiздердің қабысуы өте ерекше. Бiр тiзбектегi аденинге – екiншi тiзбектегi тимин, ал гуанинге цитозин қарсы тұрады. Бұл – ДНҚ молекуласының құрылымының өте ерекше маңызды қасиетi. Спиральдағы азоттық негiздердiң осылай орналасуы ДНҚ тiзбегiндегi сәйкестiк-үйлесiмдiлiк (комплементарлық) деп аталады. Қос қабат спиральдi азоттық негiздердiң арасындағы [[сутек]]тiк байланыс және гидрофобты әрекеттесулер бiрiктiрiп ұстап тұрады. Мұнда аденин мен тиминнiң арасында екi сутектiк байланыс түзiледi, ал гуанин мен цитозиннiң арасында үш сутектiк байланыс түзiледi . Қосақтың әрқайсысында азоттық негiздердiң пентозды-фосфорлы керегесiмен қосатын гликозидтік байланыстарының арасындағы қашықтығы бiрдей – 1,085 нм. [[Сурет:Bdna.gif|thumb|240px|right|ДНҚ кесіндісінің 3D моделі (анимацияны көру үшін суретке басыңыз)]] == ДНҚ-ның құрамы және құрылысы == '''Дезоксирибонуклеин қышқылы ''' (ДНҚ) – барлық тірі клеткалардың негізгі генетикалық материалы болып табылатын күрделі [[биополимер]]. ДНҚ-ның негізгі құрылымдық бірлігі – үш бөліктен құралған нуклеотид. Бірінші бөлігі – [[дезоксирибоза]] (бескөміртекті қант); екіншісі – [[пурин негіздері]]: [[аденин]] (А) мен[[ гуанин]] (Г) және [[Пиримидин негіздері|пиримидиндік негіздер]]: [[тимин]] (Т) мен [[цитозин]] (Ц); үшіншісі – [[фосфор қышқылы|фосфор қышқылының]] қалдығы. [[Нуклеин қышқылдары]]нда мономерлік қалдықтар (нуклеотидтер) өзара фосфодиэфирлік байланыспен байланысқан. ДНҚ барлық тірі организмдердің болашақ ұрпағының құрылысы, дамуы және жеке белгілері туралы биол. мәліметті сақтап, оларды жаңадан пайда болатын [[клетка]]ларға бұлжытпай «жазу» жүйесінің негізі болып табылады. ‎ 1940 жылдың аяғында америкалық биохимик Э.Чаргафф (1905 ж.т.) әр түрлі организмдердің ДНҚ молекуласына талдау жасап, оның құрамындағы А мен Т, Г мен Ц негіздерінің молярлық мөлшері тең екенін көрсетті (бұны Чаргафф ережесі деп атайды). 1952 ж. ағылшын биофизигі М.Уилкинс (1916 ж.т.) және т.б. [[ғалым]]дар рентгендік талдау арқылы ДНҚ молекуласы құрылымының [[спираль]] бойынша оң жақ оралымын (В – ДНҚ), ал 1979 ж. америкалық ғалым А.Рич (1929 ж.т.) [[ молекула]] құрылымының сол жақ оралымын (Z – ДНҚ) ашты. Азотты негіздер спираль осіне [[перпендикуляр]] түрінде орналасады. ДНҚ-ның үш сатылы құрылымының кеңістіктік моделін алғаш рет 1953 ж. америкалық ғалым [[Джеймс Уотсон|Д.Уотсон]] (1928 ж.т.) мен ағылшын биологы [[Фрэнсис Крик|Ф.Крик]] (1916 ж.т.) жасады. Модель бойынша ДНҚ [[молекула]]сы қос тізбектен құрылған. Қос тізбек бір-бірімен азотты негіздер арасында пайда болатын сутекті байланыстар арқылы жалғасады. ‎ Бұл қос тізбекті негіздерге комплементарлық (ұқсас) принцип тән, яғни аденинге әдетте [[тимин]], ал гуанинге [[цитозин]] сәйкес келеді. ДНҚ-ның бір-біріне қарама-қарсы бағытталған екі спиральді полинуклеотидті тізбегі бір осьті айнала оралып жатады. Уотсон мен Крик моделінің көмегімен ДНҚ-ның өздігінен екі еселену ([[репликация]]) қасиеті ашылды. Осы жаңалықтары үшін Уотсонға, Крикке және Уилкинске [[Нобель сыйлығы]] берілді (1962). Екі еселену кезінде комплементарлы орналасқан азотты негіздердің сутекті байланысы үзіліп, ДНҚ жіпшелері екіге ажырайды да, екі ұқсас спиральді ДНҚ тізбегі пайда болады. ДНҚ-ның екі еселенуінің мұндай процесі жартылай консервативтік деп аталады, себебі жаңа түзілген ДНҚ молекуласында бір тізбек бұрынғы болады да, екінші тізбек жаңадан түзіледі. Осының нәтижесінде организмнің барлық клеткаларындағы генетик. материал өзгеріссіз қалады. Бұл ғыл. жетістіктер тірі организмнің тұқым қуалаушылығы мен өзгергіштігін молек. деңгейде түсіндіруге жол ашты.<ref > Қазақ энциклопедиясы</ref> == Зерттелу тарихы == [[Сурет:Francis Crick.png|нобай|Френсис Крик|150 px]] [[Сурет:James Watson.jpg|нобай|Джеймс Уотсон|150px]] ДНҚ-ны [[1868 жыл]]ы швейцар [[Физиология|физиологы]], [[гистолог]]ы және [[биолог]]ы Иоган Фридрих Мишер атты ғалым ашқан. Іріңдеген жасушалар қалдықтарынан ғалым құрамына азот пен фосфор кіретін бейтаныс затты тауып алады. Алғашында бұл жаңа зат '''нуклеин''' деген атқа ие болады. Кейіннен Мишер бұл заттың қышқылдық қасиет көрсететінің байқайды. Осыдан кейін бұл жаңа затты '''нуклеин [[қышқыл]]ы''' деп атайтын болған. Алғашында бұл бейтаныс заттың биологиялық қызметі белгісіз болды, көп уақытқа дейін ДНҚ ағзадағы фосфордың қоймасы болып есептелінді. Оған қоса, XX ғасырдың басында ғалымдар ДНҚ-ның ақпаратты тасымалдай алмайтындығын айтқан, себебі олар ДНҚ-ның ақпаратты тасымалдау үшін құрылысы біртүрлі деп есептеді. Уақыт өте келе генетикалық ақпаратты наруыздар емес дәл осы ДНҚ тасымалдайтындығын дәлелдеді. Бұл ашылудың ең бірінші дәлелі О. Эвери, Колина Мак-Леода и Маклин Мак-Картидің [[Трансформация|бактериялардың трансформациясы]] ([[1944 жыл]]) тәжірбиесі болды. Тіпті XX ғасырдың 50 жылдарына дейін ДНҚ-ның нақты құрылысы мен ақпаратты ұрпаққа белілуінің әдісі белгісіз болды. ДНҚ-ның қос спиральінің құрылымын 1953 жылы [[Фрэнсис Крик]] пен [[Джеймс Уотсон]] ұсынды. Олар модельді Морис Уилкисон мен Розалинд Франклиннің рентген құрылымды деректеріне және Чаргаффа ережелеріне сүйене отырып құрап шығарған. ==РНҚ-ның ДНҚ-дан айырмашылығы== {| class="wikitable" |- ! ДНҚ !! Белгілер !! РНҚ |- | 2 || Жіпшелері || 1 |- | Ядрода || Орналасуы || Ядро мен цитоплазмада |- | ДНҚ-полимераза || Ферменті || РНК-полимераза |- | [[Аденин|А]], [[тимин|Т]], [[гуанин|Г]], [[цитозин|Ц]] || Нуклеотидтері || [[Аденин|А]], [[урацил|У]], [[гуанин|Г]], [[цитозин|Ц]] |- | [[Дезоксирибоза]] || Қанты || [[Рибоза]] |- | Генетикалық ақпаратты <br /> сақтап зат алмасу <br /> процестерін қадағалау || Қызметі || Генетикалық ақпаратты <br /> тасымалдау және <br /> нәруыз биосинтезі |} '''РНҚ-ның ДНҚ-дан айырмашылығы''' — мұның құрамында көмірсулы кұрамдас бөлік ретінде - рибоза, ал азотты негіздер ретінде аденин, [[гуанин]], урацил, цитозин болады ([[тимин]] болмайды). РНҚ молекуласының ДНҚ молекуласынан айырмашылығы - оның әрбір молекуласы бір желілі болып келеді. РНҚ жасушалардың ядросында емес, жасуша [[цитоплазма|цитоплазмасында]] болады. Әрбір жасушада РНҚ-ның үш түрі бар, олар: ақпараттық (аРНҚ), [[рибосома|рибосомалық]] (рРНҚ) және тасымал (тРНҚ) болып келеді.<ref> Биология: Жалпы білім беретін мектептің, 9-сыныбына арналған оқулық, 2-басылымы, өңделген/ М. Гильманов, А. Соловьева, Л. Әбшенова. - Алматы: Атамұра, 2009. ISBN 9965-34-927-4 </ref> == Ақуыздармен әрекеттесу == [[Сурет:Stat3 structure.png|нобай|STAT3 транскрипция факторының ДНҚ-мен әрекеттесуі (көк спираль түрінде көрсетілген)]] ДНҚ-ның барлық функциялары оның ақуыздармен әрекеттесуіне байланысты. Өзара әрекеттесу спецификалық емес болуы мүмкін, ақуыздың кез келген ДНҚ молекуласымен байланысуы немесе белгілі бір реттілік болуына байланысты болуы мүмкін. [[Ферменттер]] ДНҚ-мен де әрекеттесе алады, олардың ең маңыздысы [[Транскрипция (биология)|транскрипцияда]] немесе жаңа ДНҚ тізбегінің синтезінде – репликацияда ДНҚ негіздерінің тізбегін РНҚ-ға көшіретін РНҚ-полимеразалар. === Құрылымдық және реттеуші ақуыздар === ДНҚ нуклеотидтерінің тізбегінен тәуелсіз ақуыздар мен ДНҚ арасындағы өзара әрекеттесулердің жақсы зерттелген мысалдары құрылымдық ақуыздармен әрекеттесу болып табылады. Жасушада ДНҚ осы ақуыздармен байланысып, хроматин деп аталатын ықшам құрылымды құрайды.<ref>{{мақала|тақырыбы=Diversity of prokaryotic chromosomal proteins and the origin of the nucleosome |сілтеме=https://archive.org/details/sim_cellular-and-molecular-life-sciences_1998-12_54_12/page/1350 |баспасы=[[Cellular and Molecular Life Sciences|Cell Mol Life Sci]] |томы=54 |номер=12 |беттері=1350—64 |id=PMID 9893710 |язык=en |тип=journal |авторы=Sandman K., Pereira S., Reeve J. |жыл=1998}}</ref><ref>{{мақала|тақырыбы=The role of nucleoid-associated proteins in the organization and compaction of bacterial chromatin |издание=Microbiology (journal)|томы=56 |номер=4 |беттері=858—870 |pmid=15853876 |язык=en |тип=journal |авторы=Dame R. T. |жыл=2005 |издательство={{Нп3|Microbiology Society}} }}</ref> Эукариоттарда хроматин кіші сілтілі белоктардың – гистондардың ДНҚ-ға қосылуынан түзіледі, прокариоттардың аз реттелген хроматинінде гистон тәрізді ақуыздар болады; Гистондар диск тәрізді ақуыз құрылымын – нуклеосоманы құрайды, олардың әрқайсысының айналасында ДНҚ спиралының екі бұрылысы орналасады. Гистондар мен ДНҚ арасындағы бейспецификалық байланыстар гистондардың сілтілі аминқышқылдары мен ДНҚ-ның қант-фосфат магистралінің қышқылдық қалдықтары арасындағы [[Иондық байланыс|иондық байланыстардың]] есебінен түзіледі.<ref>{{мақала|тақырыбы=Crystal structure of the nucleosome core particle at 2.8 A resolution |баспасы=Nature |томы=389 |номер=6648 |беттері=251—60 |id=PMID 9305837 |язык=en |тип=journal |авторы=Luger K., Mäder A., Richmond R., Sargent D., Richmond T. |жыл=1997}}</ref> Бұл аминқышқылдарының химиялық модификацияларына метилдену, фосфорлану және ацетилдену жатады.<ref>{{мақала|тақырыбы=Translating the histone code |баспасы=Science |томы=293 |номер=5532 |беттері=1074—80 |id=PMID 11498575 |язык=en |авторы=Jenuwein T., Allis C. |жыл=2001 }}</ref> Бұл химиялық модификациялар ДНҚ мен гистондар арасындағы өзара әрекеттесу күшін өзгертіп, транскрипция факторларына нақты тізбектердің қолжетімділігіне әсер етеді және транскрипция жылдамдығын өзгертеді.<ref>{{мақала|тақырыбы=Nucleosome assembly and remodelling |баспасы=Curr Top Microbiol Immunol |томы=274 |беттері=1—22 |id=PMID 12596902 |язык=und |авторы=Ito T.}}</ref> Хроматиндегі спецификалық емес тізбектермен байланысатын басқа белоктар көбінесе бүктелген ДНҚ-мен байланысатын гельдердегі жоғары қозғалғыштығы бар ақуыздар болып табылады.<ref>{{мақала|тақырыбы=HMG1 and 2: architectural DNA-binding proteins |издание=Biochemical Society Transactions|томы=29 |номер=Pt 4 |беттері=395—401 |id=PMID 11497996 |язык=en |авторы=Thomas J. |жыл=2001 |тип=journal}}</ref> Бұл ақуыздар хроматиндегі жоғары ретті құрылымдардың қалыптасуы үшін маңызды.<ref>{{мақала|тақырыбы=HMG domain proteins: architectural elements in the assembly of nucleoprotein structures |баспасы=Trends (journals) |томы=10 |номер=3 |беттері=94—100 |id=PMID 8178371 |язык=en |тип=journal |авторы=Grosschedl R., Giese K., Pagel J. |год=1994}}</ref> ДНҚ-байланыстырушы белоктардың ерекше тобы бір тізбекті ДНҚ-мен байланысатын белоктар. Адамдарда осы топтың ең жақсы сипатталған ақуызы [[ДНҚ репликациясы|репликациялық]] протеин А болып табылады, онсыз қос спиралдың босап шығатын процестерінің көпшілігі, соның ішінде репликация, рекомбинация және жөндеу болмайды. Бұл топтағы белоктар бір тізбекті ДНҚ-ны тұрақтандырады және діңгек-ілмектердің пайда болуына немесе нуклеазалардың деградациясына жол бермейді.<ref>{{мақала|тақырыбы=Replication protein A (RPA): the eukaryotic SSB |баспасы=Critical Reviews in Biochemistry and Molecular Biology|томы=34 |номер=3 |беттері=141—80 |id=PMID 10473346 |язык=en |авторы=Iftode C., Daniely Y., Borowiec J. |жыл=1999 |тип=journal}}</ref> Сонымен бірге басқа белоктар белгілі бір тізбектерді танып, оларға қосылады. Мұндай ақуыздардың ең көп зерттелген тобына транскрипция факторларының әртүрлі кластары, яғни транскрипцияны реттейтін белоктар жатады. Бұл белоктардың әрқайсысы көбінесе промотордағы әртүрлі тізбекті таниды және ген транскрипциясын белсендіреді немесе басады. Бұл транскрипция факторлары РНҚ-полимеразамен тікелей немесе аралық ақуыздар арқылы байланысқанда орын алады. Полимераза алдымен белоктармен байланысады, содан кейін транскрипцияны бастайды.<ref>{{мақала|тақырыбы=Mediator of transcriptional regulation |баспасы=Annual Review of Biochemistry|томы=69 |беттері=729—49 |id=PMID 10966474 |язык=en |авторы=Myers L., Kornberg R. |тип=journal}}</ref> Басқа жағдайларда транскрипция факторлары промоторларда орналасқан [[Гистондар|гистондарды]] өзгертетін ферменттерге қосыла алады, бұл ДНҚ-ның полимеразаларға қолжетімділігін өзгертеді.<ref>{{мақала|тақырыбы=Biological control through regulated transcriptional coactivators |баспасы=[[Cell (журнал)|Cell]] |томы=119 |номер=2 |беттері=157—167 |id=PMID 15479634 |язык=en |тип=journal |авторы=Spiegelman B., Heinrich R. |жыл=2004 |издательство=[[Cell Press]] }}</ref> Арнайы тізбектер [[Геном|геномның]] көптеген орындарында болатындықтан, транскрипция факторының бір түрінің белсенділігінің өзгеруі мыңдаған гендердің белсенділігін өзгертуі мүмкін.<ref>{{мақала|тақырыбы=A global transcriptional regulatory role for c-Myc in Burkitt's lymphoma cells |сілтемесі=http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pubmed&pubmedid=12808131 |баспасы=[[Proceedings of the National Academy of Sciences|Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America]] |томы=100 |номер=14 |беттері=8164—9 |id=PMID 12808131 |язык=en |тип=journal |авторы=Li Z., Van Calcar S., Qu C., Cavenee W., Zhang M., Ren B. |год=2003 |archivedate=2019-09-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20190924224956/https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC166200/?tool=pubmed }}</ref> Тиісінше, бұл белоктар көбінесе қоршаған ортаның өзгеруіне, организмнің дамуына және [[Жасушалар дифференциясы|жасушалардың дифференциациясына]] жауап ретінде реттеледі. Транскрипция факторларының ДНҚ-мен әрекеттесу ерекшелігі аминқышқылдары мен ДНҚ негіздері арасындағы көптеген байланыстармен қамтамасыз етіледі, бұл оларға ДНҚ тізбегін «оқуға» мүмкіндік береді. Негізгі контактілердің көпшілігі негізгі ойыққа орналасады, мұнда негіздерге қол жетімді. === ДНҚ-ны өзгертетін ферменттер === {{Толық мақала|Хеликаза}}Жасушада ДНҚ ықшам, аса ширатылған күйде болады, әйтпесе ол оған сыймайды. Өмірлік маңызды процестердің орын алуы үшін ДНҚ ашылуы керек, оны ақуыздардың екі тобы – топоизомеразалар мен геликазалар шығарады. Топоизомеразалар — нуклеазалық және [[Лигазалар|лигазалық]] белсенділікке ие ферменттер. ДНҚ-дағы супер орамның дәрежесін өзгертеді. Бұл ферменттердің кейбіреулері ДНҚ спиралын кесіп, жіптердің біреуін айналдыруға мүмкіндік береді, осылайша супер орамның деңгейін төмендетеді, содан кейін фермент үзілісті қалпына келтіреді. Басқа ферменттер жіптердің бірін кесіп, екінші жіпті үзіліс арқылы өткізе алады, содан кейін бірінші жіптегі үзіндіні байлап алады. Топоизомеразалар репликация және транскрипция сияқты ДНҚ-ға байланысты көптеген процестерде маңызды. [[Хеликаза|Хеликаздар]] — молекулалық қозғалтқыштардың бірі болып табылатын ақуыздар. [[Нуклеотидтер|Нуклеозидтрифосфаттардың]] химиялық энергиясын, көбінесе [[АТФ]]-ны негіздер арасындағы сутектік байланыстарды үзу үшін пайдаланады, қос спиралды жеке тізбектерге айналдырады. Бұл ферменттер ақуыздар ДНҚ негіздеріне қол жеткізуді қажет ететін көптеген процестер үшін маңызды. ==== Нуклеазалар және лигазалар ==== {{Негізгі мақала|Лигазалар}} Жасушадағы [[Генетикалық рекомбинация|рекомбинация]] және репарация сияқты әртүрлі процестер ДНҚ жіптерінің тұтастығын кесіп, қалпына келтіре алатын ферменттерді қамтиды. ДНҚ-ны кесетін ферменттер нуклеазалар деп аталады. ДНҚ молекуласының ұштарындағы нуклеотидтерді [[Гидролиз|гидролиздейтін]] нуклеазалар экзонуклеазалар деп аталады, эндонуклеазалар тізбектің ішінде ДНҚ-ны кесіп тастайды. [[Молекулалық биология|Молекулалық биологияда]] және [[Гендік инженерия|гендік инженерияда]] ең жиі қолданылатын нуклеазалар — рестрикциялық эндонуклеазалар (шектеу ферменттері), ДНҚ-ны белгілі бір тізбектерге жақын кесіп тастайды. Мысалы, EcoRV ферменті («[[Ішек таяқшасы|E. coli']]<nowiki/>ден №5 шектеуші фермент) алты нуклеотидті 5'-GAT|ATC-3 тізбегін таниды және ДНҚ-ны тік сызықпен көрсетілген жерде кеседі. Табиғатта бұл ферменттер [[Бактериялар|бактерия]] жасушасына енгізілген кезде фагтың ДНҚ-сын кесу арқылы бактерияларды [[Бактериофагтар|бактериофагтармен]] инфекциядан қорғайды. Бұл жағдайда нуклеазалар модификация-шектеу жүйесінің бөлігі болып табылады. ДНҚ лигазалары ДНҚ фрагменттерінің ұштарын «байланыстырады», АТФ энергиясын пайдаланып фосфодиэфирлік байланыстың түзілуін катализдейді. Рестрикциялық нуклеазалар мен лигазалар клондау және саусақ іздерін алуда қолданылады. ==== Полимеразалар ==== {{Негізгі мақала|ДНҚ-полимераза}} == Генетикалық рекомбинация == {{Толық мақала|Генетикалық рекомбинация}} [[Сурет:Chromosomal Recombination.svg|нобай|Рекомбинация хромосомалардың (М) және (F) физикалық үзілуі және олардың кейіннен екі жаңа хромосома (С1 және С2) түзу үшін қосылуы нәтижесінде пайда болады.]] ДНҚ қос спиралі әдетте ДНҚ-ның басқа сегменттерімен әрекеттеспейді, ал адам жасушаларында әртүрлі [[хромосомалар]] ядрода кеңістікте бөлінеді. Әртүрлі хромосомалар арасындағы бұл қашықтық ДНҚ-ның ақпараттың тұрақты тасымалдаушысы ретінде әрекет ету қабілеті үшін маңызды.<ref>{{мақала|тақырыбы=Chromosome territories, nuclear architecture and gene regulation in mammalian cells |баспасы=[[Nature Reviews Genetics|Nat Rev Genet]] |томы=2 |номер=4 |беттері=292—301 |id=PMID 11283701 |язык=en |тип=journal |авторы=Cremer T., Cremer C. |год=2001}}</ref> [[Ферменттер|Ферменттердің]] көмегімен рекомбинация процесінде екі ДНҚ спиралі бұзылады, секциялар алмасады, содан кейін спиральдардың сабақтастығы қалпына келеді, сондықтан гомологты емес хромосомалардың бөлімдерінің алмасуы генетикалық материалдың тұтастығын бұзуы мүмкін. Рекомбинация хромосомаларға генетикалық ақпарат алмасуға мүмкіндік береді, нәтижесінде гендердің жаңа комбинациялары пайда болады, бұл [[Табиғи сұрыптау|табиғи сұрыпталудың]] тиімділігін арттырады және жаңа белоктардың жылдам эволюциясы үшін маңызды.<ref>{{мақала|тақырыбы=An integrated view of protein evolution |баспасы=[[Nature Reviews Genetics|Nat Rev Genet]] |томы=7 |номер=5 |беттері=337—48 |id=PMID 16619049 |язык=en |авторы=Pál C., Papp B., Lercher M. |жыл=2006 |тип=journal}}</ref> Генетикалық рекомбинация да қалпына келтіруде, әсіресе ДНҚ тізбегінің екі тізбегіндегі үзілістерге жасушаның жауап беруінде де маңызды рөл атқарады.<ref>{{мақала|тақырыбы=The role of double-strand break repair - insights from human genetics |баспасы=[[Nature Reviews Genetics|Nat Rev Genet]] |томы=7 |номер=1 |беттері=45—54 |id=PMID 16369571 |язык=en |тип=journal |авторы=O'Driscoll M., Jeggo P. |год=2006}}</ref> Кроссинговердің ең көп тараған түрі гомологиялық рекомбинация болып табылады, рекомбинацияға қатысатын хромосомалардың реті өте ұқсас болған кезде. Кейде транспозондар гомология аймақтары ретінде әрекет етеді. Гомологиялық емес рекомбинация жасушаның зақымдалуын тудыруы мүмкін, себебі мұндай рекомбинация транслокацияға әкеледі. Рекомбинация реакциясы Кре сияқты рекомбиназалар деп аталатын ферменттермен катализденеді. Рекомбиназа реакцияның бірінші сатысында ДНҚ тізбектерінің бірінде үзіліс жасап, бұл тізбектің [[Комплементарлық|комплементарлы]] тізбектен бөлініп, екінші [[Хроматида|хроматидтің]] жіптерінің біріне қосылуына мүмкіндік береді. Екінші хроматидтің тізбегіндегі екінші үзіліс оның да бірінші хроматидтен қалған жұпталмаған жіпті бөліп алып қосылуына мүмкіндік береді, бұл Холлидей құрылымын құрайды. Холлидей құрылымы бір-бірімен байланысқан жұп хромосомалар бойымен қозғала алады, тізбектерді ауыстырады. Рекомбинация реакциясы фермент қосылысты кесіп, екі жіпті байлағанда аяқталады.<ref>{{мақала|тақырыбы=The RuvABC resolvasome |баспасы=The FEBS Journal |томы=269 |номер=22 |беттері=5492—501 |id=PMID 12423347 |язык=en |авторы=Dickman M., Ingleston S., Sedelnikova S., Rafferty J., Lloyd R., Grasby J., Hornby D. |жыл=2002 |тип=journal}}</ref> == ДНҚ негізіндегі метаболизмнің эволюциясы == ДНҚ-да барлық заманауи организмдер үшін өмірді, өсуді, дамуды және көбеюді мүмкін ететін генетикалық ақпарат бар. Дегенмен, Жердегі тіршіліктің төрт миллиард жылдық тарихында қанша уақыт бойы ДНҚ генетикалық ақпараттың негізгі тасымалдаушысы болғаны белгісіз. РНҚ метаболизмде орталық рөл атқарды деген гипотезалар бар, өйткені генетикалық ақпаратты тасымалдай алады және рибозимдердің көмегімен [[Катализ|катализді]] жүргізе алады.<ref name=autogenerated1>{{мақала|тақырыбы=The antiquity of RNA-based evolution |баспасы=Nature |томы=418 |номер=6894 |беттері=214—21 |id=PMID 12110897 |язык=en |авторы=Joyce G. |год=2002 }}</ref><ref>{{мақала|тақырыбы=Prebiotic chemistry and the origin of the RNA world |сілтеме=http://www.crbmb.com/cgi/reprint/39/2/99.pdf |баспасы=Critical Reviews in Biochemistry and Molecular Biology|томы=39 |номер=2 |беттері=99—123 |id=PMID 15217990 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070628064747/http://www.crbmb.com/cgi/reprint/39/2/99.pdf |archivedate=2007-06-28 |язык=en |тип=journal |авторы=Orgel L.}}</ref><ref>{{мақала|тақырыбы=Ribozymes. Making copies in the RNA world |баспасы=Science |томы=292 |номер=5520 |беті=1278 |pmid=11360970 |язык=en |авторы=Davenport R. |жыл=2001 }}</ref> Сонымен қатар, РНҚ «ақуыз фабрикаларының» — рибосомалардың негізгі компоненттерінің бірі болып табылады. Нуклеин қышқылы катализ бен ақпаратты тасымалдау үшін пайдаланылған ежелгі РНҚ әлемі қазіргі төрт негізді генетикалық кодтың көзі болған болуы мүмкін. Бұл организмдегі негіздердің саны репликацияның сенімділігін арттыратын негіздердің аз саны мен рибозимдердің каталитикалық белсенділігін арттыратын негіздердің көп саны арасындағы ымыраға байланысты болуы мүмкін.<ref>{{мақала|тақырыбы=What is the optimum size for the genetic alphabet? |сілтеме=http://www.pnas.org/cgi/reprint/89/7/2614.pdf |баспасы=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America|томы=89 |номер=7 |беттері=2614—8 |pmid=1372984 |язык=en |авторы=Szathmáry E. |жыл=1992 |тип=journal |archivedate=2008-06-25 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080625185222/http://www.pnas.org/cgi/reprint/89/7/2614.pdf }}</ref> [[Сурет:010 small subunit-1FKA.gif|нобай|''Thermus thermophilus'' кіші рибосомалық суббірлігінің моделі. РНҚ қызғылт сары түспен, ақуыз күлгін түспен көрсетілген.]] Ежелгі генетикалық жүйелер бүгінгі күнге дейін сақталмаған. Қоршаған ортадағы ДНҚ орта есеппен 1 ​​миллион жыл сақталады, бірте-бірте қысқа фрагменттерге айналады. 250 миллион жыл бұрын тұз кристалдарына енген бактериялық споралардан ДНҚ алу және 16S рРНҚ<ref>{{мақала|тақырыбы=Isolation of a 250 million-year-old halotolerant bacterium from a primary salt crystal |баспасы=Nature |томы=407 |номер=6806 |беттері=897—900 |id=PMID 11057666 |язык=en |тип=journal |авторы=Vreeland R., Rosenzweig W., Powers D. |год=2000}}</ref> генінің тізбегін анықтау ғылыми қоғамдастықта қызу пікірталас тақырыбы болып табылады.<ref>{{мақала|тақырыбы=Geologically ancient DNA: fact or artefact? |баспасы=Trends (journals)|Trends Microbiol||Trends (journals) |томы=13 |номер=5 |беттері=212—20 |id=PMID 15866038 |язык=en |авторы=Hebsgaard M., Phillips M., Willerslev E. |жыл=2005 |типы=journal}}</ref><ref>{{мақала|тақырыбы=Curiously modern DNA for a "250 million-year-old" bacterium |баспасы=Journal of Molecular Evolution|томы=54 |номер=1 |беттері=134—7 |id=PMID 11734907 |язык=en |тип=journal |авторы=Nickle D., Learn G., Rain M., Mullins J., Mittler J. |жыл=2002}}</ref> 2023 жылғы ең көне ДНҚ жасы 2 миллион жылдан асқан ДНҚ болып саналады.<ref>{{мақала|сілтеме=https://www.nature.com/articles/s41586-022-05453-y|авторы=Kurt H. Kjær, Mikkel Winther Pedersen, Bianca De Sanctis, Binia De Cahsan, Thorfinn S. Korneliussen, Christian S. Michelsen, Karina K. Sand, Stanislav Jelavić, Anthony H. Ruter, Astrid M. A. Schmidt, Kristian K. Kjeldsen, Alexey S. Tesakov, Ian Snowball, John C. Gosse, Inger G. Alsos, Yucheng Wang, Christoph Dockter, Magnus Rasmussen, Morten E. Jørgensen, Birgitte Skadhauge, Ana Prohaska, Jeppe Å Kristensen, Morten Bjerager, Morten E. Allentoft, Eric Coissac, Alexandra Rouillard, Alexandra Simakova, Antonio Fernandez-Guerra, Chris Bowler, Marc Macias-Fauria, Lasse Vinner, John J. Welch, Alan J. Hidy, Martin Sikora, Matthew J. Collins, Richard Durbin, Nicolaj K. Larsen, Eske Willerslev|тақырыбы=A 2-million-year-old ecosystem in Greenland uncovered by environmental DNA|жыл=2022-12|язык=en|баспасы=Nature|томы=612|выпуск=7939|беттері=283–291|issn=1476-4687|doi=10.1038/s41586-022-05453-y|archivedate=2022-12-17|archiveurl=https://web.archive.org/web/20221217130759/https://www.nature.com/articles/s41586-022-05453-y}}</ref><ref>{{мақала|сілтеме=https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0262407922022503|авторы=Michael Marshall|тақырыбы=Oldest DNA ever recovered reveals ecosystem from 2 million years ago|жыл=2022-12-17|язык=en|баспасы=New Scientist|томы=256|выпуск=3417|беті=12|issn=0262-4079|doi=10.1016/S0262-4079(22)02250-3}}</ref><ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://nplus1.ru/news/2022/12/09/world-oldest-DNA|title=Ученые обнаружили древнейшую ДНК. Ее возраст более двух миллионов лет|author=Анна Муравьёва|website=N + 1 — главное издание о науке, технике и технологиях|access-date=2023-05-31|archive-date=2022-12-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20221211130256/https://nplus1.ru/news/2022/12/09/world-oldest-DNA|deadlink=no}}</ref> == Тағы қараңыз == * [[Информосомалар]] == Дереккөздер == <references/> == Сыртқы сілтемелер == {{Нуклеин қышқылдары}} {{Генетика}} [[Санат:ДНҚ]] [[Санат:Радиобиология]] sngud4nbrfg4o2mhkqtylcnpiqupuiy 3414770 3414765 2024-12-27T17:23:07Z Muzaffar Turgunov 120280 /* ДНҚ-ны өзгертетін ферменттер */ 3414770 wikitext text/x-wiki [[Сурет:DNA animation.gif|thumb|right|ДНҚ қос спиралі]] '''Дезоксирибонуклеин қышқылы''' ('''ДНҚ''') — тірі [[Ағза|ағзалардағы]] [[генетика]]лық ақпараттың [[ұрпақ]]тан-ұрпаққа берілуін, сақталуын, дамуы мен қызметін қамтамасыз етуіне жауапты [[Нуклеин қышқылдары|нуклеин қышқылының]] екі түрінің бірі. ДНҚ-ның [[жасуша]]дағы басты қызметі ұзақ мерзімге [[Рибонуклеин қышқылы|РНҚ]] мен [[ақуыз]]ға қажетті ақпаратты сақтау. ДНҚ-ның ерекшелiгi. Бiр организмнiң барлық жасушарындағы ДНҚ [[молекула]]сының құрамы, құрылымы бiрдей болады да, жасына, ортадағы жағдайына тәуелдi емес. ДНҚ молекуласының нуклеотидтiк құрамы, құрылымы, тiзбегiндегi нуклеотидтердiң реттелiп орналасуы организмнiң ерекше қасиетiн анықтайды. ДНҚ молекуласының [[Полинуклеотидтер|полинуклеотид]] тiзбегiндегi нуклеотидтердiң ретi – ұрпақтан-ұрпаққа берiлетiн генетикалық мәлiмет. [[Полинуклеотидтер|Полинуклеотид]] тiзбегiндегi нуклеотидтердiң реттелiп орналасуы ДНҚ молекуласының бiрiншi реттiк құрылымы деп аталады. ДНҚ молекуласының екiншi реттiк құрылымын 1953 жылы Уотсон мен Крик анықтады. ДНҚ құрылымының анықталуы ХХ ғасырдағы биологияның ең маңызды жаңалығы деп саналады. Уотсон мен Крик теориясы бойынша екi полинуклеотид тiзбегiнен құралған ДНҚ-ның молекуласы кеңiстiкте оң қос қабат спираль болып табылады. Қос қабат спиральдағы екi тiзбектiң жолдамасы – антипараллель, бiр тiзбектегi нуклеотидтер арасындағы байланыс 3'5'-бағыттағы қалдықтардан түзiледi, екiншi тiзбектегi нуклеотидтер арасындағы байланыс 5'3' бағыттағы қалдықтардан түзiледi. Екi полинуклеотидтi тiзбек өзара бұранда сияқты жалғасып, азоттық негiз арқылы байланысады. Гидрофобты азоттық негiздер спиральдiң iшiне орналасқан, ал гидрофильдi пентозды-[[фосфор]]лы қалдықтар ДНҚ молекуласының сыртқы жағына қарай бағытталған. Спиральдiң бiр айналымына [[азот]]тық негiздiң 10 жұбы келедi. Спиральдiң диаметрi 2 нм болады. Қос қабат спиральдегі азоттық негiздердің қабысуы өте ерекше. Бiр тiзбектегi аденинге – екiншi тiзбектегi тимин, ал гуанинге цитозин қарсы тұрады. Бұл – ДНҚ молекуласының құрылымының өте ерекше маңызды қасиетi. Спиральдағы азоттық негiздердiң осылай орналасуы ДНҚ тiзбегiндегi сәйкестiк-үйлесiмдiлiк (комплементарлық) деп аталады. Қос қабат спиральдi азоттық негiздердiң арасындағы [[сутек]]тiк байланыс және гидрофобты әрекеттесулер бiрiктiрiп ұстап тұрады. Мұнда аденин мен тиминнiң арасында екi сутектiк байланыс түзiледi, ал гуанин мен цитозиннiң арасында үш сутектiк байланыс түзiледi . Қосақтың әрқайсысында азоттық негiздердiң пентозды-фосфорлы керегесiмен қосатын гликозидтік байланыстарының арасындағы қашықтығы бiрдей – 1,085 нм. [[Сурет:Bdna.gif|thumb|240px|right|ДНҚ кесіндісінің 3D моделі (анимацияны көру үшін суретке басыңыз)]] == ДНҚ-ның құрамы және құрылысы == '''Дезоксирибонуклеин қышқылы ''' (ДНҚ) – барлық тірі клеткалардың негізгі генетикалық материалы болып табылатын күрделі [[биополимер]]. ДНҚ-ның негізгі құрылымдық бірлігі – үш бөліктен құралған нуклеотид. Бірінші бөлігі – [[дезоксирибоза]] (бескөміртекті қант); екіншісі – [[пурин негіздері]]: [[аденин]] (А) мен[[ гуанин]] (Г) және [[Пиримидин негіздері|пиримидиндік негіздер]]: [[тимин]] (Т) мен [[цитозин]] (Ц); үшіншісі – [[фосфор қышқылы|фосфор қышқылының]] қалдығы. [[Нуклеин қышқылдары]]нда мономерлік қалдықтар (нуклеотидтер) өзара фосфодиэфирлік байланыспен байланысқан. ДНҚ барлық тірі организмдердің болашақ ұрпағының құрылысы, дамуы және жеке белгілері туралы биол. мәліметті сақтап, оларды жаңадан пайда болатын [[клетка]]ларға бұлжытпай «жазу» жүйесінің негізі болып табылады. ‎ 1940 жылдың аяғында америкалық биохимик Э.Чаргафф (1905 ж.т.) әр түрлі организмдердің ДНҚ молекуласына талдау жасап, оның құрамындағы А мен Т, Г мен Ц негіздерінің молярлық мөлшері тең екенін көрсетті (бұны Чаргафф ережесі деп атайды). 1952 ж. ағылшын биофизигі М.Уилкинс (1916 ж.т.) және т.б. [[ғалым]]дар рентгендік талдау арқылы ДНҚ молекуласы құрылымының [[спираль]] бойынша оң жақ оралымын (В – ДНҚ), ал 1979 ж. америкалық ғалым А.Рич (1929 ж.т.) [[ молекула]] құрылымының сол жақ оралымын (Z – ДНҚ) ашты. Азотты негіздер спираль осіне [[перпендикуляр]] түрінде орналасады. ДНҚ-ның үш сатылы құрылымының кеңістіктік моделін алғаш рет 1953 ж. америкалық ғалым [[Джеймс Уотсон|Д.Уотсон]] (1928 ж.т.) мен ағылшын биологы [[Фрэнсис Крик|Ф.Крик]] (1916 ж.т.) жасады. Модель бойынша ДНҚ [[молекула]]сы қос тізбектен құрылған. Қос тізбек бір-бірімен азотты негіздер арасында пайда болатын сутекті байланыстар арқылы жалғасады. ‎ Бұл қос тізбекті негіздерге комплементарлық (ұқсас) принцип тән, яғни аденинге әдетте [[тимин]], ал гуанинге [[цитозин]] сәйкес келеді. ДНҚ-ның бір-біріне қарама-қарсы бағытталған екі спиральді полинуклеотидті тізбегі бір осьті айнала оралып жатады. Уотсон мен Крик моделінің көмегімен ДНҚ-ның өздігінен екі еселену ([[репликация]]) қасиеті ашылды. Осы жаңалықтары үшін Уотсонға, Крикке және Уилкинске [[Нобель сыйлығы]] берілді (1962). Екі еселену кезінде комплементарлы орналасқан азотты негіздердің сутекті байланысы үзіліп, ДНҚ жіпшелері екіге ажырайды да, екі ұқсас спиральді ДНҚ тізбегі пайда болады. ДНҚ-ның екі еселенуінің мұндай процесі жартылай консервативтік деп аталады, себебі жаңа түзілген ДНҚ молекуласында бір тізбек бұрынғы болады да, екінші тізбек жаңадан түзіледі. Осының нәтижесінде организмнің барлық клеткаларындағы генетик. материал өзгеріссіз қалады. Бұл ғыл. жетістіктер тірі организмнің тұқым қуалаушылығы мен өзгергіштігін молек. деңгейде түсіндіруге жол ашты.<ref > Қазақ энциклопедиясы</ref> == Зерттелу тарихы == [[Сурет:Francis Crick.png|нобай|Френсис Крик|150 px]] [[Сурет:James Watson.jpg|нобай|Джеймс Уотсон|150px]] ДНҚ-ны [[1868 жыл]]ы швейцар [[Физиология|физиологы]], [[гистолог]]ы және [[биолог]]ы Иоган Фридрих Мишер атты ғалым ашқан. Іріңдеген жасушалар қалдықтарынан ғалым құрамына азот пен фосфор кіретін бейтаныс затты тауып алады. Алғашында бұл жаңа зат '''нуклеин''' деген атқа ие болады. Кейіннен Мишер бұл заттың қышқылдық қасиет көрсететінің байқайды. Осыдан кейін бұл жаңа затты '''нуклеин [[қышқыл]]ы''' деп атайтын болған. Алғашында бұл бейтаныс заттың биологиялық қызметі белгісіз болды, көп уақытқа дейін ДНҚ ағзадағы фосфордың қоймасы болып есептелінді. Оған қоса, XX ғасырдың басында ғалымдар ДНҚ-ның ақпаратты тасымалдай алмайтындығын айтқан, себебі олар ДНҚ-ның ақпаратты тасымалдау үшін құрылысы біртүрлі деп есептеді. Уақыт өте келе генетикалық ақпаратты наруыздар емес дәл осы ДНҚ тасымалдайтындығын дәлелдеді. Бұл ашылудың ең бірінші дәлелі О. Эвери, Колина Мак-Леода и Маклин Мак-Картидің [[Трансформация|бактериялардың трансформациясы]] ([[1944 жыл]]) тәжірбиесі болды. Тіпті XX ғасырдың 50 жылдарына дейін ДНҚ-ның нақты құрылысы мен ақпаратты ұрпаққа белілуінің әдісі белгісіз болды. ДНҚ-ның қос спиральінің құрылымын 1953 жылы [[Фрэнсис Крик]] пен [[Джеймс Уотсон]] ұсынды. Олар модельді Морис Уилкисон мен Розалинд Франклиннің рентген құрылымды деректеріне және Чаргаффа ережелеріне сүйене отырып құрап шығарған. ==РНҚ-ның ДНҚ-дан айырмашылығы== {| class="wikitable" |- ! ДНҚ !! Белгілер !! РНҚ |- | 2 || Жіпшелері || 1 |- | Ядрода || Орналасуы || Ядро мен цитоплазмада |- | ДНҚ-полимераза || Ферменті || РНК-полимераза |- | [[Аденин|А]], [[тимин|Т]], [[гуанин|Г]], [[цитозин|Ц]] || Нуклеотидтері || [[Аденин|А]], [[урацил|У]], [[гуанин|Г]], [[цитозин|Ц]] |- | [[Дезоксирибоза]] || Қанты || [[Рибоза]] |- | Генетикалық ақпаратты <br /> сақтап зат алмасу <br /> процестерін қадағалау || Қызметі || Генетикалық ақпаратты <br /> тасымалдау және <br /> нәруыз биосинтезі |} '''РНҚ-ның ДНҚ-дан айырмашылығы''' — мұның құрамында көмірсулы кұрамдас бөлік ретінде - рибоза, ал азотты негіздер ретінде аденин, [[гуанин]], урацил, цитозин болады ([[тимин]] болмайды). РНҚ молекуласының ДНҚ молекуласынан айырмашылығы - оның әрбір молекуласы бір желілі болып келеді. РНҚ жасушалардың ядросында емес, жасуша [[цитоплазма|цитоплазмасында]] болады. Әрбір жасушада РНҚ-ның үш түрі бар, олар: ақпараттық (аРНҚ), [[рибосома|рибосомалық]] (рРНҚ) және тасымал (тРНҚ) болып келеді.<ref> Биология: Жалпы білім беретін мектептің, 9-сыныбына арналған оқулық, 2-басылымы, өңделген/ М. Гильманов, А. Соловьева, Л. Әбшенова. - Алматы: Атамұра, 2009. ISBN 9965-34-927-4 </ref> == Ақуыздармен әрекеттесу == [[Сурет:Stat3 structure.png|нобай|STAT3 транскрипция факторының ДНҚ-мен әрекеттесуі (көк спираль түрінде көрсетілген)]] ДНҚ-ның барлық функциялары оның ақуыздармен әрекеттесуіне байланысты. Өзара әрекеттесу спецификалық емес болуы мүмкін, ақуыздың кез келген ДНҚ молекуласымен байланысуы немесе белгілі бір реттілік болуына байланысты болуы мүмкін. [[Ферменттер]] ДНҚ-мен де әрекеттесе алады, олардың ең маңыздысы [[Транскрипция (биология)|транскрипцияда]] немесе жаңа ДНҚ тізбегінің синтезінде – репликацияда ДНҚ негіздерінің тізбегін РНҚ-ға көшіретін РНҚ-полимеразалар. === Құрылымдық және реттеуші ақуыздар === ДНҚ нуклеотидтерінің тізбегінен тәуелсіз ақуыздар мен ДНҚ арасындағы өзара әрекеттесулердің жақсы зерттелген мысалдары құрылымдық ақуыздармен әрекеттесу болып табылады. Жасушада ДНҚ осы ақуыздармен байланысып, хроматин деп аталатын ықшам құрылымды құрайды.<ref>{{мақала|тақырыбы=Diversity of prokaryotic chromosomal proteins and the origin of the nucleosome |сілтеме=https://archive.org/details/sim_cellular-and-molecular-life-sciences_1998-12_54_12/page/1350 |баспасы=[[Cellular and Molecular Life Sciences|Cell Mol Life Sci]] |томы=54 |номер=12 |беттері=1350—64 |id=PMID 9893710 |язык=en |тип=journal |авторы=Sandman K., Pereira S., Reeve J. |жыл=1998}}</ref><ref>{{мақала|тақырыбы=The role of nucleoid-associated proteins in the organization and compaction of bacterial chromatin |издание=Microbiology (journal)|томы=56 |номер=4 |беттері=858—870 |pmid=15853876 |язык=en |тип=journal |авторы=Dame R. T. |жыл=2005 |издательство={{Нп3|Microbiology Society}} }}</ref> Эукариоттарда хроматин кіші сілтілі белоктардың – гистондардың ДНҚ-ға қосылуынан түзіледі, прокариоттардың аз реттелген хроматинінде гистон тәрізді ақуыздар болады; Гистондар диск тәрізді ақуыз құрылымын – нуклеосоманы құрайды, олардың әрқайсысының айналасында ДНҚ спиралының екі бұрылысы орналасады. Гистондар мен ДНҚ арасындағы бейспецификалық байланыстар гистондардың сілтілі аминқышқылдары мен ДНҚ-ның қант-фосфат магистралінің қышқылдық қалдықтары арасындағы [[Иондық байланыс|иондық байланыстардың]] есебінен түзіледі.<ref>{{мақала|тақырыбы=Crystal structure of the nucleosome core particle at 2.8 A resolution |баспасы=Nature |томы=389 |номер=6648 |беттері=251—60 |id=PMID 9305837 |язык=en |тип=journal |авторы=Luger K., Mäder A., Richmond R., Sargent D., Richmond T. |жыл=1997}}</ref> Бұл аминқышқылдарының химиялық модификацияларына метилдену, фосфорлану және ацетилдену жатады.<ref>{{мақала|тақырыбы=Translating the histone code |баспасы=Science |томы=293 |номер=5532 |беттері=1074—80 |id=PMID 11498575 |язык=en |авторы=Jenuwein T., Allis C. |жыл=2001 }}</ref> Бұл химиялық модификациялар ДНҚ мен гистондар арасындағы өзара әрекеттесу күшін өзгертіп, транскрипция факторларына нақты тізбектердің қолжетімділігіне әсер етеді және транскрипция жылдамдығын өзгертеді.<ref>{{мақала|тақырыбы=Nucleosome assembly and remodelling |баспасы=Curr Top Microbiol Immunol |томы=274 |беттері=1—22 |id=PMID 12596902 |язык=und |авторы=Ito T.}}</ref> Хроматиндегі спецификалық емес тізбектермен байланысатын басқа белоктар көбінесе бүктелген ДНҚ-мен байланысатын гельдердегі жоғары қозғалғыштығы бар ақуыздар болып табылады.<ref>{{мақала|тақырыбы=HMG1 and 2: architectural DNA-binding proteins |издание=Biochemical Society Transactions|томы=29 |номер=Pt 4 |беттері=395—401 |id=PMID 11497996 |язык=en |авторы=Thomas J. |жыл=2001 |тип=journal}}</ref> Бұл ақуыздар хроматиндегі жоғары ретті құрылымдардың қалыптасуы үшін маңызды.<ref>{{мақала|тақырыбы=HMG domain proteins: architectural elements in the assembly of nucleoprotein structures |баспасы=Trends (journals) |томы=10 |номер=3 |беттері=94—100 |id=PMID 8178371 |язык=en |тип=journal |авторы=Grosschedl R., Giese K., Pagel J. |год=1994}}</ref> ДНҚ-байланыстырушы белоктардың ерекше тобы бір тізбекті ДНҚ-мен байланысатын белоктар. Адамдарда осы топтың ең жақсы сипатталған ақуызы [[ДНҚ репликациясы|репликациялық]] протеин А болып табылады, онсыз қос спиралдың босап шығатын процестерінің көпшілігі, соның ішінде репликация, рекомбинация және жөндеу болмайды. Бұл топтағы белоктар бір тізбекті ДНҚ-ны тұрақтандырады және діңгек-ілмектердің пайда болуына немесе нуклеазалардың деградациясына жол бермейді.<ref>{{мақала|тақырыбы=Replication protein A (RPA): the eukaryotic SSB |баспасы=Critical Reviews in Biochemistry and Molecular Biology|томы=34 |номер=3 |беттері=141—80 |id=PMID 10473346 |язык=en |авторы=Iftode C., Daniely Y., Borowiec J. |жыл=1999 |тип=journal}}</ref> Сонымен бірге басқа белоктар белгілі бір тізбектерді танып, оларға қосылады. Мұндай ақуыздардың ең көп зерттелген тобына транскрипция факторларының әртүрлі кластары, яғни транскрипцияны реттейтін белоктар жатады. Бұл белоктардың әрқайсысы көбінесе промотордағы әртүрлі тізбекті таниды және ген транскрипциясын белсендіреді немесе басады. Бұл транскрипция факторлары РНҚ-полимеразамен тікелей немесе аралық ақуыздар арқылы байланысқанда орын алады. Полимераза алдымен белоктармен байланысады, содан кейін транскрипцияны бастайды.<ref>{{мақала|тақырыбы=Mediator of transcriptional regulation |баспасы=Annual Review of Biochemistry|томы=69 |беттері=729—49 |id=PMID 10966474 |язык=en |авторы=Myers L., Kornberg R. |тип=journal}}</ref> Басқа жағдайларда транскрипция факторлары промоторларда орналасқан [[Гистондар|гистондарды]] өзгертетін ферменттерге қосыла алады, бұл ДНҚ-ның полимеразаларға қолжетімділігін өзгертеді.<ref>{{мақала|тақырыбы=Biological control through regulated transcriptional coactivators |баспасы=[[Cell (журнал)|Cell]] |томы=119 |номер=2 |беттері=157—167 |id=PMID 15479634 |язык=en |тип=journal |авторы=Spiegelman B., Heinrich R. |жыл=2004 |издательство=[[Cell Press]] }}</ref> Арнайы тізбектер [[Геном|геномның]] көптеген орындарында болатындықтан, транскрипция факторының бір түрінің белсенділігінің өзгеруі мыңдаған гендердің белсенділігін өзгертуі мүмкін.<ref>{{мақала|тақырыбы=A global transcriptional regulatory role for c-Myc in Burkitt's lymphoma cells |сілтемесі=http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pubmed&pubmedid=12808131 |баспасы=[[Proceedings of the National Academy of Sciences|Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America]] |томы=100 |номер=14 |беттері=8164—9 |id=PMID 12808131 |язык=en |тип=journal |авторы=Li Z., Van Calcar S., Qu C., Cavenee W., Zhang M., Ren B. |год=2003 |archivedate=2019-09-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20190924224956/https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC166200/?tool=pubmed }}</ref> Тиісінше, бұл белоктар көбінесе қоршаған ортаның өзгеруіне, организмнің дамуына және [[Жасушалар дифференциясы|жасушалардың дифференциациясына]] жауап ретінде реттеледі. Транскрипция факторларының ДНҚ-мен әрекеттесу ерекшелігі аминқышқылдары мен ДНҚ негіздері арасындағы көптеген байланыстармен қамтамасыз етіледі, бұл оларға ДНҚ тізбегін «оқуға» мүмкіндік береді. Негізгі контактілердің көпшілігі негізгі ойыққа орналасады, мұнда негіздерге қол жетімді. === ДНҚ-ны өзгертетін ферменттер === {{Толық мақала|Хеликаза}} Жасушада ДНҚ ықшам, аса ширатылған күйде болады, әйтпесе ол оған сыймайды. Өмірлік маңызды процестердің орын алуы үшін ДНҚ ашылуы керек, оны ақуыздардың екі тобы – топоизомеразалар мен геликазалар шығарады. Топоизомеразалар — нуклеазалық және [[Лигазалар|лигазалық]] белсенділікке ие ферменттер. ДНҚ-дағы супер орамның дәрежесін өзгертеді. Бұл ферменттердің кейбіреулері ДНҚ спиралын кесіп, жіптердің біреуін айналдыруға мүмкіндік береді, осылайша супер орамның деңгейін төмендетеді, содан кейін фермент үзілісті қалпына келтіреді. Басқа ферменттер жіптердің бірін кесіп, екінші жіпті үзіліс арқылы өткізе алады, содан кейін бірінші жіптегі үзіндіні байлап алады. Топоизомеразалар репликация және транскрипция сияқты ДНҚ-ға байланысты көптеген процестерде маңызды.<ref>{{мақала|тақырыбы=Recent advances in understanding structure-function relationships in the type II topoisomerase mechanism |баспасы=Biochemical Society Transactions|томы=33 |номер=Pt 6 |беттері=1465—70 |id=PMID 16246147 |язык=en |тип=journal |авторы=Schoeffler A., Berger J. |жыл=2005}}</ref> [[Хеликаза|Хеликаздар]] — молекулалық қозғалтқыштардың бірі болып табылатын ақуыздар. [[Нуклеотидтер|Нуклеозидтрифосфаттардың]] химиялық энергиясын, көбінесе [[АТФ]]-ны негіздер арасындағы сутектік байланыстарды үзу үшін пайдаланады, қос спиралды жеке тізбектерге айналдырады.<ref>{{мақала|тақырыбы=Unraveling DNA helicases. Motif, structure, mechanism and function |ссылка= |баспасы=The FEBS Journal|томы=271 |номер=10 |беттері=1849—1863 |id=PMID 15128295 |язык=en |тип=journal |авторы=Tuteja N., Tuteja R. |год=2004 }}</ref> Бұл ферменттер ақуыздар ДНҚ негіздеріне қол жеткізуді қажет ететін көптеген процестер үшін маңызды. ==== Нуклеазалар және лигазалар ==== {{Негізгі мақала|Лигазалар}} Жасушадағы [[Генетикалық рекомбинация|рекомбинация]] және репарация сияқты әртүрлі процестер ДНҚ жіптерінің тұтастығын кесіп, қалпына келтіре алатын ферменттерді қамтиды. ДНҚ-ны кесетін ферменттер нуклеазалар деп аталады. ДНҚ молекуласының ұштарындағы нуклеотидтерді [[Гидролиз|гидролиздейтін]] нуклеазалар экзонуклеазалар деп аталады, эндонуклеазалар тізбектің ішінде ДНҚ-ны кесіп тастайды. [[Молекулалық биология|Молекулалық биологияда]] және [[Гендік инженерия|гендік инженерияда]] ең жиі қолданылатын нуклеазалар — рестрикциялық эндонуклеазалар (шектеу ферменттері), ДНҚ-ны белгілі бір тізбектерге жақын кесіп тастайды. Мысалы, EcoRV ферменті («[[Ішек таяқшасы|E. coli']]<nowiki/>ден №5 шектеуші фермент) алты нуклеотидті 5'-GAT|ATC-3 тізбегін таниды және ДНҚ-ны тік сызықпен көрсетілген жерде кеседі. Табиғатта бұл ферменттер [[Бактериялар|бактерия]] жасушасына енгізілген кезде фагтың ДНҚ-сын кесу арқылы бактерияларды [[Бактериофагтар|бактериофагтармен]] инфекциядан қорғайды. Бұл жағдайда нуклеазалар модификация-шектеу жүйесінің бөлігі болып табылады.<ref>{{мақала|тақырыбы=Biology of DNA restriction |сілтеме=http://www.pubmedcentral.nih.gov/picrender.fcgi?artid=372918&blobtype=pdf |издание=Microbiology and Molecular Biology Reviews|томы=57 |номер=2 |беттері=434—50 |id=PMID 8336674 |язык=en |авторы=Bickle T., Krüger D. |жыл=1993 |тип=journal |издательство={{Нп3|American Society for Microbiology}} }}</ref> ДНҚ лигазалары ДНҚ фрагменттерінің ұштарын «байланыстырады», АТФ энергиясын пайдаланып фосфодиэфирлік байланыстың түзілуін катализдейді. Рестрикциялық нуклеазалар мен лигазалар клондау және саусақ іздерін алуда қолданылады. [[Сурет:DNA Repair.jpg|thumb|200px|ДНҚ лигаза I (әртүрлі түстерде көрсетілген бірнеше бірдей ақуыз молекулаларынан тұратын сақина тәрізді құрылым) зақымдалған ДНҚ тізбегін байлайды]] ==== Полимеразалар ==== {{Негізгі мақала|ДНҚ-полимераза}} == Генетикалық рекомбинация == {{Толық мақала|Генетикалық рекомбинация}} [[Сурет:Chromosomal Recombination.svg|нобай|Рекомбинация хромосомалардың (М) және (F) физикалық үзілуі және олардың кейіннен екі жаңа хромосома (С1 және С2) түзу үшін қосылуы нәтижесінде пайда болады.]] ДНҚ қос спиралі әдетте ДНҚ-ның басқа сегменттерімен әрекеттеспейді, ал адам жасушаларында әртүрлі [[хромосомалар]] ядрода кеңістікте бөлінеді. Әртүрлі хромосомалар арасындағы бұл қашықтық ДНҚ-ның ақпараттың тұрақты тасымалдаушысы ретінде әрекет ету қабілеті үшін маңызды.<ref>{{мақала|тақырыбы=Chromosome territories, nuclear architecture and gene regulation in mammalian cells |баспасы=[[Nature Reviews Genetics|Nat Rev Genet]] |томы=2 |номер=4 |беттері=292—301 |id=PMID 11283701 |язык=en |тип=journal |авторы=Cremer T., Cremer C. |год=2001}}</ref> [[Ферменттер|Ферменттердің]] көмегімен рекомбинация процесінде екі ДНҚ спиралі бұзылады, секциялар алмасады, содан кейін спиральдардың сабақтастығы қалпына келеді, сондықтан гомологты емес хромосомалардың бөлімдерінің алмасуы генетикалық материалдың тұтастығын бұзуы мүмкін. Рекомбинация хромосомаларға генетикалық ақпарат алмасуға мүмкіндік береді, нәтижесінде гендердің жаңа комбинациялары пайда болады, бұл [[Табиғи сұрыптау|табиғи сұрыпталудың]] тиімділігін арттырады және жаңа белоктардың жылдам эволюциясы үшін маңызды.<ref>{{мақала|тақырыбы=An integrated view of protein evolution |баспасы=[[Nature Reviews Genetics|Nat Rev Genet]] |томы=7 |номер=5 |беттері=337—48 |id=PMID 16619049 |язык=en |авторы=Pál C., Papp B., Lercher M. |жыл=2006 |тип=journal}}</ref> Генетикалық рекомбинация да қалпына келтіруде, әсіресе ДНҚ тізбегінің екі тізбегіндегі үзілістерге жасушаның жауап беруінде де маңызды рөл атқарады.<ref>{{мақала|тақырыбы=The role of double-strand break repair - insights from human genetics |баспасы=[[Nature Reviews Genetics|Nat Rev Genet]] |томы=7 |номер=1 |беттері=45—54 |id=PMID 16369571 |язык=en |тип=journal |авторы=O'Driscoll M., Jeggo P. |год=2006}}</ref> Кроссинговердің ең көп тараған түрі гомологиялық рекомбинация болып табылады, рекомбинацияға қатысатын хромосомалардың реті өте ұқсас болған кезде. Кейде транспозондар гомология аймақтары ретінде әрекет етеді. Гомологиялық емес рекомбинация жасушаның зақымдалуын тудыруы мүмкін, себебі мұндай рекомбинация транслокацияға әкеледі. Рекомбинация реакциясы Кре сияқты рекомбиназалар деп аталатын ферменттермен катализденеді. Рекомбиназа реакцияның бірінші сатысында ДНҚ тізбектерінің бірінде үзіліс жасап, бұл тізбектің [[Комплементарлық|комплементарлы]] тізбектен бөлініп, екінші [[Хроматида|хроматидтің]] жіптерінің біріне қосылуына мүмкіндік береді. Екінші хроматидтің тізбегіндегі екінші үзіліс оның да бірінші хроматидтен қалған жұпталмаған жіпті бөліп алып қосылуына мүмкіндік береді, бұл Холлидей құрылымын құрайды. Холлидей құрылымы бір-бірімен байланысқан жұп хромосомалар бойымен қозғала алады, тізбектерді ауыстырады. Рекомбинация реакциясы фермент қосылысты кесіп, екі жіпті байлағанда аяқталады.<ref>{{мақала|тақырыбы=The RuvABC resolvasome |баспасы=The FEBS Journal |томы=269 |номер=22 |беттері=5492—501 |id=PMID 12423347 |язык=en |авторы=Dickman M., Ingleston S., Sedelnikova S., Rafferty J., Lloyd R., Grasby J., Hornby D. |жыл=2002 |тип=journal}}</ref> == ДНҚ негізіндегі метаболизмнің эволюциясы == ДНҚ-да барлық заманауи организмдер үшін өмірді, өсуді, дамуды және көбеюді мүмкін ететін генетикалық ақпарат бар. Дегенмен, Жердегі тіршіліктің төрт миллиард жылдық тарихында қанша уақыт бойы ДНҚ генетикалық ақпараттың негізгі тасымалдаушысы болғаны белгісіз. РНҚ метаболизмде орталық рөл атқарды деген гипотезалар бар, өйткені генетикалық ақпаратты тасымалдай алады және рибозимдердің көмегімен [[Катализ|катализді]] жүргізе алады.<ref name=autogenerated1>{{мақала|тақырыбы=The antiquity of RNA-based evolution |баспасы=Nature |томы=418 |номер=6894 |беттері=214—21 |id=PMID 12110897 |язык=en |авторы=Joyce G. |год=2002 }}</ref><ref>{{мақала|тақырыбы=Prebiotic chemistry and the origin of the RNA world |сілтеме=http://www.crbmb.com/cgi/reprint/39/2/99.pdf |баспасы=Critical Reviews in Biochemistry and Molecular Biology|томы=39 |номер=2 |беттері=99—123 |id=PMID 15217990 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070628064747/http://www.crbmb.com/cgi/reprint/39/2/99.pdf |archivedate=2007-06-28 |язык=en |тип=journal |авторы=Orgel L.}}</ref><ref>{{мақала|тақырыбы=Ribozymes. Making copies in the RNA world |баспасы=Science |томы=292 |номер=5520 |беті=1278 |pmid=11360970 |язык=en |авторы=Davenport R. |жыл=2001 }}</ref> Сонымен қатар, РНҚ «ақуыз фабрикаларының» — рибосомалардың негізгі компоненттерінің бірі болып табылады. Нуклеин қышқылы катализ бен ақпаратты тасымалдау үшін пайдаланылған ежелгі РНҚ әлемі қазіргі төрт негізді генетикалық кодтың көзі болған болуы мүмкін. Бұл организмдегі негіздердің саны репликацияның сенімділігін арттыратын негіздердің аз саны мен рибозимдердің каталитикалық белсенділігін арттыратын негіздердің көп саны арасындағы ымыраға байланысты болуы мүмкін.<ref>{{мақала|тақырыбы=What is the optimum size for the genetic alphabet? |сілтеме=http://www.pnas.org/cgi/reprint/89/7/2614.pdf |баспасы=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America|томы=89 |номер=7 |беттері=2614—8 |pmid=1372984 |язык=en |авторы=Szathmáry E. |жыл=1992 |тип=journal |archivedate=2008-06-25 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080625185222/http://www.pnas.org/cgi/reprint/89/7/2614.pdf }}</ref> [[Сурет:010 small subunit-1FKA.gif|нобай|''Thermus thermophilus'' кіші рибосомалық суббірлігінің моделі. РНҚ қызғылт сары түспен, ақуыз күлгін түспен көрсетілген.]] Ежелгі генетикалық жүйелер бүгінгі күнге дейін сақталмаған. Қоршаған ортадағы ДНҚ орта есеппен 1 ​​миллион жыл сақталады, бірте-бірте қысқа фрагменттерге айналады. 250 миллион жыл бұрын тұз кристалдарына енген бактериялық споралардан ДНҚ алу және 16S рРНҚ<ref>{{мақала|тақырыбы=Isolation of a 250 million-year-old halotolerant bacterium from a primary salt crystal |баспасы=Nature |томы=407 |номер=6806 |беттері=897—900 |id=PMID 11057666 |язык=en |тип=journal |авторы=Vreeland R., Rosenzweig W., Powers D. |год=2000}}</ref> генінің тізбегін анықтау ғылыми қоғамдастықта қызу пікірталас тақырыбы болып табылады.<ref>{{мақала|тақырыбы=Geologically ancient DNA: fact or artefact? |баспасы=Trends (journals)|Trends Microbiol||Trends (journals) |томы=13 |номер=5 |беттері=212—20 |id=PMID 15866038 |язык=en |авторы=Hebsgaard M., Phillips M., Willerslev E. |жыл=2005 |типы=journal}}</ref><ref>{{мақала|тақырыбы=Curiously modern DNA for a "250 million-year-old" bacterium |баспасы=Journal of Molecular Evolution|томы=54 |номер=1 |беттері=134—7 |id=PMID 11734907 |язык=en |тип=journal |авторы=Nickle D., Learn G., Rain M., Mullins J., Mittler J. |жыл=2002}}</ref> 2023 жылғы ең көне ДНҚ жасы 2 миллион жылдан асқан ДНҚ болып саналады.<ref>{{мақала|сілтеме=https://www.nature.com/articles/s41586-022-05453-y|авторы=Kurt H. Kjær, Mikkel Winther Pedersen, Bianca De Sanctis, Binia De Cahsan, Thorfinn S. Korneliussen, Christian S. Michelsen, Karina K. Sand, Stanislav Jelavić, Anthony H. Ruter, Astrid M. A. Schmidt, Kristian K. Kjeldsen, Alexey S. Tesakov, Ian Snowball, John C. Gosse, Inger G. Alsos, Yucheng Wang, Christoph Dockter, Magnus Rasmussen, Morten E. Jørgensen, Birgitte Skadhauge, Ana Prohaska, Jeppe Å Kristensen, Morten Bjerager, Morten E. Allentoft, Eric Coissac, Alexandra Rouillard, Alexandra Simakova, Antonio Fernandez-Guerra, Chris Bowler, Marc Macias-Fauria, Lasse Vinner, John J. Welch, Alan J. Hidy, Martin Sikora, Matthew J. Collins, Richard Durbin, Nicolaj K. Larsen, Eske Willerslev|тақырыбы=A 2-million-year-old ecosystem in Greenland uncovered by environmental DNA|жыл=2022-12|язык=en|баспасы=Nature|томы=612|выпуск=7939|беттері=283–291|issn=1476-4687|doi=10.1038/s41586-022-05453-y|archivedate=2022-12-17|archiveurl=https://web.archive.org/web/20221217130759/https://www.nature.com/articles/s41586-022-05453-y}}</ref><ref>{{мақала|сілтеме=https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0262407922022503|авторы=Michael Marshall|тақырыбы=Oldest DNA ever recovered reveals ecosystem from 2 million years ago|жыл=2022-12-17|язык=en|баспасы=New Scientist|томы=256|выпуск=3417|беті=12|issn=0262-4079|doi=10.1016/S0262-4079(22)02250-3}}</ref><ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://nplus1.ru/news/2022/12/09/world-oldest-DNA|title=Ученые обнаружили древнейшую ДНК. Ее возраст более двух миллионов лет|author=Анна Муравьёва|website=N + 1 — главное издание о науке, технике и технологиях|access-date=2023-05-31|archive-date=2022-12-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20221211130256/https://nplus1.ru/news/2022/12/09/world-oldest-DNA|deadlink=no}}</ref> == Тағы қараңыз == * [[Информосомалар]] == Дереккөздер == <references/> == Сыртқы сілтемелер == {{Нуклеин қышқылдары}} {{Генетика}} [[Санат:ДНҚ]] [[Санат:Радиобиология]] kpn5yyayrb8xroo58tx96a14ugr0oq1 100 12555 3414931 3414140 2024-12-28T07:29:16Z Nurtenge 93712 3414931 wikitext text/x-wiki <div style="float:right; width:49%"> {{Портал:Ағымдағы оқиғалар/Күнтізбе}} <table style="float:right; margin-left:1em; margin-bottom:0.5em; width:280px; border:#99B3FF solid 3px"> <tr><td><center>Ағымда:</center></td></tr> <tr><td>• [[Үшінші Ливан соғысы (2024)|Үшінші Ливан соғысы]]</td></tr> <tr><td>• [[Израиль−Хамас соғысы]]</td></tr> <tr><td>• [[Ресейдің Украинаға басып кіруі]]</td></tr> <tr><td></td></tr> </table> </div> === Желтоқсан 2024 === * [[25 желтоқсан]] — [[Баку]]ден [[Грозный]]ға ұшатын [[Azerbaijan Airlines]] әуекомпаниясының J2-8243 рейсі [[Ақтау]] маңында '''[[Ақтаудағы Embraer E190 апаты|апатқа ұшырап]]''', ондаған адам қайтыс болды. * [[20 желтоқсан]] — [[Германия]]ның [[Магдебург]] қаласындағы '''[[Магдебургтегі көлік шабуылы (2024)|көлік шабуылының]]''' нәтижесінде 5 адам қаза тауып, 200-ден аса адам жараланды. * [[14 желтоқсан]] — [[Корея Республикасы|Оңтүстік Корея]] президенті [[Юн Сөк Йөл]]ге оның [[Корея Республикасындағы әскери жағдай (2024)|әскери жағдайды]] енгізгеніне байланысты '''[[Юн Сок Ёль импичменті|импичмент жарияланды]]'''. * [[12 желтоқсан]] — үндістандық шахматшы [[Гукеш Доммараджу]] жаңа '''[[Шахматтан әлем чемпиондары|әлем чемпионы]]''' болып атанды. * [[12 желтоқсан]] — [[Дональд Трамп]] екінші рет [[Time]] журналының нұсқасы бойынша '''«[[Жыл адамы (Time)|Жыл адамы]]<nowiki></nowiki>»''' болып танылды. * [[8 желтоқсан]] — [[Сирия оппозициясының шабуылы (2024)|Көтерілісшілердің шабуылы]] нәтижесінде [[Сирия]] президенті '''[[Башар әл-Асад]]''' елден қашты. * [[3 желтоқсан]] — [[Корея Республикасы|Оңтүстік Кореяда]] бірнеше сағатқа '''[[Корея Республикасындағы әскери жағдай (2024)|әскери жағдай]]''' жарияланды. {| width="100%" border="0" cellpadding="4" cellspacing="4" style="border:#99B3FF solid 3px; text-align:center; padding:0.3em; background-color: transparent" |<center>[[Сурет:P countries.png|60px|link=Портал:География]]</center> |<center>[[Сурет:P parthenon.svg|60px|link=Портал:Ғылым]]</center> |<center>[[Сурет:P train.svg|60px|link=Портал:Техника]]</center> |<center>[[Сурет:P social sciences.png|60px|link=Портал:Қоғам]]</center> |<center>[[Сурет:P Discobolus.svg|60px|link=Портал:Спорт]]</center> |<center>[[Сурет:P art.png|60px|link=Портал:Өнер]]</center> |<center>[[Сурет:P music.svg|60px|link=Портал:Музыка]]</center> |<center>[[Сурет:P vip.svg|60px|link=Портал:Тұлғалар]]</center> |<center>[[Сурет:Klepsydra-pt.svg|60px|link=Портал:Тарих]]</center> |- ! {{П|География}} ! {{П|Ғылым}} ! {{П|Техника}} ! {{П|Қоғам}} ! {{П|Спорт}} ! {{П|Өнер}} ! {{П|Музыка}} ! {{П|Тұлғалар}} ! {{П|Тарих}} |- |} [[Санат:Алфавит бойынша порталдар]] [[Санат:Ағымдағы оқиғалар| ]] [[Санат:2024 жыл]] jdgnrd1yjiil1tcveuo2v154al3ra5y 0 13516 3414761 3412448 2024-12-27T17:01:00Z Маконяаа 154967 3414761 wikitext text/x-wiki {{жедел жойылсын|Энциклопедиялық маңызы жоқ, оқулықтағы үш тілді сөздіктің көшірмесі, "Компьютерлік терминология" тақырыбына мүлдем сай келмейді, қысқаша сөздік деп мақала көлемі 151 мың байт :)}} {{wikify}} '''Компьютерлік терминдердің қысқаша сөздігі''' — [[Ағылшын тілі|ағылшын]], [[Қазақ тілі|қазақ]], [[Орыс тілі|орыс]] тілдері ретімен сұрыпталып беріледі. «Microsoft» корпорациясы 2005 ж. '''Windows XP''' амалдық жүйесінің мен '''Office 2003''' кеңселік бағдарламалар дестесінің қазақша тілдесу үшін дайындаған сөздік негізінде. == Сөздік == <small>'''Ескертпе: Бұл мақаланың көлемі өте үлкен болғандықтан тіл бойынша өздіктік сұрыпталуы (құмсағат тәрізді белгішеменен ) 1 минөттен асуы мүмкін'''</small> {| border="1" cellpadding="2" cellspacing="0" style="width:100%; background: #f9f9f9; border: 1px solid #aaaaaa; border-collapse: collapse; white-space: nowrap; text-align: left;" class="sortable" ! English ! Қазақша ! Русский |- | 3-D | [[үш өлшемдік]], көлемдік | трехмерный, объемный |- | 3-D Area | үш өлшемдік аумақты | объемная с областями (диаграмма) |- | 3-D bar | үш өлшемдік сызықты | объемная линейчатая (диаграмма) |- | 3-D Column | үш өлшемдік баған | объемная гистограмма |- | 3-D effect | үш өлшемдік пәрмен | объемный эффект |- | 3-D Line | үш өлшемдік сызба | объемный график |- | 3-D Pie | үш өлшемдік шеңбер | объемная круговая (диаграмма) |- | 3-D Style | үш өлшемдік мәнер | Объем (например: «Объем: стиль 1» и т.п.) |- | 3-D Surface | үш өлшемді беттік | поверхностная (диаграмма) |- | 3rd party | [[Бөгде өндіруші]] | сторонний |- | abort | доғару | прекратить |- | About | Туралы | О программе |- | absolute reference | [[нақпа-нақ сілтеме]] | абсолютная ссылка |- | accelerator key | [[тез ашу пернесі]] | клавиша быстрого вызова |- | Accept | Қабылдау | принимать |- | access | Рұқсат | доступ |- | access key | [[Қатынас пернесі]] | клавиша доступа |- | access permission | [[Қатынас рұқсаты]] | разрешение на доступ |- | accessibility | арнайы мүмкіндіктер | специальные возможности (используемый перевод), средства для людей с нарушениями подвижности, слуха и зрения (смысл) |- | accessories | Қалыпталған | Стандартные (название группы программ в Windows) |- | Account | [[Тіркелгі]] | учетная запись |- | accuracy | [[дәлдік]] | точность |- | accurate | дәл | точный |- | ACL | Қатынас басқару тізімі (ҚБТ) | список управления доступом, таблица управления доступом |- | acronym | [[аббревиатура]] | сокращение |- | Across | Көлденеңінен | По горизонтали |- | action | Әрекет | действие |- | action button | [[Басқарушы батырма]] | управляющая кнопка |- | activate | Белсендіру | сделать активным |- | Active | Белсенді | активный |- | active document | Белсенді құжат | активный документ |- | active object | Белсенді нысан | активный объект |- | active window | Белсенді терезе | активное окно |- | ActiveX control | [[ActiveX басқару элементі]] | элемент управления ActiveX |- | Actual Size | Нақты өлшем | истинный размер, фактический размер |- | Adapter | [[Бейімдеуіш]] | адаптер |- | add | үстеу | добавить |- | Add File | Файлды үстеу | добавить файл |- | Add new | Әлденені үстеу | добавить новый |- | Add Picture | Суретті үстеу | добавить рисунок |- | add-in | [[қондырма]] | надстройка |- | address | [[Мекен-жай]] | адрес |- | Address bar | Мекен-жай жолағы | адресная строка |- | address book | [[Мекен-жайлық кітап]] | адресная книга |- | address labels | [[Мекен-жайлық жапсырмалар]] | почтовые наклейки |- | Adjust to | лайықтау | Установить |- | administer | басқару | выполнять управление, выполнять администрирование чем-либо |- | administrator | Басқарушы | администратор |- | administrator setup | Басқарушы орнатпасы | установка администратором |- | Advance | Келесі | Следующий слайд |- | Advanced | Қосымша | Дополнительно |- | affect | әсер ету | влиять |- | After animation | жан бітіруден соң | после анимации |- | alert box | Ескерту терезесі | окно предупреждения |- | alert message | ескерту | предупреждение |- | algorithm | [[алгоритм]] | алгоритм |- | alias | [[бүркеншік ат]] | псевдоним |- | align | туралау | выровнять |- | Align to Grid | Тор бойынша туралау | выровнять по сетке |- | Alignment | туралану | выравнивание |- | alignment buttons | Туралау батырмалары | кнопки выравнивания |- | All | Бәрі | Все |- | all caps | Бәрі бас әріптер | все прописные |- | All fields | Бар жолақтар | все поля |- | All items | Барлық элементтер | все элементы, все объекты |- | All Programs | Барлық Бағдарламалар | Все программы |- | allow | рұқсат ету | разрешить |- | alphabetic | Әліпбилік | алфавитный |- | ALT key | ALT пернесі | клавиша ALT |- | alter | өзгерту | изменить |- | alternative text | баламалы мәтін | замещающий текст |- | Always on Top | Әрқашан ең үстіңгі терезе | Поверх остальных окон |- | Amount | көлемі, саны | объем, количество |- | ampersand | [[амперсанд]] | амперсанд |- | Analysis | [[Талдау]] | анализ |- | anchor | [[Байлам]] | привязка |- | Angle | [[Бұрыш (геометрия)|бұрыш]] | угол |- | angle brackets | [[бұрыштық жақшалар]] | угловые скобки |- | animate | жан бітіру | анимация; animated - подвижный |- | animation | [[жан бітірім]] | анимация |- | anniversary | жылдығы | годовщина |- | anonymous | Қол қоюсыз | анонимный |- | answer | жауап | отвечать |- | answer | жауап беру | отвечать |- | Answer Wizard | Жауаптар шебері | мастер ответов |- | antivirus | [[Вирусқарсы]] | антивирус |- | Any Character | Кез келген таңба | любой знак |- | API call | API-қаратпасы | обращение к API |- | apostrophe | [[дәйекше]] | апостроф |- | Appear | Шыға келу | Появиться |- | applet | [[Бағдарламашық]] | приложение, программа (Control Panel applet - значок панели управления) |- | Application | [[Бағдарлама]] | приложение, программа |- | apply | қолдану | применить |- | apply a font | қаріпті қолдану | применить шрифт |- | apply a style | мәнерді қолдану | применить стиль |- | Apply to All | Бәріне қолдану | применить ко всем |- | Apply View | көріністі қолдану | применить представление |- | appointment | кездесу | встреча |- | arc | [[доға]] | дуга |- | archive | [[мұрағат]] | архив |- | archiving | мұрағаттау | архивировать |- | Area Chart | Аумақтық диаграмма | (диаграмма) с областями |- | Area code | Қала коды | код города |- | argument | дәлел | аргумент |- | Around | Айнала | Вокруг |- | arrange | реттеу | упорядочить, расположить |- | Arrange Icons | Белгішелерді реттеу | упорядочить значки |- | array | [[жиым]] | массив, набор |- | Arrow | [[көрсеткі]] | стрелка |- | arrow keys | жүгірткі | клавиши со стрелками |- | arrow pointer | көрсеткі | указатель |- | Art | [[Сурет]] | Рисунок |- | article | Хабарлама | статья |- | ascending | артуы бойынша | по возрастанию |- | ASCII | [[ASCII]]-таңбалар | ASCII-знаки |- | ASP | ASP-барысы | сценарий ASP |- | assign | тағайындау | назначить |- | Assigned to | Тағайындалған | назначено |- | associate | салғастыру | сопоставить |- | association | салғастырым | сопоставление |- | asterisk | [[жұлдызша]] | звездочка |- | At least | кем дегенде | не менее |- | At most | көп дегенде | не более |- | at sign | [[Айқұлақ таңбасы|«айқұлақ» таңбасы]] | знак «@» |- | Attach | тіркеу | вложить |- | attachment | тіркеме | вложение |- | Attendee | қатысушы | участник, посетитель |- | Attention | Байқаңыз! | Внимание! |- | attribute | төлбелгі | атрибут |- | Audio | [[Дыбыстауыш]] | аудио |- | authenticate | Түпңұсқалығын растау | подтвердить подлинность |- | authentication | Түпңұсқалық растамасы | проверка подлинности |- | authenticity | Түпңұсқалық | подлинность |- | author | автор | автор |- | authoring | Жасақтау | разработка |- | authorization | Қатынас шегін айқындау | авторизация, проверка прав доступа |- | auto | Өз- | авто- |- | Auto Arrange | Өзреттегіш | автоматически (упорядочить значки) |- | Auto Scale | Өзшақтағыш | Автомасштаб |- | AutoArchive | Өзмұрағатағыш | автоархивация |- | AutoCorrect | Өзауыстырғыш | автозамена |- | AutoFilter | Өзсүзгі | автофильтр |- | AutoFit | Өзіріктегіш | автоподбор, подбор по размеру |- | AutoForm | Өзпішіндегіш | автоформа |- | AutoFormat | Өзпішімдегіш | автоформат (тж. автоматическое форматирование) |- | automate | [[өздіктендіру]] | автоматизировать |- | automatic | өздіктік | автоматический |- | automatic updating | Өзжаңарту | автоматическое обновление |- | automation | Өздіктену | программирование объектов, автоматизация |- | AutoShapes | Өзкескіндер | автофигуры |- | AutoSum | Өзжиын | автосумма, автосуммирование |- | AutoText | Өзмәтін | автотекст |- | AutoText entry | Өзмәтін бөлігі | элемент автотекста |- | available hard disk space | Тұрғылықты дискідегі бос орын | свободное место на диске |- | available memory | бос [[жады]] | свободная память |- | Average | Орташа | средний |- | AVI | [[AVI]] | формат .AVI |- | Axes | [[Білік]]тер | оси |- | axis | [[Білік]] | ось |- | Back | Артқа | назад |- | back up | сақтық көшірме жасау | создать резервную копию, создать архивную копию, архивировать |- | Background | [[өң]] | фон |- | background color | [[өң]] түсі | цвет фона |- | backslash | [[кері қиғаш сызық]] | обратная косая черта |- | BACKSPACE key | BACKSPACE пернесі | клавиша BACKSPACE |- | Backup | сақтық көшірме | резервная копия, архив, архивная копия |- | backup copy | [[сақтық көшірме]] | резервная копия, архив, архивная копия |- | backup file | сақтық көшірме файлы | файл архива, архивный файл |- | backup program | сақтық көшірмелеу бағдарламасы | программа архивации |- | backward | артқа | назад |- | backward compatible | алдыңғы нұсқалармен сыйысымды | совместимый с предыдущими версиями |- | bad | Зақымдалған | неправильный |- | bandwidth | өткізу мүмкіндігі | пропускная способность |- | banner | [[жарлама]] | объявление (в Интернете) |- | bar | Жолақ | строка, панель |- | bar chart | жолақ диаграмма | диаграмма |- | bar code | [[Сызық код]] | штрих-код |- | baseline | Тірек бағыттауыш | опорная направляющая, опорная линия |- | baud | [[бит/с]], [[бод]] | бит/с, бод |- | baud rate | дерек беру жылдамдығы | скорость, скорость передачи данных |- | BCC | жасырын көшірме (ЖК) | СК (скрытая копия) |- | Be Right Back | Жақында боламын | Скоро вернусь |- | beep | [[дыбыстық белгі]] | звуковой сигнал |- | Before | Дейін, алдында | до, перед, ранее |- | beginner | Балаң | новичок |- | Bell | [[қоңырау]] | колокольчик |- | below | төмен | ниже |- | Best Fit | Мейлінше қиыстыру | Подогнать размер, По содержимому |- | beta version | [[сүйінші ңұсқа]] | бета-версия |- | bi-directional language | [[қос бағытты жазу]] | двунаправленное письмо |- | billing | шот жіберу | оплата, выставление счетов |- | binary | [[екілік]] | двоичный |- | Birthday | [[Туған күн]] | день рождения |- | bit | [[бит]] | бит |- | bitmap | нүктелік кескін | точечный рисунок |- | black | [[Қара түс|қара]] | черный |- | black-and-white | ақ-қара | черно-белый |- | blank | Таза | пустой |- | Block | бұғат, бұғаттау | блок, блокировать |- | Blue | [[Көк түс|көк]] | синий |- | body text | негізгі мәтін | основной текст |- | Bold | Жуан | жирный |- | bold button | «Жуандау» батырмасы | кнопка «Полужирный» |- | booklet | [[Қаттауыл]] | брошюра |- | bookmark | бетбелгі | закладка |- | boot disk | бастау дискісі | загрузочный диск |- | boot drive | бастау дискісі | загрузочный диск |- | border | жиек | граница |- | border color | жиек түсі | цвет границы |- | border style | жиек түрі | стиль границы |- | Bottom | Төменгі | нижний, снизу |- | bottom margin | төменгі жақ | нижнее поле |- | Box | Қоршау | рамка |- | bps | бит/c | бит/с |- | braces | Мүсінді [[жақша]]лар | фигурные скобки |- | brackets | тік [[жақша]]лар | квадратные скобки |- | Break | етістік «үзу»,<br />зат е. «үзілім» | 1. разрыв, прерывание<br />2. разорвать, прервать |- | BREAK key | BREAK пернесі | клавиша BREAK |- | Break Link | Байланысты үзу | Разорвать связь |- | breakpoint | тоқтау орны | точка останова |- | Bright | Жарық | яркий |- | brightness | [[Жарықтық]] | яркость |- | Bring To Front | Ең үстіне шығару | На передний план |- | Browse | Шолу | Обзор |- | Browse View | Шолу түрі | Вид обзора |- | browser | шолғыш | обозреватель |- | bubble size | көпіршік өлшемі | размер пузырька |- | Build | Құрастырым | Построить |- | builder | құрастырғыш | построитель |- | built-in | бекітілген | встроенный |- | bullet character | [[байрақша таңбасы]] | маркер |- | bulleted list | байрақшалы тізім | маркированный список |- | business | іскери | рабочий, деловой, служебный (прил.), бизнес (сущ.) |- | busy | бос емес | занят |- | button | батырма | кнопка |- | button bar | батырмалар тақтасы | кнопочная панель |- | button face | батырма беті | поверхность кнопки |- | button icon | батырма белгішесі | значок кнопки |- | button image | батырма түрі | вид кнопки |- | by Date | күн-айы бойынша | Дата создания (используется в интерфейсе Windows) |- | By Modified | Өзгертілу бойынша | Изменен (используется в интерфейсе Windows) |- | by Name | атауы бойынша | Имя (используется в интерфейсе Windows) |- | by Size | ауқымы бойынша | Размер (используется в интерфейсе Windows) |- | by Status | мәртебесі бойынша | Состояние (используется в интерфейсе Windows) |- | by Title | тақырып аты бойынша | Заголовок (используется в интерфейсе Windows) |- | by Type | түрі бойынша | Тип (используется в интерфейсе Windows) |- | byte | [[байт]] | байт |- | cache | [[бүркеме]] | кэш |- | calculated Item | есептелетін элемент | вычисляемый элемент |- | Calculator | [[Санауыш]] | калькулятор |- | Calendar | [[Күнтізбе]] | календарь |- | Calendar type | күнтізбе түрі | Календарь |- | call | зат е. - қоңырау,<br />етістік - қоңырау шалу | звонок, вызов |- | call waiting | келетін қонырауларды қабылдау реті | режим принятия входящих звонков |- | callback | жауап қату | ответный вызов |- | callout | тілше дерек | выноска |- | Camera | Камера | камера |- | Cancel | болдырмау | Отмена (стандартная кнопка), отменить (глагол, используется в тексте) |- | Cancel Message | Хабарды кері шақыру | отозвать сообщение |- | capital letters | бас әріптер | прописные буквы |- | capitalization | бас әріптерге түрлендіру | сделать все буквы прописными |- | capitals | бас әріптер | прописные буквы |- | caps | [[бас әріп]] | прописные буквы |- | CAPS LOCK key | CAPS LOCK пернесі | клавиша CAPS LOCK |- | caption | тақырып аты | Заголовок |- | caret | [[екпін дәйегі]] | знак крышки |- | carry out an action | әрекет ету | выполнить действие |- | cascading menu | ашылмалы мәзір | ниспадающее меню |- | Case Sensitive | үлкен-кішілігін ескеріп | с учетом регистра |- | Catalog | 1. Каталог<br />2. Қалта | каталог |- | category | [[санат]] | категория |- | category label | санат сипаттамасы | подпись категории |- | category name | санат атауы | название категории |- | CC | Көшірме | Копия |- | Cc box | Көшірме жолағы | поле «СК» |- | CD | [[Ықшам дискі]] | компакт-диск |- | CD Key | өнім кілті | ключ продукта |- | CD-ROM | [[CD-ROM]] | компакт-диск |- | Cell | ұяшық | ячейка (таблицы), сота (в контексте мобильной связи) |- | cell reference | ұяшыққа сілтеу | ссылка на ячейку |- | Center | Ортада орналастыру | расположить в центре, выровнять по центру |- | certificate | куәлік | сертификат |- | Certificate of Authenticity | түпнұсқалық куәлік | сертификат подлинности |- | Change | Өзгерту | изменить, заменить |- | Change All | Бәрін өзгерту | заменить все |- | Change Icon | Белгішені ауыстыру | Сменить значок |- | chapter | бөлім | глава |- | character | [[таңба]] | знак, символ |- | character font | таңба қаріпі | шрифт знака |- | character format | таңба пішімі | формат знака |- | Character Map | таңбалар кестесі | таблица символов |- | character set | [[таңбалар жиыны]] | набор символов |- | character spacing | таңба аралығы | межзнаковый пробел |- | character style | таңба мәнері | стиль знака |- | chart area | диаграмма аумағы | область диаграммы |- | Chart title | Диаграмма тақырыбы | название диаграммы |- | Chart Type | Диаграмма түрі | тип диаграммы |- | Chart Wizard | Диаграмма шебері | мастер диаграмм |- | chat | [[сөйлесім]] | разговор |- | check | тексеру | проверить |- | check In | қайтару | возврат |- | check mark | [[құсбелгі]] | галочка |- | Check Names | аттарын тексеру | Проверка имен |- | checkbox | құсбелгі көзі | флажок |- | checked | белгіленген | отмечено |- | chevron | бұрышты [[тырнақша]] | кавычка «елочка» |- | child menu | Қаптал мәзір | вложенное меню |- | choose | таңдау | выбрать |- | Choose Font | Қаріп таңдау | Выбрать шрифт |- | circle | [[шеңбер]] | круг |- | citation | сілтеме | ссылка |- | City | [[Қала]] | город |- | class | класс | класс |- | Classification | жіктеу | Классификация |- | clear | анық | Очистить |- | Clear | етістік - Аластау<br />сын е. - Аласталған | Очистить |- | clear a checkbox | кұсбелгіні алу | снять флажок |- | Clear All | Бәрін аластау | Очистить все |- | Clear History | Бұрынғыны аластау | Очистить |- | click | Нұқу | щелкнуть (что-либо) |- | Click and type | Еркін енгізуге рұқсат ету | разрешить свободный ввод |- | click the right mouse button | тінтуірдің оң батырмасын нұқу | щелкнуть (что-либо) правой кнопкой мыши |- | client | [[тұтынғыш]] | клиент |- | clip | [[клип]] | клип |- | clip art | суреттер | картинки |- | clipboard | аралық сақтағыш | буфер обмена |- | clock | [[сағат]] | часы |- | Close All | Бәрін жабу | закрыть все |- | close button | Жабу батырмасы | кнопка «Закрыть» |- | Closing | Жабу | закрытие |- | code page | [[кодтік бет]] | кодовая страница |- | collaboration | бірлескен жұмыс | совместная работа |- | collapse | тасалау | свернуть |- | Collate | Реттеп шығару | Разобрать по копиям |- | Collate Copies | Көшірмелерді реттеп шығару | разобрать по копиям |- | collection | [[жиын]] | набор, коллекция, семейство |- | colon | [[қос нүкте]] | двоеточие |- | Color | [[Түс]] | цвет |- | color monitor | [[түсті монитор]] | цветной монитор |- | color printer | [[түсті басып шығарғыш]] | цветной принтер |- | color scheme | түстер сұлбасы | схема цветов |- | Colors | [[Түс]]тер | цвета |- | Column | [[Баған]] | столбец |- | column break | баған үзілімі | разрыв колонки |- | Column Chart | Баған | гистограмма |- | column heading | баған тақырып аты | заголовок столбца |- | Column Value | Баған мәні | значение столбца |- | Column Width | Баған ені | ширина столбца |- | Combination | Тіркесім | Сочетание |- | combine | тіркестіру | сочетать |- | combo box | өзгертпелі шаршы | поле со списком |- | comma | [[үтір]] | запятая |- | comma delimited | үтірлермен бөлінген | разделенный запятыми |- | command | [[әмір]] | Команда |- | command line | [[әмір жолы]] | командная строка |- | comment | анғартпа | примечание |- | Company | [[Ұйым]] | Организация |- | Compare | Салыстыру | сравнить |- | Comparison | Салыстыру | сравнение |- | compatible | сыйысымды | совместимый |- | compile | құрастыру | компиллировать |- | complete | бітіру | полный |- | complete | біткен | полный |- | complex | күрделі | сложные |- | component | [[құралас]] | компонент |- | Compose | жасау | Создание сообщения |- | compress | қысу | сжать |- | Compression | қысу | сжатие |- | computer | [[компьютер]] | компьютер |- | condense | таңба арасын қысу | сжать |- | Condition | Шарт | Условие |- | conditional | шартты | условный |- | configuration | [[ішқұрылым]] | конфигурация |- | Configure | [[ішқұрылым]]дау | Настроить |- | Confirm | Құптау | подтвердить |- | confirmation | құпталым | подтверждение |- | Confirmation ID | Құптау коды | код подтверждения |- | conflict | қайшылық | конфликт |- | Connect | қосылу | Подключение |- | Connect to | Қосылу | Подключиться к |- | connect to a server | Серверге қосылу | подключение к серверу |- | Connection | Қосылым | подключение |- | connection string | қосылым жолы | строка подключения |- | connector | қосылым сызығы | соединительная линия |- | constant | тұрақты мән | постоянное значение, константа |- | Contact | [[Істес кісі]] | Контактное лицо |- | Contact Us | Бізбен байланысыңыз | свяжитесь с нами |- | content class | мазмұн класы | класс содержания, класс содержимого |- | contents | мазмұны | содержание, оглавление |- | context | [[мәтінмән]] | контекст |- | context-sensitive | [[мәтінмән]]дік | контекстный |- | context-sensitive help | мәтінмәндік анықтама | контекстная справка |- | Continue | Жалғастыру | продолжить |- | Continuous | үзідіксіз | непрерывный |- | contrast | контраст | контраст |- | control | [[басқару элементі]] | элемент управления |- | control menu | басқару мәзірі | меню |- | Control Panel | басқару мәзірі | Панель управления |- | Controls | басқару элементтері | элементы управления |- | convention | келісім | соглашение |- | conventional | кәдімгі | обычный |- | conversion | түрлендіру | преобразование |- | conversion table | түрлендіру кестесі | таблица преобразования |- | convert | түрлендіру | Преобразовать |- | converter | түрлендіргіш | преобразователь |- | cookie | [[cookie файлы]] | файл «cookie» |- | coordinate | [[тұрағиат]] | координата |- | coprocessor | [[телпроцессор]] | сопроцессор |- | Copy | зат е. - Көшірме,<br />етістік - көшіру | копировать, копия |- | copyright notice | [[авторлық құқық туралы хабарлама]] | уведомление об авторском праве |- | copyright symbol | [[авторлық құқық белгісі]] | знак авторского права |- | core | негізгі | основной |- | Corner | [[Бұрыш]] | угол |- | Corporate | Қауымдық | корпоративный, тж. Служебный |- | Correction | Түзету | исправление |- | corrupt | бүлінген | поврежденный |- | corrupt data | бүлінген деректер | поврежденные данные |- | count | санау | счетчик |- | counter | [[санағыш]] | счетчик |- | country code | [[ел коды]] | код страны |- | Country/Region | Ел/Аймақ | страна или регион |- | cover page | мұқаба бет | титульная страница |- | CPU (central processing unit) | [[Процессор]] | процессор |- | crash | жаңылыс | сбой |- | Create | Жасау | создать |- | Create New | Жаңадаң жасау | Создать, Создать новый |- | Create Shortcut | Лақап жасау | создать ярлык |- | creator | жасаушы | Создан |- | credit card | [[несиелік кәртішке]] | кредитная карта, банковская карта |- | criteria | шарттар | условия |- | critical error | дағдарыстық қате | критическая ошибка |- | crop | қиып алу | обрезать |- | crop mark | қию шені | обрезная метка |- | cross | айқас шені | крестик |- | cross-reference | айқас сілтеме | перекрестная ссылка |- | crosstab query | жан-жақты сауал | перекрестный запрос |- | CTRL key | [[CTRL пернесі]] | клавиша CTRL |- | cube | [[текше]] | куб |- | curly quotes | имек [[тырнақша]]лар | кавычки «лапки» |- | Currency | [[ақша]] | Сумма денег |- | currency symbol | [[ақша белгісі]] | Обозначение денежной единицы |- | current | ағымдық | текущий |- | current date/time | ағымдық күн-ай мен уақыт | текущие дата и время |- | current directory | ағымдық қалта | текущая папка |- | current folder | ағымдық қалта | текущая папка |- | Current page | Ағымдық бет | Текущая страница |- | current record | ағымдық жазба | текущая запись |- | Current View | Ағымдық көрініс | Текущее представление |- | cursor | [[жүгіргі]] | курсор |- | cursor keys | жүгірткі | клавиши со стрелками |- | curve | қисық | Кривая |- | custom | өзгертпелі | настраиваемый, пользовательский, изменяемый, выборочный |- | custom dictionary | қолданбалы сөздік | пользовательский словарь, вспомогательный словарь |- | custom group | пайдаланушы топ | пользовательская группа, пользовательская группировка |- | custom group field | пайдаланушы топ жолағы | поле пользовательской группировки |- | custom installation | таңдамалы орнату | выборочная установка |- | custom setup | таңдамалы орнату | выборочная установка |- | Custom show | Қалауынша көрсету | произвольный показ |- | customizable | Бапталатын | настраиваемая |- | Customize | [[Баптау]] | настроить |- | cut | қиып алу | вырезать |- | cut-and-paste | қиып алу және кірістіру | вырезать и вставить |- | cyan | [[көгілдір]] | голубой |- | Cycle | Тұйық | Смена цветов |- | cylinder | [[күбіше]] | цилиндр |- | Daily | Күнде | ежедневно |- | damage | Зақым | повреждение |- | damage | Зақымдау | повреждение |- | Dark | [[күңгірттеу]] | темный |- | Dashed | Сызықталған | штриховой |- | data | деректер | данные, сведения |- | data area | деректер аясы | область данных |- | Data Entry | Деректерді енгізу | ввод данных |- | data field | деректер жолағы | поле данных |- | data file | [[деректер файлы]] | файл данных |- | Data Files | Деректер файлдары | файлы данных |- | data form | деректер пішіні | форма данных |- | data label | деректер жазбасы | подпись данных |- | data points | деректер нүктелері | точки данных (значения на точечной диаграмме) |- | data processing | деректерді пысықтау | обработка данных |- | data range | деректер ауқымы | диапазон данных |- | data series | деректер қатары | ряд данных |- | data source | деректер көзі | источник данных |- | data table | деректер кестесі | таблица данных |- | data type | деректер түрі | тип данных |- | data validation | деректерді тексеру | проверка данных |- | data view | деректер көрінісі | представление данных, вид данных |- | data view manager | деректер қорына қосылу | подключение к базе данных |- | database | деректер қоры | база данных |- | database application | деректер қорын пайданалу жүйесі | система управления базами данных, СУБД |- | database connection | деректер қорына қосқыш | подключение к базе данных |- | database objects | деректер қорының нысандары | объекты базы данных |- | database window | деректер қорының терезесі | окно базы данных |- | datasheet | [[кесте]] | таблица |- | datasheet view | кесте күйі | режим таблицы |- | Date | [[күн-айы]] | дата |- | date format | күн-ай пішімі | формат даты |- | Date separator | күн-ай арабөлгіші | Разделитель компонентов даты |- | Day | [[күн]] | день |- | daylight time | [[жазғы уақыт]] | летнее время |- | deactivate | тоқтату | отключить |- | dealer | Өткізуші | Сдающий |- | debug | күйін келтіру | отладка |- | decimal numbers | [[ондық бөлшек]] | десятичная дробь |- | decimal place | бөлшек бөлігіндегі таңбалар саны | число знаков дробной части |- | decimal separator | бөлгі | десятичный разделитель |- | Decline | қабылдамау | Отклонить |- | decoding | кодсыздандыру | декодирование |- | decompress | ашу | распаковать |- | decompression | ашылым | распаковка |- | Decrease | азайту, төмендету | уменьшить, снизить |- | Decrease Indent | шегіністі кішкрейту | Уменьшить отступ |- | decrypt | шифрді шешу | расшифровать |- | decryption | шифршешім | расшифровка |- | default | Әдепкі | по умолчанию |- | default button | Әдепкі батырма | кнопка по умолчанию |- | default chart | Әдепкі диаграмма | диаграмма по умолчанию |- | default settings | Әдепкі параметрлер | параметры по умолчанию, настройки по умолчанию |- | default value | Әдепкі мән | значение по умолчанию |- | Define | анықтау | Определить |- | Define Views | Көрініс құру | Создание представления |- | definition | анықтама | определение |- | degree symbol | градус таңбасы | знак градуса |- | deinstall | жою | удалить |- | DEL key | [[DEL пернесі]] | клавиша DEL |- | Delay | кідіріс | Задержка |- | delegate | өкіл | Делегирование |- | delete | жою | удалить |- | Delete All | бәрін жою | Удалить все |- | Delete Item | элементті жою | удалить элемент |- | Delete Page | Бетті жою | удалить страницу |- | Delete Rows | жолдарды жою | удалить строки |- | Delete Shortcut | Лақапты жою | Удалить ярлык |- | Deleted Items | жойылған | Удаленные |- | Delimited | бөлгіленген | с разделителями |- | delimiter | бөлгі | разделитель |- | Demo | көрсету | демонстрация |- | demote | деңгейді төмендету | понизить уровень |- | Department | бөлім | отдел |- | Depth | [[тереңдік]] | глубина |- | descending order | кемуі бойынша | по убыванию |- | Description | сипаттама | описание |- | deselect | бөлектеу, алып тастау | снять выделение |- | Design | [[жасақтама]], жасақтау | разработка, разработать |- | design template | безендіру қалыбы | шаблон оформления |- | Design view | құрастыру тәртібі | конструктор, режим конструктора, представление конструктора |- | designer | [[құрастырушы]] | конструктор |- | desktop | [[жұмыс үстелі]] | рабочий стол |- | desktop computer | [[үстелдік компьютер]] | настольный компьютер |- | desktop publishing program | [[шағын баспалық жүйе]] | настольная издательская система |- | destination | тағайындау | назначение |- | destination file | тағайындалған файл | файл назначения, конечный файл |- | detail | егжей-тегжейлі мәлімет | сведения, подробные сведения |- | Details | егжей-тегжей | Таблица |- | Detect and repair | табу және қалпына келтіру | Найти и восстановить |- | detection | [[байқалым]] | обнаружение |- | developer | [[жасақтаушы]] | разработчик |- | device | [[құрылғы]] | устройство |- | device driver | [[құрылғы драйвері]] | драйвер устройства |- | diacritics | [[дәйек белгілер]] | диакритические знаки |- | Diagonal | Қиясызық | диагональ |- | Diagram | диаграмма | схема |- | Dial | [[нөмір теру]] | набрать номер |- | dial tone | [[желі дыбысы]] | сигнал в линии |- | dial up | қашықтан қатынасу | установить подключение удаленного доступа |- | dialog box | тілқатысу терезесі | диалоговое окно |- | dial-up | қашықтан қатынасу | удаленный доступ |- | dial-up account | қашықтан қатынас жасау | удаленное соединение |- | dial-up networking | желілік кашықтан қатынас | удаленный доступ к сети |- | dictation | айта жаздыру | Диктовка |- | Dictionary | [[сөздік]] | словарь |- | digit | [[сан]] | цифра |- | Digital | [[сандық]] | цифровой |- | digital ID | сандық куәлік | сертификат |- | digital signature | [[сандық жазба]] | цифровая подпись |- | digitally sign | сандық қолтаңбаны пайданалу | использовать цифровую подпись |- | Dim | қарайту | затемнять |- | dimension | [[кесектік]] | Размерность |- | direction | бағыт | направление |- | direction keys | жүгірткі пернелері | клавиши со стрелками |- | directory | каталог | каталог, справочник |- | Directory Services | Каталогтар қызметі | служба каталогов |- | disability | шектеулі әрекеттілік | ограниченная дееспособность |- | disable | доғару | отключить |- | discard | алып тастау | отбросить, удалить, очистить |- | disclaimer | қабылдамау хабарламасы | заявление об отказе |- | disconnect | ажырату | отключить |- | discussion | талқылау | обсуждение |- | discussion board | [[талқылау тақтасы]] | доска обсуждений |- | discussion comment | талқылау түсіндірмесі | обсуждение |- | disk | [[дискі]] | диск |- | disk drive | [[дискі ұясы]] | дисковый накопитель (общий термин), дисковод (только для дискет) |- | disk icon | дискі белгішесі | значок диска |- | disk space | дискі сыйымдылығы | место на диске |- | Dismiss | Қабылдамау | отклонить |- | Display | [[бейнебет]] | дисплей |- | Display as | … бейнелеу | В виде, обображать как, выводить как |- | Display as icon | Белгіше түрінде бейнелеу | В виде значка |- | display name | бейнеленетін атау | отображаемое имя |- | Distribute | үлестіру | распределять |- | Divide | бөлу | делить |- | division line | бөлшек сызық | дробная черта |- | DLL (Dynamic Link Library) | [[DLL-файл]] | DLL-файл |- | dock | орнықтыру | закрепить |- | docked toolbar | орныққан құралдар үстелі | закрепленная панель инструментов |- | docking station | түйісуші бөлік | стыковочный узел |- | document | [[құжат]] | документ |- | document formatting | құжатты пішімдеу | форматирование документа |- | document icon | құжат белгішесі | значок документа |- | Document Library | Құжат жинағы | библиотека документов |- | document map | құжат құрылымы | схема документа |- | document recovery | құжатты қалпына келтіру | восстановление документа |- | document type definition | құжат түрін анықтау | определение типа документа |- | document window | құжат терезесі | окно документа |- | Documents and Settings | Documents and Settings | документы и настройки |- | dollar sign | [[доллар таңбасы]] | знак доллара |- | domain | [[үйшік]] | домен |- | dots per inch | бір дюймде … нүкте | точек на дюйм |- | dotted line | үзік сызық | пунктирная линия |- | double byte character | екі байтты таңба | двухбайтный знак |- | double the size | екі еселеу | увеличить вдвое |- | double underline | астын екі рет сызу | двойное подчеркивание |- | double-byte font | екі байтты қаріп | двухбайтный шрифт |- | double-click | етістік - екі нұқу; <br>зат е. - қос нұқым | дважды щелкнуть,<br>двойной щелчок |- | Doughnut | Сақиналы | кольцевая (диаграмма) |- | Down | әрекетсіз | Вниз |- | Down Arrow | «Төмен» жебешесі | стрелка вниз |- | Download | Қотару | загрузить |- | downtime | іркіліс уақыты | отказы |- | DPI setting | Анықтық | Разрешение (количество точек на дюйм) |- | draft | жоба жазба | черновик |- | drag | Апару | перетащить |- | drag and drop | апарып тастау | перетащить и отпустить |- | Drawing | сурет салу | Рисование |- | drawing canvas | кенеп | Полотно |- | drawing object | Сызбалық нысан | Графический объект |- | Drive | дискіенгізгі | накопитель (общий термин), дисковод (только для дискет) |- | drive icon | дискі белгішесі | значок диска |- | drive letter | [[дискі әріпі]] | буква диска |- | Driver | [[Драйвер]] | драйвер |- | drop | жіберу | отпустить |- | drop area | аумақ | область |- | drop cap | өрнекәріп | буквица |- | drop lines | түсірілу сызықтары | линии проекции |- | Drop-down | ашылмалы-өзгертпелі шаршы | раскрывающийся (список) |- | drop-down arrow | ашылма жүгіргісі | выпадающий указатель |- | Dropdown Box | енгізбелі шаршы | раскрывающийся список |- | drop-down combo box | өзгертпелі шаршы | поле со списком |- | drop-down list | ашпалы шаршы | раскрывающийся список |- | drop-down list box | енгізбелі-өзгертпелі шаршы | Раскрывающийся список |- | drop-down menu | ашылмалы мәзір | раскрывающееся меню |- | Due date | Мерзім | срок |- | Duplicate | [[Телнұсқа]] | дубликат |- | Duration | Ұзақтық | длительность |- | DVD | [[DVD-дискі]] | DVD-диск |- | Each other | бір-біріне, бір-бірімен, т.б. | друг другу, друг с другом и т.п. |- | echo | бейнебетке шығару | вывод на экран |- | Edit | Өңдеу | Правка (стандартный элемент меню), Изменить |- | edit box | енгізу жолағы | поле ввода |- | Edit Hyperlink | еренсілтемені өзгерту | Изменить гиперссылку, Изменение гиперссылки |- | Edit Picture | Суретті өзгерту | Изменить рисунок, Изменение рисунка |- | Edit Series | Қатарды өзгерту | Изменить ряд |- | Edit Text | Мәтінді өзгерту | Изменить текст |- | Edit Trust | Сенім ережелерін өзгерту | Изменить правила доверия |- | editor | [[өңдегіш]] | редактор |- | Effect | пәрмен | эффект |- | electronic mail | электрондық мекен-жай | электронная почта |- | element | элемент | элемент |- | ellipsis | [[көп нүкте]] | многоточие |- | em dash | [[сызықша]] | длинное тире |- | e-mail | [[электрондық пошта]] | электронная почта |- | e-mail account | тіркеулік жазба | учетная запись электронной почты |- | e-mail address | [[электрондық пошта мекен-жайы]] | адрес электронной почты |- | e-mail message | [[электрондық пошта хабарламасы]] | Сообщение электронной почты |- | e-mail server | [[электрондық пошта сервері]] | сервер электронной почты, почтовый сервер |- | embed | ендіру | внедрить (объект) |- | embedded hyperlink | ендірілген сілтеме | внедренная ссылка |- | embedded object | ендірілген нысан | внедренный объект |- | Empty | бос | пустой |- | en dash | сызықшық | короткое тире |- | Enable | қосу | включить |- | enclose | 1. қоршау<br />2. қоршауға алу | заключить |- | Encoding | [[Кодтау]] | кодировка |- | Encrypt | [[Шифрлау]] | шифровать |- | encryption | [[шифрланым]] | шифрование |- | End | соңы | конец |- | END key | [[END пернесі]] | клавиша END |- | End time | Аяқталу уақыты | время окончания |- | end user | соңғы пайдаланушы | конечный пользователь |- | end user license | [[лицензиялық келісім]] | лицензионное соглашение |- | endnote | түсірінді | концевая сноска |- | enter | енгізу | ввести |- | ENTER key | [[ENTER пернесі]] | клавиша ВВОД |- | Entire Network | Бүкіл желі | Вся сеть |- | entry | ендірілу | ввод данных |- | entry bar | түзету аумағы | область правки |- | Envelopes | [[хатқалта]]лар | конверты |- | environment | орта | среда |- | Equal Sign | [[Теңдік белгісі]] | знак равенства |- | Equation Editor | өрнек өңдегіш | редактор формул |- | Erase | өшіру | стереть |- | error | қате | ошибка |- | error bars | қателік жолдары | полоса погрешностей |- | error log | қателер жұрналы | журнал ошибок |- | error message | қате туралы хабар | сообщение об ошибке |- | ESC key | [[ESC пернесі]] | клавиша ESC |- | Evaluate | есептеу | вычислить |- | evaluation | есептелу | вычисление |- | event | оқиға | событие |- | Every | Әрбір | каждый |- | Exactly | Дәл | в точности |- | Example | Мысал | пример |- | Exception | қиыс жағдай | исключение |- | exclamation point | [[леп белгісі]] | восклицательный знак |- | exclusive | жеке дара | монопольный |- | executable program | атқарушы файл | исполняемый файл |- | execute | атқару | выпонить, исполнить |- | execution | атқарылу | выполнение, исполнение |- | exist | бар болу | существовать |- | existing | бар | существующий |- | Exit | Шығу | выход |- | expand | шығарып алу | Развернуть |- | expand (an outline) | жаю | развернуть |- | Expand icon | белгішені жаю | развернуть значок |- | Explain | түсіндіру | Объяснение |- | explore | зерттегіш | Проводник |- | explorer | [[жетектегіш]] | Проводник |- | export | сыртқа беру | экспорт |- | express installation | тез орнатылу | быстрая установка |- | express setup | тез орнату | быстрая установка |- | expression | [[өрнек]] | выражение |- | extend | өрнекше | расширить |- | extended selection | кеңейтілген таңдау | Связный выбор |- | extension | кеңею | расширение |- | external | сыртқы | внешний |- | external data | сыртқы деректер | внешние данные |- | Extract | Бөліп алу | извлечь |- | face down | бет жағы төмен | лицевой стороной вниз |- | face up | бет жағы жоғары | лицевой стороной вверх |- | facing pages | мұқаба беттер | титульные старницы |- | failure | қате | ошибка |- | FAQ | Сұрақтар мен жауаптар | Вопросы и ответы |- | Fast | Жылдам | быстрый |- | favorite | таңдаулы | избранное |- | Fax | [[Факс]] | факс |- | feature | мүмкіндік | возможность |- | feedback | кері байланыс | обратная связь |- | field | жолақ | поле |- | field button | батырма шаршысы | кнопка поля |- | field code | шаршы коды | код поля |- | field list | жолақтар тізімі | список полей |- | field name | жолақ атауы | имя поля |- | field value | жолақ мәні | значение поля |- | File | [[Файл]] | файл |- | File and Folder Tasks | файл мен қалтаға арналған атқарылымдар | Задачи для файлов и папок |- | file and print sharing | файлдар мен басып шығарғышты ортақтастыру | совместный доступ к файлам и принтерам |- | File as | былай сақтау | хранить как |- | file extension | [[файл]] кеңейтімі | расширение файла |- | file format | файл пішімі | формат файла |- | file management | файлдарды басқару | управление файлами |- | File name | [[файл]] атауы | имя файла |- | file sharing | файлдарды ортақтастыру | совместный доступ к файлам |- | File size | [[файл]] ауқымы | размер файла |- | file type | [[файл]] түрі | тип файла |- | Filename | [[Файл]] аты | имя файла |- | Files of type | Файлдар түрі | Тип файлов |- | fill | бояу | заливка |- | Fill color | бояу түсі | цвет заливки |- | Fill Effects | Бояу тәсілдері | Способы заливки |- | Filled Ellipse | боялған эллипс | Заполненный эллипс |- | Filmstrip | [[Диафильм]] | Диафильм |- | filter | сүзгі | фильтр |- | Filter options | сүзгі параметрлері | Параметры фильтрации |- | Find | Табу | найти |- | Find File | файлды табу | найти файл |- | Find Next | келесісін табу | найти далее |- | Find Now | іздеуді бастау | Найти, Поиск, Начать поиск |- | Find People | Адамдарды іздеу | Поиск людей |- | Find Printer | басып шығарғышты табу | Найти принтер |- | Find what | не іздеу | Что искать:, Найти: |- | Finish | Дайын | Готово |- | First | Бірінші | первый |- | First line indent | азат жол шегінісі | отступ красной строки |- | First Name | Аты | Имя |- | First page | Бірінші бет | первая страница |- | Fit | Қиыстыру | подгонка, подбор; подогнать, подобрать, вписать |- | Fit text | мәтінді қиыстыру | вписывание текста, вписать текст |- | Fit to | мынаған қиыстыру | Подогнать |- | Fit to Window | терезеге қиыстыру | Вписать в окно |- | fix | қателерді түзету | устранить ошибки |- | fixed disk | тұрғылықты дискі | жесткий диск |- | fixed-layout table | жайғастыру берілімдерің кестесі | таблица задания раскладки |- | flag | етістік - жалауша қою<br />зат е. - жалауша | установить флажок; флажок |- | flash | жыпылықтау | флэш-память |- | Flip Horizontal | солдан оңға аудару | Отразить слева направо |- | Flip Vertical | төңкеру | Отразить сверху вниз |- | floating | жылжытпалы | перемещаемый |- | floating toolbar | жылжытпалы үстел | перемещаемая панель |- | floppy disk | [[алмалы дискі]] | дискета, гибкий диск |- | flowchart | блок-сұлба | блок-схема |- | flyer | хабарландыру | объявление |- | focus | [[кезелім]] | фокус |- | folder | қалта | папка |- | folder icon | қалта белгішесі | значок папки |- | Folder List | қалталар тізімі | список папок |- | Folder Name | қалталар атауы | имя папки |- | Follow Up | Орындалсын | К исполнению |- | font | [[қаріп]] | шрифт |- | font box | Қаріп шаршысы | раскрывающийся список «Шрифт» |- | font color | қаріп түсі | цвет шрифта |- | font name | қаріп атауы | Название шрифта |- | Font size | Қаріп өлшемі | размер шрифта |- | font size box | «Қаріп өлшемі» шаршысы | раскрывающийся список «Размер шрифта» |- | font smoothing | бейнебетік қаріптерді астастыру | сглаживание экранных шрифтов |- | font style | қаріп мәнері | Начертание |- | footer | төменгі дерекатау | нижний колонтитул |- | footnote | [[түсірінді]] | Сноска |- | Foreground | үстіңгі бет | передний план, перед |- | form | пішін | форма |- | form control | пішіннің басқару элементі | элемент управления формы |- | form feed | парақты ауыстыру | перевод страницы |- | form field | пішін жолағы | поле формы |- | Form name | пішін атауы | имя формы |- | form properties | пішін сипаты | свойства формы |- | Form view | пішін күйі | режим формы |- | Format | пішім | форматировать |- | Format | пішімдеу | форматировать |- | Format bar | пішімдеу үстелі | панель форматирования |- | Format Cells | Ұяшықтар пішімі | формат ячеек |- | Formatted text | Пішімделген мәтін | форматированный текст |- | Formatting | Пішімдеу | формат, форматирование |- | formatting buttons | Пішімдеу батырмалары | кнопки форматирования |- | Formatting toolbar | «Пішімдеу» құралдар үстелі | панель инструментов «Форматирование», панель форматирования |- | Forms | пішімдер | формы |- | formula | [[өрнек]] | формула |- | formula bar | өрнек жолы | строка формул |- | Forward | қайта жіберу | переслать |- | Forward | Қайта түсу | переслать |- | forward slash | [[қиғаш сызғыш]] | косая черта |- | four-headed arrow | [[меңзер]] | крестообразная стрелка |- | fraction | [[бөлшек]] | дробь (матем.), часть (общ.) |- | fractional numbers | [[бөлшек сандар]] | дробные числа |- | frame | жақтау, отау терезе | рамка |- | frameset | отау терезелер жиыны | набор рамок |- | framework | арқаулық жүйе | система, модуль |- | free disk space | дискідегі бос орын | свободное место на диске |- | free memory | бос жады | свободная память |- | Free Stuff | тегін қотару | Загрузите бесплатно! |- | freeform | иілгіш нысан | Полилиния |- | freeze | қатыру | закрепить, заморозить |- | frequency | [[жиілік]] | частота |- | friendly name | өз аты | понятное имя |- | From | Кімнен | От |- | From File | Файлдан | Из файла |- | From Left | сол жақтан | слева |- | From text | Мәтіннен | от текста |- | From Top | үстінен | сверху |- | Front | бет алды | передний план, перед |- | FrontPage Server Extensions | FrontPage серверлік кеңейтулері | Серверные расширения FrontPage |- | FTP | FTP дерек беру реті | протокол FTP |- | Full screen | толық бейнебетке | во весь экран, в полноэкранном режиме |- | function | [[жете]] | функция |- | function key | жетелік перне | функциональная клавиша |- | gallery | жиынтық | собрание |- | game | ойын | игра |- | Gap | Саңылау | зазор |- | gateway | шлюз | шлюз |- | general | жалпы | общий |- | gigabyte | [[гигабайт]] | гигабайт |- | global | жаһандық | общий |- | glossary | сөз тізбек | глоссарий |- | go | өту | Переход |- | Go | Өту | Переход |- | Go Back | Қайту | вернуться |- | Go to | Өту | Перейти |- | Go to Folder | қалтаға кіру | Перейти в папку |- | Goto | өту | перейти |- | gradient | [[градиент]] | градиент |- | grammar | [[грамматика]] | Грамматика |- | Graph | сызба | график |- | graphic | Сызбалық | графический |- | graphic filter | сызбалық сүзгі | графический фильтр |- | grayed command | қол жеткізгісіз әмір | недоступная команда |- | greater-than sign | үлкендік немесе тендік белгісі | знак «больше или равно» |- | Green | [[Жасыл]] | зеленый |- | greeting | сәлемдесу | приветствие |- | grid | [[тор]] | сетка |- | gridlines | тор сызықтары | сетка |- | group | топ | группа |- | group box | топтық терезе | окно группы |- | group by | топтасым | Группировка |- | group item | топтық элемент | групповой элемент |- | group level | топтасу деңгейі | уровень группировки |- | grouping | топтасу | группировка |- | GUID | ПБЖ (пайдаланушынын басты жалпылауышы) | цифровая панель |- | guideline | нұсқау | указание |- | guides | бағыттауыштар | направляющие |- | handheld | қол … (зат е.) | ручной |- | handle | байрақша | маркер |- | handout | баспасөз беті | выдача |- | handwriting | қолжазба | рукописный ввод |- | Hang Up | Ажырату | Разъединение, Разорвать соединение |- | hanging indent | еже шегініс | выступ |- | hard disk | [[тұрғылықты диск]] | жесткий диск |- | hardcopy | қағаздағы нұсқа | распечатанный, отпечатанный |- | header | үстіңгі дерек атауы | верхний колонтитул |- | heading style | тақырыбат мәнері | стиль заголовка |- | Height | Биіктік | высота |- | Help | Анықтама | Справка |- | Help and Support | Анықтама және Қолдау | Справка и поддержка |- | help button | Анықтама батырмасы | кнопка «Справка» |- | Help File | Анықтама файлы | файл справки |- | help index | анықтама көрсеткіші | указатель справки |- | help topic | анықтама бөлімі | раздел справки |- | Hibernate | Ұйқылық күй | Спящий режим |- | hidden | жасырын | скрытый |- | hidden text | жасырын мәтін | скрытый текст |- | Hide | жасыру | Скрыть |- | Hide Detail | нақты жайтты жасыру | скрыть подробности |- | Hide Details | нақты жайтарды жасыру | скрыть подробности |- | High | биік | высокий |- | high priority | айрықша басымдық | высокая важность |- | high resolution | жоғары ажыратқыштық | высокое разрешение |- | highlight | бөлектеу | выделить |- | highlighted command | бөлектелген әмір | выделенная команда |- | highlighter | бөлектенді | выделение |- | high-low lines | Жоғары-төменгі сызықтар | коридор колебания, интервал колебания, мини-макс линии |- | Hiragana | [[Хирагана]] | хирагана |- | hit | ұшырасу | попадание |- | hold | басып тұру | удерживать |- | hold down a button | батырманы басып тұру | удерживать кнопку нажатой |- | home | өзіндік | домашний |- | HOME key | [[HOME пернесі]] | клавиша HOME |- | home page | өзіндік бет | домашняя страница |- | home phone | [[үй телефоны]] | домашний телефон |- | horizontal | көлденең (інен) | горизонтальный, по горизонтали |- | horizontal scroll | көлденең жылжыту | прокрутка по горизонтали, горизонтальная прокрутка |- | horizontal scroll bar | көлденең жылжыту жолағы | горизонтальная полоса прокрутки |- | host | [[хост]] | главный [компьютер] |- | hotkey | тездету пернесі | клавиша быстрого доступа |- | hour format | уақыт пішімі | формат времени |- | hourglass | [[құмсағат]] | песочные часы |- | HTML | [[HTML]] тілі | язык HTML |- | HTML file | HTML файлы | файл HTML |- | HTML tag | HTML-тег | HTML-тег |- | HTTP | HTTP дерек беру реті | протокол HTTP |- | Hue | Реңк | оттенок |- | hyperlink | еренсілтеме | гиперссылка |- | hyperlink address | еренсілтеме мекен-жайы | адрес гиперссылки |- | hyphen | [[сызықшық]] | черточка |- | hyphenation | тасымалдарды қою | расстановка переносов |- | I/O (input/output) | Енгізу-Шығару | ввод-вывод |- | ICM | Бейне түстерін сәйкестендіргіш | соответствие цветов изображений |- | icon | [[белгіше]] | значок |- | ID | [[жалпылауыш]] | идентификатор |- | identifier | [[жалпылауыш]] | идентификатор |- | ignore | елемеу | пропустить |- | Ignore All | Бәрін елемеу | Пропустить все |- | IM-address | IM-мекен-жайы | IM-адрес |- | image | 1. сурет,<br />2. кескін | 1. рисунок, картинка<br />2. образ |- | IME | енгізу әдісінің өңдегіші | редактор метода ввода |- | import | сырттан алу | импорт |- | Import Data | деректерді сырттан алу | Импорт данных |- | Import from | … алу | Импортирование из |- | Importance | Маңыздылық | Важность |- | Imported | сырттан алынған | Импортирован |- | In field | Жолақта | В поле |- | inactive | енжар | неактивный |- | inactive window | енжар терезе | неактивное окно |- | inbox | Келетін | Входящие |- | incoming message | келген хабарлама | входящее сообщение |- | incompatible | сыйыспайтын | несовместимый |- | Increase Indent | Жол шегінісін үлкейту | Увеличить отступ |- | indent | Жол шегінісі | отступ |- | index | реттеуіш | указатель |- | indicator | айғақтауыш | индикатор |- | information | ақпарат | сведения, данные |- | infrared | инфрақызыл | инфракрасный |- | initialization file | баптау файлы, .INI файлы | файл настройки, файл .INI |- | initialize | баптандыру | инициализировать |- | Initials | Аты-жөні | Инициалы |- | ink | қолжазбалық мәтін | рукописный текст |- | Ink Annotations | «Қолжазбалық аңғартпа» | рукописные примечания |- | inline | кірістірілген | встроенный |- | inline image | кірістірілген сүрет | встроенный рисунок |- | in-place buttons | Жергілікті батырмалар | кнопки по месту |- | input | енгізу | вводить |- | input focus | енгізу кезелімі | фокус ввода |- | Insert | кірістіру | Вставка |- | Insert Data | деректерді кірістіру | вставка данных |- | Insert File | файлды кірістіру | Вставка файла |- | INSERT key | [[INSERT пернесі]] | клавиша INSERT |- | insert mode | кірістіру реті | режим вставки |- | insertion point | кірістіру орны | точка вставки |- | install | орнату | устанавливать |- | installation | орнатым | установка |- | installation disk | орнатқыш дискі | установочный диск |- | Installation ID | орнату коды | Код установки |- | installer | орнату бағдарламасы | программа установки, установщик |- | instance | дана | экземпляр |- | instruction | [[нұсқау]] | инструкция |- | integer | [[бүтін сан]] | целое число |- | integrity | тұтастық | целостность |- | interactive | көзбе-көз белсенді | интерактивный |- | interface | [[тілдесу]] | интерфейс |- | internal modem | ішкі модем | внутренний модем |- | International characters | халықаралық таңбалар | международные знаки |- | Internet | [[Интернет]] | Интернет |- | Internet access provider | Интернет провайдері | поставщик услуг Интернета |- | Internet account | Интернет тіркелгі | учетная запись |- | Internet Call | Интернет арқылы байланысу, Интернет арқылы байланыс | вызов через Интернет, связь через Интернет |- | Internet Explorer | Интернет Жетектегіш | Проводник Интернет |- | Internet service provider | Интернет провайдері | поставщик услуг Интернета |- | Internet site | веб-торап | [веб-] узел |- | interrupt | үзгіш | прерывание |- | intranet | [[интранет]] | интрасеть |- | invalid | дұрыс емес | неверный |- | invert | керілеу | обратить |- | invisible | көрінбейтін | невидимый |- | IP | IP дерек беру реті | протокол IP |- | ISP | Интернет провайдері | поставщик услуг Интернета |- | Italic | қиғаш | курсив |- | Item | Элемент | элемент |- | iteration | итерация | итерация, цикл |- | jagged line | сынық сызық | ломаная линия |- | jammed | түйілген | застряла (бумага) |- | Job | Тапсырма | Задание |- | Job Title | Лауазым | Должность |- | join | біріктіру | присоединить |- | journal entry | жұрнал жазбасы | запись журнала |- | joystick | [[тәрте]] | джойстик |- | jump | ауысу | переход |- | Junk Mail | Калаусыз пошта | Нежелательная почта |- | justification | туралау | выравнивание |- | Justify | Ені бойынша туралау | выровнять по ширине |- | Katakana | [[Катакан]]а | катакана |- | keep | сақтап қалу | Сохранить |- | kerning | жайғасу | кернинг |- | kerning table | жайғасу кестесі | таблица кернинга |- | Key | [[Перне]] | ключ |- | key combination | пернелер тіркесімі | сочетание клавиш |- | Keyboard | [[пернетақта]] | клавиатура |- | keyboard layout | [[пернетақта жаймасы]] | раскладка клавиатуры |- | keypad | саңдық пернетақта | дополнительная клавиатура, цифровая клавиатура |- | keyword | кілт сөз | ключевое слово |- | Label | шен | метка |- | LAN (Local Area Network) | [[жергілікті желі]] | ЛВС (локальная сеть, локальная вычислительная сеть) |- | Landscape | Альбомдық | альбомная |- | language | [[тіл]] | язык |- | laptop | [[қолкомпьютер]] | переносной компьютер |- | Large Icon | Ірі белгіше | крупный значок |- | Last Modified | Өзгертілді | Изменено |- | Last Name | Тегі | фамилия |- | launch | іске қосу | запускать |- | Layer | Қабат | слой |- | layout | орналасу | макет, верстка |- | layout table | орналастыру кестесі | макетная таблица |- | leader | толтырғыш | заполнитель |- | leading | жол шегінісінің мөлшері | начальный, в начале (пробел) |- | Left | Сол, сол жақ | лево, левый |- | Left Arrow | Сол жақ бағытты | стрелка влево |- | left mouse button | тінтуірдің сол жақ батырмасы | левая кнопка мыши |- | left-to-right | солдан оңға қарай | слева направо |- | legacy | бұрынғы | старый |- | legend | мәндік белгілер | легенда |- | Legend key | мәндік белгілер кілті | Ключ легенды |- | Length | Ұзындық | длина |- | less | аздау | менее, меньше |- | less-than sign | [[аздық белгісі]] | знак «меньше» |- | level | деңгей | уровень |- | library | [[кітапхана]] | бибилиотека |- | license agreement | [[лицензиялық келісім]] | лицензионное соглашение |- | license certificate | лицензия куәлігі | сертификат лицензии |- | line | 1. сызық (line in a drawing)<br />2. жол (line of text) | линия,<br />строка (текста) |- | line break | жол соңы | конец строки |- | line callout | шығарылған аңғартпа | выноска |- | line chart | сызба | график |- | Line color | Сызық түсі | Цвет линии |- | line spacing | жол аралығы | межстрочный интервал |- | line style | сызық түрі | тип линии |- | Line up Icons | белгішелерді тізу | выстроить значки |- | Line Width | сызық жуандығы | толщина линии |- | line wrap | мәтінді тасымалдау | перенос текста |- | Linear | Сызықтық | линейный |- | link | [[еренсілтеме]] | ссылка |- | link bar | еренсілтеме үстелі | панель ссылок |- | Link to Content | мәтінмәндік еренсілтеме | Из документа |- | linked object | байланған нысан | связанный объект |- | linked table | байланған кесте | связанная таблица |- | list | тізім | список |- | list box | тізімді жолақ | поле со списком |- | list separator | тізім бөлгіш | разделитель списка |- | local network | жергілікті желі | Локальная сеть |- | locale | тұрған жері | язык |- | location | орналасу | расположение |- | lock | бұғаттау | блокировка; блокировать, запирать |- | log | жұрнал | журнал |- | log file | файл-жұрнал | файл журнала |- | Log Off | Сеансты аяқтау | Завершение сеанса |- | log off from the network | желіден шығу | выйти из сети |- | log on | сеансты бастау | войти |- | log on to the network | желіге ену | войти в сеть |- | logarithm | [[логарифм]] | логарифм |- | logging | жұрнал жүргізу | ведение журнала |- | logical | қисындық | логический |- | logo | мекеме ені | эмблема |- | look up | іздеу | искать |- | loop | тұйық | замкнутая ссылка |- | loudspeaker | [[үндеткіш]] | громкоговоритель |- | low memory | 1. төменгі жады<br />2. жетімсіз жады | низкая память;<br />недостаточно памяти |- | lowercase | кіші әріптер | нижний регистр |- | Lum | [[Жарықтылық]] | Яркость |- | macro | [[құрамды әмір]] | макрос |- | macro virus | [[макровирус]] | макровирус |- | Magnifier | үлкейткіш | Экранная лупа |- | Mail | Пошта | почта |- | mail merge | стандартты хаттар құрастыру | составление стандартных писем |- | Mail Message | Пошта хабары | Почтовое сообщение |- | Mail Options | Пошта параметрлері | Параметры почты |- | mail recipient | хат алушы | получатель почты |- | mail system | пошта жүйесі | почтовая система |- | mailbox | [[пошта жәшігі]] | почтовый ящик |- | mailing label | пошталық жапсырма | почтовая наклейка |- | mailing list | жіберу тізімі | список рассылки |- | main document | басты құжат | основной документ |- | major gridlines | тордың негізгі сызықтары | Основные линии сетки |- | Manage | Басқару | Управление |- | Manage Lists right | Тізімді басқару құқығы | право управления списком |- | Manager | Реттегіш | диспетчер |- | Manual | Қолмен | вручную |- | manual feed | қолдан беру | ручная подача |- | manual line break | жол үзілімі | Разрыв строки |- | manual page break | Бет үзілімі | Разрыв страницы |- | margin | [[жақтау жолақ]] | поле |- | Mark | 1. зат е. - шен<br />2. етістік - шендеу | метка |- | Mark as Read | Оқылған деп белгілеу | Пометить как прочитанное |- | Mark as Unread | Оқылмаған деп белгілеу | Пометить как непрочитанное |- | marker | байрақша | маркер |- | markup | шен салу | Разметка |- | marquee | кенере | карниз |- | mask | бүркеншік | маска |- | master | басты | общий |- | master document | басты құжат | главный документ |- | master page | басты бет | главная страница |- | match | сәйкестік | Соответствие |- | match case | үлкен-кішілігін ескеріп | С учетом регистра |- | matrix | [[матрица]] | матрица |- | matte | бұлыңғыр | Матовая |- | Max | төбелік | высокая |- | maximize | барынша үлкейту | развернуть |- | Maximize button | барынша үлкейту батырмасы | Развернуть |- | maximized window | барынша үлкейтілген терезе | развернутое окно |- | MB | Мбайт | МБ |- | measure | өлшеу | измерять |- | measurement | 1. өлшем,<br />2. шама | измерение,<br />величина, размер |- | Media | 1. арқау<br />2. мультимедиа | носители |- | medium | орташа | средний |- | Meeting Request | Жиналысқа шақыру | Приглашение на собрание |- | Members | Мүшелер, қатысушылар | члены, участники |- | memo | жазбалар | Записки |- | memory | [[жады]] | память |- | menu | [[мәзір]] | меню |- | menu bar | мәзір жолы | строка меню |- | menu button | мәзір батырмасы | кнопка меню |- | menu item | мәзір элементі | элемент меню |- | menu name | мәзір атауы | Название меню |- | menu title | мәзір тақырып аты | заголовок меню |- | merge | біріктіру | объединять |- | merge field | деректер жолағы | поле данных |- | Merge to | біріктіру | Назначение |- | Message | Хабар | сообщение |- | message box | хабарлама терезесі | Окно сообщения |- | Message Class | Хабар класы | Класс сообщения |- | message header | хабар тақырып аты | заголовок сообщения |- | messaging | хабар алмасу | обмен сообщениями |- | metafile | метафайл | метафайл |- | method | әдіс | метод |- | microprocessor | [[микропроцессор]] | микропроцессор |- | [[Microsoft Access]] database | Microsoft Access Деректер қоры | база данных Microsoft Access |- | [[Microsoft Office]] Activation Wizard | Белсендіру шебері | мастер активации Microsoft Office |- | Microsoft Privacy policy | Microsoft корпорациясының құпиялылық саясаты | политика конфиденциальности корпорации Майкрософт |- | Microsoft Product Support | Microsoft өнімдерін қолдау | Поддержка продуктов Майкрософт |- | Microsoft Script Editor | Microsoft сценарий өндегіш | Редактор сценариев |- | [[Microsoft SQL Server]] database | Microsoft SQL Server деректер қоры | база данных Microsoft SQL Server |- | Middle | Әкесінің аты | Отчество |- | Minimize | барынша кішірейту | Свернуть |- | Minimize button | барынша кішірейту батырмасы | кнопка «Свернуть» |- | minimum installation | қысқартылған орнатым | сокращенная установка |- | minor gridlines | тор аралық сызықтар | промежуточные линии сетки, вспомогательные линии сетки |- | minus sign | [[Алу таңбасы]] | Знак минус |- | miscellaneous | әр түрлі | разное |- | Mix format | MIX-пішім | MIX-формат |- | mode | күй | режим |- | model | үлгі | модель |- | modem | [[модем]] | модем |- | modifier key | Ctrl, Shift және Alt пернелері | клавиши Ctrl, Shift и Alt |- | module | модуль | модуль |- | monitor | [[монитор]] | монитор |- | More | Қосымша | Дополнительно |- | More Colors | Қосымша түстер | Дополнительные цвета |- | More Details | Басқа жайттар | Другие подробности |- | More Info | Толығырақ | Подробнее |- | More Windows | Барлық терезелер | Все окна |- | mouse | [[тінтуір]] | мышь |- | mouse button | тінтуір батырмасы | кнопка мыши |- | mouse click | тінтуір нұқымы | щелчок мыши |- | mouse pointer | тінтуір көрсеткісі | указатель мыши |- | Move | жылжыту | переместить |- | move down | төмен жылжыту | переместиться вниз |- | Move Up | жоғары жылжыту | Вверх |- | movie clip | [[Фильм]] | Фильм |- | multilingual | көп тілді | многоязыковой |- | multimedia | [[мультимедиа]] | мультимедиа |- | multiple selection | үндескен бөлектеу | несвязное выделение |- | mute | дыбысты өшіру | выключить звук |- | My Computer | Менің компьютерім | Мой компьютер |- | My Documents | Менің құжаттарым | Мои документы |- | My Music | Менің сазым | Моя музыка |- | My Network Places | желілік орта | Сетевое окружение |- | My Pictures | Менің суреттерім | Мои рисунки |- | My Recent Documents | Жуықтағы құжаттар | Недавние документы |- | n/a | жабық, жарамсыз | Н/Д |- | name | аты | название, имя |- | namespace | аттар кеңістігі | пространство имен |- | navigate | шарлау | переходить |- | Navigation | шарлау әмірі | Команда перехода |- | Navigation Bar | шарлау үстелі | Панель переходов |- | Navigation Pane | шарлау аумағы | панель переходов, область переходов |- | negative indent | еже шегініс | выступ |- | Network | [[Желі]] | сеть |- | network administrator | [[желілік админ]] | администратор сети |- | network administrator installation | желілік админ орнатым | установка администратором сети |- | network connection | желілік қосылым | сетевое подключение |- | network drive | [[желілік дискі]] | сетевой диск |- | network location | желідегі мекен-жай | Место в сети |- | news | [[жаңалықтар]] | новости |- | News Message | жаңалықтар хабары | Сообщение группы новостей |- | newsgroup | [[жаңалықтар тобы]] | группа новостей |- | Next | келесі | Далее |- | Next Page | Келесі бет | Следующая страница |- | Nickname | [[Бүркеншік ат]] | псевдоним |- | No | Жоқ | нет |- | no wrap | тасымалданбайды | Не производится |- | node | түйін | узел |- | non-adjacent cells | ұштаспайтың ұяшықтар | несоседние ячейки |- | non-breaking hyphen | ажыратпас сызықшық | неразрывный дефис |- | non-breaking space | ажыратпас бос орын | неразрывный пробел |- | nonprinting character | басылмайтын таңба | непечатаемый знак |- | non-proportional font | тұрақты қадамды қаріп | шрифт с постоянным шагом |- | Normal | Қалыпты | Средний |- | Note | ескерім | Заметка |- | Note Flag | ескерім белгісі | Пометка заметки |- | Notes | ескерімдер | Примечания |- | Notify | құлақтандыру | Уведомление |- | nudge | ығыстыру | Сдвиг |- | NUM LOCK key | [[NUM LOCK пернесі]] | клавиша NUM LOCK |- | Number | [[Нөмір]] | номер |- | number sign | [[нөмір таңбасы]] | Знак номера |- | numbered list | нөмірленген тізім | нумерованный список |- | numeric keypad | сандық пернетақта | цифровая клавиатура |- | object | нысан | объект |- | object library | нысандық кітапхана | объектная библиотека |- | Object Type | нысан түрі | тип объекта |- | OCR | Мәтінді оптикалық тану | оптическое распознавание текста |- | OEM manufacturer | [[OEM өндіруші]] | ИВТ |- | office | [[кеңсе]] | Комната |- | Office Assistant | Көмекші | Помощник |- | Office Clipboard | Office аралық сақтағышы | Буфер обмена Office |- | Office Document | Office құжаты | документ Office |- | offline | дербес | автономный |- | offset | орын ауыстыру | смещение |- | OK | Жарайды | ОК |- | OLAP | OLAP | куб OLAP |- | Old password | Ескі құпия | Старый пароль |- | OLE DB | НБЕ деректер қоры | OLE DB |- | OLE object | НБЕ-нысан | OLE-объект |- | OLE server | НБЕ-сервер | OLE-сервер |- | omit | өткізіп жіберу | пропустить, не [делать] |- | On | Қосылған | Вкл |- | On the Phone | телефонмен сөйлесіп тұрмын | говорю по телефону |- | Online | қосылған | подключенный, доступный |- | online service | Интернеттегі қызметтер | службы в Интернете |- | Online Support | техникалық қолдау | Техническая поддержка |- | Open | ашу | открыть |- | operating system | [[амалдық жүйе]] | операционная система |- | operation | әрекет | действие |- | operator | амалдағыш | оператор |- | optimize | оңтайландыру | оптимизировать |- | Option | Параметр | Параметр |- | option button | ажырата қосқыш | [зависимый] переключатель |- | option group | ажырата қосқыштар тобы | Группа переключателей |- | optional | қосымша | Дополнительно |- | optional hyphen | шарасыз тасымал | Мягкий перенос |- | ordinal number | реттік нөмір | порядковый номер |- | orientation | бағдар | ориентация |- | original | бастапқы | Исходный |- | originate | іске қосу | запустить |- | Other | Басқа | Другое |- | Other Places | Басқа орындар | Другие места |- | out of the office | жұмыста жоқпын | нет на работе |- | Out to Lunch | түскі үзіліс | Перерыв на обед |- | outbox | Кететін | Исходящие |- | outgoing message | Кететін хабар | исходящее сообщение |- | outline | құрылым | структура |- | output | нәтижелер | выходные данные |- | overlap | қабаттастыру | Перекрытие |- | overlapping windows | қабаттасатын терезелер | перекрывающиеся окна |- | override | жауып тастау | перекрыть |- | overstrike | үстіне салу | вставка, наложить поверх |- | overtype | алмастыру | заменить |- | Overwrite | Қайта жазу | перезаписать |- | owner | ие | владелец (обычно исп. Перевод «стать владельцем», определить владельца» и т.п., дословный перевод не используется. |- | ownership | иелік | владелец (обычно исп. Перевод «стать владельцем», определить владельца» и т.п., дословный перевод не используется. |- | pack | Буып-түю | упаковывать |- | Pack and Go | Буу | Упаковать (Pack and Go Wizard = мастер упаковки, Pack and Go file = упакованный файл) |- | Packages | Бума | Пакеты |- | page | бет | страница |- | page break | бет үзілімі | разрыв страницы |- | PAGE DOWN key | [[PAGE DOWN пернесі]] | клавиша PAGE DOWN |- | page field | бет жолағы | поле страницы, поле сводной таблицы |- | page header | үстіңгі дерек атауы | верхний колонтитул |- | Page Setup | Бет өлшемдері | Параметры страницы |- | PAGE UP key | [[PAGE UP пернесі]] | клавиша PAGE UP |- | Page view | Бет көрінісі | представление страницы |- | pagination | беттеу | разбиение на страницы |- | palette | бояғыштар | палитра |- | palette window | бояғыш терезе | окно палитры |- | palmtop | [[алақан компьютер]] | наладонный компьютер |- | panel | [[үстел]] | панель |- | paper | қағаз | бумага |- | paper bin | қағаз бергі | лоток |- | paper format | [[қағаз пішімі]] | формат бумаги |- | paper jam | қағаз тұрып қалу | застревание бумаги |- | Paper Source | қағаз көзі | источник бумаги |- | paragraph | [[еже]] | абзац |- | paragraph break | еже үзілімі | разрыв абзаца |- | paragraph formatting | ежені пішімдеу | Формат абзаца |- | paragraph mark | еже таңбасы | знак абзаца |- | parallel | қатарлас | параллельный |- | parameter | параметр | параметр |- | parent | аталық | родительский |- | parent directory | аталық каталог | родительская папка |- | parent folder | аталық қалта | папка верхнего уровня, родительская папка |- | parent web | аталық веб-торап | родительский веб-узел |- | parenthesis | жай [[жақша]] | круглая скобка |- | parity | жұптық | четность |- | partition | бөлім | раздел |- | password | [[құпия сөз]] | пароль |- | password protection | құпия сөзбен қорғау | защита паролем, парольная защита |- | Paste | Қою | вставить |- | Paste Link | еренсілтеме қою | вставить ссылку |- | Paste Shortcut | лақап қою | вставить ярлык |- | Paste Special | арнайы қойым | специальная вставка |- | path | жол | путь |- | pattern | әшекей | узор |- | PAUSE key | PAUSE пернесі | клавиша PAUSE |- | PC | ДК ([[дербес компьютер]]) | ПК |- | pen | [[қаламұш]] | перо |- | percent sign | [[пайыз таңбасы]] | знак процента |- | Percentage | пайыздық көрсеткіш | Процентные показатели |- | performance | өнімділік | производительность |- | period | [[кезең]] | Точка |- | permissions | рұқсат | Разрешения |- | personal computer | [[дербес компьютер]] | персональный компьютер |- | personal information | жеке мәліметтер | личные сведения |- | phone book | телефон анықтамасы | телефонный справочник |- | phone number | [[телефон нөмірі]] | номер телефона, телефон |- | photo album | сүрет альбом | Фотоальбом |- | pica | [[цицеро]] | пика |- | pick | таңдау | выбрать |- | picture | [[сурет]] | Рисунок |- | Pie | дөңгелек | Круговая |- | Pie Chart | дөңгелек диаграмма | круговая (диаграмма) |- | Pivot | Жиынтық | Сводное(ая) |- | PivotChart view | Жиынтық диаграмма күиі | режим сводной диаграммы |- | PivotTable list | кестелік тізім | сводный список |- | PivotTable report | жиынтық кесте есебі | отчет сводной таблицы |- | PivotTable view | жиынтық кесте күйі | режим сводной таблицы |- | pixel | [[нүкте]] | точка |- | placeholder | толтырғыш | заполнитель |- | plain text | кәдімгі мәтін | обычный текст |- | platform | [[тұғыр]] | платформа |- | Play | Көрсетілу | Воспроизведение |- | plot area | тұрғызу аумағы | область построения |- | plug-in | қосылатын модуль | подключаемый модуль |- | plus sign | [[Қосу белгісі]] | знак плюс |- | point | [[нүкте]] | пункт |- | pointer | [[меңзер]] | указатель (мыши) |- | pointing device | меңзегіш құрылғылар | указывающее устройство |- | policy | саясат | политика |- | Policy Module | саясат модулі | Модуль политик |- | Polygon | [[Көпбұрыш]] | многоугольник |- | pop-up menu | қалқымалы мәзір | контекстное меню, всплывающее меню |- | pop-up window | қалқымалы терезе | всплывающее окно |- | port | [[порт]] | порт |- | portrait | кітаптық | книжная |- | position | орын | Положение |- | positioning | орналасуы | положение |- | post | орналастыру | поместить |- | postal code | пошталық индекс | почтовый индекс |- | Power | [[Қорек]] | Питание |- | predefined | күні-бұрын | заранее определенный |- | preference | бапталым | настройка |- | preferences | бапталымдар | настройки |- | prefix | префикс | префикс |- | prepare | дайындау | подготовить |- | preset | Алдын ала орнату | Предустановка |- | press | басу | нажать |- | press a key | пернені басу | нажать клавишу |- | press and hold a mouse button | тінтүір батырмасын басып тұру | нажать и удерживать кнопку мыши |- | preview | алдын ала қарап алу | предаврительный просмотр |- | preview pane | алдын ала қарау | Область просмотра |- | primary color | негізгі түс | первичный цвет |- | primary key | бастапқы кілт | первичный ключ |- | primary window | басты терезе | первичное окно |- | print | басып шығару | печатать |- | print area | басып шығару аумағы | область печати |- | print job | баспып шығару тапсырмасы | задание печати |- | print preview | алдын ала қарап алу | Предварительный просмотр |- | PRINT SCRN key | [[PRINT SCRN пернесі]] | клавиша PRINT SCREEN |- | Printer | [[басып шығарғыш]] | принтер |- | printer driver | басып шығарғыш драйвері | драйвер принтера |- | Printers and Faxes | басып шығарғыш пен факстер | Принтеры и факсы |- | priority | басымдылық | приоритет |- | privacy | құпиялылық | конфиденциальность |- | Probability | ықтималдық | вероятность |- | procedure | іс реті | процедура |- | process | [[үдіріс]] | процесс |- | product | өнім | произведение |- | Product ID | Өнім коды | код продукта |- | Product key | Өнім кілті | ключ продукта |- | Product News | Өнім туралы мәліметтер | Сведения о продукте |- | Profession | [[Кәсіп]] | Профессия |- | Professional edition | кәсіби басылым | Профессиональный выпуск (переводится только для Office; название Windows XP Proffessional не переводится) |- | profile | профайл | профиль |- | program | [[бағдарлама]] | программа |- | Program Files | Program Files | Program Files |- | program icon | бағдарлама белгішесі | значок программы |- | progress indicator | орындалу барысының айғақтауышы | Индикатор хода выполнения |- | project | [[жоба]] | проект |- | promote | деңгейді көтеру | повысить уровень |- | prompt | серкеше | приглашение |- | proofing tools | емле тексеру құралдары | средства проверки правописания |- | properties | сипаттары | свойства |- | property | сипат | свойство |- | property page | сипаттар беті | страница свойств |- | property sheet | сипаттар кестесі | Вкладка свойств |- | protect | қорғау | защитить |- | Protection | Қорғаныс | Защита |- | protocol | дерек беру реті | протокол |- | proxy server | [[аралық сервер]] | прокси-сервер |- | pt | [[нүкте]] | пт |- | publication | [[жарияланым]] | Публикация |- | publish | жариялау | опубликовать |- | pull quote | нұсқадәйексөз | броская цитата |- | Pyramid | [[Үшкіл (геометрия)|үшкіл]] | пирамида, пирамидальный |- | query | сұрау | запрос |- | question mark | сұрақ белгісі | вопросительный знак |- | queue | кезек | очередь |- | Quick View | Жедел қарау | быстрый просмотр |- | quit | шығу | выйти |- | quotation mark | [[тырнақша]] | кавычка |- | Radar | Жапырақты | лепестковая (диаграмма) |- | radio button | [[ажырата қосқыш]] | переключатель |- | range | [[ауқым]] | диапазон |- | RAS | RAS | файлы растров SUN (*.ras) |- | rate | жылдамдық | Скорость |- | Read only | тек оқу үшін | Только чтение |- | readability | мәтіннің бейнелену сапасы | качество изображения текста |- | Reading Pane | оқу аймағы | область чтения |- | README file | [[README файлы]] | файл README |- | read-only | тек оқу үшін | только чтение |- | read-write | оқу және жазу үшін | для чтения и записи |- | rearrange | қайта реттеу | упорядочить, перестроить |- | reboot | қайта қотару | перезагрузить |- | Recalculate | қайта есептеу | пересчитать, обновить |- | recall | кері қайтару | отозвать |- | receive | қабылдау | получать |- | recipient | қабылдаушы | получатель |- | Recolor | қайта бояу | перекрасить |- | record | жазба | записать |- | record source | жазбалар көзі | источник записей |- | recordset | жазбалар жинағы | набор записей |- | recover, restore | қалпына келтіру | восстановить |- | Rectangle | [[Тіктөртбұрыш]] | прямоугольник |- | recurring | қайталанатын | повторяющийся |- | recycle bin | себет | Корзина |- | Redial | нөмірді қайта теру | Повтор номера |- | Redo | Қайтару | вернуть |- | reduce | кішірейту | уменьшить |- | Reduce icon | белгішені кішірейту | свернуть значок |- | reference | айнымалы сілтеме | ссылка |- | refresh | жаңарту | обновить |- | Refresh Data | Деректерді жаңарту | Обновить данные |- | Refresh every | әрбірін жаңарту | обновлять каждые |- | Regions | аймақтар | Области |- | register | тіркеу | зарегистрировать |- | registered trademark | тіркелген сауда белгісі | зарегистрированный товарный знак |- | registered user | тіркелген пайдаланушы | зарегистрированный пользователь |- | registration | тіркелу | регистрация |- | registry | тізбе | реестр |- | reinstall | қайта орнату | Переустановить |- | relation | бірден-бір байланыс | отношение |- | relationship | [[байланыс]] | Связь |- | release | шығарылым | освободить |- | release notes | шығарылым ескерімдері | заметки о выпуске |- | reminder | еске салу | Напоминание |- | remote | қашықтағы | удаленный |- | remote access | қашықтан қатынасу | удаленный доступ |- | rename | қайта атау | переименовать |- | repair | түзету | Исправить |- | repeat | қайталау | повторить |- | repetition | қайталану | повтор, повторение |- | replace | ауыстыру | заменить |- | replica | шағылысымды | реплика |- | replication | шағылысу | репликация |- | reply | жауап беру | Ответить |- | report | есеп хат | отчет |- | Reset | ысыру | Сбросить |- | resize | өлшемді өзгерту | изменить размер |- | resolution | [[ажыратылымдық]] | разрешение |- | resource | қор көзі | ресурс |- | response | үн қату | ответ, отклик |- | restart | қайта қотару | Перезагрузка |- | Restart | Қайта қотару | Перезагрузка |- | Restore button | Қалпына кел батырмасы | кнопка «Восстановить» |- | result | нәтиже | Результат |- | resume | жалғастыру | продолжить, возобновить |- | résumé | түйін хат | резюме |- | retry | Қайталау | повторить попытку |- | return | оралу | вернуться |- | Return address | Кері мекен-жай | Обратный адрес |- | retype | қайта теру | перепечатать, ввести снова |- | Revert | Өзгертуді болдырмау | Отменить изменения |- | review | қарап шығу | Рецензия |- | revision marks | түзетулік белгілер | пометки об исправлениях |- | Ribbon | [[Таспа]] | Лента |- | rich-text box | пішімделген мәтін жолағы | поле форматированного текста |- | rights | құқықтар | Права |- | right-to-left | оңнан солға | справа налево |- | right-to-left support | оңнан солға жазуды қолдау | поддержка письма справа-налево |- | role | [[рөл]] | Роль |- | Roman | латындық | латинский |- | root directory | түбірлік қалта | корневая папка |- | root web | түбірлік веб-торап | корневой веб-узел |- | Rotate | Бұру | повернуть |- | route | жол жоспар | Отправить |- | router | [[жол жоспарлағыш]] | маршрутизатор |- | row | [[жол]] | строка |- | rule | [[ереже]] | правило |- | ruler | сызғыш | масштабная линейка |- | Run | Жегу | запустить |- | run | жеккіш | запустить |- | run-time | орындалу уақыты | время выполнения, продолжительность выполнения |- | sample code | код үлгісі | образец кода |- | Save | сақтау | Сохранить |- | Save All | Бәрін сақтау | Сохранить все |- | Save and Close | Сақтау және Жабу | Сохранить и закрыть |- | Save As | Басқаша сақтау | Сохранить как |- | Save as type | Файл түрі | Тип файла: |- | Save Copy As | Көшірмені басқаша сақта | Сохранить копию как |- | Save Form | Пішінді сақтау | Сохранить форму |- | Save in | … сақтау | Сохранить в |- | Save Password | Құпия белгіні сақтау | Сохранить пароль |- | Save Picture As | Суретті басқаша сақтау … | Сохранить рисунок как |- | Save Search | Іздеу шарттарын сақтау | Сохранить условия поиска |- | scalable | кеңейтілетін | масштабируемый |- | Scale | зат е. - кеңейтім,<br>етістік - кеңейту | масштаб |- | scanner | [[мәтіналғы]] | сканер |- | scenario | [[сценарий]] | сценарий |- | schedule | [[іс кесте]] | запланировать |- | schema | [[сұлба]] | схема |- | Scheme | [[Сұлба]] | Схема |- | screen | бейне бет | экран |- | ScreenTip | қалқымалы атау | всплывающая подсказка |- | Scribble | Салынған қисық | Рисованная кривая |- | script | [[скрипт]] | сценарий |- | scroll | айналдыру | прокручивать |- | scroll arrow | айналдыру көрсеткісі | стрелка прокрутки |- | scroll bar | жылжыту жолағы | линейска прокрутки |- | scroll box | жүгірткі | бегунок |- | SCROLL LOCK key | [[SCROLL LOCK пернесі]] | клавиша SCROLL LOCK |- | scroll through a document | құжатты қарап шығу | просмотреть документ |- | scrolling text | жылжымалы мәтін | Бегущая строка |- | search | іздеу | поиск |- | search criteria | іздеу шарттары | Условия поиска |- | search engine | іздеу жүйесі | поисковая система |- | second | [[секунд]] | секунда |- | secondary window | екінші реттегі терезе | вторичное окно |- | section | бөлім | Раздел |- | section break | Бөлім үзілімі | Разрыв раздела |- | section symbol | бөлім соңының таңбасы | знак конца раздела |- | secure | қауіпсіз | безопасный |- | security | қауіпсіздік | безопасность |- | see | қараңыз | См. |- | see also | т.б. қараңыз | Тағы қараңыз |- | select | бөлектеу, таңдау | выделить, выбрать |- | select a block of text | мәтін бөлігін бөлектеу | выделить участок текста |- | select a check box | жалауша қою | установить флажок |- | select a command | әмір таңдау | выбрать команду |- | select a list box | тізімді жолақты таңдау | выбрать поле со списком |- | select a menu | мәзірді таңдау | выбрать меню |- | Select All | Бәрін бөлектеу | Выделить все |- | select an option button | ажырата қосқышты тандау | выбрать переключатель |- | selected | таңдалған | выделенный, выбранный |- | selected command | таңдалған әмір | выбранная команда |- | selection | таңдалған | выделенный участок |- | selector | таңдау | выбор |- | semicolon | [[нүктелі үтір]] | точка с запятой |- | send | жіберу | отправить |- | Send As Is | Барын жіберу | Отправить как есть |- | Send As Unicode | Юникод ретінде жіберу | Отправить в кодировке Юникод |- | Send HTML | HTML пішімде жіберу | Формат HTML |- | Send Mail | хат жіберу | Отправка почты |- | Send Message | Хабарды жіберу | отправить сообщение |- | Send Plain Text | кәдімгі мәтінді жіберу | Простой текст |- | Send To | кімге | Отправить |- | Send/Receive | жіберу/қабылдау | Отправить и получить |- | sender | жіберуші | отправитель |- | Sender Name | Жіберуші аты | Имя отправителя |- | Sent Items | Жіберілген | Отправленные |- | Sent To | Жіберілген | Отправленные |- | separator | бөлгіш | разделитель |- | Sequence | бірізділік | последовательность |- | serial number | сериялы нөмірі | серийный номер |- | series | қатар | ряд |- | series lines | қатар жолдары | Линии ряда |- | Series name | қатар атауы | Имя ряда |- | Server | [[Сервер]] | сервер |- | service | [[қызмет]] | служба |- | Service Pack | Жаңарту бумасы | пакет обновлений |- | session | сеанс | сеанс работы |- | Set | Орнату | установить |- | Set Default | әдепкі орнату | Умолчание |- | Set password | құпия белгіні орнату | Установить пароль |- | Setting | баптау | настройка, значение |- | setup | орнату | установка, настройка |- | setup disk | орнату дискісі | установочный диск |- | setup program | орнату бағдарламасы | программа установки |- | shade | реңк | оттенок |- | shadow | көлеңкелі | с тенью |- | Shadow Style | көлеңке мәнері | стиль тени |- | share | жалпы қор көзі | общий ресурс |- | Share name | ортак қор көзінің аты | имя общего ресурса, тж. сетевое имя |- | Sharing | ортақтасу | Доступ |- | sharpness | анықтық | резкость |- | sheet | парақ | Лист |- | SHIFT key | [[SHIFT пернесі]] | клавиша SHIFT |- | shortcut | [[лақап]] | ярлык |- | shortcut icon | лақап белгішесі | значок ярлыка |- | Shortcut key | Пернелер тіркесімі | горячая клавиша |- | shortcut menu | мәтінмәндік мәзір | Контекстное меню |- | Show | Көрсету | показать, отобразить |- | Show all | Бәрін көрсету | Показать все |- | Show As | Басқаша көрсету | Отображать как |- | Show Detail | Егжей-тегжейлі көрсету | Показать подробности |- | Show Image | Суретті көрсету | Показать рисунок |- | Show in | … көрсету | Показать в |- | Show in Groups | Топтар бойынша | по группам |- | Show Item | Элементін көрсету | Отобразить элемент |- | Show or Hide | Көрсету немесе Жасыру | Показать или скрыть |- | Show Outline | Құрылымды көрсету | Показать структуру |- | Show value | мән | значение |- | Shut Down | жұмысты аяқтау | Завершение работы |- | sidebar | бүйірлік үстел | боковая панель |- | Sides | Бүйір беттер | Боковые поверхности |- | Signature |[[қолтаңба]] | подпись |- | signature file | қолтаңба файлы | файл подписи |- | simple | қарапайым | простой |- | single byte character | бір байтты таңба | однобайтный знак |- | single underline | астын бір рет сызу | одинарное подчеркивание |- | single-click | бір рет нұқу | щелнуть один раз |- | site | сайт | узел, веб-узел |- | sizable | өзгермелі | изменяемого размера |- | Size | [[Өлшем]] | размер |- | sizing handle | Өлшем өзгертуші байрақша | маркер изменения размера |- | Skip | Өткізіп жіберу | Пропустить |- | slash | [[қиғаш сызық]] | косая черта |- | Slide | [[Слайд]] | Слайд |- | slide master | басты слайд | образец слайдов |- | slide show | слайдтарды көрсету | Показ слайдов |- | slider | жүгірткі | бегунок |- | slider indicator | жүгірткі нұсқаушы | ползунок |- | Slow | Баяу | медленный |- | Small Business edition | Шағын бизнеске арналған шығарылым | выпуск для малого бизнеса |- | small capitals | кіші бас әріптер | малые прописные |- | smart quotes | жұп тырнақшалар | парные кавычки |- | Smart tag | Смарт-тегтер | Смарт-теги |- | Snap | байластыру | привязка, привязать (к сетке) |- | snapshot | сурет | снимок |- | software | [[бағдармалық жасақтама]] | программное обеспечение |- | Sort | сұрыптау | сортировать |- | Sort Ascending | артуы бойынша сұрыптау | По возрастанию |- | Sort By | … бойынша сұрыптау | Сортировка |- | Sort by Name | Атауы бойынша сұрыптау | Сортировать по имени |- | Sort Descending | Кемуі бойынша сұрыптау | По убыванию |- | sort order | сұрыптау реті | порядок сортировки |- | sorting | сұрыпталу | сортировка |- | sorting order | сұрыптау реті | порядок сортировки |- | Sound | [[дыбыс]] | звук |- | sound card | дыбыстауыш | звуковая плата |- | sound clip | дыбыстауыш файл | звук |- | Source | қайнар | источник; исходное; В виде HTML |- | source code | бастапқы код | исходный программный код |- | source data | бастапқы деректер | исходные данные |- | source file | бастапқы файл | исходный файл |- | space | [[бос орын]] | пробел |- | spacebar | [[БОС ОРЫН пернесі]] | пробел |- | Spacing | Аралық | промежуток |- | Special | Ерекше | Особый |- | special paper | арнайы қағаз | специальная бумага |- | specify | шұқып көрсету | указать |- | Speech | [[Сөз]] | Речь |- | Speech | [[Сөздеуіш]] | Речь |- | Speed | [[Жылдамдық]] | скорость |- | spell checker | емлені тексергіш | Проверка правописания |- | Spelling | емле ереже | Правописание |- | spin box | реттегіш | регулятор |- | split | бөлу | разбить |- | split bar | бөлгіш | разделитель |- | split box | бөлу байрақшалары | маркер разделения |- | spreadsheet | парақ | лист |- | SQL Server | [[SQL сервері]] | сервер SQL Server |- | Stack | суреттер қабаты | ряд рисунков |- | Stand by | Күту қалыбы | Ждущий режим |- | standalone | оқшау | изолированный, отдельный |- | Standard | Стандартты | стандартный |- | standard time | қысқы уақыт | зимнее время |- | Standard toolbar | стандартты құралдар үстелі | панель инструментов «Стандартная» |- | start | жегу | запускать |- | Start button | бастау батырмасы (»Бастау») | кнопка «Пуск» |- | Start menu | Бастау мәзірі | меню «Пуск», главное меню |- | start page | Бастау бет | начальная страница |- | Start time | Басталу уақыты | Время начала |- | Startup | Жегілу | запуск, загрузка |- | startup folder | Өзжегілу қалтасы | папка «Автозагрузка» |- | State/Province | мемлекет/облыс | Область |- | statement | Айтылым | выражение |- | Statistics | [[Санақ]] | Статистика |- | status | Күй | состояние |- | status area | күй аумағы | область состояния |- | status bar | күй жолағы | строка состояния |- | Step | Қадам | Шаг |- | Step In | Кіру қадамы | Шаг с заходом |- | Stop | Тоқтату | остановить |- | storage | жинақтауыш | накопитель |- | store | сақтау | сохранить, хранить |- | stored procedure | сақталған іс реті | сохраненная процедура |- | story | мәтіндік бөлік | статья |- | straight quotes | тік [[тырнақша]]лар | прямые кавычки |- | stream | ағын | поток |- | Street | [[Көше]] | улица, дом |- | Stretch | Созу | Растянуть |- | Strict | Қатал | строгие |- | strikethrough | Сызылған | зачеркнутый |- | string | жол | строка |- | Structure | Құрылым | структура |- | style | мәнер | стиль |- | style area | мәнер жолағы | полоса стилей |- | style box | мәнер терезесі | окно стилей |- | style name | мәнер атауы | название стиля |- | style sheet | мәнерлер кестесі | таблица стилей |- | subfolder | ішкі қалта | папка, вложенная папка |- | subform | бағыныңқы пішін | подчиненная форма |- | Subject | Тақырып | Тема |- | submenu | ішкі мәзір | вложенное меню |- | Submit | Жіберу | Отправить |- | subreport | бағыныңқы есепхат | подчиненный отчет |- | subroutine | ішкі бағдармала | подпрограмма |- | Subscribe | жазылу | подписаться |- | subscript | жол астылық | подстрочный |- | subscription | жазылым | подписка |- | subsidiary | өкілдік | представительство |- | Substitution | алмастырым | подстановка |- | Subtotal | аралық жиындар | промежуточные итоги |- | subweb | отау веб-торап | дочерний веб-узел |- | Suffix | [[жұрнақ]] | Суффикс |- | Suggest | Нұсқалар | Варианты |- | Suggestion | Ұсыныс | предложение |- | suite | бағдарламалар дестесі | пакет программ |- | Sum | қосу | сложить |- | Summary | жиынтық | Сводка |- | superscript | жол үсті | надстрочный |- | supplemental | қосымша | дополнительный |- | Supplier | жабдықтаушы | Поставщик |- | support | қолдау | поддержка |- | Surface | бет | Поверхность |- | survey | Сауал | Опрос |- | switch | қосқыш | переключатель |- | symbol | [[нышан]] | символ |- | synchronization | қадамдастырым | синхронизация |- | Synchronize | қадамдастыру | синхронизовать |- | [[synonym]] | мағыналас | синоним |- | Synonyms | мағыналастар | синонимы |- | syntax | синтаксис | синтаксис |- | syntax error | синтаксистік қате | синтаксическая ошибка |- | System | Жүйелік | системный |- | system administrator | [[жүйелік админ]] | системный администратор |- | system configuration | жүйе ішқұрылымы | конфигурация системы |- | system file | жүйелік файл | системный файл |- | system information | жүйе туралы мәліметтер | сведения о системе |- | system requirements | жүйелік талаптар | требования к системе |- | tab | Қойынды | вкладка |- | Tab Character | қадамды шегініс таңбасы | знак табуляции |- | tab delimited | қадамды шегініс бөлгіштермен | с разделителями табуляции |- | TAB key | [[TAB пернесі]] | клавиша TAB |- | Tab Order | өту бірізділігі | последовательность перехода |- | tab stop | қадамды шегініс шебі | позиция табуляции |- | table | [[кесте]] | таблица |- | table cell | кесте ұяшығы | ячейка таблицы |- | table of contents | мазмұны | оглавление |- | Tabs | қадамды шегіндіру | табуляция |- | Tabular | Кестелік | табличный, ленточный |- | tag | [[тег]] | тег |- | tag line | [[ұран]] | девиз |- | target | мақсат | назначения, конечный |- | Task | тапсырма | задача |- | task list | тапсырмалар тізімі | список задач |- | task pane | тапсырмалар аймағы | Область задач |- | Task Request | тапсырма сұрағы | Поручение |- | Taskbar | тапсырмалар үстелі | панель задач |- | taskbar button | тапсырмалар үстелінің батырмасы | кнопка панели задач |- | TaskPad | күнделік тапсырмалар | Панель задач |- | TCP | TCP беру реті | протокол TCP |- | TCP/IP | TCP/IP беру рет | протокол TCP/IP |- | Telephone | [[Телефон]] | телефон |- | telephone book | телефон анықтамасы | телефонный справочник |- | Tell Me More | Қосымша мәліметтер | Дополнительные сведения |- | template | үлгі | шаблон |- | Temporary | Уақытша | временный |- | Tentative | Белгісіз | Под вопросом |- | tentative confirmation | шартты құптау | условное подтверждение |- | Test | Тексеру | проверять |- | Text | [[Мәтін]] | текст |- | Text alignment | мәтінді туралау | выравнивание текста |- | Text Area | мәтін аумағы | Область текста |- | text box | мәтін жолағы | поле |- | Text direction | Мәтін бағыты | направление текста |- | text editor | мәтіндік өңдегіш | текстовый редактор |- | text file | мәтіндік файл | текстовый файл |- | text format | мәтін жолағы | текстовое поле, надпись |- | text formatting | мәтін пішімі | формат текста |- | text only | тек қана мәтін | только текст |- | Text Size | мәтін мөлшері | размер текста |- | text wrapping | мәтін тасымалдау | перенос текста |- | textbox | мәтіндік жолақ | текстовое поле |- | texture | сурет құрамы | Рисунок текстуры |- | theme | тақырып | тема |- | Then by | содан кейін | затем по |- | thesaurus | тезаурус | тезаурус |- | This field | осы жолақ | это поле |- | This Folder | осы қалта | эта папка |- | thousand separator | мыңдық бөлгіш | разделитель групп разрядов |- | thread | ағын | поток |- | thumbnail | [[нобай]] | эскиз |- | tick marks | бөліктер | деления |- | Tight | Тығыз жанасыңқы | По контуру |- | tilde | [[ирек]] | тильда |- | Tile | қатарластыру | замостить |- | Tile Vertically | солдан оңға қатарластырып | Слева направо |- | tiled windows | қатар | рядом |- | Time | [[Уақыт]] | время |- | Time format | Уақыт пішімі | формат времени |- | time stamp | уақыт бұрыштамасы | штамп времени |- | time zone | [[уақыт белдеуі]] | Часовой пояс |- | tint | реңк | оттенок |- | tip | кеңес | совет |- | title text | мәтін тақырып аты | Заголовок |- | Today | Бүгін | сегодня |- | toggle | ажырата қосу | Переключить |- | toggle key | қосқыш | переключатель |- | token | байрақша | маркер |- | tool | құрал | средство |- | Toolbar | Құралдар үстелі | панель инструментов |- | toolbar button | құралдар үстелі батырмасы | кнопка панели инструментов |- | toolbar icon | құралдар үстелі белгішесі | кнопка (значок) панели инструментов |- | toolbox | кұралдар жиыны | набор элементов управления |- | Tools | Құралдар | Сервис |- | Top | жоғары | верх, верхний |- | topic | бөлім | раздел |- | Total | жиыны | всего, итог |- | total row | жиын жол | Строка итогов |- | Track | жолшық | дорожка |- | trackball | трекбол | трекбол, шар |- | trademark | [[сауда белгісі]] | товарный знак |- | transaction | бірізді амалдар | транзакция |- | transfer | орын ауыстыру | перемещение |- | Transform | Түрлендіру | преобразовать |- | transition | өту | переход |- | Translate | Аударма | Перевод |- | transmission | берілім | передача |- | transmit | беру | передавать |- | Transparency | Ашаңдық | Прозрачность |- | Transparent | ашаң | прозрачный |- | trap | треппинг | треппинг |- | tree | бұтақ | дерево |- | tree structure | бұтақты құрылым | древовидная структура |- | trend | тренд | тренд |- | trendline | тренд сызығы | линия тренда |- | trigger | триггер | триггер |- | Troubleshoot | ақаулықты жою | устраненять неполадку |- | troubleshooting | ақаулықтарды жою | устранение неполадок |- | TrueType font | [[TrueType қаріпі]] | шрифт TrueType |- | truncated | қиылған | усеченный |- | trust | сенім | доверие |- | Try Again | Әрекетті қайталау | Повторить попытку |- | Turn Off | Өшіру | выключить |- | turn on | Қосу | включить |- | two-dimensional | [[екі өлшемді]] | двухмерный |- | type | теру | тип |- | type | түрі | тип |- | type library | түрлер жинағы | библиотека типов |- | unavailable | қол жеткізгісіз | недоступный |- | uncheck a check box | кұсбелгіні алу | снять флажок |- | Undelete | Өшірілгенді келтіру | восстановить |- | Underline | асты сызылған | Подчеркнутый |- | underscore | астыңғы сызық | подчерк |- | Undo | Болдырмау | отменить |- | undock | ажырату | отстыковать |- | Undock Computer | Компьютерді ажырату | Отстыковать компьютер |- | Ungroup | Топсыздандыру | разгруппировать |- | Unhide | жасырылғанды көрсету | отобразить, показать, показать скрытое |- | [[Unicode]] | [[Юникод]] | Юникод |- | uninstall | жою | удалить |- | unique | бірегей | неповторяющийся, уникальный |- | unit | бірлік | единица |- | unit of measurement | өлшем бірлігі | единица измерения |- | Unsubscribe | Жазылудан айну | отменить подписку |- | untitled | аталмаған | Без имени |- | Update | Жаңарту | обновление |- | upgrade | жаңарту | обновить |- | upload | Кері қотару | выгрузить |- | UPPERCASE | Бас әріптер | прописными буквами |- | Upsizing Wizard | SQL Server пішіміне түрлендіру Шебері | мастер преобразования в формат SQL Server |- | usage analysis | талдаманы қолдану | анализ использования |- | use as default | әдепкілік қолдану | использовать по умолчанию |- | User | [[пайдаланушы]] | пользователь |- | user account | тіркелгі | учетная запись пользователя |- | user interface | [[пайдаланушылық тілдесу]] | пользовательский интерфейс |- | User name | пайдаланушының аты | имя пользователя |- | user profile | пайдаланушы профайл | профиль пользователя |- | user-defined | пайдаланушы анықтайтын | Дополнительные |- | User's Guide | пайдаланушы ңұсқау | Руководство пользователя |- | valid | шектік | допустимый |- | valid XML | XML рұқсатты | допустимый XML |- | validate | шектілігін тексеру | проверить |- | validation | шектілік тексерім | проверка |- | validation rule | шектілікті тексеру ережесі | условие на значение, правило проверки на значение |- | Value | мән | значение |- | variable | [[айнымалы]] | переменная |- | variance | [[майдалық]] | Дисперсия |- | verification | тексерім | проверка |- | Version | [[Нұсқа]] | версия |- | Vertical | Тік | вертикальный |- | vertical alignment | тігінен туралау | выравнивание по вертикали |- | vertical scroll bar | тігінен айналдыру жолағы | вертикальная полоса прокрутки |- | Vertical Text | тік мәтін | вертикальная надпись, вертикальный текст |- | Vertically | тігінен | По вертикали |- | video | [[бейне]] | видео |- | video adapter | бейне бейімдеуіш | видеоадаптер |- | View | Көрініс | Вид |- | view button | қарап шығу батырмасы | кнопка просмотра |- | View Item | элементті қарап шығу | Просмотреть элемент |- | View Source | Қайнарды қарап шығу | Источник |- | viewer | қарап шығу құралы | средство просмотра |- | Views Bar | көріністер үстелі | панель представлений |- | virtual | виртуальді | виртуальный |- | virtual server | виртуальді сервер | виртуальный сервер |- | virus | [[вирус]] | вирус |- | virus detection | вирустарды табу | обнаружение вирусов |- | virus protection | вирустардан қорғану | защита от вирусов |- | visible | көрінетін | видимый |- | visit | кіріп-шығу | посетить |- | visual | көрнекі | естественное |- | Volume | 1. үнділік;<br />2. Бөлім | 1. громкость;<br />2. том |- | Wait | күту | ждать, ожидать |- | wallpaper | [[тұс реңі]] | обои |- | warning | Ескерту | предупреждение |- | warning message | Ескерту хабары | предупреждающее сообщение |- | watermark | [[су таңба]] | водяной знак, подложка, филигрань |- | web | [[Веб]] | Веб |- | Web author | веб-жасақтауыш | разработчик веб-узла |- | Web browser | веб-шолғыш | обозреватель, обозреватель Интернета, веб-обозреватель |- | Web components | веб-құраластар | веб-компоненты |- | Web discussion | веб-талқылау | веб-обсуждение |- | Web folder | веб-қалта | веб-папка |- | Web Help | веб-анықтама | веб-справка |- | Web Page | веб-бет | веб-страница |- | Web Part | веб-бөлік | веб-часть |- | Web publishing | Вебте жариялау | публикация в Вебе |- | Web site | веб-сайт | веб-узел |- | Web Tutorial | Веб оқулығы | Учебник по Интернету |- | Weekday | Жұмыс күні | рабочий день |- | Weekly | Апта сайын | еженедельно |- | Weight | [[Салмақ]] | вес, толщина |- | What's New | Жаңалықтар | Новинки |- | What's this? | Бұл не? | Что это такое? |- | Width | Ені | ширина |- | wildcard | қойылмалы таңба | подстановочный знак |- | window | терезе | окно |- | window border | терезенің шегі | граница окна |- | window corner | терезенің бұрышы | угол окна |- | window size | терезенің өлшемі | размер окна |- | window title | терезе тақырып аты | заголовок окна |- | Windows Explorer | Жетектегіш | Проводник |- | Windows Setup | Windows орнату | Установка Windows |- | wizard | шебер | мастер |- | Word | сөз | слово |- | Word Count | Сөзсанақ | Статистика |- | word processing | мәтіндерді пысықтау | обработка текстов |- | word processor | мәтіндік процессор | текстовый процессор |- | Word Wrap | Сөздерді тасымалдау | перенос по словам |- | work offline | дербес жұмыс | Работать автономно |- | workbook | жұмыс кітабы | книга |- | workgroup | жұмыс тобы | рабочая группа |- | workgroup information file | жұмыс тобының файлы | файл рабочей группы |- | worksheet | жұмыс парағы | лист |- | workspace | жұмыс кеңістігі | рабочая область |- | workstation | [[жұмыс компьютер]] | рабочая станция |- | Wrap to window | терезенің ішінде тасымалдау | В границах окна |- | write | жазу | записывать |- | write-only | тек жазу үшін | только для записи |- | write-protected | жазудан қорғалған | защищен от записи |- | X Value | X мәні | значение [по оси] X, значение по горизонтали |- | XML data | XML деректер | данные XML |- | XML element | XML элемент | XML-элемент |- | XML schema | XML сұлба | схема XML |- | Y Value | Y мәні | значение [по оси] Y, значение по вертикали |- | Year | [[Жыл]] | год |- | Yes | Иә | да |- | Yes To All | Иә, барлығы үшін | да для всех |- | ZIP code | Пошталық индекс | почтовый индекс |- | Zone | аймақ | зона |- | zoom | ұлғайту | увеличить |- | zoom in | ірілеу | крупнее |- | zoom out | кішілеу | мельче |} '''Басы.''' Жалғасын [[Компьютерлік терминдердің қысқаша сөздігі 2]] деген беттен қараңыз. == Тағы қараңыз == * [[Windows сөзнамасы]] * [[Уикипедия:MediaWiki сөзнамасы]] == Сыртқы сілтемелер == * [http://comport.region.kz/forum/download/file.php?id=1455 Орысша-қазақша-ағылшынша қысқаша сөздігі] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110622022123/http://comport.region.kz/forum/download/file.php?id=1455 |date=2011-06-22 }} * [http://kk.wiktionary.org Ашық қазақ сөздігі] {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Компьютер]] [[Санат:Microsoft Windows]] [[Санат:Microsoft Office]] [[Санат:Қазақ терминологиясы]] 3nom8fctatlmuyuex3bbozklzeb7qzy 3414764 3414761 2024-12-27T17:04:08Z Маконяаа 154967 3414764 wikitext text/x-wiki {{жедел жойылсын|Энциклопедиялық маңызы жоқ, оқулықтағы үш тілді сөздіктің көшірмесі, "Компьютерлік терминология" тақырыбына мүлдем сай келмейді, қысқаша сөздік деп мақала көлемі 151 мың байт :)}} {{wikify}} '''Компьютерлік терминдердің қысқаша сөздігі''' — [[Ағылшын тілі|ағылшын]], [[Қазақ тілі|қазақ]], [[Орыс тілі|орыс]] тілдері ретімен сұрыпталып беріледі. «Microsoft» корпорациясы 2005 ж. '''Windows XP''' амалдық жүйесінің мен '''Office 2003''' кеңселік бағдарламалар дестесінің қазақша тілдесу үшін дайындаған сөздік негізінде. == Сөздік == <small>'''Ескертпе: Бұл мақаланың көлемі өте үлкен болғандықтан тіл бойынша өздіктік сұрыпталуы (құмсағат тәрізді белгішеменен ) 1 минөттен асуы мүмкін'''</small> {| border="1" cellpadding="2" cellspacing="0" style="width:100%; background: #f9f9f9; border: 1px solid #aaaaaa; border-collapse: collapse; white-space: nowrap; text-align: left;" class="sortable" ! English ! Қазақша ! Русский |- | 3-D | [[үш өлшемдік]], көлемдік | трехмерный, объемный |- | 3-D Area | үш өлшемдік аумақты | объемная с областями (диаграмма) |- | 3-D bar | үш өлшемдік сызықты | объемная линейчатая (диаграмма) |- | 3-D Column | үш өлшемдік баған | объемная гистограмма |- | 3-D effect | үш өлшемдік пәрмен | объемный эффект |- | 3-D Line | үш өлшемдік сызба | объемный график |- | 3-D Pie | үш өлшемдік шеңбер | объемная круговая (диаграмма) |- | 3-D Style | үш өлшемдік мәнер | Объем (например: «Объем: стиль 1» и т.п.) |- | 3-D Surface | үш өлшемді беттік | поверхностная (диаграмма) |- | 3rd party | [[Бөгде өндіруші]] | сторонний |- | abort | доғару | прекратить |- | About | Туралы | О программе |- | absolute reference | [[нақпа-нақ сілтеме]] | абсолютная ссылка |- | accelerator key | [[тез ашу пернесі]] | клавиша быстрого вызова |- | Accept | Қабылдау | принимать |- | access | Рұқсат | доступ |- | access key | [[Қатынас пернесі]] | клавиша доступа |- | access permission | [[Қатынас рұқсаты]] | разрешение на доступ |- | accessibility | арнайы мүмкіндіктер | специальные возможности (используемый перевод), средства для людей с нарушениями подвижности, слуха и зрения (смысл) |- | accessories | Қалыпталған | Стандартные (название группы программ в Windows) |- | Account | [[Тіркелгі]] | учетная запись |- | accuracy | [[дәлдік]] | точность |- | accurate | дәл | точный |- | ACL | Қатынас басқару тізімі (ҚБТ) | список управления доступом, таблица управления доступом |- | acronym | [[аббревиатура]] | сокращение |- | Across | Көлденеңінен | По горизонтали |- | action | Әрекет | действие |- | action button | [[Басқарушы батырма]] | управляющая кнопка |- | activate | Белсендіру | сделать активным |- | Active | Белсенді | активный |- | active document | Белсенді құжат | активный документ |- | active object | Белсенді нысан | активный объект |- | active window | Белсенді терезе | активное окно |- | ActiveX control | [[ActiveX басқару элементі]] | элемент управления ActiveX |- | Actual Size | Нақты өлшем | истинный размер, фактический размер |- | Adapter | [[Бейімдеуіш]] | адаптер |- | add | үстеу | добавить |- | Add File | Файлды үстеу | добавить файл |- | Add new | Әлденені үстеу | добавить новый |- | Add Picture | Суретті үстеу | добавить рисунок |- | add-in | [[қондырма]] | надстройка |- | address | [[Мекен-жай]] | адрес |- | Address bar | Мекен-жай жолағы | адресная строка |- | address book | [[Мекен-жайлық кітап]] | адресная книга |- | address labels | [[Мекен-жайлық жапсырмалар]] | почтовые наклейки |- | Adjust to | лайықтау | Установить |- | administer | басқару | выполнять управление, выполнять администрирование чем-либо |- | administrator | Басқарушы | администратор |- | administrator setup | Басқарушы орнатпасы | установка администратором |- | Advance | Келесі | Следующий слайд |- | Advanced | Қосымша | Дополнительно |- | affect | әсер ету | влиять |- | After animation | жан бітіруден соң | после анимации |- | alert box | Ескерту терезесі | окно предупреждения |- | alert message | ескерту | предупреждение |- | algorithm | [[алгоритм]] | алгоритм |- | alias | [[бүркеншік ат]] | псевдоним |- | align | туралау | выровнять |- | Align to Grid | Тор бойынша туралау | выровнять по сетке |- | Alignment | туралану | выравнивание |- | alignment buttons | Туралау батырмалары | кнопки выравнивания |- | All | Бәрі | Все |- | all caps | Бәрі бас әріптер | все прописные |- | All fields | Бар жолақтар | все поля |- | All items | Барлық элементтер | все элементы, все объекты |- | All Programs | Барлық Бағдарламалар | Все программы |- | allow | рұқсат ету | разрешить |- | alphabetic | Әліпбилік | алфавитный |- | ALT key | ALT пернесі | клавиша ALT |- | alter | өзгерту | изменить |- | alternative text | баламалы мәтін | замещающий текст |- | Always on Top | Әрқашан ең үстіңгі терезе | Поверх остальных окон |- | Amount | көлемі, саны | объем, количество |- | ampersand | [[амперсанд]] | амперсанд |- | Analysis | [[Талдау]] | анализ |- | anchor | [[Байлам]] | привязка |- | Angle | [[Бұрыш (геометрия)|бұрыш]] | угол |- | angle brackets | [[бұрыштық жақшалар]] | угловые скобки |- | animate | жан бітіру | анимация; animated - подвижный |- | animation | [[жан бітірім]] | анимация |- | anniversary | жылдығы | годовщина |- | anonymous | Қол қоюсыз | анонимный |- | answer | жауап | отвечать |- | answer | жауап беру | отвечать |- | Answer Wizard | Жауаптар шебері | мастер ответов |- | antivirus | [[Вирусқарсы]] | антивирус |- | Any Character | Кез келген таңба | любой знак |- | API call | API-қаратпасы | обращение к API |- | apostrophe | [[дәйекше]] | апостроф |- | Appear | Шыға келу | Появиться |- | applet | [[Бағдарламашық]] | приложение, программа (Control Panel applet - значок панели управления) |- | Application | [[Бағдарлама]] | приложение, программа |- | apply | қолдану | применить |- | apply a font | қаріпті қолдану | применить шрифт |- | apply a style | мәнерді қолдану | применить стиль |- | Apply to All | Бәріне қолдану | применить ко всем |- | Apply View | көріністі қолдану | применить представление |- | appointment | кездесу | встреча |- | arc | [[доға]] | дуга |- | archive | [[мұрағат]] | архив |- | archiving | мұрағаттау | архивировать |- | Area Chart | Аумақтық диаграмма | (диаграмма) с областями |- | Area code | Қала коды | код города |- | argument | дәлел | аргумент |- | Around | Айнала | Вокруг |- | arrange | реттеу | упорядочить, расположить |- | Arrange Icons | Белгішелерді реттеу | упорядочить значки |- | array | [[жиым]] | массив, набор |- | Arrow | [[көрсеткі]] | стрелка |- | arrow keys | жүгірткі | клавиши со стрелками |- | arrow pointer | көрсеткі | указатель |- | Art | [[Сурет]] | Рисунок |- | article | Хабарлама | статья |- | ascending | артуы бойынша | по возрастанию |- | ASCII | [[ASCII]]-таңбалар | ASCII-знаки |- | ASP | ASP-барысы | сценарий ASP |- | assign | тағайындау | назначить |- | Assigned to | Тағайындалған | назначено |- | associate | салғастыру | сопоставить |- | association | салғастырым | сопоставление |- | asterisk | [[жұлдызша]] | звездочка |- | At least | кем дегенде | не менее |- | At most | көп дегенде | не более |- | at sign | [[Айқұлақ таңбасы|«айқұлақ» таңбасы]] | знак «@» |- | Attach | тіркеу | вложить |- | attachment | тіркеме | вложение |- | Attendee | қатысушы | участник, посетитель |- | Attention | Байқаңыз! | Внимание! |- | attribute | төлбелгі | атрибут |- | Audio | [[Дыбыстауыш]] | аудио |- | authenticate | Түпнұсқалығын растау | подтвердить подлинность |- | authentication | Түпнұсқалық растамасы | проверка подлинности |- | authenticity | Түпнұсқалық | подлинность |- | author | авторы | автор |- | authoring | Жасақтау | разработка |- | authorization | Қатынас шегін айқындау | авторизация, проверка прав доступа |- | auto | Өз- | авто- |- | Auto Arrange | Өзреттегіш | автоматически (упорядочить значки) |- | Auto Scale | Өзшақтағыш | Автомасштаб |- | AutoArchive | Өзмұрағатағыш | автоархивация |- | AutoCorrect | Өзауыстырғыш | автозамена |- | AutoFilter | Өзсүзгі | автофильтр |- | AutoFit | Өзіріктегіш | автоподбор, подбор по размеру |- | AutoForm | Өзпішіндегіш | автоформа |- | AutoFormat | Өзпішімдегіш | автоформат (тж. автоматическое форматирование) |- | automate | [[өздіктендіру]] | автоматизировать |- | automatic | өздіктік | автоматический |- | automatic updating | Өзжаңарту | автоматическое обновление |- | automation | Өздіктену | программирование объектов, автоматизация |- | AutoShapes | Өзкескіндер | автофигуры |- | AutoSum | Өзжиын | автосумма, автосуммирование |- | AutoText | Өзмәтін | автотекст |- | AutoText entry | Өзмәтін бөлігі | элемент автотекста |- | available hard disk space | Тұрғылықты дискідегі бос орын | свободное место на диске |- | available memory | бос [[жады]] | свободная память |- | Average | Орташа | средний |- | AVI | [[AVI]] | формат .AVI |- | Axes | [[Білік]]тер | оси |- | axis | [[Білік]] | ось |- | Back | Артқа | назад |- | back up | сақтық көшірме жасау | создать резервную копию, создать архивную копию, архивировать |- | Background | [[өң]] | фон |- | background color | [[өң]] түсі | цвет фона |- | backslash | [[кері қиғаш сызық]] | обратная косая черта |- | BACKSPACE key | BACKSPACE пернесі | клавиша BACKSPACE |- | Backup | сақтық көшірме | резервная копия, архив, архивная копия |- | backup copy | [[сақтық көшірме]] | резервная копия, архив, архивная копия |- | backup file | сақтық көшірме файлы | файл архива, архивный файл |- | backup program | сақтық көшірмелеу бағдарламасы | программа архивации |- | backward | артқа | назад |- | backward compatible | алдыңғы нұсқалармен сыйысымды | совместимый с предыдущими версиями |- | bad | Зақымдалған | неправильный |- | bandwidth | өткізу мүмкіндігі | пропускная способность |- | banner | [[жарлама]] | объявление (в Интернете) |- | bar | Жолақ | строка, панель |- | bar chart | жолақ диаграмма | диаграмма |- | bar code | [[Сызық код]] | штрих-код |- | baseline | Тірек бағыттауыш | опорная направляющая, опорная линия |- | baud | [[бит/с]], [[бод]] | бит/с, бод |- | baud rate | дерек беру жылдамдығы | скорость, скорость передачи данных |- | BCC | жасырын көшірме (ЖК) | СК (скрытая копия) |- | Be Right Back | Жақында боламын | Скоро вернусь |- | beep | [[дыбыстық белгі]] | звуковой сигнал |- | Before | Дейін, алдында | до, перед, ранее |- | beginner | Балаң | новичок |- | Bell | [[қоңырау]] | колокольчик |- | below | төмен | ниже |- | Best Fit | Мейлінше қиыстыру | Подогнать размер, По содержимому |- | beta version | [[сүйінші ңұсқа]] | бета-версия |- | bi-directional language | [[қос бағытты жазу]] | двунаправленное письмо |- | billing | шот жіберу | оплата, выставление счетов |- | binary | [[екілік]] | двоичный |- | Birthday | [[Туған күн]] | день рождения |- | bit | [[бит]] | бит |- | bitmap | нүктелік кескін | точечный рисунок |- | black | [[Қара түс|қара]] | черный |- | black-and-white | ақ-қара | черно-белый |- | blank | Таза | пустой |- | Block | бұғат, бұғаттау | блок, блокировать |- | Blue | [[Көк түс|көк]] | синий |- | body text | негізгі мәтін | основной текст |- | Bold | Жуан | жирный |- | bold button | «Жуандау» батырмасы | кнопка «Полужирный» |- | booklet | [[Қаттауыл]] | брошюра |- | bookmark | бетбелгі | закладка |- | boot disk | бастау дискісі | загрузочный диск |- | boot drive | бастау дискісі | загрузочный диск |- | border | жиек | граница |- | border color | жиек түсі | цвет границы |- | border style | жиек түрі | стиль границы |- | Bottom | Төменгі | нижний, снизу |- | bottom margin | төменгі жақ | нижнее поле |- | Box | Қоршау | рамка |- | bps | бит/c | бит/с |- | braces | Мүсінді [[жақша]]лар | фигурные скобки |- | brackets | тік [[жақша]]лар | квадратные скобки |- | Break | етістік «үзу»,<br />зат е. «үзілім» | 1. разрыв, прерывание<br />2. разорвать, прервать |- | BREAK key | BREAK пернесі | клавиша BREAK |- | Break Link | Байланысты үзу | Разорвать связь |- | breakpoint | тоқтау орны | точка останова |- | Bright | Жарық | яркий |- | brightness | [[Жарықтық]] | яркость |- | Bring To Front | Ең үстіне шығару | На передний план |- | Browse | Шолу | Обзор |- | Browse View | Шолу түрі | Вид обзора |- | browser | шолғыш | обозреватель |- | bubble size | көпіршік өлшемі | размер пузырька |- | Build | Құрастырым | Построить |- | builder | құрастырғыш | построитель |- | built-in | бекітілген | встроенный |- | bullet character | [[байрақша таңбасы]] | маркер |- | bulleted list | байрақшалы тізім | маркированный список |- | business | іскери | рабочий, деловой, служебный (прил.), бизнес (сущ.) |- | busy | бос емес | занят |- | button | батырма | кнопка |- | button bar | батырмалар тақтасы | кнопочная панель |- | button face | батырма беті | поверхность кнопки |- | button icon | батырма белгішесі | значок кнопки |- | button image | батырма түрі | вид кнопки |- | by Date | күн-айы бойынша | Дата создания (используется в интерфейсе Windows) |- | By Modified | Өзгертілу бойынша | Изменен (используется в интерфейсе Windows) |- | by Name | атауы бойынша | Имя (используется в интерфейсе Windows) |- | by Size | ауқымы бойынша | Размер (используется в интерфейсе Windows) |- | by Status | мәртебесі бойынша | Состояние (используется в интерфейсе Windows) |- | by Title | тақырып аты бойынша | Заголовок (используется в интерфейсе Windows) |- | by Type | түрі бойынша | Тип (используется в интерфейсе Windows) |- | byte | [[байт]] | байт |- | cache | [[бүркеме]] | кэш |- | calculated Item | есептелетін элемент | вычисляемый элемент |- | Calculator | [[Санауыш]] | калькулятор |- | Calendar | [[Күнтізбе]] | календарь |- | Calendar type | күнтізбе түрі | Календарь |- | call | зат е. - қоңырау,<br />етістік - қоңырау шалу | звонок, вызов |- | call waiting | келетін қонырауларды қабылдау реті | режим принятия входящих звонков |- | callback | жауап қату | ответный вызов |- | callout | тілше дерек | выноска |- | Camera | Камера | камера |- | Cancel | болдырмау | Отмена (стандартная кнопка), отменить (глагол, используется в тексте) |- | Cancel Message | Хабарды кері шақыру | отозвать сообщение |- | capital letters | бас әріптер | прописные буквы |- | capitalization | бас әріптерге түрлендіру | сделать все буквы прописными |- | capitals | бас әріптер | прописные буквы |- | caps | [[бас әріп]] | прописные буквы |- | CAPS LOCK key | CAPS LOCK пернесі | клавиша CAPS LOCK |- | caption | тақырып аты | Заголовок |- | caret | [[екпін дәйегі]] | знак крышки |- | carry out an action | әрекет ету | выполнить действие |- | cascading menu | ашылмалы мәзір | ниспадающее меню |- | Case Sensitive | үлкен-кішілігін ескеріп | с учетом регистра |- | Catalog | 1. Каталог<br />2. Қалта | каталог |- | category | [[санат]] | категория |- | category label | санат сипаттамасы | подпись категории |- | category name | санат атауы | название категории |- | CC | Көшірме | Копия |- | Cc box | Көшірме жолағы | поле «СК» |- | CD | [[Ықшам дискі]] | компакт-диск |- | CD Key | өнім кілті | ключ продукта |- | CD-ROM | [[CD-ROM]] | компакт-диск |- | Cell | ұяшық | ячейка (таблицы), сота (в контексте мобильной связи) |- | cell reference | ұяшыққа сілтеу | ссылка на ячейку |- | Center | Ортада орналастыру | расположить в центре, выровнять по центру |- | certificate | куәлік | сертификат |- | Certificate of Authenticity | түпнұсқалық куәлік | сертификат подлинности |- | Change | Өзгерту | изменить, заменить |- | Change All | Бәрін өзгерту | заменить все |- | Change Icon | Белгішені ауыстыру | Сменить значок |- | chapter | бөлім | глава |- | character | [[таңба]] | знак, символ |- | character font | таңба қаріпі | шрифт знака |- | character format | таңба пішімі | формат знака |- | Character Map | таңбалар кестесі | таблица символов |- | character set | [[таңбалар жиыны]] | набор символов |- | character spacing | таңба аралығы | межзнаковый пробел |- | character style | таңба мәнері | стиль знака |- | chart area | диаграмма аумағы | область диаграммы |- | Chart title | Диаграмма тақырыбы | название диаграммы |- | Chart Type | Диаграмма түрі | тип диаграммы |- | Chart Wizard | Диаграмма шебері | мастер диаграмм |- | chat | [[сөйлесім]] | разговор |- | check | тексеру | проверить |- | check In | қайтару | возврат |- | check mark | [[құсбелгі]] | галочка |- | Check Names | аттарын тексеру | Проверка имен |- | checkbox | құсбелгі көзі | флажок |- | checked | белгіленген | отмечено |- | chevron | бұрышты [[тырнақша]] | кавычка «елочка» |- | child menu | Қаптал мәзір | вложенное меню |- | choose | таңдау | выбрать |- | Choose Font | Қаріп таңдау | Выбрать шрифт |- | circle | [[шеңбер]] | круг |- | citation | сілтеме | ссылка |- | City | [[Қала]] | город |- | class | класс | класс |- | Classification | жіктеу | Классификация |- | clear | анық | Очистить |- | Clear | етістік - Аластау<br />сын е. - Аласталған | Очистить |- | clear a checkbox | кұсбелгіні алу | снять флажок |- | Clear All | Бәрін аластау | Очистить все |- | Clear History | Бұрынғыны аластау | Очистить |- | click | Нұқу | щелкнуть (что-либо) |- | Click and type | Еркін енгізуге рұқсат ету | разрешить свободный ввод |- | click the right mouse button | тінтуірдің оң батырмасын нұқу | щелкнуть (что-либо) правой кнопкой мыши |- | client | [[тұтынғыш]] | клиент |- | clip | [[клип]] | клип |- | clip art | суреттер | картинки |- | clipboard | аралық сақтағыш | буфер обмена |- | clock | [[сағат]] | часы |- | Close All | Бәрін жабу | закрыть все |- | close button | Жабу батырмасы | кнопка «Закрыть» |- | Closing | Жабу | закрытие |- | code page | [[кодтік бет]] | кодовая страница |- | collaboration | бірлескен жұмыс | совместная работа |- | collapse | тасалау | свернуть |- | Collate | Реттеп шығару | Разобрать по копиям |- | Collate Copies | Көшірмелерді реттеп шығару | разобрать по копиям |- | collection | [[жиын]] | набор, коллекция, семейство |- | colon | [[қос нүкте]] | двоеточие |- | Color | [[Түс]] | цвет |- | color monitor | [[түсті монитор]] | цветной монитор |- | color printer | [[түсті басып шығарғыш]] | цветной принтер |- | color scheme | түстер сұлбасы | схема цветов |- | Colors | [[Түс]]тер | цвета |- | Column | [[Баған]] | столбец |- | column break | баған үзілімі | разрыв колонки |- | Column Chart | Баған | гистограмма |- | column heading | баған тақырып аты | заголовок столбца |- | Column Value | Баған мәні | значение столбца |- | Column Width | Баған ені | ширина столбца |- | Combination | Тіркесім | Сочетание |- | combine | тіркестіру | сочетать |- | combo box | өзгертпелі шаршы | поле со списком |- | comma | [[үтір]] | запятая |- | comma delimited | үтірлермен бөлінген | разделенный запятыми |- | command | [[әмір]] | Команда |- | command line | [[әмір жолы]] | командная строка |- | comment | анғартпа | примечание |- | Company | [[Ұйым]] | Организация |- | Compare | Салыстыру | сравнить |- | Comparison | Салыстыру | сравнение |- | compatible | сыйысымды | совместимый |- | compile | құрастыру | компиллировать |- | complete | бітіру | полный |- | complete | біткен | полный |- | complex | күрделі | сложные |- | component | [[құралас]] | компонент |- | Compose | жасау | Создание сообщения |- | compress | қысу | сжать |- | Compression | қысу | сжатие |- | computer | [[компьютер]] | компьютер |- | condense | таңба арасын қысу | сжать |- | Condition | Шарт | Условие |- | conditional | шартты | условный |- | configuration | [[ішқұрылым]] | конфигурация |- | Configure | [[ішқұрылым]]дау | Настроить |- | Confirm | Құптау | подтвердить |- | confirmation | құпталым | подтверждение |- | Confirmation ID | Құптау коды | код подтверждения |- | conflict | қайшылық | конфликт |- | Connect | қосылу | Подключение |- | Connect to | Қосылу | Подключиться к |- | connect to a server | Серверге қосылу | подключение к серверу |- | Connection | Қосылым | подключение |- | connection string | қосылым жолы | строка подключения |- | connector | қосылым сызығы | соединительная линия |- | constant | тұрақты мән | постоянное значение, константа |- | Contact | [[Істес кісі]] | Контактное лицо |- | Contact Us | Бізбен байланысыңыз | свяжитесь с нами |- | content class | мазмұн класы | класс содержания, класс содержимого |- | contents | мазмұны | содержание, оглавление |- | context | [[мәтінмән]] | контекст |- | context-sensitive | [[мәтінмән]]дік | контекстный |- | context-sensitive help | мәтінмәндік анықтама | контекстная справка |- | Continue | Жалғастыру | продолжить |- | Continuous | үзідіксіз | непрерывный |- | contrast | контраст | контраст |- | control | [[басқару элементі]] | элемент управления |- | control menu | басқару мәзірі | меню |- | Control Panel | басқару мәзірі | Панель управления |- | Controls | басқару элементтері | элементы управления |- | convention | келісім | соглашение |- | conventional | кәдімгі | обычный |- | conversion | түрлендіру | преобразование |- | conversion table | түрлендіру кестесі | таблица преобразования |- | convert | түрлендіру | Преобразовать |- | converter | түрлендіргіш | преобразователь |- | cookie | [[cookie файлы]] | файл «cookie» |- | coordinate | [[тұрағиат]] | координата |- | coprocessor | [[телпроцессор]] | сопроцессор |- | Copy | зат е. - Көшірме,<br />етістік - көшіру | копировать, копия |- | copyright notice | [[авторлық құқық туралы хабарлама]] | уведомление об авторском праве |- | copyright symbol | [[авторлық құқық белгісі]] | знак авторского права |- | core | негізгі | основной |- | Corner | [[Бұрыш]] | угол |- | Corporate | Қауымдық | корпоративный, тж. Служебный |- | Correction | Түзету | исправление |- | corrupt | бүлінген | поврежденный |- | corrupt data | бүлінген деректер | поврежденные данные |- | count | санау | счетчик |- | counter | [[санағыш]] | счетчик |- | country code | [[ел коды]] | код страны |- | Country/Region | Ел/Аймақ | страна или регион |- | cover page | мұқаба бет | титульная страница |- | CPU (central processing unit) | [[Процессор]] | процессор |- | crash | жаңылыс | сбой |- | Create | Жасау | создать |- | Create New | Жаңадаң жасау | Создать, Создать новый |- | Create Shortcut | Лақап жасау | создать ярлык |- | creator | жасаушы | Создан |- | credit card | [[несиелік кәртішке]] | кредитная карта, банковская карта |- | criteria | шарттар | условия |- | critical error | дағдарыстық қате | критическая ошибка |- | crop | қиып алу | обрезать |- | crop mark | қию шені | обрезная метка |- | cross | айқас шені | крестик |- | cross-reference | айқас сілтеме | перекрестная ссылка |- | crosstab query | жан-жақты сауал | перекрестный запрос |- | CTRL key | [[CTRL пернесі]] | клавиша CTRL |- | cube | [[текше]] | куб |- | curly quotes | имек [[тырнақша]]лар | кавычки «лапки» |- | Currency | [[ақша]] | Сумма денег |- | currency symbol | [[ақша белгісі]] | Обозначение денежной единицы |- | current | ағымдық | текущий |- | current date/time | ағымдық күн-ай мен уақыт | текущие дата и время |- | current directory | ағымдық қалта | текущая папка |- | current folder | ағымдық қалта | текущая папка |- | Current page | Ағымдық бет | Текущая страница |- | current record | ағымдық жазба | текущая запись |- | Current View | Ағымдық көрініс | Текущее представление |- | cursor | [[жүгіргі]] | курсор |- | cursor keys | жүгірткі | клавиши со стрелками |- | curve | қисық | Кривая |- | custom | өзгертпелі | настраиваемый, пользовательский, изменяемый, выборочный |- | custom dictionary | қолданбалы сөздік | пользовательский словарь, вспомогательный словарь |- | custom group | пайдаланушы топ | пользовательская группа, пользовательская группировка |- | custom group field | пайдаланушы топ жолағы | поле пользовательской группировки |- | custom installation | таңдамалы орнату | выборочная установка |- | custom setup | таңдамалы орнату | выборочная установка |- | Custom show | Қалауынша көрсету | произвольный показ |- | customizable | Бапталатын | настраиваемая |- | Customize | [[Баптау]] | настроить |- | cut | қиып алу | вырезать |- | cut-and-paste | қиып алу және кірістіру | вырезать и вставить |- | cyan | [[көгілдір]] | голубой |- | Cycle | Тұйық | Смена цветов |- | cylinder | [[күбіше]] | цилиндр |- | Daily | Күнде | ежедневно |- | damage | Зақым | повреждение |- | damage | Зақымдау | повреждение |- | Dark | [[күңгірттеу]] | темный |- | Dashed | Сызықталған | штриховой |- | data | деректер | данные, сведения |- | data area | деректер аясы | область данных |- | Data Entry | Деректерді енгізу | ввод данных |- | data field | деректер жолағы | поле данных |- | data file | [[деректер файлы]] | файл данных |- | Data Files | Деректер файлдары | файлы данных |- | data form | деректер пішіні | форма данных |- | data label | деректер жазбасы | подпись данных |- | data points | деректер нүктелері | точки данных (значения на точечной диаграмме) |- | data processing | деректерді пысықтау | обработка данных |- | data range | деректер ауқымы | диапазон данных |- | data series | деректер қатары | ряд данных |- | data source | деректер көзі | источник данных |- | data table | деректер кестесі | таблица данных |- | data type | деректер түрі | тип данных |- | data validation | деректерді тексеру | проверка данных |- | data view | деректер көрінісі | представление данных, вид данных |- | data view manager | деректер қорына қосылу | подключение к базе данных |- | database | деректер қоры | база данных |- | database application | деректер қорын пайданалу жүйесі | система управления базами данных, СУБД |- | database connection | деректер қорына қосқыш | подключение к базе данных |- | database objects | деректер қорының нысандары | объекты базы данных |- | database window | деректер қорының терезесі | окно базы данных |- | datasheet | [[кесте]] | таблица |- | datasheet view | кесте күйі | режим таблицы |- | Date | [[күн-айы]] | дата |- | date format | күн-ай пішімі | формат даты |- | Date separator | күн-ай арабөлгіші | Разделитель компонентов даты |- | Day | [[күн]] | день |- | daylight time | [[жазғы уақыт]] | летнее время |- | deactivate | тоқтату | отключить |- | dealer | Өткізуші | Сдающий |- | debug | күйін келтіру | отладка |- | decimal numbers | [[ондық бөлшек]] | десятичная дробь |- | decimal place | бөлшек бөлігіндегі таңбалар саны | число знаков дробной части |- | decimal separator | бөлгі | десятичный разделитель |- | Decline | қабылдамау | Отклонить |- | decoding | кодсыздандыру | декодирование |- | decompress | ашу | распаковать |- | decompression | ашылым | распаковка |- | Decrease | азайту, төмендету | уменьшить, снизить |- | Decrease Indent | шегіністі кішкрейту | Уменьшить отступ |- | decrypt | шифрді шешу | расшифровать |- | decryption | шифршешім | расшифровка |- | default | Әдепкі | по умолчанию |- | default button | Әдепкі батырма | кнопка по умолчанию |- | default chart | Әдепкі диаграмма | диаграмма по умолчанию |- | default settings | Әдепкі параметрлер | параметры по умолчанию, настройки по умолчанию |- | default value | Әдепкі мән | значение по умолчанию |- | Define | анықтау | Определить |- | Define Views | Көрініс құру | Создание представления |- | definition | анықтама | определение |- | degree symbol | градус таңбасы | знак градуса |- | deinstall | жою | удалить |- | DEL key | [[DEL пернесі]] | клавиша DEL |- | Delay | кідіріс | Задержка |- | delegate | өкіл | Делегирование |- | delete | жою | удалить |- | Delete All | бәрін жою | Удалить все |- | Delete Item | элементті жою | удалить элемент |- | Delete Page | Бетті жою | удалить страницу |- | Delete Rows | жолдарды жою | удалить строки |- | Delete Shortcut | Лақапты жою | Удалить ярлык |- | Deleted Items | жойылған | Удаленные |- | Delimited | бөлгіленген | с разделителями |- | delimiter | бөлгі | разделитель |- | Demo | көрсету | демонстрация |- | demote | деңгейді төмендету | понизить уровень |- | Department | бөлім | отдел |- | Depth | [[тереңдік]] | глубина |- | descending order | кемуі бойынша | по убыванию |- | Description | сипаттама | описание |- | deselect | бөлектеу, алып тастау | снять выделение |- | Design | [[жасақтама]], жасақтау | разработка, разработать |- | design template | безендіру қалыбы | шаблон оформления |- | Design view | құрастыру тәртібі | конструктор, режим конструктора, представление конструктора |- | designer | [[құрастырушы]] | конструктор |- | desktop | [[жұмыс үстелі]] | рабочий стол |- | desktop computer | [[үстелдік компьютер]] | настольный компьютер |- | desktop publishing program | [[шағын баспалық жүйе]] | настольная издательская система |- | destination | тағайындау | назначение |- | destination file | тағайындалған файл | файл назначения, конечный файл |- | detail | егжей-тегжейлі мәлімет | сведения, подробные сведения |- | Details | егжей-тегжей | Таблица |- | Detect and repair | табу және қалпына келтіру | Найти и восстановить |- | detection | [[байқалым]] | обнаружение |- | developer | [[жасақтаушы]] | разработчик |- | device | [[құрылғы]] | устройство |- | device driver | [[құрылғы драйвері]] | драйвер устройства |- | diacritics | [[дәйек белгілер]] | диакритические знаки |- | Diagonal | Қиясызық | диагональ |- | Diagram | диаграмма | схема |- | Dial | [[нөмір теру]] | набрать номер |- | dial tone | [[желі дыбысы]] | сигнал в линии |- | dial up | қашықтан қатынасу | установить подключение удаленного доступа |- | dialog box | тілқатысу терезесі | диалоговое окно |- | dial-up | қашықтан қатынасу | удаленный доступ |- | dial-up account | қашықтан қатынас жасау | удаленное соединение |- | dial-up networking | желілік кашықтан қатынас | удаленный доступ к сети |- | dictation | айта жаздыру | Диктовка |- | Dictionary | [[сөздік]] | словарь |- | digit | [[сан]] | цифра |- | Digital | [[сандық]] | цифровой |- | digital ID | сандық куәлік | сертификат |- | digital signature | [[сандық жазба]] | цифровая подпись |- | digitally sign | сандық қолтаңбаны пайданалу | использовать цифровую подпись |- | Dim | қарайту | затемнять |- | dimension | [[кесектік]] | Размерность |- | direction | бағыт | направление |- | direction keys | жүгірткі пернелері | клавиши со стрелками |- | directory | каталог | каталог, справочник |- | Directory Services | Каталогтар қызметі | служба каталогов |- | disability | шектеулі әрекеттілік | ограниченная дееспособность |- | disable | доғару | отключить |- | discard | алып тастау | отбросить, удалить, очистить |- | disclaimer | қабылдамау хабарламасы | заявление об отказе |- | disconnect | ажырату | отключить |- | discussion | талқылау | обсуждение |- | discussion board | [[талқылау тақтасы]] | доска обсуждений |- | discussion comment | талқылау түсіндірмесі | обсуждение |- | disk | [[дискі]] | диск |- | disk drive | [[дискі ұясы]] | дисковый накопитель (общий термин), дисковод (только для дискет) |- | disk icon | дискі белгішесі | значок диска |- | disk space | дискі сыйымдылығы | место на диске |- | Dismiss | Қабылдамау | отклонить |- | Display | [[бейнебет]] | дисплей |- | Display as | … бейнелеу | В виде, обображать как, выводить как |- | Display as icon | Белгіше түрінде бейнелеу | В виде значка |- | display name | бейнеленетін атау | отображаемое имя |- | Distribute | үлестіру | распределять |- | Divide | бөлу | делить |- | division line | бөлшек сызық | дробная черта |- | DLL (Dynamic Link Library) | [[DLL-файл]] | DLL-файл |- | dock | орнықтыру | закрепить |- | docked toolbar | орныққан құралдар үстелі | закрепленная панель инструментов |- | docking station | түйісуші бөлік | стыковочный узел |- | document | [[құжат]] | документ |- | document formatting | құжатты пішімдеу | форматирование документа |- | document icon | құжат белгішесі | значок документа |- | Document Library | Құжат жинағы | библиотека документов |- | document map | құжат құрылымы | схема документа |- | document recovery | құжатты қалпына келтіру | восстановление документа |- | document type definition | құжат түрін анықтау | определение типа документа |- | document window | құжат терезесі | окно документа |- | Documents and Settings | Documents and Settings | документы и настройки |- | dollar sign | [[доллар таңбасы]] | знак доллара |- | domain | [[үйшік]] | домен |- | dots per inch | бір дюймде … нүкте | точек на дюйм |- | dotted line | үзік сызық | пунктирная линия |- | double byte character | екі байтты таңба | двухбайтный знак |- | double the size | екі еселеу | увеличить вдвое |- | double underline | астын екі рет сызу | двойное подчеркивание |- | double-byte font | екі байтты қаріп | двухбайтный шрифт |- | double-click | етістік - екі нұқу; <br>зат е. - қос нұқым | дважды щелкнуть,<br>двойной щелчок |- | Doughnut | Сақиналы | кольцевая (диаграмма) |- | Down | әрекетсіз | Вниз |- | Down Arrow | «Төмен» жебешесі | стрелка вниз |- | Download | Қотару | загрузить |- | downtime | іркіліс уақыты | отказы |- | DPI setting | Анықтық | Разрешение (количество точек на дюйм) |- | draft | жоба жазба | черновик |- | drag | Апару | перетащить |- | drag and drop | апарып тастау | перетащить и отпустить |- | Drawing | сурет салу | Рисование |- | drawing canvas | кенеп | Полотно |- | drawing object | Сызбалық нысан | Графический объект |- | Drive | дискіенгізгі | накопитель (общий термин), дисковод (только для дискет) |- | drive icon | дискі белгішесі | значок диска |- | drive letter | [[дискі әріпі]] | буква диска |- | Driver | [[Драйвер]] | драйвер |- | drop | жіберу | отпустить |- | drop area | аумақ | область |- | drop cap | өрнекәріп | буквица |- | drop lines | түсірілу сызықтары | линии проекции |- | Drop-down | ашылмалы-өзгертпелі шаршы | раскрывающийся (список) |- | drop-down arrow | ашылма жүгіргісі | выпадающий указатель |- | Dropdown Box | енгізбелі шаршы | раскрывающийся список |- | drop-down combo box | өзгертпелі шаршы | поле со списком |- | drop-down list | ашпалы шаршы | раскрывающийся список |- | drop-down list box | енгізбелі-өзгертпелі шаршы | Раскрывающийся список |- | drop-down menu | ашылмалы мәзір | раскрывающееся меню |- | Due date | Мерзім | срок |- | Duplicate | [[Телнұсқа]] | дубликат |- | Duration | Ұзақтық | длительность |- | DVD | [[DVD-дискі]] | DVD-диск |- | Each other | бір-біріне, бір-бірімен, т.б. | друг другу, друг с другом и т.п. |- | echo | бейнебетке шығару | вывод на экран |- | Edit | Өңдеу | Правка (стандартный элемент меню), Изменить |- | edit box | енгізу жолағы | поле ввода |- | Edit Hyperlink | еренсілтемені өзгерту | Изменить гиперссылку, Изменение гиперссылки |- | Edit Picture | Суретті өзгерту | Изменить рисунок, Изменение рисунка |- | Edit Series | Қатарды өзгерту | Изменить ряд |- | Edit Text | Мәтінді өзгерту | Изменить текст |- | Edit Trust | Сенім ережелерін өзгерту | Изменить правила доверия |- | editor | [[өңдегіш]] | редактор |- | Effect | пәрмен | эффект |- | electronic mail | электрондық мекен-жай | электронная почта |- | element | элемент | элемент |- | ellipsis | [[көп нүкте]] | многоточие |- | em dash | [[сызықша]] | длинное тире |- | e-mail | [[электрондық пошта]] | электронная почта |- | e-mail account | тіркеулік жазба | учетная запись электронной почты |- | e-mail address | [[электрондық пошта мекен-жайы]] | адрес электронной почты |- | e-mail message | [[электрондық пошта хабарламасы]] | Сообщение электронной почты |- | e-mail server | [[электрондық пошта сервері]] | сервер электронной почты, почтовый сервер |- | embed | ендіру | внедрить (объект) |- | embedded hyperlink | ендірілген сілтеме | внедренная ссылка |- | embedded object | ендірілген нысан | внедренный объект |- | Empty | бос | пустой |- | en dash | сызықшық | короткое тире |- | Enable | қосу | включить |- | enclose | 1. қоршау<br />2. қоршауға алу | заключить |- | Encoding | [[Кодтау]] | кодировка |- | Encrypt | [[Шифрлау]] | шифровать |- | encryption | [[шифрланым]] | шифрование |- | End | соңы | конец |- | END key | [[END пернесі]] | клавиша END |- | End time | Аяқталу уақыты | время окончания |- | end user | соңғы пайдаланушы | конечный пользователь |- | end user license | [[лицензиялық келісім]] | лицензионное соглашение |- | endnote | түсірінді | концевая сноска |- | enter | енгізу | ввести |- | ENTER key | [[ENTER пернесі]] | клавиша ВВОД |- | Entire Network | Бүкіл желі | Вся сеть |- | entry | ендірілу | ввод данных |- | entry bar | түзету аумағы | область правки |- | Envelopes | [[хатқалта]]лар | конверты |- | environment | орта | среда |- | Equal Sign | [[Теңдік белгісі]] | знак равенства |- | Equation Editor | өрнек өңдегіш | редактор формул |- | Erase | өшіру | стереть |- | error | қате | ошибка |- | error bars | қателік жолдары | полоса погрешностей |- | error log | қателер жұрналы | журнал ошибок |- | error message | қате туралы хабар | сообщение об ошибке |- | ESC key | [[ESC пернесі]] | клавиша ESC |- | Evaluate | есептеу | вычислить |- | evaluation | есептелу | вычисление |- | event | оқиға | событие |- | Every | Әрбір | каждый |- | Exactly | Дәл | в точности |- | Example | Мысал | пример |- | Exception | қиыс жағдай | исключение |- | exclamation point | [[леп белгісі]] | восклицательный знак |- | exclusive | жеке дара | монопольный |- | executable program | атқарушы файл | исполняемый файл |- | execute | атқару | выпонить, исполнить |- | execution | атқарылу | выполнение, исполнение |- | exist | бар болу | существовать |- | existing | бар | существующий |- | Exit | Шығу | выход |- | expand | шығарып алу | Развернуть |- | expand (an outline) | жаю | развернуть |- | Expand icon | белгішені жаю | развернуть значок |- | Explain | түсіндіру | Объяснение |- | explore | зерттегіш | Проводник |- | explorer | [[жетектегіш]] | Проводник |- | export | сыртқа беру | экспорт |- | express installation | тез орнатылу | быстрая установка |- | express setup | тез орнату | быстрая установка |- | expression | [[өрнек]] | выражение |- | extend | өрнекше | расширить |- | extended selection | кеңейтілген таңдау | Связный выбор |- | extension | кеңею | расширение |- | external | сыртқы | внешний |- | external data | сыртқы деректер | внешние данные |- | Extract | Бөліп алу | извлечь |- | face down | бет жағы төмен | лицевой стороной вниз |- | face up | бет жағы жоғары | лицевой стороной вверх |- | facing pages | мұқаба беттер | титульные старницы |- | failure | қате | ошибка |- | FAQ | Сұрақтар мен жауаптар | Вопросы и ответы |- | Fast | Жылдам | быстрый |- | favorite | таңдаулы | избранное |- | Fax | [[Факс]] | факс |- | feature | мүмкіндік | возможность |- | feedback | кері байланыс | обратная связь |- | field | жолақ | поле |- | field button | батырма шаршысы | кнопка поля |- | field code | шаршы коды | код поля |- | field list | жолақтар тізімі | список полей |- | field name | жолақ атауы | имя поля |- | field value | жолақ мәні | значение поля |- | File | [[Файл]] | файл |- | File and Folder Tasks | файл мен қалтаға арналған атқарылымдар | Задачи для файлов и папок |- | file and print sharing | файлдар мен басып шығарғышты ортақтастыру | совместный доступ к файлам и принтерам |- | File as | былай сақтау | хранить как |- | file extension | [[файл]] кеңейтімі | расширение файла |- | file format | файл пішімі | формат файла |- | file management | файлдарды басқару | управление файлами |- | File name | [[файл]] атауы | имя файла |- | file sharing | файлдарды ортақтастыру | совместный доступ к файлам |- | File size | [[файл]] ауқымы | размер файла |- | file type | [[файл]] түрі | тип файла |- | Filename | [[Файл]] аты | имя файла |- | Files of type | Файлдар түрі | Тип файлов |- | fill | бояу | заливка |- | Fill color | бояу түсі | цвет заливки |- | Fill Effects | Бояу тәсілдері | Способы заливки |- | Filled Ellipse | боялған эллипс | Заполненный эллипс |- | Filmstrip | [[Диафильм]] | Диафильм |- | filter | сүзгі | фильтр |- | Filter options | сүзгі параметрлері | Параметры фильтрации |- | Find | Табу | найти |- | Find File | файлды табу | найти файл |- | Find Next | келесісін табу | найти далее |- | Find Now | іздеуді бастау | Найти, Поиск, Начать поиск |- | Find People | Адамдарды іздеу | Поиск людей |- | Find Printer | басып шығарғышты табу | Найти принтер |- | Find what | не іздеу | Что искать:, Найти: |- | Finish | Дайын | Готово |- | First | Бірінші | первый |- | First line indent | азат жол шегінісі | отступ красной строки |- | First Name | Аты | Имя |- | First page | Бірінші бет | первая страница |- | Fit | Қиыстыру | подгонка, подбор; подогнать, подобрать, вписать |- | Fit text | мәтінді қиыстыру | вписывание текста, вписать текст |- | Fit to | мынаған қиыстыру | Подогнать |- | Fit to Window | терезеге қиыстыру | Вписать в окно |- | fix | қателерді түзету | устранить ошибки |- | fixed disk | тұрғылықты дискі | жесткий диск |- | fixed-layout table | жайғастыру берілімдерің кестесі | таблица задания раскладки |- | flag | етістік - жалауша қою<br />зат е. - жалауша | установить флажок; флажок |- | flash | жыпылықтау | флэш-память |- | Flip Horizontal | солдан оңға аудару | Отразить слева направо |- | Flip Vertical | төңкеру | Отразить сверху вниз |- | floating | жылжытпалы | перемещаемый |- | floating toolbar | жылжытпалы үстел | перемещаемая панель |- | floppy disk | [[алмалы дискі]] | дискета, гибкий диск |- | flowchart | блок-сұлба | блок-схема |- | flyer | хабарландыру | объявление |- | focus | [[кезелім]] | фокус |- | folder | қалта | папка |- | folder icon | қалта белгішесі | значок папки |- | Folder List | қалталар тізімі | список папок |- | Folder Name | қалталар атауы | имя папки |- | Follow Up | Орындалсын | К исполнению |- | font | [[қаріп]] | шрифт |- | font box | Қаріп шаршысы | раскрывающийся список «Шрифт» |- | font color | қаріп түсі | цвет шрифта |- | font name | қаріп атауы | Название шрифта |- | Font size | Қаріп өлшемі | размер шрифта |- | font size box | «Қаріп өлшемі» шаршысы | раскрывающийся список «Размер шрифта» |- | font smoothing | бейнебетік қаріптерді астастыру | сглаживание экранных шрифтов |- | font style | қаріп мәнері | Начертание |- | footer | төменгі дерекатау | нижний колонтитул |- | footnote | [[түсірінді]] | Сноска |- | Foreground | үстіңгі бет | передний план, перед |- | form | пішін | форма |- | form control | пішіннің басқару элементі | элемент управления формы |- | form feed | парақты ауыстыру | перевод страницы |- | form field | пішін жолағы | поле формы |- | Form name | пішін атауы | имя формы |- | form properties | пішін сипаты | свойства формы |- | Form view | пішін күйі | режим формы |- | Format | пішім | форматировать |- | Format | пішімдеу | форматировать |- | Format bar | пішімдеу үстелі | панель форматирования |- | Format Cells | Ұяшықтар пішімі | формат ячеек |- | Formatted text | Пішімделген мәтін | форматированный текст |- | Formatting | Пішімдеу | формат, форматирование |- | formatting buttons | Пішімдеу батырмалары | кнопки форматирования |- | Formatting toolbar | «Пішімдеу» құралдар үстелі | панель инструментов «Форматирование», панель форматирования |- | Forms | пішімдер | формы |- | formula | [[өрнек]] | формула |- | formula bar | өрнек жолы | строка формул |- | Forward | қайта жіберу | переслать |- | Forward | Қайта түсу | переслать |- | forward slash | [[қиғаш сызғыш]] | косая черта |- | four-headed arrow | [[меңзер]] | крестообразная стрелка |- | fraction | [[бөлшек]] | дробь (матем.), часть (общ.) |- | fractional numbers | [[бөлшек сандар]] | дробные числа |- | frame | жақтау, отау терезе | рамка |- | frameset | отау терезелер жиыны | набор рамок |- | framework | арқаулық жүйе | система, модуль |- | free disk space | дискідегі бос орын | свободное место на диске |- | free memory | бос жады | свободная память |- | Free Stuff | тегін қотару | Загрузите бесплатно! |- | freeform | иілгіш нысан | Полилиния |- | freeze | қатыру | закрепить, заморозить |- | frequency | [[жиілік]] | частота |- | friendly name | өз аты | понятное имя |- | From | Кімнен | От |- | From File | Файлдан | Из файла |- | From Left | сол жақтан | слева |- | From text | Мәтіннен | от текста |- | From Top | үстінен | сверху |- | Front | бет алды | передний план, перед |- | FrontPage Server Extensions | FrontPage серверлік кеңейтулері | Серверные расширения FrontPage |- | FTP | FTP дерек беру реті | протокол FTP |- | Full screen | толық бейнебетке | во весь экран, в полноэкранном режиме |- | function | [[жете]] | функция |- | function key | жетелік перне | функциональная клавиша |- | gallery | жиынтық | собрание |- | game | ойын | игра |- | Gap | Саңылау | зазор |- | gateway | шлюз | шлюз |- | general | жалпы | общий |- | gigabyte | [[гигабайт]] | гигабайт |- | global | жаһандық | общий |- | glossary | сөз тізбек | глоссарий |- | go | өту | Переход |- | Go | Өту | Переход |- | Go Back | Қайту | вернуться |- | Go to | Өту | Перейти |- | Go to Folder | қалтаға кіру | Перейти в папку |- | Goto | өту | перейти |- | gradient | [[градиент]] | градиент |- | grammar | [[грамматика]] | Грамматика |- | Graph | сызба | график |- | graphic | Сызбалық | графический |- | graphic filter | сызбалық сүзгі | графический фильтр |- | grayed command | қол жеткізгісіз әмір | недоступная команда |- | greater-than sign | үлкендік немесе тендік белгісі | знак «больше или равно» |- | Green | [[Жасыл]] | зеленый |- | greeting | сәлемдесу | приветствие |- | grid | [[тор]] | сетка |- | gridlines | тор сызықтары | сетка |- | group | топ | группа |- | group box | топтық терезе | окно группы |- | group by | топтасым | Группировка |- | group item | топтық элемент | групповой элемент |- | group level | топтасу деңгейі | уровень группировки |- | grouping | топтасу | группировка |- | GUID | ПБЖ (пайдаланушынын басты жалпылауышы) | цифровая панель |- | guideline | нұсқау | указание |- | guides | бағыттауыштар | направляющие |- | handheld | қол … (зат е.) | ручной |- | handle | байрақша | маркер |- | handout | баспасөз беті | выдача |- | handwriting | қолжазба | рукописный ввод |- | Hang Up | Ажырату | Разъединение, Разорвать соединение |- | hanging indent | еже шегініс | выступ |- | hard disk | [[тұрғылықты диск]] | жесткий диск |- | hardcopy | қағаздағы нұсқа | распечатанный, отпечатанный |- | header | үстіңгі дерек атауы | верхний колонтитул |- | heading style | тақырыбат мәнері | стиль заголовка |- | Height | Биіктік | высота |- | Help | Анықтама | Справка |- | Help and Support | Анықтама және Қолдау | Справка и поддержка |- | help button | Анықтама батырмасы | кнопка «Справка» |- | Help File | Анықтама файлы | файл справки |- | help index | анықтама көрсеткіші | указатель справки |- | help topic | анықтама бөлімі | раздел справки |- | Hibernate | Ұйқылық күй | Спящий режим |- | hidden | жасырын | скрытый |- | hidden text | жасырын мәтін | скрытый текст |- | Hide | жасыру | Скрыть |- | Hide Detail | нақты жайтты жасыру | скрыть подробности |- | Hide Details | нақты жайтарды жасыру | скрыть подробности |- | High | биік | высокий |- | high priority | айрықша басымдық | высокая важность |- | high resolution | жоғары ажыратқыштық | высокое разрешение |- | highlight | бөлектеу | выделить |- | highlighted command | бөлектелген әмір | выделенная команда |- | highlighter | бөлектенді | выделение |- | high-low lines | Жоғары-төменгі сызықтар | коридор колебания, интервал колебания, мини-макс линии |- | Hiragana | [[Хирагана]] | хирагана |- | hit | ұшырасу | попадание |- | hold | басып тұру | удерживать |- | hold down a button | батырманы басып тұру | удерживать кнопку нажатой |- | home | өзіндік | домашний |- | HOME key | [[HOME пернесі]] | клавиша HOME |- | home page | өзіндік бет | домашняя страница |- | home phone | [[үй телефоны]] | домашний телефон |- | horizontal | көлденең (інен) | горизонтальный, по горизонтали |- | horizontal scroll | көлденең жылжыту | прокрутка по горизонтали, горизонтальная прокрутка |- | horizontal scroll bar | көлденең жылжыту жолағы | горизонтальная полоса прокрутки |- | host | [[хост]] | главный [компьютер] |- | hotkey | тездету пернесі | клавиша быстрого доступа |- | hour format | уақыт пішімі | формат времени |- | hourglass | [[құмсағат]] | песочные часы |- | HTML | [[HTML]] тілі | язык HTML |- | HTML file | HTML файлы | файл HTML |- | HTML tag | HTML-тег | HTML-тег |- | HTTP | HTTP дерек беру реті | протокол HTTP |- | Hue | Реңк | оттенок |- | hyperlink | еренсілтеме | гиперссылка |- | hyperlink address | еренсілтеме мекен-жайы | адрес гиперссылки |- | hyphen | [[сызықшық]] | черточка |- | hyphenation | тасымалдарды қою | расстановка переносов |- | I/O (input/output) | Енгізу-Шығару | ввод-вывод |- | ICM | Бейне түстерін сәйкестендіргіш | соответствие цветов изображений |- | icon | [[белгіше]] | значок |- | ID | [[жалпылауыш]] | идентификатор |- | identifier | [[жалпылауыш]] | идентификатор |- | ignore | елемеу | пропустить |- | Ignore All | Бәрін елемеу | Пропустить все |- | IM-address | IM-мекен-жайы | IM-адрес |- | image | 1. сурет,<br />2. кескін | 1. рисунок, картинка<br />2. образ |- | IME | енгізу әдісінің өңдегіші | редактор метода ввода |- | import | сырттан алу | импорт |- | Import Data | деректерді сырттан алу | Импорт данных |- | Import from | … алу | Импортирование из |- | Importance | Маңыздылық | Важность |- | Imported | сырттан алынған | Импортирован |- | In field | Жолақта | В поле |- | inactive | енжар | неактивный |- | inactive window | енжар терезе | неактивное окно |- | inbox | Келетін | Входящие |- | incoming message | келген хабарлама | входящее сообщение |- | incompatible | сыйыспайтын | несовместимый |- | Increase Indent | Жол шегінісін үлкейту | Увеличить отступ |- | indent | Жол шегінісі | отступ |- | index | реттеуіш | указатель |- | indicator | айғақтауыш | индикатор |- | information | ақпарат | сведения, данные |- | infrared | инфрақызыл | инфракрасный |- | initialization file | баптау файлы, .INI файлы | файл настройки, файл .INI |- | initialize | баптандыру | инициализировать |- | Initials | Аты-жөні | Инициалы |- | ink | қолжазбалық мәтін | рукописный текст |- | Ink Annotations | «Қолжазбалық аңғартпа» | рукописные примечания |- | inline | кірістірілген | встроенный |- | inline image | кірістірілген сүрет | встроенный рисунок |- | in-place buttons | Жергілікті батырмалар | кнопки по месту |- | input | енгізу | вводить |- | input focus | енгізу кезелімі | фокус ввода |- | Insert | кірістіру | Вставка |- | Insert Data | деректерді кірістіру | вставка данных |- | Insert File | файлды кірістіру | Вставка файла |- | INSERT key | [[INSERT пернесі]] | клавиша INSERT |- | insert mode | кірістіру реті | режим вставки |- | insertion point | кірістіру орны | точка вставки |- | install | орнату | устанавливать |- | installation | орнатым | установка |- | installation disk | орнатқыш дискі | установочный диск |- | Installation ID | орнату коды | Код установки |- | installer | орнату бағдарламасы | программа установки, установщик |- | instance | дана | экземпляр |- | instruction | [[нұсқау]] | инструкция |- | integer | [[бүтін сан]] | целое число |- | integrity | тұтастық | целостность |- | interactive | көзбе-көз белсенді | интерактивный |- | interface | [[тілдесу]] | интерфейс |- | internal modem | ішкі модем | внутренний модем |- | International characters | халықаралық таңбалар | международные знаки |- | Internet | [[Интернет]] | Интернет |- | Internet access provider | Интернет провайдері | поставщик услуг Интернета |- | Internet account | Интернет тіркелгі | учетная запись |- | Internet Call | Интернет арқылы байланысу, Интернет арқылы байланыс | вызов через Интернет, связь через Интернет |- | Internet Explorer | Интернет Жетектегіш | Проводник Интернет |- | Internet service provider | Интернет провайдері | поставщик услуг Интернета |- | Internet site | веб-торап | [веб-] узел |- | interrupt | үзгіш | прерывание |- | intranet | [[интранет]] | интрасеть |- | invalid | дұрыс емес | неверный |- | invert | керілеу | обратить |- | invisible | көрінбейтін | невидимый |- | IP | IP дерек беру реті | протокол IP |- | ISP | Интернет провайдері | поставщик услуг Интернета |- | Italic | қиғаш | курсив |- | Item | Элемент | элемент |- | iteration | итерация | итерация, цикл |- | jagged line | сынық сызық | ломаная линия |- | jammed | түйілген | застряла (бумага) |- | Job | Тапсырма | Задание |- | Job Title | Лауазым | Должность |- | join | біріктіру | присоединить |- | journal entry | жұрнал жазбасы | запись журнала |- | joystick | [[тәрте]] | джойстик |- | jump | ауысу | переход |- | Junk Mail | Калаусыз пошта | Нежелательная почта |- | justification | туралау | выравнивание |- | Justify | Ені бойынша туралау | выровнять по ширине |- | Katakana | [[Катакан]]а | катакана |- | keep | сақтап қалу | Сохранить |- | kerning | жайғасу | кернинг |- | kerning table | жайғасу кестесі | таблица кернинга |- | Key | [[Перне]] | ключ |- | key combination | пернелер тіркесімі | сочетание клавиш |- | Keyboard | [[пернетақта]] | клавиатура |- | keyboard layout | [[пернетақта жаймасы]] | раскладка клавиатуры |- | keypad | саңдық пернетақта | дополнительная клавиатура, цифровая клавиатура |- | keyword | кілт сөз | ключевое слово |- | Label | шен | метка |- | LAN (Local Area Network) | [[жергілікті желі]] | ЛВС (локальная сеть, локальная вычислительная сеть) |- | Landscape | Альбомдық | альбомная |- | language | [[тіл]] | язык |- | laptop | [[қолкомпьютер]] | переносной компьютер |- | Large Icon | Ірі белгіше | крупный значок |- | Last Modified | Өзгертілді | Изменено |- | Last Name | Тегі | фамилия |- | launch | іске қосу | запускать |- | Layer | Қабат | слой |- | layout | орналасу | макет, верстка |- | layout table | орналастыру кестесі | макетная таблица |- | leader | толтырғыш | заполнитель |- | leading | жол шегінісінің мөлшері | начальный, в начале (пробел) |- | Left | Сол, сол жақ | лево, левый |- | Left Arrow | Сол жақ бағытты | стрелка влево |- | left mouse button | тінтуірдің сол жақ батырмасы | левая кнопка мыши |- | left-to-right | солдан оңға қарай | слева направо |- | legacy | бұрынғы | старый |- | legend | мәндік белгілер | легенда |- | Legend key | мәндік белгілер кілті | Ключ легенды |- | Length | Ұзындық | длина |- | less | аздау | менее, меньше |- | less-than sign | [[аздық белгісі]] | знак «меньше» |- | level | деңгей | уровень |- | library | [[кітапхана]] | бибилиотека |- | license agreement | [[лицензиялық келісім]] | лицензионное соглашение |- | license certificate | лицензия куәлігі | сертификат лицензии |- | line | 1. сызық (line in a drawing)<br />2. жол (line of text) | линия,<br />строка (текста) |- | line break | жол соңы | конец строки |- | line callout | шығарылған аңғартпа | выноска |- | line chart | сызба | график |- | Line color | Сызық түсі | Цвет линии |- | line spacing | жол аралығы | межстрочный интервал |- | line style | сызық түрі | тип линии |- | Line up Icons | белгішелерді тізу | выстроить значки |- | Line Width | сызық жуандығы | толщина линии |- | line wrap | мәтінді тасымалдау | перенос текста |- | Linear | Сызықтық | линейный |- | link | [[еренсілтеме]] | ссылка |- | link bar | еренсілтеме үстелі | панель ссылок |- | Link to Content | мәтінмәндік еренсілтеме | Из документа |- | linked object | байланған нысан | связанный объект |- | linked table | байланған кесте | связанная таблица |- | list | тізім | список |- | list box | тізімді жолақ | поле со списком |- | list separator | тізім бөлгіш | разделитель списка |- | local network | жергілікті желі | Локальная сеть |- | locale | тұрған жері | язык |- | location | орналасу | расположение |- | lock | бұғаттау | блокировка; блокировать, запирать |- | log | жұрнал | журнал |- | log file | файл-жұрнал | файл журнала |- | Log Off | Сеансты аяқтау | Завершение сеанса |- | log off from the network | желіден шығу | выйти из сети |- | log on | сеансты бастау | войти |- | log on to the network | желіге ену | войти в сеть |- | logarithm | [[логарифм]] | логарифм |- | logging | жұрнал жүргізу | ведение журнала |- | logical | қисындық | логический |- | logo | мекеме ені | эмблема |- | look up | іздеу | искать |- | loop | тұйық | замкнутая ссылка |- | loudspeaker | [[үндеткіш]] | громкоговоритель |- | low memory | 1. төменгі жады<br />2. жетімсіз жады | низкая память;<br />недостаточно памяти |- | lowercase | кіші әріптер | нижний регистр |- | Lum | [[Жарықтылық]] | Яркость |- | macro | [[құрамды әмір]] | макрос |- | macro virus | [[макровирус]] | макровирус |- | Magnifier | үлкейткіш | Экранная лупа |- | Mail | Пошта | почта |- | mail merge | стандартты хаттар құрастыру | составление стандартных писем |- | Mail Message | Пошта хабары | Почтовое сообщение |- | Mail Options | Пошта параметрлері | Параметры почты |- | mail recipient | хат алушы | получатель почты |- | mail system | пошта жүйесі | почтовая система |- | mailbox | [[пошта жәшігі]] | почтовый ящик |- | mailing label | пошталық жапсырма | почтовая наклейка |- | mailing list | жіберу тізімі | список рассылки |- | main document | басты құжат | основной документ |- | major gridlines | тордың негізгі сызықтары | Основные линии сетки |- | Manage | Басқару | Управление |- | Manage Lists right | Тізімді басқару құқығы | право управления списком |- | Manager | Реттегіш | диспетчер |- | Manual | Қолмен | вручную |- | manual feed | қолдан беру | ручная подача |- | manual line break | жол үзілімі | Разрыв строки |- | manual page break | Бет үзілімі | Разрыв страницы |- | margin | [[жақтау жолақ]] | поле |- | Mark | 1. зат е. - шен<br />2. етістік - шендеу | метка |- | Mark as Read | Оқылған деп белгілеу | Пометить как прочитанное |- | Mark as Unread | Оқылмаған деп белгілеу | Пометить как непрочитанное |- | marker | байрақша | маркер |- | markup | шен салу | Разметка |- | marquee | кенере | карниз |- | mask | бүркеншік | маска |- | master | басты | общий |- | master document | басты құжат | главный документ |- | master page | басты бет | главная страница |- | match | сәйкестік | Соответствие |- | match case | үлкен-кішілігін ескеріп | С учетом регистра |- | matrix | [[матрица]] | матрица |- | matte | бұлыңғыр | Матовая |- | Max | төбелік | высокая |- | maximize | барынша үлкейту | развернуть |- | Maximize button | барынша үлкейту батырмасы | Развернуть |- | maximized window | барынша үлкейтілген терезе | развернутое окно |- | MB | Мбайт | МБ |- | measure | өлшеу | измерять |- | measurement | 1. өлшем,<br />2. шама | измерение,<br />величина, размер |- | Media | 1. арқау<br />2. мультимедиа | носители |- | medium | орташа | средний |- | Meeting Request | Жиналысқа шақыру | Приглашение на собрание |- | Members | Мүшелер, қатысушылар | члены, участники |- | memo | жазбалар | Записки |- | memory | [[жады]] | память |- | menu | [[мәзір]] | меню |- | menu bar | мәзір жолы | строка меню |- | menu button | мәзір батырмасы | кнопка меню |- | menu item | мәзір элементі | элемент меню |- | menu name | мәзір атауы | Название меню |- | menu title | мәзір тақырып аты | заголовок меню |- | merge | біріктіру | объединять |- | merge field | деректер жолағы | поле данных |- | Merge to | біріктіру | Назначение |- | Message | Хабар | сообщение |- | message box | хабарлама терезесі | Окно сообщения |- | Message Class | Хабар класы | Класс сообщения |- | message header | хабар тақырып аты | заголовок сообщения |- | messaging | хабар алмасу | обмен сообщениями |- | metafile | метафайл | метафайл |- | method | әдіс | метод |- | microprocessor | [[микропроцессор]] | микропроцессор |- | [[Microsoft Access]] database | Microsoft Access Деректер қоры | база данных Microsoft Access |- | [[Microsoft Office]] Activation Wizard | Белсендіру шебері | мастер активации Microsoft Office |- | Microsoft Privacy policy | Microsoft корпорациясының құпиялылық саясаты | политика конфиденциальности корпорации Майкрософт |- | Microsoft Product Support | Microsoft өнімдерін қолдау | Поддержка продуктов Майкрософт |- | Microsoft Script Editor | Microsoft сценарий өндегіш | Редактор сценариев |- | [[Microsoft SQL Server]] database | Microsoft SQL Server деректер қоры | база данных Microsoft SQL Server |- | Middle | Әкесінің аты | Отчество |- | Minimize | барынша кішірейту | Свернуть |- | Minimize button | барынша кішірейту батырмасы | кнопка «Свернуть» |- | minimum installation | қысқартылған орнатым | сокращенная установка |- | minor gridlines | тор аралық сызықтар | промежуточные линии сетки, вспомогательные линии сетки |- | minus sign | [[Алу таңбасы]] | Знак минус |- | miscellaneous | әр түрлі | разное |- | Mix format | MIX-пішім | MIX-формат |- | mode | күй | режим |- | model | үлгі | модель |- | modem | [[модем]] | модем |- | modifier key | Ctrl, Shift және Alt пернелері | клавиши Ctrl, Shift и Alt |- | module | модуль | модуль |- | monitor | [[монитор]] | монитор |- | More | Қосымша | Дополнительно |- | More Colors | Қосымша түстер | Дополнительные цвета |- | More Details | Басқа жайттар | Другие подробности |- | More Info | Толығырақ | Подробнее |- | More Windows | Барлық терезелер | Все окна |- | mouse | [[тінтуір]] | мышь |- | mouse button | тінтуір батырмасы | кнопка мыши |- | mouse click | тінтуір нұқымы | щелчок мыши |- | mouse pointer | тінтуір көрсеткісі | указатель мыши |- | Move | жылжыту | переместить |- | move down | төмен жылжыту | переместиться вниз |- | Move Up | жоғары жылжыту | Вверх |- | movie clip | [[Фильм]] | Фильм |- | multilingual | көп тілді | многоязыковой |- | multimedia | [[мультимедиа]] | мультимедиа |- | multiple selection | үндескен бөлектеу | несвязное выделение |- | mute | дыбысты өшіру | выключить звук |- | My Computer | Менің компьютерім | Мой компьютер |- | My Documents | Менің құжаттарым | Мои документы |- | My Music | Менің сазым | Моя музыка |- | My Network Places | желілік орта | Сетевое окружение |- | My Pictures | Менің суреттерім | Мои рисунки |- | My Recent Documents | Жуықтағы құжаттар | Недавние документы |- | n/a | жабық, жарамсыз | Н/Д |- | name | аты | название, имя |- | namespace | аттар кеңістігі | пространство имен |- | navigate | шарлау | переходить |- | Navigation | шарлау әмірі | Команда перехода |- | Navigation Bar | шарлау үстелі | Панель переходов |- | Navigation Pane | шарлау аумағы | панель переходов, область переходов |- | negative indent | еже шегініс | выступ |- | Network | [[Желі]] | сеть |- | network administrator | [[желілік админ]] | администратор сети |- | network administrator installation | желілік админ орнатым | установка администратором сети |- | network connection | желілік қосылым | сетевое подключение |- | network drive | [[желілік дискі]] | сетевой диск |- | network location | желідегі мекен-жай | Место в сети |- | news | [[жаңалықтар]] | новости |- | News Message | жаңалықтар хабары | Сообщение группы новостей |- | newsgroup | [[жаңалықтар тобы]] | группа новостей |- | Next | келесі | Далее |- | Next Page | Келесі бет | Следующая страница |- | Nickname | [[Бүркеншік ат]] | псевдоним |- | No | Жоқ | нет |- | no wrap | тасымалданбайды | Не производится |- | node | түйін | узел |- | non-adjacent cells | ұштаспайтың ұяшықтар | несоседние ячейки |- | non-breaking hyphen | ажыратпас сызықшық | неразрывный дефис |- | non-breaking space | ажыратпас бос орын | неразрывный пробел |- | nonprinting character | басылмайтын таңба | непечатаемый знак |- | non-proportional font | тұрақты қадамды қаріп | шрифт с постоянным шагом |- | Normal | Қалыпты | Средний |- | Note | ескерім | Заметка |- | Note Flag | ескерім белгісі | Пометка заметки |- | Notes | ескерімдер | Примечания |- | Notify | құлақтандыру | Уведомление |- | nudge | ығыстыру | Сдвиг |- | NUM LOCK key | [[NUM LOCK пернесі]] | клавиша NUM LOCK |- | Number | [[Нөмір]] | номер |- | number sign | [[нөмір таңбасы]] | Знак номера |- | numbered list | нөмірленген тізім | нумерованный список |- | numeric keypad | сандық пернетақта | цифровая клавиатура |- | object | нысан | объект |- | object library | нысандық кітапхана | объектная библиотека |- | Object Type | нысан түрі | тип объекта |- | OCR | Мәтінді оптикалық тану | оптическое распознавание текста |- | OEM manufacturer | [[OEM өндіруші]] | ИВТ |- | office | [[кеңсе]] | Комната |- | Office Assistant | Көмекші | Помощник |- | Office Clipboard | Office аралық сақтағышы | Буфер обмена Office |- | Office Document | Office құжаты | документ Office |- | offline | дербес | автономный |- | offset | орын ауыстыру | смещение |- | OK | Жарайды | ОК |- | OLAP | OLAP | куб OLAP |- | Old password | Ескі құпия | Старый пароль |- | OLE DB | НБЕ деректер қоры | OLE DB |- | OLE object | НБЕ-нысан | OLE-объект |- | OLE server | НБЕ-сервер | OLE-сервер |- | omit | өткізіп жіберу | пропустить, не [делать] |- | On | Қосылған | Вкл |- | On the Phone | телефонмен сөйлесіп тұрмын | говорю по телефону |- | Online | қосылған | подключенный, доступный |- | online service | Интернеттегі қызметтер | службы в Интернете |- | Online Support | техникалық қолдау | Техническая поддержка |- | Open | ашу | открыть |- | operating system | [[амалдық жүйе]] | операционная система |- | operation | әрекет | действие |- | operator | амалдағыш | оператор |- | optimize | оңтайландыру | оптимизировать |- | Option | Параметр | Параметр |- | option button | ажырата қосқыш | [зависимый] переключатель |- | option group | ажырата қосқыштар тобы | Группа переключателей |- | optional | қосымша | Дополнительно |- | optional hyphen | шарасыз тасымал | Мягкий перенос |- | ordinal number | реттік нөмір | порядковый номер |- | orientation | бағдар | ориентация |- | original | бастапқы | Исходный |- | originate | іске қосу | запустить |- | Other | Басқа | Другое |- | Other Places | Басқа орындар | Другие места |- | out of the office | жұмыста жоқпын | нет на работе |- | Out to Lunch | түскі үзіліс | Перерыв на обед |- | outbox | Кететін | Исходящие |- | outgoing message | Кететін хабар | исходящее сообщение |- | outline | құрылым | структура |- | output | нәтижелер | выходные данные |- | overlap | қабаттастыру | Перекрытие |- | overlapping windows | қабаттасатын терезелер | перекрывающиеся окна |- | override | жауып тастау | перекрыть |- | overstrike | үстіне салу | вставка, наложить поверх |- | overtype | алмастыру | заменить |- | Overwrite | Қайта жазу | перезаписать |- | owner | ие | владелец (обычно исп. Перевод «стать владельцем», определить владельца» и т.п., дословный перевод не используется. |- | ownership | иелік | владелец (обычно исп. Перевод «стать владельцем», определить владельца» и т.п., дословный перевод не используется. |- | pack | Буып-түю | упаковывать |- | Pack and Go | Буу | Упаковать (Pack and Go Wizard = мастер упаковки, Pack and Go file = упакованный файл) |- | Packages | Бума | Пакеты |- | page | бет | страница |- | page break | бет үзілімі | разрыв страницы |- | PAGE DOWN key | [[PAGE DOWN пернесі]] | клавиша PAGE DOWN |- | page field | бет жолағы | поле страницы, поле сводной таблицы |- | page header | үстіңгі дерек атауы | верхний колонтитул |- | Page Setup | Бет өлшемдері | Параметры страницы |- | PAGE UP key | [[PAGE UP пернесі]] | клавиша PAGE UP |- | Page view | Бет көрінісі | представление страницы |- | pagination | беттеу | разбиение на страницы |- | palette | бояғыштар | палитра |- | palette window | бояғыш терезе | окно палитры |- | palmtop | [[алақан компьютер]] | наладонный компьютер |- | panel | [[үстел]] | панель |- | paper | қағаз | бумага |- | paper bin | қағаз бергі | лоток |- | paper format | [[қағаз пішімі]] | формат бумаги |- | paper jam | қағаз тұрып қалу | застревание бумаги |- | Paper Source | қағаз көзі | источник бумаги |- | paragraph | [[еже]] | абзац |- | paragraph break | еже үзілімі | разрыв абзаца |- | paragraph formatting | ежені пішімдеу | Формат абзаца |- | paragraph mark | еже таңбасы | знак абзаца |- | parallel | қатарлас | параллельный |- | parameter | параметр | параметр |- | parent | аталық | родительский |- | parent directory | аталық каталог | родительская папка |- | parent folder | аталық қалта | папка верхнего уровня, родительская папка |- | parent web | аталық веб-торап | родительский веб-узел |- | parenthesis | жай [[жақша]] | круглая скобка |- | parity | жұптық | четность |- | partition | бөлім | раздел |- | password | [[құпия сөз]] | пароль |- | password protection | құпия сөзбен қорғау | защита паролем, парольная защита |- | Paste | Қою | вставить |- | Paste Link | еренсілтеме қою | вставить ссылку |- | Paste Shortcut | лақап қою | вставить ярлык |- | Paste Special | арнайы қойым | специальная вставка |- | path | жол | путь |- | pattern | әшекей | узор |- | PAUSE key | PAUSE пернесі | клавиша PAUSE |- | PC | ДК ([[дербес компьютер]]) | ПК |- | pen | [[қаламұш]] | перо |- | percent sign | [[пайыз таңбасы]] | знак процента |- | Percentage | пайыздық көрсеткіш | Процентные показатели |- | performance | өнімділік | производительность |- | period | [[кезең]] | Точка |- | permissions | рұқсат | Разрешения |- | personal computer | [[дербес компьютер]] | персональный компьютер |- | personal information | жеке мәліметтер | личные сведения |- | phone book | телефон анықтамасы | телефонный справочник |- | phone number | [[телефон нөмірі]] | номер телефона, телефон |- | photo album | сүрет альбом | Фотоальбом |- | pica | [[цицеро]] | пика |- | pick | таңдау | выбрать |- | picture | [[сурет]] | Рисунок |- | Pie | дөңгелек | Круговая |- | Pie Chart | дөңгелек диаграмма | круговая (диаграмма) |- | Pivot | Жиынтық | Сводное(ая) |- | PivotChart view | Жиынтық диаграмма күиі | режим сводной диаграммы |- | PivotTable list | кестелік тізім | сводный список |- | PivotTable report | жиынтық кесте есебі | отчет сводной таблицы |- | PivotTable view | жиынтық кесте күйі | режим сводной таблицы |- | pixel | [[нүкте]] | точка |- | placeholder | толтырғыш | заполнитель |- | plain text | кәдімгі мәтін | обычный текст |- | platform | [[тұғыр]] | платформа |- | Play | Көрсетілу | Воспроизведение |- | plot area | тұрғызу аумағы | область построения |- | plug-in | қосылатын модуль | подключаемый модуль |- | plus sign | [[Қосу белгісі]] | знак плюс |- | point | [[нүкте]] | пункт |- | pointer | [[меңзер]] | указатель (мыши) |- | pointing device | меңзегіш құрылғылар | указывающее устройство |- | policy | саясат | политика |- | Policy Module | саясат модулі | Модуль политик |- | Polygon | [[Көпбұрыш]] | многоугольник |- | pop-up menu | қалқымалы мәзір | контекстное меню, всплывающее меню |- | pop-up window | қалқымалы терезе | всплывающее окно |- | port | [[порт]] | порт |- | portrait | кітаптық | книжная |- | position | орын | Положение |- | positioning | орналасуы | положение |- | post | орналастыру | поместить |- | postal code | пошталық индекс | почтовый индекс |- | Power | [[Қорек]] | Питание |- | predefined | күні-бұрын | заранее определенный |- | preference | бапталым | настройка |- | preferences | бапталымдар | настройки |- | prefix | префикс | префикс |- | prepare | дайындау | подготовить |- | preset | Алдын ала орнату | Предустановка |- | press | басу | нажать |- | press a key | пернені басу | нажать клавишу |- | press and hold a mouse button | тінтүір батырмасын басып тұру | нажать и удерживать кнопку мыши |- | preview | алдын ала қарап алу | предаврительный просмотр |- | preview pane | алдын ала қарау | Область просмотра |- | primary color | негізгі түс | первичный цвет |- | primary key | бастапқы кілт | первичный ключ |- | primary window | басты терезе | первичное окно |- | print | басып шығару | печатать |- | print area | басып шығару аумағы | область печати |- | print job | баспып шығару тапсырмасы | задание печати |- | print preview | алдын ала қарап алу | Предварительный просмотр |- | PRINT SCRN key | [[PRINT SCRN пернесі]] | клавиша PRINT SCREEN |- | Printer | [[басып шығарғыш]] | принтер |- | printer driver | басып шығарғыш драйвері | драйвер принтера |- | Printers and Faxes | басып шығарғыш пен факстер | Принтеры и факсы |- | priority | басымдылық | приоритет |- | privacy | құпиялылық | конфиденциальность |- | Probability | ықтималдық | вероятность |- | procedure | іс реті | процедура |- | process | [[үдіріс]] | процесс |- | product | өнім | произведение |- | Product ID | Өнім коды | код продукта |- | Product key | Өнім кілті | ключ продукта |- | Product News | Өнім туралы мәліметтер | Сведения о продукте |- | Profession | [[Кәсіп]] | Профессия |- | Professional edition | кәсіби басылым | Профессиональный выпуск (переводится только для Office; название Windows XP Proffessional не переводится) |- | profile | профайл | профиль |- | program | [[бағдарлама]] | программа |- | Program Files | Program Files | Program Files |- | program icon | бағдарлама белгішесі | значок программы |- | progress indicator | орындалу барысының айғақтауышы | Индикатор хода выполнения |- | project | [[жоба]] | проект |- | promote | деңгейді көтеру | повысить уровень |- | prompt | серкеше | приглашение |- | proofing tools | емле тексеру құралдары | средства проверки правописания |- | properties | сипаттары | свойства |- | property | сипат | свойство |- | property page | сипаттар беті | страница свойств |- | property sheet | сипаттар кестесі | Вкладка свойств |- | protect | қорғау | защитить |- | Protection | Қорғаныс | Защита |- | protocol | дерек беру реті | протокол |- | proxy server | [[аралық сервер]] | прокси-сервер |- | pt | [[нүкте]] | пт |- | publication | [[жарияланым]] | Публикация |- | publish | жариялау | опубликовать |- | pull quote | нұсқадәйексөз | броская цитата |- | Pyramid | [[Үшкіл (геометрия)|үшкіл]] | пирамида, пирамидальный |- | query | сұрау | запрос |- | question mark | сұрақ белгісі | вопросительный знак |- | queue | кезек | очередь |- | Quick View | Жедел қарау | быстрый просмотр |- | quit | шығу | выйти |- | quotation mark | [[тырнақша]] | кавычка |- | Radar | Жапырақты | лепестковая (диаграмма) |- | radio button | [[ажырата қосқыш]] | переключатель |- | range | [[ауқым]] | диапазон |- | RAS | RAS | файлы растров SUN (*.ras) |- | rate | жылдамдық | Скорость |- | Read only | тек оқу үшін | Только чтение |- | readability | мәтіннің бейнелену сапасы | качество изображения текста |- | Reading Pane | оқу аймағы | область чтения |- | README file | [[README файлы]] | файл README |- | read-only | тек оқу үшін | только чтение |- | read-write | оқу және жазу үшін | для чтения и записи |- | rearrange | қайта реттеу | упорядочить, перестроить |- | reboot | қайта қотару | перезагрузить |- | Recalculate | қайта есептеу | пересчитать, обновить |- | recall | кері қайтару | отозвать |- | receive | қабылдау | получать |- | recipient | қабылдаушы | получатель |- | Recolor | қайта бояу | перекрасить |- | record | жазба | записать |- | record source | жазбалар көзі | источник записей |- | recordset | жазбалар жинағы | набор записей |- | recover, restore | қалпына келтіру | восстановить |- | Rectangle | [[Тіктөртбұрыш]] | прямоугольник |- | recurring | қайталанатын | повторяющийся |- | recycle bin | себет | Корзина |- | Redial | нөмірді қайта теру | Повтор номера |- | Redo | Қайтару | вернуть |- | reduce | кішірейту | уменьшить |- | Reduce icon | белгішені кішірейту | свернуть значок |- | reference | айнымалы сілтеме | ссылка |- | refresh | жаңарту | обновить |- | Refresh Data | Деректерді жаңарту | Обновить данные |- | Refresh every | әрбірін жаңарту | обновлять каждые |- | Regions | аймақтар | Области |- | register | тіркеу | зарегистрировать |- | registered trademark | тіркелген сауда белгісі | зарегистрированный товарный знак |- | registered user | тіркелген пайдаланушы | зарегистрированный пользователь |- | registration | тіркелу | регистрация |- | registry | тізбе | реестр |- | reinstall | қайта орнату | Переустановить |- | relation | бірден-бір байланыс | отношение |- | relationship | [[байланыс]] | Связь |- | release | шығарылым | освободить |- | release notes | шығарылым ескерімдері | заметки о выпуске |- | reminder | еске салу | Напоминание |- | remote | қашықтағы | удаленный |- | remote access | қашықтан қатынасу | удаленный доступ |- | rename | қайта атау | переименовать |- | repair | түзету | Исправить |- | repeat | қайталау | повторить |- | repetition | қайталану | повтор, повторение |- | replace | ауыстыру | заменить |- | replica | шағылысымды | реплика |- | replication | шағылысу | репликация |- | reply | жауап беру | Ответить |- | report | есеп хат | отчет |- | Reset | ысыру | Сбросить |- | resize | өлшемді өзгерту | изменить размер |- | resolution | [[ажыратылымдық]] | разрешение |- | resource | қор көзі | ресурс |- | response | үн қату | ответ, отклик |- | restart | қайта қотару | Перезагрузка |- | Restart | Қайта қотару | Перезагрузка |- | Restore button | Қалпына кел батырмасы | кнопка «Восстановить» |- | result | нәтиже | Результат |- | resume | жалғастыру | продолжить, возобновить |- | résumé | түйін хат | резюме |- | retry | Қайталау | повторить попытку |- | return | оралу | вернуться |- | Return address | Кері мекен-жай | Обратный адрес |- | retype | қайта теру | перепечатать, ввести снова |- | Revert | Өзгертуді болдырмау | Отменить изменения |- | review | қарап шығу | Рецензия |- | revision marks | түзетулік белгілер | пометки об исправлениях |- | Ribbon | [[Таспа]] | Лента |- | rich-text box | пішімделген мәтін жолағы | поле форматированного текста |- | rights | құқықтар | Права |- | right-to-left | оңнан солға | справа налево |- | right-to-left support | оңнан солға жазуды қолдау | поддержка письма справа-налево |- | role | [[рөл]] | Роль |- | Roman | латындық | латинский |- | root directory | түбірлік қалта | корневая папка |- | root web | түбірлік веб-торап | корневой веб-узел |- | Rotate | Бұру | повернуть |- | route | жол жоспар | Отправить |- | router | [[жол жоспарлағыш]] | маршрутизатор |- | row | [[жол]] | строка |- | rule | [[ереже]] | правило |- | ruler | сызғыш | масштабная линейка |- | Run | Жегу | запустить |- | run | жеккіш | запустить |- | run-time | орындалу уақыты | время выполнения, продолжительность выполнения |- | sample code | код үлгісі | образец кода |- | Save | сақтау | Сохранить |- | Save All | Бәрін сақтау | Сохранить все |- | Save and Close | Сақтау және Жабу | Сохранить и закрыть |- | Save As | Басқаша сақтау | Сохранить как |- | Save as type | Файл түрі | Тип файла: |- | Save Copy As | Көшірмені басқаша сақта | Сохранить копию как |- | Save Form | Пішінді сақтау | Сохранить форму |- | Save in | … сақтау | Сохранить в |- | Save Password | Құпия белгіні сақтау | Сохранить пароль |- | Save Picture As | Суретті басқаша сақтау … | Сохранить рисунок как |- | Save Search | Іздеу шарттарын сақтау | Сохранить условия поиска |- | scalable | кеңейтілетін | масштабируемый |- | Scale | зат е. - кеңейтім,<br>етістік - кеңейту | масштаб |- | scanner | [[мәтіналғы]] | сканер |- | scenario | [[сценарий]] | сценарий |- | schedule | [[іс кесте]] | запланировать |- | schema | [[сұлба]] | схема |- | Scheme | [[Сұлба]] | Схема |- | screen | бейне бет | экран |- | ScreenTip | қалқымалы атау | всплывающая подсказка |- | Scribble | Салынған қисық | Рисованная кривая |- | script | [[скрипт]] | сценарий |- | scroll | айналдыру | прокручивать |- | scroll arrow | айналдыру көрсеткісі | стрелка прокрутки |- | scroll bar | жылжыту жолағы | линейска прокрутки |- | scroll box | жүгірткі | бегунок |- | SCROLL LOCK key | [[SCROLL LOCK пернесі]] | клавиша SCROLL LOCK |- | scroll through a document | құжатты қарап шығу | просмотреть документ |- | scrolling text | жылжымалы мәтін | Бегущая строка |- | search | іздеу | поиск |- | search criteria | іздеу шарттары | Условия поиска |- | search engine | іздеу жүйесі | поисковая система |- | second | [[секунд]] | секунда |- | secondary window | екінші реттегі терезе | вторичное окно |- | section | бөлім | Раздел |- | section break | Бөлім үзілімі | Разрыв раздела |- | section symbol | бөлім соңының таңбасы | знак конца раздела |- | secure | қауіпсіз | безопасный |- | security | қауіпсіздік | безопасность |- | see | қараңыз | См. |- | see also | т.б. қараңыз | Тағы қараңыз |- | select | бөлектеу, таңдау | выделить, выбрать |- | select a block of text | мәтін бөлігін бөлектеу | выделить участок текста |- | select a check box | жалауша қою | установить флажок |- | select a command | әмір таңдау | выбрать команду |- | select a list box | тізімді жолақты таңдау | выбрать поле со списком |- | select a menu | мәзірді таңдау | выбрать меню |- | Select All | Бәрін бөлектеу | Выделить все |- | select an option button | ажырата қосқышты тандау | выбрать переключатель |- | selected | таңдалған | выделенный, выбранный |- | selected command | таңдалған әмір | выбранная команда |- | selection | таңдалған | выделенный участок |- | selector | таңдау | выбор |- | semicolon | [[нүктелі үтір]] | точка с запятой |- | send | жіберу | отправить |- | Send As Is | Барын жіберу | Отправить как есть |- | Send As Unicode | Юникод ретінде жіберу | Отправить в кодировке Юникод |- | Send HTML | HTML пішімде жіберу | Формат HTML |- | Send Mail | хат жіберу | Отправка почты |- | Send Message | Хабарды жіберу | отправить сообщение |- | Send Plain Text | кәдімгі мәтінді жіберу | Простой текст |- | Send To | кімге | Отправить |- | Send/Receive | жіберу/қабылдау | Отправить и получить |- | sender | жіберуші | отправитель |- | Sender Name | Жіберуші аты | Имя отправителя |- | Sent Items | Жіберілген | Отправленные |- | Sent To | Жіберілген | Отправленные |- | separator | бөлгіш | разделитель |- | Sequence | бірізділік | последовательность |- | serial number | сериялы нөмірі | серийный номер |- | series | қатар | ряд |- | series lines | қатар жолдары | Линии ряда |- | Series name | қатар атауы | Имя ряда |- | Server | [[Сервер]] | сервер |- | service | [[қызмет]] | служба |- | Service Pack | Жаңарту бумасы | пакет обновлений |- | session | сеанс | сеанс работы |- | Set | Орнату | установить |- | Set Default | әдепкі орнату | Умолчание |- | Set password | құпия белгіні орнату | Установить пароль |- | Setting | баптау | настройка, значение |- | setup | орнату | установка, настройка |- | setup disk | орнату дискісі | установочный диск |- | setup program | орнату бағдарламасы | программа установки |- | shade | реңк | оттенок |- | shadow | көлеңкелі | с тенью |- | Shadow Style | көлеңке мәнері | стиль тени |- | share | жалпы қор көзі | общий ресурс |- | Share name | ортак қор көзінің аты | имя общего ресурса, тж. сетевое имя |- | Sharing | ортақтасу | Доступ |- | sharpness | анықтық | резкость |- | sheet | парақ | Лист |- | SHIFT key | [[SHIFT пернесі]] | клавиша SHIFT |- | shortcut | [[лақап]] | ярлык |- | shortcut icon | лақап белгішесі | значок ярлыка |- | Shortcut key | Пернелер тіркесімі | горячая клавиша |- | shortcut menu | мәтінмәндік мәзір | Контекстное меню |- | Show | Көрсету | показать, отобразить |- | Show all | Бәрін көрсету | Показать все |- | Show As | Басқаша көрсету | Отображать как |- | Show Detail | Егжей-тегжейлі көрсету | Показать подробности |- | Show Image | Суретті көрсету | Показать рисунок |- | Show in | … көрсету | Показать в |- | Show in Groups | Топтар бойынша | по группам |- | Show Item | Элементін көрсету | Отобразить элемент |- | Show or Hide | Көрсету немесе Жасыру | Показать или скрыть |- | Show Outline | Құрылымды көрсету | Показать структуру |- | Show value | мән | значение |- | Shut Down | жұмысты аяқтау | Завершение работы |- | sidebar | бүйірлік үстел | боковая панель |- | Sides | Бүйір беттер | Боковые поверхности |- | Signature |[[қолтаңба]] | подпись |- | signature file | қолтаңба файлы | файл подписи |- | simple | қарапайым | простой |- | single byte character | бір байтты таңба | однобайтный знак |- | single underline | астын бір рет сызу | одинарное подчеркивание |- | single-click | бір рет нұқу | щелнуть один раз |- | site | сайт | узел, веб-узел |- | sizable | өзгермелі | изменяемого размера |- | Size | [[Өлшем]] | размер |- | sizing handle | Өлшем өзгертуші байрақша | маркер изменения размера |- | Skip | Өткізіп жіберу | Пропустить |- | slash | [[қиғаш сызық]] | косая черта |- | Slide | [[Слайд]] | Слайд |- | slide master | басты слайд | образец слайдов |- | slide show | слайдтарды көрсету | Показ слайдов |- | slider | жүгірткі | бегунок |- | slider indicator | жүгірткі нұсқаушы | ползунок |- | Slow | Баяу | медленный |- | Small Business edition | Шағын бизнеске арналған шығарылым | выпуск для малого бизнеса |- | small capitals | кіші бас әріптер | малые прописные |- | smart quotes | жұп тырнақшалар | парные кавычки |- | Smart tag | Смарт-тегтер | Смарт-теги |- | Snap | байластыру | привязка, привязать (к сетке) |- | snapshot | сурет | снимок |- | software | [[бағдармалық жасақтама]] | программное обеспечение |- | Sort | сұрыптау | сортировать |- | Sort Ascending | артуы бойынша сұрыптау | По возрастанию |- | Sort By | … бойынша сұрыптау | Сортировка |- | Sort by Name | Атауы бойынша сұрыптау | Сортировать по имени |- | Sort Descending | Кемуі бойынша сұрыптау | По убыванию |- | sort order | сұрыптау реті | порядок сортировки |- | sorting | сұрыпталу | сортировка |- | sorting order | сұрыптау реті | порядок сортировки |- | Sound | [[дыбыс]] | звук |- | sound card | дыбыстауыш | звуковая плата |- | sound clip | дыбыстауыш файл | звук |- | Source | қайнар | источник; исходное; В виде HTML |- | source code | бастапқы код | исходный программный код |- | source data | бастапқы деректер | исходные данные |- | source file | бастапқы файл | исходный файл |- | space | [[бос орын]] | пробел |- | spacebar | [[БОС ОРЫН пернесі]] | пробел |- | Spacing | Аралық | промежуток |- | Special | Ерекше | Особый |- | special paper | арнайы қағаз | специальная бумага |- | specify | шұқып көрсету | указать |- | Speech | [[Сөз]] | Речь |- | Speech | [[Сөздеуіш]] | Речь |- | Speed | [[Жылдамдық]] | скорость |- | spell checker | емлені тексергіш | Проверка правописания |- | Spelling | емле ереже | Правописание |- | spin box | реттегіш | регулятор |- | split | бөлу | разбить |- | split bar | бөлгіш | разделитель |- | split box | бөлу байрақшалары | маркер разделения |- | spreadsheet | парақ | лист |- | SQL Server | [[SQL сервері]] | сервер SQL Server |- | Stack | суреттер қабаты | ряд рисунков |- | Stand by | Күту қалыбы | Ждущий режим |- | standalone | оқшау | изолированный, отдельный |- | Standard | Стандартты | стандартный |- | standard time | қысқы уақыт | зимнее время |- | Standard toolbar | стандартты құралдар үстелі | панель инструментов «Стандартная» |- | start | жегу | запускать |- | Start button | бастау батырмасы (»Бастау») | кнопка «Пуск» |- | Start menu | Бастау мәзірі | меню «Пуск», главное меню |- | start page | Бастау бет | начальная страница |- | Start time | Басталу уақыты | Время начала |- | Startup | Жегілу | запуск, загрузка |- | startup folder | Өзжегілу қалтасы | папка «Автозагрузка» |- | State/Province | мемлекет/облыс | Область |- | statement | Айтылым | выражение |- | Statistics | [[Санақ]] | Статистика |- | status | Күй | состояние |- | status area | күй аумағы | область состояния |- | status bar | күй жолағы | строка состояния |- | Step | Қадам | Шаг |- | Step In | Кіру қадамы | Шаг с заходом |- | Stop | Тоқтату | остановить |- | storage | жинақтауыш | накопитель |- | store | сақтау | сохранить, хранить |- | stored procedure | сақталған іс реті | сохраненная процедура |- | story | мәтіндік бөлік | статья |- | straight quotes | тік [[тырнақша]]лар | прямые кавычки |- | stream | ағын | поток |- | Street | [[Көше]] | улица, дом |- | Stretch | Созу | Растянуть |- | Strict | Қатал | строгие |- | strikethrough | Сызылған | зачеркнутый |- | string | жол | строка |- | Structure | Құрылым | структура |- | style | мәнер | стиль |- | style area | мәнер жолағы | полоса стилей |- | style box | мәнер терезесі | окно стилей |- | style name | мәнер атауы | название стиля |- | style sheet | мәнерлер кестесі | таблица стилей |- | subfolder | ішкі қалта | папка, вложенная папка |- | subform | бағыныңқы пішін | подчиненная форма |- | Subject | Тақырып | Тема |- | submenu | ішкі мәзір | вложенное меню |- | Submit | Жіберу | Отправить |- | subreport | бағыныңқы есепхат | подчиненный отчет |- | subroutine | ішкі бағдармала | подпрограмма |- | Subscribe | жазылу | подписаться |- | subscript | жол астылық | подстрочный |- | subscription | жазылым | подписка |- | subsidiary | өкілдік | представительство |- | Substitution | алмастырым | подстановка |- | Subtotal | аралық жиындар | промежуточные итоги |- | subweb | отау веб-торап | дочерний веб-узел |- | Suffix | [[жұрнақ]] | Суффикс |- | Suggest | Нұсқалар | Варианты |- | Suggestion | Ұсыныс | предложение |- | suite | бағдарламалар дестесі | пакет программ |- | Sum | қосу | сложить |- | Summary | жиынтық | Сводка |- | superscript | жол үсті | надстрочный |- | supplemental | қосымша | дополнительный |- | Supplier | жабдықтаушы | Поставщик |- | support | қолдау | поддержка |- | Surface | бет | Поверхность |- | survey | Сауал | Опрос |- | switch | қосқыш | переключатель |- | symbol | [[нышан]] | символ |- | synchronization | қадамдастырым | синхронизация |- | Synchronize | қадамдастыру | синхронизовать |- | [[synonym]] | мағыналас | синоним |- | Synonyms | мағыналастар | синонимы |- | syntax | синтаксис | синтаксис |- | syntax error | синтаксистік қате | синтаксическая ошибка |- | System | Жүйелік | системный |- | system administrator | [[жүйелік админ]] | системный администратор |- | system configuration | жүйе ішқұрылымы | конфигурация системы |- | system file | жүйелік файл | системный файл |- | system information | жүйе туралы мәліметтер | сведения о системе |- | system requirements | жүйелік талаптар | требования к системе |- | tab | Қойынды | вкладка |- | Tab Character | қадамды шегініс таңбасы | знак табуляции |- | tab delimited | қадамды шегініс бөлгіштермен | с разделителями табуляции |- | TAB key | [[TAB пернесі]] | клавиша TAB |- | Tab Order | өту бірізділігі | последовательность перехода |- | tab stop | қадамды шегініс шебі | позиция табуляции |- | table | [[кесте]] | таблица |- | table cell | кесте ұяшығы | ячейка таблицы |- | table of contents | мазмұны | оглавление |- | Tabs | қадамды шегіндіру | табуляция |- | Tabular | Кестелік | табличный, ленточный |- | tag | [[тег]] | тег |- | tag line | [[ұран]] | девиз |- | target | мақсат | назначения, конечный |- | Task | тапсырма | задача |- | task list | тапсырмалар тізімі | список задач |- | task pane | тапсырмалар аймағы | Область задач |- | Task Request | тапсырма сұрағы | Поручение |- | Taskbar | тапсырмалар үстелі | панель задач |- | taskbar button | тапсырмалар үстелінің батырмасы | кнопка панели задач |- | TaskPad | күнделік тапсырмалар | Панель задач |- | TCP | TCP беру реті | протокол TCP |- | TCP/IP | TCP/IP беру рет | протокол TCP/IP |- | Telephone | [[Телефон]] | телефон |- | telephone book | телефон анықтамасы | телефонный справочник |- | Tell Me More | Қосымша мәліметтер | Дополнительные сведения |- | template | үлгі | шаблон |- | Temporary | Уақытша | временный |- | Tentative | Белгісіз | Под вопросом |- | tentative confirmation | шартты құптау | условное подтверждение |- | Test | Тексеру | проверять |- | Text | [[Мәтін]] | текст |- | Text alignment | мәтінді туралау | выравнивание текста |- | Text Area | мәтін аумағы | Область текста |- | text box | мәтін жолағы | поле |- | Text direction | Мәтін бағыты | направление текста |- | text editor | мәтіндік өңдегіш | текстовый редактор |- | text file | мәтіндік файл | текстовый файл |- | text format | мәтін жолағы | текстовое поле, надпись |- | text formatting | мәтін пішімі | формат текста |- | text only | тек қана мәтін | только текст |- | Text Size | мәтін мөлшері | размер текста |- | text wrapping | мәтін тасымалдау | перенос текста |- | textbox | мәтіндік жолақ | текстовое поле |- | texture | сурет құрамы | Рисунок текстуры |- | theme | тақырып | тема |- | Then by | содан кейін | затем по |- | thesaurus | тезаурус | тезаурус |- | This field | осы жолақ | это поле |- | This Folder | осы қалта | эта папка |- | thousand separator | мыңдық бөлгіш | разделитель групп разрядов |- | thread | ағын | поток |- | thumbnail | [[нобай]] | эскиз |- | tick marks | бөліктер | деления |- | Tight | Тығыз жанасыңқы | По контуру |- | tilde | [[ирек]] | тильда |- | Tile | қатарластыру | замостить |- | Tile Vertically | солдан оңға қатарластырып | Слева направо |- | tiled windows | қатар | рядом |- | Time | [[Уақыт]] | время |- | Time format | Уақыт пішімі | формат времени |- | time stamp | уақыт бұрыштамасы | штамп времени |- | time zone | [[уақыт белдеуі]] | Часовой пояс |- | tint | реңк | оттенок |- | tip | кеңес | совет |- | title text | мәтін тақырып аты | Заголовок |- | Today | Бүгін | сегодня |- | toggle | ажырата қосу | Переключить |- | toggle key | қосқыш | переключатель |- | token | байрақша | маркер |- | tool | құрал | средство |- | Toolbar | Құралдар үстелі | панель инструментов |- | toolbar button | құралдар үстелі батырмасы | кнопка панели инструментов |- | toolbar icon | құралдар үстелі белгішесі | кнопка (значок) панели инструментов |- | toolbox | кұралдар жиыны | набор элементов управления |- | Tools | Құралдар | Сервис |- | Top | жоғары | верх, верхний |- | topic | бөлім | раздел |- | Total | жиыны | всего, итог |- | total row | жиын жол | Строка итогов |- | Track | жолшық | дорожка |- | trackball | трекбол | трекбол, шар |- | trademark | [[сауда белгісі]] | товарный знак |- | transaction | бірізді амалдар | транзакция |- | transfer | орын ауыстыру | перемещение |- | Transform | Түрлендіру | преобразовать |- | transition | өту | переход |- | Translate | Аударма | Перевод |- | transmission | берілім | передача |- | transmit | беру | передавать |- | Transparency | Ашаңдық | Прозрачность |- | Transparent | ашаң | прозрачный |- | trap | треппинг | треппинг |- | tree | бұтақ | дерево |- | tree structure | бұтақты құрылым | древовидная структура |- | trend | тренд | тренд |- | trendline | тренд сызығы | линия тренда |- | trigger | триггер | триггер |- | Troubleshoot | ақаулықты жою | устраненять неполадку |- | troubleshooting | ақаулықтарды жою | устранение неполадок |- | TrueType font | [[TrueType қаріпі]] | шрифт TrueType |- | truncated | қиылған | усеченный |- | trust | сенім | доверие |- | Try Again | Әрекетті қайталау | Повторить попытку |- | Turn Off | Өшіру | выключить |- | turn on | Қосу | включить |- | two-dimensional | [[екі өлшемді]] | двухмерный |- | type | теру | тип |- | type | түрі | тип |- | type library | түрлер жинағы | библиотека типов |- | unavailable | қол жеткізгісіз | недоступный |- | uncheck a check box | кұсбелгіні алу | снять флажок |- | Undelete | Өшірілгенді келтіру | восстановить |- | Underline | асты сызылған | Подчеркнутый |- | underscore | астыңғы сызық | подчерк |- | Undo | Болдырмау | отменить |- | undock | ажырату | отстыковать |- | Undock Computer | Компьютерді ажырату | Отстыковать компьютер |- | Ungroup | Топсыздандыру | разгруппировать |- | Unhide | жасырылғанды көрсету | отобразить, показать, показать скрытое |- | [[Unicode]] | [[Юникод]] | Юникод |- | uninstall | жою | удалить |- | unique | бірегей | неповторяющийся, уникальный |- | unit | бірлік | единица |- | unit of measurement | өлшем бірлігі | единица измерения |- | Unsubscribe | Жазылудан айну | отменить подписку |- | untitled | аталмаған | Без имени |- | Update | Жаңарту | обновление |- | upgrade | жаңарту | обновить |- | upload | Кері қотару | выгрузить |- | UPPERCASE | Бас әріптер | прописными буквами |- | Upsizing Wizard | SQL Server пішіміне түрлендіру Шебері | мастер преобразования в формат SQL Server |- | usage analysis | талдаманы қолдану | анализ использования |- | use as default | әдепкілік қолдану | использовать по умолчанию |- | User | [[пайдаланушы]] | пользователь |- | user account | тіркелгі | учетная запись пользователя |- | user interface | [[пайдаланушылық тілдесу]] | пользовательский интерфейс |- | User name | пайдаланушының аты | имя пользователя |- | user profile | пайдаланушы профайл | профиль пользователя |- | user-defined | пайдаланушы анықтайтын | Дополнительные |- | User's Guide | пайдаланушы ңұсқау | Руководство пользователя |- | valid | шектік | допустимый |- | valid XML | XML рұқсатты | допустимый XML |- | validate | шектілігін тексеру | проверить |- | validation | шектілік тексерім | проверка |- | validation rule | шектілікті тексеру ережесі | условие на значение, правило проверки на значение |- | Value | мән | значение |- | variable | [[айнымалы]] | переменная |- | variance | [[майдалық]] | Дисперсия |- | verification | тексерім | проверка |- | Version | [[Нұсқа]] | версия |- | Vertical | Тік | вертикальный |- | vertical alignment | тігінен туралау | выравнивание по вертикали |- | vertical scroll bar | тігінен айналдыру жолағы | вертикальная полоса прокрутки |- | Vertical Text | тік мәтін | вертикальная надпись, вертикальный текст |- | Vertically | тігінен | По вертикали |- | video | [[бейне]] | видео |- | video adapter | бейне бейімдеуіш | видеоадаптер |- | View | Көрініс | Вид |- | view button | қарап шығу батырмасы | кнопка просмотра |- | View Item | элементті қарап шығу | Просмотреть элемент |- | View Source | Қайнарды қарап шығу | Источник |- | viewer | қарап шығу құралы | средство просмотра |- | Views Bar | көріністер үстелі | панель представлений |- | virtual | виртуальді | виртуальный |- | virtual server | виртуальді сервер | виртуальный сервер |- | virus | [[вирус]] | вирус |- | virus detection | вирустарды табу | обнаружение вирусов |- | virus protection | вирустардан қорғану | защита от вирусов |- | visible | көрінетін | видимый |- | visit | кіріп-шығу | посетить |- | visual | көрнекі | естественное |- | Volume | 1. үнділік;<br />2. Бөлім | 1. громкость;<br />2. том |- | Wait | күту | ждать, ожидать |- | wallpaper | [[тұс реңі]] | обои |- | warning | Ескерту | предупреждение |- | warning message | Ескерту хабары | предупреждающее сообщение |- | watermark | [[су таңба]] | водяной знак, подложка, филигрань |- | web | [[Веб]] | Веб |- | Web author | веб-жасақтауыш | разработчик веб-узла |- | Web browser | веб-шолғыш | обозреватель, обозреватель Интернета, веб-обозреватель |- | Web components | веб-құраластар | веб-компоненты |- | Web discussion | веб-талқылау | веб-обсуждение |- | Web folder | веб-қалта | веб-папка |- | Web Help | веб-анықтама | веб-справка |- | Web Page | веб-бет | веб-страница |- | Web Part | веб-бөлік | веб-часть |- | Web publishing | Вебте жариялау | публикация в Вебе |- | Web site | веб-сайт | веб-узел |- | Web Tutorial | Веб оқулығы | Учебник по Интернету |- | Weekday | Жұмыс күні | рабочий день |- | Weekly | Апта сайын | еженедельно |- | Weight | [[Салмақ]] | вес, толщина |- | What's New | Жаңалықтар | Новинки |- | What's this? | Бұл не? | Что это такое? |- | Width | Ені | ширина |- | wildcard | қойылмалы таңба | подстановочный знак |- | window | терезе | окно |- | window border | терезенің шегі | граница окна |- | window corner | терезенің бұрышы | угол окна |- | window size | терезенің өлшемі | размер окна |- | window title | терезе тақырып аты | заголовок окна |- | Windows Explorer | Жетектегіш | Проводник |- | Windows Setup | Windows орнату | Установка Windows |- | wizard | шебер | мастер |- | Word | сөз | слово |- | Word Count | Сөзсанақ | Статистика |- | word processing | мәтіндерді пысықтау | обработка текстов |- | word processor | мәтіндік процессор | текстовый процессор |- | Word Wrap | Сөздерді тасымалдау | перенос по словам |- | work offline | дербес жұмыс | Работать автономно |- | workbook | жұмыс кітабы | книга |- | workgroup | жұмыс тобы | рабочая группа |- | workgroup information file | жұмыс тобының файлы | файл рабочей группы |- | worksheet | жұмыс парағы | лист |- | workspace | жұмыс кеңістігі | рабочая область |- | workstation | [[жұмыс компьютер]] | рабочая станция |- | Wrap to window | терезенің ішінде тасымалдау | В границах окна |- | write | жазу | записывать |- | write-only | тек жазу үшін | только для записи |- | write-protected | жазудан қорғалған | защищен от записи |- | X Value | X мәні | значение [по оси] X, значение по горизонтали |- | XML data | XML деректер | данные XML |- | XML element | XML элемент | XML-элемент |- | XML schema | XML сұлба | схема XML |- | Y Value | Y мәні | значение [по оси] Y, значение по вертикали |- | Year | [[Жыл]] | год |- | Yes | Иә | да |- | Yes To All | Иә, барлығы үшін | да для всех |- | ZIP code | Пошталық индекс | почтовый индекс |- | Zone | аймақ | зона |- | zoom | ұлғайту | увеличить |- | zoom in | ірілеу | крупнее |- | zoom out | кішілеу | мельче |} '''Басы.''' Жалғасын [[Компьютерлік терминдердің қысқаша сөздігі 2]] деген беттен қараңыз. == Тағы қараңыз == * [[Windows сөзнамасы]] * [[Уикипедия:MediaWiki сөзнамасы]] == Сыртқы сілтемелер == * [http://comport.region.kz/forum/download/file.php?id=1455 Орысша-қазақша-ағылшынша қысқаша сөздігі] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110622022123/http://comport.region.kz/forum/download/file.php?id=1455 |date=2011-06-22 }} * [http://kk.wiktionary.org Ашық қазақ сөздігі] {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Компьютер]] [[Санат:Microsoft Windows]] [[Санат:Microsoft Office]] [[Санат:Қазақ терминологиясы]] p94igfc1if766ad3zc7oi4cwbw89f0n 0 14396 3414785 3205159 2024-12-27T18:22:13Z Muzaffar Turgunov 120280 3414785 wikitext text/x-wiki {{Мереке|holiday_name=Жаңа жыл|date=Григориан күнтізбесі бойынша жылдың бірінші күні (1 қаңтар)|celebrations=Отшашулар, отбасылық мерекелер, кештер|relatedto=Рождество, Жаңа Жыл қарсаңында, Ескі Жаңа Жыл|begins=31 желтоқсан|ends=1 қаңтар|type=мейрам}} '''Жаңа жыл''' — жаңа [[күнтізбелік жыл]] басталып, күнтізбенің жыл саны бірге өсетін күн не уақыт. Қазіргі уақытта ең таралған [[Григориан күнтізбесі]] бойынша ол мейрамды [[1 қаңтар|1 қаңтарда]] атап өтеді. [[Сурет:Juletræet.jpg|thumb|[[Жаңа жылдық шырша|Жаңа жыл шыршасы]] - жаңа жыл мейрамның басты символы]] Басқа халықтар мен діндік топтар басқа [[Күнтізбе|күнтізбелерді]] қолданғандықтан, басқаларда жаңа жыл басқа күндерде өткізуі мүмкін. [[Қытай жаңа жылы]], [[ислам жаңа жылы]] және [[еврей жаңа жылы]] оның жақсы мысалы болып табылады. [[Ирандықтар]] мен [[Орта Азия|орта Азиядағы]] [[түркілер]] жаңа жылдың орнына [[22 наурыз|22 наурызда]] [[Наурыз мейрамы|Наурыз мейрамын]] өткізеді. [[Ортағасыр|Ортағасырда]] [[Юлиан күнтізбесі]] әлі қолданыста болғанда [[Батыс Еуропа]] елдердің биліктері жаңа жылды басқа күндерге жылжытқан, сондықтан олар мейрамды [[1 наурыз]], [[25 наурыз]], [[Пасха]], [[1 қыркүйек]] немесе [[25 желтоқсан|25 желтоқсанды]] өткізген. Кейін елдер мерекені белгілі бір күнтізбенің бір күнінде өткізуге келісті. == Жаңа жыл туралы == '''[[Жаңа жыл]]''' – әлемдегі қуанышқа толы ең ғажайып мерекелердің бірі. Жаңа жыл сиқырлы, әрі қайталанбас таңғажайып мереке деп саналады [[Қазақтар]] үшін '''Жаңа жыл мерекесін'' [[Наурыз мейрамы|наурыздың]] 22-сінде, [[Күндіз|күн]] мен [[түн]] теңелген қасиетті мезгілде басталған. Түрлі тарихи басылымдарда Жаңа жылды әшекейлі [[шырша]]мен қарсы алу дәстүрін [[Ресей]]де 1700 жылы қаңтардың 1-інде I Петрдің енгізгені, дәл осы жылы Ресейде жаңаша жыл санау басталғаны, I Петрдің өзі басқарған Мәскеудегі мейрамның таңға дейін созылғаны жазылып жүргенімен, бірқатар этнограф-тарихшылар қыпшақтардың шырша мерекесі болғанын, Жаңа жылдың – көшпелілердің де байырғы мейрамы екенін жазады. == Тарихы == Мұрат Әджінің «Қыпшақтар» атты кітабында «Шыршалар мерекесі» деген тарау бар. Оның жазуынша, мереке ең басында құдайлар мен аруақтар мекені – жер шарының тура кіндігінде тіршілік еткен Жер – Судың (Иерсу) құрметіне арналыпты. Жер – Судың жанында ақ сақалды Үлкен (Ульген) есімді шал жүрсе керек. Түркілер оны үнемі әдемі қызыл шекпен киіп жүрген қалпында көріпті. Мұрат Әд-жінің дәлелдеуінше, ежел-гі алтайлықтар шыршалар мерекесін 25 желтоқсан-да, Күннің Түнді «жеңген» кезінен бастап, түркілер Күннің қайта оралғанына қуанып, Үлкенге (Ульген) алғыстарын жаудырыпты, оған тәу етіпті. Дұғаларымыз Тәңірінің құлағына шалынса деген үміт-арманмен Үлкеннің сүйікті ағашы – шыршаны үйлеріне әкеліпті. Бұтақтарына неше түрлі әсем шүберектер байлапты. Сонан соң дөңгелене қол ұстасқан қалпы шыршаны айналып: «Түн кетіп, Күн келсін», деп ән салған. Осылайша Мұрат Әджі бауырымыз Жаңа жыл түніндегі «үлде мен бүлдеге» бөленген шырша мерекесінің І Петр патшадан да әріде болғанын баяндап, ол түркілер дәуірінде сол халықта тойланған деп дәлелдейді. Белгілі этнограф – тарихшы Ақселеу Сейдімбек Жаңа жылдың көшпелілер мейрамы екендігі туралы былай дейді: «Өмір – тіршілікте шарттылықтар өте көп. Сол шарттылықтардың ең ғажабы, адам баласының уақытты межелеуіне қатысты. Мәселен, осы күндері бү-кілхалықтық қуаныш ретінде тойланып жатқан Жаңа жыл мейрамын алайықшы. Қалыптасқан ұғым бойынша, Жаңа жыл, яғни1-қаңтар, Иса пайғамбардың туған күні. Бүкіл христиан әлемі осылай деп түсінеді, осындай деп тойлайды. Ол тойына «Рождество Христова» деп ат берген. Орыстар православ сенімінде болғандықтан, бұрынғы Юлиан күнтізбесінің межесі бойынша, желтоқсан-ның 25-і Исаның туған күні деп тойлайды. Тарихи дерек бойынша, 532 жылға дейін бүкіл Еуропа Диоклитан календарын тұтынған. Ол христиан дініне қарсы адам. Сол кезде христиан дінін басқарушы кординалдардың бір бас-қосуында жыл басын Иисустың туған күнімен бастау жөнінде қарар қабыл-данады. Бір қызығы, сол басқосуға қатыс қандардың ішінде Исустың туған күнін ешкім білмейтін болып шығады. Сонда босаға жақта отырған скифтен шық-қан есепші-жұлдызшы кішкене Диониси деген кісі: «Жарықтық, Иса пайғам-бардың туған күнін мен білуші едім. Ол осыдан аттай 532 жыл бұрын дүниеге келген», - дейді. Оған ешкім де дау айта алмайды. Өйткені, Иса пайғамбардың туған жылын айғақтайтын ешқандай тарихи дерек болмайтын. Ал кішкене Дионисидің аузынан шыққан 532 деген сан көшпелілер үшін киелі сан болатын. Яғни, көшпелілер табынатын аспан денелері – Ай 19 жылда бір рет дөңгелегін жаңғыртып отырады. Осы Айдың дөңгелегінің саны 19 бен Күннің дөңгелегінің саны 28-дің көбейтіндісі – 532. Демек, Жаңа жылды тойлағанда бұл мерекенің де көшпелілер пайымымен байланысты екендігін ескерген жөн. Өкінішке орай, бұл деректер бүкіл халықтың жадының игілігі бола алмай келе жатыр. Дегенмен, В.В.Цибульскийдің «Луно-солнечный календарь стран Восточный Азии», М.Ысқақовтың «Халық календары», Х. Әбішевтің «Аспан сыры» атты кітаптарында осы деректер қызықты баяндалады. Қысқасы, сол деректерге ден қойғанда, Жаңа жыл таза көшпелілердің мейрамы екенін мойындауға тура келеді. Бірақ Еуропаға бұл мейрам жерсінді. Бұған [[Аяз ата]], шырша, шырақ жағу деген сияқты Еуропа елдері өздерінің этнографиялық реңктерін беріп, байытты. Содан бүгінгі күні мүлдем танымастай өзгеріп, Еуропалық мейрам болып шыға келді. Діни күнтізбе бойынша, [[Иса Мәсих|Исаның]] туған күні қаңтардың 1-і емес, одан 6 күн бұрын аталып өтеді. === Жаңа жыл Кеңес дәуірінде === [[Жаңа жыл]] туралы көпшілігіміз біле бермейміз. Ол мейрам қайдан шықты, кімдер тойлаған еді және жаңа жылмен христиан дінінің қатынасы бар ма?. Қала берді жаңа жыл туралы мұсылмандар қандай ойда немесе ол [[Мейрам|мейрамның]] [[Мұсылман|мұсылмандарға]] қаншалықты қатысы бар? Алдымен айтармыз: [[Кеңес Одағы|Кеңес Одағында]] [[1927]]-[[1936 жыл|1936 жылдары]] жаңа жылды тойлап, шырша тігуге тыйым салынған болатын. Тек [[1937 жыл|1937 жылы]] ғана [[Сталин|Сталиннің]] бұйрығымен [[1 қаңтар|1 қаңтарда]] шырша тігіліп, жаңа жылды тойлауға рұқсат берілді. [[1937 жыл|1937 жылға]] дейінгі шыршалардың басында 8 бұрышты жұлдыз болған, тек [[1937 жыл|1937 жылы]] [[Кеңес Одағы|Кеңес Одағының]] үкімі бойынша 8 жұлдыздың орнына 5 жұлдыз қолданылатын болды.<ref>1. «Кім кінәлі? Мақалалар, әңгімелер, аудармалар». Ұлықбек Алиакбарұлы. Шымкент-2011 ж. 104-бет. ББК 86.38 - 82.3 (Қаз) ISBN – 9965-903-02-6 «Алтын алқа» баспасы</ref> [[Сурет:The_Adoration_of_the_Shepherds,_El_Greco.jpg|нобай|[[Эль Греко]]. «Рождество»]] == Жаңа жыл және Рождество == [[Рождество]] [[Христово]] мен жаңа жылдың шығуы туралы қысқаша мәліметтер берер болсақ: Бірінші ғасырда, яғни, Милади жыл санағы бойынша, [[христиан діні]] пайда болған кезде, діннің екі жауы болған. «[[Үштік|Үштік»]] ([[Троица]]), яғни Құдайды үшеу деп білген митраизм түріндегі язычниктер және монетизмді уағыздайтын [[юдаизм]]. [[Язычниктер]] Құдайды үшеу деп үштік түрінде уағыз ететін. Енді сол үштік сенімді уағыздайтындардан мысал келтірейік. Вавилондық үштік – [[Ану]], оның баласы [[Энлиль]] және [[Энки]]. Римдік үштік – [[Юпитер]], [[Юнана]] және [[Минерва]]. Семиттік үштік – [[отец]], [[сын]] и [[мать]] яғни әке, шеше және бала. Бұлардан басқа индуистік – [[Брахма]], [[Вишну]] және [[Шива]]. Парсылардың [[Ормузд]], [[Митра]], [[Ахриман]] және [[Египеттік Осирис]], [[Исида]] және [[Гор]] немесе [[Эмпефт]], [[Эйктион]], [[Пта]] деп те аталады. Халдейлік [[Бел-Сатурн]], [[Бел-Юпитер]] (сарапшы), [[Бел-Хом]] (Аполлон). Соңғы үштік үшеуі қосылып ұлы Құдай деп аталады. Бұл үштіктердің барлығы христиан дініндегі үштіктермен тұп-тура келеді. Әсіресе Буддалықтардың үштіктері сай келеді. Буддалықтардың үштіктерін айтып өткеніміздей Брахма, Вишну және Шивадан құралады. Брахманы әке деп атайды. Вишнуды пастырь және пророк деп көреді. Ал Шиваны иләһи руһ деп ойлайды. Бұл үштік «Тримутра» орыс тіліне тройца деп аударылады. Олар бұл үштік терең құпия деп түсінеді. Құпия болғаны себепті оны ешкім білмейді және түсінбейді дейді. Бұл құпия адамзат баласы әлемдік дух Брахматмамен қосылған кезде ғана біледі дейді. Бұл атап өткен үштіктеріміз [[Жерорта теңізі|Жерорта теңізінің]] жағалауында Христиан дінінен бұрын пайда болған. Барлығыда бұл үштікті құпия ретінде санайды. Христиан діні пайда болған кезде осы діни ағымдар өздерінің діни сенімдерін христиан дініне кіргізіп, оны да өздерінің қатарына қосып алған. Сіздерге түсінікті болу үшін мысал келтірейін: Егер жас қозы қасқырлардың арасына түссе не болады? Міндетті түрде қасқырлар қозыны талан-таражға салып жеп қояды. Сол сияқты христиан діні де жас баладай дүниеге келген кезде оны басқа сол кездегі діни ағымдар жеп қойған және өздері жаңа дінге өзгерістер енгізген.<ref>Құран кәрім, Қазақша мағына және түсінігі. Х. Алтай.</ref> [[Сурет:Trinidad_El_Greco2.jpg|солға|нобай|345x345 нүкте|[[Троица]], [[Эль Греко]], [[Прадо]] мұражайы, [[Мадрид]]]] == Жаңа жыл және Христиан діні == Иса а.с. Масихті христиан әлемі [[Құдай]] деп таниды. Сол сияқты [[Митра]] да парсы құдайы, [[Осирис]] Египет құдайы, [[Вакх]] грек құдайы, [[Кришна]] [[Үндістан]] құдайы, Будда буддизмнің негізін салушы оны да құдай деп есептейді. [[Заратустра]] [[Зарасторизм|Зарасторизмнің]] негізін салушы. Бұлардың барлығы да құдай деген атауға ие. Бұлардың туған күндерінде де ұқсастықтар бар. Барлығы сол желтоқсанның 25-де дүниеге келген екен. Рим империясында көпқұдайшылдар өздері жартылай құдай жартылай адам деп табынатын Митраның туған күнін (Рождествосын) сән-салтанатпен атап өтетін болған. Олардың жалған діні бойынша Митра 25 желтоқсан күні бір үнгірде жануарлар арасында туған. Тура осы сияқты славяндар да христиан дінін қабылдаудан бұрын көп жалған құдайларының біреуі болған Коляданың Рождествосын тойлаған (олардың Рождествода айтатын әндері бүгін де «колядки» деп аталады). Ел арасында кең тараған бұл мерекені ығыстырып тастау үшін ІҮ-ғасырда бұрын сол Митраның бас табынушысы болған, кейіннен христиан дінін жаңадан қабылдаған Византия империясының императоры Константин 25-желтоқсанды Иисустың (Иса а.с.) туған күні деп жариялаған. Оған дейін Исаға тиісті бұндай атаулы күнді ешкім білмеген де, тойламаған да. Көпқұдайшыл болған римдіктердің сенімі бойынша, егер адам өз үйіне лавр (үнемі жасыл болып өсетін ағаштың бір түрі) ағашын тігіп қойса, онда оның үйінен көктем кетпейді-мыс. Сондықтан да, олар сол ағашты өз үйлеріне әр қыс келген сайын тігіп қоятын болған. Герман тайпалары да солай істеген. Бірақ лаврдың орнына олар ель (шырша) ағашын пайдаланған. Көріп тұрғанымыздай, бұл да Исаға және оның Рождествосына қатысы жоқ. [[Сурет:World_Muslim_Population_Pew_Forum.png|оңға|нобай|360x360 нүкте|Әлемдегі мұсылман жұртының пайызы]] == Жаңа жыл мұсылман мемлекеттерінде == Мұсылман мелкеттері оның ішінде біршама араб мемлекеттерінде жаңа жыл тойланып жатады. Мысалы [[Египет]], [[Ливан]], [[Сирия]], [[Біріккен Араб Әмірлігі]]. [[Египет]] пен [[Ливан|Ливанда]] жергілікті, тұрғылықта христиан арабтар бар. Осы себепті онда [[Рождество]] мен жаңа жыл тойланып жатады. Сирия туризмге ашық ел. Туризмді сылтауратын Батыстан көптеген христиандар, миссионерлер ағылып келіп жатады. Олар құр келмей әлгі жаңа жыл мен [[Рождество|Рождестволарын]] арқалай келеді. Өз діндеріне кіргізу үшін ақшалай марапаттар жасайды. Бірақ жаңа жыл барлық араб елдерінде тойланбайды. Мысалы [[Сауд Арабия|Сауд Арабияда]] 31 желтоқсаннан 1 қаңтарға қараған түні жаңа жылды тойлайтын болсаңыз жауапқа тартыласыз. Жаңа жылды тойлағандар қамауға алынып, жазаланады. <ref>Құран Карим. Араб тіліндегі нұсқасы. Сауд Арабиясы. Медине қаласы.</ref> == Ұлттардың жаңа жылды өткізуі == [[Сурет:McCutcheonNY1905.jpg|нобай|304x304 нүкте|[[Джон Т. МакКатчен|Джон Т. МакКатченның]] "[[жаңа жыл сәбисі]]" карикатурасы. Суретте 1905 жыл 1904 жылды қуып тарих кітабына қамады.]] * Еуропа мен Америка Батыс Еуропа халықтарында жаңа жылды [[Григориан күнтізбесі]] бойынша [[1 қаңтар|1 қаңтарда]] өткізеді. * Болгария [[Болгария|Болгарияда]] сағат тілі 12-ні соққанда барлық үйде жарық сөне бастайды. Сол кезде әркім көңілі қалаған адамымен 3 минут бойы сүйседі екен. [[Дастарқан|Дастарқанға]] міндетті түрде самса қойылады екен. * Мажарстан [[Мажарстан|Мажарстанда]] дастарқанға [[Үйрек еті|үйрек]] пен [[тауық еті]] қойылмайды. Себебі мажарлар құстардың барлығын “Бақыт құсының” туыстары деп есептейді екен. * Италия Итальяндықтар ескі жылдың соңғы сағаттарында ешкіммен ренжіспеуге және ешкіммен қарыз ақша алмауға тырысады екен. Жаңа жылдың алғашқы түнінде үйлеріндегі сынған ыдыстарын, ескірген жиһаздарын аулаларына шығарып тастайды екен. * Эквадор [[Эквадор]] елінің халқы Жаңа жылда [[Сабан|сабаннан]] жасалған қарақшыны ескі жылдың символы ретінде далада жағылған отқа өртеп жібереді. * Франция [[Франция|Францияда]] адамдар Жаңа жыл кешінде жомарт болуға құмар келіп, [[Мейрамхана|мейрамханалар]] адамдарды тегін тамақтандырып қана қоймай кетерінде сыйлықтар береді. * Нидерланд [[Нидерланд|Нидерландта]] Жаңа жыл кешіндегі дастарқанға [[жүзім]] салып пісірген нан тағамы қойылады. Бұл тағам жылына бір-ақ рет дайындалатын көрінеді. * Финляндия [[Финляндия|Финляндияда]] Жаңа жыл кешінде тұрмыс құрмаған бойжеткендер кебістерін иықтарынан асыра лақтырады, кебіс есікке тұмсығымен тисе, сол жылы жолы болып, сол жылда тұрмысқа шығады деп есептеген. * Куба [[Куба|Кубада]] сағат 12-ні соққан кезде, әркім 12 түйір жүзім жейді. * Ұлыбритания [[Ұлыбритания]] алғаш ашық хаттарды (открытка) шығарған ел болып есептеледі. Сондықтан да Жаңа жылда осы елдің әр жанұясы таныстарын ашық хат арқылы құттықтағанды ұнатады. * Үндістан [[Үндістан]]да Жаңа жыл - [[Дивали]] жарық пен оттар мерекесі деп аталады екен. Осы күні қалалар мен ауылдардың барлығы оттың ішінде тұрғандай жарқырап кететін көрінеді. Әйел адамдар көшеге шығып жерге түрлі оюлы суреттер салып, оларға [[ұн]], [[топырақ]] сеуіп, [[шырақ]]тар жағып көркемдейтін көрінеді. * Еврейлер [[Еврейлер]]дің Жаңа жыл - [[Рош Хошан]] қазан, қараша айларында тойланады. Бұл күні адамдар [[алма]] мен нанға [[Ара балы|бал]] жағып жейді. Жаңа жыл таңы діндарлардың қойдың мүйізінен жасалған труба арқылы адамдарды синагогқа құдайдың алдында өткен жылда жасаған кемшіліктері, күнәлары болса кешірім сұрауға шақырудан басталады. Осыдан кейін Жаңа жылды күнәдан тазарып, жаңадан бастауға мүмкіндік туады. * Мьянма [[Бирмалық]] жаңа жылы - 13-16 сәуір арасындағы өткізілетін [[Тінжан]] мейрамы. Тінжан уақытында адамдар бір-бірінің үстеріне су шашып құттықтайды. * Пост-кеңістік елдер Кейбір пост-кеңістік елдерде ([[Ресей]], [[Беларусь]], [[Украина]], [[Қазақстан]], [[Қырғызстан]], [[Армения]] т.б.) жаңа жыл [[Католик шіркеуі|Католик]] [[Рождество]] мейрамы сияқты өткізіледі. Үйге [[Жаңа жылдық шырша|Жаңа жылдық шыршаны]] кіргізіп, оны әшекейлейді. Жыл бойы өзін өзі жақсы ұстаған балаларға сыйлықтарды беретін [[Аяз ата]] ([[Орыс тілі|орыс.]] ''Дед Мороз'', [[Беларус тілі|бел.]] ''Дзед Мароз'', [[Украин тілі|укр.]] ''Дід Мороз'', [[Қырғыз тілі|қырғ.]] ''Аяз ата'', [[Армян тілі|арм.]] ''Ձմեռ Պապ''/[[Кириллица|кирил]] ''Дзмер Пап'') - [[Санта Клаус|Санта Клаустың]] аналогы болып саналады. * Орта Азия мен ирандық халықтар [[Ауғанстан]], [[Әзірбайжан]], [[Кипр]], [[Иран]], [[Қазақстан]], [[Солтүстік Македония|Македония]], [[Тәжікстан]], [[Түрікменстан]], [[Өзбекстан]] елдерде, [[Күрдтер]] және тағы да басқа [[Мұсылман]] халықтарында жаңа жыл [[наурыз]] айында [[Наурыз мейрамы]] тойланады. Бұл қазіргі күнтізбе бойынша наурыздың 22-ші жұлдызына сәйкес келеді. Бұл күні күн мен түн тенеседі. * Қытай [[Қытай]]да Жаңа жыл мерекесі көшеде барабандар, темір тәрелкелер соғылып, фейерверктер атылып, жаңа жыл салтанатын билеген айдаһарлар шеруі бастайды екен. Дастарқанға туралған [[Нарцисс|нарцис гүлі]]н қою дәстүрге айналған. Жаңа жыл мерекесі он бес күнге созылады. Бұл қаңтардың аяғы мен ақпан айының басына келеді. = 1-ші қаңтарға жерсіну = 1-ші қаңтар қайттан әмбебап жаңа жыл болу үшін көп уақыт кеткен. Жаңа жылды 1-ші қаңтар деп жерсінудің жылдарын көрсететін кестесі: {| class="wikitable" |+ !Ел !Жерсіну жылы |- |[[Әулие Рим империясы]] (~Германия) |1544 |- |[[Испания]], [[Португалия]], [[Польша]] |1556 |- |[[Пруссия]], [[Дания]], [[Швеция]] |1559 |- |[[Франция]] |1564 |- |[[Нидерланд]]<nowiki/>тың өңтүстігі |1576 |- |[[Лотарингия]] (~Бельгия) |1579 |- |[[Нидерланд]] |1583 |- |[[Шотландия]] |1600 |- |[[Тускания]] (~Италия) |1721 |- |[[Ресей]] |1725 |- |[[Ұлыбритания]] (Шотландиядан басқа), [[Ирландия]] |1752 |- |[[Жапония]] |1873 |- |[[Қытай республикасы (1912-1949)|Қытай]] |1912 |- |[[Грекия]] |1923 |- |[[Түркия]] |1926 |- |[[Тайланд]] |1941 |} == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} == Сыртқы сілтемелер == {{Сыртқы сілтемелер}} [[Санат:Қазақстан мейрамдары]] [[Санат:Халықаралық мейрамдар]] [[Санат:Күнтізбе]] [[Санат:Жаңа жыл]] [[Санат:Ақпан мейрамдары]] [[Санат:Наурыз мейрамдары]] [[Санат:Сәуір мейрамдары]] klbyd4c18x16c09cnn66h2v42w8lihf 3414786 3414785 2024-12-27T18:23:20Z Muzaffar Turgunov 120280 3414786 wikitext text/x-wiki {{Мереке|holiday_name=Жаңа жыл|date=[[Григориан күнтізбесі]] бойынша жылдың бірінші күні (1 қаңтар)|celebrations=Отшашулар, отбасылық мерекелер, кештер|relatedto=[[Рождество]], Жаңа Жыл қарсаңында, [[Ескі Жаңа Жыл]]|begins=[[31 желтоқсан]]|ends=[[1 қаңтар]]|type=мейрам}} '''Жаңа жыл''' — жаңа [[күнтізбелік жыл]] басталып, күнтізбенің жыл саны бірге өсетін күн не уақыт. Қазіргі уақытта ең таралған [[Григориан күнтізбесі]] бойынша ол мейрамды [[1 қаңтар|1 қаңтарда]] атап өтеді. [[Сурет:Juletræet.jpg|thumb|[[Жаңа жылдық шырша|Жаңа жыл шыршасы]] - жаңа жыл мейрамның басты символы]] Басқа халықтар мен діндік топтар басқа [[Күнтізбе|күнтізбелерді]] қолданғандықтан, басқаларда жаңа жыл басқа күндерде өткізуі мүмкін. [[Қытай жаңа жылы]], [[ислам жаңа жылы]] және [[еврей жаңа жылы]] оның жақсы мысалы болып табылады. [[Ирандықтар]] мен [[Орта Азия|орта Азиядағы]] [[түркілер]] жаңа жылдың орнына [[22 наурыз|22 наурызда]] [[Наурыз мейрамы|Наурыз мейрамын]] өткізеді. [[Ортағасыр|Ортағасырда]] [[Юлиан күнтізбесі]] әлі қолданыста болғанда [[Батыс Еуропа]] елдердің биліктері жаңа жылды басқа күндерге жылжытқан, сондықтан олар мейрамды [[1 наурыз]], [[25 наурыз]], [[Пасха]], [[1 қыркүйек]] немесе [[25 желтоқсан|25 желтоқсанды]] өткізген. Кейін елдер мерекені белгілі бір күнтізбенің бір күнінде өткізуге келісті. == Жаңа жыл туралы == '''[[Жаңа жыл]]''' – әлемдегі қуанышқа толы ең ғажайып мерекелердің бірі. Жаңа жыл сиқырлы, әрі қайталанбас таңғажайып мереке деп саналады [[Қазақтар]] үшін '''Жаңа жыл мерекесін'' [[Наурыз мейрамы|наурыздың]] 22-сінде, [[Күндіз|күн]] мен [[түн]] теңелген қасиетті мезгілде басталған. Түрлі тарихи басылымдарда Жаңа жылды әшекейлі [[шырша]]мен қарсы алу дәстүрін [[Ресей]]де 1700 жылы қаңтардың 1-інде I Петрдің енгізгені, дәл осы жылы Ресейде жаңаша жыл санау басталғаны, I Петрдің өзі басқарған Мәскеудегі мейрамның таңға дейін созылғаны жазылып жүргенімен, бірқатар этнограф-тарихшылар қыпшақтардың шырша мерекесі болғанын, Жаңа жылдың – көшпелілердің де байырғы мейрамы екенін жазады. == Тарихы == Мұрат Әджінің «Қыпшақтар» атты кітабында «Шыршалар мерекесі» деген тарау бар. Оның жазуынша, мереке ең басында құдайлар мен аруақтар мекені – жер шарының тура кіндігінде тіршілік еткен Жер – Судың (Иерсу) құрметіне арналыпты. Жер – Судың жанында ақ сақалды Үлкен (Ульген) есімді шал жүрсе керек. Түркілер оны үнемі әдемі қызыл шекпен киіп жүрген қалпында көріпті. Мұрат Әд-жінің дәлелдеуінше, ежел-гі алтайлықтар шыршалар мерекесін 25 желтоқсан-да, Күннің Түнді «жеңген» кезінен бастап, түркілер Күннің қайта оралғанына қуанып, Үлкенге (Ульген) алғыстарын жаудырыпты, оған тәу етіпті. Дұғаларымыз Тәңірінің құлағына шалынса деген үміт-арманмен Үлкеннің сүйікті ағашы – шыршаны үйлеріне әкеліпті. Бұтақтарына неше түрлі әсем шүберектер байлапты. Сонан соң дөңгелене қол ұстасқан қалпы шыршаны айналып: «Түн кетіп, Күн келсін», деп ән салған. Осылайша Мұрат Әджі бауырымыз Жаңа жыл түніндегі «үлде мен бүлдеге» бөленген шырша мерекесінің І Петр патшадан да әріде болғанын баяндап, ол түркілер дәуірінде сол халықта тойланған деп дәлелдейді. Белгілі этнограф – тарихшы Ақселеу Сейдімбек Жаңа жылдың көшпелілер мейрамы екендігі туралы былай дейді: «Өмір – тіршілікте шарттылықтар өте көп. Сол шарттылықтардың ең ғажабы, адам баласының уақытты межелеуіне қатысты. Мәселен, осы күндері бү-кілхалықтық қуаныш ретінде тойланып жатқан Жаңа жыл мейрамын алайықшы. Қалыптасқан ұғым бойынша, Жаңа жыл, яғни1-қаңтар, Иса пайғамбардың туған күні. Бүкіл христиан әлемі осылай деп түсінеді, осындай деп тойлайды. Ол тойына «Рождество Христова» деп ат берген. Орыстар православ сенімінде болғандықтан, бұрынғы Юлиан күнтізбесінің межесі бойынша, желтоқсан-ның 25-і Исаның туған күні деп тойлайды. Тарихи дерек бойынша, 532 жылға дейін бүкіл Еуропа Диоклитан календарын тұтынған. Ол христиан дініне қарсы адам. Сол кезде христиан дінін басқарушы кординалдардың бір бас-қосуында жыл басын Иисустың туған күнімен бастау жөнінде қарар қабыл-данады. Бір қызығы, сол басқосуға қатыс қандардың ішінде Исустың туған күнін ешкім білмейтін болып шығады. Сонда босаға жақта отырған скифтен шық-қан есепші-жұлдызшы кішкене Диониси деген кісі: «Жарықтық, Иса пайғам-бардың туған күнін мен білуші едім. Ол осыдан аттай 532 жыл бұрын дүниеге келген», - дейді. Оған ешкім де дау айта алмайды. Өйткені, Иса пайғамбардың туған жылын айғақтайтын ешқандай тарихи дерек болмайтын. Ал кішкене Дионисидің аузынан шыққан 532 деген сан көшпелілер үшін киелі сан болатын. Яғни, көшпелілер табынатын аспан денелері – Ай 19 жылда бір рет дөңгелегін жаңғыртып отырады. Осы Айдың дөңгелегінің саны 19 бен Күннің дөңгелегінің саны 28-дің көбейтіндісі – 532. Демек, Жаңа жылды тойлағанда бұл мерекенің де көшпелілер пайымымен байланысты екендігін ескерген жөн. Өкінішке орай, бұл деректер бүкіл халықтың жадының игілігі бола алмай келе жатыр. Дегенмен, В.В.Цибульскийдің «Луно-солнечный календарь стран Восточный Азии», М.Ысқақовтың «Халық календары», Х. Әбішевтің «Аспан сыры» атты кітаптарында осы деректер қызықты баяндалады. Қысқасы, сол деректерге ден қойғанда, Жаңа жыл таза көшпелілердің мейрамы екенін мойындауға тура келеді. Бірақ Еуропаға бұл мейрам жерсінді. Бұған [[Аяз ата]], шырша, шырақ жағу деген сияқты Еуропа елдері өздерінің этнографиялық реңктерін беріп, байытты. Содан бүгінгі күні мүлдем танымастай өзгеріп, Еуропалық мейрам болып шыға келді. Діни күнтізбе бойынша, [[Иса Мәсих|Исаның]] туған күні қаңтардың 1-і емес, одан 6 күн бұрын аталып өтеді. === Жаңа жыл Кеңес дәуірінде === [[Жаңа жыл]] туралы көпшілігіміз біле бермейміз. Ол мейрам қайдан шықты, кімдер тойлаған еді және жаңа жылмен христиан дінінің қатынасы бар ма?. Қала берді жаңа жыл туралы мұсылмандар қандай ойда немесе ол [[Мейрам|мейрамның]] [[Мұсылман|мұсылмандарға]] қаншалықты қатысы бар? Алдымен айтармыз: [[Кеңес Одағы|Кеңес Одағында]] [[1927]]-[[1936 жыл|1936 жылдары]] жаңа жылды тойлап, шырша тігуге тыйым салынған болатын. Тек [[1937 жыл|1937 жылы]] ғана [[Сталин|Сталиннің]] бұйрығымен [[1 қаңтар|1 қаңтарда]] шырша тігіліп, жаңа жылды тойлауға рұқсат берілді. [[1937 жыл|1937 жылға]] дейінгі шыршалардың басында 8 бұрышты жұлдыз болған, тек [[1937 жыл|1937 жылы]] [[Кеңес Одағы|Кеңес Одағының]] үкімі бойынша 8 жұлдыздың орнына 5 жұлдыз қолданылатын болды.<ref>1. «Кім кінәлі? Мақалалар, әңгімелер, аудармалар». Ұлықбек Алиакбарұлы. Шымкент-2011 ж. 104-бет. ББК 86.38 - 82.3 (Қаз) ISBN – 9965-903-02-6 «Алтын алқа» баспасы</ref> [[Сурет:The_Adoration_of_the_Shepherds,_El_Greco.jpg|нобай|[[Эль Греко]]. «Рождество»]] == Жаңа жыл және Рождество == [[Рождество]] [[Христово]] мен жаңа жылдың шығуы туралы қысқаша мәліметтер берер болсақ: Бірінші ғасырда, яғни, Милади жыл санағы бойынша, [[христиан діні]] пайда болған кезде, діннің екі жауы болған. «[[Үштік|Үштік»]] ([[Троица]]), яғни Құдайды үшеу деп білген митраизм түріндегі язычниктер және монетизмді уағыздайтын [[юдаизм]]. [[Язычниктер]] Құдайды үшеу деп үштік түрінде уағыз ететін. Енді сол үштік сенімді уағыздайтындардан мысал келтірейік. Вавилондық үштік – [[Ану]], оның баласы [[Энлиль]] және [[Энки]]. Римдік үштік – [[Юпитер]], [[Юнана]] және [[Минерва]]. Семиттік үштік – [[отец]], [[сын]] и [[мать]] яғни әке, шеше және бала. Бұлардан басқа индуистік – [[Брахма]], [[Вишну]] және [[Шива]]. Парсылардың [[Ормузд]], [[Митра]], [[Ахриман]] және [[Египеттік Осирис]], [[Исида]] және [[Гор]] немесе [[Эмпефт]], [[Эйктион]], [[Пта]] деп те аталады. Халдейлік [[Бел-Сатурн]], [[Бел-Юпитер]] (сарапшы), [[Бел-Хом]] (Аполлон). Соңғы үштік үшеуі қосылып ұлы Құдай деп аталады. Бұл үштіктердің барлығы христиан дініндегі үштіктермен тұп-тура келеді. Әсіресе Буддалықтардың үштіктері сай келеді. Буддалықтардың үштіктерін айтып өткеніміздей Брахма, Вишну және Шивадан құралады. Брахманы әке деп атайды. Вишнуды пастырь және пророк деп көреді. Ал Шиваны иләһи руһ деп ойлайды. Бұл үштік «Тримутра» орыс тіліне тройца деп аударылады. Олар бұл үштік терең құпия деп түсінеді. Құпия болғаны себепті оны ешкім білмейді және түсінбейді дейді. Бұл құпия адамзат баласы әлемдік дух Брахматмамен қосылған кезде ғана біледі дейді. Бұл атап өткен үштіктеріміз [[Жерорта теңізі|Жерорта теңізінің]] жағалауында Христиан дінінен бұрын пайда болған. Барлығыда бұл үштікті құпия ретінде санайды. Христиан діні пайда болған кезде осы діни ағымдар өздерінің діни сенімдерін христиан дініне кіргізіп, оны да өздерінің қатарына қосып алған. Сіздерге түсінікті болу үшін мысал келтірейін: Егер жас қозы қасқырлардың арасына түссе не болады? Міндетті түрде қасқырлар қозыны талан-таражға салып жеп қояды. Сол сияқты христиан діні де жас баладай дүниеге келген кезде оны басқа сол кездегі діни ағымдар жеп қойған және өздері жаңа дінге өзгерістер енгізген.<ref>Құран кәрім, Қазақша мағына және түсінігі. Х. Алтай.</ref> [[Сурет:Trinidad_El_Greco2.jpg|солға|нобай|345x345 нүкте|[[Троица]], [[Эль Греко]], [[Прадо]] мұражайы, [[Мадрид]]]] == Жаңа жыл және Христиан діні == Иса а.с. Масихті христиан әлемі [[Құдай]] деп таниды. Сол сияқты [[Митра]] да парсы құдайы, [[Осирис]] Египет құдайы, [[Вакх]] грек құдайы, [[Кришна]] [[Үндістан]] құдайы, Будда буддизмнің негізін салушы оны да құдай деп есептейді. [[Заратустра]] [[Зарасторизм|Зарасторизмнің]] негізін салушы. Бұлардың барлығы да құдай деген атауға ие. Бұлардың туған күндерінде де ұқсастықтар бар. Барлығы сол желтоқсанның 25-де дүниеге келген екен. Рим империясында көпқұдайшылдар өздері жартылай құдай жартылай адам деп табынатын Митраның туған күнін (Рождествосын) сән-салтанатпен атап өтетін болған. Олардың жалған діні бойынша Митра 25 желтоқсан күні бір үнгірде жануарлар арасында туған. Тура осы сияқты славяндар да христиан дінін қабылдаудан бұрын көп жалған құдайларының біреуі болған Коляданың Рождествосын тойлаған (олардың Рождествода айтатын әндері бүгін де «колядки» деп аталады). Ел арасында кең тараған бұл мерекені ығыстырып тастау үшін ІҮ-ғасырда бұрын сол Митраның бас табынушысы болған, кейіннен христиан дінін жаңадан қабылдаған Византия империясының императоры Константин 25-желтоқсанды Иисустың (Иса а.с.) туған күні деп жариялаған. Оған дейін Исаға тиісті бұндай атаулы күнді ешкім білмеген де, тойламаған да. Көпқұдайшыл болған римдіктердің сенімі бойынша, егер адам өз үйіне лавр (үнемі жасыл болып өсетін ағаштың бір түрі) ағашын тігіп қойса, онда оның үйінен көктем кетпейді-мыс. Сондықтан да, олар сол ағашты өз үйлеріне әр қыс келген сайын тігіп қоятын болған. Герман тайпалары да солай істеген. Бірақ лаврдың орнына олар ель (шырша) ағашын пайдаланған. Көріп тұрғанымыздай, бұл да Исаға және оның Рождествосына қатысы жоқ. [[Сурет:World_Muslim_Population_Pew_Forum.png|оңға|нобай|360x360 нүкте|Әлемдегі мұсылман жұртының пайызы]] == Жаңа жыл мұсылман мемлекеттерінде == Мұсылман мелкеттері оның ішінде біршама араб мемлекеттерінде жаңа жыл тойланып жатады. Мысалы [[Египет]], [[Ливан]], [[Сирия]], [[Біріккен Араб Әмірлігі]]. [[Египет]] пен [[Ливан|Ливанда]] жергілікті, тұрғылықта христиан арабтар бар. Осы себепті онда [[Рождество]] мен жаңа жыл тойланып жатады. Сирия туризмге ашық ел. Туризмді сылтауратын Батыстан көптеген христиандар, миссионерлер ағылып келіп жатады. Олар құр келмей әлгі жаңа жыл мен [[Рождество|Рождестволарын]] арқалай келеді. Өз діндеріне кіргізу үшін ақшалай марапаттар жасайды. Бірақ жаңа жыл барлық араб елдерінде тойланбайды. Мысалы [[Сауд Арабия|Сауд Арабияда]] 31 желтоқсаннан 1 қаңтарға қараған түні жаңа жылды тойлайтын болсаңыз жауапқа тартыласыз. Жаңа жылды тойлағандар қамауға алынып, жазаланады. <ref>Құран Карим. Араб тіліндегі нұсқасы. Сауд Арабиясы. Медине қаласы.</ref> == Ұлттардың жаңа жылды өткізуі == [[Сурет:McCutcheonNY1905.jpg|нобай|304x304 нүкте|[[Джон Т. МакКатчен|Джон Т. МакКатченның]] "[[жаңа жыл сәбисі]]" карикатурасы. Суретте 1905 жыл 1904 жылды қуып тарих кітабына қамады.]] * Еуропа мен Америка Батыс Еуропа халықтарында жаңа жылды [[Григориан күнтізбесі]] бойынша [[1 қаңтар|1 қаңтарда]] өткізеді. * Болгария [[Болгария|Болгарияда]] сағат тілі 12-ні соққанда барлық үйде жарық сөне бастайды. Сол кезде әркім көңілі қалаған адамымен 3 минут бойы сүйседі екен. [[Дастарқан|Дастарқанға]] міндетті түрде самса қойылады екен. * Мажарстан [[Мажарстан|Мажарстанда]] дастарқанға [[Үйрек еті|үйрек]] пен [[тауық еті]] қойылмайды. Себебі мажарлар құстардың барлығын “Бақыт құсының” туыстары деп есептейді екен. * Италия Итальяндықтар ескі жылдың соңғы сағаттарында ешкіммен ренжіспеуге және ешкіммен қарыз ақша алмауға тырысады екен. Жаңа жылдың алғашқы түнінде үйлеріндегі сынған ыдыстарын, ескірген жиһаздарын аулаларына шығарып тастайды екен. * Эквадор [[Эквадор]] елінің халқы Жаңа жылда [[Сабан|сабаннан]] жасалған қарақшыны ескі жылдың символы ретінде далада жағылған отқа өртеп жібереді. * Франция [[Франция|Францияда]] адамдар Жаңа жыл кешінде жомарт болуға құмар келіп, [[Мейрамхана|мейрамханалар]] адамдарды тегін тамақтандырып қана қоймай кетерінде сыйлықтар береді. * Нидерланд [[Нидерланд|Нидерландта]] Жаңа жыл кешіндегі дастарқанға [[жүзім]] салып пісірген нан тағамы қойылады. Бұл тағам жылына бір-ақ рет дайындалатын көрінеді. * Финляндия [[Финляндия|Финляндияда]] Жаңа жыл кешінде тұрмыс құрмаған бойжеткендер кебістерін иықтарынан асыра лақтырады, кебіс есікке тұмсығымен тисе, сол жылы жолы болып, сол жылда тұрмысқа шығады деп есептеген. * Куба [[Куба|Кубада]] сағат 12-ні соққан кезде, әркім 12 түйір жүзім жейді. * Ұлыбритания [[Ұлыбритания]] алғаш ашық хаттарды (открытка) шығарған ел болып есептеледі. Сондықтан да Жаңа жылда осы елдің әр жанұясы таныстарын ашық хат арқылы құттықтағанды ұнатады. * Үндістан [[Үндістан]]да Жаңа жыл - [[Дивали]] жарық пен оттар мерекесі деп аталады екен. Осы күні қалалар мен ауылдардың барлығы оттың ішінде тұрғандай жарқырап кететін көрінеді. Әйел адамдар көшеге шығып жерге түрлі оюлы суреттер салып, оларға [[ұн]], [[топырақ]] сеуіп, [[шырақ]]тар жағып көркемдейтін көрінеді. * Еврейлер [[Еврейлер]]дің Жаңа жыл - [[Рош Хошан]] қазан, қараша айларында тойланады. Бұл күні адамдар [[алма]] мен нанға [[Ара балы|бал]] жағып жейді. Жаңа жыл таңы діндарлардың қойдың мүйізінен жасалған труба арқылы адамдарды синагогқа құдайдың алдында өткен жылда жасаған кемшіліктері, күнәлары болса кешірім сұрауға шақырудан басталады. Осыдан кейін Жаңа жылды күнәдан тазарып, жаңадан бастауға мүмкіндік туады. * Мьянма [[Бирмалық]] жаңа жылы - 13-16 сәуір арасындағы өткізілетін [[Тінжан]] мейрамы. Тінжан уақытында адамдар бір-бірінің үстеріне су шашып құттықтайды. * Пост-кеңістік елдер Кейбір пост-кеңістік елдерде ([[Ресей]], [[Беларусь]], [[Украина]], [[Қазақстан]], [[Қырғызстан]], [[Армения]] т.б.) жаңа жыл [[Католик шіркеуі|Католик]] [[Рождество]] мейрамы сияқты өткізіледі. Үйге [[Жаңа жылдық шырша|Жаңа жылдық шыршаны]] кіргізіп, оны әшекейлейді. Жыл бойы өзін өзі жақсы ұстаған балаларға сыйлықтарды беретін [[Аяз ата]] ([[Орыс тілі|орыс.]] ''Дед Мороз'', [[Беларус тілі|бел.]] ''Дзед Мароз'', [[Украин тілі|укр.]] ''Дід Мороз'', [[Қырғыз тілі|қырғ.]] ''Аяз ата'', [[Армян тілі|арм.]] ''Ձմեռ Պապ''/[[Кириллица|кирил]] ''Дзмер Пап'') - [[Санта Клаус|Санта Клаустың]] аналогы болып саналады. * Орта Азия мен ирандық халықтар [[Ауғанстан]], [[Әзірбайжан]], [[Кипр]], [[Иран]], [[Қазақстан]], [[Солтүстік Македония|Македония]], [[Тәжікстан]], [[Түрікменстан]], [[Өзбекстан]] елдерде, [[Күрдтер]] және тағы да басқа [[Мұсылман]] халықтарында жаңа жыл [[наурыз]] айында [[Наурыз мейрамы]] тойланады. Бұл қазіргі күнтізбе бойынша наурыздың 22-ші жұлдызына сәйкес келеді. Бұл күні күн мен түн тенеседі. * Қытай [[Қытай]]да Жаңа жыл мерекесі көшеде барабандар, темір тәрелкелер соғылып, фейерверктер атылып, жаңа жыл салтанатын билеген айдаһарлар шеруі бастайды екен. Дастарқанға туралған [[Нарцисс|нарцис гүлі]]н қою дәстүрге айналған. Жаңа жыл мерекесі он бес күнге созылады. Бұл қаңтардың аяғы мен ақпан айының басына келеді. = 1-ші қаңтарға жерсіну = 1-ші қаңтар қайттан әмбебап жаңа жыл болу үшін көп уақыт кеткен. Жаңа жылды 1-ші қаңтар деп жерсінудің жылдарын көрсететін кестесі: {| class="wikitable" |+ !Ел !Жерсіну жылы |- |[[Әулие Рим империясы]] (~Германия) |1544 |- |[[Испания]], [[Португалия]], [[Польша]] |1556 |- |[[Пруссия]], [[Дания]], [[Швеция]] |1559 |- |[[Франция]] |1564 |- |[[Нидерланд]]<nowiki/>тың өңтүстігі |1576 |- |[[Лотарингия]] (~Бельгия) |1579 |- |[[Нидерланд]] |1583 |- |[[Шотландия]] |1600 |- |[[Тускания]] (~Италия) |1721 |- |[[Ресей]] |1725 |- |[[Ұлыбритания]] (Шотландиядан басқа), [[Ирландия]] |1752 |- |[[Жапония]] |1873 |- |[[Қытай республикасы (1912-1949)|Қытай]] |1912 |- |[[Грекия]] |1923 |- |[[Түркия]] |1926 |- |[[Тайланд]] |1941 |} == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} == Сыртқы сілтемелер == {{Сыртқы сілтемелер}} [[Санат:Қазақстан мейрамдары]] [[Санат:Халықаралық мейрамдар]] [[Санат:Күнтізбе]] [[Санат:Жаңа жыл]] [[Санат:Ақпан мейрамдары]] [[Санат:Наурыз мейрамдары]] [[Санат:Сәуір мейрамдары]] ec0ebdo8s7qmnr0jlpk58huhbdtciop 0 14399 3414939 3394803 2024-12-28T07:42:18Z Cupidyucky 161369 Ок уошингтон 3414939 wikitext text/x-wiki {{мағына|Вашингтон (айрық)}} {{Мемлекеттік қайраткер |түс=мемлекет басшысы | Қазақша есімі = Джордж Уошингтон | Шынайы есімі = {{lang-en|George Washington}} | Суреті = Gilbert Stuart Williamstown Portrait of George Washington.jpg | Сурет ені = | Атауы = | Титулы = [[Америка Құрама Штаттары| АҚШ-тың]] [[АҚШ президенті|1-президенті]] | Ту = Seal Of The President Of The Unites States Of America.svg | Ту2 = Flag of the United States (1777–1795).svg | Басқара бастады = 30 сәуір 1789 | Басқаруын аяқтады = 4 наурыз 1797 | Ізашары = ''лауазым құрылған'' | Ізбасары = [[Джон Адамс]] | Вице-президент = [[Джон Адамс]] | Титулы_2 = [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]] армиясының бас қолбасшысы | Ту_2 = Mark of the United States Army.svg | Ту2_2 = Flag of the United States (1777–1795).svg | Реті_2 = | Басқара бастады_2 = 13 шілде 1798 | Басқаруын аяқтады_2 = 14 желтоқсан 1799 | Ізашары_2 = Джеймс Уилкинсон | Ізбасары_2 = [[Александр Гамильтон]] | Президент_2 = [[Джон Адамс]] | Вице-президент_2 = [[Томас Джефферсон]] | Титулы_ = | Ту_3 = | Ту2_3 = | Реті_3 = | Басқара бастады_3 = 19 маусым 1775 | Басқаруын аяқтады_3 = 23 желтоқсан 1783 | Ізашары_3 = ''лауазым пайда болды''; <br>тұңғыш қолбасшы ретінде өзі | Ізбасары_3 = Генри Нокс | Титулы_4 = | Ту_4 = | Ту2_4 = | Реті_4 = | Басқара бастады_4 = | Басқаруын аяқтады_4 = | Ізашары_4 = | Ізбасары_4 = | Туған күні = 22.2.1732 | Туған жері = [[Бриджс-Крик]], [[Виргиния]], [[Британдық Америка]] | Қайтыс болған күні = 14.12.1799 | Қайтыс болған жері = [[Маунт-Вернон]], [[Виргиния]], [[АҚШ]] | Жерленді = Маунт-Вернон, Виргиния | Діні = Англиканизм<br>(Епископтық шіркеу) | Әкесі = Августин Уошингтон | Анасы = Мария Бол Уошингтон | Жұбайы = [[Марта Вашингтон|Марта Дандридж Уошингтон]] | Балалары = '''асыранды '''<br> Дэниел<br>(1751—1754)<br>Фрэнсис<br>(1753—1757)<br>Джон<br>(1754—1781)<br>Марта<br>(1756—1773) | Партиясы = | Білімі = | Мамандығы = | Қолтаңбасы = George Washington signature.png | Сайты = | Commons = George Washington | Марапаттары = |Елтаңба=}} '''Джордж Уошингтон''' ({{lang-en|George Washington}}; [[22 ақпан]] [[1732 жыл|1732]]<ref>{{cite web|url= http://www.cr.nps.gov/history/online_books/hh/26/hh26f.htm |title= GEORGE WASHINGTON BIRTHPLACE. National Monument |date= 2001-01-20 |accessdate= 2013-03-12 |lang= en}} {{Wayback|url= https://www.webcitation.org/6F8yNQcvb?url=http://www.cr.nps.gov/history/online_books/hh/26/hh26f.htm |date= 2013-03-15}}</ref><ref>{{cite web| url=http://gwpapers.virginia.edu/project/faq/bible.html| title=Bible Record for Washington Family|author=| date=| work=| publisher=| accessdate=2013-03-12| lang=en| archiveurl=https://www.webcitation.org/6F8yNynJF?url=http://gwpapers.virginia.edu/project/faq/bible.html| archivedate =2013-03-15}}</ref>, Бриджс-Крик, Виргиния отары, [[14 желтоқсан]] [[1799 жыл|1799]], Маунт-Вернон, [[Виргиния]]) — американдық мемлекет, саяси және әскери қайраткер, [[АҚШ|АҚШ-тың]] тұңғыш [[АҚШ президенті|президенті]] (1789—1797). [[АҚШ тәуелсіздігі үшін соғыс]]та Континентальді Армияның [[Ұлыбритания]]ны жеңуіне жетекшілік еткен. [[Америка Құрама Штаттарының негізін қалаушылар|Құрама Штаттардың негізін қалаушылардың]] бірі. Вашингтон 1788 ж. бірауыздан АҚШ президенті болып сайланды. Президент қызметін екі мерзім атқарды. ==Өмірінің бастапқы кезеңдері== [[File:George Washington's birthplace (1856 engraving).jpg|thumb|left|Уошингтонның туған жері]] АҚШ тарихындағы ең танымал тұлғалардың бірі Джордж Уошингтон 1732 жылы 22 ақпанда Солтүстік Америкада, Виргиния штатындағы Уэстморлэнд маңында дүниеге келді. Оның әкесі Августин Уошингтон сол кездегі ірі плантаторлардың бірі болды. Қайсар да, еңбекқор Августин баласы он бір жасқа тола бере дүниеден өтеді, жас Уошингтон әкесінің ағасы Лоуренстің қолында өседі. Оның әйелі Аннаның ағылшындық дворяндық әулеттен болуы Джордждың жақсы тәлім-тәрбие мен білім алуына мүмкіндік береді. Олар Джорджды қамқорлығына алып, ешқандай мұқтаждық көрмеуін қадағалайды. Алғашқыда жер өлшеуші мамандығы бойынша оқыған жас Джордж [[математика]] мен [[топография]]<nowiki/>ны жақсы меңгереді, бірақ көп ұзамай әскери жолды таңдауға бел буады. 1751 жылы Джорджға әкесінің Огайо өзені бойындағы [[плантация]] мұрагерлікке беріледі. Көп ұзамай баласындай тәрбиелеп өсірген Лоуренс те өкпе ауруынан қайтыс болады. Алғашқыда өз плантациясында еңбек еткен Джордж өз штатындағы әскери қимылдарға қатысады және майор әскери шеніне ие болады. Бұл кезде Жетіжылдық соғыс жүріп жатқан болатын. Бұл соғыс XVIII ғасырдағы ең ірі жанжалдардың қатарынан орын алады. Жетіжылдық соғыс Еуропа мен Солтүстік Америкада ғана емес, Үндістан мен Филиппин жерінде де жүрді. Оған негізінен еуропалық ірі державалармен қатар орта және ұсақ елдер де, Солтүстік Америкадағы кейбір үндіс тайпалары да қатысты. Солтүстік Америкадағы ағылшын отары қатарында бұл соғысқа Джордж Уошингтон да қатысты. == Жеті жылдық соғыс кезіндегі Уошингтон == [[File:Washington Pennsylvania Mapb.jpg|thumb|Уошингтонның ''Огайо журналындағы'' (''Journal to the Ohio'') картасы (1753–1754).]] * 1754 жылы Джордж Уошингтон Огайо өзені аймағында шағын әскери экспедицияны басқарады. Француздарды осы аймақты ұрыссыз тастап шығуға көндірмек болған Уошингтонның әрекетінен ештеңе шықпайды. Оның шағын отряды тосқауылға тап болып француздарға тұтқынға түсіп қалады. Бірақ француздар тұтқындарға мейірімділік танытып оларды ағылшын әскерлері бақылау жасап отырған Виргиния штатына қарай жібереді. * 1755 жылы Уошингтон Виргиния штаты жасақтарының қолбасшысы болып тағайындалады және подполковник шеніне ие болады. Ол сонымен қатар Виргиниядағы британ әскерлерінің бас қолбасшысы генерал Эдвард Брэдоктың де көмекшісі болады. Олар тағы да Огайо жазығына жорық жасайды және екінші рет француз әскерлерінің тосқауылына тап болып, генерал Брэдок оққа ұшады. Әскерге басшылық жасауды қолға алған Уошингтон жауынгерлерді қоршаудан алып шығады. Осы әрекеті үшін оған генерал шені беріледі. * 1756 жылдан бастап Уошингтон Виргиния шекарасын қорғауды басқарады. * 1757 жылдың соңында Солтүстік Америкадағы француз әскерлері толық толқандалады. Соғыс аяқталғандықтан Уошингтон ағылшын әскері қызметінен босатылды. ==Маунт-Вернондағы өмірі== Cоғыс аяқталған соң ол өз плантациясына келіп шаруашылықпен айналысады, темекінің жаңа түрлерін өсіреді. 1759 жылы жесір Марта Дэндриджге үйленеді. Мартаның алғашқы некесінен туған екі ұлымен бірге олар өздерінің плантациясында, Маунт-Вернонда салауатты өмір кешеді. Жеті жыл ішінде Маунт-Вернонға екі мыңдай қонақ келеді. Олар әртүрлі тақырыптарды сөз етеді, талқылайды, өздерінің көзқарастарын білдіреді. Осылайша Маунт-Вернон саяси пікірталас клубының орталығына да айналады. Осы жылдары Уошингтонның саяси көзқарасы қалыптасып, ол Виргиниядағы ең ықпалды саяси тұлғалардың қатарына қосылады. Колледждік деңгейде де білім алмаған Уошингтон білімін өздігінен толықтырады және Солтүстік Американың тәуелсіздігі туралы көзқарасын ашық білдіре бастайды. <gallery widths="150px" heights="150px"> File:Martha Dandridge Custis crop.jpg| 1757 жылы John Wollaston салған Марта Уошингтонның суреті. File:Mount Vernon, Virginia crop.jpg| Уошингтонның үйленуінен кейінгі Маунт-Вернондағы үлкейткен үйі File:George Washington in 1772 at age 40.jpg| 40 жастаға Уошингтон (1772) </gallery> == АҚШ тәуелсіздігі үшін күресі== [[File:General George Washington at Trenton by John Trumbull.jpeg|thumb|upright|''Трентондағы генерал Джордж Уошингтон'' John Trumbull суреті (1792).]] 1758-1774 жылдары Виргиния заң шығару жиынына мүше болады. 1769 жылы Виргинияда метрополияның, яғни Англияның тауарларына бойкот жариялайтын бірлестік құрылады. 1774 жылы Бірінші континенталды конгрес құрылғанда, оның алғашқы жеті делегатының бірі болған Уошингтон көп ұзамай континенталды армияның бас қолбасшысы болып сайланады. Ол ең алдымен әскери тәртіп пен әскери шеберлікті нығайтуға күш салды. Осылайша мықты да тәртіпті әскер құрылады. Нәтижесінде Уошингтон басқарған армия алғашқы ұрыстардан бастап-ақ жеңіске жете бастайды. 1775 жылы ірі Бостон қаласын қоршауға алады және бірнеше ұрыстардан кейін 1776 жылы наурызда ағылшын әскерлері Бостонды тастап шығуға мәжбүр болады. 1776 жылы 4 маусымда Филадельфия Конгресі он үш штаттың тәуелсіздігін жариялайды. [[File:Emanuel Leutze (American, Schwäbisch Gmünd 1816–1868 Washington, D.C.) - Washington Crossing the Delaware - Google Art Project.jpg|thumb|''Уошингтон Делавэр өзенін кесіп өтуде'', 25 желтоқсан 1776 жыл. (Emanuel Leutze, 1851)]] Бостон қаласын алғаннан кейін Джордж Уошингтон Нью-Йорк қаласын ұстап тұруға әрекеттенеді. Бірақ ағылшындарға қосымша әскери көмек келіп үлгереді. Гудзон өзені арқылы келген ағылшындар адам саны жөнінен де, қару түрінен бірнеше есе асып түскендіктен Уошингтон Нью-Йорк қаласын тастап шығып Пенсильванияға қарай шегінеді. Үш мыңнан сәл ғана асатын әскердің 30 мыңдық ағылшын армиясына төтеп беруге шамасы келмейді. Сонымен бірге Уошингтон әскері азық-түлік пен оқ-дәріден де мұқтаждық көреді. Уошингтон кенеттен шабуыл жасау тактикасын қолданып бірнеше рет жеңіске жетеді, азық-түлік пен оқ-дәріге де ие болады. Трентон маңындағы шайқаста Уошингтон әскері 900 ағылшын әскерін және ірі қару-жарақ қоймасын қолға түсіреді. [[File:Washington and Lafayette at Valley Forge.jpg|thumb|left| Генерал Уошингтон мен Лафайет Вэлли-Форджтағы армияны тексеру үстінде .]] Уошингтон 1777 жылы жаңа тәуелсіз мемлекеттің астанасы болған Филадельфия қаласын ағылшын әскерлерінің шабуылынан сәтті қорғайды. Осы жылы Саратоге маңындағы шайқаста британдық генерал Джон Бэрджойнның әскері қоршауға алынады және олар бірнеше күннен кейін берілуге мәжбүр болады. Бұл жеңістердің ешқайсысы оңай келген жоқ. 1777-1778 жылдары ауыр қыста Уошингтон әскерінің көптеген жауынгері суық пен аштықтан да аурудан да өлген еді. Тәуелсіздік үшін күресушілердің жағдайы 1778 жылдың жаз айында Францияның Англияға қарсы соғыс жариялауынан кейін біршама түзеле бастайды. Уошингтон әскері француздардан әскери қару-жарақ көмегін алады. Франция флоты ағылшындардың теңіз күштерін әлсіретуге де көмек береді, ағылшындардың теңіз арқылы келетін көмегі шектеледі. 1779 жылы Англияға қарсы Испания, 1780 жылы Голландия соғыс жариялайды. Сондықтан да ағылшындар негізгі әскери күштерін Еуропа жеріне аударады. Дегенмен де Солтүстік Америкадағы ұрыс әрекеттері тоқтамайды. Шешуші ұрыс қимылдары 1780 жылы жүргізіледі. Солтүстік және Оңтүстік Каролинадағы ұрысқа басшылық еткен британдық Чарльз Корнваллис әскері Чарльстонды басып алады және 16 тамызда Камден түбіндегі шайқаста американдықтарды жеңеді. Осыдан кейін Оңтүстік және Солтүстік Каролина штаттары қайтадан ағылшындықтардың бақылауына өтеді. Бірақ көп ұзамай Уошингтон серіктерінің бірі генерал Натаниял Грин басқарған американдықтар ірі жеңіске жетеді. Ағылшындар екі Каролина жерін де тастап шығуға мәжбүр болады. Бұл аймақта олардың иелігінде Чарльстон округі ғана қалады. 1781 жылы қыркүйекте Уошингтонның 11 мыңдық әскері француз генералы Жан Батиста Рошамбаның 7 мыңдық әскерінің қолдауымен Йорктауын қоршауын бұзып өтеді. Осы жылы 19 қазанда 8 мыңдық Корнваллис әскері тізе бүгеді. Осылайша Солтүстік Америкадағы соғыс қимылдары іс жүзінде аяқталады. 1782 жылы 30 қарашада Парижде Құрама Штаттар мен Англия арасында бітімге қол қойылады. Англия Солтүстік Америкадағы өз отарларының тәуелсіздігін тануға мәжбүр болады. Бірақ Канада Англияның қол астында қалады. 1783 жылдың соңында британ әскерлері АҚШ жерін түпкілікті тастап шығады. Сонымен қатар ағылшындар қатарында соғысқан, штаттардың тәуелсіздігіне қарсы болғандар да Америкадан кетеді. Олар бүкіл отбасы мүшелерімен бірге 100 мыңдай адамды құрады. 1783 жылдың соңында континенталды армия таратылады. Бас қолбасшы Уошингтон өзінің өкілеттігін өз еркімен тоқтатады және өзінің имениесі Маунт-Вернонға көшіп келеді. Бірақ саяси қызметін тоқтатпайды, елде болып жатқан саяси жағдайды бақылауын жалғастырады, штаттар үкіметтеріне үнемі хат жолдап елдің ыдырауына жол бермеу үшін орталық билікті күшейту жөнінде ақыл-кеңестер берумен болады. == Кейінгі кезеңдер== [[File:Scene at the Signing of the Constitution of the United States.jpg|thumb|''Уошингтон Құрама Штаттар Конституциясына қол қою үстінде, 17 қыркүйек 1787 жыл, Howard Chandler Christy салған сурет, 1940 жыл.]] Тәуелсіздік үшін күрес жылдарындағы Уошингтонның беделі мен абыройы ол қызметінен кеткеннен кейін де арта түсті. Американдықтар оны ұлттық батыр мәртебесіне дейін көтереді. Оның атақ даңқы халықаралық қауымдастыққа да белгілі болды. Оның әскери ұйымдастырушылық қабілетімен қатар дипломатиялық өнері де Франциямен бірлесіп ағылшын метрополиясына қарсы коалиция құруға қол жеткізді. 1787 жылы Джордж Уошингтон Филадельфиядағы Конституциялық конвенттің төрағасы болып сайланады. Оның төрағалығымен АҚШ Конституциясы жасалып, 1787 жылы 17 қыркүйекте қабылданады. Уошингтон Конституция авторларының бірі болмағанымен ел Конституциясын қабылдау кезіндегі әртүрлі көзқарастар мен талас пікірлерді таразыға салуда, салмақтауда, оларды мәмілеге келтіруде үлкен табандылық пен батылдық танытады. Конвент төрағасы Уошингтонның басшылығымен әлемдік тарихтағы алғашқы Конституция дүниеге келді. Оның басшылығымен Конституцияға «Құқық туралы билль» деген атаумен белгілі болған тоғыз түзету енгізілді. Осы түзетулердің негізінде сөз, ар-ождан, жиналыс, одақтар құру, меншікке ие болу бостандықтары түпкілікті бекітілді. ==Құрама Штаттардың бірінші президенті== [[File:Gilbert Stuart - George Washington - Google Art Project.jpg|thumb|170px|left|Гилберт Стюарт 1796 жылы салған Джордж Уошингтонның портреті]] 1789 жылы ақпанда Джордж Уошингтон АҚШ-тың тұңғыш президенті болып сайланады. Осы жылы 30 сәуірде президенттік ант беруден кейін жоғары лауазымдық қызметін бастайды. 1792 жылғы сайлау алды науқанға қатыспағанымен халықтың ұсынысымен екінші рет президенттік сайлауға түседі және таңқаларлық жеңіске жетеді. Оған таңдаушылардың 100 %-ы дауыс береді. Мұндай жағдай ел тарихында бұдан кейін қайталанған емес. Уошингтон үшінші рет сайлауға түсуден бас тартады және әрбір президентінің екі реттен артық сайланбауы керектігі туралы өз ойын білдіреді. Бұл дәстүр Франклин Рузвельттің төрт рет сайлануын есептемегенде әлі күнге дейін бұзылған емес. Екі реттен артық сайланбау нормасын 1950 жылдары АҚШ Конгресі заң жүзінде бекітті. Джордж Уошингтон өзінің саяси қызметінде елде демократиялық үрдістерді және Конституцияға деген құрмет сезімін қалыптастыруға көбірек күш салды. Биліктің үш тармағы мен олардың тепе-теңдігін жетілдіруде де көп еңбек сіңірді. Уошингтон Конгреске Жолдау арнау тәжірибесін бастап берді. Қазір бұл үрдіс әлемнің көптеген елдерінде бар. Ол сонымен қатар АҚШ-тағы екі партиялық жүйенің негізін қалаушылардың да бірі болып табылады. Бұл дәстүр де қазіргі күнге дейін жалғасып келеді. ==Ұлт әкесі== [[File:Washington's Farewell Address.jpg|thumb|200px|Джордж Уошингтонның Ұлтқа арнауын (19 қыркүйек, 1796 жыл)]] 1796 жылы қыркүйекте Джордж Уошингтон өзінің атақты Ұлтқа арнауын – қоштасу Жолдауын арнайды. Тұңғыш президент өзінің бұл Жолдауында штаттар арасындағы бірлікті нығайтуға, сыбайлас жемқорлыққа қарсы бүкіл ел болып күресуге, мемлекеттік қаржыны барынша үнемдеуге, бейбіт уақытта үлкен армия ұстамауды аманат етті, халықты саяси кикілжіңнен тартынуды, саяси партиялардың арзан сөзіне мұқият болуды, дін мен мораль қағидаттарын қатаң түрде сақтауды ұсынды. == Өмірінің соңғы жылдары== [[File:George Washington on his death-bed (1856 engraving).jpg|thumb|left|200px|Уошингтон өлім алдында]] Джордж Уошингтон өмірінің соңғы жылдарын Маунт-Вернонда, өзінің отбасында және өзіне келушілер ортасында өткізді. Осы жерде жақын маңда салынып жатқан елдің болашақ астанасын жиі барып көріп тұрды. Кейіннен «Ақ үй» деп аталған Президент әкімшілігі ғимаратының орны да Уошингтонның таңдауымен жасалды. Көпшілік оның құрметіне «Джорджия» деп атаған Джоржтаун 1871 жылы Уошингтон қаласы болып АҚШ-тың астанасы атанды. === Өлімі === «Ұлт әкесі» атанған Джордж Уошингтон 1799 жылы 13 желтоқсанда салт атпен жүріп қар аралас жаңбыр асында қалып қойып суық тигізіп алады және пневмониядан денсаулығы күрт нашарлап келесі күні бұл дүниеден озады. АҚШ мемлекетінің бастауында тұрған, оның негізін қалаған, елдің тұңғыш мемлекет басшысы болған, елдегі демократиялық институттар мен қағидаларын қалыптастыруға айрықша еңбек сіңірген Джордж Уошингтонның туған күні – 22 ақпан бұл елде Президент күні ретінде аталып өтіледі. Бұл күн 1885 жылы ресми түрде жалпыұлттық мереке болып жарияланды. 1971 жылы АҚШ Конгресі мерекелерді дүйсенбіге ауыстыру туралы заң қабылдайды. Осыған орай Джордж Уошингтонның туған күнін, яғни, АҚШ-тағы Президент мерекесі ақпан айының үшінші аптасындағы дүйсенбі күні болып белгіленді. Бүкіл америкалық жұртшылық құрметтейтін, оның рухына бас иетін Тұңғыш Президенттің мұндай құрметке әбден лайықты екендігін әрбір американдық та мойындайды. == Тарихи зерде == [[Сурет:Onedolar2009series.jpg|thumb|right|350px]] * Джордж Уошингтонның атымен 1917 жылы астероид [[(886) Уошингтония]] аталған. * [[Украина]]ның [[Львов]] қаласында Джорджа Уошингтонның атын көшеге берген. * Джорджа Уошингтонның атымен [[Секвойя (ұлттық паркі)|«Секвойя» ұлттық паркінде]] (Калифорния штаты) талдың аты аталған, Гиганттық секвоя талының атың Уошингтон деп қойған. * 1976 жылы Джордж Уошингтонға АҚШ армиясының генералы шені берілген<ref>{{Cite book|last=Bell|first=William Gardner|title=Commanding Generals and Chiefs of Staff: 1775–2005; Portraits & Biographical Sketches of the United States Army's Senior Officer|url=http://www.history.army.mil/books/CG&CS/CG-TOC.htm|accessdate=2009-03-04|year=1983|publisher=Center of Military History&nbsp;– United States Army|isbn=0160723760|id=CMH Pub 70–14|pages=52, 66}}</ref>. == Кинематографта == ** 1939 жылы «Бостандық ұлдары» (''Sons of Liberty'') фильмі шыққан, Дж. Уошингтонның роліе Монтегю Лав орындады. ** 1959 жылы «Джон Пол Джонс» (''John Paul Jones'') атты фильм, Дж. Уошингтон ролін Джон Кроуфорд орындаған. ** 1984 жылы «Джордж Уошингтон» (''George Washington'') хикаясы ** 1986 жылы «Джордж Уошингтон: Ұлттың қалыптасуы» (''George Washington: The Forging of a Nation'') хикаясы ** 2000 жылы «Торап» (''The Crossing') фильмі ** 2008 жылы |«Джон Адамс» хикаясы, Дж. Уошингтонның ролін Дэвид Морс орындаған. ** 2013 жылы «Ұйқылы алқап» хикаясы, Дж. Уошингтонның ролін Джим Маккини орындаған. ** 2014 жылы «Бұрылыс» хикаясы, Дж. Уошингтонның ролін Йен Кан орындады. <gallery> Washington_Monument_Dusk_Jan_2006.jpg Virginia_State_Capitol_complex_-_Houdon%27s_Washington,_seen_from_the_front.jpg Mount_Rushmore2.jpg 1_dollar_George_Washington.jpg George_Washington_statue.JPG Statue of George Washington.jpg GWMasonicMemorial.JPG </gallery> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сілтемелер == * [http://www.echo.msk.ru/programs/vsetak/494048-echo/ Джордж Вашингтон - настоящий американский герой. Программа «Эха Москвы» из цикла «Всё так»] {{ref-ru}} * [http://german.imdb.com/title/tt0086720/ George Washington] IMDB * [http://german.imdb.com/title/tt0090437/ Washington: The Forging of a Nation] MDB * [http://german.imdb.com/title/tt0210628/ The Crossing] IMDB {{АҚШ Президенттері}} [[Санат:АҚШ президенттері]] ai7bom6xkbbb0irbimw177d6ax9f5u4 0 19784 3414881 3043161 2024-12-28T04:18:16Z Tony Polari 148244 3414881 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік қайраткер | Қазақша есімі = Пан Ги Мун | Шынайы есімі = {{lang-ko|반기문}} | Суреті = Ban Ki-moon February 2016.jpg | Атауы = Пан, 2016 жыл | Титулы = [[Біріккен Ұлттар Ұйымының бас хатшысы|БҰҰ Бас хатшысы]] | Ту = Flag of the United Nations.svg | Ту2 = UN emblem blue.svg | Басқара бастады = 1 қаңтар 2007 | Басқаруын аяқтады = 31 желтоқсан 2016 | Ізашары = [[Кофи Аннан]] | Ізбасары = [[Антониу Гутерреш]] | Титулы_2 = [[Корея Республикасы]]ның Сыртқы істер және Сауда министрі | Ту_2 = Flag of South Korea.svg | Ту2_2 = Emblem of South Korea.svg | Басқара бастады_2 = 17 қаңтар 2004 | Басқаруын аяқтады_2 = 1 желтоқсан 2006 | Президент_2 = [[Но Му Хён]] | Ізашары_2 = Юн Янг Хван | Ізбасары_2 = Сон Мин Сун | Туған күні = 13.06.1944 | Туған жері = Тюсю, [[Корея - Жапония отары|Жапония отарындағы Корея]] (қазіргі {{туғанжері|Чхунджу|Чхунджуда}}, [[Корея Республикасы]]) | Қайтыс болған күні = | Қайтыс болған жері = | Жұбайы = Ю Сон-Таек<br> (1971 {{comment|үйл.|үйленген}}) | Білімі = [[Сеул Ұлттық Университеті]]<br> [[Гарвард университеті]] | Қолтаңбасы = Ban Ki Moon Signature.svg }} '''Пан Ги Мун''' ({{lang-ko|반기문}}, [[13 маусым]] [[1944 жыл]], [[Чхунджу]]) — оңтүстік кореялық саясаткер және дипломат, 2007 және 2016 жылдар аралығында қызмет еткен [[Біріккен Ұлттар Ұйымы|БҰҰ]]-ның 8-[[Біріккен Ұлттар Ұйымының бас хатшысы|Бас хатшысы]]. Бұрын Пан [[Корея Республикасы]]ның Сыртқы істер және Сауда министрі (2004-2006) де болған. 1970 жылы [[Сеул Ұлттық Университеті]]н халықаралық қатынастар мамандығы бойынша бітірген және кейін [[Гарвард университеті]]нің мемлекеттік басқару Джон Кеннеди мектебінде 1985 жылы магистр деңгейін алған Пан оқуын бітірген жылы Корея Республикасының Сыртқы істер министрлігіне жұмысқа орналасып, лауазымын [[Үндістан]]ның [[Дели]] қаласында алды. Министрліктегі қызмет барысында қарапайымдылығымен танымалдылыққа ие болды. 2004 жылғы қаңтар мен 2006 жылғы қараша аралығында ол Оңтүстік Кореяның Сыртқы істер министрі қызметін атқарды. 2006 жылғы ақпанда ол БҰҰ Бас хатшысы лауазымына сайлау науқанын бастады. Бастапқыда ол оған қол жеткізе алатын үміткер деп саналмаса да, Оңтүстік Корея үкіметіндегі лауазымының арқасында оған [[Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас Ассамблеясы|Бас Ассамблея]]ға үміткер ұсынатын органы, [[БҰҰ Қауіпсіздік кеңесі|Қауіпсіздік кеңесі]]нің, құрамындағы барлық елдерге саяхаттауға рұқсат етілді. Сайланғаннан кейін Пан Ги Мун [[Біріккен Ұлттар Ұйымының бітімгершілік күштері|БҰҰ Бітімгершілік күштері]] сияқты салаларды реформалауға көптеген күш жұмсады. Дипломатиялық салада ол [[Судан президенті]] [[Омар Хасан Ахмад әл-Башир]]ді бітімгершілік күштердің осы елге араласуына мүмкіндік беру үшін сендіруге көмектескен [[Дарфурдағы қақтығыс]]тарға назар аударды. Бұған қоса, ол [[АҚШ президенті|АҚШ-тың бұрынғы президенті]] [[Джордж Уокер Буш]]ты [[жаһандық жылыну]]ға қарсы әрекет ету үшін үнемі қысым көрсетіп отырды. 2016 жылғы БҰҰ Бас хатшысы лауазымынан кеткеніне қарамастан Пан қазір зейнетте емес; ол әлі де халықаралық ынтымақтастық, адам құқықтары мақсаттарын алға тартады, түрлі халықаралық ұйымдарда жұмыс істеп жүреді.<ref>{{Cite web|url=https://www.nytimes.com/2022/09/27/world/ban-ki-moon-democracy.html|title=Ban Ki-moon Is Not Leading the U.N. Anymore, but He’s Still Working to Make Change|language=en|publisher=[[The New York Times]]|date=2022-09-27|accessdate=2024-12-28}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.golosameriki.com/a/ban-ki-moon-legacy/3635043.html|title=Пан Ги Мун: после ООН|language=ru|publisher=[[Америка даусы]]|last=Бешир|first=Маргарет|date=2016-12-14|accessdate=2024-12-28}}</ref> == БҰҰ-ның Бас хатшы орнындағы жұмысы == 2006 жылғы 14 қазанда Пан БҰҰ Бас хатшысы болып сайланған да, 14 желтоқсанда антын қабылдап, 2007 жылғы 1 қаңтарда [[Кофи Аннан]]ның ізбасары болып жұмысқа кірісті. == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} {{БҰҰ Бас хатшылары}} {{DEFAULTSORT:Пан Ги Мун}} [[Санат:Онтүстік Корея саясаткерлері]] [[Санат:Онтүстік Корея дипломаттары]] [[Санат:Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас хатшылары]] [[Санат:Гарвард университеті түлектері]] [[Санат:Сеул ұлттық университеті түлектері]] ppkt872wi1hr6dpnok4yk4t6buv5vdz 0 20038 3414982 3319704 2024-12-28T09:46:10Z Casserium 68287 3414982 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауданы |ауданның атауы = Аягөз ауданы |елтаңба = Gerb ayagos.jpg |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |lat_dir = N |lat_deg = 47 |lat_min = 57 |lat_sec =57 |lon_dir = E |lon_deg = 80 |lon_min = 25 |lon_sec =52 |облысы = Абай облысы |аудан орталығы = [[Аягөз]] |ауылдық округтер саны =21 |кенттік әкімдіктер саны = 1 |қалалық әкімдіктер саны = 1 |ауылдар саны = 45 |қалалар саны = 1 |әкімі = Данияр Қайырханұлы Шәкәрімов |әкімдіктің мекенжайы = Аягөз қаласы, Абай бульвары, №14 |құрылған уақыты = 1928 |жер аумағы = 49,5 мың |жер аумағы бойынша орны = |тұрғыны = 66 239<ref>[https://stat.gov.kz/api/getFile/?docId=ESTAT478686 Қазақстан Республикасы халқының жынысы және жергілікті жердің типіне қарай саны (2023 жылғы 1 қаңтарға)]</ref> |халық саны бойынша орны = |санақ жылы = 2023 |тығыздығы = |тығыздығы бойынша орны = |ұлттық құрамы = {{nobr|[[қазақтар]] (96,35%)}}, {{nobr|[[орыстар]] (1,97%)}}, {{nobr|басқа ұлт өкілдері (1,68%)}}<ref>[https://old.stat.gov.kz/api/getFile/?docId=ESTAT482938 Қазақстан Республикасының этностары бойынша халқының саны (2023 жыл басына)]</ref> |телефон коды = |пошта индексі = |сайты = https://www.gov.kz/memleket/entities/abay-ayagos?lang=kk Аягөз ауданының әкімдігі |карта = Ayagoz District Kazakhstan.png |әкімшілік бірліктің картасы = East Kazakhstan Province_Ayagoz.png |ортаққордағы санаты = }} '''Аягөз ауданы''' — [[Абай облысы]]ның оңтүстік-батыс жағында орналасқан әкімшілік бөлініс. [[1928 жыл|1928]] жылы құрылған. Жері 49,5 мың км². Аудан орталығы — [[Аягөз]] қаласы. == Географиялық орны, жер бедері мен климаты == Аудан солтүстігінде [[Абай ауданы (Абай облысы)|Абай]], [[Жарма ауданы|Жарма]], [[Жаңасемей ауданы|Жаңасемей]] аудандарымен, шығысында [[Ақсуат ауданы|Ақсуат]], [[Үржар ауданы|Үржар]] аудандарымен, батысында [[Қарағанды облысы]]ның [[Ақтоғай ауданы (Қарағанды облысы)|Ақтоғай]], [[Қарқаралы ауданы|Қарқаралы]], оңтүстігінде [[Жетісу облысы]]ның [[Сарқан ауданы|Сарқан]], [[Алакөл ауданы|Алакөл]] аудандарымен шектесiп жатыр. Аягөз ауданының солтүстігі сай-жыралы, өзенді, көлді, оңтүстігі [[Балқаш-Алакөл ойысы]]мен астасқан жазық болып келеді. Климаты тым континенттік, жазы ыстық, қысы суық. Қаңтардағы орташа ауа температурасы — 17°С, шілдеде 22°С. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері 200 — 400 мм. Қар қазанның ақыры — қарашаның басында түсіп, сәуірге дейін жатады. Аудан аумағынан Аягөз т.б. кішігірім өзендер ағып өтеді. Топырағы сортаң, кей жерде қоңыр және сұрғылт. Табиғи өсімдіктерден боз, бетеге т.б. өсімдіктер өседі. Жабайы аңдардан: арқар, қасқыр, аю, түлкі, борсық, қоян, сартышқан, құстан: қаз, үйрек, шағала т.б. мекендейді. == Тарихы == Аягөз ауданы 1928 жылы 17 қаңтарда Жетісу губерниясы Лепсі уезінің Аягөз және Үржар болыстарының жерінен құрылған (1928 жылы 3 қыркүйекте БОАК-мен бекітілген). Алғашқыда аудан орталығы Сергиополь ауылында болып, 1930 жылы Аягөз ауылына көшірілген. 1932 жылы 20 ақпанда аудан жаңадан құрылған [[Алматы облысы]]ның құрамына енді. 1939 жылғы 20 сәуірдегі Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Президиумының Жарлығымен Аягөз кенті қала мәртебесін алды. 1939 жылғы 14 қазандағы Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Президиумының Жарлығымен аудан Алматы облысынан Семей облысының құрамына берілді. 1940 жылы 15 наурызда ауданға 13 ауылдық кеңес кірген: Ақшатау, Ақтоғай, Ақшәулі, Аягөз, Бақанас, Жүзағаш, Қарақол, Қараағаш, Қоңыршәулі, Мыңбұлақ, Нарын, Ортааягөз, Сергиополь. 1951 жылғы 31 тамыздағы Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Президиумының Жарлығымен Ақтоғай кенттік кеңесі құрылды. 1954 жылғы 4 тамыздағы Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Президиумының Жарлығымен Ортааягөз ауылдық кеңесі таратылды. 1957 жылғы 1 шілдедегі Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Президиумының Жарлығымен Ақтоғай кенті жұмысшы кенттерінің санатына жатқызылды; Ақтоғай кенттік кеңесі ауылдық кеңес есебіндегі Ақтоғай жұмысшы кенттік кеңесіне ауыстырылды. 1958 жылғы 28 қазандағы Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Президиумының Жарлығымен Ақсуат ауданы құрамынан Үшарал ауылдық кеңесі берілді. 1959 жылғы 16 қазандағы Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Президиумының Жарлығымен Ақшатау және Сергиополь ауылдық кеңестері Сергиополь; Қараағаш және Нарын ауылдық кеңестері Нарын ауылдық кеңесіне біріктірілді. 1961 жылғы 5 қыркүйектегі Семей облыстық атқару комитетінің шешімімен Ақшатау ауылдық кеңесі құрылды. 1963 жылғы 2 қаңтардағы Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Президиумының Жарлығымен Аягөз және таратылған Шұбартау аудандарының негізінде орталығы Аягөз қаласында болатын Аягөз ауылдық ауданы құрылды. 1963 жылғы 10 қаңтардағы Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Президиумының Жарлығымен Аягөз қаласы облыстық бағыныстағы қалалар санатына жатқызылды. 1964 жылы 1 сәуірде ауданда 17 ауылдық кеңес болған: Айғыз, Ақшатау, Ақшәулі, Бақанас, Бидайық, Жүзағаш, Қарақол, Қоңыршәулі, Қосағаш, Мәдениет, Нарын, Сергиополь, Тарлаулы, Үшарал, Ұйымдас. 1964 жылғы 31 шілдедегі Семей облыстық атқару комитетінің шешімімен Ақшәулі және Жүзағаш ауылдық кеңестері таратылды, Ақши және Қопа ауылдық кеңестері құрылды. 1964 жылғы 13 желтоқсандағы Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Президиумының Жарлығымен қайта құрылған Шұбартау ауданына Айғыз, Мәдениет, Бидайық, Қосағаш, Малкелді, Бақанас, Ұйымдас ауылдық кеңестері берілді. 1967 жылғы 27 маусымдағы Семей облыстық атқару комитетінің шешімімен Шолпан және Майлин ауылдық кеңестері құрылды. 1975 жылғы 12 наурыздағы Семей облыстық атқару комитетінің шешімімен Сарыарқа ауылдық кеңесі құрылды. 1977 жылғы 16 ақпандағы Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Президиумының Жарлығымен Ақсәуле ауылдық кеңесі құрылды. 1980 жылғы 28 шілдеде Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Президиумының Жарлығымен Қарағаш ауылдық кеңесі құрылды. 1980 жылғы 17 қазандағы Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Президиумының Жарлығымен [[Таскескен ауданы]]на Ақсәуле, Қарақол, Қоңыршәулі, Қопа, Шолпан ауылдық кеңестері берілді. 1988 жылғы 2 маусымдағы Семей облыстық атқару комитетінің шешімімен аумағын Аягөз қалалық кеңесінің әкімшілік бағынысына беруіне байланысты Аягөз аудандық кеңесі таратылды. 1988 жылғы 25 шілдедегі Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Президиумының Жарлығымен Аягөз қаласы аудандық бағыныстағы қалалар санатына жатқызылды. 1990 жылғы 13 қыркүйектегі Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Президиумының Қаулысымен Аягөз ауданының ауылдық кеңестері Аягөз қалалық кеңесінің әкімшілік бағынысына берілді. 1996 жылы 1 қыркүйекте Аягөз ауданында 10 ауылдық округ болған: Ақшатау, Ақши, Сарыарқа, Сергиополь, Қараағаш, Майлин, Мыңбұлақ, Нарын, Тарбағатай, Таңсық. 1996 жылғы 13 қарашадағы Семей облысының әкімі мен облыстық мәслихаттың шешімімен таратылған [[Таскескен ауданы|Таскескен]] ауданының Ақтоғай кенті, Ақшәулі және Қопа ауылдық округтері берілді. 1997 жылғы 3 мамырдағы Қазақстан Республикасының Президентінің Жарлығымен [[Семей облысы (Қазақстан)|Семей облысы]] таратылып, Аягөз ауданы Шығыс Қазақстан облысының құрамына енді. 1997 жылғы 23 мамырдағы Қазақстан Республикасының Үкіметінің Қаулысымен Аягөз ауданына таратылған [[Шұбартау ауданы|Шұбартау]] ауданының жері қосылды.<ref>[http://e-arhiv.vko.gov.kz/ru/Page/Index/1514 Аягөз ауданы. Әкімшілік-аумақтық өзгерістер]</ref> == Халқы == {| class="wikitable" ! 1939 !! 1959 !! 1970 !! 1979 !! 1989<ref>[http://www.demoscope.ru/weekly/ssp/census.php Ресей империясы, КСРО халық санақтары]</ref> !! 1999 !! 2009<ref>[https://old.stat.gov.kz/for_users/national/ ҚР халық санақтары]</ref> !! 2021 !! 2023 |- | 35648 || {{өсім}}57571 || {{құлдырау}}40067 || {{өсім}}41353 || {{өсім}}68117 || {{құлдырау}}42797 || {{құлдырау}}36410 ||{{өсім}}66956 || {{құлдырау}}66239 |} Тұрғындары 72 695 адам ([[2019 жыл|2019]]). Ұлттық құрамы: [[қазақтар]] – 96,19%, [[орыстар]] – 2,60%, басқа ұлт өкілдері – 1,22%. == Әкімшілік бөлінісі == 49 елді мекен 1 қалалық, 1 кенттік әкімдік пен 21 ауылдық округке біріктірілген: {| class="wikitable" |+ Халқының саны (2009, 2021)<ref>[https://stat.gov.kz/national/2021/ 2021 жылғы ұлттық халық санағының қорытындылары]</ref> |- ! Ауылдық округтері!! 2009 !! 2021 !! 2021 2009-ға пайызбен !! Ерлер 2009 !! Ерлер 2021 !! 2021 2009-ға пайызбен !! Әйелдер 2009 !! Әйелдер 2021 !! 2021 2009-ға пайызбен |- | '''[[Айғыз ауылдық округі]]'''|| 1821 ||{{құлдырау}} 1182 || 64,9 || 897 || {{құлдырау}} 624 || 69,2 || 924 || {{құлдырау}} 558 || 60,4 |- | '''[[Ақтоғай кенттік әкімдігі]]'''|| 6251 ||{{құлдырау}} 5195 || 83,1 ||3178 ||{{құлдырау}} 2601 ||81,8|| 3073 ||{{құлдырау}} 2594 || 84,4 |- | '''[[Ақшатау ауылдық округі (Абай облысы)|Ақшатау ауылдық округі]]'''|| 1292 ||{{құлдырау}} 720 || 55,7 ||670 ||{{құлдырау}} 376 ||56,1|| 622 ||{{құлдырау}} 344 || 55,3 |- | '''[[Ақшәулі ауылдық округі]]'''||1338 ||{{құлдырау}} 635 || 47,5 ||680 ||{{құлдырау}} 336 ||49,4||658 ||{{құлдырау}} 299 || 45,4 |- | '''[[Ақши ауылдық округі (Абай облысы)|Ақши ауылдық округі]]'''|| 1076 ||{{құлдырау}} 750 || 69,7 ||543 ||{{құлдырау}} 385 ||70,9||533 ||{{құлдырау}} 365 || 68,5 |- | '''[[Аягөз қалалық әкімдігі]]'''|| 38101 ||{{өсім}} 42450 || 111,4 ||18381 ||{{өсім}} 21036 ||114,4||19720 ||{{өсім}} 21414|| 108,6 |- | '''[[Байқошқар ауылдық округі]]'''|| 628 ||{{құлдырау}} 317 || 50,5 ||336 ||{{құлдырау}} 150 ||44,6||292 ||{{құлдырау}} 167|| 57,2 |- | '''[[Баршатас ауылдық округі]]'''|| 2883 ||{{құлдырау}} 1474 || 51,1 ||1403 ||{{құлдырау}} 741 ||52,8||1480 ||{{құлдырау}} 733|| 49,5 |- | '''[[Бидайық ауылдық округі (Абай облысы)|Бидайық ауылдық округі]]'''|| 1053 ||{{құлдырау}} 759 || 72,1 ||540 ||{{құлдырау}} 396 ||73,3||513 ||{{құлдырау}} 363|| 70,8 |- | '''[[Емелтау ауылдық округі]]'''|| 606 ||{{құлдырау}} 300 || 49,5 ||311 ||{{құлдырау}} 146 ||46,9||295 ||{{құлдырау}} 154|| 52,2 |- | '''[[Қараағаш ауылдық округі (Абай облысы)|Қараағаш ауылдық округі]]'''|| 1055 ||{{құлдырау}} 597 || 56,6 ||502 ||{{құлдырау}} 315 ||62,7||553 ||{{құлдырау}} 282|| 51 |- | '''[[Қопа ауылдық округі (Абай облысы)|Қопа ауылдық округі]]'''|| 1165 ||{{құлдырау}} 916 || 78,6 ||619||{{құлдырау}} 467 ||75,4||546 ||{{құлдырау}} 449|| 82,2 |- | '''[[Қосағаш ауылдық округі (Абай облысы)|Қосағаш ауылдық округі]]'''||1047 ||{{құлдырау}} 739 || 70,6 ||544||{{құлдырау}} 373 ||68,6||503||{{құлдырау}} 366|| 72,8 |- | '''[[Майлин ауылдық округі]]'''||894 ||{{құлдырау}} 592 || 66,2 ||468||{{құлдырау}} 325 ||69,4||426||{{құлдырау}} 267|| 62,7 |- | '''[[Малкелді ауылдық округі]]'''||1003 ||{{құлдырау}} 521 || 51,9 ||563||{{құлдырау}} 265 ||47,1||440 ||{{құлдырау}} 256|| 58,2 |- | '''[[Мамырсу ауылдық округі]]'''||3003 ||{{құлдырау}} 2875 || 95,7 ||1498||{{өсім}} 1516 ||101,2||1505 ||{{құлдырау}} 1359|| 90,3 |- | '''[[Мәдениет ауылдық округі (Абай облысы)|Мәдениет ауылдық округі]]'''||1014 ||{{құлдырау}} 747 || 73,7 ||523||{{құлдырау}} 395 ||75,5||491 ||{{құлдырау}} 352|| 71,7 |- | '''[[Мыңбұлақ ауылдық округі (Абай облысы)|Мыңбұлақ ауылдық округі]]'''||1393 ||{{құлдырау}} 781 || 56,1 ||717||{{құлдырау}} 419 ||58,4||676 ||{{құлдырау}} 362|| 53,6 |- | '''[[Нарын ауылдық округі (Абай облысы)|Нарын ауылдық округі]]'''||1677 ||{{құлдырау}} 1109 || 66,1 ||854||{{құлдырау}} 590 ||69,1||823 ||{{құлдырау}} 519|| 63,1 |- | '''[[Өркен ауылдық округі]]'''||854 ||{{құлдырау}} 605 || 70,8 ||437||{{құлдырау}} 316 ||72,3||417 ||{{құлдырау}} 289|| 69,3 |- | '''[[Сарыарқа ауылдық округі]]'''||1192 ||{{құлдырау}} 872 || 73,2||606||{{құлдырау}} 436 ||71,9||586 ||{{құлдырау}} 436|| 74,4 |- | '''[[Тарбағатай ауылдық округі]]'''||2885 ||{{құлдырау}} 1504 || 52,1||1492||{{құлдырау}} 761 ||51||1393 ||{{құлдырау}} 743|| 53,3 |- | '''[[Тарлаулы ауылдық округі]]'''||2341 ||{{құлдырау}} 1316 || 56,2 ||1206||{{құлдырау}} 709 ||58,8||1135 ||{{құлдырау}} 607|| 53,5 |- | '''ЖАЛПЫ САНЫ'''||74572 ||{{құлдырау}} 66956|| 89,8 ||36968||{{құлдырау}} 33678 ||91,1||37604 ||{{құлдырау}} 33278|| 88,5 |} == Ірі елді мекендері == {| class="wikitable" ! Елді мекен !! Халқы <br>(2021) !! Елді мекен !! Халқы <br>(2021) |- | '''[[Аягөз]]''' || {{өсім}} 42351 || [[Мәдениет (Абай облысы)|Мәдениет]] || {{құлдырау}} 746 |- | [[Ақтоғай (Абай облысы)|Ақтоғай]] || {{құлдырау}} 5195 || [[Қосағаш (Абай облысы)|Қосағаш]] || {{құлдырау}} 739 |- | [[Баршатас]] || {{құлдырау}} 1474 || [[Ақши (Ақши ауылдық округі)|Ақши]] || {{құлдырау}} 690 |- | [[Мамырсу]] || {{құлдырау}} 2462 || [[Бидайық (Абай облысы)|Бидайық]] || {{құлдырау}} 757 |- | [[Тарбағатай (ауыл)|Тарбағатай]] || {{құлдырау}} 1253 || [[Қараағаш (Абай облысы)|Қараағаш]] || {{өсім}} 505 |- | [[Тарлаулы]] || {{құлдырау}} 1137 || [[Қорық (ауыл)|Қорық]] || {{құлдырау}} 521 |- | [[Айғыз (ауыл)|Айғыз]] || {{құлдырау}} 1 048 || [[Өркен (Абай облысы)|Өркен]] || {{құлдырау}} 605 |- | [[Шынқожа]] || {{құлдырау}} 1077 || [[Ай (Мыңбұлақ ауылдық округі)|Ай]] || {{құлдырау}} 526 |- | [[Ақшәулі]] || {{құлдырау}} 537 || [[Байқошқар]] || {{құлдырау}} 317 |- | [[Сарыарқа (Аягөз ауданы)|Сарыарқа]] || {{құлдырау}} 817 || [[Емелтау]] || {{құлдырау}} 300 |- | [[Қопа (Қопа ауылдық округі)|Қопа]] || {{құлдырау}} 907 || [[Майлин (Абай облысы)|Майлин]] || {{құлдырау}} 427 |} == Кәсіпорындары мен әлеуметтік құрылымдары == Автомобиль жөндеу зауыты, т.ж. торабы, вагон-локомотив депосы, тұрмыс қажетін өтеу комбинаттары, жүн өңдеу ф-касы, “Аягөз — нан”, “Аягөз — көлік”,“Аягөз — астық” акционерлік қоғамдары, баспахана, қалалық жылу орталығы т.б. жұмыс істейді. Ауыл шаруашылығына пайдаланылатын жер аумағы 4452,8 мың га (1997). Аягөз ауданында клубтар, мәдениет үйлері, халық театры, мұражай, кітапханалар, бастауыш және орта мектептер, ауруханалар т.б. мекемелер бар. == Жол торабы == Аудан жерін Түркістан — Сібір темір жолы басып өтеді. Тұрғындары елді-мекендермен автомобиль жолдары арқылы қатынасады. Аудан аумағында 18 тарихи ескерткіш, оның ішінде “Қозы Көрпеш-Баян сұлу” ескерткіші бар. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Абай облысы}} {{Аягөз ауданы елді мекендері}} [[Санат:Аягөз ауданы]] aj9m5je0ytlwov1m634o97r9vrm8om1 0 21843 3414996 3368451 2024-12-28T11:37:26Z Шайнүсіп 161753 3414996 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік қайраткер | Қазақша есімі = Жұмабай Шаяхметұлы Шаяхметов | Суреті = | Сурет ені = 220 | Титулы = [[Қазақстан Компартиясы Шымкент облыстық комитеті|Қазақстан Компартиясы Оңтүстік Қазақстан облыстық комитетінің бірінші хатшысы]] | Ту = Flag of the Kazakh Soviet Socialist Republic (1953–1991); Flag of Kazakhstan (1991–1992).svg | Басқара бастады = ақпан [[1954]] | Басқаруын аяқтады = мамыр [[1955]] | Ізашары = [[Нұрдәулет Күзембайұлы Күзембаев|Нұрдәулет Күзембаев]] | Ізбасары = [[Ысмайыл Юсупов]] | Титулы_2 = [[КСРО Жоғарғы Кеңесінің Ұлттар Кеңесі|КСРО Жоғарғы Кеңесінің Ұлттар Кеңесінің төрағасы]] | Реті_2 = 3 | Ту_2 = Flag_of_the_Soviet_Union.svg | Басқара бастады _2 = [[12 маусым]] [[1950 жыл]]ы | Басқаруын аяқтады_2 = [[14 наурыз]] [[1954 жыл]]ы | Ізашары_2 = [[Василий Васильевич Кузнецов (саясаткер)|Василий Кузнецов]] | Ізбасары_2 = [[Вилис Тенисович Лацис|Вилис Лацис]] | Титулы_3 = [[Қазақстан Коммунистік партиясы|Қазақстан Компартиясының бірінші хатшысы]] | Реті_3 = 4 | Ту_3 = Flag of Kazakh SSR (1940-1953).svg | Басқара бастады _3 = [[22 маусым]] [[1946 жыл]]ы | Басқаруын аяқтады_3 = [[6 ақпан]] [[1954 жыл]]ы | Ізашары_3 = [[Геннадий Андреевич Борков|Геннадий Борков]] | Ізбасары_3 = [[Пантелеймон Кондратьевич Пономаренко|Пантелеймон Пономаренко]] | Туған күні = 30.08.1902 | Туған жері = Шарбақты ауылы, Борисов болысы, [[Омбы уезі]], [[Ақмола облысы]], [[Дала генерал-губернаторлығы]] {{Байрақ|Ресей империясы}} | Қайтыс болған күні = 17.10.1966 | Қайтыс болған жері = Алматы, [[Қазақ КСР]], [[КСРО]] | Жұбайы = Майнұр Шоқабаева<br> ({{comment|үйл.|үйленді}} 1925) | Балалары = '''қыздары'''<br>Рауза (1926—1927)<br>Алма (1934—2012)<br>'''ұлдары '''<br>Равиль (1927—2000)<br>Сейіл (1929—1929)<br>Ноэл (1931—2023)<br>Владимир<br>(1938—1974)<br>Тарғын (1946—2006) | Партиясы = [[КСРО Коммунистік партиясы|ВКП (б)/коммунистік партиясы]] | Марапаттары = {{{!}} style="background:transparent" {{!}} {{Ленин ордені}} {{!!}} {{Ленин ордені}} {{!!}} {{Ленин ордені}} {{!!}} {{Еңбек Қызыл Ту ордені}} {{!}}- {{!}} {{Құрмет белгісі ордені}} {{!!}} {{1941-1945 жылдардағы Ұлы Отан соғысында Германияны жеңгені үшін медалі.}} {{!!}} {{Мәскеудің 800 жылдығын еске алу медалі}} {{!}}} }} '''Жұмабай Шаяхметов''' ([[30 тамыз]] [[1902 жыл|1902]], [[Омбы облысы]] — [[17 қазан]] [[1966 жыл|1966]], [[Алматы]]) — кеңестік мемлекет қайраткері, Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің бірінші хатшысы. == Өмірбаяны == Қазіргі [[Омбы облысы]]ның Шарбақты ауданында туған. [[Арғын]] тайпасының [[Атығай]] руынан шыққан<ref>[https://www.caravan.kz/gazeta/stalin-nazyval-ego-orel-vostoka-50437/ Сталин называл его “Орел Востока” - Караван | Караван<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref><ref>[https://camonitor.kz/2625-.html Жумабай Шаяхметов. Несмотря и вопреки | Новости Центральной Азии на Camonitor.kz<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref>. Полтавкадағы екі сыныпты қазақ-орыс училищесін бітірген (1917 ж). [[Мәскеу]]дегі Н.Нариманов атындағы Шығыс институтында оқыған. Еңбек жолын Текелі болыстық атқару комитетінің хатшысы болып бастап (1921-1923 жж.), уездік атқару комитетінің іс жүргізушісі болды. Халық ішкі істер комиссариатында 10 жыл жұмыс істеп, жедел уәкілдің көмекшісінен облыстық басқарма бастығының орынбасарлығына дейін жоғарлады (1936 ж.). 1938 жылы маусымда [[Қазақстан]] Компартиясы Орталық Комитетінің үшінші хатшысы болып сайланды. Бір жылдан кейін екінші хатшылыққа көтеріліп, [[Ұлы Отан соғысы]] жылдары [[Қазақстан]] бойынша Мемлекеттік қорғаныс комитетіне басшылық жасады. 1946 жылы сәуірде ол [[Қазақстан]] Компартия Орталық Комитетінің бірінші хатшысы болып сайланды. Бұл уақыт соғыстан кейінгі ауыр кезең болатын. Шаяхметов басшылықта болған кезде Қазақстан халқы артта қалған, ашаршылық пен саяси қуғын-сүргінді және соғысты бастан кешірген кезеңнен өтіп, аздап болса да ес жия бастаған болатын. Соғыс жылдары Қазақстанға [[КСРО]]-ның батыс аймақтарынан көптеген зауыт-фабрикалар, ғылыми және мәдени мекемелер көшіп келді. Осыған байланысты қаладағы халық саны күрт өсіп, жаңадан өндіріс ошақтары пайда болды. [[Мәскеу]]ден, [[Ленинград]]тан, [[Киев]]тен, т.б. ірі-ірі қалалардан келген ғылым мен мәдениеттің көрнекті қайраткерлері республика басшылығы көмегімен жергілікті жағдайға тез бейімделіп, елдің ғылыми және мәдени өміріне белсене араласты. Осы ғалымдарды және жергілікті күшті жұмылдыра отырып, 1946 жылы Қазақ КСР Ғылым академиясы құрылды, жоғары оқу орындарының ғылыми-техникалық базасы нығайды, жаңа оқу орындары ашылды. Бұрынғы ұсақ ұжымшарлар біріктіріліп, жаңадан кеңшарлар құрыла бастады. 1937-1949 жылдары республика КСРО-ның түкпір-түкпірінен қуғынға ұшыраған халықтар ([[Солтүстік Кавказ]] халықтары, немістер, корейлер, т.б.) зорлықпен көшіріліп әкелініп, [[Қазақстан]] көп этносты өлкеге айналды. Соған қарамастан Шаяхметов басқарушы кадрлар арасында қазақ басшыларын көбейтті. Көптеген қазақ жастары [[Мәскеу]] мен [[Ленинград]]та оқыды, аспиранттар мен доктаранттар көбейді. Қазақстанда жаңадан жүздеген зауыттар мен фабрикалар салынды, мыңдаған шақырым темір жол төселді. Мырыш өндірісі, [[қара металлургия]], машина жасау, [[мұнай]] өңдеу, ауыл шаруашылық тыңайтқышын өңдеу, т.б. салалар жаңадан құрылды. Қазақстан артта қалған елден аграрлық-индустриалық республикаға айнала бастады. Ж.Шаяхметов «[[Медеу]]» мұз айдынының, [[Шымбұлақ]] спорт базасының салынуына да көп еңбек сіңірді. Сондай-ақ, ол кеңес одағы парламенті палатасының бірі - КСРО Жоғары Кеңесі Ұлттар кеңесінің төрағасы болған және 1950 жылы КСРО-ның «Бейбітшілік туралы заңына» қол қойған бірінші қазақ. 1953 жылы КСРО-ны ұзақ жылдар басқарған И.[[Сталин]] қайтыс болды. Осыған байланысты Мәскеуде болған саяси тартыстардан кейін билікке [[Никита Сергеевич Хрущёв|Н. Хрущев]] келді. Ол КСРО-ны азық-түлік жетіспеушілігінен аман алып қалу үшін Қазақстан мен Батыс Сібірдің тың және тыңайған жерлерін игеру қажет деп есептеді. Шаяхметов өз кезегінде Қазақстанның географиялық ерекшеліктерін және осыған байланысты қазақ халқының негізінен мал шаруашылығымен айналысқанын ескере отырып, жерді жаппай жыртуға қарсылығын білдірді. Сондықтан Ж.Шаяхметов орнынан алынып, 1954-1955 жылдары Оңтүстік Қазақстан облыстық партия комитетінің бірінші хатшысы қызметіне дейін төмендетілді. 2002 жылы мемлекет қайраткері тұрған үйдің қабырғасына мемориалдық тақта орнатылды. Сол жылы соғыс ардагері Қасым Мұхаметқалиев пен журналист [[Ермек Зәңгіров]] құрастырған Ж.Шаяхметов туралы естеліктер жинағы, журналист Мәдат Аққозиннің «Вернуть из забвения» атты кітабы жарық көрді. Ж.Шаяхметов үш мәрте «Ленин», «Еңбек Қызыл Ту», «Құрмет белгісі» ордендерімен, бірнеше медальдармен марапатталған. {{Қазақстан елбасылары}} [[Санат:Қазақстан саясаткерлері]] j9y46ohh10921vdtfq17kutyhmwej0u 0 22859 3414790 3413680 2024-12-27T18:30:05Z Muzaffar Turgunov 120280 3414790 wikitext text/x-wiki {{жедел жойылсын|Энциклопедияық маңызы жоқ, жетім мақала, дұрыс санаты жоқ, қысқа мақала}} {{Ғалым|Есімі=Сапиулла Ибрагимұлы Абдулпаттаев|Туған күні=15 сәуір 1928|Туған жері=Қызылорда облысы, Сырдария ауданы|Азаматтығы={{USSR}}<br />{{KAZ}}|Ғылыми дәрежесі=Тарих ғылымының докторы, доцент, профессор}} '''Сапиулла Ибрагимұлы Абдулпаттаев''' (15 сәуір 1928 жыл туған, Тереңөзек ауданы, қазіргі [[Сырдария ауданы (Қызылорда облысы)|Сырдария ауданы]]) – ғалым, тарих ғылымының докторы ([[1984 жыл|1984]]). == Өмірбаяны == Қызылорда педогогикалық институтын (қазіргі [[Қорқыт Ата атындағы Қызылорда университеті]]) бітірген ([[1950 жыл|1950]]). 1950-61 жылдары [[Ақтөбе облысы]] [[Байғанин]] орта мектебінде мұғалім, директордың орынбасары, М.Мәметова атындағы педогогикалық училищеде оқытушы болып қызмет істеді. 1961-64 ж. Қазақ мемлекет университетінің (қазіргі [[Қазақ ұлттық университеті|ҚазҰУ]]-дің) аспирантурасында оқыды. 1965 жылдан Қазақ ұлттық университетінде ассистент, аға оқытушы, кафедра меңгерушісі, доцент, профессор болып, ҚазПИ-де (1996-2009, қазіргі [[Қазақ ұлттық педагогикалық университеті|ҚазҰПУ]]) профессор болып еңбек етті.<ref>СЫР ЕЛІ. Энциклопедия / Бас ред. Б.С. Каримова. 2-басылым. – Алматы: «Тау-Қайнар» ЖШС, 2023.</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Қазақ энциклопедиясы|"Қазақ Энциклопедиясы"]] {{Суретсіз мақала}} lyuec3r4rg1wg2vaetabgwuur4hxldp 3414794 3414790 2024-12-27T18:33:51Z Muzaffar Turgunov 120280 3414794 wikitext text/x-wiki {{жедел жойылсын|Энциклопедияық маңызы жоқ, жетім мақала, дұрыс санаты жоқ, қысқа мақала}} {{Ғалым|Есімі=Сапиулла Ибрагимұлы Абдулпаттаев|Туған күні=15.04.1928|Туған жері=[[Сырдария ауданы (Қызылорда облысы)|Сырдария ауданы]], [[Қызылорда облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]], [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]]|Азаматтығы={{USSR}}<br />{{KAZ}}|Ғылыми дәрежесі=Тарих ғылымының докторы, доцент, профессор|Альма-матер=[[Қорқыт Ата атындағы Қызылорда университеті]]}} '''Сапиулла Ибрагимұлы Абдулпаттаев''' (15 сәуір 1928 жыл туған, Тереңөзек ауданы, қазіргі [[Сырдария ауданы (Қызылорда облысы)|Сырдария ауданы]], [[Қызылорда облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]], [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]]) – ғалым, тарих ғылымының докторы ([[1984 жыл|1984]]). == Өмірбаяны == Қызылорда педогогикалық институтын (қазіргі [[Қорқыт Ата атындағы Қызылорда университеті]]) бітірген ([[1950 жыл|1950]]). 1950-61 жылдары [[Ақтөбе облысы]] [[Байғанин]] орта мектебінде мұғалім, директордың орынбасары, М.Мәметова атындағы педогогикалық училищеде оқытушы болып қызмет істеді. 1961-64 ж. Қазақ мемлекет университетінің (қазіргі [[Қазақ ұлттық университеті|ҚазҰУ]]-дің) аспирантурасында оқыды. 1965 жылдан Қазақ ұлттық университетінде ассистент, аға оқытушы, кафедра меңгерушісі, доцент, профессор болып, ҚазПИ-де (1996-2009, қазіргі [[Қазақ ұлттық педагогикалық университеті|ҚазҰПУ]]) профессор болып еңбек етті.<ref>СЫР ЕЛІ. Энциклопедия / Бас ред. Б.С. Каримова. 2-басылым. – Алматы: «Тау-Қайнар» ЖШС, 2023.</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Қазақ энциклопедиясы|"Қазақ Энциклопедиясы"]] {{Суретсіз мақала}} 2p4mztvtnqylffxgu3ai93irxl8s53y 3414795 3414794 2024-12-27T18:34:22Z Muzaffar Turgunov 120280 «[[Санат:Қорқыт Ата атындағы Қызылорда университеті түлектері|Қорқыт Ата атындағы Қызылорда университеті түлектері]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) 3414795 wikitext text/x-wiki {{жедел жойылсын|Энциклопедияық маңызы жоқ, жетім мақала, дұрыс санаты жоқ, қысқа мақала}} {{Ғалым|Есімі=Сапиулла Ибрагимұлы Абдулпаттаев|Туған күні=15.04.1928|Туған жері=[[Сырдария ауданы (Қызылорда облысы)|Сырдария ауданы]], [[Қызылорда облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]], [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]]|Азаматтығы={{USSR}}<br />{{KAZ}}|Ғылыми дәрежесі=Тарих ғылымының докторы, доцент, профессор|Альма-матер=[[Қорқыт Ата атындағы Қызылорда университеті]]}} '''Сапиулла Ибрагимұлы Абдулпаттаев''' (15 сәуір 1928 жыл туған, Тереңөзек ауданы, қазіргі [[Сырдария ауданы (Қызылорда облысы)|Сырдария ауданы]], [[Қызылорда облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]], [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]]) – ғалым, тарих ғылымының докторы ([[1984 жыл|1984]]). == Өмірбаяны == Қызылорда педогогикалық институтын (қазіргі [[Қорқыт Ата атындағы Қызылорда университеті]]) бітірген ([[1950 жыл|1950]]). 1950-61 жылдары [[Ақтөбе облысы]] [[Байғанин]] орта мектебінде мұғалім, директордың орынбасары, М.Мәметова атындағы педогогикалық училищеде оқытушы болып қызмет істеді. 1961-64 ж. Қазақ мемлекет университетінің (қазіргі [[Қазақ ұлттық университеті|ҚазҰУ]]-дің) аспирантурасында оқыды. 1965 жылдан Қазақ ұлттық университетінде ассистент, аға оқытушы, кафедра меңгерушісі, доцент, профессор болып, ҚазПИ-де (1996-2009, қазіргі [[Қазақ ұлттық педагогикалық университеті|ҚазҰПУ]]) профессор болып еңбек етті.<ref>СЫР ЕЛІ. Энциклопедия / Бас ред. Б.С. Каримова. 2-басылым. – Алматы: «Тау-Қайнар» ЖШС, 2023.</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Қазақ энциклопедиясы|"Қазақ Энциклопедиясы"]] {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Қорқыт Ата атындағы Қызылорда университеті түлектері]] 5bcyf53dzzwmdgq2dmumxng4djcp5vc 0 22880 3414797 3413691 2024-12-27T18:35:23Z Muzaffar Turgunov 120280 3414797 wikitext text/x-wiki '''Абызтөбе''' – көне қаланың орны. [[Сырдария]] өзенінің орталық ағысының сол жағында, Келінтөбе аталатын көне қала жұртынан солтүстікке қарай 25 километр қашықтықта орналасқан. [[1969]] жылы [[Отырар]] археологиялық экспедициясы (жетекшісі [[К. М. Байпаков]]) зерттеген. [[Қала]] жұртының қазіргі [[көрініс]]і, солтүстік-батыстан — оңтүстік-шығысқа қарай созылып жатқан, ұзындығы 105 м, көлденеңі 30 м, биіктігі 5 м, ұзын төртбұрышты [[жота]]. Төбесі тегіс. Қалаға кіретін [[қақпа]]ның орны оңтүстік жағында орналасқандығы байқалады. Жиналған [[құмыра]]лардың сынықтары бойынша ғалымдар қаланың біздің заманымыздың I ғасырдағы [[өркениет]] орталығы болғанын дәлелдеді.<ref>Қазақ мәдениеті. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: “Аруна Ltd.” ЖШС, 2005 ISBN 9965-26-095-8</ref><ref>СЫР ЕЛІ. Энциклопедия / Бас ред. Б.С. Каримова. 2-басылым. – Алматы: «Тау-Қайнар» ЖШС, 2023.</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} *Қазақ ұлттық энциклопедиясы {{Суретсіз мақала}} {{Stub:Қазақ мәдениеті}} {{wikify}} [[Санат:Қазақстан көне қалалары]] 24p66rqwkjpdebwbe2k0nfbe4ohmpyh 0 26848 3414775 3239420 2024-12-27T17:40:23Z Muzaffar Turgunov 120280 3414775 wikitext text/x-wiki [[Сурет:Hydrolysis.png|нобай|319x319 нүкте|Жалпы гидролиз реакциясы. (Екі жақты кірістілік белгісі гидролиз бен конденсация қайтымды болатын [[Химиялық тепе-теңдік|химиялық тепе-теңдікті]] көрсетеді.)]] '''Гидролиз'''({{lang-grc|ὕδωρ}} «су» + {{lang-grc2|λύσις}} «ыдырау») – су мен түрлі заттар арасындағы иондық алмасу реакциясы. Гидролизге [[тұздар]], [[гидридтер]], тиоангидридтер, галогенангидридтер, әр түрлі органикалық қосылыстар ұшырайды.<ref>“Қазақ тілі терминдер сөздігі”,I том</ref><br/> ''Гидролиз'' — кейбір химиялық қосылыстардың су молекуласының әсерінен төмен молекулалы түзілімдер жиынтығына ыдырау қасиеті. Гидролиз сулы ерітінділер жағдайында немесе судың және су буының қатты, сұйық және газ тектес заттарға тигізер әсері нәтижесінде жүзеге асады.<ref>Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Қ 17 Геология/Жалпы редакциясын басқарған — түсіндірме сөздіктер топтамасын шығару жөніндегі ғылыми-баспа бағдарламасының ғылыми жетекшісі, педагогика ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан Республикасы Мемлекеттік сыйлығының лауреаты А.Қ.Құсайынов — Алматы: "Мектеп" баспасы" Ж А Қ , 2003. — 248 бет. ӀSВN 5-7667-8188-1 ӀSВN 9965-16-512-2</ref> Гидролиз — судың магма текті [[минерал]]дармен негізгі химиялық реакциясы. Соның нәтижесінде [[сілті]]лік және сілтілік жер элементтерінің [[кристалл]] торындағы [[катион]]дар су [[молекула]]сы [[диссоциация]]ланғанда [[сутек]]тің [[ион]]дарына алмасады.<ref>Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі. Су шарушылығы. – Алматы, «Мектеп» баспасы, 2002 жыл.</ref> Тұз гидролизі – еритін тұздардың ерітінділерінде ион алмасу реакцияларының жүруіне байланысты гидролиз реакциясының бір түрі. Процестің қозғаушы күші иондық заттардың сумен әрекеттесуі болып табылады, ол иондық немесе молекулалық түрдегі әлсіз электролиттің түзілуіне әкеледі. # Әлсіз қышқыл мен күшті негіздің тұзының гидролизі (анионды гидролиз). Ерітіндіде аздап сілтілі орта бар, реакция қайтымды жүреді. # Күшті қышқыл мен әлсіз негіздің тұзының гидролизі (катион гидролизі). Ерітіндіде аздап қышқыл орта бар, реакция қайтымды жүреді. # Әлсіз қышқыл мен әлсіз негіздің тұзының гидролизі. Тепе-теңдік өнімдерге қарай ығысады, гидролиз толығымен дерлік жүреді, өйткені екі өнім де тұнба немесе газ түзеді. # Күшті қышқыл мен күшті негіздің тұзы гидролизге ұшырамайды, ал ерітіндісі бейтарап. == Тағы қараыңыз == * [[Тотықтыра аминдеу]] == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сыртқы сілтемелер == {{Сыртқы сілтемелер}} {{wikify}} {{Geology-stub}} [[Санат:Су химиясы]] [[Санат:Ерітінділер]] [[Санат:Химиялық технология]] eni1jpvdbmtg8i38ytr76ltovkf4i1g 3414776 3414775 2024-12-27T17:40:59Z Muzaffar Turgunov 120280 /* Тағы қараыңыз */ 3414776 wikitext text/x-wiki [[Сурет:Hydrolysis.png|нобай|319x319 нүкте|Жалпы гидролиз реакциясы. (Екі жақты кірістілік белгісі гидролиз бен конденсация қайтымды болатын [[Химиялық тепе-теңдік|химиялық тепе-теңдікті]] көрсетеді.)]] '''Гидролиз'''({{lang-grc|ὕδωρ}} «су» + {{lang-grc2|λύσις}} «ыдырау») – су мен түрлі заттар арасындағы иондық алмасу реакциясы. Гидролизге [[тұздар]], [[гидридтер]], тиоангидридтер, галогенангидридтер, әр түрлі органикалық қосылыстар ұшырайды.<ref>“Қазақ тілі терминдер сөздігі”,I том</ref><br/> ''Гидролиз'' — кейбір химиялық қосылыстардың су молекуласының әсерінен төмен молекулалы түзілімдер жиынтығына ыдырау қасиеті. Гидролиз сулы ерітінділер жағдайында немесе судың және су буының қатты, сұйық және газ тектес заттарға тигізер әсері нәтижесінде жүзеге асады.<ref>Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Қ 17 Геология/Жалпы редакциясын басқарған — түсіндірме сөздіктер топтамасын шығару жөніндегі ғылыми-баспа бағдарламасының ғылыми жетекшісі, педагогика ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан Республикасы Мемлекеттік сыйлығының лауреаты А.Қ.Құсайынов — Алматы: "Мектеп" баспасы" Ж А Қ , 2003. — 248 бет. ӀSВN 5-7667-8188-1 ӀSВN 9965-16-512-2</ref> Гидролиз — судың магма текті [[минерал]]дармен негізгі химиялық реакциясы. Соның нәтижесінде [[сілті]]лік және сілтілік жер элементтерінің [[кристалл]] торындағы [[катион]]дар су [[молекула]]сы [[диссоциация]]ланғанда [[сутек]]тің [[ион]]дарына алмасады.<ref>Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі. Су шарушылығы. – Алматы, «Мектеп» баспасы, 2002 жыл.</ref> Тұз гидролизі – еритін тұздардың ерітінділерінде ион алмасу реакцияларының жүруіне байланысты гидролиз реакциясының бір түрі. Процестің қозғаушы күші иондық заттардың сумен әрекеттесуі болып табылады, ол иондық немесе молекулалық түрдегі әлсіз электролиттің түзілуіне әкеледі. # Әлсіз қышқыл мен күшті негіздің тұзының гидролизі (анионды гидролиз). Ерітіндіде аздап сілтілі орта бар, реакция қайтымды жүреді. # Күшті қышқыл мен әлсіз негіздің тұзының гидролизі (катион гидролизі). Ерітіндіде аздап қышқыл орта бар, реакция қайтымды жүреді. # Әлсіз қышқыл мен әлсіз негіздің тұзының гидролизі. Тепе-теңдік өнімдерге қарай ығысады, гидролиз толығымен дерлік жүреді, өйткені екі өнім де тұнба немесе газ түзеді. # Күшті қышқыл мен күшті негіздің тұзы гидролизге ұшырамайды, ал ерітіндісі бейтарап. == Тағы қараңыз == * [[Тотықтыра аминдеу]] == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сыртқы сілтемелер == {{Сыртқы сілтемелер}} {{wikify}} {{Geology-stub}} [[Санат:Су химиясы]] [[Санат:Ерітінділер]] [[Санат:Химиялық технология]] adgtlbtjjcfru5ezl476tyx6d2uue7z 0 28186 3414746 3092382 2024-12-27T15:44:27Z Мағыпар 100137 3414746 wikitext text/x-wiki {{Көл |Атауы = Индер |Төл атауы = |Сурет = |Сурет тақырыбы = |Координаттары = 48/27/48/N/51/55/19/E |CoordScale = |Теңiз деңгейiнен биіктігі = |Ұзындығы = 13,5 |Ені = 11 |Ауданы = 110 |Көлемі = |Жағалау сызығының ұзындығы = 40 |Тереңдігі = 0,7 |Орташа тереңдігі = |Судың тұздылығы = |Судың мөлдірлігі = |Суды жинау ауданы = |Құятын өзендер = |Шығатын өзендер = |Ел = Қазақстан |Аймақ = Атырау облысы |Аудан = Индер ауданы |Позициялық карта = Қазақстан |Позициялық карта 1 = Қазақстан Атырау облысы |Ортаққордағы санаты = Inder Lake }} {{мағына|Индер}} '''Индер''' – [[Каспий маңы ойпаты|Каспий ойпаты]] алабындағы тұзды тұйық көл. == Географиялық орны == [[Атырау облысы]]ның [[Индер ауданы]] аумағында. Индербор кентінен оңтүстік-шығысқа қарай 15-18 шақырым қашықтықта орналасқан. == Этимологиясы == Бұл сөз қалмақша ''ундер'' – „биік“, „қырат“, „биіктік“, монғолша ''ондор'' –„биіктік“, „биік“, бурятша ''ундэр'' – „биік қырат“, „биіктік“, әзірбайжанша ''һундур'' – „биік“ деген мағынаны білдіреді. Жергілікті тұрғындар мұны Дендер деп те атайды. Индер (Дендер) атау сөз ретінде түркі, монғол және басқа тілдерде де кеңінен қолданылып, бір-біріне жақын, сәйкес мағынаға ие келеді. Индер көлінің атауы «биік жота, қырат, биіктік» мәндерін білдіреді.<ref>Жер-су атаулары (этимологиялық анықтамалық) «Өнер» баспасы, Алматы 2011 ISBN 978-601-209-161-8</ref> == Гидрографикасы == Шарасының аумағы 110 км². Ұзындығы 13,5 км, ені 11 км, ең терең жері 0,7 м, жағалау сызығының ұзындығы 40 км. Негізгі толығу көзі айналасындағы саздардан шығатын тұзды бұлақтар. Көлге жылына 1,5 млн. тоннаға дейін [[Тұздар|тұз]] (негізінен NaCl) шөгеді. Көл тектоникалық процестер әсерінен жер бетінің аз-мұз ойысуы нәтижесінде пайда болған. Көл солтүстік-шығысында [[Индер (тау)|Индер таулары]] деп аталатын қыраттармен жапсарласады, оңтүстік жағалауы біршама тегіс үстіртке ұласады. Көлдің солтүстік бөлігі біршама ірі, геолиялық құрылысы жағынан күрделі тұзкүмбезді құрылымның оңтүстік қанаты бетінде орналасқан, оңтүстік жағалауы “каспийлік түзілімдер” деп аталатын соңғы геологиялық замандарда түзілген шөгінділерден құралған. Көлдің жағалау өңірі саздақты болып келеді, ол шағын-шағын жыралармен тілімденген. Көл атмосфералық жауын-шашын суларымен, мерзімді ағын суларымен және жерасты суларымен қоректенеді. Көлді қоректендіруші жерүсті сулары тек қана қар суының көктемде жаппай еруі нәтижесінде және нөсерлі жауындар есебінен қалыптасады, сондықтан олардың атқаратын рөлі шектеулі.<ref>Индер ауданы, «Арыс» баспасы Алматы, 2006 ISBN 9965-17-273-0</ref> == Қолданысы == Индер көлінен құрамында [[бром]], [[калий]] бар жоғары сапалы [[ас тұзы]] өндіріледі. Ал көлдің лайлы саз-балшығы түрлі ауруларды емдеуге пайдаланылады.<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, IV том</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Индер ауданы көлдері]] hma4ulyc3ams3b0ztu3s9i7phuiplrn 0 30596 3414970 3327314 2024-12-28T08:42:12Z Д.Ильин 17362 3414970 wikitext text/x-wiki '''Озоно́''' ([[Ежелгі грек тілі|көне грекше]] ὄζω — иіс шығару) – химиялық формуласы О₃ болып келетін [[оттегі]]нің [[аллотропия]]лық түр өзгерісі. Түсі қою көк, өткір иісті газ,ал сұйық ''озон'' күлгін көк; балқу t – 192,7°С, қайнау t – 112°С. [[Су]]да ерігіштігі 0,394 г/л (0°С-та). Озонды 1785 жылы голландия физигі М. ван Марум ашқан. Озон тұрақсыз, өздігінен жылу бөліп, оттекке айналады. Күшті тотықтырғыш, алтын мен платинадан басқа барлық металдарды тотықтырып, кейбір [[органикалық заттар|органикалық]] және [[бейорганикалық заттар|бейорганикалық]] қосылыстарға әсер етіп, озонидтер түзеді. Озонды иод-крахмал қағазының түсінің өзгеруі бойынша анықтайды: O₃+ +2KІ+H₂O=І₂(көк)+O₂+2KOH. “Кәдімгі оттек О₂ КІ-мен реакцияға түспейді. Табиғатта озон [[найзағай]] жарқылдаған кезде және кейбір органикалық заттар тотыққанда түзіледі (Озоносфера қабаты) - (O2->O3). Таза озон – күшті тотықтырғыш, микроорганизмдерді өлтіреді, сол себепті суды, ауаны [[дезинфекциялауда]], күшті тотықтырғыш болғандықтан қағаз ағартуда, т.б. қолданылады. [[File:Ozone-1,3-dipole.svg|thumb| alt=A.|Озон молекуласы]] ==Физикалық қасиеттері== * Молекулалық массасы — 47,998 м. а. б. * 183 °C-ғы сұйықтықтың тығыздығы — 1,71 г/см³ * Қайнау температурасы — −111,9 °C. * Балқу температурасы— −197,2 ± 0,2 °С . * Озонның газ күйі — диамагнитті, ал сұйық күйі — әлсіз парамагнитті. ==Ішкі сілтемелер== * [[Озонид]] * [[Озоносфера]] * [[Микроорганизм]] {{stub}} {{wikify}} [[Санат:Химия]] q357i8qxjy5ajcbtbahp090ve8kagwd 0 36062 3414780 3130868 2024-12-27T17:50:09Z Muzaffar Turgunov 120280 3414780 wikitext text/x-wiki '''Гендік инженерия''', немесе '''генетикалық инженерия'''<ref>Биология: Жалпы білім беретін мектептің 9-сыныбына арналған оқулық, 2-басылымы, өңделген / М. Гильманов, А. Соловьева, Л. Әбшенова. — Алматы: «Атамұра» баспасы, 2009 жыл. ISBN 9965-34-927-4</ref> — [[генетика]]лық және [[биохимия]]лық әдістердің көмегімен түраралық кедергілері жоқ, тұқым қуалайтын қасиеттері өзгеше, табиғатта кездеспейтін жаңа гендер алу; молекулярлы [[биология]]ның бір саласы. Гендік инженерия әр түрлі [[Ағза|ағзалар]] геномының бөлігінен рекомбинатты ДНҚ құрастырумен қатар, ол рекомбинатты молекулаларды басқа ағза геномына енгізіп, жұмыс істеуін (экспрессиясын) қамтамасыз етеді. Гендік инженериядағы тұңғыш тәжірибені 1972 ж. американ биохимигі [[Пол Берг]] ([[Нобель]] сыйлығының лауреаты) іске асырды. Ол [[маймыл]]дың онноген [[Вирустар|вирус]] SV-40-тың толық геномын, бактериофаг — L геномының бір бөлігін және Е. Colі бактериясының галактоза генін біріктіру арқылы рекомбинантты (гибридті) ДНҚ алды. 1973 — 74 ж. [[Америка]] биохимиктері С. [[Коэн]], Г. [[Бойер]], т.б. түрлі ағзалардан бөліп алынған генді бактерия плазмидасының құрамына енгізді. Бұл тәжірибе басқа [[организмдер]] гендерінің жаңа ағза ішінде жұмыс істей алатынын дәлелдеді. [[Жануарлар]] клеткаларымен жүргізілген тәжірибелерде бір клетканың ядросын екіншісімен алмастыруға, екі немесе бірнеше эмбриондарды қосып біріктіруге, оларды бірнеше бөлікке бөлшектеуге болатыны анықталды. Мысалы, генотиптері әр түрлі тіндердің клеткаларын біріктіру арқылы тышқанның аллофенді особьтары (фенотипі әр түрлі дарабастар) алынды. Гендік инженерия-ның теориялық негізіне генетикалық кодтың әмбебаптылығы жатады. Бір ғана кодтың (триплиттің) әр түрлі ағзадағы белок молекулаларының құрамына енетін амин қышқылдарын бақылай алатындығына байланысты, [[ДНҚ]] молекуласының кез келген бөлігін басқа бөтен [[Жасуша|жасушаға]] апарып салу, яғни молек. деңгейде будандастырылу теориялық тұрғыдан алғанда мүмкін екені анықталды. Жануарлар, өсімдіктер және [[Микроорганизм|микроорганизмдер]] гендерінің қызметін қолдан басқаруға болатындығы дәлелденді. Ауыл шаруашылығында өсімдіктің атмосфералық [[азот]]ты өзіне жинақтап алуы — үлкен мәселе. Осыған байланысты 1970 жылдары азотты фиксациялауға қабілеті жоқ пішен таяқшасына азотты жинақтай алатын, басқа бір бактерияның гені салынып, азотты жинақтау қасиетіне ие болды. Медицина саласында жаңа гендерді енгізу арқылы тұқым қуалайтын ауруларды емдеуге болады. Қазіргі кезде ауру адамдардан зат алмасудың 1000-нан аса әр түрлі тұқым қуалайтын өзгерістері табылған. Гендік (генетикалық) инженерия — молекулалық және клеткалық инженерия белгілі бір мақсатпен жасанды айқын қасиеттері бар генетикалық материалдарды алдын ала құрастырып, оларды басқа клеткаға енгізіп, көбейтіп, зат алмасу процесін өзгеше жүргізу. Бұл әдіспен организмдердегі тұқым қуалайтын информацияны көздеген мақсатқа сай өзгертіп, олардың геномдарын белгілеген жоспармен қайта құруға болады. Гендік инженерия ол функциональдық активті генетикалық құрылымдарды рекомбинаттық (ата-ана екі ДНК молекулалары арасынан пайда болған будан) ДНК молекулалары түрінде қолдан құрастыру. Гендік инженерияның мәні жеке гендерді бір организмнен алып, басқа организмге көшіріп орналастыру. Бұл рестриктаза деген фермент пен лигаза ферментінің ашылуы негізінде мүмкін болды. Рестриктаза ферменті ДНК молекуласын нақты белгіленген жерлерін кесіп алады да, осылай фрагменттерді (рестрикция сайттарын) түзеді. Ал лигаза ферменті гетерогендік ДНК-ның фрагменттерін бүтін тігеді. Құрамында шығу тегі әр түрлі ДНК-лары бар молекуланы ''рекомбинаттық молекула'' деп атайды. Рекомбинаттық ДНК = прокариоттардың және / немесе вирустардың ДНК-ы (вектор) + эукариоттардың ДНК-ы (бөтен ДНК). Вектордың көмегімен эукариоттардың бөтен ДНК-ы клеткаға еніп, геномға интеграциялана алады. Сонымен, прокариоттар мен вирустардың зерттелетін ДНК молекулалары нақты белгіленген жерден кесіліп, одан кейін бұл жерге эукариоттардың қажетті бөтен гені енгізіледі, осылайша рекомбинаттық (гибридтік) ДНК түзіледі. Түзілген рекомбинаттық ДНК тірі клеткаға енгізіледі, жаңа геннің экспрессиясы (көріну күші) басталғаннан соң, клетка сол ген белгілеген белокты синтездей бастайды. Сонымен, клеткаға рекомбинаттық ДНК молекуласы түрінде жаңа генетикалық информацияны енгізіп, соңында жаңа белгісі бар организмді алуға болады. Мұндай организмді трансгендік немесе трансформацияланған организм дейді. Осылайша, гендік инженерияның дамуына негіз болған молекулалық биология мен молекулалық генетиканың мынадай жетістіктері бар: # Рестриктазалар мен лигаза ферменттерінің ашылуы; # Гендерді химиялық заттарды және ферменттерді қолдану арқылы синтездеу; # Бөтен генді клеткаға тасымалдаушы-векторларды пайдалану; # Бөтен генге ие болған клеткаларды таңдап, бөліп алу жолдарының ашылуы. Алғашқы рет рекомбинаттық ДНК 1972 жылы АҚШ-та П.Бергтің лабораториясында жасалды. == Эмбриогенетикалық инженерия == '''Эбриогенетикалық инженерия''' - жануарлар геномын, олардың өсіп өнуіне онтогенездің (жеке даму) алғашқы сатыларында белсенді араласу арқылы қайта құру. ''Геномды қайта құру'' - клондау арқылы ұрықты (эмбрионды) реконструкциялау, біріктіру немесе олардың ядроларына бөгде ДНҚ-ны енгізу. Бірақ эмбриондық өркендерді, химерлерді (грек."chimaira" - әртүрлі генетикалық тканьдардан тұратын мозаик-организм), немесе трансгендік жануарларды алу, тек қана реконструкцияланған эмбрионды ұқыпты трансплантациялау нәтижесінде ғана мүмкін. ''Трансплантация''(лат. "transplantare" - көшіріп отырғызу) - жоғарғы өнімді малдардың (донорлар) бір немесе бірнеше эмбрионын алып, өнімі төмен малдарға (рецепиенттерге) салу арқылы жүргізіледі. Трансплантацияны қолдану генетикалық құнды бір аналықтан ондаған есе көп ұрпақ алуға мүмкіндік береді. Трансплантация технологиясы жануарлар өсіп-өну биологиясының зор табыстарына негізделген, оның ішіне мынадай тәсілдер кіреді: * гормондар арқылы ''суперовуляция'' (лат."super" - «көп», "ovum" - «жұмыртқа») туғызу; * ұрпақтары бойынша бағаланған аталықтардың ұрығымен донорларды ұрықтандыру; * эмбрионды тауып алу және оның сапасын анықтап, сақтау және рецепиентке көшіріп отырғызу немесе оны сұйық азотта ''криоконсервациялау'' (грек. "kryos" - «суық», "conservare" - «сақтау»), жібіту және отырғызу. ;Ұрықты трансплантациялауды төмендегі мақсаттар үшін пайдаланады # генетикалық құнды тұлғаларды көбейту үшін; осы әдістің көмегімен жоғарғы өнімді, ауруға төзімді аталық іздері (линиялар) және ұяларды (семейства) шығаруды тездету; # алғашқы эмбриондарды бөлшектеу арқылы ұқсас жануарларды алу. Бұл әдіс генотип- қоршаған орта өзара қатынасын, тұқым қуудың шаруашылыққа пайдалы әсерін зерттеуге мүмкіндік береді. Эмбриондарды бөлу технологиясы алынған жарты бластоцистаны терең мұздатып, ал екінші жартысынан жануар өсіруге мүмкіндік береді. Егер аталық (бластоцистаның бір жартысынан алынған) генетикалық жағынан құнды болса, онда оның көшірмесін белгілі бір уақыттан кейін екінші жартысынан өндіруге болады; # аз популяциялардың және тұқымның генофондының мутантты гендерін сақтау; # генетикалық құнды, бірақ бедеу жануарлардан ұрпақ алу; # зиянды рецессивті гендерді және хромосомалық аномалияларды анықтау; # жануарлардың ауруларға төзімділігін арттыру; # ауруларды болдырмау үшін сыртқа шығарылатын және ішке кіргізілетін малдардың орнына бұл мақсаттар үшін олардың криоконсервацияланған ұрықтарын қолдану; # ұрықтың жынысын анықтау және белгілі жыныстағы жануарларды алу; # түр аралық трансплантация; # әртүрлі алғашқы сатыдағы эмбриондардан, әртүрлі жануарлар бластомерлерінен құралған химерлік жануарларды алу.<ref>С.Ж.Стамбеков,В.Л.Петухов"Молекулалық биология" 2003ж. Шәкәрім атындағы Семей мемлекеттік университеті. Новосибирск</ref> == Гендік инженерияны пайдалану == [[Сурет:De-Gene.png|right|frameless]] Гендік инженерияда гендерді тасымалдау арқылы түраралық кедергілерді жойып, қажетті тұқым қуалайтын белгілерді бір организмнен екіншісіне беру іске асырылады. ''Инженерия'' түсінігінің өзі ''құрастыру'' деген мағынаны береді. Олай болса, гендік инженерия организмнің жағымды белгілерін сақтай отырып, оған арнайы мақсатта қосымша жаңа қасиет беріп, генотипін қалаған бағытта өзгерту болып табылады. Гендік инженерияны ауыл шаруашылығында, медицинада пайдалану арқылы өсімдіктер, жануарлар мен микроорганизмдердің қажетті гендерінің қызметін басқаруға мүмкіндік туды. Соңғы жылдары гендік инженерияның көмегімен бактериялық клеткадан вирустық ауруларды емдеуге қолданылатын интерферон және өсу гормоны - соматотропин нәруыздарын алуға қол жетті. Қант диабеті ауруын емдеуге қолданылатын инсулин гормонын алудың арзан жолы табылды. Бұрын инсулин жануарлардың ұйқы безінен өте қымбатқа түсетін жолмен алынатын еді. Қазіргі кезде гендік инженерия әдісімен ішек таяқшасы бактериясынан бөлініп алынатын болды. [[Сурет:ChimericMouseWithPups.jpg |Файл тақырыбы|right|frameless]] Жануарлар селекциясында гендік инженерияға байланысты аустралиялық ғалымдар гендер құрамына өсу гормонының генін енгізе отырып, кәдімгі шошқаға қарағанда екі еседей жылдам өсетін шошқаның жаңа қолтұқымын шығарды. Ағылшын ғалымдары геномына қанның ұюын тездететін ген енгізілген қой алды. Мұндай қойдан бөліп алынған арзанға түсетін препаратты гемофилия ауруын емдеуде қолданады. Бұршақ тұқымдас өсімдіктердің тамыр жүйесінде ауадағы азотты тұтатын қасиеті бар бүйнек бактериялары селбесіп тіршілік ететіні белгілі. Олар топырақты азотты қосылыстармен байытады. Қазіргі кезде осы бактериялардағы азотты тұтатын генді астық тұқымдастар геномына енгізу жұмыстары жүргізілуде. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сыртқы сілтемелер == {{commons|Genetic engineering}} {{Сыртқы сілтемелер}} {{Генетика}} [[Санат:Гендік инженерия]] [[Санат:Биоинженерия]] [[Санат:Молекулалық биология әдістері]] jpnek8neoygstio8iz7gsh5h8fa7avm 0 36312 3414984 3408629 2024-12-28T09:47:42Z Casserium 68287 3414984 wikitext text/x-wiki {{Мағына|Біржан сал}} {{Қазақстан ауданы |ауданның атауы = Біржан сал ауданы |елтаңба = Enbekaudanigerb.gif |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |lat_dir = N |lat_deg = 52 |lat_min = 49 |lat_sec =50 |lon_dir = E |lon_deg = 70 |lon_min = 53 |lon_sec =48 |облысы = Ақмола облысы |аудан орталығы = [[Степняк]] |ауылдық округтер саны =14 |кенттік әкімдіктер саны = |қалалық әкімдіктер саны = 1 |ауылдар саны =34 |қалалар саны =1 |әкімі = Бауыржан Қазыбекұлы Қасенов |әкімдіктің мекенжайы = Степняк қаласы, Біржан сал көшесі, №23 |құрылған уақыты = 1928 |жер аумағы = 11,4 мың |жер аумағы бойынша орны = |тұрғыны = 13 229<ref>[https://stat.gov.kz/api/getFile/?docId=ESTAT478686 Қазақстан Республикасы халқының жынысы және жергілікті жердің типіне қарай саны (2023 жылғы 1 қаңтарға)]</ref> |халық саны бойынша орны = |санақ жылы = 2023 |тығыздығы = |тығыздығы бойынша орны = |ұлттық құрамы = {{nobr|[[қазақтар]] (63,5%)}}, {{nobr|[[орыстар]] (25,07%)}}, {{nobr|[[немістер]] (2,41%)}}, {{nobr|[[татарлар]] (1,82%)}}, {{nobr|[[украиндар]] (1,73%)}}, {{nobr|[[беларустар]] (1,61%)}}, {{nobr|[[марийлер]] (0,84%)}}, {{nobr|басқалары (3,02%)}}<ref>[https://stat.gov.kz/api/getFile/?docId=ESTAT453226 Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны (2022 жыл басына)]</ref> |телефон коды = |пошта индексі = 020700-020710<ref name="kazindex.ru">[http://kazindex.ru/02/13.html Қазақстан почталық индекстері]</ref> |сайты = https://www.gov.kz/memleket/entities/aqmola-birzhan-sal?lang=kk Біржан сал ауданының әкімдігі |карта = Enbekshilder District Kazakhstan.png |әкімшілік бірліктің картасы = Akmola_Province_Enbekshilder.png |ортаққордағы санаты = }} '''Біржан сал ауданы''' (бұрынғы Еңбекшілдер ауданы)<ref>[https://abai.kz/tt/post/40088 ەڭبەكشىلدەر اۋدانىنا ءبىرجان سال اتى بەرىلدى]</ref><ref>[https://kaz.tengrinews.kz/kazakhstan_news/nazarbaev-akmola-oblyisyindagyi-audannyin-atauyin-ozgertt-285610/ Назарбаев Ақмола облысындағы аудан атауын өзгертті]{{Deadlink|date=April 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> — [[Ақмола облысы]]ның солтүстігіндегі әкімшілік бөлініс. Аудан орталығы – [[Степняк]] қаласы. == Географиялық орны, жер бедері == Аудан солтүстігінде [[Солтүстік Қазақстан облысы|СҚО-ның]] [[Тайынша ауданы|Тайынша]], [[Ақжар ауданы|Ақжар]], [[Уәлиханов ауданы|Уәлиханов]] аудандарымен, шығысында [[Ерейментау ауданы]]мен, батысында [[Бұланды ауданы|Бұланды]], [[Бурабай ауданы|Бурабай]] аудандарымен, оңтүстігінде [[Ақкөл ауданы]]мен және [[Степногорск қалалық әкімдігі|Степногорск]] қаласына қарасты аумақпен шектеседі. Біржан сал ауданының жері [[Сарыарқа (Солтүстік Қазақ жазығы)|Сарыарқа]]ның солтүстік-шығыс бөлігін алып жатқан [[Сілеті ойпаңы|Сілеті]] жазығының орталығы бөлігінде, орманды-дала және дала белдемдерінде орналасқан. Жерінің беті негізінен ұсақ шоқылары бар (абсолют биіктігі 250 метрге дейін) жазық болып келеді. Шоқылардың ең ірісі – ауданның оңтүстік-шығысындағы Арқалық тауы. Кен байлықтарынан: темір, түсті металл кентастары, оның ішінде: алтын, құрылыс материалдары (әктас, құм және кірпіш сазы) кездеседі. ==Тарихы== Аудан 1928 жылы 17 қаңтарда Қызылжар округі құрамында құрылды. Орталығы [[Үлгі (Ақмола облысы)|Казгородок]] ауылы (қазіргі Үлгі ауылы) болды. 1928 жылдың 10 мамырынан 1930 жылдың 17 желтоқсанына дейін [[Петропавл округі|Петропавл округінің]] құрамында болды. 1932-1936 жылдары аудан [[Қарағанды облысы|Қарағанды ​​облысының]] құрамында болды 1936 жылғы 29 шілдеден 1939 жылғы 14 қазанға дейін - [[Солтүстік Қазақстан облысы|Солтүстік Қазақстан облысына]] бағынған. 1939 жылғы 14 қазаннан 1944 жылғы 15 наурызға дейін - [[Ақмола облысы]]ның құрамында болды. 1944 жылғы 15 наурыздан бастап [[Көкшетау облысы]]ның құрамына енді. Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Президиумының Жарлығымен 1955 жылы 3 маусымда аудан орталығы Степняк қаласына көшіріліп, Степняк қаласы облыстық бағыныстағы қалалар санатынан аудандық бағыныстағы қалалар санатына жатқызылды. Ауданның қарқынды дамуы тың игерумен тұс келді. 1960 жылдың желтоқсанынан 1965 жылдың қазанына дейін 5 жыл бойы Еңбекшілдер ауданы теріскейдегі барлық аудан-облыстармен қатар [[Тың өлкесі]]нің құрамында болды. Өлке орталығы 1961 жылы Целиноград болып өзгертілген  [[Астана|Ақмола]] қаласы болды. 1963 жылдың 2 қаңтарынан 1964 жылдың 30 желтоқсанына дейін Еңбекшілдер ауылдық ауданы деп аталды. Тың өлкесінің 1965 жылы таратылуымен, 1964 жылдың 30 желтоқсанынан Көкшетау облысының әкімшілік бағынысында болды. 1997 жылы мамырда Еңбекшілдер ауданы Солтүстік Қазақстан облысына қосылады. Уәлиханов ауданының кейбір елді мекендерінің қосылуымен аудан аумағы ұлғаяды. Ақмола облысының орталығы [[Көкшетау]] қаласына ауысуына байланысты 1999 жылы 8 сәуірде Еңбекшілдер ауданы Ақмола облысының құрамына енді.<ref>[http://map.akmol.kz/content/enbek Аудан тарихы]</ref> 2017 жылғы 13 желтоқсанда Мемлекет басшысының Жарлығымен Еңбекшілдер ауданы қазақтың ақыны, сазгер [[Біржан Қожағұлұлы|Біржан сал Қожағұлұлының]] құрметіне Біржан сал ауданы болып өзгертілді<ref>{{cite web | url = https://tengrinews.kz/kazakhstan_news/nazarbaev-pereimenoval-rayon-v-akmolinskoy-oblasti-333291/ | title = Назарбаев переименовал район в Акмолинской области | date = 2017-12-14 | accessdate = 2017-12-15 | publisher = Tengrinews | archive-date = 2017-12-15 | archive-url = https://web.archive.org/web/20171215053747/https://tengrinews.kz/kazakhstan_news/nazarbaev-pereimenoval-rayon-v-akmolinskoy-oblasti-333291/ | deadlink = no }}</ref>. == Климаты, өсімдігі мен жануарлар дүниесі == Ауданның климаты тым континенттік, қысы суық және ұзақ, жазы ыстық әрі қуаң. Қаңтарда ауаның орташа температурасы –16 – 17°С, шілдеде 19 – 20°С. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері шығысында 250 – 300 мм, батысында 300 – 350 мм. Жер бетінің сулары жазда жеке қарасуларға бөлініп қалады, сирек кездесетін өзендер мен көптеген ащылы-тұщылы көлдерден тұрады. Өзендерінің біршама ірілері: [[Жөкей]] мен [[Қотыркөл (көл, Біржан сал ауданы)|Қотыркөл]] көлдерін қосатын Саға, Мамай және [[Атансор (көл)|Атансор]] көліне құятын Тәттімбет пен Атан. Ірі көлдері: Жөкей, [[Шошқалы (көл)|Шошқалы]], Итемген, Кіндікті, Сасыққопа (тұщы сулы), Тасшалқар, [[Қарасор (көл, Біржан сал ауданы)|Қарасор]], Қотыркөл, [[Мамай (көл)|Мамай]], Атансор, Майлысор, Жамбайсор, [[Көксор]]. Аудан жерінде негізінен саздақ қара топырақ, кейбір жерлерінде сортаң қара топырақ қалыптасқан. Дала белдемінде селеу, жауқияқ, жусан аралас өскен бетеге, т.б. шөптесін өсімдіктер орманды жерлерінде қайың, терек, тал, ал батыс жағында қылқан жапырақты ағаш өседі. Жануарлардан қасқыр, түлкі, қоян, қосаяқ, суыр, тараққұйрық, дала тышқандары, бұлан, елік; құстардан қаз, аққу, үйрек, шағала, көл жағалай қызғыш, тауқұдірет, дуадақ, бүркіт, кезқұйрық, сауысқан т.б. кездеседі. == Ауыл шаруашылығы == Ауыл шаруашылығына пайдаланатын жердің жалпы аумағы 1,1 млн. га. Оның ішінде жыртылған жері 141,2 мың га, 1,7 мың га шабындық, 121,3 мың га жайылым, 150,3 мың га тың жер бар. Заозёрный – Ерейментау темір жол және Степняк – Щучинск – Макинск автомобиль жолдары бар. == Халқы == {| class="wikitable" ! 1939 !! 1959 !! 1970 !! 1979 !! 1989<ref>[http://www.demoscope.ru/weekly/ssp/census.php Ресей империясы,  КСРО халық санақтары]</ref> !! 1999 !! 2009<ref>[https://old.stat.gov.kz/for_users/national/ ҚР халық санақтары]</ref> !! 2021 |- | 15683 || {{өсім}}39388 || {{өсім}}39442 || {{құлдырау}}35926 || {{құлдырау}}29294 || {{құлдырау}}25599 || {{құлдырау}}17930 || {{құлдырау}}13613 |} Тұрғындар саны: 14 360 адам ([[2019 жыл|2019]]). * Ұлттық құрамы: [[Қазақтар|қазақтар]] (63,99%), [[орыстар]] (24,74%), [[украиндар]] (1,89%), [[немістер]] (2,29%), [[беларустар]] (1,69%), [[татарлар]] (1,80%), [[поляктар]] (0,20%), [[башқұрттар]] (0,23%), [[ингуштар]] (0,43%), басқалары (2,74%). == Әкімшілік бөлінісі == 35 елді мекен 5 ауылдық, 1 қалалық әкімдік пен 9 ауылдық округке біріктірілген: {| class="wikitable" |+ Халқының саны (2009, 2021)<ref>[https://stat.gov.kz/national/2021/ 2021 жылғы ұлттық халық санағының қорытындылары]</ref> |- ! Ауылдық округтері!! 2009 !! 2021 !! 2021 2009-ға пайызбен !! Ерлер 2009 !! Ерлер 2021 !! 2021 2009-ға пайызбен !! Әйелдер 2009 !! Әйелдер 2021 !! 2021 2009-ға пайызбен |- | [[Ақсу ауылдық әкімдігі]] ||386 ||{{құлдырау}}139 ||36 ||198 ||{{құлдырау}}76 ||38,4 ||188 ||{{құлдырау}}63 ||33,5 |- | [[Аңғал батыр ауылдық округі]] ||933 ||{{құлдырау}}566 ||60,7 ||474 ||{{құлдырау}}295 ||62,2 ||459 ||{{құлдырау}}271 ||59 |- | [[Баймырза ауылдық округі (Ақмола облысы)|Баймырза ауылдық округі]] ||698 ||{{құлдырау}}417 ||59,7 ||350 ||{{құлдырау}}214 ||61,1 ||348 ||{{құлдырау}}203 ||58,3 |- | [[Бірсуат ауылдық округі (Біржан сал ауданы)|Бірсуат ауылдық округі]] ||868 ||{{құлдырау}}644 ||74,2 ||434 ||{{құлдырау}}333 ||76,7 ||434 ||{{құлдырау}}311 ||71,7 |- | [[Донской ауылдық округі]] ||1431 ||{{құлдырау}}1166 ||81,5 ||757 ||{{құлдырау}}577 ||76,2 ||674 ||{{құлдырау}}589 ||87,4 |- | [[Еңбекшілдер ауылдық округі]] ||1153 ||{{құлдырау}}728 ||63,1 ||594 ||{{құлдырау}}374 ||63 ||559 ||{{құлдырау}}354 ||63,3 |- | [[Заозёрный ауылдық әкімдігі]] ||436 ||{{құлдырау}}267 ||61,2 ||220 ||{{құлдырау}}131 ||59,5 ||216 ||{{құлдырау}}136 ||63 |- | [[Заурал ауылдық округі]] ||988 ||{{құлдырау}}724 ||73,3 ||485 ||{{құлдырау}}347 ||71,5 ||503 ||{{құлдырау}}377 ||75 |- | [[Кеңащы ауылдық әкімдігі]] ||386 ||{{құлдырау}}302 ||78,2 ||205 ||{{құлдырау}}165 ||80,5 ||181 ||{{құлдырау}}137 ||75,7 |- | [[Краснофлот ауылдық әкімдігі]] ||389 ||{{құлдырау}}210 ||54 ||183 ||{{құлдырау}}115 ||62,8 ||206 ||{{құлдырау}}95 ||46,1 |- | [[Макинка ауылдық округі]] ||3141 ||{{құлдырау}}2163 ||68,9 ||1558 ||{{құлдырау}}1103 ||70,8 ||1583 ||{{құлдырау}}1060 ||67 |- | [[Мамай ауылдық әкімдігі]] ||342 ||{{құлдырау}}248 ||72,5 ||185 ||{{құлдырау}}138 ||74,6 ||157 ||{{құлдырау}}110 ||70,1 |- | [[Степняк қалалық әкімдігі]] ||4413 ||{{құлдырау}}4304 ||97,5 ||2114 ||{{құлдырау}}2054 ||97,2 ||2299 ||{{құлдырау}}2250 ||97,9 |- | [[Уәлиханов ауылдық округі (Біржан сал ауданы)|Уәлиханов ауылдық округі]] ||491 ||{{құлдырау}}359 ||73,1 ||257 ||{{құлдырау}}189 ||73,5 ||234 ||{{құлдырау}}170 ||72,6 |- | [[Үлгі ауылдық округі]] ||1875 ||{{құлдырау}}1376 ||73,4 ||920 ||{{құлдырау}}695 ||75,5 ||955 ||{{құлдырау}}681 ||71,3 |- | '''ЖАЛПЫ САНЫ''' ||17930 ||{{құлдырау}}13613 ||75,9 ||8934 ||{{құлдырау}}6806 ||76,2 ||8996 ||{{құлдырау}}6807 ||75,7 |} == Ірі елді мекендері == {| class="wikitable" ! Елді мекен !! Халқы <br>(2021) |- | [[Степняк]] || {{құлдырау}} 4212 |- | [[Макинка]] || {{құлдырау}} 1233 |- | [[Үлгі (Ақмола облысы)|Үлгі]] || {{құлдырау}} 837 |- | [[Андықожа батыр ауылы|Андықожа батыр]] || {{құлдырау}} 728 |} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Ақмола облысы}} {{Біржан сал ауданы елді мекендері}} [[Санат:Біржан сал ауданы]] 8kzobm7mrqcmeaeie8h6veexxoflpnl 0 37217 3414827 3414516 2024-12-27T19:47:30Z AlibekKS 19967 3414827 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Ацтектер |төл атауы = әстектер |сурет = Codex Borbonicus, p11 trecena13.PNG |сурет тақырыбы = |саны = 1 млн. |аймақ = {{Байрақ|Мексика}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[науатль|науатль тілі]], [[испан тілі]] |діні = [[католицизм]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Ацтектер ''' (көне атауы — әстектер, науа) — пост-классикалық кезеңдегі 1300-1521 жылдар аралығында Орталық [[Мексика|Мексикада]] өмір сүрген Мезоамерикалық өркениет өкілдері. Ацтектер құрамына Орталық Мексиканың көптеген этникалық топтары кірген. Олардың ішінде [[Науатль|науатль тілінде]] сөйлейтіндер басым болған. Ацтек мәдениеті қала-мемлекеттер ''([[альтепель]])'' аумақтарында шоғырланып, олардың бірқатары одақтарға, саяси конфедерациялар немесе империяларға бірігіп отырған. Ацтек империясы 1427 жылы негізі қаланған үш қала мемлекет конфедерациясы болған. Ол үш қала қатарына [[Мешика]] немесе [[Теночка]] астанасы болған [[Теночтитлан]], [[Тецкоко]] және [[Тлакопан]] кірді. Ацтек<ref name="Aztecs or Mixicas">{{Cite web|url=https://mexicanroutes.com/why-are-aztecs-called-mexicas/|title=Why are Aztecs called Mexicas?|website=mexicanroutes.com|date=4 November 2023|access-date=2023-11-04}}</ref> ұғымы көбіне Теночтитланды мекен еткен мешикаларға қатысты атау болғанымен, [[Науалар|науа адамдарының]] саяси бірлестіктеріне немесе испан отарлауына дейінгі Мексикада мекен еткен халықтарға қатысты да қолданылады.<ref>e.g.{{harvnb|Offner|1983}}</ref> Ацтек пен ацтектер анықтамасына байланысты академиялық пікірталас осы терминді [[Александр Гумбольд]] XIX ғасырдың басында жалпы қолданысқа енгізгеннен бері жалғасып келеді.<ref>{{harvnb|López Austin|2001|p=68}}</ref> [[Сурет:Aztec_Empire.png|солға|нобай|1519 жылдағы Мезоамерикадағы Ацтек империясы]] == Тілі == Ацтектер [[науатль]] тілінде сөйлеген. Қазіргі уақытта бұл тілде 1.5 миллион адам сөйлейді. Сөйлеушілердің басым бөлігі орталық Мексика штаттарының таулы аумақтарында тұрады. Испан отарлауы әсерінен испан тілі де кең таралған. Испан тілінің мексикалық нұсқасында науатльден жүздеген кірме сөз бар. Сондай-ақ кейбір сөздер испан тіліне ортақ болып, әлемнің басқа да тілдеріне еніп кеткен.{{sfn|Cáceres-Lorenzo|2015}}{{sfn|Frazier|2006}}{{sfn|Haugen|2009}} Мексиканың көптеген аумақтарындағы, басым бөлігі Ацтек империясының тарихи шекаралары қамтыған орталық Мексикада, ауылдар, қалалар мен өңірлердің атаулары науатльше аталып, сол қалпында қолданыста қалып қалған. Одан бөлек ацтектердің испан отарлау экспедицияларына қосымша жауынгерлік күш ретінде [[Жаңа Испания|Жаңа Испанияның]] біраз аумағын картаға бірлесіп түсіруге қатысқан. Сол себепті де бастапқыда науатль емес, басқа тілдердегі топонимика кейінгі кезеңдерде науатльдегі атауларымен сақталып қалған.{{sfn|Van Essendelft|2018}} [[Мехико]] қаласында ацтектердің басшылары құрметіне қойылған атаулар бар. Олардың қатарында Мехико метросының 1-желіснің станцияларына [[II Монтезума]] және [[Куаутемок]] есімдері берілген == Діні == [[Сурет:Codex Magliabechiano (141 cropped).jpg |нобай|солға|200px|Адамды құрбандыққа шалу рәсімі]] Ең жоғарғы құдайлар Ометекухтли мен Омесихуатль болды. Одан кейін олардың балалары, жер мен аспанды жаратқан ағайынды Тецкатлипока мен Кецалькоатль келді. Тецкатлипока соғыс құдайы және жас жауынгерлердің қамқоршысы болды. Кецалькоатл ауыл шаруашылығының негіздерін үйретті және қолөнер мен жазуды қорғады. Ағайындылардан басқа табиғат элементтеріне жауапты Тлалок құдайы болды, ал егіншілік пен құнарлылық құдайы ерекше құрметтелді. Барлық жоғарғы құдайлар адам құрбандығын талап етті. Ацтек діні ең қатыгез және қанды болып саналады. Бас діни қызметкерлер болды, оларға бағынышты белгілі бір рәсімдерді орындау үшін жеке діни қызметкерлер және жеке құдайлардың діни қызметкерлері болды. Ацтектер жердегі өмірді ұзарту үшін құрбандықты ерекше қажеттілік деп санады. XVI ғасырда испан жаулап алушылары келгеннен кейін халық [[католицизм]]ді қабылдауға мәжбүр болды.<ref>Религия ацтеков - кратко https://www.istmira.com/drugoe-drevniy-mir/17391-religija-actekov-kratko.html</ref> == Тарихы == Аңыздарда Ацектердің Астлан (бірқазан) деген елден шыққаны айтылады. 12 ғасырда басқа да көшпелілермен бірге Ападак жазығындағы отырықшы халықтарды жаулап алған. 1325 жылы Теночтитлан мемлекетін — қазіргі Мексиканы құрады, 1427 жылы Андан жазығын, соңынан Мексиканың орталық, батыс, Оңтүстік жағын тұтас бағындырып, 15 ғасырдың ортасында күшті [[мемлекет]]тік болған. <ref>«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы|Қазақ энциклопедиясы»]] Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, I том</ref> == Кәсібі == Халықтың шамамен жиырма пайызы егіншілікпен және мал шаруашылығымен айналысқан, бұл әсіресе өркениеттердің көпшілігі үшін экономиканың негізі болған уақыт болып саналады. Ацтектердің [[жүгері]], қызанақ, кәді, темекі және асқабақ өсірді. Олар егіс алқаптарын суарудың, тыңайтқыштарды қолданудың түрлі әдістерін жасап үлгерген. Олардың өркениетінің тән ерекшелігі - қалқымалы аралдардың болуы. Бұлар жасанды түрде толтырылған топырақты аралдар болды, олар белгілі бір жерлерге қадалармен бекітіліп, қажет болған жағдайда өзендер мен көлдердің бойымен қозғалады. Оларда тікелей мал өнімдері өсірілді, олардан балық аулау жүргізілді, теңіз, өзен, көлдерден өнімдер жиналды. Шаруашылықта игілікті іс-әрекеттер де маңызды рөл атқарды: [[аңшылық]], [[терушілік]], [[балық аулау]]. Ацтектер аң аулау кезінде әртүрлі тұзақтарды пайдаланды. Олардың арасында саудамен айналысатындар да болды.<ref>Как жили древние ацтеки: общество, жертвоприношения, наука https://nauka.club/istoriya/kak-zhili-drevnie-atsteki-obshchestvo-zhertvoprinosheniya-nauka.html?ysclid=lpnsgud0r6489306471</ref> == Тұрмыс салты == Адамдар белгілі бір әлеуметтік жағдайға ие болды, бірақ тапқа бөлінушілік болмады. Жерді жеке адам емес, рулық қауымдастық иеленді және шешімдердің көпшілігі, мысалы, американдық жазықтардағы үндістер сияқты, халықтық дауыс беру арқылы қабылданды. Егер ұсыныс адамдарға ұнамаса, онда олар өздерінің келіспеушіліктерін айқайлап айтады. Егер олар оны мақұлдаса, олар найзаларын қағып белгі береді.<ref>ПРОИСХОЖДЕНИЕ АЦТЕКОВ: ИСТОРИЯ И ГЕОГРАФИЯ http://www.k2x2.info/istorija/acteki_maija_inki_velikie_carstva_drevnei_ameriki/p2.php?ysclid=lpnryjkhd5121889197</ref> Дәстүрлі отбасы шағын немесе кеңейтілген (4 ұрпаққа дейін), [[Некеден кейінгі қоныс|патрилокалды немесе неолокалды болды]]. Туыстық есеп [[патрилинейлік]] болып табылады. Қоғамдастықты сайланбалы кеңес басқарады, қалаларда – муниципалдық билік өкілі басқарады. Елді мекендерді 4 кварталға бөліп қарастырған. Тұрғын үйлері бір бөлмелі, төртбұрышты, қабырғалары саманнан, қамыстан немесе тастан жасалған, жалпақ төбесі сабанмен, агава немесе пальма жапырағымен жабылған. Қосалқы құрылыстарына бу моншасы – темазкал, тік бұрышты төбесі тегіс немесе жарты шар тәрізді дөңгелек, биік торлы сарайлар, конустық төбесі бар саманнан жасалған биік дөңгелек астық қоймалары жатады. Ерлер киімі негізінен жалпы мексикалық үлгіде, серане шекпендері мен тоқылған шүберек белбеулер тағады. Әйелдер оюлы дипилер, шашкечкемитали, жамылатын салы (ребосалар), ұзын белдемше (чинкуетелер) киеді, оюлы белбеулер (фокалар) тағынады. Ұлттық тағамы — тортильиден, чиле бұрышы қосылған бұршақтан, жүгері ұнынан жасалған сұйық ботқа. Агава шырынынан пульке ішімдігін, қант құрағынан — арақ жасайды. Ежелгі күнтізбелік әдет-ғұрыптар (қырандар биі-Воладор, Кецаль биі), испандық дәуірге дейінгі музыкалық аспаптар (флейта, барабан, сылдырмақ, т.б.), фольклор (әндер, ертегілер) сақталған.<ref> народы мира / Ацтеки http://www.etnolog.ru/people.php?id=ACTE</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Солтүстік Америка халықтары}} [[Санат:Мексика этникалық топтары]] [[Санат:Орталық Америка үндістері]] [[Санат:Ацтектер]] jzssrvxrzmhjh2qbfske8d5599r1td0 0 39989 3414883 3405559 2024-12-28T04:34:28Z Мағыпар 100137 толықтыру 3414883 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Албандар |төл атауы = ''shqiptarët'' |сурет = Fustanela 001.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 7,5 млн. |аймақ = |аймақ1 = {{Байрақ|Албания}} |саны1 = 2,7 млн. |түсініктемелер1 = |аймақ2 = {{Байрақ|Косово}} |саны2 = 1,6 млн. |түсініктемелер2 = |аймақ3 = {{Байрақ|Италия}} |саны3 = 806 000 |түсініктемелер3 = |аймақ4 = {{Байрақ|Грекия}} |саны4 = 581 000 |түсініктемелер4 = |аймақ5 = {{Байрақ|Солтүстік Македония}} |саны5 = 509 000 |түсініктемелер5 = |аймақ6 = {{Байрақ|Түркия}} |саны6 = 500 000 |түсініктемелер6 = |аймақ7 = {{Байрақ|АҚШ}} |саны7 = 102 200 |түсініктемелер7 = |аймақ8 = {{Байрақ|Черногория}} |саны8 = 30 400 |түсініктемелер8 = |аймақ9 = {{Байрақ|Сербия}} |саны9 = 6 300 |түсініктемелер9 = |аймақ10 = {{Байрақ|Румыния}} |саны10 = 3 000 |түсініктемелер10 = |аймақ11 = {{Байрақ|Украина}} |саны11 = 3 000 |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[албан тілі]] |діні = [[ислам]], [[христиандық]] |этникалық топтары = гегтер және тоскілер |ескертпелер = }} '''Албандар''' (өз атауы — шкиптар, [[Италия]]да — арберештер) — Албания Республикасының мемлекет құрушы ұлты, [[Албания]]ның негізгі халқы (2,7 млн ​​адам, 2011 жылғы халық санағы). Жалпы саны 7,5 миллион адам. == Автоэтнонимі == Өз атауы — «шкиптарёт» shqiptarët, албанша Shqip — «түсінікті», «түсінуге болатын адам» деген мағынаны білдіреді. == Эндоэтнонимі == Ағылшынша — «Albanians»; сербше — «Албанци»; хорватша — «Albanci»; македонша — «Албанци»; итальянша — «Albanesi»; түрікше — «Arnavutlar»; румынша — «Albanezi»; мажарша — «Albánok»; украинша — «Албанці».<ref>Албандар — Shqiptarët https://nacio.at.ua/publ/nacionalnosti/albancy_shqiptaret/2-1-0-12</ref> == Субэтникалық топтары == Албан этносы екі субэтникалық топқа бөлінеді: гегтер (елдің солтүстігі) және тоскілер (Шкумбини өзендерінің оңтүстігі).<ref>Албания Халқы http://www.turlocman.ru/albania/nation{{Deadlink|date=November 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> == Этногенезі == Көптеген археологиялық қазбалар және басқа да іс-шаралар кезінде алынған көптеген басқа ақпарат албандардың ата-бабалары Иллирия тайпалары деп айтуға мүмкіндік береді. Бүгінгі таңда ғалымдар Иллирия тайпаларының қазіргі албандардың мәдениетіне, тіліне және дәстүрлеріне айтарлықтай әсер еткенін айтады.<ref>Албандар қандай халық: тарихы, мәдениеті, дәстүрі, діні https://gkd.ru/443196a-chto-za-narod-albantsyi-istoriya-kultura-traditsii-religiya?ysclid=lsubbomgp599213092</ref> == Нәсілі == Балкан-кавказ расасының үлкен еуропеоидтар нәсіліне жатады. == Сырт келбеті == Олардың сыртқы түрінің ерекшеліктерінің бірі - қара тері, қара шаш және көз. Албандардың әдетте орташа биіктігі, жақсы пропорционалды құрылымы және тартымды физикалық ерекшеліктері бар. Олардың сыртқы келбеті тарихта өткен әртүрлі этникалық топтардың қоспасын көрсетеді.<ref>Албандардың сыртқы түрі https://photopole.ru/krasivye-kartinki/albantsy-vneshnost?ysclid=lsu2w0qkd3396560704</ref> Олардың көпшілігі түріктерге, испандықтарға немесе итальяндықтарға ұқсайды. Кейбіреулерінде, әсіресе оңтүстік аймақтарда, қара қоңыр, қоңыр сияқты ақшыл шаштары және сұр немесе басқа ашық реңктері болуы мүмкін.<ref>Албандар: қандай халық, ұлт, олар кім? https://touristam.com/albantsy-narod.html</ref> == Тілі == Үндіеуропалық тілдер отбасының оқшауланған тобы, [[Флективтік тілдер|флективті]] синтетикалық тілдерге жататын [[албан тілі]]нде сөйлейді. Гегиялық (солтүстік) диалектілер мен тоскан диалектісі ерекшеленеді. Жазуы [[латын әліпбиі]]не негізделген.<ref>ҚАЗАҚСТАН ТІЛДЕРІ: әлеуметтік лингвистика анықтамалығы https://pps.kaznu.kz/ru/Main/FileShow2/181880/1/28/0/ </ref> == Жазуы == Қазіргі албан жазуы латын әліпбиіне негізделген. Ол ұзақ эволюция процесінде қалыптасты. Албан жазуының біртұтас үлгісі жасалғанға дейін алты түрлі әліпби қолданылған: *Грекше. XVI ғасырда Тоскан диалектісінде қолданылған. XVIII ғасырда Воскопойдағы баспа басылымдары грек алфавитіне негізделген бірнеше Албан мәтіндерін жариялады. *Осман түрікше. Бұл мұсылмандар арасында кең тараған. *Элбасан (XVIII ғасыр). Орталық Албанияда қолданылған. *Бейта-кукью (1840). Жазуды ойлап тапқан Beitha Kukju есімімен аталады. *Кириллица (Христофоридис, 1872 жыл). Қазіргі албан әліпбиі латын әліпбиіне негізделген және 36 әріптен тұрады:<br /> Aa Bb Cc Çç Dd Dhdh Ee Ëë Ff Gg Gjgj Hh İi Jj Kk Ll Llll Mm Nn Njnj Oo Pp Qq Rr Rrrr Ss Shsh Tt Thth Uu Vv Xx Xhxh Yy Zz Zhzh<ref>{{cite web|url=https://www.primavista.ru/rus/dictionary/abc/albanskij|title=Албан әліпбиі және жазуы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-06-11|lang=}}</ref> == Діні == 17-18 ғ. ислам дінін қабылдады. 20 ғасырдың басында христиандар мен мұсылмандар арасындағы қатынас дерлік тең болды (католиктердің 35% және православтық христиандардың шамамен 15% және мұсылмандардың 50%). Неғұрлым заманауи дереккөзге сәйкес, CIA World Factbook, әртүрлі діндерге сенушілер санының арақатынасы келесідей: мұсылмандар — 56,7%, католиктер — 10%, православтар — 6,8%. Дегенмен, Pew Research Center мәліметтері бойынша, 2009 жылғы жағдай бойынша Албаниядағы мұсылмандардың үлесі тіпті 79,9%-ды құраған. Албания халқының көпшілігі ислам дінін ұстанатын жалғыз еуропалық ел болып саналады. Албаниядағы исламның тамырын 14 ғасырдан бастауға болады. Ол кезде христиан діні халық арасында әлдеқашан қалыптасып үлгерген, ал кейбір адамдар әлі де ежелгі пұтқа табынушылық нанымдарын ұстанатын. Алайда 16 ғасырда Осман империясы Албанияны жаулап алып, исламдандыру процесі аяқталды.<ref>Албаниядағы дін https://vc.ru/migrate/638869-religiya-v-albanii?ysclid=lstzs7e6h4333334541</ref> == Негізгі қоныстану аймағы және халқы == Олар Албаниямен сонымен қатар Косовода (халықтың басым бөлігін құрайды) және Солтүстік Македонияда тұрады. Грекияның Албаниямен көршілес аймақтарында, Италияда (оңтүстік облыстар мен Сицилия аралында – 15-16 ғасырлардағы отырықшы халықтың ұрпақтары). Албандардың аз бөлігі Түркия, Болгария, Румыния, Украина (Одесса және Запорожье облыстары), АҚШ-та қоныстанған. Халық саны: [[Сербия]]да (Косово және Метохия автономиялық провинциясының негізгі халқы 1,6 миллион адам; Сербияның қалған бөлігінде - 6,3 мың адам, 2011, халық санағы), [[Италия]]ның оңтүстігінде (806 мың адам) , [[Грекия]]да (581 мың адам), [[Солтүстік Македония]]да (509,1 мың адам – 2002 жылғы халық санағы), [[Түркия]]да (500 мың адам), [[Черногория]]да (30,4 мың адам, 2011 жылғы халық санағы), [[Болгария]], [[Румыния]], [[Украина]]да (3 мың адам), [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]]та (102,2 мың адам – 2000, санақ), [[Канада]]да (22,4 мың адам – 2006 санағы) тұрады.<ref>Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004-2017 https://old.bigenc.ru/ethnology/text/5603670?ysclid=lravmft28o540741361</ref> == Тарихы == Албандардың ата-тектері — [[Балқан түбегі]]нің ежелгі тұрғындары. Кейбір ғалымдардың айтуынша албандардың этникалық тобын иллирийлер, фракийлар құрайды. Албандар мәдениетіне, тіліне римдіктер билігі (б.з.б. 2-4 ғ.), славяндар (6-7 ғ.) отаршылдығы, Византия ықпалы көп із қалдырған. 11 ғасырда басталған тайпалардың араласуынан жергілікті топтар арасында қауымдастықтар құрылды. “Арбер” энтонимі Албанияның барлық тұрғындарына кеңінен тарай бастады. [[Сурет:Kratky, Frantisek - Rjeka, albanska matka (1897).jpg|нобай|оңға|200px|Албандық ана, 1897 ж.]] Осман империясының үстемдігі (15 ғасырдың соңы — 1912 ж.) албандардың қарқынды эмиграциясын (Осман империясының әртүрлі аймақтарына, Италияға, Ресейге және т.б.) тудырды. Албан өлкелері арасындағы экономикалық байланыстар үзіліп, тұрмыстағы және шаруашылықтағы қарабайыр дәстүрлер сақталып, диалектілік айырмашылықтар тереңдей түсті. 17-18 ғасырларда христиан халқын қатаң кемсітудің салдарынан албандардың басым бөлігі ислам дінін қабылдады. Салыстырмалы тәуелсіздік пен рулық қатынастар элементтерін сақтаған таулы аймақтарда халық православие (оңтүстікте) және католицизмді (солтүстікте) ұстануды жалғастырды. «Арбер» этнонимі бірте-бірте жаңасымен ауыстырылды — «щиптар» (немесе «щиптар», «штиптар»). Италиядағы эмигранттардың ұрпақтары ортағасырлық «Арбреши» этнонимінің нұсқасын сақтап қалды. 18 ғасырдың 2 жартысы мен 19 ғасырдың басында албандардың екі негізгі тобы құрылды: тоскілер (оңтүстікте Тоскария облысы) және гегилер (солтүстігінде Гегерия облысы). 19 ғасырдың ортасынан бастап этникалық консолидация процестері күшейіп, албандардың ұлттық өзіндік санасы өсті. 19 ғасырдың аяғында қазіргі әдеби тіл пайда болды (тоскан диалектісі негізінде).<ref>Иванова Ю. В. Албандар (НиРМ, 2000) http://www.etnosy.ru/node/103</ref> 1912 ж. [[Албания]] тәуелсіздік алды. 1939 — 44 ж. [[Италия]], [[Германия]] басып алушыларына қарсы демократиялық төңкерістің жеңуінен кейін ұлт болып бірікті.<ref>Қазақ ұлттық энциклопедиясы</ref> == Кәсібі == Жазық аймақтарда дәстүрлі шаруашылығы – [[егіншілік]] (бидай, күріш, темекі, зәйтүн, оңтүстік-батысында цитрус жемістері), таулы аймақтарда [[мал шаруашылығы]] (қой, ешкі). Уақыт өте келе мал шаруашылығы және егіншілік (жүгері басым) экономикасы дамыды. 1950–90 жылдары аграрлық-индустриалды экономика дамыды, жеңіл өнеркәсіп, тау-кен, мұнай өндіру, ағаш өңдеу. Жұмысшы поселкелері мен тұрмыстық мәдениеттің қалалық (басым) және ауылдық түрлері пайда болды. Албандардың 1/3 бөлігі қалаларда тұрады. Қолөнерден - күміс зерлі әшекейлер, жүннен тоқылған түрлі бұйымдар, әсіресе, түксіз кілемдер, ұсақ оюлармен безендірілген ағаш заттар албан шеберлерінің озық үлгісі.<ref>Халықтар мен мәдениеттер /албандар https://travel-journal.ru/ethno/27/170/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160626235116/http://travel-journal.ru/ethno/27/170/ |date=2016-06-26 }}</ref> == Тұрмыс салты == Албан тайпалары Албания мен Балқанның оңтүстік-батысында ортақ мәдениетпен, көбінесе бір атадан қалған ортақ [[патрилинейлік]] туыстық байланыстармен және ортақ әлеуметтік байланыстармен сипатталатын қоғамдық ұйымның тарихи үлгісін құрайды. Фис - туыстық қатынастарға негізделген албан ұйымының орталығы болды. Ежелгі иллириялық қоғамдық құрылымдардан мұра болып қалған албан тайпалық қоғамы ерте орта ғасырларда албандардың қоғамдық ұйымының басым нысаны ретінде пайда болды. Албан тайпалық құрылымына тән элементтердің бірі, албандардың ауызша әдет-ғұрып заңдарының жиынтығы - канунға тәуелділігі. Канун төрт бөлікке - намыс, қонақжайлылық, дұрыс мінез-құлық және туыстарына деген адалдыққа негізделген. === Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары === Албанияның ауылдары мен ескі аудандарының тұрғындары құрылыстың әртүрлі түрлермен ұсынылған. Олар құрылыс материалына, құрылысына, орналасуына, сыртқы және ішкі безендіруіне байланысты ерекшеленеді. Бұл ерекшеліктер елдің жекелеген аймақтарының табиғи жағдайларының айырмашылығымен, әлеуметтік-экономикалық өмірдің даму деңгейімен, халықтың әр түрлі шаруашылық-тұрмыстық жағдайымен түсіндіріледі. Үй салу үшін табиғи материалдар пайдаланылады. Таулы аймақтарда әктас жыныстар жиі кездеседі. Албанияда тас құрылыс басым. Солтүстік Албанияның кейбір аудандарында ағаш құрылыс кең тарағандықтан ағаш құрылыстар болды, қазір ағаштан жасалған ғимараттар анда-санда ғана кездеседі. Құрылыс тасы немесе орман жоқ жерде құрылысқа қамыс пен саз пайдаланылады. Албандардың таудағы дәстүрлі тұрғын үйлері жерорта теңізі типіндегі екі қабатты тас үйлер (төменгі жағында - қора, жоғарғы жағында - тұрғын үйлер). Аңғарларда тастан, ағаштан немесе тақтайдан жасалған шағын үйшіктер бар. Қалаларда – жабық аулаларда (мұсылмандық дәстүр бойынша) орналасқан екі қабатты үйлерде тұрады. Бұрынғы Солтүстік Албанияға тас үйлер (кула) тән болған. Қазіргі ауылда лоджиялы, кірпіштен, тақтайшамен немесе шифермен жабылған екі қабатты үйлер басым. Албан шаруаларының иеліктері жазық және таулы аймақтарда. Таулы аймақтарда елдің солтүстігінде де, оңтүстігінде де, тұрғын үйлерден басқа, қора мен азық-түлік қоймасы бар. Таудағы үйлер әдетте бір-бірінен алшақ орналасады. Үйдің алдындағы шағын алаң аула бар. Ол әдетте қоршаумен немесе тас үйіндімен қоршалады. Үйдің алдында конустық төбесі бар жүгері қоймасы немесе төбесі тақтаймен жабылған, төртбұрышты ғимарат ''котец'' (kotec) бар. Аулада сүт өнімдерін сақтауға арналған төрт аяқты ағаш жәшік ''чераник'' (qeranik) орналасқан.<ref>Албан дәстүрлі үйлері https://www.arhplan.ru/history/building/narodnoe-zhilische-albancev</ref> [[Сурет:Un tipico costume femminile.jpeg|thumb|оңға|200px|Албан әйелінің костюмі]] === Дәстүрлі киімдері === Албан ұлттық киімдері өзінің ерекше стилімен және осы елдің бай тарихи мұрасын көрсететін бөлшектерімен ерекшеленеді. Халық костюмі 1950 жылдарға дейін Албанияда күнделікті өмірде кеңінен таралған. Кейін, әсіресе, жастар арасында батыстық үлгідегі киімдерге ауыстырылды. Қазірдің өзінде кейбір қарттар күнделікті тұрмыста дәстүрлі киім киюді жалғастыруда. Бұл киімдерді әртүрлі фольклорлық топтар, қарапайым албандар арнайы мерекелерде киеді. Дәстүрлі ерлер киімі оңтүстігінде ұзын жеңді ақ жейде, пустанелла, солтүстікте ақ тар ұзын шалбар киген. Бұл шалбармен бірге ер адамдар көйлек, жейде және жеңсіз көкірекше киген. Бас киімдерден ер адамдар түрік фескісін, сондай-ақ жолақты тақия киген. Албанияның таулы бөлігінде әйелдер жиегі кестеленген ұзын зығыр көйлек киген. Көйлек сыртынан күміспен зерленген [[алжапқыш]], орамал тартқан. Аяқ киімдері өңделмеген теріден жасалған. Албандық тау әйелдерінің қысқа күртелері алтын баулармен, аппликациялармен және шашақтармен безендірілген. Шкодер аймағында әйелдер мөлдір көйлектерін иықтарына қызыл лентамен байлап, кеудешелерін күміс тиындармен әшекейлеген. Албанияның солтүстігіндегі Мирдита аймағында жасына байланысты белдіктерін жас қыздар - қызыл, үлкен әйелдер - қара түспен безендірген. Зерчани аймағында әйелдер баумен байланған жеңсіз көйлек киген. Қала тұрғындары мақтадан немесе жібектен тігілген шаровар киген. Әйелдердің, сондай-ақ ерлердің сыртқы киімдері ұзын, қаусырмалы кафтан джубба болды. Ол қалың жүн матадан тігілген және гауһар тәрізді өрнектермен кестеленген. Бас киімдерден орамалдар кең таралған, олар аймаққа байланысты әр түрлі болды. Киім-кешектері ұлттық үлгіде сәндеу әшекейлері, ағаштан, күмістен оюлап жасалатын бұйымдар ежелден сақталған әдістермен өңделеді.<ref>{{cite web|url=https://stavkvantorium.ru/3ee7ad5129/%D0%90%D0%BB%D0%B1%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%BD%D0%B0%D1%86%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D0%BA%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8E%D0%BC|title=Дәстүрлі Албан костюмі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-06-11|lang=}}</ref> === Дәстүрлі тағамдары === Албан асханасының тағамдарын үш негізгі аймаққа бөлуге болады. Солтүстік өңірдің асханасы ет, балық және көкөністер құрайды. Жергілікті тұрғындар картоп, сәбіз, жүгері, бұршақ, қырыққабат, сондай-ақ шие, грек жаңғағы және бадам сияқты аймақта жиі өсірілетін өнімнің көптеген түрлерін пайдаланады. Сарымсақ пен пияз да жергілікті тағамдардың маңызды құрамдас бөлігі болып табылады және барлық дерлік тағамға қосылады. Орталық аймақтың тағамдары үш бөліктен тұрады: ауылдық, таулы және жағалаулық. Орталық аймақ ең жазық және өсімдіктер мен биоәртүрлілікке, сондай-ақ аспаздық тағамдарға бай. Ол теңізге жақын болғандықтан балыққа бай Жерорта теңізінің ерекшеліктеріне ие. Мұндағы тағамдарға бірнеше [[деликатес]] ет және барлық десерттері кіреді. Оңтүстікте асхана екі құрамдас бөліктен тұрады: ауыл тағамдары оның ішінде сүт өнімдері, цитрус жемістері мен зәйтүн майы және теңіз өнімдерін қамтитын жағалау тағамдары. Сарымсақтан басқа, пияз елде ең көп қолданылатын ингредиент. Албания жан басына шаққандағы пиязды тұтыну бойынша әлемде төртінші орында.<ref>{{cite web|url=https://cookzametki.com/%D0%B0%D0%BB%D0%B1%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F-%D0%BA%D1%83%D1%85%D0%BD%D1%8F/?ysclid=lsvtzimwvb909053556|title=Албан асханасы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-06-11|lang=}}</ref> === Фольклоры === Албандар (әсіресе елдің солтүстігіндегі гегтер) бай фольклорды – батырлар туралы эпикалық жырларды, тарихи жырларды сақтаған. Албан халқының музыка өнері әр түрлі аймақтың (солтүстік, оңтүстік, орталық облыстардың) музыкалық стилімен ерекшеленеді. Көрші елдер мәдениетінің әсеріне қарамастан албан музыкасы өзіндік ерекшелігін сақтаған. Олардың халықтық музыкасында үш дауыстылық басым келеді. Ал лирикалық әндері әуенді, ырғақты болып келеді. Ән, би, эпостық жырлар мол сақталған.<br /> Албан халық әндерін - солтүстіктің эпикалық батырлық жырлары және басқа жырлар, жұмсақ және әуезді, бесік жыры, ғашықтық жырлар, той жырлары, еңбек жырлары деп бөлуге болады. Оңтүстік Албанияның музыкасы жұмсақ, лирикалық және полифониялық. Оңтүстік Албания жерлеуге арналған жоқтау рәсімдерін орындаумен де танымал. Ұлттық музыкалық құралдары [[Ішекті музыкалық аспаптар|ішекті аспаптар]] - чифтели, ляхута, үрмелі аспаптар - гайда, зумара, фюэлы, ұрмалы аспап - даулэ. <ref>Әлем халықтары / албандар http://www.etnolog.ru/people.php?id=ALBA</ref> == Албан халқының қазіргі жағдайы == Көп жылдар бойы албандар коммунистік ел болды, сондықтан жалпы албандар менталитеті жағынан кеңес халқына ұқсас. Албандар мұсылмандар болғанымен халық арасында дін өте нашар тараған. Кеңес үкіметі жылдарында дін белсенді түрде басып-жаншылды. Сондықтан бұл жерде шариғат нормаларын ешкім сақтамайды деуге болады, дегенмен, мұсылмандық менталитет албандардың бойына өте терең сіңіп кеткен, әр нәрседен көруге болады. Күндіз Албания қалаларының көшелерінде дәмханаларда отырып, кофе ішіп, әңгіме-дүкен құрып, газет оқып отырған және т.б. әр түрлі жастағы адамдарды көруге болады, әсіресе зейнеткерлер арасында.<ref>Албандар https://griphon.livejournal.com/94736.html?ysclid=ltqy6fmn4s726000469</ref> Жалпы, елдегі жұмыс орындары дәстүрлі түрде нашар. Азаматтардың көпшілігі Еуропа елдеріне барып, сол жерде жұмыс істейді. Қазір албандардың 70 пайызы шетелде тұрып, еліне ақша жібереді. Албандар арасында ұлтаралық немесе дінаралық алауыздық жоқ, мұсылмандар христиандарға, соның ішінде Ресейден келгендерге үйленуде. Албанияға бизнеспен айналысуға келгендер жергілікті тұрғындар арасында көп көмек таба алады.<ref>Албаниядағы қауіпсіздік жағдайы қандай? https://ruslanlight.com/albaniya/albaniya-mify-i-real-nost-2.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20240314111551/https://ruslanlight.com/albaniya/albaniya-mify-i-real-nost-2.html |date=2024-03-14 }}</ref> == Қазақстандағы албандар == Албандар Қазақстанға негізінен өткен ғасырдың 90-жылдарынан бастап, нарықтық қарым-қатынастарға байланысты көші-қон үрдістеріне орай қоныстанған. Қазақстандағы албан диаспорасы санының динамикасы: * 1970 жылы — 49 адам; * 1979 жылы — 63 адам; * 1989 жылы — 70 адам; * 1999 жылы — 46 адам; * 2009 жылы — 459 адам.<ref>Қазақстан Халқы Энциклопедиясы. / Бас. ред. Ж. Н. Тойбаева. / Құраст. Ғ. Жандыбаев., Г. Егеубаева. — Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2016. 89-бет ISBN 978-601-7472-88-7</ref> == Әлемдегі ең танымал албандар == * [[Тереза ана]] — католиктік монахиня. Бейбітшілік саласындағы Нобель сыйлығының лауреаты (1979). * [[Ескендір бей]] — албан халқының осман басқыншыларына қарсы азаттық күресінің басшысы, Албанияның ұлттық қаһарманы.<ref>Билеуші ​​Скандербег – Осман империясының жеңілмейтін жауы https://dzen.ru/a/XGUMT3F8vQCusjPv</ref> * [[Энвер Ходжа]] — албандық төңкерісшілі, Албанияның мемлекет және саяси қайраткері.<ref>Албан Сталині. Энвер Хожа жолдас бүкіл әлеммен қалай соғысты https://aif.ru/society/history/albanskiy_stalin_kak_tovarishch_enver_hodzha_so_vsem_mirom_voeval?ysclid=lsw3hs1ht0159118377</ref> * [[Ферид Мурад]] — американдық дәрігер және фармаколог, медицина саласындағы Нобель сыйлығының лауреаты.<ref>Ферид Мураду https://dzen.ru/b/YxHWwldq2AQToWim</ref> * Инва Мула — албаниялық опера әншісі (лирикалық сопрано).<ref>Албанияның алтын дауысы https://musicseasons.org/zolotoj-golos-albanii/?ysclid=lswrkmqbm1674163339</ref> * [[Элиза Душку]] — американдық актриса және продюсер.<ref>Элиза Душку: өмірбаяны, жеке өмірі https://fb.ru/article/421059/eliza-dushku-biografiya-lichnaya-jizn?ysclid=lswrqc2usn598002997</ref> [[Сурет:16 notable albanians.jpg|нобай|солға|450px]] Албан тектес 16 танымал адам, тиісінше: * Папа Климент, ** Карл Топия, * Андреа Музака, * Гьердж Кастриоти, * Лека Дукаджини, * Джулио Варибоба, * Дора д'Истрия, * Джироламо де Рада, * Фан Ноли, * Гьердж Фишта, * Энвер Паша, * Бамир Топи, * Джулиана Паша, * Фан Ноли, * Гьердж Фишта, * Кел Маруби, * Энвер Паша, * Бамир Топи, * Джулиана Паша, * Даниэль Кальюри, * Дуа Липа. == Бейнетаспалар == *https://yandex.kz/video/preview/8094548769551705011 Албандар кімдер? *https://yandex.kz/video/preview/2695641122938744919 Албандар мұсылмандар ма? Албаниядағы діни әртүрлілік. *https://yandex.kz/video/preview/1773992945850051631 Албандар Албанияда не істейді? *https://yandex.kz/video/preview/18262866145559303628 Албандар қандай көрінеді. == Сілтеме == * {{commonscat-inline|Albanians}} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Еуропа халықтары}} [[Санат:Еуропа халықтары]] [[Санат:Грекия халықтары]] [[Санат:Балкан халықтары]] 4fk7jmu5r0ny5dzj7ggoz0fkmkc0kie 3414884 3414883 2024-12-28T04:35:57Z Мағыпар 100137 /* Әлемдегі ең танымал албандар */ 3414884 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Албандар |төл атауы = ''shqiptarët'' |сурет = Fustanela 001.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 7,5 млн. |аймақ = |аймақ1 = {{Байрақ|Албания}} |саны1 = 2,7 млн. |түсініктемелер1 = |аймақ2 = {{Байрақ|Косово}} |саны2 = 1,6 млн. |түсініктемелер2 = |аймақ3 = {{Байрақ|Италия}} |саны3 = 806 000 |түсініктемелер3 = |аймақ4 = {{Байрақ|Грекия}} |саны4 = 581 000 |түсініктемелер4 = |аймақ5 = {{Байрақ|Солтүстік Македония}} |саны5 = 509 000 |түсініктемелер5 = |аймақ6 = {{Байрақ|Түркия}} |саны6 = 500 000 |түсініктемелер6 = |аймақ7 = {{Байрақ|АҚШ}} |саны7 = 102 200 |түсініктемелер7 = |аймақ8 = {{Байрақ|Черногория}} |саны8 = 30 400 |түсініктемелер8 = |аймақ9 = {{Байрақ|Сербия}} |саны9 = 6 300 |түсініктемелер9 = |аймақ10 = {{Байрақ|Румыния}} |саны10 = 3 000 |түсініктемелер10 = |аймақ11 = {{Байрақ|Украина}} |саны11 = 3 000 |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[албан тілі]] |діні = [[ислам]], [[христиандық]] |этникалық топтары = гегтер және тоскілер |ескертпелер = }} '''Албандар''' (өз атауы — шкиптар, [[Италия]]да — арберештер) — Албания Республикасының мемлекет құрушы ұлты, [[Албания]]ның негізгі халқы (2,7 млн ​​адам, 2011 жылғы халық санағы). Жалпы саны 7,5 миллион адам. == Автоэтнонимі == Өз атауы — «шкиптарёт» shqiptarët, албанша Shqip — «түсінікті», «түсінуге болатын адам» деген мағынаны білдіреді. == Эндоэтнонимі == Ағылшынша — «Albanians»; сербше — «Албанци»; хорватша — «Albanci»; македонша — «Албанци»; итальянша — «Albanesi»; түрікше — «Arnavutlar»; румынша — «Albanezi»; мажарша — «Albánok»; украинша — «Албанці».<ref>Албандар — Shqiptarët https://nacio.at.ua/publ/nacionalnosti/albancy_shqiptaret/2-1-0-12</ref> == Субэтникалық топтары == Албан этносы екі субэтникалық топқа бөлінеді: гегтер (елдің солтүстігі) және тоскілер (Шкумбини өзендерінің оңтүстігі).<ref>Албания Халқы http://www.turlocman.ru/albania/nation{{Deadlink|date=November 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> == Этногенезі == Көптеген археологиялық қазбалар және басқа да іс-шаралар кезінде алынған көптеген басқа ақпарат албандардың ата-бабалары Иллирия тайпалары деп айтуға мүмкіндік береді. Бүгінгі таңда ғалымдар Иллирия тайпаларының қазіргі албандардың мәдениетіне, тіліне және дәстүрлеріне айтарлықтай әсер еткенін айтады.<ref>Албандар қандай халық: тарихы, мәдениеті, дәстүрі, діні https://gkd.ru/443196a-chto-za-narod-albantsyi-istoriya-kultura-traditsii-religiya?ysclid=lsubbomgp599213092</ref> == Нәсілі == Балкан-кавказ расасының үлкен еуропеоидтар нәсіліне жатады. == Сырт келбеті == Олардың сыртқы түрінің ерекшеліктерінің бірі - қара тері, қара шаш және көз. Албандардың әдетте орташа биіктігі, жақсы пропорционалды құрылымы және тартымды физикалық ерекшеліктері бар. Олардың сыртқы келбеті тарихта өткен әртүрлі этникалық топтардың қоспасын көрсетеді.<ref>Албандардың сыртқы түрі https://photopole.ru/krasivye-kartinki/albantsy-vneshnost?ysclid=lsu2w0qkd3396560704</ref> Олардың көпшілігі түріктерге, испандықтарға немесе итальяндықтарға ұқсайды. Кейбіреулерінде, әсіресе оңтүстік аймақтарда, қара қоңыр, қоңыр сияқты ақшыл шаштары және сұр немесе басқа ашық реңктері болуы мүмкін.<ref>Албандар: қандай халық, ұлт, олар кім? https://touristam.com/albantsy-narod.html</ref> == Тілі == Үндіеуропалық тілдер отбасының оқшауланған тобы, [[Флективтік тілдер|флективті]] синтетикалық тілдерге жататын [[албан тілі]]нде сөйлейді. Гегиялық (солтүстік) диалектілер мен тоскан диалектісі ерекшеленеді. Жазуы [[латын әліпбиі]]не негізделген.<ref>ҚАЗАҚСТАН ТІЛДЕРІ: әлеуметтік лингвистика анықтамалығы https://pps.kaznu.kz/ru/Main/FileShow2/181880/1/28/0/ </ref> == Жазуы == Қазіргі албан жазуы латын әліпбиіне негізделген. Ол ұзақ эволюция процесінде қалыптасты. Албан жазуының біртұтас үлгісі жасалғанға дейін алты түрлі әліпби қолданылған: *Грекше. XVI ғасырда Тоскан диалектісінде қолданылған. XVIII ғасырда Воскопойдағы баспа басылымдары грек алфавитіне негізделген бірнеше Албан мәтіндерін жариялады. *Осман түрікше. Бұл мұсылмандар арасында кең тараған. *Элбасан (XVIII ғасыр). Орталық Албанияда қолданылған. *Бейта-кукью (1840). Жазуды ойлап тапқан Beitha Kukju есімімен аталады. *Кириллица (Христофоридис, 1872 жыл). Қазіргі албан әліпбиі латын әліпбиіне негізделген және 36 әріптен тұрады:<br /> Aa Bb Cc Çç Dd Dhdh Ee Ëë Ff Gg Gjgj Hh İi Jj Kk Ll Llll Mm Nn Njnj Oo Pp Qq Rr Rrrr Ss Shsh Tt Thth Uu Vv Xx Xhxh Yy Zz Zhzh<ref>{{cite web|url=https://www.primavista.ru/rus/dictionary/abc/albanskij|title=Албан әліпбиі және жазуы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-06-11|lang=}}</ref> == Діні == 17-18 ғ. ислам дінін қабылдады. 20 ғасырдың басында христиандар мен мұсылмандар арасындағы қатынас дерлік тең болды (католиктердің 35% және православтық христиандардың шамамен 15% және мұсылмандардың 50%). Неғұрлым заманауи дереккөзге сәйкес, CIA World Factbook, әртүрлі діндерге сенушілер санының арақатынасы келесідей: мұсылмандар — 56,7%, католиктер — 10%, православтар — 6,8%. Дегенмен, Pew Research Center мәліметтері бойынша, 2009 жылғы жағдай бойынша Албаниядағы мұсылмандардың үлесі тіпті 79,9%-ды құраған. Албания халқының көпшілігі ислам дінін ұстанатын жалғыз еуропалық ел болып саналады. Албаниядағы исламның тамырын 14 ғасырдан бастауға болады. Ол кезде христиан діні халық арасында әлдеқашан қалыптасып үлгерген, ал кейбір адамдар әлі де ежелгі пұтқа табынушылық нанымдарын ұстанатын. Алайда 16 ғасырда Осман империясы Албанияны жаулап алып, исламдандыру процесі аяқталды.<ref>Албаниядағы дін https://vc.ru/migrate/638869-religiya-v-albanii?ysclid=lstzs7e6h4333334541</ref> == Негізгі қоныстану аймағы және халқы == Олар Албаниямен сонымен қатар Косовода (халықтың басым бөлігін құрайды) және Солтүстік Македонияда тұрады. Грекияның Албаниямен көршілес аймақтарында, Италияда (оңтүстік облыстар мен Сицилия аралында – 15-16 ғасырлардағы отырықшы халықтың ұрпақтары). Албандардың аз бөлігі Түркия, Болгария, Румыния, Украина (Одесса және Запорожье облыстары), АҚШ-та қоныстанған. Халық саны: [[Сербия]]да (Косово және Метохия автономиялық провинциясының негізгі халқы 1,6 миллион адам; Сербияның қалған бөлігінде - 6,3 мың адам, 2011, халық санағы), [[Италия]]ның оңтүстігінде (806 мың адам) , [[Грекия]]да (581 мың адам), [[Солтүстік Македония]]да (509,1 мың адам – 2002 жылғы халық санағы), [[Түркия]]да (500 мың адам), [[Черногория]]да (30,4 мың адам, 2011 жылғы халық санағы), [[Болгария]], [[Румыния]], [[Украина]]да (3 мың адам), [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]]та (102,2 мың адам – 2000, санақ), [[Канада]]да (22,4 мың адам – 2006 санағы) тұрады.<ref>Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004-2017 https://old.bigenc.ru/ethnology/text/5603670?ysclid=lravmft28o540741361</ref> == Тарихы == Албандардың ата-тектері — [[Балқан түбегі]]нің ежелгі тұрғындары. Кейбір ғалымдардың айтуынша албандардың этникалық тобын иллирийлер, фракийлар құрайды. Албандар мәдениетіне, тіліне римдіктер билігі (б.з.б. 2-4 ғ.), славяндар (6-7 ғ.) отаршылдығы, Византия ықпалы көп із қалдырған. 11 ғасырда басталған тайпалардың араласуынан жергілікті топтар арасында қауымдастықтар құрылды. “Арбер” энтонимі Албанияның барлық тұрғындарына кеңінен тарай бастады. [[Сурет:Kratky, Frantisek - Rjeka, albanska matka (1897).jpg|нобай|оңға|200px|Албандық ана, 1897 ж.]] Осман империясының үстемдігі (15 ғасырдың соңы — 1912 ж.) албандардың қарқынды эмиграциясын (Осман империясының әртүрлі аймақтарына, Италияға, Ресейге және т.б.) тудырды. Албан өлкелері арасындағы экономикалық байланыстар үзіліп, тұрмыстағы және шаруашылықтағы қарабайыр дәстүрлер сақталып, диалектілік айырмашылықтар тереңдей түсті. 17-18 ғасырларда христиан халқын қатаң кемсітудің салдарынан албандардың басым бөлігі ислам дінін қабылдады. Салыстырмалы тәуелсіздік пен рулық қатынастар элементтерін сақтаған таулы аймақтарда халық православие (оңтүстікте) және католицизмді (солтүстікте) ұстануды жалғастырды. «Арбер» этнонимі бірте-бірте жаңасымен ауыстырылды — «щиптар» (немесе «щиптар», «штиптар»). Италиядағы эмигранттардың ұрпақтары ортағасырлық «Арбреши» этнонимінің нұсқасын сақтап қалды. 18 ғасырдың 2 жартысы мен 19 ғасырдың басында албандардың екі негізгі тобы құрылды: тоскілер (оңтүстікте Тоскария облысы) және гегилер (солтүстігінде Гегерия облысы). 19 ғасырдың ортасынан бастап этникалық консолидация процестері күшейіп, албандардың ұлттық өзіндік санасы өсті. 19 ғасырдың аяғында қазіргі әдеби тіл пайда болды (тоскан диалектісі негізінде).<ref>Иванова Ю. В. Албандар (НиРМ, 2000) http://www.etnosy.ru/node/103</ref> 1912 ж. [[Албания]] тәуелсіздік алды. 1939 — 44 ж. [[Италия]], [[Германия]] басып алушыларына қарсы демократиялық төңкерістің жеңуінен кейін ұлт болып бірікті.<ref>Қазақ ұлттық энциклопедиясы</ref> == Кәсібі == Жазық аймақтарда дәстүрлі шаруашылығы – [[егіншілік]] (бидай, күріш, темекі, зәйтүн, оңтүстік-батысында цитрус жемістері), таулы аймақтарда [[мал шаруашылығы]] (қой, ешкі). Уақыт өте келе мал шаруашылығы және егіншілік (жүгері басым) экономикасы дамыды. 1950–90 жылдары аграрлық-индустриалды экономика дамыды, жеңіл өнеркәсіп, тау-кен, мұнай өндіру, ағаш өңдеу. Жұмысшы поселкелері мен тұрмыстық мәдениеттің қалалық (басым) және ауылдық түрлері пайда болды. Албандардың 1/3 бөлігі қалаларда тұрады. Қолөнерден - күміс зерлі әшекейлер, жүннен тоқылған түрлі бұйымдар, әсіресе, түксіз кілемдер, ұсақ оюлармен безендірілген ағаш заттар албан шеберлерінің озық үлгісі.<ref>Халықтар мен мәдениеттер /албандар https://travel-journal.ru/ethno/27/170/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160626235116/http://travel-journal.ru/ethno/27/170/ |date=2016-06-26 }}</ref> == Тұрмыс салты == Албан тайпалары Албания мен Балқанның оңтүстік-батысында ортақ мәдениетпен, көбінесе бір атадан қалған ортақ [[патрилинейлік]] туыстық байланыстармен және ортақ әлеуметтік байланыстармен сипатталатын қоғамдық ұйымның тарихи үлгісін құрайды. Фис - туыстық қатынастарға негізделген албан ұйымының орталығы болды. Ежелгі иллириялық қоғамдық құрылымдардан мұра болып қалған албан тайпалық қоғамы ерте орта ғасырларда албандардың қоғамдық ұйымының басым нысаны ретінде пайда болды. Албан тайпалық құрылымына тән элементтердің бірі, албандардың ауызша әдет-ғұрып заңдарының жиынтығы - канунға тәуелділігі. Канун төрт бөлікке - намыс, қонақжайлылық, дұрыс мінез-құлық және туыстарына деген адалдыққа негізделген. === Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары === Албанияның ауылдары мен ескі аудандарының тұрғындары құрылыстың әртүрлі түрлермен ұсынылған. Олар құрылыс материалына, құрылысына, орналасуына, сыртқы және ішкі безендіруіне байланысты ерекшеленеді. Бұл ерекшеліктер елдің жекелеген аймақтарының табиғи жағдайларының айырмашылығымен, әлеуметтік-экономикалық өмірдің даму деңгейімен, халықтың әр түрлі шаруашылық-тұрмыстық жағдайымен түсіндіріледі. Үй салу үшін табиғи материалдар пайдаланылады. Таулы аймақтарда әктас жыныстар жиі кездеседі. Албанияда тас құрылыс басым. Солтүстік Албанияның кейбір аудандарында ағаш құрылыс кең тарағандықтан ағаш құрылыстар болды, қазір ағаштан жасалған ғимараттар анда-санда ғана кездеседі. Құрылыс тасы немесе орман жоқ жерде құрылысқа қамыс пен саз пайдаланылады. Албандардың таудағы дәстүрлі тұрғын үйлері жерорта теңізі типіндегі екі қабатты тас үйлер (төменгі жағында - қора, жоғарғы жағында - тұрғын үйлер). Аңғарларда тастан, ағаштан немесе тақтайдан жасалған шағын үйшіктер бар. Қалаларда – жабық аулаларда (мұсылмандық дәстүр бойынша) орналасқан екі қабатты үйлерде тұрады. Бұрынғы Солтүстік Албанияға тас үйлер (кула) тән болған. Қазіргі ауылда лоджиялы, кірпіштен, тақтайшамен немесе шифермен жабылған екі қабатты үйлер басым. Албан шаруаларының иеліктері жазық және таулы аймақтарда. Таулы аймақтарда елдің солтүстігінде де, оңтүстігінде де, тұрғын үйлерден басқа, қора мен азық-түлік қоймасы бар. Таудағы үйлер әдетте бір-бірінен алшақ орналасады. Үйдің алдындағы шағын алаң аула бар. Ол әдетте қоршаумен немесе тас үйіндімен қоршалады. Үйдің алдында конустық төбесі бар жүгері қоймасы немесе төбесі тақтаймен жабылған, төртбұрышты ғимарат ''котец'' (kotec) бар. Аулада сүт өнімдерін сақтауға арналған төрт аяқты ағаш жәшік ''чераник'' (qeranik) орналасқан.<ref>Албан дәстүрлі үйлері https://www.arhplan.ru/history/building/narodnoe-zhilische-albancev</ref> [[Сурет:Un tipico costume femminile.jpeg|thumb|оңға|200px|Албан әйелінің костюмі]] === Дәстүрлі киімдері === Албан ұлттық киімдері өзінің ерекше стилімен және осы елдің бай тарихи мұрасын көрсететін бөлшектерімен ерекшеленеді. Халық костюмі 1950 жылдарға дейін Албанияда күнделікті өмірде кеңінен таралған. Кейін, әсіресе, жастар арасында батыстық үлгідегі киімдерге ауыстырылды. Қазірдің өзінде кейбір қарттар күнделікті тұрмыста дәстүрлі киім киюді жалғастыруда. Бұл киімдерді әртүрлі фольклорлық топтар, қарапайым албандар арнайы мерекелерде киеді. Дәстүрлі ерлер киімі оңтүстігінде ұзын жеңді ақ жейде, пустанелла, солтүстікте ақ тар ұзын шалбар киген. Бұл шалбармен бірге ер адамдар көйлек, жейде және жеңсіз көкірекше киген. Бас киімдерден ер адамдар түрік фескісін, сондай-ақ жолақты тақия киген. Албанияның таулы бөлігінде әйелдер жиегі кестеленген ұзын зығыр көйлек киген. Көйлек сыртынан күміспен зерленген [[алжапқыш]], орамал тартқан. Аяқ киімдері өңделмеген теріден жасалған. Албандық тау әйелдерінің қысқа күртелері алтын баулармен, аппликациялармен және шашақтармен безендірілген. Шкодер аймағында әйелдер мөлдір көйлектерін иықтарына қызыл лентамен байлап, кеудешелерін күміс тиындармен әшекейлеген. Албанияның солтүстігіндегі Мирдита аймағында жасына байланысты белдіктерін жас қыздар - қызыл, үлкен әйелдер - қара түспен безендірген. Зерчани аймағында әйелдер баумен байланған жеңсіз көйлек киген. Қала тұрғындары мақтадан немесе жібектен тігілген шаровар киген. Әйелдердің, сондай-ақ ерлердің сыртқы киімдері ұзын, қаусырмалы кафтан джубба болды. Ол қалың жүн матадан тігілген және гауһар тәрізді өрнектермен кестеленген. Бас киімдерден орамалдар кең таралған, олар аймаққа байланысты әр түрлі болды. Киім-кешектері ұлттық үлгіде сәндеу әшекейлері, ағаштан, күмістен оюлап жасалатын бұйымдар ежелден сақталған әдістермен өңделеді.<ref>{{cite web|url=https://stavkvantorium.ru/3ee7ad5129/%D0%90%D0%BB%D0%B1%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%BD%D0%B0%D1%86%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D0%BA%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8E%D0%BC|title=Дәстүрлі Албан костюмі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-06-11|lang=}}</ref> === Дәстүрлі тағамдары === Албан асханасының тағамдарын үш негізгі аймаққа бөлуге болады. Солтүстік өңірдің асханасы ет, балық және көкөністер құрайды. Жергілікті тұрғындар картоп, сәбіз, жүгері, бұршақ, қырыққабат, сондай-ақ шие, грек жаңғағы және бадам сияқты аймақта жиі өсірілетін өнімнің көптеген түрлерін пайдаланады. Сарымсақ пен пияз да жергілікті тағамдардың маңызды құрамдас бөлігі болып табылады және барлық дерлік тағамға қосылады. Орталық аймақтың тағамдары үш бөліктен тұрады: ауылдық, таулы және жағалаулық. Орталық аймақ ең жазық және өсімдіктер мен биоәртүрлілікке, сондай-ақ аспаздық тағамдарға бай. Ол теңізге жақын болғандықтан балыққа бай Жерорта теңізінің ерекшеліктеріне ие. Мұндағы тағамдарға бірнеше [[деликатес]] ет және барлық десерттері кіреді. Оңтүстікте асхана екі құрамдас бөліктен тұрады: ауыл тағамдары оның ішінде сүт өнімдері, цитрус жемістері мен зәйтүн майы және теңіз өнімдерін қамтитын жағалау тағамдары. Сарымсақтан басқа, пияз елде ең көп қолданылатын ингредиент. Албания жан басына шаққандағы пиязды тұтыну бойынша әлемде төртінші орында.<ref>{{cite web|url=https://cookzametki.com/%D0%B0%D0%BB%D0%B1%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F-%D0%BA%D1%83%D1%85%D0%BD%D1%8F/?ysclid=lsvtzimwvb909053556|title=Албан асханасы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-06-11|lang=}}</ref> === Фольклоры === Албандар (әсіресе елдің солтүстігіндегі гегтер) бай фольклорды – батырлар туралы эпикалық жырларды, тарихи жырларды сақтаған. Албан халқының музыка өнері әр түрлі аймақтың (солтүстік, оңтүстік, орталық облыстардың) музыкалық стилімен ерекшеленеді. Көрші елдер мәдениетінің әсеріне қарамастан албан музыкасы өзіндік ерекшелігін сақтаған. Олардың халықтық музыкасында үш дауыстылық басым келеді. Ал лирикалық әндері әуенді, ырғақты болып келеді. Ән, би, эпостық жырлар мол сақталған.<br /> Албан халық әндерін - солтүстіктің эпикалық батырлық жырлары және басқа жырлар, жұмсақ және әуезді, бесік жыры, ғашықтық жырлар, той жырлары, еңбек жырлары деп бөлуге болады. Оңтүстік Албанияның музыкасы жұмсақ, лирикалық және полифониялық. Оңтүстік Албания жерлеуге арналған жоқтау рәсімдерін орындаумен де танымал. Ұлттық музыкалық құралдары [[Ішекті музыкалық аспаптар|ішекті аспаптар]] - чифтели, ляхута, үрмелі аспаптар - гайда, зумара, фюэлы, ұрмалы аспап - даулэ. <ref>Әлем халықтары / албандар http://www.etnolog.ru/people.php?id=ALBA</ref> == Албан халқының қазіргі жағдайы == Көп жылдар бойы албандар коммунистік ел болды, сондықтан жалпы албандар менталитеті жағынан кеңес халқына ұқсас. Албандар мұсылмандар болғанымен халық арасында дін өте нашар тараған. Кеңес үкіметі жылдарында дін белсенді түрде басып-жаншылды. Сондықтан бұл жерде шариғат нормаларын ешкім сақтамайды деуге болады, дегенмен, мұсылмандық менталитет албандардың бойына өте терең сіңіп кеткен, әр нәрседен көруге болады. Күндіз Албания қалаларының көшелерінде дәмханаларда отырып, кофе ішіп, әңгіме-дүкен құрып, газет оқып отырған және т.б. әр түрлі жастағы адамдарды көруге болады, әсіресе зейнеткерлер арасында.<ref>Албандар https://griphon.livejournal.com/94736.html?ysclid=ltqy6fmn4s726000469</ref> Жалпы, елдегі жұмыс орындары дәстүрлі түрде нашар. Азаматтардың көпшілігі Еуропа елдеріне барып, сол жерде жұмыс істейді. Қазір албандардың 70 пайызы шетелде тұрып, еліне ақша жібереді. Албандар арасында ұлтаралық немесе дінаралық алауыздық жоқ, мұсылмандар христиандарға, соның ішінде Ресейден келгендерге үйленуде. Албанияға бизнеспен айналысуға келгендер жергілікті тұрғындар арасында көп көмек таба алады.<ref>Албаниядағы қауіпсіздік жағдайы қандай? https://ruslanlight.com/albaniya/albaniya-mify-i-real-nost-2.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20240314111551/https://ruslanlight.com/albaniya/albaniya-mify-i-real-nost-2.html |date=2024-03-14 }}</ref> == Қазақстандағы албандар == Албандар Қазақстанға негізінен өткен ғасырдың 90-жылдарынан бастап, нарықтық қарым-қатынастарға байланысты көші-қон үрдістеріне орай қоныстанған. Қазақстандағы албан диаспорасы санының динамикасы: * 1970 жылы — 49 адам; * 1979 жылы — 63 адам; * 1989 жылы — 70 адам; * 1999 жылы — 46 адам; * 2009 жылы — 459 адам.<ref>Қазақстан Халқы Энциклопедиясы. / Бас. ред. Ж. Н. Тойбаева. / Құраст. Ғ. Жандыбаев., Г. Егеубаева. — Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2016. 89-бет ISBN 978-601-7472-88-7</ref> == Әлемдегі ең танымал албандар == * [[Тереза ана]] — католиктік монахиня. Бейбітшілік саласындағы Нобель сыйлығының лауреаты (1979). * [[Ескендір бей]] — албан халқының осман басқыншыларына қарсы азаттық күресінің басшысы, Албанияның ұлттық қаһарманы.<ref>Билеуші ​​Скандербег – Осман империясының жеңілмейтін жауы https://dzen.ru/a/XGUMT3F8vQCusjPv</ref> * [[Энвер Ходжа]] — албандық төңкерісшілі, Албанияның мемлекет және саяси қайраткері.<ref>Албан Сталині. Энвер Хожа жолдас бүкіл әлеммен қалай соғысты https://aif.ru/society/history/albanskiy_stalin_kak_tovarishch_enver_hodzha_so_vsem_mirom_voeval?ysclid=lsw3hs1ht0159118377</ref> * [[Ферид Мурад]] — американдық дәрігер және фармаколог, медицина саласындағы Нобель сыйлығының лауреаты.<ref>Ферид Мураду https://dzen.ru/b/YxHWwldq2AQToWim</ref> * Инва Мула — албаниялық опера әншісі (лирикалық сопрано).<ref>Албанияның алтын дауысы https://musicseasons.org/zolotoj-golos-albanii/?ysclid=lswrkmqbm1674163339</ref> * [[Элиза Душку]] — американдық актриса және продюсер.<ref>Элиза Душку: өмірбаяны, жеке өмірі https://fb.ru/article/421059/eliza-dushku-biografiya-lichnaya-jizn?ysclid=lswrqc2usn598002997</ref> [[Сурет:16 notable albanians.jpg|нобай|оңға|450px]] Албан тектес 16 танымал адам, тиісінше: * Папа Климент, * Карл Топия, * Андреа Музака, * Гьердж Кастриоти, * Лека Дукаджини, * Джулио Варибоба, * Дора д'Истрия, * Джироламо де Рада, * Фан Ноли, * Гьердж Фишта, * Энвер Паша, * Бамир Топи, * Джулиана Паша, * Фан Ноли, * Гьердж Фишта, * Кел Маруби, * Энвер Паша, * Бамир Топи, * Джулиана Паша, * Даниэль Кальюри, * Дуа Липа. == Бейнетаспалар == *https://yandex.kz/video/preview/8094548769551705011 Албандар кімдер? *https://yandex.kz/video/preview/2695641122938744919 Албандар мұсылмандар ма? Албаниядағы діни әртүрлілік. *https://yandex.kz/video/preview/1773992945850051631 Албандар Албанияда не істейді? *https://yandex.kz/video/preview/18262866145559303628 Албандар қандай көрінеді. == Сілтеме == * {{commonscat-inline|Albanians}} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Еуропа халықтары}} [[Санат:Еуропа халықтары]] [[Санат:Грекия халықтары]] [[Санат:Балкан халықтары]] 11ungt0ynqo4btcotx3qj0ren71hzr1 3414886 3414884 2024-12-28T04:41:14Z Мағыпар 100137 /* Дәстүрлі тағамдары */ сурет қою 3414886 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Албандар |төл атауы = ''shqiptarët'' |сурет = Fustanela 001.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 7,5 млн. |аймақ = |аймақ1 = {{Байрақ|Албания}} |саны1 = 2,7 млн. |түсініктемелер1 = |аймақ2 = {{Байрақ|Косово}} |саны2 = 1,6 млн. |түсініктемелер2 = |аймақ3 = {{Байрақ|Италия}} |саны3 = 806 000 |түсініктемелер3 = |аймақ4 = {{Байрақ|Грекия}} |саны4 = 581 000 |түсініктемелер4 = |аймақ5 = {{Байрақ|Солтүстік Македония}} |саны5 = 509 000 |түсініктемелер5 = |аймақ6 = {{Байрақ|Түркия}} |саны6 = 500 000 |түсініктемелер6 = |аймақ7 = {{Байрақ|АҚШ}} |саны7 = 102 200 |түсініктемелер7 = |аймақ8 = {{Байрақ|Черногория}} |саны8 = 30 400 |түсініктемелер8 = |аймақ9 = {{Байрақ|Сербия}} |саны9 = 6 300 |түсініктемелер9 = |аймақ10 = {{Байрақ|Румыния}} |саны10 = 3 000 |түсініктемелер10 = |аймақ11 = {{Байрақ|Украина}} |саны11 = 3 000 |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[албан тілі]] |діні = [[ислам]], [[христиандық]] |этникалық топтары = гегтер және тоскілер |ескертпелер = }} '''Албандар''' (өз атауы — шкиптар, [[Италия]]да — арберештер) — Албания Республикасының мемлекет құрушы ұлты, [[Албания]]ның негізгі халқы (2,7 млн ​​адам, 2011 жылғы халық санағы). Жалпы саны 7,5 миллион адам. == Автоэтнонимі == Өз атауы — «шкиптарёт» shqiptarët, албанша Shqip — «түсінікті», «түсінуге болатын адам» деген мағынаны білдіреді. == Эндоэтнонимі == Ағылшынша — «Albanians»; сербше — «Албанци»; хорватша — «Albanci»; македонша — «Албанци»; итальянша — «Albanesi»; түрікше — «Arnavutlar»; румынша — «Albanezi»; мажарша — «Albánok»; украинша — «Албанці».<ref>Албандар — Shqiptarët https://nacio.at.ua/publ/nacionalnosti/albancy_shqiptaret/2-1-0-12</ref> == Субэтникалық топтары == Албан этносы екі субэтникалық топқа бөлінеді: гегтер (елдің солтүстігі) және тоскілер (Шкумбини өзендерінің оңтүстігі).<ref>Албания Халқы http://www.turlocman.ru/albania/nation{{Deadlink|date=November 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> == Этногенезі == Көптеген археологиялық қазбалар және басқа да іс-шаралар кезінде алынған көптеген басқа ақпарат албандардың ата-бабалары Иллирия тайпалары деп айтуға мүмкіндік береді. Бүгінгі таңда ғалымдар Иллирия тайпаларының қазіргі албандардың мәдениетіне, тіліне және дәстүрлеріне айтарлықтай әсер еткенін айтады.<ref>Албандар қандай халық: тарихы, мәдениеті, дәстүрі, діні https://gkd.ru/443196a-chto-za-narod-albantsyi-istoriya-kultura-traditsii-religiya?ysclid=lsubbomgp599213092</ref> == Нәсілі == Балкан-кавказ расасының үлкен еуропеоидтар нәсіліне жатады. == Сырт келбеті == Олардың сыртқы түрінің ерекшеліктерінің бірі - қара тері, қара шаш және көз. Албандардың әдетте орташа биіктігі, жақсы пропорционалды құрылымы және тартымды физикалық ерекшеліктері бар. Олардың сыртқы келбеті тарихта өткен әртүрлі этникалық топтардың қоспасын көрсетеді.<ref>Албандардың сыртқы түрі https://photopole.ru/krasivye-kartinki/albantsy-vneshnost?ysclid=lsu2w0qkd3396560704</ref> Олардың көпшілігі түріктерге, испандықтарға немесе итальяндықтарға ұқсайды. Кейбіреулерінде, әсіресе оңтүстік аймақтарда, қара қоңыр, қоңыр сияқты ақшыл шаштары және сұр немесе басқа ашық реңктері болуы мүмкін.<ref>Албандар: қандай халық, ұлт, олар кім? https://touristam.com/albantsy-narod.html</ref> == Тілі == Үндіеуропалық тілдер отбасының оқшауланған тобы, [[Флективтік тілдер|флективті]] синтетикалық тілдерге жататын [[албан тілі]]нде сөйлейді. Гегиялық (солтүстік) диалектілер мен тоскан диалектісі ерекшеленеді. Жазуы [[латын әліпбиі]]не негізделген.<ref>ҚАЗАҚСТАН ТІЛДЕРІ: әлеуметтік лингвистика анықтамалығы https://pps.kaznu.kz/ru/Main/FileShow2/181880/1/28/0/ </ref> == Жазуы == Қазіргі албан жазуы латын әліпбиіне негізделген. Ол ұзақ эволюция процесінде қалыптасты. Албан жазуының біртұтас үлгісі жасалғанға дейін алты түрлі әліпби қолданылған: *Грекше. XVI ғасырда Тоскан диалектісінде қолданылған. XVIII ғасырда Воскопойдағы баспа басылымдары грек алфавитіне негізделген бірнеше Албан мәтіндерін жариялады. *Осман түрікше. Бұл мұсылмандар арасында кең тараған. *Элбасан (XVIII ғасыр). Орталық Албанияда қолданылған. *Бейта-кукью (1840). Жазуды ойлап тапқан Beitha Kukju есімімен аталады. *Кириллица (Христофоридис, 1872 жыл). Қазіргі албан әліпбиі латын әліпбиіне негізделген және 36 әріптен тұрады:<br /> Aa Bb Cc Çç Dd Dhdh Ee Ëë Ff Gg Gjgj Hh İi Jj Kk Ll Llll Mm Nn Njnj Oo Pp Qq Rr Rrrr Ss Shsh Tt Thth Uu Vv Xx Xhxh Yy Zz Zhzh<ref>{{cite web|url=https://www.primavista.ru/rus/dictionary/abc/albanskij|title=Албан әліпбиі және жазуы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-06-11|lang=}}</ref> == Діні == 17-18 ғ. ислам дінін қабылдады. 20 ғасырдың басында христиандар мен мұсылмандар арасындағы қатынас дерлік тең болды (католиктердің 35% және православтық христиандардың шамамен 15% және мұсылмандардың 50%). Неғұрлым заманауи дереккөзге сәйкес, CIA World Factbook, әртүрлі діндерге сенушілер санының арақатынасы келесідей: мұсылмандар — 56,7%, католиктер — 10%, православтар — 6,8%. Дегенмен, Pew Research Center мәліметтері бойынша, 2009 жылғы жағдай бойынша Албаниядағы мұсылмандардың үлесі тіпті 79,9%-ды құраған. Албания халқының көпшілігі ислам дінін ұстанатын жалғыз еуропалық ел болып саналады. Албаниядағы исламның тамырын 14 ғасырдан бастауға болады. Ол кезде христиан діні халық арасында әлдеқашан қалыптасып үлгерген, ал кейбір адамдар әлі де ежелгі пұтқа табынушылық нанымдарын ұстанатын. Алайда 16 ғасырда Осман империясы Албанияны жаулап алып, исламдандыру процесі аяқталды.<ref>Албаниядағы дін https://vc.ru/migrate/638869-religiya-v-albanii?ysclid=lstzs7e6h4333334541</ref> == Негізгі қоныстану аймағы және халқы == Олар Албаниямен сонымен қатар Косовода (халықтың басым бөлігін құрайды) және Солтүстік Македонияда тұрады. Грекияның Албаниямен көршілес аймақтарында, Италияда (оңтүстік облыстар мен Сицилия аралында – 15-16 ғасырлардағы отырықшы халықтың ұрпақтары). Албандардың аз бөлігі Түркия, Болгария, Румыния, Украина (Одесса және Запорожье облыстары), АҚШ-та қоныстанған. Халық саны: [[Сербия]]да (Косово және Метохия автономиялық провинциясының негізгі халқы 1,6 миллион адам; Сербияның қалған бөлігінде - 6,3 мың адам, 2011, халық санағы), [[Италия]]ның оңтүстігінде (806 мың адам) , [[Грекия]]да (581 мың адам), [[Солтүстік Македония]]да (509,1 мың адам – 2002 жылғы халық санағы), [[Түркия]]да (500 мың адам), [[Черногория]]да (30,4 мың адам, 2011 жылғы халық санағы), [[Болгария]], [[Румыния]], [[Украина]]да (3 мың адам), [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]]та (102,2 мың адам – 2000, санақ), [[Канада]]да (22,4 мың адам – 2006 санағы) тұрады.<ref>Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004-2017 https://old.bigenc.ru/ethnology/text/5603670?ysclid=lravmft28o540741361</ref> == Тарихы == Албандардың ата-тектері — [[Балқан түбегі]]нің ежелгі тұрғындары. Кейбір ғалымдардың айтуынша албандардың этникалық тобын иллирийлер, фракийлар құрайды. Албандар мәдениетіне, тіліне римдіктер билігі (б.з.б. 2-4 ғ.), славяндар (6-7 ғ.) отаршылдығы, Византия ықпалы көп із қалдырған. 11 ғасырда басталған тайпалардың араласуынан жергілікті топтар арасында қауымдастықтар құрылды. “Арбер” энтонимі Албанияның барлық тұрғындарына кеңінен тарай бастады. [[Сурет:Kratky, Frantisek - Rjeka, albanska matka (1897).jpg|нобай|оңға|200px|Албандық ана, 1897 ж.]] Осман империясының үстемдігі (15 ғасырдың соңы — 1912 ж.) албандардың қарқынды эмиграциясын (Осман империясының әртүрлі аймақтарына, Италияға, Ресейге және т.б.) тудырды. Албан өлкелері арасындағы экономикалық байланыстар үзіліп, тұрмыстағы және шаруашылықтағы қарабайыр дәстүрлер сақталып, диалектілік айырмашылықтар тереңдей түсті. 17-18 ғасырларда христиан халқын қатаң кемсітудің салдарынан албандардың басым бөлігі ислам дінін қабылдады. Салыстырмалы тәуелсіздік пен рулық қатынастар элементтерін сақтаған таулы аймақтарда халық православие (оңтүстікте) және католицизмді (солтүстікте) ұстануды жалғастырды. «Арбер» этнонимі бірте-бірте жаңасымен ауыстырылды — «щиптар» (немесе «щиптар», «штиптар»). Италиядағы эмигранттардың ұрпақтары ортағасырлық «Арбреши» этнонимінің нұсқасын сақтап қалды. 18 ғасырдың 2 жартысы мен 19 ғасырдың басында албандардың екі негізгі тобы құрылды: тоскілер (оңтүстікте Тоскария облысы) және гегилер (солтүстігінде Гегерия облысы). 19 ғасырдың ортасынан бастап этникалық консолидация процестері күшейіп, албандардың ұлттық өзіндік санасы өсті. 19 ғасырдың аяғында қазіргі әдеби тіл пайда болды (тоскан диалектісі негізінде).<ref>Иванова Ю. В. Албандар (НиРМ, 2000) http://www.etnosy.ru/node/103</ref> 1912 ж. [[Албания]] тәуелсіздік алды. 1939 — 44 ж. [[Италия]], [[Германия]] басып алушыларына қарсы демократиялық төңкерістің жеңуінен кейін ұлт болып бірікті.<ref>Қазақ ұлттық энциклопедиясы</ref> == Кәсібі == Жазық аймақтарда дәстүрлі шаруашылығы – [[егіншілік]] (бидай, күріш, темекі, зәйтүн, оңтүстік-батысында цитрус жемістері), таулы аймақтарда [[мал шаруашылығы]] (қой, ешкі). Уақыт өте келе мал шаруашылығы және егіншілік (жүгері басым) экономикасы дамыды. 1950–90 жылдары аграрлық-индустриалды экономика дамыды, жеңіл өнеркәсіп, тау-кен, мұнай өндіру, ағаш өңдеу. Жұмысшы поселкелері мен тұрмыстық мәдениеттің қалалық (басым) және ауылдық түрлері пайда болды. Албандардың 1/3 бөлігі қалаларда тұрады. Қолөнерден - күміс зерлі әшекейлер, жүннен тоқылған түрлі бұйымдар, әсіресе, түксіз кілемдер, ұсақ оюлармен безендірілген ағаш заттар албан шеберлерінің озық үлгісі.<ref>Халықтар мен мәдениеттер /албандар https://travel-journal.ru/ethno/27/170/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160626235116/http://travel-journal.ru/ethno/27/170/ |date=2016-06-26 }}</ref> == Тұрмыс салты == Албан тайпалары Албания мен Балқанның оңтүстік-батысында ортақ мәдениетпен, көбінесе бір атадан қалған ортақ [[патрилинейлік]] туыстық байланыстармен және ортақ әлеуметтік байланыстармен сипатталатын қоғамдық ұйымның тарихи үлгісін құрайды. Фис - туыстық қатынастарға негізделген албан ұйымының орталығы болды. Ежелгі иллириялық қоғамдық құрылымдардан мұра болып қалған албан тайпалық қоғамы ерте орта ғасырларда албандардың қоғамдық ұйымының басым нысаны ретінде пайда болды. Албан тайпалық құрылымына тән элементтердің бірі, албандардың ауызша әдет-ғұрып заңдарының жиынтығы - канунға тәуелділігі. Канун төрт бөлікке - намыс, қонақжайлылық, дұрыс мінез-құлық және туыстарына деген адалдыққа негізделген. === Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары === Албанияның ауылдары мен ескі аудандарының тұрғындары құрылыстың әртүрлі түрлермен ұсынылған. Олар құрылыс материалына, құрылысына, орналасуына, сыртқы және ішкі безендіруіне байланысты ерекшеленеді. Бұл ерекшеліктер елдің жекелеген аймақтарының табиғи жағдайларының айырмашылығымен, әлеуметтік-экономикалық өмірдің даму деңгейімен, халықтың әр түрлі шаруашылық-тұрмыстық жағдайымен түсіндіріледі. Үй салу үшін табиғи материалдар пайдаланылады. Таулы аймақтарда әктас жыныстар жиі кездеседі. Албанияда тас құрылыс басым. Солтүстік Албанияның кейбір аудандарында ағаш құрылыс кең тарағандықтан ағаш құрылыстар болды, қазір ағаштан жасалған ғимараттар анда-санда ғана кездеседі. Құрылыс тасы немесе орман жоқ жерде құрылысқа қамыс пен саз пайдаланылады. Албандардың таудағы дәстүрлі тұрғын үйлері жерорта теңізі типіндегі екі қабатты тас үйлер (төменгі жағында - қора, жоғарғы жағында - тұрғын үйлер). Аңғарларда тастан, ағаштан немесе тақтайдан жасалған шағын үйшіктер бар. Қалаларда – жабық аулаларда (мұсылмандық дәстүр бойынша) орналасқан екі қабатты үйлерде тұрады. Бұрынғы Солтүстік Албанияға тас үйлер (кула) тән болған. Қазіргі ауылда лоджиялы, кірпіштен, тақтайшамен немесе шифермен жабылған екі қабатты үйлер басым. Албан шаруаларының иеліктері жазық және таулы аймақтарда. Таулы аймақтарда елдің солтүстігінде де, оңтүстігінде де, тұрғын үйлерден басқа, қора мен азық-түлік қоймасы бар. Таудағы үйлер әдетте бір-бірінен алшақ орналасады. Үйдің алдындағы шағын алаң аула бар. Ол әдетте қоршаумен немесе тас үйіндімен қоршалады. Үйдің алдында конустық төбесі бар жүгері қоймасы немесе төбесі тақтаймен жабылған, төртбұрышты ғимарат ''котец'' (kotec) бар. Аулада сүт өнімдерін сақтауға арналған төрт аяқты ағаш жәшік ''чераник'' (qeranik) орналасқан.<ref>Албан дәстүрлі үйлері https://www.arhplan.ru/history/building/narodnoe-zhilische-albancev</ref> [[Сурет:Un tipico costume femminile.jpeg|thumb|оңға|200px|Албан әйелінің костюмі]] === Дәстүрлі киімдері === Албан ұлттық киімдері өзінің ерекше стилімен және осы елдің бай тарихи мұрасын көрсететін бөлшектерімен ерекшеленеді. Халық костюмі 1950 жылдарға дейін Албанияда күнделікті өмірде кеңінен таралған. Кейін, әсіресе, жастар арасында батыстық үлгідегі киімдерге ауыстырылды. Қазірдің өзінде кейбір қарттар күнделікті тұрмыста дәстүрлі киім киюді жалғастыруда. Бұл киімдерді әртүрлі фольклорлық топтар, қарапайым албандар арнайы мерекелерде киеді. Дәстүрлі ерлер киімі оңтүстігінде ұзын жеңді ақ жейде, пустанелла, солтүстікте ақ тар ұзын шалбар киген. Бұл шалбармен бірге ер адамдар көйлек, жейде және жеңсіз көкірекше киген. Бас киімдерден ер адамдар түрік фескісін, сондай-ақ жолақты тақия киген. Албанияның таулы бөлігінде әйелдер жиегі кестеленген ұзын зығыр көйлек киген. Көйлек сыртынан күміспен зерленген [[алжапқыш]], орамал тартқан. Аяқ киімдері өңделмеген теріден жасалған. Албандық тау әйелдерінің қысқа күртелері алтын баулармен, аппликациялармен және шашақтармен безендірілген. Шкодер аймағында әйелдер мөлдір көйлектерін иықтарына қызыл лентамен байлап, кеудешелерін күміс тиындармен әшекейлеген. Албанияның солтүстігіндегі Мирдита аймағында жасына байланысты белдіктерін жас қыздар - қызыл, үлкен әйелдер - қара түспен безендірген. Зерчани аймағында әйелдер баумен байланған жеңсіз көйлек киген. Қала тұрғындары мақтадан немесе жібектен тігілген шаровар киген. Әйелдердің, сондай-ақ ерлердің сыртқы киімдері ұзын, қаусырмалы кафтан джубба болды. Ол қалың жүн матадан тігілген және гауһар тәрізді өрнектермен кестеленген. Бас киімдерден орамалдар кең таралған, олар аймаққа байланысты әр түрлі болды. Киім-кешектері ұлттық үлгіде сәндеу әшекейлері, ағаштан, күмістен оюлап жасалатын бұйымдар ежелден сақталған әдістермен өңделеді.<ref>{{cite web|url=https://stavkvantorium.ru/3ee7ad5129/%D0%90%D0%BB%D0%B1%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%BD%D0%B0%D1%86%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D0%BA%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8E%D0%BC|title=Дәстүрлі Албан костюмі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-06-11|lang=}}</ref> === Дәстүрлі тағамдары === [[Сурет:Bukë kollomoqe, bukë misri.JPG|нобай|оңға|200px|Bukë, kripë e zemër - дәстүрлі тағамы]] Албан асханасының тағамдарын үш негізгі аймаққа бөлуге болады. Солтүстік өңірдің асханасы ет, балық және көкөністер құрайды. Жергілікті тұрғындар картоп, сәбіз, жүгері, бұршақ, қырыққабат, сондай-ақ шие, грек жаңғағы және бадам сияқты аймақта жиі өсірілетін өнімнің көптеген түрлерін пайдаланады. Сарымсақ пен пияз да жергілікті тағамдардың маңызды құрамдас бөлігі болып табылады және барлық дерлік тағамға қосылады. Орталық аймақтың тағамдары үш бөліктен тұрады: ауылдық, таулы және жағалаулық. Орталық аймақ ең жазық және өсімдіктер мен биоәртүрлілікке, сондай-ақ аспаздық тағамдарға бай. Ол теңізге жақын болғандықтан балыққа бай Жерорта теңізінің ерекшеліктеріне ие. Мұндағы тағамдарға бірнеше [[деликатес]] ет және барлық десерттері кіреді. Оңтүстікте асхана екі құрамдас бөліктен тұрады: ауыл тағамдары оның ішінде сүт өнімдері, цитрус жемістері мен зәйтүн майы және теңіз өнімдерін қамтитын жағалау тағамдары. Сарымсақтан басқа, пияз елде ең көп қолданылатын ингредиент. Албания жан басына шаққандағы пиязды тұтыну бойынша әлемде төртінші орында.<ref>{{cite web|url=https://cookzametki.com/%D0%B0%D0%BB%D0%B1%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F-%D0%BA%D1%83%D1%85%D0%BD%D1%8F/?ysclid=lsvtzimwvb909053556|title=Албан асханасы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-06-11|lang=}}</ref> === Фольклоры === Албандар (әсіресе елдің солтүстігіндегі гегтер) бай фольклорды – батырлар туралы эпикалық жырларды, тарихи жырларды сақтаған. Албан халқының музыка өнері әр түрлі аймақтың (солтүстік, оңтүстік, орталық облыстардың) музыкалық стилімен ерекшеленеді. Көрші елдер мәдениетінің әсеріне қарамастан албан музыкасы өзіндік ерекшелігін сақтаған. Олардың халықтық музыкасында үш дауыстылық басым келеді. Ал лирикалық әндері әуенді, ырғақты болып келеді. Ән, би, эпостық жырлар мол сақталған.<br /> Албан халық әндерін - солтүстіктің эпикалық батырлық жырлары және басқа жырлар, жұмсақ және әуезді, бесік жыры, ғашықтық жырлар, той жырлары, еңбек жырлары деп бөлуге болады. Оңтүстік Албанияның музыкасы жұмсақ, лирикалық және полифониялық. Оңтүстік Албания жерлеуге арналған жоқтау рәсімдерін орындаумен де танымал. Ұлттық музыкалық құралдары [[Ішекті музыкалық аспаптар|ішекті аспаптар]] - чифтели, ляхута, үрмелі аспаптар - гайда, зумара, фюэлы, ұрмалы аспап - даулэ. <ref>Әлем халықтары / албандар http://www.etnolog.ru/people.php?id=ALBA</ref> == Албан халқының қазіргі жағдайы == Көп жылдар бойы албандар коммунистік ел болды, сондықтан жалпы албандар менталитеті жағынан кеңес халқына ұқсас. Албандар мұсылмандар болғанымен халық арасында дін өте нашар тараған. Кеңес үкіметі жылдарында дін белсенді түрде басып-жаншылды. Сондықтан бұл жерде шариғат нормаларын ешкім сақтамайды деуге болады, дегенмен, мұсылмандық менталитет албандардың бойына өте терең сіңіп кеткен, әр нәрседен көруге болады. Күндіз Албания қалаларының көшелерінде дәмханаларда отырып, кофе ішіп, әңгіме-дүкен құрып, газет оқып отырған және т.б. әр түрлі жастағы адамдарды көруге болады, әсіресе зейнеткерлер арасында.<ref>Албандар https://griphon.livejournal.com/94736.html?ysclid=ltqy6fmn4s726000469</ref> Жалпы, елдегі жұмыс орындары дәстүрлі түрде нашар. Азаматтардың көпшілігі Еуропа елдеріне барып, сол жерде жұмыс істейді. Қазір албандардың 70 пайызы шетелде тұрып, еліне ақша жібереді. Албандар арасында ұлтаралық немесе дінаралық алауыздық жоқ, мұсылмандар христиандарға, соның ішінде Ресейден келгендерге үйленуде. Албанияға бизнеспен айналысуға келгендер жергілікті тұрғындар арасында көп көмек таба алады.<ref>Албаниядағы қауіпсіздік жағдайы қандай? https://ruslanlight.com/albaniya/albaniya-mify-i-real-nost-2.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20240314111551/https://ruslanlight.com/albaniya/albaniya-mify-i-real-nost-2.html |date=2024-03-14 }}</ref> == Қазақстандағы албандар == Албандар Қазақстанға негізінен өткен ғасырдың 90-жылдарынан бастап, нарықтық қарым-қатынастарға байланысты көші-қон үрдістеріне орай қоныстанған. Қазақстандағы албан диаспорасы санының динамикасы: * 1970 жылы — 49 адам; * 1979 жылы — 63 адам; * 1989 жылы — 70 адам; * 1999 жылы — 46 адам; * 2009 жылы — 459 адам.<ref>Қазақстан Халқы Энциклопедиясы. / Бас. ред. Ж. Н. Тойбаева. / Құраст. Ғ. Жандыбаев., Г. Егеубаева. — Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2016. 89-бет ISBN 978-601-7472-88-7</ref> == Әлемдегі ең танымал албандар == * [[Тереза ана]] — католиктік монахиня. Бейбітшілік саласындағы Нобель сыйлығының лауреаты (1979). * [[Ескендір бей]] — албан халқының осман басқыншыларына қарсы азаттық күресінің басшысы, Албанияның ұлттық қаһарманы.<ref>Билеуші ​​Скандербег – Осман империясының жеңілмейтін жауы https://dzen.ru/a/XGUMT3F8vQCusjPv</ref> * [[Энвер Ходжа]] — албандық төңкерісшілі, Албанияның мемлекет және саяси қайраткері.<ref>Албан Сталині. Энвер Хожа жолдас бүкіл әлеммен қалай соғысты https://aif.ru/society/history/albanskiy_stalin_kak_tovarishch_enver_hodzha_so_vsem_mirom_voeval?ysclid=lsw3hs1ht0159118377</ref> * [[Ферид Мурад]] — американдық дәрігер және фармаколог, медицина саласындағы Нобель сыйлығының лауреаты.<ref>Ферид Мураду https://dzen.ru/b/YxHWwldq2AQToWim</ref> * Инва Мула — албаниялық опера әншісі (лирикалық сопрано).<ref>Албанияның алтын дауысы https://musicseasons.org/zolotoj-golos-albanii/?ysclid=lswrkmqbm1674163339</ref> * [[Элиза Душку]] — американдық актриса және продюсер.<ref>Элиза Душку: өмірбаяны, жеке өмірі https://fb.ru/article/421059/eliza-dushku-biografiya-lichnaya-jizn?ysclid=lswrqc2usn598002997</ref> [[Сурет:16 notable albanians.jpg|нобай|оңға|450px]] Албан тектес 16 танымал адам, тиісінше: * Папа Климент, * Карл Топия, * Андреа Музака, * Гьердж Кастриоти, * Лека Дукаджини, * Джулио Варибоба, * Дора д'Истрия, * Джироламо де Рада, * Фан Ноли, * Гьердж Фишта, * Энвер Паша, * Бамир Топи, * Джулиана Паша, * Фан Ноли, * Гьердж Фишта, * Кел Маруби, * Энвер Паша, * Бамир Топи, * Джулиана Паша, * Даниэль Кальюри, * Дуа Липа. == Бейнетаспалар == *https://yandex.kz/video/preview/8094548769551705011 Албандар кімдер? *https://yandex.kz/video/preview/2695641122938744919 Албандар мұсылмандар ма? Албаниядағы діни әртүрлілік. *https://yandex.kz/video/preview/1773992945850051631 Албандар Албанияда не істейді? *https://yandex.kz/video/preview/18262866145559303628 Албандар қандай көрінеді. == Сілтеме == * {{commonscat-inline|Albanians}} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Еуропа халықтары}} [[Санат:Еуропа халықтары]] [[Санат:Грекия халықтары]] [[Санат:Балкан халықтары]] ebzrjwtskt2vtnpu9oibtffvb6s05qo 0 41428 3414754 3414439 2024-12-27T16:22:56Z Epoxa-HH 100258 қосымша ақпарат және сілтемелер 3414754 wikitext text/x-wiki [[Сурет:Thucydides-bust-cutout ROM.jpg|thumb|200px|upright=1.0|right|Фукидидтың бюсті]] '''Фукидид Олор''' ([[Ежелгі грек тілі|Ежелгі грек тілінде]]: Θουκυδίδης, б.з.б. 460 ж. ш. — 400) — [[Ежелгі Афина|афиналық]] тарихшы және қолбасшы болды. Оның ''"[[Тарих (Фукидид)|Пелопоннес соғысының тарихы]]"'' еңбегі б.з.д. V ғасырдағы [[Спарта]] мен [[Афина]] арасындағы соғысты б.з.д. 411 жылға дейінгі кезеңді қамти отырып сипаттайды. Фукидидті "[[Тарихнама әдістемесі|ғылыми тарихтың атасы]]" деп атағандар бар, олар оның өз еңбегінде қатаң бейтараптық стандарттарын, фактілерді жинау мен талдаудың және себеп-салдарды анықтау әдістерін қолданғанына сенеді. Ол [[Ежелгі Грекия діні|құдайлардың]] араласуын жоққа шығарып, осы түп-негіздерді өзінің кіріспесінде атап көрсеткен.<ref>Cochrane, Charles Norris (1929). [[iarchive:thucydidesscienc0000char|Thucydides and the Science of History]] Oxford University Press. p. 179</ref><ref>Korab-Karpowicz, W. Julian (26 July 2010). [https://plato.stanford.edu/archives/sum2013/entries/realism-intl-relations/ Political Realism in International Relations] In Edward N. Zalta (ed.). ''The Stanford Encyclopedia of Philosophy'' (Summer 2013 ed.).</ref> Фукидидті [[саяси реализм]] мектебінің атасы деп атаған, бұл мектеп саясаттағы жеке адамдардың мінез-құлқы мен мемлекеттер арасындағы қарым-қатынастардың нәтижелерін [[қорқыныш]] пен [[Пайдакүнемдік|жеке мүдде]] негізінде қалыптасады деп түсіндіреді. Оның еңбегі әлемнің көптеген университеттері мен әскери академияларында әлі күнге дейін оқытылады.<ref>Harloe, Katherine, Morley, Neville, eds., ''Thucydides and the Modern World: Reception, Reinterpretation, and Influence from the Renaissance to the Present''. Cambridge, Cambridge University Press (2012). p. 12</ref> [[Мелосты қоршау|Мелиан диалогы]] [[Халықаралық қатынастар теориясы|халықаралық қатынастар теориясының]] негізін қалаушы мәтін ретінде танылған, ал оның [[Периклдің жерлеу сөзі|Периклдің жерлеу сөзінің]] нұсқасы саяси теоретиктер, тарихшылар және [[антикатану]] студенттері тарапынан кеңінен зерттеледі. Жалпы алғанда, Фукидид [[Адам табиғаты|адам табиғатын]] түсіну және оның [[оба]], қырғындар және соғыстар сияқты дағдарыстардағы мінез-құлқын түсіндіру әдісін дамытты.<ref>Eric W. Robinson [https://warontherocks.com/2017/08/what-thucydides-teaches-us-about-war-politics-and-the-human-condition/ What Thucydides Teaches Us About War, Politics, and the Human Condition] ''War on the Rocks''. 9 August 2017. </ref> == Өмірі == Оның тарихшы дәрежесіне қарамастан, қазіргі тарихшылар Фукидидтің өмірі туралы салыстырмалы түрде аз біледі. Ең сенімді ақпарат оның ұлты, әкесі және туған жері туралы айтатын Пелопоннес соғысының тарихынан алынған. Фукидид өзінің соғысқа қатысқанын, оба ауруын жұқтырғанын, демократияның қуғынға ұшырағанын айтады. Ол Самилер көтерілісін басуға да қатысқан болуы мүмкін Оның тарихшы ретіндегі беделіне қарамастан, қазіргі заманғы тарихшылар оның өмірі туралы салыстырмалы түрде аз біледі. Ең сенімді мәліметтер оның өзі жазған ''"[[Тарих (Фукидид)|Пелопоннес соғысының тарихы]]"'' еңбегінен алынады, онда ол өз ұлтын, әкесінің атын және туған жерін атайды. Фукидид өзінің бұл соғысқа қатысқанын, обамен ауырғанын және [[Афиналық демократия|демократияның]] шешімімен қуғынға ұшырағанын айтады. Сондай-ақ ол [[Самос соғысы|Самос көтерілісін]] басуға қатысқан болуы мүмкін.<ref>Thucydides, ''History of the Peloponnesian War'' 1.117</ref> === Классикалық кезеңдегі дәлелдер === Фукидид өзін [[Афина|афиналық]] деп таныстырады, әкесінің аты Олор болғанын және оның туған жері Афинаның [[Галимунт]] [[Дем (Жер аймағы)|демісі]] екенін айтады.<ref>Thucydides. The Peloponnesian War. London, J. M. Dent; New York, E. P. Dutton. 1910. [http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.01.0200:book=4:chapter=104:section=1 4.104] </ref> Оның балалық шағына қатысты даулы анекдот бойынша, 10–12 жасында Фукидид әкесімен бірге [[Афиналық агора|Афинаның агорасына]] барған, сол жерде жас Фукидид тарихшы [[Геродот|Геродоттың]] дәрісін тыңдаған. Кейбір мәліметтерге сәйкес, дәрісті тыңдағаннан кейін жас Фукидид қуаныштан жылап, тарих жазуды өмірлік миссиясы деп шешкен. Сол оқиғада Геродот дәрістен кейін бала мен оның әкесімен сөйлескен және: "Олор, сенің ұлың білімге құштар," деп айтқан деп баяндалады. Алайда, бұл эпизод Фукидидтің өмірінің кейінгі грек немесе римдік жазбаларынан алынған болуы мүмкін.<ref>Herodot iz Halikarnasa. ''Zgodbe''. Ljubljana: Slovenska Matica v Ljubljani (2003), p. 22. The original quote (in Slovene): ''Oloros, tvoj sin koprni po izobrazbi''.</ref> Фукидид [[Афина обасы|Афина обасынан]] аман қалған, бұл оба [[Перикл|Периклді]] және көптеген афинылықтарды өлтірген.<ref>Thucydides. The Peloponnesian War. London, J. M. Dent; New York, E. P. Dutton. 1910. [http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.01.0200:book=2:chapter=48:section=1 2.48.1–3] </ref> Бұл жерде иммунитеттің алғашқы бақылауы жазылған.<ref>Thucydides. The Peloponnesian War. London, J. M. Dent; New York, E. P. Dutton. 1910. [http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.01.0200:book=2:chapter=51:section=6 2.51.6]</ref> Сондай-ақ, ол [[Фракия|Фракиядағы]], [[Тасос]] аралына қарама-қарсы жағалаудағы [[Пангеон|Скапте Гиле]] ("Қазылған орман") деген жерде [[Алтын кеніші|алтын кеніштерінің]] иесі болғанын жазады.<ref>Thucydides. The Peloponnesian War. London, J. M. Dent; New York, E. P. Dutton. 1910. [http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.01.0200:book=4:chapter=105:section=1 4.105.1]</ref> Фукидид Фракия аймағындағы ықпалына байланысты б.з.д. 424 жылы Афина тарапынан [[Стратег|стратегос]] (қолбасшы) ретінде [[Тасос]] аралына жіберілген. Б.з.д. 424–423 жылдардағы қыс мезгілінде спарта қолбасшысы [[Брасид]] Фракия жағалауындағы Тасостың батысына жарты күндік қашықтықта орналасқан [[Амфиполи|Амфиполиге]] шабуыл жасап, [[Амфиполи шайқасы|Амфиполи шайқасын]] бастады. Амфиполидегі афиналық қолбасшы [[Евкл]] Тасосқа Фукидидке көмек сұрау үшін хабаршы жіберді.<ref>Thucydides. The Peloponnesian War. London, J. M. Dent; New York, E. P. Dutton. 1910. [http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.01.0200:book=4:chapter=104:section=1 4.104.1]</ref> Брасид Тасоста Фукидидтің бар екенін және оның Амфиполис тұрғындарымен ықпалды байланысы барын біліп, теңіз арқылы көмек жетуінен қауіптеніп, жылдам әрекет етті. Ол Амфиполис тұрғындарына жұмсақ шарттар ұсынып, олардың берілуін қамтамасыз етті. Нәтижесінде, Фукидид келгенде, Амфиполис спарталықтардың бақылауында болған.<ref>Thucydides. The Peloponnesian War. London, J. M. Dent; New York, E. P. Dutton. 1910. [http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.01.0200:book=4:chapter=105:section=1 4.105–106.3]</ref> Амфиполи стратегиялық тұрғыдан маңызды қала болды, және оның құлағаны туралы жаңалық Афинада үлкен алаңдаушылық тудырды.<ref>Thucydides. The Peloponnesian War. London, J. M. Dent; New York, E. P. Dutton. 1910. [http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.01.0200:book=4:chapter=108:section=1 4.108.1–7]</ref> Бұл жағдай үшін Фукидид кінәлі деп танылды, дегенмен ол өз кінәсін жоққа шығарып, қаланы уақытында құтқаруға үлгермегенін айтты. [[Амфиполи|Амфиполиді]] құтқара алмағаны үшін Фукидид қуғынға ұшырады:<ref>Thucydides. The Peloponnesian War. London, J. M. Dent; New York, E. P. Dutton. 1910. [http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.01.0200:book=5:chapter=26:section=5 5.26.5]</ref><blockquote>Мен сол оқиғалардың бәрін өз көзіммен көрдім, оларды түсінуге қабілетті жаста болып, нақты шындықты білу үшін оларға бар көңілімді аудардым. Сондай-ақ, Амфиполидегі қолбасшылықтан кейін өз елімнен жиырма жылға сүргінге кету тағдырым болды; осының арқасында екі тараптың, әсіресе, қуғында болғаныма байланысты пелопоннестіктердің жанында болып, оқиғаларды егжей-тегжейлі бақылауға уақытым болды.</blockquote>Өзінің Афинадан сүргінге жіберілген мәртебесін пайдаланып, Фукидид Пелопоннес одағының жерлеріне еркін саяхаттап, соғысты екі жақтың да көзқарасымен қарауға мүмкіндік алды. Фукидид өзінің ''"[[Тарих (Фукидид)|Пелопоннес соғысының тарихын]]"'' соғыс басталған бойда жаза бастағанын мәлімдеді, себебі ол бұл соғысты ауқымы бойынша гректер арасында жүргізілген ең ірі соғыстардың бірі болады деп санады:<ref>Thucydides. Historiae in two volumes. Oxford, Oxford University Press. 1942. [http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=urn:cts:greekLit:tlg0003.tlg001.perseus-grc1:1.1.1 Book 1, chapter 1, section 1] </ref><blockquote>"Афиналық Фукидид Пелопоннес пен Афина арасындағы соғыстың тарихын жазды, ол соғыс басталған сәттен бастап, бұл соғыстың ұлылығына және өзіне дейінгі кез келген соғыстан артық екеніне сеніп, оны жазуға лайық деп есептеді."</blockquote>Бұл Фукидид өзінің өмірі туралы жазған барлық дерек, алайда сенімді замандас дереккөздерден тағы бірнеше мәлімет алуға болады. [[Геродот]] Фукидидтің әкесінің аты [[Олор]] болғанын, ал бұл есімнің [[Фракия]] және Фракия патшалығымен байланысты екенін жазған.<ref>Herodotus, with an English translation by A. D. Godley. Cambridge. Harvard University Press. 1920. [http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.01.0126:book=6:chapter=39 6.39.1]</ref> Фукидид отбасы арқылы Афина мемлекет қайраткері және қолбасшысы [[Кіші Мильтиад|Мильтиад]] пен оның ұлы [[Кимон|Кимонмен]], радикал-[[Демократия|демократтар]] ығыстырған ескі [[Аристократия|ақсүйектер]] тобының жетекшілерімен байланысы болған болуы мүмкін. Кимонның анасы жағынан атасының аты да Олор болған, бұл байланыстың ықтималдығын арттырады. Сонымен қатар, Фукидидтен бұрын өмір сүрген тағы бір [[Фукидид (Мелесия ұлы)|Фукидидтің]] де Фракиямен байланысы болған, бұл олардың туыстық қарым-қатынасы бар екенін көрсетеді. Қолда бар барлық үзінді дәлелдерді біріктіретін болсақ, оның отбасы Фракияда үлкен меншігіне ие болған сияқты, оның ішінде тіпті алтын кеніштері де бар және бұл отбасына айтарлықтай және тұрақты байлыққа мүмкіндік берді. Бай иеліктің қауіпсіздігі мен тұрақты өркендеуі жергілікті корольдермен немесе көсемдермен ресми байланыстарды талап еткен, бұл отбасының Олор атты ерекше фракиялық патша есімін иеленуін түсіндіреді. Сүргінге кеткеннен кейін, Фукидид жиі өз жерінде тұрақты мекендеп, алтын кеніштерінен түскен мол табыс арқасында өзін тарих жазу мен зерттеуге толықтай арнағаны айтылады. Шын мәнінде, ол саяси және әскери қызметтен еріксіз зейнетке шыққаннан кейін өз тарихи зерттеулерін қаржыландыруды шешкен, ауқатты және ықпалды ақсүйек болды.<ref>''Фукидид.'' История Пелопоннесской войны. IV, 105</ref> === Кейінгі дереккөздер === Фукидидтің өміріне қатысты қалған деректер кейінгі және әлдеқайда сенімсіз көне дереккөздерден алынған; [[Марселлин]] оның өмірбаянын өлімінен шамамен мың жыл өткен соң жазған. [[Павсаний|Павсанийдің]] айтуынша, Оенобий есімді адам заң қабылдап, Фукидидке [[Афина|Афинаға]] оралуға рұқсат берген, бұл, мүмкін, [[Пелопоннес соғысы|қаланың берілуінен және б.з.д. 404 жылы соғыстың аяқталуынан кейін болған]]. Павсаний әрі қарай Фукидидтің Афинаға қайтып келе жатқан жолда өлтірілгенін және оның қабірі [[Мелит]] қақпасының жанында орналасқанын жазады.<ref>Pausanias, ''Description of Greece'', 1.23.9</ref> Бұл мәліметке күмәнмен қараушылар бар, себебі ол б.з.д. 397 жылға дейін, немесе одан сәл кейінірек өмір сүрді деген дәлелдер бар. [[Плутарх]] басқа бір дәстүрді сақтаған, оған сәйкес, Фукидид [[Пангеон|Скапте Гиледе]] өлтіріліп, оның денесі Афинаға қайтарылып, [[Кимон|Кимонның]] отбасы қорымында ескерткіш қойылған.<ref>Plutarch, ''Cimon'' 4.1.2</ref> Бірақ бұл нұсқада мәселелер бар, себебі бұл жер Фукидидтің [[Дем (Жер аймағы)|демісінен]] тысқары орналасқан, ал бұл дәстүр [[Полемон Афиналық|Полемонға]] негізделген, ол дәл осындай мемориалды тапқанын мәлімдеген.<ref>Luciano Canfora (2006). [https://books.google.kz/books?id=LOx5DwAAQBAJ&pg=PA3&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false “Biographical Obscurities and Problems of Composition”] Antonis Tsakmakis, Antonios Rengakos (eds.). ''Brill's Companion to Thucydides'' Brill, ISBN 978-90-474-0484-2 pp. 6–7, 63–33</ref> [[Дидим Халкентер|Дидим]] тағы бір қабірді Фракиядан атап өтеді, бұл Фукидидтің қай жерде жерленгені туралы пікірталастарды одан әрі күрделендіреді.<ref>Luciano Canfora (2006). [https://books.google.kz/books?id=LOx5DwAAQBAJ&pg=PA3&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false “Biographical Obscurities and Problems of Composition”] Antonis Tsakmakis, Antonios Rengakos (eds.). ''Brill's Companion to Thucydides'' Brill, ISBN 978-90-474-0484-2 p. 8.</ref> Фукидидтің әңгімесі б.з.д. 411 жылдың ортасында үзіледі және бұл кенеттен аяқталу дәстүрлі түрде оның кітапты жазу кезінде қайтыс болуымен түсіндіріледі, бірақ басқа түсініктемелер алға тартылды. Ол [[Афина обасы|Афина обасын]] сипаттау кезінде ол ескі афиналықтардың «оба» (''loimos'') λοιμός әкелетін Дорий соғысын болжайтын өлеңді есіне алғандай атап өтеді.<ref>“ἥξει Δωριακὸς πόλεμος καὶ λοιμὸς ἅμ᾽ αὐτῷ.’ 2:54.2</ref> Кейін бұл мәселеге қатысты дау туындады, себебі кейбіреулер бұл болжамда "аштық" (''limos'') λιμός туралы айтылған деп мәлімдеді. Фукидид осыдан адамдардың өз естеліктерін қазіргі кездегі азаптарына бейімдейтінін қорытынды жасайды. Егер дәл осындай жағдай қайталанып, бірақ адамдар оба емес, аштықты бастан өткерсе, өлең жолдары аштық (''limos'') тұрғысынан еске алынар еді, осылайша оба ''(loimos)'' туралы қабылданған нақыл сөздің мағынасын өзгертер еді.<ref>Thucydides, ''Peloponessian War,'' 2:54:2-3</ref><ref>Lowell Edmunds, 'Thucydides in the Act of Writing,' in Jeffrey S. Rusten (ed.), ''Thucydides,'' Oxford University Press 2009 ISBN 978-0-199-20619-3. pp.91-113, p.111</ref> Фукидид [[Перикл|Периклді]] жоғары бағалаған, оның халыққа әсерін қолдаған және одан кейінгі [[Демагогия|демагогтарға]] деген теріс көзқарасын ашық көрсеткен. Ол демократиялық қарапайым халықты да, Перикл енгізген радикалды демократияны да қолдамаған, бірақ жақсы көшбасшы басқарған жағдайда демократияны қабылдауға болатын жүйе деп санаған.<ref>Thucydides. The Peloponnesian War. London, J. M. Dent; New York, E. P. Dutton. 1910. [http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.01.0200:book=2:chapter=65:section=1 2.65.1]</ref> Фукидидтің оқиғаларды баяндауы жалпы бейтараптықпен ерекшеленеді; мысалы, ол [[Амфипольдегі шайқас|Амфипольдегі]] өз сәтсіздігінің теріс әсерін азайтуға тырыспайды. Алайда кейде оның сезімдері анық байқалады, мысалы, ол демократиялық көшбасшылар [[Клеон]]<ref>Thucydides. The Peloponnesian War. London, J. M. Dent; New York, E. P. Dutton. 1910. [http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.01.0200:book=3:chapter=36:section=6 3.36.6]</ref><ref>Thucydides. The Peloponnesian War. London, J. M. Dent; New York, E. P. Dutton. 1910. [http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.01.0200:book=4:chapter=27:section=1 4.27] [http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.01.0200:book=5:chapter=16:section=1 5.16.1]</ref> мен [[Гипербол]] туралы қатал пікірлер айтқан.<ref>Thucydides. The Peloponnesian War. London, J. M. Dent; New York, E. P. Dutton. 1910. [http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.01.0200:book=8:chapter=73:section=3 8.73.3]</ref> Кейбір деректер бойынша, Клеонның Фукидидтің сүргінге жіберілуімен байланысы болған болуы мүмкін. Бұл Фукидидтің демократияға қатысты ұстанымының күрделі және кейде сыншыл болғанын көрсетеді.<ref>Marcellinus, ''Life of Thucydides'' 46</ref> Фукидидтің соғыс барысында орын алатын азаптарға терең алаңдаушылық білдіргені және осындай жағдайларда адамның табиғатына тән шектен шығушылықтарға назар аударғаны айтылады. Ол бұл көзқарасын, әсіресе, [[Керкира|Керкирадағы]] азаматтық қақтығыс кезіндегі жасалған қатыгездіктерді талдауда анық көрсеткен.<ref>Thucydides. The Peloponnesian War. London, J. M. Dent; New York, E. P. Dutton. 1910. [http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.01.0200:book=3:chapter=82:section=1 3.82-83]</ref> Оның бұл жағдайды сипаттауында "Соғыс — қатыгез ұстаз" (''πόλεμος βίαιος διδάσκαλος'') деген әйгілі сөз тіркесі кездеседі. Бұл тіркес Фукидидтің соғыстың адамдардың мінез-құлқын қалай өзгертетінін және оның адамзатқа қандай ауыр сабақ беретінін терең түсінгенін көрсетеді. == Дереккөздер == <references /> == Сілтемелер == [[Қазақ Энциклопедиясы|"Қазақ Энциклопедиясы"]], 9 том {{wikify}} [[Санат:Ежелгі грек тарихшылары]] agsps4ipn8ux1xzptgn581x63m0dmsl 0 43931 3414947 3414644 2024-12-28T07:58:34Z Мағыпар 100137 3414947 wikitext text/x-wiki {{Халық |атауы = Абхаздар |сурет = Sobranie cherkesskikh knyazey.PNG |сурет тақырыбы = |саны = шамамен 300 000 - 500 000 адам |аймақ = |аймақ1 = {{Байрақ|Түркия}} |саны1 = 162 000 (2011) |түсініктемелер1 = |аймақ2 = {{Байрақ|Ресей}} |саны2 = 133 000 (2011) |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[Абхаз тілі]] |діні = [[Православ шіркеуі]], [[суннизм]], дәстүрлі сенім-наным. |этникалық топтары = садзалар, ахчипстар, айбга, псхувцтар, бзыптар, гумц, цабальци, абжуйц, самурзакандар. |ескертпелер = }} '''Абхаздар''' (өз атауы — ''а́псуа'', {{lang-ab|аԥсуаа}}; {{lang-ka|აფხაზები}}) — [[Абхазия|Абхазияның]] негізгі халқын құрайтын [[Абхаз-адығ халықтары|абхаз-адығ халқы]].<br /> Абхаздар тарихи отаны деп танылған Абхазия Республикасының аумағында орналасқан. Ингур өзенінен Бзыбь өзеніне дейін (Үлкен Абхазия) және Бзыбь өзенінен Мзымта өзеніне дейін (Кіші Абхазия). Абхаздар Абхазия Республикасы халқының басым бөлігін құрайды - 2011 жылғы мәліметтер бойынша 122 мыңнан астам адам (жалпы халық саны 250 мың). == Автоэтнонимі (өз аты) == Өз атауы «Аҧсны» [Апсна], «аҧс» [апс] — абхаздар атауының түбірі, «ны» — жергілікті жұрнақ — «апстар (абхаз) елі». == Эндоэтнонимдері == Грузинше - «აფხაზები»; түрікше - «Abhazlar»; осетинше - «Абхазæгтæ»; грекше - «Αβασγοί»; арабша - « أبخاز »; орысша - «Абхазы»; украинша - «Абхази»; ағлшынша - «Abkhazians»; полякша - «Abchazowie». == Субэтникалық топтары == Садзалар (Түркия, сондай-ақ Аджарияда), ахчипстар (Түркияда), айбга (Түркияда), псхувцтар (Түркияда), бзыптар (Абхазия, Гудаутада), гумц (Орталық Абхазия), цабальци (Түркияда), абжуйц (Кодор мен Охурей өзендерінің арасында), самурзакандар (Ткуарчал ауданы, Агубедия және Чуартал ауылдарында, Очамчира ауданы, Река ауылында).<ref>{{cite web|url=https://nacio.at.ua/publ/nacionalnosti/vyapvya/2-1-0-2|title=Абхазы - Аҧсуаa|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-05-30|lang=}}</ref> == Нәсілі == [[Сурет:Абхазы.jpg |нобай|оңға|200px|Абхаздар. 1860.]] Олар үлкен европеоид нәсілінің Балқан-кавказдық кіші тобына жатады. == Сырт келбеті == Сыртқы жағынан абхаздар черкестерге ұқсайды, бірақ олардан тұрақты бет ерекшеліктерімен ерекшеленеді: *терісі қара, орташа бойлы; *сымбатты және мығым денелі; *сопақ бетті; *үлкен мұрынды; *қара қоңыр шашты; *қара көзді (қоңыр, қою қоңыр, ашық қоңыр, сары).<ref>{{cite web|url=https://ladysdream.ru/caucasian-appearance-woman-man.html|title=Кавказдық келбет|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-05-30|lang=}}</ref> == Тілі == Тілі - [[абхаз тілі]], абхаз-адыг тілдеріне жатады (абхаз-абаза топшасы). Абхазия аумағында 2 [[диалект]]ісі бар: абжуй (әдеби тілдің негізінде) және бзыб. Диаспорада гум және белдин-даль диалектілері де сақталған. Псху диалектісі жойылып кеткен. Диалектілердің негізгі айырмашылықтары фонетика саласында.<ref>{{cite web|url=https://old.bigenc.ru/ethnology/text/2800526|title=Абхаздар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-05-30|lang=}}</ref> ==Абхаз жазуы== Абхаз жазуы – абхаз тілінің жазуы. Өзінің графикалық негізін бірнеше рет өзгертіп, реформаланған. 1862 жылы Абхаз жазуы [[кирил]] графикасына негізделді. Осы жылдары Ресей ғалымы П.Услар абхаз тілінің «Абхаз тілі» деп аталатын алғашқы [[грамматика]]сын жазды. Бұл еңбекте кирилге негізделген абхаз әліпбиінің алғашқы нұсқасы ұсынылған. Алғашқы әліпбиде 55 таңба болды. 1926 жылдан бастап Абхаз жазуы латын әліпбиіне көшірілді. 1938 жылы грузин графикасы негізіндегі екі [[әліпби]] жобасы ұсынылып, Д.Гулиа, С.Джанашиа және А.Шанидзенің жобасы қабылданды. 1954 жылы Абхаз жазуы қайтадан кирил әліпбиіне көшірілді. Әліпбиге біраз өзгерістер енгізілсе де, Услар-Завадский әліпбиіне негізделді. Лабиалданған дауыссыздар «ә» – шва таңбасы арқылы диграфтармен белгіленді. Қазіргі уақытта Абхаз жазуы кирил әліпбиін қолданады. Әліпбиде жеке 38 [[әріп]] пен 18 [[диграф]] бар. 1996 жылғы орфографиялық реформаға дейін лабиалданған алты дыбыс «ә» таңбасы арқылы емес, у: гу, ҕу, ку, қу, ҟу, ху арқылы белгіленді және бұл алты диграфқа әліпбиде жеке орын берілмеген. Х.Бгажбының тұжырымы бойынша, бұл [[дауыссыз]]дар лабиализациялаудың басқаша сипатына ие. Жіңішке дауыссыздар жіңішкелік «ь» таңбасы арқылы диграфтармен белгіленеді. Кириллица әліпбиіне негізделген қазіргі жазу: <br /> Аа Бб Вв Гг Гьгь Ҕҕ Ҕьҕь Дд Дәдә Џџ Џьџь Ее Ҽҽ Ҿҿ Жж Жьжь Жәжә Зз Ҙҙ Ӡӡ ; Ӡәӡә Ӡ'ӡ' Ии Кк Кькь Ққ Қьқь Ҟҟ Ҟьҟь Лл Мм Нн Оо Ҩҩ Пп Ҧҧ Рр Сс Ҫҫ Тт Тәтә Ҭҭ Ҭәҭә Уу Фф Хх Хьхь Х'х' Ҳҳ Ҳәҳә Цц Цәцә Ц'ц' Ҵҵ Ҵәҵә Ҵ'ҵ' Чч Ҷҷ Шш Шьшь Шәшә Ыы<ref>{{cite web|url=http://audiolang.info/abhazskij-alfavit/|title=Абхаз алфавиті|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-06-10|lang=}}</ref> == Діні == Діні — [[Сунниттер|сүнниттік мұсылмандар]], [[Православ шіркеуі|православие]] дінін ұстанатындар да бар. Абхазияда христиандық 6 ғасырда қабылданған. Мұнда ислам бірте-бірте келді, бірақ пұтқа табынушылықтың өкілдері әлі күнге дейін бар.<ref>{{cite web|url=https://travelask.ru/articles/abhazy-apsua-gordye-i-krasivye?ysclid=lra6qw57d8509717089|title=Абхаздар (Апсуа) - тәкаппар және әдемі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-05-31|lang=}}</ref> == Негізгі қоныстану аймағы және халқы == Әртүрлі бағалаулар бойынша, әлемде барлығы 200-ден 500 мыңға дейін халық өкілдері тұрады. Қазіргі таңда тарихи отанында азшылық өмір сүріп жатыр. Абхаздардың ең көп саны [[Түркия]]да тұрады – 2011 жылғы мәліметтер бойынша 162 000 адам. Абхазиядан кейін – [[Ресей]] келеді. 2010 жылғы халық санағы бойынша елде 11 249 абхаздар тұрады. Ең көбі [[Мәскеу]]де – 3604 адам. Одан кейін Краснодар өлкесі (2092), Ростов облысы (851), Санкт-Петербург қаласы (783) және Мәскеу облысы (715) келеді. 2020 жылғы халық санағы бойынша – 8177. Жалпы абхаздар 52 елде тұрады. Шағын диаспоралар [[Сирия]]да, [[Германия]]да және [[Украина]]да кездеседі. [[Грузия]]да өзін-өзі жариялаған Абхазия мен Оңтүстік Осетияны есептемегенде 864 абхаз бар.<ref>{{cite web|url=https://nazaccent.ru/nations/abkhazians/|title=Абхаздар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-05-31|lang=}}</ref> == Этнонимі == Абхазия туралы алғашқы мәліметтер біздің дәуірімізге дейінгі XII ғасырдағы ассириялық деректерде (Тиглатпаласара I жазбасы) «абешла» деген атпен кездеседі, ал біздің эрамыздың I—II ғасырларында «апсильдер» мен «абазгилер» жазылған.<br /> Олардың абхаз халқымен генетикалық байланысы «апсуа» (абхаздардың өз атауы), «абаза» (абхаздарға жататын абазиндердің өзіндік аты), орыстардың «обезы» және грузин жылнамаларының «абхаздары». Абхаздар өз отанын «Апсный», яғни «Жан елі» деп атаған.<ref>{{cite web|url=https://science.fandom.com/ru/wiki/%D0%98%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F_%D0%90%D0%B1%D1%85%D0%B0%D0%B7%D0%B8%D0%B8|title=Абхазия тарихы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-05-31|lang=}}</ref> == Тарихы == [[Сурет:Apsua_Childs_waving_Apsny_Flag.jpg |нобай|оңға|150px|Апсни туын ұстап тұрған Апсуа балалары]] [[Сурет:Apsua_Holding_Apsny_Flag.jpg |нобай|оңға|180px|Абхазия туларын ұстаған шерушілер]] [[Сурет:Abkhaz and Georgian generals (A).jpg |нобай|оңға|180px|Абхаз генералдары]] VIII-X ғасырларда Абхаз патшалығы кезінде көп тайпалар абхаз халқының құрамына кірді, оның бірінші патшасы қуатты Хазар қағанының қызының ұлы Леон II болды. Араб шапқыншылығының қалқаны бола отырып, ол объективті түрде бүкіл Батыс Кавказдың бірігуіне әкелді.<br /> Абхазия патшаларының әулеті Теодосийдің өлімімен аяқталып, билік оның немере інісі Баграт III-ке өтті (978-1014). Баграт III Абхазия патшаларының отбасылық шежіресін жасады. Одан жаңа мемлекет - "абхаздар мен картвелдер патшалығы" қалыптаса бастады, ол біраз уақытқа дейін "Абхазия"деп аталды. XIII ғасырдың 2-жартысында Абхаз патшалығын моңғол-татарлар жаулап алды. XVI-XVIII ғасырларда бастап Түркия бодандығында болды. XVIII ғасырдың аяғынан бастап билеуші ​​Келешбей Чачба (Шервашидзе) тұсында Абхаз княздігі қайтадан күшейіп, флоттың көмегімен Қара теңіз жағалауын Анападан Батумға дейін бақылайды. 1810 жылы шілдеде орыс теңіз десанты шайқаста Сухум-Кале бекінісін басып алды. Еркін тау қоғамдарын қоспағанда, жағалаудағы Абхазия Ресейге қосылды. Абхазия тағына Георгий деген жаңа есімді қабылдаған Сефер бей Чачбаны отырғызды. Абхаз княздігінің айрықша белгілерінің бірі Грузиядан айырмашылығы Ресейге қосылғанда мемлекеттілігін толық жоғалтпағандығы. 1810 жылдан 1864 жылға дейін Абхазия княздігі Ресейдің құрамында автономиялық басқаруды сақтап қалды және Кавказда басқаларына қарағанда ұзақ өмір сүрді. 1864 жылдан 1917 жылға дейін Абхазия («Сухуми әскери бөлімі», «Сухуми округі») Кавказдағы патша әкімшілігіне бағынды. XIX ғасырда Абхазия әлі де Солтүстік-Батыс Кавказ таулықтарыныі демократиялық еркін қоғамдары мен Грузияның феодалдық құрылымы арасында аралық орынды иеленді. Дегенмен, қоғамдық құрылым рухында ол черкес-убых әлемімен тығыз байланысты болды. Абхазияда жерге феодалдық меншік болған жоқ, крепостнойлық құқық болмады, еркін қауымдастық мүшелері ел халқының 3/4 бөлігін дерлік құрады. 1866, 1877 жылдардағы Кавказ соғысы мен отаршылдыққа қарсы көтерілістердің нәтижесінде абхаздар этникалық апатқа ұшырады. Халықтың жартысынан көбі Отанын тастап, босқындар болуға мәжбүр болды. Абхазияға жаңа қоныстанушылар, ең алдымен грузиндер (негізінен мегрелдер), сондай - ақ армяндар, гректер, орыстар, болгарлар, немістер, эстондықтар және т.б. ағылды, осылайша 1886 жылы абхаздар 85,7%, ал 1897 жылы халықтың 55,3% құрады. Ресей империясы ыдырағаннан кейін Абхазия Кавказ және Оңтүстік-Шығыс Біріккен Таулы Одағына қосылды. 1917 жылы 8 қарашада Сухумда өткен съезде бірінші парламент – Абхаз халық кеңесі сайланды, ол Абхаз халқының Конституциясы мен Декларациясын қабылдады. 1921 жылы Абхазия КСР-і құрылды. 1921 жылдан бастап [[Грузия]] КСР-нің құрамына енді, 1931 жылдан АКСР құқығын иемденді. 1990 жылдың желтоқсанынан Абхазия автономиялық республикасы, 1992 жылы шілдесінен [[Абхазия]] Республикасы. 1992—94 жылдары аралығында Абхазия Республикасы территориясында елдің [[мемлекет]] мәртебесіне байланысты қарулы қақтығыстар болды.<ref>{{кітап|авторы= |бөлімі= |бөлім сілтемесі= |тақырыбы=Қазақ ұлттық энциклопедиясы |шынайы атауы= |сілтеме= |уикитека= |жауапты= |басылым= |орны= |баспасы= |жыл= |томы= |беттері= |барлық беті= |сериясы= |isbn= |тиражы= }}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.etnosy.ru/node/32|title=Бгажба О. және Лакоба С. «Жан елінің» тұрғындары|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-05-31|lang=}}</ref> ==Кәсібі== ХІХ ғасырда және ХХ ғасырдың басында Абхаздардың негізгі дәстүрлі кәсіптері – [[егіншілік]], мал шаруашылығы, көмекші кәсіптері – ара шаруашылығы және аңшылық болды. Дақылдардан негізінен тары, чумиза, арпа, жүгері, және темекі. Ал талшықтардан - зығыр, қарасора және мақта егілді. Олар сондай-ақ жүзім өсірумен айналысқан. Абхазиялықтардың өмірінде аңшылық пен ара шаруашылығы ерекше орын алды, сонымен қатар орман ара шаруашылығымен айналысты – олар жабайы аралардың балын жинады. Ірі қара, тауда ешкі өсіреді. Қазіргі уақытта абхаздардың негізгі дәнді дақылы [[жүгері]] болып табылады. Темекі де аз мөлшерде өсіріледі. Темекі өнеркәсібі республиканың ішкі қажеттіліктері үшін жұмыс істейді. Соғыстан кейін Абхазияда мал шаруашылығы іс жүзінде құлдырады. Ірі қара, ешкі, қой табындары айтарлықтай азайып кетті. Бұл азық-түлік қорының азаюына байланысты болды. Дәстүрлі қолөнерден – ауылшаруашылық құрал-саймандарын, ыдыс-аяқ, киім-кешек, металл және аң мүйізінен бұйымдар жасау, ағаштан ою, кесте тігу, тоқу дамыған. Соңғы жылдары республикада ұмыт болып бара жатқан қолөнер түрлері жандана бастады. Мысалы, көркем соғу, ұсталық, дәстүрлі абхаз қырлы қаруларын (қанжарлар, пышақтар) жасау, былғары өндірісі т.б. Ұсталық бағзы заманнан абхаздар арасында қасиетті кәсіп саналған.<br /> Бүгінде көптеген қолөнершілер шағын қолөнер қауымдастықтарына бірігіп, темірден көркем ою-өрнектері бар үй бұйымдарын – қақпалар, үстелдер, төсек-орындар, торлар, т.б. жасайды. Олардың жұмысы жергілікті халықтың күнделікті қажеттіліктерін қанағаттандыратындықтан үлкен сұранысқа ие. Дәстүрлі абхаз қолөнері қуыршақ жасауды да қамтыды, бүгінде оны Очамчиралық шебер Асида Ахуба жасайды.<ref>{{cite web|url=https://travel-journal.ru/ethno/27/148/|title=Абхаздар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-05-31|lang=}}</ref><ref>{{cite web|url=https://tppra.org/news/publication/perspektivy-razvitiya-abkhazskikh-remesel.html?ysclid=lslhgk0ijo592768291|title=Абхаз қолөнерінің даму болашағы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-05-31|lang=}}</ref> == Тұрмыс салты == Қазіргі абхаз ''атаацəа'' отбасының негізгі формасы шағын, үш түрге бөлінеді. Халқы негізінен егіншілікпен айналысатын ойпат және әсіресе жағалау аймақтарында шағын отбасылар басым болды. Барлық жерде екі ұрпақтан тұратын отбасылар басым, ал екінші орынды үш ұрпақ отбасы алады. Олардан кейін бір буынды отбасылар келеді, ал төрт буынды отбасылар сирек кездеседі. Абхазиялық неке патрилокальды болып табылады.<ref>{{cite web|url=http://www.etnosy.ru/node/648|title=Абхаздар. Отбасы: құрылымы және ішкі ұйымы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-05-31|lang=}}</ref> === Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары === Дәстүрлі абхаз ауласы - бұл қоршалған кең аумақ. Ауланың қоршаулары әртүрлі болды: таулы ауылдардағы тақтайшалардан жасалған қоршау (штакетник), таулы ауылдарда тастан немесе жұмыр тастан жасалған қоршаулар.Жеміс ағаштарынан бұталы қоршаулар да кең таралған. Қақпалар емен және каштан сырықтарынан жасалған болса, қазіргі уақытта олар көбінесе металдан жасалған. Бұрынғы дөңгелек, төртбұрышты шетеннен тоқылған баспаналар XIX-ғасырда ағаш үйлермен, 2 қабатты тас үйлермен ауыстырылды. Абхаз үйінің ең көрнекті ерекшелігі - бүкіл қасбет бойымен созылған кең балкон. Абхаздар бірінші қабатты іс жүзінде пайдаланбады, ол қосалқы шаруашылық бөлмелерге бейімделген. Екінші қабатта бір үлкен бөлме және бірнеше кішірек бөлмелер болды. Үлкен бөлме әрқашан безендірілген, онда ең жақсы жиһаздар мен әшекейлер болды - қонақтар сонда орналастырылды. Қабырғалар бойымен әдемі төселген төсек-орындар, ал бөлменің ортасында үстел мен бірнеше орындық болды. Бұл бөлменің қабырғалары әрқашан үй иесі мен оның қыздары кестелеген маталар мен сүлгілермен безендірілген. Үйдің иелері тамақ ішетін және ұйықтайтын басқа бөлмелерді пайдаланған. Абхаз үйінде әрқашан шығыс камині болды, оның ең әдемі бөлігі қонақ бөлмесіне қараған. Абхаздар үйінде асхана болған жоқ. Ол бөлек салынған және өте қарапайым көрінетін - ортасында ошағы бар төбесі жоқ, үнемі от жағылатын шағын тас бөлме.<br /> Сарай, астық сақтайтын ғимараттар, жерге қазылған шарап құйылған құмыралар, омарта - мұның бәрі үйден сәл алыс жерде орналасқан. Үйдің алдында әрқашан қысқа кесілген жасыл шөптер мен үлкен ағаш - пальма немесе грек жаңғағы бар үлкен көгал болатын.<ref>{{cite web|url=https://dzen.ru/a/XD3_Hyf0OgCssPbs|title=Дәстүрлі абхаздардың тұрғын үйі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-05-31|lang=}}</ref> === Дәстүрлі ұлттық киімдері === [[Сурет:Юпшарское ущелье «Каменный мешок» (11).JPG|нобай|оңға|200px|Бурка киген абхаз жігіті]] Абхазияның мәдениетінің бір бөлігі болып табылады. Әрбір абхаздың гардеробында үш жұп костюм болды, біреуі күнделікті киюге арналған, екіншісі мерекелік рәсімдерге арналған, ал үшіншісі діни мерекелерден бастап жерлеуге дейін барлық рәсімдерге қажет болды.<br /> Ерлерге арналған киімнің дәстүрлі түрі ''черкеска'' болды - белбеулі, ұзын қой терісінен жасалған тон. Жүннен тоқылған немесе мақталы шалбар, көйлек, бешпет, киіз қалпақ киді. Аяқтарына былғарыдан тігілген аяқ киім киген. Дәстүр бойынша ерлер костюмі аң терісінен жасалған қалпақпен толықтырылды. Әр салт аттының киізден жасалған шапан – буркасы болған. Бурка өте биік иықтарға ие болды.<br /> Әйел киімдері — бүрмелі шалбар, тік жағалы көйлек, бешпент, байлауыш, кебіс. Қыздарға белдік тағу талап етілді. Бас киім ретінде не орамал, не еркектікіне ұқсас үлбіреген қалпақ пайдаланылды.<ref>{{cite web|url=https://vershina-tour.ru/natsionalnaya-odezhda|title=Абхазиядағы ұлттық киімдер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-05-31|lang=}}</ref> === Дәстүрлі тағамдары === Тағамдары аймақтың табиғи, климаттық және әлеуметтік-экономикалық ерекшеліктерінің әсерінен қалыптасты. Абхаз тұрғындарының диетасының негізін сүт өнімдері, көкөністер мен жемістер, жүзім, бақша дақылдары, сондай-ақ бал және жаңғақ құрайды. Ең танымал ет - ешкі мен қой еті, сонымен қатар сиыр мен құс етінен тағамдар дайындалады. Айта кету керек, дәстүрлі абхаз асханасында теңіз өнімдері іс жүзінде жоқ. Балық тағамдарын әлі де сирек, ал устрицалар, шаяндар, кальмарлар, асшаяндар және басқа да дәмді тағамдар мұнда тұтынылмайды.<br /> Абхаздарда ас үлесі негізінен жыл мезгіліне байланысты, көктем мен жазда дастарханға негізінен көкөніс пен сүт өнімдері қойылады, жұмыртқа тағамдары мол дайындалады, ал жидектер десертке беріледі. Күзгі-қысқы кезеңде - ірімшіктер және басқа ашытылған сүт өнімдері, бұршақ пен каштаннан жасалған тағамдар, сондай-ақ ет беріледі.<br /> Ұлттық тағамдары — [[мамалыга]], ашыған сүт, [[ірімшік]], көкөніс, пісірілген қой, қуырылған құс еті ([[аджика]]).<ref>{{cite web|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=ABHZ|title=Абхаздар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-05-31|lang=}}</ref><ref>{{cite web|url=https://cookzametki.com/%D0%B0%D0%B1%D1%85%D0%B0%D0%B7%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F-%D0%BA%D1%83%D1%85%D0%BD%D1%8F/?ysclid=lslkxx722t994784103|title=Абхазия тағамдары|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-05-31|lang=}}</ref> === Фольклоры === Абхаз фольклорында мифтер, аңыздар, халық ертегілері, әндер, билер және ұлттық салт-дәстүрлер бар. Абхаз фольклорының ең жарқын элементтерінің бірі - халық [[ертегі]]леріі. Олар фантастикалық жаратылыстардың әлемі, керемет ерлік жасайтын кейіпкерлер туралы айтады. Ертегілер абхаз мәдениетінің ерекшеліктерін, моральдық құндылықтарын, сенімдері мен әдет-ғұрыптарын көрсетеді. Олар ұрпақтан-ұрпаққа ауызша беріліп, ұлттық бірегейлікті сақтау мен жеткізуде маңызды рөл атқарады. Абхаз фольклорында ертегілерден басқа ән мен музыка да маңызды орын алады. Абхаздарда халықтың оқиғаларын, эмоциялары мен сезімдерін жеткізетін халық әндерінің бай мұрасы бар. Абхаз әндері көбінесе ұлттық рухты, патриоттықты және туған жерге деген сүйіспеншілікті бейнелейді. Олар әртүрлі музыкалық аспаптарда орындалады, мысалы, сухуми гудогы, долей, тарханка және т.б. Абхаз фольклорында дәстүрлі билер де маңызды орын алады. Абхаз билерінің жігерлі және серпінді стилі бар. Олар абхаз халқының шынайы эмоционалдылығы мен құмарлығын жеткізеді. Дәстүрлі абхаз билері адамдарды біріктіреді, олар мерекелерде, үйлену тойларында немесе басқа ұлттық іс-шараларда орындалады. Би Абхаздардың мәдени мұрасының ажырамас бөлігі болып табылады және халықтың дәстүрлері мен тарихын сақтау және жеткізу тәсілі болып табылады.<ref>{{cite web|url=https://obychai-i-tradicii.ru/narodi-rossii/abhazi/folklor|title=Фольклор|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-05-31|lang=}}</ref> == Абхаз халқының қазіргі жағдайы == 1992—1993 жж. Абхазиядағы соғыс елдің күнделікті өмірінде өз ізін қалдырды. Мұнда әлі де көптеген қираған және қараусыз қалған үйлер бар. Қылмыс деңгейі жоғары. Бірақ адамдар қазірдің өзінде бейбіт өмірге үйреніп, аймақ біртіндеп қалпына келуде. Олар мүмкіндігінше жұмыс істейді. Абхаздар негізінен үйлеріне қосымша қонақ бөлмелер салып, жазда туристерге жалға береді. Кейбіреулері демалушылар үшін өте тиімді экскурсиялар ұйымдастырады. Мемлекеттік қызметтерді тек абхаздар атқарады. Жеке кәсібі барлар - білікті мамандарды жалдайды және адамның қай ұлттан екені маңызды емес. Жастардың көбі Ресейге, көбінесе Санкт-Петербургке немесе Мәскеуге оқуға барады, ұлдар әскери оқу орындарына жіберіледі. Қазіргі абхаз мәдениеті – христиандық пен ислам дәстүрлерінің ерекше үйлесімі болып табылады.<ref>{{cite web|url=https://evroportal.ru/immigratsiya/zhizn-v-abhazii-i-osobennosti-polucheniya-grazhdanstva/|title=Абхазиядағы өмір|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-05-31|lang=}}</ref> == Қазақстандағы абхаздар == Қазақстандағы абхаз диаспорасы халықтарды соғыс алдындағы және соғыс жылдарындағы күштеп қоныс аударумен байланысты қалыптасты. Қазақстанда жүргізілген санақ мәліметтері бойынша абхаздардың саны: *1970 ж. - 187 адам; *1979 ж. - 237 адам; *1989 ж. - 326 адам; *1999 ж. - 185 адам; *2009 ж. - 76 адам.<ref>{{кітап|авторы=Бас.ред. Ж.Н.Тойбаева. /Құраст.Ғ.Жандыбаев., Г.Егеубаева|бөлімі= |бөлім сілтемесі= |тақырыбы=Қазақстан халқы. Энциклопедия |шынайы атауы= |сілтеме= |уикитека= |жауапты= |басылым= |орны=Алматы |баспасы=«Қазақ энциклопедиясы» |жыл=2016 |томы= |беттері=78 |барлық беті= |сериясы= |isbn=978-601-7472-88-7 |тиражы= }}</ref> == Танымал абхаздар == *Фазил Абдулович Ескендір - прозаик және ақын;<ref>{{cite web|url=https://biographe.ru/znamenitosti/fazil-iskander/?ysclid=lslmhtlkqh250475683|title=Фазиль Абдулович Искандер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-05-31|lang=}}</ref> *Нугзар Нуриевич Ашуба - Абхазия саясаткері, Абхазия халық ассамблеясының төрағасы;<ref>{{cite web|url=https://more3dperm.ru/b0400c/%D0%90%D1%88%D1%83%D0%B1%D0%B0,_%D0%9D%D1%83%D0%B3%D0%B7%D0%B0%D1%80_%D0%9D%D1%83%D1%80%D0%B8%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87|title=Ашуба Нугзар Нуриевич өмірбаяны|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-05-31|lang=}}</ref> *Илья Несторович Векуа (1907-1977) - кеңес математигі;<ref>{{cite web|url=https://sputnik-abkhazia.ru/20170423/gvaramiya-idei-matematika-ili-vekua-prodolzhayut-zhit-1020888506.html?ysclid=lslmt2snsu109232865|title=Гварамия: математик Илья Векуаның идеялары өмір сүруін жалғастыруда|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-05-31|lang=}}</ref> *Нестор Аполлонович Лакоба - КСРО мемлекет және саяси қайраткері;<ref>{{cite web|url=https://www.ekhokavkaza.com/a/24974248.html|title=Нестор Лакоба: өлімнен кейінгі өмір|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-05-31|lang=}}</ref> *Самсон Яковлевич Чанба (1886-1937) - жазушы және мемлекет қайраткері;<ref>{{cite web|url=https://www.abaza.org/samson-chanba-otets-abkhazskoy-dramaturgii?ysclid=lslnn44e98776429759|title=Самсон Чанба: абхаз драматургиясының әкесі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-05-31|lang=}}</ref> == Бейнетаспалар == *https://yandex.kz/video/preview/16369071880584714330 *https://yandex.kz/video/preview/5394718860532440299 *https://yandex.kz/video/preview/12964991789566033976 == Сілтеме == * {{commonscat-inline|Abkhaz people}} == Медиа файлдар == <gallery> File:WIKITONGUES - Florentina speaking Aromanian.webm|Ароумын тілінде сөз. </gallery> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Еуропа халықтары}} [[Санат:Грузия халықтары]] [[Санат:Кавказ халықтары]] 3gmzoh38o2vum1rq3jmm0t8prpyewl1 3414948 3414947 2024-12-28T07:59:27Z Мағыпар 100137 3414948 wikitext text/x-wiki {{Халық |атауы = Абхаздар |сурет = Sobranie cherkesskikh knyazey.PNG |сурет тақырыбы = |саны = шамамен 300 000 - 500 000 адам |аймақ = |аймақ1 = {{Байрақ|Түркия}} |саны1 = 162 000 (2011) |түсініктемелер1 = |аймақ2 = {{Байрақ|Ресей}} |саны2 = 133 000 (2011) |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[Абхаз тілі]] |діні = [[Православ шіркеуі]], [[суннизм]], дәстүрлі сенім-наным. |этникалық топтары = садзалар, ахчипстар, айбга, псхувцтар, бзыптар, гумц, цабальци, абжуйц, самурзакандар. |ескертпелер = }} '''Абхаздар''' (өз атауы — ''а́псуа'', {{lang-ab|аԥсуаа}}; {{lang-ka|აფხაზები}}) — [[Абхазия|Абхазияның]] негізгі халқын құрайтын [[Абхаз-адығ халықтары|абхаз-адығ халқы]].<br /> Абхаздар тарихи отаны деп танылған Абхазия Республикасының аумағында орналасқан. Ингур өзенінен Бзыбь өзеніне дейін (Үлкен Абхазия) және Бзыбь өзенінен Мзымта өзеніне дейін (Кіші Абхазия). Абхаздар Абхазия Республикасы халқының басым бөлігін құрайды - 2011 жылғы мәліметтер бойынша 122 мыңнан астам адам (жалпы халық саны 250 мың). == Автоэтнонимі (өз аты) == Өз атауы «Аҧсны» [Апсна], «аҧс» [апс] — абхаздар атауының түбірі, «ны» — жергілікті жұрнақ — «апстар (абхаз) елі». == Эндоэтнонимдері == Грузинше - «აფხაზები»; түрікше - «Abhazlar»; осетинше - «Абхазæгтæ»; грекше - «Αβασγοί»; арабша - « أبخاز »; орысша - «Абхазы»; украинша - «Абхази»; ағлшынша - «Abkhazians»; полякша - «Abchazowie». == Субэтникалық топтары == Садзалар (Түркия, сондай-ақ Аджарияда), ахчипстар (Түркияда), айбга (Түркияда), псхувцтар (Түркияда), бзыптар (Абхазия, Гудаутада), гумц (Орталық Абхазия), цабальци (Түркияда), абжуйц (Кодор мен Охурей өзендерінің арасында), самурзакандар (Ткуарчал ауданы, Агубедия және Чуартал ауылдарында, Очамчира ауданы, Река ауылында).<ref>{{cite web|url=https://nacio.at.ua/publ/nacionalnosti/vyapvya/2-1-0-2|title=Абхазы - Аҧсуаa|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-05-30|lang=}}</ref> == Нәсілі == [[Сурет:Абхазы.jpg |нобай|оңға|200px|Абхаздар. 1860.]] Олар үлкен европеоид нәсілінің Балқан-кавказдық кіші тобына жатады. == Сырт келбеті == Сыртқы жағынан абхаздар черкестерге ұқсайды, бірақ олардан тұрақты бет ерекшеліктерімен ерекшеленеді: *терісі қара, орташа бойлы; *сымбатты және мығым денелі; *сопақ бетті; *үлкен мұрынды; *қара қоңыр шашты; *қара көзді (қоңыр, қою қоңыр, ашық қоңыр, сары).<ref>{{cite web|url=https://ladysdream.ru/caucasian-appearance-woman-man.html|title=Кавказдық келбет|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-05-30|lang=}}</ref> == Тілі == Тілі - [[абхаз тілі]], абхаз-адыг тілдеріне жатады (абхаз-абаза топшасы). Абхазия аумағында 2 [[диалект]]ісі бар: абжуй (әдеби тілдің негізінде) және бзыб. Диаспорада гум және белдин-даль диалектілері де сақталған. Псху диалектісі жойылып кеткен. Диалектілердің негізгі айырмашылықтары фонетика саласында.<ref>{{cite web|url=https://old.bigenc.ru/ethnology/text/2800526|title=Абхаздар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-05-30|lang=}}</ref> ==Абхаз жазуы== Абхаз жазуы – абхаз тілінің жазуы. Өзінің графикалық негізін бірнеше рет өзгертіп, реформаланған. 1862 жылы Абхаз жазуы [[кирил]] графикасына негізделді. Осы жылдары Ресей ғалымы П.Услар абхаз тілінің «Абхаз тілі» деп аталатын алғашқы [[грамматика]]сын жазды. Бұл еңбекте кирилге негізделген абхаз әліпбиінің алғашқы нұсқасы ұсынылған. Алғашқы әліпбиде 55 таңба болды. 1926 жылдан бастап Абхаз жазуы латын әліпбиіне көшірілді. 1938 жылы грузин графикасы негізіндегі екі [[әліпби]] жобасы ұсынылып, Д.Гулиа, С.Джанашиа және А.Шанидзенің жобасы қабылданды. 1954 жылы Абхаз жазуы қайтадан кирил әліпбиіне көшірілді. Әліпбиге біраз өзгерістер енгізілсе де, Услар-Завадский әліпбиіне негізделді. Лабиалданған дауыссыздар «ә» – шва таңбасы арқылы диграфтармен белгіленді. Қазіргі уақытта Абхаз жазуы кирил әліпбиін қолданады. Әліпбиде жеке 38 [[әріп]] пен 18 [[диграф]] бар. 1996 жылғы орфографиялық реформаға дейін лабиалданған алты дыбыс «ә» таңбасы арқылы емес, у: гу, ҕу, ку, қу, ҟу, ху арқылы белгіленді және бұл алты диграфқа әліпбиде жеке орын берілмеген. Х.Бгажбының тұжырымы бойынша, бұл [[дауыссыз]]дар лабиализациялаудың басқаша сипатына ие. Жіңішке дауыссыздар жіңішкелік «ь» таңбасы арқылы диграфтармен белгіленеді. Кириллица әліпбиіне негізделген қазіргі жазу: <br /> Аа Бб Вв Гг Гьгь Ҕҕ Ҕьҕь Дд Дәдә Џџ Џьџь Ее Ҽҽ Ҿҿ Жж Жьжь Жәжә Зз Ҙҙ Ӡӡ ; Ӡәӡә Ӡ'ӡ' Ии Кк Кькь Ққ Қьқь Ҟҟ Ҟьҟь Лл Мм Нн Оо Ҩҩ Пп Ҧҧ Рр Сс Ҫҫ Тт Тәтә Ҭҭ Ҭәҭә Уу Фф Хх Хьхь Х'х' Ҳҳ Ҳәҳә Цц Цәцә Ц'ц' Ҵҵ Ҵәҵә Ҵ'ҵ' Чч Ҷҷ Шш Шьшь Шәшә Ыы<ref>{{cite web|url=http://audiolang.info/abhazskij-alfavit/|title=Абхаз алфавиті|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-06-10|lang=}}</ref> == Діні == Діні — [[Сунниттер|сүнниттік мұсылмандар]], [[Православ шіркеуі|православие]] дінін ұстанатындар да бар. Абхазияда христиандық 6 ғасырда қабылданған. Мұнда ислам бірте-бірте келді, бірақ пұтқа табынушылықтың өкілдері әлі күнге дейін бар.<ref>{{cite web|url=https://travelask.ru/articles/abhazy-apsua-gordye-i-krasivye?ysclid=lra6qw57d8509717089|title=Абхаздар (Апсуа) - тәкаппар және әдемі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-05-31|lang=}}</ref> == Негізгі қоныстану аймағы және халқы == Әртүрлі бағалаулар бойынша, әлемде барлығы 200-ден 500 мыңға дейін халық өкілдері тұрады. Қазіргі таңда тарихи отанында азшылық өмір сүріп жатыр. Абхаздардың ең көп саны [[Түркия]]да тұрады – 2011 жылғы мәліметтер бойынша 162 000 адам. Абхазиядан кейін – [[Ресей]] келеді. 2010 жылғы халық санағы бойынша елде 11 249 абхаздар тұрады. Ең көбі [[Мәскеу]]де – 3604 адам. Одан кейін Краснодар өлкесі (2092), Ростов облысы (851), Санкт-Петербург қаласы (783) және Мәскеу облысы (715) келеді. 2020 жылғы халық санағы бойынша – 8177. Жалпы абхаздар 52 елде тұрады. Шағын диаспоралар [[Сирия]]да, [[Германия]]да және [[Украина]]да кездеседі. [[Грузия]]да өзін-өзі жариялаған Абхазия мен Оңтүстік Осетияны есептемегенде 864 абхаз бар.<ref>{{cite web|url=https://nazaccent.ru/nations/abkhazians/|title=Абхаздар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-05-31|lang=}}</ref> == Этнонимі == Абхазия туралы алғашқы мәліметтер біздің дәуірімізге дейінгі XII ғасырдағы ассириялық деректерде (Тиглатпаласара I жазбасы) «абешла» деген атпен кездеседі, ал біздің эрамыздың I—II ғасырларында «апсильдер» мен «абазгилер» жазылған.<br /> Олардың абхаз халқымен генетикалық байланысы «апсуа» (абхаздардың өз атауы), «абаза» (абхаздарға жататын абазиндердің өзіндік аты), орыстардың «обезы» және грузин жылнамаларының «абхаздары». Абхаздар өз отанын «Апсный», яғни «Жан елі» деп атаған.<ref>{{cite web|url=https://science.fandom.com/ru/wiki/%D0%98%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F_%D0%90%D0%B1%D1%85%D0%B0%D0%B7%D0%B8%D0%B8|title=Абхазия тарихы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-05-31|lang=}}</ref> == Тарихы == [[Сурет:Apsua_Childs_waving_Apsny_Flag.jpg |нобай|оңға|150px|Апсни туын ұстап тұрған Апсуа балалары]] [[Сурет:Apsua_Holding_Apsny_Flag.jpg |нобай|оңға|180px|Абхазия туларын ұстаған шерушілер]] [[Сурет:Abkhaz and Georgian generals (A).jpg |нобай|оңға|180px|Абхаз генералдары]] VIII-X ғасырларда Абхаз патшалығы кезінде көп тайпалар абхаз халқының құрамына кірді, оның бірінші патшасы қуатты Хазар қағанының қызының ұлы Леон II болды. Араб шапқыншылығының қалқаны бола отырып, ол объективті түрде бүкіл Батыс Кавказдың бірігуіне әкелді.<br /> Абхазия патшаларының әулеті Теодосийдің өлімімен аяқталып, билік оның немере інісі Баграт III-ке өтті (978-1014). Баграт III Абхазия патшаларының отбасылық шежіресін жасады. Одан жаңа мемлекет - "абхаздар мен картвелдер патшалығы" қалыптаса бастады, ол біраз уақытқа дейін "Абхазия"деп аталды. XIII ғасырдың 2-жартысында Абхаз патшалығын моңғол-татарлар жаулап алды. XVI-XVIII ғасырларда бастап Түркия бодандығында болды. XVIII ғасырдың аяғынан бастап билеуші ​​Келешбей Чачба (Шервашидзе) тұсында Абхаз княздігі қайтадан күшейіп, флоттың көмегімен Қара теңіз жағалауын Анападан Батумға дейін бақылайды. 1810 жылы шілдеде орыс теңіз десанты шайқаста Сухум-Кале бекінісін басып алды. Еркін тау қоғамдарын қоспағанда, жағалаудағы Абхазия Ресейге қосылды. Абхазия тағына Георгий деген жаңа есімді қабылдаған Сефер бей Чачбаны отырғызды. Абхаз княздігінің айрықша белгілерінің бірі Грузиядан айырмашылығы Ресейге қосылғанда мемлекеттілігін толық жоғалтпағандығы. 1810 жылдан 1864 жылға дейін Абхазия княздігі Ресейдің құрамында автономиялық басқаруды сақтап қалды және Кавказда басқаларына қарағанда ұзақ өмір сүрді. 1864 жылдан 1917 жылға дейін Абхазия («Сухуми әскери бөлімі», «Сухуми округі») Кавказдағы патша әкімшілігіне бағынды. XIX ғасырда Абхазия әлі де Солтүстік-Батыс Кавказ таулықтарыныі демократиялық еркін қоғамдары мен Грузияның феодалдық құрылымы арасында аралық орынды иеленді. Дегенмен, қоғамдық құрылым рухында ол черкес-убых әлемімен тығыз байланысты болды. Абхазияда жерге феодалдық меншік болған жоқ, крепостнойлық құқық болмады, еркін қауымдастық мүшелері ел халқының 3/4 бөлігін дерлік құрады. 1866, 1877 жылдардағы Кавказ соғысы мен отаршылдыққа қарсы көтерілістердің нәтижесінде абхаздар этникалық апатқа ұшырады. Халықтың жартысынан көбі Отанын тастап, босқындар болуға мәжбүр болды. Абхазияға жаңа қоныстанушылар, ең алдымен грузиндер (негізінен мегрелдер), сондай - ақ армяндар, гректер, орыстар, болгарлар, немістер, эстондықтар және т.б. ағылды, осылайша 1886 жылы абхаздар 85,7%, ал 1897 жылы халықтың 55,3% құрады. Ресей империясы ыдырағаннан кейін Абхазия Кавказ және Оңтүстік-Шығыс Біріккен Таулы Одағына қосылды. 1917 жылы 8 қарашада Сухумда өткен съезде бірінші парламент – Абхаз халық кеңесі сайланды, ол Абхаз халқының Конституциясы мен Декларациясын қабылдады. 1921 жылы Абхазия КСР-і құрылды. 1921 жылдан бастап [[Грузия]] КСР-нің құрамына енді, 1931 жылдан АКСР құқығын иемденді. 1990 жылдың желтоқсанынан Абхазия автономиялық республикасы, 1992 жылы шілдесінен [[Абхазия]] Республикасы. 1992—94 жылдары аралығында Абхазия Республикасы территориясында елдің [[мемлекет]] мәртебесіне байланысты қарулы қақтығыстар болды.<ref>{{кітап|авторы= |бөлімі= |бөлім сілтемесі= |тақырыбы=Қазақ ұлттық энциклопедиясы |шынайы атауы= |сілтеме= |уикитека= |жауапты= |басылым= |орны= |баспасы= |жыл= |томы= |беттері= |барлық беті= |сериясы= |isbn= |тиражы= }}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.etnosy.ru/node/32|title=Бгажба О. және Лакоба С. «Жан елінің» тұрғындары|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-05-31|lang=}}</ref> ==Кәсібі== ХІХ ғасырда және ХХ ғасырдың басында Абхаздардың негізгі дәстүрлі кәсіптері – [[егіншілік]], мал шаруашылығы, көмекші кәсіптері – ара шаруашылығы және аңшылық болды. Дақылдардан негізінен тары, чумиза, арпа, жүгері, және темекі. Ал талшықтардан - зығыр, қарасора және мақта егілді. Олар сондай-ақ жүзім өсірумен айналысқан. Абхазиялықтардың өмірінде аңшылық пен ара шаруашылығы ерекше орын алды, сонымен қатар орман ара шаруашылығымен айналысты – олар жабайы аралардың балын жинады. Ірі қара, тауда ешкі өсіреді. Қазіргі уақытта абхаздардың негізгі дәнді дақылы [[жүгері]] болып табылады. Темекі де аз мөлшерде өсіріледі. Темекі өнеркәсібі республиканың ішкі қажеттіліктері үшін жұмыс істейді. Соғыстан кейін Абхазияда мал шаруашылығы іс жүзінде құлдырады. Ірі қара, ешкі, қой табындары айтарлықтай азайып кетті. Бұл азық-түлік қорының азаюына байланысты болды. Дәстүрлі қолөнерден – ауылшаруашылық құрал-саймандарын, ыдыс-аяқ, киім-кешек, металл және аң мүйізінен бұйымдар жасау, ағаштан ою, кесте тігу, тоқу дамыған. Соңғы жылдары республикада ұмыт болып бара жатқан қолөнер түрлері жандана бастады. Мысалы, көркем соғу, ұсталық, дәстүрлі абхаз қырлы қаруларын (қанжарлар, пышақтар) жасау, былғары өндірісі т.б. Ұсталық бағзы заманнан абхаздар арасында қасиетті кәсіп саналған.<br /> Бүгінде көптеген қолөнершілер шағын қолөнер қауымдастықтарына бірігіп, темірден көркем ою-өрнектері бар үй бұйымдарын – қақпалар, үстелдер, төсек-орындар, торлар, т.б. жасайды. Олардың жұмысы жергілікті халықтың күнделікті қажеттіліктерін қанағаттандыратындықтан үлкен сұранысқа ие. Дәстүрлі абхаз қолөнері қуыршақ жасауды да қамтыды, бүгінде оны Очамчиралық шебер Асида Ахуба жасайды.<ref>{{cite web|url=https://travel-journal.ru/ethno/27/148/|title=Абхаздар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-05-31|lang=}}</ref><ref>{{cite web|url=https://tppra.org/news/publication/perspektivy-razvitiya-abkhazskikh-remesel.html?ysclid=lslhgk0ijo592768291|title=Абхаз қолөнерінің даму болашағы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-05-31|lang=}}</ref> == Тұрмыс салты == Қазіргі абхаз ''атаацəа'' отбасының негізгі формасы шағын, үш түрге бөлінеді. Халқы негізінен егіншілікпен айналысатын ойпат және әсіресе жағалау аймақтарында шағын отбасылар басым болды. Барлық жерде екі ұрпақтан тұратын отбасылар басым, ал екінші орынды үш ұрпақ отбасы алады. Олардан кейін бір буынды отбасылар келеді, ал төрт буынды отбасылар сирек кездеседі. Абхазиялық неке патрилокальды болып табылады.<ref>{{cite web|url=http://www.etnosy.ru/node/648|title=Абхаздар. Отбасы: құрылымы және ішкі ұйымы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-05-31|lang=}}</ref> === Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары === Дәстүрлі абхаз ауласы - бұл қоршалған кең аумақ. Ауланың қоршаулары әртүрлі болды: таулы ауылдардағы тақтайшалардан жасалған қоршау (штакетник), таулы ауылдарда тастан немесе жұмыр тастан жасалған қоршаулар.Жеміс ағаштарынан бұталы қоршаулар да кең таралған. Қақпалар емен және каштан сырықтарынан жасалған болса, қазіргі уақытта олар көбінесе металдан жасалған. Бұрынғы дөңгелек, төртбұрышты шетеннен тоқылған баспаналар XIX-ғасырда ағаш үйлермен, 2 қабатты тас үйлермен ауыстырылды. Абхаз үйінің ең көрнекті ерекшелігі - бүкіл қасбет бойымен созылған кең балкон. Абхаздар бірінші қабатты іс жүзінде пайдаланбады, ол қосалқы шаруашылық бөлмелерге бейімделген. Екінші қабатта бір үлкен бөлме және бірнеше кішірек бөлмелер болды. Үлкен бөлме әрқашан безендірілген, онда ең жақсы жиһаздар мен әшекейлер болды - қонақтар сонда орналастырылды. Қабырғалар бойымен әдемі төселген төсек-орындар, ал бөлменің ортасында үстел мен бірнеше орындық болды. Бұл бөлменің қабырғалары әрқашан үй иесі мен оның қыздары кестелеген маталар мен сүлгілермен безендірілген. Үйдің иелері тамақ ішетін және ұйықтайтын басқа бөлмелерді пайдаланған. Абхаз үйінде әрқашан шығыс камині болды, оның ең әдемі бөлігі қонақ бөлмесіне қараған. Абхаздар үйінде асхана болған жоқ. Ол бөлек салынған және өте қарапайым көрінетін - ортасында ошағы бар төбесі жоқ, үнемі от жағылатын шағын тас бөлме.<br /> Сарай, астық сақтайтын ғимараттар, жерге қазылған шарап құйылған құмыралар, омарта - мұның бәрі үйден сәл алыс жерде орналасқан. Үйдің алдында әрқашан қысқа кесілген жасыл шөптер мен үлкен ағаш - пальма немесе грек жаңғағы бар үлкен көгал болатын.<ref>{{cite web|url=https://dzen.ru/a/XD3_Hyf0OgCssPbs|title=Дәстүрлі абхаздардың тұрғын үйі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-05-31|lang=}}</ref> === Дәстүрлі ұлттық киімдері === [[Сурет:Юпшарское ущелье «Каменный мешок» (11).JPG|нобай|оңға|200px|Бурка киген абхаз жігіті]] Абхазияның мәдениетінің бір бөлігі болып табылады. Әрбір абхаздың гардеробында үш жұп костюм болды, біреуі күнделікті киюге арналған, екіншісі мерекелік рәсімдерге арналған, ал үшіншісі діни мерекелерден бастап жерлеуге дейін барлық рәсімдерге қажет болды.<br /> Ерлерге арналған киімнің дәстүрлі түрі ''черкеска'' болды - белбеулі, ұзын қой терісінен жасалған тон. Жүннен тоқылған немесе мақталы шалбар, көйлек, бешпет, киіз қалпақ киді. Аяқтарына былғарыдан тігілген аяқ киім киген. Дәстүр бойынша ерлер костюмі аң терісінен жасалған қалпақпен толықтырылды. Әр салт аттының киізден жасалған шапан – буркасы болған. Бурка өте биік иықтарға ие болды.<br /> Әйел киімдері — бүрмелі шалбар, тік жағалы көйлек, бешпент, байлауыш, кебіс. Қыздарға белдік тағу талап етілді. Бас киім ретінде не орамал, не еркектікіне ұқсас үлбіреген қалпақ пайдаланылды.<ref>{{cite web|url=https://vershina-tour.ru/natsionalnaya-odezhda|title=Абхазиядағы ұлттық киімдер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-05-31|lang=}}</ref> === Дәстүрлі тағамдары === Тағамдары аймақтың табиғи, климаттық және әлеуметтік-экономикалық ерекшеліктерінің әсерінен қалыптасты. Абхаз тұрғындарының диетасының негізін сүт өнімдері, көкөністер мен жемістер, жүзім, бақша дақылдары, сондай-ақ бал және жаңғақ құрайды. Ең танымал ет - ешкі мен қой еті, сонымен қатар сиыр мен құс етінен тағамдар дайындалады. Айта кету керек, дәстүрлі абхаз асханасында теңіз өнімдері іс жүзінде жоқ. Балық тағамдарын әлі де сирек, ал устрицалар, шаяндар, кальмарлар, асшаяндар және басқа да дәмді тағамдар мұнда тұтынылмайды.<br /> Абхаздарда ас үлесі негізінен жыл мезгіліне байланысты, көктем мен жазда дастарханға негізінен көкөніс пен сүт өнімдері қойылады, жұмыртқа тағамдары мол дайындалады, ал жидектер десертке беріледі. Күзгі-қысқы кезеңде - ірімшіктер және басқа ашытылған сүт өнімдері, бұршақ пен каштаннан жасалған тағамдар, сондай-ақ ет беріледі.<br /> Ұлттық тағамдары — [[мамалыга]], ашыған сүт, [[ірімшік]], көкөніс, пісірілген қой, қуырылған құс еті ([[аджика]]).<ref>{{cite web|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=ABHZ|title=Абхаздар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-05-31|lang=}}</ref><ref>{{cite web|url=https://cookzametki.com/%D0%B0%D0%B1%D1%85%D0%B0%D0%B7%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F-%D0%BA%D1%83%D1%85%D0%BD%D1%8F/?ysclid=lslkxx722t994784103|title=Абхазия тағамдары|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-05-31|lang=}}</ref> === Фольклоры === Абхаз фольклорында мифтер, аңыздар, халық ертегілері, әндер, билер және ұлттық салт-дәстүрлер бар. Абхаз фольклорының ең жарқын элементтерінің бірі - халық [[ертегі]]леріі. Олар фантастикалық жаратылыстардың әлемі, керемет ерлік жасайтын кейіпкерлер туралы айтады. Ертегілер абхаз мәдениетінің ерекшеліктерін, моральдық құндылықтарын, сенімдері мен әдет-ғұрыптарын көрсетеді. Олар ұрпақтан-ұрпаққа ауызша беріліп, ұлттық бірегейлікті сақтау мен жеткізуде маңызды рөл атқарады. Абхаз фольклорында ертегілерден басқа ән мен музыка да маңызды орын алады. Абхаздарда халықтың оқиғаларын, эмоциялары мен сезімдерін жеткізетін халық әндерінің бай мұрасы бар. Абхаз әндері көбінесе ұлттық рухты, патриоттықты және туған жерге деген сүйіспеншілікті бейнелейді. Олар әртүрлі музыкалық аспаптарда орындалады, мысалы, сухуми гудогы, долей, тарханка және т.б. Абхаз фольклорында дәстүрлі билер де маңызды орын алады. Абхаз билерінің жігерлі және серпінді стилі бар. Олар абхаз халқының шынайы эмоционалдылығы мен құмарлығын жеткізеді. Дәстүрлі абхаз билері адамдарды біріктіреді, олар мерекелерде, үйлену тойларында немесе басқа ұлттық іс-шараларда орындалады. Би Абхаздардың мәдени мұрасының ажырамас бөлігі болып табылады және халықтың дәстүрлері мен тарихын сақтау және жеткізу тәсілі болып табылады.<ref>{{cite web|url=https://obychai-i-tradicii.ru/narodi-rossii/abhazi/folklor|title=Фольклор|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-05-31|lang=}}</ref> == Абхаз халқының қазіргі жағдайы == 1992—1993 жж. Абхазиядағы соғыс елдің күнделікті өмірінде өз ізін қалдырды. Мұнда әлі де көптеген қираған және қараусыз қалған үйлер бар. Қылмыс деңгейі жоғары. Бірақ адамдар қазірдің өзінде бейбіт өмірге үйреніп, аймақ біртіндеп қалпына келуде. Олар мүмкіндігінше жұмыс істейді. Абхаздар негізінен үйлеріне қосымша қонақ бөлмелер салып, жазда туристерге жалға береді. Кейбіреулері демалушылар үшін өте тиімді экскурсиялар ұйымдастырады. Мемлекеттік қызметтерді тек абхаздар атқарады. Жеке кәсібі барлар - білікті мамандарды жалдайды және адамның қай ұлттан екені маңызды емес. Жастардың көбі Ресейге, көбінесе Санкт-Петербургке немесе Мәскеуге оқуға барады, ұлдар әскери оқу орындарына жіберіледі. Қазіргі абхаз мәдениеті – христиандық пен ислам дәстүрлерінің ерекше үйлесімі болып табылады.<ref>{{cite web|url=https://evroportal.ru/immigratsiya/zhizn-v-abhazii-i-osobennosti-polucheniya-grazhdanstva/|title=Абхазиядағы өмір|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-05-31|lang=}}</ref> == Қазақстандағы абхаздар == Қазақстандағы абхаз диаспорасы халықтарды соғыс алдындағы және соғыс жылдарындағы күштеп қоныс аударумен байланысты қалыптасты. Қазақстанда жүргізілген санақ мәліметтері бойынша абхаздардың саны: *1970 ж. - 187 адам; *1979 ж. - 237 адам; *1989 ж. - 326 адам; *1999 ж. - 185 адам; *2009 ж. - 76 адам.<ref>{{кітап|авторы=Бас.ред. Ж.Н.Тойбаева. /Құраст.Ғ.Жандыбаев., Г.Егеубаева|бөлімі= |бөлім сілтемесі= |тақырыбы=Қазақстан халқы. Энциклопедия |шынайы атауы= |сілтеме= |уикитека= |жауапты= |басылым= |орны=Алматы |баспасы=«Қазақ энциклопедиясы» |жыл=2016 |томы= |беттері=78 |барлық беті= |сериясы= |isbn=978-601-7472-88-7 |тиражы= }}</ref> == Танымал абхаздар == *Фазил Абдулович Ескендір - прозаик және ақын;<ref>{{cite web|url=https://biographe.ru/znamenitosti/fazil-iskander/?ysclid=lslmhtlkqh250475683|title=Фазиль Абдулович Искандер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-05-31|lang=}}</ref> *Нугзар Нуриевич Ашуба - Абхазия саясаткері, Абхазия халық ассамблеясының төрағасы;<ref>{{cite web|url=https://more3dperm.ru/b0400c/%D0%90%D1%88%D1%83%D0%B1%D0%B0,_%D0%9D%D1%83%D0%B3%D0%B7%D0%B0%D1%80_%D0%9D%D1%83%D1%80%D0%B8%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87|title=Ашуба Нугзар Нуриевич өмірбаяны|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-05-31|lang=}}</ref> *Илья Несторович Векуа (1907-1977) - кеңес математигі;<ref>{{cite web|url=https://sputnik-abkhazia.ru/20170423/gvaramiya-idei-matematika-ili-vekua-prodolzhayut-zhit-1020888506.html?ysclid=lslmt2snsu109232865|title=Гварамия: математик Илья Векуаның идеялары өмір сүруін жалғастыруда|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-05-31|lang=}}</ref> *Нестор Аполлонович Лакоба - КСРО мемлекет және саяси қайраткері;<ref>{{cite web|url=https://www.ekhokavkaza.com/a/24974248.html|title=Нестор Лакоба: өлімнен кейінгі өмір|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-05-31|lang=}}</ref> *Самсон Яковлевич Чанба (1886-1937) - жазушы және мемлекет қайраткері;<ref>{{cite web|url=https://www.abaza.org/samson-chanba-otets-abkhazskoy-dramaturgii?ysclid=lslnn44e98776429759|title=Самсон Чанба: абхаз драматургиясының әкесі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-05-31|lang=}}</ref> == Бейнетаспалар == *https://yandex.kz/video/preview/16369071880584714330 *https://yandex.kz/video/preview/5394718860532440299 *https://yandex.kz/video/preview/12964991789566033976 == Сілтеме == * {{commonscat-inline|Abkhaz people}} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Еуропа халықтары}} [[Санат:Грузия халықтары]] [[Санат:Кавказ халықтары]] i7b4zm81moyfsr3zdajd7uqf6cz12w8 0 45325 3414779 3288599 2024-12-27T17:44:23Z Muzaffar Turgunov 120280 /* Дереккөздер */ 3414779 wikitext text/x-wiki [[File:DNA Structure+Key+Labelled.png|thumb|340x340px|ДНҚ құрылымы]] '''Молекулалық биология''' — [[тіршілік]] құбылыстарының [[молекула]]лық негіздері туралы [[ғылым]]; [[генетика]], [[биохимия]] және [[биофизика]] ғылымдарымен тығыз байланысты. [[Медицина]] ([[вирусология]], [[иммунология]], [[онкология]], т.б.), [[ауыл шаруашылығы]] (жануарлар мен өсімдіктердің тұқым қуалау қасиеттерін белгілі бағытта қадағалай отырып зерттеу) және [[биотехнология]] ([[гендік инженерия]], [[клеткалық инженерия]]) салаларының теориялық негізі. Негізгі мақсаты – биологиялық ірі молекулалар ([[ақуыз]]дар, [[нуклеин қышқылдары]]) құрылымын барлық деңгейде зерттеу. == Молекулалық биологияның даму тарихы == Молекулалық биология тарихи түрде биохимияның бір саласы ретінде пайда болды. 1953 жылы ағылшын ғалымы [[Фрэнсис Крик]] және америкалық биолог [[Джеймс Уотсон]] [[ДНҚ]]-ның макромолекуласының құрылымының кеңістіктік моделін жасауы — молекулалық биология ғылымының өз алдына жеке ғылым болып қалыптасуына негіз болды. [[1928]] жылы [[Фредерик Гриффит]] алғаш рет ыстықтан өлген патогендік бактериялардың сығындысы қауіпті емес бактерияларға патогенділік белгісін бере алатынын көрсетті. Бактериялардың [[трансформациясы (генетикасы)|трансформациясы]] зерттеуі одан әрі [[ақуыз]] емес, [[нуклеин қышқылы]] болып шыққан патогендік агентті тазартуға әкелді. Нуклеин қышқылының өзі қауіпті емес, ол тек микроорганизмнің патогенділігі мен басқа қасиеттерін анықтайтын гендерді тасымалдайды. ХХ ғасырдың 50-ші жылдарында бактериялардың қарапайым жыныстық процесі бар екендігі көрсетілді, олар хромосомадан тыс гендер ДНҚ, [[плазмидалар|плазмидалар]] алмасуға қабілетті. Плазмидалардың ашылуы, [[трансформация (генетика)|трансформация]] сияқты, молекулалық биологияда кең таралған [[гендік инженерия|плазмидтік технология]] негізін қалады. Әдістеме үшін тағы бір маңызды жаңалық ХХ ғасырдың басында бактериялық вирустардың, [[бактериофаг]]тың табылуы болды. Фагтар генетикалық материалды бір бактериялық жасушадан екіншісіне тасымалдай алады. Бактериялардың фагтармен ластануы бактериялық [[РНҚ]] құрамының өзгеруіне әкеледі. Егер фагтар болмаса, РНҚ-ның нуклеотидтік құрамы бактерияның ДНҚ-сына ұқсас болса, онда РНҚ инфекциядан кейін бактериофагтың ДНҚ-сына ұқсас болады. Осылайша, РНҚ құрылымы ДНҚ құрылымымен анықталатыны анықталды. Өз кезегінде жасушалардағы ақуыз синтезінің жылдамдығы РНҚ-ақуыз кешендерінің санына байланысты. Осылайша тұжырымдалды "[[молекулалық биологияның орталық догмасы]]:" ДНҚ ↔ РНҚ → ақуыз. Молекулалық биологияның одан әрі дамуы оның әдістемесінің дамуымен қатар жүрді, атап айтқанда ДНҚ [[нуклеотидтер тізбегі|нуклеотидтер тізбегі]] ([[Гилберт, Уолтер|У. Гилберт]] және [[Сенгер, Фредерик|Ф. Сенгер]], [[химия бойынша Нобель сыйлығы]] 1980 ж.) анықтау әдісін ойлап тапты, сонымен қатар гендердің құрылымы мен қызметін зерттеу саласындағы жаңа тұжырымдар ([[генетика тарихын]] қараңыз). ХХІ ғасырдың басында адамның бүкіл ДНҚ-ның бастапқы құрылымы және медицина, ауыл шаруашылығы және ғылыми зерттеулер үшін ең маңызды бірқатар басқа организмдер туралы мәліметтер алынды, бұл биологияда бірнеше жаңа бағыттардың пайда болуына әкелді: геномика, биоинформатика және т.б. Зерттеушілер молекулалық биологияға тән әдістерді қолданған кезде, олар әдетте генетика және биохимия әдістерімен біріктіріледі. Молекулалық биологияның көп бөлігі сандық сипатқа ие және жақында [[биоинформатика]] және есептеу биологиясы сияқты информатика әдістерін қолдану арқылы айтарлықтай жұмыс жасалды. == Қазақстанда молекулалық биологияның даму тарихы == Қазақстанда молекулалық биология саласындағы ғылыми зерттеулер XX ғасырдың 50-жылдарының аяғында Қазақстан Ғылым Академиясының Ботаника институтында басталды. Академик [[Мұрат Әбенұлы Айтхожин|М.Айтхожинның]] басшылығымен [[рибосома]]лардың құрылымы зерттеліп, соның нәтижесінде рибосомалар мен [[рибонуклеопротеид]]тердің (мысалы, вирустар) құрылымында айтарлықтай айырмашылықтар бар екені анықталды. Бұл жаңалық – жануарлар клеткасының [[цитоплазма]]сында [[информосома]] түрінде болатын [[ақпараттық РНҚ]] бар екенін көрсетті. Молекулалық биология саласындағы зерттеулер, әсіресе, Қазақстан Ғылым Академиясының молекулалық биология және биохимия институты ашылғаннан кейін (1983) дами түсті. Өсімдік клеткасындағы информосомалар, яғни, бос цитоплазмалық, [[полисомды]]-байланысқан және ядролы ақуыздардың (РНҚ-ны қоса) және төменгі молекулалы РНҚ-ның физика-химиялық қасиеттері зерттеліп, олардың өсімдік эмбриогенезі мен дамуы кезінде [[ақуыз биосинтезі]] мен [[биогенез]]ін реттеуге қатысатыны анықталды. Соның нәтижесінде функционалды белсенді әркелкі (гетерогалды) будан рибосомалары құрастырылды. Бұрын белгісіз болып келген өсімдік клеткаларындағы (қалыпты және стресс жағдайында) зат алмасу процесінің маңызды бөліктеріндегі ([[азот]]ты, [[көмірсу|көмір сулы,]] [[фенол]]ды) ферментті кешендердің реттелу механизмі ашылды. Бұл техникалық және астық дақылдарының бағалы шаруашылық белгілерін қалыптастыру бағытының ғылыми негізін салуға мүмкіндік берді. [[Азот]] алмасу кезіндегі маңызды ферменті – НАДФ-ГДГ-ны (никотинамидадениндинуклеотидфосфат-глютаматдегидрогенез) активациялаудың жаңа жолы анықталды. Қазақстан өсімдіктерінен жасалынған биологиялық активті заттардың биотехнологиясы жетілдірілді. Қазір республикада молекулалық биология саласы бойынша: геномды құрастыру, экспрессиясы және оның реттелуі, клетканың маңызды полимерлері белок пен нуклеин қышқылының құрылымы мен қызметі, өсімдіктердің гендік инженериясы, молекулалық [[иммунология]] мәселелері зерттелуде.<ref name="source 5">[[Қазақ энциклопедиясы]]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сыртқы сілтемелер == {{Commonscat|Molecular biology}} *[http://kaznu.kz/kz/1331/page Генетика және молекулалық биология кафедрасы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111013064944/http://kaznu.kz/kz/1331/page |date=2011-10-13 }} *[http://sci-lib.com/molecular-biology Молекулалық биология жаңалықтары] *[[Молекулалық генетика]] {{Сыртқы сілтемелер}} {{wikify}} [[Санат:Молекулалық биология]] qubnmq7oiin4wp2lu9nfsef8ag0ogk3 0 45628 3414745 3356472 2024-12-27T15:41:52Z Нұрақбай Нұрсая 164692 /* growthexperiments-addlink-summary-summary:3|0|0 */ 3414745 wikitext text/x-wiki [[Сурет:Emblem of Kazakhstan (1992-2014).svg|нобай|Тұлпарлар бейнеленген Қазақстанның елтаңбасы.]] '''Тұлпар''' — түркі мифологиясындағы аңызға айналған қанатты немесе аспандық тұлпар, грек Пегасы сияқты. Бұл мифтік жаратылыс Қазақстан мен Башқұртстанның мемлекеттік рәміздерінде айқын бейнеленген. Тұлпардың шығу тегі [[Орталық Азия]] халықтарының аңшылық дәстүрлерімен байланысты, олар жылқыларды қыран құстармен бірге пайдаланған. Уақыт өте келе, бұл екі жануар адам қиялында бірігіп, қанатты тұлпар — Тұлпар пайда болды. Тұлпардың қанаттары ұшу үшін емес, оның теңдессіз жылдамдығын бейнелеген. Бұл мифтік тұлпар әртүрлі мәдени рәміздерде мәңгілікке қалдырылған. Мысалы, Қазақстанның елтаңбасында екі алтын Тұлпар, киіз үйдің төбесі және көк фонда тұлпарлар шабатын аспанды бейнелейтін күн сәулелері бар. Тұлпар түркі тілді ұлттардың, соның ішінде түріктер, [[өзбектер]], [[қазақтар]] және қырғыздардың мәдени мұрасында терең орын алған. Түркі мифологиясындағы Аспан Тұлпары жылдамдықты, әсемдікті және терең мәдени маңыздылықты бейнелейді. == Мифологиялық шығу тегі == [[Сурет:Cult of Heavenly horse bronze horse ancient finial Bucephalus Ancient Akhal Teke.jpg|нобай|Тұрған жылқыны бейнелейтін салтанатты алтын жалатылған қола ұшы — сақ мәдениеті, Тұлпар символикасы]] Ежелгі наным-сенімдерге сәйкес, Аспан Тұлпары құдайлар жасаған қасиетті жаратылыс болған. Ол қанатты тұлпар болып саналған, бірақ жерге қонғанда қанаттары көрінбей, оны кәдімгі тұлпар ретінде көрсеткен. Аңыздарда Аспан Тұлпары көрікті Евразия далаларында өсіп, жергілікті биелермен будандасқан делінген. Туған ұрпақтар үлкен, әдемі құрылған, жылдамдығы мен төзімділігімен танымал болған. == Мәдени маңыздылығы == Жылқы қазақ халқының ауыз әдебиетінде ерекше орын алады. Тұлпар — қазақ фольклорының басты мотивтерінің бірі болып табылатын қанатты жылқы. Түріктердің санасында ғарыш мифтік жаратылыстармен қоныстанған, олардың бірі Тұлпар болған. Тұлпар — аспандық тұлпардың ұжымдық бейнесі. Құс сияқты, оның қанаттары болған және ол кез келген басқа жерге бір сәтте жетіп барған. Ежелгі көшпенділердің өнерінде, Алтай сақтарының металл әшекейлерінде, атақты Қарғалы диадемасында, Есік қорғанынан табылған Алтын адамның бас киімінде және скифтік ыдыстарда бейнеленген қанатты тұлпарлар қазір Қазақстан Республикасының елтаңбасының айрықша белгісі болып табылады. Ерекше артефакт, алтын жалатылған қоладан жасалған жұлдызша, сақ мәдениетін көрсетеді. Бұл артефакт Аспан Тұлпары Тұлпардың мәдени синкретизмін көрсететін нәзік ерекшеліктерін бейнелейді. Мифтік Тұлпар жылдамдық, әсемдік және мәдени тереңдік идеалдарын бейнелейді. Ол тек физикалық күшті ғана емес, сонымен қатар тарихты қалыптастырған адам қиялы мен мәдени мұрасының бай шеберлігін бейнелейді. Тұлпар жылдамдық, күш және өзінің дәстүрлеріне терең мәдени байланыс атрибуттарын бейнелейді. Бұл «аспандық» тұлпарлардың әсері тойланып, олардың тарих пен мәдениетке терең әсерін көрсетеді. [[Санат:Мифтік жылқылар]] [[Санат:Түркі мифологиясындағы мифтік дүниелер]] [[Санат:Татар мифологиясындағы мифтік дүниелер]] [[Санат:Башқұрт мифологиясындағы мифтік дүниелер]] [[Санат:Қырғыз мифологиясындағы мифтік дүниелер]] bma9vaur8h20vztl3h9t27gd9mqefrd 0 48877 3414781 3143400 2024-12-27T17:55:15Z Muzaffar Turgunov 120280 3414781 wikitext text/x-wiki [[Сурет:Bacteriophage structure.png|thumb| alt=A.| ''Бактериофагтар''.]] '''Бактериофагтар''' (бактерия және {{lang-el|phagos}} — жегілер), бактерия жалмаушылары — бактерияларды, т.б. [[микроорганизм]]дерді ыдырататын [[вирустар]]; бактериялар жасушасын зақымдайтын және олардың еруін тудыратын вирустар.<ref name="name">Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Биология / Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын - Павлодар: «ЭКО» ҒӨФ. 2007. - 1028 б. ISBN 9965-08-286-3</ref> Оларды [[алғаш]] рет 1898 жылы [[Орыстар|орыс]] ғалымы Н.Ф. [[Гамалея]] (1859 — 1949) байқаған, 1915 жылы ағылшын [[ғалым]]ы Ф. Туорт ашқан. Ал Бактериофагтар терминін ғылымға 1917 жылы алғаш рет [[Француздар|француз]] ғалымы Ф. д’Эрелль енгізген. Бактериофагтар тек тірі клеткада ғана тіршілік ете алады. Ол ұзындығы 60 — 100 [[нм]] болатын бас бөлігінен және 100—200 нм таяқша тәрізді құйрықшадан тұрады. Бас бөлігінде бір немесе екі ДНҚ жіпшелері, 3%-тей белок, т.б. заттар болады. Құйрықша жиырылу қабілеті бар спираль тәрізді қаппен оралған ақуызды біліктен тұрады, оның шетіндегі базалды (негізгі) пластинкадан таралған өте жіңішке жіпшелер көмегімен Бактериофагтар басқа денеге беки алады. Бактериофагтар көптеген бактериялардан, соның ішінде патоген (ауру қоздырғыш), сапрофит (өлекселермен қоректенетіндер) топтарынан, сәулелі саңырауқұлақтардан, көк-жасыл балдырлардан табылған. Ол [[адам]] мен жануарлардың ішек-қарындарында, өсімдіктерде, топырақта, табиғи және ақаба суларда, көңде, т.б. ортада кездеседі. Бактериофагтар топырақтағы микроорганизмдерге зиянды әсер етіп, ондағы пайдалы процестердің (аммонилану, нитрлену, [[атмосфера]] [[азот]]ын тұту) қалыпты жүруіне кесірін тигізеді. Сондай-ақ, Бактериофагтар [[азотобактер]]дің [[азот]] тұтушы қабілетін, патоген бактериялардың улылық және антигендік қасиеттерін өзгерте алады. Ал кейбір Бактериофагтар микробтарды жүйелеу саласында, микробиол. синтездеуде ([[Антибиотик|антибиотиктер]]<nowiki/>ді, амин қышқылдарын, сүт өнімдерін, бактериялық тыңайтқыштарды даярлауда, т.б.), сонымен қатар адамдар мен жануарларда кездесетін бірқатар жұқпалы ([[оба]], іріңдеткіш стафилакоктар, [[тырысқақ]], іш сүзегі және [[анаэроб инфекциялары]]) [[ауру]]ларды қоздыратын бактериялардан алдын-ала сақтандыру және емдеу мақсатында қолданылады. [[Генетика]] мен молекулялық биологияның теориялық мәселелерін анықтап, шешуде Бактериофагтардың маңызы зор.<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы|Қазақ энциклопедиясы»]] Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, II том;</ref> == Тағы қараңыз == * [[Цианофагтар]] == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сыртқы сілтемелер == {{Сыртқы сілтемелер}} {{wikify}} [[Санат:Бактериофагтар]] {{Biosci-stub}} ote0k2tsd5ted6efj2kw4hpr3a1xnly 0 49665 3414832 3397456 2024-12-27T20:01:11Z 1nter pares 146705 3414832 wikitext text/x-wiki {{Мемлекет |Қазақша атауы = Палестина |Шынайы атауы = {{lang-ar|دولة فلسطين}}<br><small>(Да́улят Филасты́н)</small> |Септік = Палестина мемлекеті |Елтаңба = Coat of arms of Palestine.svg |Байрақ =Flag of Palestine.svg |Ұраны = |Әнұранның аты = Фидаи |Аудио = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = |CoordScale = |Картада = State_of_Palestine_(orthographic_projection).svg |карта тақырыбы = Палестина өзіндікі етіп мойындаған аумақ (жасыл) [[Израиль]] өзіндікі етіп мойындаған аумақ (ашық жасыл) |Картада2 = |Үкімет түрі = [[Унитарлы мемлекет|Унитарлы]] [[Аралас республика|семи-президенттік]] [[республика]] |Құрылды = |Тәуелсіздік күні = [[1988 жыл]], [[15 қараша]] |Тәуелсіздігін алды = [[Израиль]] |Тілі = [[Араб тілі|арабша]] <!-- |Тілдері = --> |Мемлекеттік діні = [[Ислам]] дінінің [[суннизм|сүнниттік бағыты]] |Астанасы =[[Иерусалим]] (толық мойындалмаған астанасы)<br>[[Рамалла]] (әкімшілік орталығы) |Ірі қалалары = <!-- |Ірі қаласы = --> |Басшы қызметі =Президент <br> Премьер-министр<br> Парламент спикері |Басшылары =Махмуд Аббас <br> Мухаммед Штайе<br> Абдель Азиз Дуэйк |Жер аумағы = |Жер аумағы бойынша орны = |Судың үлесі = |Этнохороним = |Жұрты = |Халық саны бойынша орны = |Сарап жылы = |Санақ бойынша халық саны = |Санақ жылы = |Халық тығыздығы = |Тығыздық бойынша орны = |ЖІӨ = |ЖІӨ сараптаған жылы = |ЖІӨ бойынша орны = |Жан басына шаққандағы ЖІӨ = |Жан басына шаққандағы ЖІӨ бойынша орны = |ЖІӨ (АҚТ) = |ЖІӨ (АҚТ) сараптаған жылы = |ЖІӨ (АҚТ) орны = |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (АҚТ) = |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (АҚТ) орны = |ЖІӨ (номинал) = |ЖІӨ (номинал) сараптаған жылы = |ЖІӨ (номинал) бойынша орны = |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (номинал) = |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (номинал) орны = |АДИ = |АДИ жылдық есебі = |АДИ бойынша орны = |АДИ деңгейі = |Әуе компаниясы = |Валютасы =[[Мысыр фунты]] ([[ISO 4217|EGP]])<br>[[Жаңа Израиль шекелі]] (₪)<br>[[Иордания динары]] (JOD) |Интернет үйшігі = <!-- |Интернет үйшіктері = --> |ISO = |Телефон коды = 970 |Уақыт белдеуі = +2 <!-- |Уақыт белдеулері = --> |Түсініктемелер = <!-- |Тусыз және елтаңбасыз =* --> <!-- |Әнұрансыз =* --> |Статусы=[[Мойындалмаған және жартылай мойындалған мемлекеттер|жартылай мойындалған мемлекет]], БҰҰ бақылаушы мемлекеті, 138 БҰҰ мүшелерімен мойындалған}} '''Палестина мемлекеті''' ({{Lang-ar|دولة فلسطين‎}}) — Батыс Азияда орналасқан ''[[де-юре]]'' [[Егемендік|егемен мемлекет]]. Ресми түрде [[Палестинаны Азат Ету Ұйымы]]мен басқарылғанымен, Палестина жері дәл қазір 1967 жылғы [[Алты күндік соғыс]]тан бері де-факто [[Израиль]]мен басып алынған. Жер аумағы 6,2 мың км². Халқы саны - 5 619 428 (2023). Ресми тілі – [[араб тілі]]. Діні – [[Сунниттер|сунниттік]] [[ислам]] және [[Яһудилік|иудаизм]]. Палестина астанасы етіп [[Иерусалим]] қаласын мойындағанымен, бұл қала [[Израиль]] басқарылуында. Палестина мемлекетінің егемендігін 193 [[Біріккен Ұлттар Ұйымы|БҰҰ]] мүшелері ішінен 146-і мойындайды; 2012 жылдан бері ол БҰҰ бақылаушы мемлекеті болып келеді. Палестина — [[Араб мемлекеттері Лигасы|Араб Лигасының]], [[Ислам ынтымақтастық ұйымы]]ның, [[G77]]-нің, [[Халықаралық Олимпиада комитеті]]нің, [[ЮНЕСКО]]-ның және [[ЮНКТАД]]-тың мүшесі. == Палестина мемлекетінің тарихы == 1947 жылы [[Біріккен Ұлттар Ұйымы]] шешімімен Палестина даулы аумағының екі мемлекетке ([[еврейлер|еврей]] және [[арабтар|араб]]) бөлінуі жоспары қабылданды. Бұл жоспарды еврей басшылығы қабылдады, бірақ араб басшылары қабылдамады, және Ұлыбритания бұл жоспарды жүзеге асырудан бас тартты. Ұлыбританияның түпкілікті кетуі қарсаңында [[Давид Бен-Гурион]] басқаруындағы [[Еврей агенттігі]] [[Біріккен Ұлттар Ұйымы|БҰҰ]]-ның ұсынған жоспарына сәйкес [[Израиль|Израиль мемлекетінің]] құрылғанын жариялады. [[Араб Жоғарғы Комитеті]] өз мемлекетін жарияламады және оның орнына [[Трансиордания әмірлігі]], [[Мысыр]] және сол кездегі [[Араб лигасы]]ның басқа мүшелерімен бірге [[1948 жылғы Араб-Израиль соғысына]] әкеліп соқтырған әскери әрекеттерді бастады. Соғыс кезінде Израиль БҰҰ жоспары бойынша араб мемлекетінің құрамына кіретін аумақтарын басып алды. Мысыр [[Газа секторы]]н, ал Трансиордания кейінірек Батыс жағалауды аннексиялады. Мысыр бастапқыда Бүкіл Палестина үкіметін құруды қолдады, бірақ 1959 жылы оны таратты. Трансиордания оны ешқашан мойындамады және оның орнына [[Иордания]]ны құру үшін Батыс жағалауды өз территориясымен біріктіруді ұйғарды. Аннексия 1950 жылы ратификацияланды, бірақ халықаралық қауымдастық оны қабылдамады. 1967 жылы Израиль Мысырға, Иорданияға және [[Сирия]]ға қарсы соғысқан [[алты күндік соғыс]] Израильдің басқа аумақтардан басқа Батыс жағалау мен Газа секторын басып алуымен аяқталды. 1964 жылы Батыс жағалауды Иордания басқарған кезде, Израильге қарсы тұру мақсатымен сол жерде [[Палестинаны Азат Ету Ұйымы]] құрылды. Палестина ұлттық хартиясы Палестинаның шекарасын мандаттың қалған бүкіл аумағы, соның ішінде Израильдің өзін де анықтайды. Алты күндік соғыстан кейін ПАЕҰ Иорданияға көшті, бірақ кейінірек 1971 жылы [[Ливан]]ға көшті. 1974 жылдың қазан айында өткен Араб Лигасының саммиті ПАЕҰ-ны «Палестина халқының жалғыз заңды өкілі» ретінде белгіледі және «олардың тәуелсіз төтенше жағдай орнату құқығын» растады. 1974 жылы қарашада [[БҰҰ Бас Ассамблеясы]]ның оларға «мемлекеттік емес ұйым» ретінде бақылаушы мәртебесін берді. 1988 жылғы Тәуелсіздік Декларациясынан кейін БҰҰ Бас Ассамблеясы бұл мәлімдемені ресми түрде мойындады және БҰҰ-да «Палестинаны азат ету ұйымының» орнына «Палестина» атауын қолдану туралы шешім қабылдады. Осы шешімге қарамастан, Палестина ұйымы Палестина мемлекетінің үкіметі ретінде БҰҰ-ға қатыспады. 1979 жылы Кэмп-Дэвид келісімі бойынша Мысыр Газа секторындағы өзіндікі қылып мойындаған жерін де-юре түрде қайтарды. 1988 жылдың шілдесінде Иордания Батыс Шерияға өзінің мойындаған жерін (Харам әл-Шарифке (Ғибадатхана тауы) қамқоршылықты қоспағанда) Палестиналық ұйымға қайтарып берді. 1988 жылы қарашада Палестиналық ұйымның заң шығарушы органы қуғында жүргенде «Палестина мемлекетінің» құрылғанын жариялады. Келесі айда оны көптеген мемлекеттер, соның ішінде Мысыр мен Иордания тез мойындады. Палестинаның Тәуелсіздік Декларациясында Палестина мемлекеті «Палестина аумағында» құрылған деп сипатталған, әрі қарай нақты айтылмаған. Осыған байланысты Палестина мемлекетін мойындаған кейбір елдер мойындау туралы мәлімдемелерінде «1967 жылғы шекараларға» сілтеме жасайды, осылайша оның территориясы Израильді емес, басып алынған Палестина территориясын ғана мойындайды. Палестина мемлекеті ұсынған БҰҰ-ға мүшелік өтініші де оның «1967 жылғы шекараларға» негізделгенін көрсетті. Осло келісімдері бойынша келіссөздер кезінде Палестиналық ұйым Израильдің өмір сүру құқығын мойындады, ал [[Израиль]] Палестина ұйымының Палестина халқының өкілі деп таныды. 1988 жылғы Палестинаның Тәуелсіздік Декларациясында [[Біріккен Ұлттар Ұйымының Қауіпсіздік Кеңесі|БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің]] кейінірек «Тарихи ымыра» деп аталып кеткен 242 резолюциясы негізінде көпжақты келіссөздер жүргізуге ПАЕҰ шақыруы кірді, бұл екі мемлекетті шешімді қабылдауды білдіреді және бұдан былай Израиль мемлекетінің заңдылығына күмән келтірмейді. Израиль Иорданиядан Батыс жағалауды және Мысырдан Газа секторын басып алғаннан кейін сол жерде Израиль елді мекендерін құруға кірісті. Бұл аумақтар бұрын араб халқының басқаруында еді. 1993 жылы Осло келісімдерінде Израиль Палестиналық ұйымның келіссөздер тобын «Палестина халқының өкілі» ретінде мойындады, оның орнына Палестиналық ұйым Израильдің бейбітшілікте өмір сүру құқығын мойындады. Нәтижесінде, 1994 жылы Палестиналық ұйым Батыс жағалау мен Газа секторының бөліктерінде кейбір үкіметтік функцияларды жүзеге асыратын [[Палестина ұлттық әкімшілігі]]н аумақтық әкімшілігін құрды. 2007 жылы Хамас Газа секторын басып алуы палестиналықтарды саяси және аумақтық тұрғыдан екіге бөлді, [[Маһмуд Аббас]]тың [[ФАТХ]] тобы негізінен Батыс жағалауды басқаруды бастады және халықаралық деңгейде ресми түрде Газа секторы Палестинаның территориясы болып танылды. 2011 жылдың сәуірінде палестиналық тараптар татуласу келісіміне қол қойды, бірақ оны жүзеге асыру 2014 жылдың 2 маусымында бірлік үкіметі құрылғанға дейін тоқтап қалды. Осло келісімдерінде қарастырылғандай, Израиль Палестиналық ұйымға Палестина территорияларында уақытша әкімшілік институттар құруға рұқсат берді, олар [[Палестина ұлттық әкімшілігі]] түрінде келді. Оған В аймағында азаматтық бақылау, А аймағында азаматтық және қауіпсіздік бақылауы берілсе, С аймағында қатысусыз қалды. 2005 жылы Израильдің біржақты қарудан шығу жоспарын жүзеге асырғаннан кейін, ПҰӘ оның шекаралары, әуе кеңістігі және аумақтық суларын қоспағанда, Газа секторын толық басқаруға алды. 2006 жылы Палестина аралық қақтығыстан кейін Хамас Газа секторын басқаруын бастады, ал Фатх Батыс жағалауды басып алды. 2007 жылдан бастап Газа секторын Хамас, ал Батыс жағалауды ФАТХ басқарып жатыр. == Географиясы == Палестина жерлері [[Жерорта теңізі]]нің шығыс жағалауын алып жатыр. Жері таулы, үстіртті. Климаты ыстық. Жазы құрғақ, қысы жылы, жаңбырлы. Шөлден ыстық, құрғақ хамсин желі соғады. Орташа температурасы жазда 27 – 30°С, қаңтарда 7 – 12°С. Жауын-шашынның жылдық мөлшемі 500 мм. Оңтүстігіне қарай кесіп өтетін [[Иордан|Иордан өзені]] [[Өлі теңіз]]ге құяды. Табиғаты өте жұтаң. Кішірек ағаштар мен бұталар ғана өседі. == Халықаралық мойындалуы == [[Сурет:Palestine recognition only.svg|thumb|left|300px|Палестинаның мойындалуы]] Палестина мемлекетін БҰҰ-ның 193 мүшесінің 146-і мойындады және 2012 жылдан бастап Біріккен Ұлттар Ұйымында мүше емес, бақылаушы мемлекет мәртебесіне ие болды. [[Қазақстан|Қазақстан Республикасы]] Палестина мемлекетін 1992 жыл 6 сәуірден бері мойындайды және екі мемлекет арасында дипломатиялық қатынастар бар.<ref>https://egemen.kz/article/172375-qazaqstan-palestina-arasyndaghy-yntymaqtastyq-qarqyndy-damyp-keledi</ref> {{clear}} == Тағы қараңыз == * [[Ұлыбритания мандатындағы Палестина]] == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} {{Жерорта теңізімен шектесетін елдер}} {{Араб мемлекеттері Лигасы}} {{Мойындалмаған және жартылай мойындалған мемлекеттер}} [[Санат:Жартылай мойындалған мемлекеттер]] [[Санат:Палестина]] {{stub}} h35luiagqj1g42jn8fdkdpmqpwvc0e4 0 50358 3414774 3057207 2024-12-27T17:32:53Z Muzaffar Turgunov 120280 3414774 wikitext text/x-wiki {{Химиялық зат|аты=Нуклеотидтер|ChEBI=36976|ортаққор=Nucleotides}} '''Нуклеотидтер''' – [[нуклеин қышқылдары]]н құрайтын негізгі құрылымдық бірлік. Нуклеотидтер бір-бірімен ковалентті байланыс арқылы байланысқан 3 түрлі химиялық бөліктен тұрады: # [[Көміртегі|көміртектің]] бес атомы бар қант ([[ДНҚ]] молекуласында [[дезоксирибоза]], ал [[Рибонуклеин қышқылы|РНҚ]]-да – [[рибоза]]); # қанттың 1-көміртек атомымен ковалентті байланысқан пуриндік немесе пиримидиндік азоттық негізі. Бұл екі бөлік бірігіп [[нуклеозид]] деп аталатын құрылым түзеді. ДНҚ молекуласының құрамына пуринді негіздер – аденин (А), гуанин (Г) және пиримидинді негіздер – цитозин (Ц), тимин (Т) кіреді. РНҚ-ны да осы негіздер құрайды, тек тиминнің орнына мұнда урацил (У) болады (Т урацилден метилдік топ [–СН3] арқылы ажыратылады). # Нуклеотидтердің 3-бөлігін фосфатты топтар ([[фосфор қышқылы]]ның бір немесе бірнеше қалдығы) құрайды. [[Фосфат]]ты топтар бір қанттың 5-көміртегі атомымен келесі қанттың 3-көміртегі атомы арасында фосфодиэфирлік байланыстар құру арқылы полимерлі тізбек түзеді. Нуклеотидтерді кейде нуклеозид-5-монофосфат деп атайды. Мыс., аденин негізді нуклеотидті аденозин-5-монофосфат, [[гуанин]] негізді нуклеотидті гуанозин-5-монофосфат, т.с.с. Н. түссіз кристалл, суда жақсы ериді, органик. еріткіштерде ерімейді, металдармен, негіздермен тұз түзеді. Нуклеотидтер жоғары энергиялы қосылыстар болғандықтан организмдегі энергия алмасу мен жинаудағы маңызы зор. === Қызметі=== Нуклеин қышқылдарының екі түрі бар: [[ДНҚ|дезоксирибонуклеин қышқылы]] (ДНҚ), [[рибонуклеин қышқылы]] (РНҚ). ДНҚ өзінің репликациясын (екі еселенуін) қамтамасыз ете алады. ДНҚ ақпараттық РНҚ (аРНҚ) синтезделуін қамтамасыз етеді және аРНҚ арқылы нәруыз синтезін бақылайды. [[Сурет:Nucleotides.RU.1.svg|thumb|450 px| Нуклеотидтер құрылысы]] Нуклеотидтер - [[ДНҚ]] мен [[Рибонуклеин қышқылы|РНҚ]]-ның құрам бөліктері. ДНҚ молекуласындагы әрбір нуклеотид үш компоненттен тұрады: тимин, аденин, [[гуанин]], және [[цитозин]], азот қосылыстары, 5 мүшелі көміртекті көмірсулар, дезоксирибоза және фосфор қышқылының қалдығы. РНҚ, да көмірсулардан рибоза бар, ап азот қосылысынан тимин урацилмен алмасқан.<ref>Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Биология / Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын - Павлодар: «ЭКО» ҒӨФ. 2007. - 1028 б. ISBN 9965-08-286-3</ref> == Тарихы == 1955 жылы Сеймур Бензер ДНҚ құрылымындағы өздігінен немесе индукцияланған [[Мутация|мутацияға]] ұшырауы мүмкін ең кішкентай элементті белгілеу үшін '''мутон''' терминін және [[Генетикалық рекомбинация|рекомбинацияның]] ең кіші бірлігін белгілеу үшін — '''рекон''' терминін енгізді. Қазір мутацияның ең кіші бірлігі бір нуклеотид (немесе нуклеотид ішіндегі бір азотты негіз) болып табылатыны және көрші нуклеотидтер арасында рекомбинация мүмкін болатыны дәлелденді, сондықтан бұл терминдер енді қолданылмайды және тек тарихи мағынаға ие. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Нуклеин қышқылдары}} {{Генетика}} [[Санат:Нуклеотидтер]] me3wl5tthag11mfxrp803utyitn21rn 0 51154 3414711 3414374 2024-12-27T14:33:41Z Nurtenge 93712 3414711 wikitext text/x-wiki {{Мемлекет |Қазақша атауы = Ливия мемлекеті |Шынайы атауы = {{lang-ar|دولة ليبيا}} |Атау септігі = Ливия |Елтаңба = The emblem on the passport of Libya.svg |Байрақ = Flag of Libya.svg |Ұраны = |Әнұранның аты = Ливия, Ливия, Ливия |Аудио = |Картада = Location Libya AU Africa.svg |карта тақырыбы = |Картада2 = |lat_dir = N|lat_deg = 48|lat_min = 57|lat_sec = 0 |lon_dir = E|lon_deg = 66|lon_min = 14|lon_sec = 0 |region = LY |CoordScale = 10000000 |Тілдері = [[Араб тілі]] |Мемлекеттік діні = [[Ислам]] |Үкімет түрі = [[Парламенттік республика]] |Құрылды = |Тәуелсіздік күні = [[24 желтоқсан]] [[1951 жыл]] |Тәуелсіздігін алды = [[Ұлыбритания]] және [[Франция]]дан |Астанасы = [[Триполи]] |Ірі қалалары = Триполи, [[Бенгази]], [[Мисурата]] |Басшы қызметі = [[Ливия елбасылар тізімі|Өкілдер палатасының<br />төрағасы]]<br />[[Ливия премьер-министрлер тізімі|Премьер-министрі]] |Басшылары = [[Фаиз Сарадж]]<br />[[Фаиз Сарадж]] |Жер аумағы бойынша орны = 16-шы |Жер аумағы = 1 759 541 |Судың үлесі = |Этнохороним = ливиялықтар |Халық саны бойынша орны = 108-ші |Жұрты = {{Өсім}} 6 653 210<ref>{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ly.html|title=The World Factbook — Central Intelligence Agency|website=www.cia.gov}}</ref> |Сарап жылы = 2016 |Санақ бойынша халық саны = 7 200 000 |Санақ жылы = 2018 |Халық тығыздығы = 3,74 |Тығыздық бойынша орны = 218-ші |ЖІӨ (АҚТ) = 79,595 млрд.<ref name="imf2">{{cite web |url=https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2018/02/weodata/weorept.aspx?pr.x=58&pr.y=9&sy=2018&ey=2023&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=672&s=NGDPD%2CPPPGDP%2CNGDPDPC%2CPPPPC&grp=0&a=|title=IMF Database |publisher=IMF |df=dmy-all }}</ref> |ЖІӨ (АҚТ) сараптаған жылы = 2019 |ЖІӨ (АҚТ) орны = |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (АҚТ) = 12,100<ref name="imf2" /> |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (АҚТ) орны = |ЖІӨ (номинал) = 51,330 млрд.<ref name="imf2" /> |ЖІӨ (номинал) сараптаған жылы = 2019 |ЖІӨ (номинал)бойынша орны = 98-ші |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (номинал) = 7,803<ref name="imf2" /> |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (номинал) орны = |АДИ = {{құлдырау}} 0,716<ref name="HDI">{{cite web |url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/2016_human_development_report.pdf |title=2017 Human Development Report |date=27 March 2017 |accessdate=21 July 2018 |publisher=United Nations Development Programme |df=dmy-all }}</ref> |АДИ жылдық есебі = 2015 |АДИ бойынша орны = 108-ші |АДИ деңгейі = <font color="#009900">Жоғары</font> |Әуе компаниясы = |Валютасы = [[Ливия динары]]<br />([[ISO 4217|LYD, код 434]]) |Интернет үйшігі = [[.ly]] |ISO = |Телефон коды = 218 |Уақыт белдеулері = |Түсініктемелер = }} [[Сурет:Ali Zeidan at US State Department 2013.png|thumb|right|200px|Ливия Премьер-Министрі Али Зейдан]] '''Ливия''' ({{lang-ar|ليبيا}}), ресми атауы '''Ливия мемлекеті''' ({{lang-ar|دولة ليبيا}}) — [[Солтүстік Африка]]дағы мемлекет. Жер аумағы 1,76 млн. км². Халқы 5,4 млн. адам. Негiзгi халқы – [[арабтар]] мен [[берберлер]] (97%), сонымен қатар [[гректер]], [[түрiктер]], [[италиялықтар]], [[үндiлер]], т.б. да мекендейдi. Астанасы – [[Триполи]] қаласы. Дiнi – [[ислам]]ның сүннит бағыты. [[Мемлекеттік тiл]]i – араб тiлi. Iрi қалалары мен порттары: [[Тобрук]], [[Триполи]], [[Бенгази]], [[Марса аль-Бурейка]]. Конституциясы бойынша жоғары атқарушы орган қызметiн Жоғарғы Халықтық комитет атқарады. Жоғарғы заң шығарушы органы – жалпыға бiрдей Халықтық Конгресс. Ұлттық мейрамы – 1 қыркүйек (1969) – Төңкерiс күнi. 1955 жылдан [[БҰҰ|БҰҰ-ға]] мүше. Ақша бiрлiгi – [[ливиялық динар]]. Ливияның жер бедерi, негiзiнен, үстiрттi келген құмды тасты жазық. Шығысында Ливия шөлi жатыр. Климаты [[тропиктiк]]. Солтүстігіне [[субтропиктiк]] климат тән. Жерорта теңізі жағалауының жазы ыстық, қысы жұмсақ. Қаңтардың орташа температурасы 11 – 18°С, шiлдеде 27 – 35°С. Жылдық жауын-шашын мөлшері 100 мм. Кейбiр аудандарында бiрнеше жыл қатарынан жаңбыр жаумайды. Біздің заманымыздан бұрынғы 8 – 7-ғасырларда қазiргi Ливияның батысында финикиялық қала-мемлекеттер, ал шығысында грек колониялары (Кирена) пайда болды. Біздің заманымыздан бұрынғы 5-ғасырда Ливияны [[Карфаген]], кейiннен римдiктер жаулап алды. 533 ж. [[Византия]] империясының құрамына ендi. 643 ж. Араб халифатына қосылды. Ливия XVI-XIX ғасырларда [[Осман империясы]]ның құрамында болды. 1911 – 12 ж. [[Италия-түрiк соғысы]]ның нәтижесiнде Ливия Италия билiгiне өттi. 1934 ж. Ливия ресми түрде Италияның отары болып жарияланды. 2-дүниежүзілік соғыс кезiнде Ливиядағы немiс, италия әскерлерiнің жеңiлiсiнен кейiн (1943) елдi француз, ағылшын әскерлерi басып алды. 1949 ж. қарашада БҰҰ-ның Бас Ассамблеясы Ливияға тәуелсiздiк беру туралы шешiм қабылдады. 1950 ж. Ұлттық Құрылтай жиналысы Ливия Конституциясын бекiттi. 1951 ж. 24 желтоқсанда Ливия Бiрiккен Тәуелсiз Корольдiгi жарияланды. 1969 ж. 1-қыркүйекте Ливияда Муаммар Каддафи бастаған әскери төңкерiс болды. Төңкерiсшiлер елдi Ливия Араб Республикасы деп жариялады. 1977 жылдың 3 наурызынан бастап мемлекет Ливия Араб Социалистiк Халықтық Жамаһириясы болып аталады. Қазақстан мен Ливия арасында 1992 ж. дипломатиялық қатынас орнады. Ливия экономикасының негiзiн мұнай өнеркәсiбi құрайды. Мұнай өндiрудің көлемi жөнiнен Ливия Африкада 6-орынды иеленедi. Ауыл шаруашылығы төменгi дәрежеде дамыған. Дәндi дақылдар, құрма ағаштары өсiрiледi. Мұнай және мұнай өнiмдерiн экспорттап, азық-түлiк пен өнеркәсiп тауарларын шеттен әкеледі.<ref>[[Балалар Энциклопедиясы]], 6 том.</ref> == Сөз төркіні == Біздің дәуірімізге дейінгі II мыңжылдықта. e. қазіргі Ливия аумағында және оның батысында әртүрлі бербер тайпалары қоныстанған. Кейінірек Киренаикада тайпалардың бірінде саяси одақ Либу құрылды (Ребу нұсқасы), содан кейін бұл жер де, гректерге белгілі бүкіл Африка да кейінірек «Ливия» атауын алды, керісінше ішкі терра инкогнита, ол Геродот заманынан бастап «Эфиопия» деп аталды. Алайда, ХХ ғасырдың басына дейін. Ливия топонимі белгілі бір аумақта қолданылмаған. Ол 1911 жылы ғана Солтүстік Африкадағы итальяндық колонияның атауы (итальяндық: Libia italiana) ретінде қайта енгізілді. Ливия 1951 жылы тәуелсіздік алды. == Ливия басшылары == * Идрис I (24.12.1951 - 01.09.1969) * [[Муаммар Каддафи]] (01.09.1969 - 20.10.2011) * ''Мустафа Мухаммад Абд-аль-Жалиль (05.03.2011- 08.08.2012)'' * ''Мохаммед Али Салим (08.08.2012 - 09.08.2012)'' * Мухаммед аль-Макриф (09.08.2012 - 28.05.2013) * ''Juma Ahmad Atigha (28.05.2013 - қазіргі күн)'' == Тағы қараңыз == * [[Француз мандатындағы Ливан мен Сирия]] * [[Италияндық Ливия]] == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{wikify}} {{Навигациялық блок |тақырып = Ливия |тақырып_стиль = background:{{түс|{{PAGENAME}}}}; |state = collapsed |Африка елдері |Солтүстік Африка елдері мен аймақтары |Жерорта теңізімен шектесетін елдер |Араб мемлекеттері Лигасы |Африка одағы |Ислам ынтымақтастық ұйымы }} [[Санат:Ливия|*]] q12rky595j8kah4gz7fk2lm1e6x42rv 3414712 3414711 2024-12-27T14:37:07Z Nurtenge 93712 3414712 wikitext text/x-wiki {{Мемлекет |Қазақша атауы = Ливия мемлекеті |Шынайы атауы = {{lang-ar|دولة ليبيا}} |Атау септігі = Ливия |Елтаңба = The emblem on the passport of Libya.svg |Байрақ = Flag of Libya.svg |Ұраны = |Әнұранның аты = Ливия, Ливия, Ливия |Аудио = |Картада = Location Libya AU Africa.svg |карта тақырыбы = |Картада2 = |lat_dir = N|lat_deg = 48|lat_min = 57|lat_sec = 0 |lon_dir = E|lon_deg = 66|lon_min = 14|lon_sec = 0 |region = LY |CoordScale = 10000000 |Тілдері = [[Араб тілі]] |Мемлекеттік діні = [[Ислам]] |Үкімет түрі = [[Парламенттік республика]] |Құрылды = |Тәуелсіздік күні = [[24 желтоқсан]] [[1951 жыл]] |Тәуелсіздігін алды = [[Ұлыбритания]] және [[Франция]]дан |Астанасы = [[Триполи]] |Ірі қалалары = Триполи, [[Бенгази]], [[Мисурата]] |Басшы қызметі = [[Ливия елбасылар тізімі|Өкілдер палатасының<br />төрағасы]]<br />[[Ливия премьер-министрлер тізімі|Премьер-министрі]] |Басшылары = [[Фаиз Сарадж]]<br />[[Фаиз Сарадж]] |Жер аумағы бойынша орны = 16-шы |Жер аумағы = 1 759 541 |Судың үлесі = |Этнохороним = ливиялықтар |Халық саны бойынша орны = 108-ші |Жұрты = {{Өсім}} 6 653 210<ref>{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ly.html|title=The World Factbook — Central Intelligence Agency|website=www.cia.gov}}</ref> |Сарап жылы = 2016 |Санақ бойынша халық саны = 7 200 000 |Санақ жылы = 2018 |Халық тығыздығы = 3,74 |Тығыздық бойынша орны = 218-ші |ЖІӨ (АҚТ) = 79,595 млрд.<ref name="imf2">{{cite web |url=https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2018/02/weodata/weorept.aspx?pr.x=58&pr.y=9&sy=2018&ey=2023&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=672&s=NGDPD%2CPPPGDP%2CNGDPDPC%2CPPPPC&grp=0&a=|title=IMF Database |publisher=IMF |df=dmy-all }}</ref> |ЖІӨ (АҚТ) сараптаған жылы = 2019 |ЖІӨ (АҚТ) орны = |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (АҚТ) = 12,100<ref name="imf2" /> |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (АҚТ) орны = |ЖІӨ (номинал) = 51,330 млрд.<ref name="imf2" /> |ЖІӨ (номинал) сараптаған жылы = 2019 |ЖІӨ (номинал)бойынша орны = 98-ші |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (номинал) = 7,803<ref name="imf2" /> |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (номинал) орны = |АДИ = {{құлдырау}} 0,716<ref name="HDI">{{cite web |url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/2016_human_development_report.pdf |title=2017 Human Development Report |date=27 March 2017 |accessdate=21 July 2018 |publisher=United Nations Development Programme |df=dmy-all }}</ref> |АДИ жылдық есебі = 2015 |АДИ бойынша орны = 108-ші |АДИ деңгейі = <font color="#009900">Жоғары</font> |Әуе компаниясы = |Валютасы = [[Ливия динары]]<br />([[ISO 4217|LYD, код 434]]) |Интернет үйшігі = [[.ly]] |ISO = |Телефон коды = 218 |Уақыт белдеулері = |Түсініктемелер = }} [[Сурет:Ali Zeidan at US State Department 2013.png|thumb|right|200px|Ливия Премьер-Министрі Али Зейдан]] '''Ливия''' ({{lang-ar|ليبيا}}), ресми атауы '''Ливия мемлекеті''' ({{lang-ar|دولة ليبيا}}) — [[Солтүстік Африка]]дағы мемлекет. Жер аумағы 1,76 млн. км². Халқы 5,4 млн. адам. Негiзгi халқы – [[арабтар]] мен [[берберлер]] (97%), сонымен қатар [[гректер]], [[түрiктер]], [[италиялықтар]], [[үндiлер]], т.б. да мекендейдi. Астанасы – [[Триполи]] қаласы. Дiнi – [[ислам]]ның сүннит бағыты. [[Мемлекеттік тiл]]i – араб тiлi. Iрi қалалары мен порттары: [[Тобрук]], [[Триполи]], [[Бенгази]], [[Марса аль-Бурейка]]. Конституциясы бойынша жоғары атқарушы орган қызметiн Жоғарғы Халықтық комитет атқарады. Жоғарғы заң шығарушы органы – жалпыға бiрдей Халықтық Конгресс. Ұлттық мейрамы – 1 қыркүйек (1969) – Төңкерiс күнi. 1955 жылдан [[Біріккен Ұлттар Ұйымы]]на мүше. Ақша бiрлiгi – [[ливиялық динар]]. Ливияның жер бедерi, негiзiнен, үстiрттi келген құмды тасты жазық. Шығысында Ливия шөлi жатыр. Климаты [[тропиктiк]]. Солтүстігіне [[субтропиктiк]] климат тән. Жерорта теңізі жағалауының жазы ыстық, қысы жұмсақ. Қаңтардың орташа температурасы 11 – 18°С, шiлдеде 27 – 35°С. Жылдық жауын-шашын мөлшері 100 мм. Кейбiр аудандарында бiрнеше жыл қатарынан жаңбыр жаумайды. Біздің заманымыздан бұрынғы 8 – 7-ғасырларда қазiргi Ливияның батысында финикиялық қала-мемлекеттер, ал шығысында грек колониялары пайда болды. Біздің заманымыздан бұрынғы 5-ғасырда Ливияны [[Карфаген]], кейiннен римдiктер жаулап алды. 533 ж. [[Шығыс Рим империясы|Византия]] империясының құрамына ендi. 643 ж. Араб халифатына қосылды. Ливия XVI-XIX ғасырларда [[Осман империясы]]ның құрамында болды. 1911 – 12 ж. [[Италия-түрiк соғысы]]ның нәтижесiнде Ливия Италия билiгiне өттi. 1934 ж. Ливия ресми түрде Италияның отары болып жарияланды. 2-дүниежүзілік соғыс кезiнде Ливиядағы немiс, италия әскерлерiнің жеңiлiсiнен кейiн (1943) елдi француз, ағылшын әскерлерi басып алды. 1949 ж. қарашада БҰҰ-ның Бас Ассамблеясы Ливияға тәуелсiздiк беру туралы шешiм қабылдады. 1950 ж. Ұлттық Құрылтай жиналысы Ливия Конституциясын бекiттi. 1951 ж. 24 желтоқсанда Ливия Бiрiккен Тәуелсiз Корольдiгi жарияланды. 1969 ж. 1-қыркүйекте Ливияда Муаммар Каддафи бастаған әскери төңкерiс болды. Төңкерiсшiлер елдi Ливия Араб Республикасы деп жариялады. 1977 жылдың 3 наурызынан бастап мемлекет Ливия Араб Социалистiк Халықтық Жамаһириясы болып аталады. Қазақстан мен Ливия арасында 1992 ж. дипломатиялық қатынас орнады. Ливия экономикасының негiзiн мұнай өнеркәсiбi құрайды. Мұнай өндiрудің көлемi жөнiнен Ливия Африкада 6-орынды иеленедi. Ауыл шаруашылығы төменгi дәрежеде дамыған. Дәндi дақылдар, құрма ағаштары өсiрiледi. Мұнай және мұнай өнiмдерiн экспорттап, азық-түлiк пен өнеркәсiп тауарларын шеттен әкеледі.<ref>[[Балалар Энциклопедиясы]], 6 том.</ref> == Сөз төркіні == Біздің дәуірімізге дейінгі II мыңжылдықта. e. қазіргі Ливия аумағында және оның батысында әртүрлі бербер тайпалары қоныстанған. Кейінірек Киренаикада тайпалардың бірінде саяси одақ Либу құрылды (Ребу нұсқасы), содан кейін бұл жер де, гректерге белгілі бүкіл Африка да кейінірек «Ливия» атауын алды, керісінше ішкі терра инкогнита, ол Геродот заманынан бастап «Эфиопия» деп аталды. Алайда, ХХ ғасырдың басына дейін. Ливия топонимі белгілі бір аумақта қолданылмаған. Ол 1911 жылы ғана Солтүстік Африкадағы итальяндық колонияның атауы (итальяндық: Libia italiana) ретінде қайта енгізілді. Ливия 1951 жылы тәуелсіздік алды. == Ливия басшылары == * Идрис I (24.12.1951 - 01.09.1969) * [[Муаммар Каддафи]] (01.09.1969 - 20.10.2011) * ''Мустафа Мухаммад Абд-аль-Жалиль (05.03.2011- 08.08.2012)'' * ''Мохаммед Али Салим (08.08.2012 - 09.08.2012)'' * Мухаммед аль-Макриф (09.08.2012 - 28.05.2013) * ''Juma Ahmad Atigha (28.05.2013 - қазіргі күн)'' == Тағы қараңыз == * [[Француз мандатындағы Ливан мен Сирия]] * [[Италияндық Ливия]] == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{wikify}} {{Навигациялық блок |тақырып = Ливия |тақырып_стиль = background:{{түс|{{PAGENAME}}}}; |state = collapsed |Африка елдері |Солтүстік Африка елдері мен аймақтары |Жерорта теңізімен шектесетін елдер |Араб мемлекеттері Лигасы |Африка одағы |Ислам ынтымақтастық ұйымы }} [[Санат:Ливия|*]] ftxngtcz8hrratgnb3afypebbk0uu72 0 52339 3414788 3413678 2024-12-27T18:27:17Z Muzaffar Turgunov 120280 3414788 wikitext text/x-wiki {{жедел жойылсын|Энциклопедияық маңызы жоқ, жетім мақала, санаты жоқ, қысқа мақала}} '''Оспан''' '''Абдулпаттаев''' ([[1898 жыл|1898]], бұрынғы [[Перовск]] уезіне қарасты [[Қараөзек]] болыстығы, 7 а. – 1979, Тереңөзек кенті) – ұстаз, Қазақ КСР-нің еңбек сіңірген мұғалімі ([[1957 жыл|1957]]). Діни мектептерде сауатын ашқан. 1917 ж. [[Қызылорда]]дағы 6 айлық курсты бітіріп, 1922 ж. ауылда сауатсыздықты жою мектебін ашты. 1926 жылға дейін Қызылорда қаласында бастауыш мектеп ашып, оны өзі басқарды. 1926 жылы бастауыш мектеп 7 жылдыққа айналды. 1939 жылы педогогикалық училищені бітіреді. [[Екінші дүниежүзілік соғыс]]қа қатысқан. Абдулпаттаев [[Құрмет Белгісі ордені|«Құрмет белгісі» орденімен]], медальдармен марапатталған. Тереңөзек кентіндегі бір көшеге есімі беріліп, өзі қызмет істеген №210 мектептің алдына 1999 жылы 16 қазанда мүсіні орнатылды.<ref>СЫР ЕЛІ. Энциклопедия / Бас ред. Б.С. Каримова. 2-басылым. – Алматы: «Тау-Қайнар» ЖШС, 2023.</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Қазақ энциклопедиясы|"Қазақ Энциклопедиясы"]] {{wikify}} {{stub}} qmrggr8p3uvehm5fda6ve0090pg0tz6 0 53982 3414885 2105333 2024-12-28T04:40:36Z 1nter pares 146705 3414885 wikitext text/x-wiki [[Сурет:Levant 830-rus.svg|thumb|right|б.з.б 830 жыл. [[Жерорта теңізі]]нің шығыс бөлігі]] '''Израиль патшалығы''' — шамамен б.з.б. 928–722 жылдар аралығында қазіргі Солтүстік [[Палестина]]да болған мемлекет. Израиль – Иудей патшалығы тарағаннан кейін құрылды. Патшалықтың негізін қалаушы – Иеровим І (б.з.б. 928–907). Аңыз бойынша Израиль патшалығы 12 израиль-иудей тайпаларының онын біріктірген. Алғашқы астанасы Сихем қаласы (Шехем, қазіргі Наблус) болды. Егіншілік, қолөнер, сауда жақсы дамып, құл иеленушілік пен өсімқорлық күшейді. Халық арасындағы әлеуметтік теңсіздікке Илия, Амос, Осия, т.б. пайғамбарлар қарсы шықты. Израиль патшалығы көрші елдермен, соның ішінде Иудей патшалығымен үздіксіз соғыстар жүргізді, сондай-ақ, [[Финикия]]мен, [[Мысыр]]мен, т.б. мемлекеттермен тығыз мәдени-экономикалық байланыстар орнатты. Омри (б.з.б. 882–871) және оның мұрагерлері тұсында елде біршама саяси және экономикалық тұрақтылық орнады. Мемлекеттің жаңа астанасы Самария (б.з.б. 876) салынды, Иеху патша билік құрған тұста (б.з.б. 841–814) Израиль патшалығы Ассирияға кіріптарлыққа түсті. Б. з.б. 722 жылы ассириялық патша Саргон ІІ ел астанасы Самарияны қиратып, Израиль патшалығы жерін толығымен басып алды. Израиль патшалығы халқының басым көпшілігі Ассирияның шеткері провинцияларына жер аударылды.<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, IV том</ref> == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} {{wikify}} {{stub}} [[Санат:Тарих]] [[fj:Na Matanitu Cokovata ni Isireli]] lq7lrgcoum63bbs24h5xoyuhl25pqga 0 56749 3414994 3399608 2024-12-28T11:25:53Z Didlod 164800 /* Кіріспе бөлімін өңдедім гиперссылкалар косып пунктуациялык кателерди озгерттим 3414994 wikitext text/x-wiki '''Салауат Юлаев''' немесе '''Жолайұлы''' ({{Lang-ba|Салауат Юлай улы}}, 5.6.1752,[[Башқұртстан|Башқұртсан,]] Салауат ауданының Текеево елді мекені — 26.9.1800, Рогервик порты) — [[башқұрт]] халқының ұлттық батыры, ақын-импровизатор. 1773 — 75 ж. Ресейдегі шаруалар көтерілісі кезінде [[Емельян Пугачёв|Е.И. Пугачев]]тың жақын серігі болған<ref>https://old.bigenc.ru/literature/text/3528666</ref>. Оның әкесі — Юлай Азнолин 1735 — 40 ж. башқұрттар көтерілісіне қатысты. 1773 ж. қазанда Пугачевке қарсы жазалаушылар қатарына алынады. Бірақ ол [[Стерлитамак (Солтүстік Қазақстан облысы)|Стерлитамак]] жасағымен бірге көтерілісшілер жағына шықты. [[Орынбор]]ды қоршауда көрсеткен ерлігі үшін Пугачев оған ''полковник'' атағын береді. 1773 ж. қарашада Пугачев С. Юлаевты Башқұртстанның солтүстік-шығысына жіберді. Онда ол 10 мыңнан астам әскер жинап, Краснофимск, Кунгур аудандарында сәтті соғыс қимылдарын жүргізді. Башқұрт жеріндегі көтерілісті басқарған ол өзін талантты қолбасшы, жалынды үгітші ретінде көрсетті. Пугачев тұтқындалғаннан кейін де күресті жазалаушы әскер оны 1774 ж. 24 қарашада тұтқынға алады. Ұзақ тергеу мен азаптаудан кейін 1775 ж. 3 қазанда әкесі екеуін Балтық бекінісі Рогервикке мәңгілік каторгаға жібереді. Оның [[поэзия]]сы башқұрт әдебиетінің таңдаулы үлгілеріне жатады.<ref>Қазақ энциклопедиясы, 7 - том</ref><ref>Салават Юлаев. К 200-летию со дня рождения, Уфа, 1952.</ref><ref>Наш Салават, Уфа, 1973.</ref> == Өмірбаяны == ==== Шығу тегі ==== Салават Юлаев 1754 жылы Орынбор губерниясының [[Үфі|Уфа]] провинциясының Шайтан-Кудеев болысының Текеево ауылында (қазіргі Башқұртстанның Салават ауданы) дүниеге келген. Текеево ауылы бүгінгі күнге дейін сақталмаған. Пугачев көтерілісін басу кезінде, оның халқы көтеріліске қатысқан көптеген басқа ауылдар сияқты, Ресей империясы армиясының тұрақты бөліктерін өртеп жіберді. Салауат Юлаев әр ұрпағында тархандар, молдалар, абыздар, батырлар болған Шайтан-Кудейдан шыққан. Оның әкесі — Сібір даругасының Шайтан-Кудей болысының бастығы Юлай Азналин Ресей императорлық армиясында қызмет етті: ол қалмақ жол қарақшыларымен қақтығыстарға үнемі қатысып отырды, сонымен қатар 1772 жылы [[Польша Халық Республикасы|Польшаға]] А.В. Суворова қолбасшылығымен Ресей армиясының негізгі күштеріне көмектесу үшін жіберілген башқұрт атты әскерінің үш мыңыншы отрядының құрамында поляк конфедераттарына қарсы науқанға қатысты. Юлай Азналиннің бар конфедерациясына қарсы шайқастарда көрсеткенстегі әскери наградалармен марапатталды, оған Орынбор губерниясындағы жерлер мен ауылдар да берілді. ==== Соғыс қарсаңында ==== 1768 жылы [[Орынбор]] губернаторы князь А.А. Путитин Юлай Азналинді Уфа провинциясының Сібір даругасының Шайтан-Кудей болысының башқұрт командасының бастығы етіп тағайындады<ref>http://www.hrono.ru/biograf/bio_s/salavat_yul.php</ref>. Орынбор губерниясының дамуы кезінде зауыттар мен фабрикалардың белсенді құрылысы басталды, бұл қазірдің өзінде өмір сүрген жерлерден кеткісі келмейтін шаруалардың наразылығын тудырды. 1773 жылы Юлай колледж ассессорларына берілген көпес Я.Б. Твердышевпен заңды шайқастарға кірді. Я. Б. Твердышев губерниялық әкімшіліктен Симск зауытына, сондай-ақ ауылдарға жер алды, олардың бір бөлігі бұрын старшина Юлай Азналинге жалақы алған. Ағайынды Твердышевтерге заңды рәсімдерді бұза отырып, Симск зауытына қайтарылған және берілген жалдамалы жерлерді сот тәртібімен қайтаруға қол жеткізу<ref>''Гудков Г. Ф., Гудкова З. И.'' Из истории южноуральских горных заводов XVIII—XIX веков : Историко-краеведческие очерки. — Уфа : Башкирское книжное издательство, 1985. — Т. Часть 1. — С. 158—159. — 424 с.</ref>, Юлай сәтсіз аяқтады. 1773 жылы 11 қарашада Юлай Азналин және оның 19 жасар ұлы Салават Стерлитамак тұрақты емес башқұрт-мишар корпусының құрамында көтерілісшілер жағына қару алып өтіп, өзін [[император]] Петр III деп жариялаған бүлікші казак Емьян Пугачевтің туының астына түсті. Орал зауыттары басқармасы кеңсесінің мүшесі М.И. Башмаков башқұрттардың Пугачевтің алаяқтық туралы білетіндігін, бірақ оның артынан «ол үшін емес, өз жерлері мен бостандықтарын босату үшін» барғанын атап өтті<ref>Крестьянская война в России в 1773—1775 годах: восстание Пугачева, Том 2 // Мавродин В. В., Изд-во Ленинградского университета, 1966</ref>. ==== Шаруалар соғысы ==== Салауат Юлаев Берд бекінісіндегі әкесімен бірге Пугачевтің алдына келгенде, ол 19 жаста еді. Осы күннен бастап қамауға алынғанға дейін, 1774 жылы 25 қарашада (барлығы 1 жыл 15 күн) ол шаруалар соғысы оқиғаларының орталығында болды. Сақталған құжаттар Салават Юлаевтың жиырмадан астам шайқасқа жеке қатысқанын куәландырады. Әкесінің арқасында Салауат әскери іспен жақсы таныс болды, ол да сауаттылығымен ерекшеленді: жас кезінен бастап [[Түркі тілдері|түркі]] тілінде жазды, сонымен қатар орыс тілін жақсы білді, орыс армиясының жазбаша хабарламаларымен жұмыс істей алды және гетерогенді көтерілісшілер отрядтарын басқаруда қиындықтарға тап болмады. Ол Симский мен Катавский зауыттарын алып, әкесінің жерлерін қысқа уақытқа қайтарып, [[Челябі]] бекінісін қоршауға алып, Орынборды қоршауға алып, Красноуфим бекінісін өртеп, оның қару-жарақ қорын және қазынаны басып алуымен ерекшеленді. Бір жыл ішінде Салават орыс армиясының тұрақты бөлімдерімен 28 қақтығысқа қатысты, оның 11-ін өзі өткізді, қалғанын Емьян Пугачевтің бас армиясының құрамында. Тұрақты әскерлермен болған 11 тәуелсіз шайқастың барлығы Салават үшін жеңіспен аяқталған жоқ, жеңілістер де болды, бірақ шаруалар соғысының көптеген бүлікшіл жетекшілерінен айырмашылығы, Салават бір жылға жуық уақыт бойы өз әскерлерінің толық жеңілуіне жол бермеді. Ол бірнеше рет патша армиясының негізгі күштерімен қақтығыстардан қашып, қысқа мерзімде жаңа шайқастарға қатысу үшін күштерін қалпына келтіре алды. 1773 жылдың қараша айының соңында Пугачев Салауатты Сібір жолының аумағына жіберді, оның халқы әлі де көтеріліске аз ғана қатысқан. 1773 жылы желтоқсанда аумаққа келгеннен кейін бірден Салауат Юлаев манифесттер, үндеулер жіберу арқылы халықты көтеріліске қатысуға жігерлі түрде тарта бастады. 1773 жылдың желтоқсан айының екінші жартысы мен 1774 жылдың қаңтар айының басында Салауат Юлаев Сібір жолында жұмыс істей бастаған үлкен отрядты жинауға және құруға арнады. Сол уақытқа Сарапул ауылының болыстық орталығын Салауат Юлаев бастаған отрядты басып алу жатады. Салауат Юлаев 1774 жылдың қарашасына дейін Башқұртстандағы көтерілісті басқарды. 1774 жылы 18 қаңтарда ол өз отрядымен армия полковнигі Емьян Пугачевтің Канзафар Усаев отрядына қосылды және олар Кунгур қаласына бірлесіп шабуыл жасады. 1774 жылы 3 маусымда Пугачев Канзафар Усаев пен Салауат Юлаевқа бригадир шенін береді. 1774 жылдың наурыз айының аяғы мен сәуір айының басында патша әскерлері Орынбор, Уфа, Мензелинск, Кунгур, Красноуфим және Челябі маңындағы негізгі көтерілісшілерді қатты жеңе алды. И. И. Мишельсон келтірген жеңілістерден және Пугачевтің тұтқындалуынан кейін, қарсылықты тоқтату және берілу туралы бірнеше рет талаптарға қарамастан, Салауат Башқұртстандағы көтерілісті жалғастырды. 1774 жылдың қыркүйек айының ортасында подполковник И. К. Рылеевтің жиынтық отряды Уфадан Елдяк бекінісіне жіберілді. Рылеев Салауат Юлаевтың отрядтарымен екі рет кездесті — 18 қыркүйекте Тимошкина ауылында және 22 қыркүйекте Норкина ауылында шайқаста<ref>https://unotices.com/book.php?id=144612&page=3 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210228002323/https://unotices.com/book.php?id=144612&page=3 |date=2021-02-28 }}</ref>. Ресейдің мемлекеттік әскери-тарихи мұрағатында сақталған Салаватпен қақтығыстар туралы хабарламада Рылеев былай деп жазды: ''«Шеруде болған кезде ол үш мыңға дейін зұлым тобырға ие болған башқұрт Зұлым салаваткоймен кездесті және олармен бұрын аяусыз шайқасты. Бірақ Ұлы мәртебелі ержүрек жауынгерлер барлығы жүгіруге бет бұрды, ал бірнеше жүз адам битоның артынан қуып, салаватканың жауызының өзі қашып құтыла алмады. Жылқысын тастап, батпаққа қашып кетті. Біздің тарапымыздан ешқандай зиян болған жоқ»''<ref>Крестьянская война 1773—1775 гг. на территории Башкирии. Сборник документов. — Уфа, 1975. — С. 231.</ref>. Башқұрт тарихшысы Н.М. Кулбахтиннің пікірінше, 18 қыркүйекте Рылеевпен шайқаста Салауаттың шегінуі Рылеевтің еңбегі ретінде емес, кейбір шайқастарда Салауат жауды шаршату үшін қолданған тактикалық әдіс ретінде қарастырылуы керек — тез шабуыл және тез шегіну, партизандық соғысқа тән әдіс<ref>«Сардар Салават». Архивировано 2 октября 2021 года. // Кулбахтин Н. М.</ref>. Салауаттың кенеттен шабуылы Рылеевтің қатарында дүрбелең туғызды, Рылеев Уфа кеңсесіне жеткізген сөзінде: ''«Олардың [бүлікшілерінің] батылдығымен прожект маған сеніп тапсырылған әскерлерге қарсы өздерінің зұлым ойларымен жасалғаны соншалық, мен мұндай опасыз халықтан елестете алмадым, бірақ қазір оны көрдім.қазіргі жағдайда»''. 22 қыркүйектегі шайқаста Салауат отряды соғыс кезінде алғаш рет үлкен шығынға ұшырады — шамамен 400 адам. Алайда, сол кездегі 3000 адамнан тұратын отрядтың жалпы санын ескере отырып, Салауат негізгі күштерін сақтап қалды. Тұрақты армияның әскери басшылары өздерінің жеңістерінің нәтижелерін асыра көрсетуі немесе жеңістер үшін жеңілістерді толығымен беруі мүмкін, өйткені көтерілісшілер мен тұрақты әскерлердің басшылары тарапынан шайқастардың нәтижелерін сипаттауда сәйкессіздіктер тіркелді<ref>История башкирских родов. — Т. 23. // Салават Хамидуллин, Российская академия наук, Уфимский научный центр, Институт истории языка и культуры. — Уфа, 2017.</ref><ref>Восстание 1773—1775 в Башкортостане. // Таймасов С. У., — Китап, 2000</ref>. Рылеевпен қақтығыстар соғыстың соңғы кезеңіне жатады, ал 22 қыркүйектегі шайқас Салауат үшін соңғы шайқас болды. 1774 жылы 18 қазанда Салауат Юлаевтың негізгі күштерін жеңгеннен кейін, генерал-аншеф Петр Панин башқұрт халқына қарсылықты тоқтатуды және оған Пугачев бригадирін беруді талап етіп, әйтпесе қатыгез қырғынға қауіп төндірді: «Содан кейін барлық башқұрт халқы, оған бағынбайтын, еркек жынысы ең сәбилерге дейін бұзылады олардың барлығы өліммен, әйелдерімен, балаларымен және жерлерімен құлдыққа таратылды»<ref>Крестьянская война 1773—1775 гг. на территории Башкирии: сборник документов. — Уфа: Башкирское книжное издательство, 1975. — С. 242.</ref>. 27 қазанда генерал-майор Павел Потемкин Екатерина II атынан Салауатқа жеке тапсыруды талап етіп: ''«Мен сізге осы уақытқа дейін зұлымдық пен соқырлыққа бой алдырғаныңыз туралы қатты өкінішпен хабарлаймын, бәріне белгілі зұлым, сатқын және алдамшы Пугачевтің азғыруымен ұсталды, ол қазір оның барлық негізгі сыбайластарымен бірге ұсталды және ұсталды. жақын арада барлық зұлымдықтар үшін ауыр өлім жазасын қабылдайды. Шашыраңқы манифесттер арқылы сіз білесіз, колико императорлық мәртебелі, мейірімді егемендік, сіздердің қателіктеріңіз үшін өкінесіз және олардың лауазымына оралуын және Құдайдың өзіне жүктелген билікке мойынсұнуын қандай мейірімділікпен қабылдайды. Сіз бұған қанағаттанған тәжірибелерді көрдіңіз. <…> Ұлылықтың ең мейірімді сеніміне ие бола отырып, сіз бірден кешірім аласыз деп сендіремін. Бірақ егер сіз осы хабар таратудың артында жүрсеңіз, онда ешқандай рақым күтпеңіз»'' деп жазды<ref>Крестьянская война 1773—1775 гг. на территории Башкирии: сборник документов. — Уфа: Башкирское книжное издательство, 1975. — С. 248.</ref>. Салауат Үкіметтің ұсынысын қабылдамады. 1774 жылы 25 қарашада генерал Ф.Ю. Фон Фрейман корпусынан лейтенант В. Лесковскийдің командасы, мишар старшиналары Муксин мен Зямгур Абдусалямовтардың атты әскерлерімен нығайтылып, Қаратау тауларында Салават Юлаевты өзімен бірге қалған серіктестер тобымен басып озып, қысқа қақтығыстан кейін оларды тұтқындады. Осы уақытта Юлай Азналин колледж кеңесшісі И. Л. тимашевке кінәлі адамды әкеліп, қамауға алынды. Ол қамауға алынғанға дейін Салават Юлаевтың әйелі мен балалары тұтқынға алынып, Уфаға кепілге алынған ретінде әкелінді<ref>http://belsk.ruspole.info/node/2099</ref>. Бір әйелі мен баласы қалалық комендант полковник С. С. Мясоедовтың қарауылында болды. Екінші ұлын генерал Ф. Ю. Фон Фрейман алды. Салават Юлаев отбасының заңсыз қамауға алынуына наразылық білдірді: ''«Өмірден айырылған отбасылардан мұндай Жарлық жоқ»''. Осыған байланысты ол туыстары мен достарынан әйелдері мен балаларын губерниялық кеңсеге босату туралы өтініш сұрады, егер бұл көмектеспесе, Сенатқа ''«Бағыныштылардың егеменді құлдары қызмет етпеуі үшін»''. Ф.Ю. Фон Фрейман корпусы тұтқындағаннан кейін Уфа, Қазан, Мәскеу, Орынбор және тағы да Уфа қаласында ұзақ мерзімді [[тергеу]] басталды. 1775 жылғы 15 шілдедегі үкім бойынша Салават Юлаев әкесі Юлай Азналинмен бірге қамшымен жазаланып, «ең ауыр мемлекеттік қылмыскер» деп таңбаланды. == Сырт келбеті == Халықтық сипаттамаларға сәйкес «Салауат өте ұзын емес еді, ал орташа бойлы болды, оның беті қаралау болды. Салауат Юлаевтың көздері үлкен, қара, қасы қара, бакенбардында сақал (яғни, бүйірлері) тар болды». Портреттік сипаттамаға қатысты халық әңгімелері батырдың сыртқы келбеті туралы жалғыз деректі мәліметтермен жиі сәйкес келеді, онда: «Салауат Юлаев, төрт шыңның екі аршинасы, жартысы, Шашы қара, көздері қара» делінген. == Дереккөздер: == <references/> {{wikify}} [[Санат:1752 жылы туғандар]] [[Санат:1800 жылы қайтыс болғандар]] [[Санат:Башқұрт ақындары]] {{stub}} 929lenf33ld7ip922vowifno4hg6gea 0 59492 3414784 3155353 2024-12-27T18:04:41Z Muzaffar Turgunov 120280 3414784 wikitext text/x-wiki [[Сурет:Human female metaphase chromosomes.tif|нобай|200px|Адам хромосомалары]] [[Сурет:Meiosis (254 33).jpg|нобай|200px|Шегіртке хромосомаларының мейозы]] '''Хромосомалар''' ({{lang-grc|[[wikt:χρῶμα#Древнегреческий|χρῶμα]]}} «түс» + {{lang-grc2|[[wikt:σῶμα#Древнегреческий|σῶμα]]}} «дене»)<ref>Сартаев А., Гильманов М. С22 Жалпы биология: Жалпы білім беретін мектептің қоғамдық-гуманитарлық бағытындағы 10-сыныбына арналған оқулық. — Алматы: «Мектеп» баспасы, 2006 жыл. ISBN 9965-33-634-2</ref> — [[жасуша ядросы]]нда болатын, [[ген]]дерді тасымалдайтын және ағзалар мен жасушалардың тұқым қуалау қасиеттерін анықтайтын органоидтар. Хромосомалар өздігінен көбейе алады, өзіндік атқаратын қызметі мен арнайы құрылымы бар және оны келесі ұрпақта сақтай алады. Хромосомалар терминін алғаш рет неміс ғалымы В.[[Вальдейер]] ашты (1888). Ол хромосомаларды негізгі бояғыштармен қарқынды боялатын тығыз денешік деп атады. Бірақ хромосомалардың сыртқы пішіні жасуша циклінің әр түрлі сатыларында өзгеріп отырады. [[Митоз]] және [[мейоз]] процестерінің [[метафаза]] кезеңінде хромосомалардың морфологиясы жарық микроскопының көмегімен анық көрінетін құрылымға енеді. Көптеген өсімдіктер мен жануарлардың дене жасушаларындағы хромосомалар ұрықтану процесі біреуін аналықтан, ал екіншісін аталықтан алған екі [[Хроматида|хроматидтерден]] (ұзынша жіпшелер) тұрады. Мұндай хромосомалар гомологты деп аталады. Мейоз процесінен өткен жыныс жасушаларында гомологты хромосомалардың тек біреуі ғана болады. Клеткадағы хромосомалардың толық жиынтығы кариотип деп аталады. [[Прокариоттар]] мен вирустарда хромосомалар болмайды. Оларда тұқым қуалау негізі ретінде әдетте бір жіпшелі немесе сақина тәрізді [[дезоксирибонуклеин қышқылы]] немесе [[рибонуклеин қышқылы]] болады және олар цитоплазмадан ядро қабықшасы арқылы оқшауланбайды. Клеткалық және тіршілік циклдері барысында хромосомалардың сыртқы көрінісінің өзгеріп отыруы олардың қызметінің ерекшеліктеріне байланысты. Ал хромосомалардың жалпы құ-рылымдық негіздері, биологиялық түрге байланысты әр түрлі болуы және ұрпаққа үздіксіз беріліп отыруы өзгеріске ұшырамайды. Бұған әр түрлі организмдердің хромосомаларын генетикалық, цитол. және биохимиялық зерттеулердің нәтижелері дәлел бола алады және олар тұқымқуалаушылықтың хромосомдық теориясының негізін құрайды. 1928 ж. хромосомалардың ең алғашқы молек. түрдегі үлгісін орыс ғалымы Н.К. Кольцов (1872 — 1940) ұсынды. [[Эукариоттар]]дың хромосомалардағы ДНҚ молекуласы гистондық және гистондық емес белоктармен байланысып, кешен құрайды. Аталған белоктар ДНҚ-ның хромосомаларда жинақталып, оралған күйде болуын және жасушадағы РНҚ-ын синтездеу қабілетінің реттеліп отыруын қамтамасыз етеді (қара Транскрипция). хромосомаларға тұқым қуалау ақпаратының жазылуы ДНҚ молекуласының құрылымымен іске асырылады. Клеткадағы хромосомаларда ДНҚ молекуласының 99%-ға жуығы жинақталған, ал қалған 1%-ы басқа жасушалық органоидтарда (хлоропластар, митохондриялар) болады. Хромосомалар жасушада өте күрделі құрылымға ие және олар өте маңызды қызметтер атқарады. Хромосомалар құрылымын және қызметін зерттеу қазіргі заманғы биологияның өзекті мәселелерінің біріне жатады. Әсіресе, 20 ғасырдың 60 — 70-жылдары хромосомалар құрылымының молек. негізін түсінуге молекулалық генетиканың дамуына байланысты қол жетті. Бұл жаңалықтар тұқым қуалаушылықтың хромосомалық теориясындағы негізгі заңдылықтарды дәлелдеп, онан әрі дамытуға мүмкіндік береді.<ref>Биоморфология терминдерінің түсіндірме сөздігі/ – Алматы: "Сөздік-Словарь", 2009 жыл. ISBN 9965-822-54-9</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сыртқы сілтемелер == {{Сыртқы сілтемелер}} {{Генетика}} {{wikify}} [[Санат:Хромосомалар]] [[Санат:Субядролық құрылымдар]] 8zkide2jwt0kgqhux2va6vi25iz39l0 0 61420 3414772 2117568 2024-12-27T17:26:58Z Muzaffar Turgunov 120280 «[[Санат:Лигазалар|Лигазалар]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) 3414772 wikitext text/x-wiki [[Сурет:DNA Repair.jpg|thumb|right]] '''Лигазалар''' — әртүрлі молекулалардың ([[ақуыз|белоктардың]], нуклеин қышқылының, пептидтердің т. б.) бір-бірімен қосылуына катынасатын ферменттер тобы. Табиғатта кең тараған, белоктарды, [[липидтер]]ді, углеводтарды түзуде үлкен роль аткарады. 100-ден астам лигазалар белгілі. Кейінгі кезде олар нуклеин қышқылдарын «''тігу''» үшін [[биотехнология]] саласында айрықша қолданылып жүр. Олар өзгеше биологиялық қасиетке ие жаңа ген жасауда да өз орнын алады.<ref>Вирусология, иммунология, генетика, молекулалық биология. Орысша-қазақша сөздік. – Алматы, «Ана тілі» баспасы, 1993 жыл. ISBN 5-630-0283-X</ref> ==Дереккөздер== <references/> {{wikify}} [[Санат:ДНҚ]] [[Санат:Лигазалар]] {{stub}} rzmbfhwb6zcja7dnesnl4yxiejifygq 0 69511 3414834 3406487 2024-12-27T20:10:45Z Borisenko-ru 141006 дереккөз 3414834 wikitext text/x-wiki {{otheruses|Жүз}} '''Жүз''' — орда, [[Қазақтар|қазақ халқының]] үш рулық-тайпалық бірлестіктерінің ортақ атауы. Дәстүрлі қазақ қоғамы '''үш жүзден''' тұрады: [[Ұлы жүз]], [[Орта жүз]], [[Кіші жүз]].<ref name=kaz10>[[Қазақстан тарихы]]: Жалпы білім беретін мектептің қоғамдық-гуманитарлық бағытындағы 10-сыныбына арналған оқулық / Ә. Төлеубаев, Ж. Қасымбаев, М. Қойгелдиев, т.б. — [[Алматы]]: "Мектеп" баспасы, [[2006]]. — 232 бет. ISBN 9965-33-633-4</ref><ref>{{cite book |last1=Ayagan |first1=Burkitbay |title=Kazakh Encyclopedia С-Я |date=2006 |publisher=Главная редакция "Қазақ энциклопедиясы" |isbn= 9965990867 |page= [https://ru.m.wikibooks.org/w/index.php?title=%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Kazakhstan_National_encyclopedia_(ru)_-_Vol_5_of_5_(2006).pdf&page=92 91]}}</ref> == Жүздік құрылым туралы == Дәстүрлі қазақ қоғамы үш жүзден тұрады: Ұлы жүз, Орта жүз және Кіші жүз. Жүздердің шыққан уакыты, шығу себептері, ішкі мазмұны жөнінде ғалымдардың арасында әлі ортақ пікір жоқ. '''''[[Ш. Уәлиханов]]тың''''' пікірі бойынша, "[[Алтын Орда]] мемлекетінің ыдырауы кезінде қазақтар өздері көшіп жүретін жерлердегі өз құқықтарын қамтамасыз ету үшін осындай үлкен одақтар құрған". ''Н.А.Аристовтың'' ойынша, "жүздерге бірігу жоңғар шапқыншылығы кезінде шыққан". '''''[[Василий Владимирович Бартольд]]:''''' "Қазақ жүздерінің пайда болуына [[география]]лық фактор әсер етті, табиғи-географиялық жағдайға икемделу және аумақтық оқшаулану жүздердің мәдени-шаруашылық ерекшеліктерін қалыптастырды", — деп есептейді. '''''[[Михаил Порфирьевич Вяткин]]''''' В.В.Бартольдпен келісе отырып: "Жүздердің құрылуына табиғи-географиялық себептермен қатар саяси оқиғалар әсер етті, жекелеген ордалар ерекше саяси одақтар ретінде [[16 ғ.|XVI ғасырдың]] аяғында қалыптасты", — дейді. '''''[[С. Аманжолов]]:''''' "Қазақ елі, жері үш жүзге моңғолдарға дейінгі кезеңде — X—XII ғасырларда бөлінді", — деп есептейді. Шығыстанушы '''''[[Тұрсын Икрамұлы Сұлтанов]]''''' жүздердің құрылуы жөнінде нақты деректердің тапшылығын айта келіп: "[[16 ғ.|XVI ғасырдың]] екінші жартысында ұлыс жүйесі біртіндеп жүздерге ауысқан", — деген болжам айтады. Жүз ұғымының мәні де толық ашылған жоқ. Біраз зерттеушілер қазақтың "''жүз''" деген сөзін арабтың "''джуз''" — бір нәрсенің "басты бөлігі", "тармақ" деген сөзімен сәйкестендіреді. Шығыс деректерінде жүздер жөніндегі жанама мәліметтер XVII ғасырдың ортасына қарай кездеседі. Махмүд бен Уәлидің [[1634]]—[[1641]] жылдарда жазылған еңбегінде: "[[Шайбани хан]] өлгеннен кейін оның ұлы Баһадүр осы ел мен ұлысқа басшылық ете бастады... ол қыстауы мен жайлауы үшін Ақ Орданы таңдап алды, ол әрі Йүз-Орда ретінде де белгілі", — дейді. Осы [[дерек]]те кездесетін йүз (жүз) сөзін кейбір зерттеушілер қазақтың жүзімен теңестіреді. '''''[[М. С. Мұқанов]]тың''''' пайымдауынша, қазақтың жүздері этноәлеуметтік ағзаның жоғары санаттарының бірі. "''Этноәлеуметтік организм''" деп этностық, әлеуметтік, шаруашылық, саяси бірлестіктерді түсінеміз. '''Қазақ жүздерінің мынандай ішкі белгілері бар:''' * а) ішкі аумақтық тұтастық; * ә) этностық туыстық; * б) шаруашылық-мәдени бірлік; * в) саяси басқару ортақтастығы. Осы ішкі белгілердің мәнін аша түсейік. Әрбір қазақ жүзінің тарихи қалыптаскан [[Аумақ|аумағы]] бар. Мысалы, Ұлы жүздің таралған аймағы — [[Жетісу]] мен Оңтүстік Қазақстан; Орта жүздікі — Орталық, Шығыс, Солтүстік Қазақстан; Кіші жүздікі — Батыс Қазақстан. Қазақтың бір жүзге кіретін тайпалары өзара туыстас, тіпті бір атадан тарадық деп есептейді. Белгілі бір географиялық ортада, аумақта өмір сүргендіктен, жүздің [[құрам]]ына кіретін тайпалардың өз арасындағы шаруашылық-экономикалық байланыстар басқа жүздерге қарағанда күштірек болады. Осы ішкі байланыстардың пәрменділігінің нәтижесінде белгілі бір тілдік-диалектілік, тұрмыстық-ғұрыптық ішкі тұтастық, өзара жақындық қалыптасады. Жүздер сонымен [[қатар]] басқарылуы жағынан да ішкі тұтастығымен ерекшеленеді. Әр жүздің өз төбе билерінің болғанын білеміз. Хандық заманда әр жүз өз хандарын сайлап отырғаны белгілі. Қазақ жүздері күнделікті [[тіршілік]]те қазақ халқының шаруашылық, саяси аумақтық бөлшектері болды. Тыныштық замандарда ішкі этностық байланыстардың, қатынастардың көпшілігі жүздердің өз ішінде жүріп жатты. Дегенмен бұдан қазақ жүздерінің арасында саяси, шаруашылық-мәдени, этностық [[байланыс]]тар болмады деген [[түсінік]] тумауы керек. Көшпелі [[мал шаруашылығы]]мен айналысатын, отырықшы не жартылай отырықшы ру-тайпалардың арасында өзара айырбас, сауда қатынастары жиі болды. Жүздердің көршілес жатқан руларының арасында құдандалық, тамырлық [[қатынас]]тар да өркендеді. Ішкі шекаралас аудандарда жер дауы, жесір дауы мәселесі де болып тұрды. Сондықтан жүздердің ішкі шекаралық аудандары қазақ халқының өзара мәдени, тілдік, тұрмыстық, [[шаруашылық]] бірлігіне дәнекер болған алтын көпір, үзілмес желі қызметін атқарды. Ал ел басына күн туған [[Патриотизм|жағдайда]], сыртқы жаулардан қорғану [[мәселе]]сінде қазақ жүздері жұдырықтай жұмыла білді. Ол кезде "мынау бәлен жүздің жері, елі" деп бөлінбеді, бүкіл қазақ жері, қазақ елі үшін қай жүздің [[бала]]сы болсын, жанын қиюға даяр тұрды. Қазақ жүздерінің ішкі бірлігінің, жалпықазақтық [[патриотизм]]нің, елдіктің озық үлгісін біз [[Жоңғар]] шапқыншылығы [[оқиға]]ларынан көреміз. Мұндай мысал көптеп саналады. Қазақ жүздерінің қордаланып қалған ішкі, сыртқы мәселелері жүздердің басы қосылған құрылтайларында, жиындарында шешіліп отырды. Жүздер жөніндегі нақты деректер XVIII ғасырдың бірінші ширегінен бастап кездеседі. [[1731]] жылы қазақтардың бодандығы жөніндегі келіссөзге Кіші жүз арасына келген А.Тевкелев былай деп хабарлайды: "... қырғыз-қайсақ ордасы үш бөліктен, атап айтканда: Ұлы жүз, Орта жүз, Кіші жүзден (Үлкен орда, Орта орда, Кіші орда) тұрады". Үштік бөлініс қазақ жерін мекендеген көне [[тайпа]]лардан келе жатқан дәстүр. Сақтар: тиграхаудау хаомаварға және парадарайя болып үш бөлікке бөлінген. Көне үйсіндерде, көне түркі-моңғол көшпенділерінде үштік одаққа бөліну [[Патриотизм|дәстүрі]] болған. Бұдан біз, жалпы, үштік [[бөлініс]] қазақтардың арғы тектерінің дәстүрінде бар екенін көреміз. Кең-байтақ қазақ жерінде мұндай үлкен [[одақ]]тар құру саяси, әскери-қорғаныс, шаруашылық-ұйымдастырушылық, басқару қажеттіліктерінен туындаған. Мұндай одақтар қазақ жерінде қыпшақтар [[заман]]ын бастап құрылған болуы керек. Ал мұндай жүздік одақтарға бөлінудің аякталуы қазақ халқының құрылуы кезеңімен сәйкес келсе керек.<ref name=kaz10/> == Ұлы жүз тайпалары == '''Қазақ шежіресі бойынша Ұлы жүз мынадай тайпалардан тұрады:''' * [[сарыүйсін]]; * [[шапырашты]]; * [[ошақты]]; * [[ысты]]; * [[албан]]; * [[суан]]; * [[дулат]]; * [[сіргелі]]; * [[қаңлы]]; * [[жалайыр]]; * [[шанышқылы]]. Ұлы жүз тайпаларының негізгі таралған аймағы — Жетісу, Шу, Талас өңірлері, Қаратау, Сырдарияның орта ағысы. XIX ғасырдың аяғында Ұлы жүз қазақтарының саны 700 мыңдай болды.<ref name=kaz10/> === Сарыүйсін === {{main|Сарыүйсін}} ''Сарыүйсіндер'' Іле өзенінің сол жағалауын, Іле Алатауының баурайларын, Талас өзенінің оң жағалауын, Қорағаты өзенінің екі бойымен Шуға құяр сағасына дейінгі жерлерді мекендеген. Ұраны — Бақтияр, Байтоқ. === Шапырашты === {{main|Шапырашты}} ''Шапыраштылар'' Іленің бойының сол жағалауындағы тармақтарын, Шу өзенінің оң жағалауында, Іле Алатауының бөктерлерінде өмір сүрді. Ұраны — Қарасай. === Ошақты === {{main|Ошақты}} ''Ошақтылар'' Таластың төменгі ағысын, Қаратаудың оңтүстік-шығыс баурайын жайлаған. Ұраны — Жауатар. === Ысты === {{main|Ысты}} ''Ысты'' — Балқаш көлінің солтүстік өңірі мен Жамбыл облысы аумағында орналасқан. Ұраны — Жауатар. === Албан === {{main|Албан}} ''Албандар'' Жетісуда, Алтынемел жонының оңтүстік-шығыс белігінде, Іле Алатауының теріскей бөктерінде, Іленің жоғарғы жағында, Текес, Шарын өзендерінің бойында қоныстанған. Ұраны — Райымбек. === Суан === {{main|Суан}} ''Суандар'' Жетісудың Алтынемел бөктерінде, Жоңғар Алатауының оңтүстік-шығыс баурайында, Көктерек өзенінен Қорғасқа дейінгі аралықта орналасқан. Ұраны — Райымбек, Байсуан. === Дулат === {{main|Дулат}} ''Дулаттар'' Іле өзенінен бастап, Шу, Талас, Сырдың ортаңғы ағысына дейінгі жерлерді жайлаған. Ұраны — Бақтияр. === Сіргелі === {{main|Сіргелі}} ''Сіргелілер'' Шу өзенінің орта ағысының сол жақ жағасын, Таластың төменгі ағысын, Қаратаудың баурайын жайлады. Ұраны — Тоғанас. === Қаңлы === {{main|Қаңлы}} ''Қаңлылар'' Іле Алатауының баурайында, Іле өзенінің сол жақ жағалауын жайлаған. Қаңлылардың біраз топтары Жетісудың, Оңтүстік Қазақстанның әр аймағында да орналасқан. Олар шанышқылы тайпасымен аралас-құралас отырған. Ұраны — Айырылмас. === Жалайыр === {{main|Жалайыр}} ''Жалайырлар'' Жоңғар Алатауының баурайында, Алтынемел, Арқарлы, Малайсары таулары, Қаратал, Іле өзендерінің аралығы, Балқаштың оңтүстік-шығысын мекендеді. === Шанышқылы === {{main|Шанышқылы}} ''Шанышқылы'' — Оңтүстік Қазақстан облысының Өзбекстанмен шектескен аумағында орналасқан. Ұраны — Айырылмас. == Орта жүз тайпалары == '''Орта жүз тайпалары алты атадан тұрады (оларды "''алты арыс''" дейді):''' * [[арғын]]; * [[найман]]; * [[қыпшақ]]; * [[қоңырат]]; * [[Керей (тайпа)|керей]]; * [[уақ]]. XIX ғасырдың соңы мен XX ғасырдың басында Орта жүз тайпаларының жан саны мөлшермен 1 млн 350 мыңдай болды. Ал Қытайдағы, моңғолиядағы керей, уақ, наймандарды қосқанда, 1 млн 500 мыңнан астам болған. Орта жүз тайпаларының жайлаған аймағы — Орталық, Солтүстік, Шығыс Қазақстан, Оңтүстік Қазақстанда Сырдарияның жоғарғы және орта ағысы аймағы. Орта жүздің арғын, найман тайпалары Жетісудың солтүстік-шығысында, Шу өзені мен Сыр өзенінің аралығында әр жерде шоқ-шоқ болып та жайғасқан.<ref name=kaz10/> === Арғын === {{main|Арғын}} ''Арғындар'' батыста Торғай қыратынан бастап, шығыста Шыңғыстау мен Балқаштың терістік-батысына дейінгі аралықты жайлаған. Олар бұрынғы [[Павлодар]], [[Ақмола]], [[Қарқаралы]] уездерінде, [[Семей]] уезінде, Көкшетау уезінде, [[Торғай]] уезінде, [[Атбасар]] уезінде, [[Қостанай]] уезінде, [[Омбы]] уезінде орналасты. XIX—XX ғасырлар шегінде арғындардың жалпы саны 500 мыңға жуық болған. [[Ұран]]ы — Ақжол. === Найман === {{main|Найман}} ''Наймандар'' Шығыс, Оңтүстік-Шығыс Қазақстан жерінде, [[Алтай]]дан Жоңғар Алатауына дейінгі тау бөктері мен жазықтықтарда орналасты. Наймандардың біраз бөлігі Сыр бойында да жайлады. Қазан төңкерісіне дейін наймандар мына уездерде таралды: Лепсі, Қапал, Өскемен, [[Зайсан (қала)|Зайсан]], [[Атбасар]], [[Семей]], [[Павлодар]], Перовск, т.б. Ұраны — Қаптағай. === Қыпшақ === {{main|Қыпшақ}} ''Қыпшақтардың'' жайлаған өлкесі, негізінен, Орталық Қазақстан, оңтүстікте Сырдың орта, төменгі ағысынан Тобыл өзенінің сағасына дейін. Қыпшақтардың уездер бойынша орналасуы мынадай болды: Торғай, Қостанай, Перовск, Павлодар, Омбы уездерінде. Ұраны — Ойбас. === Қоңырат === {{main|Қоңырат}} ''Қоңыраттар'' Оңтүстік Қазақстанды, Сырдария өзенінің ортаңғы ағысы бойын жайлады. Шымкент, Перовск уездерінің әркайсысында, сонымен қатар қоңыраттардың көпшілігі Ташкент уезінде, Орта Азияның тағы басқа уездерінде өмір сүрді. === Керей === {{main|Керей}} ''Керейлер'' Солтүстік жәнө Шығыс Қазақстан өңірлерінде, Ертіс пен Есіл өзендерінің орта ағысы, Алтайдың батыс баурайында орналасқан. Петровск уезінде, Омбы уезінде, Қарқаралы, Қостанай уезінде, Семей, Зайсан уезінде керейлер мекендеді. Ұраны — Ақжол, Қарақожа. === Уақ === {{main|Уақ}} ''Уақтар'' Торғай мен Тобыл өзендерінен Шығыс Қазақстанның шекарасына дейінгі әр жерде топ-топ болып шашыранды орналасқан. Семей, Петропавл, Павлодар уезінде уақтар тұрған. Ұраны — Жаубасар, Мүкамал. Орта жүз құрамында осы аталған негізгі тайпалармен қатар ''төрелер, төлеңгіттер, қырғыздар, шалақазақтар'' болды. == Кіші жүз тайпалары == Кіші жүз қазақтарына: ''[[байұлы]], [[әлімұлы]], [[жетіру]]'' деп аталатын үлкен үш тайпалар одағы кірді. Кіші жүз қазақтарының жері бүкіл Батыс Қазақстан аймағын алып жатыр. Шығыста Тобыл, Торғай, Ырғыз өзендері мен Мұғалжар тауларынан батысында Каспий теңізі мен Еділдің орта, төменгі ағысына дейінгі жерді, оңтүстігінде Сырдың орта, төменгі ағысы мен Маңғыстау түбегі, Үстірттен солтүстігінде Тобыл, Жайық өзендеріне дейінгі аймақты алып жатты. Кіші жүз қазақтарының XIX—XX ғасырлар шегіндегі саны 1 млн 200 мың адам болды.<ref name=kaz10/> === Байұлы === {{main|Байұлы}} '''Байұлы 12 атадан тұрды. Олар:''' * [[адай]]; * [[шеркеш]]; * [[есентемір]]; * [[таз]]; * [[ысық]]; * [[беріш]]; * [[байбақты]]; * [[қызылқұрт]]; * [[тана]]; * [[масқар]]; * [[алаша]]; * [[алтын]]; * [[жаппас]]. Кей шежірешілер алтын мен жаппасты біріктіріп (алтын-жаппас) бір ата деп есептейді. Байұлының тайпалары Жайық иен Жемнің аралығын, Үстірттің біраз жерін, Маңғыстау түбегін, Каспий теңізінің солтүстік-шығыс жағалауларын жайлаған. === Әлімұлы === {{main|Әлімұлы}} '''Әлімұлын алты ата әлім дейді. Олар:''' * [[шекті]]; * [[шөмекей]]; * [[төртқара]]; * [[кете]]; * [[Қаракесек (Әлімұлы)|қаракесек]]; * [[қарасақал]]. Әлімұлы рулары қыста Жем мен [[Каспий]]дің арасында, [[Арал теңізі]]нің солтүстік-батысына дейін, Борсық құмдары, Қарақұм, Қуаңдария мен Жаңадарияның аралығын қыстаған. Жазда Ақсақал көлінен солтүстікке қарай [[Торғай (өзен, Шалқартеңіз алабы)|Торғай]], [[Тобыл]], [[Ырғыз]], [[Ор]], [[Елек]], [[Қобда (өзен)|Қобда]], [[Жем (өзен)|Жем]], [[Ойыл (өзен)|Ойыл]] өзендерінің бойында, Мұғалжар тауларында көшіп жүрген. === Жетіру === {{main|Жетіру}} '''Жетіру аты айтып тұрғандай, жеті рудан тұрады. Олар:''' * [[табын]]; * [[тама]]; * [[кердері]]; * [[керейт]]; * [[телеу]]; * [[рамадан]]; * [[Жағалбайлы (ру)|Жағалбайлы]]. Жетіру аталары қыста Сырдарияның орта ағысын және сол маңдағы аумақтарды қыстаса, жазда солтүстікке қарай жылжып көшіп, Орал тауы баурайына дейін баратын. == XIX ғасыр == [[1801]] жылы патша өкіметі 5 мың қазақ шаңырағын [[Жайық]] пен [[Еділ]] өзендерінің арасына көшірді. Бұл жерде [[Бөкей Ордасы|Бөкей ордасы]] құрылды, ол [[1812]] жылы Бөкей хандығы деп, ал [[1845]] жылы Ішкі орда деп аталды. Осы Ішкі ордада XIX ғасырдың ортасына қарай адай, алаша, байбақты, беріш, жаппас, есентемір, ысық, қызылқұрт, кете, масқар, ноғай, жетіру, таз, тана, төлеңгіт, шеркеш руының адамдары тұрды. XIX ғасырдың соңына қарай қазақ халқы бүгінгі Қазақстан жерінің барлық аумағын алып жатты, тіпті одан тыс көршілес аймақтарда да таралды. Мысалы, [[Орта жүз]] қазақтарының кейбір топтары [[моңғолия]], [[Жоңғария]], Батыс [[Сібір]] және [[Бөкей Ордасы|Орталық Азия]] жерлерінде де тұрды. Кіші жүз қазақтары оңтүстік-шығыс Еуропа жерлерінде, Орал тауы маңында, Орталық Азияда да тұрды. [[Ұлы жүз]] қазақтарының кей топтары Жоңғария, Шығыс [[Түркістан]] және Орталық Азия жерлерінде де өмір сүріп жатты.<ref name="kaz10"/> ==Дереккөздер== <references/> {{Қазақ рулары}} [[Санат:Қазақстан тарихы]] [[Санат:Шежіре]] [[Санат:Қазақтар]] [[Санат:Қазақ рулары]] {{Kz-hist-stub}} 3wtwnm7rol39nra8kqv0nj6gtuklttf 0 76500 3414707 3232916 2024-12-27T13:57:34Z Aldogarov 95591 Тізім 3414707 wikitext text/x-wiki {{Біріктірілсін|Авиатасығыш}} [[Сурет:World Navy Aircraft carries in scale.png|нобай|350x350 нүкте|Әлем мемлекеттерінің заманауи ұшақ тасығыштары]] '''Ұшақ тасығыш''' — [[ұшақ]]тарды, тікұшақтарды қондырып алып жүретін аса қуатты, ірі соғыс кемесі, авиацияның жылжымалы базасы. Ол ұзақ мерзім бойы мұхит пен теңіз кеңістіктерінде еркін жүзіп жүре алады, әрі ұрыс жүргізуге арналған. Ол өзіндегі ұшақтардың ұшып шығуын, қайта келіп қонуын қамтамасыз ете алады. <ref>Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Әскери іс. Алматы:"Мектеп" ААҚ , 2001</ref> Қазіргі заманда оларды соққы беретін, сүңгуір қайыққа қарсы және атом ұшақ тасығыштары деп бірнеше түрге бөледі. Ұшақ тасығыш бортында ядролық оқ-дәрінің көптеген түрі сақталады. Ұшақ тасығыштар 1-дүние жүзілік соғыста (1914-18) қолданылды. 2-дүние жүзілік соғыста (1939-45) ол АҚШ, Жапония, Ұлыбритания флоттарының соққы беретін басты күші болды. Ракета қаруы дамып отырған қазіргі жағдайда ұшақ тасығыш өзінің маңызын жойып келеді, алайда оны америкалық мамандары әзір қарулы күш құрамынан шығаруға болмайды деп есептейді. Алайда қазіргі таңда кемеге қарсы қолданылатын '''Циркон''' зымырандарының шығуына байланысты бұл кемелерді қорғау үшін көп қаржы жұмсалуда. Қазіргі кезде әлемде осы санаттағы 47 кеме бар.Оның ішінде 11 кеме АҚШ-қа тиесілі,екі-екіден Үндістанға,Ұлыбританияға,Қытайға,біреуі Ресейге және Францияға, қалғаны басқа елдерге тиесілі. == Ұшақ тасығыш тізімі == {| class="wide sortable" |- ! '''Тақта нөмірі''' ! '''Название''' ! '''Мемлекет''' ! '''Қызметте''' ! '''Қосымша ақпарат''' |- |CVN-68 |«[[USS Nimitz (CVN-68)|Нимиц]]» |{{Байрақ|АҚШ}} |03.05.1975 | |- |CVN-69 |«[[USS Dwight D. Eisenhower (CVN-69)|Дуайт Эйзенхауэр]]» |{{Байрақ|АҚШ}} |18.10.1977 | |- |CVN-70 |«[[USS Carl Vinson (CVN-70)|Карл Винсон]]» |{{Байрақ|АҚШ}} |13.05.1982 | |- |CVN-71 |«[[USS Theodore Roosevelt (CVN-71)|Теодор Рузвельт]]» |{{Байрақ|АҚШ}} |25.10.1986 | |- |CVN-72 |«[[USS Abraham Lincoln (CVN-72)|Авраам Линкольн]]» |{{Байрақ|АҚШ}} |11.11.1989 | |- |CVN-73 |«[[USS George Washington (CVN-73)|Джордж Вашингтон]]» |{{Байрақ|АҚШ}} |04.06.1992 | |- |CVN-74 |«[[USS John C. Stennis (CVN-74)|Джон Стеннис]]» |{{Байрақ|АҚШ}} |09.12.1995 | |- |CVN-75 |«[[USS Harry S. Truman (CVN-75)|Гарри Трумэн]]» |{{Байрақ|АҚШ}} |25.07.1998 | |- |CVN-76 |«[[USS Ronald Reagan (CVN-76)|Рональд Рейган]]» |{{Байрақ|АҚШ}} |12.07.2003 | |- |CVN-77 |«[[USS George H. W. Bush (CVN-77)|Джордж Буш]]» |{{Байрақ|АҚШ}} |10.01.2009 | |- |CVN-78 |«[[USS Gerald R. Ford (CVN-78)|Джеральд Форд]]» |{{Байрақ|АҚШ}} |31.05.2017 | |- |CVN-79 |«[[USS John F. Kennedy (CVN-79)|Джон Ф. Кеннеди]]» |{{Байрақ|АҚШ}} |~ 2025 | |- |CVN-80 |«[[USS Enterprise (CVN-80)|Энтерпрайз]]» |{{Байрақ|АҚШ}} |~ 2029 | |- |CVN-81 |«[[Дорис Миллер]]» |{{Байрақ|АҚШ}} |~ 2030 | |- |CVN-82 | |{{Байрақ|АҚШ}} |~ 2034 | |- |} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Әскери-теңіз флоты]] [[Санат:Кемелер]] 04oc0w1r7gc6pwztb64mspsusz9zdtr 3414708 3414707 2024-12-27T14:06:28Z Aldogarov 95591 /* Ұшақ тасығыш тізімі */ 3414708 wikitext text/x-wiki {{Біріктірілсін|Авиатасығыш}} [[Сурет:World Navy Aircraft carries in scale.png|нобай|350x350 нүкте|Әлем мемлекеттерінің заманауи ұшақ тасығыштары]] '''Ұшақ тасығыш''' — [[ұшақ]]тарды, тікұшақтарды қондырып алып жүретін аса қуатты, ірі соғыс кемесі, авиацияның жылжымалы базасы. Ол ұзақ мерзім бойы мұхит пен теңіз кеңістіктерінде еркін жүзіп жүре алады, әрі ұрыс жүргізуге арналған. Ол өзіндегі ұшақтардың ұшып шығуын, қайта келіп қонуын қамтамасыз ете алады. <ref>Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Әскери іс. Алматы:"Мектеп" ААҚ , 2001</ref> Қазіргі заманда оларды соққы беретін, сүңгуір қайыққа қарсы және атом ұшақ тасығыштары деп бірнеше түрге бөледі. Ұшақ тасығыш бортында ядролық оқ-дәрінің көптеген түрі сақталады. Ұшақ тасығыштар 1-дүние жүзілік соғыста (1914-18) қолданылды. 2-дүние жүзілік соғыста (1939-45) ол АҚШ, Жапония, Ұлыбритания флоттарының соққы беретін басты күші болды. Ракета қаруы дамып отырған қазіргі жағдайда ұшақ тасығыш өзінің маңызын жойып келеді, алайда оны америкалық мамандары әзір қарулы күш құрамынан шығаруға болмайды деп есептейді. Алайда қазіргі таңда кемеге қарсы қолданылатын '''Циркон''' зымырандарының шығуына байланысты бұл кемелерді қорғау үшін көп қаржы жұмсалуда. Қазіргі кезде әлемде осы санаттағы 47 кеме бар.Оның ішінде 11 кеме АҚШ-қа тиесілі,екі-екіден Үндістанға,Ұлыбританияға,Қытайға,біреуі Ресейге және Францияға, қалғаны басқа елдерге тиесілі. == Ұшақ тасығыш тізімі == {| class="wide sortable" |- ! '''Тақта нөмірі''' ! '''Название''' ! '''Мемлекет''' ! '''Қызметте''' ! '''Қосымша ақпарат''' |- |CVN-68 |«[[USS Nimitz (CVN-68)|Нимиц]]» |{{Байрақ|АҚШ}} |03.05.1975 | |- |CVN-69 |«[[USS Dwight D. Eisenhower (CVN-69)|Дуайт Эйзенхауэр]]» |{{Байрақ|АҚШ}} |18.10.1977 | |- |CVN-70 |«[[USS Carl Vinson (CVN-70)|Карл Винсон]]» |{{Байрақ|АҚШ}} |13.05.1982 | |- |CVN-71 |«[[USS Theodore Roosevelt (CVN-71)|Теодор Рузвельт]]» |{{Байрақ|АҚШ}} |25.10.1986 | |- |CVN-72 |«[[USS Abraham Lincoln (CVN-72)|Авраам Линкольн]]» |{{Байрақ|АҚШ}} |11.11.1989 | |- |CVN-73 |«[[USS George Washington (CVN-73)|Джордж Вашингтон]]» |{{Байрақ|АҚШ}} |04.06.1992 | |- |CVN-74 |«[[USS John C. Stennis (CVN-74)|Джон Стеннис]]» |{{Байрақ|АҚШ}} |09.12.1995 | |- |CVN-75 |«[[USS Harry S. Truman (CVN-75)|Гарри Трумэн]]» |{{Байрақ|АҚШ}} |25.07.1998 | |- |CVN-76 |«[[USS Ronald Reagan (CVN-76)|Рональд Рейган]]» |{{Байрақ|АҚШ}} |12.07.2003 | |- |CVN-77 |«[[USS George H. W. Bush (CVN-77)|Джордж Буш]]» |{{Байрақ|АҚШ}} |10.01.2009 | |- |CVN-78 |«[[USS Gerald R. Ford (CVN-78)|Джеральд Форд]]» |{{Байрақ|АҚШ}} |31.05.2017 | |- |CVN-79 |«[[USS John F. Kennedy (CVN-79)|Джон Ф. Кеннеди]]» |{{Байрақ|АҚШ}} |~ 2025 | |- |CVN-80 |«[[USS Enterprise (CVN-80)|Энтерпрайз]]» |{{Байрақ|АҚШ}} |~ 2029 | |- |CVN-81 |«[[Дорис Миллер]]» |{{Байрақ|АҚШ}} |~ 2030 | |- |CVN-82 | |{{Байрақ|АҚШ}} |~ 2034 | |- |- |CV-16 |«[[Ляонин (Ұшақ тасығыш)|Ляонин]]» |{{Байрақ|Қытай}} |25.09.2012 | |- |CV-17 |«[[Шаньдун (Ұшақ тасығыш)|Шаньдун]]» |{{Байрақ|Қытай}} |17.12.2019 | |- |CV-18 |«[[Фуцзянь (Ұшақ тасығыш)|Фуцзянь]]» |{{Байрақ|Қытай}} |? | |- |CV-19 | |{{Байрақ|Қытай}} |? | |- |} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Әскери-теңіз флоты]] [[Санат:Кемелер]] 6a5wymyaabfpyb64yi3e6cgooglufmy 3414709 3414708 2024-12-27T14:15:16Z Aldogarov 95591 /* Ұшақ тасығыш тізімі */ 3414709 wikitext text/x-wiki {{Біріктірілсін|Авиатасығыш}} [[Сурет:World Navy Aircraft carries in scale.png|нобай|350x350 нүкте|Әлем мемлекеттерінің заманауи ұшақ тасығыштары]] '''Ұшақ тасығыш''' — [[ұшақ]]тарды, тікұшақтарды қондырып алып жүретін аса қуатты, ірі соғыс кемесі, авиацияның жылжымалы базасы. Ол ұзақ мерзім бойы мұхит пен теңіз кеңістіктерінде еркін жүзіп жүре алады, әрі ұрыс жүргізуге арналған. Ол өзіндегі ұшақтардың ұшып шығуын, қайта келіп қонуын қамтамасыз ете алады. <ref>Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Әскери іс. Алматы:"Мектеп" ААҚ , 2001</ref> Қазіргі заманда оларды соққы беретін, сүңгуір қайыққа қарсы және атом ұшақ тасығыштары деп бірнеше түрге бөледі. Ұшақ тасығыш бортында ядролық оқ-дәрінің көптеген түрі сақталады. Ұшақ тасығыштар 1-дүние жүзілік соғыста (1914-18) қолданылды. 2-дүние жүзілік соғыста (1939-45) ол АҚШ, Жапония, Ұлыбритания флоттарының соққы беретін басты күші болды. Ракета қаруы дамып отырған қазіргі жағдайда ұшақ тасығыш өзінің маңызын жойып келеді, алайда оны америкалық мамандары әзір қарулы күш құрамынан шығаруға болмайды деп есептейді. Алайда қазіргі таңда кемеге қарсы қолданылатын '''Циркон''' зымырандарының шығуына байланысты бұл кемелерді қорғау үшін көп қаржы жұмсалуда. Қазіргі кезде әлемде осы санаттағы 47 кеме бар.Оның ішінде 11 кеме АҚШ-қа тиесілі,екі-екіден Үндістанға,Ұлыбританияға,Қытайға,біреуі Ресейге және Францияға, қалғаны басқа елдерге тиесілі. == Ұшақ тасығыш тізімі == {| class="wide sortable" |- ! '''Тақта нөмірі''' ! '''Название''' ! '''Мемлекет''' ! '''Қызметте''' ! '''Қосымша ақпарат''' |- |CVN-68 |«[[USS Nimitz (CVN-68)|Нимиц]]» |{{Байрақ|АҚШ}} |03.05.1975 | |- |CVN-69 |«[[USS Dwight D. Eisenhower (CVN-69)|Дуайт Эйзенхауэр]]» |{{Байрақ|АҚШ}} |18.10.1977 | |- |CVN-70 |«[[USS Carl Vinson (CVN-70)|Карл Винсон]]» |{{Байрақ|АҚШ}} |13.05.1982 | |- |CVN-71 |«[[USS Theodore Roosevelt (CVN-71)|Теодор Рузвельт]]» |{{Байрақ|АҚШ}} |25.10.1986 | |- |CVN-72 |«[[USS Abraham Lincoln (CVN-72)|Авраам Линкольн]]» |{{Байрақ|АҚШ}} |11.11.1989 | |- |CVN-73 |«[[USS George Washington (CVN-73)|Джордж Вашингтон]]» |{{Байрақ|АҚШ}} |04.06.1992 | |- |CVN-74 |«[[USS John C. Stennis (CVN-74)|Джон Стеннис]]» |{{Байрақ|АҚШ}} |09.12.1995 | |- |CVN-75 |«[[USS Harry S. Truman (CVN-75)|Гарри Трумэн]]» |{{Байрақ|АҚШ}} |25.07.1998 | |- |CVN-76 |«[[USS Ronald Reagan (CVN-76)|Рональд Рейган]]» |{{Байрақ|АҚШ}} |12.07.2003 | |- |CVN-77 |«[[USS George H. W. Bush (CVN-77)|Джордж Буш]]» |{{Байрақ|АҚШ}} |10.01.2009 | |- |CVN-78 |«[[USS Gerald R. Ford (CVN-78)|Джеральд Форд]]» |{{Байрақ|АҚШ}} |31.05.2017 | |- |CVN-79 |«[[USS John F. Kennedy (CVN-79)|Джон Ф. Кеннеди]]» |{{Байрақ|АҚШ}} |~ 2025 | |- |CVN-80 |«[[USS Enterprise (CVN-80)|Энтерпрайз]]» |{{Байрақ|АҚШ}} |~ 2029 | |- |CVN-81 |«[[Дорис Миллер]]» |{{Байрақ|АҚШ}} |~ 2030 | |- |CVN-82 | |{{Байрақ|АҚШ}} |~ 2034 | |- |- |CV-16 |«[[Ляонин (Ұшақ тасығыш)|Ляонин]]» |{{Байрақ|Қытай}} |25.09.2012 | |- |CV-17 |«[[Шаньдун (Ұшақ тасығыш)|Шаньдун]]» |{{Байрақ|Қытай}} |17.12.2019 | |- |CV-18 |«[[Фуцзянь (Ұшақ тасығыш)|Фуцзянь]]» |{{Байрақ|Қытай}} |? | |- |CV-19 | |{{Байрақ|Қытай}} |? | |- |550 |«[[Кавур (Ұшақ тасығыш)|Кавур]]» |{{Байрақ|Италия}} |27.03.2007 | |- |063 |«[[Адмирал Кузнецов (Ұшақ тасығыш)|Адмирал Кузнецов]]» |{{Байрақ|Ресей}} |? | |- |R91 |«[[Шарль де Голль (Ұшақ тасығыш)|Шарль де Голль]]» |{{Байрақ|Франция}} |18.05.2001 | |- |911 |«[[Чакри Нарубет (Ұшақ тасығыш)|Чакри Нарубет]]» |{{Байрақ|Тайланд}} |27.03.1997 | |- |} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Әскери-теңіз флоты]] [[Санат:Кемелер]] 66qv56cj9n43whnks1mao1s1y9kqhlv 3414710 3414709 2024-12-27T14:26:17Z Aldogarov 95591 /* Ұшақ тасығыш тізімі */ 3414710 wikitext text/x-wiki {{Біріктірілсін|Авиатасығыш}} [[Сурет:World Navy Aircraft carries in scale.png|нобай|350x350 нүкте|Әлем мемлекеттерінің заманауи ұшақ тасығыштары]] '''Ұшақ тасығыш''' — [[ұшақ]]тарды, тікұшақтарды қондырып алып жүретін аса қуатты, ірі соғыс кемесі, авиацияның жылжымалы базасы. Ол ұзақ мерзім бойы мұхит пен теңіз кеңістіктерінде еркін жүзіп жүре алады, әрі ұрыс жүргізуге арналған. Ол өзіндегі ұшақтардың ұшып шығуын, қайта келіп қонуын қамтамасыз ете алады. <ref>Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Әскери іс. Алматы:"Мектеп" ААҚ , 2001</ref> Қазіргі заманда оларды соққы беретін, сүңгуір қайыққа қарсы және атом ұшақ тасығыштары деп бірнеше түрге бөледі. Ұшақ тасығыш бортында ядролық оқ-дәрінің көптеген түрі сақталады. Ұшақ тасығыштар 1-дүние жүзілік соғыста (1914-18) қолданылды. 2-дүние жүзілік соғыста (1939-45) ол АҚШ, Жапония, Ұлыбритания флоттарының соққы беретін басты күші болды. Ракета қаруы дамып отырған қазіргі жағдайда ұшақ тасығыш өзінің маңызын жойып келеді, алайда оны америкалық мамандары әзір қарулы күш құрамынан шығаруға болмайды деп есептейді. Алайда қазіргі таңда кемеге қарсы қолданылатын '''Циркон''' зымырандарының шығуына байланысты бұл кемелерді қорғау үшін көп қаржы жұмсалуда. Қазіргі кезде әлемде осы санаттағы 47 кеме бар.Оның ішінде 11 кеме АҚШ-қа тиесілі,екі-екіден Үндістанға,Ұлыбританияға,Қытайға,біреуі Ресейге және Францияға, қалғаны басқа елдерге тиесілі. == Ұшақ тасығыш тізімі == {| class="wide sortable" |- ! '''Тақта нөмірі''' ! '''Название''' ! '''Мемлекет''' ! '''Қызметте''' ! '''Қосымша ақпарат''' |- |CVN-68 |«[[USS Nimitz (CVN-68)|Нимиц]]» |{{Байрақ|АҚШ}} |03.05.1975 | |- |CVN-69 |«[[USS Dwight D. Eisenhower (CVN-69)|Дуайт Эйзенхауэр]]» |{{Байрақ|АҚШ}} |18.10.1977 | |- |CVN-70 |«[[USS Carl Vinson (CVN-70)|Карл Винсон]]» |{{Байрақ|АҚШ}} |13.05.1982 | |- |CVN-71 |«[[USS Theodore Roosevelt (CVN-71)|Теодор Рузвельт]]» |{{Байрақ|АҚШ}} |25.10.1986 | |- |CVN-72 |«[[USS Abraham Lincoln (CVN-72)|Авраам Линкольн]]» |{{Байрақ|АҚШ}} |11.11.1989 | |- |CVN-73 |«[[USS George Washington (CVN-73)|Джордж Вашингтон]]» |{{Байрақ|АҚШ}} |04.06.1992 | |- |CVN-74 |«[[USS John C. Stennis (CVN-74)|Джон Стеннис]]» |{{Байрақ|АҚШ}} |09.12.1995 | |- |CVN-75 |«[[USS Harry S. Truman (CVN-75)|Гарри Трумэн]]» |{{Байрақ|АҚШ}} |25.07.1998 | |- |CVN-76 |«[[USS Ronald Reagan (CVN-76)|Рональд Рейган]]» |{{Байрақ|АҚШ}} |12.07.2003 | |- |CVN-77 |«[[USS George H. W. Bush (CVN-77)|Джордж Буш]]» |{{Байрақ|АҚШ}} |10.01.2009 | |- |CVN-78 |«[[USS Gerald R. Ford (CVN-78)|Джеральд Форд]]» |{{Байрақ|АҚШ}} |31.05.2017 | |- |CVN-79 |«[[USS John F. Kennedy (CVN-79)|Джон Ф. Кеннеди]]» |{{Байрақ|АҚШ}} |~ 2025 | |- |CVN-80 |«[[USS Enterprise (CVN-80)|Энтерпрайз]]» |{{Байрақ|АҚШ}} |~ 2029 | |- |CVN-81 |«[[Дорис Миллер]]» |{{Байрақ|АҚШ}} |~ 2030 | |- |CVN-82 | |{{Байрақ|АҚШ}} |~ 2034 | |- |- |CV-16 |«[[Ляонин (Ұшақ тасығыш)|Ляонин]]» |{{Байрақ|Қытай}} |25.09.2012 | |- |CV-17 |«[[Шаньдун (Ұшақ тасығыш)|Шаньдун]]» |{{Байрақ|Қытай}} |17.12.2019 | |- |CV-18 |«[[Фуцзянь (Ұшақ тасығыш)|Фуцзянь]]» |{{Байрақ|Қытай}} |? | |- |CV-19 | |{{Байрақ|Қытай}} |? | |- |R08 |«[[HMS Queen Elizabeth (R08)|Елизабет патшайым]]» |{{Байрақ|Ұлыбритания}} |07.12.2017 | |- |R09 |«[[HMS Prince of Wales (CVF)|Уэльс ханзадасы]]» |{{Байрақ|Ұлыбритания}} |10.12.2019 | |- |R31 |«[[Викрамадитья (Ұшақ тасығыш)|Викрамадитья]]» |{{Байрақ|Үндістан}} |16.11.2013 | |- |IAC-1 |«[[INS Vikrant|Викрант]]» |{{Байрақ|Үндістан}} |2022 | |- |550 |«[[Кавур (Ұшақ тасығыш)|Кавур]]» |{{Байрақ|Италия}} |27.03.2007 | |- |063 |«[[Адмирал Кузнецов (Ұшақ тасығыш)|Адмирал Кузнецов]]» |{{Байрақ|Ресей}} |? | |- |R91 |«[[Шарль де Голль (Ұшақ тасығыш)|Шарль де Голль]]» |{{Байрақ|Франция}} |18.05.2001 | |- |911 |«[[Чакри Нарубет (Ұшақ тасығыш)|Чакри Нарубет]]» |{{Байрақ|Тайланд}} |27.03.1997 | |- |} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Әскери-теңіз флоты]] [[Санат:Кемелер]] 5n369labm5uzgb3qimf1b2gx3alao3s 0 92306 3414750 2614104 2024-12-27T16:02:26Z Aldogarov 95591 3414750 wikitext text/x-wiki '''Жеке құқық''' - жеке мүдделер, тәуелсіздік және жеке меншік пен бірлестік (корпорация) иелері бастамашылдығын қамтамасыз ететін қатынастарды реттейтін [[құқық саласы]]н білдіретін, олардың мүліктік қызметі мен жеке қатынасында, жария құқықтан айырмашылығы, жалпы мүдделерді реттейтін және қорғайтын жинақтаушы түсінік. Жеке құқықтың өзегі мүліктік байланысқан [[мүліктік емес қатынас]]тарды, сонымен қатар сауда құқығын (сауда құқығы әрекет ететін кейбір елдерде) реттейтін азаматтық құқықты құрайды.<ref>Орысша-қазақша заңдық түсіндірме сөздік-анықтамалық.- Алматы: «Жеті жарғы» баспасы, 2008 жыл. ISBN 9965-11-274-6</ref> Жеке құқықге келеші құқық саласа кіреді: 1. [[Азаматтық құқық]] 2. [[Отбасы құқығы]] 3. [[Еңбек құқығы]] ==Дереккөздер== <references/> {{stub:Заң}} {{commons|Category:Private law}} [[Санат:Құқық]] [[Санат:Жеке құқық]] [[Санат:Құқық салалары]] ssqxsg5cmal83nfxhkfna13h5wcmtrz 0 96127 3414839 3412332 2024-12-27T20:27:02Z Kas77777 100404 3414839 wikitext text/x-wiki {{Infobox Sports league |logo= |pixels= |caption= |sport=[[Бокс]] |founded= 1974 |teams=107 ([[2023 жыл]]) |continent=[[Әлем]] [[Халықаралық Бокс ассоциациясы]] (IBA {{lang-en|International Boxing Association}}) |champion= }} '''Әуесқой бокстан әлем чемпионаты''' [[Халықаралық Бокс ассоциациясы]] ({{lang-en|IBA World Boxing Championships}}) құзырындағы екі жылда бір ұйымдастырылатын дода. [[Жазғы Олимпиада ойындарындағы бокс|Олимпиадалық бокс бағдарламасымен]] қатар әлемдегі ең мәртебелі бокстық жарыс. Алғашқы чемпионат 1974 жылы [[Гавана]], [[Куба]]да тек ерлер үшін өтсе, араға ширек ғасыр салып әйелдер әлем чемпионаты 2001 жылы өтті. Ерлер мен әйелдер чемпионаттары екі бөлек өтеді, ал 2006 бастап бөлек жылдарда өтіп келеді. Атлеттер 24 салмақтық категорияларда жарысады(13 категоря ерлерде және 11 әйелдерде) *Ерлер категорялары: 48 кг, 51 кг, 54 кг, 57 кг, 60 кг, 63.5 кг, 67 кг, 71 кг, 75 кг, 80 кг, 86 кг, 92 кг және +92 кг. *Әйелдер категориялары: 48 кг, 50 кг, 52 кг, 54 кг, 60 кг, 63 кг, 66 кг, 70 кг, 75 кг, 81 кг және +81 кг. ==Чемпионаттар тізімі== ===Ерлер=== {|class="wikitable" |- !Жыл !Қала !Ел |- |'''[[1974]]''' || [[Гавана]] || {{CUB}} |- |'''[[1978]]''' || [[Белград]] || {{YUG}} |- |'''[[1982]]''' || [[Мюнхен]] || {{FRG}} |- |'''[[1986]]''' || [[Рено, Невада|Рено]] || {{USA}} |- |'''[[1989]]''' || [[Мәскеу]] || {{URS}} |- |'''[[1991]]''' || [[Сидней]] || {{AUS}} |- |'''[[1993]]''' || [[Тампере]] || {{FIN}} |- |'''[[1995]]''' || [[Берлин]] || {{GER}} |- |'''[[1997]]''' || [[Будапешт]] || {{HUN}} |- |'''[[1999]]''' || [[Хьюстон]] || {{USA}} |- |'''[[2001]]''' || [[Белфаст]] || {{NIR}} |- |'''[[2003]]''' || [[Бангкок]] || {{THA}} |- |'''[[2005]]''' || [[Миаңян]] || {{CHN}} |- |'''[[2007]]''' || [[Чикаго]] || {{USA}} |- |'''[[2009]]''' || [[Милан]] || {{ITA}} |- |'''[[2011]]''' || [[Баку]] || {{AZE}} |- |'''[[2013]]''' || [[Алматы]] || {{KAZ}} |- |'''[[2015]]''' || [[Доһа]] || {{QAT}} |- |'''[[2017]]''' || [[Гамбург]] || {{GER}} |- |'''[[2019]]''' || [[Екатеринбург]] || {{RUS}} |- |'''[[2021]]''' || [[Белград]] || {{SRB}} |- |'''[[2023]]''' || [[Ташкент]] || {{UZB}} |} ===Әйелдер=== {|class="wikitable" |- !Жыл !Қала !Ел |- |'''[[2001]]''' || [[Скрэнтон, Пенсильвания|Скрэнтон]] || {{USA}} |- |'''[[2002]]''' || [[Анталия]] || {{TUR}} |- |'''[[2005]]''' || [[Подольск]] || {{RUS}} |- |'''[[2006]]''' || [[Нью Дели]] || {{IND}} |- |'''[[2008]]''' || [[Ниңбо]] || {{CHN}} |- |'''[[2010]]''' || [[Бриджтаун]] || {{BRB}} |- |'''[[2012]]''' || [[Чоңкиң]] || {{CHN}} |- |'''[[2014]]''' || [[Чеджу]] || {{KOR}} |- |'''[[2016]]''' || [[Астана]] || {{KAZ}} |- |'''[[2018]]''' || [[Нью Дели]] || {{IND}} |- |'''[[2020]]''' || [[Улан Удэ]] || {{RUS}} |- |'''[[2022]]''' || [[Кельце]] || {{POL}} |- |'''[[2023]]''' || [[Нью Дели]] || {{IND}} |- |} ==Жалпы медальдық есеп== ===Ерлер=== {| {{RankedMedalTable|nation-width=200px}} |- | 1 || align=left | {{CUB}} || 81 || 38 || 30 || 149 |- | 2 || align=left | {{RUS}} || 28 || 21 || 26 || 75 |- | 3 || align=left | {{KAZ}} || 18 || 16 || 22 || 56 |- | 4 || align=left | {{USA}} || 18 || 13 || 19 || 50 |- | 5 || align=left | {{UZB}} || 14 || 17 || 21 || 52 |- | 5 || align=left | {{USSR}} || 15 || 11 || 17 || 43 |- | 7 || align=left | {{BUL}} || 8 || 8 || 19 || 35 |- | 8 || align=left | {{UKR}} || 7 || 12 || 11 ||30 |- | 9 || align=left | {{ROM}} || 7 || 5 || 17 || 29 |- | 10 || align=left | {{AZE}} || 7 || 5 || 12 || 24 |- | 11 || align=left | {{ITA}} || 6 || 4 || 15 || 25 |- | 12 || align=left | {{FRA}} || 6 || 6 || 17 || 24 |- | 13 || align=left | {{GER}} || 4 || 6 || 25 || 35 |- | 14 || align=left | {{CHN}} || 3 || 2 || 9 || 14 |- | 15 || align=left | {{HUN}} || 3 || 1 || 6 || 10 |} ===Әйелдер=== {| {{RankedMedalTable|nation-width=200px}} |- | 1 || align=left | {{RUS}} || 25 || 12 || 26 || 63 |- | 2 || align=left | {{CHN}} || 21 || 16 || 20 || 57 |- | 3 || align=left | {{IND}} || 14 || 8 || 21 || 43 |- | 4 || align=left | {{TUR}} || 11 || 8 || 16 || 35 |- | 5 || align=left | {{USA}} || 8 || 9 || 22 || 39 |- | 6 || align=left | {{PRK}} || 8 || 7 || 10 || 25 |- | 7 || align=left | {{CAN}} || 8 || 3 || 17 || 28 |- | 8 || align=left | {{IRL}} || 8 || 1 || 1 || 10 |- | 9 || align=left | {{KAZ}} || 5 || 7 || 17 || 29 |- | 10 || align=left | {{ITA}} || 5 || 6 || 4 || 15 |} == Сыртқы сілтемелер == * [https://web.archive.org/web/20060717051922/http://www.amateur-boxing.vip.interia.pl/Championships/WorldChampionships.html Əуесқой бокс] [[Санат:Бокстан әлем чемпионаттары‎]] lijqsvasm4z43itg2i4rtj9nrs3w2t0 3414840 3414839 2024-12-27T20:27:43Z Kas77777 100404 3414840 wikitext text/x-wiki {{Infobox Sports league |logo= |pixels= |caption= |sport=[[Бокс]] |founded= 1974 |teams=107 ([[2023 жыл]]) |continent=[[Әлем]] [[Халықаралық Бокс ассоциациясы]] {{lang-en|International Boxing Association}} (IBA) |champion= }} '''Әуесқой бокстан әлем чемпионаты''' [[Халықаралық Бокс ассоциациясы]] ({{lang-en|IBA World Boxing Championships}}) құзырындағы екі жылда бір ұйымдастырылатын дода. [[Жазғы Олимпиада ойындарындағы бокс|Олимпиадалық бокс бағдарламасымен]] қатар әлемдегі ең мәртебелі бокстық жарыс. Алғашқы чемпионат 1974 жылы [[Гавана]], [[Куба]]да тек ерлер үшін өтсе, араға ширек ғасыр салып әйелдер әлем чемпионаты 2001 жылы өтті. Ерлер мен әйелдер чемпионаттары екі бөлек өтеді, ал 2006 бастап бөлек жылдарда өтіп келеді. Атлеттер 24 салмақтық категорияларда жарысады(13 категоря ерлерде және 11 әйелдерде) *Ерлер категорялары: 48 кг, 51 кг, 54 кг, 57 кг, 60 кг, 63.5 кг, 67 кг, 71 кг, 75 кг, 80 кг, 86 кг, 92 кг және +92 кг. *Әйелдер категориялары: 48 кг, 50 кг, 52 кг, 54 кг, 60 кг, 63 кг, 66 кг, 70 кг, 75 кг, 81 кг және +81 кг. ==Чемпионаттар тізімі== ===Ерлер=== {|class="wikitable" |- !Жыл !Қала !Ел |- |'''[[1974]]''' || [[Гавана]] || {{CUB}} |- |'''[[1978]]''' || [[Белград]] || {{YUG}} |- |'''[[1982]]''' || [[Мюнхен]] || {{FRG}} |- |'''[[1986]]''' || [[Рено, Невада|Рено]] || {{USA}} |- |'''[[1989]]''' || [[Мәскеу]] || {{URS}} |- |'''[[1991]]''' || [[Сидней]] || {{AUS}} |- |'''[[1993]]''' || [[Тампере]] || {{FIN}} |- |'''[[1995]]''' || [[Берлин]] || {{GER}} |- |'''[[1997]]''' || [[Будапешт]] || {{HUN}} |- |'''[[1999]]''' || [[Хьюстон]] || {{USA}} |- |'''[[2001]]''' || [[Белфаст]] || {{NIR}} |- |'''[[2003]]''' || [[Бангкок]] || {{THA}} |- |'''[[2005]]''' || [[Миаңян]] || {{CHN}} |- |'''[[2007]]''' || [[Чикаго]] || {{USA}} |- |'''[[2009]]''' || [[Милан]] || {{ITA}} |- |'''[[2011]]''' || [[Баку]] || {{AZE}} |- |'''[[2013]]''' || [[Алматы]] || {{KAZ}} |- |'''[[2015]]''' || [[Доһа]] || {{QAT}} |- |'''[[2017]]''' || [[Гамбург]] || {{GER}} |- |'''[[2019]]''' || [[Екатеринбург]] || {{RUS}} |- |'''[[2021]]''' || [[Белград]] || {{SRB}} |- |'''[[2023]]''' || [[Ташкент]] || {{UZB}} |} ===Әйелдер=== {|class="wikitable" |- !Жыл !Қала !Ел |- |'''[[2001]]''' || [[Скрэнтон, Пенсильвания|Скрэнтон]] || {{USA}} |- |'''[[2002]]''' || [[Анталия]] || {{TUR}} |- |'''[[2005]]''' || [[Подольск]] || {{RUS}} |- |'''[[2006]]''' || [[Нью Дели]] || {{IND}} |- |'''[[2008]]''' || [[Ниңбо]] || {{CHN}} |- |'''[[2010]]''' || [[Бриджтаун]] || {{BRB}} |- |'''[[2012]]''' || [[Чоңкиң]] || {{CHN}} |- |'''[[2014]]''' || [[Чеджу]] || {{KOR}} |- |'''[[2016]]''' || [[Астана]] || {{KAZ}} |- |'''[[2018]]''' || [[Нью Дели]] || {{IND}} |- |'''[[2020]]''' || [[Улан Удэ]] || {{RUS}} |- |'''[[2022]]''' || [[Кельце]] || {{POL}} |- |'''[[2023]]''' || [[Нью Дели]] || {{IND}} |- |} ==Жалпы медальдық есеп== ===Ерлер=== {| {{RankedMedalTable|nation-width=200px}} |- | 1 || align=left | {{CUB}} || 81 || 38 || 30 || 149 |- | 2 || align=left | {{RUS}} || 28 || 21 || 26 || 75 |- | 3 || align=left | {{KAZ}} || 18 || 16 || 22 || 56 |- | 4 || align=left | {{USA}} || 18 || 13 || 19 || 50 |- | 5 || align=left | {{UZB}} || 14 || 17 || 21 || 52 |- | 5 || align=left | {{USSR}} || 15 || 11 || 17 || 43 |- | 7 || align=left | {{BUL}} || 8 || 8 || 19 || 35 |- | 8 || align=left | {{UKR}} || 7 || 12 || 11 ||30 |- | 9 || align=left | {{ROM}} || 7 || 5 || 17 || 29 |- | 10 || align=left | {{AZE}} || 7 || 5 || 12 || 24 |- | 11 || align=left | {{ITA}} || 6 || 4 || 15 || 25 |- | 12 || align=left | {{FRA}} || 6 || 6 || 17 || 24 |- | 13 || align=left | {{GER}} || 4 || 6 || 25 || 35 |- | 14 || align=left | {{CHN}} || 3 || 2 || 9 || 14 |- | 15 || align=left | {{HUN}} || 3 || 1 || 6 || 10 |} ===Әйелдер=== {| {{RankedMedalTable|nation-width=200px}} |- | 1 || align=left | {{RUS}} || 25 || 12 || 26 || 63 |- | 2 || align=left | {{CHN}} || 21 || 16 || 20 || 57 |- | 3 || align=left | {{IND}} || 14 || 8 || 21 || 43 |- | 4 || align=left | {{TUR}} || 11 || 8 || 16 || 35 |- | 5 || align=left | {{USA}} || 8 || 9 || 22 || 39 |- | 6 || align=left | {{PRK}} || 8 || 7 || 10 || 25 |- | 7 || align=left | {{CAN}} || 8 || 3 || 17 || 28 |- | 8 || align=left | {{IRL}} || 8 || 1 || 1 || 10 |- | 9 || align=left | {{KAZ}} || 5 || 7 || 17 || 29 |- | 10 || align=left | {{ITA}} || 5 || 6 || 4 || 15 |} == Сыртқы сілтемелер == * [https://web.archive.org/web/20060717051922/http://www.amateur-boxing.vip.interia.pl/Championships/WorldChampionships.html Əуесқой бокс] [[Санат:Бокстан әлем чемпионаттары‎]] hny51eumqhxm5fnpuel9mj90onbvhd4 0 99385 3414829 2303625 2024-12-27T19:54:36Z AlibekKS 19967 3414829 wikitext text/x-wiki '''Терция''' ({{lang-la|tertius}} - үшінші) – [[музыка|музыкадағы]] диатоникалық [[дыбыс]] қатарының үш сатысын (баспалдағын) қамтитын интервал. Терция көлемі жарты тондар санымен анықталады. Мысалы үлкен терция (до-ми), кіші терция (до-ми бемоль).<ref>Қазақ мәдениеті. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: “Аруна Ltd.” ЖШС, 2005 ISBN 9965-26-095-8</ref> ==Дереккөздер== <references/> {{Stub: Қазақ мәдениеті}} {{wikify}} {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Қазақстан әдебиеті]] d9jdttmiyf83w2f23e7p9c1s3yj3ciu 0 128171 3414887 3407713 2024-12-28T04:43:38Z Tony Polari 148244 3414887 wikitext text/x-wiki {{alsonumber|2024}} {{Жыл үшін навигация|2024}} {{Ғасыр үшін навигация|21}} {{Басқа күнтізбелер|2024}} {{Жыл туралы|2024}} Әзірше '''2024 жыл''' әлемдегі ірі қақтығыстардың жалғасуымен ерекшеленеді: [[Ресейдің Украинаға басып кіруі]], [[Израиль−Хамас соғысы]], [[Мьянмадағы азамат соғысы]], [[Судандағы азамат соғысы (2023 жылдан бері)|Судандағы азамат соғысы]] және тағы басқа. 2024 жылы шамамен төрт миллиард адам тұратын дүние жүзінің 76 шақты мемлекетінде ұлттық сайлау өтетін болады, не өтіп қойған. Сайлайтын елдер тізімінде халқы ең көп 10 елдің сегізі ([[Америка Құрама Штаттары]], [[Бангладеш]], [[Бразилия]], [[Индонезия]], [[Мексика]], [[Пәкістан]], [[Ресей]] және [[Үндістан]]), [[Франция]] мен [[Ұлыбритания]] бар. 2024 жылы оған қоса [[Еуропалық парламент сайлауы (2024)|Еуропа парламентіне сайлау]] жүрді. == Оқиғалар == === Қаңтар === * [[1 қаңтар]] ** [[Мысыр]], [[Эфиопия]], [[Иран]], [[Сауд Арабиясы]] және [[Біріккен Араб Әмірліктері]] [[БРИКС]] құрамына кірді.<ref>{{Cite web|url= https://kaz.zakon.kz/sayasat/6037138-brikske-bes-memleket-osyldy.html |title= БРИКС-ке бес мемлекет қосылды |lang= kk |publisher= kaz.zakon.kz |date= 2024-01-01 |accessdate= 2024-01-07}}</ref> ** [[Таулы Қарабақ]] аймағы [[Әзербайжан]] құрамына қайта кірді де, [[Таулы Қарабақ Республикасы|Арцах Республикасы]] ресми түрде ыдырады.<ref>{{Cite web|url= https://www.washingtonpost.com/world/2023/09/28/nagorno-karabakh-dissolved-azerbaijan-armenia/ |title= Defeated by force, Nagorno-Karabakh government declares it will dissolve |lang= en |publisher= [[The Washington Post]] |author= Ebel, Francesca |date= 2023-09-28 |accessdate= 2024-01-07}}</ref> ** [[Жапония]]ның батыс жағалауында 7.5 Mww деңгейлі [[Жапон теңізіндегі жер сілкінісі (2024)|ірі жер сілкінісі]] орын алды, нәтижесінде 126 адам қайтыс болды, 611 адам жарақат алды.<ref>{{Cite web|url= https://earthquake.usgs.gov/earthquakes/eventpage/us6000m0xl/executive |title= M 7.5 - 42 km NE of Anamizu, Japan |lang= en |publisher= [[АҚШ геологиялық қызметі]] |date= 2024-01-01 |accessdate= 2024-01-07}}</ref> ** [[Эфиопия]] [[Сомалиленд]]пен [[Бербера]] портын пайдалану туралы келісімге келгенін жариялады. Эфиопия сонымен бірге Сомалилендтің тәуелсіздігін мойындайтын бірінші ел болатынын айтады.<ref>{{Cite web|url= https://www.reuters.com/world/africa/landlocked-ethiopia-signs-pact-use-somalilands-red-sea-port-2024-01-01/ |title= Ethiopia signs pact to use Somaliland's Red Sea port |lang= en |publisher= [[Reuters]] |date= 2024-01-01 |accessdate= 2024-01-07}}</ref> * [[2 қаңтар]] – [[Маршалл аралдары]]нда [[Маршалл аралдарындағы жалпы сайлау (2024)|жалпы сайлау]] өтті. [[Маршалл аралдарының заң шығару жиналысы]] [[Хильда Хайн]]ды [[Маршалл аралдары президенттерінің тізімі|президент]] болып сайлады.<ref>{{Cite web|url= https://www.rnz.co.nz/international/pacific-news/505980/hilda-heine-sworn-in-as-president-of-the-marshall-islands |title= Hilda Heine sworn in as President of the Marshall Islands |lang= en |publisher= rnz.co.nz |date= 2024-01-02 |accessdate= 2024-01-07}}</ref> * [[3 қаңтар]] – [[Кермандағы лаңкестік әрекет]]: [[Қасым Сүлеймани]]ның өлтірілу «мерейтойына» [[Керман]], [[Иран]]да [[Ирак және Шам Ислам мемлекеті|Ислам мемлекеті]] бомбалауы нәтижесінде 89 адам қайтыс болды.<ref>{{Cite web|url= https://english.news.cn/20240104/ed1335c7dfee41e58fa8d1a3ac3e0717/c.html |title= Iran revises down death toll from Kerman attacks to 84 |lang= en |publisher= xinhua.net |date= 2024-01-04 |accessdate= 2024-01-07}}</ref><ref>{{Cite web|url= https://www.bbc.co.uk/news/world-middle-east-67888283 |title= IS claims responsibility for deadly Iran bombings that killed 84 |lang= en |publisher= [[BBC News]] |date= 2024-01-04 |accessdate= 2024-01-07}}</ref> * [[7 қаңтар]] – [[Бангладеш]]те [[Бангладештегі жалпы сайлау (2024)|жалпы сайлау]] өтті. Оппозициялық партияның наразылығына және дауыс беруге келгендер санының күрт төмендеуіне қарамастан [[Хасина Шайһ Уазед]] басқарған [[Авами лиг партиясы]] сайлауда төртінші рет қатар жеңіске жетті. * [[8 қаңтар]] – [[Эквадордағы қарулы қақтығыс (2024)|Эквадордағы қарулы қақтығыс]]: Лос Чонерос атты картель басшысы [[Хосе Масиас Вильямар]] түрмеден қашып кетті. [[Эквадор президенті]] [[Даниэль Нобоа]] елде төтенше жағдай жариялады. Көшелерге, түрмелерге әскерилер жіберілді.<ref>{{Cite web|url= https://www.reuters.com/world/americas/ecuador-declares-state-emergency-amid-prison-chaos-2024-01-08/ |title= Ecuador declares state of emergency amid prison chaos |lang= en |publisher= [[Reuters]] |date= 2024-01-09 |accessdate= 2024-01-22}}</ref> * [[11 қаңтар]] ** [[Папуа — Жаңа Гвинея]]да есептеу кезінде болған болжалды қателік нәтижесінде полицейлер мен сарбаздардың жалақысы берілмей қалды, елде ереуіл басталды. ** АҚШ хуситтер қозғалысына тауар тасымалдап жатқан [[иран]]дық [[дау (кеме)|дау]]ды басып, кейін батады. Операция нәтижесінде кеменің бүкіл экипажы ұсталған, екі [[SEAL]] теңізде жоғалған. * [[12 қаңтар]] – [[Өркендеу күзетшісі операциясы]]: [[Қызыл теңіз дағдарысы|Хуситтердің Қызыл теңіздегі кемелерге шабуылына]] жауап ретінде АҚШ бастаған коалиция хуситтердің Йемендегі базаларына [[Йемендегі әуе шабуылдары (2024)|әуе шабуылын ұйымдастырды]].<ref>{{Cite web|url= https://www.washingtonpost.com/national-security/2024/01/11/us-strike-yemen-houthis-red-sea/ |title= U.S.-led coalition strikes Iran-aligned Houthi militants in Yemen |lang= en |publisher= [[The Washington Post]] |author= Horton, Alex, Lamothe, Dan, Ryan, Missy, Hauslohner, Abigail |date=2024-01-11}}</ref> * [[13 қаңтар]] – [[Қытай Республикасы|Тайвань]]да [[Қытай Республикасындағы президент сайлауы (2024)|президент сайлауы]] өтті. [[Демократиялық ілгерішіл партия]]ның үміткері [[Лай Циндэ]] жалпы дауыстың 40% жинады да, жеңіске жетті. * [[14 қаңтар]] ** Таққа отырғанына 52 жыл болған күні [[Дания монархтарының тізімі|Дания патшайымы]] [[II Маргрете]] тақтан бас тартты, оның орнына таққа кронпринц Фредерик отырып, ол [[X Фредерик]] атанды.<ref name="BBC News">{{Cite web|url= https://www.bbc.com/news/world-europe-67854395 |title= Queen Margrethe II: Danish monarch announces abdication live on TV |lang= en |publisher= [[BBC News]] |date= 2023-12-31 |accessdate= 2024-01-07}}</ref><ref name="BBC News"/> ** [[Комор аралдарындағы президент сайлауы (2024)|2024 жылғы Комор аралдарындағы президент сайлауы]]: халықтың тек 16.3% қатысқан сайлау нәтижесінде халық наразылығына қарамастан президент [[Азали Ассумани]] 62.9% дауыспен қайта сайланды.<ref>{{Cite web|url=https://www.france24.com/en/afrique/20240117-unrest-grips-comoros-opposition-rejects-president-re-election |title= Unrest grips Comoros as opposition rejects president's re-election |lang= en |publisher= [[France 24]] |date= 2024-01-17 |accessdate= 2024-01-22}}</ref> * [[15 қаңтар]] [[Бернардо Аревало]]ның [[Гватемала президенті]] болып ұлықтауы.<ref>{{Cite web|url= https://apnews.com/article/guatemala-election-torres-arevalo-d5bffc895c90570aafa77a0b2056a640 |title= Progressive Arévalo is ‘virtual winner’ of Guatemala election after corruption angered voters |lang= en |publisher= AP News |date= 2023-08-20 |accessdate= 2024-01-07}}</ref> * [[19 қаңтар]] – Жапония [[SLIM]] миссиясының көмегімен [[Ай (серік)|Ай]]ға [[баяу қондыру]] жасаған бесінші ел болды. * [[22 қаңтар]] – [[Джозеф Бокай]]дың [[Либерия президенті]] болып ұлықтауы. * [[24 қаңтар]] – [[Белгород облысындағы Ил-76 апаты]]: ресейлік Ил-76 әскери транспорт ұшағы [[Короча ауданы]]нда құлады. Ресей мәліметінше ішінде болған барлық адам, соның ішінде 65 украиналық әскери тұтқын, экипаждың 6 мүшесі және 3 күзетші, қайтыс болды.<ref>{{Cite web|url= https://www.bbc.co.uk/news/live/world-us-canada-68079336 |title= No survivors on plane Russia says was carrying 65 Ukrainian PoWs |lang= en |publisher= [[BBC News]] |author= Ragozhina, Nadia |date= 2024-01-24 |accessdate= 2024-01-26}}</ref> * [[26 қаңтар]] ** [[Израиль−Хамас соғысы]]: [[БҰҰ]] [[БҰҰ-ның халықаралық соты|Халықаралық әділет соты]] [[Израиль]]дің Газадағы геноцидтік әрекетіне жол бермегенін және палестиналықтарға қауіпсіздік бергенін талап етті, алайда әскери операцияның тоқтатылуын талап еткен жоқ.<ref>{{Cite web|url= https://www.interfax.ru/world/942109 |title= Суд ООН потребовал от Израиля принять меры для защиты палестинцев в Газе |lang= ru |publisher= интерфакс |date= 2024-01-26 |accessdate= 2024-01-26}}</ref> ** [[Тувалу]]да [[Тувалудағы жалпы сайлау (2024)|жалпы сайлау]] өтті.<ref>{{Cite web|url= https://www.npr.org/2024/01/25/1227066448/voting-begins-in-tiny-tuvalu-in-election-that-reverberates-from-china-to-austral |title= Voting begins in tiny Tuvalu in election that reverberates from China to Australia |lang= en |publisher= npr |date= 2024-01-25 |accessdate= 2024-01-26}}</ref> * [[28 қаңтар]] – [[Финляндия]]дағы [[Финляндиядағы президент сайлауы (2024)|президент сайлауы]]ның 1-айналымы өтті. * [[31 қаңтар]] – Джохор сұлтаны [[Ибраһим Исмаил]] [[Малайзия]]ның 17-[[Янг ди-Пертуан Агонг]] тағына отырды. === Ақпан === * [[4 ақпан]] ** [[Намибия президенті]] [[Хаге Гейнгоб]] қайтыс болды; орнын вице-президент [[Нанголо Мбумба]] алды.<ref>{{Cite web|url= https://www.theguardian.com/world/2024/feb/04/hage-geingob-namibias-president-dies-aged-82-after-cancer-treatment |title= Hage Geingob, Namibia’s president, dies aged 82 after cancer treatment |lang= en |publisher= [[The Guardian]] |date= 2024-02-04 |accessdate= 2024-02-05}}</ref> ** [[Сальвадор]]да [[Сальвадордағы жалпы сайлау (2024)|жалпы сайлау]] өтті. * [[7 ақпан]] – [[Әзербайжандағы президент сайлауы (2024)|Әзербайжандағы президент сайлауы]]: Оппозицияның наразылығына қарамастан, [[Әзербайжан президенті|президент]] [[Ильхам Хейдарұлы Әлиев|Ильхам Әлиев]] бесінші рет қайта сайланды.<ref>{{Cite web|url= https://www.azattyq.org/a/32802500.html |title= Қарабақты қайтарған Әзербайжанда президентті сайлау науқаны қалай өтіп жатыр? |lang= kk |publisher= [[Азаттық радиосы]] |author= Кучера, Джошуа |date= 2024-02-02 |accessdate= 2024-02-08}}</ref><ref>{{Cite web|url= https://apnews.com/article/azerbaijan-election-ilham-aliyev-39a3b0811de492afdcc96e2f17b6f797 |title= Preliminary results show Azerbaijan’s president wins re-election, as expected |lang= en |publisher= Associated Press |author= Сұлтанова, Аида |date= 2024-02-07 |accessdate= 2024-02-08}}</ref> * [[8 ақпан]] – [[Пәкістан]]да [[Пәкістандағы жалпы сайлау (2024)|жалпы сайлау]] өтті. Нәтижесінде [[Пәкістан Ұлттық ассамблеясы|Ұлттық ассамблея]] мандаттарының көбісін Партиясыз саясаткерлер жеңіп алды. Партиясыздардың көбі тыйым салынған [[Әділет үшін қозғалыс]]тың бұрынғы мүшелері болған. * [[11 ақпан]] – [[Финляндиядағы президент сайлауы (2024)|2024 жылғы Финляндиядағы президент сайлауы]]: Екінші айналым нәтижесінде президент болып [[Александр Стубб]] сайланды. * [[14 ақпан]] – [[Индонезиядағы жалпы сайлау (2024)|2024 жылғы Индонезиядағы жалпы сайлау]]: Үкіметтік табуляторлардың ресми жылдам санауы бұрынғы әскери офицер [[Прабово Субианто]]ны наурыз айында шығарылатын түпкілікті нәтижелерге дейін президенттік сайлаудың жеңімпазы деп таныды. * [[16 ақпан]] – [[Харп]]тағы түрмеде ресейлік оппозиционер [[Алексей Анатольевич Навальный|Алексей Навальный]] қайтыс болды. * [[22 ақпан]] – америкалық [[Intuitive Machines]] компаниясының Nova-C қонушысы Айға қонған алғашқы коммерциялық көлік болды. * [[23 ақпан]] – [[Армения]] өзінің [[Ұжымдық қауіпсіздік туралы шарт ұйымы|ҰҚШҰ]]-дағы мүшелігін [[де-факто]] уақытша тоқтатты. * [[25 ақпан]] – [[Беларусь]]тегі [[Беларусьтегі парламент сайлауы (2024)|парламент сайлауы]] нәтижесінде биліктегі [[Белая Русь]] партиясы мандаттың көпшілігіне ие болды. === Наурыз === * [[1 наурыз]] ** [[Қазақстан]] бірыңғай уақыт белдеуіне ([[UTC+5:00]]) көшті.<ref>{{Cite web|url= https://sputnik.kz/20240229/sagat-auysady-qazaqstandyqtar-ne-isteui-kerek-42563949.html |title= Бүгін түнде сағат тілі ауысады: қазақстандықтар не істеуі керек |lang= kk |publisher= SPUTNIK |date= 2024-02-29 |accessdate= 2024-02-29}}</ref> ** [[Иран]]да [[Ирандағы парламент сайлауы (2024)|парламент сайлауы]] өтті. * [[7 наурыз]] – [[Швеция]] ресми түрде [[НАТО]] құрамына енді де, оның 32-мүшесі болды.<ref>{{Cite web|url= https://www.nato.int/cps/en/natohq/news_223446.htm |title= Sweden officially joins NATO |lang= en |publisher= [[НАТО]] |date= 2024-03-07 |accessdate= 2024-03-07}}</ref><ref>{{Cite web|url= https://www.theguardian.com/world/2024/mar/07/sweden-joins-nato-after-ratification-hungary-drops-opposition |title= Sweden finally joins Nato after nearly two-year wait |lang= en |publisher= [[The Guardian]] |date= 2024-03-07 |accessdate= 2024-03-07}}</ref> * [[11 наурыз]] – [[Гаити президенті]] және [[Гаити премьер-министрі|премьер-министрі]] [[Ариэль Анри]] елдегі қылмыскер топтарының өзара соғысы деп сипатталатын дағдарыс жағдайында екі лауазымнан да отставкаға кететінін хабарлады.<ref>{{Cite web|url= https://www.bbc.com/news/world-latin-america-68541349 |title= Haiti's prime minister Ariel Henry resigns as law and order collapses |lang= en |publisher= [[BBC News]] |author= Grant, Will; Gregory, James және Armstrong, Kathryn |date= 2024-03-11 |accessdate= 2024-03-07}}</ref> * [[13 наурыз]] – [[Еуропа Одағы]] «Одақтың жасанды зият жайлы регламенті» атты [[жасанды зият]]қа арналған әлемдегі алғашқы толық құқықтық және реттеуші заңды қабылдады.<ref>{{Cite web|url= https://www.cnbc.com/2024/03/13/european-lawmakers-endorse-worlds-first-major-act-to-regulate-ai.html |title= World’s first major act to regulate AI passed by European lawmakers |lang= en |publisher= [[CNBC]] |author= Gilchrist, Karen |date= 2024-03-13 |accessdate= 2024-03-07}}</ref> * [[15 наурыз|15]]–[[17 наурыз]] – [[Ресей]]де сегізінші [[Ресейдегі президент сайлауы (2024)|президент сайлануы]] жүрді. Нәтижесінде [[Владимир Владимирович Путин|Владимир Путин]] бесінші рет қайта сайланды.<ref>{{Cite web|url= https://kaztag.kz/kz/news/putin-besinshi-ret-resey-prezidenti-bolyp-ayta-saylandy- |title= Путин бесінші рет Ресей президенті болып қайта сайланды |lang= kk |publisher= КазТАГ |date= 2024-03-18 |accessdate= 2024-03-29}}</ref> * [[22 наурыз]] – Ресейдің [[Красногорск]] қаласындағы Crocus City Hall залында [[Ирак және Шам Ислам мемлекеті|Ислам мемлекеті]] ұйымына қатысы бар қарулы адамдар [[Крокус Сити Холлдағы теракт|концертке келушілерге шабуыл жасап]], кем дегенде 137 адамды өлтіріп, 182 адамды жаралады. * [[25 наурыз]] – [[БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесі]] [[Израиль−Хамас соғысы|Газа]]да «тез арада атысты тоқтатуды» және барлық кепілге алынғандарды дереу және сөзсіз босатуды талап ететін қарар қабылдады. * [[31 наурыз]] – [[Болгария]] мен [[Румыния]] теңіз және әуе жолдары арқылы [[Шенген аймағы]]ның құрамына кірді.<ref>{{Cite web|url= https://www.bbc.com/news/world-europe-67834837 |title= Romania and Bulgaria to join Schengen border-free zone by air and sea |lang= en |publisher= [[BBC News]] |date= 2023-12-28 |accessdate= 2024-01-07}}</ref> === Сәуір === * [[1 сәуір]] – Израиль Иранның [[Дамаск]]тағы елшілігіне шабуыл жасайды да, нәтижесінде 16 адам қаза тапты. * [[6 сәуір]] – [[Словакиядағы президент сайлауы (2024)|Словакиядағы президент сайлауы]] нәтижесінде [[Словакия президенті]] болып [[Петер Пеллегрини]] сайланды. * [[10 сәуір]] – [[Оңтүстік Кореядағы парламент сайлауы (2024)|Оңтүстік Кореядағы парламент сайлауы]]: [[Тобуро Демократиялық партиясы|Демократиялық партия]] мен {{iw|Корея Демократиялық альянсы|Демократиялық альянс|ko|더불어민주연합}} 176 мандат жеңіп алды. Қызметтегі президент [[Юн Сок Ёль|Юн Сок Ёльге]] байланысы бар [[Халық күші]] мен {{iw|Халықтық болашақ партиясы|Халықтық болашақ партиясы|ko|국민의미래}} тек 108 мандатқа ғана ие болды.<ref>{{Cite web|url= https://www.csis.org/analysis/south-koreas-2024-general-election-results-and-implications/ |title= South Korea’s 2024 General Election: Results and Implications |lang= en |publisher= CSIS |accessdate= 2024-03-29}}</ref> * [[10 сәуір]] – Айдың басында орын алған Израильдің Дамаскідегі Иран елшілігін бомбалауынан кейін Иран Израильге жауап соққыларын бастады. * [[25 сәуір]] – Гаити президентінің міндетін атқарушы және премьер-министр [[Ариэль Анри]] отставкасынан кейін өтпелі президенттік кеңес Гаити мемлекетінің жаңа басшысы ретінде билікті өз қолына алды. === Мамыр === * [[5 мамыр]] – [[Панамадағы жалпы сайлау (2024)|Панамадағы жалпы сайлау]] нәтижесінде президент болып [[Хозе Рауль Мулино]] сайланды. * [[7 мамыр|7]]–[[11 мамыр]] – [[Швеция]]ның [[Мальмё]] қаласында [[Eurovision ән байқауы 2024]] өтті. Нәтижесінде швейцариялық [[Nemo (әнші)|Nemo]] рэпері «[[The Code (Nemo әні)|The Code]]» әнімен жеңіске жетті.<ref>{{Cite web|url= https://www.dw.com/en/eurovision-switzerland-wins-2024-song-contest/a-69054565 |title= Eurovision: Switzerland wins 2024 song contest |lang= en |publisher= [[Неміс толқыны]] |date= 2024-11-05 |accessdate= 2024-05-13}}</ref> * [[10 мамыр]] – [[Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас Ассамблеясы|БҰҰ Бас Ассамблеясы]] [[Палестина мемлекеті]]не алфавиттік тәртіппен мүше мемлекеттердің арасында тұру құқығын беру үшін дауыс берді. Бұл БҰҰ Бас Ассамблеясының 2024 жылғы 10 қыркүйекте өтетін келесі сессиясында күшіне енеді.<ref>{{Cite web|url= https://www.bbc.com/news/world-middle-east-68983650 |title= UN general assembly calls on Security Council to admit Palestine as member |lang= en |publisher= [[BBC News]] |date= 2024-05-10 |accessdate= 2024-05-13}}</ref> * [[13 мамыр]] – [[Бишімбаев ісі]] нәтижесінде [[Қуандық Уәлиханұлы Бишімбаев]] 24 жылға бас бостандығынан айырылды.<ref>{{Cite web|url= https://www.azattyq.org/a/32944329.html |title= Сот Бишімбаевты 24 жылға, Байжановты 4 жылға түрме жазасына кесті |lang= kk |publisher= [[Азаттық радиосы]] |date= 2024-05-13 |accessdate= 2024-05-13}}</ref> * [[14 мамыр]] – [[Құлсары]]да [[Қазақстандағы су тасқыны (2024)|сол жылғы су тасқыны]] үшін өтемақыға қарсылар [[Құлсарыдағы наразылық (2024)|наразылық шаралары]]н бастады. * [[15 мамыр]] – [[Словакия премьер-министрі]] [[Роберт Фицо]]ға [[Роберт Фицоға қастандық|қастандық жасалды]].<ref>{{Cite web|url= https://kz.kursiv.media/kk/2024-05-15/tkbv-robert/ |title= Тоқаев Словакия премьер-министрі Роберт Фицоға жасалынған қастандықты қатаң айыптайтынын мәлімдеді |lang= kk |work= kz.kursiv.media |date= 2024-05-15 |accessdate= 2024-05-20}}</ref> * [[19 мамыр]] ** Әзербайжан-Иран шекарасына жақын жерде [[Ибраһим Раиси тікұшағының құлауы|тікұшақ апатқа ұшырап]], [[Иран президенті]] [[Ибраһим Раиси]] мен [[Иран Сыртқы істер министрлігі|Иран Сыртқы істер министрі]] [[Хусейн Әмір Абдоллахиян]], тағы жеті жолаушы мен экипаж қаза тапты. ** Кейбір болжамдар бойынша [[Кристиан Маланга]] басқарған [[Конго Демократиялық Республикасы]]ндағы мемлекеттік төңкеріс әрекеті [[Киншаса]]дағы толқуларға әкелді.<ref>{{Cite web|url= https://www.aljazeera.com/news/2024/5/19/three-reported-killed-as-dr-congo-military-averts-attempted-coup |title= Three reported killed as DR Congo military averts ‘attempted coup’ |lang= en |publisher= [[Әл Жазира теларнасы]] |date= 2024-05-19 |accessdate= 2024-05-20}}</ref> Үкімет сарбаздары тез арада араласып, төңкеріс басшыларын тұтқындап, тыныштық орнатты.<ref>{{Cite web|url= https://www.lemonde.fr/en/le-monde-africa/article/2024/05/19/shooting-in-kinshasa-is-a-failed-coup-d-etat-says-congolese-army_6671940_124.html |title= Shooting in Kinshasa is a failed coup d'état, says Congolese army |lang= en |publisher= Le Monde |date= 2024-05-19 |accessdate= 2024-05-20}}</ref><ref>{{Cite web|url= https://www.voaafrica.com/a/7618509.html |title= Shooting in Kinshasa is a failed coup d'état, says Congolese army |lang= en |work= voaafrica.com |date= 2024-05-19 |accessdate= 2024-05-20}}</ref> * [[20 мамыр]] – [[Халықаралық қылмыстық сот]]тың бас прокуроры [[Израиль премьер-министрі]] [[Биньямин Нетаньяху]] мен Газадағы [[Хамас]] жетекшісін әскери қылмыс жасады деген айыппен қамауға алуға ордер беруді сұрады. * [[24 мамыр]] ** [[БҰҰ-ның халықаралық соты]] Израильдің [[Газа секторы]]ның оңтүстігіндегі [[Рафақ]]тағы әскери шабуылын тоқтатқанын талап етті.<ref>{{Cite web|url= https://qaz.ulysmedia.kz/news/15670-buu-izraildi-rafaktagy-atysty-toktatuga-mindettedi/ |title= БҰҰ Израильді Рафақтағы атысты тоқтатуға міндеттеді |lang= kk |work= qaz.ulysmedia.kz |author= Аянова, Айнель |date= 2024-05-24 |accessdate= 2024-06-03}}</ref> ** [[Папуа — Жаңа Гвинея]]дағы ірі көшкін кесірінен 2,000 астам адам көз жұмды.<ref>{{Cite web|url= https://kaz.nur.kz/world/2107518-papua-zhanga-gvineia-2-myngnan-astam-adam-qaza-tapqan-koshkinge-bailanysty-alem-elderinen-komek-surady/ |title= Папуа-Жаңа Гвинея "2 мыңнан астам адам қаза тапқан" көшкінге байланысты әлем елдерінен көмек сұрады |lang= kk |work= kaz.nur.kz |date= 2024-05-27 |accessdate= 2024-06-03}}</ref> * [[26 мамыр]] – [[Литвадағы президент сайлауы (2024)|2024 жылғы Литва президентін сайлау]]: қызметте болған президент [[Гитанас Науседа]] қайта сайланды. * [[29 мамыр]] – [[Оңтүстік Африка Республикасындағы жалпы сайлау (2024)|Оңтүстік Африка Республикасындағы жалпы сайлау]]: Оңтүстік Африка Республикасының демократиялық тарихында [[Африкалық ұлттық конгресс]] тұңғыш рет дауыстың көпшілігіне ие болды.<ref>{{Cite web|url= https://www.bbc.com/news/articles/cjll8nr6962o |title= ANC facing worst result since end of apartheid |lang= en |publisher= [[BBC News]] |author= Chothia, Farouk |date= 2024-06-03 |accessdate= 2024-06-03}}</ref> * [[30 мамыр]] – АҚШ бұрынғы президенті [[Дональд Трамп]] порно актриса [[Сторми Дэниэлс]]ке берген параға және басқа да айыптарға қатысты сот процесінде 34 тармақ бойынша кінәлі деп танылды. Ол төрт жылға дейін бас бостандығынан айырылуы мүмкін.<ref>{{Cite web|url= https://www.azattyq.org/a/32973497.html |title= Алқабилер "Дональд Трамп – кінәлі" деп ұйғарды |lang= kk |publisher= [[Азаттық радиосы]] |date= 2024-05-31 |accessdate= 2024-06-03}}</ref><ref>{{Cite web|url= https://kz.kursiv.media/kk/2024-05-31/qntd-donald-trampty/ |title= Тарихи процесс: АҚШ алқабилер соты Дональд Трампты кінәлі деп таныды |lang= kk |work= kz.kursiv.media |author= Төленді, Ақниет |date= 2024-05-31 |accessdate= 2024-06-03}}</ref> === Маусым === * [[1 маусым]] ** 19 сәуірде басталған [[Үндістан]]дағы [[Үндістандағы жалпы сайлау (2024)|жалпы сайлау]] аяқталды.<ref>{{Cite web|url= https://kaz.inform.kz/news/undstanda-parlamenttk-saylau-oted-e0ac4b/ |title= Үндістанда парламенттік сайлау өтеді |lang= kk |work= kaz.inform.kz |date= 2024-03-17 |accessdate= 2024-06-03}}</ref> ** [[Исландия]]дағы [[Исландиядағы президент сайлауы (2024)|президент сайлауы]] орын алды, нәтижесінде [[Хадла Тоумасдоуттир]] президент болды. * [[2 маусым]] – [[Мексика]]дағы [[Мексикадағы жалпы сайлау (2024)|жалпы сайлау]] нәтижесінде [[Клаудия Шейнбаум]] Мексиканың тұңғыш әйел президенті болды.<ref>{{Cite web|url= https://www.azattyq.org/a/32977049.html |title= Мексикадағы сайлауда Клаудия Шейнбаум алға шықты |lang= kk |publisher= [[Азаттық радиосы]] |date= 2024-06-03 |accessdate= 2024-06-03}}</ref> * [[6 маусым|6]]–[[9 маусым]] – [[Еуропалық парламент]] [[Еуропалық парламент сайлауы (2024)|сайлауы]] өтті. * [[12 маусым]] – Біріккен Ұлттар Ұйымының [[Хамастың Израильге басып кіруі (2023)|7 қазандағы шабуылдар]]ға және одан туындаған қақтығыстарға қатысты алғашқы тергеуі Израиль мен Хамастың соғыс қылмыстарын жасағанын анықтады. * [[12 маусым]]–[[15 шілде]] – [[Германия]]да [[Футболдан 2024 жылғы Еуропа чемпионаты]] өтті. * [[23 маусым]] ** [[Сауд Арабиясы]]ның [[Мекке]] қаласында жыл сайынғы [[қажылық]] кезінде қатты ыстықтан 1300-ден астам адам қаза тапты делінеді.<ref>{{Cite web|url= https://informburo.kz/kaz/newskaz/saud-arabiyasynda-qazylyq-kezinde-1-300-den-astam-adam-qaitys-boldy |title= Сауд Арабиясында қажылық кезінде 1 300-ден астам адам қайтыс болды |lang= kk |work= informburo.kz |author= Пірімқұл, Жазира |date= 2024-06-24 |accessdate= 2024-07-08}}</ref> ** [[Ресей]]дегі [[Дағыстан]]ның [[Махачқала]] мен [[Дербент]] қалаларында екі түрлі шабуыл орын алған, нәтижесінде 20-ға жуық адам қайтыс болды.<ref>{{Cite web|url= https://www.azattyq.org/a/33006567.html |title= Дағыстандағы шабуылдан 15 полицей қаза тапқан |lang= kk |publisher= [[Азаттық радиосы]] |date= 2024-06-24 |accessdate= 2024-07-08}}</ref> * [[24 маусым]] – [[WikiLeaks]] негіздеушісі [[Джулиан Ассанж]] кінәсін ішінара мойындауға келіседі де, британдық түрмеден шығып, АҚШ-тың [[Солтүстік Мариана аралдары]]на жеткізілді.<ref>{{Cite web|url= https://www.azattyq.org/a/33006567.html |title= Дағыстандағы шабуылдан 15 полицей қаза тапқан |lang= kk |publisher= [[Азаттық радиосы]] |date= 2024-06-24 |accessdate= 2024-07-08}}</ref> Ол тыңшылық жасады деген айыптардың біріне кінәсін мойындады да, екі күннен кейін Отаны [[Аустралия]]ға жеткізілді.<ref>{{Cite web|url= https://www.bbc.co.uk/news/live/world-69145409 |title= Julian Assange leaves UK after being freed in US plea deal |lang= en |publisher= [[BBC News]] |author= Amos, Owen |date= 2024-06-25 |accessdate= 2024-07-08}}</ref> * [[26 маусым]] – [[Боливия]]да Хуан Хосе Суньига әскери төңкеріс жасайын деді, бірақ ол сәтсіз шықты. * [[30 маусым]]–[[7 шілде]] – [[Франциядағы парламент сайлауы (2024)|Франциядағы парламент сайлауы]] орын алды. === Шілде === * [[4 шілде]] – [[Ұлыбританиядағы жалпы сайлау (2024)|Ұлыбританиядағы жалпы сайлау]]: [[Кир Стармер]] [[Лейбористік партия (Ұлыбритания)|Лейбористік партия]]ны ірі жеңіске жеткізеді де, партия 14 жылда тұңғыш рет үкіметке оралды. [[Ұлыбритания Премьер-министрі|Премьер-министр]] [[Риши Сунак]] өз қызметін аяқтайды.<ref>{{Cite web|url= https://www.bbc.com/news/articles/crge8g9qxj3o |title= Keir Starmer: Labour leader to become UK prime minister |lang= en |publisher= [[BBC News]] |author= Seddon, Paul |date= 2024-07-05 |accessdate= 2024-07-08}}</ref> * [[5 шілде]] – [[Ирандағы президент сайлауы (2024)|Ирандағы президент сайлауы]]: [[Масуд Пезешкиан]] [[Иран президенті]] болып сайланды.<ref>{{Cite web|url= https://kz.kursiv.media/kk/2024-07-06/zmts-iran-prezidenty-sailandy/ |title= Иранның жаңа президенті анықталды. Масуд Пезешкиан сайлау додасында жеңіске жетті |lang= kk |work= kz.kursiv.media |author= Серікхан, Азамат |date= 2024-07-06 |accessdate= 2024-07-08}}</ref> * [[7 шілде]] – [[Франциядағы президент сайлауы (2024)|Франциядағы президент сайлауы]]: солшыл [[Жаңа халықтық майдан]] [[Франция ұлттық жиналысы|Ұлттық жиналыс]]тағы мандат көпшілігіне ие болды. * [[9 шілде|9]]–[[11 шілде]] – [[Вашингтон]]да 33-[[НАТО]] саммиті орын алды. * [[13 шілде]] – [[2024 АҚШ президент сайлауы]] үшін кампаниялаған [[Дональд Трамп]]қа митинг кезінде [[Батлер (Пенсильвания)|Батлер]], [[Пенсильвания]]да [[Дональд Трампқа жасалған қастандық|қастандық жасалды]]. * [[15 шілде|15]]–[[16 шілде]] – [[Руанда]]дағы [[Руандадағы жалпы сайлау (2024)|жалпы сайлау]]: [[Поль Кагаме]] қайта сайланды.<ref>{{Cite web|url= https://inbusiness.kz/kz/news/tramp-olimnen-aman-kaldy-bul-kastandyk-zhajly-ne-bilemiz |title= Трамп бір өлімнен аман қалды. Бұл қастандық жайлы не білеміз? |lang= kk |work= inbusiness.kz |author= Әділбекұлы, Арыс |date= 2024-07-14 |accessdate= 2024-07-15}}</ref> * [[21 шілде]] – қызметтегі [[АҚШ президенті]] [[Джо Байден]] қайта сайланудан бас тартты.<ref>{{Cite web|url= https://www.azattyq.org/a/33044996.html |title= Байден президент сайлауына түсуден бас тартты |lang= kk |publisher= [[Азаттық радиосы]] |date= 2024-07-21 |accessdate= 2024-08-04}}</ref> * [[26 шілде]]–[[11 тамыз]] – [[Париж]], [[Франция]]да [[2024 жылғы Жазғы Олимпиада ойындары]] өтуде. * [[28 шілде]] – [[Венесуэла]]дағы [[Венесуэладағы президент сайлауы (2024)|президент сайлауы]]: президент [[Николас Мадуро]] сайлаудағы жеңісін жариялады. Нәтижесінде Оңтүстік Американың көптеген елдерінің сайлау нәтижелерін мойындаудан бас тартты және Мадуро үкіметімен дипломатиялық қарым-қатынастар тоқтатылдым және [[Венесуэладағы наразылық шаралары (2024)|жалпыұлттық наразылықтар туды]].<ref>{{Cite web|url= https://www.azattyq.org/a/33056332.html |title= Венесуэлада президент сайлаудың ресми қорытындысына наразылық қақтығысқа ұласты |lang= kk |publisher= [[Азаттық радиосы]] |date= 2024-07-30 |accessdate= 2024-08-04}}</ref> * [[29 шілде]] – [[Израиль]] [[Бейрут]] қаласының маңындағы Дахие ауданында шабуыл жасап, [[Мадждаль-Шамсқа жасалған шабуыл]]ға тапсырыс берді деп айыпталған [[Хизбуллаһ]] қолбасшысы [[Фуад Шукр]]дің өлтірілгенін жариялады.<ref>{{cite web|title= Israel confirms it has carried out a 'targeted' strike |url= https://www.bbc.co.uk/news/live/cpv3107lv5et |accessdate= 2024-07-30 |publisher= [[BBC News]]}}</ref><ref>{{Cite web |date= 2024-07-30 |title= Blast reported in Lebanon's capital Beirut |url= https://aje.io/7tvo9m?update=3081955 |publisher= [[Әл-Жазира телеарнасы]]}}</ref> * [[30 шілде]] – [[Үндістан]]ның [[Керала]] штатындағы [[Ваянад]] ауданындағы көшкін салдарынан кемінде 334 адам қаза тауып, 200-ден астам адам жараланып, 281 адам із-түзсіз жоғалып кетті.<ref>{{Cite web|title= Wayanad landslides: 133 dead, 481 saved, at least 98 still missing |url= https://www.onmanorama.com/news/kerala/2024/07/30/wayand-landslide-kerala-rain-live.html |accessdate= 2024-07-30 |work= Onmanorama}}</ref><ref>{{Cite web |title= Wayanad landslides: 240 still missing as rescue op enters third day, death tolll rises to 276 |url= https://www.onmanorama.com/news/kerala/2024/08/01/wayanad-landslide-death-toll-missing-mundakkai-chooralmala-live.html |accessdate= 2024-08-01 |work= Onmanorama}}</ref> * [[31 шілде]] – [[Хамас]]тың саяси көшбасшысы [[Исмаил Хания]] [[Тегеран]]дағы резиденциясында өлтірілді.<ref>{{Cite web|url= https://interfax.kz/?lang=kaz&int_id=21&news_id=59899 |title= ХАМАС-тың саяси бюро басшысы Хания Тегеранда өлтірілді-БАҚ |lang= kk |publisher= [[Интерфакс]]-Казахстан |date= 2024-07-31 |accessdate= 2024-08-04}}</ref> === Тамыз === * [[1 тамыз]] – [[Қырғи қабақ соғысы]] аяқталғалы бергі [[Ресей мен Батыс елдері арасындағы тұтқын алмасуы (2024)|АҚШ пен Ресей арасындағы ең ірі тұтқын алмасуы]] орын алды.<ref>{{Cite web|url= https://www.azattyq.org/a/33059704.html |title= Ресей мен Батыс елдері тұтқын алмасып жатыр |lang= kk |publisher= [[Азаттық радиосы]] |date= 2024-08-01 |accessdate= 2024-08-04}}</ref> * [[4 тамыз]] – [[Бангладеш]] премьер-министрі [[Шейх Хасина]] бүкілхалықтық наразылық шараларынан кейін отставкасын жариялап, [[Үндістан]]ға кетеді.<ref>{{Cite web|url= https://www.azattyq.org/a/33067205.html |title= Бангладеш премьер-министрі елден кетті, президенті парламентті таратты |lang= kk |publisher= [[Азаттық радиосы]] |date= 2024-08-06 |accessdate= 2024-08-09}}</ref> * [[7 тамыз]] – Тайланд Жоғарғы Сотының шешімінен кейін [[Алға қозғалыс]] оппозициялық партиясы таратылды да, [[Пита Лимджароенрат]] пен басқа саясаткерлерге саясатпен айналысуға тыйым салынды.<ref>{{cite web|last= Head |first= Jonathan |date= 2024-08-07 |title= Thai court dissolves reformist party that won election |url= https://www.bbc.com/news/articles/crkmdd4vevxo |publisher= [[BBC News]]}} {{Wayback|url= https://web.archive.org/web/20240807142533/https://www.bbc.co.uk/news/articles/crkmdd4vevxo |date= 2024-08-07}}</ref> * [[11 тамыз]] – Украина президенті [[Володимир Олександрович Зеленський|Володимир Зеленський]] Украина әскерінің Ресейдің [[Курск облысы]]на [[Курск облысындағы шайқастар (2024)|басып кіргенін]] жариялады. Әскерлер облыстағы [[Украинаның Курск облысын басып алуы|бірнеше жерді жаулады да]], 76,000 адам эвакуацияланды.<ref>{{Cite web|url= https://ru.euronews.com/2024/08/10/ukraine-russia-kursk-evacuation |title= Из Курской области эвакуированы 76 тысяч человек. Россия направляет подкрепление на границу |lang= ru |work= ru.euronews.com |date= 2024-08-10 |accessdate= 2024-08-27}}</ref> * [[14 тамыз]] ** [[Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы]] екі жыл аралығында [[Маймыл шешегінің тарауы (2023 жылдан бастап)|маймыл шешегінің таралуы]]н екінші мәрте Қоғамдық денсаулық сақтаудың халықаралық маңызы бар төтенше жағдайы деп жариялады. ** 14–[[19 тамыз]] – [[Кирибатидағы парламент сайлауы (2024)|Кирибатидағы парламент сайлауы]]. * [[17 тамыз]] – [[Индонезия]] өзінің 79-Тәуелсіздік күнін [[Нусантара (қала)|Нусантара]]да өткізді. Бұл күні ел астанасы [[Джакарта]]дан Нусантараға жылжытылады деп жоспарланған еді, алайда кейінге қалдырылды.<ref>{{Cite web |date=2024-08-17 |title=Indonesia's new capital isn't ready yet. The president is celebrating Independence Day there anyway |url=https://apnews.com/article/indonesia-widodo-new-capital-nusantara-43641d95d2d88caeda772c87dffc0f23 |accessdate=2024-08-18 |publisher=AP News |lang=en}}</ref> * [[24 тамыз]] – [[Израиль қорғаныс армиясы]] [[Ливан]] оңтүстігінде бірнеше соққы жасайды.<ref name="NYTimesInfo">{{Cite web |url=https://www.nytimes.com/live/2024/08/24/world/israel-hamas-gaza-war |title=Israel Begins Striking Hezbollah in Lebanon |date=2024-08-24 |last=Shankar |first=Vivek |publisher=[[The New York Times]] |accessdate=2024-08-24}}</ref> * [[31 тамыз]] – [[Шығыс Қазақстан облысы]] Алтай кентінде Ертіс кенішінің "Ертіс" шахтасында белгісіз затпен улану белгілері бар 4 жұмысшының денесі табылды.<ref>{{Cite web|url= https://aikyn.kz/272142/shk-o-da-shahtada-k-aza-tapk-an-zhu-mysshylardyn--otbasyna-komek-korsetiledi |title= ШҚО-да шахтада қаза тапқан жұмысшылардың отбасыларына көмек көрсетілді |lnag= kk |work= aikyn.kz |date= 2024-08-31 |accessdate= 2024-09-03}}</ref> === Қыркүйек === * [[2 қыркүйек]] – [[Бразилия Жоғарғы соты]] шешімімен Бразилияда [[Twitter|X]] (Twitter атауымен де белгілі) әлеуметтік желісіне тыйым салынды. Осы қаулыға себеп ретінде Бразилия үкіметі дезинформацияның кең тарағаны деп көрген желідегі өзгеріс және [[Илон Маск]]тың елдегі заңды өкіл атамау шешімі берілді.<ref>{{Cite magazine |date=2024-09-02 |title=Brazil Supreme Court Upholds Judge's Decision to Block X |url=https://time.com/7016848/brazil-supreme-court-blocks-x-nationwide/ |access-date=2024-09-04 |magazine=[[Time]]|agency=Associated Press |language=en}}</ref> * [[7 қыркүйек]] – [[Алжирдегі президент сайлауы (2024)|Алжирдегі президент сайлауы]]: [[Алжир президенті|Қызметтегі президент]] [[Әбделмәжид Теббун]] қайта сайланып, екінші мерзімін бастады.<ref>{{Cite web|date=2024-09-08|title=Algeria's Abdelmadjid Tebboune re-elected president with 94.7 percent vote|url=https://www.aljazeera.com/news/2024/9/8/algerias-abdelmadjid-tebboune-re-elected-president-with-94-7-percent-vote|accessdate=2024-09-09|publisher=[[Әл-Жазира телеарнасы|Әл-Жазира]]|language=en}}</ref> * [[17 қыркүйек|17]]–[[18 қыркүйек]] – Екі жаппай кибершабуыл барысында [[Хезболла]] содырлары мен дәрігерлер пайдаланатын [[пейджер]]лер мен [[рация]]лардың жарылуынан 32 адам қаза тауып, 3000-ға жуық адам жараланды. Болжамды қылмыскер ретінде көбіне Израиль аталады.<ref>{{Cite web|url= https://egemen.kz/article/372508-peyddger-dgarylysy-irannynh-livandaghy-elshisi-auyr-dgaraqat-alghan |title= Пейджер жарылысы: Иранның Ливандағы елшісі ауыр жарақат алған |lnag= kk |work= egemen.kz |date= 2024-09-17 |accessdate= 2024-10-27}}</ref><ref>{{Cite web|url= https://www.azattyq.org/a/33125901.html |title= Ливанда пейджерлерден кейін рациялар да жарыла бастады |lnag= kk |publisher= [[Азаттық радиосы]] |date= 2024-09-18 |accessdate= 2024-10-27}}</ref><ref>{{Cite news|title= Israel war on Gaza live: Nine killed, 2,750 hurt in Hezbollah pager blasts |url= https://www.aljazeera.com/news/liveblog/2024/9/17/israels-war-on-gaza-live-38-killed-as-israel-risks-becoming-pariah?update=3184753 |accessdate= 2024-09-17 |publisher= [[Әл-Жазира телеарнасы|Әл-Жазира]]}}</ref> * [[20 қыркүйек]] – Израиль Хезболланың он бір шақты әскербасыларын, солардың ішінде [[Ибраһим Ақил]]ды өлтіреді. Бұл апта басында болған пейджер жарылысынан кейін Израиль мен Хезболла арасындағы шайқастардың күшеюіне байланысты орын алды.<ref>{{Cite web |last= Ravid |first= Barak |title= Israel says it killed top Hezbollah military commander in Beirut strike |url= https://www.axios.com/2024/09/20/israel-strikes-hezbollah-military-commanders-beirut |publisher= Axios |lang= en |date= 2024-09-20 |accessdate= 2024-10-27}}</ref> * [[20 қыркүйек]] – [[Шри-Ланкадағы президент сайлауы (2024)|Шри-Ланкадағы президент сайлауы]]: [[Шри-Ланка президенті]] болып солшыл [[Анура Кумара Диссанаяке]] сайланды. Бұл ел тарихындағы президент сайлауының тұңғыш екінші айналымынан белгілі болды.<ref>{{Cite web |title= Anura Kumara Dissanayake: Left-leaning leader wins Sri Lanka election |url= https://www.bbc.com/news/articles/clyznjz3d78o |accessdate= 2024-09-22 |work= www.bbc.com |language= en}}</ref> * [[23 қыркүйек]] – [[Екінші Ливан соғысы (2006)|2006 жылдан]] бергі Израиль–Хезболла қақтығысындағы ең қанды күн орын алды, [[Үшінші Ливан соғысы (2024)|Ливанға жасалған соққылар]] нәтижесінде 569 адам қайтыс болды да, 1 835 адам жарақат алды.<ref>{{Cite web |title= Thousands flee homes as Lebanon says more than 550 people killed in Israeli strikes since Monday |url= https://www.bbc.co.uk/news/live/c5y32qew9z2t |date= 2024-09-24 |accessdate= 2024-09-24 |work= www.bbc.com |language= en}}</ref> * [[26 қыркүйек]] – 2017 жылғы [[Мария (дауыл)|Мария]] дауылынан кейінгі ең жойқын Атлантикалық дауыл болған [[Хелен (дауыл)|Хелен]] дауылы төртінші санаттағы дауыл ретінде [[Флорида]]ға құлады. Онда 236 адам қаза тауып, 685-тен астам адам із-түзсіз жоғалған.<ref>{{Cite web |url= https://www.npr.org/2024/09/30/g-s1-25406/helene-death-toll-damage |publisher= [[NPR]] |date= 2024-09-30 |title= Helene death toll rises to 120 as millions remain without power |author= Emma Bowman; Miguel Macias; Jaclyn Diaz}} {{Wayback|url= https://web.archive.org/web/20240930130151/https://www.npr.org/2024/09/30/g-s1-25406/helene-death-toll-damage |date= 2024-09-30}}</ref> * [[27 қыркүйек]] – [[Израиль Әскери-әуе күштері]] Хезболланың [[Бейрут]], Ливандағы бас пунктіне атқылады да, ұйым басшысы [[Хасан Насралла]]ны өлтірді.<ref>{{Cite web|url= https://kaz.nur.kz/world/2167116-hezbolla-lideri-hasan-nasralla-oltirildi/ |title= "Хезболла" лидері Хасан Насралла өлтірілді |lang= kk |work= nur.kz |last= Төре |first= Қаламқас |date= 2024-09-28 |accessdate= 2024-10-28}}</ref> * [[29 қыркүйек]] – [[Аустриядағы парламент сайлауы (2024)|Аустриядағы парламент сайлауы]]: сайлау нәтижесінде дауыстың көпшілігіне аса оңшыл [[Аустрия Бостандық партиясы|Бостандық партиясы]] жеңіске жетті, бірақ [[Аустрия Ұлттық кеңесі|Ұлттық кеңес]]тегі көпшілікке қол жеткізе алмады. Бұл — аса оңшылдардың [[Екінші дүниежүзілік соғыс]]тан бергі Аустриядағы тұңғыш жеңісі.<ref>{{cite news |date=2024-09-30 |title=Austria's Freedom Party secures first national election win for far-right since World War II |publisher=Australian Broadcasting Corporation |language=en |url=https://www.abc.net.au/news/2024-09-30/austria-far-right-first-election-win-since-second-world-war/104412948}}</ref><ref>{{cite news |author= Kirby, Paul; Bell, Bethany |date=2024-09-30 |title=Far right in Austria 'opens new era' with election victory |publisher=[[BBC]] |language=en |url=https://www.bbc.com/news/articles/c8rdygy5888o}}</ref> * [[30 қыркүйек]] – [[Ұлыбритания]] электр энергиясын өндіру үшін [[көмір]]ден бас тартқан алғашқы [[Үлкен жетілік|G7]] елі болды, ел бұл энергия көзін 142 жыл бойы пайдаланып келген еді.<ref>{{Cite web |title=UK to finish with coal power after 142 years |url=https://www.bbc.co.uk/news/articles/c5y35qz73n8o |date=2024-09-30 |accessdate=2024-09-30 |publisher=[[BBC News]] |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |title=Q&A: How the UK became the first G7 country to phase out coal power |url=https://interactive.carbonbrief.org/coal-phaseout-UK/ |date=2024-09-27 |accessdate=2024-09-30 |publisher=Carbon Brief |language=en}}</ref> === Қараша === * [[5 қараша]] – [[Америка Құрама Штаттары]]нда [[2024 АҚШ президент сайлауы|президент сайлауы]] өтті. Нәтижесінде [[Дональд Трамп]] екінші мерзімге қайта сайланды. * [[11 қараша|11]]–[[22 қараша]] – [[Баку]], [[Әзербайжан]]да [[Климаттың өзгеруі туралы БҰҰ конференциясы (2024)|2024 жылғы климаттың өзгеруі туралы БҰҰ конференциясы]] өтті. * [[16 қараша]] – [[Испания]]ның [[Мадрид]] қаласында [[Junior Eurovision ән байқауы 2024|Junior Eurovision 2024 ән байқауы]] өтіп, [[грузия]]лық әнші [[Андрия Путкарадзе]] «To My Mom» әнімен жеңіске жетті. * [[21 қараша]] – [[Халықаралық қылмыстық сот]] Израиль премьер-министрі [[Беньямин Нетаньяху]]ды және Израильдің бұрынғы қорғаныс министрі [[Йоав Галант]]ты [[Халықаралық қылмыстық соттың Израильдік тұлғаларға қатысты қамауға алу ордерлері|қамауға алу ордерін]] шығарды. * [[26 қараша]] – Беньямин Нетаньяхудың хабарлауынша Израиль мен [[Хезболла]] арасында [[Израиль мен Хезболланың бейбіт келісімі|бейбіт келісімі жасалды да]], [[Үшінші Ливан соғысы (2024)|Үшінші Ливан соғысы]] аяқталды. * [[30 қараша]] – [[Сирия азаматтық соғысы]]: [[Сириялық оппозиция]] [[Алеппо]] қаласының көбін [[Сирия оппозициясының шабуылы (2024)|басқарып кетті де]], Ресей 2016 жылдан бері қалаға тұңғыш рет зымыран тастады. === Желтоқсан === * [[3 желтоқсан]] – [[Корея Республикасының президенті]] [[Юн Сөк Йөл]] халыққа деген кешкі жолдауында [[Корея Республикасындағы әскери жағдай (2024)|жаппай әскери жағдай]] жариялады да, [[Тобуро демократиялық партиясы]]на [[Солтүстік Корея]]мен бірге жұмыс істеді деген айып тақты. * [[4 желтоқсан]] – Франциядағы саяси дағдарыс: [[Франция премьер-министрі]] [[Мишель Барнье]] [[вотум]] кезінде жеңілді де, лауазымынан қуылды. * [[6 желтоқсан]] – [[Румыниядағы президент сайлауы (2024)|Румыниядағы президент сайлауы]]: [[Румыния Конституциялық соты]] сайлаудың нәтижесінің күшін жойды, [[Кэлин Джорджеску]] жинаған дауыстарының бөлігі Ресейдің сайлауға араласуынан шыққан деді. * [[7 желтоқсан]] – 2019 жылғы өрттен зақым көрген [[Париж Құдай Ана соборы]] қайта ашылды. * [[8 желтоқсан]] – [[Сирия президенті]] [[Башар әл-Асад]] [[Асад режимінің құлауы|режимінің құлауы]]нан кейін [[Дамаск]]іден қашады, нәтижесінде әл-Асад президенттігі мен 61 жылға созылған [[Баастық Сирия]] үкіметі аяқталды. [[Сириялық оппозиция]] елде [[Сирияның өтпелі үкіметі|уақытша үкімет]] құрды. * [[12 желтоқсан]] – Үндістандық шахматшы [[Гукеш Доммараджу]] 2024 жылғы Шахмат бойынша Дүние жүзі чемпионы атанды. * [[14 желтоқсан]] ** [[Грузиядағы президент сайлауы (2024)|Грузиядағы президент сайлауы]]: [[Халық күші (Грузия)|Халық күші]] партиясының мүшесі [[Михаил Гурамович Кавелашвили|Михаил Кавелашвили]] еш бәсекесіз президент сайланды. ** Парламенттің дауыс беруінен кейін [[Корея Республикасының президенті]] [[Юн Сөк Йөл]]ге импичмент жарияланды да, оның өкілеттігі уақытша тоқтатылды, президент міндетін атқарушысы [[Хан Док Су]] болды. * [[25 желтоқсан]] – [[Қазақстан]]да әзербайжандық Embraer ERJ-190AR ұшағы [[Ақтаудағы Embraer E190 апаты|құлады]]. Ұшақта болған 67 жолаушының жиырма екісі аман қалды. * [[27 желтоқсан]] – Оңтүстік Корея президент міндетін атқарушысы және [[Корея Республикасының премьер-министрі|премьер-министрі]] [[Хан Док Су]]ға импичмент жарияланды да, президент пен премьер-министр міндетін атқарушысы [[Чхве Сан Мок]] болды. == Болжамды және жоспарланған оқиғалар == * [[29 желтоқсан]] – [[Хорватия]]дағы [[Хорватиядағы президент сайлауы (2024)|президент сайлауы]]. == Туғандар == {{Тағы қараңыз|Санат:2024 жылы туғандар}} == Қайтыс болғандар == {{Тағы қараңыз|Санат:2024 жылы қайтыс болғандар}} == Тағы қараңыз == {{commonscat|2024}} {{Санат ағашы|{{PAGENAME}}}} == Дереккөздер == {{Дереккөздер|2}} {{Жыл күнтізбесі|2024}} [[Санат:2024 жыл|*]] {{Year-stub}} gdeysuxtap3iqk6m19h8b5f3tjv8gzr 0 165606 3414823 3407876 2024-12-27T19:30:55Z AlibekKS 19967 3414823 wikitext text/x-wiki [[Сурет:Map of the Viceroyalty of New Spain.svg|right400px|thumb|1763-1801 жылдардағы Жаңа Испания территориясы]] '''Жаңа Испания''' (Испанша: ''Virreinato de Nueva España'' [birejˈnato ðe ˈnweβa esˈpaɲa]; Науатльше: ''Yankwik Kaxtillan Birreiyotl''), [[Испан империясы|Испан империясының]] Америка құрлығын басып алу кезіндегі аумақтарды біріктірген саяси құрылым болған. Астанасы [[Мехико|Мексико]] қаласы болды. Жаңа Испания юрисдикциясына Солтүстік Американың көп бөлігі, кейін Мексика мен АҚШ-тың оңтүстік-батысы болған аумақ, Калифорния, Флорида, Луизиана жерлері, сонымен қатар, Орталық Америка, Кариб аралдары мен Оңтүстік Американың солтүстігіндегі кейбір аумақтар, Тынық мұхитындағы архипелагтар, Филипиндер пен Гуам аумақтары жатқан. Қосымша, Азиядағы колониялар қатарына испаниялық [[Тайвань|Формоса]] (Тайвань аралы) да қатар кірген. Жаңа Испания патшалығы Ацтек империясы жаулап алынғаннан кейін 1521 жылдың 18 тамызында құрылған. Алғашқы экспедицияларға қаржыны Изабелла патшайым бөліп бастаған. Жаңа Испания Испания Патшалығына толықтай бағынғанымен, ол колония ретінде емес, Испан коронасының бір бөлшегі болып есептелінді және оның басшысы испан монархы болған. Ауа-райының әсері, топографиясы, астанасы мен Мексика шығанағы жағалауында орналасқан Веракруc порты, байырғы халық саны мен алуандығы, минералды ресурстардың қолжетімділігі секілді факторлардың әсерінен Жаңа Испанияның өңірлік бөлінісі жоғары түрлі деңгейде болды. Орталық және оңтүстік Мексика аумағында халық көп болуына байланысты әлеуметтік, саяси және экономикалық ұйымдасу кешенді болғанымен, күмістің табиғи қорларының аз болуы әсерінен испан қоныстанушылары бұл аймаққа қатты қызыға қоймаған. Керісінше, Солтүстік Мексика аумағы құрғақ және таулы болуына байланысты байырғы халықтың басым бөлігі көшпелі және жартылай көшпелі өмір сүрген. XIX ғасырдың басында Жаңа Испания патшалығы дағдарысқа ұшырады. [[Наполеон Бонапарт|Наполеонның]] 1808 жылғы Пиренейге басып кіруі мен Бурбон әулетінің монархы IV Карлдың тақтан ығыстырылуы жағдайды қиындата түсті. 1808 жылғы Жаңа Испаниядағы дағдарыс Испан империясындағы саяси дағдарыс секілді бірдей болды. Дағдарыс сол уақытта америкада туған испаниярдтардың [[Мексика тәуелсіздігі үшін соғыс|Мексика тәуелсіздігі үшін соғыстың]] ''(1810-1821)'' басталуына алып келді. Нәтижесінде 1821 жылы вице-роялдық ыдырап, [[Мексика империясы]] құрылды. Агустин де Итутбиде жаңа империяның бірінші императорына айналды. [[Санат:Тарих]] [[Санат:Корольдіктер]] [[Санат:Испан корольдіктері]] fnw7icwgiuc52cd49747zjg1a5cf8hp 3414824 3414823 2024-12-27T19:34:00Z AlibekKS 19967 3414824 wikitext text/x-wiki [[Сурет:Map of the Viceroyalty of New Spain.svg|right400px|thumb|1763-1801 жылдардағы Жаңа Испания территориясы]] '''Жаңа Испания''' (Испанша: ''Virreinato de Nueva España'' [birejˈnato ðe ˈnweβa esˈpaɲa]; Науатльше: ''Yankwik Kaxtillan Birreiyotl''), [[Испан империясы|Испан империясының]] Америка құрлығын басып алу кезіндегі аумақтарды біріктірген саяси құрылым болған. Астанасы [[Мехико|Мексико]] қаласы болды. Жаңа Испания юрисдикциясына Солтүстік Американың көп бөлігі, кейін Мексика мен АҚШ-тың оңтүстік-батысы болған аумақ, Калифорния, Флорида, Луизиана жерлері, сонымен қатар, Орталық Америка, Кариб аралдары мен Оңтүстік Американың солтүстігіндегі кейбір аумақтар, Тынық мұхитындағы архипелагтар, Филипиндер пен Гуам аумақтары жатқан. Қосымша, Азиядағы колониялар қатарына испаниялық [[Тайвань|Формоса]] (Тайвань аралы) да қатар кірген. Жаңа Испания патшалығы Ацтек империясы жаулап алынғаннан кейін 1521 жылдың 18 тамызында құрылған. Алғашқы экспедицияларға қаржыны Изабелла патшайым бөліп бастаған. Жаңа Испания Испания Патшалығына толықтай бағынғанымен, ол колония ретінде емес, Испан коронасының бір бөлшегі болып есептелінді және оның басшысы испан монархы болған. Ауа-райының әсері, топографиясы, астанасы мен Мексика шығанағы жағалауында орналасқан Веракруc порты, байырғы халық саны мен алуандығы, минералды ресурстардың қолжетімділігі секілді факторлардың әсерінен Жаңа Испанияның өңірлік бөлінісі жоғары түрлі деңгейде болды. Орталық және оңтүстік Мексика аумағында халық көп болуына байланысты әлеуметтік, саяси және экономикалық ұйымдасу кешенді болғанымен, күмістің табиғи қорларының аз болуы әсерінен испан қоныстанушылары бұл аймаққа қатты қызыға қоймаған. Керісінше, Солтүстік Мексика аумағы құрғақ және таулы болуына байланысты байырғы халықтың басым бөлігі көшпелі және жартылай көшпелі өмір сүрген. XIX ғасырдың басында Жаңа Испания патшалығы дағдарысқа ұшырады. [[Наполеон Бонапарт|Наполеонның]] 1808 жылғы Пиренейге басып кіруі мен Бурбон әулетінің монархы IV Карлдың тақтан ығыстырылуы жағдайды қиындата түсті. 1808 жылғы Жаңа Испаниядағы дағдарыс Испан империясындағы саяси дағдарыс секілді бірдей болды. Дағдарыс сол уақытта америкада туған испаниярдтардың [[Мексика тәуелсіздігі үшін соғыс|Мексика тәуелсіздігі үшін соғыстың]] ''(1810-1821)'' басталуына алып келді. Нәтижесінде 1821 жылы вице-роялдық ыдырап, [[Мексика империясы]] құрылды. Агустин де Итутбиде жаңа империяның бірінші императорына айналды. == Экономикасы == [[Санат:Тарих]] [[Санат:Корольдіктер]] [[Санат:Испан корольдіктері]] httupw54srh9ulm4ntf4gtzh695b3m5 3414825 3414824 2024-12-27T19:38:08Z AlibekKS 19967 3414825 wikitext text/x-wiki [[Сурет:Map of the Viceroyalty of New Spain.svg|right400px|thumb|1763-1801 жылдардағы Жаңа Испания территориясы]] '''Жаңа Испания''' (Испанша: ''Virreinato de Nueva España'' [birejˈnato ðe ˈnweβa esˈpaɲa]; Науатльше: ''Yankwik Kaxtillan Birreiyotl''), [[Испан империясы|Испан империясының]] [[Америка|Америка құрлығын]] басып алу кезіндегі аумақтарды біріктірген саяси құрылым болған. Астанасы [[Мехико|Мексико]] қаласы болды. Жаңа Испания юрисдикциясына [[Солтүстік Америка|Солтүстік Американың]] көп бөлігі, кейін Мексика мен АҚШ-тың оңтүстік-батысы болған аумақ, Калифорния, Флорида, Луизиана жерлері, сонымен қатар, Орталық Америка, Кариб аралдары мен Оңтүстік Американың солтүстігіндегі кейбір аумақтар, Тынық мұхитындағы архипелагтар, Филипиндер пен Гуам аумақтары жатқан. Қосымша, Азиядағы колониялар қатарына испаниялық [[Тайвань|Формоса]] (Тайвань аралы) да қатар кірген. Жаңа Испания патшалығы [[Ацтек империясы]] жаулап алынғаннан кейін 1521 жылдың 18 тамызында құрылған. Алғашқы экспедицияларға қаржыны Изабелла патшайым бөліп бастаған. Жаңа Испания Испания Патшалығына толықтай бағынғанымен, ол колония ретінде емес, Испан коронасының бір бөлшегі болып есептелінді және оның басшысы испан монархы болған. Ауа-райының әсері, топографиясы, астанасы мен Мексика шығанағы жағалауында орналасқан Веракруc порты, байырғы халық саны мен алуандығы, минералды ресурстардың қолжетімділігі секілді факторлардың әсерінен Жаңа Испанияның өңірлік бөлінісі жоғары түрлі деңгейде болды. Орталық және оңтүстік Мексика аумағында халық көп болуына байланысты әлеуметтік, саяси және экономикалық ұйымдасу кешенді болғанымен, күмістің табиғи қорларының аз болуы әсерінен испан қоныстанушылары бұл аймаққа қатты қызыға қоймаған. Керісінше, Солтүстік Мексика аумағы құрғақ және таулы болуына байланысты байырғы халықтың басым бөлігі көшпелі және жартылай көшпелі өмір сүрген. XIX ғасырдың басында Жаңа Испания патшалығы дағдарысқа ұшырады. [[Наполеон Бонапарт|Наполеонның]] 1808 жылғы Пиренейге басып кіруі мен Бурбон әулетінің монархы IV Карлдың тақтан ығыстырылуы жағдайды қиындата түсті. 1808 жылғы Жаңа Испаниядағы дағдарыс Испан империясындағы саяси дағдарыс секілді бірдей болды. Дағдарыс сол уақытта америкада туған испаниярдтардың [[Мексика тәуелсіздігі үшін соғыс|Мексика тәуелсіздігі үшін соғыстың]] ''(1810-1821)'' басталуына алып келді. Нәтижесінде 1821 жылы вице-роялдық ыдырап, [[Мексика империясы]] құрылды. Агустин де Итутбиде жаңа империяның бірінші императорына айналды. == Экономикасы == [[Санат:Тарих]] [[Санат:Корольдіктер]] [[Санат:Испан корольдіктері]] n2j4omxq4jkoeqsbuf54ziofzmugxnd 0 199905 3414871 3368225 2024-12-28T00:32:40Z Atcovi 31491 v1 --> v2 3414871 wikitext text/x-wiki {{Сүре инфоқорапшасы|Сүре атауы=Әл-Мағун сүресі|Араб тіліндегі атауы=الماعون|Сүре нөмірі=107|Атауының мағынасы=Қайыр|Жіктелуі=Меккелік|Жерге түсірілу реті=17|Аяттар саны=7|Джуз=30|Хизб=60|Рукуғ саны=1|сөз саны=25|Әріп саны=125|Алдыңғы сүре=Құрайш сүресі|Келесі сүре=Әл-Кәусәр сүресі|Жазба нөмірі=107-ш}} 7 аяттан тұрады. Меккеде уахи етілді. ==Арабша жазылуы== [[Сурет:Chapter 107, Al-Ma'un (Murattal) v2 - Recitation of the Holy Qur'an.mp3|нобай|Әл-Мағун сүресі]] <font size="6"> بِسۡمِ اللّٰہِ الرَّحۡمٰنِ الرَّحِیۡمِ # اَرَءَیۡتَ الَّذِیۡ یُکَذِّبُ بِالدِّیۡنِؕ # فَذٰلِکَ الَّذِیۡ یَدُعُّ الۡیَتِیۡمَۙ # وَ لَا یَحُضُّ عَلٰی طَعَامِ الۡمِسۡکِیۡنِؕ # فَوَیۡلٌ لِّلۡمُصَلِّیۡنَۙ # الَّذِیۡنَ ہُمۡ عَنۡ صَلَاتِہِمۡ سَاہُوۡنَۙ # الَّذِیۡنَ ہُمۡ یُرَآءُوۡنَۙ # وَ یَمۡنَعُوۡنَ الۡمَاعُوۡنَ </font><br> Транскрипциясы: Бисмилләһир Рахманир Рахиим # әрәәйтәл ләз̃ии йукәз̃з̃ибу биддиин # фәз̃әликәл ләз̃ии йәдуъъул йәтиим # уәлә йәхудду ъалә таъамил мискиин # фәуәйлул лилмусаллиин # әлләз̃иинә һум ъан саләтиһим сәһуун # әлләз̃иинә һум йурәуун # уәйәмнәъуунәл мәъуун ==Аяттың жуық аудармасы== '''Халифа Алтай бойынша:''' <blockquote> Аса қамқор, ерекше мейірімді Аллаһның атымен бастаймын. # (Мұхаммед Ғ.С.) Сондай дінді өтіріксінгенді көрдің бе? # Міне сол жетімді қақпайлағанды, # Міскінді тамақтандыруға қызықтырмайды. # Сондай намаз оқушыларға нендей өкініш! # Олар намаздарын немқұрайлы оқиды. # Олар көрсету үшін оқиды. # Сондай-ақ олар тұтыну заттарына тыйым салады. </blockquote> ==Сілтемелер== * [[Құран]] {{Сүре|107|[[Қурәиш сүресі]]|[[әл-Кәусәр сүресі]]}} ==Дереккөздер== <references/> {{wikify}} [[Санат:Құран сүрелері]] {{Islam-stub}} tq3i6acrqwet9w24slgtio8oqm1hq51 0 200616 3414873 3411746 2024-12-28T00:43:33Z CommonsDelinker 165 «[[:File:Blason_Rouergue.svg]]» деген «[[:File:Blason_comtes_de_Rodez.svg]]» дегенмен алмастырылды. 3414873 wikitext text/x-wiki [[Сурет:Départements de France.svg|thumb|300px|Франция департаменттерінің қазіргі картасы]] [[Сурет:Petite couronne-2.svg|right|thumb|The departments in the immediate vicinity of Paris; the numbers are those of the first column]] {| class="wikitable sortable" |- ! Реттік <br /> нөмір ! Таңбасы ! Департамент ! Префектура ! Аймақ |- ! style="text-align: left;"| 01 | [[Сурет:Blason département fr Ain.svg|22x20px|Coat of arms of department 01]] | [[Эн (департамент)|Эн]] | [[Бурк-ан-Брес]] | [[Рона-Альпі]] |- ! style="text-align: left;"| 02 | [[Сурет:Blason département fr Aisne.svg|22x20px|Coat of arms of department 02]] | [[Эна (департамент)|Эна]] | [[Лан (қала)|Лан]] | [[Пикардия]] |- ! style="text-align: left;"| 03 | [[Сурет:Blason dpt fr Allier.svg|22x20px|Coat of arms of department 03]] | [[Алье]] | [[Мулен (Алье)|Мулен]] | [[Овернь]] |- ! style="text-align: left;"| 04 | [[Сурет:Blason departement Alpes-de-Haute-Provence.svg|22x20px|Coat of arms of department 04]] | [[Жоғарғы Прованс Альпілері]] | [[Динь-ле-Бен]] | [[Прованс-Альпі-Зеңгір жаға]] |- ! style="text-align: left;"| 05 | [[Сурет:Blason dpt fr HautesAlpes.svg|22x20px|Coat of arms of department 05]] | [[Жоғарғы Альпілер]] | [[Гап (қала)|Гап]] | [[Прованс-Альпі-Зеңгір жаға]] |- ! style="text-align: left;"| 06 | [[Сурет:Nice Arms.svg|22x20px|Coat of arms of department 06]] | [[Альпі-Маритим (департамент)|Альпі-Маритим]] | [[Ницца]] | [[Прованс-Альпі-Зеңгір жаға]] |- ! style="text-align: left;"| 07 | [[Сурет:Blason dpt fr Ardeche.svg|22x20px|Coat of arms of department 07]] | [[Ардеш]] | [[Прива]] | [[Рона-Альпі]] |- ! style="text-align: left;"| 08 | [[Сурет:Blason département fr Ardennes.svg|22x20px|Coat of arms of department 08]] | [[Арденне (департамент)|Арденне]] | [[Шарлевиль-Мезьер]] | [[Шампань-Арденне]] |- ! style="text-align: left;"| 09 | [[Сурет:Blason dpt fr Ariège.svg|22x20px|Coat of arms of department 09]] | [[Арьеж]] | [[Фуа (Франция)|Фуа]] | [[Миди-Пиреней]] |- ! style="text-align: left;"| 10 | [[Сурет:Blason département fr Aube.svg|22x20px|Coat of arms of department 10]] | [[Об (департамент)|Об]] | [[Труа]] | [[Шампань-Арденне]] |- ! style="text-align: left;"| 11 | [[Сурет:Blason dpt fr Aude.svg|22x20px|Coat of arms of department 11]] | [[Од (департамент)|Од]] | [[Каркасон]] | [[Лангедок-Руссильон]] |- ! style="text-align: left;"| 12 | [[Сурет:Blason comtes de Rodez.svg|22x20px|Coat of arms of department 12]] | [[Аверон]] | [[Родез]] | [[Миди-Пиреней]] |- ! style="text-align: left;"| 13 | [[Сурет:Blason departement Bouches-du-Rhone.svg|22x20px|Coat of arms of department 13]] | [[Буш-дю-Рон]] | [[Марсель]] | [[Прованс-Альпі-Зеңгір жаға]] |- ! style="text-align: left;"| 14 | [[Сурет:Blason département fr Calvados.svg|22x20px|Coat of arms of department 14]] | [[Кальвадос (департамент)|Кальвадос]] | [[Кан (Нормандия)|Кан]] | [[Төменгі Нормандия]] |- ! style="text-align: left;"| 15 | [[Сурет:Blason dpt fr Cantal.svg|22x20px|Coat of arms of department 15]] | [[Канталь]] | [[Орийак]] | [[Овернь]] |- ! style="text-align: left;"| 16 | [[Сурет:Blason département fr Charente.svg|22x20px|Coat of arms of department 16]] | [[Шаранта]] | [[Ангулем]] | [[Пуату-Шаранта]] |- ! style="text-align: left;"| 17 | [[Сурет:Blason département fr Charente-Maritime.svg|22x20px|Coat of arms of department 17]] | [[Шаранта-Маритим]] | [[Ла-Рошель]] | [[Пуату-Шаранта]] |- ! style="text-align: left;"| 18 | [[Сурет:Blason dpt fr Cher.svg|22x20px|Coat of arms of department 18]] | [[Шер (департамент)|Шер]] | [[Бурж]] | [[Центр (аймақ)|Центр]] |- ! style="text-align: left;"| 19 | [[Сурет:Blason département fr Corrèze.svg|22x20px|Coat of arms of department 19]] | [[Коррез]] | [[Тюль (Франция)|Тюль]] | [[Лимузен (аймақ)|Лимузен]] |- ! style="text-align: left;"| 2A | [[Сурет:Coat of Arms of Corsica.svg|22x20px|Coat of arms of Corsica]] | [[Оңтүстік Корсика]] | [[Аяччо]] | [[Корсика]] |- ! style="text-align: left;"| 2B | [[Сурет:Coat of Arms of Corsica.svg|22x20px|Coat of arms of Corsica]] | [[Жоғарғы Корсика]] | [[Бастия]] | [[Корсика]] |- ! style="text-align: left;"| 21 | [[Сурет:Blason département fr Côte-d'Or.svg|22x20px|Coat of arms of department 21]] | [[Кот-д’Ор]] | [[Дижон]] | [[Бургундия]] |- ! style="text-align: left;"| 22 | [[Сурет:Blason département fr Côtes-d'Armor.svg|22x20px|Coat of arms of department 22]] | [[Кот-д’Армор]] {{ref|4|4}} | [[Сен-Брие]] | [[Бретань]] |- ! style="text-align: left;"| 23 | [[Сурет:Blason Bourbon-La Marche.svg|22x20px|Coat of arms of department 23]] | [[Крез (департамент)|Крез]] | [[Гере (Крез)|Гере]] | [[Лимузен (аймақ)|Лимузен]] |- ! style="text-align: left;"| 24 | [[Сурет:Blason Dordogne 1.svg|22x20px|Coat of arms of department 24]] | [[Дордонь]] | [[Периге]] | [[Аквитания (аймақ)|Аквитания]] |- ! style="text-align: left;"| 25 | [[Сурет:Blason département fr Doubs.svg|22x20px|Coat of arms of department 25]] | [[Ду (департамент)|Ду]] | [[Безансон]] | [[Франш-Конте]] |- ! style="text-align: left;"| 26 | [[Сурет:Blason departement Drome.svg|22x20px|Coat of arms of department 26]] | [[Дром (департамент)|Дром]] | [[Валанс]] | [[Рона-Альпі]] |- ! style="text-align: left;"| 27 | [[Сурет:Blason département fr Eure.svg|22x20px|Coat of arms of department 27]] | [[Эр (департамент)|Эр]] | [[Эвре]] | [[Жоғарғы Нормандия]] |- ! style="text-align: left;"| 28 | [[Сурет:Blason département fr Eure-et-Loir.svg|22x20px|Coat of arms of department 28]] | [[Эр және Луар]] | [[Шартр]] | [[Центр (аймақ)|Центр]] |- ! style="text-align: left;"| 29 | [[Сурет:Blason29.svg|22x20px|Coat of arms of department 29]] | [[Финистер]] | [[Кемпер|Кемпер]] | [[Бретань]] |- ! style="text-align: left;"| 30 | [[Сурет:Blason département fr Gard.svg|22x20px|Coat of arms of department 30]] | [[Гар (департамент)|Гар]] | [[Ним]] | [[Лангедок-Руссильон]] |- ! style="text-align: left;"| 31 | [[Сурет:Blason département fr Haute-Garonne.svg|22x20px|Coat of arms of department 31]] | [[Жоғарғы Гаронна]] | [[Тулуза]] | [[Миди-Пиреней]] |- ! style="text-align: left;"| 32 | [[Сурет:Blason dpt fr Gers.svg|22x20px|Coat of arms of department 32]] | [[Жер (департамент)|Жер]] | [[Ош (қала, Франция)|Ош]] | [[Миди-Пиреней]] |- ! style="text-align: left;"| 33 | [[Сурет:Blason département fr Gironde.svg|22x20px|Coat of arms of department 33]] | [[Жиронда]] | [[Бордо]] | [[Аквитания (аймақ)|Аквитания]] |- ! style="text-align: left;"| 34 | [[Сурет:Blason département fr Hérault.svg|22x20px|Coat of arms of department 34]] | [[Эро (департамент)|Эро]] | [[Монпелье]] | [[Лангедок-Руссильон]] |- ! style="text-align: left;"| 35 | [[Сурет:Blason departement Ille-et-Vilaine.svg|22x20px|Coat of arms of department 35]] | [[Иль және Вилен]] | [[Ренн]] | [[Бретань]] |- ! style="text-align: left;"| 36 | [[Сурет:Blason département fr Indre.svg|22x20px|Coat of arms of department 36]] | [[Эндр (департамент)|Эндр]] | [[Шатору]] | [[Центр (аймақ)|Центр]] |- ! style="text-align: left;"| 37 | [[Сурет:Blason département fr Indre-et-Loire.svg|22x20px|Coat of arms of department 37]] | [[Эндр және Луара]] | [[Тур (қала)|Тур]] | [[Центр (аймақ)|Центр]] |- ! style="text-align: left;"| 38 | [[Сурет:Blason departement Isere.svg|22x20px|Coat of arms of department 38]] | [[Изер (департамент)|Изер]] | [[Гренобль]] | [[Рона-Альпі]] |- ! style="text-align: left;"| 39 | [[Сурет:Blason département fr Jura.svg|22x20px|Coat of arms of department 39]] | [[Юра (департамент)|Юра]] | [[Лон-ле-Сонье]] | [[Франш-Конте]] |- ! style="text-align: left;"| 40 | [[Сурет:Blason dpt fr Landes.svg|22x20px|Coat of arms of department 40]] | [[Ланды (департамент)|Ланды]] | [[Мон-де-Марсан]] | [[Аквитания (аймақ)|Аквитания]] |- ! style="text-align: left;"| 41 | [[Сурет:Blason département fr Loir-et-Cher.svg|22x20px|Coat of arms of department 41]] | [[Луар және Шер]] | [[Блуа]] | [[Центр (аймақ)|Центр]] |- ! style="text-align: left;"| 42 | [[Сурет:Blason departement Loire.svg|22x20px|Coat of arms of department 42]] | [[Луара (департамент)|Луара]] | [[Сент-Этьен]] | [[Рона-Альпі]] |- ! style="text-align: left;"| 43 | [[Сурет:Blason dpt fr Haute-Loire.svg|22x20px|Coat of arms of department 43]] | [[Жоғарғы Луара]] | [[Ле-Пюи-ан-Веле]] | [[Овернь]] |- ! style="text-align: left;"| 44 | [[Сурет:Blason dpt fr LoireAtlantique dapres Robert Louis.svg|22x20px|Coat of arms of department 44]] | [[Атлантикалық Луара]] | [[Нант]] | [[Пеи-де-ла-Луар]] |- ! style="text-align: left;"| 45 | [[Сурет:Blason département fr Loiret.svg|22x20px|Coat of arms of department 45]] | [[Луаре]] | [[Орлеан]] | [[Центр (аймақ)|Центр]] |- ! style="text-align: left;"| 46 | [[Сурет:Blason département fr Lot.svg|22x20px|Coat of arms of department 46]] | [[Ло (департамент)|Ло]] | [[Каор]] | [[Миди-Пиреней]] |- ! style="text-align: left;"| 47 | [[Сурет:Blason département fr Lot-et-Garonne.svg|22x20px|Coat of arms of department 47]] | [[Ло және Гаронна]] | [[Ажен]] | [[Аквитания (аймақ)|Аквитания]] |- ! style="text-align: left;"| 48 | [[Сурет:Blason département fr Lozère.svg|22x20px|Coat of arms of department 48]] | [[Лозер]] | [[Манд]] | [[Лангедок-Руссильон]] |- ! style="text-align: left;"| 49 | [[Сурет:Blason departement Maine-et-Loire.svg|22x20px|Coat of arms of department 49]] | [[Мен және Луара]] | [[Анже]] | [[Пеи-де-ла-Луар]] |- ! style="text-align: left;"| 50 | [[Сурет:Blason département fr Manche.svg|22x20px|Coat of arms of department 50]] | [[Манш]] | [[Сен-Ло]] | [[Төменгі Нормандия]] |- ! style="text-align: left;"| 51 | [[Сурет:Blason departement Marne.svg|22x20px|Coat of arms of department 51]] | [[Марна (департамент)|Марна]] | [[Шалон-ан-Шампань]] | [[Шампань-Арденне]] |- ! style="text-align: left;"| 52 | [[Сурет:Blason département fr Haute-Marne.svg|22x20px|Coat of arms of department 52]] | [[Жоғарғы Марна]] | [[Шомон]] | [[Шампань-Арденне]] |- ! style="text-align: left;"| 53 | [[Сурет:Blason département fr Mayenne.svg|22x20px|Coat of arms of department 53]] | [[Майен (департамент)|Майен]] | [[Лаваль (Майенн)|Лаваль]] | [[Пеи-де-ла-Луар]] |- ! style="text-align: left;"| 54 | [[Сурет:Blason Meurthe-et-Moselle.svg|22x20px|Coat of arms of department 54]] | [[Мерт және Мозель]] | [[Нанси]] | [[Лотарингия]] |- ! style="text-align: left;"| 55 | [[Сурет:Blason Meuse.svg|22x20px|Coat of arms of department 55]] | [[Мез (департамент)|Мез]] | [[Бар-ле-Дюк]] | [[Лотарингия]] |- ! style="text-align: left;"| 56 | [[Сурет:Blason departement Morbihan.svg|22x20px|Coat of arms of department 56]] | [[Морбиан]] | [[Ванн]] | [[Бретань]] |- ! style="text-align: left;"| 57 | [[Сурет:Blason Moselle.svg|22x20px|Coat of arms of department 57]] | [[Мозель (департамент)|Мозель]] | [[Мец]] | [[Лотарингия]] |- ! style="text-align: left;"| 58 | [[Сурет:Blason dpt fr Nievre.svg|22x20px|Coat of arms of department 58]] | [[Ньевр]] | [[Невер]] | [[Бургундия]] |- ! style="text-align: left;"| 59 | [[Сурет:Blason Nord-Pas-De-Calais.svg|22x20px|Coat of arms of department 59]] | [[Нор (департамент)|Нор]] | [[Лилль]] | [[Нор-Па-де-Кале]] |- ! style="text-align: left;"| 60 | [[Сурет:Blason département fr Oise.svg|22x20px|Coat of arms of department 60]] | [[Уаза (департамент)|Уаза]] | [[Бове]] | [[Пикардия]] |- ! style="text-align: left;"| 61 | [[Сурет:Blason département fr Orne.svg|22x20px|Coat of arms of department 61]] | [[Орн (департамент)|Орн]] | [[Алансон]] | [[Төменгі Нормандия]] |- ! style="text-align: left;"| 62 | [[Сурет:Pas de Calais Arms.svg|22x20px|Coat of arms of department 62]] | [[Па-де-Кале (департамент)|Па-де-Кале]] | [[Аррас]] | [[Нор-Па-де-Кале]] |- ! style="text-align: left;"| 63 | [[Сурет:Blason dpt fr Puy-de-Dome.svg|22x20px|Coat of arms of department 63]] | [[Пюи-де-Дом]] | [[Клермон-Ферран]] | [[Овернь]] |- ! style="text-align: left;"| 64 | [[Сурет:Blason des Pyrénées-Atlantiques.svg|22x20px|Coat of arms of department 64]] | [[Атлантикалық Пиреней]] | [[По (Франция)|По]] | [[Аквитания (аймақ)|Аквитания]] |- ! style="text-align: left;"| 65 | [[Сурет:Blason dpt fr HautesPyrenees.svg|22x20px|Coat of arms of department 65]] | [[Жоғарғы Пиреней]] | [[Тарб]] | [[Миди-Пиреней]] |- ! style="text-align: left;"| 66 | [[Сурет:Blason 66.svg|22x20px|Coat of arms of department 66]] | [[Шығыс Пиреней]] | [[Перпиньян]] | [[Лангедок-Руссильон]] |- ! style="text-align: left;"| 67 | [[Сурет:Blason Bas Rhin.svg|22x20px|Coat of arms of department 67]] | [[Төменгі Рейн]] | [[Страсбург]] | [[Эльзас]] |- ! style="text-align: left;"| 68 | [[Сурет:Blason Haut Rhin.svg|22x20px|Coat of arms of department 68]] | [[Жоғарғы Рейн]] | [[Кольмар (Жоғарғы Рейн)|Кольмар]] | [[Эльзас]] |- ! style="text-align: left;"| 69 | [[Сурет:Blason dpt fr Rhone.svg|22x20px|Coat of arms of department 69]] | [[Рона (департамент)|Рона]] | [[Лион]] | [[Рона-Альпі]] |- ! style="text-align: left;"| 70 | [[Сурет:Blason dpt fr Haute-Saone.svg|22x20px|Coat of arms of department 70]] | [[Жоғарғы Сона]] | [[Везуль]] | [[Франш-Конте]] |- ! style="text-align: left;"| 71 | [[Сурет:Blason département fr Saône-et-Loire.svg|22x20px|Coat of arms of department 71]] | [[Сона және Луара]] | [[Макон]] | [[Бургундия]] |- ! style="text-align: left;"| 72 | [[Сурет:Blason dpt fr Sarthe.svg|22x20px|Coat of arms of department 72]] | [[Сарта (департамент)|Сарта]] | [[Ле-Ман]] | [[Пеи-де-ла-Луар]] |- ! style="text-align: left;"| 73 | [[Сурет:Blason duche fr Savoie.svg|22x20px|Coat of arms of department 73]] | [[Савойя (департамент)|Савойя]] | [[Шамбери]] | [[Рона-Альпі]] |- ! style="text-align: left;"| 74 | [[Сурет:Blason duche fr Savoie.svg|22x20px|Coat of arms of department 74]] | [[Жоғарғы Савойя]] | [[Анси]] | [[Рона-Альпі]] |- ! style="text-align: left;"| 75 | [[Сурет:Blason paris 75.svg|22x20px|Coat of arms of department 75]] | [[Париж]] | [[Париж]] | [[Иль-де-Франс]] |- ! style="text-align: left;"| 76 | [[Сурет:Blason76.svg|22x20px|Coat of arms of department 76]] | [[Сен-Маритим]] | [[Руан]] | [[Жоғарғы Нормандия]] |- ! style="text-align: left;"| 77 | [[Сурет:Blason département fr Seine-et-Marne.svg|22x20px|Coat of arms of department 77]] | [[Сена және Марна]] | [[Мелен]] | [[Иль-де-Франс]] |- ! style="text-align: left;"| 78 | [[Сурет:Blason département fr Yvelines.svg|22x20px|Coat of arms of department 78]] | [[Ивелин]] | [[Версаль (қала)|Версаль]] | [[Иль-де-Франс]] |- ! style="text-align: left;"| 79 | [[Сурет:Blason département fr Deux-Sèvres.svg|22x20px|Coat of arms of department 79]] | [[Де-Севр]] | [[Ньор]] | [[Пуату-Шаранта]] |- ! style="text-align: left;"| 80 | [[Сурет:Blason département fr Somme.svg|22x20px|Coat of arms of department 80]] | [[Сомма (департамент)|Сомма]] | [[Амьен]] | [[Пикардия]] |- ! style="text-align: left;"| 81 | [[Сурет:Blason dpt fr Tarn.svg|22x20px|Coat of arms of department 81]] | [[Тарн]] | [[Альби]] | [[Миди-Пиреней]] |- ! style="text-align: left;"| 82 | [[Сурет:Blason département fr Tarn-et-Garonne.svg|22x20px|Coat of arms of department 82]] | [[Тарн және Гаронна]] | [[Монтобан]] | [[Миди-Пиреней]] |- ! style="text-align: left;"| 83 | [[Сурет:Blason departement Var.svg|22x20px|Coat of arms of department 83]] | [[Вар (департамент)|Вар]] | [[Тулон]] | [[Прованс-Альпі-Зеңгір жаға]] |- ! style="text-align: left;"| 84 | [[Сурет:Blason département fr Vaucluse.svg|22x20px|Coat of arms of department 84]] | [[Воклюз]] | [[Авиньон]] | [[Прованс-Альпі-Зеңгір жаға]] |- ! style="text-align: left;"| 85 | [[Сурет:Blason dpt fr 85 Vendée.svg|22x20px|Coat of arms of department 85]] | [[Вандея]] | [[Ла-Рош-сюр-Йон]] | [[Пеи-де-ла-Луар]] |- ! style="text-align: left;"| 86 | [[Сурет:Blason département fr Vienne.svg|22x20px|Coat of arms of department 86]] | [[Вьенна (департамент)|Вьенна]] | [[Пуатье]] | [[Пуату-Шаранта]] |- ! style="text-align: left;"| 87 | [[Сурет:Blason departement Haute-Vienne.svg|22x20px|Coat of arms of department 87]] | [[Жоғарғы Вьенна]] | [[Лимож]] | [[Лимузен (аймақ)|Лимузен]] |- ! style="text-align: left;"| 88 | [[Сурет:Blason Vosges.svg|22x20px|Coat of arms of department 88]] | [[Вогезы (департамент)|Вогезы]] | [[Эпиналь]] | [[Лотарингия]] |- ! style="text-align: left;"| 89 | [[Сурет:Blason département fr Yonne.svg|22x20px|Coat of arms of department 89]] | [[Йонна]] | [[Осер]] | [[Бургундия]] |- ! style="text-align: left;"| 90 | [[Сурет:Blason département fr Territoire de Belfort.svg|22x20px|Coat of arms of department 90]] | [[Бельфор аумағы]] | [[Бельфор]] | [[Франш-Конте]] |- ! style="text-align: left;"| 91 | [[Сурет:Blason département fr Essonne.svg|22x20px|Coat of arms of department 91]] | [[Эсон (департамент)|Эсон]] | [[Эври]] | [[Иль-де-Франс]] |- ! style="text-align: left;"| 92 | [[Сурет:Blason département fr Hauts-de-Seine.svg|22x20px|Coat of arms of department 92]] | [[О-де-Сен]] | [[Нантер]] | [[Иль-де-Франс]] |- ! style="text-align: left;"| 93 | [[Сурет:Blason département fr Seine-Saint-Denis.svg|22x20px|Coat of arms of department 93]] | [[Сен-Сен-Дени]] | [[Бобиньи]] | [[Иль-де-Франс]] |- ! style="text-align: left;"| 94 | [[Сурет:Blason département fr Val-de-Marne.svg|22x20px|Coat of arms of department 94]] | [[Валь-де-Марн]] | [[Кретей (Франция)|Кретей]] | [[Иль-де-Франс]] |- ! style="text-align: left;"| 95 | [[Сурет:Blason département fr Val-d'Oise.svg|22x20px|Coat of arms of department 95]] | [[Валь-д’Уаз]] | [[Понтуаз]] | [[Иль-де-Франс]] |- ! style="text-align: left;"| 971 | [[Сурет:Coat of arms of Guadeloupe.svg|22x20px|Coat of arms of Guadeloupe]] | [[Гваделупа]] | [[Бас-Тер]] | [[Гваделупа]] |- ! style="text-align: left;"| 972 | [[Сурет:Coat_of_arms_of_Martinique.svg|22x20px| border| Coat of arms of Martinique]] | [[Мартиника]] | [[Фор-де-Франс]] | [[Мартиника]] |- ! style="text-align: left;"| 973 | [[Сурет:Blason de la Guyane.svg|22x20px|Coat of arms of Guyane]] | [[Гвиана]] | [[Кайенна]] | [[Гвиана]] |- ! style="text-align: left;"| 974 | [[Сурет:Blason Réunion DOM.svg|22x20px|Coat of arms of Réunion]] | [[Реюньон]] | [[Сен-Дени (Реюньон)|Сен-Дени]] | [[Реюньон]] |- ! style="text-align: left;"| 976 | [[Сурет:Coat of Arms of Mayotte.svg|22x20px|Coat of arms of Mayotte]] | [[Майотта]] | [[Мамудзу]] | [[Майотта]] |} {{Франция департаменттері}} {{Франция аймақтары}} [[Санат:Франция департаменттері]] [[Санат:Франция аймақтары]] [[sr:Департмани Француске]] kiyafbx03tq1qmd498zqlzod5a6odn6 0 200619 3414874 3411747 2024-12-28T00:45:31Z CommonsDelinker 165 «[[:File:Blason_Rouergue.svg]]» деген «[[:File:Blason_comtes_de_Rodez.svg]]» дегенмен алмастырылды. 3414874 wikitext text/x-wiki '''Францияның әкімшілік бөлінуі''' — бұл [[Франция]]ның институционалды және әкімшілік географиясы. == Францияның метрополиясы == [[2006 жыл]]дың [[1 қаңтар]]ынан бастап Францияның [[метрополия]]сы (яғни [[Еуропа]]да ораналсқан француздық аумақтары) келесі иерархиялы бағынышты бөлімдерге бөлінген: * 22 [[Франция аймақтары|аймақ]] * 96 [[Франция департаменттері|департамент]] * 329 [[Округ (Франция)|округ]] * 3879 [[Кантон (Франция)|кантон]] * 36 571 [[Коммуна (Франция)|коммуна]] * 3 ең ірі комунна [[Париж]], [[Марсель]] және [[Лион]] 45 муниципалитеттік округқа бөлінген. Сонымен қатар Францияның құрамына өз әкімшілік бөлінісі бар [[Францияның теңіз ар жағындағы иеліктері|теңіз ар жағындағы иеліктері]] кіреді. {| style="background:none;" cellspacing="0" cellpadding="0" |-valign="top" | {| class="wikitable sortable" |- ! Реттік <br /> нөмірі ! Елтаңба ! Департамент ! Префектура ! Аймақ |- !style="text-align: left;"| 01 | [[Сурет:Blason département fr Ain.svg|22x20px|Coat of arms of department 01]] | [[Эн (департамент)|Эн]] | [[Бурк-ан-Брес]] | [[Рона — Альпі]] |- !style="text-align: left;"| 02 | [[Сурет:Blason département fr Aisne.svg|22x20px|Coat of arms of department 02]] | [[Эна (департамент)|Эна]] | [[Лан (қала)|Лан]] | [[О-де-Франс]] |- !style="text-align: left;"| 03 | [[Сурет:Blason dpt fr Allier.svg|22x20px|Coat of arms of department 03]] | [[Алье]] | [[Мулен (Алье)|Мулен]] | [[Овернь]] |- !style="text-align: left;"| 04 | [[Сурет:Blason departement Alpes-de-Haute-Provence.svg|22x20px|Coat of arms of department 04]] | [[Жоғарғы Прованс Альпілері]] | [[Динь-ле-Бен]] | [[Прованс — Альпілер — Зеңгір Жағалау]] |- !style="text-align: left;"| 05 | [[Сурет:Blason dpt fr HautesAlpes.svg|22x20px|Coat of arms of department 05]] | [[Жоғарғы Альпілер]] | [[Гап (қала)|Гап]] | [[Прованс — Альпілер — Зеңгір Жағалау]] |- !style="text-align: left;"| 06 | [[Сурет:Nice Arms.svg|22x20px|Coat of arms of department 06]] | [[Альпі-Маритим (департамент)|Примор Альпілері]] | [[Ницца]] | [[Прованс — Альпілер — Зеңгір Жағалау]] |- !style="text-align: left;"| 07 | [[Сурет:Blason dpt fr Ardeche.svg|22x20px|Coat of arms of department 07]] | [[Ардеш]] | [[Прива]] | [[Рона — Альпі]] |- !style="text-align: left;"| 08 | [[Сурет:Blason département fr Ardennes.svg|22x20px|Coat of arms of department 08]] | [[Арденне (департамент)|Арденне]] | [[Шарлевиль-Мезьер]] | [[Шампань — Арденне]] |- !style="text-align: left;"| 09 | [[Сурет:Blason dpt fr Ariège.svg|22x20px|Coat of arms of department 09]] | [[Арьеж]] | [[Фуа (Франция)|Фуа]] | [[Оңтүстік — Пиренеи]] |- !style="text-align: left;"| 10 | [[Сурет:Blason département fr Aube.svg|22x20px|Coat of arms of department 10]] | [[Об (департамент)|Об]] | [[Труа]] | [[Шампань — Арденне]] |- !style="text-align: left;"| 11 | [[Сурет:Blason dpt fr Aude.svg|22x20px|Coat of arms of department 11]] | [[Од (департамент)|Од]] | [[Каркасон]] | [[Лангедок — Руссильон]] |- !style="text-align: left;"| 12 | [[Сурет:Blason comtes de Rodez.svg|22x20px|Coat of arms of department 12]] | [[Аверон]] | [[Родез]] | [[Оңтүстік — Пиренеи]] |- !style="text-align: left;"| 13 | [[Сурет:Blason departement Bouches-du-Rhone.svg|22x20px|Coat of arms of department 13]] | [[Буш-дю-Рон]] | [[Марсель]] | [[Прованс — Альпілер — Зеңгір Жағалау]] |- !style="text-align: left;"| 14 | [[Сурет:Blason département fr Calvados.svg|22x20px|Coat of arms of department 14]] | [[Кальвадос (департамент)|Кальвадос]] | [[Кан (Нормандия)|Кан]] | [[Төменгі Нормандия]] |- !style="text-align: left;"| 15 | [[Сурет:Blason dpt fr Cantal.svg|22x20px|Coat of arms of department 15]] | [[Канталь]] | [[Орийак]] | [[Овернь]] |- !style="text-align: left;"| 16 | [[Сурет:Blason département fr Charente.svg|22x20px|Coat of arms of department 16]] | [[Шаранта]] | [[Ангулем]] | [[Пуату — Шаранта]] |- !style="text-align: left;"| 17 | [[Сурет:Blason département fr Charente-Maritime.svg|22x20px|Coat of arms of department 17]] | [[Шаранта-Маритим]] | [[Ла-Рошель]] | [[Пуату — Шаранта]] |- !style="text-align: left;"| 18 | [[Сурет:Blason dpt fr Cher.svg|22x20px|Coat of arms of department 18]] | [[Шер (департамент)|Шер]] | [[Бурж]] | [[Центр (Франция аймағы)|Центр]] |- !style="text-align: left;"| 19 | [[Сурет:Blason département fr Corrèze.svg|22x20px|Coat of arms of department 19]] | [[Коррез]] | [[Тюль (Франция)|Тюль]] | [[Лимузен (аймақ)|Лимузен]] |- !style="text-align: left;"| 2A | [[Сурет:Blason de Corse.svg|22x20px|Coat of arms of Corsica]] | [[Оңтүстік Корсика]] | [[Аяччо]] | [[Корсика]] |- !style="text-align: left;"| 2B | [[Сурет:Blason de Corse.svg|22x20px|Coat of arms of Corsica]] | [[Жоғарғы Корсика]] | [[Бастия]] | [[Корсика]] |- !style="text-align: left;"| 21 | [[Сурет:Blason département fr Côte-d'Or.svg|22x20px|Coat of arms of department 21]] | [[Кот-д’Ор]] | [[Дижон]] | [[Бургундия]] |- !style="text-align: left;"| 22 | [[Сурет:Blason département fr Côtes-d'Armor.svg|22x20px|Coat of arms of department 22]] | [[Кот-д’Армор]] {{ref|4|4}} | [[Сен-Бриё]] | [[Бретань]] |- !style="text-align: left;"| 23 | [[Сурет:Blason Bourbon-La Marche.svg|22x20px|Coat of arms of department 23]] | [[Крёз (департамент)|Крёз]] | [[Гере (Крёз)|Гере]] | [[Лимузен (аймақ)|Лимузен]] |- !style="text-align: left;"| 24 | [[Сурет:Blason Dordogne 1.svg|22x20px|Coat of arms of department 24]] | [[Дордонь]] | [[Перигё]] | [[Аквитания (аймақ)|Аквитания]] |- !style="text-align: left;"| 25 | [[Сурет:Blason département fr Doubs.svg|22x20px|Coat of arms of department 25]] | [[Ду (департамент)|Ду]] | [[Безансон]] | [[Франш-Конте]] |- !style="text-align: left;"| 26 | [[Сурет:Blason departement Drome.svg|22x20px|Coat of arms of department 26]] | [[Дром (департамент)|Дром]] | [[Валанс]] | [[Рона — Альпі]] |- !style="text-align: left;"| 27 | [[Сурет:Blason département fr Eure.svg|22x20px|Coat of arms of department 27]] | [[Эр (департамент)|Эр]] | [[Эврё]] | [[Жоғарғы Нормандия]] |- !style="text-align: left;"| 28 | [[Сурет:Blason département fr Eure-et-Loir.svg|22x20px|Coat of arms of department 28]] | [[Эр және Луар]] | [[Шартр]] | [[Центр (Франция аймағы)|Центр]] |- !style="text-align: left;"| 29 | [[Сурет:Blason département fr Finistère.svg|22x20px|Coat of arms of department 29]] | [[Финистер]] | [[Кемпер]] | [[Бретань]] |- !style="text-align: left;"| 30 | [[Сурет:Blason département fr Gard.svg|22x20px|Coat of arms of department 30]] | [[Гар (департамент)|Гар]] | [[Ним]] | [[Лангедок — Руссильон]] |- !style="text-align: left;"| 31 | [[Сурет:Blason département fr Haute-Garonne.svg|22x20px|Coat of arms of department 31]] | [[Жоғарғы Гаронна]] | [[Тулуза]] | [[Оңтүстік — Пиренеи]] |- !style="text-align: left;"| 32 | [[Сурет:Blason dpt fr Gers.svg|22x20px|Coat of arms of department 32]] | [[Жер (департамент)|Жер]] | [[Ош (қала, Франция)|Ош]] | [[Оңтүстік — Пиренеи]] |- !style="text-align: left;"| 33 | [[Сурет:Blason département fr Gironde.svg|22x20px|Coat of arms of department 33]] | [[Жиронда]] | [[Бордо]] | [[Аквитания (аймақ)|Аквитания]] |- !style="text-align: left;"| 34 | [[Сурет:Blason département fr Hérault.svg|22x20px|Coat of arms of department 34]] | [[Эро (департамент)|Эро]] | [[Монпелье]] | [[Лангедок — Руссильон]] |- !style="text-align: left;"| 35 | [[Сурет:Blason departement Ille-et-Vilaine.svg|22x20px|Coat of arms of department 35]] | [[Иль және Вилен]] | [[Ренн]] | [[Бретань]] |- !style="text-align: left;"| 36 | [[Сурет:Blason département fr Indre.svg|22x20px|Coat of arms of department 36]] | [[Эндр (департамент)|Эндр]] | [[Шатору]] | [[Центр (Франция аймағы)|Центр]] |- !style="text-align: left;"| 37 | [[Сурет:Blason département fr Indre-et-Loire.svg|22x20px|Coat of arms of department 37]] | [[Эндр және Луара]] | [[Тур (қала)|Тур]] | [[Центр (Франция аймағы)|Центр]] |- !style="text-align: left;"| 38 | [[Сурет:Blason departement Isere.svg|22x20px|Coat of arms of department 38]] | [[Изер (департамент)|Изер]] | [[Гренобль]] | [[Рона — Альпі]] |- !style="text-align: left;"| 39 | [[Сурет:Blason département fr Jura.svg|22x20px|Coat of arms of department 39]] | [[Юра (департамент)|Юра]] | [[Лон-ле-Сонье]] | [[Франш-Конте]] |- !style="text-align: left;"| 40 | [[Сурет:Blason dpt fr Landes.svg|22x20px|Coat of arms of department 40]] | [[Ланды (департамент)|Ланды]] | [[Мон-де-Марсан]] | [[Аквитания (аймақ)|Аквитания]] |- !style="text-align: left;"| 41 | [[Сурет:Blason département fr Loir-et-Cher.svg|22x20px|Coat of arms of department 41]] | [[Луар және Шер]] | [[Блуа]] | [[Центр (Франция аймағы)|Центр]] |- !style="text-align: left;"| 42 | [[Сурет:Blason departement Loire.svg|22x20px|Coat of arms of department 42]] | [[Луара (департамент)|Луара]] | [[Сент-Этьен]] | [[Рона — Альпі]] |- !style="text-align: left;"| 43 | [[Сурет:Blason dpt fr Haute-Loire.svg|22x20px|Coat of arms of department 43]] | [[Жоғарғы Луара]] | [[Ле-Пюи-ан-Веле]] | [[Овернь]] |- !style="text-align: left;"| 44 | [[Сурет:Blason dpt fr LoireAtlantique dapres Robert Louis.svg|22x20px|Coat of arms of department 44]] | [[Атлантикалық Луара]] | [[Нант]] | [[Пеи-де-ла-Луар]] |- !style="text-align: left;"| 45 | [[Сурет:Blason département fr Loiret.svg|22x20px|Coat of arms of department 45]] | [[Луаре]] | [[Орлеан]] | [[Центр (Франция аймағы)|Центр]] |- !style="text-align: left;"| 46 | [[Сурет:Blason département fr Lot.svg|22x20px|Coat of arms of department 46]] | [[Ло (департамент)|Ло]] | [[Каор]] | [[Оңтүстік — Пиренеи]] |- !style="text-align: left;"| 47 | [[Сурет:Blason département fr Lot-et-Garonne.svg|22x20px|Coat of arms of department 47]] | [[Ло және Гаронна]] | [[Ажен]] | [[Аквитания (аймақ)|Аквитания]] |- !style="text-align: left;"| 48 | [[Сурет:Blason département fr Lozère.svg|22x20px|Coat of arms of department 48]] | [[Лозер]] | [[Манд]] | [[Лангедок — Руссильон]] |- !style="text-align: left;"| 49 | [[Сурет:Blason departement Maine-et-Loire.svg|22x20px|Coat of arms of department 49]] | [[Мен және Луара]] | [[Анже]] | [[Пеи-де-ла-Луар]] |- !style="text-align: left;"| 50 | [[Сурет:Blason département fr Manche.svg|22x20px|Coat of arms of department 50]] | [[Манш]] | [[Сен-Ло]] | [[Төменгі Нормандия]] |- !style="text-align: left;"| 51 | [[Сурет:Blason departement Marne.svg|22x20px|Coat of arms of department 51]] | [[Марна (департамент)|Марна]] | [[Шалон-ан-Шампань]] | [[Шампань — Арденне]] |- !style="text-align: left;"| 52 | [[Сурет:Blason département fr Haute-Marne.svg|22x20px|Coat of arms of department 52]] | [[Жоғарғы Марна]] | [[Шомон]] | [[Шампань — Арденне]] |- !style="text-align: left;"| 53 | [[Сурет:Blason département fr Mayenne.svg|22x20px|Coat of arms of department 53]] | [[Майен (департамент)|Майен]] | [[Лаваль (Майенн)|Лаваль]] | [[Пеи-де-ла-Луар]] |- !style="text-align: left;"| 54 | [[Сурет:Blason Meurthe-et-Moselle.svg|22x20px|Coat of arms of department 54]] | [[Мёрт және Мозель]] | [[Нанси]] | [[Лотарингия]] |- !style="text-align: left;"| 55 | [[Сурет:Blason Meuse.svg|22x20px|Coat of arms of department 55]] | [[Мёз (департамент)|Мёз]] | [[Бар-ле-Дюк]] | [[Лотарингия]] |- !style="text-align: left;"| 56 | [[Сурет:Blason departement Morbihan.svg|22x20px|Coat of arms of department 56]] | [[Морбиан]] | [[Ванн]] | [[Бретань]] |- !style="text-align: left;"| 57 | [[Сурет:Blason Moselle.svg|22x20px|Coat of arms of department 57]] | [[Мозель (департамент)|Мозель]] | [[Мец]] | [[Лотарингия]] |- !style="text-align: left;"| 58 | [[Сурет:Blason dpt fr Nievre.svg|22x20px|Coat of arms of department 58]] | [[Ньевр]] | [[Невер]] | [[Бургундия]] |- !style="text-align: left;"| 59 | [[Сурет:Blason Nord-Pas-De-Calais.svg|22x20px|Coat of arms of department 59]] | [[Нор (департамент)|Нор]] | [[Лилль]] | [[О-де-Франс]] |- !style="text-align: left;"| 60 | [[Сурет:Blason département fr Oise.svg|22x20px|Coat of arms of department 60]] | [[Уаза (департамент)|Уаза]] | [[Бове]] | [[О-де-Франс]] |- !style="text-align: left;"| 61 | [[Сурет:Blason département fr Orne.svg|22x20px|Coat of arms of department 61]] | [[Орн (департамент)|Орн]] | [[Алансон]] | [[Төменгі Нормандия]] |- !style="text-align: left;"| 62 | [[Сурет:Pas de Calais Arms.svg|22x20px|Coat of arms of department 62]] | [[Па-де-Кале (департамент)|Па-де-Кале]] | [[Аррас]] | [[О-де-Франс]] |- !style="text-align: left;"| 63 | [[Сурет:Blason dpt fr Puy-de-Dome.svg|22x20px|Coat of arms of department 63]] | [[Пюи-де-Дом]] | [[Клермон-Ферран]] | [[Овернь]] |- !style="text-align: left;"| 64 | [[Сурет:Blason des Pyrénées-Atlantiques.svg|22x20px|Coat of arms of department 64]] | [[Атлантикалық Пиреней]] | [[По (Франция)|По]] | [[Аквитания (аймақ)|Аквитания]] |- !style="text-align: left;"| 65 | [[Сурет:Blason dpt fr HautesPyrenees.svg|22x20px|Coat of arms of department 65]] | [[Жоғарғы Пиренейлер]] | [[Тарб]] | [[Оңтүстік — Пиренеи]] |- !style="text-align: left;"| 66 | [[Сурет:Blason département fr Pyrénées-Orientales.svg|22x20px|Coat of arms of department 66]] | [[Шығыс Пиренейлер]] | [[Перпиньян]] | [[Лангедок — Руссильон]] |- !style="text-align: left;"| 67 | [[Сурет:Blason Bas Rhin.svg|22x20px|Coat of arms of department 67]] | [[Төменгі Рейн]] | [[Страсбург]] | [[Эльзас]] |- !style="text-align: left;"| 68 | [[Сурет:Blason Haut Rhin.svg|22x20px|Coat of arms of department 68]] | [[Жоғарғы Рейн]] | [[Кольмар]] | [[Эльзас]] |- !style="text-align: left;"| 69 | [[Сурет:Blason dpt fr Rhone.svg|22x20px|Coat of arms of department 69]] | [[Рона (департамент)|Рона]] | [[Лион]] | [[Рона — Альпі]] |- !style="text-align: left;"| 70 | [[Сурет:Blason dpt fr Haute-Saone.svg|22x20px|Coat of arms of department 70]] | [[Жоғарғы Сона]] | [[Везуль]] | [[Франш-Конте]] |- !style="text-align: left;"| 71 | [[Сурет:Blason département fr Saône-et-Loire.svg|22x20px|Coat of arms of department 71]] | [[Сона және Луара]] | [[Макон]] | [[Бургундия]] |- !style="text-align: left;"| 72 | [[Сурет:Blason dpt fr Sarthe.svg|22x20px|Coat of arms of department 72]] | [[Сарта (департамент)|Сарта]] | [[Ле-Ман]] | [[Пеи-де-ла-Луар]] |- !style="text-align: left;"| 73 | [[Сурет:Arms of the House of Savoy.svg|22x20px|Coat of arms of department 73]] | [[Савойя (департамент)|Савойя]] | [[Шамбери]] | [[Рона — Альпі]] |- !style="text-align: left;"| 74 | [[Сурет:Arms of the House of Savoy.svg|22x20px|Coat of arms of department 74]] | [[Жоғарғы Савойя]] | [[Анси]] | [[Рона — Альпі]] |- !style="text-align: left;"| 75 | [[Сурет:Blason paris 75.svg|22x20px|Coat of arms of department 75]] | [[Париж]] | [[Париж]] | [[Иль-де-Франс]] |- !style="text-align: left;"| 76 | [[Сурет:Blason76.svg|22x20px|Coat of arms of department 76]] | [[Сен-Маритим]] | [[Руан]] | [[Жоғарғы Нормандия]] |- !style="text-align: left;"| 77 | [[Сурет:Blason département fr Seine-et-Marne.svg|22x20px|Coat of arms of department 77]] | [[Сена және Марна]] | [[Мелён]] | [[Иль-де-Франс]] |- !style="text-align: left;"| 78 | [[Сурет:Blason département fr Yvelines.svg|22x20px|Coat of arms of department 78]] | [[Ивелин]] | [[Версаль (қала)|Версаль]] | [[Иль-де-Франс]] |- !style="text-align: left;"| 79 | [[Сурет:Blason département fr Deux-Sèvres.svg|22x20px|Coat of arms of department 79]] | [[Дё-Севр]] | [[Ньор]] | [[Пуату — Шаранта]] |- !style="text-align: left;"| 80 | [[Сурет:Blason département fr Somme.svg|22x20px|Coat of arms of department 80]] | [[Сомма (департамент)|Сомма]] | [[Амьен]] | [[О-де-Франс]] |- !style="text-align: left;"| 81 | [[Сурет:Blason dpt fr Tarn.svg|22x20px|Coat of arms of department 81]] | [[Тарн]] | [[Альби]] | [[Оңтүстік — Пиренеи]] |- !style="text-align: left;"| 82 | [[Сурет:Blason département fr Tarn-et-Garonne.svg|22x20px|Coat of arms of department 82]] | [[Тарн және Гаронна]] | [[Монтобан]] | [[Оңтүстік — Пиренеи]] |- !style="text-align: left;"| 83 | [[Сурет:Blason departement Var.svg|22x20px|Coat of arms of department 83]] | [[Вар (департамент)|Вар]] | [[Тулон]] | [[Прованс — Альпілер — Зеңгір Жағалау]] |- !style="text-align: left;"| 84 | [[Сурет:Blason département fr Vaucluse.svg|22x20px|Coat of arms of department 84]] | [[Воклюз]] | [[Авиньон]] | [[Прованс — Альпілер — Зеңгір Жағалау]] |- !style="text-align: left;"| 85 | [[Сурет:Blason dpt fr 85 Vendée.svg|22x20px|Coat of arms of department 85]] | [[Вандея]] | [[Ла-Рош-сюр-Йон]] | [[Пеи-де-ла-Луар]] |- !style="text-align: left;"| 86 | [[Сурет:Blason département fr Vienne.svg|22x20px|Coat of arms of department 86]] | [[Вьенна (департамент)|Вьенна]] | [[Пуатье]] | [[Пуату — Шаранта]] |- !style="text-align: left;"| 87 | [[Сурет:Blason departement Haute-Vienne.svg|22x20px|Coat of arms of department 87]] | [[Жоғарғы Вьенна]] | [[Лимож]] | [[Лимузен (аймақ)|Лимузен]] |- !style="text-align: left;"| 88 | [[Сурет:Blason Vosges.svg|22x20px|Coat of arms of department 88]] | [[Вогезы (департамент)|Вогезы]] | [[Эпиналь]] | [[Лотарингия]] |- !style="text-align: left;"| 89 | [[Сурет:Blason département fr Yonne.svg|22x20px|Coat of arms of department 89]] | [[Йонна]] | [[Осер]] | [[Бургундия]] |- !style="text-align: left;"| 90 | [[Сурет:Blason département fr Territoire de Belfort.svg|22x20px|Coat of arms of department 90]] | [[Территория-де-Бельфор]] | [[Бельфор]] | [[Франш-Конте]] |- !style="text-align: left;"| 91 | [[Сурет:Blason département fr Essonne.svg|22x20px|Coat of arms of department 91]] | [[Эсон (департамент)|Эсон]] | [[Эври]] | [[Иль-де-Франс]] |- !style="text-align: left;"| 92 | [[Сурет:Blason département fr Hauts-de-Seine.svg|22x20px|Coat of arms of department 92]] | [[О-де-Сен]] | [[Нантер]] | [[Иль-де-Франс]] |- !style="text-align: left;"| 93 | [[Сурет:Blason département fr Seine-Saint-Denis.svg|22x20px|Coat of arms of department 93]] | [[Сен-Сен-Дени]] | [[Бобиньи]] | [[Иль-де-Франс]] |- !style="text-align: left;"| 94 | [[Сурет:Blason département fr Val-de-Marne.svg|22x20px|Coat of arms of department 94]] | [[Валь-де-Марн]] | [[Кретей (Франция)|Кретей]] | [[Иль-де-Франс]] |- !style="text-align: left;"| 95 | [[Сурет:Blason département fr Val-d'Oise.svg|22x20px|Coat of arms of department 95]] | [[Валь-д’Уаз]] | [[Понтуаз]] | [[Иль-де-Франс]] |- !style="text-align: left;"| 971 | [[Сурет:Coat of arms of Guadeloupe.svg|22x20px|Coat of arms of Guadeloupe]] | [[Гваделупа]] | [[Бас-Тер]] | [[Гваделупа]] |- !style="text-align: left;"| 972 | [[Сурет:Coat_of_arms_of_Martinique.svg|22x20px| border| Coat of arms of Martinique]] | [[Мартиника]] | [[Фор-де-Франс]] | [[Мартиника]] |- !style="text-align: left;"| 973 | [[Сурет:Blason de la Guyane.svg|22x20px|Coat of arms of Guyane]] | [[Француз Гвианасы|Гвиана]] | [[Кайенна]] | [[Француз Гвианасы|Гвиана]] |- !style="text-align: left;"| 974 | [[Сурет:Blason Réunion DOM.svg|22x20px|Coat of arms of Réunion]] | [[Реюньон]] | [[Сен-Дени (Реюньон)|Сен-Дени]] | [[Реюньон]] |- !style="text-align: left;"| 976 | [[Сурет:Coat of Arms of Mayotte.svg|22x20px|Coat of arms of Mayotte]] | [[Майотт]] | [[Мамудзу]] | [[Майотта]] |} {{Франция аймақтары}} {{France-stub}} [[Санат:Францияның әкімшілік бөлінуі| ]] ogngrceos37h3jx56pbn332t5jol932 0 204007 3414872 3402994 2024-12-28T00:42:32Z Casserium 68287 /* Көлік */ 3414872 wikitext text/x-wiki {{Мәліметті жаңалау керек}} '''Қазақстан компанияларының тізімі''' бұл — [[Қазақстан]]да құрылған және/немесе олар Қазақстанның [[индустрия]]лық секторындағы ұйымдасқан танымал қауымдастықтардың толық емес тізімі. ==Қорлар== * [[Сурет:Samruk-Kazina logo kz.png|50px]] [[Самұрық-Қазына|«Самұрық-Қазына» ұлттық әл-ауқат қоры]] * [[Сурет:BJZQlogo.png|50px]] [[Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қоры]] * [[Даму (қор)|«ДАМУ» кәсіпкерлікті дамыту қоры]] * Қазақстанның депозиттерге кепілдік беру қоры * Қазақстанның орнықтылық қоры * Проблемалық кредиттер қоры * [[Қазақстанның инвестициялық қоры]] * Сақтандыру төлемдерiне кепiлдiк беру қоры * Ғылым қоры * [[Отандастар қоры]] * Өнеркәсіпті дамыту қоры * Қорғаныстық-өнеркәсіптік кешенді дамыту қоры * Әлеуметтік медициналық сақтандыру қоры * Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қоры == Әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациялар == * «Ақтөбе» әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациясы * «Алматы» әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациясы * «Аstana» әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациясы * «Атырау» әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациясы * «Байқоңыр (Байконур)» әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациясы * «Ертіс» әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациясы * «Есіл» әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациясы * «Жетісу» әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациясы * «Каспий» әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациясы * «Орал» әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациясы * «Павлодар» әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациясы * «Сарыарқа» әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациясы * «Солтүстік» әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациясы * «Тараз» әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациясы * «Тобыл» әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациясы * «Түркістан» әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациясы * «Shymkent» әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациясы * «Семей» әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациясы * «Қонаев» әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациясы * «Ұлытау» әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациясы ==Көлік== ===Әуе көлігі=== * [[Air Astana]] ** [[FlyArystan]] * [[Qazaq Air]] * [[SCAT|SCAT Airlines]] * [[Berkut Air]] * [[Жетісу (авиакомпания)|Жетісу]] * [[Жезқазған Эйр]] * [[Оңтүстік аспаны]] ===Темір жол тасымалы=== * [[Қазақстан темір жолы]] ===Автомобиль көлігі=== * [[ҚазАвтоЖол]] ==Банктер== # [[Қазақстан Халық банкі]] # [[Kaspi Bank]] # [[Банк ЦентрКредит]] # [[Отбасы банкі|«Отбасы банк» тұрғын үй құрылыс жинақ банкі]] # [[ForteBank]] # [[Еуразиялық банк]] # [[Jusan Bank|First Heartland Jusan Bank]] # [[Bank RBK]] # [[Фридом Банк|Фридом Банк Қазақстан]] # [[Bereke Bank]] # [[Ситибанк Қазақстан]] # [[Altyn Bank]] # [[Home Credit Bank Kazakhstan|Home Credit Bank]] # [[Шинхан Банк Қазақстан]] # [[Нұрбанк]] # [[Қытай банкі|Қазақстандағы Қытай банкі]] # [[Қытай сауда-өнеркәсіп банкі|Алматыдағы Қытай сауда-өнеркәсіп банкі]] # [[Зираат банкі|Қазақстан-Зираат Халықаралық Банкі]] # [[ВТБ|Банк ВТБ Қазақстан]] # [[Abu Dhabi Commercial Bank|ADCB Ислам Банкі]] # [[Заман-Банк|«Заман-Банк» Ислам Банкі]] # [[Қазақстан Даму Банкі]] ==Ақпараттық технологиялар және интернет== * [[Qazcontent]] * [[Ұлттық ақпараттық технологиялар]] * [[Kaspi.kz]] * [[Kolesa Group]] * [[Aviata]] ==Телекоммуникация және байланыс== * [[Kcell]] ("Kcell"/"Activ" бренді) * [[Алтел|Mobile Telecom Service]] ("Altel"/"Tele2" бренді) * [[Beeline|КаР-Тел]] ("Beeline", "izi" бренді) * [[Forte Mobile]] * [[Jusan Mobile]] * [[Freedom Mobile]] * [[Қазақтелеком]] * [[Транстелеком]] * [[Freedom Telecom]] * [[Қазтелерадио]] * [[Қазпошта]] ==Кино индустриясы== * [[Қазақфильм]] ==Көмір өнеркәсібі== * [[Еуроазиаттық энергетикалық корпорация]] * [[Богатырь Көмір]] * [[Қармет|Qarmet]] * [[SatKomir]] * Шұбаркөл Көмір * Шұбаркөл Премиум * Kazakhmys Coal * Sherubai Komir ==Химия өнеркәсібі== * [[Самұрық-Қазына Өңдеу]] * [[Қазфосфат]] * [[Қазазот]] * [[Еврохим-Қаратау]] * [[Нефтехим]] * [[Каустик]] * [[Ақтөбе хром қосындылары зауыты]] * [[Теміртау электрометаллургия комбинаты]] * [[Үлбі металлургия зауыты]] ==Тау-кен өнеркәсібі== * [[KAZ Minerals]] * [[Қазақмыс]] * [[Eurasian Resources Group]] * [[Қазхром]] * [[Соколов-Сарыбай тау-кен байыту өндірістік бірлестігі|Соколов-Сарыбай кен-байыту өндірістік бірлестігі]] * [[Қазақстан алюминийі]] * [[Тау-Кен Самұрық]] * [[Алтыналмас]] * [[Polymetal]] * [[Қазатомөнеркәсіп]] * [[Қазмырыш]] * [[Қостанай минералдары]] * [[Қармет|Qarmet]] == Құрылыс және құрылыс материалдары == # [[BI Group]] # [[Базис құрылыс компаниясы]] # [[Алматықұрылыс]] ==Машина және машина құрастыру== * [[Астана моторс]] * [[Orbis Auto]] * [[QazTehna]] ==Мұнай және Газ== * [[ҚазМұнайГаз]] ** [[ҚазТрансОйл]] ** [[Ембімұнайгаз]] ** [[Өзенмұнайгаз]] * [[Теңізшевройл]] (ТШО) * [[ПетроҚазақстан]] * [[CNPC-Ақтөбемұнайгаз]] * [[Маңғыстаумұнайгаз]] * [[Қаражанбасмұнай]] * Жайықмұнай * [[North Caspian Operating Company]] (НКОК) * [[Қарашығанақ Петролеум Оперейтинг Б.В.|Karachaganak Petroleum Operating]] (КПО) * [[Каспий құбыр желісі консорциумы|Каспий құбыр консорциумы]] (КТК) * [[QazaqGaz]] (бұрынғы ҚазТрансГаз) ==Энергетика== ; Жылу және электр энергиясын өндіру * Самұрық-Энерго * Kazakhmys Energy * Орталық Азия Электроэнергетикалық Корпорациясы * Павлодарэнерго * Севказэнерго * Eurasian Resources Group * Қазақстан коммуналдық жүйелері * [[Қармет|Qarmet]] * Bassel Group LLS * Ақтөбе жылу электр орталығы * Атырау жылу электр орталығы * Арқалық жылу-энергетикалық компаниясы * Астана-Энергия * Жайықжылуқуат * Кентау Сервис * Қостанай жылу энергетикалық компаниясы * Қызылорда жылу электр орталығы * [[Маңғыстау атом энергетикалық комбинаты]] * Согра жылу электр орталығы * Степногорск жылу электр орталығы * Т.И. Батуров атындағы Жамбыл ГРЭС-і * Таразэнергоцентр * Текелі энергокешені * Теплокоммунэнерго * Шахтинсктеплоэнерго ; Электр энергиясымен және жылумен жабдықтау * [[KEGOC|Электр желілерін басқару жөніндегі Қазақстан компаниясы]] (KEGOC) * Самұрық-Энерго * Қазақстан коммуналдық жүйелері * Орталық Азия Электроэнергетикалық Корпорациясы * Ақмола электр желілік үлестіру компаниясы (АРЭК) * АРЭК-Энергосбыт * Алатау Жарық Компаниясы * АлматыЭнергоСбыт * Ақтөбеэнергоснаб * Энергосистема * Aqtobe su-energy group * Астана-Аймақтық Электржелілік Компаниясы (Астана-РЭК) * Астанаэнергосбыт * Астана-Теплотранзит * Атырау Жарық * АтырауЭнергосату * Атырау жылу жүйелері * БатысЭнергоРесурсы * Жайықжылуқуат * Біріккен ЭнергоСервистік Компаниясы (ОЭСК) * Шығысэнерготрейд * Жамбыл электр жүйесі * ЖамбылЖарықСауда-2030 * Жамбыл-Жылу * Kazakhmys Distribution * Жезқазған таратушы электр торабы компаниясы (ЖРЭК) * Казэнергоцентр * Қарағанды Жарық * ҚарағандыЖылуСбыт * Расчетный сервисный центр * Карагандинская региональная энергетическая компания (КРЭК) * ЭПК-forfait * Костанайский ЭнергоЦентр * Костанайюжэлектросервис * Көкшетау Энерго * Көкшетау Энерго Центр * Солтүстік Энерго Орталық * Қызылорда электр тарату тораптары компаниясы (КРЭК) * Маңғыстау өңірлік электротораптық компаниясы (МРЭК) * Маңғыстау Жарық * Каспий жылу, су арнасы * Оңтүстік Жарық Транзит * Энергопоток * Павлодарэнерго * Павлодар электржелістік Тарату компаниясы (ПРЭК) * Павлодарэнергосбыт * Екібастұз жылу желілері * Павлодар жылу желілері * Севказэнерго * Солтүстік-Қазақстан Электржелілік Тарату Компаниясы (СКРЭК) * Севказэнергосбыт * Петропавл жылу желілері * Талдықорған акционерлік электржүйелерінің тасымалдау компаниясы (ТАТЭК) * Жетісу Энерготрейд * Талдықорған Жылу Сервис == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{уики}} [[Санат:Қазақстан компаниялары]] [[Санат:Қазақстан экономикасы]] [[Санат:Қазақстан бойынша тізімдер]] [[Санат:Қазақстан ұйымдары]] mwffq3bbzztb18qlf4e72eljqtqalo2 0 210615 3414913 2908245 2024-12-28T06:46:24Z Gliwi 67438 ([[c:GR|GR]]) [[File:Wappen-hoppstaedten.jpg]] → [[File:DEU Hoppstädten COA.svg]] JPG → SVG 3414913 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен |статусы = муниципалитет |қазақша атауы = Хопштедтен |шынайы атауы = Hoppstädten |сурет = |жағдайы = |ел = Германия |елтаңба = DEU Hoppstädten COA.svg |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_dir=N |lat_deg=49 |lat_min=41 |lat_sec=30 |lon_dir=E |lon_deg=7 |lon_min=32 |lon_sec=8 |CoordAddon = |CoordScale = |шекара түрі = |кестедегі шекара = |ел картасының өлшемi = |аймақ картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |аймақ түрі = Германия жерлері{{!}}Жер |аймағы = Рейнланд-Пфальц |кестедегі аймақ = Рейнланд-Пфальц |аудан түрі = Германия ауданы{{!}}Ауданы |ауданы = Кузель |кестедегі аудан = Кузель (аудан){{!}}Кузель |қауым түрі = |қауым = |кестедегі қауым = |ішкі бөлінісі = |басшының түрi = |басшысы = Гюнтер Денцер |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = 6,24 |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = 310 |климаты = |ресми тілі = |тұрғыны = 313 |санақ жылы = 2010 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |уақыт белдеуі = +1 |DST = бар |телефон коды = 06788 |пошта индексі = 67744 |пошта индекстері = |автомобиль коды = KUS |идентификатор түрі = Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды{{!}}Ресми коды |сандық идентификаторы = 07 3 36 045 |ортаққордағы санаты = |сайты = http://www.vg-lauterecken.de |сайт тілі = de }} '''Хопштедтен''' ({{lang-de|Hoppstädten}}) — [[Германия|Германия Федеративтік Республикасының]] [[Рейнланд-Пфальц]] [[Германия жерлері|жерінде]] орналасқан [[муниципалитет]]. [[Кузель (аудан)|Кузель]] ауданының құрамына енеді. Муниципалитеттің тұрақты тұрғындарының саны 313 адамды құрайды (31 желтоқсан 2010 жыл).<ref>[http://www.statistik.rlp.de/fileadmin/dokumente/berichte/A1033_201022_hj_G.pdf Statistisches Landesamt Rheinland-Pfalz – Bevölkerung der Gemeinden am 31. Dezember 2010] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120131082852/http://www.statistik.rlp.de/fileadmin/dokumente/berichte/A1033_201022_hj_G.pdf |date=2012-01-31 }} (PDF; 727 KB)</ref> Алып жатқан жер аумағы 6,24 км² шамасында. Мемлекет ішінде бекітілген [[Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды|ресми коды]] — ''07 3 36 045''. Муниципалитеттің басшысы — Гюнтер Денцер. == Дереккөздер == {{reflist}} == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.vg-lauterecken.de Ресми сайты] {{Рейнланд-Пфальц аудандары}} {{Германия:Кузель ауданы:Қалалар}} {{RhinelandPalatinate-geo-stub}} [[Санат:Рейнланд-Пфальц елді мекендері]] 5sazzj2roaxdkv4ub4pubhffb0dz7x5 0 273767 3414700 3189306 2024-12-27T13:27:51Z CommonsDelinker 165 «[[:File:BandeiraAraripina.svg|BandeiraAraripina.svg]]» дегенді аластады, бұны [[Ортаққор]]дың қатысушысы [[commons:User:Yann|Yann]] [[commons:File:BandeiraAraripina.svg|жойған]], себебі: per [[:c:COM:NETCOPYVIO|]]. 3414700 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен |статусы = муниципалитет |қазақша атауы = Арарипина |шынайы атауы = Araripina |сурет = |жағдайы = |ел = Бразилия |елтаңба = NovoBrasãoAraripina.svg |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_dir=S |lat_deg=7 |lat_min=33 |lat_sec=0 |lon_dir=W |lon_deg=40 |lon_min=34 |lon_sec=0 |CoordAddon = |CoordScale = |шекара түрі = |кестедегі шекара = |ел картасының өлшемi = |аймақ картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |аймақ түрі = Бразилия әкімшілік бөлінісі{{!}}Штаты |аймағы = Пернамбуку |кестедегі аймақ = |аудан түрі = Бразилия әкімшілік бөлінісі{{!}}Мезорегионы |ауданы = <!-- Пернамбуку штатындағы Сертан (мезорегион){{!}}Пернамбуку штатындағы Сертан --> |кестедегі аудан = |қауым түрі = Бразилия әкімшілік бөлінісі{{!}}Микрорегионы |қауым = <!-- Арарипина (микрорегион){{!}}Арарипина --> |кестедегі қауым = |ішкі бөлінісі = |басшының түрi = Мэр{{!}}Мэрі |басшысы = Валдейр Батиста |құрылған уақыты = 1928 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = 1847 |биiктiктiң түрi = Биіктігі |орталығының биiктігі = 622 |климаты = тропикалық |ресми тілі = |тұрғыны = 82520 |санақ жылы = 2007 |тығыздығы = 39,98 |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |уақыт белдеуі = -3 |DST = бар |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |автомобиль коды = |идентификатор түрі = |сандық идентификаторы = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Арарипина''' ({{lang-pt|Araripina}}) — [[Бразилия]]дағы [[муниципалитет]], [[Пернамбуку (штат)|Пернамбуку]] штатында орналасқан. [[Пернамбуку штатындағы Сертан (мезорегион)|Пернамбуку штатындағы Сертан]] мезорегионының құрамдас бөлігі болып табылатын [[Арарипина (микрорегион)|Арарипина]] экономика-статистикалық микрорегионының құрамына кіреді. [[2007 жыл]]ғы мәліметтер бойынша тұрғындарының саны 82520 адамды құрайды. Алып жатқан жер аумағы 1847 км² шамасында. Халық тығыздығы — 39,98 адам/км². == Тарихы == Қала [[1928 жыл]]ы құрылған. {{brazil-geo-stub}} {{Арарипина микрорегионының муниципалитеттері}} [[Санат:Пернамбуку елді мекендері]] ntben1gh7j5cfqp2ix7b7220h8c1epv 0 437699 3414986 2917863 2024-12-28T10:01:06Z Didlod 164800 5,79 атты санды кигаштап жаздым 3414986 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен |статусы = [[Коммуна (Франция)|Коммуна]] |қазақша атауы = Мери-сюр-Марн |шынайы атауы = Méry-sur-Marne |сурет = |жағдайы = |ел = Франция |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_dir= |lat_deg=48.9643287 |lat_min= |lat_sec= |lon_dir= |lon_deg=3.2009697 |lon_min= |lon_sec= |CoordAddon = type:city(617)_region:FR |CoordScale = |шекара түрі = |кестедегі шекара = |ел картасының өлшемi = 270 |аймақ картасының өлшемi = 270 |аудан картасының өлшемi = |аймақ түрі = Франция аймақтары{{!}}Аймағы |аймағы = Иль-де-Франс |кестедегі аймақ = Иль-де-Франс |аудан түрі = Франция департаменттері{{!}}Департаменті |ауданы = Сена және Марна |кестедегі аудан = Сена және Марна (департамент){{!}}Сена және Марна |қауым түрі = Франция округтері{{!}}Округі |қауым = Мо (округ){{!}}Мо |кестедегі қауым = |ішкі бөлінісі = <!-- [[Франция кантондары|Кантоны]]:<br /> [[Ла-Ферте-су-Жуарр (кантон)|Ла-Ферте-су-Жуарр]] --> |басшының түрi = Мэр{{!}}Мэрі |басшысы = Bernard Desferet ([[2008]]-[[2014]]) |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = 5,79 |биiктiктiң түрi = Биіктігі |орталығының биiктігі = 0—? |климаты = |ресми тілі = |тұрғыны = 617 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = 106,56 |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |уақыт белдеуі = +1 |DST = бар |телефон коды = |пошта индексі = 77730 |пошта индекстері = |автомобиль коды = |идентификатор түрі = INSEE коды |сандық идентификаторы = 77290 |ортаққордағы санаты = Méry-sur-Marne |сайты = |сайт тілі = }} '''Мери-сюр-Марн''' ({{lang-fr|Méry-sur-Marne}}) — [[Франция]]дағы коммуна. [[Иль-де-Франс]] аймағына қарасты [[Сена және Марна (департамент)|Сена және Марна]] департаментінде орналасқан. [[Мо (округ)|Мо]] округінің құрамына енеді. Алып жатқан жер аумағы ''5,79'' км² шамасында. Коммунаның [[INSEE коды]] — ''77290'', [[пошта индексі]] — ''77730''. == Демографиясы == [[2009 жыл]]ғы мәліметтер бойынша тұрғындарының саны 617 адамды құрады<ref>{{cite web |url=http://insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/departement.asp |title = 2009 жылғы тұрғындар саны |publisher=[[INSEE]] |accessdate=25.11.2012}}{{ref-fr}}</ref>. Халық тығыздығы — 106,56 адам/км². {{Демография/FRA/Méry-sur-Marne}} Тұрғындарының жас шамасы және жынысы бойынша құрамы (2006)<ref>{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=pop-sexe-age-quinquennal| title=Population selon le sexe et l'âge...2006| language=fr| description = Жас шамасы және жынысы бойынша құрамы (2006) |publisher=[[INSEE]] | accessdate=25.11.2012}}</ref>: {{ЖЖ-Кесте | макс=34 | барлығы=568 | е0=19 | ә0=27 | е5=23 | ә5=19 | е10=19 | ә10=31 | е15=23 | ә15=15 | е20=0 | ә20=0 | е25=4 | ә25=19 | е30=34 | ә30=19 | е35=19 | ә35=34 | е40=31 | ә40=23 | е45=11 | ә45=19 | е50=34 | ә50=31 | е55=15 | ә55=0 | е60=8 | ә60=11 | е65=11 | ә65=8 | е70=11 | ә70=11 | е75=8 | ә75=4 | е80=8 | ә80=15 | е85=4 | ә85=0 }} == Тағы қараңыз == * [[Сена және Марна департаментінің коммуналары]] == Дереккөздер == {{reflist}} == Сыртқы сілтемелер == {{commonscat|Méry-sur-Marne|Мери-сюр-Марн}} * [http://www.recensement.insee.fr/searchResults.action?zoneSearchField=&codeZone=77290-COM Францияның ұлттық статистика және экономикалық зерттеулер институты сайтындағы парақшасы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121023100117/http://recensement.insee.fr/searchResults.action?zoneSearchField=&codeZone=77290-COM |date=2012-10-23 }} * [http://www.mapquest.com/?q=48.9643287,3.2009697&zoom=8 «Mapquest» картасында орналасуы] {{Сена және Марна департаментінің коммуналары}} [[Санат:Сена және Марна департаментінің коммуналары]] {{France-geo-stub}} so4z72eumzifjzxglyvak0cyrqpwb6k 3414992 3414986 2024-12-28T10:37:50Z Nurtenge 93712 3414992 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен |статусы = [[Коммуна (Франция)|Коммуна]] |қазақша атауы = Мери-сюр-Марн |шынайы атауы = Méry-sur-Marne |сурет = |жағдайы = |ел = Франция |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_dir= |lat_deg=48.9643287 |lat_min= |lat_sec= |lon_dir= |lon_deg=3.2009697 |lon_min= |lon_sec= |CoordAddon = type:city(617)_region:FR |CoordScale = |шекара түрі = |кестедегі шекара = |ел картасының өлшемi = 270 |аймақ картасының өлшемi = 270 |аудан картасының өлшемi = |аймақ түрі = Франция аймақтары{{!}}Аймағы |аймағы = Иль-де-Франс |кестедегі аймақ = Иль-де-Франс |аудан түрі = Франция департаменттері{{!}}Департаменті |ауданы = Сена және Марна |кестедегі аудан = Сена және Марна |қауым түрі = Францияның әкімшілік бөлінуі{{!}}Округі |қауым = Мо (округ){{!}}Мо |кестедегі қауым = |ішкі бөлінісі = <!-- [[Франция кантондары|Кантоны]]:<br /> [[Ла-Ферте-су-Жуарр (кантон)|Ла-Ферте-су-Жуарр]] --> |басшының түрi = Мэрі |басшысы = Bernard Desferet (2008—2014) |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = 5,79 |биiктiктiң түрi = Биіктігі |орталығының биiктігі = 0—? |климаты = |ресми тілі = |тұрғыны = 617 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = 106,56 |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |уақыт белдеуі = +1 |DST = бар |телефон коды = |пошта индексі = 77730 |пошта индекстері = |автомобиль коды = |идентификатор түрі = INSEE коды |сандық идентификаторы = 77290 |ортаққордағы санаты = Méry-sur-Marne |сайты = |сайт тілі = }} '''Мери-сюр-Марн''' ({{lang-fr|Méry-sur-Marne}}) — [[Франция]]дағы коммуна. [[Иль-де-Франс]] аймағына қарасты [[Сена және Марна]] департаментінде орналасқан. [[Мо (округ)|Мо]] округінің құрамына енеді. Алып жатқан жер аумағы ''5,79'' км² шамасында. Коммунаның [[INSEE коды]] — ''77290'', [[пошта индексі]] — ''77730''. == Демографиясы == [[2009 жыл]]ғы мәліметтер бойынша тұрғындарының саны 617 адамды құрады<ref>{{cite web |url=http://insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/departement.asp |title = 2009 жылғы тұрғындар саны |publisher=[[INSEE]] |accessdate=25.11.2012}}{{ref-fr}}</ref>. Халық тығыздығы — 106,56 адам/км². {{Демография/FRA/Méry-sur-Marne}} Тұрғындарының жас шамасы және жынысы бойынша құрамы (2006)<ref>{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=pop-sexe-age-quinquennal| title=Population selon le sexe et l'âge...2006| language=fr| description = Жас шамасы және жынысы бойынша құрамы (2006) |publisher=[[INSEE]] | accessdate=25.11.2012}}</ref>: {{ЖЖ-Кесте | макс=34 | барлығы=568 | е0=19 | ә0=27 | е5=23 | ә5=19 | е10=19 | ә10=31 | е15=23 | ә15=15 | е20=0 | ә20=0 | е25=4 | ә25=19 | е30=34 | ә30=19 | е35=19 | ә35=34 | е40=31 | ә40=23 | е45=11 | ә45=19 | е50=34 | ә50=31 | е55=15 | ә55=0 | е60=8 | ә60=11 | е65=11 | ә65=8 | е70=11 | ә70=11 | е75=8 | ә75=4 | е80=8 | ә80=15 | е85=4 | ә85=0 }} == Тағы қараңыз == * [[Сена және Марна департаментінің коммуналары]] == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сыртқы сілтемелер == {{commonscat|Méry-sur-Marne|Мери-сюр-Марн}} * [http://www.recensement.insee.fr/searchResults.action?zoneSearchField=&codeZone=77290-COM Францияның ұлттық статистика және экономикалық зерттеулер институты сайтындағы парақшасы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121023100117/http://recensement.insee.fr/searchResults.action?zoneSearchField=&codeZone=77290-COM |date=2012-10-23 }} * [http://www.mapquest.com/?q=48.9643287,3.2009697&zoom=8 «Mapquest» картасында орналасуы] {{Сена және Марна департаментінің коммуналары}} {{France-geo-stub}} [[Санат:Сена және Марна департаментінің коммуналары]] qenmmb7jwyqt2ie46f8fvis7bkto37e 0 479056 3414875 1897549 2024-12-28T00:47:07Z CommonsDelinker 165 «[[:File:Blason_Rouergue.svg]]» деген «[[:File:Blason_comtes_de_Rodez.svg]]» дегенмен алмастырылды. 3414875 wikitext text/x-wiki {{Франция департаменті |Департамент атауы = Аверон |Французша атауы = Aveyron |Департамент елтаңбасы = Blason comtes de Rodez.svg |Номері = 12 |Аймағы = [[Миди — Пиренеи]] |Префектура = [[Родез]] |Супрефектура = [[Мийо]]<br />[[Вильфранш-де-Руэрг]] |Тұрғыны = 263,8 мың |Санақ жылы = 1999 |Халық саны бойынша орны = 78 |Тығыздығы = 30 |Жер аумағы = 8735 |Округтері = 3 |Кантондары = 46 |Коммуналары = 304 |Бас кеңестің төрағасы = Жан Пюш |Карта = Aveyron-Position.png |Сайты = }} '''Аверон''' ({{lang-fr|Aveyron}}, {{lang-oc|Avairon}}) — [[Франция]]ның оңтүстігіндегі департамент, [[Миди-Пиреней]] аймағының департаменттерінің бірі. Реттік нөмірі 12. Әкімшілік орталығы — [[Родез]]. Халық саны 263,8 мың адам (департаменттер арасында 78-ші орын, [[1999]] ж.). == Географиясы == [[File:Lac de Planèze gelé.jpg|thumb|left|Бриенна өзені]] Жер аумағы 8735 км². Департамент таулы аймақта орналасқан, ең биік нүктесі — Майэбьо шыңы (1469). === Әкімшілік-аумақтық бөлінісі === Департамент 3 округ, 46 кантон және 304 коммунаны қосады. == Тарихы == Аверон — [[1790]] ж. Ұлы Француз төңкерісі кезінде құрылған алғашқы 83 департаменттің бірі. == Тағы қараңыз == * [[Аверон департаментінің коммуналары]] {{france-geo-stub}} {{Франция департаменттері}} {{Аверон департаментінің коммуналары}} [[Санат:Аверон|*]] pu3t03u6hc9m4w6lkz86lo3bf217vah 0 489852 3414856 3412691 2024-12-27T22:40:15Z BouwMaster 58791 3414856 wikitext text/x-wiki {{Футбол клубы |атауы = {{flagicon|Italy}} Ювентус |ағымдағы маусым = [[Футболдан Италия чемпионаты 2019/20]] |логотипі = |толық атауы = ''«Ювентус» футбол клубы'' |лақап аты = Vecchia Signora |құрылған = 1897 |стадионы = Ювентус Стэдиум |сыйымдылығы = 41 000 |иесі = АҚ "Exor" |президенті = {{flagicon|Italy}} Андреа Аньелли |жаттықтырушы = {{flagicon|Italy}} [[Массимильяно Аллегри|Массимилано Аллегри]] |капитаны = {{flagicon|Italy}} [[Джорджо Кьеллини]] |рейтингі = |жарыс = [[Футболдан Италия чемпионаты|А Сериясы]] |маусым = 2023/24 |орын = 3 орын |сайты = [http://www.juventus.com] | pattern_la1 = _juventus2425h | pattern_b1 = _juventus2425h | pattern_ra1 = _juventus2425h | pattern_sh1 = _juventus2425h | pattern_so1 = | leftarm1 = FFFFFF | body1 = FFFFFF | rightarm1 = FFFFFF | shorts1 = 000000 | socks1 = 000000 | pattern_la2 = _juventus2425a | pattern_b2 = _juventus2425a | pattern_ra2 = _juventus2425a | pattern_sh2 = _juventus2425a | pattern_so2 = | leftarm2 = fffd37 | body2 = fffd37 | rightarm2 = fffd37 | shorts2 = ffffff | socks2 = ffffff | pattern_la3 = _juventus2425t | pattern_b3 = _juventus2425t | pattern_ra3 = _juventus2425t | pattern_sh3 = _juventus2425t | pattern_so3 = _juventus2425tl | leftarm3 = 000030 | body3 = 000030 | rightarm3 = 000030 | shorts3 = 000030 | socks3 = 000030 }} «'''Ювентус'''» ([[Италиян тілі|итал]]. ''Juventus Football Club'' [ju.ˈvɛn.tus]; [[Латын тілі|лат]]. ''iuventus'' — жастық), сонымен қоса «Туриндік Ювентус», ФК «Ювентус» немесе жай «Юве» аттарымен белгілі - [[Турин]]нің [[футбол клубы]], Италияның ең ескі және атақты клубы. Клуб Италияның чемпионаты мен бәйгелерінің ұтысы бойынша рекордшы болып табылады. XX ғасырдың ең үздік клубтарының бірі. 1985 жылы «Ювентус» [[УЕФА Чемпиондар Лигасы|УЕФА чемпиондар кубогын]], [[УЕФА Еуропа Лигасы|УЕФА кубогын]], [[УЕФА Кубок иелері кубогы|УЕФА кубоктарының иегерлері кубогын]] ұтып алған алғашқы клуб. 2006 жылғы жанжалдың әсерінен В Сериясына жіберілді. == Тарихы == === Ювентустың құрылуы === [[Сурет:Pionieri Juve 1898.gif|left|Клубтың негізін қалаушылар (1898)|нобай]] 1897 жылдың 1 қазанында футболды ұнататын бір топ достар [[Турин|Туринде]] кездесе отырып, тарихта өз атын қалдыратын [[Футбол клубы|клуб]] құруға келісті. Олар "Maссимо Д'Aцeльo" [[лицей]]інде оқитын еді. Достардың арасындағы ең үлкені 17 жаста.Сондықтан, олыр клубты «„Ювентус“ Спорт клубы», яғни «жастар клубы» деп атайды. Осылай [[Италия]]ның ең беделді клубы құрылды. Клубтың құрылуына ат салысқандар: [[Эудженио Канфари]], [[Энрико Канфари]], [[Джоаккино Армано]], [[Альфредо Армано]], [[Луиджи Джибецци]], [[Умберто Мальвано]], [[Витторио Варетти]], [[Умберто Савоя]], [[Доменико Донна]], [[Карло Ферреро]], [[Франческо Дапра]], [[Луиджи Форлано]], [[Энрико Пьеро Молинатти]], кейін оларға [[Пия Крея]], [[Карло Фаверо]], [[Джино Рокка]], [[Гуидо Ботто]] және [[Эудженьо Секко]] қосылды. Команданың бірінші президенті—[[Энрико Канфари]], алаңы—[[Пьяцца Д’Aрми]] болды. Ал формасы қызғылтым түсті болды. Клубтың штаб-пәтері [[Умберто 42]] көшесінде орналасты. 1898 жылы клуб [[Пьяцци 4]] көшесіне көшеді.15 наурызда [[Италия футбол федерациясы]] құрылады. Сол жылы алғаш [[Италия чемпионаты]] өтеді. Бірақ «Ювентус» бұған қатыспайды. 1899 жылы «„Ювентус“ Спорт клубы» атын «„Ювентус“ Футбол клубына» ауыстырады.«Ювентус» өз алаңында «[[Алессандрия]]», «[[Милан]]», «[[Дженоа]]» сияқты клубтармен ойындар өткізеді. Сонымен қоса, «Ювентус» шетел клубтарымен ойнаған алғашқы команда болады. Кейін, клубқа «[[Мотовелодромо Умберто I]]» алаңында ойын өткізуге мүмкіндік беріледі. Клубтың формасы негізі-алқызыл түсті. Бірақ тапсырыстарды жеткізетін уақытта қателік кездесіп, «Ювентус» ақ жейде мен ақ шолақ шалбарда өнер көрсетуге мәжбүр болады. === 1900—1909 === [[Сурет:Juventus FC team in the Campionato Italiano, 22 March 1903.png|left|1903 жылдағы «Ювентус»|нобай]] 1900 жыл 11 наурызда «Ювентус» ұлттық чемпионатта дебют жасайды. Сол жылы «Юве» Ағарту Министрлігі Кубогын ұтып алады. Өзінің екінші чемпионатында «Ювентус» «[[Химнастика]]» командасын 5:0 есебімен ұтып, алғашқы жеңісіне жетеді. Бірақ, «Ювентус» жартылай финалда «[[Милан]]нан» ұтылады. Соған қарамастан, Ағарту Кубогын екінші рет ұтып алады. 1902 жылы командаға университет студенттері қосылады және жаңа президент—Карло Фавале келді. 1902 жылы күзде «Ювентус» өзінің алғашқы, [[Турин]] кубогы жарысын өткізеді. Финалда «[[Милан]]ды» ұтып, кубокты жеңіп алады. 1903 жылы клуб қызғылтым формадан бас тартып, [[Ноттингем]] қаласынан жіберілген қара-ала формаларды кие бастайды. Ал клубың штаб-пәтері тағы да өзгереді, енді ол [[Пастренго]] көшесінде орналасады. Бұл жылы «Юве» [[Италия|Италия чемпионатының]] финалына дейін жетіп, «[[Дженоа]]дан» 3:0 есебімен ұтылады. 1904 жылы «Ювентус» президенті швейцариялық ағайынды-бизнесмендер Марсан болады. Олар «Умберто I» алаңын толық жалдап, алаңға орындықтар орнатады. Сол жылы «Ювентус» алғаш рет шетелге, [[Лозанна]]ға футбол ойнауға барады. Ал Италия чемпионатында тағы да финалда «[[Дженоа]]дан» 1:0 есебімен ұтылады. Бірақ, жыл соңында университеттік кубокты ұтып алады. 1905 жылы «Ювентусқа» швейцариялық [[Альфредо Дик]] президент болды. Ол клубты өзінің отандастары: [[Фредерик Дик]], [[Паул Арнольд Вальти]] және [[Людвиг Вебером]], [[Джек Димент]], [[Хельскот]] және англиялық [[Джеймс Сквире]] мен [[Гудлимен]] күшейтті. Президент клубқа [[Донати]] көшесінен жаңа кеңсе сатып алып берді. «Ювентус» Италия чемпионатына дайын болды. Ал чемпионат болса, өткізілу формасын өзгертеді: ол үш кіші және бір үлкен айналымнан тұрады. Ал үздік екі команда финалдық ойын өткізеді. Осы жылы «Ювентус» керемет өнер көрсетіп, алғаш рет [[Италия]]ның үздік командасы атанады. 1905/06 маусымды «Ювентус» [[Луиджи Боцино]] жарысында жеңіспен бастайды. Чемпионаттың алғашқы үлкен айналымында «Ювентус» «[[Милан]]мен» бірдей ұпай жинайды. Бірінші орын үшін күрес 1:1 есебімен тең аяқталды. Италия футбол федерациясы финалдық ойынды «[[Миланезе]]» клубының алаңында өткізуді ұсынады. Бірақ, «Ювентус» бұдан бас тартты. Осылай, чемпионатта «Милан» жеңіске жетті. 1906/07 маусымды «Ювентус» тағы да Боцино жарысында жеңіспен бастайды. Бірақ чемпионатта тек үшінші орын алады. Сол жылы [[Альфредо Дик]] команданы шетелге көшіруді және команда атын «Jugend Fussballverein»-ге ауыстыруды ойластырады, бірақ команда мүшелері бұған қарсы болды. Ал Альфредо Дик болса командадан кетіп, «[[Торино]]» атты жаңа клуб құрады. «Ювентустың» көптеген шетелдік футболшылары сонда кетеді. Диктің кетісімен «Ювентус» ешқандай қаражатсыз қалады. Тіпті, «Умберто I» алаңын жалдай алмайды. Клубтың келесі президенті [[Карло Витторио Варетти]] болады. Қаржы мәселесімен «Ювентус» қайтадан [[Д’Арми]] алаңында өнер көрсетеді. 1908 жылғы Италия чемпионатында «Ювентус» «[[Андреа Дория]]» клубынан ұтылып қалады. Сол жылы «Ювентус» екі жарыста жеңіске жетеді—[[Пабло Даблес]] және [[Пионеристика]]. 1909 жылы «Ювентус» Италияның федералдық біріншілігінде жеңіске жетеді. Ал Италиялық біріншілікте өз тобында үшінші орын алады. === 1910—1919 === 1909-1910 маусымда «Ювентус» Италия чемпионатында 3-ші орын алды, келесі жылы чемпионатқа [[Италия|Италияның солтүстік-шығыс бөлігінен]] жаңа командалар қосылуы әсерінен «Ювентус» чемпионатта тек 8-ші орын алды, ал келесі жылы 9-шы орын алады. Ал 1912/1913 маусымда тағы да нашар өнер көрсетіп, «Ювентус» өз тобында соңғы орын алды. Ал 1913 жылы «Ювентусқа» клубтың бұрынғы футболшысы [[Джузеппе «Бино» Хесс]] келеді, сол жылы «Ювентус» чемпионатта 4-ші орын алады. Келесі чемпионат [[Бірінші дүниежүзілік соғыс]] әсерінен аяқталмай қалды. «Ювентустың» 170 мүшесі соғысқа кетіп қалды, ал қалғандары «Италия Федералды кубогына» қатысып, өз тобында 2-ші орын алады. === 1920—1930 === [[Сурет:1928-11-18 Gianpiero Combi Bologna-Juventus.jpg|left|Джампьеро Комби|нобай]] [[Бірінші дүниежүзілік соғыс]]тан кейін команда жарысқа оралады: «Ювентус» қақпашысы [[Джаконе]] мен қорғаушысы [[Ново]] мен [[Бруна]] «Бьянконери» қатарында [[Италия Ұлттық футбол құрамасы|Италия құрама командасына]] шақырту алған алғаш футболшылары болады. Сол кездегі клуб президенті поэт, жазушы—[[Коррадино Коррадини]] 60-шы жылдарға дейін қолданыста болған [[Әнұран|гимн]] жазады. 1923 жыл клуб үшін ерекше жыл болды: [[Джампьеро Комби]] командада дебют жасап, болашақта клубтың ұлы қақпашыларының бірі болады. 24 шілдеде акционерлер жиналысында, атақты [[FIAT]] атомобильдер маркасының негізін қалаушы - [[Джованни Аньеллидің]] баласы [[Эдоардо Аньелли]] клуб президенті атанды. «Ювентус» осы жылы [[Стадио Корсо Марсилья]] алаңына көшеді. Қатарында [[Комби]], [[Розетта]], [[Мунерати]], [[Бигатто]] және [[Грабби]] сияқты футболшылары бар «Ювентустың» жанкүйерлер санымен қоса, Италия футболындағы орны да арта бастайды. Команда тренері бұрынғы венгерлік футболшы, тәжірибелі маман [[Йенё Карой]] болады. Сонымен қоса, клуб қатарына сол кездегі атақты сол жақ вингер [[Ференц Хирцер]] қосылады. 1925/26-шы маусым «Ювентус» үшін өте сәтті өтті. Себебі, команда барлық 9 ойында бірде-бір доп жібермей, финалда «Болоньяны» ұтып, екінші Скудеттоны ұтып алады. Ал команданың үздік мергені [[Ференц Хирцер]] сол маусымда 35 гол соқты. 1926/27-шы жылдары «Ювентус» үшінші болды. Ал 1928 жылы билікке [[Муссолини]] бастаған [[фашист]]ер келуінің әсерінен, [[Италия]]да шетел футболшыларына ойнауға тыйым салынатын заң шығарылды. Cоның әсерінен командадан [[Виола]] кетті, ал «Ювентус» В тобында тек үшінші орын алды. Кеткендердің орнына [[Раймундо Орси]], [[Калигарис]], [[Комби]] және [[Розетта]] сатып алынды. 1928/29-шы маусымда «Ескі Синьора» В тобында екінші орын алды. Осы жылы «Ювентус» алғаш рет [[Митропа]] кубогына қатысып, ширек финалға дейін жетті. === 1930—1950 === [[Сурет:Carlo Carcano 1920.png|Карло Каркано|нобай]] 1930-шы жылдары «Ювентус» [[Джордж Эйткен]] басшылығында чемпионатта 3-ші орын алды. Ал келесі жылы клубқа жаңа маман [[Карло Каркано]] келіп, тарихтың жарқын беттерін ашты. [[Карло Каркано]] кезінде «Ювентус» чемпиондық титулды бес рет қатарынан ұтты. Ал Митропа кубогында төрт рет қатарынан жартылай финалға жетті. Бұл дәуір «Ювентус» тарихында «Алтын бесжылдық» деп аталды. 1935 жыл «Ювентус» тарихында клуб президентінің өлімі ретінде тарихта сақталады. 14-ші шілдеде Эдуардо Аньели [[Генуе|Генуе қаласында]] авиакатастрофа әсерінен өледі. Бұл клубқа әсер етіп, «Ювентус» 1935/36 жылдары тек 5-ші орын алды. 1940-шы жылдары клуб оңалып, тіпті екі рет Италия кубогын ұтып алды. 1942/43 маусымда «[[Рома]]» мен «[[Виченцеден]]» ұтылып қалғаны үшін «Ювентус» ойыншыларына бірайлық жалақы төленбеді. «Ювентус» Италияда 1946 жылы 3-ші, 1947 жылы 2-ші, 1948 жылы 3-ші, 1949 жылы 4-ші орын алды. === 1950—1970 === Жанкүйерлер қолдауымен «Ювентус» Скудеттоны 1950 және 1952 жылдары ұтып алды. 1953 жылы [[Джованни Аньелли]] отставкаға кетті. Екі жылдан кейін оның інісі [[Умберто]] 22 жасында клубтың ең жас президенті болды. 1957 жылы клубқа [[Джон Чарльз]] бен «[[Алтын доптың]]» болашақ иегері [[Омар Сивори]] келді. Бұл екеуі «Ювентусты» 1957/1958 жылы 1-ші орынға шығарды. Бұл жетістіктің арқасында клуб таңбасының үстінде 1-ші жұлдыз пайда болды. 1959/60 жылы «Ювентус» Италия тарихында чемпионат пен кубокты ұтып алған алғаш клуб атанды. Келесі жылы «Юве» чемпионатта тағы да жеңіске жетті. Ал келесі Скудеттоны команда тек 1967 жылы ұтып алды. === 1970—1990 === 1971 жылдың 13-ші шілдеде [[Бониперти]] клубтың жаңа президенті болды. Бониперти дәуірі қатарынан екі чемпионаттағы жеңіспен басталды (1971/72 және 1972/73). Бұл тоғыз Скудетто, 1977 жылы алғашқы [[УЕФА кубогы 1976/77|УЕФА кубогындағы]], 1984 жылы кубок иегерлері Кубогындағы жеңістің және Чемпиондар Лигасындағы жеңістің бастамасы болды. 1980 жылы Фабио Капеллоның орнына «[[Арсенал (футбол клубы, Лондон)|Арсеналдың»]] [[ирландия]]лық жартылай қорғаушысы [[Лиам Брэйди]] келді. 1985 жылы 29 мамырда [[Падища Бодуэн (стадион)|Эйзелдегі]] [[УЕФА Еуропа Лигасы|УЕФА кубогының]] финалдық ойынында әлемдік футбол тарихындағы ең үлкен трагедиялардың бірі болды. Ойын басталар алдында белгісіз себептерден 39 жазасыз адам қаза тапты. Бұған қарамастан «Ювентус» [[УЕФА Чемпиондар Лигасы|УЕФА кубогын]] ұтып, Токиода өтетін Интерконтиненталды кубокқа қатысуға мүмкіндік алды. Финалдық ойында аргентиналық «Боканы» ұтып, Әлем Чемпионы атанды. === 1990—2013 === [[Сурет:Alessandro Del Piero 2008 cropped.jpg|Алессандро Дель Пьеро|нобай]] 1990 жылы [[Витторио Кайззотти Кьзано]] [[Джанпьеро Бонипертидің]] орнына «Ювентус» президенті болды. Үш жылдан кейін клуб өзінің үшінші [[УЕФА Еуропа Лигасы|УЕФА кубогын]] ұтып алды, бірақ чемпионатта клубтың жолы болмайды. Команданың бас жаттықтырушысы [[Марчелло Липпи]] болды, ал құрамда [[Чиро Феррара]], [[Пауло Соуза]], [[Дидье Дешам]], [[Джанлука Виалли]], [[Роберто Баджо]] сияқты футболшылар пайда болды. Сонымен қоса клубқа «[[Падова]]» командасынан, болашақта клубтың рекордтарының көбін өз атына жазған ойыншы—[[Алессандро Дел Пьеро|Алессандро Дель Пьеро]] келді. 1994/95 жылы «Ювентус» Италия чемпионаты мен кубогын ұтып алды. Чемпионаттағы жеңіс клубқа келесі жылғы Чемпиондар Лигасына жолдама берді. Ширекфиналда [[Мадрид]]тік «[[Реал Мадрид|Реал»]], жартылай финалда «[[Нант]]» жеңілді, ал [[Рим]]де өткен финалдық ойынның негізгі уақытында «[[Аякс (футбол клубы, Амстердам)|Аякспен»]] 1:1 есебімен теңбе-тең ойнады. «Ювентус» ойыншылары он бір метрден барлық доптарын соқты, ал команда қақпашысы [[Анджело Перуцци|Перуцци]] қарсыластың екі добын қақты. Сонғы голды [[Владимир Югович|Югович]] салып, команда Чемпиондар Лигасын ұтып алды. [[Сурет:Edgar Davids (Juventus F.C., no. 26) clashing with Gennaro Gattuso (A.C. Milan) - 20030528.jpg|Эдгар Давидс және Алессио Таккинарди|нобай]] Келесі жылдары клубта [[Зинедин Зидан]], [[Филиппо Индзаги|Филиппо Инзаги]], [[Эдгар Давидс]] сияқты жаңа ойыншылар пайда болды. Токиода өткен Континентаралық кубокта жеңіске жеткеннен кейін «Ювентус» әлемдік шыңға қайта оралды. «Ювентус» 1996/97 және 1997/98 жылдары Скудеттоны екі жыл қатарынан ұтып алды. Ал [[УЕФА Чемпиондар Лигасы|Чемпиондар Лигасында]] клуб екі рет финалдық ойында жеңіліске ұшырап, жолы болмады. 1998 жылдың 8-ші қарашасында [[Алессандро Дел Пьеро|Дель Пьеро]] «[[Удинезе]]мен» болған ойында өте ауыр жарақат алды. Ал [[Марчело Липпи]] болса өз орнын [[Карло Анчелотти]]ға босатты. «Ювентуста» өткізген екі жылында ешқандай жетістікке жетпеген Анчелоттидың орнына қайтадан [[Марчелло Липпи|Марчело Липпи]] келді. Бұл кезде команда [[Зинедин Зидан|Зидан]] мен [[Филиппо Индзаги|Индзагисіз]] болды. Зидан «[[Реал Мадрид|Реалға»]] рекордты 75 миллион евроға көшті. Ал [[Филиппо Индзаги|Индзагиді]] «Ювентустың» бас бапкері қызметін атқарған, «Миланның» жаттықтырушысы Карло Анчелотти өз құрамында осы футболшыны көруді талап етті. Кейін ол «[[Милан]]ға» 31 миллион евроға көшті. Бірақ командаға [[Джанлуиджи Буффон|Буффон]], [[Лилиан Тюрам|Тюрам]] және [[Павел Недвед|Недвед]] сияқты жаңа ойыншылар келді. [[Марчелло Липпи|Марчело Липпи]] «Ювентусты» 2001/2002 және 2002/2003 жылдары чемпионатта жеңіске алып келді. Сонымен қоса финалға дейін жетіп, финалда «[[Милан]]нан» ұтылып қалды. 2004 жылы Липпи «Ювентустан» кетіп, Италия ұлттық құрамасының тренері болды. [[Марчелло Липпи|Марчело Липпидің]] орнына «[[Рома (футбол клубы)|Романың»]] жаттықтырушысы [[Фабио Капелло]] келді. Онымен бірге клубқа [[Эмерсон Феррейра да Роза|Эмерсон]], [[Фабио Каннаваро]] және [[Златан Ибрагимович]] келді. [[Фабио Капелло]] кезінде «Ескі Синьора» чемпионатта екі жыл қатарынан жеңіске жетті, ал [[УЕФА Чемпиондар Лигасы|Чемпиондар Лигасында]] клубтың жолы болмады. 2006 жылы мамырда Туриндік прокуратураның тергеуі италиялық футболдағы жемқорлық туралы хабарлады. Бұл іс баспасөзде «Кальчополи» деген атпен танымал болды. Нәтижесінде «Ювентус» 2004/2005 жылы 2005/2006 жылы ұтып алған барлық кубоктарынан айырылды және 30 ұпаймен В Сериясына жіберілді. Осындай қиын кезде клубтың жаңа тренері болып [[Дидье Дешам]] келді. В Сериясында өнер көрсетуді қаламаған алты ойыншы басқа клубтарға кетіп қалды: [[Эмерсон Феррейра да Роза|Эмерсон]], [[Фабио Каннаваро]], [[Джанлука Дзамбротта]], [[Лилиан Тюрам]], [[Патрик Вьейра|Патрик Виейра]] және [[Златан Ибрагимович]]. Көптеген ойыншыларынан айырылған «Ювентус» енді құрамын жас ойыншылармен толтырды. Клубқа кейін бүкіл Италияға танылған [[Федерико Бальцаретти]], [[Клаудио Маркизио]] мен [[Раффаэле Палладино]] қосылды. «Ювентус» В Сериясында жеңіске жетіп, [[Футболдан Италия чемпионаты|А Сериясына]] жолдама алды. [[Дидье Дешам]] клуб басшылығымен келіспеушіліктен кейін клубтан кетіп қалды. 2007 жылы маусымда [[Клаудио Раньери]] клубтың жаңа тренері болып келді. Ол клубта екі жыл болды. Бірінші жылы ол бірден чемпионатта үшінші орын алды. Ал келесі жылы чемпионат бітуге 2 тур қалғанда клубтан кетіп, оның орнына келген [[Чиро Феррара]] соңғы 2 турда жеңіске жетіп, клуб 2-ші орын ады. [[Сурет:Juventus stadium.jpg|left|«Ювентус Стэдиум»|нобай]] 2009/2010 жылдарда «Ювентус» нашар өнер көрсеткендіктен [[Чиро Феррара]]ның орнына [[Альберто Дзаккерони]] келді. Бірақ ол клубты үлкен жетістіктерге алып келе алмады. Оның кезінде «Ювентус» [[УЕФА Еуропа Лигасы|Еуропа Лигасынан]] 1/8-ші финалда ұтылып, шығып кетті. Ал Италия чемпионатында 7-ші орында табан тіреді. 2010/11 жылы клубқа жаңа президент [[Андреа Аньелли]] келді. Ал клубтың тренері болып, бұрынғы «Сампдория» клубының тренері [[Луиджи Дель Нери]] келді. [[Дель Нери]] басшылығында да клуб чемпионатта 7-ші орын алып, ал [[УЕФА Еуропа Лигасы|Еуропа Лигасында]] өз тобында 6-ойындада тең нәтиже көрсетіп, сайысты аяқтауға мәжбүр болды. 2011 жылы мамырда клубқа [[Дель Неридың]] орнына [[Антонио Конте]] келді. «Ювентусқа» сонымен қоса жаңа алаң берілді. Ол «Ювентус Стэдиум» деп аталды. Осы жылы керемет өнер көрсетіп, бірде-бір рет ұтылмай «Ювентус» «Кальчополи» кезінен кейінгі алғашқы Скудеттоны ұтып алды. Бұл маусым [[Алессандро Дел Пьеро|Дель Пьеро]] үшін соңғы маусым болды. Ол карьерасын [[Аустралия|Австралияның]] «[[Сидней]]» клубында жалғастырды. Келесі Скудеттоны «Ювентус» 2012/2013 жылы ұтып алды. == Жетістіктері == === Ұлттық жетістіктері === * Италия чемпионаты: ** Италия чемпионы:1905, 1925/26, 1930/31, 1931/32, 1932/33, 1933/34, 1934/35, 1949/50, 1951/52, 1957/58, 1959/60, 1960/61, 1966/67, 1971/72, 1972/73, 1974/75, 1976/77, 1977/78, 1980/81, 1981/82, 1983/84, 1985/86, 1994/95, 1996/97, 1997/98, 2001/02, 2002/03, (2004/05, 2005/06), 2011/12, 2012/13, 2013/14, 2014/15, 2015/16, 2016/17, 2017/18, 2018/19, 201/20 * Италия кубогы: 10 ** 1937/38, 1941/42, 1958/59, 1959/60, 1964/65, 1978/79, 1982/83, 1989/90, 1994/95, 2014/15 * Италия Суперкубогы: 6 ** 1995, 1997, 2002, 2003, 2012, 2013 * B Сериясы: 1 ** 2006/07 === Халықаралық жетісіктері === * Чемпиондар Лигасы: 2 ** 1985, 1996 * УЕФА кубогының иегелері Кубогы: 1 ** 1984 * УЕФА Кубогы: 3 ** 1977, 1990, 1993 * УЕФА Суперкубогы: 2 ** 1984, 1996 * Интертото Кубогы: 1 ** 1999 * Жоан Гампер Кубогы: 1 ** 2005 * Альп Кубогы: 1 ** 1963 * Турин Кубогы: 2 ** 1902, 1903 === Континентаралық жетістіктері === * Континентаралық кубок: 2 ** 1985, 1996 == Клуб тренерлері == {| |valign="top"| * 1923—1926, [[Йено Карой]] * 1926—1928, [[Йозеф Виола]] * 1928—1930, [[Эйткен, Джордж|Джордж Эйткен]] * 1930—1935, [[Карло Каркано]] * 1935, [[Карло Бигатто]] * 1935, [[Бенедетто Гола]] * 1935—1938,[[Вирджинио Розетта]] * 1938—1940,[[Умберто Калигарис]] * 1940, [[Федерико Мунерати]] * 1941—1942, [[Джованни Феррари]] * 1942, [[Луис Монти]] * 1942—1946,[[Феличе Борель]] * 1946—1947, [[Ренато Чезарини]] * 1947—1949,[[Уильям Чалмерс]] * 1949—1951, [[Джесс Карвер]] * 1951, [[Луиджи Бертолини]] * 1951—1953, [[Дьёрдь Шароши]] * 1953—1955, [[Альдо Оливьери]] * 1955—1957, [[Сандро Пуппо]] * 1957—1959, [[Любиша Брочич]] * 1959, [[Бальдо Депетрини]] * 1959—1961, [[Ренато Чезарини]] * 1961, [[Ренато Чезарини]], [[Карло Парола]] * 1961, [[Гуннар Грен]], [[Юлиус Коростелев]] * 1961—1962, [[Карло Парола]] * 1962—1964, [[Пауло Амарал]] |width="33"| |valign="top"| * 1964, [[Эральдо Монцельо]] * 1964—1969, [[Эриберто Эррера]] * 1969—1970, [[Луис Карниглия]] * 1970, [[Эрколе Рабитти]] * 1970—1971, [[Армандо Пикки]] * 1971—1974, [[Честмир Вычпалек]] * 1974—1976, [[Карло Парола]] * 1976—1986, [[Джованни Трапаттони]] * 1986—1988, [[Рино Маркези]] * 1988—1990, [[Дино Дзофф]] * 1990—1991, [[Джиджи Майфреди]] * 1991—1994, [[Джованни Трапаттони]] * 1994—1999, [[Марчелло Липпи]] * 1999—2001, [[Карло Анчелотти]] * 2001—2004, [[Марчелло Липпи]] * 2004—2006, [[Капелло, Фабио|Фабио Капелло]] * 2006—2007, [[Дидье Дешам]] * 2007—2009, [[Клаудио Раньери]] * 2009—2010, [[Чиро Феррара]] * 2010, [[Альберто Дзаккерони]] * 2010—2011, [[Дельнери, Луиджи|Луиджи Дельнери]] * 2011—қ.д. [[Антонио Конте]] |} == Клуб президенттері == {| class="standard" |-style="text-align:center" ! Президент ! Уақыты ! Жетістіктері |-style="text-align:center" |Эудженио Канфари |1897 | |-style="text-align:center" |Энрико Канфари |1898 - 1901 | |-style="text-align:center" |Карло Фавале |1901 - 1902 | |-style="text-align:center" |Джакомо Парвопассу |1903 - 1904 | |-style="text-align:center" |Альфред Дик |1905 - 1906 |1 Скудетто |-style="text-align:center" |Карло Витторио Варетти |1907 - 1910 | |-style="text-align:center" |Аттилио Уберталли |1911 - 1912 | |-style="text-align:center" |Джузеппе Хесс |1913 - 1915 | |-style="text-align:center" |Армано - Ницца - Дзамбелли |1915 - 1918 | |-style="text-align:center" |Коррадо Коррадини |1919 - 1920 | |-style="text-align:center" |Джино Оливетти |1920 - 1924 | |-style="text-align:center" |Эдуардо Аньели |1924 - 1934/35 |6 Скудетто |-style="text-align:center" |Кравери - Маццонис |1935/36 | |-style="text-align:center" |Эмилио Де ла Форест |1936/37 - 1940/41 |1 Италия Кубогы |-style="text-align:center" |Пьеро Дузио |1941/42 - 1946/47 |1 Италия Кубогы |-style="text-align:center" |Джованни Аньели |1947/48 - 1953/54 |2 Скудетто |-style="text-align:center" |Кравери - Краветто - Джустиниани |1954/55 | |-style="text-align:center" |Умберто Аньели |1955/56 - 1961/62 |3 Скудетто 1 Италия Кубогы |-style="text-align:center" |Витторе Кателла |1962/63 - 1970/71 |1 Скудетто 1 Италия Кубогы |-style="text-align:center" |Джампьеро Бониперти |1971/72 - 05.02.1990 |9 Скудетто 2 Италия Кубогы 1 Чемпиондар Лигасы 1 УЕФА кубок иегерлері Кубогы 1 УЕФА Кубогы 1 Еуропа Суперкубогы 1 Межконтиненталды Кубок |-style="text-align:center" |Витторио ди Кьюзано |05.02.1990 - 30.07.2003 |5 Скудетто 2 Италия Кубогы 3 Италия Суперкубогы 1 Чемпиондар Лигасы 2 УЕФА Кубогы 1 Еуропа Суперкубогы 1 Межконтиненталды кубок 1 Интертото Кубогы |-style="text-align:center" |Францо Гранде Стивенс |30.07.2003 - 29.06.2006 |1 Италия Суперкубогы |-style="text-align:center" |Джованни Коболли Джильи |29.06.2006 - 27.10.2009 |В Сериясында 1-ші орын |-style="text-align:center" |Жан-Клод Блан |27.10.2009 - 19.05.2010 | |-style="text-align:center" |Андреа Аньелли |19.05.2010 - қ.д. |1 Скудетто |- |} == Әйгілі футболшылары == === A Сериясының үздік бомбардирлері === [[Сурет:Platini juventus2.jpg|Мишель Платини|нобай]] # 1925/1926 — [[Хирзер, Ференц|Ференц Хирзер]] (35) [[Сурет:Giampiero Boniperti 1951.jpg|Джампьеро Бониперти|нобай]] # 1932/1933 — [[Борель, Феличе|Феличе Борель]] (29) # 1933/1934 — Феличе Борель (31) # 1947/1948 — [[Бониперти, Джампьеро|Джампьеро Бониперти]] (27) [[Сурет:Super Gigi Buffon (Juventus) (2).jpg|Джанлуиджи Буффон|нобай]] # 1951/1952 — [[Хансен, Джон|Джон Хансен]] (30) # 1957/1958 — [[Чарльз, Джон|Джон Чарльз]] (28) # 1959/1960 — [[Сивори, Омар|Энрике Омар Сивори]] (27) # 1979/1980 — [[Роберто Беттега]] (16) # 1982/1983 — [[Мишел Платини|Мишель Платини]] (16) # 1983/1984 — Мишель Платини (20) [[Сурет:Zinedine Zidane 2008-2.jpg|Зинедин Зидан|нобай]] # 1984/1985 — Мишель Платини (18) # 2000/2001 — [[Давид Трезеге]] (24) # 2007/2008 — [[Алессандро Дел Пьеро|Алессандро Дель Пьеро]] (21) === B Сериясының үздік бомбардирлері === # 2006/2007 — Алессандро Дель Пьеро (20) === «Алтын Доп» иегерлері === # 1961 — [[Энрике Омар Сивори]] # 1982 — [[Паоло Росси]] # 1983 — Мишель Платини # 1984 — Мишель Платини # 1985 — [[Мишел Платини|Мишель Платини]] # 1993 — [[Роберто Баджо]] # 1998 — [[Зинедин Зидан]] # 2003 — [[Павел Недвед]] # 2006 — [[Фабио Каннаваро]] === Әлем Чемпиондары === Әлем Чемпионатын ұтып алған «Ювентус» ойыншылары: * {{flagicon|Italy}} [[Джанпьеро Комби]] — [[Футболдан 1934 жылғы әлем біріншілігі|1934]] * {{flagicon|Italy}} [[Раймундо Орси]] — [[Футболдан 1934 жылғы әлем біріншілігі|1934]] * {{flagicon|Italy}} [[Джованни Феррари]] — 1934 * {{flagicon|Italy}} [[Умберто Калигарис]] — 1934 * {{flagicon|Italy}} [[Вирджинио Розетта]] — 1934 * {{flagicon|Italy}} [[Луиджи Бертолини]] — 1934 * {{flagicon|Italy}} [[Луис Монти]]— 1934 * {{flagicon|Italy}} [[Марио Варльен]] — 1934 * {{flagicon|Italy}} [[Феличе Борель]] — 1934 * {{flagicon|Italy}} [[Альфредо Фони]] — [[Футболдан 1938 жылғы әлем біріншілігі|1938]] * {{flagicon|Italy}} [[Пьетро Рава]] — 1938 * {{flagicon|Italy}} [[Дино Дзофф]] — [[Футболдан 1982 жылғы әлем біріншілігі|1982]] * {{flagicon|Italy}} [[Гаэтано Ширеа]] — [[Футболдан 1982 жылғы әлем біріншілігі|1982]] * {{flagicon|Italy}} [[Клаудио Джентиле]] — 1982 * {{flagicon|Italy}} [[Паоло Росси]] — 1982 * {{flagicon|Italy}} [[Антонио Кабрини]] — 1982 * {{flagicon|Italy}} [[Марко Тарделли|Тарделли Марко]] — 1982 * {{flagicon|Germany}} [[Томас Хесслер]] — 1990 * {{flagicon|France}} [[Дидье Дешам]] — 1998 * {{flagicon|France}} [[Зинедин Зидан]] — 1998 * {{flagicon|France}} [[Давид Трезеге]] — 1998 * {{flagicon|Italy}} [[Джанлуиджи Буффон]] — 2006 * {{flagicon|Italy}} [[Фабио Каннаваро]] — 2006 * {{flagicon|Italy}} [[Джанлука Дзамбротта]] — 2006 * {{flagicon|Italy}} [[Мауро Каморанези]] — 2006 * {{flagicon|Italy}} [[Алессандро Дел Пьеро|Алессандро Дель Пьеро]] — 2006 === УЕФА нұсқасы бойынша жыл ойыншылары === УЕФА нұсқасы бойынша жыл ойыншысы атанған «Ювентус» ойыншылары: # 2003 — [[Джанлуиджи Буффон]] === Еуропа чемпиондары === Еуропа чемпионы атанған «Ювентус» ойыншылары: * {{flagicon|Italy}} [[Дино Дзофф]] — 1968 * {{flagicon|Italy}} [[Пьетро Анастази]] — 1968 * {{flagicon|Italy}} [[Джанкарло Берчеллино]] — 1968 * {{flagicon|Italy}} [[Сандро Сальвадоре]] — 1968 * {{flagicon|France}} [[Мишел Платини|Мишель Платини]] — 1984 * {{flagicon|France}} [[Зинедин Зидан]] — 2000 * {{flagicon|France}} [[Давид Трезеге]] — 2000 {{уики}} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Сыртқы сілтемелер}} {{Ювентус ФК құрамы}} [[Санат:Ювентус ФК]] [[Санат:1897 жылы құрылған футбол клубтары]] [[Санат:Италия футбол клубтары]] qfcjpbitz9kge8w682di22uq96m4mwa 0 491379 3414811 3412203 2024-12-27T18:52:43Z Kas77777 100404 3414811 wikitext text/x-wiki {{Infobox Sports league |logo= |pixels= |caption= |sport=[[Академиялық есу]] |founded=1962 |teams=46 ([[2024 жыл]]) |continent=[[Еуропа]] ([[Халықаралық есу федерациясы|FISA]]) |champion= }} '''Академиялық есуден әлем чемпионаты''' — [[академиялық есу]]ден халықаралық жарыс. Чемпионат әлемдік академиялық есудің басқарушы ұйыммен [[Халықаралық есу федерациясы]] (FISA {{lang-en|World Rowing Federation}}) ұйымдастырылады. Бұл бір апталық, жаздың соңында, солтүстік жарты шарда және олимпиадалық емес жылдарда өткізілетін академиялық есуден негізгі спорттық жарыс. ==Чемпионаттар тізімі== {| |valign=top| {| class="wikitable" ! № !! жыл !! Ел !! Өткізілу орны |- |1. |[[Академиялық есуден әлем чемпионаты 1962|1962]] |{{CHE}} |[[Люцерн]] |- |2. |[[Академиялық есуден әлем чемпионаты 1966|1966]] |[[Сурет:Flag of SFR Yugoslavia.svg|22px]] [[Югославия]] |[[Блед]] |- |3. |[[Академиялық есуден әлем чемпионаты 1970|1970]] |{{CAN}} |[[Сент-Катаринс]] |- |4. |[[Академиялық есуден әлем чемпионаты 1974|1974]] |{{CHE}} |[[Люцерн]] |- |5. |[[Академиялық есуден әлем чемпионаты 1975|1975]] |{{GBR}} |[[Ноттингем]] |- |6. |[[Академиялық есуден әлем чемпионаты 1976|1976]] |{{AUT}} |[[Филлах]] |- |7. |[[Академиялық есуден әлем чемпионаты 1977|1977]] |{{NED}} |[[Амстердам]] |- |8. |[[Академиялық есуден әлем чемпионаты 1978|1978]] |{{NZL}} |[[Гамильтон (Жаңа Зеландия)|Гамильтон]] |- |9. |[[Академиялық есуден әлем чемпионаты 1979|1979]] |[[Сурет:Flag of SFR Yugoslavia.svg|22px]] [[Югославия]] |[[Блед]] |- |10. |[[Академиялық есуден әлем чемпионаты 1980|1980]] |{{BEL}} |[[Хазевинкел]] |- |11. |[[Академиялық есуден әлем чемпионаты 1981|1981]] |[[Сурет:Flag of Germany.svg|22px]] [[Германия Федеративтік Республикасы|ГФР]] |[[Мюнхен]] |- |12. |[[Академиялық есуден әлем чемпионаты 1982|1982]] |{{CHE}} |[[Люцерн]] |- |13. |[[Академиялық есуден әлем чемпионаты 1983|1983]] |[[Сурет:Flag of Germany.svg|22px]] [[Германия Федеративтік Республикасы|ГФР]] |[[Дуйсбург]] |- |14. |[[Академиялық есуден әлем чемпионаты 1984|1984]] |{{CAN}} |[[Монреаль]] |- |15. |[[Академиялық есуден әлем чемпионаты 1985|1985]] |{{BEL}} |[[Хазевинкел]] |- |16. |[[Академиялық есуден әлем чемпионаты 1986|1986]] |{{GBR}} |[[Ноттингем]] |- |17. |[[Академиялық есуден әлем чемпионаты 1987|1987]] |{{DNK}} |[[Копенгаген]] |- |18. |[[Академиялық есуден әлем чемпионаты 1988|1988]] |{{ITA}} |[[Милан]] |- |19. |[[Академиялық есуден әлем чемпионаты 1989|1989]] |[[Сурет:Flag of SFR Yugoslavia.svg|22px]] [[Югославия]] |[[Блед]] |- |20. |[[Академиялық есуден әлем чемпионаты 1990|1990]] |{{AUS}} |[[Тасмания]] |- |21. |[[Академиялық есуден әлем чемпионаты 1991|1991]] |{{AUT}} |[[Вена]] |- |22. |[[Академиялық есуден әлем чемпионаты 1992|1992]] |{{CAN}} |[[Монреаль]] |- |23. |[[Академиялық есуден әлем чемпионаты 1993|1993]] |{{CZE}} |[[Рачице]] |- |24. |[[Академиялық есуден әлем чемпионаты 1994|1994]] |{{USA}} |[[Индианаполис]] |- |25. |[[Академиялық есуден әлем чемпионаты 1995|1995]] |{{FIN}} |[[Тампере]] |} |valign=top| {| class="wikitable" ! № !! жыл !! Ел !! Өткізілу орны |- |26. |[[Академиялық есуден әлем чемпионаты 1996|1996]] |{{GBR}} |[[Мотеруэлл]] |- |27. |[[Академиялық есуден әлем чемпионаты 1997|1997]] |{{FRA}} |[[Савойя (департамент)|Савойя]] |- |28. |[[Академиялық есуден әлем чемпионаты 1998|1998]] |{{GER}} |[[Кёльн]] |- |29. |[[Академиялық есуден әлем чемпионаты 1999|1999]] |{{CAN}} |[[Сент-Катаринс]] |- |30. |[[Академиялық есуден әлем чемпионаты 2000|2000]] |{{HRV}} |[[Загреб]] |- |31. |[[Академиялық есуден әлем чемпионаты 2001|2001]] |{{CHE}} |[[Люцерн]] |- |32. |[[Академиялық есуден әлем чемпионаты 2002|2002]] |{{ESP}} |[[Севилья]] |- |33. |[[Академиялық есуден әлем чемпионаты 2003|2003]] |{{ITA}} |[[Милан]] |- |34. |[[Академиялық есуден әлем чемпионаты 2004|2004]] |{{ESP}} |[[Баньолас]] |- |35. |[[Академиялық есуден әлем чемпионаты 2005|2005]] |{{JPN}} |[[Кайдзу]] |- |36. |[[Академиялық есуден әлем чемпионаты 2006|2006]] |{{GBR}} |[[Итон]] |- |37. |[[Академиялық есуден әлем чемпионаты 2007|2007]] |{{GER}} |[[Мюнхен]] |- |38. |[[Академиялық есуден әлем чемпионаты 2008|2008]] |{{AUT}} |[[Оттенсхайм]] |- |39. |[[Академиялық есуден әлем чемпионаты 2009|2009]] |{{POL}} |[[Познань]] |- |40. |[[Академиялық есуден әлем чемпионаты 2010|2010]] |{{NZL}} |[[Гамильтон (Жаңа Зеландия)|Гамильтон]] |- |41. |[[Академиялық есуден әлем чемпионаты 2011|2011]] |{{SVN}} |[[Блед]] |- |42. |[[Академиялық есуден әлем чемпионаты 2012|2012]] |{{BGR}} |[[Пловдив]] |- |43. |[[Академиялық есуден әлем чемпионаты 2013|2013]] |{{KOR}} |[[Чхунджу]] |- |44. |[[Академиялық есуден әлем чемпионаты 2014|2014]] |{{NED}} |[[Амстердам]] |- |45. |[[Академиялық есуден әлем чемпионаты 2015|2015]] |{{FRA}} |[[Эгбелет-ле-Лак]] |- |46. |[[Академиялық есуден әлем чемпионаты 2016|2016]] |{{NED}} |[[Роттердам]] |- |47. |[[Академиялық есуден әлем чемпионаты 2017|2017]] |{{USA}} |[[Сарасота]] |- |48. |[[Академиялық есуден әлем чемпионаты 2018|2018]] |{{BUL}} |[[Пловдив]] |- |49. |[[Академиялық есуден әлем чемпионаты 2019|2019]] |{{AUT}} |[[Оттенсхайм]] |- |50. |[[Академиялық есуден әлем чемпионаты 2020|2020]] |{{SVN}} |[[Блед]] |- |51. |[[Академиялық есуден әлем чемпионаты 2021|2021]] |{{CHN}} |[[Шанхай]] |- |52. |[[Академиялық есуден әлем чемпионаты 2022|2022]] |{{CZE}} |[[Рачице]] |- |53. |[[Академиялық есуден әлем чемпионаты 2023|2023]] |{{SRB}} |[[Белград]] |- |54. |[[Академиялық есуден әлем чемпионаты 2024|2024]] |{{CAN}} |[[Сент-Катаринс]] |- |55. |[[Академиялық есуден әлем чемпионаты 2025|2025]] |{{AUS}} |[[Сидней]] |} |} {| class="wikitable" |- ! Жарыстар саны ! Ұйымдастырушы елдер |- | 4 | {{CHE}}, {{CAN}}, {{GBR}}, {{GER}}, {{AUT}}, |- | 3 | [[Сурет:Flag of SFR Yugoslavia.svg|22px]] [[Югославия]], {{NED}}, |- | 2 | {{NZL}}, {{BEL}}, {{ITA}}, {{ESP}}, {{FRA}}, {{USA}}, |- | 1 | {{KOR}}, {{DNK}}, {{AUS}}, {{CZE}}, {{FIN}}, {{HRV}}, {{JPN}}, {{POL}}, {{SVN}}, {{BGR}} |} == Жалпы медальдар саны == {| {{RankedMedalTable|class=wikitable sortable}} |- | 1 || align=left | [[Сурет:Flag of East Germany.svg|22px]] [[Германия Демократиялық Республикасы|ГДР]] || 94 || 45 || 25 || 164 |- | 2 || align=left | {{ITA}} || 93 || 72 || 54 || 219 |- | 3 || align=left | {{GER}}|| 84 || 75 || 73 || 232 |- | 4 || align=left | {{GBR}} || 77 || 74 || 64 || 215 |- | 5 || align=left | {{USA}} || 65 || 78 || 91 || 234 |- | 6 || align=left | {{NZL}} || 56 || 36 || 29 || 121 |- | 7 || align=left | {{AUS}} || 47 || 49 || 48 || 144 |- | 9 || align=left | {{URS}} || 35 || 44 || 29 || 108 |- | 8 || align=left | {{ROU}} || 40 || 44 || 46 || 130 |- | 10 || align=left | {{DNK}} || 34 || 27 || 33 || 94 |- | 11 || align=left | {{FRA}} || 32 || 45 || 28 || 105 |- | 12 || align=left | {{CAN}} || 28 || 34 || 45 || 107 |- | 13 || align=left | [[Сурет:Flag of Germany.svg|22px]] [[Германия Федеративтік Республикасы|ГФР]] || 24 || 23 || 25 || 72 |- | 14 || align=left | {{NED}} || 20 || 48 || 44 || 112 |- | 15 || align=left | {{CHN}} || 17 || 10 || 23 || 50 |- | 16 || align=left | {{CHE}} || 17 || 16 || 15 || 48 |- | 17 || align=left | {{NOR}} || 15 || 7 || 12 || 34 |- | 18 || align=left | {{POL}} || 13 || 22 || 17 || 52 |- | 19 || align=left | {{IRL}} || 14 || 8 || 9 || 31 |- | 20 || align=left | {{BLR}} || 11 || 6 || 10 || 27 |- | 21 || align=left | {{BGR}} || 9 || 12 || 14 || 35 |- | 22 || align=left | {{AUT}} || 8 || 6 || 10 || 24 |- | 23 || align=left | {{CZE}} || 7 || 15 || 12 || 34 |- | 24 || align=left | {{GRC}} || 7 || 11 || 10 || 28 |- | 25 || align=left | {{HRV}} || 7 || 5 || 5 || 17 |- | 26 || align=left | {{ESP}} || 6 || 9 || 16 || 31 |- | 27 || align=left | {{SVN}} || 4 || 5 || 6 || 15 |- | 28 || align=left | {{HUN}} || 4 || 5 || 6 || 15 |- | 29 || align=left | {{UKR}} || 5 || 6 || 10 || 21 |- | 30 || align=left | {{FIN}} || 3 || 4 || 4 || 11 |- | 31 || align=left | {{LTU}} || 3 || 2 || 2 || 7 |- | 32 || align=left | {{BEL}} || 2 || 7 || 8 ||17 |- | 33 || align=left | {{SWE}} || 2 || 4 || 6 || 12 |- | 34 || align=left | {{ZAF}} || 2 || 2 || 4 || 8 |- | 35 || align=left | {{RUS}} || 1 || 8 || 9 || 18 |- | 36 || align=left | {{CHL}} || 1 || 3 || 1 || 5 |- | 37 || align=left | {{JPN}} || 1 || 2 || 1 || 4 |- | 38 || align=left | {{ARG}} || 1 || 1 || 5 || 7 |- | 39 || align=left | [[Сурет:Flag of Serbia and Montenegro; Flag of Yugoslavia (1992–2003).svg|22px]] [[Сербия және Черногория]] || 1 || 1 || 1 || 3 |- | 40 || align=left | {{BRA}} || 1 || 0 || 2 || 3 |- | 41 || align=left | {{TCH}} || 0 || 11 || 11 || 22 |- | 42 || align=left | {{CUB}} || 0 || 2 || 1 || 3 |- | 43 || align=left | {{EST}} || 0 || 1 || 6 || 7 |- | 44 || align=left | {{SRB}} || 0 || 1 || 5 || 6 |- | 45 || align=left | [[Сурет:Flag of SFR Yugoslavia.svg|22px]] [[Югославия]] || 0 || 1 || 4 || 5 |- | 46 || align=left | {{SVK}} || 0 || 1 || 1 || 2 |- | 47 || align=left | {{TUR}} || 0 || 0 || 2 || 2 |- | 48 || align=left | {{PRT}} || 0 || 0 || 1 || 1 |- ||| align=left | {{ZWE}} || 0 || 0 || 1 || 1 |- ! colspan=2 | Барлығы || 845 || 846 || 844 || 2535 |} == Сыртқы сілтемелер == *[https://worldrowing.com/ Академиялық есуден ресми сайты] [[Санат:Əлем чемпионаттар]] lpibuyme7zettk6ongke2zx1w3rx1s5 0 491381 3414814 3413551 2024-12-27T19:01:41Z Kas77777 100404 3414814 wikitext text/x-wiki {{Infobox Sports league |logo= |pixels= |caption= |sport=[[Бадминтон]] |founded=1977 |teams=201 ([[2023 жыл]]) |continent=[[Әлем]] ([[Дүниежүзілік бадминтон федерациясы|BWF]]) |champion= }} '''[[Бадминтон]]нан әлем чемпионаты''' — [[Дүниежүзілік бадминтон федерациясы]]мен ({{lang-en|BWF World Championships}}) ұйымдастырылатын әлемдегі ең мықты бадминтоншыларды анықтау үшін арналған халықаралық жарыс. Бадминтоннан алғашқы әлем чемпионаты [[1977 жыл]]ы ұйымдастырылды. [[1983 жыл]]ға дейін үш жылда бір рет өткізілген еді. [[1985 жыл]]дан бастап чемпионат екі жылда бір рет өткізіледі. Ал [[2006 жыл]]дан бері чемпионат [[Олимпиада ойындары]] өткізілетін жылдардан басқа жыл сайын өткізіледі. ==Чемпионаттар тізімі== {| class="wikitable" |- align=center |width=20 |'''Жыл''' |width=10 |'''№''' |width=100 |'''Қала''' |width=150 |'''Ел''' |- |1977 | I |[[Мальмё]] |{{SWE}} |- |1980 | II |[[Джакарта]] |{{IDN}} |- |1983 | III |[[Копенгаген]] |{{DNK}} |- |1985 | IV |[[Калгари]] |{{CAN}} |- |1987 | V |[[Пекин]] |{{CHN}} |- |1989 | VI |[[Джакарта]] |{{IDN}} |- |1991 | VII |[[Копенгаген]] |{{DNK}} |- |1993 | VIII |[[Бирмингем]] |{{GBR}} |- |1995 | IX |[[Лозанна]] |{{CHE}} |- |1997 | X |[[Глазго]] |{{GBR}} |- |1999 | XI |[[Копенгаген]] |{{DNK}} |- |2001 | XII |[[Севилья]] |{{ESP}} |- |2003 | XIII |[[Бирмингем]] |{{GBR}} |- |2005 | XIV |[[Анахайм (Калифорния)|Анахайм]] |{{USA}} |- |2006 | [[2006|XV]] |[[Мадрид]] |{{ESP}} |- |2007 | [[2007|XVI]] |[[Куала-Лумпур]] |{{MYS}} |- |2009 | [[2009|XVII]] |[[Хайдарабад (Индия)|Хайдарабад]] |{{IND}} |- |2010 | XVIII |[[Париж]] |{{FRA}} |- |2011 | XIX |[[Лондон]] |{{GBR}} |- |2013 | XX |[[Гуанчжоу]] |{{CHN}} |- |2014 | XXI |[[Копенгаген]] |{{DEN}} |- |2015 | XXII |[[Джакарта]] |{{IDN}} |- |2017 | XXIII |[[Глазго]] |{{GBR}} |- |2018 | XXIV |[[Нанкин]] |{{CHN}} |- |2019 | XXV |[[Базель]] |{{CHE}} |- |2021 | XXVI |[[Уэльва]] |{{ESP}} |- |2022 | XXVII |[[Токио]] |{{JPN}} |- |2023 | XXVIII |[[Копенгаген]] |{{DEN}} |- |2025 | XXIX |[[Париж]] |{{FRA}} |} ==Барлық медальдар саны== {| {{RankedMedalTable|nation-width=200px}} |- | 1 || align=left | {{CHN}} || 70 || 49 || 83 || 202 |- | 2 || align=left | {{IDN}} || 23 || 20 || 37 || 80 |- | 3 || align=left | {{DEN}} || 11.5 || 15 || 41 || 67.5 |- | 4 ||align=left | {{KOR}} || 13 || 15 || 33 || 60 |- | 5 || align=left | {{JPN}} || 9 || 9 || 21 || 39 |- | 7 || align=left | {{THA}} || 3 || 2 || 5 || 10 |- | 6 || align=left | {{ESP}} || 3 || 1 || 0 || 4 |- | 7 || align=left | {{ENG}} || 2.5 || 8.5 || 13 || 24 |- | 8 || align=left | {{MYS}} || 1 || 9 || 13 || 23 |- | 10 || align=left | {{IND}} || 1 || 4 || 9 || 14 |- |} == Сыртқы сілтемелер == *[http://bwfworldchampionships.com Халықаралық Бадминтон федерацияның ресми сайты] [[Санат:Әлем біріншіліктері]] [[Санат:Бадминтоннан әлем чемпионаты]] 5mj15mu9xntxmopm4psahxuymx3349v 0 491882 3414757 1922335 2024-12-27T16:40:33Z Xqbot 3358 Бот: Шынжырлы айдатуды түзетті → [[Әбілқайыр Ордасы]] 3414757 wikitext text/x-wiki #АЙДАУ [[Әбілқайыр Ордасы]] t0jbd71d7n4sllyhcmchery462ysgb7 10 492038 3414953 3217620 2024-12-28T08:24:46Z Nurtenge 93712 3414953 wikitext text/x-wiki <div style="width:100%; padding-left:1.2em; padding-bottom:1em; border:dotted red thin"> * [[Жоба:Білгенге маржан]] / [[Жоба:Білгенге маржан/Мұрағат|Мұрағат]] / <span class="plainlinks">[https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=Үлгі:Басты_бет/Білгенге_маржан&action=edit Ұсыныстарды басты бетке шығару]</span> ---- Жылдар бойынша ұсыныстар: [[Жоба:Білгенге маржан/Ұсыныстар/2011|2011]] — [[Жоба:Білгенге маржан/Ұсыныстар/2012|2012]] — [[Жоба:Білгенге маржан/Ұсыныстар/2013|2013]] — [[Жоба:Білгенге маржан/Ұсыныстар/2014|2014]] — [[Жоба:Білгенге маржан/Ұсыныстар/2015|2015]] — [[Жоба:Білгенге маржан/Ұсыныстар/2016|2016]] — [[Жоба:Білгенге маржан/Ұсыныстар/2020|2020]] — [[Жоба:Білгенге маржан/Ұсыныстар/2021|2021]] — [[Жоба:Білгенге маржан/Ұсыныстар/2022|2022]] — [[Жоба:Білгенге маржан/Ұсыныстар/2023|2023]] — '''[[Жоба:Білгенге маржан/Ұсыныстар/2024|2024]]''' ---- Бір уақытта шығатын қызық деректер әртүрлі тақырыптарда болуы керек. Басты бетке шығатын деректер саны 6-7 аралығында болуы керек. </div> kaypoegyilcc3gnv4hvlwdsq1y4g25f 4 492279 3414683 3414347 2024-12-27T12:00:03Z Jembot 36112 Bot: Рейтингті жаңарту 3414683 wikitext text/x-wiki {{/begin|200}} |- | 1 || [[User:Мағыпар|Мағыпар]] || [[Special:Contributions/Мағыпар|{{formatnum:1084}}]] || {{Permissions|Мағыпар}} |- | 2 || [[User:1nter pares|1nter pares]] || [[Special:Contributions/1nter pares|{{formatnum:798}}]] || {{Permissions|1nter pares}} |- | 3 || [[User:Мықтыбек Оразтайұлы|Мықтыбек Оразтайұлы]] || [[Special:Contributions/Мықтыбек Оразтайұлы|{{formatnum:569}}]] || {{Permissions|Мықтыбек Оразтайұлы}} |- | 4 || [[User:Casserium|Casserium]] || [[Special:Contributions/Casserium|{{formatnum:467}}]] || {{Permissions|Casserium}} |- | 5 || [[User:Syrymzhan|Syrymzhan]] || [[Special:Contributions/Syrymzhan|{{formatnum:349}}]] || {{Permissions|Syrymzhan}} |- | 6 || [[User:Kas77777|Kas77777]] || [[Special:Contributions/Kas77777|{{formatnum:339}}]] || {{Permissions|Kas77777}} |- | 7 || [[User:Kasymov|Kasymov]] || [[Special:Contributions/Kasymov|{{formatnum:208}}]] || {{Permissions|Kasymov}} |- | 8 || [[User:Салиха|Салиха]] || [[Special:Contributions/Салиха|{{formatnum:181}}]] || {{Permissions|Салиха}} |- | 9 || [[User:Muzaffar Turgunov|Muzaffar Turgunov]] || [[Special:Contributions/Muzaffar Turgunov|{{formatnum:172}}]] || {{Permissions|Muzaffar Turgunov}} |- | 10 || [[User:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] || [[Special:Contributions/Malik Nursultan B|{{formatnum:148}}]] || {{Permissions|Malik Nursultan B}} |- | 11 || [[User:Nurtenge|Nurtenge]] || [[Special:Contributions/Nurtenge|{{formatnum:136}}]] || {{Permissions|Nurtenge}} |- | 12 || [[User:Kaiyr|Kaiyr]] || [[Special:Contributions/Kaiyr|{{formatnum:119}}]] || {{Permissions|Kaiyr}} |- | 13 || [[User:Qorgasyn|Qorgasyn]] || [[Special:Contributions/Qorgasyn|{{formatnum:110}}]] || {{Permissions|Qorgasyn}} |- | 14 || [[User:Әбдіқадыр Асхат|Әбдіқадыр Асхат]] || [[Special:Contributions/Әбдіқадыр Асхат|{{formatnum:91}}]] || {{Permissions|Әбдіқадыр Асхат}} |- | 15 || [[User:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]] || [[Special:Contributions/Нұрлан Рахымжанов|{{formatnum:88}}]] || {{Permissions|Нұрлан Рахымжанов}} |- | 16 || [[User:Орел Карл|Орел Карл]] || [[Special:Contributions/Орел Карл|{{formatnum:79}}]] || {{Permissions|Орел Карл}} |- | 17 || [[User:Тұран|Тұран]] || [[Special:Contributions/Тұран|{{formatnum:76}}]] || {{Permissions|Тұран}} |- | 18 || [[User:Makenzis|Makenzis]] || [[Special:Contributions/Makenzis|{{formatnum:76}}]] || {{Permissions|Makenzis}} |- | 19 || [[User:AlibekKS|AlibekKS]] || [[Special:Contributions/AlibekKS|{{formatnum:64}}]] || {{Permissions|AlibekKS}} |- | 20 || [[User:Epoxa-HH|Epoxa-HH]] || [[Special:Contributions/Epoxa-HH|{{formatnum:59}}]] || {{Permissions|Epoxa-HH}} |- | 21 || [[User:Doc Taxon|Doc Taxon]] || [[Special:Contributions/Doc Taxon|{{formatnum:58}}]] || {{Permissions|Doc Taxon}} |- | 22 || [[User:Шайнүсіп|Шайнүсіп]] || [[Special:Contributions/Шайнүсіп|{{formatnum:47}}]] || {{Permissions|Шайнүсіп}} |- | 23 || [[User:Murat Karibay|Murat Karibay]] || [[Special:Contributions/Murat Karibay|{{formatnum:42}}]] || {{Permissions|Murat Karibay}} |- | 24 || [[User:BasilLeaf|BasilLeaf]] || [[Special:Contributions/BasilLeaf|{{formatnum:34}}]] || {{Permissions|BasilLeaf}} |- | 25 || [[User:Madinqka|Madinqka]] || [[Special:Contributions/Madinqka|{{formatnum:34}}]] || {{Permissions|Madinqka}} |- | 26 || [[User:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] || [[Special:Contributions/Ерден Карсыбеков|{{formatnum:34}}]] || {{Permissions|Ерден Карсыбеков}} |- | 27 || [[User:Gliwi|Gliwi]] || [[Special:Contributions/Gliwi|{{formatnum:31}}]] || {{Permissions|Gliwi}} |- | 28 || [[User:Anonimowl|Anonimowl]] || [[Special:Contributions/Anonimowl|{{formatnum:28}}]] || {{Permissions|Anonimowl}} |- | 29 || [[User:Daniyal.aidarov5|Daniyal.aidarov5]] || [[Special:Contributions/Daniyal.aidarov5|{{formatnum:27}}]] || {{Permissions|Daniyal.aidarov5}} |- | 30 || [[User:KoishymanovaG|KoishymanovaG]] || [[Special:Contributions/KoishymanovaG|{{formatnum:27}}]] || {{Permissions|KoishymanovaG}} |- | 31 || [[User:Салимгерей Диас|Салимгерей Диас]] || [[Special:Contributions/Салимгерей Диас|{{formatnum:23}}]] || {{Permissions|Салимгерей Диас}} |- | 32 || [[User:Айжанкааа|Айжанкааа]] || [[Special:Contributions/Айжанкааа|{{formatnum:23}}]] || {{Permissions|Айжанкааа}} |- | 33 || [[User:Dinara Gauhartas|Dinara Gauhartas]] || [[Special:Contributions/Dinara Gauhartas|{{formatnum:21}}]] || {{Permissions|Dinara Gauhartas}} |- | 34 || [[User:Madi Dos|Madi Dos]] || [[Special:Contributions/Madi Dos|{{formatnum:19}}]] || {{Permissions|Madi Dos}} |- | 35 || [[User:OperationSakura6144|OperationSakura6144]] || [[Special:Contributions/OperationSakura6144|{{formatnum:17}}]] || {{Permissions|OperationSakura6144}} |- | 36 || [[User:Дауткулова Ақмарал|Дауткулова Ақмарал]] || [[Special:Contributions/Дауткулова Ақмарал|{{formatnum:16}}]] || {{Permissions|Дауткулова Ақмарал}} |- | 37 || [[User:Инкар Муратбекк|Инкар Муратбекк]] || [[Special:Contributions/Инкар Муратбекк|{{formatnum:15}}]] || {{Permissions|Инкар Муратбекк}} |- | 38 || [[User:Артем Загребельный|Артем Загребельный]] || [[Special:Contributions/Артем Загребельный|{{formatnum:15}}]] || {{Permissions|Артем Загребельный}} |- | 39 || [[User:Zhasulan Balgozha|Zhasulan Balgozha]] || [[Special:Contributions/Zhasulan Balgozha|{{formatnum:14}}]] || {{Permissions|Zhasulan Balgozha}} |- | 40 || [[User:ShadZ01|ShadZ01]] || [[Special:Contributions/ShadZ01|{{formatnum:14}}]] || {{Permissions|ShadZ01}} |- | 41 || [[User:Бейсенбинова Салта|Бейсенбинова Салта]] || [[Special:Contributions/Бейсенбинова Салта|{{formatnum:13}}]] || {{Permissions|Бейсенбинова Салта}} |- | 42 || [[User:Batyrbek.kz|Batyrbek.kz]] || [[Special:Contributions/Batyrbek.kz|{{formatnum:13}}]] || {{Permissions|Batyrbek.kz}} |- | 43 || [[User:Сәуір 1|Сәуір 1]] || [[Special:Contributions/Сәуір 1|{{formatnum:13}}]] || {{Permissions|Сәуір 1}} |- | 44 || [[User:Мира Белль|Мира Белль]] || [[Special:Contributions/Мира Белль|{{formatnum:10}}]] || {{Permissions|Мира Белль}} |- | 45 || [[User:Болатханұлы Нұрбарыс|Болатханұлы Нұрбарыс]] || [[Special:Contributions/Болатханұлы Нұрбарыс|{{formatnum:10}}]] || {{Permissions|Болатханұлы Нұрбарыс}} |- | 46 || [[User:Riobbcroo|Riobbcroo]] || [[Special:Contributions/Riobbcroo|{{formatnum:10}}]] || {{Permissions|Riobbcroo}} |- | 47 || [[User:Qanattan|Qanattan]] || [[Special:Contributions/Qanattan|{{formatnum:10}}]] || {{Permissions|Qanattan}} {{/end}} qm8imf7vha0ksdhs051novqm6klqi5l 0 493817 3414758 1939168 2024-12-27T16:40:38Z Xqbot 3358 Бот: Шынжырлы айдатуды түзетті → [[Әбілқайыр Ордасы]] 3414758 wikitext text/x-wiki #АЙДАУ [[Әбілқайыр Ордасы]] t0jbd71d7n4sllyhcmchery462ysgb7 4 497712 3414909 3414113 2024-12-28T06:36:25Z Qorgasyn 164729 /* Жаңа мақала қалай қосады? */ жаңа бөлім 3414909 wikitext text/x-wiki <div class="scrollingtext"> <p>{{color|red|Ескерту: Уикипедияға қатыссыз сұрақтарға жауап берілмейді!}}</p> </div> {{/Header}}<!-- Бұл жолды өшірмеңіз, астына жазыңыз! және == Тақырып аты == қосып жазғанды ұмытпаңыз --> {{clear}} {{Жинақталған мазмұн|30|400}} == Өзім қалаған тақырыптағы мақаланы қайда жазуға болады(зерханадан басқа) == Өзім қалаған тақырыптағы мақаланы қайда жазуға болады [[Қатысушы:Әбдіқадыр Асхат Қанатжанұлы мықты|Әбдіқадыр Асхат Қанатжанұлы мықты]] ([[Қатысушы талқылауы:Әбдіқадыр Асхат Қанатжанұлы мықты|талқылау]]) 18:35, 2024 ж. желтоқсанның 24 (+05) :{{@|Әбдіқадыр Асхат Қанатжанұлы мықты}} қайырлы кеш! Мақала бастау үшін кем дегенде 100 өңдемеңіз болуы қажет және бастайтын мақалаңыз энциклопедиялық талаптарға сай келуі қажет. 100 өңдемені шағын өңдемелер жасап жинасаңыз болады, бірақ спам емес, спам үшін администраторлар аккаунтыңызды бұғаттайды -- [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылау]]) 22:33, 2024 ж. желтоқсанның 24 (+05) ::Рақмет [[Қатысушы:Әбдіқадыр Асхат|Әбдіқадыр Асхат]] ([[Қатысушы талқылауы:Әбдіқадыр Асхат|талқылау]]) 16:40, 2024 ж. желтоқсанның 25 (+05) :::Менің қазір тек 30 өңдемем бар, бірақ спам емес, вандализм емес толықтыруымды жоққа шығарды [[Қатысушы:Әбдіқадыр Асхат|Әбдіқадыр Асхат]] ([[Қатысушы талқылауы:Әбдіқадыр Асхат|талқылау]]) 16:42, 2024 ж. желтоқсанның 25 (+05) ::::өңдеме саным 100-ге жетпесе де зертханада мақала жасауыма бола ма [[Қатысушы:Әбдіқадыр Асхат|Әбдіқадыр Асхат]] ([[Қатысушы талқылауы:Әбдіқадыр Асхат|талқылау]]) 16:47, 2024 ж. желтоқсанның 25 (+05) :::::{{@|Әбдіқадыр Асхат}} иә, жеке зертханаңызда мақала жазып, оны басқа жақсы мақалалармен салыстырып, түзетіп, мақала жазып үйренсеңіз болады -- [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылау]]) 22:05, 2024 ж. желтоқсанның 25 (+05) ::::::Зертханадағы мақаланы мен жарияламайынша ол жойылмайды ма [[Қатысушы:Әбдіқадыр Асхат|Әбдіқадыр Асхат]] ([[Қатысушы талқылауы:Әбдіқадыр Асхат|талқылау]]) 07:55, 2024 ж. желтоқсанның 26 (+05) == Кесте кірістіру == Мақалаға кестені қалай енгізуге болады [[Қатысушы:Әбдіқадыр Асхат Қанатжанұлы мықты|Әбдіқадыр Асхат Қанатжанұлы мықты]] ([[Қатысушы талқылауы:Әбдіқадыр Асхат Қанатжанұлы мықты|талқылау]]) 18:38, 2024 ж. желтоқсанның 24 (+05) :{{@|Әбдіқадыр Асхат Қанатжанұлы мықты}} қайырлы кеш! Нақты қай мақалаға қандай кестені меңзеп тұрсыз? -- [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылау]]) 22:33, 2024 ж. желтоқсанның 24 (+05) ::"Әлемдегі елдердің және оған тәуелді мемлекеттердің аумағы " [[Қатысушы:Әбдіқадыр Асхат|Әбдіқадыр Асхат]] ([[Қатысушы талқылауы:Әбдіқадыр Асхат|талқылау]]) 16:39, 2024 ж. желтоқсанның 25 (+05) :::{{@|Әбдіқадыр Асхат}} сол мақаланың орыс немесе ағылшын тіліндегі нұсқасындағы кестені көшіріп алып, сөздерін қазақшаласаңыз болады -- [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылау]]) 22:05, 2024 ж. желтоқсанның 25 (+05) ::::Ол үшін мен Қазақша Уикипедиядан шығуым керек пе [[Қатысушы:Әбдіқадыр Асхат|Әбдіқадыр Асхат]] ([[Қатысушы талқылауы:Әбдіқадыр Асхат|талқылау]]) 07:54, 2024 ж. желтоқсанның 26 (+05) == Жаңа мақала қалай қосады? == Жаңа мақала қалай қосады? Сосын мынаны қате жасап қойған сияқтымын. Қалай өшіреді.(https://kk.wikipedia.org/wiki/Жоба:Инкубатор/Лұқпан_Есено)[[Қатысушы:Qorgasyn|Qorgasyn]] ([[Қатысушы талқылауы:Qorgasyn|талқылау]]) 11:36, 2024 ж. желтоқсанның 28 (+05) rgyhqoppscb03e4ig1fwv9jiudm3f3f 0 506705 3414864 3410861 2024-12-27T23:47:03Z BouwMaster 58791 3414864 wikitext text/x-wiki {{Футбол клубы |атауы = {{ту|Италия}} Mилан |ағымдағы маусым = [[Футболдан Италия чемпионаты 2021/22]] |логотипі = Logo of AC Milan.svg |толық атауы = Associazione Calcio Milan S.p.A.<ref name="orgchart">{{cite web |title=Organisational chart |url=http://www.acmilan.com/en/club/organisational_chart |work=acmilan.com |publisher=Associazione Calcio Milan |accessdate=4 October 2010| archiveurl= http://web.archive.org/web/20101007130329/http://www.acmilan.com/en/club/organisational_chart| archivedate= 7 October 2010 <!--DASHBot-->| deadurl= no}}</ref> |лақап аты = {{nowrap|''i Rossoneri''}} {{nowrap|(Қызыл қаралар)}}<br />{{nowrap|''il Diavolo''}} {{nowrap|(әзәзіл)}}<br />''Casciavit'' {{nowrap|(Lombard for: Screwdrivers)}} |құрылған = 1899 |таратылды = |стадионы = [[Джузеппе Меацца (стадион)|Сан-Сиро]] |сыйымдылығы = 80,018 |иесі = |президенті = |жаттықтырушы = Стефано Пиолли |капитаны = Алессио Романьоли |рейтингі = |бюджеті = |жарыс = [[Футболдан Италия чемпионаты|А Сериясы]] |маусым = 2023/24 |орын = '''2.''' |сайты = [http://www.acmilan.com/ acmilan.com] | pattern_la1 = _milan2425h | pattern_b1 = _milan2425h | pattern_ra1 = _milan2425h | pattern_sh1 = _milan2425h | pattern_so1 = | leftarm1 = 000000 | body1 = 000000 | rightarm1 = 000000 | shorts1 = FFFFFF | socks1 = FFFFFF | pattern_la2 = _milan2425a | pattern_b2 = _milan2425a | pattern_ra2 = _milan2425a | pattern_sh2 = _milan2425a | pattern_so2 = _milan2425al | body2 = FFFFFF | leftarm2 = FFFFFF | rightarm2 = FFFFFF | shorts2 = FFFFFF | socks2 = FFFFFF | pattern_la3 = _milan2425t | pattern_b3 = _milan2425t | pattern_ra3 = _milan2425t | pattern_sh3 = _milan2425t | pattern_so3 = | leftarm3 = 4F4F4F | body3 = 4F4F4F | rightarm3 = 4F4F4F | shorts3 = 4F4F4F | socks3 = 4F4F4F }} '''Associazione Calcio Milan''', яғни "АС Милан" немесе "Милан" деп аталатын [[Италия]]ның [[Футболдан Италия чемпионаты|А сериясындағы]] кәсіпқой [[футбол клубы]]. «Милан» — әлем футбол тарихындағы ең жүлделі футбол клубы. Халықаралық жетістіктері жөнінен аргентиналық [[Бока Хуниорс]]пен бірге 18 титулға ие<ref>{{cite web|url=http://acmilan.com/en/club/history|title=History|publisher=acmilan.com|accessdate=2011-5-19|lang=en|deadlink=404|archiveurl=http://web.archive.org/20110430032509/acmilan.com/en/club/history|archivedate=2011-04-30}}</ref>. УЕФА чемпиондар лигасының жеті дүркін жеңімпазы (бұл Италиялық клубтар арасындағы ең жоғары көрсеткіш). Клубтың бітіспес қарсыласы — Миландағы тағы бір клуб "[[Интернационале]]". Бұл екі клубтың арасындағы матч "Милан дербиі" деп аталады. == Тарихы == Клуб 1899 жылы тігінші [[Герберт Килпин]] мен кәсіпкер [[Альфред Эдвардс]] атты ағылшындықтардың бастауымен құрылды.<ref name="history">{{cite web |title=History |url=http://www.acmilan.com/en/club/history |work=acmilan.com |publisher=Associazione Calcio Milan |accessdate=4 October 2010| archiveurl= http://web.archive.org/web/20101007130309/http://www.acmilan.com/en/club/history| archivedate= 7 October 2010 <!--DASHBot-->| deadurl= no}}</ref><ref name="founding">{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/local/nottingham/hi/people_and_places/history/newsid_8291000/8291087.stm |title=AC Milan's Nottingham-born hero |author=Neil Heath |work=bbc.co.uk |publisher=[[BBC|British Broadcasting Corporation]] |date=17 қараша 2009 |accessdate=4 October 2010}}</ref> 1900 жылы 11 наурызда тұңғыш бейресми матчын өткізіп, "Меладунома" (Милан) клубын 3:0 есебімен ұтты. 1901 жылы-ақ тұңғыш рет Италия чемпионы атанды. 1906, 1907 жылдары осы жетістігін тағы қайталады. 1950 жылдары клубта "[[Гре-Но-Ли]]" триосымен есте қалған швециялық үш шабуылшы [[Гуннар Нордаль]], [[Гуннар Грен]], [[Нильс Лидхольм]] деп тепті. 1951 жылы осы ойыншылардың көмегімен төртінші скудеттоны ұтып алды. Клуб 1960-жылдары күшейді. Осы дәуірде итлиялық клубтар арасында бірінші боп, 1963 жылы Еуропа чемпиондар кубогын жеңді. Финалда "Бенфиканы" тізе бүктірді. 1970-80 жылдары аса жарқырамады, тек 1979, 1988 жылдары ғана Италия чемпионы атанды. 1985 жылы қаңтар айында клубтың аңыз ойыншысы [[Паоло Мальдини]] клубтағы дебют ойынын өткізді. 1988 жылы клубқа Нидерландтық әйгілі үштік — [[Рууд Гуллит|Руд Гуллит]], [[Марко ван Бастен]], [[Франк Райкаард]] келді. Бұл үштіктің үлесі ұзамай-ақ айқын сезілді, 1989 жылы Еуропа чемпиондар кубогын ұтты. Финалда Румынияның "[[Стяуа (футбол клубы)|Стяуа]]" клубын тізе бүктірді. Ал 1993/94 жылғы маусым қорытындысында Финалда "[[Барселона (футбол клубы)|Барселонаны]]" 4:0 есебімен ұтып, тағы да УЕФА чемпиондар лигасында топ жарды. Кейін 2003 және 2007 жылдары осы осы турнирде жеңімпаз атанды. Осылайша УЕФА Чемпиондар лигасындағы кубоктар санын жетеуге жеткізді. Осы дәуірде клубта [[Андрей Николаевич Шевченко|Андрей Шевченко]], [[Кака]], [[Кафу]], [[Андреа Пирло]], [[Паоло Мальдини]], [[Алессандро Костакурта]], [[Филиппо Индзаги]] секілді жұлдыздар ойнады. Соңғы он жыл көлемінде клуб мүлде дағдарысқа ұшырады, 2011 жылдан бері Италия чемпионатында топ жарған жоқ, еурокубоктерде мүлде көзге түспей қойды. == Жетістіктері == === Ұлттық === * '''А сериясы''' ** '''Чемпион''' ('''18'''): 1900/1901, 1905/06, 1906/07, 1950/51, 1954/55, 1956/57, 1958/59, 1961/62, 1967/68, 1978/79, 1987/88, 1991/92, 1992/93, 1993/94, 1995/96, 1998/99, 2003/04, 2010/11 ** '''Вице-чемпион''' ('''14'''): 1901/02, 1947/48, 1949/50, 1951/52, 1955/56, 1960/61, 1964/65, 1970/71, 1971/72, 1972/73, 1989/90, 1990/91, 2004/05, 2011/12 ** '''3-орын''' ('''18'''): 1937/38, 1940/41, 1948/49, 1952/53, 1953/54, 1959/60, 1962/63, 1963/64, 1968/69, 1975/76, 1979/80, 1988/89, 1999/00, 2002/03, 2005/06, 2008/09, 2009/10, 2012/13 * '''Италия кубогы''' ** '''Жеңімпаз''' ('''5'''): 1966/67, 1971/72, 1972/73, 1976/77, 2002/03 ** '''Финалист''' ('''9'''): 1941/42, 1967/68, 1970/71, 1974/75, 1984/85, 1989/90, 1997/98, 2015/16, 2017/18 * '''Суперкубок''' ** '''Жеңімпаз''' '''(7'''): 1988, 1992, 1993, 1994, 2004, 2011, 2016 ** '''Финалист''' (4): 1996, 1999, 2003, 2018 * '''В сериясы''' ** '''Чемпион''' ('''2'''): 1980/81, 1982/83 === Халықаралық === * '''[[УЕФА Чемпиондар Лигасы|УЕФА Чемпиондар лигасы]]''' ** '''Жеңімпаз''' ('''7'''): 1963, 1969, 1989, 1990, 1994, 2003, 2007 ** '''Финалист''' ('''4'''): 1958, 1993, 1995, 2005 * '''[[УЕФА Кубок иелері кубогы|Кубок иелері кубогы]]''' ** '''Обладатель''' ('''2'''): 1968, 1973 ** '''Финалист''': 1974 * '''[[УЕФА Суперкубогы|УЕФА суперкубогы]]''' ** '''Жеңімпаз''' ('''5'''): 1989, 1990, 1994, 2003, 2007 ** '''Финалист''' ('''2'''): 1973, 1993 * '''[[Футболдан құрлықаралық кубок|Құрлықаралық кубок]]''' ** '''Жеңімпаз''' ('''3'''): 1969, 1989, 1990 ** '''Финалист''' ('''4'''): 1963, 1993, 1994, 2003 * '''[[Футболдан клубтар арасындағы әлем біріншілігі|Клубтар әлем чемпионаты]]''' ** '''Жеңімпаз''': 2007 * '''Латын кубогы''' ** '''Жеңімпаз''' ('''2'''): 1951, 1956 ** '''Финалист''': 1953 * '''Сантьяго Бернабеу кубогы''' ** Жеңімпаз ('''2'''): 1988, 1990 ** '''Финалист''' ('''2'''): 1999, 2018 == Стадион == "[[Джузеппе Меацца (стадион)|Сан Сиро]]" - Италияның Милан қаласында орналасқан футбол алаңы. Бұл алаң Милан және Интер клубттарының үй алаңы болып табылады. 1979 жылы алаң аты "Сан Сиродан" "Джузеппе Меаццаға" өзгертілді. Жасанды газон төсеулі. == Сілтемелер == *[http://www.acmilan.com Ресми сайты] *[https://www.flashscorekz.com/kz/team/ac-milan/8Sa8HInO/results/ Милан футбол клубының нәтижелері] == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Сыртқы сілтемелер}} {{Милан ФК құрамы}} [[Санат:Италия футбол клубтары]] [[Санат:Милан ФК]] 6ppcx4t99rd8sqdyftogvdzskfvbi4h 0 512330 3414835 2676859 2024-12-27T20:15:55Z Мықтыбек Оразтайұлы 69223 /* 1950-60 жылдары жарық көрген басқа да фильмдер */ 3414835 wikitext text/x-wiki [[Сурет:Абай әндері.jpg|thumb| "Абай әндері" фильмінен кадр]] '''Ұлы Отан соғысынан кейінгі қазақ киносы''' екі кезеңге бөлінеді: бірінші кезеңге - 1945-1951 жылдар аралығындағы шыққан көркем фильмдер жатса, екіншісіне - 1952-1960 жылдары шыққан қазақ кинотуындылары жатады. Соғыс аяқталған соң ЦОКС құрамындағы болған киностудиялар өз жерлеріне қайта бастайды. "Алматы" киностудиясы меншігіне көптеген техникалар мен кино өндіріске қажетті өндірістік зертханалық жабдықтар аманат етіледі. Соғыстан кейінгі жылдары шыққан алғашқы көркем фильм - "[[Абай әндері]]" / "Песни Абая" (1945) болды. Сценарий авторы - Мұхтар Әуезов, режиссері - Григорий Рошаль болып бекітілді. Қалыбек Қуанышбаев (Абай рөлі), Шәкен Айманов (Шәріп), Елубай Өмірзақов (Ерден), Серке Қожамқұлов секілді сахна саңлақтары фильмде бас кейіпкерлерді сомдады. Бұл фильм шығысымен қазақ кино өндірісінің қарқын алуы қиындай түсті. Алты жыл ішінде бар-жоғы екі көркем фильм ғана түсіріледі. "Абай әндерінен" кейін араға үш жыл салып, 1948 жылы "[[Алтын керней]]" ("Золотой рог") фильмі шығады. Режиссеры Е. Арон, фильмнің мазмұны мал шаруашылығы саласында ізденіп жатқан ғалымдар өмірінен алынған. Басты рөлдерде: Шәкен Айманов, Серке Қожамқұлов, Қалыбек Қуанышбаев ойнайды. Көркем фильмдер өндірісі тоқырағанымен, дубляж жұмысы барынша жандана бастайды. Осы кезеңде Қ. Әбусейітов, Д. Тналина, Т. Масанова секілді мамандар аударма жұмысында алғашқы қадамдарын бастайды. 1952 жылы экранға "[[Жамбыл (фильм)]]" ("Джамбул") фильмі шығады (реж: Е. Дзиган). Жамбыл рөлін актер Шәкен Айманов сомдап шығады. Фильм Жамбылдың өмірін кеңінен көрсетуге тырысты. Сәтті жағы - Шәкен Айманов қарт Жамбыл бейнесін қайғы қасыреті мен мінезін аша бейнелеп шықты. Осыдан соң 1953 жылы, актер болып танылып жүрген Айманов өзінің шығармашылық жолын кинорежиссер саласымен жалғастырады. "[[Махаббат туралы аңыз (фильм, 1954)|Махаббат туралы аңыз]]" ("Поэма о любви") фильмі оның алғашқы жұмысы болып саналады. Бұл фильмді қазақ киносының төл туындасына да балауға болады. Фильм халық ауыз әдебиетінің үздік туындысы есептелетін "Қозы Көрпеш - Баян сұлу" лирикалық жырының негізінде түсірілді. Бұл жұмыс соғыстан кейінгі жылдардың екінші кезеңіне тиесілі. 1955-1960 жылдары қазақ киносы үшін сәтті жыл болды. Өткені осы жылдары табысты фильмдер дүниеге келе бастады. "[[Қыз-жігіт]]" / "Девушка-джигит" (1955 реж: П. Боголюбов) музыкалық комедиясы түсірілді. Режисердың көмекшісі ретінде Сұлтан Қожықов болып бекітіледі. Болашақ кино режиссердың кинодағы бұл алғашқы қадамы еді. Басты рөлдерде: Л. Әбдікәрімов, К. Қожабеков, М. Сүртібаев ойнады. "Алматы" студиясының құрамы ұлттық режиссерлармен толықты: Шәкен Айманов, Мәжит Бегалин, Сұлтан Қожықов, Абдолла Қарсақбаев, Шәріп Бейсембаев секілді тұлғалар қазақ режиссурасының негізін қалаушылар болып есептеледі. ==1950-60 жылдары жарық көрген басқа да фильмдер== * "[[Бұл Шұғылада болған еді]]" / "Это было в Шугле" (1955 ж., реж: Мәжит Бегалин) * "[[Ана мен бала]]" / "Мать и сын" (1955 ж., реж: Сұлтан Қожықов) * "[[Дала қызы]]" / "Дочь степей" (1954 ж., реж.: Шәкен Айманов, Карл Гаккель) * "[[Ботакөз (фильм)|Ботакөз]]" (1957 ж., реж.: Ефим Арон) * "[[Шоқан Уәлиханов (фильм)|Оның уақыты келеді]]" / "Его время придет" (1957 ж., реж.: Мәжит Бегалин) * "[[Біз Жетісуданбыз]]" / "Мы из Семиречья" ( 1958 ж., реж.: Сұлтан Қожықов) * "[[Мазасыз көктемде]]" / "Беспокойная весна" (1956 ж., реж.: А. Медведкин) * "[[Ертістің жабайы жағасында]]" / "На диком бреге Иртыша" (1959 ж., реж.: Ефим Арон) * "[[Ана туралы аңыз]]" / "Сказ о матери" (1963 ж., реж.: А. Карпов) * "[[Тұлпардың ізі]]" / "Следы уходят за горизонт" (1964 ж., реж.: Мәжит Бегалин) * "[[Қилы кезең|Қилы кезеңде]]" / "Тревожное утро" (1966 ж., реж.: Абдолла Қарсақбаев) Тұтасымен алып қарағанда, елуінші-алпысыншы жылдар тұсындағы көркем фильмдер өндірісін жалпы ұлттық кино өнерінің режиссура тұрғысынан қалыптасып,өзіндік бағыты байқалған құбылыс кезеңі деп бағалауға болады<ref>{{cite web | url=http://kinostan.kz/story/view?id=11 | title=Ұлы Отан соғысынан кейінгі қазақ киносы | author=Малик Журчубаев}}</ref>. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Қазақстан кинематографы]] lbm54987ba3hbv3z7zuxrpuugyatajw 0 514353 3414974 3401028 2024-12-28T09:22:37Z Janabaevazizbek 124458 /* Отбасы */ 3414974 wikitext text/x-wiki '''Қайыпназаров Байнияз''' (25. 08. [[1916]] жылы туған, қазіргі Қарақалпақ ACCP-i, Шымбай ауд.) — Қарақалпақ совет ақыны, [[1953]] жылдан КОКП мүшесi. {{Жазушы |Есімі = Байнияз Қайыпназаров |Шынайы есімі = |Суреті = |Ені = |Суреттің аты = Байнияз Қайыпназаров |Туған кездегі есімі = |Лақап аты = |Туған күні = 25.8.1916 |Туған жері = [[Шымбай ауданы]], [[Қарақалпақстан]] |Қайтыс болған күні = 21.1.2001 |Қайтыс болған жері = Нөкіс |Азаматтығы = Қарақалпақстан ССР, [[Өзбекстан]] |Ұлты = қарақалпақ |Мансабы = [[ақын]], [[аудармашы]] |Шығармашылық жылдары = 1935-2001 |Жұбайы = Бибижан Асанова (1926-2008) |Бағыты = |Жанры = поэзия |Шығармалардың тілі = |Дебюті = |Марапаттары = |Сыйлықтары = Қарақалпақстан халық ақыны<br/>Бердақ атындағы мемлекеттік сыйлықтың лауреаты<br/>Жасорат медалі |Қолтаңбасы = |Сайты = |Commons = }} [[1932]]-[[1946]] жылы ауылдық мектептерде мұғалім, оқу iciнің меңгерушiсi, директор болып iстедi. [[1946]]-[[1967]] жылдары Қарақалпақстан Жазушылар одағында, баспа орындарында iстедi. 1967 жылдан «Қарақалпақстан» баспасының көркем әдебиет бөлiмiнде редактор. Шығармалары [[1935]] жылдан бері жариялануда. Тұңғыш өлеңдер жинағы [[1940]] жылы жарық көрді. Ол - «Халыққа қызмет қыламын» ([[1947]]), «Алтын күз» ([[1950]]), «Қуаныш жыры» ([[1952]]), «Бозжап бойында» ([[1955]]) атты өлеңдер жинақтарының авторы. А. С. [[Пушкин]], Т. Г. Шевченко т. б. ақындардың шығармаларын қарақалпақ тiлiне аударды. Қайыпназаров шығармалары орыс, өзбек, қазақ тiлдерiнде де жарық көрді.<ref>Қазақ Совет Энциклопедиясы.1975. Том 6</ref> == Соғыс жылдарында == Жүрегінде жауға қаһары бар миллиондаған жауынгердің бірі қатардағы жауынгер Байнияз Қайыпназаров болды. '''1941 жылы соғыс бастала салысымен Байнияз соғысқа аттанады'''. Соғыстың қиын күндерінде Сталинград майданында '''Колючкин ауданын азат ету шайқасында ауыр жараланып''', госпитальда емделіп, жарасы жазылып, қайтадан соғысқа аттанады. Бұл жолы Байнияз миллиондаған батырлардың арасында жүріп, көптеген басқалармен бірге халық жауы болған фашистік басқыншыларды туған жерімізден қуып, жермен-жексен етеді. '''Берлинге қарай шайқастардың бірінде қайтадан ауыр жараланады'''. Ауыр жарақаттан кейін соғысқа жарамсыз болғандықтан, комиссияның соңғы шешімімен '''1944 жылы соғыстан оралды'''. == Шығармашылығы == Ақынның алғашқы өлеңдері 30-жылдардын орталарында жарыққа шықты. === Кітаптары === Қарақалпақ тілінде: *"Қосықтар" (1940); *"Халыққа қызмет қыламын" (1947); *"Алтын күз" (1950); *"Қуаныш қосықтары" (1950); *"Бозжап бойында" (1955); *"Көк емен" (1956); *"Қызыл гүл" (1958); *"Сүй достым" (1962); *"Менің Отаным" (1956); *"Менің бахтым" (1968); *"Екі аяз" (1970); *"Наруан" (1972); *"Ержан көк" (1974); *"Гүлдәсте" (1981); *"Мен сенің бир шақаңмын" (1977); *"Таңдалмалы шығармалары" (1974, 1981, 1985, 1993, 1996); *"Жарлы адам һәм ғарғалар патшасы" (1985) *"Таң гүлі" (1995); *"Жарлының кенже баласы" (1995); *"Мөлдір бұлақ" (1989); *Ақынның 100 жылдығы Қарақалпақстан Республикасы көлемінде кең түрде белгіленіп, 2017-жылы "Таңдалмалы шығармалары" басып шығарылды. [[File:Bayniyaz_Qayıpnazarov,_1.jpg|220x124px|thumb|right|Таңламалы шығармалары (бир томлық) (қарақалпақ тілінде), 1981]] === Аударма === Б. Қайыпназаров туысқан халықтар поэзиясынан Твардовскийдің "Василий Тёркин", Ш. Рашидовтың "Кашмир өлеңі" поэмаларын, сондай-ақ, [[Михаил Юрьевич Лермонтов|Лермонтов]], Мицкеевич, Ян Райнис, [[Тарас Григорьевич Шевченко|Шевченколардың]] өлеңдерін аударуға қатысты. === Нама жазылған өлеңдері === *Гүлнара *Мен сенің бір шақаңмын *Еңбек ет *Сүй еңбекті *Бір гүл көрінді де кетті *Гүл артында тұрар сүйгенім *Көрдің бе *Шымбайым *Келші, жаным, күлімдеп *Мен сазенде, сен бақсы *Ана *Баһадырлар ерлігі *Сұлу қызға *Ділбар *Көңлімде барсың == Отбасы == '''Анасы:''' Гүлжәмила '''Өмірлік жолдасы:''' Асанова Бибижан (1926 жыл, 5 июль - 2008 жыл, 20 сентябрь) '''Перзенттері:''' *Сәулехан *Ұлзада *Зира *Мақсет *Нұрзада (1960 не 1961 жылы қайтыс болған) *Гүлшат *Рано *Жанна Ақын 2001 жылы 21 қаңтарда дүниеден өтті. Денесі Нөкіс қаласындағы "Сәлмен ата" қойымшылығына қойылды. Өмірлік жолдасы Бибижан Асанова 2008 жылы 20 қыркүйекте дүниеден қайтты һәм ақынның қасына жерленді. == Дереккөздер == <references/> [[Санат:1916 жылы туғандар]] [[Санат:Жазушылар]] [[Санат:Қарақалпақ ақындары]] i6ma84w2mt27bkvdix2b19igvtr0i57 0 557410 3414714 3414527 2024-12-27T14:39:03Z Murat Karibay 96529 3414714 wikitext text/x-wiki {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі =Конор Макгрегор |шынайы есімі =Conchúr Antóin Mac Gréagóir |суреті =Conor McGregor 2018.jpg |толық есімі =Конор Энтони Макгрегор |лақап аты =The Notorious |азаматтығы ={{IRL}} |туған күні =14.07.1988 |туған жері ={{туғанжері|Дублин|Дублинде}}, [[Ирландия]] |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |тұрғылықты жері =Дублин, Ирландия |салмақ дәрежесі =Жартылай орта салмақ |бойы =175 |қолдың қарқыны =188 |стилі =Бокс |бапкері =Джон Кавана |команда = |мансабы = [[2008 жыл|2008]] жылдан бастап |чемпион белдігі = |жалпы = 28 |жеңді = 22 |жеңді_нокаут = 19 |жеңді_берілу = 1 |жеңді_шешім = 2 |жеңілді = 6 |жеңілді_нокаут = 2 |жеңілді_берілу = 4 |жеңілді_шешім = |тең = |өткізілмеген = |әуесқой_жалпы = |әуесқой_жеңді = |әуесқой_жеңді_нокаут = |әуесқой_жеңді_берілу = |әуесқой_жеңді_шешім = |әуесқой_тең = |әуесқой_жеңілді = |әуесқой_нокаут = |әуесқой_берілді = |әуесқой_шешім = |әуесқой_тең = |әуесқой_өткізілмеген = |boxrec_id = 802658 |Сайты = [https://x.com/TheNotoriousMMA Twitter]<br>[https://www.instagram.com/thenotoriousmma/ Instagram] }} '''Конор Энтони Макгрегор ''' ([[Ирланд тілі|ирл.]] ''Conchúr Antóin Mac Gréagóir'', [[Ағылшын тілі|ағыл.]] ''Conor Anthony McGregor,'' [[14 шілде]] [[1988 жыл]], [[Дублин]]) — [[Ирландия|ирланд]]ық аралас жекпе-жек күресінің күрескері, бұрыңғы жартылай жеңіл және жеңіл салмақ дәрежелеріндегі [[UFC]] чемпионы. 2016 жылдың наурыз айындағы UFC тұжырымы бойынша ирландық чемпион салмаққа байланыссыз рейтинг бойынша сегізінші орында болған. Sherdog рейтингсы бойынша Макгрегор жартылай ауыр салмақ бойынша чемпион. Ол [[UFC]]-дің екі салмағында чемпион атанған алғашқы спортшы. ==Жастық шағы== Конор Макгрегор [[Ирландия]] мемлекетіндегі, Дублин деген жерде өмірге келген. Ол Дублинның оңтүстігінде, Крамлин деген қаланың шетінде туып өскен. Конор сол жерде алғаш рет спортпен қызыққан, әсіресе футбол спорт түріне жақын болған. Макгрегор «Лудерс Селтик» деген футбол құрама командасында өз шеберін көрсеткен және ол Ағылшын премьер-лигасындағы [[«Манчестер Юнайтед»]] футбол құрамына жанкүйер болған. 2006 жылы, Макгрегор отбасымен Луканға көш ауыстырған, сол жерде орта мектепке барған. Уақыт өте, Конор Макгрегор Луканда күресуді болашақ UFC күрескері Том Иоганмен үйренген. Солай ол аралас жекпе-жек күрес түріне қызығушылық көрсеткен. 16 жасында SBG командасына өнерін көрсеткен. ==The Ultimate Fighter 22== 2015 жылы, Конор Макгрегор UFC TUF 22 атты телешоуда өзін европалық құрама командасының бапкері ретінде қатысты. ==Жетістіктері:== Аралас жекпе-жек күресі: * Жартылай жеңіл салмағында UFC чемпионы *Жартылай жеңіл салмағында уақытша UFC чемпионы *«Кештегі ең үздік нокаут» деген жүлде иегері *«Кештегі ең үздік көрілім» атты жүлденің жеңімпаз Cage Warriors Fighting Championship: *Жартылай жеңіл салмақтағы CWFC чемпионы *Жеңіл салмақтағы CWFC чемпионы World MMA Awards: * Халықаралық үздік күрескер ==Мансабы== {| class="wikitable" |- ! Күрескердің профессионалды мансабы |- | Күрес || Жеңгені 19 || Жеңілістері 2 |- | Нокаут|| 17 || Ұяшық мәтіні |- | Берілу|| 1 || Ұяшық мәтіні |- | Шешім || 1 || Ұяшық мәтіні |} mtcdp9ld1ohglrxjfcisl28o76awa7j 3414724 3414714 2024-12-27T14:45:28Z Murat Karibay 96529 3414724 wikitext text/x-wiki {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі =Конор Макгрегор |шынайы есімі =Conchúr Antóin Mac Gréagóir |суреті =Conor McGregor 2018.jpg |толық есімі =Конор Энтони Макгрегор |лақап аты =The Notorious |азаматтығы ={{IRL}} |туған күні =14.07.1988 |туған жері ={{туғанжері|Дублин|Дублинде}}, [[Ирландия]] |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |тұрғылықты жері =Дублин, Ирландия |салмақ дәрежесі =Жартылай орта салмақ |бойы =175 |қолдың қарқыны =188 |стилі =Бокс |бапкері =Джон Кавана |команда = |мансабы = [[2008 жыл|2008]] жылдан бастап |чемпион белдігі = |жалпы = 28 |жеңді = 22 |жеңді_нокаут = 19 |жеңді_берілу = 1 |жеңді_шешім = 2 |жеңілді = 6 |жеңілді_нокаут = 2 |жеңілді_берілу = 4 |жеңілді_шешім = |тең = |өткізілмеген = |әуесқой_жалпы = |әуесқой_жеңді = |әуесқой_жеңді_нокаут = |әуесқой_жеңді_берілу = |әуесқой_жеңді_шешім = |әуесқой_тең = |әуесқой_жеңілді = |әуесқой_нокаут = |әуесқой_берілді = |әуесқой_шешім = |әуесқой_тең = |әуесқой_өткізілмеген = |boxrec = 802658 |sherdog = 29688 |Сайты = [https://x.com/TheNotoriousMMA Twitter]<br>[https://www.instagram.com/thenotoriousmma/ Instagram] }} '''Конор Энтони Макгрегор ''' ([[Ирланд тілі|ирл.]] ''Conchúr Antóin Mac Gréagóir'', [[Ағылшын тілі|ағыл.]] ''Conor Anthony McGregor,'' [[14 шілде]] [[1988 жыл]], [[Дублин]]) — [[Ирландия|ирланд]]ық аралас жекпе-жек күресінің күрескері, бұрыңғы жартылай жеңіл және жеңіл салмақ дәрежелеріндегі [[UFC]] чемпионы. 2016 жылдың наурыз айындағы UFC тұжырымы бойынша ирландық чемпион салмаққа байланыссыз рейтинг бойынша сегізінші орында болған. Sherdog рейтингсы бойынша Макгрегор жартылай ауыр салмақ бойынша чемпион. Ол [[UFC]]-дің екі салмағында чемпион атанған алғашқы спортшы. ==Жастық шағы== Конор Макгрегор [[Ирландия]] мемлекетіндегі, Дублин деген жерде өмірге келген. Ол Дублинның оңтүстігінде, Крамлин деген қаланың шетінде туып өскен. Конор сол жерде алғаш рет спортпен қызыққан, әсіресе футбол спорт түріне жақын болған. Макгрегор «Лудерс Селтик» деген футбол құрама командасында өз шеберін көрсеткен және ол Ағылшын премьер-лигасындағы [[«Манчестер Юнайтед»]] футбол құрамына жанкүйер болған. 2006 жылы, Макгрегор отбасымен Луканға көш ауыстырған, сол жерде орта мектепке барған. Уақыт өте, Конор Макгрегор Луканда күресуді болашақ UFC күрескері Том Иоганмен үйренген. Солай ол аралас жекпе-жек күрес түріне қызығушылық көрсеткен. 16 жасында SBG командасына өнерін көрсеткен. ==The Ultimate Fighter 22== 2015 жылы, Конор Макгрегор UFC TUF 22 атты телешоуда өзін европалық құрама командасының бапкері ретінде қатысты. ==Жетістіктері:== Аралас жекпе-жек күресі: * Жартылай жеңіл салмағында UFC чемпионы *Жартылай жеңіл салмағында уақытша UFC чемпионы *«Кештегі ең үздік нокаут» деген жүлде иегері *«Кештегі ең үздік көрілім» атты жүлденің жеңімпаз Cage Warriors Fighting Championship: *Жартылай жеңіл салмақтағы CWFC чемпионы *Жеңіл салмақтағы CWFC чемпионы World MMA Awards: * Халықаралық үздік күрескер ==Мансабы== {| class="wikitable" |- ! Күрескердің профессионалды мансабы |- | Күрес || Жеңгені 19 || Жеңілістері 2 |- | Нокаут|| 17 || Ұяшық мәтіні |- | Берілу|| 1 || Ұяшық мәтіні |- | Шешім || 1 || Ұяшық мәтіні |} cqgzck8n7csfj42odpvmn4uenh0iddw 3414753 3414724 2024-12-27T16:17:22Z Murat Karibay 96529 3414753 wikitext text/x-wiki {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі =Конор Макгрегор |шынайы есімі =Conchúr Antóin Mac Gréagóir |суреті =Conor McGregor 2018.jpg |толық есімі =Конор Энтони Макгрегор |лақап аты =The Notorious |азаматтығы ={{IRL}} |туған күні =14.07.1988 |туған жері ={{туғанжері|Дублин|Дублинде}}, [[Ирландия]] |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |тұрғылықты жері =Дублин, Ирландия |салмақ дәрежесі =Жартылай орта салмақ |бойы =175 |қолдың қарқыны =188 |стилі =Бокс |бапкері =Джон Кавана |команда = |мансабы = [[2008 жыл|2008]] жылдан бастап |чемпион белдігі = |жалпы = 28 |жеңді = 22 |жеңді_нокаут = 19 |жеңді_берілу = 1 |жеңді_шешім = 2 |жеңілді = 6 |жеңілді_нокаут = 2 |жеңілді_берілу = 4 |жеңілді_шешім = |тең = |өткізілмеген = |әуесқой_жалпы = |әуесқой_жеңді = |әуесқой_жеңді_нокаут = |әуесқой_жеңді_берілу = |әуесқой_жеңді_шешім = |әуесқой_жеңілді = |әуесқой_жеңілді_нокаут = |әуесқой_жеңілді_берілді = |әуесқой_жеңілді_шешім = |әуесқой_тең = |әуесқой_өткізілмеген = |бокс_жалпы = 1 |бокс_жеңді = 0 |бокс_жеңді_нокаут = |бокс_жеңді_шешім = |бокс_жеңілді = 1 |бокс_жеңілді_нокаут = 1 |бокс_жеңілді_шешім = |бокс_тең = |бокс_өткізілмеген = |twitter = [https://x.com/TheNotoriousMMA TheNotoriousMMA] |instagram = [https://www.instagram.com/thenotoriousmma/ thenotoriousmma] |сайты = |boxrec = 802658 |sherdog = 29688 }} '''Конор Энтони Макгрегор ''' ([[Ирланд тілі|ирл.]] ''Conchúr Antóin Mac Gréagóir'', [[Ағылшын тілі|ағыл.]] ''Conor Anthony McGregor,'' [[14 шілде]] [[1988 жыл]], [[Дублин]]) — [[Ирландия|ирланд]]ық аралас жекпе-жек күресінің күрескері, бұрыңғы жартылай жеңіл және жеңіл салмақ дәрежелеріндегі [[UFC]] чемпионы. 2016 жылдың наурыз айындағы UFC тұжырымы бойынша ирландық чемпион салмаққа байланыссыз рейтинг бойынша сегізінші орында болған. Sherdog рейтингсы бойынша Макгрегор жартылай ауыр салмақ бойынша чемпион. Ол [[UFC]]-дің екі салмағында чемпион атанған алғашқы спортшы. ==Жастық шағы== Конор Макгрегор [[Ирландия]] мемлекетіндегі, Дублин деген жерде өмірге келген. Ол Дублинның оңтүстігінде, Крамлин деген қаланың шетінде туып өскен. Конор сол жерде алғаш рет спортпен қызыққан, әсіресе футбол спорт түріне жақын болған. Макгрегор «Лудерс Селтик» деген футбол құрама командасында өз шеберін көрсеткен және ол Ағылшын премьер-лигасындағы [[«Манчестер Юнайтед»]] футбол құрамына жанкүйер болған. 2006 жылы, Макгрегор отбасымен Луканға көш ауыстырған, сол жерде орта мектепке барған. Уақыт өте, Конор Макгрегор Луканда күресуді болашақ UFC күрескері Том Иоганмен үйренген. Солай ол аралас жекпе-жек күрес түріне қызығушылық көрсеткен. 16 жасында SBG командасына өнерін көрсеткен. ==The Ultimate Fighter 22== 2015 жылы, Конор Макгрегор UFC TUF 22 атты телешоуда өзін европалық құрама командасының бапкері ретінде қатысты. ==Жетістіктері:== Аралас жекпе-жек күресі: * Жартылай жеңіл салмағында UFC чемпионы *Жартылай жеңіл салмағында уақытша UFC чемпионы *«Кештегі ең үздік нокаут» деген жүлде иегері *«Кештегі ең үздік көрілім» атты жүлденің жеңімпаз Cage Warriors Fighting Championship: *Жартылай жеңіл салмақтағы CWFC чемпионы *Жеңіл салмақтағы CWFC чемпионы World MMA Awards: * Халықаралық үздік күрескер ==Мансабы== {| class="wikitable" |- ! Күрескердің профессионалды мансабы |- | Күрес || Жеңгені 19 || Жеңілістері 2 |- | Нокаут|| 17 || Ұяшық мәтіні |- | Берілу|| 1 || Ұяшық мәтіні |- | Шешім || 1 || Ұяшық мәтіні |} 6ftxpd30v780gr3rvrjmrt4ey7hts3u 0 558721 3414771 2847375 2024-12-27T17:25:32Z Muzaffar Turgunov 120280 3414771 wikitext text/x-wiki [[Сурет:Helicase.png|thumb|Хеликаза құрылысы]] '''Хеликаза''' ({{lang-en|helicase}}, {{lang-la|helicasa}}) — барлық тірі организмдердің пайда болатын [[ферменттер]] классы. Олар [[нуклеин қышқылдары]] ([[ДНҚ]] және [[Рибонуклеин қышқылы|РНҚ]] арасындағы гибридтер) және негіздер арасындағы алшақтық ішкі аудандық немесе сутегінің молекула аралық-фосфорлы магистральдық бойындағы қозғалысы үшін нуклеотидті [[гидролиз]] энергиясын пайдаланады. == Функциялары == Нуклеин қышқылдарының тізбектері және бауды биополимерлер өмірлік процестер үшін бөлуді талап етеді: * [[ДНҚ репликациясы]] * [[ДНҚ]] [[Рекомбинация|рекомбинациясы]] * [[Репарация|ДНҚ репарациясы]] * [[Транскрипция (биология)|ДНҚ транскрипциясы]] * [[Сплайсинг]] * Аудармалар == Әдебиеттер == * Donmez I, Patel SS. (2006) «Mechanisms of a ring shaped helicase», Nucleic Acids Res. V34(15), pp. 4216-24 * Singleton MR, Dillingham MS, Wigley DB (2007) «Structures and Mechanism of Helicases and Nucleic Acid Translocases», Annu Rev Biochem., V 76 * Vindigni A. (2007) «Biochemical, biophysical, and proteomic approaches to study DNA helicases», Miol. Biosyst, V3(4), pp. 266 — 74 [[Санат:Ферменттер]] [[Санат:ЕС 3.6.4]] rni7migvobeotwm999wxx8nisax58h3 0 560689 3414744 3409691 2024-12-27T15:37:41Z Нұрақбай Нұрсая 164692 Орфографиялық өзгеріс 3414744 wikitext text/x-wiki {{Грамматикасы тексерілсін}} {{Мемлекеттік қайраткер |Қазақша есімі = Джо Байден |түс = мемлекет басшысы |Династия=[[Джо Байден жанұясы|Байдендер]] |Шынайы есімі = {{lang-en|Joe Biden}} |Суреті = Joe Biden presidential portrait.jpg |Сурет ені = |Атауы = Ресми портреті, 2021 |Титулы = [[Америка Құрама Штаттары| АҚШ-тың]] [[АҚШ президенті|46-президенті]] |Реті = 46 |Ту = Seal of the President of the United States.svg |Ту2 = Flag of the President of the United States.svg |Басқара бастады = 20 қаңтар 2021 жылдан бастап |Басқаруын аяқтады = |Вице-президент = [[Камала Харрис]] |Ізашары = [[Дональд Трамп]] |Ізбасары = |Титулы_2 = [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]]-тың 47-[[АҚШ вице-президенті|Вице-президенті]] |Реті_2 = 47 |Ту_2 = Seal of the Vice President of the United States.svg |Ту2_2 = Flag of the Vice President of the United States.svg |Басқара бастады_2 = 20 қаңтар 2009 |Басқаруын аяқтады_2 = 20 қаңтар 2017 |Президент_2 = [[Барак Обама]] |Ізашары_2 = [[Дик Чейни]] |Ізбасары_2 = [[Майк Пенс]] |Титулы_3 = [[АҚШ Сенаты]]ның сыртқы саясат комитеті төрағасы |Ту_3 = Seal of the United States Senate.svg |Ту2_3 = Flag of the United States Senate.svg |Басқара бастады_3 = 4 қаңтар 2007 |Басқаруын аяқтады_3 = 3 қаңтар 2009 |Ізашары_3 = [[Ричард Лугар]] |Ізбасары_3 = [[Джон Керри]] |Титулы_4 = |Ту_4 = |Ту2_4 = |Басқара бастады_4 = 6 маусым 2001 |Басқаруын аяқтады_4 = 3 қаңтар 2003 |Ізашары_4 = [[Джесси Хелмс]] |Ізбасары_4 = [[Ричард Лугар]] |Титулы_5 = [[Делавэр]] штатының сенаторы |Ту_5 = Seal of the United States Senate.svg |Ту2_5 = Flag of Delaware.svg |Басқара бастады_5 = 3 қаңтар 1973 |Басқаруын аяқтады_5 = 15 қаңтар 2009 |Ізашары_5 = Джеймс Боггс |Ізбасары_5 = Тед Кауфман |Титулы_6 = Халықаралық есірткіге қарсы күрес басқармасының төрағасы |Ту_6 = Flag of the United States (Pantone).svg |Ту2_6 = Seal of the United States Senate.svg |Басқара бастады_6 = 4 қаңтар 2007 |Басқаруын аяқтады_6 = 3 қаңтар 2009 |Ізашары_6 = [[Чарльз Грассли]] |Ізбасары_6 = [[Диана Файнштеин]] |Титулы_7 = Сенат Төрешілерінің Комитеті Төрағасы |Ту_7 = Flag of the United States (Pantone).svg |Ту2_7 = Seal of the United States Senate.svg |Басқара бастады_7 = 3 қаңтар 1987 |Басқаруын аяқтады_7 = 3 қаңтар 1995 |Ізашары_7 = [[Стром Термонд]] |Ізбасары_7 = [[Диана Файнштеин]] |Туған күні = 20.11.1942 |Туған жері = {{туғанжері|Скрантон (Пенсильвания){{!}}Скрантон|Скрантонда (Пенсильвания)}}, [[Пенсильвания]], [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]] |Партиясы = [[Демократиялық партия (АҚШ)|Демократиялық]] (1969–)<br>[[Партиясыз]] (–1969) |Жұбайы = 1.[[Нейлия Байден]] (1966 {{Comment|үйл.|Джо мен Нелия Байдендер 1966—1972 жылдары неке құрған}}– 1972 қайтыс болды)<br />2.[[Джилл Байден]] (1973 {{Comment|үйл.|Джо мен Джилл Байдендер 1973 жылы үйленген}}) |Діні = [[католицизм]] |Балалары = ''1-некеден ''<br> '''ұлдары '''<br>[[Бо Байден|Бо]] (1969-2015)<br />[[Хантер Байден |Хантер]] (1970)<br />Наоми (1971-1972)<br /> ''2-некеден ''<br> '''қызы '''<br>[[Эшли Байден|Эшли]] (1981) |Білімі = 1) [[Делавэр университеті]]<br />2) [[Сиракуз университеті]] |Қолтаңбасы = Joe Biden signature.svg |Commons = Joe Biden |Сайты = [https://joebiden.com/ Сайлауалды бағдарламасының сайты]<br>[https://www.whitehouse.gov/administration/president-biden/ Ақ Үйдің ресми сайты] |Марапаттары = {{Қатар |{{Азаттық президенттік медалі}} |{{Эллис аралының құрмет медалі}} }} {{Қатар |{{Азаттық ордені (Украина)}} |{{2 дәрежелі Үш жұлдыз ордені}} |{{Шынжырлы Ұлы Витаутас ордені}} }} {{Қатар |{{Ұлы Витаутас орденінің үлкен командорлық кресті}} |{{Ұлы Литвалық кінәз Гядиминас орденінің гранд-офицері}} |{{1 дәрежелі Мария жері крестінің ордені}} }} {{Қатар |{{Черногория Үлкен жұлдызының ордені}} |{{Бостандық ордені (Косово)}} |{{Еңбегі үшін президенттік медалі (Косово)}} }} {{Қатар |{{Әулие Георгий атындағы Жеңіс ордені}} |{{Президенттік медаль (Израиль)}} |{{2 дәрежелі Пәкістан ордені}} }} {{Қатар |{{Ирак алдындағы міндеттемелер медалі}} |{{Бояка орденінің үлкен кресті}} }} }} '''Джозеф "Джо" Робинетт Байден кішісі''' ({{lang-en|Joseph "Joe" Robinette Biden, Jr.}}; [[20 қараша]] [[1942 жыл]], [[Скрантон]], [[Пенсильвания]]) — [[Америка Құрама Штаттары|америкалық]] саясаткер, заңгер, [[20 қаңтар]] [[2021 жыл]]дан бастап Құрама Штаттардың [[АҚШ президенттерінің тізімі|46]]-[[АҚШ президенті|Президенті]]. [[Демократиялық партия (АҚШ)|Демократиялық партия]]ның мүшесі болған Байден 2009–2017 жылдары [[Барак Обама]] әкімшілігінде елдің 47-[[АҚШ вице-президенті|вице-президенті]] және 1973–2009 жылдары [[Делавэр]] штатынан [[АҚШ Сенаты|АҚШ сенаторы]] болған. == Өмірбаяны == Байден 1942 жылы [[Пенсильвания]] штатының [[Скрантон]] қаласында дүниеге келді, отбасы [[Делавэр]]ге көшкенге дейін 10 жыл сонда тұрды. [[1969 жыл]]ы қорғаушы атанып, [[1970 жыл]]ы [[Нью Кастл (Кентукки)|Нью-Кастл]] округінің кеңесіне сайланды. Ол [[1972 жыл]]ы Сенатқа алғаш рет сайланып, америкалық тарихында алтыншы — ең жас сенатор атанды. Байден Конгресстің жоғарғы палатасына алты рет сайланды, [[2009 жыл]]ы вице-президенттікке қабылдану үшін орнынан түскен кезінде сенатордың төртінші басшысы болды. Ол ұзақ уақыт бойы сенаттың сыртқы байланыстар жөніндегі комитетінің мүшесі және төрағасы болған. [[1991 жыл]]ы [[Шығанақ соғысы|Парсы шығанағындағы]] соғысқа қарсы болды, бірақ [[1994 жыл|1994]] және [[1995 жыл]]дары [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]] пен [[НАТО]]-ның босниялық соғысқа араласуын қолдады. Ол [[2002 жыл]]ы Ирак соғысының пайдасына рұқсат беретін қарарға дауыс берді, бірақ [[2007 жыл]]ы америкалық әскерлердің күшеюіне қарсы болған. Ол сондай-ақ Сенат сот төрелігі комитетінің төрағасы болды, есірткі саясатына қатысты мәселелермен айналысып, қылмыстың алдын алу және азаматтық бостандықтарға қатысты, сондай-ақ қылмыстың күшейтілуі мен құқық қорғау актілерін және «Әйелдерге қатысты зорлық-зомбылық туралы» заңды құру бойынша заңнамалық топты басқарды. Роберт Борк және Кларенс Томас АҚШ-тың Жоғарғы сотында дау тудырған кезде сот төрелігі комитетіне төрағалық жасады. Байден [[1988 жыл|1988]] және [[2008 жыл]]дары [[Демократиялық партия (АҚШ)|Демократиялық партия]] атынан Президент праймеризіне сәтсіз ұмтылды, екі мәрте нашар нәтижелерден кейін кандидатурасын алып тастады. 2008 жылы өткізілген президенттік сайлауда [[Барак Обама]] Байденді өзінің үгіт-насихатындағы әріптесі етіп сайлады. Обаманың әкімшілігінде [[вице-президент]] ретінде, Байден үлкен рецессияға қарсы бағытталған инфрақұрылымдық шығыстарды қадағалап, 2011 жылы америкалықәскерлер шығарылғанға дейін [[Ирак|Иракқа]] қатысты [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]] саясатын қалыптастыруға атсалысты. Конгресстік [[Республикалық партия (АҚШ)|республиканшылдармен]] келіссөз жүргізу қабілеті Обаманың әкімшілігіне 2010 жылы салықты жеңілдіктуге, жұмыссыздықтың өсуін тоқтату және «Жұмыспен қамту туралы акт» сияқты заңдарды қабылдауға көмектесті, ол осы жылдың қарыздық шегі дағдарысын шешіп, [[2012 жыл]]ы америкалық салық төлеушілердің жеңілдетілген актілерін жасауға, жақындап келе жатқан «фискалдық жартаcқа» қатысты. Байденге Обаманың 2011 жылғы әскери миссияны мақұлдағаны туралы кеңесі, [[Усама бен Ладен|Усама бен Ладеннің]] өліміне алып келді, бірақ олар бұл туралы дауласқан<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2015/10/21/us/politics/joe-biden-osama-bin-laden.html|title=Biden Says He Didn’t Oppose Raid That Killed Bin Laden|last=Harris|first=Gardiner|date=October 20, 2015|work=New York Times|access-date=2018-10-28|last2=Martin|first2=Jonathan|language=en}}</ref>. Обама мен Байден 2012 жылы қайта сайланып, республикандық бизнесмен Митт Ромни мен Пол Райанды жеңді. Байден [[2015 жыл]]дың қазан айында бірнеше айдан кейін болатын 2016 жылғы сайлауға төрағалық етпейтінін мәлімдеді. [[Хиллари Клинтон]]ның [[Дональд Трамп]]тан жеңілгеннен кейін, желтоқсанда, Байден 2020 жылы президенттікке әлеуетті үміткер екенін жоққа шығармайтынын айтты. Ол [[2017 жыл]]дың қаңтарында ол жүгірмейтінін айтты, бірнеше күн өткеннен кейін әлеуетті өтінімге жол бермей бас тартты. 2018 жылғы қазаннан бастап<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2018/10/01/us/politics/biden-2020-anita-hill-kavanaugh.html|title=Biden Is Preparing for 2020. Can He Overcome the Hill-Thomas Hearings?|last=Burns|first=Alexander|date=October 1, 2018|work=The New York Times|access-date=2018-10-18|last2=Martin|first2=Jonathan|language=en}}</ref>, Байденге президент лауазымына белсенді қатысқаны туралы айтылды және [[CNN]] сауалнамасы оны басқа ықтимал Демократиялық Президенттікке үміткерлердің тізімінде ең танымал деп таныды. Президент [[Барак Обама|Обаманың]] 2017 жылғы қаңтардағы соңғы актілерінің бірінде Байденге Президенттік Бостандық медалі сыйлығы беріледі. Байден өз қызметінен кеткеннен кейін, [[Пенсильвания университеті|Пенсильвания Университетінің]] профессорлық-оқытушылар құрамына кірді<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2017/01/12/us/politics/joe-biden-presidential-medal-freedom.html|title=Obama Surprises Joe Biden With Presidential Medal of Freedom|last=Shear|first=Michael D.|date=January 12, 2017|work=The New York Times|access-date=2018-10-24|language=en}}</ref>, онда ол [[Бенджамин Франклин|Бенжамин Франклин]] Президент тәжірибесінің профессоры болып қызмет етті<ref name="BidenUPenn">{{cite web |url=http://www.businessinsider.com/joe-biden-has-a-new-job-2017-2 |title=Here's what Joe Biden will do after 8 years as vice president |last=Berke |first=Jeremy |date=February 7, 2017 |website=businessinsider.com |publisher=Business Insider |access-date=February 8, 2017 |quote=}}</ref>. == Жастық шағы == [[Сурет:Joe and Jilly Biden early photo.jpg|thumb|right|180px|Джилл мен Джо Байденнің алғашқы фотосуреті]] Байден [[1942 жыл]]ы [[20 қараша]]да, [[Пенсильвания]] штатындағы [[Скрантон]] Сент-Мари ауруханасында, Кэтрин Евгения Байден (қыз күнінде Финнеган)<ref name="ap010810">{{cite news | url=http://www.witn.com/home/headlines/81062772.html | title=Vice President Biden's mother, Jean, dies at 92 | author=Chase, Randall | agency=Associated Press | publisher=[[WITN-TV]] | date=January 9, 2010 }}</ref> мен Джозеф Робинетт Байден кішінің отбасында туған.<ref>{{cite news | url=http://nl.newsbank.com/nl-search/we/Archives?p_product=PI&s_site=philly&p_multi=PI&p_theme=realcities&p_action=search&p_maxdocs=200&p_topdoc=1&p_text_direct-0=0F5D5B2EC83D6A9E&p_field_direct-0=document_id&p_perpage=10&p_sort=YMD_date:D | title=Joseph Biden Sr., 86, father of the senator | newspaper=[[The Philadelphia Inquirer]] | date=September 3, 2002 | page=B4 | format=fee required}}</ref>. Анасы туған жері [[Ирландия|Ирландиядан]], шыққан тамыры әртүрлі түрде айтылатын Лаут (графтығы)<ref>{{cite news|url=http://www.huffingtonpost.com/megan-smolenyak-smolenyak/joe-bidens-irish-roots_b_1641678.html|title=Joe Biden's Irish Roots|last=Smolenyak|first=Megan|authorlink=Megan Smolenyak|publisher=[[Huffington Post]]|date=July 2, 2012|accessdate=December 6, 2012}}</ref> немесе [[Дерри|Дерри (графтығы)]]<ref>{{cite news |url=http://www.belfasttelegraph.co.uk/sunday-life/number-two-biden-has-a-history-over-irish-debate-14048948.html |title=Number two Biden has a history over Irish debate |work=[[The Belfast Telegraph]] |date=November 9, 2008 | accessdate=January 22, 2008}}</ref><ref name="witcover-8" /> деп аталатын жер. Ата-әжесі, Мэри Элизабет (Робинетт) және [[Мэриленд]] штатындағы [[Балтимор]]дан мұнай кәсіпкері Джозеф Хайден Байден, ата-тектері [[Ағылшындар|ағылшын]], [[Француздар|француз]] және [[Ирландықтар|ирландтықтар]].<ref name="witcover-8">Witcover, ''Joe Biden'', p. 8.</ref><ref>{{cite news | url=http://irishamerica.com/2013/03/joey-from-scranton-vice-president-bidens-irish-roots/ | title=Joey From Scranton – Vice President Biden's Irish Roots | magazine=[[Irish America (magazine)|Irish America]] | date=April–May 2013 |last=Smolenyak|first=Megan|authorlink=Megan Smolenyak}}</ref> Әкесі жағынан арғы атасы Уильям Байден [[Англия|Англияның]] Сассекс қаласында дүниеге келген және [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ-қа]] қоныс аударған. Анасы жағынан атасының үлкен атасы Эдвард Френсис Блейвит<ref>{{cite news|url=http://www.lafayette.edu/about/?p=29444&wpmp_switcher=mobile |title=Vice President Joe Biden Discusses American Innovation |author=Gehman, Geoff |publisher=[[Lafayette College]] |date=May 3, 2012 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140202110137/http://www.lafayette.edu/about/?p=29444&wpmp_switcher=mobile |archivedate=February 2, 2014 }}</ref>, [[Пенсильвания]] штатының Сенатының мүшесі болған<ref>{{cite news |url=http://www.scrantontimes.com/articles/2008/08/24/news/sc_times_trib.20080824.a.pg1.tt24biden_s1.1896121_top4.txt |title=Remembering his roots |author=Krawczeniuk, Borys |newspaper=[[The Times-Tribune (Scranton)|The Times-Tribune]] |date=August 24, 2008 |accessdate=January 21, 2009 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090406014842/http://www.scrantontimes.com/articles/2008/08/24/news/sc_times_trib.20080824.a.pg1.tt24biden_s1.1896121_top4.txt |archivedate=April 6, 2009 }}</ref>. Байденнің әкесі бұрын байқуатты өмір сүрген еді, бірақ ұлы туылған сәт бірнеше рет бизнеске кері әсерін тигізді. Бірнеше жыл бойы отбасы Байденнің әжесімен, Финнегануспен бірге тұруға мәжбүр болды. Скрэнтон ауданы 1950 жылдардың кезінде экономикалық құлдырады.<ref name="nyt-father">{{cite news | url=https://www.nytimes.com/2008/10/24/us/politics/24biden.html | title=Father's Tough Life an Inspiration for Biden | author=Broder, John M. | newspaper=The New York Times | date=October 23, 2008 | accessdate=October 24, 2008}}</ref>, Байденнің әкесі жеткілікті жұмыс таба алмады. [[1953 жыл]]ы Байден отбасы Делавэр штатының Уилмингтон қаласындағы үйге көшкенге дейін бірнеше жыл өмір сүрген Делавэр штатындағы Клэймондағы пәтерге көшіп келді<ref name="ap-scranton">{{cite news | url=http://www.foxnews.com/wires/2008Aug27/0,4670,CVNBidenapossScrantonRoots,00.html |title=Biden's Scranton childhood left lasting impression | author=Rubinkam, Michael | agency=[[Associated Press]] |publisher=[[Fox News Channel|Fox News]] | date=August 27, 2008 | accessdate=September 7, 2008}}</ref>. Джо Байден кіші, содан кейін ұсталған автомобильдерді сатушы ретінде көп табыс тапты және отбасының жағдайы орта классқа жатты.<ref name=nyt-father/><ref name=tnj092808>{{cite news |title=Biden was the stuttering kid who wanted the ball |author=Frank, Martin |newspaper=[[The News Journal]] |date=September 28, 2008 |page=D.1 |url=https://pqasb.pqarchiver.com/delawareonline/access/1742718581.html?FMT=ABS }}<!--original URL not available; current URL is the archiveurl with an archivedate c. October 2008--></ref> Байден Клеймонт қаласындағы Архимерия академиясына оқыды, онда орта мектептің бейсбол командасында қорғаушысы/қабылдаушысы болған; ол өзінің жетістіктерімен команданы, жеңіліске ұшырағанға дейін, маусымдық ойынға жетуге көмектескен. Осы жылдар ішінде, ол Уильмингтон театрында анти-сегрегацияға қатысқан. Оның академиялық дәрежеде үлгерімі орташадан жоғары, студенттер арасында тумысынан көшбасшы болып саналды, және онда бастауыш және жоғары мектеп жылдарында сынып президенті болып сайланды. Бұны [[1961 жыл]]ы бітірді. Ол [[1965 жыл]]ы Делавэр университетінің бакалавр дәрежесін алып, тарих және саясаттану саласындағы қос дипломмен, 688 сабақтың 506 сабағын бітірді. Сыныптастары оның шеберлігіне тәнті болатын және бірінші курс футбол командасының жартылай қорғаушы болып ойнады. [[1964 жыл]]ы [[Багам аралдары]]нда көктемгі демалыс кезінде, Сиракузс университетіне түскен, Нейлия Хантермен танысып, [[Нью-Йорк]] штатының Сканеэтелес қаласындағы шіркеуде үйленеді<ref name="nyt-father"/><ref name="nyt-ease">{{cite news |url=https://www.nytimes.com/2007/12/14/us/politics/14biden.html |title=Biden Campaigning With Ease After Hardships |author=Bumiller, Elisabeth |newspaper=[[The New York Times]] |date=December 14, 2007 |accessdate=September 13, 2008 |authorlink=Elisabeth Bumiller }}</ref>. Ол 30 жасында сенатор болуға, одан кейін президент болуға ниет білдіреді. Ол мини футболдан футбол командасына ойнауға жарты жылдық жоспарын төмендетіп, оған байыпты қарайды, бұл оған көбірек уақыт өткізуге мүмкіндік береді. Содан кейін ол Сиракуз университетінің заң колледжіне түседі<ref name="nyt092287">{{cite news | url=https://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9B0DE4D91F3CF931A1575AC0A961948260 |title= Biden Admits Errors and Criticizes Latest Report |author1=Dionne Jr. |author2=E. J. | newspaper=The New York Times | date=September 22, 1987 | authorlink= E. J. Dionne}}</ref>, академиялық қосымша көмек пен қаржылық қажеттіліктерге негізделген жартылай стипендияға ие болады. Өзінің сипаттауынша ол заң мектебін «әлемдегі ең үлкен тас» деп таниды және көптеген заңдармен танысады. Ол бірінші курста жазған 15 беттен тұратын заң жобасы бойынша мақаланы көшіріп жазған деген айыппен шығарылады. Байденнің айтуынша, бұл ережелерді дұрыс білмегендіктен, ол «F» деген баға алғаннан кейін курсты қайтадан алуға рұқсат етілген<ref name="nyt091887">{{cite news | url=https://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9B0DE3DB143FF93BA2575AC0A961948260 |title=Biden Admits Plagiarism in School But Says It Was Not 'Malevolent' |author1=Dionne Jr. |author2=E. J. | newspaper=The New York Times | date=September 18, 1987 |authorlink= E. J. Dionne}}</ref>, бұл кейінірек [[1987 жыл]]ы оның жазбасына түсірілді (бұл оқиғаға кейіннен плагиаттық айыптаулар болған кезде назар аударылды). [[1968 жыл]]ы өзінің заң докторы дәрежесін алып, өз сыныбында 85-орында аяқтады. Байден [[1969 жыл]]ы Делавэр штатына қабылданды<ref name="cong-bio">{{cite web | publisher=[[Biographical Directory of the United States Congress]]| url=http://bioguide.congress.gov/scripts/biodisplay.pl?index=B000444|title=Biden, Joseph Robinette, Jr.|accessdate=August 19, 2008}}</ref>. Байден осы кезеңде студенттік жобалардың мерзімін ұзартып, [[Вьетнам соғысы]]нан шегерілді<ref name="ap-draft">{{cite news |url=http://www.newsday.com/news/nation/biden-got-5-draft-deferments-during-nam-as-did-cheney-1.884250 |title=Biden got 5 draft deferments during Nam, as did Cheney |author=Chase, Randall |agency=[[Associated Press]] |newspaper=Newsday |date=September 1, 2008 }}</ref>, [[1968 жыл]]ы ол жасөспірім кезінде астмамен ауырғандықтан қызмет етуге жарамсыз болып табылатын Селективті Қызмет Жүйесі арқылы қайта жіктелді<ref name="ap-draft"/><ref name="wapo-romano87">{{cite news | url=https://pqasb.pqarchiver.com/washingtonpost/access/73826122.html?dids=73826122:73826122 | format=fee required | title=Joe Biden & the Politics of Belief| author=Romano, Lois | newspaper=The Washington Post | date=June 9, 1987}}</ref>. Ол сенат сайлауына түсіп, Никсонның соғыс жүргізуіне қарсы болғанға дейін Вьетнам соғысын ашық қолдамады немесе оған қарсы болмады. Байден және Финненган отбасыларында және төңірегіндегі алкоголь ішудің жағымсыз әсерлері Байденді ішімдікке әуестенбейтін адамға айналдырды<ref name="nyt-father"/><ref>{{cite news | url=http://thecaucus.blogs.nytimes.com/2008/09/16/riding-the-rails-with-amtrak-joe/ |title=Riding the Rails With Amtrak Joe |author=Leibovich, Mark | newspaper=The New York Times | date=September 16, 2008 | accessdate=September 17, 2008}}</ref>. Оның айтуынша, балалық шағынан жиырма жасына дейін кекештіктен зардап шеккен және айна алдында өлең оқу арқылы оны азайтып, <ref>{{cite web| last=Biden| first=Joseph R., Jr.| url=http://www.westutter.org/pdfs/Joe_Biden-PublicGreeting_NationalStutteringAssoc_7.1.09.pdf| title=Letter to National Stuttering Association chairman| publisher=National Stuttering Association| date=July 9, 2009| accessdate=December 9, 2010| deadurl=yes| archiveurl=https://web.archive.org/web/20110728173845/http://www.westutter.org/pdfs/Joe_Biden-PublicGreeting_NationalStutteringAssoc_7.1.09.pdf| archivedate=July 28, 2011| df=mdy-all}}</ref>, жеңген. == Ерте саяси мансабы мен отбасылық өмірі == [[1966 жыл]]ғы [[27 тамыз]]да, ол кезде Байден әлі заң факультетінің студенті, Нейлия Хантерге, олар бастапқыда қыздың ата-анасының римдік католикке некеге беру зауықсыздығын жеңгеннен соң, үйленді<ref name="ap-timeline">{{cite news|url=http://www.sfgate.com/cgi-bin/article.cgi?f=/n/a/2008/08/22/politics/p222636D16.DTL |title=A timeline of U.S. Sen. Joe Biden's life and career |agency=[[Associated Press]] |newspaper=[[San Francisco Chronicle]] |date=August 23, 2008 |accessdate=September 6, 2008 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080925021142/http://www.sfgate.com/cgi-bin/article.cgi?f=%2Fn%2Fa%2F2008%2F08%2F22%2Fpolitics%2Fp222636D16.DTL |archivedate=September 25, 2008 |dead-url=yes |df= }}</ref>. Рәсім Сканателесдегі католик шіркеуінде өтті. Олардың үш баласы бар: 1969 жылғы Джозеф Р. «Бо» Байден III, [[1970 жыл]]ғы Роберт Хантер және [[1971 жыл]]ғы Наоми Кристина. [[1968 жыл]]ы Байден алты ай бойы белгілі жергілікті республикашыл Уильям Прикетт басқарған Уилмингтондағы заң фирмасында қызмет етті және кейінірек «мен өзімді [[Республикалық партия (АҚШ)|республикалық]] деп ойладым» деп айтқан<ref name="time-barrett">{{cite news|url=http://www.time.com/time/subscriber/article/0,33009,964716,00.html|title=Campaign Portrait, Joe Biden: Orator for the Next Generation|author=Barrett, Laurence I.|magazine=[[Time (magazine)|Time]]|date=June 22, 1987}}</ref>. Оған Делавардағы демократ-губернатор Чарльз Л. Терридің консервативті нәсілдік саясатына ұнамады және [[1968 жыл]]ы Терриді жеңіп шыққан көбірек либералды республикашыл Расселл В. Питерсонға қолдау көрсетті. Жергілікті республиканцы оны жұмысқа алды, бірақ ол өзінің Республикалық партиядан президенттікке кандидат [[Ричард Никсон]]ды ұнатпайтындықтан тәуелсіз ретінде тіркелген. [[1969 жыл]]ы Байден Уилмингтонда заңгерлік практиканы қайта бастады, алдымен қоғамдық қорғаушы, содан кейін оны демократиялық форумға қосқан жергілікті белсенді Демократ Сид Балик бастаған фирмада, топта партияны реформалауға және жандандыруға тырысатын заңмен айналысты, осыдан Байден демократ болып тіркелді. Ол сондай-ақ өзінің Байден мен Уолш атты жеке фирмасы бастады. Алайда корпоративтік құқық оны қызықтырмады, [[қылмыстық құқық]] аса жақсы табыс әкелген жоқ. Ол өзінің табыстарын жылжымайтын мүлікті басқарумен толықтырды<ref name="watn020109">{{cite news|author=Doyle, Nancy Palmer|url=http://www.washingtonian.com/articles/people/11118.html|accessdate=February 4, 2009|title=Joe Biden: 'Everyone Calls Me Joe'|magazine=[[Washingtonian (magazine)|Washingtonian]]|date=February 1, 2009}}</ref>. Кейінірек [[1969 жыл]]ы, Байден қала маңындағы аймағына мемлекеттік тұрғын үй қолдауды қамтитын либералды платформада жаңа Нью-Касл кеңесіндегі 4-округтік орынға демократ ретінде үміткер болды. Бұл орынды кеңес округтерін қайта бөлуден кейін 5-округте сайлауға түскен республикалық Генри Р.Фолсом иеленді. Байден жалпы сайлауда республикашыл Лоуренс Т.Мессикті жеңіп, жеңіске жетті және 1971 жылы 5 қаңтарда қызметіне кірісті. 1970-1972 жж. аралығында округтық кеңесте жеке заң тәжірибесін жалғастырды. Кеңесте сөз сөйлеген мәселелер арасында Уилмингтон маңындағы аймақтарды<ref>{{cite news|url=http://projects.washingtonpost.com/2008-presidential-candidates/joe-biden |title=2008 Presidential Candidates: Joe Biden |newspaper=[[The Washington Post]] |accessdate=October 24, 2008 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20081022055510/http://projects.washingtonpost.com/2008-presidential-candidates/joe-biden/ |archivedate=October 22, 2008 }}</ref>, соның ішінде мемлекетаралық 95-ке қатысты, кедергіге әкелетін ірі автожол жобаларына қарсы болды. == Сенаттағы мансабы == === Сайлау және трагедия; қалпына келуі және жаңа отбасы === Байденнің [[1972 жыл]]ы Делавэр штатындағы Сенатта өткен сайлауға қатысуы ерекше жағдайды ұсынды. Ұзақ уақыт Делавэр саяси қайраткері және бұрынғы республикашыл сенатор Дж. Калеб Боггсты сайлауда жеңді, ол, бәлкім, АҚШ өкілі Пит Пуэт және Уилмингтоннің мэрі Гарри Г. бұған жол бермеу үшін, [[АҚШ президенті]] [[Ричард Никсон]]нан қайтадан Николас Боггсқа партияда қолдау көрсетуге шақырды. Боггсқа қарсы келе алатын басқа ешкім болмады. Байден іс жүзінде ақшасы болмады.<ref name="Cohen 2002 199">{{cite book |title=Only in Delaware, Politics and Politicians in the First State |oclc=51588740 |last=Cohen |first=Celia |year=2002 |publisher=[[Grapevine Publishing]] |page=199| publication-place=Newark, Delaware }}</ref>. Науқанды әпкесі Валери Байден Оуэнс басқарады (ол болашақтағы науқандарды басқаруға қатысады) және басқа отбасы мүшелері де шұғылданады, газет қағаздарын тапсыру қағаздарын қолданады және сайлаушылармен бетпе-бет кездеседі<ref name="Cohen 2002 199"/>; штаттың шағын көлемі және ірі медиа нарығының жоқтығы бұл ұстанымды қолайлы етті. Ол AFL-CIO және Демократиялық сауалнамашы Патрик Садделлден көмек алды. Оның платформасы Вьетнамнан кетуге, қоршаған ортаны қорғауға, азаматтық құқықтарға<ref name="npr-72">{{cite news |author=Naylor, Brian |url=https://www.npr.org/templates/story/story.php?storyId=14999603 |title=Biden's Road to Senate Took Tragic Turn |publisher=[[National Public Radio]] |date=October 8, 2007 |accessdate=September 12, 2008 }}</ref>, жаппай транзитке, әділетті салық салуға, денсаулық сақтауға, қоғамның «әдеттегідей саясатқа» қанағаттанбауына бағытталған және «өзгеруден» бас тартуға бағытталған. Сайлауға бірнеше ай қалғанда ол шамамен 30 пайыздық тармаққа қалып отоырды, бірақ оның энергетикалық деңгейі, тартымды жас отбасы және сайлаушылардың сезімдерімен байланысу мүмкіндігі Байденге артықшылық берді. 1972 жылғы 7 қарашадағы сайлауда ол 3 162, яғни 50,5% дауысқа ие болды. [[1972 жыл]]ғы [[18 желтоқсан]]да, сайлаудан бірнеше апта өткен соң, Дэвеллде Хокессин қаласындағы Рождестволық сауда кезінде Байденнің әйелі және бір жасар қызы Наоми автокөлік апатында қаза болды. Нейлия Байденнің универсал көлігі қиылысатын жерде жартылай тіркеме жүк көлігіне соғылды. Ұлдары Бо және Хантер апаттан аман қалып<ref name="dj-no-dui">{{cite news |title=No DUI in crash that killed Biden's 1st wife, but he's implied otherwise |author=Kipp, Rachel |newspaper=[[The News Journal]] |date=September 4, 2008 |page=A.1 |url=https://pqasb.pqarchiver.com/delawareonline/access/1743377101.html?FMT=ABS <!--this is the archiveurl, but the original url was not available; the archive date would be c. October 2008-->}}</ref> ауруханаға, Боның аяғы сынған аяғы және басқа да жарақаттарымен, Хантердің бас сүйегі сынған және басқа да бас жарақаттары бар, жеткізілді<ref name="lat-joe">{{cite news |url=http://www.latimes.com/news/politics/la-na-biden24-2008aug24,0,5581055,full.story | title=In his home state, Biden is a regular Joe | author=Levey, Noam M. | newspaper=Los Angeles Times | date=August 24, 2008 | accessdate=September 7, 2008}}</ref>. Дәрігерлер жақын арада толық қалпына келтіру жұмыстарын жүргізетінін айтты. Байден оларға қарау үшін қызметтен кету туралы шешім қабылдады, бірақ Сенат көпшілігінің жетекшісі Майк Мэнсфилд қалуға көндірді. Жол-көлік апатынан кейін, Байден жүк көлігінің жүргізушісі соқтығысқанға дейін ішімдік ішкенін айтты, бірақ бұл айыптарды жүргізушінің отбасы тарапынан мойынлдалмады және ешқашан полицияда дәлелденбеді<ref>{{cite news|last1=Orr|first1=Bob|title=Driver In Biden Crash Wanted Name Cleared|url=http://www.cbsnews.com/news/driver-in-biden-crash-wanted-name-cleared/|accessdate=March 13, 2017|agency=CBS News}}</ref><ref>{{cite news|last1=Hamilton|first1=Carl|title=Daughter of man in '72 Biden crash seeks apology from widowed Senator|url=http://www.newarkpostonline.com/news/local/article_6c9a477e-63be-561b-b771-1330b4cda02d.html|accessdate=March 13, 2017|agency=Newark Post}}</ref>. Жүк көлігінің жүргізушісі 1999 жылы қайтыс болғаннан кейін, 2001 және 2007 жылдары Байден жүк көлігі жүргізушісіне ешқашан айып тағылмағанына қарамастан, жүк көлігі жүргізушісін апатқа дейін ішімдік ішкен деп айыптады және істі тергеп жатқан бас прокурор мас күйінде көлік жүргізгеніне ешқандай дәлел жоқ деп мәлімдеді.<ref>{{Cite news |last=Hamilton|first=Carl|date=October 30, 2008 |title=Daughter of man in '72 Biden crash seeks apology from widowed Senator |work=[[Newark Post]] |url=https://www.newarkpostonline.com/news/local/article_6c9a477e-63be-561b-b771-1330b4cda02d.html |access-date=March 13, 2017 |archive-date=January 16, 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170116124422/http://www.newarkpostonline.com/news/local/article_6c9a477e-63be-561b-b771-1330b4cda02d.html |url-status=live }}</ref> 2008 жылы Байденнің баспасөз хатшысы Байден мас күйінде көлік жүргізді деген айыптаулардың «жалған» екенін «толығымен қабылдайтынын» айтты.<ref>{{cite news |last=Orr |first=Bob |date=March 24, 2009 |title=Driver In Biden Crash Wanted Name Cleared |url=https://www.cbsnews.com/news/driver-in-biden-crash-wanted-name-cleared/ |work=CBS News |location=New York, NY}}</ref> Жүк көлігі жүргізушісінің қызы Байденнің 2009 жылы БАҚ-тағы хабарынан кейін телефон шалып, «отбасыма қандай да бір зиян тигізгені үшін» кешірім сұрағанын айтты.<ref>{{#invoke:cite news||last=Kruse|first=Michael|date=January 25, 2019|title=How Grief Became Joe Biden's 'Superpower'|agency=[[Politico]]|url=https://www.politico.com/magazine/story/2019/01/25/joe-biden-2019-profile-grief-beau-car-accident-224178|access-date=June 13, 2020|archive-date=June 13, 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200613012910/https://www.politico.com/magazine/story/2019/01/25/joe-biden-2019-profile-grief-beau-car-accident-224178|url-status=live}}</ref> [[Сурет:Biden Senate Chamber Desk.jpg|thumb|right|АҚШ Сенатындағы Байден алған XCI камералық үстелінің тартқышы. Сөренің жоғарғы ортасында қолтаңбасы жазылған. <ref>{{cite web | url=https://www.senate.gov/artandhistory/art/special/Desks/deskDetails.cfm?id=91 | title=Senate chamber desks: Desk XCI | publisher=[[United States Senate]] | accessdate=January 8, 2009}}</ref>]] [[Сурет:20090120 Jill and Joe Biden at Homestates Ball.JPG|thumb|right|upright|Джо Байден екінші әйелі Джилмен кездесті (мұнда 1975 жылы би биледі) және 1977 жылы үйленді.]] Байден [[1973 жыл]]ы [[5 қаңтар]]да Уилмингтон медициналық орталығының Делавэр штатындағы кішкентай шіркеуінде Сенат хатшысы Фрэнсис Р. Валеонаға ант берді. Боның аяғы апаттан әлі күнге дейін тартылған. Хантер, сондай-ақ, отбасының басқа мүшелері сияқты, сол жерде де болды. Куәгерлер мен теледидарлық камералар болды және іс-шараға ұлттық назар аударылды. 30 жасында (офисті сақтауға қажетті ең төменгі жас) Байден АҚШ тарихындағы алтыншы жас сенатор және 31 жасқа толғанға дейін қызметке кіріскен тек 18 сенатордың бірі болды<ref>{{cite web | url=https://www.senate.gov/artandhistory/history/minute/Youngest_Senator.htm | title=Youngest Senator | publisher=[[United States Senate]] | accessdate=August 25, 2008}}</ref><ref>Byrd, Robert and Wolff, Wendy. ''[https://books.google.com/books?id=PeHByMYxVm8C&pg=PA285 Senate, 1789-1989: Historical Statistics, 1789-1992, Volume 4]'', p. 285 (Government Printing Office 1993).</ref>. Бірақ апат оны ашу-ызаға булықтырды және діни күмән: «Мен түнде жүргенді ұнататынмын<ref name="family values">{{cite news |author=Pride, Mike |url=http://www.concordmonitor.com/apps/pbcs.dll/article?AID=/20071201/OPINION/712010307&template=single |title=Biden a smart guy who has lived his family values |publisher=[[Concord Monitor]] |date=December 1, 2007 |accessdate=October 4, 2008 |archivedate=May 17, 2013 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130517105929/http://www.concordmonitor.com/apps/pbcs.dll/article?AID=%2F20071201%2FOPINION%2F712010307&template=single |deadurl=yes |df=mdy-all }}</ref>, менде күресудің жақсы мүмкіндігі бар деп ойладым ... Мен мұндай қасіретке шыдамды екенімді білмедім ... ». Күн сайын жас балалары үшін үйде болу үшін Байден күн сайын Уилмингтон маңы аймағындағы өз үйінен әр сағат сайын [[Вашингтон]]ға, К.О.-не «Амтрак» пойызымен қатынады, ол сенаттағы мансаптық жұмысын жалғастырды. Апат салдарынан жұмысқа назар аудару қиынға соқпады және сенатор болуға талпындырды. Өзінің естеліктерінде Байден қызметкерлері қанша уақытқа созылатыны туралы бәстесетінін туралы ескертеді.<ref name="nyt-ease"/><ref name="npr-int">{{cite news | url=https://www.npr.org/templates/story/story.php?storyId=12389154 | title=On Becoming Joe Biden | work=[[Morning Edition]] | publisher=[[NPR]] | date=August 1, 2007 | accessdate=September 12, 2008}}</ref>. Бес жыл бойына жалғыз басты әке, егер ұлдары шақырса, ол кез келген уақытта Сенаттағы бұйрықтарды үзілді-кесілді қалдырды. Жұбайын және қызын еске алу үшін Байден 18 желтоқсан күні апаттың мерейтойын өткізбеді. Байденнің үлкен ұлы Бо<ref>{{cite news|accessdate=August 23, 2008|url=https://www.wsj.com/articles/SB121919956426355701 |title=Biden's Foreign Policy Background Carries Growing Cachet|author=Cooper, Christopher|newspaper=The Wall Street Journal |date=August 20, 2008|page=A4}}</ref> , Иракта қызмет етіп, Әскери сотының адвокаты және Делавэр бас прокуроры болған; кіші ұлы<ref name="nydn122808">{{cite news |url=http://www.nydailynews.com/news/politics/2008/12/27/2008-12-27_from_a_blind_date_to_second_lady_jill_bi.html | title=From a blind date to second lady, Jill Biden's coming into her own | author=Evans, Heidi |newspaper=Daily News |location=New York | date=December 28, 2008 | accessdate=January 3, 2009}}</ref>, Хантер, Вашингтон лоббисті және инвертиция бойынша кеңесші болды<ref>{{cite news | url=http://www.nbcnews.com/news/us-news/vice-president-joe-bidens-son-beau-dies-n367171 | title=Beau Biden, Son of Vice President Joe Biden, Dies After Battle With Brain Cancer | publisher=NBC News | date=May 31, 2015}}</ref><ref>{{cite news|title=Joe Biden's lasting advice: 'Reality has a way of intruding'|url=http://www.msn.com/en-us/news/politics/joe-biden%E2%80%99s-lasting-advice-%E2%80%98reality-has-a-way-of-intruding%E2%80%99/ar-BBksQ13?ocid=wispr|accessdate=June 1, 2015|deadurl=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150904124648/http://www.msn.com/en-us/news/politics/joe-biden%E2%80%99s-lasting-advice-%E2%80%98reality-has-a-way-of-intruding%E2%80%99/ar-BBksQ13?ocid=wispr|archivedate=September 4, 2015|df=mdy-all}}</ref>. [[2015 жыл]]дың [[30 мамыр]]ында Бо 46 жасында екі жыл мидың қатерлі ісігінен кейін қайтыс болды. Қайтыс болғанға дейін, Бо алдағы 2016 жылы Делавэр губернаторы лауазымына Демократтардан үміткер болу ниетін жариялады<ref name=allabout>{{cite news|title=Delaware's 2016 speculation all about Biden|url=http://www.delawareonline.com/story/news/local/2014/11/08/delawares-speculation-biden/18727837/|accessdate=November 9, 2014|publisher=Delaware Online|date=November 8, 2014}}</ref><ref name=Governor>{{cite news|url=http://www.delawareonline.com/story/news/local/2015/01/25/beau-biden-governor/22326393/ |title=Beau Biden for governor?|publisher=Delaware Online|date=January 26, 2015|accessdate=January 27, 2015|author=Jonathan Starkey}}</ref>. [[1975 жыл]]ы Байден Джилл Трейси Джейкобспен кездеседі, ол Пенсильваниядағы Уиллоу-Гровта өсіп, мұғалім атанған. Олар Байденнің ағасы ұйымдастырған кездесу күндерде танысады, бірақ Байден оның фотосуретін Уилмингтонде, Делавэр штатындағы жергілікті парк үшін жарнамадан байқаған. Байден оны саясат пен өмірге деген қызығушылығының жаңаруымен байланыстырады<ref name="nyt082508">{{cite news | url=https://www.nytimes.com/2008/08/25/us/politics/25wife.html | title=Jill Biden Heads Toward Life in the Spotlight | author=Seelye, Katharine Q. | newspaper=The New York Times | date=August 24, 2008 | accessdate=August 25, 2008}}</ref>. [[1977 жыл]]ғы [[17 маусым]]да Байден мен Джейкобс [[Нью-Йорк]]тегі [[Біріккен Ұлттар Ұйымы]] шіркеуінде некелерін қиған<ref name="coxns-jill">{{cite news | url=http://articles.orlandosentinel.com/2008-10-24/news/a3BidenWife24_1_jill-biden-joe-biden-jill-and-joe | title=Bidens met, forged life together after tragedy | author=Dart, Bob | agency=[[Cox News Service]] | newspaper=[[Orlando Sentinel]] | date=October 24, 2008}}</ref>. Джилл Байден Делавэр университетінің бакалавр дәрежесін алды; екі магистр дәрежесі бар, біріншісі Батыс Честер университетінен болса, екіншісі Вилланов университетінен алған; және Делавэр Университетінен білім беру докторы. Бір қыздары бар, Эшли Блэзер (1981 жылы туған), ол Делавэр балалар, жастар және олардың отбасыларына қызмет көрсету бөлімінде әлеуметтік қызметкер және сабақ береді<ref>{{cite news | url=https://www.nytimes.com/2012/06/03/fashion/weddings/ashley-biden-howard-krein-wedding.html | title=Ashley Biden and Howard Krein | newspaper=The New York Times | date=June 3, 2012 | page=ST15}}</ref>. Байден мен әйелі римдік католиктер және Дэвол штатының Гринвиллдегі Брандвиллдегі Сент-Джозеф шіркеуіне барады<ref>{{cite news |title=Parishioners not surprised to see Biden at usual Mass |author=Gibson, Ginger |newspaper=[[The News Journal]] |date=August 25, 2008 |page=A.12 |url=https://pqasb.pqarchiver.com/delawareonline/access/1742751081.html?FMT=ABS <!--this is the archive URL as the original url was not available; archivedate c. September 2008 -->}}</ref>. ===Сенаттың ерте қызметі=== [[Сурет:Joe Biden at Archmere Academy (cropped).jpg|thumb|left|Байден, Арммер академиясының студенті кезінде, 1950]] [[Сурет:Joe Biden and Jimmy Carter.jpg|thumb|left|Байден Президент [[Джимми Картер]]мен бірге Сопақ кеңседе]] Сенатта алғашқы жылдарында Байден тұтынушыларды қорғау және экологиялық мәселелер бойынша заңнамаға назар аударды және үкімет тарапынан үлкен жауапкершілікті талап етті. [[1974 жыл]]дың ортасында бірінші курс студенті, сенатор Байден «[[Time]]» журналының «Болашақтың болашағы үшін 200 тұлға» деп аталалатын, отбасымен болған жағдайды сипаттап, Байден «өзін-өзі сенімді» және «күшті өршіл» деп сипаттады<ref name="time-200-fut">{{cite news|url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,879402-6,00.html |title=200 Faces for the Future|magazine=[[Time (magazine)|Time]] |date =July 15, 1974|accessdate=August 23, 2008}}</ref>. Байден [[1981 жыл]]ы [[Америка Құрама Штаттары]]ның Сенат Әділет комитетінің азшылық өкілі болды. [[1984 жыл]]ы ол қылмыстың жалпыға бірдей қылмыспен күрес туралы заңды табысты өткізу үшін демократиялық деңгейдегі менеджер болды; жаөтастары оны азаматтық бостандығынан айырылғандар туралы Заңның кейбір ең нашар ережелерін өзгерткені үшін мақтады және бұл оның сол кездегі ең маңызды заңнамалық жетістігі болды. Ол алғаш рет сол кездегі президенттікке үміткер болды, ол бір мезгілде демократтарды қорқытып, жігерлендіретін партиялық аудиторияларға сөз сөйлегені үшін ескертті. [[Сурет:Biden-Church-Sadat.jpg|thumb|right|Сенатор Байден, сенатор Франк Черч және Мысыр Президенті [[Әнуар Садат]] Мысыр-Израиль бейбітшілігі туралы шартқа қол қойғаннан кейін, 1979]] Сыртқы саясатқа қатысты Сенатта алғашқы онжылдықта Байден қарулануды бақылау мәселелеріне назар аударды. [[АҚШ Конгрессі]]нің [[1979 жыл]]ы Совет жетекшісі [[Леонид Ильич Брежнев|Леонид Брежнев]] пен АҚШ президенті [[Джимми Картер]] қол қойған SALT II шартын ратификациялаудан бас тартқаны үшін ол Кеңес Одағының Сыртқы істер министрі Андрей Громыковамен кездесіп, Американың мүдделері мен алаңдаушылықтары туралы сөйлесті. Сенаттың Сыртқы байланыстар жөніндегі комитеттің қарсылығын шешу үшін бірқатар өзгерістер енгізілді. Рейган әкімшілігі Стратегиялық қорғаныс бастамасына кірісуге мүмкіндік беру үшін 1972 РҚҚ түсіндіруге келеді, Байденді шарттың талаптарын қатаң сәйкестікте орындау үшін бекітеді. 1986 жылы Рейган әкімшілігімен Оңтүстік Африкаға қарсы экономикалық санкциялар бойынша дауласты; ол [[апартеид]]тік саясатты жалғастырған Рейган әкімшілігінің қолдауына байланысты Сенатта АҚШ-тың Мемлекеттік хатшысы Джордж Шульцты тыңдау кезінде сынағаны ұшін көңіл аудартты. === 1988 президенттік науқан === [[Сурет:Joe Biden in 1987 at White House.png|thumb|left|Байден 1987 жыл]] Байден [[1987 жыл]]ы [[9 маусым]]да Уилмингтон теміржол вокзалында өзінің кандидатурасын ресми түрде жариялап, 1988 жылғы Демократиялық партиядан президенттікке кандидатурасын ұсынды. Ол [[Джон Фицджеральд Кеннеди|Джон Ф. Кеннедиден]] бері ең жас президент болуға тырысты<ref name="nyt-1987-ann">{{cite news | url=https://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9B0DEFD91538F933A25755C0A961948260 |title= Biden Joins Campaign for the Presidency |author1=Dionne Jr. |author2=E. J. | newspaper=The New York Times | date=June 10, 1987 | authorlink= E. J. Dionne}}</ref>. Науқан басталған кезде, оның біркелкі имиджі, сөйлеу қабілеті, бэйби-бумерлерге үндеуі, оның алдағы Роберт Борк Жоғарғы сотының кандидатурасы бойынша тыңдауларында Сенаттың Сот комитетінің төрағасы ретіндегі жоғары беделіне байланысты ықтимал күшті үміткер ретінде қарастырылды. Ол 1987 жылдың бірінші тоқсанында 1,7 млн, басқа кандидаттарға қарағанда көбірек жинады. [[1987 жыл]]дың тамызына дейін, Байденнің қызметкерлері бәсекелестікке байланысты хабарламалр шатастырылды<ref name="nyt083187">{{cite news | url=https://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9B0DEFD6123AF932A0575BC0A961948260 |title= Biden, Once the Field's Hot Democrat, Is Being Overtaken by Cooler Rivals | author=Toner, Robin | newspaper=The New York Times | date=August 31, 1987}}</ref>, Майкл Дукакис пен Дик Гепардты қосқанда барлық кандидаттарға қарағанда көбірек қаражат жинағанымен<ref name="cook">{{cite book | last=Cook | first=Rhodes | chapter=The Nominating Process | title=The Elections of 1988 | editor=Nelson, Michael (ed.) | publisher=[[Congressional Quarterly]] | year=1989 | isbn=0-87187-494-6}} p. 46.</ref>, Дукакистен артта қалып қойғанымен<ref>{{cite news | url=https://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9B0DE1DD1531F931A2575AC0A961948260 |title=Biden's Debate Finale: An Echo From Abroad | author=Dowd, Maureen | newspaper=The New York Times | date=September 12, 1987 |authorlink= Maureen Dowd}}</ref>, Айова штатындағы сауалнамалардың нәтижесінде. [[1987 жыл]]дың қыркүйек айында Британдық Лейбористік партияның жетекшісі Нейл Кинноктың сөзін [[плагиат]]тағыны үшін айыпталған кезде ол науқанға кірісті. Киннок мырзаның сөзі мынадай: {{quotation|—«Неліктен мен мыңдаған Киннок ұрпақтарынан университетке түсуге мүмкіндігім бар?» [Содан кейін оның аудиторияға әйеліне нұсқайды] Неліктен Гленис өз отбасындағы мыңдаған ұрпақтан алғашқы әйел университетке түсе алады? Бұл біздің алдымыздағылардың қалың болғаны ма еді?|}} Байденнің сөйлеген сөздері: {{quotation|—«Мен осында келе жатқанда ойлана бастадым, неге Джо Байден өз отбасында алғаш рет университетке барады? [Содан кейін аудиторияға әйелін көрсете отырып] Неліктен менің әйелім оның отбасында алғаш рет колледжге бару керек, себебі біздің ата-аналарымыз жарқырап тұрған жоқ па? ... Мен Байденді мыңдаған ұрпақтың колледж бен магистр дәрежесін алу үшін жасағаным үшін бе? Қалғандарынан әлдеқайда ақылды болғаным ба?»|}} Байден шын мәнінде Киннокты бұрынғы жағдайларды қалыптасуының қайнар көзі ретінде келтірді<ref>{{cite news | url=https://pqasb.pqarchiver.com/washingtonpost_historical/doc/139229851.html?FMT=ABS&FMTS=ABS:AI&type=historic | title=Plagiarism Suggestion Angers Biden's Aides | first=Eleanor | last=Randolph | newspaper=The Washington Post | date=September 13, 1987 | page=A6}}{{subscription required}}</ref>. Бірақ, [[23 тамыз]]да Айова штатының жәрмеңкесіндегі демократиялық пікірталас туралы сөйлегенде, 26 тамызда Ұлттық білім беру қауымдастығына берген сұхбатында бастапқы қайнаркөзге сілтеме жасамады. Сонымен қатар, саяси баяндамалар бір-бірінен жиі кездесетін идеялар мен сөздер ұқсас болғанда<ref name="lat-speech">{{cite news | newspaper=Los Angeles Times | url=http://articles.latimes.com/1987-09-16/news/mn-5412_1_biden-speech | title=Differing Versions Cited on Source of Passages: Biden Facing New Flap Over Speeches | date= September 16, 1987 | first=James | last=Risen | authorlink=James Risen | first2=Robert | last2=Shogan}}</ref>, Байден Киннок мырзаға сәйкестендіру үшін өз отбасының қыр-сырын ойлап тапқандықтан қолданғанын<ref>{{cite news | url=https://www.nytimes.com/1987/09/16/us/biden-is-facing-growing-debate-on-his-speeches.html | title=Biden Is Facing Growing Debate On His Speeches | first=Maureen | last=Dowd | newspaper=The New York Times | date=September 16, 1987 | authorlink= Maureen Dowd}}</ref>, оны тереңірек зерттегені айтты. Байден одан бұрын осы жылы [[1967 жыл]]ы Роберт Ф. Кеннедидің (оның көмекшілері кінәсін мойындады) және Джон Ф. Кеннедидің 1961 жылғы, ал екі жыл бұрын [[1976 жыл]]ы Хьюберт Х. Хамфридің сөзін оқып шығарды. Бірнеше күннен кейін Байденнің заң мектебіндегі плагиаттық оқиғасы көпшілік алдында жарыққа шықты. Сондай-ақ<ref name="nyt092287"/><ref>{{cite web |url=https://www.youtube.com/watch?v=D1j0FS0Z6ho |publisher=[[C-SPAN]] via YouTube |title=1988 Road to the White House with Sen. Biden |date=August 23, 2008 |accessdate=October 3, 2012}}</ref>, бейнежазбада [[Нью-Гэмпшир]] тұрғынынан бұрынғы заң мектебінде оқып жүргені туралы сұраған кезде, ол өзінің сыныптың «жоғарғы жартысында», заң мектебінде толық стипендия бойынша оқығанын және ол колледжде үшінші дәрежелі диплом алғанын айтқан, олардың әрқайсысы нақты жазбаларында шындыққа жатпайды немесе асыра пайдаланылған. Киннок пен мектеп ісінің ашылуы, басқа кандидаттарға қатысты басқа да жаңалықтар осы уақытқа дейін шектеулі болғанымен, қоғамның көпшілігі әлі де науқанға аса назар аудармаған болатын; Байденді «[[The Washington Post]]» газетінің жазушысы Пол Тейлордың осы жылдың үрдісі деп сипаттады<ref>{{cite book | last=Pomper | first=Gerald M. | chapter=The Presidential Nominations | title=The Election of 1988 | publisher=Chatham House Publishers|year=1989 | isbn=0-934540-77-2}} p. 37.</ref>. Осы дағдарысты бастан кешіруге көмектесу үшін оған күшті демографиялық немесе саяси қолдау тобы болмады. Ол [[1987 жыл]]ғы [[23 қыркүйек]]те сайлау жарыстарынан шығып, өзінің кандидатурасын оның өткен қателіктерінің «көлеңкесін асырып жібергеннен» қабыл алынбағандықтан алып тастадым деп жариялады<ref>{{cite news | url=https://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9B0DE0DF173AF937A1575AC0A961948260 | title= Biden Withdraws Bid for President in Wake of Furor |author1=Dionne Jr. |author2=E. J. | newspaper=The New York Times | date=September 24, 1987 | authorlink= E. J. Dionne}}</ref>. Байден жарыстан шығып кеткеннен кейін, Дукакис кампаниясы жасырын Байден-Киннокты салыстыру туралы бейнежазбаны жасап, оны жаңалықтарға таратқан. Кейінірек [[1987 жыл]]ы Делавэр Жоғарғы Сотының кәсіби жауапкершілік жөніндегі кеңесі Байденге заң мектебін оның плагиатын заңгер ретінде тағайындады деп айыптап, Байден «ешқандай ережелерді бұзбады» деп айыптады<ref name="nyt-cleared">{{cite news | title=Professional Board Clears Biden In Two Allegations of Plagiarism | url=https://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=950DE1DD1230F93AA15756C0A96F948260 | agency=Associated Press | newspaper=The New York Times | date=May 29, 1989}}</ref>. [[1988 жыл]]дың ақпанында, мойын ауырсынуының біршама уақыт зардап шеккеннен кейін, Байденді Уолтер Рид армиясының Медицина орталығы ұзақмерзімді емдеуге алып<ref>{{cite news | url=https://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=940DE5D91E38F930A15751C0A96E948260 |title= The Doctor's World; Subtle Clues Are Often The Only Warnings Of Perilous Aneurysms |author=Altman, Lawrence, M.D. |newspaper=The New York Times|date=February 23, 1998| accessdate=August 23, 2008}}</ref><ref name="nyt-4cmed">{{cite news | url=https://www.nytimes.com/2008/10/20/us/politics/20health.html | title=Many Holes in Disclosure of Nominees' Health |author=Altman, Lawrence, M.D. | newspaper=The New York Times|date=October 19, 2008|accessdate=October 26, 2008}}</ref>, ағып жатқан бас сүйек аневризмін түзету үшін өмірін сақтау операциясы жасалды; жағдай күрделі болғандықтан, діни қызметкер ауруханада соңғы салттарын басқарған. Сауығу кезінде, ол күрделі асқынған өкпе эмболиясына ұшырады<ref>{{cite news | url=https://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2008/10/22/AR2008102203657.html | title=Campaign Curriculum | author=Copeland, Libby | newspaper=The Washington Post | date=October 23, 2008 | accessdate=October 25, 2008 | authorlink=Libby Copeland}}</ref>. [[1988 жыл]]ы мамыр айында симптомдар тудырмау үшін, сонымен қатар жарылу қаупін тудырған екінші аневризмді қалпына келтіру бойынша тағы бір операция жасалды<ref name="nyt-4cmed"/><ref>{{cite news | url=https://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=940de5d81739f937a35756c0a96e948260 |title=Biden Resting After Surgery For Second Brain Aneurysm | agency=[[Associated Press]] | newspaper=The New York Times | date=May 4, 1988}}</ref>. Байденді ауруханаға жатқызу және қалпына келтіру кезінде АҚШ Сенатында жеті ай бойы өз міндеттерін орындады. Байденде сол уақыттан бері аневризмі қайталанбаған немесе әсер етпеген. Байденнің отбасы ерте аяқтаған президенттік науқанның [[1988 жыл]]ы басында алғашқы партиялардың арасында үгіт жүргізгеніне қарамастан<ref name="ap-aug22">{{cite news|url=http://www.lasvegassun.com/news/2008/aug/22/biden-speaks-_-and-speaks-_-his-own-mind/ |title=Biden speaks – and speaks – his own mind |agency=[[Associated Press]] |publisher=[[Las Vegas Sun]] |date=August 22, 2008 |accessdate=September 7, 2008 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080828123915/http://www.lasvegassun.com/news/2008/aug/22/biden-speaks-_-and-speaks-_-his-own-mind/ |archivedate=August 28, 2008 |deadurl=yes |df=mdy }}</ref>, медициналық көмекке жүгінбеуі мүмкін және жағдайдың нашар болуы мүмкін деп ойлады. === Сот комитеті === [[Сурет:Joe Biden, official photo.jpg|thumb|upright|Джо Байден, АҚШ Сенатының фотоы]] Байден [[Америка Құрама Штаттары]]ның Сенаты Сот комитетінің ұзақ уақыт бойы мүшесі болды. Оған 1987 жылдан 1995 жылға дейін төрағалық еткен, ол [[1981 жыл]]дан [[1987 жыл]]ға дейін, [[1995 жыл]]дан [[1997 жыл]]ға дейін жоғар лауазымды азшылықтар мүшесі ретінде қызмет атқарды. [[Сурет:Joe Biden (25091490728).jpg|нобай|солға|Джо Байден [[2017 жыл]]ғы [[9 желтоқсан]]да.]] Төраға болған кезде Байден АҚШ тарихындағы ең шағымданатын АҚШ Жоғарғы сотына [[1987 жыл]]ы Роберт Борктің және [[1991 жыл]]ы Кларенс Томастың үміткерлігі туралы тыңдауларға төрағалық етті. Борк тыңдауларында, ол Борктің қарсыласын тағайындағаннан кейін көп ұзамай бекітіп, өткен жылы болжам жасаған үміткер Борктың сұхбаттарын және тыңдауларын тыңдамайтындығы туралы ойлаған консерваторларды күлкіге қалдырды. Соңында, консерваторлар [[1988 жыл]]ы өткізілген президенттік науқан тыңдаулардың ортасында, сот ісін әділ жүргізуін және жақсы юморын және батылдығы үшін марапаттады. Басқа Борктің қарсыластары жасаған кейбір ақылға қонымды дәлелдерінен бас тартқан Байден<ref name="nyt-lg-87">{{cite news | url=https://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9B0DE4DF153BF93BA35753C1A961948260 | title= Washington Talk: The Bork Hearings; For Biden: Epoch of Belief, Epoch of Incredulity | author=Greenhouse, Linda | newspaper=The New York Times | date=October 8, 1987 | authorlink= Linda Greenhouse}}</ref>, АҚШ Конституциясы мәтінінде анық айтылғандардан басқа, еркіндік пен құпиялылықты қамтамасыз ететін құқықтар туралы пікірталасқа негізделді және Борктің күшті түпнұсқалығы идеологиялық тұрғыдан сыйыспайтын осы көзқарасын айтты. Борктің кандидатурасы Комитетте 9-5 дауыспен қабылданбады, содан кейін толық Сенатта 58-42 маржа бойынша қабылданбады<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/1987/10/24/us/senate-s-roll-call-on-the-bork-vote.html|title=Senate's Roll-Call On the Bork Vote|date=October 24, 1987 |newspaper=The New York Times |agency=Associated Press}}</ref>. Томастың тыңдауларында Байденнің конституциялық мәселелер бойынша сұрақтары жиі ұзаққа созылды және кейбіреулері Томасқа сұрақ қойды. Жоғары деңгейдегі тыңдаулардың көрермендері Байден стиліне жиі сөз келтірді. Томас кейінірек сенатордың бұрынғы жеке кепілдемелеріне қарамастан<ref name="thomas-vi">{{cite news | title = Clarence Thomas: A Silent Justice Speaks Out: Part VI: Becoming a Judge – and perhaps a Justice| author = Greenburg, Jan Crawford| publisher = [[ABC News]]| date = September 30, 2007| url = http://www.abcnews.go.com/TheLaw/Story?id=3664944&page=4| accessdate =October 18, 2008 }}</ref>, Байденнің сұрақтары «бұршақ ойынына» ұқсас болды деп айтты. Байден ұсыныссыз үміткердің комиссиясынан шығып, қарсы болды. [[1987 жыл]]ы өзінің президенттік науқаны кезінде өзінің нашар тәжірибесіне байланысты Байден жеке істерін тыңдауға жібергісі келмеді. Анита Хиллдің жыныстық қудалауға қатысты айыптауын Байден алдымен комитетпен бөлісті, алайда қоғаммен емес, өйткені ол әлі куәгерлік етуге дайын болмады. Ол куәлік жасаған соң<ref name="nyt-hill">{{cite news | url=http://thecaucus.blogs.nytimes.com/2008/08/23/biden-and-anita-hill-revisited/ | title=Biden and Anita Hill, Revisited | author=Phillips, Kate | newspaper=The New York Times | date=August 23, 2008 | accessdate=September 12, 2008}}</ref>, Байден басқа куәгерлерге оның атынан тағы да дәлелдемелер беруге рұқсат бермеді, мысалы, Анжела Райт (осындай айып таққан) және зорлық-зомбылық туралы сарапшылардың айғақтары. Байден Томастың жеке өміріне қол сұқпаушылық пен тыңдаудың әділдігін сақтауға тырысып жатқанын айтты. Сенатта кандидатураны 52-48 дауыспен мақұлдады, Байден қайтадан қарсы болды. Сол кезде және одан кейін либералдық заң топтары мен әйелдер топтары тарапынан Байден тыңдауларға кедергі келтірген және Хиллді қолдау үшін жеткіліксіз болғаны үшін сынға ұшырады. Байден кейіннен Әділет комитетінде қызмет етуге әйелдерді іздестірді және комиссияның заңнамалық күн тәртібіндегі әйел мәселелерін атап өтті. [[Сурет:Biden at economic forum 2003 crop.jpg|thumb|left|upright|2003 жылы Иорданияда [[Бүкіләлемдік экономикалық форум]]дағы Джо Байден]] Байден көптеген федералдық қылмыстық заңдарды әзірлеуге қатысқан. Ол [[1994 жыл]]ы онжылдық батуы басталғаннан кейін жаңартылмаған, [[2004 жыл]]ы аяқталған «Қару-жарақпен күресу туралы федералдық ассамблеяны» қамтитын Бидденнің қылмыстық заңы деп аталатын «Қылмыспен күресу және құқық қорғау» атты заңға жетекшілік етті<ref>{{cite news | url=http://www.ft.com/cms/s/0/412f47b0-5694-11e2-aad0-00144feab49a.html#axzz2JYR1txDj | title=Biden faces key role in second term | author=Fifield, Anna | newspaper=[[Financial Times]] | date=January 4, 2013}}</ref>. Сондай-ақ, ол әйелдерге қатысты зорлық-зомбылыққа қарсы шараларды қамтитын айтарлықтай зорлық-зомбылық актісін (VAWA) жасауға қатысты. [[2000 жыл]]ы Жоғарғы сот Америка Құрама Штаттарына Моррисонға үкім шығарып<ref>{{cite news|url=http://www.denverpost.com/environment/ci_26568257/vice-president-biden-denver-discuss-domestic-violence-issues |title=Biden: Men who don't stop violence against women are "cowards" |author=Finley, Bruce |newspaper=The Denver Post |date=September 19, 2014 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20151013133013/http://www.denverpost.com/environment/ci_26568257/vice-president-biden-denver-discuss-domestic-violence-issues |archivedate=October 13, 2015 |df=mdy }}</ref>, [[гендер]]лік сипаттағы зорлық-зомбылық құрбандарын федералды азаматтық қорғау құралдарын құруға мүмкіндік беретін бөлім Конгрестің құзырынан асып түсті, сондықтан конституциялық емес деп танылды. Конгресс [[2000 жыл|2000]] және [[2005 жыл]]дары ВВАА-ны қайтадан бекітті<ref>{{cite web|title=''United States v. Morrison'', 529 U.S. 598 (2000)|url=https://www.law.cornell.edu/supct/html/99-5.ZS.html|publisher=[[Cornell University]]|accessdate=August 23, 2008}}</ref>. Байден<ref>{{cite news|last=Bash|first=Dana|url=http://edition.cnn.com/2000/ALLPOLITICS/stories/10/11/congress.terror/index.html|title=Senate votes to allow compensation for terror victims, re-authorizes Violence Against Women Act|publisher=CNN|date=October 11, 2000|accessdate=August 24, 2008}} See also: {{cite news|url=http://www.foxnews.com/story/0,2933,179001,00.html|title=Deal Reached on Violence Against Women Act|publisher=Fox News|date=December 16, 2005|accessdate=August 24, 2008}}</ref>: «Мен әйелдерге қатысты зорлық-зомбылықты Сенатта 35 жылдық мерзім ішінде жасаған ең бір маңызды заңнаманы қолданамын деп есептеймін» деп айтты<ref>{{cite web | url=http://biden.senate.gov/issues/issue/?id=975b0cf4-ce25-42cc-b63d-072fb81e8618 | title=Domestic Violence | publisher=[[United States Senate|Biden senate website]] |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080822144642/http://biden.senate.gov/issues/issue/?id=975b0cf4-ce25-42cc-b63d-072fb81e8618|archivedate=August 22, 2008|accessdate=September 9, 2008}}</ref>. 2004 және [[2005 жыл]]дары Байден америкалық технологиялық компанияларды Техастағы [[Остин]]де<ref>{{cite web|title=Making connections to end Domestic Violence|url=http://www.microsoft.com/issues/essays/2004/05-05violence.mspx|accessdate=August 23, 2008|publisher=[[Microsoft]]|author=Cates, Sheryl|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080430104855/http://www.microsoft.com/issues/essays/2004/05-05violence.mspx|archivedate=April 30, 2008|date=May 5, 2004}}</ref>, «Тұрмыстық зорлық-зомбылыққа қарсы ұлттық желі» мәселелерін диагностикалауға шақырды және өз қызметтерін жетілдіру үшін табысты күш салу үшін оған құрал-жабдық пен тәжірибемен бөлісуді тапсырды<ref>{{cite web|url=http://www.ndvh.org/tenth/history.html |title=History |publisher=[[National Domestic Violence Hotline]] |accessdate=February 7, 2009 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070705193830/http://www.ndvh.org/tenth/history.html |archivedate=July 5, 2007 }}</ref>. [[1990 жыл]]дары Уайтуотер дау-дамайы және Левинский дау-дамайлары барысында тәуелсіз кеңесші Кеннет Старрдың іс-әрекеттерін қатысты сынға алды және басқа Тәуелсіз Өкілге бірдей өкілеттіктер берілгенге дейін «бұл суық күн азапта болады» деді. Байден президент Клинтонның импичментінде екі айыпта да ақтауға дауыс берді<ref>{{cite news | url=http://www.cnn.com/ALLPOLITICS/stories/1999/02/12/senate.vote/ | title=How the senators voted on impeachment | publisher=CNN | date=February 12, 1999}}</ref>. Халықаралық есірткіге бақылау жасау жиналыстар төрағасы ретінде, Байден ұлттық есірткіні бақылау саясатына жетекшілік етті. [[2003 жыл]]дың сәуір айында ол қақтығысты азайту америкалықтардың «Экстрады» туралы заңға қарсы әрекет етуді ұсынды. Ол Флунитразепам сияқты «есірткіге тәуелді дәрілер» және Экстази және Кетамин сияқты препараттардың таралуын тоқтату үшін жұмысын жалғастырды. [[2004 жыл]]ы ол көптеген бейсболшылар қолданатын Androstenedione сияқты [[стероидтар]]ды препарат ретінде заңдастыратын заң жобасын қабылдауға тырысты. Байденнің «Балалар 2000» заңнамасы компьютерлік орталықтарды, мұғалімдерді, Интернетке кіруді және жастарға, әсіресе, табысы аз және қиын жағдайға ұшыраған жастарды техникалық оқытуды қамтамасыз ету үшін мемлекеттік / жеке серіктестік құрды<ref>{{cite web|url=http://biden.senate.gov/newsroom/details.cfm?id=229820&&|title=Kids 2000 Program|archiveurl=https://web.archive.org/web/20071223064751/http://biden.senate.gov/newsroom/details.cfm?id=229820&& |archivedate=December 23, 2007|accessdate=August 23, 2008}}</ref>. === Сыртқы байланыстар жөніндегі комитет === [[Сурет:The SEIU family listens to Sen. Joe Biden.jpg|thumb|upright|Джо Байден 2007 жылғы қаңтарда Қызметшілердің Халықаралық Одағымен сөйлесті]] Байден АҚШ-тың Сенаты халықаралық қатынастар жөніндегі комитетінің ұзақмерзімді мүшесі болды. [[1997 жыл]]ы ол азшылықтардың мүшесі болды және [[2001 жыл]]дың маусым айында және [[2001 жыл]]дың маусымынан бастап [[2003 жыл]]ға дейін Комитетке төрағалық етті<ref name="nyt-foreign">{{cite news | url=https://www.nytimes.com/2008/08/24/world/americas/24iht-policy.4.15591832.html | title=In Biden, Obama chooses a foreign policy adherent of diplomacy before force | author=Gordon, Michael R. | newspaper=The New York Times | date=August 24, 2008 | accessdate=November 5, 2009 | authorlink=Michael R. Gordon}}</ref>. Демократтар [[2006 жыл]]ғы сайлаулардан кейін Сенат бақылауына ие болғанда, Байден [[2007 жыл]]ы тағы да Комитеттегі жоғарғы орнын алды. Тұтастай алғанда сыртқы саясатта либералдық интернационалист болды. Ол Ричард Лугар мен Джесси Гельмс сияқты маңызды Республикалық Сенаттың өкілдерімен тиімді жұмыс істеді, кейде өз партиясының элементтеріне қарсы шықты. Байден НАТО-ның байқаушылар тобының тең төрағасы болды<ref>{{cite news | url=http://www.nato.int/docu/review/1997/9705-05.htm | title=Transatlantic relations: Stormy weather on the way to enlargement? | author=Sloan, Stanley | publisher=NATO Review|date=October 1997| accessdate=August 29, 2008}}</ref>. Осы уақытта ішінара тізімде 60-қа жуық елдерді қамтитын және халықаралық ұйымдардан 150-ге жуық басшылармен кездесу жасалды. Байден комитеттің төрағасы ретінде жиі тыңдады<ref>{{cite news | url=http://voices.washingtonpost.com/44/2008/09/23/meetings_with_foreign_leaders.html | title=Meetings with Foreign Leaders? Biden's Been There, Done That | author=Kessler, Glenn | newspaper=The Washington Post | date=September 23, 2008 | accessdate=November 5, 2009 | authorlink=Glenn Kessler (journalist)}}</ref>, сондай-ақ үш мәрте Еуропалық істер жөніндегі кіші комиссияны басқарды. [[Сурет:Bill Clinton and officials on Air Force One.jpg|thumb|right|Сенатор Байден 1997 жылы Президент Клинтон мен басқа да ресми тұлғалармен бірге Боснияға барғанда]] [[Сурет:Joe Biden - World Economic Forum Annual Meeting Davos 2003.jpg|thumb|left|upright|Джо Байден 2003 жылы]] Байден [[1991 жыл]]ы [[Хорватия]]ның тәуелсіздік соғысы кезінде [[Сербтер|сербиялық]] теріс іс-қимылдар туралы естігеннен кейін Югославтық соғысқа қызығушылық танытты. Босниялық соғыс басталғаннан кейін Байден қарулануға қарсы эмбаргоны алып тастауға бағытталған «көтерілу және ереуіл» саясатын бірінші болып атады. [[Босниялықтар|Босния мұсылмандары]] мен НАТО-ның әуе шабуылына қолдау көрсетіп, [[Әскери қылмыскерлер|соғыс қылмыстарын зерттеді]]. Джордж Х. У. Буш әкімшілігі мен Клинтон әкімшілігі де, Балқан шиеленісуінен қорқып, бұл саясатты жүзеге асырудан бас тартты<ref name="wapo-bosnia">{{cite news | url=https://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2008/10/06/AR2008100602681.html | title=Biden Played Less Than Key Role in Bosnia Legislation | author=Kessler, Glenn | newspaper=The Washington Post | date=October 7, 2008 | accessdate=November 5, 2009 | authorlink=Glenn Kessler (journalist)}}</ref>. [[1993 жыл]]дың сәуір айында Байден Балканда бір апта өткізді және серб жетекшісі Слободан Милошевичпен үш сағаттық шұғыл кездесу өткізді. Байден Милошевичке: «Менің ойымша, сіз соғыс қылмыскерісіз және сіз осындай адамдай сынақтан өтуіңіз керек», - деді. Байден [[1992 жыл]]ы Буш әкімшілігі Босния мұсылмандарын қаруландыруға мәжбүрлеу туралы түзету енгізді, бірақ кейіннен 1994 жылы Боб Доул мен Джо Либерманның демеушілігімен күшейту шарасына қол қоюдан бұрын Клинтон әкімшілігінің қолайлығына бірнеше рет жұмсалды. Келіссөз НАТО-ның бейбітшілікті сақтау жөніндегі табысты жұмысына себеп болды. Байден 1990 жылдардың ортасында Балқандағы саясатқа әсер етіп, сыртқы саясатқа қатысты өзінің «қоғамдық өмірдегі мақтанышы» деп атады. [[1999 жыл]]ы Косоводағы соғыс кезінде Байден Сербия мен Черногорияға қарсы НАТО-ның бомбалау науқанын қолдады және президент Клинтонға барлық күштерді<ref name="wapo-bosnia"/>, соның ішінде жердегі әскерлерді қолдануға шақырған Маккейн-Байден қарарына, Косоводағы досы Джон МакКейнмен бірге, демеушілік көрсетті. Сербияның [[Косово]]дағы әрекеттеріне қатысты Милошевичкке қарсы тұруға шақырды<ref name="wsj082508">{{cite news | url=https://www.wsj.com/articles/SB121954185485266719 | title=Biden, McCain Have a Friendship – and More – in Common | author=Holmes, Elizabeth | newspaper=The Wall Street Journal | date=August 25, 2008 | accessdate=November 5, 2009}}</ref>. 1998 жылы Конгрестің Төртінші рейтингі Байденге бірнеше сыртқы саяси мәселелерде, соның ішінде НАТО-ның кеңеюі және сыртқы істер агенттіктерінің қызметін жетілдіру үшін заң жобаларын сәтті өтуі және шетелдегі діни қудалауды жазалау үшін жетекші рөл атқарғаны үшін «Айырмашылықты жасаған он екі адам» деп аталды. [[Сурет:Bidenpetraeus.jpg|thumb|left|Байден 2007 жылы Сенатта өткен Ирак сыртқы істері жөніндегі комитетте сөз сөйлейді]] Байден [[1991 жыл]]ы Парсы шығанағындағы соғысқа рұқсат бермеуге дауыс берді; ол АҚШ қарсы антитеррорлық коалициядағы барлық жүктемені көтеретінін айтты<ref name="lat-foreign">{{cite news | url=http://articles.latimes.com/2008/aug/24/nation/na-foreignpol24 | title=Joe Biden respected – if not always popular – for foreign policy record |author1=Richter, Paul |author2=Levey, Noam N. | newspaper=Los Angeles Times | date=August 24, 2008 | accessdate=November 5, 2009}}</ref>. Байден [[Ауғанстан|Ауғанстандағы]] [[2001 жыл]]ғы соғыстың күшті жақтаушысы болды. «Қандай қажет болса, біз мұны істеуіміз керек». Иракқа қатысты Байден [[2002 жыл]]ы [[Саддам Хусейн]]ді ұлттық қауіпсіздікке қатер төндіргенін және бұл қауіпті "жоюдан" басқа ешқандай мүмкіндік жоқ екенін айтты<ref>{{cite news | url=https://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9D0CE3DD1738F930A25752C0A967958260 | title=Congress Acts to Authorize War in Gulf | author=Clymer, Adam | newspaper=The New York Times | date=January 13, 1991 | authorlink=Adam Clymer}}</ref>. [[2002 жыл]]дың қазан айында Байден Иракқа басып кіруін мақұлдай отырып, Иракқа қарсы әскери күштерді пайдалануға рұқсат беруді қолдап дауыс берді. Көп ұзамай ол соғысты сынға алып<ref name="MTP04292007">{{cite news | url=http://www.msnbc.msn.com/id/18381961/page/2 | title=MTP Transcript for April 29, 2007 | author=[[Tim Russert]] | publisher=[[MSNBC]] | date=April 29, 2007 |page=2}}</ref>, өз дауысы мен өз рөлін «қателік» деп қарастырса, ал АҚШ-тың кетуін талап етпеді. Ол оккупацияға бөлінетін қаржыны қолдады, бірақ бірнеше рет соғысты интернационалдандыру керек деп, көбірек жауынгерлер қажет екенін және Буш әкімшілігі қақтығыстың құны мен ұзақтығы туралы «америкалықтармен деңгейге жетуі» керек екенін айтты. [[2006 жыл]]дың аяғында Байденнің көзқарасы өзгерді және [[2007 жыл]]ы әскер қатарына көбейтуге қарсы болды, ол генерал Дэвид Петрэустың «өлі болды, қатты қателесті», деп санайды. Байден [[Ирак]]тың үш [[Этнос|этникалық]] мемлекеттің бос [[Федерализм|федерациясына]] бөлінуін жақтады<ref name="Divided">{{cite news | url=https://www.nytimes.com/2007/08/19/weekinreview/19shanker.html | title=Divided They Stand, but on Graves | author=Thom Shanker | newspaper=The New York Times | date=August 19, 2007}}</ref>. [[2006 жыл]]дың қарашасында Байден мен Халықаралық қатынастар жөніндегі кеңестің президенті Лесли Хелб Ирактағы сектанттық зорлық-зомбылықты жоюдың кешенді стратегиясын жариялады. Осы тәсілді жалғастырудан немесе жоспардан бас тартудың орнына, жоспардың «үшінші жолы» деп атады: Иракты федерациялай отырып<ref name="LAT20071001">{{cite news | url=http://articles.latimes.com/2007/oct/01/world/fg-iraq1 |author1=Ned Parker |author2=Raheem Salman | title=U.S. vote unites Iraqis in anger | newspaper=Los Angeles Times | date=October 1, 2007}}</ref>, өз аймақтарында [[күрдтер]]дің, [[шииттер]]дің және [[сунниттер]]дің «тыныс бөлмесін» беру. [[2007 жыл]]дың қыркүйегінде Сенат мұндай шешім қабылдауға міндетті болатын шешім қабылдады. Дегенмен, идея қолдауға ие болмады, саяси бөлу болмады және соқтығыс болған жоқ. Ирактың саяси басшылығы бұл шешімді елді бөлу ретінде қабылдады және АҚШ-тың Багдадтағы елшісі өзін босату туралы өтініш берді. [[2004 жыл]]дың наурызында Байден [[Ливия]]дағы демократия белсенділер мен [[Триполи]]дегі [[Муаммар Каддафи]]мен кездесуден кейін саяси тұтқын Фатхи Елажмимиді қысқа мерзімде босатты<ref>{{cite news | url=https://www.nytimes.com/2004/12/27/international/africa/27libya.html | title=For a Critic, Libya's Nascent Openness Doesn't Apply | author=Smith, Craig S. | newspaper=The New York Times | date=December 27, 2004 | accessdate=November 5, 2009 | authorlink=Craig S. Smith}}</ref><ref>{{cite news | url=https://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2006/11/15/AR2006111501576_pf.html | title=Support Builds for Libyan Dissident | author=Boustany, Nora | newspaper=The Washington Post | date=November 16, 2006 | accessdate=November 5, 2009}}</ref>. [[2008 жыл]]дың мамыр айында Байден президент [[Джордж Уокер Буш|Джордж Буштың]] [[Израиль]]дің Кнессетінде сөйлеген сөзін сынға алды. Онда Буш кейбір демократтар Батыс елдерінің басшылары Гитлерді екінші дүниежүзілік соғыстың басталуына дейін қолданғаны сияқты әрекет жасады деп айтты. Байден былай дейді: «Бұл бос сөз, бұл жалған, бұл шектен шыққандық. АҚШ-тың президенті үшін шет елге барып, Кнессетке отырып және осындай күлкілі мәлімдеме жасау». Байден кейін бұл сөзді қолданғаны үшін кешірім сұрады. Байден бұдан былай мәлімдеді: «Бұл әкімшілік қашаннан бері егер сіз отырсаңыз, сөздік қорыңыздан «жоқ» деген сөзді алып тастау керек деп ойлайды?»<ref>{{cite news | url=http://www.cnn.com/2008/POLITICS/05/15/bush.dems/index.html | title=Dems fire back at Bush on 'appeasement' statement | author=Henry, Ed | publisher=CNN | date=May 16, 2008 | accessdate=September 2, 2008}}</ref>. === Делавэр мәселесі === Байден өзінің Делавэр сайлау округіне таныс болған, ол күнделікті пойыздың арқасында ол жерге қатынап, жалпы қажеттіліктерге баруға тырысты. Байден «Амтракты» қаржыландыруға және теміржол қауіпсіздігін күшейтуді жақтады; ол Амтрактың экипаждары үшін жыл сайын барбекюлер мен Рождество кешін өткізді, олар кейде түнде соңғы пойызды бірнеше минут ұстап тұратын<ref>{{cite news | url=http://blogs.abcnews.com/politicalpunch/2011/03/amtrak-joe-biden-gets-his-own-train-station.html | title='Amtrak Joe' Biden Gets His Own Train Station | author=Travers, Karen | publisher=[[ABC News]] | date=March 16, 2011 | accessdate=March 16, 2011 | deadurl=yes | archiveurl=https://web.archive.org/web/20110319050955/http://blogs.abcnews.com/politicalpunch/2011/03/amtrak-joe-biden-gets-his-own-train-station.html | archivedate=March 19, 2011 | df=mdy-all }}</ref><ref>{{cite news|url=http://www.huffingtonpost.com/2011/03/19/vice-president-biden-gets_n_837999.html |title=Vice President Biden Gets Wilmington Amtrak Station Named For Him |publisher=The Huffington Post |date=March 19, 2011 |accessdate=July 27, 2016 }}</ref>. Нәтижесінде ол Амтрак Джо атанды (және 2011 жылы Амтрак Уилмингтон станциясы Джозеф Р.Байден атындағы теміржол станциясы деп аталды, онда ол 7000-нан астам рет сапар шеккен). Ол Довер әуе күштері базасы және жаңа Castle Air Ұлттық гвардия базаcын қоса алғанда, Делавэр әскери қондырғыларын үшін жақтаушысы болды. [[Сурет:BidenDoverAFB1997.jpg|thumb|right|Байден 1997 жылы Делавэр Довер әуе күштері базасында жаңа нысанның келуінің алдында]] 1975 жылы Байден либералды православиядан бас тартып, ол десегрегациялық автобустарды шектеу туралы заңнамалық әрекет жасаған болатын. Бұл ретте ол автобустың «ақыл-ойдың түбегейлі ережесін бұзған» деген сәтсіздік идеясы болғанын және оның қарсылығы басқа либералдарға ұнамды болуын жеңілдететінін айтты. Үш жыл өткеннен кейін Уилмингтонның федеральды межеленген аймақаралық автобустық жоспары үлкен шиеленіс туғызды және ымыралы шешімдерді заңдастыруға тырысқанда<ref>{{cite news | url=https://www.nytimes.com/2008/09/18/us/politics/18biden.html | title=Biden's Record on Race Is Scuffed by 3 Episodes | author=Broder, John M. | newspaper=The New York Times | date=September 17, 2008 | accessdate=November 2, 2008}}</ref>, Байден біраз уақыт бойы қара және ақ сайлаушылардан айырылды. [[1991 жыл]]дан бастап [[2008 жыл]]ға дейін, Байден, Делавэрдегі жалғыз заң мектеп ретінде Виджер университеті Заңның мектебінде адъюнкт-профессор, конституциялық құқық бойынша семинар оқытып, қызмет атқарды<ref>{{cite web | url=http://law.widener.edu/Academics/Faculty/ProfilesDeAdj/BidenJosephR.aspx | title=Faculty: Joseph R. Biden, Jr. | publisher=[[Widener University School of Law]] | accessdate=September 24, 2008 | deadurl=yes | archiveurl=https://web.archive.org/web/20081006123224/http://law.widener.edu/Academics/Faculty/ProfilesDeAdj/BidenJosephR.aspx | archivedate=October 6, 2008 | df=mdy-all }}</ref>, жиі қабылдану үшін күту тізімі бар. Байден әдетте курстың басқа бір профессорымен бірігіп, курстық минуттың кем дегенде жартысын қабылдап, кейде шетелдерден арнайы ұшып келіп, сабақтарын өткізді<ref>{{cite news |url=http://philly.metro.us/metro/local/article/For_Widener_Law_students_a_teacher_aims_high/13457.html |title=For Widener Law students, a teacher aims high |author=Purchla, Matt |publisher=[[Metro International|''Metro'' Philadelphia]] |date=August 26, 2008 |accessdate=September 25, 2008 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20081004214751/http://philly.metro.us/metro/local/article/For_Widener_Law_students_a_teacher_aims_high/13457.html |archivedate=October 4, 2008 |deadurl=yes |df=mdy }}</ref><ref>{{cite news|url=http://www.delcotimes.com/site/news.cfm?newsid=20094884&BRD=1675&PAG=461&dept_id=18171&rfi=6 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080919152356/http://www.delcotimes.com/site/news.cfm?newsid=20094884&BRD=1675&PAG=461&dept_id=18171&rfi=6 |dead-url=yes |archive-date=September 19, 2008 |title=For Widener Law students, a teacher aims high |author=Carey, Kathleen E. |publisher=[[Delaware County Daily and Sunday Times]] |date=August 27, 2008 |accessdate=September 25, 2008 |df=mdy }}</ref>. [[2000 жыл]]дан бері Байден банкроттық туралы заңнаманың демеушісі болды, бұны Делавэртің ең ірі компанияларының бірі MBNA және басқа да несиелік карталар эмитенттері талап етті. Байден заң жобасына өзгертулер енгізіп, және үй иелерін банкрот деп жариялауға түзету үшін күрес жүргізді, бұл банкроттықты қолданғанда айыппұлдарды төлеуден жалтаруға тыйым салынады; Жалпы Биллға [[2000 жыл]]ы [[Билл Клинтон]] вето қойды, бірақ кейін [[2005 жыл]]ы Байден қолдай отырып, банкроттықты болдырмау және тұтынушыларды қорғау туралы заңға қол қойылды. Сассекс штатының төменгі ауданы - елдің ең ірі тауық өндіретін аймағы, ал Бэйден бұл тауықтарды импорттауды тоқтатқан кезде Ресеймен сауда келісімдерін жасасты. [[2007 жыл]]ы, Байден және Конгрестің ерекшеліктері арқылы өз сайлаушылары үшін сұраған жобалардың $ 67 млн құны жинақталған.<ref>{{cite news|url=http://thehill.com/leading-the-news/clinton-tops-2008-rivals-gets-530m-in-earmarks-2007-11-09.htm|title=Clinton tops 2008 rivals, gets $530M in earmarks |date=November 9, 2007|accessdate=August 24, 2008|newspaper=[[The Hill (newspaper)|The Hill]]|author=Bolton, Alexander}}</ref> === Беделі === [[1972 жыл]]ы алғашқы сайланғаннан кейін, Байден 6 қосымша мерзімге, 1978, 1984, 1990, 1996, 2002 және 2008 жылдардағы сайлауларға қайта сайланып, әдетте 60 пайызға жуық дауыс жинады. Ол қатты қарсылыққа тап болмады; одан кейін губернатор Пит ду Понт 1984 жылы оған қарсы шықпауға шешті. Байден республикалық әріптесі Уильям В. Роттың екі жылдық еңбек өтіліне байланысты 28 жасында кіші жас сенатор ретінде өтті. Ротт кейін қайта сайлауда жеңіліске ұшырады. [[2000 жыл]]ы Том Карпердың кезінде Байден Делавэрдың аға сенаторы болды. Осыдан кейін 2018 жылы тоқтағанан соң<ref>{{cite news | url=http://www.cnn.com/2008/POLITICS/08/23/biden.democrat.vp.candidate/ | title= Obama introduces Biden as running mate | publisher=CNN | date=August 23, 2008 | accessdate=September 18, 2008}}</ref>, АҚШ-та 18 мерзім ең ұзақ қызмет еткен сенатор<ref name="26 Aug 2018">{{cite web |title=Longest Serving Senators|url=https://www.senate.gov/senators/longest_serving_senators.htm |website=United States Senate |publisher=United States Senate|accessdate=August 26, 2018}}</ref>, Делавэр тарихындағы ең ұзақ қызмет еткен сенатор және [[1999 жыл]]дың мамыр айында Байден 10000 дауыс жинаған ең жас сенатор болды<ref name="state-10k">{{cite web | url=http://usinfo.state.gov/journals/itps/0301/ijpe/pj61bios.htm | title=Senator Joseph Biden (Democrat, Delaware) | publisher=[[U.S. State Department]] |date=March 2001 | accessdate=November 26, 2008|archiveurl = https://web.archive.org/web/20080712124319/http://usinfo.state.gov/journals/itps/0301/ijpe/pj61bios.htm |archivedate = July 12, 2008|deadurl=yes}}</ref>. [[Сурет:Joe Biden, official photo portrait 2.jpg|thumb|left|upright|Байденнің ресми Сенат фотосы (2005)]] $ 59,000-нан $ 366,000-ға дейінгі таза табысы бар және сыртқы табысы немесе инвестициялық кірісі дерлік жоқ болғанда, Байден Сенаттың ең кедей мүшелерінің қатарына кірді. Байден Конгресстегі екінші кедей мүшесі ретінде тізімге алынғанда, мұнда мақтаныш жоқ екенін<ref name="lat082408nw">{{cite news | url=https://pqasb.pqarchiver.com/latimes/access/1538235711.html?dids=1538235711:1538235711&FMT=ABS | format=fee required | title=Demographics part of calculation: Biden adds experience, yes, but he could also help with Catholics, blue-collar whites and women | author=Wallsten, Peter | newspaper=Los Angeles Times | date=August 24, 2008 | accessdate=August 25, 2008}}</ref><ref>{{cite news|url=http://www.boston.com/news/education/higher/articles/2008/08/24/a_look_at_bidens_net_worth/ |agency=[[Associated Press]] |newspaper=Boston Globe |title=A look at Biden's net worth |date=August 24, 2008 |accessdate=February 6, 2009 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120725145844/http://www.boston.com/news/education/higher/articles/2008/08/24/a_look_at_bidens_net_worth/ |archivedate=July 25, 2012 }}</ref><ref>{{cite news | url=https://www.nytimes.com/2008/09/13/us/politics/13biden.html | title=Biden Releases Tax Returns, in Part to Pressure Rivals | author=Broder, John M. | newspaper=The New York Times | date=September 13, 2008 | accessdate=September 13, 2008}}</ref>, бірақ оны ол жас болып сайланғанымен байланыстырды.<ref>{{cite news | url=http://politicalticker.blogs.cnn.com/2008/09/12/biden-tax-returns-revealed/ | title=Biden tax returns revealed | author=Mooney, Alexander | publisher=CNN | date=September 12, 2008 | accessdate=September 13, 2008}}</ref>. Байден сенаторлық мансабын ертерек іске асырды, ол әлсіз кедей мемлекеттік лауазымды тұлғаларды саясатта қолдау үшін қаржы жарналарын ұсынды және ол бірінші кезеңде науқандарды қаржыландыру реформаларын өткізді. Сенатта болған жылдар ішінде Сенатта тыңдаулар барысында айтылған сұрақтары мен ескертулерімен, Байден ұзақ уақыт бойы танымал болғаны белгілі<ref>{{cite news | url=http://transcripts.cnn.com/TRANSCRIPTS/0601/12/sitroom.01.html | title=Transcripts | work=[[The Situation Room with Wolf Blitzer|The Situation Room]] | publisher=CNN | date=January 12, 2006 | accessdate=September 21, 2008}}</ref><ref name="abc-loq">{{cite news | url=http://abcnews.go.com/Politics/Story?id=2838420 | title=A Biden Problem: Foot in Mouth | author=Tapper, Jake | publisher=[[ABC News]] | date=January 31, 2007 | accessdate=September 21, 2008 | authorlink=Jake Tapper}}</ref>. Жексенбілік таңертеңгілік ток-шоуда сөйлеген сөзінде ол күшті спикер және пікірсайысшы, жиі әрі тиімді қонақ болған. Ашық сөйлегенде, ол ерік-жігермен дайындалған ескертулерден ауытқумен белгілі. Саяси талдаушы Марк Халпериннің айтуынша, ол «қулық-сұмдықты, қорлауды және қоқан-лоқы айтудың тұрақты үрдісін» көрсетті. ''[[The New York Times]]'' жазғандай<ref>{{cite news | url=https://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=950CE2D81E39F93AA25750C0A96E958260 | title= Senate Struggles to Pay Attention to the Remapping of NATO | author=Seelye, Katharine Q. | newspaper=The New York Times | date=March 19, 1998 | accessdate=September 21, 2008}}</ref><ref name="time-pcs">{{cite news | url=http://www.time.com/time/world/article/0,8599,1835480,00.html | title=Halperin on Biden: Pros and Cons | author=Halperin, Mark | magazine=Time | date=August 23, 2008 | accessdate=September 21, 2008 | authorlink=Mark Halperin}}</ref>, Байденнің «әлсіз сүзгілері оны кез келген нәрсені жасыруға қабілетті етеді»<ref>{{cite news | url=http://www.politico.com/blogs/bensmith/1208/Biden_enemy_of_the_prepared_remarks.html | title=Biden, enemy of the prepared remarks | author=Smith, Ben | publisher=[[Politico]] | date=December 2, 2008 | accessdate=December 2, 2008}}</ref>. Байден де қарапайым емес. Журналист Джеймс Трауб «Байденнің жасандылығы мен оның жеке қабілеттеріне деген көзқарасы АҚШ Сенатының сирек кездесетін стандарттары бойынша айтарлықтай көрінеді» деп жазған. Саяси жазушы Ховард Финман былай дейді: «Байден академик емес, ол ойшыл-теоретик емес, ол үлкен көше саясаткерлерінің бірі, ол Скрэнтон—автокөлік сатушылары, автосалондарда жұмыс істейтін адамдардан, автокөлікті сата білетін адамдардан. Ол үлкен ирландиялық сыйға ие. Саяси пікір қайраткері Дэвид С. Брордер Вашингтонға келген сәттен бері Байденді, 1988 жылы президенттікке үміткер болған кезде: «Ол нақты адамдарға жауап береді - бұл барлық уақытта дәйекті болды. Оның өзін және басқа саясаткерлермен қарым-қатынас жасау қабілеті әлдеқайда жақсарды». Журналист Джеймс Трауб: «Байден - өзі үшін қандай жомарт болса, басқаларға да сондай жомарт бола алатын, түбегейлі бақытты адам» деп жазды. == 2008 жылғы президенттік сайлау == Байден 2008 жылы президенттікке Демократиялық партиясының кандидатурасына үміткер болды, ал кейіннен [[Барак Обама]]ның серіктесі ретінде президенттікке жүгірді. === Президенттік науқан === [[Сурет:Joe Biden Presidential Campaign Logo 08.svg|right|thumb|Байден 2008 жылғы науқан логотипі]] Байден [[1988 жыл]]дың сәтсіз аяқталған сайлау сәтінен бері президентке қайта оралу туралы ойлады.<ref>{{cite news |url=http://www.timesonline.co.uk/tol/news/world/article500363.ece|accessdate=August 24, 2008|newspaper=The Times |location=London |title=Kerry to opt for the senator who copied Kinnock|author=Baker, Gerard|date=October 29, 2004 }}</ref> Байден [[2007 жыл]]ы [[31 қаңтар]]да президенттікке кандидатурасын жариялады, бірнеше ай бұрын жүгіріп жүргенін талқылағанда, алдымен 7 қаңтарда Тим Уоллстың баспасөзде кездесуіне ресми мәлімдеме жасап<ref>{{cite news|url=https://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2007/01/31/AR2007013100404.html |title=Biden Stumbles at the Starting Gate|work=The Washington Post|accessdate=August 23, 2008|date=January 1, 2007|author=Balz, Dan|authorlink=Dan Balz}}</ref>, ол «мен ең жақсы Байден болуым мүмкін» деп мәлімдеді. [[2006 жыл]]дың қаңтарында Делавэр газетінің шолушысы Гарри Ф. Смаль жазғандай<ref>{{cite news|url=http://www.salon.com/politics/war_room/2007/01/08/biden/|title=The 'Best Biden' for President?|work=[[Salon.com|Salon]]|accessdate=August 23, 2008|author=Koppelman, Alex|date=January 8, 2007|deadurl=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080724011704/http://www.salon.com/politics/war_room/2007/01/08/biden/|archivedate=July 24, 2008|df=mdy-all}}</ref>, Байден «Демократиялық партияның ақылға қонымды орталығы». Дегенмен, бұл Байденнің ұстанымы және науқанда ол «америкалықтарға олардың қауіпсіздігіне қауіп-қатерлерді тек лаңкестік қауіптен ғана емес,<ref name="themal">{{cite news | title=Biden says he's on track for 2008 run | author=Themal, Harry F. | work=[[The News Journal]] | date=January 23, 2006}}</ref> сонымен бірге денсаулық сақтау, қылмыс пен энергияға тәуелділіктің болмауынан, әлемнің тұрақсыз бөліктерінде бас тартуды жоспарлап отыр» деп қорытындылайды. Байден өз іс-қимылдары барысында Ирактағы соғысқа және оның саяси жетістікке жету үшін Байден-Гелб жоспарын жүзеге асыруға қолдау көрсетуге назар аударды. Ол Сенатта өзінің негізгі конгресс комитеттерінің басшысы және сыртқы саясат бойынша тәжірибесі туралы айтып берді. Қарама-қайшылыққа қарамастан, Байден тек президент лауазымына ғана назар аудара отырып,<ref>{{cite news|url=http://www.observer.com/2007/candidate-secretary-state|title=A Candidate For Secretary Of State|newspaper=[[The New York Observer]]|date=June 12, 2007|accessdate=August 23, 2008|deadurl=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080919053641/http://www.observer.com/2007/candidate-secretary-state|archivedate=September 19, 2008|df=mdy-all}}</ref>, Мемлекеттік хатшының ұстанымы туралы ұғымды қабылдамады. [[2007 жыл]]ы өткізілген науқан барысында Байден: «Мен өзімнің үлкен қарсыластарымның бар екенін білемін, сондықтан мен үлкен Мемлекеттік хатшы боламын. Джо мырзаның құқығы оң, Джо-ның құқығы», - деді. «Басқа кандидаттар» Джо дұрыс «деген пікірді Демократиялық пікірсайыстарда Байден үгіт тақырыбына және жарнамаға айналдырды. [[2007 жыл]]дың ортасында Байден өзін Обамамен салыстырғанда, сыртқы саясат саласындағы сараптамасын: «Менің ойымша<ref>{{cite news|url=https://news.google.com/newspapers?nid=1683&dat=20071130&id=ReMqAAAAIBAJ&sjid=vkUEAAAAIBAJ&pg=6332,4673219 |newspaper=[[Milwaukee Journal Sentinel]]|agency=[[Associated Press]]|title=Biden says he wouldn't be secretary of state|date = November 30, 2007 |page=12A}}</ref>, ол дайын болуы мүмкін, бірақ қазір мен оған сенбеймін ... Төрағалық - кәсіптік оқу». Байден сондай-ақ, Обаманың сыртқы саяси идеяларының кейбірін көшіргенін айтты<ref>{{cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=wbOa989IRYw |publisher=YouTube |title=Joe is Right |accessdate=August 23, 2008 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080702201709/https://www.youtube.com/watch?v=wbOa989IRYw |archivedate=July 2, 2008 |deadurl=no |df=mdy }}</ref>. Байден, [[2007 жыл]]дың [[30 қазан]]ында [[Филадельфия]]дағы пікірсайыстарда республикалық фронтмен Руди Джулианидің айтуынша<ref name="nytm-traub">{{cite news | url=https://www.nytimes.com/2009/11/29/magazine/29Biden-t.html | title=After Cheney | author=Traub, James | magazine=[[The New York Times Magazine]] | date=November 24, 2009 | page=MM34 | authorlink=James Traub}}</ref>, науқандағы бір өткір айтқанында: «Ол сөйлемде тек үш нәрсені атап өтеді: ол зат есім және етістік және 11 қыркүйек. «Жалпы алғанда, Байденнің пікірсайыс спектакльдері әзілдің тиімді қоспасы және өткір және таңқаларлық тәртіптелген пікірлер еді»<ref>{{cite news | url=http://abcnews.go.com/Politics/Decision2008/Story?id=3498294&page=1 | title=Transcript: The Democratic Debate | publisher=[[ABC News]] | date=August 19, 2007 | accessdate=September 24, 2008}}</ref>. [[Сурет:Sen. Joe Biden attends a Creston house party.jpg|thumb|left|Байден Крестондағы партия үйінде үгіт жүргізуде, [[Крэстон (Айова)|Крэстон Айова]], шілде 2007..]] Байден келіспеушіліктерді тудырған науқан кезінде ескертулер жасады. [[2007 жыл]]ғы қаңтардағы мәлімдемесінде ол демократиялық кандидаттар мен сенатор [[Барак Обама]]ның айтқан сөздері бұл адам туралы әңгіме кітабында,<ref>{{cite web|url=http://www.observer.com/node/36658|title=Biden Unbound: Lays Into Clinton, Obama, Edwards |author=Horowitz, Jason|work=[[The New York Observer]]|date=February 4, 2007}}</ref>: «Менің айтып жүргенімде, сен алғашқы афроамерикалық екенің, айқын және жарқын<ref>{{cite news | url=http://www.time.com/time/specials/2007/top10/article/0,30583,1686204_1690170_1690790,00.html | title=Top 10 Campaign Gaffes | author=Lim, Christine|author2=M.J. Stephey| work=Time | accessdate=August 20, 2008 | date=December 9, 2007}}</ref>, таза және жақсы көрінетін жігітті алдыңыз. Бұл түсініктеме өзінің науқанының басталған сәттен бастап оның қаржысын көтеру мүмкіндіктеріне айтарлықтай зиян тигізгенінен нұқсан келтірді; Кейінірек Time журналы [[2007 жыл]]ы Топ-10 науқанының Gaffes тізімінде екінші орынды иеленді. Байден 2006 жылы шілде айында үнділік америкалықтар арасында қолдау туралы: «Мен жақсы қарым-қатынаста болдым<ref name="cbs070706">{{cite news|url=http://www.cbsnews.com/stories/2006/07/07/politics/main1785303.shtml|title=Biden's Comments Ruffle Feathers, Senator Forced To Explain His Remarks About Indian-Americans|date=July 7, 2006|accessdate=August 24, 2008|publisher=[[CBS News]]}}</ref>, Делавэрде Үндістаннан шыққан үнді-америкалықтардың ең көп өсуі - сіз 7-Eleven немесе Dunkin 'Donuts-ге бармайсыз, егер сенде аз индектің екпіні болмаса, бұл әзілім емес. Кейін Байден бұл ескерту кемсітушілікке арналмағанын айтты<ref>{{cite news | first = John | last = Distaso | title = Indian-American activist defends Sen. Biden | url = http://www.unionleader.com/article.aspx?headline=Indian-American+activist+defends+Sen.+Biden&articleId=0108a2f4-0530-4860-b010-5b076007bff6 | publisher = [[New Hampshire Union Leader]]| date = July 10, 2006 | accessdate =February 1, 2008}}</ref>. Жалпы алғанда, Байден қаражат жинауда қиындық көріп, адамдарды митингке шақырды және Обама мен сенатор [[Хиллари Клинтон]]ның жоғары лауазымды кандидатураларына қарсы шабуыл жасай алмады; ол Демократиялық кандидаттардың ұлттық сауалнамаларында ешқашан бір саннан жоғары көтерілмеді<ref>{{cite web|url=http://www.nationaljournal.com/conventions/co_20080825_3122.php |title=Conventions 2008: Sen. Joseph Biden (D) |work=[[National Journal]] |date=August 25, 2008 |accessdate=September 16, 2008 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080906210353/http://www.nationaljournal.com/conventions/co_20080825_3122.php |archivedate=September 6, 2008 |deadurl=no |df=mdy }}</ref>. Бастапқы байқауда [[2008 жыл]]дың [[3 қаңтар]]ында Байден мемлекет делегациясының бір пайызынан аз жинаған [[Айова штаты]]ндағы бесінші орынды иеленді<ref>{{cite web | url=http://www.iowacaucusresults.com/ | title=Iowa Democratic Party Caucus Results | publisher=[[Iowa Democratic Party]] | accessdate=August 29, 2008}}</ref>. Байден кеше кешкі жарыстардан шығып: «Бүгін кешке ештеңе қайғырмайды ... Мен ешқашан өкінбеймін» деді"<ref>{{cite news | url=https://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2008/01/04/AR2008010400260.html | title=Biden, Dodd Withdraw From Race | author=Murray, Shailagh | work=The Washington Post | date=January 4, 2008 | accessdate=August 29, 2008}}</ref>. Жетістіктің жетіспеушілігіне қарамастан, Байденнің саяси әлемдегі жетістігі оның [[2008 жыл]]ғы науқанының нәтижесінде [[Адам бойы|өсті]]. Атап айтқанда, ол Байден мен Обама арасындағы қарым-қатынасты өзгертті. Олар Сенаттың сыртқы байланыстар жөніндегі комитетінде бірлесе қызмет еткенімен, олар жақын емес еді, Байденмен Обаманың саяси тұрғыдан тез көтерілуіне кедергі келтірді және Обама Байденді гармонияландырып, қамқорлық ретінде қарастырды. [[2007 жыл]]ы бір-бірін танып-біліп, Обама Байденнің үгіт-насихаттау стилін бағалап, жұмысшы сыныптағы сайлаушыларға көңіл бөлді, ал Байден Обаманың «нақты келісім» екеніне сенімді болды. === Вице-президенттік үшін Демократиялық үміткер === [[Сурет:Biden Obama 3b.jpg|thumb|right|Джо Байден 2008 жылғы 23 тамызда Иллинойс штатының Спрингфилд қаласындағы вице-президенттік мәлімдемеде сөйлеген сөзінде, президент [[Барак Обама]] тыңдады.]] Байден президенттік науқаннан кеткеннен кейін Обама Байденге Обаманың әкімшілігінде маңызды орын ұсынғанын айтты<ref>{{cite news |url=http://politicalticker.blogs.cnn.com/2008/06/23/biden-id-say-yes-to-being-vp/ |title=Biden: I'd say yes to being VP|publisher=CNN|accessdate=August 23, 2008|date=June 23, 2008}}</ref>. Байден Обаманың бірінші вице-президенті үшін вице-президенттік лауазымына тағайындалудан бас тартқаны туралы өтінішінен бас тартқаны<ref>{{cite news |agency=Associated Press |title=Obama's veep message to supporters |url=https://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2008/08/23/AR2008082300455.html |work=The Washington Post |date=August 23, 2008 |accessdate=August 23, 2008 }}{{cite web|url=http://my.barackobama.com/page/community/post/samgrahamfelsen/gG5sB7 |title=Text message is out and it's official}}</ref><ref name="Obama-rm">{{cite web|publisher=BarackObama.com|url=http://my.barackobama.com/page/s/welcomejoe|title=Welcome the Next Vice President|accessdate=August 24, 2008}}</ref>, оның Сенаттағы мәртебесі мен дауысын жоғалтуды білдірді, бірақ кейіннен ол пікірін өзгертті. [[2008 жыл]]ы [[22 маусым]]да [[NBC]]-нің ''Meet the Press'' Байден билетте орын іздеп жүрмегенімен, ол ұсынған жағдайда вице-президенттің кандидатурасын қабылдайтындығын растады. Тамыздың басында Обама мен Байден вице-президенттік қатысты талқылау үшін жасырын түрде кездесті, екеуі оны жеке әңгімелесті. [[2008 жыл]]дың [[22 тамыз]]ында Барак Обама Байденді оның жақтасы деп жариялады. ''[[The New York Times]]'', сайлаудан кейінгі стратегия [[сыртқы саясат]]ты және [[Ұлттық Қауіпсіздік|ұлттық қауіпсіздік тәжірибесі]] бар адаммен билетті толтыруға ниет білдірді және билетке көмектесуге жол бермеуге немесе Обаманың «өзгерісіне» орай баса назар аударуды ұсынды. Басқа байқаушылар Байденді орта және көкшіл сайлаушыларға<ref name="ny-lizza">{{cite news | url=http://www.newyorker.com/reporting/2008/10/20/081020fa_fact_lizza?currentPage=all | title=Biden's Brief | author=Lizza, Ryan |work=The New Yorker | date=October 20, 2008 | accessdate=November 24, 2008 | authorlink=Ryan Lizza}}</ref>, сондай-ақ Республикалық кандидат Джон МакКейнге агрессивті түрде қарсы қоюға дайын екендігіне назар аударды<ref>{{cite news |first=Adam |last=Nagourney |authorlink=Adam Nagourney |author2=Jeff Zeleny |title=Obama Chooses Biden as Running Mate |url=https://www.nytimes.com/2008/08/24/us/politics/24biden.html |work=The New York Times |date=August 23, 2008 |accessdate=August 23, 2008 }}</ref>. Обаманың ұсынысын қабылдай отырып, Байден 2016 жылы президенттікке қайта сайлану мүмкіндігін жоққа шығарған болатын (бірақ Байден кейінгі жылдардағы түсініктемелерінде осы көзқарасты тоқтатып тастағанымен, Байден өзінің саяси күштерін жоғалтқысы келмейтіндіктен<ref>{{cite news|first=E.J. |last=Dionne |title=Tramps Like Us: How Joe Biden will reassure working class voters and change the tenor of this week's convention |url=http://tnr.com/politics/story.html?id=2ecbd0b9-c2c4-44d7-824a-603b4a418c74 |work=[[The New Republic]] |date=August 25, 2008 |accessdate=August 25, 2008 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080828210626/http://tnr.com/politics/story.html?id=2ecbd0b9-c2c4-44d7-824a-603b4a418c74 |archivedate=August 28, 2008 }}</ref>, алға жылжып кете алмады)<ref>{{cite news|url= http://blogs.abcnews.com/politicalpunch/2009/06/vp-biden-keeping-the-door-open-for-2016-.html|title= VP Biden Keeping the Door Open for 2016?|author= Travers, Karen|date= June 25, 2009|work= [[Political Punch]]|publisher= [[ABC News]]|accessdate= October 14, 2010|deadurl= yes|archiveurl= https://web.archive.org/web/20101017172435/http://blogs.abcnews.com/politicalpunch/2009/06/vp-biden-keeping-the-door-open-for-2016-.html|archivedate= October 17, 2010|df= mdy-all}}</ref><ref>{{cite news | url=http://politicalticker.blogs.cnn.com/2011/10/21/biden-in-2016/ | title=Biden in 2016? |publisher=CNN | date=October 21, 2011 | accessdate=October 29, 2011}}</ref>. Байден [[27 тамыз]]да [[Колорадо]] штатындағы [[Денвер]]дегі Демократиялық партияның ұлттық конвенциясында дауыс беру арқылы ресми түрде вице-президент лауазымына тағайындалды<ref>{{cite news | url=http://newsblaze.com/usnews/politics/democrats-formally-nominate-barack-obama-for-u-s-presidency_60148/ | title=Democrats Formally Nominate Barack Obama for U.S. Presidency | first=Alan | last=Gray | publisher=[[NewsBlaze]] | date=August 29, 2008}}</ref>. Вице-президенттікке кандидат ретінде сайланғаннан кейін, Байденге<ref>{{cite web|url=http://www.lifesitenews.com/ldn/2008/sep/08090212.html |title=Scranton Bishop Says He will Refuse Communion to Joseph Biden |publisher=Lifesitenews.com |date=September 2, 2008 |accessdate=September 10, 2008}}</ref>, Уильмингтонның епископы Майкл Сальтареллидің Рим-католик епархиясы қарсылық білдірмегені үшін сынға ұшырады. Католик вице-президент болса да, болған Байденді католиктік мектептерде сөйлеуге рұқсат бермейтінін растады<ref name="ce082808">{{cite news | url=http://www.catholicexchange.com/2008/08/28/113619/ | title=Biden's Bishop Will not Permit Him, Even if Elected VP, to Speak at Catholic Schools | author=Westen, John-Henry | publisher=[[Catholic Exchange]] | date=August 28, 2008 | accessdate=October 2, 2008}}</ref>. Байден аборт құқықтарын қолдағаны үшін Пенсильванияның Скрэнтон қаласындағы епископы Киелі қауымдастыққа қабылдауға тыйым салынды; алайда Байден жергілікті Делавар шіркеуінде баруын жалғастырды. Скрэнтондегі демократиялық науқандар мен либералдық католиктік топтар арасында мемлекеттік католиктік сайлаушылардың бәсекелестігінің жарқырауына айналды<ref>{{cite news |first=David |last=Kirkpatrick |title=Abortion Issue Again Dividing Catholic Votes |url=https://www.nytimes.com/2008/09/17/us/politics/17catholics.html |work=The New York Times |date=September 16, 2008 |accessdate=September 19, 2008 }}</ref>, ол абортқа қарағанда басқа әлеуметтік мәселелердің көп екенін немесе көп деп санайтынын және абортты бірінші кезекте сақтап қалғысы келетін көптеген епископтар мен консервативті католиктер болғанын атап өтті<ref>{{cite news | url=https://www.nytimes.com/2008/10/05/us/politics/05catholic.html | title=A Fight Among Catholics Over Which Party Best Reflects Church Teachings | author=Kirkpatrick, David D. | work=The New York Times | date=October 4, 2008 | accessdate=October 5, 2008}}</ref>. Байден адам өмірінің тұжырымдамасы басталғанына, бірақ өздерінің діни көзқарасын басқаларға таңдамайтындығына сенді. Епископ Салтарелли бұрын Байденге ұқсас: «Бүгін ешкім де осы мәлімдемені кез-келген мемлекеттік қызметкерден қабылдамайды» деп айтқан болатын<ref>{{cite news |first=Kate |last=Phillips |title=As a Matter of Faith, Biden Says Life Begins at Conception |url=https://www.nytimes.com/2008/09/08/us/politics/08campaign.html |work=The New York Times |date=September 7, 2008 |accessdate=August 7, 2008 }}</ref>: Мен адамның құлдығына және нәсілшілдікке қарсы болып отырмын, бірақ заң шығару аренасында менің жеке сенімімді таңдамайды. «Сол сияқты бірде-біреуі бұл мәлімдемені кез-келген мемлекеттік қызметкерден қабылдамауы тиіс: «Мен абортқа қарсылық білдіремін, бірақ заң шығару аренасында менің жеке сенімімді таңдамайды». Байденнің вице-президенттіктің сайлау алдындағы үгіт-насихаттары БАҚ-та көрілім саны азайды, себебі республикалық партияның жетекшісі, Аласканың губернаторы Сара Палиннге назарын аударған болатын<ref name="nyt-no2">{{cite news | url=https://www.nytimes.com/2008/09/20/us/politics/20biden.html | title=Meanwhile, the Other No. 2 Keeps On Punching | author=Leibovich, Mark | work=The New York Times | date=September 19, 2008 | accessdate=September 20, 2008}}</ref><ref>{{cite news | url=http://blogs.abcnews.com/politicalpunch/2008/09/joe-who.html | title=Joe Who? | author=Tapper, Jake | publisher=[[ABC News]] | date=September 14, 2008 | accessdate=September 15, 2008 | authorlink=Jake Tapper | deadurl=yes | archiveurl=https://web.archive.org/web/20080915055913/http://blogs.abcnews.com/politicalpunch/2008/09/joe-who.html | archivedate=September 15, 2008 | df=mdy-all }}</ref>. [[2008 жыл]]дың қыркүйегінде бір апта бойы, мысалы, Pew Research Center журналистика саласындағы жетілдіру жобасы, Байденнің жарыстың жаңалықтармен қамтылуының тек бес пайызына ғана енгенін анықтады. Байден экономикалық тұрғыдан мемлекеттерде үгіт-насихат жүргізуге және көкжелектегі демократтарға шиеленісті қиындық тудыратын болса да, <ref>{{cite web | url=http://www.journalism.org/node/12800 | title=Northern Exposure Still Dominates the News | publisher=[[Pew Research Center]] | author=Jurkowitz, Mark | date=September 14, 2008 | accessdate=November 24, 2008}}</ref>, әсіресе [[Хиллари Клинтон]]ға қолдау көрсеткен адамдарды жеңуге тырысты. Байден Миккиге ұзақ уақыт бойы жеке достығына қарамастан шабуыл жасады; ол: «Мен білетін ер жігіт кетіп қалды, ол мені толғандырады», - деп еді. 2007-2010 жылдардағы қаржы дағдарысы шыңына жетті, ал [[2008 жыл]]ғы қыркүйектегі өтімділік дағдарысы АҚШ-тың қаржы жүйесін қорғанысына арналған ұсыныс науқанның басты факторы болды<ref>{{cite news |url=http://www.msnbc.msn.com/id/4961694/ |title=McCain Urged to Join Kerry Ticket |archiveurl=https://web.archive.org/web/20040803085719/http://www.msnbc.msn.com/id/4961694/ |archivedate=August 3, 2004 | agency=[[Reuters]] |publisher=[[MSNBC]] | date=May 16, 2004}}</ref>, Байден [[2008 жыл]]ы 700 миллиард АҚШ долларын құрайтын төтенше экономикалық тұрақтандыру туралы заңға қол қойды<ref>{{cite news | url=http://www.ny1.com/content/features/86538/senate-passes-economic-rescue-package/Default.aspx | title=Senate Passes Economic Rescue Package | publisher=[[NY1]] | date=October 1, 2008 | accessdate=October 2, 2008 | deadurl=yes | archiveurl=https://web.archive.org/web/20081005022401/http://www.ny1.com/content/features/86538/senate-passes-economic-rescue-package/Default.aspx | archivedate=October 5, 2008 | df=mdy-all }}</ref>, Сенаттың 74-25-сессиясы өтті. [[Сурет:Joe Biden nomination DNC 2008.jpg|thumb|left|Байден, [[Денвер]]де (Колорадо штаты) 2008 жылғы демократиялық ұлттық конвенцияның үшінші түні кезінде Демократиялық вице-президенттікке кандидат ретінде ұсынылды.]] [[2008 жыл]]ғы [[2 қазан]]да Байден кампаниясы Палиннмен бір вице-президенттік пікірталасқа қатысты. Дауыс беруден кейінгі сауалнамалар Палиннің сайлаушылардың көптеген үміттерінен асып түскеніне қарамастан, Байден жалпы пікірталасты жеңіп алды. 5-қазанда Байден өгей шешесі қайтыс болғаннан кейін бірнеше күн бойы науқандарды тоқтатты<ref>{{cite news | url=http://politicalticker.blogs.cnn.com/2008/10/05/bidens-mother-in-law-dies/ | title=Biden's mother-in-law dies | author=Marquardt, Alexander | publisher=CNN | date=October 5, 2008}}</ref>. Акцияның соңғы күндерінде Байден, әсіресе [[Флорида]], [[Огайо]] және [[Пенсильвания]] штатындағы аз елді мекендерде, аздаған аудандарға назар аударды, онда сауалнамада ол танымал болғандығын және Демократиялық алғышарттарда Обаманың сайлау алдындағы үгіт-насихат жүргізбегенін немесе жақсы орындағанын көрсетті. Ол сондай-ақ кейбір қалыпты республикалық штаттарда<ref name="nyt103008">{{cite news | url=https://www.nytimes.com/2008/10/31/us/politics/31biden.html | title=Hitting the Backroads, and Having Less to Say | author=Broder, John M. | newspaper=The New York Times | date=October 30, 2008 | accessdate=October 31, 2008}}</ref><ref name="pol110308">{{cite news | url=http://www.politico.com/news/stories/1108/15205.html | title=Where have you gone, Joe Biden? | author=McGrane, Victoria | newspaper=[[The Politico]] | date=November 3, 2008 | accessdate=November 3, 2008}}</ref>, сондай-ақ ірі католик популяцияларымен айналысқан. Обаманың сайлау алдындағы науқанының нұсқауларына сәйкес, Байден өзінің сөйлеген сөздерін қысқа мерзімге қалдырып, Обаманың билікке келуінен кейін шетелдік көп ұзамай теріс көңіл аударғаны туралы сын-ескертпелерден аулақ болды. Басқаша айтқанда, Обама Байденнің ескертулеріне көңілі толды: «Байден бірнеше рет қандай да бір ақымақтық дейді ғой?<ref name="time102908">{{cite news | url=http://www.time.com/time/politics/article/0,8599,1854640,00.html |title=Hidin' Biden: Reining In a Voluble No. 2 | author=Tumulty, Karen | magazine=Time | date=October 29, 2008 | accessdate=November 1, 2008}}</ref>» Обаманың науқан қызметкерлері Байденнің қателіктерін «Джо бомба» ретінде атады және өз кезегінде Байден стратегиясын талқылау туралы хабардар етпеді, бұл өз кезегінде Байденді ашуландырды. Екі науқанның арасындағы қарым-қатынас бір айға созылды, Байден Обамаға телефон шала отырып, кешірім сұрады және екеуі де одан да күшті серіктестік құрды<ref>{{cite news | title=Biden reliable running mate despite gaffes | agency=[[Associated Press]] | newspaper=[[Asbury Park Press]] | date=October 26, 2008}}</ref>. Обама стратегиясының жетекшісі Дэвид Ахселродтың айтуынша, кез-келген күтпеген пікірлер Байденнің жоғары танымалдылығы кез келген күтпеген пікірлерден асып түсті. Байденде Pew Research Center сауалнамасы бойынша Палиннің 44 пайызына қарағанда, 60 пайыздық қолайлылық дәрежесі бар. [[Сурет:Joe Biden and Dick Cheney at VP residence.jpg|thumb|right|Вице-президент Байденге вице-президент Дик Чейни бір номерлі бір обсерваториясында, 13 қараша 2008 ж]] [[2008 жыл]]ғы [[4 қараша]]да Обама АҚШ президенті және Байден вице-президент болып сайланды<ref>{{cite news|url=http://www.cnn.com/2008/POLITICS/11/04/election.president/index.html|title=Barack Obama wins presidential election|publisher=CNN|accessdate=November 5, 2008|date=November 4, 2008}}</ref>. Обама-Байден билеті 365, сайлаудағы әріптестері Маккейн-Палинн 173 дауыс алды, жалпы халықтық дауыс беруде 53-46% болды<ref>{{cite news | url=http://www.cnn.com/ELECTION/2008/results/president/ | title=President – Election Center 2008 | publisher=CNN | accessdate=November 19, 2008}}</ref>. Байден, Делавэр заңымен рұқсат етілгендей, Сенаттың орнына<ref name="ap082408">{{cite news | url=http://www.foxnews.com/wires/2008Aug24/0,4670,CVNBidenTwoCampaigns,00.html | title=Biden Wages 2 Campaigns At Once | agency=Associated Press | date=August 24, 2008 | accessdate=August 29, 2008 | first=Randall | last=Chase | publisher=Fox News}}</ref> Вице-президентікке жүгінеді. 4 қарашада Байден республикандық Кристин О'Доннелді жеңіп, сенатор ретінде қайта сайланды. Байден екі мәрте жеңіске жетіп<ref name="ap110408">{{cite news | url=https://www.usatoday.com/news/politics/2008-11-04-420465768_x.htm | title=Biden wins 7th Senate term but may not serve | author=Nuckols, Ben | agency=Associated Press |newspaper=USA Today | date=November 4, 2008 | accessdate=February 6, 2009}}</ref>, 2009 жылғы 6 қаңтарда өз жетінші мерзіміне ант беретін кезде сенаттың орнынан кетуге мәжбүр болды<ref name="dnj010709">{{cite news|url=http://www.delawareonline.com/apps/pbcs.dll/article?AID=2009901070333 |title=A bittersweet oath for Biden |author=Gaudiano, Nicole |work=[[The News Journal]] |date=January 7, 2009 |accessdate=February 7, 2009 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090212100305/http://www.delawareonline.com/apps/pbcs.dll/article?AID=2009901070333 |archivedate=February 12, 2009 }}</ref>. Ол жетінші толық мерзім басталатын ең жас сенатор болды және былай деді: «Өмірімде мен үшін ең үлкен құрмет Делавэр халқына Құрама Штаттарының сенаторы ретінде қызмет етіп келеді»<ref>{{cite news | url=http://www.foxnews.com/politics/2009/01/15/senate-releases-b-bailout-funds-obama/ | title=Senate Releases $350 Billion in Bailout Funds to Obama |publisher=Fox News | date=January 15, 2009 | accessdate=January 25, 2009}}</ref>. Байден соңғы сенатта дауыс беруді 15 қаңтарда өткізді, бұл бағдарлама Тұтастай алғанда активтерді азайту бағдарламасына екінші $ 350 миллиард шығарды<ref name="bloom112408">{{cite news | url=https://www.bloomberg.com/apps/news?pid=20601087&sid=apZPaTS_UmpM&refer=home | title=Kaufman Picked by Governor to Fill Biden Senate Seat (Update 3) | author=Milford, Phil | publisher=[[Bloomberg News]] | date=November 24, 2008 | accessdate=November 24, 2008 | deadurl=yes | archiveurl=https://web.archive.org/web/20081116003829/http://www.bloomberg.com/apps/news?pid=20601087 | archivedate=November 16, 2008 | df=mdy-all }}</ref>. Байден сол күні Сенатта отставкаға кетті; жас өмірінің көп бөлігін өткізген Сенат қабатында эмоционалды қоштасу туралы ескертулерде, Байден былай деді: «Мен осында болғанда кез келген жақсы нәрсе<ref>{{cite news | url=http://www.politico.com/blogs/scorecard/1108/Minner_appoints_Ted_Kaufman_to_Biden_seat.html | title=Ted Kaufman to succeed Biden in Senate | author=Kraushaar, Josh | publisher=[[The Politico]] | date=November 24, 2008 | accessdate=November 24, 2008}}</ref>, мен осында болған 36 жыл ішінде жасаған әрбір батыл қадам<ref>{{cite news | url=http://thecaucus.blogs.nytimes.com/2010/01/25/bidens-son-will-not-run-for-delaware-senate-seat/ | title=Biden's Son Will Not Run for Delaware's Open Senate Seat | author=Hulse, Carl | newspaper=The New York Times | date=January 25, 2010 | accessdate=January 25, 2010}}</ref>, қызығушылық топтарының қысым көрсетуінен емес<ref>{{cite news | url=http://thecaucus.blogs.nytimes.com/2009/01/15/biden-and-clinton-say-goodbye-to-senate | title=Biden and Clinton Say Goodbye to Senate | author=Becker, Bernie | newspaper=The New York Times | date=January 15, 2009 | accessdate=January 25, 2009}}</ref>, жеке қарым-қатынастардың жетілуіне байланысты туындады». ==Вице-президент (2009-2017 жж.)== === Сайлаудан соң көшу === [[Сурет:Joe Biden sworn in 1-20-09 hires 090120-N-0696M-204a.jpg|thumb|right|Байден 2009 жылғы 20 қаңтарда Бірлескен әділеттілік Джон Пол Стивенстің атынан тағайындалды]] Барак Обаманың президенттік сайлауы басталғаннан кейін<ref>{{cite news | url=http://politicalticker.blogs.cnn.com/2008/11/06/biden-talks-transition-says-mccains-still-my-friend/ | title=Biden talks transition, says McCain's 'still my friend' | author=Marquardt, Alexander | publisher=CNN | date=November 6, 2008 | accessdate=November 6, 2008}}</ref>, Байден Обамамен күнделікті кездесулерде екенін және Маккейн әлі де оның досы болғанын айтты. Байденге АҚШ-тың құпия қызметі — «Селтик» деген ат берген, оның Ирландияның тамырына сілтеме жасайды<ref>{{cite news | url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/us_elections_2008/7726453.stm | title='Secret' Obama code name revealed |publisher=[[BBC News]] | date=November 13, 2008 | accessdate=November 17, 2008}}</ref>. Байден ардагер Демократиялық адвокат пен көмекші Рон Календі оның штаб бастығы етіп таңдады<ref>{{cite news| title = Biden picks former Gore aide as chief of staff| agency = Reuters| date = November 13, 2008| url = https://www.reuters.com/article/newsOne/idUSTRE4AC5EA20081113| accessdate =November 13, 2008 | first=Steve | last=Holland}}</ref>, ал ''Time Washington'' бюросының бастығы Джей Карниді байланыс директорына айналдырды. Байден өзінің автономды энергетикалық орталығына айналдырған ізшарасы вице-президент Дик Чейниден қабылдаған кейбір нақты рөлдерді қысқартуға ниетті<ref>{{cite news | url=http://www.politico.com/blogs/michaelcalderone/1208/Report_Carney_joins_Biden_team.html | title=Report: Carney joins Biden team | author=Calderone, Michael | publisher=[[The Politico]] | date=December 15, 2008 | accessdate=December 15, 2008}}</ref>. Олай болмаған жағдайда, Байден өз орынбасарларының төрағалығын өзінің алдында ешкімге үлгі етпейтінін айтты, бірақ оның орнына Обаманың шешетін кез келген маңызды шешімі бойынша кеңестер мен ұсыныстар беруге тырысады. Байден өтпелі кезеңде жасалып жатқан барлық министрлер кабинеттеріне қатыстырылғанын айтты<ref>{{cite news | url=http://www.politico.com/news/stories/1208/16558.html | title=Biden to shrink VP role – big time | author=Lee, Carol E. | publisher=[[The Politico]] | date=December 14, 2008 | accessdate=December 23, 2008}}</ref>. Байденге ақ үйде жұмыс істейтін «Ақ үйдің жұмыс тобын<ref name="lkl122208">{{cite news | url=http://www.cnn.com/2008/POLITICS/12/22/biden.lkl/index.html | title= Biden says he'll be different vice president | publisher=CNN | date=December 22, 2008 | accessdate=December 22, 2008}}</ref>» — орта таптың экономикалық әл-ауқатын жақсартуға бағытталған бастаманы басқаруға тағайындалды<ref>{{cite news | url=http://www.cnn.com/2008/POLITICS/12/21/transition.wrap/index.html | title=What Obama promised Biden | author=Hornick, Ed and Levs, Josh | publisher=CNN | date=December 21, 2008 | accessdate=December 23, 2008}}</ref>. Сыртқы байланыстар жөніндегі комитетінің төрағасы ретінде соңғы рет жасаған іс-шарасы ретінде Байден 2009 жылғы қаңтар айының екінші аптасында [[Ирак]], [[Ауғанстан]] және [[Пәкістан]]ға барып, осы елдер басшылығымен кездесті<ref>{{cite news | url=http://www.politico.com/news/stories/0109/17136.html | title='Senator' Biden's trip raises concerns | author=Lee, Carol E. | publisher=[[The Politico]] | date=January 6, 2009 | accessdate=January 9, 2009}}</ref>. ===Бірінші кезең (2009-2013)=== Байден [[АҚШ президенті]] [[Барак Обама]]мен бірге салтанатты түрде кіріскен [[2009 жыл]]ғы [[20 қаңтар]]да 47-вице-президент болды<ref>{{cite news | url=http://www.cnn.com/2008/POLITICS/11/03/election.trivia/index.html | title=Think you know your election trivia? | publisher=CNN | date=November 3, 2008 | accessdate=November 9, 2008}}</ref>. Байден бұл кеңсеге жеткен Делавэрден бірінші және Құрама Штаттардың бірінші римдік католик вице-президент<ref>{{cite news|url=http://www.delawareonline.com/article/20081106/NEWS02/811060379 |title=VP's home awaits if Biden chooses |author=Gaudiano, Nicole |work=[[The News Journal]] |date=November 6, 2008 |accessdate=November 8, 2008 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20081109060406/http://www.delawareonline.com/article/20081106/NEWS02/811060379 |archivedate=November 9, 2008 }}</ref>. Жоғарғы соттың судьясы Джон Пол Стивенс Байденге ант берген<ref>{{cite news | url=http://www.oregonlive.com/politics/index.ssf/2009/01/in_culminating_moment_biden_is.html | title=In culminating moment, Biden is vice president | agency=[[Associated Press]] | publisher=[[OregonLive.com]] | date=January 20, 2009 | accessdate=July 27, 2016}}</ref>. [[Сурет:Barack Obama Walking With Joe Biden.jpg|thumb|left|[[Ақ үй]]дегі Президент Обама Вице-президент Байденмен бірге [[2009 жыл]]дың ақпан кезінде]] Обаманың әкімшілігінің алғашқы айларында Байден маңызды сюжеттік кеңесші рөліне ие болды<ref name="nyt032809">{{cite news | url=https://www.nytimes.com/2009/03/29/us/politics/29biden.html | title=Speaking Freely, Biden Finds Influential Role | author=Leibovich, Mark | work=The New York Times | date=March 28, 2009 | accessdate=March 31, 2009}}</ref>. Бір рөл Обаманың «қарсыластар командалары» арасындағы дауларды шешу еді. Президент Байденнің баскетболшыға тән «статистика парағында көрсетілмейтін көптеген заттарды жасайтын» әрекетін салыстырды<ref>{{cite news|last=Lee|first=Carol|title=Biden worked on Specter '100 days'|url=http://www.politico.com/news/stories/0409/21824.html|accessdate=June 23, 2012|date=April 29, 2009}}</ref>. Байден Обама заңдарының бірнеше маңызды бөлігіне Сенаттың қолдауын алуда маңызды рөл атқарды және Сенатор Арлен Спектерді Республикадан Демократиялық партияға ауысуға сендірудің негізгі факторы болды. Байден АҚШ Мемлекеттік хатшысы [[Хиллари Клинтон]]ға Ауғанстандағы соғысқа 21 мың жаңа әскер жіберуге қарсы болғаны туралы ішкі пікірталасты жеңілді. Алайда оның күмәншіл дауысы әкімшілікте бұрынғыдай маңызды болып саналды, [[2009 жыл]]ы [[Барак Обама]]ның [[Ауғанстан]]дағы стратегиясын қайта қарастырғаны үшін Ақ үйде беделге ие болды<ref>{{cite news | url=https://www.usatoday.com/printedition/news/20090611/1aclinton11_cv.art.htm | title=In a supporting role, Clinton takes a low-key approach at State Dept. | author=Dilanian, Ken |work=USA Today | date=June 11, 2009 | accessdate=July 22, 2009}}</ref><ref>{{cite news | url=http://www.politico.com/news/stories/0609/24067.html | title=Hillary Clinton toils in the shadows | author=Smith, Ben | publisher=[[The Politico]] | date=June 23, 2009 | accessdate=July 22, 2009}}</ref>. Байден [[Ирак]]та екі айда бір рет болып тұрды, соның ішінде тамыз және қыркүйек айларында Бағдадқа сапар жасап, премьер-министр Нури аль-Маликиді тыңдады және Ирактың болашағына қатысты АҚШ-тың көзқарасын тағы да қайталайды; ол осы уақытқа дейін елдегі күтілетін прогресс туралы Ирак басшылығына хабарламалар беруде АҚШ әкімшілігінің басты адамы болды. Жалпы алғанда<ref>{{cite news | url=https://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2009/09/16/AR2009091602998.html | title=Biden Pushes Iraqi Leaders On Vote Law, Oil-Bid Perks | author=Wilson, Scott | work=The Washington Post | date=September 17, 2009 | accessdate=September 17, 2009}}</ref>, Ирак саясатын қадағалау, Байденнің жауапкершілігі болды: Президент оны «Джо, сіз Иракпен айналысасыз» деп айтқан<ref>{{cite news | url=http://www.newyorker.com/news/daily-comment/breaking-maliki-biden| title=Breaking Up: Maliki and Biden | author=Osnos, Evan | work=The New Yorker | date=August 12, 2014 | accessdate=August 26, 2015}}</ref>. Байден Ирак «бұл әкімшіліктің үлкен жетістіктерінің бірі бола алар еді» деді<ref>{{cite news | url=http://abcnews.go.com/blogs/politics/2010/02/vice-president-biden-iraq-could-be-one-of-the-great-achievements-of-this-administration/ | title=Vice President Biden: Iraq "Could Be One of the Great Achievements of This Administration" |work=[[ABC News]] | date= February 11, 2010}}</ref>. Байденнің [[2010 жыл]]ғы қаңтар айында Ирак парламентінің сайлауларынан тыйым салынған кандидаттарға қарсы күресте Иракта болған сапарында екі күннің ішінде бірнеше жүздеген үміткер Ирак үкіметін қалпына келтірді. 2012 жылға қарай, Байден Иракқа сегіз сапар жасаған болатын<ref>{{cite news | url=https://www.google.com/hostednews/afp/article/ALeqM5iJGz55dJrnOzzejqmBj6QTolyydg | title=Iraq reinstates 59 election candidates | agency=[[Agence France-Presse]] | date=January 25, 2010}}</ref>, бірақ Ирактағы америкалық саясатты қадағалауы АҚШ әскерлерінің 2011 жылы шығарылғанынан соң төмендеді<ref>{{cite news | url=http://www.politico.com/story/2014/11/president-obama-war-iraq-112730.html | title=The war over President Obama's new war in Iraq | author=Crowley, Michael | work=Politico | date=November 9, 2014 | accessdate=August 26, 2015}}</ref>. [[Сурет:Joe Biden in Kosovo.JPG|thumb|right|Вице-президент Байден [[Косово]]да, мамыр, 2009 жыл]] Байден сондай-ақ Обаманың ынталандыру пакетінің инфрақұрылымдық шығындарын қадағалауға жауапты болды және жалғыз қаржыландыруды қажет ететінін лайықты жобаларды атап өтті. Ол жүздеген губернаторлармен, мэрлермен және басқа да жергілікті шенеуніктермен осы рөлде сөйлесті<ref>{{cite news | url=http://www.time.com/time/nation/article/0,8599,1908167-1,00.html | title=What Happened to the Stimulus? | author=Scherer, Michael | work=Time | date=July 1, 2009 | accessdate=July 8, 2009}}</ref>. Осы кезеңде Байденді ешқандай қалдықтар мен сыбайлас жемқорлықтың негізгі оқиғалары болмағанын қанағаттандырды және ол 2011 жылғы ақпанда осы рөлді аяқтаған кезде, ол ынталандыру сомалары бар алаяқтық оқиғалардың саны бір пайыздан аз болғанын айтты<ref>{{cite news | url=http://blogs.abcnews.com/politicalpunch/2011/02/sheriff-joe-biden-touts-recovery-act-success-and-hands-over-his-badge.html | title='Sheriff Joe' Biden Touts Recovery Act Success – and Hands Over His Badge | author=Travers, Karen | publisher=[[ABC News]] | date=February 17, 2011 | accessdate=March 19, 2011 | deadurl=yes | archiveurl=https://web.archive.org/web/20110221153327/http://blogs.abcnews.com/politicalpunch/2011/02/sheriff-joe-biden-touts-recovery-act-success-and-hands-over-his-badge.html | archivedate=February 21, 2011 | df=mdy-all }}</ref>. [[Сурет:US Navy 090514-N-4451V-548 Vice President Joe Biden meets with Basic Underwater Demolition-SEAL (BUDS) students at Naval Amphibious Base Coronado.jpg|thumb|Байден НАТО-ның SEAL-тың тыңдаушыларымен, NAB Coronado, Калифорния, мамыр 2009 ж]] Обама мен объектілердің сақтық танытуы үшін Байденге бір-бірімен қарым-қатынас жасау жолдарын үйренуі үшін біраз уақыт қажет болды. 2009 жылғы сәуір айының соңында, Байденнің шошқа тұмауы тұмауының басталуына байланысты сұраққа жауап бергенде, ол ұшақтарда немесе метрополитенде отбасыларға жүруден бас тартуға кеңес бергеннен соң<ref>{{cite news | url=http://www.latimes.com/news/nationworld/nation/la-na-biden1-2009may01,0,604907.story | title=White House adjusts Biden's swine flu advice |author1=Silva, Mark |author2=Parsons, Christi | work=Los Angeles Times | date=May 1, 2009 | accessdate=May 28, 2009}}</ref>, Ақ үйді тез арада түсініктеме беруге мәжбүр етті<ref>{{cite news|url=http://www.boston.com/news/health/articles/2009/05/01/white_house_tempers_bidens_swine_flu_advice/ |title=White House tempers Biden's swine flu advice |work=Boston Globe |date=May 1, 2009 |accessdate=May 28, 2009 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090505114058/http://www.boston.com/news/health/articles/2009/05/01/white_house_tempers_bidens_swine_flu_advice/ |archivedate=May 5, 2009 }}</ref>. Байден беделін қалпына келтіру үшін, түнгі теледидарда әзілдер туралы әңгімелеп берді. 2009 жылғы шілдеге дейін тұрақты жұмыссыздық деңгейінің көтерілуіне байланысты Байден әкімшілік «экономиканың қаншалықты нашар болғанын дұрыс түсінбеді», бірақ шығыстардың қарқынынан кейін ынталандыру пакеті көп жұмыс орындарын құратынына сенім білдірді. Осы айда АҚШ мемлекеттік хатшысы Клинтон Байденді [[Ресей]]дегі билікті елемеу туралы ескертулерді тез қабылдамады, бірақ кез келген қателіктерге қарамастан<ref name="nw-cov-101009"/><ref>{{cite news | url=http://politicalhumor.about.com/b/2009/05/08/the-weeks-best-late-night-jokes-30.htm | title=The Week's Best Late-Night Jokes | author=Kurtzman, Daniel | publisher=[[About.com]] | date=May 8, 2009 | accessdate=May 28, 2009}}</ref><ref>{{cite news | url=http://politicalhumor.about.com/b/2009/05/22/the-weeks-best-late-night-jokes-32.htm | title=The Week's Best Late-Night Jokes | author=Kurtzman, Daniel | publisher=[[About.com]] | date=May 22, 2009 | accessdate=May 28, 2009}}</ref>, Байден әлі де Обаманың сенімін сақтап қалды және әкімшілікте барынша ықпалды болды. [[2010 жыл]]дың [[23 наурыз]]ында Байден науқастарды қорғау және қолжетімді күтім туралы заңға қол қойғаны туралы ұлттық теле-радио хабарларында «үлкен мәміле» болғанын айтты<ref>{{cite news | url=http://www.msnbc.msn.com/id/31745563/ | title=Biden: 'We misread how bad the economy was' | agency=[[Associated Press]] | publisher=[[MSNBC]] | date=July 5, 2009 | accessdate=July 9, 2009}}</ref>. Ақ үйдің баспасөз хатшысы Роберт Гиббс Твиттер арқылы жауап берді: «Иә, мырза, сіздікі дұрыс ...», - деді. АҚШ-тың жоғарғы кеңесшісі Валери Джаррет, Байден мырзаның сөйлейтін сөзін «вице-президентті соншалықты ұнамды ететін нәрсе ... Біз оны бір сәтке де өзгертпейміз». Бұрынғы сенаттың әріптесі Линдси Грэмм: «Егер ешқандай гэфф болмаса, онда Джо болмайды, оған сендер көмектесе алмайсыңдар<ref name="lat081909">{{cite news | url=http://www.latimes.com/news/nationworld/nation/la-na-biden18-2009aug18,0,2588210.story | title=Despite fumbles, Biden's a player |author1=Nicholas, Peter |author2=Richter, Paul | work=Los Angeles Times | date=August 19, 2009 | accessdate=August 22, 2009}}</ref>, бірақ ұнатасыңдар» деді. Байден ұзақ уақыт бойы жұмыс істеп келе жатқан «эго-персона», «вице-президент»<ref name="bigdeal">{{cite news | url=http://thecaucus.blogs.nytimes.com/2010/03/23/at-white-house-bidens-expletive-caught-on-open-mic/?hp | title=At White House, Biden's Expletive Caught on Open Mic | author=Herszenhorn, David M. | magazine=[[The New York Times]] | date=March 23, 2010 | accessdate=March 23, 2010}}</ref>, The Onion сатиралық жаңалықтар сайтында<ref name="nw-cov-101009">{{cite news | url=http://www.newsweek.com/id/217090 | title=An Inconvenient Truth Teller | author=Bailey, Holly | author2=Thomas, Evan | magazine=[[Newsweek]] | date=October 10, 2009 | accessdate=November 6, 2009 | authorlink2=Evan Thomas}}</ref>, ол өз лауазымына пародияланған<ref>{{cite news | url=http://artsbeat.blogs.nytimes.com/2013/01/17/biden-getting-an-autobiography-from-the-onion-whether-he-wants-it-or-not/ | title=Biden Getting an Autobiography From The Onion (Whether He Wants It or Not) | author=Itzkoff, Dave | newspaper=The New York Times | date=January 17, 2013 | accessdate=September 14, 2014}}</ref>. Әртүрлі мінез-құлықтарына қарамастан, Обама мен Байден достық қарым-қатынаста болды, ішінара Обаманың қызы Саша мен Байденнің немересі Майсиге негізделген, олар Сидвелл достар мектебіне бірге барады. [[Сурет:Obama and Biden await updates on bin Laden.jpg|thumb|left|Жағдаят бөлмесі: Байден, Обама және АҚШ ұлттық қауіпсіздік тобы Ақ үй жағдаят бөлмесінде 2011 жылғы мамыр айында АҚШ миссиясының Усама бен Ладенді өлтіруді бақылау үшін жиналды. Байден сол кездегі шабуылға қарсы болғанымен, Конгресстің көшбасшылары туралы ойдағыдай нәтижеге қол жеткізді<ref>{{cite news |url=http://www.slate.com/blogs/weigel/2014/01/10/_hillary_told_the_president_that_her_opposition_to_the_surge_in_iraq_had.html|title='Hillary Told the President That Her Opposition to the Surge in Iraq Had Been Political' |author=Weigel, David |work=Slate |date=January 10, 2014}}</ref><ref>{{cite news | url=http://www.recordonline.com/apps/pbcs.dll/article?AID=/20110501/NEWS/110509984 | title=Osama Bin Laden dead; President Obama addresses nation | agency=[[NewsCore]] | newspaper=[[Times Herald-Record]] | date=May 2, 2011 | accessdate=May 17, 2011}}</ref>.]] Байденнің әкімшіліктегі рөлі қарама-қайшы болу және басқаларды өз ұстанымдарын қорғауға мәжбүрлеу екенін айтты. Обама: «Джо туралы ең жақсы нәрсе - бәрімізді біріктіргенде, ол шын мәнінде адамдарға өз ұстанымдарын ойлауға және қорғауға, барлық нәрсені әр бұрыштан қарауға мәжбүр етеді және бұл мен үшін өте құнды». Барак Обаманың тағы бір кеңесшісі Байденнің айтуынша, «біз мүмкіндігінше интеллектуалды ақиқат екенімізді қамтамасыз ету үшін әрдайым отбасылық пикникке баруға дайынбыз». [[2010 жыл]]ғы [[11 маусым]]да Байден Америка Құрама Штаттарын әлем кубогының<ref>{{cite news|url= http://www.cnn.com/2010/POLITICS/06/12/south.africa.biden/index.html|title=Biden visits South Africa as World Cup begins |publisher=CNN|accessdate=June 13, 2010| date=June 12, 2010}}</ref> ашылу салтанатына қатысып, Англияға қарсы 1-1 матчына қатысып, Египетке, Кенияға және Оңтүстік Африкаға барды. Джо мен Джил Байден Вашингтондағы ресми резиденциясында тыныш атмосфераны сақтап қалды, жиі олар немерелерін қызықтайды және үнемі Делавардағы үйіне оралады<ref name="pol-regular">{{cite news | url=http://www.politico.com/news/stories/0611/57887.html | title=Joe and Jill Biden's 'regular' lives | author=Parnes, Amie | newspaper=[[Politico (newspaper)|Politico]] | date=June 28, 2011 | accessdate=June 28, 2011}}</ref>. [[Сурет:Obama & Biden in Limo (July 21, 2010).jpg|thumb|left|2010 жылы [[Барак Обама]] мен Джо Байден ''Cadillac One''-да кетіп барады.]] Байден [[2010 жыл]]ғы орташа аралық сайлауда демократтарға қатты қолдау көрсетіп, партиялар үшін ауқымды шығындардың жалпы болжамдар алдында оптимизм көзқарасын сақтап қалды. Сайлауда Республикандықтар ауқымды жеңіске жеткеннен кейін және Ақ үйдің штаб бастығы Рахм Эмануэльдің кетуінен кейін, Байденнің Конгресстегі республикандықтармен өткен қарым-қатынастары маңызды болды<ref name="pol120910">{{cite news | url=http://www.politico.com/news/stories/1210/46173.html | title=Joe Biden expands role as White House link to Congress | author=Lee, Carol E. | author2=Bresnahan, John | newspaper=[[Politico (newspaper)|Politico]] | date=December 9, 2010 | accessdate=December 10, 2010}}</ref><ref name="nyt121110">{{cite news | url=https://www.nytimes.com/2010/12/12/us/politics/12biden.html | title=As the Ground Shifts, Biden Plays a Bigger Role | author=Cooper, Helene | newspaper=The New York Times | date=December 11, 2010 | accessdate=December 13, 2010}}</ref>. Ол жаңа Старт шартына Сенаттың мақұлдауын алу үшін табысты басқару әрекеттерін басқарды. 2010 жылғы желтоқсанда Байденнің Ақ үйдегі шіркеуді ортақ негізде қорғауы, содан кейін Сенаттың азшылыққа қарсы басшысы Митч Макконнелмен тікелей келіссөздер жүргізіп, Буштың салық жеңілдіктерін уақытша ұзарту туралы әкімшіліктің ымыралы салық пакетін шығаруда маңызды рөл атқарды<ref name="nyt121110"/><ref>{{Cite news| url=https://www.nytimes.com/2010/12/08/us/politics/08deal.html | title=Biden and G.O.P. Leader Helped Hammer Out Bipartisan Tax Accord | author=Hulse, Carl | author2=Calmes, Jackie | newspaper=The New York Times | date=December 7, 2010 | accessdate=December 8, 2010}}</ref>. Байден кейіннен салық салуды жеңілдету, жұмыссыздарды сақтандыруды қалпына келтіру және [[2010 жыл]]ғы жұмыс орындарын құру шарасы ретінде қабылданған Конгрестегі құлықсыз демократиялық кеңестің келісімін алуға тырысқан<ref name="nyt121110"/><ref>{{cite news |url=https://www.nytimes.com/2010/12/08/us/politics/08cong.html | title=Democrats Skeptical of Obama on New Tax Plan |author=Herszenhorn, David M. | author2=Stolberg, Sheryl Gay |newspaper=The New York Times |date=December 7, 2010 |accessdate=December 8, 2010}}</ref>. 2011 жылғы наурызда Обама Байденді конгресстің екі үйі мен Ақ үйдің арасындағы келіссөздерді жылдың соңына дейін федералды шығын деңгейін реттеуге және үкіметтің жабылуын болдырмауға бағыттады<ref>{{cite news|url=https://www.cnbc.com/id/41870549 |archive-url=https://archive.is/20120729195403/http://www.cnbc.com/id/41870549 |dead-url=yes |archive-date=July 29, 2012 |title=Obama Welcomes Budget Deal; Biden to Lead Talks |agency=Reuters |publisher=[[CNBC]] |date=March 2, 2011 |accessdate=March 9, 2011 |df= }}</ref>. 2011 жылғы мамырында алты конгресс мүшелерімен «Байден» панелінде жалпы қарызды азайту жоспарының бір бөлігі ретінде АҚШ-тың қарыз шегін арттыру туралы екі жақты келісімге қол жеткізуге тырысты. АҚШ-тың қарыздық төңкеріс дағдарысы келесі екі айда дамыды<ref>{{cite news | url=https://www.reuters.com/article/2011/05/16/us-usa-debt-talks-idUSTRE74F26V20110516 | title=Q+A: Debt and deficit talks in early stages | author=Reid, Tim | agency=[[Reuters]] | date=May 16, 2011 | accessdate=May 17, 2011}}</ref><ref>{{cite news|url=http://www.delawareonline.com/article/20110505/NEWS02/105050326/Biden-tasked-achieving-consensus-cutting-deficit?odyssey=tab%7Ctopnews%7Ctext%7CHome |title=Biden tasked with achieving consensus on cutting deficit |author=Gaudiano, Nicole |newspaper=[[The News Journal]] |date=May 4, 2011 |accessdate=May 17, 2011 }}{{dead link|date=June 2016|bot=medic}}{{cbignore|bot=medic}}</ref>, бірақ бұл Макконнеллмен арада болған еді, бұл Байденді бюджеттік бақылау түрінде шешу үшін екі жақты келісімге қол жеткізді. [[2011 жыл]]дың [[2 тамыз]]ында қол қойылған 2011 жылғы акт, АҚШ-тың бұрын-соңды болмаған теңгерімі<ref name="pol-bca">{{cite news | url=http://www.politico.com/news/stories/0811/60463.html | title=Joe Biden, Mitch McConnell and the making of a debt deal | author=Thrush, Glenn | author2=Brown, Carrie Budoff | author3=Raju, Manu | author4=Bresnahan, John | newspaper=[[Politico (newspaper)|Politico]] | date=August 2, 2011 | accessdate=August 4, 2011}}</ref><ref name="ap-bca">{{cite news | url=http://news.bostonherald.com/news/us_politics/view.bg?articleid=1356201&format=&page=4&listingType=politics | title=The real drama was in private as debt deal hatched | agency=[[Associated Press]] | newspaper=[[Boston Herald]] | date=August 3, 2011 | accessdate=August 4, 2011}}</ref><ref>{{cite news | url=https://www.reuters.com/article/2011/08/03/us-usa-debt-brink-idUSTRE77271R20110803?feedType=RSS&feedName=topNews | title=Special report: How Washington took the U.S. to the brink | agency=[[Reuters]] | author=Bohan, Caren Bohan | author2=Sullivan, Andy | author3= Ferraro, Thomas | date=August 3, 2011 | accessdate=August 4, 2011}}</ref>. Байден Конгреспен келіссөз жүргізіп, әкімшіліктегі кез келген мәселе бойынша келіссөз жүргізді, ал бір Республикандық кеңесші: «Байден шынымен келіссөз жүргізетін жалғыз жігіт және Макконнелл мәмілеге оның сөзі жақсы екенін біледі. === 2012 жылғы қайта сайлану === [[2010 жыл]]дың қазан айында Байден Обаманың 2012 жылғы президенттік сайлауда өзінің әріптесі болуын өтінгенін айтты. Обаманың [[2011 жыл]]дың соңында танымалдылығының құлдырауынан<ref name="nyt101310">{{cite news |title= Vice President Tries to Energize Democrats|author= Stolberg, Sheryl Gay |newspaper= [[The New York Times]]|date= October 12, 2010|url= https://www.nytimes.com/2010/10/13/us/politics/13biden.html|accessdate=October 14, 2010}}</ref> Ақ үйдің штаб бастығы Уильям М. Дейли кейбір құпия сауалнамалар мен фокус-топтарда зерттеулер жұргізіп, Байденді АҚШ Мемлекеттік хатшысы Клинтонның билетіне ауыстыру идеясына айналдырды<ref name="nyt-dd-replace">{{cite news | url=https://www.nytimes.com/2013/11/01/us/politics/book-details-consideration-of-replacing-biden-on-2012-ticket.html | title=Book Details Obama Aides' Talks About Replacing Biden on 2012 Ticket | author=Martin, Jonathan | newspaper=[[The New York Times]] | date=October 31, 2013}}</ref>. Нәтижелер Барак Обама үшін айтарлықтай жақсармағанын көрсеткен кезде, бұл ұғым төмендеді, ал Ақ үйдің ресми өкілдері Обаманың бұл идеяны ешқашан қызықтырмағанын айтты<ref>{{cite news |url=http://www.politico.com/politico44/2013/11/wh-obama-never-considered-dropping-biden-176520.html | title=W.H.: Obama never considered dropping Joe Biden | author=Allen, Jonathan | newspaper=[[Politico]] | date=November 1, 2013}}</ref>. Байден бірнеше рет хабарлау тәртібімен күресіп жатты; уақыт өтке келе жазғандай, «Байденнің ең күшті тұсы - оның ең үлкен әлсіздігі»<ref name="nyt050812">{{cite news | url=https://www.nytimes.com/2012/05/08/us/politics/for-a-blunt-biden-an-uneasy-supporting-role.html | title=For a Blunt Biden, an Uneasy Supporting Role | author=Leibovich, Mark | newspaper=[[The New York Times]] | date=May 8, 2012 | page=1}}</ref>. Сондай-ақ, Байден 2016 жылы өтетін президенттік сайлауларда өзін-өзі ақтамақшы болу үшін фандрайзингтік байланыстарды нығайту үшін пайдаланған науқандар арасындағы қарым-қатынастар да нашарлады және вице-президент Обаманың науқан стратегиясының жиналыстарынан шығарылды. [[Сурет:Official portrait of President Obama and Vice President Biden 2012.jpg|thumb|upright|left|Байден мен Президент [[Барак Обама]], 2012 жылғы шілде]] Обаманың сайлау алдындағы науқанына қарамастан, Байденді әлі де күйзелістерге ұшыраған күйде еді, ол жұмысшылармен және ауыл тұрғындарымен байланыса алатын бөлшек сауда саясаткері ретінде бағалаған болатын. Обаманың қайта сайлау науқаны [[2012 жыл]]дың көктемінде басталған болатын<ref name="time-mo">{{cite news | title=Mo Joe | author=Scherer, Michael | magazine=[[Time (magazine)|Time]] | date=June 11, 2012 | pages=26–30}}</ref>. 2012 жылғы тамызында аралас нәсілдер алдында Республикалық партияның Уолл-стрит ережелерін жеңілдету туралы ұсыныстары «баршаңызды шынжырға түсіреді» деген сөзі Байденнің түрлі-түсті ескертулерге бейімділігіне тағы да назар аударды. ''[[Los Angeles Times]]'' жазды: «Көптеген кандидаттар бірдей қоқан-лоққымен сөйлейді, аудиторияның ұйықтауы мүмкін емес<ref name="lat-offt">{{cite news | url=http://articles.latimes.com/2012/aug/17/nation/la-na-biden-20120817 | title=Biden's unscripted moments keep campaign on its toes | author=Memoli, Michael A. | newspaper=[[Los Angeles Times]] | date=August 17, 2012}}</ref>, журналистерді шығарады, бірақ кез-келген Байден сөйлеген кезде баспасөз қызметкерлерін қырып-жоятын ондаған сәттер болуы мүмкін, бір-біріне ойынмен әрі шатыстықпен қарайды. «[[Time]]» журналы Байденді жиі кетіп бара жатқанын және «Вашингтонның мұқтаждығы пен сенімсіздігі араласуымен қатар, Байденнің миы кәдімгі гуманизмнен гөрі сымды болып шықты» деп жазды<ref name="time-be-joe">{{cite news | url= http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,2123322,00.html | title=Let There Be Joe | author=[[David Von Drehle|Drehle, David Von]] | magazine=[[Time (magazine)|Time]] | date=September 10, 2012 | pages=41–43}}</ref>. Байден 6 қыркүйекте вице-президент ретінде Солтүстік Каролинадағы Шарлотте өткен Демократиялық ұлттық конгресте дауыс беру арқылы екінші рет тағайындалды<ref>{{cite news | url=http://www.huffingtonpost.com/2012/09/06/beau-biden-speech-read-th_n_1862997.html | title=Beau Biden Speech Kicks Of Motion To Nominate Father Joe Biden For Vice President | work=[[Huffington Post]] | date=September 6, 2012 | first=Elyse | last=Siegel}}</ref>. Ол 11 желтоқсан күні Кентуккидегі [[Дэнвилл (Кентукки)|Дэнвилде]] вице-президенттік пікірсайыстарда өзінің Республикалық әріптесі, өкілі Пол Райанмен кездесті. Онда ол Обаманың әкімшілігінің рекордын қорғады және республикалық үміткер Митт Ромниге қарсы Обаманың пікірсайыстарын жоғалтқан үгіт-насихат үдерісін қалпына келтіру үшін республикалық билетке қатты шабуыл жасады<ref>{{cite news | url=http://nbcpolitics.nbcnews.com/_news/2012/10/11/14376267-biden-plays-aggressor-in-debate-as-ryan-makes-gop-case | title=Biden plays aggressor in debate as Ryan makes GOP case | author=O'Brien, Michael | publisher=[[NBC News]] | date=October 11, 2012}}</ref><ref>{{cite news | url=http://www.foxnews.com/politics/2012/10/11/biden-ryan-face-off-in-high-stakes-vice-presidential-debate-in-kentucky/ | title=Sparks fly as Biden, Ryan face off in feisty vice presidential debate | publisher=[[Fox News]] | date=October 11, 2012}}</ref>. [[2012 жыл]]ғы [[6 қараша]]да президент пен вице-президент екінші мерзімге сайланды<ref>{{cite news | url=http://www.foxnews.com/politics/2012/11/06/obama-defeats-romney-to-win-second-term-fox-news-projects/ | title=Obama defeats Romney to win second term, vows he has 'more work to do' | publisher=[[Fox News]] | date=November 7, 2012}}</ref>. Обама-Байден билеті Ромни-Рьянның 206 дауысына 332 сайлаушы әріптестер дауысын ұтып алды және бүкілхалықтық дауыс беруде 51-47 пайызды құрады<ref>{{cite news | url=http://www.latimes.com/news/politics/la-pn-obama-biden-officially-win-second-term-20130104,0,5932518.story | title=It's official: Obama, Biden win second term | author=Memoli, Michael A. | newspaper=[[Los Angeles Times]] | date=January 4, 2013}}</ref>. [[Сурет:Vice President Biden Delivers Remarks at the Joint Opening Session.jpg|thumb|Байден АҚШ-Қытай стратегиялық және экономикалық диалогы кезінде сөйлеуде, [[2013 жыл]]ғы шілде, [[Вашингтон]]да]] [[2012 жыл]]дың желтоқсан айында Байден [[Сэнди Хук бастауыш мектебіндегі атыс]]тан кейін Обама Америка Құрама Штаттарында қару-жарақпен зорлық-зомбылықтың себептерін жою үшін құрған «Қарумен зорлық-зомбылық жөніндегі жұмыс тобы» Мақсатты топты басқарды<ref>{{cite news |title=Obama sets up gun violence task force |first=Leigh Ann |last=Caldwell |url=http://www.cbsnews.com/8301-250_162-57560044/obama-sets-up-gun-violence-task-force/ |publisher=[[CBS News]] |date=December 19, 2012}}</ref>. Осы айдың соңында, ел «фискальды құлдыраудан» құлағанға дейінгі соңғы күндерінде, Байденнің МакКоннелмен қарым-қатынасы тағы екінші рет дәлелденді, себебі екеуі жүргізген келіссөздер 2013 жылдың басында қабылданған америкалық салық төлеушілерге жеңілдіктер туралы заңның қабылдануына әкелді. Бұл Буштың салық жеңілдіктерінің көп бөлігін үнемдеуге мүмкіндік берді, бірақ жоғары табыстың деңгейі көтерілді<ref name="ap-cliff">{{cite news|url=http://www.startribune.com/politics/national/185276422.html?refer=y |title=Congress' OK of fiscal cliff deal gives Obama a win, prevents GOP blame for tax boosts |author=Fram, Alan |agency=[[Associated Press]] |newspaper=[[Star Tribune]] |location=Minneapolis |date=January 2, 2013 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130105020524/http://www.startribune.com/politics/national/185276422.html?refer=y |archivedate=January 5, 2013 |df= }}</ref>. ===Екінші кезең (2013-2017)=== [[Сурет:Vice President Biden Stands With Afghanistan President Ghani and Pakistan Prime Minister Sharif Before Trilateral Meeting on Sidelines of World Economic Forum in Switzerland (24149550459).jpg|thumb|left|Джо Байден 2016 жылы Ауғанстан президенті Ашраф Гани мен Пәкістан премьер-министрі Наваз Шарифпен кездесуінде.]] Байден 2013 жылғы 20 қаңтардағы таңертеңгілік екінші жартысында сот Соня Сотомайордың төрағалығымен ресми резиденциясында шағын рәсімде (салтанатты рәсім 21 қаңтарда болған) ұлықталды. Ол Sandy Hook Elementary School мектебіндегі атыстан кейін Обаманың әкімшілігі басшылығының тапсырмаларын орындап, қаруды бақылау шараларына қатысты жаңа заңнаманы ұсынды (заңнама қабылданбады). 2013 жылғы қазан айындағы АҚШ-тың федералды үкіметінің 2013 жылы аяқталуын және АҚШ-тың 2013 жылғы қарыздық-төңкеріс дағдарысын шешуге бағытталған «Жалғастырып отырып бөліп беру туралы» Заңының 2014 жылғы қазан айында өтуіне әкелген пікірсайыстар кезінде Байден аз рөл атқарды. Бұның алдында сенаттың көпшілігінің жетекшісі Гарри Рид және басқа да Демократиялық көшбасшылар вице-президентті Конгреспен тікелей келіссөздерден алып тастады, бұл бұрынғы келіссөздер барысында Байден тым көп айтып қойғаннан кейін орын алды. Байденнің әйелдерге қатысты зорлық-зомбылық туралы заңы 2013 жылы қайтадан қайта тіркелді. Бұл заң осыған байланысты оқиғаларға, бірінші кезеңде басталған Әйелдер мен қыздарға бойынша Ақ үй кеңесін, сондай-ақ Студенттерді жыныстық қатынастан қорғайтын Ақ үйдің жұмыс тобын құру, 2014 жылғы қаңтарда Байден мен Джерреттің тең төрағалығы ретінде басталды. Байден сексуалдық зорлықта күшті ұстанымға ие. Мысалы, Байден Стэнфорд университетінде сексуалдық зорлық-зомбылықтың құрбаны болған адамға: «Сіз бұл күшіңіздің басқа қылмысқа қарсы тұруыңыз кедергі жасауы мүмкін деп үміттендіңіз». Ол сондай жағдайға заңдылықты енгізді. Нью-Хэмпшир университетінде сөйлеген кезде Байден федералды нұсқауларды шығарды. Ол: «Жоқ, егер сіз ішсеңіз немесе ащы болсаңыз, кереуетте, жатақханада немесе көшеде болсаңыз, ештеңе болмайды. Сіздің ойыңызды өзгертіп қойдыңыз». [[Сурет:Joe Biden & Ahmet Davutoğlu.jpg|thumb|Байден Түркияның Бас министрі [[Ахмет Дәуітұлы]]мен кездесуінде, 31 желтоқсан 2014 жыл. Байден Күрдтер КЖП-сын «террористік топ» деп атады<ref>{{cite web|url=http://www.dw.com/en/biden-says-kurdish-pkk-is-a-terror-group-plain-and-simple/a-19000607 |title=Biden says Kurdish PKK is a 'terror group plain and simple' |date=January 23, 2016|publisher=[[Deutsche Welle]]}}</ref>]] Ирак [[2014 жыл]]ы тарағаннан кейін, Ирак федерализациясының [[2006 жыл]]ғы Байден-Гелб жоспарына қайта назар аударылды<ref name="Gerstein, Josh">{{cite news | url=http://www.politico.com/story/2014/06/joe-biden-iraq-107858.html | title=Was Joe Biden right? | author=Gerstein, Josh | newspaper=Politico | date=June 13, 2014 | accessdate=September 14, 2014}}</ref><ref name="Kitfield, James">{{cite news | url=http://www.nationaljournal.com/magazine/turns-out-joe-biden-was-right-about-dividing-iraq-20140130 | title=Turns Out, Joe Biden Was Right About Dividing Iraq | author=Kitfield, James | magazine=National Journal | date=January 30, 2014 | accessdate=September 14, 2014}}</ref>, кейбір бақылаушылар Байдендікі басында дұрыс болған деп болжады. Байден өз сөзінде АҚШ-тың [[Ирак және Шам Ислам мемлекеті|ИЖШИМ]] соңынан<ref name="Gerstein, Josh"/><ref name="Kitfield, James"/> «тозақтың қақпаларына» баратынын айтты<ref>{{cite news | url=http://www.csmonitor.com/USA/DC-Decoder/Decoder-Buzz/2014/0903/Joe-Biden-vows-to-chase-Islamic-State-to-gates-of-hell.-Does-he-mean-it-video | title=Joe Biden vows to chase Islamic State to 'gates of hell.' Does he mean it? | author=Grier, Peter | newspaper=The Christian Science Monitor | date=September 3, 2014 | accessdate=September 14, 2014}}</ref>. [[2015 жыл]]ға дейін Байден бір әйел мен қыздарға қолдарын қойып, олармен тығыз қарым-қатынаста болған оқиғалар мен басқа да оқиғаларда баспасөз және әлеуметтік медианың назарын аударған. Бір жағдайда, сенатор өзінің қызы туралы: «Жоқ, ол вице-президент жан-жаққа қарайды деп ойламайды<ref>{{cite news | url=http://www.newsy.com/videos/biden-gets-too-close-for-comfort-again/ | title=Joe Biden Takes being Biden to New Heights or to New Lows | author=Elizabeth Hagedorn | newspaper=Newsy | date=February 17, 2015}}</ref><ref>{{cite news | url=https://www.washingtonpost.com/blogs/the-fix/wp/2015/02/17/joe-biden-takes-being-biden-to-new-heights-or-lows/?tid=HP_more | title=Joe Biden takes 'being Biden' to new heights (or depths) | author=Henderson, Nia-Malika | newspaper=The Washington Post | date=February 17, 2015}}</ref><ref>{{cite news | url=https://www.npr.org/blogs/thetwo-way/2015/02/17/387035292/joe-biden-gets-a-bit-too-close-to-new-secretary-of-defenses-wife | title=Joe Biden Gets A Bit Too Close To New Secretary Of Defense's Wife | author=Peralta, Eyder | publisher=NPR | date=February 17, 2015}}</ref><ref>{{cite news | url=http://www.smh.com.au/world/us-vicepresident-joe-biden-in-new-creepy-photo-with-wife-of-defence-secretary-ashton-carter-20150217-13hp6a.html | title=US Vice-President Joe Biden in new 'creepy' photo with wife of Defence Secretary Ashton Carter | author=Visentin, Lisa | newspaper=[[The Sydney Morning Herald]] | date=February 18, 2015}}</ref>», - деп мәлімдеді. 2015 жылғы 17 қаңтарда Құпия қызмет агенттері сағат 8:28-де Байденнің Делавер резиденциясының жанындағы қауіпсіздік периметрінен тыс жерде автокөлікке оқ атылғанын естіген<ref>{{cite news | url=https://www.washingtonpost.com/blogs/post-politics/wp/2015/01/11/coons-my-daughter-doesnt-think-joe-biden-is-creepy/ | title=Coons: My daughter doesn't think Joe Biden is 'creepy' | author=Henderson, Nia-Malika | newspaper=The Washington Post | date=January 11, 2015}}</ref>, бірақ вице-президент және оның жұбайы Джил үйде болмады. Көлік құралының жылдамдығы жоғары жылдамдықпен шығатынын агент байқаған.<ref>{{cite web|first=Angie|last=Yack|url=http://www.cnn.com/2015/01/18/politics/joe-biden-delaware-shooting/|title=Delaware shooting occurs near unoccupied Biden home|date=January 18, 2015|work=[[CNN]]}}</ref> [[2015 жыл]]ғы [[8 желтоқсан]]да Байден Киевтегі көптеген кездесулердің бірінде Украинаның парламентінде АҚШ-тың көмек көрсетуі Украинаға және саяси тұрғыдан келуі туралы сөйледі<ref>{{cite AV media|url=https://www.youtube.com/watch?v=_x9mT9jfzvw|title=Joe Biden english speech in Ukraine's parliament in Kiev|via= [[YouTube]]|date=December 8, 2015|accessdate=December 8, 2015}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.kyivpost.com/article/content/ukraine-politics/vice-president-joe-bidens-dec-8-speech-to-ukraines-parliament-403800.html|title=U.S. Vice President Joe Biden's Dec. 8 speech to Ukraine's parliament (VIDEO, TRANSCRIPT) |publisher= kyivpost.com|date=December 8, 2015|accessdate=December 8, 2015}}</ref>. 2016 жылғы 29 ақпанда Байден 88-Оскар марапаттауында сөйледі. Ол сондай-ақ [[Леди Гага]] туралы айтқан. [[2016 жыл]]ғы [[8 желтоқсан]]да Байден [[Канада премьер-министрі]] [[Джастин Трюдо]]мен кездесу үшін [[Оттава]]ға барды<ref>{{cite web|last1=Hall|first1=Chris|title=Joe Biden drops in for a visit without any gifts: Chris Hall|url=http://www.cbc.ca/news/politics/joe-biden-visit-ottawa-1.3886370|website=cbcnews.ca|publisher=[[Canadian Broadcasting Corporation|CBC]]|accessdate=December 8, 2016|date=December 8, 2016}}</ref>. Джо Байден өзінің екі толық мәлімдемесінде Сенатта ешқашан даусыз дауысқа ие болған жоқ, оны осы айырмашылықпен ең ұзақ қызмет ететін Вице-президент етті. === Бо Байденнің өлімі === 2015 жылы 30 мамырда Байденнің ұлы Бо, бірнеше жыл бойы күрескеннен кейін 46 жасында мидың қатерлі ісігінен қайтыс болды. Аурудың сипаты мен ауырлығы бұрын-соңды жұртшылыққа ашылмады және Байден ұлына көбірек уақыт жұмсау үшін өзінің қоғамдық кестесін тыныш түрде қысқартты. Бо өзінің қайтыс болған сәтінде фронтранслятор ретінде кеңінен танылған, 2016 жылы Делавэр губернаторлығына Демократиялық кандидатурасын ұсынды. Вице-президент кеңсесі «Байденнің бүкіл отбасы сөздерден тыс қайғырады» деген мәлімдеме жасады<ref name=Kane>{{cite news|last1=Kane|first1=Paul|title=Beau Biden, vice president's son, dies of brain cancer|url=https://www.washingtonpost.com/politics/2015/05/30/e1ac5a2a-0731-11e5-a428-c984eb077d4e_story.html|newspaper=The Washington Post|date=May 30, 2015}}</ref>. == 2016 жылғы президенттік науқан == Екінші мерзімі кезінде Байден 2016 жылғы Демократиялық президенттікке кандидатураға ықтимал өтінімге дайындалып жатқаны жиі айтылды.<ref>{{cite web|url=http://www.timeanddate.com/date/durationresult.html?d1=20&m1=11&y1=1942&d2=20&m2=1&y2=2017|title=Calculate duration between two dates – results|work=timeanddate.com}}</ref> [[2017 жыл]]ғы қаңтарда 74 жасында инаугурация күнінде ол тарихтағы ұлықтау рәсімінде ең егде президент болар еді. Отбасымен бірге көптеген достары мен демеушілері оны 2015 жылдың ортасында науқанға қатысуға ынталандырды және [[Хиллари Клинтон]]ның қолайлылық рейтингі төмендеген кезде, Байденге қайтадан «Байден 2016» жобасының болашағын және PAC жобасын тағы да мұқият қарастырып жатқаны хабарланды. 2015 жылдың аяғында Байден сайлауға түсуге әлі де сенімді емес еді<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.co.uk/news/world-us-canada-34216117|title=Joe Biden still undecided on presidential run|work=[[BBC News]]}}</ref>. Ол ұлының жақында қайтыс болуы оның эмоционалдық қуатын айтарлықтай сарп еткенін сезінді және: «Ешкім өзінің кім екенін 110% беруге дайын болмаса, бұл кеңсені іздеуге құқығы жоқ» деп айтқан. [[Сурет:VP Biden with Pence.jpg|thumb|Байден 2016 жылдың 10 қарашасында вице-президент [[Майк Пенс]]пен кездесуінде]] 21 қазанда Раушан бағында әйелі мен Обаманың қасында мінберде сөйлеген сөзінде<ref>{{cite web|title=Comment Joe Biden Is Not Running For President In 2016|url=http://www.huffingtonpost.com/entry/joe-biden-president-2016_55f1cefbe4b093be51be0d69|publisher=Huffington Post|accessdate=October 21, 2015}}</ref><ref>{{cite web|title=Joe Biden Decides Not to Enter Presidential Race|url=https://www.wsj.com/articles/joe-biden-decides-not-to-enter-presidential-race-1445444657|publisher=The Wall Street Journal|accessdate=October 21, 2015}}</ref>, Байден 2016 жылғы сайлауда Демократтардан Президенттікке кандидатурасын ұсынбау туралы шешім қабылдағанын жариялады. [[2016 жыл]]дың қаңтарында Байден бұл дұрыс шешім екенін растады, бірақ ол «күн сайын» президенттікке үміткер болмағанына өкінетінін айтты<ref>{{cite news|last1=Fabian|first1=Jordan|title=Biden regrets not running for president 'every day'|url=http://thehill.com/blogs/ballot-box/265011-biden-regrets-not-running-but-calls-it-right-decision|accessdate=January 12, 2017|work=TheHill|date=January 6, 2016}}</ref><ref>{{cite web|url=https://nypost.com/2016/05/11/biden-made-peace-not-running-for-president/|title=Biden has made peace with not running for president|first=Sophia|last=Rosenbaum|date=May 11, 2016|work=[[New York Post]]|accessdate=May 11, 2016}}</ref>. 2016 жылдың қаңтар айының соңында Байден де, Президент [[Барак Обама]] 2016 жылы өтетін президенттік сайлауда ешқандай үміткерді қолдамады. Байден өзінің Нантукетке баратын жыл сайынғы дәстүрлі Алғыс айту күнін өткізе алмады, оның орнына шетелге барып, бірнеше еуропалық көшбасшылармен кездесті. Ол Мартин О'Мэллимен кездескен кезде, одан бұрын Берн Сандерспен кездесуге уақыт алды. Осы кездесулердің ешқайсысы мақұлдаған деп есептелмеді, өйткені Байден өзінің сұраған кез-келген кандидатпен кездесетінін айтты<ref>Peter Baker and Maggie Haberman - [https://www.nytimes.com/politics/first-draft/2015/11/24/a-grieving-joe-biden-skips-thanksgiving-in-nantucket/? "Joe Biden Skips Thanksgiving in Nantucket; Meets With Martin O'Malley,"] ''New York Times'', November 24, 2015. Retrieved November 29, 2015</ref>. Барак Обама [[2016 жыл]]ы [[9 маусым]]да [[Хиллари Клинтон]]ды мақұлдаған соң, Байден оны сол күні кейінірек мақұлдады. Байден мен Клинтон 8 шілдеде Скрэнтонда бірге жиналатын болса да, Далластағы өткен полиция қызметкерлерінің күнінің түсірілуіне байланысты Клинтонның келуін болдырмады. Клинтонды мақұлдағаннан кейін, Байден республикалық президенттікке үміткер [[Дональд Трамп]]тың саясатымен келіспеушілігін ашық жариялады. 20 маусымда Байден Трамптың мұсылмандарды елге кіруіне уақытша тыйым салу туралы, сондай-ақ Құрама Штаттар мен Мексика шекарасы арасындағы қабырға салу туралы ниетін сынға алды<ref>{{cite news|url=http://www.cbsnews.com/news/joe-biden-to-slam-donald-trump-in-speech-monday/|title=Joe Biden slams Donald Trump on wall, Muslim entry ban|date=June 20, 2016|publisher=CBS News|first=Rebecca|last=Shabad}}</ref>, бұл Трамптың террористердің отбасы мүшелерін азаптауларға немесе өлтіруге қатысты ұсынысымен байланысты америкалық құндылықтарға зиян келтіріп, «біздің қауіпсіздігімізге нұқсан келтіреді» деп жария етті<ref>{{cite news|url=http://abcnews.go.com/Politics/vice-president-joe-biden-moral-sanders-supporters-vote/story?id=40908315|title=Vice President Joe Biden: 'Moral' Sanders Supporters 'Can't Vote for Trump'|date=July 27, 2016|first=Suzan|last=Clarke}}</ref>. 26 шілдеде Джордж Стефанопулоспен өткізілген сұхбат барысында Б.Джейменің 2016 жылғы Демократиялық ұлттық конвенциясында «моральдық және орталықтандырылған» сайлаушылар Трамп үшін дауыс бермейтінін мәлімдеді"<ref>{{cite news|url=http://abcnews.go.com/Politics/biden-wishes-trump-gym-groping-comments/story?id=42965866|title=Biden Says He Wishes He Could Take Trump 'Behind the Gym' Over Groping Comments|date=October 21, 2016|publisher=ABC|first=Maryalice|last=Parks}}</ref>. 21-қазанда Байден өз таңдауын жүзеге асырмай-ақ, сол оқу жылында мектепте болғанын қалады. 24-қазанда Байден, егер ол әлі мектепте болмаса, Трамппен ғана күресетін еді<ref>{{cite news|url=http://www.cnn.com/2016/10/21/politics/joe-biden-fight-donald-trump-2016-election/|title=Biden: I would only take Trump behind the gym 'if I were in high school'|date=October 24, 2016|publisher=CNN}}</ref>, ал келесі күні, 25 қазанда, Трамп «мұны ол жақсы көреді» деп жауап берді. == Кейінгі іс-шаралар (2017–2019) == [[Сурет:Vice President Joe Biden Doug Jones.jpg|thumb|Байден АҚШ Сенаты депутаты Даг Джонспен 2017 жылы қазан айында үгіт жүргізу үсінде]] Журналистермен отставкаға кетпес бұрын АҚШ Сенатына барған сапарында Байден 2016 жылы 5 желтоқсанда вице-президент қызметінен кеткеннен кейін 2020 жылғы президенттікке ықтимал өтінімдерді жоққа шығарудан бас тартты. Егер ол 2020 жылы сайлауға қатысатын болса<ref>{{cite web |url=http://www.latimes.com/nation/politics/trailguide/la-na-trailguide-updates-citing-hidden-hand-of-fate-joe-biden-1480986947-htmlstory.html |title=Joe Biden wouldn't count out a 2020 run for president. But he was asked in an emotional moment |work=Los Angeles Times |accessdate=December 5, 2016 |date=December 5, 2016 |author=Memoli, Michael}}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.businessinsider.com/joe-biden-presidential-run-2020-2016-12 |title=Joe Biden floats a potential 2020 presidential run |publisher=Business Insider |accessdate=December 5, 2016 |date=December 5, 2016 |author=Abadi, Mark}}</ref><ref>{{cite web |url=https://www.cnbc.com/2016/12/05/joe-biden-predicts-he-will-run-for-president-in-2020-adds-that-he-is-not-yet-committed.html |title=Joe Biden predicts he will run for president in 2020, adds that he is not yet 'committed' |work=CNBC |accessdate=December 5, 2016 |date=December 5, 2016 |author=Wang, Christine}}</ref>, Байден 77 жаста, ал 2021 жылы инаугурация күнінде 78 жаста болар еді. Ол 7 желтоқсан күні ''The Late Show with Stephen Colbert'' кешкі шоудың пайда болуында өзінің амбивалиясына қатысты тағы да растады, «ешқашан ешқашан деп айтпа» дейді. 2020 жылы президенттікке үміткер емес екенін, сонымен қатар ол сценарийде қайтадан билікке қайта оралмайтынын мойындады<ref>{{cite web |url=http://time.com/4593693/joe-biden-stephen-colbert-2020-run/ |title=Joe Biden Discussed Running in 2020 With Stephen Colbert: 'Never Say Never' |work=Time Magazine |accessdate=December 8, 2016 |date=December 7, 2016 |author=Lang, Cady}}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.cnn.com/2016/12/07/politics/joe-biden-colbert-interview-2020-buzz/ |title=Biden stokes 2020 buzz on Colbert: 'Never say never' |work=CNN |accessdate=December 8, 2016 |date=December 7, 2016 |author=Wright, David}}</ref>. Ол, 2017 жылдың 13 қаңтарында, вице-президенттің өкілеттік мерзімінің аяқталуына бір апта бұрын, ол қатыса алмайтынын айтқан болатын. Алайда, төрт күн өткен соң, 17 қаңтарда ол «қатыса алсам, қатысамын» деп айтты. «Байденге уақыт» деп аталатын саяси іс-қимыл комитеті 2017 жылдың қаңтарында Байденді науқанға шығаруға тырысты. 2017 жылы ол Пенсильвания университетінің Бенжамин Франклин профессоры болып тағайындалды, онда ол сыртқы саясат, дипломатия және ұлттық қауіпсіздік мәселелеріне назар аударады. Ол сондай-ақ «Қатерлі ісік» күн тәртібін жалғастырады. 2017 жылдың 12 наурызында жыл сайынғы SXSW фестивалінде сөйлеген сөзінде Байден: «Америкадағы жалғыз екі жақты нәрсе - қатерлі ісікке қарсы күрес<ref>{{Cite web|url=http://money.cnn.com/2017/03/12/technology/sxsw-joe-biden-cancer/index.html|title=Joe Biden: The fight against cancer is bipartisan|last=O'Brien|first=Sara Ashley|date=March 12, 2017|website=CNNMoney|access-date=March 13, 2017}}</ref>». [[Лас-Вегас]]та Невада хедж-қорының 18-мамырдағы сұхбатында Байден Клинтонның сайлауға түсетіне ешқашан сенбегенін айтқан: «Мен оның тамаша кандидат екенін ойладым, мен үлкен үміткер деп ойладым»<ref>{{cite news|url=http://www.cnn.com/2017/05/19/politics/joe-biden-hillary-clinton/|title=Joe Biden never thought Hillary Clinton was a very good candidate|date=May 19, 2017|publisher=CNN|first=Chris|last=Cillizza}}</ref>. Байден 21 мамырда Колби колледжінің «бірлік пен мақсатқа» оралуын сұрап<ref>{{cite news|url=http://time.com/4787592/joe-biden-colby-college-commencement-speech/|title=Joe Biden Wants Americans to 'Regain Our Sense of Unity and Purpose'|date=May 21, 2017|publisher=TIME|deadurl=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170527222515/http://time.com/4787592/joe-biden-colby-college-commencement-speech/|archivedate=May 27, 2017|df=mdy-all}}</ref>, бітірушілер алдында сөз сөйледі және үш күннен кейін Гарвард университетінде, Колледждің Класс күнінің салтанатында «болашақтағы қиындықтарды» шешуге қабілетті екендіктерін білдірді<ref>{{cite news|url=http://www.bostonmagazine.com/news/blog/2017/05/25/joe-biden-harvard-speech/|title=Watch Joe Biden's Speech at Harvard|first=Spencer|last=Buell|publisher=Boston Magazine|date=May 25, 2017}}</ref>. ===Президент Трамп бойынша Пікірлер=== [[Сурет:Joe Biden Receives Presidential Medal of Freedom.jpg|right|300px|thumb|Президент [[Барак Обама]] вице-президент Байденді 2017 жылғы 12 қаңтарда президенттік еркіндік медалімен марапаттады.]] [[Сурет:LBJ Foundation DIG14140-237 (36777772044).jpg|thumb|Байден, 2017 жылы ЛБЖ президенттік кітапханасында]] [[2017 жыл]]дың [[30 наурыз]]ында Пенн Байден дипломатия және ғаламдық келіссөздер орталығының жұмысына қатысқан кезде, студент Байденнен президент Трампқа «қандай да бір ақыл-кеңестер беруді» ұсынды, Байден президентке твиттерге жазуды тоқтатуы керек, өйткені ол кеңсеге назар аударғанын айтып жауап берді.<ref>{{cite news|url=http://thehill.com/blogs/ballot-box/326608-joe-biden-to-trump-grow-up-and-stop-tweeting|title=Biden to Trump: 'Grow Up' and 'Stop tweeting'|date=March 30, 2017|first=Taylor|last=Lorenz|publisher=The Hill}}</ref>. [[2017 жыл]]дың [[29 мамыр]]ында сөйлеген сөзінде Филип Д. Мерфидің қауымдық орталық гимназиясында жақтаушыларының жиналысы барысында: «Бізде қорқып жатқан көптеген адамдар бар<ref>{{cite news|url=http://www.politico.com/states/new-jersey/story/2017/05/28/biden-backing-phil-murphy-says-nj-governors-race-single-most-important-112380 |title=Biden backs Phil Murphy, says N.J. governor's race 'most important' in nation|first=Ryan|last=Hutchins|date=May 28, 2017|publisher=Politico}}</ref>, олар өз қорқыныштарымен қатынасымен ойнайды - және бұл біз үшін сын - біз өзіміз келген адамдардың қорқыныштары мен ұмтылыстарына жеткілікті сөйлеген жоқпыз». 17 маусымда Байден [[Голливуд]]та Флорида Демократиялық партиясының қаражат жинау кешінде сөйлеген сөзінде Байден «бұл штат бүгін америкалық арасында танымал емес» деп болжады.<ref>{{cite news|url=http://www.miamiherald.com/news/politics-government/article156812854.html|title='We are better than this,' impassioned Biden tells Florida Democrats|date=June 17, 2017|publisher=Miami Herald|first1=Patricia |last1=Mazzei|first2=Martin|last2=Vassolo}}</ref>. ===Климаттық өзгеріс=== [[2017 жыл]]дың [[2 мамыр]]ында [[Калифорния]] штатындағы [[Сан-Диего]]да Денсаулық сақтауға «Ми шабуылы» конференциясында сөз сөйлеген Байден «мемлекеттік басқарудан кеткенін» жариялады.<ref>{{cite news|url=http://fortune.com/2017/05/03/joe-biden-trump-cancer-drug-prices/|title=Joe Biden on His New Cancer Initiative, Drug Prices, and Donald Trump|publisher=Fortune|date=May 3, 2017|first=Sy|last=Mukherjee}}</ref>. 31 мамырда Байден климаттың өзгеруі «болашағымыз үшін экзистенциалды қауіп» екенін және Париж келісімінде қалу «балаларымызды және жаһандық көшбасшылықты қорғаудың ең жақсы жолы» екенін айтты<ref>{{cite news|url= http://thehill.com/policy/energy-environment/335859-biden-paris-deal-best-way-to-protect-us-leadership|title=Biden: Paris deal 'best way to protect' US leadership|first=Max|last=Greenwood|publisher=The Hill|date=May 31, 2017}}</ref>. Келесі күні президент Трамп Америка Құрама Штаттарын Париж келісімінен шығатынын жариялағаннан кейін,<ref>{{cite news|url=http://thehill.com/policy/energy-environment/335995-biden-says-paris-climate-deal-exit-imperils-national-security |title=Biden: Paris climate deal exit 'imperils' national security|first=Morgan|last=Chalfant|date=June 1, 2017|publisher=The Hill}}</ref>, Байден «таңдау АҚШ қауіпсіздігіне және біздің таза энергетикалық болашаққа ие болу қабілетімізге нұқсан келтіреді» деп жазды. 7 маусымда [[Грекия]]ның [[Афины]]дағы Concordia Europe саммитінде сөз сөйлеген Байден Париж келісіміне сілтеме жасай отырып, «Америка халқының көпшілігі президент қабылдаған шешіммен келіспейді» деді<ref>{{cite news|url=http://abcnews.go.com/International/wireStory/vp-biden-urges-deal-global-warming-47882743|title=Biden: Trump at odds with most Americans on climate change|publisher=ABC News|date=June 7, 2017|deadurl=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170608020347/http://abcnews.go.com/International/wireStory/vp-biden-urges-deal-global-warming-47882743|archivedate=June 8, 2017|df=mdy-all}}</ref>. ====Денсаулық сақтау==== [[2017 жыл]]ы [[22 наурыз]]да Байден республикалық денсаулық сақтау саласындағы заң жобасын, ол Трамп-тың инаугурациясынан кейінгі Capitol Hill-де алғаш рет пайда болған төменгі класстар денсаулығы пайдасы үшін қолданылған шамамен 1 трлн-дық «салық заңы» деп атады<ref>{{cite news|url=https://www.usatoday.com/story/news/2017/03/22/joe-biden-says-republican-health-care-giveaway-rich/99502082/|title=Joe Biden says Republican health care is a giveaway to the rich|first=Nicole|last=Gaudiano|publisher=USA Today|date=March 22, 2017}}</ref>. 4 мамырда Өкілдер палатасы Американың денсаулық сақтау туралы заңына дауыс бергеннен кейін, Байден «конгресстің ұятына айналған күн» деп жазды. 24 маусымда Сенат республикашылдарының алдында америкалық денсаулық сақтау туралы заң жобасын таныстыру кезінде бір күн бұрын<ref>{{cite news|url=http://www.businessinsider.com/hillary-clinton-joe-biden-slam-house-republicans-for-passing-ahca-2017-5 |title='Day of shame': Hillary Clinton and Joe Biden slammed the GOP for passing health care bill|date=May 4, 2017|first=Mark|last=Abadi|publisher=Business Insider}}</ref>, Байден «бұл мүлдем денсаулық сақтау туралы емес, байлықты беру туралы емес, бұл корпорациялар туралы». «28 шілдеде, денсаулықты сақтау жөніндегі Сенаттың республикандық заң жобасына жауап ретінде, Байден былай деп жазды: «Миллиондаған адамның денсаулығын қорғауға тырысқандардың барлығына рақмет»<ref>{{cite news|url=http://thehill.com/blogs/blog-briefing-room/news/344330-biden-thanks-gop-healthcare-bill-opponents-after-skinny|title=Biden thanks GOP healthcare bill opponents after skinny ObamaCare repeal failure|first=Max|last=Greenwood|publisher=The Hill|date=July 28, 2017}}</ref>. ==== Иммиграция ==== [[2017 жыл]]ғы [[5 қыркүйек]]те Бас прокурор Джеф Сессионс Трамп әкімшілігінің келіп жатқан балалар туралы кейінге қалдырылған іс-қимылдарды қалпына келтіргенін жариялағаннан кейін, Байден былай деп жазды: «Ата-анасы әкелген бұл балалардың мұнда келуге таңдауы болмады. Енді олар ешқашан таныс емес елдерге жіберіледі. Қатыгез. Америка емес.»<ref>{{cite news|url=http://thehill.com/business-a-lobbying/349235-biden-trumps-dreamer-decision-cruel|title=Biden: Trump's DACA decision 'cruel'|first=Rafael|last=Bernal|publisher=The Hill|date=September 5, 2017}}</ref>. == 2020 президенттік сайлау == {{Толық мақала|2020 АҚШ президент сайлауы}} [[Сурет:Joe Biden kickoff rally May 2019.jpg|thumb|right|Байден [[Филадельфия]]дағы президенттік митингте, мамыр 2019]] [[Сурет:Joe Biden (48548319421).jpg|thumb|Байденнің 2020 жылғы президенттік кампаниясы, Айова, 2019 жылғы тамыз]] === Болжау және хабарлау === 2016 - 2019 жылдар аралығында Байденді әртүрлі бұқаралық ақпарат құралдары ықтимал кандидат ретінде атап өтті. Байден де өз сөзінде [[Бейкоммерциялық ұйым|бұқаралық ақпарат]] құралдарымен өз кандидатурасын [[Дональд Трамп]]тың [[2020 жыл]]ға қарсы демократиялық кандидат бойынша ықтимал үміткер ретінде атап өтті. Ол [[2018 жыл]]ы [[17 шілде]]де [[Колумбия]]дағы [[Богота]] қаласында өткен форумға [[2019 жыл]]дың қаңтарына ресми түрде кандидатураны жариялау туралы шешім қабылдағаны туралы мәлімдеді<ref>{{Cite news|url=https://www.usatoday.com/story/news/politics/onpolitics/2018/07/17/joe-biden-president-january-decision/793771002/|title=Joe Biden says he will decide whether he's running for president by January|work=USA TODAY|access-date=2018-07-18|language=en}}</ref>. ===Науқан=== 2019 жылғы 4 ақпанда<ref>{{Cite news|url=https://www.usatoday.com/story/news/politics/onpolitics/2018/07/17/joe-biden-president-january-decision/793771002/|title=Joe Biden says he will decide whether he's running for president by January|work=USA TODAY|access-date=July 18, 2018|language=en}}</ref> ''[[The Atlantic]]'' тілшісі Эдвард-Исаак Довере Байден «иә» деп айтуға өте жақын «деп жазды,<ref>{{cite news |url=http://time.com/4593693/joe-biden-stephen-colbert-2020-run/ |title=Joe Biden Discussed Running in 2020 With Stephen Colbert: 'Never Say Never' |work=Time Magazine |accessdate=December 8, 2016 |date=December 7, 2016 |author=Lang, Cady}}</ref><ref>{{cite news |url=http://www.cnn.com/2016/12/07/politics/joe-biden-colbert-interview-2020-buzz/ |title=Biden stokes 2020 buzz on Colbert: 'Never say never' |work=CNN |accessdate=December 8, 2016 |date=December 7, 2016 |author=Wright, David}}</ref> бірақ оған жақын кейбіреулер 2016 жылы жасаған сияқты оның соңғы минутта жүрегі өзгереді деп қорықты. Довер Байден әсеріне алаңдайтынын айтты. Басқа президенттік сайлауы жарияланатын және әлеуетті кандидаттармен салыстырғанда оның отбасы мен беделіне, сондай-ақ оның жасы мен салыстырмалы центризмі туралы күрес пен түсінік жинауға мүмкіндік беруі мүмкін. Керісінше, оның «міндет сезімі», Трамптың президенттік кезіндегі ренжісі,<ref name=17March2019>{{Cite news|author=<!--Staff writer(s); no by-line.-->|url=https://www.bbc.com/news/world-us-canada-47601121|title=Joe Biden says he's running in 2020 — then corrects himself|work=BBC|date=March 17, 2019|quote=Joe Biden appeared to announce his candidacy for the 2020 US election, before immediately correcting himself.}}</ref> басқа демократиялық үміткерлердің арасында сыртқы саяси тәжірибенің жоқтығы және оның партияда «көпір құрылысының прогрессивтілігін» қолдауға деген ұмтылысы оны басқаруға итермелейтін факторлар деп айтылды.<ref>{{Cite news |url=https://www.washingtonpost.com/politics/former-vice-president-joe-biden-jumps-into-white-house-race/2019/04/25/093ff596-0aef-11e9-88e3-989a3e456820_story.html |title=Former vice president Joe Biden jumps into White House race |last=Scherer |first=Michael |date=April 25, 2019 |work=The Washington Post |access-date=April 25, 2019 |last2=Wagner |first2=John}}</ref> 2019 жылы наурызда ол өзінің сайлауға түсетінін мәлімдеді, сайып келгенде, 2019 жылғы 25 сәуірде науқанын бастады. 2019 жылғы мамырда Байден Филадельфияны (Пенсильвания) өзінің 2020 жылғы АҚШ президенттік сайлауалды штабы етіп сайлады.<ref>{{cite news|url=https://www.philly.com/news/joe-biden-2020-presidential-campaign-philadelphia-headquarters-20190516.html|title=Joe Biden chooses Philadelphia for 2020 presidential campaign headquarters|author=Jonathan Tamari|newspaper=[[The Philadelphia Inquirer]]|date=May 16, 2019|accessdate=May 17, 2019}}</ref> [[2019 жыл]]дың 18 маусымында демеушілермен болған кездесуде, Байден өзінің ең күшті жақтарының бірі «адамдарды жақындастыру» екенін айтты және мысал ретінде екі сегрегационист сенатор Джеймс Истланд және Герман Талмаджбен қарым-қатынасына тоқталды. Оңтүстік сызықты көрсете отырып, Байден: «Мен Джеймс О. Истландпен<ref name="segregation1">{{cite news |last1=Detrow |first1=Scott |title=Democrats Blast Biden For Recalling 'Civil' Relationship With Segregationists |url=https://www.npr.org/2019/06/19/734103488/democrats-blast-biden-for-recalling-civil-relationship-with-segregationists |accessdate=19 June 2019 |publisher=National Public Radio |date=19 June 2019}}</ref><ref name="segregation2">{{cite news |last1=Cammarata |first1=Sarah |title=Biden faces backlash for citing his work with two segregationists as a sign of 'civility' |url=https://www.politico.com/story/2019/06/19/joe-biden-segregationist-senators-1370223 |accessdate=19 June 2019 |publisher=Politico |date=19 June 2019}}</ref> бірге жиналыста болдым. «Ол мені ешқашан «бала» деп атаған жоқ; ол мені әрдайым «ұлым» деп атады». Нью-Джерси сенаторы Кори Букер көптеген демократтардың бірі болып, Байден ескертпелерін сынға алды, «сіз қара жігіттерді «ұл» деп атайтынын әзілдемеңіз» деп мәлімдеме жасады. «Джеймс О. Истланд сияқты адамдар ақтардың үстемдігін сақтап қалу және қара америкалықтарды біздің адамшылығымыздан айыру үшін осындай сөздерді және олармен бірге жүретін нәсілшілдік саясатты қолданды». Жауап ретінде Байден «ұл» деген сөзді нәсілдік тұрғыда пайдаланудың мәні жоқ екенін айтты.<ref>{{cite news |last1=Bradner |first1=Eric |last2=Saenz |first2=Arlette |title=Biden says he didn't intend to use term 'boy' in offensive context |url=https://edition.cnn.com/2019/06/22/politics/joe-biden-boy-segregationists-controversy-cory-booker/index.html |accessdate=August 28, 2019 |work=CNN |date=June 23, 2019}}</ref> Президенттік алғашқы демократиялық пікірсайыс кезінде [[Камала Харрис]] Байден өзінің сегреционистік сенаторлармен жасаған жұмысы туралы және оның қара балаларды біріктірілген мектептерге баруға мүмкіндік беретін десегрегациялық автобустарға деген бұрынғы қарсылығы сияқты пікірлері үшін сынға алды. Байден пікірсайыс нәтижелері үшін кеңінен сынға түсіп,<ref name="Caputo">{{cite news |last1=Caputo |first1=Marc |title=We talked to experts on aging about the 2020 field. Here's what they told us. |url=https://www.politico.com/story/2019/08/20/joe-biden-old-age-1468635 |accessdate=August 27, 2019 |work=Politico |date=August 20, 2019}}</ref> оны қолдау 10 ұпайға төмендеді.<ref>{{cite web |last1=Flegenheimer |first1=Matt |last2=Burns |first2=Alexander |title=Kamala Harris Makes the Case That Joe Biden Should Pass That Torch to Her |url=https://www.nytimes.com/2019/06/27/us/politics/kamala-harris-busing-joe-biden.html |website=The New York Times |date=June 27, 2019}}</ref><ref>{{cite news |title=Biden's Support Slipped 10 Points After Debates, Poll Shows |url=https://time.com/5617826/primary-debate-biden-harris-poll-slips-10/ |work=Time |date=June 29, 2019}}</ref><ref>{{cite web |last1=Morin |first1=Rebecca |title=Thursday Democratic debate: Who were the winners and losers |url=https://www.usatoday.com/story/news/politics/elections/2019/06/28/democratic-debate-2019-night-2-winners-and-losers/1590319001/ |website=USA Today |date=June 28, 2019}}</ref> Президент Трамп Байденді қорғап, Харристің Байденмен пікірталасы үшін «тым көп мақтау» алғанын айтты<ref>{{cite news |title=Trump defends Biden after Democratic debate, says Harris got 'too much credit' |url=https://www.nbcnews.com/politics/2020-election/trump-defends-biden-after-democratic-debate-says-harris-got-too-n1024906 |publisher=NBC News |date=June 29, 2019}}</ref> Байден «ауызша қобалжулардың» тарихы оның жасына байланысты болуы мүмкін деп ұсынылған. [[2018 жыл]]ы Байден өзін «жаңсақтық машинасы» деді, бірақ Трамп бұл салыстырумен келіспеді, оның жаңсақтыққа бейімділігі «шындықты айта алмайтын жігітке қарағанда керемет нәрсе» деп айтты.<ref>{{cite news |last1=Saenz |first1=Arlette |title=Joe Biden believes he is the 'most qualified person in the country to be president' |url=https://edition.cnn.com/2018/12/04/politics/joe-biden-most-qualified-person-president-2020/index.html |accessdate=27 August 2019 |work=CNN |date=December 4, 2018}}</ref> 2019 жылғы 26 тамызда Байден қайшылықты астыртын сөйледі. Сол күні ол [[Дартмут университеті]]де сөйлеген сөзді тыңдап, азғантай қателіктер жібергеннен кейін жиналған баспасөзге тіке қарап: «Мен анық айтқым келеді: мен жынды емеспін» деді.<ref name="HookMehta">{{cite news |last1=Mehta |first1=Seema |last2=Hook |first2=Janet |title=The promise and peril of Joe Biden's front-runner campaign |url=https://www.latimes.com/politics/story/2019-08-25/the-promise-and-peril-of-joe-bidens-frontrunner-campaign |accessdate=August 28, 2019 |work=Los Angeles Times |date=August 26, 2019}}</ref><ref>{{cite news |last=Braun |first=Stephen |url=https://www.apnews.com/97adeafe979943808a3abe963e089135 |title=Biden cancer nonprofit suspends operations indefinitely |work=[[Associated Press]] |date=2019-07-15 |url-status=live |archiveurl=https://web.archive.org/web/20190715151134/https://www.apnews.com/97adeafe979943808a3abe963e089135 |archivedate=2019-07-15 |accessdate=2019-07-16 }}</ref> 2019 жылғы 15 шілдеде «Байден ісікке қарсы бастама» коммерциялық емес ұйымы қор жақын арада жұмысын тоқтататынын хабарлады. Байден мен оның әйелі сәуір айында 2020 жылғы президенттік науқанды бастамас бұрын этикалық сақтық шарасы ретінде бұл бастамадан бас тартты. 2019 жылғы қыркүйекте президент Трамп [[Украина президенті]] [[Володимир Олександрович Зеленський|Володимир Зеленськийге]] Байден мен оның ұлы Хантер Байден 2019 жылы 25 шілдеде Трамп пен Зеленський арасындағы телефон қоңырауына қатысты әшкерелеу есебі туралы хабарға байланысты заңсыз іс жасағанын тергеу үшін қысым көрсеткені туралы хабарланды.<ref name="pressure">{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2019/09/20/world/europe/ukraine-trump-zelensky.html|title=Ukraine Pressured on U.S. Political Investigations|last=Kramer|first=Andrew E.|date=2019-09-20|work=The New York Times|access-date=2019-09-20|language=en-US|issn=0362-4331}}</ref> Айыптаулар, 2019 жылғы қыркүйектегі жағдай бойынша Байдендер тарапынан ешқандай заң бұзушылықтың дәлелі жоқ. Бұл Байдендерді тергеуге итермелеуі БАҚ Байденнің президенттіктен кету мүмкіндігіне нұқсан келтіру әрекеті ретінде түсіндірді, нәтижесінде үлкен саяси жанжал және Трампқа импичмент туралы тергеу басталды. == АҚШ [[АҚШ президенттерінің тізімі|46]]-[[АҚШ президенті|Президенті]] == [[Сурет:President Biden taking oath of office (cropped).png|thumb|right|200px|Байден президент ретінде ант беріп 21 қаңтар 2021]] Байден 2021 жылы 20 қаңтарда Құрама Штаттардың 46-президенті ретінде [[Джо Байденің ұлықтауы|ұлықталды]]. 78 жасында ол осы қызметке кіріскен ең жасы үлкен адам. Ол екінші [[Католик шіркеуі|католик]] президент ([[Джон Фицджеральд Кеннеди|Джон Кеннедиден]] кейін) және туған жері [[Делавэр]] болатын алғашқы президент<ref>[https://kaz.tengrinews.kz/world_news/djo-bayden-aksh-prezident-boldyi-ulyiktau-rasmnde-aytkan-soz-317901/ Джо Байден АҚШ президенті болды. Ұлықтау рәсімінде айтқан сөзі 21.01.2021]</ref>. Өзінің бірінші жұмыс күнінде Байден федералдық меншікке қатысты бетперде талаптарын, Париж климат келісіміне қайта қосылуды, [[Мексика]]мен шекарада ұлттық төтенше жағдай режимін тоқтатуды және үкіметті [[Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы]]на қайта қосылуға бағыттайтын атқарушы бұйрықтарға қол қойды. == Марапаттары == === Амеркандық === * Эллис аралының құрметті медалі (1992) * 2017 жылғы Президенттік Бостандық медалі. Азаматтықтар үшін жоғары мемлекеттік награда === Шетелдік === * І дәрежелі Мәриям жері кресті (2004, [[Эстония]])<ref>{{cw|url=https://www.president.ee/en/estonia/decorations/bearer/462/joseph-r-biden|title=Joseph R. Biden. Maarjamaa Risti I klassi teenetemärk|publisher=[[Президент Эстонии]]|date=5 февраля 2004|accessdate=5 октября 2017}}</ref>. * Пакистанның жұлдызымен ордені (2009, [[Пәкістан]])<ref>{{cw|url=https://www.cbsnews.com/news/biden-holds-talks-with-pakistani-leaders/|title=Biden Holds Talks With Pakistani Leaders|publisher={{нп5|CBS News|CBS News|en|CBS News}}|date=9 января 2009|accessdate=5 октября 2017}}</ref><ref>{{cw|url=http://nation.com.pk/politics/10-Jan-2009/hilalipakistan-conferred-on-us-vpelect|title=Hilal-i-Pakistan conferred on US VP-elect|publisher={{нп5|The Nation (Пакистан)|The Nation|en|The Nation (Pakistan)}}|date=10 января 2009|accessdate=5 октября 2017}}</ref>. * Стивен Джорджтың Жеңіс құрметіне орден (2009, [[Грузия]])<ref>{{cw|url=http://www.georgiatimes.info/en/analysis/17360.html|title=Biden’s visit to Tbilisi: no promising the moon|publisher={{нп5|The Georgian Times|The Georgian Times|en|The Georgian Times}}|date=23 июля 2009|accessdate=5 октября 2017}}</ref><ref>{{cw|url=http://1tv.ge/ge/news/view/6255.html|title=ჯოზეფ ბაიდენი პრეზიდენტის სასახლეში ქართველ ხელოვანთა კონცერტს დაესწრო|publisher={{нп5|Первый канал (Грузия)|Первый канал|en|First Channel (Georgian TV channel)}}|date=23 июля 2009|accessdate=5 октября 2017}}</ref><ref>{{cw|url=https://www.radiotavisupleba.ge/a/1832358.html|title=ჯოზეფ ბაიდენი თბილისში|publisher=[[Радио Свобода]]|date=23 июля 2009|accessdate=5 октября 2017}}</ref>. * II дәрежелі үш жұлдыз (2011, [[Латвия]]) ордені<ref>{{cw|url=http://president.lv/pk/content/?cat_id=603&art_id=17205|title=Baidens pateicas Valsts prezidentam par Latvijas partnerību Afganistānas drošības veicināšanā|publisher=[[Латвия Президенті]]|date=1 апреля 2011|accessdate=5 октября 2017|archiveurl=https://web.archive.org/web/20171006012655/http://president.lv/pk/content/?cat_id=603&art_id=17205|archivedate=2017-10-06|deadlink=yes}}</ref> * Ирактың Міндеті медалі (2011, [[Ирак]])<ref>{{cw|url=https://www.dvidshub.net/news/80810/iraqi-government-honors-commitment-american-service-members|title=Iraqi Government honors commitment of American service members|publisher={{нп5|Defense Video & Imagery Distribution System|DVIDS|en|Defense Video & Imagery Distribution System}}|date=1 желтоқсан 2011|accessdate=5 қазан 2017}}</ref>. * Еркіндік ордені (2017, [[Украина]])<ref>{{cw|url=http://www.president.gov.ua/documents/2502017-22442|title=Указ Президента України від 23 серпня 2017 року № 250/2017 «Про відзначення державними нагородами України громадян іноземних держав»|publisher=[[Украина Президенті]]|date=23 августа 2017|accessdate=5 қазан 2017}}</ref> === Мемуарлар === * Джо Байден «Мені уәде еткенде, әкем» (2017)<ref>[https://mobile.nytimes.com/2017/11/13/books/review-joe-biden-promise-me-dad-memoir.html In Joe Biden’s Memoir, Private Grief and Its Effect on a Public Life]</ref>. {{commons}} == Дереккөздер == {{дереккөздер|2}} {{АҚШ Вице-президенттері}} {{АҚШ Президенттері}} {{Үлкен жиырмалық басшылары|мемлекет=АҚШ}} {{Жыл адамы (Тайм журналы бойынша) 2001—2025}} [[Санат:Скрэнтонда туғандар (Пенсильвания)]] [[Санат:АҚШ вице-президенттері]] [[Санат:АҚШ президенттері]] [[Санат:Қазіргі мемлекет басшылары]] qsyoloqr7ozhmgced09hz9jjwte1lhm 10 566333 3414902 3408137 2024-12-28T05:38:40Z StarDeg 13992 3414902 wikitext text/x-wiki {{Навигациялық жол |state = <includeonly>{{{state|collapsed}}}</includeonly> |аты = Үлкен жиырмалық басшылары |түс = {{түс|{{{мемлекет}}}}} |сурет = |сурет2 = |жасыру = |тақырыбы = [[Үлкен жиырмалық]] басшылары |мазмұны ={{ту|АҚШ}} [[Джо Байден|Байден]] • {{ту|Аргентина}} [[Хавьер Хавьер|Милей]] • {{ту|Аустралия}} [[Энтони Албаниз|Албаниз]] • {{ту|Бразилия}} [[Луис Инасиу Лула да Силва|Лула да Сиува]] • {{ту|Жапония}} [[Фумио Кисида|Кисида]] • {{ту|Германия}} [[Олаф Шольц|Шольц]] • {{ту|Еуропа одағы}} [[Шарль Мишель|Мишель]] / [[Урсула фон дер Ляйен|Ляйен]] • {{ту|Индонезия}} [[Джоко Видодо|Видодо]] • {{ту|Италия}} [[Жоржиа Мелони|Мелони]] • {{ту|Оңтүстік Корея}} [[Юн Сок Ёль|Юн]] <br />{{ту|Канада}} [[Джастин Трюдо|Трюдо]] • {{ту|Қытай}} [[Си Цзиньпин|Цзиньпин]] • {{ту|Мексика}} [[Андрес Мануэль Лопес Обрадор|Лопес Обрадор]] • {{ту|Оңтүстік Африка Республикасы}} [[Сирил Рамафоса|Рамафоса]] • {{ту|Ресей}} [[Владимир Владимирович Путин|Путин]] • {{ту|Сауд Арабиясы}} [[Салман ибн Абдул-Әзиз Әл Сауд|Салман]] • {{ту|Түркия}} [[Режеп Тайып Ердоған|Ердоған]] • {{ту|Ұлыбритания}} [[Кир Стармер|Стармер]] • {{ту|Үндістан}} [[Нарендра Моди|Моди]] • {{ту|Франция}} [[Эммануэль Макрон|Макрон]] }}<includeonly>[[Санат:Үлкен жиырмалық басшылары]]</includeonly> <noinclude> [[Санат:Үлгілер:Саясат]] [[Санат:Навигациялық үлгілер:Халықаралық ұйымдар]]</noinclude> gnbefj6q8cuavz0wsmwcljys1ep9aik 3414903 3414902 2024-12-28T05:39:47Z StarDeg 13992 3414903 wikitext text/x-wiki {{Навигациялық жол |state = <includeonly>{{{state|collapsed}}}</includeonly> |аты = Үлкен жиырмалық басшылары |түс = {{түс|{{{мемлекет}}}}} |сурет = |сурет2 = |жасыру = |тақырыбы = [[Үлкен жиырмалық]] басшылары |мазмұны ={{ту|АҚШ}} [[Джо Байден|Байден]] • {{ту|Аргентина}} [[Хавьер Милей|Милей]] • {{ту|Аустралия}} [[Энтони Албаниз|Албаниз]] • {{ту|Бразилия}} [[Луис Инасиу Лула да Силва|Лула да Сиува]] • {{ту|Жапония}} [[Фумио Кисида|Кисида]] • {{ту|Германия}} [[Олаф Шольц|Шольц]] • {{ту|Еуропа одағы}} [[Шарль Мишель|Мишель]] / [[Урсула фон дер Ляйен|Ляйен]] • {{ту|Индонезия}} [[Джоко Видодо|Видодо]] • {{ту|Италия}} [[Жоржиа Мелони|Мелони]] • {{ту|Оңтүстік Корея}} [[Юн Сок Ёль|Юн]] <br />{{ту|Канада}} [[Джастин Трюдо|Трюдо]] • {{ту|Қытай}} [[Си Цзиньпин|Цзиньпин]] • {{ту|Мексика}} [[Андрес Мануэль Лопес Обрадор|Лопес Обрадор]] • {{ту|Оңтүстік Африка Республикасы}} [[Сирил Рамафоса|Рамафоса]] • {{ту|Ресей}} [[Владимир Владимирович Путин|Путин]] • {{ту|Сауд Арабиясы}} [[Салман ибн Абдул-Әзиз Әл Сауд|Салман]] • {{ту|Түркия}} [[Режеп Тайып Ердоған|Ердоған]] • {{ту|Ұлыбритания}} [[Кир Стармер|Стармер]] • {{ту|Үндістан}} [[Нарендра Моди|Моди]] • {{ту|Франция}} [[Эммануэль Макрон|Макрон]] }}<includeonly>[[Санат:Үлкен жиырмалық басшылары]]</includeonly> <noinclude> [[Санат:Үлгілер:Саясат]] [[Санат:Навигациялық үлгілер:Халықаралық ұйымдар]]</noinclude> o16yqwwc85bi0bzr0z5o4cn4ti7kam4 3414907 3414903 2024-12-28T05:45:50Z StarDeg 13992 3414907 wikitext text/x-wiki {{Навигациялық жол |state = <includeonly>{{{state|collapsed}}}</includeonly> |аты = Үлкен жиырмалық басшылары |түс = {{түс|{{{мемлекет}}}}} |сурет = |сурет2 = |жасыру = |тақырыбы = [[Үлкен жиырмалық]] басшылары |мазмұны ={{ту|АҚШ}} [[Джо Байден|Байден]] • {{ту|Аргентина}} [[Хавьер Милей|Милей]] • {{ту|Аустралия}} [[Энтони Албаниз|Албаниз]] • {{ту|Бразилия}} [[Луис Инасиу Лула да Силва|Лула да Сиува]] • {{ту|Жапония}} [[Исиба Сигэру|Исиба]] • {{ту|Германия}} [[Олаф Шольц|Шольц]] • {{ту|Еуропа одағы}} [[Шарль Мишель|Мишель]] / [[Урсула фон дер Ляйен|Ляйен]] • {{ту|Индонезия}} [[Джоко Видодо|Видодо]] • {{ту|Италия}} [[Жоржиа Мелони|Мелони]] • {{ту|Оңтүстік Корея}} [[Юн Сок Ёль|Юн]] <br />{{ту|Канада}} [[Джастин Трюдо|Трюдо]] • {{ту|Қытай}} [[Си Цзиньпин|Цзиньпин]] • {{ту|Мексика}} [[Андрес Мануэль Лопес Обрадор|Лопес Обрадор]] • {{ту|Оңтүстік Африка Республикасы}} [[Сирил Рамафоса|Рамафоса]] • {{ту|Ресей}} [[Владимир Владимирович Путин|Путин]] • {{ту|Сауд Арабиясы}} [[Салман ибн Абдул-Әзиз Әл Сауд|Салман]] • {{ту|Түркия}} [[Режеп Тайып Ердоған|Ердоған]] • {{ту|Ұлыбритания}} [[Кир Стармер|Стармер]] • {{ту|Үндістан}} [[Нарендра Моди|Моди]] • {{ту|Франция}} [[Эммануэль Макрон|Макрон]] }}<includeonly>[[Санат:Үлкен жиырмалық басшылары]]</includeonly> <noinclude> [[Санат:Үлгілер:Саясат]] [[Санат:Навигациялық үлгілер:Халықаралық ұйымдар]]</noinclude> tq6r6pgckepni19i752wtpmcrvhmo9y 0 597790 3414859 3410811 2024-12-27T22:57:09Z BouwMaster 58791 3414859 wikitext text/x-wiki {{Футбол клубы |атауы = {{flagicon|Италия}} Рома |ағымдағы маусым = |логотипі = |толық атауы = Associazione Sportiva Roma SpA |лақап аты = ''"қасқырлар", "римдіктер"'' |құрылған = [[1927 жыл]] |стадионы = [[Олимпико (стадион, Рим)|Олимпиадалық стадион]] |сыйымдылығы = 72 700 |иесі = |президенті = |жаттықтырушы = {{flagicon|Португалия}} [[Жозе Моуриньо]] |капитаны = {{flagicon|Италия}} [[Лоренцо Пеллегрини]] |рейтингі = |жарыс = [[Футболдан Италия чемпионаты|А сериясы]] |маусым = 2023/24 |орын = 6-орын | pattern_la1 = _roma2425h | pattern_b1 = _roma2425h | pattern_ra1 = _roma2425h | pattern_sh1 = _roma2425h | pattern_so1 = | leftarm1 = 8E1111 | body1 = 8E1111 | rightarm1 = 8E1111 | shorts1 = 8E1111 | socks1 = 8E1111 | pattern_la2 = _roma2425a | pattern_b2 = _roma2425a | pattern_ra2 = _roma2425a | pattern_sh2 = _roma2425a | pattern_so2 = _roma2425al | leftarm2 = EAE9E7 | body2 = EAE9E7 | rightarm2 = EAE9E7 | shorts2 = EAE9E7 | socks2 = EAE9E7 | pattern_la3 = _roma2425t | pattern_b3 = _roma2425t | pattern_ra3 = _roma2425t | pattern_sh3 = _roma2425t | pattern_so3 = | leftarm3 = 2b4375 | body3 = 2b4375 | rightarm3 = 2b4375 | shorts3 = 2b4375 | socks3 = 2b4375 }} '''Рома''' ([[Италиян тілі|итал]]. ''Associazione Sportiva Roma'') — [[Италия]]лық футбол командаcы. [[Рим]] қаласынан. [[Футболдан Италия чемпионаты|Италия "А" сериясында]] үзіліссіз ойнап келе жатқан клуб. Клуб 1927 жылы құрылған<ref>[https://www.transfermarkt.co.uk/-/startseite/verein/12 Тransfermarkt]</ref>. Тек екі маусым ғана (1929/30, 1951/52) В сериясында ойнаған. Еуропа Клубтар қауымдастығының мүшесі.Үйдегі ойындарын Римдегі [[Олимпико (стадион, Рим)|Олимпиадалық стадионда]] өткізеді. ==Тарихы== [[1927 жыл]]ы «Роман ФК», «Альба-Аудаче» и «Фортитудо-Про Рома» атты команданың бірігуінен жасақталған. Команданы жасақтаушы әрі президенті сол кездегі фашистік биліктің өкілі — Итало Фоски болды. Клуб аса күшті болмаса да, елдегі мықты деген командаларға әжептәуір қарсылық танытып жүрді. 1930/31 жылғы маусымда команда "[[Ювентус]]тен" кейін екінші боп мәреге жетті. 34 матчта 87 гол соғып, бұл рекорд тек 2015/16 маусымда ғана жаңарды (бірақ 34 емес, 36 матчта). Команда тек 1941/42 жылғы маусымда ғана Италия чемпионы атанды. Бірақ кейін соғыстан кейінгі жылдары команданың халі нашарлап кетті де, 1951 жылы В сериясына түсіп қалды. Келесі жылы қайта элитаға оралды. 1954/55 жылғы маусымда екінші орынға табан тіреді. 1961 жылы клуб алғашқы халықаралық жүлдесін ұтты — Жәрмеңкелер кубогында топ жарды. Клуб 80-жылдары ғана күшейе алды. 1981/82 жж маусымда екінші орынға тұрақтады, келесі жылы үшінші орынды иеленді. Ал 1982/83 жылғы маусымда екінші рет Италия чемпионы атанды. Клуб [[1991 жыл]]ы [[УЕФА Кубок иелері кубогы|Кубок Иелерінің кубогын]] ұтып алды. 2001 жылы үшінші рет Италия чемпионы атанды. 2022 жылы [[УЕФА Конференциялары лигасы 2021/22|УЕФА конференциялары лигасының]] тұңғыш жеңімпазы атанды. ==Жетістіктері== === Ұлттық === *'''Италия чемпионы''' (3) — 1941/42; 1982/83; 2000/01 *'''Италия кубогы''' (9) — 1963/64, 1968/69,1979/80, 1980/81, 1983/84, 1985/86, 1990/91, 2006/07, 2007/08 *'''Италия суперкубогы''' (2) — 2001, 2007 === Халықаралық === *'''Жәрмеңкелер кубогы''' (1) — 1961 *'''Кубок иелерінің кубогы''' (1) — 1991 *'''УЕФА конференциялары лигасы''' (1) — 2022 == Дереккөздер == {{дереккөздер}} ==Сілтемелер== *[http://www.asroma.it/ Клубтың ресми сайты] {{сыртқы сілтемелер}} [[Санат:Италия футбол клубтары]] [[Санат:Рома ФК]] [[Санат:1927 жылы құрылған футбол клубтары]] 0rqo1dtjhbhxmkjikxa8hkgykozlray 0 609093 3414847 3411859 2024-12-27T21:14:57Z Casserium 68287 /* Республика */ 3414847 wikitext text/x-wiki Қазақстанның республикалық, облыстық, аудандық, қалалық газеттер тізімі. Бұл тізімде мемлекеттік және жеке меншіктегі газеттер көрсетілген. == Өңірлер бойынша басты газеттер == {| class="wikitable" |- ! Өңір !! Қазақша газет !! Орысша газет |- | Республика || [[Егемен Қазақстан]] || [[Казахстанская правда]] |- | Алматы қаласы || [[Алматы ақшамы]] || Вечерний Алматы |- | Астана қаласы || Астана ақшамы || Вечерняя Астана |- | Шымкент қаласы || [[Шымкент келбеті]] || Панорама Шымкента |- | Абай облысы || [[Семей Таңы|Семей таңы]] || Вести Семей |- | Ақмола облысы || [[Арқа ажары]] || [[Акмолинская Правда|Акмолинская правда]] |- | Ақтөбе облысы || [[Ақтөбе (газет)|Ақтөбе]] || Актюбинский вестник |- | Алматы облысы || Алатау арайы || [[Огни Алатау]] |- | Атырау облысы || [[Атырау (газет)|Атырау]] || [[Прикаспийская коммуна]] |- | Батыс Қазақстан облысы || [[Орал Өңірі|Орал өңірі]] || [[Приуралье]] |- | Жамбыл облысы || [[Ақ жол]] || [[Знамя Труда|Знамя труда]] |- | Жетісу облысы || [[Жетісу газеті|Жетісу]] || Вестник Жетысу |- | Қарағанды облысы || [[Орталық Қазақстан (газет)|Орталық Қазақстан]] || [[Индустриальная Караганда]] |- | Қостанай облысы || [[Қостанай Таңы|Қостанай таңы]] || Костанайские новости |- | Қызылорда облысы || [[Сыр Бойы (газет)|Сыр бойы]] || Кызылординские вести |- | Маңғыстау облысы || [[Маңғыстау газеті|Маңғыстау]] || [[Огни Мангистау]] |- | Павлодар облысы || [[Сарыарқа самалы]] || [[Звезда Прииртышья]] |- | Солтүстік Қазақстан облысы || Солтүстік Қазақстан || Северный Казахстан |- | rowspan="2" | Түркістан облысы || rowspan="2" | [[Оңтүстік Қазақстан (газет)|Оңтүстік Қазақстан]] || [[Южный Казахстан]] |- | [[Жанубий Қозоғистон газеті|Жанубий Қозоғистон]] (өзбекше) |- | Ұлытау облысы || Сарыарқа || Жезказганский вестник |- | Шығыс Қазақстан облысы || Дидар || [[Рудный Алтай]] |} == Республика == {| class="wikitable" |+Мемлекеттік газеттер ! Атауы !! Тілі !! Меншік иесі !! Редакциясы |- | [[Егемен Қазақстан]] ({{URL|https://egemen.kz/|сайты}}) || қазақша || rowspan="6" | [[Қазақ газеттері|"Қазақ газеттері" ЖШС]] ({{URL|https://kazgazeta.kz/|сайты}}) || rowspan="2" | Астана қ. |- | [[Казахстанская правда]] ({{URL|https://kazpravda.kz/|сайты}}) || орысша |- | Ана тілі ({{URL|https://anatili.kazgazeta.kz/|сайты}}) || қазақша || rowspan="4" | Алматы қ. |- | [[Уйғур авази]] ({{URL|https://uyguravazi.kazgazeta.kz/|сайты}}) || ұйғырша |- | [[Ұлан (газет)|Ұлан]] ({{URL|https://ulan.kazgazeta.kz/|сайты}}) || қазақша |- | [[Дружные Ребята|Дружные ребята]] ({{URL|https://druzhnyerebiata.kazgazeta.kz/|сайты}}) || орысша |} {| class="wikitable" |+ Жекеменшік газеттер ! Атауы !! Тілі !! Меншік иесі !! Редакциясы |- | [[Айқын (газет)|Айқын]] ({{URL|https://aikyn.kz/|сайты}}) || қазақша || rowspan="3" | "АЙҚЫН-ЛИТЕР" ЖШС{{efn|[[Аманат (партия)|"Аманат"]] партиясының медиахолдингі [[Nur Media|"Nur Media" ЖШС]] құрамына кіреді}} ({{URL|https://aikyn-liter.kz/|сайты}}) || rowspan="3" | Астана қ. |- | [[Түркістан газеті|Түркістан]] ({{URL|https://turkystan.kz/|сайты}}) || қазақша |- | Литер ({{URL|https://liter.kz/|сайты}}) || орысша |- | [[Теміржолшы (газет)|Қазақстан теміржолшысы]] ({{URL|https://rail-news.kz/ сайты}}) || қазақша, орысша || Қазкөліккәсіп || Астана қ. |- | [[Спорт газеті|Қазақ спорты]] ({{URL|https://qazaqsporty.kz/ сайты}}) || қазақша || "SPORT&ks" газетінің редакциясы" ЖШС || Астана қ. |- | [[Қазақстан мұғалімі]] ({{URL|http://kazmugalimi.kz/ сайты}}) || қазақша || "Қазақстан мұғалімі" ЖШС || Алматы қ. |- | [[Шалқар газеті|Шалқар]] ({{URL|https://shalqar.kz/ сайты}}) || қазақша || "Жанашыр" қайырымдылық қоры || Алматы қ. |- | [[Жас Алаш (газет)|Жас Алаш]] ({{URL|https://zhasalash.kz/ сайты}}) || қазақша || "Жас Алаш" ЖШС || Алматы қ. |- | [[Қазақ әдебиеті (газет)|Қазақ әдебиеті]] ({{URL|https://qazaqadebieti.kz/ сайты}}) || қазақша || [[Қазақстан жазушылар одағы]] || Алматы қ. |- | [[Коре ильбо|Корё ильбо]] ({{URL|https://koreilbo.com/ сайты}}) || орысша, корейше || "Редакция газеты Коре Ильбо KZ" ЖШС || Алматы қ. |- | [[Дойче альгемайне цайтунг|Deutsche Allgemeine Zeitung]] ({{URL|https://daz.asia/ru/ сайты}}) || орысша, немісше || "Возрождение" Қазақстандық немістердің бірлестігі || Алматы қ. |- | [[Українські новини]] ({{URL|https://ukrgazeta.kz/ сайты}}) || украинша || "ВАТРА" Украин Мәдени Орталығы || Астана қ. |- | [[Жас қазақ (газет)|Қазақ үні]] ({{URL|https://qazaquni.kz/ сайты}}) || қазақша || "Қазақ үні" ЖШС || Алматы қ. |- | [[Қазақстан дәуірі]] ({{URL|https://qazdauiri.kz/ сайты}}) || қазақша || "Qazaqstan dauiri" ЖШС || Алматы қ. |- | [[Заң (газет)|Заң газеті]] ({{URL|https://zangazet.kz/ ортақ сайты}}) || қазақша || rowspan="2" | "ЗАҢ" Медиа-корпорациясы" ЖШС ({{URL|https://zanmedia.kz/ сайты}}) || rowspan="2" | Алматы қ. |- | [[Юридическая газета]] || орысша |- | [[Жас қазақ (газет)|Жас қазақ]] ({{URL|https://jasqazaq.kz/ сайты}}) || қазақша || "Аманат Медиа" ЖШС || Алматы қ. |- | [[Қазақ (газет)|Қазақ]] ({{URL|https://qazaq1913.com/ сайты}}) || қазақша || "МИРАС ИНФО" ЖШС || Алматы қ. |- | [[Курсив]] ({{URL|https://kz.kursiv.media/ сайты}}) || орысша || "Alteco Partners" ЖШС || Алматы қ. |- | [[Время]] ({{URL|https://time.kz/ сайты}}) || орысша || "Баспа "Уақыт" ЖШС || Алматы қ. |- | [[Комсомольская правда Казахстан]] ({{URL|https://www.kp.kz/ сайты}}) || орысша || "Комсомольская правда в Казахстане" ЖШС || Алматы қ. |- | [[Аргументы и Факты Казахстан]] ({{URL|https://kzaif.kz/ сайты}}) || орысша || "Аргументы и Факты в Казахстане" ЖШС || Алматы қ. |- | [[Новое поколение]] ({{URL|https://www.np.kz/ сайты}}) || орысша || rowspan="2" | "Новое поколение" ЖШС || Алматы қ. |- | [[Московский Комсомолец Казахстан]] ({{URL|https://mk-kz.kz/ сайты}}) || орысша || Алматы қ. |- | [[Новая газета Казахстан]] ({{URL|https://www.novgaz.com/ сайты}}) || орысша || "Медиа-Бизнес Принт" ЖШС || Алматы қ. |- | [[Капитал]] ({{URL|https://kapital.kz/ сайты}}) || орысша || "Издательский дом Капитал" ЖШС || Алматы қ. |- | [[Деловой Казахстан]] ({{URL|https://dknews.kz/ сайты}}) || орысша || "Группа компаний "Бизнес Медиа" ЖШС || Алматы қ. |- | [[Деловая неделя]] ({{URL|https://dn.kz/ сайты}}) || орысша || "Газета "Деловая неделя" ЖШС || Алматы қ. |- | [[Человек и Закон]] ({{URL|http://astanazan.kz/ сайты}}) || орысша || "Газета "Центр правовой защиты и информации" ЖШС || Астана қ. |} {| class="wikitable" |+Салалық газеттер ! Атауы !! Тілі !! Меншік иесі !! Редакциясы |- | [[Сақшы (газет)|Сақшы]] || қазақша || rowspan="2" | "ҚР Ішкі істер органдарының Медиа орталығы" ЖШС ({{URL|https://polisia.kz/ сайты}}) || rowspan="2" | Астана қ. |- | [[На страже]] || орысша |- | [[Сарбаз (газет)|Сарбаз]] ({{URL|https://sarbaz.kz/ сайты}}) || қазақша, орысша || "ГИС Әскери Медиа" ЖШС || Астана қ. |- | [[Отан сақшысы|Отан сақшысы — Часовой Родины]] || қазақша, орысша || [[Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметі|ҚР ҰҚК Шекара қызметі]] || Астана қ. |} == Алматы қаласы == {| class="wikitable" ! Атауы !! Шыға бастады !! Тілі !! Меншік иесі |- | [[Алматы ақшамы]] ({{URL|https://aqshamnews.kz/kz сайты}}) || 1988 || қазақша || rowspan="2" | "Alatay Aqparat" ЖШС |- | [[Вечерний Алматы (газет)|Вечерний Алматы]] ({{URL|https://vecher.kz/|сайты}}) || 1936 || орысша |} == Астана қаласы == {| class="wikitable" ! Атауы !! Шыға бастады !! Тілі !! Меншік иесі |- | [[Астана ақшамы]] ({{URL|https://astana-akshamy.kz/|сайты}}) || 1990 || қазақша || rowspan="2" | "Elorda Aqparat" ЖШС ({{URL|https://elordainfo.kz/ ақпараттық порталы}}) |- | [[Вечерняя Астана]] ({{URL|https://vechastana.kz/|сайты}}) || 1990 || орысша |} == Шымкент қаласы == {| class="wikitable" |+ Мемлекеттік газеттер ! Атауы !! Шыға бастады !! Тілі !! Меншік иесі |- | [[Шымкент келбеті]] ({{URL|https://shymkala.kz/|сайты}}) || 1990 || қазақша || rowspan="2" | "Шымкент ақпарат орталығы" ЖШС ({{URL|https://shymkentaqparat.kz/ ақпараттық порталы}}) |- | [[Шымкент келбеті|Панорама Шымкента]] ({{URL|http://panorama.shymkala.kz/|сайты}}) || 1990 || орысша |} {| class="wikitable" |+ Жекеменшік газеттер ! Атауы !! Тілі !! Меншік иесі |- | [[Рабат (газет)|Рабат]] ({{URL|https://otyrar.kz/author/rabat/ сайты}}) || орысша || rowspan="2" | "Рабат редакциясы" ЖШС |- | [[Оңтүстік Рабат]] || қазақша |- | [[Айғақ газеті|Айғақ]] ({{URL|https://aigak.kz/ сайты}}) || қазақша || "Айғақ" Медиа" ЖШС |} == Байқоңыр қаласы == {| class="wikitable" ! Атауы !! Шыға бастады !! Тілі !! Меншік иесі |- | [[Байконур]] ({{URL|http://gazetabaikonur.ru|сайты}}) || 1991 || орысша || "Медиа "Байконур" мемлекеттік бюджеттік мекемесі |} == [[Абай облысы]] == {| class="wikitable" |+ Жекеменшік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Меншік иесі !! Редакциясы |- | [[Семей Таңы|Семей таңы]] ({{URL|https://semeytany.kz/|сайты}}) || rowspan="2" | [[Абай облысы]] || rowspan="5" | "Abai Aimaq Media" ЖШС || rowspan="2" | Семей қ. |- | [[Вести Семей]] ({{URL|https://vestisemey.kz/|сайты}}) |- | [[Біздің Бесқарағай]] ({{URL|https://besqaragay.kz/|сайты}}) || [[Бесқарағай ауданы]] || Бесқарағай а. |- | [[Жаңа уақыт]] ({{URL|https://boroduliha.kz/|ортақ сайты}}) || rowspan="2" | [[Бородулиха ауданы]] || rowspan="2" | Бородулиха а. |- | [[Новое время]] |- | [[Спектр (газет)|Спектр]] ({{URL|https://spectr.com.kz/ сайты}}) || [[Семей]] қаласы || rowspan="2" | "Газета "Спектр" ЖШС || Семей қ. |- | [[Курчатов көкжиегі]] || [[Курчатов]] қаласы || Курчатов қ. |- | [[Ертіс өңірі]] ({{URL|https://ertisoniri.kz/ сайты}}) || Республика || "Газета "Ертіс Өңірі" ЖШС || Семей қ. |- | [[Абай елі (газет)|Абай елі]]|| [[Абай ауданы (Абай облысы)|Абай ауданы]] || "Абай елі" ЖШС || Қарауыл а. |- | [[Тарбағатай (газет)|Тарбағатай]] || [[Ақсуат ауданы]] || "Аудандық "Тарбағатай" газеті" ЖШС || Ақсуат а. |- | [[Аягөз жаңалықтары]]|| [[Аягөз ауданы]] || "Аягөз жаңалықтары" аудандық газеті" ЖШС || Аягөз қ. |- | [[Қалба тынысы]]|| [[Жарма ауданы]] || Жеке кәсіпкер "Арыххан Г" || Қалбатау а. |- | [[Жұлдыз (газет, Көкпекті ауданы)|Жұлдыз — Новая жизнь]] ({{URL|https://www.zhuldyzkokpekty.kz/|сайты}}) ||[[Көкпекті ауданы]] || "Көкпекті ауданының "Жұлдыз"- "Новая жизнь" аудандық газеті" ЖШС || Көкпекті а. |- | [[Мақаншы айнасы]] || [[Мақаншы ауданы]] || "Барқытбел баурайы" ЖШС || Мақаншы а. |- | [[Уақыт тынысы|Уақыт тынысы — Пульс времени]] || [[Үржар ауданы]] || "Абай облысы Үржар аудандық "Уақыт тынысы" ("Пульс времени") газеті редакциясы және теледидары" ЖШС|| Үржар а. |} == [[Ақмола облысы]] == {| class="wikitable" |+ Мемлекеттік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Шыға бастады !! Тілі !! Меншік иесі |- | [[Арқа ажары]] ({{URL|https://arka-azhary.kz/|сайты}}) || rowspan="2" | [[Ақмола облысы]] || 1917 || қазақша || rowspan="2" | "Ақмола - "Тіршілік" ЖШС |- | [[Акмолинская Правда|Акмолинская правда]] ({{URL|https://apgazeta.kz/|сайты}}) || 1920 || орысша |} {| class="wikitable" |+ Жекеменшік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Меншік иесі !! Редакциясы |- | [[Бұқпа]] ({{URL|https://bukpa.kz/ сайты}}) || Республика || Жеке кәсіпкер "Шарипбаев А.Б." || Көкшетау қ. |- | [[Кокшетау Сегодня]] ({{URL|https://kokshetoday.kz/ сайты}}) || [[Ақмола облысы]] || Жеке кәсіпкер "Жагпарова О.Д." || Көкшетау қ. |- | [[Көкшетау (қалалық газет)|Көкшетау]] ({{URL|https://kokshe-news.kz/|сайты}}) || rowspan="2" | [[Көкшетау]] қаласы || rowspan="2" | "Көкше-Меdia" ЖШС || rowspan="2" | Көкшетау қ. |- | [[Степной маяк]] ({{URL|https://sm-news.kz/|сайты}}) |- | [[Престиж (газет)|Престиж]] || [[Степногорск]] қаласы || Жеке кәсіпкер "Гаврилов Н.И." || Степногорск қ. |- | [[Жаңа Бастау]] ({{URL|https://janabastau.kz/|сайты}}) || [[Қосшы]] қаласы || "Bastau Media" ЖШС || Қосшы қ. |- | [[Ақкөл арайы]] || [[Ақкөл ауданы]] || rowspan="2" | Жеке кәсіпкер "Future" || Ақкөл қ. |- | [[Ерейментау арнасы]] || [[Ерейментау ауданы]] || Ерейментау қ. |- | [[Аршалы айнасы]] || rowspan="2" | [[Аршалы ауданы]] || rowspan="2" | "Аршалы-Инфо" ЖШС || rowspan="2" | Аршалы к. |- | [[Вперёд (газет)|Вперёд]] |- | [[Маяк (газет, Астрахан ауданы)|Маяк]] ({{URL|http://mayak.skom.kz/|сайты}}) || [[Астрахан ауданы]] || "Астраханская районная газета "Маяк" ЖШС || Астраханка а. |- | [[Простор-Атбасар]] ({{URL|https://prostoratbasar.kz/|сайты}}) || [[Атбасар ауданы]] || "Атбасар-Информ" ЖШС || Атбасар қ. |- | [[Бурабай (газет)|Бурабай]] ({{URL|https://gazetaburabay.kz/|сайты}}) || rowspan="2" | [[Бурабай ауданы]] || "Бурабай аудандық газетінің редакциясы" ЖШС || rowspan="2" | Щучинск қ. |- | [[Луч (газет)|Луч]] ({{URL|https://luchpres.kz/|сайты}}) || "Щучинская газета "Луч" ЖШС |- | [[Бұланды таңы|Бұланды Ақпарат]] ({{URL|https://bulandymedia.kz/|сайты}}) || [[Бұланды ауданы]] || "Bulandy Media" ЖШС || Макинск қ. |- | [[Еңбекшілдер жаршысы|Еңбекшілдер жаршысы — Вести Енбекшильдерья]] ({{URL|https://enbekshilder.kz/ сайты}}) || [[Біржан сал ауданы]] || "Аудандық газетінің редакциясы "Еңбекшілдер жаршысы - Вести Енбекшильдерья"" ЖШС || Степняк қ. |- | [[Алтын астық]] ({{URL|https://eginredakciya.kz/ сайты}}) || [[Егіндікөл ауданы]] || "Егіндікөл Info" ЖШС || Егіндікөл а. |- | [[Есіл-Инфо]] ({{URL|https://esil-gazeta.kz/|сайты}}) || [[Есіл ауданы (Ақмола облысы)|Есіл ауданы]] || "Есіл-Инфо" ЖШС || Есіл қ. |- | [[Жақсы жаршысы|Жақсы жаршысы — Жаксынский вестник]] ({{URL|https://zhvestnik.kz/|сайты}}) || [[Жақсы ауданы]] || "Жақсы жаршысы" газетінің редакциясы" ЖШС || Жақсы а. |- | [[Жарқайың тынысы]] ({{URL|https://zharkain-tinisi.kz/|сайты}}) || rowspan="2" | [[Жарқайың ауданы]] || "Жарқайың-Баспасөз" ЖШС || rowspan="2" | Державинск қ. |- | [[Целинное знамя]] ({{URL|https://celinca.kz/|сайты}}) || "Держава - Пресс" ЖШС |- | [[Зерделі Зеренді]] || rowspan="2" | [[Зеренді ауданы]] || rowspan="2" | "Z-Информ" ЖШС || rowspan="2" | Зеренді а. |- | [[Зерен (газет)|Зерен]] |- | [[Нұр-Қорғалжын]] ({{URL|https://nurgazeta.kz/|сайты}}) || [[Қорғалжын ауданы]] || "Нұр-Аяу Жан" ЖШС || Қорғалжын а. |- | [[Сандыктауский край]] || [[Сандықтау ауданы]] || "Сандықтау - Ақпарат" ЖШС || Балкашино а. |- | [[Есіл-Нұра]] ({{URL|https://vestiakmola.kz/ ортақ сайты}}) || rowspan="2" | [[Целиноград ауданы]] || rowspan="2" | "Перне" ЖШС || rowspan="2" | Ақмол а. |- | [[Вестник Акмола]] |- | [[Шортанды жаршысы]] || rowspan="2" | [[Шортанды ауданы]] || rowspan="2" | "Шортанды ауданының "Жаршы" және "Вестник" газеттерінің редакциясы" ЖШС || rowspan="2" | Шортанды к. |- | [[Вестник Шортанды]] |} == [[Ақтөбе облысы]] == {| class="wikitable" |+ Мемлекеттік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Шыға бастады !! Тілі !! Меншік иесі |- | [[Ақтөбе (газет)|Ақтөбе]] ({{URL|https://aqtobegazeti.kz/|сайты}}) || rowspan="2" | [[Ақтөбе облысы]] || 1924 || қазақша || rowspan="2" | [[Ақтөбе медиа|"Ақтөбе Медиа" ЖШС]] ({{URL|https://aqtobemedia.kz/ ақпараттық-талдау агенттігі}}) |- | [[Актюбинский вестник]] ({{URL|https://avestnik.kz/|сайты}}) || 1918 || орысша |} {| class="wikitable" |+ Жекеменшік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Меншік иесі !! Редакциясы |- | [[Диапазон (газет)|Диапазон]] ({{URL|https://diapazon.kz/ сайты}}) || rowspan="4" | [[Ақтөбе облысы]] || "Рифма" ЖШС || rowspan="4" | Ақтөбе қ. |- | [[Актобе Таймс]] ({{URL|https://aktobetimes.kz/ сайты}}) || rowspan="2" | "FEST" ЖШС |- | [[Керек.info]] ({{URL|https://kerek-info.kz/ сайты}}) |- | [[Эврика (газет)|Эврика]] ({{URL|http://www.rikatv.kz/evrika/ сайты}}) || "Эврика, ЛТД" ЖШС |- | [[Жұлдыз-Звезда]] ({{URL|https://zhuldyz.info/ сайты}}) || [[Алға ауданы]] || "Алға аудандық "Жұлдыз-Звезда" газеті" ЖШС || Алға қ. |- | [[Жаңалық жаршысы]] ({{URL|https://zhanalyq-zharshysy.kz/|сайты}}) || [[Әйтеке би ауданы]] || "Жаңалық жаршысы" аудандық газеті" ЖШС || Т.Жүргенов а. |- | [[Жем-Сағыз]] ({{URL|https://zhemsagyz.kz/|сайты}}) || [[Байғанин ауданы]] || "Аудандық "Жем-Сағыз" газеті" ЖШС || Қарауылкелді а. |- | [[Қарғалы (газет)|Қарғалы]] ({{URL|https://kargali.kz/|сайты}}) || [[Қарғалы ауданы]] || Жеке кәсіпкер "Байханова К.Т." || Бадамша а. |- | [[Қобда (газет)|Қобда]] ({{URL|https://qobdagazet.kz/|сайты}}) || [[Қобда ауданы]] || "Аудандық "Қобда" газеті" ЖШС || Қобда а. |- | [[Мәртөк тынысы (газет)|Мәртөк тынысы]] ({{URL|https://martok-tynysy.kz/|сайты}}) || [[Мәртөк ауданы]] || "Мәртөк тынысы" ЖШС || Мәртөк а. |- | [[Мұғалжар (газет)|Мұғалжар]] ({{URL|https://mugalzhar.kz/|сайты}}) || [[Мұғалжар ауданы]] || "Мұғалжар" ЖШС || Қандыағаш қ. |- | [[Ойыл (газет)|Ойыл]] ({{URL|http://oiyl.kz/|сайты}}) || [[Ойыл ауданы]] || "Ойыл газеті" ЖШС || Ойыл а. |- | [[Темір (газет)|Темір]] ({{URL|https://temirnews.kz/|сайты}}) || [[Темір ауданы]] || "Аудандық "Темір" газеті" ЖШС || Шұбарқұдық к. |- | [[Хромтау (газет)|Хромтау]] ({{URL|https://hromtaugazeti.kz/|сайты}}) || [[Хромтау ауданы]] || "Хромтау" газеті редакциясы" ЖШС || Хромтау қ. |- | [[Шалқар (газет, Шалқар ауданы)|Шалқар]] ({{URL|http://shalqargazeti.kz/ сайты}}) || [[Шалқар ауданы]] || "Аудандық "Шалқар" газеті" ЖШС || Шалқар қ. |- | [[Ырғыз (газет)|Ырғыз]] ({{URL|https://yrgyz.kz/ сайты}}) || [[Ырғыз ауданы]] || "Үркер" ЖШС || Ырғыз а. |} == [[Алматы облысы]] == {| class="wikitable" |+ Мемлекеттік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Шыға бастады !! Тілі !! Меншік иесі |- |[[Алатау арайы]] ({{URL|https://alatauaraiy.kz/|сайты}}) || rowspan="2" | [[Алматы облысы]] || 2022 || қазақша || rowspan="2" | "Өлке тынысы" ЖШС ({{URL|https://www.alataunews.kz/ ақпарат порталы}}) |- |[[Огни Алатау]] ({{URL|https://ognialatau.kz/|сайты}}) || 1918 || орысша |- | [[Қарадала тынысы|Қарадала тынысы — Қарадала нәпәси]] ({{URL|https://qaradala.kz/|сайты}}) || [[Ұйғыр ауданы]] || 2013 || қазақша, ұйғырша || "Қарадала тынысы - Қарадала нәпәси" ЖШС{{efn|Серіктестіктің 50% үлесі аудан әкімдігіне тиесілі.}} |} {| class="wikitable" |+ Жекеменшік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Меншік иесі !! Редакциясы |- | [[Ардагер үні]] ({{URL|https://ardageruni.kz/ сайты}}) || || "Ардагерлер ұйымы" РҚБ Алматы облыстық филиалы|| Қонаев қ. |- | [[Нұрлы өлке]] ({{URL|https://nurlyolke.kz/|сайты}}) || [[Қонаев (қала)|Қонаев]] қаласы || "Қапшағай тынысы" ЖШС || Қонаев қ. |- | [[Балқаш өңірі]] ({{URL|https://balqash-oniri.kz/|сайты}}) || [[Балқаш ауданы]] || "Балқаш өңірі" ЖШС || Бақанас а. |- | [[Еңбекшіқазақ газеті|Еңбекшіқазақ]] ({{URL|https://mezet.org/|сайты}}) || [[Еңбекшіқазақ ауданы]] || "Редакция газеты Еңбекшіқазақ" ЖШС || Есік қ. |- | [[Атамекен (газет, Жамбыл ауданы)|Атамекен]] ({{URL|https://atamekengazeti.kz/|сайты}}) || [[Жамбыл ауданы (Алматы облысы)|Жамбыл ауданы]] || "Жамбыл Атамекен" ЖШС || Ұзынағаш а. |- | [[Қарқара (газет)|Қарқара]] ([https://qarqaragazeti.kz/ сайты]) || [[Кеген ауданы]] || "Қарқара газеті" ЖШС || Кеген а. |- | [[Нақты (газет)|Нақты]] ({{URL|https://naqtygazeti.kz/kk/|сайты}}) || [[Қарасай ауданы]] || "Atlant Media" ЖШС || Қаскелең қ. |- | [[Хантәңірі (газет)|Хантәңірі]] ({{URL|https://hantengrigazeti.kz/|сайты}}) || [[Райымбек ауданы]] || "Хантәңірі редакциясы" ЖШС || Нарынқол а. |- | [[Алатау жұлдызы]] ({{URL|https://alatau-zhuldyzy.kz/ сайты}}) || [[Талғар ауданы]] || "Alatau Zhuldyzy" ЖШС || Талғар қ. |- | [[Іле өңірі|Іле өңірі — Или вадиси]] || [[Ұйғыр ауданы]] || "Іле өңірі-Или вадиси" ЖШС || Шонжы а. |- | [[Іле таңы (газет)|Іле таңы]] ({{URL|https://ile-tany.kz/|сайты}}) || [[Іле ауданы]] || "Ile tany" ЖШС || Өтеген батыр а. |} == [[Атырау облысы]] == {| class="wikitable" |+ Мемлекеттік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Шыға бастады !! Тілі !! Меншік иесі |- | [[Атырау (газет)|Атырау]] ({{URL|https://atr.kz/|сайты}}) || rowspan="2" | [[Атырау облысы]] || 1923 || қазақша || rowspan="9" | [[Атырау-Ақпарат|"Атырау-Ақпарат" ЖШС]] ({{URL|https://www.atyrauaqparat.kz/ ресми сайты}}, {{URL|https://atpress.kz/ ақпараттық ресурсы}}) |- | [[Прикаспийская коммуна]] ({{URL|https://pricom.kz/|сайты}}) || 1920 || орысша |- | [[Кең Жылой]] ({{URL|https://ken-zhyloi.kz/|сайты}}) || [[Жылыой ауданы]] || 1933 || қазақша |- | [[Дендер (газет)|Дендер]] ({{URL|https://den-der.kz/|сайты}}) || [[Индер ауданы]] || 1934 || қазақша |- | [[Нарын таңы]] ({{URL|https://naryntany.kz/|сайты}}) || [[Исатай ауданы]] || 1953 || қазақша |- | [[Серпер (газет)|Серпер]] ({{URL|https://ser-per.kz/|сайты}}) || [[Құрманғазы ауданы]] || 1930 || қазақша |- | [[Қызылқоға (газет)|Қызылқоға]] ({{URL|https://qyzylqoga.kz/|сайты}}) || [[Қызылқоға ауданы]] || 1953 || қазақша |- | [[Мақат тынысы (газет)|Мақат тынысы]] ({{URL|https://maqat-tynysy.kz/|сайты}}) || [[Мақат ауданы]] || 2001 || қазақша |- | [[Жайық шұғыласы]] ({{URL|https://zh-shugylasy.kz/|сайты}}) || [[Махамбет ауданы]] || 1941 || қазақша |} {| class="wikitable" |+ Жекеменшік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Меншік иесі !! Редакциясы |- | [[Ақ Жайық (газет)|Ақ Жайық]] ({{URL|https://azh.kz/kz сайты}}) || [[Атырау облысы]] || "Ақ Жайық" ЖШС || [[Атырау]] қ. |- | [[Ар-Честь|Сахара]] ({{URL|http://sakhara.kz/ сайты}}) || Республика || "Ар-честь газеті" мекемесі || [[Атырау]] қ. |- | [[Құлсары (газет)|Құлсары]] || Республика || Жеке кәсіпкер "Сисенбердиев Ә. Ж." || [[Құлсары]] қ. |} == [[Батыс Қазақстан облысы]] == {| class="wikitable" |+ Мемлекеттік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Шыға бастады !! Тілі !! Меншік иесі |- | [[Орал Өңірі|Орал өңірі]] || rowspan="2" | [[Батыс Қазақстан облысы]] || 1917 || қазақша || rowspan="14" | "Жайық Пресс" ЖШС ({{URL|https://zhaikpress.kz/kk/ ақпарат агенттігі}}) |- | [[Приуралье]] ({{URL|https://priru.kz/ сайты}}) || 1917 || орысша |- | [[Жайық таңы]] || [[Ақжайық ауданы]] || 1931 || қазақша, орысша |- | [[Ауыл тынысы (Бәйтерек ауданы)|Ауыл тынысы]] || [[Бәйтерек ауданы]] || 1940 || қазақша |- | [[Орда жұлдызы]] || [[Бөкей ордасы ауданы]] || 1930 || қазақша |- | [[Бөрлі жаршысы|Бөрлі жаршысы — Бурлинские вести]] || [[Бөрлі ауданы]] || 1994 || қазақша, орысша |- | [[Жаңарған өңір]] || [[Жаңақала ауданы]] || 1934 || қазақша |- | [[Шұғыла (газет, Жәнібек ауданы)|Шұғыла]] || [[Жәнібек ауданы]] || 1935 || қазақша |- | [[Ауыл айнасы]] || [[Казталов ауданы]] || 1930 || қазақша |- | [[Қаратөбе өңірі]] || [[Қаратөбе ауданы]] || 1936 || қазақша |- | [[Сырым елі]] || [[Сырым ауданы]] || 1930 || қазақша |- | [[Екпін (газет)|Екпін]] || [[Тасқала ауданы]] || 1936 || қазақша |- | [[Теректі жаңалығы|Теректі жаңалығы — Теректинская новь]] || [[Теректі ауданы]] || 1935 || қазақша, орысша |- | [[Серпін (газет)|Серпін]] ||[[Шыңғырлау ауданы]] || 1938 || қазақша, орысша |} {| class="wikitable" |+ Жекеменшік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Меншік иесі !! Редакциясы |- | [[Информбиржа News]] ({{URL|https://ibirzha.kz/ сайты}}) || [[Батыс Қазақстан облысы]] || "ГрафитекС" ЖШС || [[Орал]] қ. |- | [[Мой Город]] ({{URL|http://mgorod.kz/ сайты}}) || [[Батыс Қазақстан облысы]] || "Медиастарт 2012" ЖШС || [[Орал]] қ. |- | [[Уральская неделя]] ({{URL|https://www.uralskweek.kz сайты}}) || [[Батыс Қазақстан облысы]] || "Журналистская инициатива" ЖШС || [[Орал]] қ. |- | [[Надежда]] ({{URL|https://nadezhda.kz/ сайты}}) || [[Батыс Қазақстан облысы]] || "Статус" ЖШС || [[Орал]] қ. |- | [[Будни Аксая]] || [[Бөрлі ауданы]] || "Business-print" ЖШС || [[Ақсай (Бөрлі ауданы)|Ақсай]] қ. |- | [[Жайық үні|Жайық үні — Жизнь города]] ({{URL|http://zhaikuni.kz/ сайты}}) || [[Батыс Қазақстан облысы]] || "Жайық үні" ЖШС || [[Орал]] қ. |- | [[Пульс (газет)|Пульс]] ({{URL|https://puls-zko.kz/ сайты}}) || [[Батыс Қазақстан облысы]] || "Пульс ЗКО" ЖШС || [[Орал]] қ. |} == [[Жамбыл облысы]] == {| class="wikitable" |+ Мемлекеттік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Шыға бастады !! Тілі !! Меншік иесі |- | [[Ақ жол]] ({{URL|https://aqjolgazet.kz/|сайты}}) || rowspan="3" | [[Жамбыл облысы]] || 1922 || қазақша || rowspan="3" | "Aulieata-Media" ЖШС ({{URL|https://jambylinfo.kz/ ақпарат агенттігі}}) |- | [[Знамя Труда|Знамя труда]] ({{URL|https://ztgzt.kz/|сайты}}) || 1919 || орысша |- | [[Арай (газет)|Арай]] ({{URL|https://arainfo.kz/|сайты}}) || 2005 || қазақша |- | [[Сарысу (газет)|Сарысу]] ({{URL|https://gazeta-sarysu.kz/|сайты}}) || [[Сарысу ауданы]] || 1937 || қазақша || "Сарысу" газетінің редакциясы" ЖШС{{efn|Серіктестіктің 90% үлесі аудан әкімдігіне тиесілі. Үкіметтің 2020 жылғы "Жекешелендірудің 2021-2025 жылдарға арналған кейбір мәселелері туралы" Қаулысына сәйкес жекешелендіруге қойылған.}} |} {| class="wikitable" |+ Жекеменшік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Меншік иесі !! Редакциясы |- | [[Taраз Тimes]] || [[Жамбыл облысы]] || "Медиа-Юг" жарнама-ақпарат агенттігі" ЖШС || Тараз қ. |- | [[Әулиеата (газет)|Әулиеата]] ({{URL|https://aulieata.kz/ сайты}}) || [[Жамбыл облысы]] || "Қанатты қалам әлемі" ЖШС || Тараз қ. |- | [[Магнолия (газет)|Магнолия]] ({{URL|https://magnolia.kz/ сайты}}) || [[Жамбыл облысы]] || "Компания Магнолия" ЖШС || Тараз қ. |- | [[Новый регион]] || [[Жамбыл облысы]] || "Редакция газеты "Новый регион" ЖШС || Тараз қ. |- | [[Ауыл жаңалығы|Ауыл жаңалығы — Сельская новь]] ({{URL|https://auil-zhanaligi.kz/ сайты}}) || [[Байзақ ауданы]] || "Байзақ аудандық "Ауыл жаңалығы" - "Сельская новь" газетінің редакциясы" ЖШС || Сарыкемер а. |- | [[Шұғыла (газет, Жамбыл ауданы)|Шұғыла — Радуга]] || [[Жамбыл ауданы (Жамбыл облысы)|Жамбыл ауданы]] || "Жамбыл аудандық "Шұғыла-Радуга" газеті редакциясы" ЖШС || Аса а. |- | [[Жаңа өмір (Жуалы ауданы)|Жаңа өмір — Новая жизнь]] ({{URL|https://janaomir.kz/|сайты}}) || [[Жуалы ауданы]] || "Жуалы аудандық "Жаңа өмір" - "Новая жизнь" қоғамдық-саяси газеті" ЖШС || Б.Момышұлы а. |- | [[Қордай шамшырағы|Қордай шамшырағы — Кордайский маяк]] ({{URL|https://mayak1932.kz/|сайты}}) ||[[Қордай ауданы]] || "Қордай шамшырағы-Кордайский маяк" аудандық қоғамдық-саяси газеті" ЖШС || Қордай а. |- | [[Меркі тынысы|Меркі тынысы — Меркенский вестник]] || [[Меркі ауданы]] || "Меркі тынысы" -Баспасы" ЖШС ||Меркі а. |- | [[Меркі ақиқат]] || [[Меркі ауданы]] || Жеке кәсіпкер "Алтын қалам и К" || Меркі а. |- | [[Мойынқұм таңы]] || [[Мойынқұм ауданы]] || "Мойынқұм аудандық "Мойынқұм таңы" газетінің редакциясы" ЖШС || Мойынқұм а. |- | [[Талас тынысы]] || [[Талас ауданы]] || "Талас аудандық "Талас тынысы" газетінің редакциясы" ЖШС || Қаратау қ. |- | [[Құлан таңы|Құлан таңы — Огни Кулана]] ({{URL|https://qulantany.kz/ сайты}}) || [[Тұрар Рысқұлов ауданы]] || "Т.Рысқұлов аудандық "Құлан таңы" газетінің редакциясы" ЖШС || Құлан а. |- | [[Шу өңірі|Шу өңірі — Шуская долина]] ({{URL|https://shuoniri.kz/ сайты}}) || [[Шу ауданы]] || "Шу аудандық баспасы" ЖШС || Төле би а. |- | [[Жамбыл-Тараз газеті|Жамбыл-Тараз]] ({{URL|https://z-taraz.kz/|сайты}}) || [[Тараз]] қаласы || "Редакция газеты "Жамбыл-Тараз" ЖШС || Тараз қ. |} == [[Жетісу облысы]] == {| class="wikitable" |+ Мемлекеттік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Шыға бастады !! Тілі !! Меншік иесі |- |[[Жетісу газеті|Жетісу]] ({{URL|https://7-su.kz/|сайты}}) || rowspan="2" | [[Жетісу облысы]] || 1918 || қазақша || rowspan="2" | ШЖҚ «Жетісу Медиа» МКК |- | [[Вестник Жетісу]] ({{URL|https://vestnik19.kz/|сайты}}) || 2023 || орысша |} {| class="wikitable" |+ Жекеменшік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Меншік иесі !! Редакциясы |- | [[Алатау (газет)|Алатау]] ({{URL|https://alataugazeti.kz/ сайты}}) || Республика || "Алматы-Болашақ" АҚ || Талдықорған қ. |- | [[Ақсу өңірі]] ({{URL|https://aksuoniri.kz/|сайты}}) ||[[Ақсу ауданы]] || "Ақсу өңірі" ЖШС || Жансүгіров а. |- | [[Алакөл айнасы]] ({{URL|https://alakol-aynasy.kz/|сайты}}) || [[Алакөл ауданы]] || "Алакөл айнасы" ЖШС || Үшарал қ. |- | [[Жетісу шұғыласы]] ({{URL|https://eskeldi-eli.kz/|сайты}}) || [[Ескелді ауданы]] || "Ескелді елі" ЖШС || Қарабұлақ а. |- | [[Кербұлақ жұлдызы]] ({{URL|https://kerbulaq.kz/ сайты}}) || [[Кербұлақ ауданы]] || "Кербұлақ жұлдызы" ЖШС || Сарыөзек а. |- | [[Нұрлы Көксу]] ({{URL|http://nurlykoksu.kz/ сайты}}) || [[Көксу ауданы]] || "Нұрлы Көксу" ЖШС || Балпық би а. |- | [[Қаратал (газет)|Қаратал]] ({{URL|https://qaratalnews.kz/?lang=kk-kz|сайты}}) || [[Қаратал ауданы]] || "Қаратал" газеті" ЖШС || Үштөбе қ. |- | [[Жаркент өңірі]] ({{URL|http://z-o.kz/|сайты}}) || [[Панфилов ауданы]] || "Жаркент өңірі" ЖШС || Жаркент қ. |- | [[Сарқан (газет)|Сарқан]] ({{URL|https://sarkan-gazeta.kz/|сайты}}) || [[Сарқан ауданы]] || "Сарқан газеті" ЖШС || Сарқан қ. |- | [[Талдықорған (газет)|Талдықорған]] ({{URL|https://taldykorgan-online.kz/|сайты}}) || rowspan="2" | [[Талдықорған]] қаласы || "Талдықорған таңы" ЖШС || rowspan="2" | Талдықорған қ. |- | [[Вечерний Талдыкорган]] ({{URL|http://vtk.kz/ сайты}}) || "Сәттілік" фирмасы" ЖШС |- | [[Текелі тынысы]] ({{URL|https://tekelinews.kz/|сайты}}) || [[Текелі]] қаласы || "Текелі тынысы" ЖШС || Текелі қ. |} ==[[Қарағанды облысы]] == {| class="wikitable" |+ Мемлекеттік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Шыға бастады !! Тілі !! Меншік иесі |- | [[Орталық Қазақстан (газет)|Орталық Қазақстан]] ({{URL|https://ortalyq.kz/ сайты}}) || rowspan="2" | [[Қарағанды облысы]] || 1931 || қазақша || rowspan="2" | "Saryarqa aqparat" ЖШС ({{URL|https://www.life09.kz/ ақпарат агенттігі}}) |- | [[Индустриальная Караганда]] ({{URL|https://inkaraganda.kz/|сайты}}) || 1931 || орысша |} {| class="wikitable" |+ Жекеменшік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Меншік иесі !! Редакциясы |- |[[Новый Вестник]] ({{URL|https://nv.kz/ сайты}}) |[[Қарағанды облысы]] |"Газета "Новый вестник" ЖШС |Қарағанды қ. |- |[[Вечерняя Караганда]] |[[Қарағанды облысы]] | |Қарағанды қ. |- |[[Қарағанды хабары]] ({{URL|https://qaragandyhabary.kz сайты}}) | rowspan="2" | [[Қарағанды облысы]] | rowspan="2" | "КЕНТ" Баспа үйі" ЖШС | rowspan="2" | Қарағанды қ. |- |[[Арқа ақшамы]] ({{URL|https://arqaaqshamy.kz/ сайты}}) |- |[[Авитрек Регион]] ({{URL|https://www.avitrek.kz/ сайты}}) |Республика |"РЕГИОН - XXI" ЖШС |Қарағанды қ. |- |[[Абай-ақиқат]] |[[Абай ауданы (Қарағанды облысы)|Абай ауданы]] |"Аудандық "Абай-ақиқат" газетінің редакциясы" ЖШС |Абай қ. |- |[[Ақтоғай ажары]] ({{URL|https://aqtogaiajary.kz/|сайты}}) |[[Ақтоғай ауданы (Қарағанды облысы)|Ақтоғай ауданы]] |"Aqtoǵaı ajary" Ақтоғай аудандық газетінің редакциясы" ЖШС |Ақтоғай а. |- | [[Бұқар жырау жаршысы]] ({{URL|https://bjj-gazeti.kz/|сайты}}) || [[Бұқар жырау ауданы]]|| "Бұқар жырау жаршысы" ЖШС || Ботақара к. |- |[[Қарқаралы (газет)|Қарқаралы]] ({{URL|https://qarqaralygazeti.kz/|сайты}}) |[[Қарқаралы ауданы]] |"Қарқаралы" аудандық газетінің редакциясы" ЖШС |Қарқаралы қ. |- |[[Нұра таңы]] ({{URL|https://nuratany.kz/|сайты}}) |[[Нұра ауданы (Қарағанды облысы)|Нұра ауданы]] |"Аудандық "Нұра" газетінің редакциясы" ЖШС |Нұра к. |- |[[Сельский труженик]] |[[Осакаров ауданы]] |"Сельский труженик" аудандық газеті" ЖШС |Осакаровка к. |- |[[Шет шұғыласы]] |[[Шет ауданы]] |"Шет аудандық "Шет шұғыласы" газетінің редакциясы" ЖШС |Ақсу-Аюлы а. |- |[[Балқаш өңірі]] | rowspan="2" |[[Балқаш (қала)|Балқаш]] қаласы |"Балқаш өңірі" газетінің редакциясы" ЖШС | rowspan="2" |Балқаш қ. |- |[[Северное Прибалхашье]] |"Северное Прибалхашье" газетінің редакциясы" ЖШС |- |[[Приозерский вестник]] |[[Приозёрск|Приозерск]] қаласы |Жеке кәсіпкер "Струментов А.В." |Приозерск қ. |- |[[Саран (газет)|Саран]] ({{URL|https://www.sarangazeti.kz/kz/|сайты}}) |[[Саран (қала)|Саран]] қаласы |"Саран тынысы" ЖШС |Саран қ. |- |[[Теміртау тынысы]] ({{URL|https://temirtautynysy.kz/ сайты}}) |[[Теміртау]] қаласы |Жеке кәсіпкер "Қалқаман Н. Қ." |Теміртау қ. |- |[[Вечерняя газета]] |[[Теміртау]] қаласы |"Редакция газеты "Вечерняя газета" ЖШС |Теміртау қ. |} == [[Қостанай облысы]] == {| class="wikitable" |+ Мемлекеттік газет ! Атауы !! Таралу аумағы !! Шыға бастады !! Тілі !! Меншік иесі |- | [[Қостанай Таңы|Қостанай таңы]] ({{URL|https://kostanaytany.kz/|сайты}}) || [[Қостанай облысы]] || 1922 || қазақша || "Қостанай таңы" газеті редакциясы" ЖШС |} {| class="wikitable" |+ Жекеменшік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Меншік иесі !! Редакциясы |- | [[Костанайские новости]] ({{URL|https://kstnews.kz/ сайты}}) || rowspan="6" | [[Қостанай облысы]] || "Костанайские новости" ЖШС || rowspan="6" | Қостанай қ. |- | [[Наша газета]] ({{URL|https://www.ng.kz/ сайты}}) || rowspan="2" | "Твой шанс" ЖШС |- | [[Твой шанс]] ({{URL|https://chance.ng.kz/ сайты}}) |- | [[Костанай-Агро]] ({{URL|https://qagro.kz/ сайты}}) || "Костанай-Агро" аймақтық, аграрлық, саяси-қоғамдық газет редакциясы" ЖШС |- | [[Курьер Казахстана]] ({{URL|https://gazeta-kurier.kz/ сайты}}) || "Зеленое яблоко" ЖШС |- | [[Учительская плюс]] ({{URL|https://uchitelskaya.kz/ сайты}}) || "Редакция общественной информационно-образовательной газеты "Учительская" ЖШС |- | [[Аманкелді арайы]] || [[Амангелді ауданы]] || Жеке кәсіпкер "Аманкелді арайы газеті редакциясы" || Амангелді а. |- | [[Таза бұлақ]] ({{URL|https://www.taza-bulak.kz/|ортақ сайты}}) || rowspan="2" | [[Алтынсарин ауданы]] || rowspan="2" | "Таза бұлақ - Чистый родник" ЖШС || rowspan="2" | Обаған а. |- | [[Чистый родник]] |- | [[Әулиекөл (газет)|Әулиекөл]] || [[Әулиекөл ауданы]] || "Әулиекөл" газеті" ЖШС{{efn|name=km|{{URL|https://www.qostanai.media/ "Костанай.Медиа" ЖШС}} құрамына кіреді}} || Әулиекөл а. |- | [[Әйет шамшырағы]] ({{URL|http://www.gazetamayak.kz/|сайты}}) || [[Бейімбет Майлин ауданы]] || "Шамшырақ-Маяк" газетінің редакциясы" ЖШС || Әйет а. |- | [[Наше время]] || [[Денисов ауданы]] || "Біздің заман" газетінің редакциясы" ЖШС || Денисовка а. |- | [[Біздің Торғай]] || [[Жангелді ауданы]] || "Біздің Торғай" ЖШС{{efn|name=km}} || Торғай а. |- | [[Житикаринские новости]] || rowspan="3" | [[Жітіқара ауданы]] || "Арман плюс" ЖШС || rowspan="3" | Жітіқара қ. |- | [[Авангард (газет)|Авангард]] ({{URL|http://avangard-zhitikara.kz/ сайты}}) || "Журналист" ЖШС |- | [[Хризотил КМ]] ({{URL|https://chrysotile.kz/ сайты}}) || Жеке кәсіпкер "Ержанова О.И." |- | [[Қамысты жаңалықтары|Қамысты жаңалықтары — Камыстинские новости]] || [[Қамысты ауданы]] || "Қамысты жаңалықтары-Камыстинские новости" қоғамдық газетінің редакциясы" ЖШС{{efn|name=km}} || Қамысты а. |- | [[Айна (газет)|Айна]] || [[Қарабалық ауданы]] || "Редакция районной газеты "АЙНА" ЖШС || Қарабалық к. |- | [[Қарасу өңірі]] || [[Қарасу ауданы]] || "Қарасу өңірі" Қарасу аудандық газет редакциясы" ЖШС{{efn|name=km}} || Қарасу а. |- | [[Арна (газет)|Арна]] ({{URL|https://arna-news.kz/|сайты}}) ||[[Қостанай ауданы]] || "ARNA news аймақтық қоғамдық-саяси газет редакциясы" ЖШС || Тобыл қ. |- | [[Меңдіқара үні]] || [[Меңдіқара ауданы]] || "Редакция газеты "Меңдіқара үні" ЖШС{{efn|name=km}} || Боровской а. |- | [[Науырзым тынысы]] || [[Науырзым ауданы]] || "Науырзым тынысы" ЖШС{{efn|name=km}} || Қарамеңді а. |- | [[Сарыкөл (газет)|Сарыкөл]] || [[Сарыкөл ауданы]] || "Сарыкөл" газетінің редакциясы" ЖШС{{efn|name=km}} || Сарыкөл к. |- | [[Нұрлы жол]] || [[Ұзынкөл ауданы]] || "Ұзынкөл аудандық "Нұрлы жол" газетінің редакциясы" ЖШС{{efn|name=km}} || Ұзынкөл а. |- | [[Фёдоровские новости]] || [[Фёдоров ауданы]] || "Федоровские новости" ЖШС || Фёдоровка а. |- | [[Арқалық хабары]] || [[Арқалық (қала)|Арқалық]] қаласы || "Арқалық хабары" ЖШС || Арқалық қ. |- | [[Біздің Қостанай]] || rowspan="2" | [[Қостанай]] қаласы || rowspan="2" | "Біздің Қостанай" газеті" ЖШС{{efn|name=km}} || rowspan="2" | Қостанай қ. |- | [[Наш Костанай]] ({{URL|https://top-news.kz/|ортақ сайты}}) |- | [[Лисаковская новь]] ({{URL|http://lisnov.kz/|сайты}}) || [[Лисаковск]] қаласы || "Лисаковская новь" газетінің редакциясы" ЖШС || Лисаковск қ. |- | [[Рудненский рабочий]] ({{URL|https://rydnyimedia.kz/|сайты}}) || rowspan="2" | [[Рудный]] қаласы || "Rýdnyi media" ЖШС{{efn|name=km}} || rowspan="2" | Рудный қ. |- | [[Хорошее дело]] ({{URL|https://hordelo.kz/ сайты}}) || "Корпорация SANA" ЖШС |} == [[Қызылорда облысы]] == {| class="wikitable" |+Мемлекеттік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Шыға бастады !! Тілі !! Меншік иесі |- | [[Сыр Бойы (газет)|Сыр бойы]] ([https://syrboyi.kz/ сайты])|| rowspan="2" | [[Қызылорда облысы]] || 1929 || қазақша || rowspan="11" | "Сыр Медиа" ЖШС ({{URL|https://syr-media.kz/ сайты}}, {{URL|https://kyzylorda-news.kz/ ақпарат агенттігі}}) |- | [[Кызылординские вести]] ({{URL|https://kzvesti.kz/|сайты}}) || 1930 || орысша |- | [[Ақмешіт жастары]] ({{URL|https://aqmeshit-zhastary.kz/|сайты}}) || Республика || 2013 || қазақша |- | [[Толқын (газет)|Толқын]] ({{URL|https://tolqyn.kz/|сайты}}) ||[[Арал ауданы]] || 1930 || қазақша |- | [[Жалағаш жаршысы]] ({{URL|https://zhalagash-zharshysy.kz/|сайты}}) || [[Жалағаш ауданы]] || 1934 || қазақша |- | [[Жаңақорған тынысы]] ({{URL|https://zhanaqorgan-tynysy.kz/|сайты}}) || [[Жаңақорған ауданы]] || 1933 || қазақша |- | [[Қазалы (газет)|Қазалы]] ({{URL|https://qazaly.kz/|сайты}}) || [[Қазалы ауданы]] || 2009 || қазақша |- | [[Қармақшы таңы]] ({{URL|https://qarmaqshy-tany.kz/|сайты}}) || [[Қармақшы ауданы]] || 1932 || қазақша |- | [[Тіршілік тынысы]] ({{URL|https://tirshilik-tynysy.kz/|сайты}}) || [[Сырдария ауданы (Қызылорда облысы)|Сырдария ауданы]] || 1939 || қазақша |- | [[Өскен өңір (Шиелі ауданы)|Өскен өңір]] ({{URL|https://osken-onir.kz/|сайты}}) || [[Шиелі ауданы]] || 1939 || қазақша |- | [[Ақмешіт апталығы]] ({{URL|https://aqmeshit-aptalygy.kz/|сайты}}) || [[Қызылорда]] қаласы || 1994 || қазақша |} {| class="wikitable" |+Жекеменшік газеттер ! Атауы !! Меншік иесі !! Редакциясы |- | [[Халық (газет)|Халық]] ({{URL|https://halyqline.kz/ сайты}}) || "Халық" газеті" ЖШС || Қызылорда қ. |- | [[Ақмешіт ақшамы]] ({{URL|http://qaa.kz/ сайты}}) || "Желтоқсан и К" ЖШС || Қызылорда қ. |- | [[Сыр дидары]] ({{URL|https://syrdidary.kz/ сайты}}) || Жеке кәсіпкер "Орынбаев А.Т." || Қызылорда қ. |- | [[Ел тілегі]] ({{URL|https://qsip.kz/ сайты}}) || "Сан-Ай" пресс" ЖШС || Қызылорда қ. |} == [[Маңғыстау облысы]] == {| class="wikitable" |+ Мемлекеттік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Шыға бастады !! Тілі !! Меншік иесі |- | [[Маңғыстау газеті|Маңғыстау]] || rowspan="2" | [[Маңғыстау облысы]] || 1973 || қазақша || rowspan="8" | "Маңғыстау-Медиа" ЖШС ({{URL|https://mangystaumedia.kz/kk ақпарат порталы}}) |- | [[Огни Мангистау]] || 1967 || орысша |- | [[Рауан (газет)|Рауан]] || [[Бейнеу ауданы]] || 1985 || қазақша |- | [[Қарақия (газет)|Қарақия]] ||[[Қарақия ауданы]] || 1985 || қазақша |- | [[Жаңа өмір (газет)|Жаңа өмір]] || [[Маңғыстау ауданы]] || 1941 || қазақша |- | [[Мұнайлы (газет)|Мұнайлы]] ||[[Мұнайлы ауданы]] || 2007 || қазақша |- | [[Ақкетік арайы]]|| [[Түпқараған ауданы]] || 1931 || қазақша |- | [[Жаңаөзен газеті|Жаңаөзен]] ||[[Жаңаөзен]] қаласы || 1990 || қазақша |} {| class="wikitable" |+ Жекеменшік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Меншік иесі !! Редакциясы |- | [[Тумба]] ({{URL|https://tumba.kz/ сайты}}) || [[Маңғыстау облысы]] || "Тумба" ЖШС || Ақтау қ. |- | [[Лада Пресс]] ({{URL|https://www.lada.kz/ сайты}}) || [[Маңғыстау облысы]] || "Лада Пресс" ЖШС || Ақтау қ. |} == [[Павлодар облысы]]== {| class="wikitable" |+ Мемлекеттік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Шыға бастады !! Тілі !! Меншік иесі |- | [[Сарыарқа самалы]] ({{URL|https://saryarka-samaly.kz/|сайты}}) || rowspan="2" | [[Павлодар облысы]] || 1929 || қазақша ||rowspan="2" | "Ертіс Медиа" ЖШС ({{URL|https://ertismedia.kz/ сайты}}, {{URL|https://pavlodarnews.kz/ ақпарат агенттігі}}) |- | [[Звезда Прииртышья]] ({{URL|https://irstar.kz/|сайты}}) || 1918 || орысша |- | [[Заря (газет)|Заря]] || [[Тереңкөл ауданы]] || 1935 || орысша || "Тереңкөл ауданы "Заря" газетінің редакциясы" мекемесі |} {| class="wikitable" |+ Жекеменшік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Меншік иесі !! Редакциясы |- | [[Обозрение недели]] ({{URL|https://obozrenie.kz/ сайты}}) || [[Павлодар облысы]] || "ПВ Новости" ЖШС || [[Павлодар]] қ. |- | [[Аққу үні]] || rowspan="2" | [[Аққулы ауданы]] || rowspan="2" | "Аққу үні" ЖШС || rowspan="2" | Аққулы а. |- | [[Вести Аққулы]] |- | [[Ауыл тынысы (Ақтоғай ауданы)|Ауыл тынысы]] || rowspan="2" |[[Ақтоғай ауданы (Павлодар облысы)|Ақтоғай ауданы]] || rowspan="2" | "Ауыл тынысы" ЖШС || rowspan="2" | Ақтоғай а. |- | [[Пульс села]] |- | [[Баянтау]]|| [[Баянауыл ауданы]] || "Баянтау" газетінің редакциясы" ЖШС || Баянауыл а. |- | [[Ертіс нұры]] || rowspan="2" |[[Ертіс ауданы]] || rowspan="2" | "Ертіс нұры" және "Иртыш" ЖШС || rowspan="2" | Ертіс а. |- | [[Иртыш]] |- | [[Туған өлке]] || rowspan="2" |[[Железин ауданы]] || rowspan="2" | "Железин ауданының ақпараттық орталығы" ЖШС || rowspan="2" | Железинка а. |- | [[Родные просторы]] |- | [[Шамшырақ (газет, Май ауданы)|Шамшырақ]] || [[Май ауданы]] || "Май ауданының ақпараттық орталығы" ЖШС || Көктөбе а. |- | [[Заман тынысы]] || rowspan="2" |[[Павлодар ауданы]] || rowspan="2" | "Редакция Павлодарской районной газеты" ЖШС || rowspan="2" | Павлодар қ. |- | [[Нива (газет)|Нива]] |- | [[Тереңкөл тынысы]] || [[Тереңкөл ауданы]] || "Тереңкөл тынысы" ЖШС || Тереңкөл а. |- | [[Шарбақты (газет)|Шарбақты]] || rowspan="2" | [[Шарбақты ауданы]] || rowspan="2" | "Sharbaqty" аудандық газетінің редакциясы" ЖШС || rowspan="2" | Шарбақты а. |- | [[Трибуна]] |- | [[Аймақ ажары]] || rowspan="2" |[[Успен ауданы]] || rowspan="2" | "Успенка - газета" ЖШС || rowspan="2" | Успенка а. |- | [[Огни села]] |- | [[Ақсу жолы]] || rowspan="2" | [[Ақсу]] қаласы || rowspan="2" | "Информационный центр города Аксу" ЖШС || rowspan="2" | [[Ақсу]] қ. |- | [[Новый путь]] |- | [[Отарқа]] || rowspan="2" | [[Екібастұз]] қаласы || rowspan="2" | "Информационный центр - Екібастұз дауысы" ЖШС || rowspan="2" | [[Екібастұз]] қ. |- | [[Голос Экибастуза]] ({{URL|https://ekibastan.kz/ сайты}}) |} == [[Солтүстік Қазақстан облысы]] == {| class="wikitable" |+ Мемлекеттік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Шыға бастады !! Тілі !! Меншік иесі |- | [[Солтүстік Қазақстан (газет)|Солтүстік Қазақстан]] ({{URL|https://soltustikkaz.kz/ сайты}}) || [[Солтүстік Қазақстан облысы]] || 1920 || қазақша || rowspan="2" | "Қызылжар-Ақпарат" ЖШС ({{URL|https://qyzyljarnews.kz/ ақпарат порталы}}) |- | [[Қызылжар нұры]] ({{URL|https://kn.soltustikkaz.kz/ сайты}}) || [[Петропавл]] қаласы || 2005 || қазақша |} {| class="wikitable" |+ Жекеменшік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Меншік иесі !! Редакциясы |- | [[Северный Казахстан]] ({{URL|https://izdatelstvo-sk.kz/|сайты}}) || rowspan="3" | [[Солтүстік Қазақстан облысы]] || rowspan="2" | "Издательство "Северный Казахстан" ЖШС || rowspan="3" | Петропавл қ. |- | [[Неделя СК]] |- | [[Проспект СК]] ({{URL|http://prospektsk.kz/|сайты}}) || "Мол табыс" ЖШС |- | [[Айыртау таңы]] || rowspan="2" | [[Айыртау ауданы]] || rowspan="2" | "Айыртау-Информ" ЖШС || rowspan="2" | Саумалкөл а. |- | [[Айыртауские зори]] |- | [[Нұрлы ел]] || rowspan="2" | [[Ақжар ауданы]] || rowspan="4" | "Нұрлы ел" ЖШС || rowspan="2" | Талшық а. |- | [[Акжарские вести]] |- | [[Кішкенекөл таңы]] || rowspan="2" | [[Уәлиханов ауданы]] || rowspan="2" | Кішкенекөл а. |- | [[Кызыл Ту]] |- | [[Аққайың (газет)|Аққайың]] || rowspan="2" | [[Аққайың ауданы]] || rowspan="2" | "Редакция газеты "Колос" ЖШС || rowspan="2" | Смирнов а. |- | [[Колос]] |- | [[Есіл өңірі]] || rowspan="2" | [[Ғабит Мүсірепов ауданы]] || "Информ-Дала Север" ЖШС || rowspan="2" | Новоишим а. |- | [[Новости Приишимья]] ({{URL|http://ishimochka.kz/|сайты}}) || "Техносервис-Есиль" ЖШС |- | [[Есіл таңы]] || rowspan="2" | [[Есіл ауданы (Солтүстік Қазақстан облысы)|Есіл ауданы]] || rowspan="2" | "Ишим-Вести" ЖШС || rowspan="2" | Явленка а. |- | [[Ишим]] |- | [[Ауыл арайы]] || rowspan="2" | [[Жамбыл ауданы (Солтүстік Қазақстан облысы)|Жамбыл ауданы]] || rowspan="2" | "Газета "Ауыл арайы-Сельская новь" ЖШС || rowspan="2" | Пресновка а. |- | [[Сельская новь]] |- | [[Қызылжар (газет)|Қызылжар]] || rowspan="2" | [[Қызылжар ауданы]] || Жеке кәсіпкер "Сүлейменова А.А." || rowspan="2" | Бескөл а. |- | [[Маяк (газет, Қызылжар ауданы)|Маяк]] || "Инга" ЖШС |- | [[Солтүстік жұлдызы]] || rowspan="2" | [[Мамлют ауданы]] || rowspan="2" | "Редакция газеты "Знамя труда" ЖШС || rowspan="2" | Мамлют қ. |- | [[Знамя труда]] |- | [[Мағжан жұлдызы]] ({{URL|http://www.gazetavesti.kz/|ортақ сайты}}) || rowspan="2" | [[Мағжан Жұмабаев ауданы]] || rowspan="2" | "Газета Вести" ЖШС || rowspan="2" | Булаев қ. |- | [[Вести]] |- | [[Тайынша таңы]] ({{URL|http://tainshatany.kz/|сайты}}) || rowspan="2" | [[Тайынша ауданы]] || "Тайынша - Таңы" ЖШС || rowspan="2" | Тайынша қ. |- | [[Тайыншинские вести]] ({{URL|https://tainsha-vesti.kz/|сайты}}) || "Тайынша - Информ" ЖШС |- | [[Нива (газет)|Нива]] || [[Тимирязев ауданы]] || "Целинная нива" ЖШС || Тимирязев а. |- | [[Парыз (газет)|Парыз]] || rowspan="2" | [[Шал ақын ауданы]] || rowspan="2" | "Редакция газеты Новатор" ЖШС || rowspan="2" | Сергеев қ. |- | [[Новатор (газет)|Новатор]] |} == [[Түркістан облысы]] == {| class="wikitable" |+ Мемлекеттік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Шыға бастады !! Тілі !! Меншік иесі |- |[[Оңтүстік Қазақстан (газет)|Оңтүстік Қазақстан]] ({{URL|https://okg.kz/|сайты}}) || [[Түркістан облысы]] || 1924 || қазақша || "Оңтүстік Қазақстан" облыстық қоғамдық-саяси газеті редакциясы" ЖШС |- |[[Южный Казахстан]] ({{URL|https://yujanka.kz/|сайты}}) || [[Түркістан облысы]] || 1925 || орысша || "Южный Казахстан" облыстық қоғамдық-саяси газеті редакциясы" ЖШС |- |[[Жанубий Қозоғистон газеті|Жанубий Қозоғистон]] ({{URL|https://janubiy.kz/|сайты}}) || [[Түркістан облысы]] || 1991 || өзбекше || "Жанубий Қозоғистон" облыстық қоғамдық-саяси газеті редакциясы" ЖШС |} {| class="wikitable" |+ Жекеменшік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Меншік иесі !! Редакциясы |- | [[Алғабас газеті|Алғабас]] || [[Бәйдібек ауданы]]|| "Alģabas" газеті" ЖШС || Шаян а. |- | [[Жаңа Жетісай]] ({{URL|https://www.zhetysai.kz/|сайты}}) || [[Жетісай ауданы]]|| "Жетісай" аудандық газеті" ЖШС || Жетісай қ. |- | [[Келес келбеті]] || [[Келес ауданы]]|| "Келес келбеті" саяси газеті" ЖШС || Абай а. |- | [[Қазығұрт тынысы]]|| [[Қазығұрт ауданы]] || "Қазығұрт тынысы" газеті" ЖШС || Қазығұрт а. |- | [[Мақтаарал газеті|Мақтаарал]] ({{URL|https://maqtaaral.info/|сайты}}) || [[Мақтаарал ауданы]] || "Мырзашөл" Мақтаарал аудандық газеті" ЖШС || Мырзакент к. |- | [[Ордабасы Оттары|Ордабасы оттары]] ({{URL|https://ordabasy-ottary.kz/|сайты}}) || [[Ордабасы ауданы]] || "Ордабасы оттары" газеті" ЖШС |- | [[Отырар алқабы газеті|Отырар алқабы]] || rowspan="2" | [[Отырар ауданы]]|| "Отырар алқабы" газеті" ЖШС || rowspan="2" | Шәуілдір а. |- | [[Отырар өркениеті]] || Жеке кәсіпкер "К. Маханбетов" |- | [[Мәртөбе газеті|Мәртөбе]] || rowspan="3" | [[Сайрам ауданы]] || rowspan="3" | "Исфиджаб" ЖШС || rowspan="3" | Ақсу а. |- | [[Пульс Сайрама]] |- |[[Сайрам садоси]] |- | [[Сарыағаш (газет)|Сарыағаш]] || [[Сарыағаш ауданы]]|| "Сарыағаш ауданының "Сарыағаш" қоғамдық-саяси газеті" ЖШС || Сарыағаш қ. |- | [[Созақ үні]] ||[[Созақ ауданы]] || "Созақ аудандық "Созақ үні" газеті редакциясы" ЖШС || Шолаққорған а. |- | [[Төлеби туы]] || [[Төле би ауданы]] || rowspan="2" | "Төлеби туы kz" қоғамдық-саяси газетінің редакциясы" ЖШС || rowspan="2" | Леңгір қ. |- | [[Ленгер жаршысы]] {{https://lengerzharshisi.kz/ сайты}} || "Төлеби-пресс" ЖШС |- | [[Шамшырақ (газет, Түлкібас ауданы)|Шамшырақ]] || [[Түлкібас ауданы]] || "Шамшырақ" Түлкібас қоғамдық-саяси газеті" ЖШС || Т.Рысқұлов а. |- | [[Өскен өңір (Шардара ауданы)|Өскен өңір]] ({{URL|https://oskenonir.kz/|сайты}}) || rowspan="2" | [[Шардара ауданы]] || "Өскен өңір" Шардара аудандық газеті" ЖШС || rowspan="2" | Шардара қ. |- | [[Шартарап-Шарайна]] ({{URL|https://shartarap-sharayna.kz/ сайты}}) || "Нұр-МБК" өндірістік кооперативі |- | [[Арыс ақиқаты]] || [[Арыс]] қаласы || "Арыс ақиқаты" газетінің редакциясы" ЖШС || Арыс қ. |- | [[Кентау шұғыласы]] ({{URL|http://kentauinfo.kz/ сайты}}) || rowspan="2" | [[Кентау]] қаласы || "Кентау" - "Кентау шұғыласы" қалалық газеттердің редакциясы" ЖШС || rowspan="2" | Кентау қ. |- | [[Қаратау тәжі]] || "Еркін и К-ХХІ" ЖШС |- | [[Түркістан газеті|Түркістан]] ({{URL|https://yassy-tur.kz/ сайты}}, {{URL|http://yassy.kz/ ақпарат агенттігі}}) || rowspan="2" | [[Түркістан (қала)|Түркістан]] қаласы || rowspan="3" | "Түркістан Медиа" ЖШС || rowspan="3" | Түркістан қ. |- | [[Туркистон]] |- | [[Сауран (газет)|Сауран]] || [[Сауран ауданы]] |} == [[Ұлытау облысы]] == {| class="wikitable" |+ Жекеменшік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Меншік иесі !! Редакциясы |- | [[Сарыарқа (газет, Жезқазған)|Сарыарқа]] ({{URL|https://www.saryarqa.info/|сайты}}) || rowspan="3" | [[Ұлытау облысы]] || "Сарыарқа газеті редакциясы" ЖШС || rowspan="3" | Жезқазған қ. |- | [[Жезказганский вестник]] ({{URL|https://news20.kz/ сайты}}) || "ЖезМедиа-Пресс" ЖШС |- | [[Мысты өңір]] ({{URL|https://mysty-onir.kz/ сайты}}) || "Мысты Өңір" газет редакциясы" ЖШС |- | [[Қазыналы өңір]] ({{URL|https://qarajalnews.kz/|сайты}}) ||[[Қаражал (қала)|Қаражал]] қаласы || "Қазыналы өңір" газеті редакциясы ЖШС || Қаражал қ. |- | [[Шарайна]] ({{URL|https://sharayna.kz/|сайты}}) ||rowspan="2" | [[Сәтбаев (қала)|Сәтбаев]] қаласы || "Сәтбаев қалалық "Шарайна" газетінің редакциясы" ЖШС || rowspan="2" | Сәтбаев қ. |- | [[Аймақ ақшамы]] ({{URL|https://aimaqaqshamy.kz/ сайты}}) || Жеке кәсіпкер "Дастанов А." |- | [[Жаңаарқа (газет))|Жаңаарқа]] ({{URL|https://janaarqa.kz/|сайты}}) || [[Жаңаарқа ауданы]]|| "Жаңаарқа" газет редакциясы" ЖШС || Жаңаарқа к. |- | [[Ұлытау (газет)|Ұлытау]] ({{URL|https://ulytaunews.kz/ сайты}}) || [[Ұлытау ауданы]]|| "Ұлытау аудандық "Ұлытау" газетінің редакциясы" ЖШС || Ұлытау а. |} == [[Шығыс Қазақстан облысы]] == {| class="wikitable" |+ Мемлекеттік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Шыға бастады !! Тілі !! Меншік иесі |- | [[Дидар (газет)|Дидар]] ({{URL|https://didar-gazeti.kz/|сайты}}) || rowspan="2" | [[Шығыс Қазақстан облысы]] || 1931 || қазақша || rowspan="4" | "ALTAI-NEWS" медиа-орталығы" ЖШС ({{URL|https://altainews.kz/kz/|ақпарат порталы}}) |- | [[Рудный Алтай]] ({{URL|https://rudnyi-altai.kz/|сайты}}) || 1918 || орысша |- | [[Пульс Алтая|Пульс Алтая — Алтай тынысы]] || [[Алтай ауданы]] || ?? || қазақша, орысша |- | [[Арайлы Катонқарағай]] || [[Катонқарағай ауданы]] || 1933 || қазақша |- | [[Огни Прииртышья|Ертіс алауы — Огни Прииртышья]] || [[Глубокое ауданы]] || 1930 || қазақша, орысша || "Ертіс алауы - Огни Прииртышья" ЖШС{{efn|Құрылтайшылары — аудан әкімдігі мен газеттің бас редакторы Даулет Абылқасымов.}} |} {| class="wikitable" |+ Жекеменшік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Меншік иесі !! Редакциясы |- | [[Мой край]] ({{URL|https://moy-krai.kz/ сайты}}) || [[Шығыс Қазақстан облысы]] || rowspan="4" | "Издательский дом "Регион" ЖШС || rowspan="2" | Өскемен қ. |- | [[Мой город]] ({{URL|https://moy-gorod.kz/ сайты}}) || [[Өскемен]] қаласы |- | [[Мой город Риддер]] ({{URL|https://moy-gorod-ridder.kz/ сайты}}) || [[Риддер]] қаласы || Риддер қ. |- | [[Мой город Зыряновск]] ({{URL|https://moy-gorod-zyryanovsk.kz/ сайты}}) || [[Алтай ауданы]] || Алтай қ. |- | [[Устинка плюс]] ({{URL|https://ustinka.kz/ сайты}}) || [[Шығыс Қазақстан облысы]] || "Асылсу" ЖШС || Өскемен қ. |- | [[Менің өлкем]] ({{URL|https://buqara.kz/ сайты}}) || [[Шығыс Қазақстан облысы]] || "Шығыс жаңалықтары" ЖШС || Өскемен қ. |- | [[Заря Востока]] || [[Алтай ауданы]] || "Диас-Сауда" ЖШС || Алтай қ. |- | [[Достық (газет)|Достық]] || [[Зайсан ауданы]] || "Зайсан аудандық "Достық" газеті редакциясы" ЖШС || Зайсан қ. |- | [[Күршім жаршысы]] || [[Күршім ауданы]] || Жеке кәсіпкер "Заңғар _Медиа" || Күршім а. |- | [[Самар тынысы]]|| [[Самар ауданы]] || rowspan="2" | "Шығыс Ақпарат" ЖШС || Самар а. |- | [[Нарын таңы (газет, Үлкен Нарын ауданы)|Нарын таңы]] || [[Үлкен Нарын ауданы]] || Үлкен Нарын а. |- | [[Тұғырлы Тарбағатай]]|| [[Тарбағатай ауданы]] || "ALTAI MEDIA" ЖШС || Ақжар а. |- | [[Ұлан айнасы]] ({{URL|https://ulan-ainasy.kz/ сайты}}) || [[Ұлан ауданы]] || Жеке кәсіпкер "Ұлан таңы" || Қайсенов к. |- | [[Шемонаиха тынысы]] || rowspan="3" | [[Шемонаиха ауданы]] || Жеке кәсіпкер "Есенбекова Г.Қ." || rowspan="3" | Шемонаиха қ. |- | [[ЛЗ Сегодня]] || "ЛИТЕРА LTD" ЖШС |- | [[Уба-Информ]] || "ЭВИАЛ" ЖШС |- | [[Лениногорская правда]] || [[Риддер]] қаласы || "Лениногор шындығы" газеті" ЖШС || Риддер қ. |} == Тағы қараңыз == * [[Қазақстанның ақпарат агенттіктері]] * [[Қазақстан телеарналары]] * [[Қазақстан радиостанциялары]] == Қосымша ақпарат == {{Notelist}} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Қазақстан газеттері]] [[Санат:Қазақстан бойынша тізімдер]] ikss0ofr55mozij7lw9s1rxpz91278m 3414860 3414847 2024-12-27T23:09:04Z Casserium 68287 /* Республика */ 3414860 wikitext text/x-wiki Қазақстанның республикалық, облыстық, аудандық, қалалық газеттер тізімі. Бұл тізімде мемлекеттік және жеке меншіктегі газеттер көрсетілген. == Өңірлер бойынша басты газеттер == {| class="wikitable" |- ! Өңір !! Қазақша газет !! Орысша газет |- | Республика || [[Егемен Қазақстан]] || [[Казахстанская правда]] |- | Алматы қаласы || [[Алматы ақшамы]] || Вечерний Алматы |- | Астана қаласы || Астана ақшамы || Вечерняя Астана |- | Шымкент қаласы || [[Шымкент келбеті]] || Панорама Шымкента |- | Абай облысы || [[Семей Таңы|Семей таңы]] || Вести Семей |- | Ақмола облысы || [[Арқа ажары]] || [[Акмолинская Правда|Акмолинская правда]] |- | Ақтөбе облысы || [[Ақтөбе (газет)|Ақтөбе]] || Актюбинский вестник |- | Алматы облысы || Алатау арайы || [[Огни Алатау]] |- | Атырау облысы || [[Атырау (газет)|Атырау]] || [[Прикаспийская коммуна]] |- | Батыс Қазақстан облысы || [[Орал Өңірі|Орал өңірі]] || [[Приуралье]] |- | Жамбыл облысы || [[Ақ жол]] || [[Знамя Труда|Знамя труда]] |- | Жетісу облысы || [[Жетісу газеті|Жетісу]] || Вестник Жетысу |- | Қарағанды облысы || [[Орталық Қазақстан (газет)|Орталық Қазақстан]] || [[Индустриальная Караганда]] |- | Қостанай облысы || [[Қостанай Таңы|Қостанай таңы]] || Костанайские новости |- | Қызылорда облысы || [[Сыр Бойы (газет)|Сыр бойы]] || Кызылординские вести |- | Маңғыстау облысы || [[Маңғыстау газеті|Маңғыстау]] || [[Огни Мангистау]] |- | Павлодар облысы || [[Сарыарқа самалы]] || [[Звезда Прииртышья]] |- | Солтүстік Қазақстан облысы || Солтүстік Қазақстан || Северный Казахстан |- | rowspan="2" | Түркістан облысы || rowspan="2" | [[Оңтүстік Қазақстан (газет)|Оңтүстік Қазақстан]] || [[Южный Казахстан]] |- | [[Жанубий Қозоғистон газеті|Жанубий Қозоғистон]] (өзбекше) |- | Ұлытау облысы || Сарыарқа || Жезказганский вестник |- | Шығыс Қазақстан облысы || Дидар || [[Рудный Алтай]] |} == Республика == {| class="wikitable" |+Мемлекеттік газеттер ! Атауы !! Тілі !! Меншік иесі !! Редакциясы |- | [[Егемен Қазақстан]] ({{URL|https://egemen.kz/|сайты}}) || қазақша || rowspan="6" | [[Қазақ газеттері|"Қазақ газеттері" ЖШС]] ({{URL|https://kazgazeta.kz/|сайты}}) || rowspan="2" | Астана қ. |- | [[Казахстанская правда]] ({{URL|https://kazpravda.kz/|сайты}}) || орысша |- | Ана тілі ({{URL|https://anatili.kazgazeta.kz/|сайты}}) || қазақша || rowspan="4" | Алматы қ. |- | [[Уйғур авази]] ({{URL|https://uyguravazi.kazgazeta.kz/|сайты}}) || ұйғырша |- | [[Ұлан (газет)|Ұлан]] ({{URL|https://ulan.kazgazeta.kz/|сайты}}) || қазақша |- | [[Дружные Ребята|Дружные ребята]] ({{URL|https://druzhnyerebiata.kazgazeta.kz/|сайты}}) || орысша |} {| class="wikitable" |+ Жекеменшік газеттер ! Атауы !! Тілі !! Меншік иесі !! Редакциясы |- | [[Айқын (газет)|Айқын]] ({{URL|https://aikyn.kz/|сайты}}) || қазақша || rowspan="3" | "АЙҚЫН-ЛИТЕР" ЖШС{{efn|[[Аманат (партия)|"Аманат"]] партиясының медиахолдингі [[Nur Media|"Nur Media" ЖШС]] құрамына кіреді}} ({{URL|https://aikyn-liter.kz/|сайты}}) || rowspan="3" | Астана қ. |- | [[Түркістан газеті|Түркістан]] ({{URL|https://turkystan.kz/|сайты}}) || қазақша |- | Литер ({{URL|https://liter.kz/|сайты}}) || орысша |- | [[Теміржолшы (газет)|Қазақстан теміржолшысы]] ({{URL|https://rail-news.kz/ сайты}}) || қазақша, орысша || Қазкөліккәсіп || Астана қ. |- | [[Спорт газеті|Қазақ спорты]] ({{URL|https://qazaqsporty.kz/ сайты}}) || қазақша || "SPORT&ks" газетінің редакциясы" ЖШС || Астана қ. |- | [[Қазақстан мұғалімі]] ({{URL|http://kazmugalimi.kz/ сайты}}) || қазақша || "Қазақстан мұғалімі" ЖШС || Алматы қ. |- | [[Шалқар газеті|Шалқар]] ({{URL|https://shalqar.kz/ сайты}}) || қазақша || "Жанашыр" қайырымдылық қоры || Алматы қ. |- | [[Жас Алаш (газет)|Жас Алаш]] ({{URL|https://zhasalash.kz/ сайты}}) || қазақша || "Жас Алаш" ЖШС || Алматы қ. |- | [[Қазақ әдебиеті (газет)|Қазақ әдебиеті]] ({{URL|https://qazaqadebieti.kz/ сайты}}) || қазақша || [[Қазақстан жазушылар одағы]] || Алматы қ. |- | [[Коре ильбо|Корё ильбо]] ({{URL|https://koreilbo.com/ сайты}}) || корейше, орысша || "Редакция газеты Коре Ильбо KZ" ЖШС || Алматы қ. |- | [[Дойче альгемайне цайтунг|Deutsche Allgemeine Zeitung]] ({{URL|https://daz.asia/ru/ сайты}}) || немісше, орысша || "Возрождение" Қазақстандық немістердің бірлестігі || Алматы қ. |- | [[Українські новини]] ({{URL|https://ukrgazeta.kz/ сайты}}) || украинша || "ВАТРА" Украин Мәдени Орталығы || Астана қ. |- | [[Ahıska]] ({{URL|https://www.ahiska-gazeta.com/ сайты}}) || түрікше, орысша || "Газета "AHISKA-АХЫСКА" ЖШС || Алматы қ. |- | [[Жас қазақ (газет)|Қазақ үні]] ({{URL|https://qazaquni.kz/ сайты}}) || қазақша || "Қазақ үні" ЖШС || Алматы қ. |- | [[Қазақстан дәуірі]] ({{URL|https://qazdauiri.kz/ сайты}}) || қазақша || "Qazaqstan dauiri" ЖШС || Алматы қ. |- | [[Заң (газет)|Заң газеті]] ({{URL|https://zangazet.kz/ ортақ сайты}}) || қазақша || rowspan="2" | "ЗАҢ" Медиа-корпорациясы" ЖШС ({{URL|https://zanmedia.kz/ сайты}}) || rowspan="2" | Алматы қ. |- | [[Юридическая газета]] || орысша |- | [[Жас қазақ (газет)|Жас қазақ]] ({{URL|https://jasqazaq.kz/ сайты}}) || қазақша || "Аманат Медиа" ЖШС || Алматы қ. |- | [[Қазақ (газет)|Қазақ]] ({{URL|https://qazaq1913.com/ сайты}}) || қазақша || "МИРАС ИНФО" ЖШС || Алматы қ. |- | [[Курсив]] ({{URL|https://kz.kursiv.media/ сайты}}) || орысша || "Alteco Partners" ЖШС || Алматы қ. |- | [[Время]] ({{URL|https://time.kz/ сайты}}) || орысша || "Баспа "Уақыт" ЖШС || Алматы қ. |- | [[Комсомольская правда Казахстан]] ({{URL|https://www.kp.kz/ сайты}}) || орысша || "Комсомольская правда в Казахстане" ЖШС || Алматы қ. |- | [[Аргументы и Факты Казахстан]] ({{URL|https://kzaif.kz/ сайты}}) || орысша || "Аргументы и Факты в Казахстане" ЖШС || Алматы қ. |- | [[Новое поколение]] ({{URL|https://www.np.kz/ сайты}}) || орысша || rowspan="2" | "Новое поколение" ЖШС || Алматы қ. |- | [[Московский Комсомолец Казахстан]] ({{URL|https://mk-kz.kz/ сайты}}) || орысша || Алматы қ. |- | [[Новая газета Казахстан]] ({{URL|https://www.novgaz.com/ сайты}}) || орысша || "Медиа-Бизнес Принт" ЖШС || Алматы қ. |- | [[Капитал]] ({{URL|https://kapital.kz/ сайты}}) || орысша || "Издательский дом Капитал" ЖШС || Алматы қ. |- | [[Деловой Казахстан]] ({{URL|https://dknews.kz/ сайты}}) || орысша || "Группа компаний "Бизнес Медиа" ЖШС || Алматы қ. |- | [[Деловая неделя]] ({{URL|https://dn.kz/ сайты}}) || орысша || "Газета "Деловая неделя" ЖШС || Алматы қ. |- | [[Человек и Закон]] ({{URL|http://astanazan.kz/ сайты}}) || орысша || "Газета "Центр правовой защиты и информации" ЖШС || Астана қ. |} {| class="wikitable" |+Салалық газеттер ! Атауы !! Тілі !! Меншік иесі !! Редакциясы |- | [[Сақшы (газет)|Сақшы]] || қазақша || rowspan="2" | "ҚР Ішкі істер органдарының Медиа орталығы" ЖШС ({{URL|https://polisia.kz/ сайты}}) || rowspan="2" | Астана қ. |- | [[На страже]] || орысша |- | [[Сарбаз (газет)|Сарбаз]] ({{URL|https://sarbaz.kz/ сайты}}) || қазақша, орысша || "ГИС Әскери Медиа" ЖШС || Астана қ. |- | [[Отан сақшысы|Отан сақшысы — Часовой Родины]] || қазақша, орысша || [[Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметі|ҚР ҰҚК Шекара қызметі]] || Астана қ. |} == Алматы қаласы == {| class="wikitable" ! Атауы !! Шыға бастады !! Тілі !! Меншік иесі |- | [[Алматы ақшамы]] ({{URL|https://aqshamnews.kz/kz сайты}}) || 1988 || қазақша || rowspan="2" | "Alatay Aqparat" ЖШС |- | [[Вечерний Алматы (газет)|Вечерний Алматы]] ({{URL|https://vecher.kz/|сайты}}) || 1936 || орысша |} == Астана қаласы == {| class="wikitable" ! Атауы !! Шыға бастады !! Тілі !! Меншік иесі |- | [[Астана ақшамы]] ({{URL|https://astana-akshamy.kz/|сайты}}) || 1990 || қазақша || rowspan="2" | "Elorda Aqparat" ЖШС ({{URL|https://elordainfo.kz/ ақпараттық порталы}}) |- | [[Вечерняя Астана]] ({{URL|https://vechastana.kz/|сайты}}) || 1990 || орысша |} == Шымкент қаласы == {| class="wikitable" |+ Мемлекеттік газеттер ! Атауы !! Шыға бастады !! Тілі !! Меншік иесі |- | [[Шымкент келбеті]] ({{URL|https://shymkala.kz/|сайты}}) || 1990 || қазақша || rowspan="2" | "Шымкент ақпарат орталығы" ЖШС ({{URL|https://shymkentaqparat.kz/ ақпараттық порталы}}) |- | [[Шымкент келбеті|Панорама Шымкента]] ({{URL|http://panorama.shymkala.kz/|сайты}}) || 1990 || орысша |} {| class="wikitable" |+ Жекеменшік газеттер ! Атауы !! Тілі !! Меншік иесі |- | [[Рабат (газет)|Рабат]] ({{URL|https://otyrar.kz/author/rabat/ сайты}}) || орысша || rowspan="2" | "Рабат редакциясы" ЖШС |- | [[Оңтүстік Рабат]] || қазақша |- | [[Айғақ газеті|Айғақ]] ({{URL|https://aigak.kz/ сайты}}) || қазақша || "Айғақ" Медиа" ЖШС |} == Байқоңыр қаласы == {| class="wikitable" ! Атауы !! Шыға бастады !! Тілі !! Меншік иесі |- | [[Байконур]] ({{URL|http://gazetabaikonur.ru|сайты}}) || 1991 || орысша || "Медиа "Байконур" мемлекеттік бюджеттік мекемесі |} == [[Абай облысы]] == {| class="wikitable" |+ Жекеменшік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Меншік иесі !! Редакциясы |- | [[Семей Таңы|Семей таңы]] ({{URL|https://semeytany.kz/|сайты}}) || rowspan="2" | [[Абай облысы]] || rowspan="5" | "Abai Aimaq Media" ЖШС || rowspan="2" | Семей қ. |- | [[Вести Семей]] ({{URL|https://vestisemey.kz/|сайты}}) |- | [[Біздің Бесқарағай]] ({{URL|https://besqaragay.kz/|сайты}}) || [[Бесқарағай ауданы]] || Бесқарағай а. |- | [[Жаңа уақыт]] ({{URL|https://boroduliha.kz/|ортақ сайты}}) || rowspan="2" | [[Бородулиха ауданы]] || rowspan="2" | Бородулиха а. |- | [[Новое время]] |- | [[Спектр (газет)|Спектр]] ({{URL|https://spectr.com.kz/ сайты}}) || [[Семей]] қаласы || rowspan="2" | "Газета "Спектр" ЖШС || Семей қ. |- | [[Курчатов көкжиегі]] || [[Курчатов]] қаласы || Курчатов қ. |- | [[Ертіс өңірі]] ({{URL|https://ertisoniri.kz/ сайты}}) || Республика || "Газета "Ертіс Өңірі" ЖШС || Семей қ. |- | [[Абай елі (газет)|Абай елі]]|| [[Абай ауданы (Абай облысы)|Абай ауданы]] || "Абай елі" ЖШС || Қарауыл а. |- | [[Тарбағатай (газет)|Тарбағатай]] || [[Ақсуат ауданы]] || "Аудандық "Тарбағатай" газеті" ЖШС || Ақсуат а. |- | [[Аягөз жаңалықтары]]|| [[Аягөз ауданы]] || "Аягөз жаңалықтары" аудандық газеті" ЖШС || Аягөз қ. |- | [[Қалба тынысы]]|| [[Жарма ауданы]] || Жеке кәсіпкер "Арыххан Г" || Қалбатау а. |- | [[Жұлдыз (газет, Көкпекті ауданы)|Жұлдыз — Новая жизнь]] ({{URL|https://www.zhuldyzkokpekty.kz/|сайты}}) ||[[Көкпекті ауданы]] || "Көкпекті ауданының "Жұлдыз"- "Новая жизнь" аудандық газеті" ЖШС || Көкпекті а. |- | [[Мақаншы айнасы]] || [[Мақаншы ауданы]] || "Барқытбел баурайы" ЖШС || Мақаншы а. |- | [[Уақыт тынысы|Уақыт тынысы — Пульс времени]] || [[Үржар ауданы]] || "Абай облысы Үржар аудандық "Уақыт тынысы" ("Пульс времени") газеті редакциясы және теледидары" ЖШС|| Үржар а. |} == [[Ақмола облысы]] == {| class="wikitable" |+ Мемлекеттік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Шыға бастады !! Тілі !! Меншік иесі |- | [[Арқа ажары]] ({{URL|https://arka-azhary.kz/|сайты}}) || rowspan="2" | [[Ақмола облысы]] || 1917 || қазақша || rowspan="2" | "Ақмола - "Тіршілік" ЖШС |- | [[Акмолинская Правда|Акмолинская правда]] ({{URL|https://apgazeta.kz/|сайты}}) || 1920 || орысша |} {| class="wikitable" |+ Жекеменшік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Меншік иесі !! Редакциясы |- | [[Бұқпа]] ({{URL|https://bukpa.kz/ сайты}}) || Республика || Жеке кәсіпкер "Шарипбаев А.Б." || Көкшетау қ. |- | [[Кокшетау Сегодня]] ({{URL|https://kokshetoday.kz/ сайты}}) || [[Ақмола облысы]] || Жеке кәсіпкер "Жагпарова О.Д." || Көкшетау қ. |- | [[Көкшетау (қалалық газет)|Көкшетау]] ({{URL|https://kokshe-news.kz/|сайты}}) || rowspan="2" | [[Көкшетау]] қаласы || rowspan="2" | "Көкше-Меdia" ЖШС || rowspan="2" | Көкшетау қ. |- | [[Степной маяк]] ({{URL|https://sm-news.kz/|сайты}}) |- | [[Престиж (газет)|Престиж]] || [[Степногорск]] қаласы || Жеке кәсіпкер "Гаврилов Н.И." || Степногорск қ. |- | [[Жаңа Бастау]] ({{URL|https://janabastau.kz/|сайты}}) || [[Қосшы]] қаласы || "Bastau Media" ЖШС || Қосшы қ. |- | [[Ақкөл арайы]] || [[Ақкөл ауданы]] || rowspan="2" | Жеке кәсіпкер "Future" || Ақкөл қ. |- | [[Ерейментау арнасы]] || [[Ерейментау ауданы]] || Ерейментау қ. |- | [[Аршалы айнасы]] || rowspan="2" | [[Аршалы ауданы]] || rowspan="2" | "Аршалы-Инфо" ЖШС || rowspan="2" | Аршалы к. |- | [[Вперёд (газет)|Вперёд]] |- | [[Маяк (газет, Астрахан ауданы)|Маяк]] ({{URL|http://mayak.skom.kz/|сайты}}) || [[Астрахан ауданы]] || "Астраханская районная газета "Маяк" ЖШС || Астраханка а. |- | [[Простор-Атбасар]] ({{URL|https://prostoratbasar.kz/|сайты}}) || [[Атбасар ауданы]] || "Атбасар-Информ" ЖШС || Атбасар қ. |- | [[Бурабай (газет)|Бурабай]] ({{URL|https://gazetaburabay.kz/|сайты}}) || rowspan="2" | [[Бурабай ауданы]] || "Бурабай аудандық газетінің редакциясы" ЖШС || rowspan="2" | Щучинск қ. |- | [[Луч (газет)|Луч]] ({{URL|https://luchpres.kz/|сайты}}) || "Щучинская газета "Луч" ЖШС |- | [[Бұланды таңы|Бұланды Ақпарат]] ({{URL|https://bulandymedia.kz/|сайты}}) || [[Бұланды ауданы]] || "Bulandy Media" ЖШС || Макинск қ. |- | [[Еңбекшілдер жаршысы|Еңбекшілдер жаршысы — Вести Енбекшильдерья]] ({{URL|https://enbekshilder.kz/ сайты}}) || [[Біржан сал ауданы]] || "Аудандық газетінің редакциясы "Еңбекшілдер жаршысы - Вести Енбекшильдерья"" ЖШС || Степняк қ. |- | [[Алтын астық]] ({{URL|https://eginredakciya.kz/ сайты}}) || [[Егіндікөл ауданы]] || "Егіндікөл Info" ЖШС || Егіндікөл а. |- | [[Есіл-Инфо]] ({{URL|https://esil-gazeta.kz/|сайты}}) || [[Есіл ауданы (Ақмола облысы)|Есіл ауданы]] || "Есіл-Инфо" ЖШС || Есіл қ. |- | [[Жақсы жаршысы|Жақсы жаршысы — Жаксынский вестник]] ({{URL|https://zhvestnik.kz/|сайты}}) || [[Жақсы ауданы]] || "Жақсы жаршысы" газетінің редакциясы" ЖШС || Жақсы а. |- | [[Жарқайың тынысы]] ({{URL|https://zharkain-tinisi.kz/|сайты}}) || rowspan="2" | [[Жарқайың ауданы]] || "Жарқайың-Баспасөз" ЖШС || rowspan="2" | Державинск қ. |- | [[Целинное знамя]] ({{URL|https://celinca.kz/|сайты}}) || "Держава - Пресс" ЖШС |- | [[Зерделі Зеренді]] || rowspan="2" | [[Зеренді ауданы]] || rowspan="2" | "Z-Информ" ЖШС || rowspan="2" | Зеренді а. |- | [[Зерен (газет)|Зерен]] |- | [[Нұр-Қорғалжын]] ({{URL|https://nurgazeta.kz/|сайты}}) || [[Қорғалжын ауданы]] || "Нұр-Аяу Жан" ЖШС || Қорғалжын а. |- | [[Сандыктауский край]] || [[Сандықтау ауданы]] || "Сандықтау - Ақпарат" ЖШС || Балкашино а. |- | [[Есіл-Нұра]] ({{URL|https://vestiakmola.kz/ ортақ сайты}}) || rowspan="2" | [[Целиноград ауданы]] || rowspan="2" | "Перне" ЖШС || rowspan="2" | Ақмол а. |- | [[Вестник Акмола]] |- | [[Шортанды жаршысы]] || rowspan="2" | [[Шортанды ауданы]] || rowspan="2" | "Шортанды ауданының "Жаршы" және "Вестник" газеттерінің редакциясы" ЖШС || rowspan="2" | Шортанды к. |- | [[Вестник Шортанды]] |} == [[Ақтөбе облысы]] == {| class="wikitable" |+ Мемлекеттік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Шыға бастады !! Тілі !! Меншік иесі |- | [[Ақтөбе (газет)|Ақтөбе]] ({{URL|https://aqtobegazeti.kz/|сайты}}) || rowspan="2" | [[Ақтөбе облысы]] || 1924 || қазақша || rowspan="2" | [[Ақтөбе медиа|"Ақтөбе Медиа" ЖШС]] ({{URL|https://aqtobemedia.kz/ ақпараттық-талдау агенттігі}}) |- | [[Актюбинский вестник]] ({{URL|https://avestnik.kz/|сайты}}) || 1918 || орысша |} {| class="wikitable" |+ Жекеменшік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Меншік иесі !! Редакциясы |- | [[Диапазон (газет)|Диапазон]] ({{URL|https://diapazon.kz/ сайты}}) || rowspan="4" | [[Ақтөбе облысы]] || "Рифма" ЖШС || rowspan="4" | Ақтөбе қ. |- | [[Актобе Таймс]] ({{URL|https://aktobetimes.kz/ сайты}}) || rowspan="2" | "FEST" ЖШС |- | [[Керек.info]] ({{URL|https://kerek-info.kz/ сайты}}) |- | [[Эврика (газет)|Эврика]] ({{URL|http://www.rikatv.kz/evrika/ сайты}}) || "Эврика, ЛТД" ЖШС |- | [[Жұлдыз-Звезда]] ({{URL|https://zhuldyz.info/ сайты}}) || [[Алға ауданы]] || "Алға аудандық "Жұлдыз-Звезда" газеті" ЖШС || Алға қ. |- | [[Жаңалық жаршысы]] ({{URL|https://zhanalyq-zharshysy.kz/|сайты}}) || [[Әйтеке би ауданы]] || "Жаңалық жаршысы" аудандық газеті" ЖШС || Т.Жүргенов а. |- | [[Жем-Сағыз]] ({{URL|https://zhemsagyz.kz/|сайты}}) || [[Байғанин ауданы]] || "Аудандық "Жем-Сағыз" газеті" ЖШС || Қарауылкелді а. |- | [[Қарғалы (газет)|Қарғалы]] ({{URL|https://kargali.kz/|сайты}}) || [[Қарғалы ауданы]] || Жеке кәсіпкер "Байханова К.Т." || Бадамша а. |- | [[Қобда (газет)|Қобда]] ({{URL|https://qobdagazet.kz/|сайты}}) || [[Қобда ауданы]] || "Аудандық "Қобда" газеті" ЖШС || Қобда а. |- | [[Мәртөк тынысы (газет)|Мәртөк тынысы]] ({{URL|https://martok-tynysy.kz/|сайты}}) || [[Мәртөк ауданы]] || "Мәртөк тынысы" ЖШС || Мәртөк а. |- | [[Мұғалжар (газет)|Мұғалжар]] ({{URL|https://mugalzhar.kz/|сайты}}) || [[Мұғалжар ауданы]] || "Мұғалжар" ЖШС || Қандыағаш қ. |- | [[Ойыл (газет)|Ойыл]] ({{URL|http://oiyl.kz/|сайты}}) || [[Ойыл ауданы]] || "Ойыл газеті" ЖШС || Ойыл а. |- | [[Темір (газет)|Темір]] ({{URL|https://temirnews.kz/|сайты}}) || [[Темір ауданы]] || "Аудандық "Темір" газеті" ЖШС || Шұбарқұдық к. |- | [[Хромтау (газет)|Хромтау]] ({{URL|https://hromtaugazeti.kz/|сайты}}) || [[Хромтау ауданы]] || "Хромтау" газеті редакциясы" ЖШС || Хромтау қ. |- | [[Шалқар (газет, Шалқар ауданы)|Шалқар]] ({{URL|http://shalqargazeti.kz/ сайты}}) || [[Шалқар ауданы]] || "Аудандық "Шалқар" газеті" ЖШС || Шалқар қ. |- | [[Ырғыз (газет)|Ырғыз]] ({{URL|https://yrgyz.kz/ сайты}}) || [[Ырғыз ауданы]] || "Үркер" ЖШС || Ырғыз а. |} == [[Алматы облысы]] == {| class="wikitable" |+ Мемлекеттік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Шыға бастады !! Тілі !! Меншік иесі |- |[[Алатау арайы]] ({{URL|https://alatauaraiy.kz/|сайты}}) || rowspan="2" | [[Алматы облысы]] || 2022 || қазақша || rowspan="2" | "Өлке тынысы" ЖШС ({{URL|https://www.alataunews.kz/ ақпарат порталы}}) |- |[[Огни Алатау]] ({{URL|https://ognialatau.kz/|сайты}}) || 1918 || орысша |- | [[Қарадала тынысы|Қарадала тынысы — Қарадала нәпәси]] ({{URL|https://qaradala.kz/|сайты}}) || [[Ұйғыр ауданы]] || 2013 || қазақша, ұйғырша || "Қарадала тынысы - Қарадала нәпәси" ЖШС{{efn|Серіктестіктің 50% үлесі аудан әкімдігіне тиесілі.}} |} {| class="wikitable" |+ Жекеменшік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Меншік иесі !! Редакциясы |- | [[Ардагер үні]] ({{URL|https://ardageruni.kz/ сайты}}) || || "Ардагерлер ұйымы" РҚБ Алматы облыстық филиалы|| Қонаев қ. |- | [[Нұрлы өлке]] ({{URL|https://nurlyolke.kz/|сайты}}) || [[Қонаев (қала)|Қонаев]] қаласы || "Қапшағай тынысы" ЖШС || Қонаев қ. |- | [[Балқаш өңірі]] ({{URL|https://balqash-oniri.kz/|сайты}}) || [[Балқаш ауданы]] || "Балқаш өңірі" ЖШС || Бақанас а. |- | [[Еңбекшіқазақ газеті|Еңбекшіқазақ]] ({{URL|https://mezet.org/|сайты}}) || [[Еңбекшіқазақ ауданы]] || "Редакция газеты Еңбекшіқазақ" ЖШС || Есік қ. |- | [[Атамекен (газет, Жамбыл ауданы)|Атамекен]] ({{URL|https://atamekengazeti.kz/|сайты}}) || [[Жамбыл ауданы (Алматы облысы)|Жамбыл ауданы]] || "Жамбыл Атамекен" ЖШС || Ұзынағаш а. |- | [[Қарқара (газет)|Қарқара]] ([https://qarqaragazeti.kz/ сайты]) || [[Кеген ауданы]] || "Қарқара газеті" ЖШС || Кеген а. |- | [[Нақты (газет)|Нақты]] ({{URL|https://naqtygazeti.kz/kk/|сайты}}) || [[Қарасай ауданы]] || "Atlant Media" ЖШС || Қаскелең қ. |- | [[Хантәңірі (газет)|Хантәңірі]] ({{URL|https://hantengrigazeti.kz/|сайты}}) || [[Райымбек ауданы]] || "Хантәңірі редакциясы" ЖШС || Нарынқол а. |- | [[Алатау жұлдызы]] ({{URL|https://alatau-zhuldyzy.kz/ сайты}}) || [[Талғар ауданы]] || "Alatau Zhuldyzy" ЖШС || Талғар қ. |- | [[Іле өңірі|Іле өңірі — Или вадиси]] || [[Ұйғыр ауданы]] || "Іле өңірі-Или вадиси" ЖШС || Шонжы а. |- | [[Іле таңы (газет)|Іле таңы]] ({{URL|https://ile-tany.kz/|сайты}}) || [[Іле ауданы]] || "Ile tany" ЖШС || Өтеген батыр а. |} == [[Атырау облысы]] == {| class="wikitable" |+ Мемлекеттік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Шыға бастады !! Тілі !! Меншік иесі |- | [[Атырау (газет)|Атырау]] ({{URL|https://atr.kz/|сайты}}) || rowspan="2" | [[Атырау облысы]] || 1923 || қазақша || rowspan="9" | [[Атырау-Ақпарат|"Атырау-Ақпарат" ЖШС]] ({{URL|https://www.atyrauaqparat.kz/ ресми сайты}}, {{URL|https://atpress.kz/ ақпараттық ресурсы}}) |- | [[Прикаспийская коммуна]] ({{URL|https://pricom.kz/|сайты}}) || 1920 || орысша |- | [[Кең Жылой]] ({{URL|https://ken-zhyloi.kz/|сайты}}) || [[Жылыой ауданы]] || 1933 || қазақша |- | [[Дендер (газет)|Дендер]] ({{URL|https://den-der.kz/|сайты}}) || [[Индер ауданы]] || 1934 || қазақша |- | [[Нарын таңы]] ({{URL|https://naryntany.kz/|сайты}}) || [[Исатай ауданы]] || 1953 || қазақша |- | [[Серпер (газет)|Серпер]] ({{URL|https://ser-per.kz/|сайты}}) || [[Құрманғазы ауданы]] || 1930 || қазақша |- | [[Қызылқоға (газет)|Қызылқоға]] ({{URL|https://qyzylqoga.kz/|сайты}}) || [[Қызылқоға ауданы]] || 1953 || қазақша |- | [[Мақат тынысы (газет)|Мақат тынысы]] ({{URL|https://maqat-tynysy.kz/|сайты}}) || [[Мақат ауданы]] || 2001 || қазақша |- | [[Жайық шұғыласы]] ({{URL|https://zh-shugylasy.kz/|сайты}}) || [[Махамбет ауданы]] || 1941 || қазақша |} {| class="wikitable" |+ Жекеменшік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Меншік иесі !! Редакциясы |- | [[Ақ Жайық (газет)|Ақ Жайық]] ({{URL|https://azh.kz/kz сайты}}) || [[Атырау облысы]] || "Ақ Жайық" ЖШС || [[Атырау]] қ. |- | [[Ар-Честь|Сахара]] ({{URL|http://sakhara.kz/ сайты}}) || Республика || "Ар-честь газеті" мекемесі || [[Атырау]] қ. |- | [[Құлсары (газет)|Құлсары]] || Республика || Жеке кәсіпкер "Сисенбердиев Ә. Ж." || [[Құлсары]] қ. |} == [[Батыс Қазақстан облысы]] == {| class="wikitable" |+ Мемлекеттік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Шыға бастады !! Тілі !! Меншік иесі |- | [[Орал Өңірі|Орал өңірі]] || rowspan="2" | [[Батыс Қазақстан облысы]] || 1917 || қазақша || rowspan="14" | "Жайық Пресс" ЖШС ({{URL|https://zhaikpress.kz/kk/ ақпарат агенттігі}}) |- | [[Приуралье]] ({{URL|https://priru.kz/ сайты}}) || 1917 || орысша |- | [[Жайық таңы]] || [[Ақжайық ауданы]] || 1931 || қазақша, орысша |- | [[Ауыл тынысы (Бәйтерек ауданы)|Ауыл тынысы]] || [[Бәйтерек ауданы]] || 1940 || қазақша |- | [[Орда жұлдызы]] || [[Бөкей ордасы ауданы]] || 1930 || қазақша |- | [[Бөрлі жаршысы|Бөрлі жаршысы — Бурлинские вести]] || [[Бөрлі ауданы]] || 1994 || қазақша, орысша |- | [[Жаңарған өңір]] || [[Жаңақала ауданы]] || 1934 || қазақша |- | [[Шұғыла (газет, Жәнібек ауданы)|Шұғыла]] || [[Жәнібек ауданы]] || 1935 || қазақша |- | [[Ауыл айнасы]] || [[Казталов ауданы]] || 1930 || қазақша |- | [[Қаратөбе өңірі]] || [[Қаратөбе ауданы]] || 1936 || қазақша |- | [[Сырым елі]] || [[Сырым ауданы]] || 1930 || қазақша |- | [[Екпін (газет)|Екпін]] || [[Тасқала ауданы]] || 1936 || қазақша |- | [[Теректі жаңалығы|Теректі жаңалығы — Теректинская новь]] || [[Теректі ауданы]] || 1935 || қазақша, орысша |- | [[Серпін (газет)|Серпін]] ||[[Шыңғырлау ауданы]] || 1938 || қазақша, орысша |} {| class="wikitable" |+ Жекеменшік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Меншік иесі !! Редакциясы |- | [[Информбиржа News]] ({{URL|https://ibirzha.kz/ сайты}}) || [[Батыс Қазақстан облысы]] || "ГрафитекС" ЖШС || [[Орал]] қ. |- | [[Мой Город]] ({{URL|http://mgorod.kz/ сайты}}) || [[Батыс Қазақстан облысы]] || "Медиастарт 2012" ЖШС || [[Орал]] қ. |- | [[Уральская неделя]] ({{URL|https://www.uralskweek.kz сайты}}) || [[Батыс Қазақстан облысы]] || "Журналистская инициатива" ЖШС || [[Орал]] қ. |- | [[Надежда]] ({{URL|https://nadezhda.kz/ сайты}}) || [[Батыс Қазақстан облысы]] || "Статус" ЖШС || [[Орал]] қ. |- | [[Будни Аксая]] || [[Бөрлі ауданы]] || "Business-print" ЖШС || [[Ақсай (Бөрлі ауданы)|Ақсай]] қ. |- | [[Жайық үні|Жайық үні — Жизнь города]] ({{URL|http://zhaikuni.kz/ сайты}}) || [[Батыс Қазақстан облысы]] || "Жайық үні" ЖШС || [[Орал]] қ. |- | [[Пульс (газет)|Пульс]] ({{URL|https://puls-zko.kz/ сайты}}) || [[Батыс Қазақстан облысы]] || "Пульс ЗКО" ЖШС || [[Орал]] қ. |} == [[Жамбыл облысы]] == {| class="wikitable" |+ Мемлекеттік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Шыға бастады !! Тілі !! Меншік иесі |- | [[Ақ жол]] ({{URL|https://aqjolgazet.kz/|сайты}}) || rowspan="3" | [[Жамбыл облысы]] || 1922 || қазақша || rowspan="3" | "Aulieata-Media" ЖШС ({{URL|https://jambylinfo.kz/ ақпарат агенттігі}}) |- | [[Знамя Труда|Знамя труда]] ({{URL|https://ztgzt.kz/|сайты}}) || 1919 || орысша |- | [[Арай (газет)|Арай]] ({{URL|https://arainfo.kz/|сайты}}) || 2005 || қазақша |- | [[Сарысу (газет)|Сарысу]] ({{URL|https://gazeta-sarysu.kz/|сайты}}) || [[Сарысу ауданы]] || 1937 || қазақша || "Сарысу" газетінің редакциясы" ЖШС{{efn|Серіктестіктің 90% үлесі аудан әкімдігіне тиесілі. Үкіметтің 2020 жылғы "Жекешелендірудің 2021-2025 жылдарға арналған кейбір мәселелері туралы" Қаулысына сәйкес жекешелендіруге қойылған.}} |} {| class="wikitable" |+ Жекеменшік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Меншік иесі !! Редакциясы |- | [[Taраз Тimes]] || [[Жамбыл облысы]] || "Медиа-Юг" жарнама-ақпарат агенттігі" ЖШС || Тараз қ. |- | [[Әулиеата (газет)|Әулиеата]] ({{URL|https://aulieata.kz/ сайты}}) || [[Жамбыл облысы]] || "Қанатты қалам әлемі" ЖШС || Тараз қ. |- | [[Магнолия (газет)|Магнолия]] ({{URL|https://magnolia.kz/ сайты}}) || [[Жамбыл облысы]] || "Компания Магнолия" ЖШС || Тараз қ. |- | [[Новый регион]] || [[Жамбыл облысы]] || "Редакция газеты "Новый регион" ЖШС || Тараз қ. |- | [[Ауыл жаңалығы|Ауыл жаңалығы — Сельская новь]] ({{URL|https://auil-zhanaligi.kz/ сайты}}) || [[Байзақ ауданы]] || "Байзақ аудандық "Ауыл жаңалығы" - "Сельская новь" газетінің редакциясы" ЖШС || Сарыкемер а. |- | [[Шұғыла (газет, Жамбыл ауданы)|Шұғыла — Радуга]] || [[Жамбыл ауданы (Жамбыл облысы)|Жамбыл ауданы]] || "Жамбыл аудандық "Шұғыла-Радуга" газеті редакциясы" ЖШС || Аса а. |- | [[Жаңа өмір (Жуалы ауданы)|Жаңа өмір — Новая жизнь]] ({{URL|https://janaomir.kz/|сайты}}) || [[Жуалы ауданы]] || "Жуалы аудандық "Жаңа өмір" - "Новая жизнь" қоғамдық-саяси газеті" ЖШС || Б.Момышұлы а. |- | [[Қордай шамшырағы|Қордай шамшырағы — Кордайский маяк]] ({{URL|https://mayak1932.kz/|сайты}}) ||[[Қордай ауданы]] || "Қордай шамшырағы-Кордайский маяк" аудандық қоғамдық-саяси газеті" ЖШС || Қордай а. |- | [[Меркі тынысы|Меркі тынысы — Меркенский вестник]] || [[Меркі ауданы]] || "Меркі тынысы" -Баспасы" ЖШС ||Меркі а. |- | [[Меркі ақиқат]] || [[Меркі ауданы]] || Жеке кәсіпкер "Алтын қалам и К" || Меркі а. |- | [[Мойынқұм таңы]] || [[Мойынқұм ауданы]] || "Мойынқұм аудандық "Мойынқұм таңы" газетінің редакциясы" ЖШС || Мойынқұм а. |- | [[Талас тынысы]] || [[Талас ауданы]] || "Талас аудандық "Талас тынысы" газетінің редакциясы" ЖШС || Қаратау қ. |- | [[Құлан таңы|Құлан таңы — Огни Кулана]] ({{URL|https://qulantany.kz/ сайты}}) || [[Тұрар Рысқұлов ауданы]] || "Т.Рысқұлов аудандық "Құлан таңы" газетінің редакциясы" ЖШС || Құлан а. |- | [[Шу өңірі|Шу өңірі — Шуская долина]] ({{URL|https://shuoniri.kz/ сайты}}) || [[Шу ауданы]] || "Шу аудандық баспасы" ЖШС || Төле би а. |- | [[Жамбыл-Тараз газеті|Жамбыл-Тараз]] ({{URL|https://z-taraz.kz/|сайты}}) || [[Тараз]] қаласы || "Редакция газеты "Жамбыл-Тараз" ЖШС || Тараз қ. |} == [[Жетісу облысы]] == {| class="wikitable" |+ Мемлекеттік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Шыға бастады !! Тілі !! Меншік иесі |- |[[Жетісу газеті|Жетісу]] ({{URL|https://7-su.kz/|сайты}}) || rowspan="2" | [[Жетісу облысы]] || 1918 || қазақша || rowspan="2" | ШЖҚ «Жетісу Медиа» МКК |- | [[Вестник Жетісу]] ({{URL|https://vestnik19.kz/|сайты}}) || 2023 || орысша |} {| class="wikitable" |+ Жекеменшік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Меншік иесі !! Редакциясы |- | [[Алатау (газет)|Алатау]] ({{URL|https://alataugazeti.kz/ сайты}}) || Республика || "Алматы-Болашақ" АҚ || Талдықорған қ. |- | [[Ақсу өңірі]] ({{URL|https://aksuoniri.kz/|сайты}}) ||[[Ақсу ауданы]] || "Ақсу өңірі" ЖШС || Жансүгіров а. |- | [[Алакөл айнасы]] ({{URL|https://alakol-aynasy.kz/|сайты}}) || [[Алакөл ауданы]] || "Алакөл айнасы" ЖШС || Үшарал қ. |- | [[Жетісу шұғыласы]] ({{URL|https://eskeldi-eli.kz/|сайты}}) || [[Ескелді ауданы]] || "Ескелді елі" ЖШС || Қарабұлақ а. |- | [[Кербұлақ жұлдызы]] ({{URL|https://kerbulaq.kz/ сайты}}) || [[Кербұлақ ауданы]] || "Кербұлақ жұлдызы" ЖШС || Сарыөзек а. |- | [[Нұрлы Көксу]] ({{URL|http://nurlykoksu.kz/ сайты}}) || [[Көксу ауданы]] || "Нұрлы Көксу" ЖШС || Балпық би а. |- | [[Қаратал (газет)|Қаратал]] ({{URL|https://qaratalnews.kz/?lang=kk-kz|сайты}}) || [[Қаратал ауданы]] || "Қаратал" газеті" ЖШС || Үштөбе қ. |- | [[Жаркент өңірі]] ({{URL|http://z-o.kz/|сайты}}) || [[Панфилов ауданы]] || "Жаркент өңірі" ЖШС || Жаркент қ. |- | [[Сарқан (газет)|Сарқан]] ({{URL|https://sarkan-gazeta.kz/|сайты}}) || [[Сарқан ауданы]] || "Сарқан газеті" ЖШС || Сарқан қ. |- | [[Талдықорған (газет)|Талдықорған]] ({{URL|https://taldykorgan-online.kz/|сайты}}) || rowspan="2" | [[Талдықорған]] қаласы || "Талдықорған таңы" ЖШС || rowspan="2" | Талдықорған қ. |- | [[Вечерний Талдыкорган]] ({{URL|http://vtk.kz/ сайты}}) || "Сәттілік" фирмасы" ЖШС |- | [[Текелі тынысы]] ({{URL|https://tekelinews.kz/|сайты}}) || [[Текелі]] қаласы || "Текелі тынысы" ЖШС || Текелі қ. |} ==[[Қарағанды облысы]] == {| class="wikitable" |+ Мемлекеттік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Шыға бастады !! Тілі !! Меншік иесі |- | [[Орталық Қазақстан (газет)|Орталық Қазақстан]] ({{URL|https://ortalyq.kz/ сайты}}) || rowspan="2" | [[Қарағанды облысы]] || 1931 || қазақша || rowspan="2" | "Saryarqa aqparat" ЖШС ({{URL|https://www.life09.kz/ ақпарат агенттігі}}) |- | [[Индустриальная Караганда]] ({{URL|https://inkaraganda.kz/|сайты}}) || 1931 || орысша |} {| class="wikitable" |+ Жекеменшік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Меншік иесі !! Редакциясы |- |[[Новый Вестник]] ({{URL|https://nv.kz/ сайты}}) |[[Қарағанды облысы]] |"Газета "Новый вестник" ЖШС |Қарағанды қ. |- |[[Вечерняя Караганда]] |[[Қарағанды облысы]] | |Қарағанды қ. |- |[[Қарағанды хабары]] ({{URL|https://qaragandyhabary.kz сайты}}) | rowspan="2" | [[Қарағанды облысы]] | rowspan="2" | "КЕНТ" Баспа үйі" ЖШС | rowspan="2" | Қарағанды қ. |- |[[Арқа ақшамы]] ({{URL|https://arqaaqshamy.kz/ сайты}}) |- |[[Авитрек Регион]] ({{URL|https://www.avitrek.kz/ сайты}}) |Республика |"РЕГИОН - XXI" ЖШС |Қарағанды қ. |- |[[Абай-ақиқат]] |[[Абай ауданы (Қарағанды облысы)|Абай ауданы]] |"Аудандық "Абай-ақиқат" газетінің редакциясы" ЖШС |Абай қ. |- |[[Ақтоғай ажары]] ({{URL|https://aqtogaiajary.kz/|сайты}}) |[[Ақтоғай ауданы (Қарағанды облысы)|Ақтоғай ауданы]] |"Aqtoǵaı ajary" Ақтоғай аудандық газетінің редакциясы" ЖШС |Ақтоғай а. |- | [[Бұқар жырау жаршысы]] ({{URL|https://bjj-gazeti.kz/|сайты}}) || [[Бұқар жырау ауданы]]|| "Бұқар жырау жаршысы" ЖШС || Ботақара к. |- |[[Қарқаралы (газет)|Қарқаралы]] ({{URL|https://qarqaralygazeti.kz/|сайты}}) |[[Қарқаралы ауданы]] |"Қарқаралы" аудандық газетінің редакциясы" ЖШС |Қарқаралы қ. |- |[[Нұра таңы]] ({{URL|https://nuratany.kz/|сайты}}) |[[Нұра ауданы (Қарағанды облысы)|Нұра ауданы]] |"Аудандық "Нұра" газетінің редакциясы" ЖШС |Нұра к. |- |[[Сельский труженик]] |[[Осакаров ауданы]] |"Сельский труженик" аудандық газеті" ЖШС |Осакаровка к. |- |[[Шет шұғыласы]] |[[Шет ауданы]] |"Шет аудандық "Шет шұғыласы" газетінің редакциясы" ЖШС |Ақсу-Аюлы а. |- |[[Балқаш өңірі]] | rowspan="2" |[[Балқаш (қала)|Балқаш]] қаласы |"Балқаш өңірі" газетінің редакциясы" ЖШС | rowspan="2" |Балқаш қ. |- |[[Северное Прибалхашье]] |"Северное Прибалхашье" газетінің редакциясы" ЖШС |- |[[Приозерский вестник]] |[[Приозёрск|Приозерск]] қаласы |Жеке кәсіпкер "Струментов А.В." |Приозерск қ. |- |[[Саран (газет)|Саран]] ({{URL|https://www.sarangazeti.kz/kz/|сайты}}) |[[Саран (қала)|Саран]] қаласы |"Саран тынысы" ЖШС |Саран қ. |- |[[Теміртау тынысы]] ({{URL|https://temirtautynysy.kz/ сайты}}) |[[Теміртау]] қаласы |Жеке кәсіпкер "Қалқаман Н. Қ." |Теміртау қ. |- |[[Вечерняя газета]] |[[Теміртау]] қаласы |"Редакция газеты "Вечерняя газета" ЖШС |Теміртау қ. |} == [[Қостанай облысы]] == {| class="wikitable" |+ Мемлекеттік газет ! Атауы !! Таралу аумағы !! Шыға бастады !! Тілі !! Меншік иесі |- | [[Қостанай Таңы|Қостанай таңы]] ({{URL|https://kostanaytany.kz/|сайты}}) || [[Қостанай облысы]] || 1922 || қазақша || "Қостанай таңы" газеті редакциясы" ЖШС |} {| class="wikitable" |+ Жекеменшік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Меншік иесі !! Редакциясы |- | [[Костанайские новости]] ({{URL|https://kstnews.kz/ сайты}}) || rowspan="6" | [[Қостанай облысы]] || "Костанайские новости" ЖШС || rowspan="6" | Қостанай қ. |- | [[Наша газета]] ({{URL|https://www.ng.kz/ сайты}}) || rowspan="2" | "Твой шанс" ЖШС |- | [[Твой шанс]] ({{URL|https://chance.ng.kz/ сайты}}) |- | [[Костанай-Агро]] ({{URL|https://qagro.kz/ сайты}}) || "Костанай-Агро" аймақтық, аграрлық, саяси-қоғамдық газет редакциясы" ЖШС |- | [[Курьер Казахстана]] ({{URL|https://gazeta-kurier.kz/ сайты}}) || "Зеленое яблоко" ЖШС |- | [[Учительская плюс]] ({{URL|https://uchitelskaya.kz/ сайты}}) || "Редакция общественной информационно-образовательной газеты "Учительская" ЖШС |- | [[Аманкелді арайы]] || [[Амангелді ауданы]] || Жеке кәсіпкер "Аманкелді арайы газеті редакциясы" || Амангелді а. |- | [[Таза бұлақ]] ({{URL|https://www.taza-bulak.kz/|ортақ сайты}}) || rowspan="2" | [[Алтынсарин ауданы]] || rowspan="2" | "Таза бұлақ - Чистый родник" ЖШС || rowspan="2" | Обаған а. |- | [[Чистый родник]] |- | [[Әулиекөл (газет)|Әулиекөл]] || [[Әулиекөл ауданы]] || "Әулиекөл" газеті" ЖШС{{efn|name=km|{{URL|https://www.qostanai.media/ "Костанай.Медиа" ЖШС}} құрамына кіреді}} || Әулиекөл а. |- | [[Әйет шамшырағы]] ({{URL|http://www.gazetamayak.kz/|сайты}}) || [[Бейімбет Майлин ауданы]] || "Шамшырақ-Маяк" газетінің редакциясы" ЖШС || Әйет а. |- | [[Наше время]] || [[Денисов ауданы]] || "Біздің заман" газетінің редакциясы" ЖШС || Денисовка а. |- | [[Біздің Торғай]] || [[Жангелді ауданы]] || "Біздің Торғай" ЖШС{{efn|name=km}} || Торғай а. |- | [[Житикаринские новости]] || rowspan="3" | [[Жітіқара ауданы]] || "Арман плюс" ЖШС || rowspan="3" | Жітіқара қ. |- | [[Авангард (газет)|Авангард]] ({{URL|http://avangard-zhitikara.kz/ сайты}}) || "Журналист" ЖШС |- | [[Хризотил КМ]] ({{URL|https://chrysotile.kz/ сайты}}) || Жеке кәсіпкер "Ержанова О.И." |- | [[Қамысты жаңалықтары|Қамысты жаңалықтары — Камыстинские новости]] || [[Қамысты ауданы]] || "Қамысты жаңалықтары-Камыстинские новости" қоғамдық газетінің редакциясы" ЖШС{{efn|name=km}} || Қамысты а. |- | [[Айна (газет)|Айна]] || [[Қарабалық ауданы]] || "Редакция районной газеты "АЙНА" ЖШС || Қарабалық к. |- | [[Қарасу өңірі]] || [[Қарасу ауданы]] || "Қарасу өңірі" Қарасу аудандық газет редакциясы" ЖШС{{efn|name=km}} || Қарасу а. |- | [[Арна (газет)|Арна]] ({{URL|https://arna-news.kz/|сайты}}) ||[[Қостанай ауданы]] || "ARNA news аймақтық қоғамдық-саяси газет редакциясы" ЖШС || Тобыл қ. |- | [[Меңдіқара үні]] || [[Меңдіқара ауданы]] || "Редакция газеты "Меңдіқара үні" ЖШС{{efn|name=km}} || Боровской а. |- | [[Науырзым тынысы]] || [[Науырзым ауданы]] || "Науырзым тынысы" ЖШС{{efn|name=km}} || Қарамеңді а. |- | [[Сарыкөл (газет)|Сарыкөл]] || [[Сарыкөл ауданы]] || "Сарыкөл" газетінің редакциясы" ЖШС{{efn|name=km}} || Сарыкөл к. |- | [[Нұрлы жол]] || [[Ұзынкөл ауданы]] || "Ұзынкөл аудандық "Нұрлы жол" газетінің редакциясы" ЖШС{{efn|name=km}} || Ұзынкөл а. |- | [[Фёдоровские новости]] || [[Фёдоров ауданы]] || "Федоровские новости" ЖШС || Фёдоровка а. |- | [[Арқалық хабары]] || [[Арқалық (қала)|Арқалық]] қаласы || "Арқалық хабары" ЖШС || Арқалық қ. |- | [[Біздің Қостанай]] || rowspan="2" | [[Қостанай]] қаласы || rowspan="2" | "Біздің Қостанай" газеті" ЖШС{{efn|name=km}} || rowspan="2" | Қостанай қ. |- | [[Наш Костанай]] ({{URL|https://top-news.kz/|ортақ сайты}}) |- | [[Лисаковская новь]] ({{URL|http://lisnov.kz/|сайты}}) || [[Лисаковск]] қаласы || "Лисаковская новь" газетінің редакциясы" ЖШС || Лисаковск қ. |- | [[Рудненский рабочий]] ({{URL|https://rydnyimedia.kz/|сайты}}) || rowspan="2" | [[Рудный]] қаласы || "Rýdnyi media" ЖШС{{efn|name=km}} || rowspan="2" | Рудный қ. |- | [[Хорошее дело]] ({{URL|https://hordelo.kz/ сайты}}) || "Корпорация SANA" ЖШС |} == [[Қызылорда облысы]] == {| class="wikitable" |+Мемлекеттік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Шыға бастады !! Тілі !! Меншік иесі |- | [[Сыр Бойы (газет)|Сыр бойы]] ([https://syrboyi.kz/ сайты])|| rowspan="2" | [[Қызылорда облысы]] || 1929 || қазақша || rowspan="11" | "Сыр Медиа" ЖШС ({{URL|https://syr-media.kz/ сайты}}, {{URL|https://kyzylorda-news.kz/ ақпарат агенттігі}}) |- | [[Кызылординские вести]] ({{URL|https://kzvesti.kz/|сайты}}) || 1930 || орысша |- | [[Ақмешіт жастары]] ({{URL|https://aqmeshit-zhastary.kz/|сайты}}) || Республика || 2013 || қазақша |- | [[Толқын (газет)|Толқын]] ({{URL|https://tolqyn.kz/|сайты}}) ||[[Арал ауданы]] || 1930 || қазақша |- | [[Жалағаш жаршысы]] ({{URL|https://zhalagash-zharshysy.kz/|сайты}}) || [[Жалағаш ауданы]] || 1934 || қазақша |- | [[Жаңақорған тынысы]] ({{URL|https://zhanaqorgan-tynysy.kz/|сайты}}) || [[Жаңақорған ауданы]] || 1933 || қазақша |- | [[Қазалы (газет)|Қазалы]] ({{URL|https://qazaly.kz/|сайты}}) || [[Қазалы ауданы]] || 2009 || қазақша |- | [[Қармақшы таңы]] ({{URL|https://qarmaqshy-tany.kz/|сайты}}) || [[Қармақшы ауданы]] || 1932 || қазақша |- | [[Тіршілік тынысы]] ({{URL|https://tirshilik-tynysy.kz/|сайты}}) || [[Сырдария ауданы (Қызылорда облысы)|Сырдария ауданы]] || 1939 || қазақша |- | [[Өскен өңір (Шиелі ауданы)|Өскен өңір]] ({{URL|https://osken-onir.kz/|сайты}}) || [[Шиелі ауданы]] || 1939 || қазақша |- | [[Ақмешіт апталығы]] ({{URL|https://aqmeshit-aptalygy.kz/|сайты}}) || [[Қызылорда]] қаласы || 1994 || қазақша |} {| class="wikitable" |+Жекеменшік газеттер ! Атауы !! Меншік иесі !! Редакциясы |- | [[Халық (газет)|Халық]] ({{URL|https://halyqline.kz/ сайты}}) || "Халық" газеті" ЖШС || Қызылорда қ. |- | [[Ақмешіт ақшамы]] ({{URL|http://qaa.kz/ сайты}}) || "Желтоқсан и К" ЖШС || Қызылорда қ. |- | [[Сыр дидары]] ({{URL|https://syrdidary.kz/ сайты}}) || Жеке кәсіпкер "Орынбаев А.Т." || Қызылорда қ. |- | [[Ел тілегі]] ({{URL|https://qsip.kz/ сайты}}) || "Сан-Ай" пресс" ЖШС || Қызылорда қ. |} == [[Маңғыстау облысы]] == {| class="wikitable" |+ Мемлекеттік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Шыға бастады !! Тілі !! Меншік иесі |- | [[Маңғыстау газеті|Маңғыстау]] || rowspan="2" | [[Маңғыстау облысы]] || 1973 || қазақша || rowspan="8" | "Маңғыстау-Медиа" ЖШС ({{URL|https://mangystaumedia.kz/kk ақпарат порталы}}) |- | [[Огни Мангистау]] || 1967 || орысша |- | [[Рауан (газет)|Рауан]] || [[Бейнеу ауданы]] || 1985 || қазақша |- | [[Қарақия (газет)|Қарақия]] ||[[Қарақия ауданы]] || 1985 || қазақша |- | [[Жаңа өмір (газет)|Жаңа өмір]] || [[Маңғыстау ауданы]] || 1941 || қазақша |- | [[Мұнайлы (газет)|Мұнайлы]] ||[[Мұнайлы ауданы]] || 2007 || қазақша |- | [[Ақкетік арайы]]|| [[Түпқараған ауданы]] || 1931 || қазақша |- | [[Жаңаөзен газеті|Жаңаөзен]] ||[[Жаңаөзен]] қаласы || 1990 || қазақша |} {| class="wikitable" |+ Жекеменшік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Меншік иесі !! Редакциясы |- | [[Тумба]] ({{URL|https://tumba.kz/ сайты}}) || [[Маңғыстау облысы]] || "Тумба" ЖШС || Ақтау қ. |- | [[Лада Пресс]] ({{URL|https://www.lada.kz/ сайты}}) || [[Маңғыстау облысы]] || "Лада Пресс" ЖШС || Ақтау қ. |} == [[Павлодар облысы]]== {| class="wikitable" |+ Мемлекеттік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Шыға бастады !! Тілі !! Меншік иесі |- | [[Сарыарқа самалы]] ({{URL|https://saryarka-samaly.kz/|сайты}}) || rowspan="2" | [[Павлодар облысы]] || 1929 || қазақша ||rowspan="2" | "Ертіс Медиа" ЖШС ({{URL|https://ertismedia.kz/ сайты}}, {{URL|https://pavlodarnews.kz/ ақпарат агенттігі}}) |- | [[Звезда Прииртышья]] ({{URL|https://irstar.kz/|сайты}}) || 1918 || орысша |- | [[Заря (газет)|Заря]] || [[Тереңкөл ауданы]] || 1935 || орысша || "Тереңкөл ауданы "Заря" газетінің редакциясы" мекемесі |} {| class="wikitable" |+ Жекеменшік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Меншік иесі !! Редакциясы |- | [[Обозрение недели]] ({{URL|https://obozrenie.kz/ сайты}}) || [[Павлодар облысы]] || "ПВ Новости" ЖШС || [[Павлодар]] қ. |- | [[Аққу үні]] || rowspan="2" | [[Аққулы ауданы]] || rowspan="2" | "Аққу үні" ЖШС || rowspan="2" | Аққулы а. |- | [[Вести Аққулы]] |- | [[Ауыл тынысы (Ақтоғай ауданы)|Ауыл тынысы]] || rowspan="2" |[[Ақтоғай ауданы (Павлодар облысы)|Ақтоғай ауданы]] || rowspan="2" | "Ауыл тынысы" ЖШС || rowspan="2" | Ақтоғай а. |- | [[Пульс села]] |- | [[Баянтау]]|| [[Баянауыл ауданы]] || "Баянтау" газетінің редакциясы" ЖШС || Баянауыл а. |- | [[Ертіс нұры]] || rowspan="2" |[[Ертіс ауданы]] || rowspan="2" | "Ертіс нұры" және "Иртыш" ЖШС || rowspan="2" | Ертіс а. |- | [[Иртыш]] |- | [[Туған өлке]] || rowspan="2" |[[Железин ауданы]] || rowspan="2" | "Железин ауданының ақпараттық орталығы" ЖШС || rowspan="2" | Железинка а. |- | [[Родные просторы]] |- | [[Шамшырақ (газет, Май ауданы)|Шамшырақ]] || [[Май ауданы]] || "Май ауданының ақпараттық орталығы" ЖШС || Көктөбе а. |- | [[Заман тынысы]] || rowspan="2" |[[Павлодар ауданы]] || rowspan="2" | "Редакция Павлодарской районной газеты" ЖШС || rowspan="2" | Павлодар қ. |- | [[Нива (газет)|Нива]] |- | [[Тереңкөл тынысы]] || [[Тереңкөл ауданы]] || "Тереңкөл тынысы" ЖШС || Тереңкөл а. |- | [[Шарбақты (газет)|Шарбақты]] || rowspan="2" | [[Шарбақты ауданы]] || rowspan="2" | "Sharbaqty" аудандық газетінің редакциясы" ЖШС || rowspan="2" | Шарбақты а. |- | [[Трибуна]] |- | [[Аймақ ажары]] || rowspan="2" |[[Успен ауданы]] || rowspan="2" | "Успенка - газета" ЖШС || rowspan="2" | Успенка а. |- | [[Огни села]] |- | [[Ақсу жолы]] || rowspan="2" | [[Ақсу]] қаласы || rowspan="2" | "Информационный центр города Аксу" ЖШС || rowspan="2" | [[Ақсу]] қ. |- | [[Новый путь]] |- | [[Отарқа]] || rowspan="2" | [[Екібастұз]] қаласы || rowspan="2" | "Информационный центр - Екібастұз дауысы" ЖШС || rowspan="2" | [[Екібастұз]] қ. |- | [[Голос Экибастуза]] ({{URL|https://ekibastan.kz/ сайты}}) |} == [[Солтүстік Қазақстан облысы]] == {| class="wikitable" |+ Мемлекеттік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Шыға бастады !! Тілі !! Меншік иесі |- | [[Солтүстік Қазақстан (газет)|Солтүстік Қазақстан]] ({{URL|https://soltustikkaz.kz/ сайты}}) || [[Солтүстік Қазақстан облысы]] || 1920 || қазақша || rowspan="2" | "Қызылжар-Ақпарат" ЖШС ({{URL|https://qyzyljarnews.kz/ ақпарат порталы}}) |- | [[Қызылжар нұры]] ({{URL|https://kn.soltustikkaz.kz/ сайты}}) || [[Петропавл]] қаласы || 2005 || қазақша |} {| class="wikitable" |+ Жекеменшік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Меншік иесі !! Редакциясы |- | [[Северный Казахстан]] ({{URL|https://izdatelstvo-sk.kz/|сайты}}) || rowspan="3" | [[Солтүстік Қазақстан облысы]] || rowspan="2" | "Издательство "Северный Казахстан" ЖШС || rowspan="3" | Петропавл қ. |- | [[Неделя СК]] |- | [[Проспект СК]] ({{URL|http://prospektsk.kz/|сайты}}) || "Мол табыс" ЖШС |- | [[Айыртау таңы]] || rowspan="2" | [[Айыртау ауданы]] || rowspan="2" | "Айыртау-Информ" ЖШС || rowspan="2" | Саумалкөл а. |- | [[Айыртауские зори]] |- | [[Нұрлы ел]] || rowspan="2" | [[Ақжар ауданы]] || rowspan="4" | "Нұрлы ел" ЖШС || rowspan="2" | Талшық а. |- | [[Акжарские вести]] |- | [[Кішкенекөл таңы]] || rowspan="2" | [[Уәлиханов ауданы]] || rowspan="2" | Кішкенекөл а. |- | [[Кызыл Ту]] |- | [[Аққайың (газет)|Аққайың]] || rowspan="2" | [[Аққайың ауданы]] || rowspan="2" | "Редакция газеты "Колос" ЖШС || rowspan="2" | Смирнов а. |- | [[Колос]] |- | [[Есіл өңірі]] || rowspan="2" | [[Ғабит Мүсірепов ауданы]] || "Информ-Дала Север" ЖШС || rowspan="2" | Новоишим а. |- | [[Новости Приишимья]] ({{URL|http://ishimochka.kz/|сайты}}) || "Техносервис-Есиль" ЖШС |- | [[Есіл таңы]] || rowspan="2" | [[Есіл ауданы (Солтүстік Қазақстан облысы)|Есіл ауданы]] || rowspan="2" | "Ишим-Вести" ЖШС || rowspan="2" | Явленка а. |- | [[Ишим]] |- | [[Ауыл арайы]] || rowspan="2" | [[Жамбыл ауданы (Солтүстік Қазақстан облысы)|Жамбыл ауданы]] || rowspan="2" | "Газета "Ауыл арайы-Сельская новь" ЖШС || rowspan="2" | Пресновка а. |- | [[Сельская новь]] |- | [[Қызылжар (газет)|Қызылжар]] || rowspan="2" | [[Қызылжар ауданы]] || Жеке кәсіпкер "Сүлейменова А.А." || rowspan="2" | Бескөл а. |- | [[Маяк (газет, Қызылжар ауданы)|Маяк]] || "Инга" ЖШС |- | [[Солтүстік жұлдызы]] || rowspan="2" | [[Мамлют ауданы]] || rowspan="2" | "Редакция газеты "Знамя труда" ЖШС || rowspan="2" | Мамлют қ. |- | [[Знамя труда]] |- | [[Мағжан жұлдызы]] ({{URL|http://www.gazetavesti.kz/|ортақ сайты}}) || rowspan="2" | [[Мағжан Жұмабаев ауданы]] || rowspan="2" | "Газета Вести" ЖШС || rowspan="2" | Булаев қ. |- | [[Вести]] |- | [[Тайынша таңы]] ({{URL|http://tainshatany.kz/|сайты}}) || rowspan="2" | [[Тайынша ауданы]] || "Тайынша - Таңы" ЖШС || rowspan="2" | Тайынша қ. |- | [[Тайыншинские вести]] ({{URL|https://tainsha-vesti.kz/|сайты}}) || "Тайынша - Информ" ЖШС |- | [[Нива (газет)|Нива]] || [[Тимирязев ауданы]] || "Целинная нива" ЖШС || Тимирязев а. |- | [[Парыз (газет)|Парыз]] || rowspan="2" | [[Шал ақын ауданы]] || rowspan="2" | "Редакция газеты Новатор" ЖШС || rowspan="2" | Сергеев қ. |- | [[Новатор (газет)|Новатор]] |} == [[Түркістан облысы]] == {| class="wikitable" |+ Мемлекеттік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Шыға бастады !! Тілі !! Меншік иесі |- |[[Оңтүстік Қазақстан (газет)|Оңтүстік Қазақстан]] ({{URL|https://okg.kz/|сайты}}) || [[Түркістан облысы]] || 1924 || қазақша || "Оңтүстік Қазақстан" облыстық қоғамдық-саяси газеті редакциясы" ЖШС |- |[[Южный Казахстан]] ({{URL|https://yujanka.kz/|сайты}}) || [[Түркістан облысы]] || 1925 || орысша || "Южный Казахстан" облыстық қоғамдық-саяси газеті редакциясы" ЖШС |- |[[Жанубий Қозоғистон газеті|Жанубий Қозоғистон]] ({{URL|https://janubiy.kz/|сайты}}) || [[Түркістан облысы]] || 1991 || өзбекше || "Жанубий Қозоғистон" облыстық қоғамдық-саяси газеті редакциясы" ЖШС |} {| class="wikitable" |+ Жекеменшік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Меншік иесі !! Редакциясы |- | [[Алғабас газеті|Алғабас]] || [[Бәйдібек ауданы]]|| "Alģabas" газеті" ЖШС || Шаян а. |- | [[Жаңа Жетісай]] ({{URL|https://www.zhetysai.kz/|сайты}}) || [[Жетісай ауданы]]|| "Жетісай" аудандық газеті" ЖШС || Жетісай қ. |- | [[Келес келбеті]] || [[Келес ауданы]]|| "Келес келбеті" саяси газеті" ЖШС || Абай а. |- | [[Қазығұрт тынысы]]|| [[Қазығұрт ауданы]] || "Қазығұрт тынысы" газеті" ЖШС || Қазығұрт а. |- | [[Мақтаарал газеті|Мақтаарал]] ({{URL|https://maqtaaral.info/|сайты}}) || [[Мақтаарал ауданы]] || "Мырзашөл" Мақтаарал аудандық газеті" ЖШС || Мырзакент к. |- | [[Ордабасы Оттары|Ордабасы оттары]] ({{URL|https://ordabasy-ottary.kz/|сайты}}) || [[Ордабасы ауданы]] || "Ордабасы оттары" газеті" ЖШС |- | [[Отырар алқабы газеті|Отырар алқабы]] || rowspan="2" | [[Отырар ауданы]]|| "Отырар алқабы" газеті" ЖШС || rowspan="2" | Шәуілдір а. |- | [[Отырар өркениеті]] || Жеке кәсіпкер "К. Маханбетов" |- | [[Мәртөбе газеті|Мәртөбе]] || rowspan="3" | [[Сайрам ауданы]] || rowspan="3" | "Исфиджаб" ЖШС || rowspan="3" | Ақсу а. |- | [[Пульс Сайрама]] |- |[[Сайрам садоси]] |- | [[Сарыағаш (газет)|Сарыағаш]] || [[Сарыағаш ауданы]]|| "Сарыағаш ауданының "Сарыағаш" қоғамдық-саяси газеті" ЖШС || Сарыағаш қ. |- | [[Созақ үні]] ||[[Созақ ауданы]] || "Созақ аудандық "Созақ үні" газеті редакциясы" ЖШС || Шолаққорған а. |- | [[Төлеби туы]] || [[Төле би ауданы]] || rowspan="2" | "Төлеби туы kz" қоғамдық-саяси газетінің редакциясы" ЖШС || rowspan="2" | Леңгір қ. |- | [[Ленгер жаршысы]] {{https://lengerzharshisi.kz/ сайты}} || "Төлеби-пресс" ЖШС |- | [[Шамшырақ (газет, Түлкібас ауданы)|Шамшырақ]] || [[Түлкібас ауданы]] || "Шамшырақ" Түлкібас қоғамдық-саяси газеті" ЖШС || Т.Рысқұлов а. |- | [[Өскен өңір (Шардара ауданы)|Өскен өңір]] ({{URL|https://oskenonir.kz/|сайты}}) || rowspan="2" | [[Шардара ауданы]] || "Өскен өңір" Шардара аудандық газеті" ЖШС || rowspan="2" | Шардара қ. |- | [[Шартарап-Шарайна]] ({{URL|https://shartarap-sharayna.kz/ сайты}}) || "Нұр-МБК" өндірістік кооперативі |- | [[Арыс ақиқаты]] || [[Арыс]] қаласы || "Арыс ақиқаты" газетінің редакциясы" ЖШС || Арыс қ. |- | [[Кентау шұғыласы]] ({{URL|http://kentauinfo.kz/ сайты}}) || rowspan="2" | [[Кентау]] қаласы || "Кентау" - "Кентау шұғыласы" қалалық газеттердің редакциясы" ЖШС || rowspan="2" | Кентау қ. |- | [[Қаратау тәжі]] || "Еркін и К-ХХІ" ЖШС |- | [[Түркістан газеті|Түркістан]] ({{URL|https://yassy-tur.kz/ сайты}}, {{URL|http://yassy.kz/ ақпарат агенттігі}}) || rowspan="2" | [[Түркістан (қала)|Түркістан]] қаласы || rowspan="3" | "Түркістан Медиа" ЖШС || rowspan="3" | Түркістан қ. |- | [[Туркистон]] |- | [[Сауран (газет)|Сауран]] || [[Сауран ауданы]] |} == [[Ұлытау облысы]] == {| class="wikitable" |+ Жекеменшік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Меншік иесі !! Редакциясы |- | [[Сарыарқа (газет, Жезқазған)|Сарыарқа]] ({{URL|https://www.saryarqa.info/|сайты}}) || rowspan="3" | [[Ұлытау облысы]] || "Сарыарқа газеті редакциясы" ЖШС || rowspan="3" | Жезқазған қ. |- | [[Жезказганский вестник]] ({{URL|https://news20.kz/ сайты}}) || "ЖезМедиа-Пресс" ЖШС |- | [[Мысты өңір]] ({{URL|https://mysty-onir.kz/ сайты}}) || "Мысты Өңір" газет редакциясы" ЖШС |- | [[Қазыналы өңір]] ({{URL|https://qarajalnews.kz/|сайты}}) ||[[Қаражал (қала)|Қаражал]] қаласы || "Қазыналы өңір" газеті редакциясы ЖШС || Қаражал қ. |- | [[Шарайна]] ({{URL|https://sharayna.kz/|сайты}}) ||rowspan="2" | [[Сәтбаев (қала)|Сәтбаев]] қаласы || "Сәтбаев қалалық "Шарайна" газетінің редакциясы" ЖШС || rowspan="2" | Сәтбаев қ. |- | [[Аймақ ақшамы]] ({{URL|https://aimaqaqshamy.kz/ сайты}}) || Жеке кәсіпкер "Дастанов А." |- | [[Жаңаарқа (газет))|Жаңаарқа]] ({{URL|https://janaarqa.kz/|сайты}}) || [[Жаңаарқа ауданы]]|| "Жаңаарқа" газет редакциясы" ЖШС || Жаңаарқа к. |- | [[Ұлытау (газет)|Ұлытау]] ({{URL|https://ulytaunews.kz/ сайты}}) || [[Ұлытау ауданы]]|| "Ұлытау аудандық "Ұлытау" газетінің редакциясы" ЖШС || Ұлытау а. |} == [[Шығыс Қазақстан облысы]] == {| class="wikitable" |+ Мемлекеттік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Шыға бастады !! Тілі !! Меншік иесі |- | [[Дидар (газет)|Дидар]] ({{URL|https://didar-gazeti.kz/|сайты}}) || rowspan="2" | [[Шығыс Қазақстан облысы]] || 1931 || қазақша || rowspan="4" | "ALTAI-NEWS" медиа-орталығы" ЖШС ({{URL|https://altainews.kz/kz/|ақпарат порталы}}) |- | [[Рудный Алтай]] ({{URL|https://rudnyi-altai.kz/|сайты}}) || 1918 || орысша |- | [[Пульс Алтая|Пульс Алтая — Алтай тынысы]] || [[Алтай ауданы]] || ?? || қазақша, орысша |- | [[Арайлы Катонқарағай]] || [[Катонқарағай ауданы]] || 1933 || қазақша |- | [[Огни Прииртышья|Ертіс алауы — Огни Прииртышья]] || [[Глубокое ауданы]] || 1930 || қазақша, орысша || "Ертіс алауы - Огни Прииртышья" ЖШС{{efn|Құрылтайшылары — аудан әкімдігі мен газеттің бас редакторы Даулет Абылқасымов.}} |} {| class="wikitable" |+ Жекеменшік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Меншік иесі !! Редакциясы |- | [[Мой край]] ({{URL|https://moy-krai.kz/ сайты}}) || [[Шығыс Қазақстан облысы]] || rowspan="4" | "Издательский дом "Регион" ЖШС || rowspan="2" | Өскемен қ. |- | [[Мой город]] ({{URL|https://moy-gorod.kz/ сайты}}) || [[Өскемен]] қаласы |- | [[Мой город Риддер]] ({{URL|https://moy-gorod-ridder.kz/ сайты}}) || [[Риддер]] қаласы || Риддер қ. |- | [[Мой город Зыряновск]] ({{URL|https://moy-gorod-zyryanovsk.kz/ сайты}}) || [[Алтай ауданы]] || Алтай қ. |- | [[Устинка плюс]] ({{URL|https://ustinka.kz/ сайты}}) || [[Шығыс Қазақстан облысы]] || "Асылсу" ЖШС || Өскемен қ. |- | [[Менің өлкем]] ({{URL|https://buqara.kz/ сайты}}) || [[Шығыс Қазақстан облысы]] || "Шығыс жаңалықтары" ЖШС || Өскемен қ. |- | [[Заря Востока]] || [[Алтай ауданы]] || "Диас-Сауда" ЖШС || Алтай қ. |- | [[Достық (газет)|Достық]] || [[Зайсан ауданы]] || "Зайсан аудандық "Достық" газеті редакциясы" ЖШС || Зайсан қ. |- | [[Күршім жаршысы]] || [[Күршім ауданы]] || Жеке кәсіпкер "Заңғар _Медиа" || Күршім а. |- | [[Самар тынысы]]|| [[Самар ауданы]] || rowspan="2" | "Шығыс Ақпарат" ЖШС || Самар а. |- | [[Нарын таңы (газет, Үлкен Нарын ауданы)|Нарын таңы]] || [[Үлкен Нарын ауданы]] || Үлкен Нарын а. |- | [[Тұғырлы Тарбағатай]]|| [[Тарбағатай ауданы]] || "ALTAI MEDIA" ЖШС || Ақжар а. |- | [[Ұлан айнасы]] ({{URL|https://ulan-ainasy.kz/ сайты}}) || [[Ұлан ауданы]] || Жеке кәсіпкер "Ұлан таңы" || Қайсенов к. |- | [[Шемонаиха тынысы]] || rowspan="3" | [[Шемонаиха ауданы]] || Жеке кәсіпкер "Есенбекова Г.Қ." || rowspan="3" | Шемонаиха қ. |- | [[ЛЗ Сегодня]] || "ЛИТЕРА LTD" ЖШС |- | [[Уба-Информ]] || "ЭВИАЛ" ЖШС |- | [[Лениногорская правда]] || [[Риддер]] қаласы || "Лениногор шындығы" газеті" ЖШС || Риддер қ. |} == Тағы қараңыз == * [[Қазақстанның ақпарат агенттіктері]] * [[Қазақстан телеарналары]] * [[Қазақстан радиостанциялары]] == Қосымша ақпарат == {{Notelist}} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Қазақстан газеттері]] [[Санат:Қазақстан бойынша тізімдер]] e2b2a6igx9m1s6jrbm6f9dmp0zukb8p 3414862 3414860 2024-12-27T23:22:35Z Casserium 68287 /* Республика */ 3414862 wikitext text/x-wiki Қазақстанның республикалық, облыстық, аудандық, қалалық газеттер тізімі. Бұл тізімде мемлекеттік және жеке меншіктегі газеттер көрсетілген. == Өңірлер бойынша басты газеттер == {| class="wikitable" |- ! Өңір !! Қазақша газет !! Орысша газет |- | Республика || [[Егемен Қазақстан]] || [[Казахстанская правда]] |- | Алматы қаласы || [[Алматы ақшамы]] || Вечерний Алматы |- | Астана қаласы || Астана ақшамы || Вечерняя Астана |- | Шымкент қаласы || [[Шымкент келбеті]] || Панорама Шымкента |- | Абай облысы || [[Семей Таңы|Семей таңы]] || Вести Семей |- | Ақмола облысы || [[Арқа ажары]] || [[Акмолинская Правда|Акмолинская правда]] |- | Ақтөбе облысы || [[Ақтөбе (газет)|Ақтөбе]] || Актюбинский вестник |- | Алматы облысы || Алатау арайы || [[Огни Алатау]] |- | Атырау облысы || [[Атырау (газет)|Атырау]] || [[Прикаспийская коммуна]] |- | Батыс Қазақстан облысы || [[Орал Өңірі|Орал өңірі]] || [[Приуралье]] |- | Жамбыл облысы || [[Ақ жол]] || [[Знамя Труда|Знамя труда]] |- | Жетісу облысы || [[Жетісу газеті|Жетісу]] || Вестник Жетысу |- | Қарағанды облысы || [[Орталық Қазақстан (газет)|Орталық Қазақстан]] || [[Индустриальная Караганда]] |- | Қостанай облысы || [[Қостанай Таңы|Қостанай таңы]] || Костанайские новости |- | Қызылорда облысы || [[Сыр Бойы (газет)|Сыр бойы]] || Кызылординские вести |- | Маңғыстау облысы || [[Маңғыстау газеті|Маңғыстау]] || [[Огни Мангистау]] |- | Павлодар облысы || [[Сарыарқа самалы]] || [[Звезда Прииртышья]] |- | Солтүстік Қазақстан облысы || Солтүстік Қазақстан || Северный Казахстан |- | rowspan="2" | Түркістан облысы || rowspan="2" | [[Оңтүстік Қазақстан (газет)|Оңтүстік Қазақстан]] || [[Южный Казахстан]] |- | [[Жанубий Қозоғистон газеті|Жанубий Қозоғистон]] (өзбекше) |- | Ұлытау облысы || Сарыарқа || Жезказганский вестник |- | Шығыс Қазақстан облысы || Дидар || [[Рудный Алтай]] |} == Республика == {| class="wikitable" |+Мемлекеттік газеттер ! Атауы !! Тілі !! Меншік иесі !! Редакциясы |- | [[Егемен Қазақстан]] ({{URL|https://egemen.kz/|сайты}}) || қазақша || rowspan="6" | [[Қазақ газеттері|"Қазақ газеттері" ЖШС]] ({{URL|https://kazgazeta.kz/|сайты}}) || rowspan="2" | Астана қ. |- | [[Казахстанская правда]] ({{URL|https://kazpravda.kz/|сайты}}) || орысша |- | Ана тілі ({{URL|https://anatili.kazgazeta.kz/|сайты}}) || қазақша || rowspan="4" | Алматы қ. |- | [[Уйғур авази]] ({{URL|https://uyguravazi.kazgazeta.kz/|сайты}}) || ұйғырша |- | [[Ұлан (газет)|Ұлан]] ({{URL|https://ulan.kazgazeta.kz/|сайты}}) || қазақша |- | [[Дружные Ребята|Дружные ребята]] ({{URL|https://druzhnyerebiata.kazgazeta.kz/|сайты}}) || орысша |} {| class="wikitable" |+ Жекеменшік газеттер ! Атауы !! Тілі !! Меншік иесі !! Редакциясы |- | [[Айқын (газет)|Айқын]] ({{URL|https://aikyn.kz/|сайты}}) || қазақша || rowspan="3" | "АЙҚЫН-ЛИТЕР" ЖШС{{efn|[[Аманат (партия)|"Аманат"]] партиясының медиахолдингі [[Nur Media|"Nur Media" ЖШС]] құрамына кіреді}} ({{URL|https://aikyn-liter.kz/|сайты}}) || rowspan="3" | Астана қ. |- | [[Түркістан газеті|Түркістан]] ({{URL|https://turkystan.kz/|сайты}}) || қазақша |- | Литер ({{URL|https://liter.kz/|сайты}}) || орысша |- | [[Теміржолшы (газет)|Қазақстан теміржолшысы]] ({{URL|https://rail-news.kz/ сайты}}) || қазақша, орысша || Қазкөліккәсіп || Астана қ. |- | [[Спорт газеті|Қазақ спорты]] ({{URL|https://qazaqsporty.kz/ сайты}}) || қазақша || "SPORT&ks" газетінің редакциясы" ЖШС || Астана қ. |- | [[Қазақстан мұғалімі]] ({{URL|http://kazmugalimi.kz/ сайты}}) || қазақша || "Қазақстан мұғалімі" ЖШС || Алматы қ. |- | [[Шалқар газеті|Шалқар]] ({{URL|https://shalqar.kz/ сайты}}) || қазақша || "Жанашыр" қайырымдылық қоры || Алматы қ. |- | [[Жас Алаш (газет)|Жас Алаш]] ({{URL|https://zhasalash.kz/ сайты}}) || қазақша || "Жас Алаш" ЖШС || Алматы қ. |- | [[Қазақ әдебиеті (газет)|Қазақ әдебиеті]] ({{URL|https://qazaqadebieti.kz/ сайты}}) || қазақша || [[Қазақстан жазушылар одағы]] || Алматы қ. |- | [[Коре ильбо|Корё ильбо]] ({{URL|https://koreilbo.com/ сайты}}) || корейше, орысша || "Редакция газеты Коре Ильбо KZ" ЖШС || Алматы қ. |- | [[Дойче альгемайне цайтунг|Deutsche Allgemeine Zeitung]] ({{URL|https://daz.asia/ru/ сайты}}) || немісше, орысша || "Возрождение" Қазақстандық немістердің бірлестігі || Алматы қ. |- | [[Українські новини]] ({{URL|https://ukrgazeta.kz/ сайты}}) || украинша || "ВАТРА" Украин Мәдени Орталығы || Астана қ. |- | [[Ahıska]] ({{URL|https://www.ahiska-gazeta.com/ сайты}}) || түрікше, орысша || "Газета "AHISKA-АХЫСКА" ЖШС || Алматы қ. |- | [[Мұнара (газет)|Мұнара]] || қазақша || "Munara gazeti" ЖШС || Астана қ. |- | [[Жас қазақ (газет)|Қазақ үні]] ({{URL|https://qazaquni.kz/ сайты}}) || қазақша || "Қазақ үні" ЖШС || Алматы қ. |- | [[Қазақстан дәуірі]] ({{URL|https://qazdauiri.kz/ сайты}}) || қазақша || "Qazaqstan dauiri" ЖШС || Алматы қ. |- | [[Заң (газет)|Заң газеті]] ({{URL|https://zangazet.kz/ ортақ сайты}}) || қазақша || rowspan="2" | "ЗАҢ" Медиа-корпорациясы" ЖШС ({{URL|https://zanmedia.kz/ сайты}}) || rowspan="2" | Алматы қ. |- | [[Юридическая газета]] || орысша |- | [[Жас қазақ (газет)|Жас қазақ]] ({{URL|https://jasqazaq.kz/ сайты}}) || қазақша || "Аманат Медиа" ЖШС || Алматы қ. |- | [[Қазақ (газет)|Қазақ]] ({{URL|https://qazaq1913.com/ сайты}}) || қазақша || "МИРАС ИНФО" ЖШС || Алматы қ. |- | [[Курсив]] ({{URL|https://kz.kursiv.media/ сайты}}) || орысша || "Alteco Partners" ЖШС || Алматы қ. |- | [[Время]] ({{URL|https://time.kz/ сайты}}) || орысша || "Баспа "Уақыт" ЖШС || Алматы қ. |- | [[Комсомольская правда Казахстан]] ({{URL|https://www.kp.kz/ сайты}}) || орысша || "Комсомольская правда в Казахстане" ЖШС || Алматы қ. |- | [[Аргументы и Факты Казахстан]] ({{URL|https://kzaif.kz/ сайты}}) || орысша || "Аргументы и Факты в Казахстане" ЖШС || Алматы қ. |- | [[Новое поколение]] ({{URL|https://www.np.kz/ сайты}}) || орысша || rowspan="2" | "Новое поколение" ЖШС || Алматы қ. |- | [[Московский Комсомолец Казахстан]] ({{URL|https://mk-kz.kz/ сайты}}) || орысша || Алматы қ. |- | [[Новая газета Казахстан]] ({{URL|https://www.novgaz.com/ сайты}}) || орысша || "Медиа-Бизнес Принт" ЖШС || Алматы қ. |- | [[Капитал]] ({{URL|https://kapital.kz/ сайты}}) || орысша || "Издательский дом Капитал" ЖШС || Алматы қ. |- | [[Деловой Казахстан]] ({{URL|https://dknews.kz/ сайты}}) || орысша || "Группа компаний "Бизнес Медиа" ЖШС || Алматы қ. |- | [[Деловая неделя]] ({{URL|https://dn.kz/ сайты}}) || орысша || "Газета "Деловая неделя" ЖШС || Алматы қ. |- | [[Человек и Закон]] ({{URL|http://astanazan.kz/ сайты}}) || орысша || "Газета "Центр правовой защиты и информации" ЖШС || Астана қ. |} {| class="wikitable" |+Салалық газеттер ! Атауы !! Тілі !! Меншік иесі !! Редакциясы |- | [[Сақшы (газет)|Сақшы]] || қазақша || rowspan="2" | "ҚР Ішкі істер органдарының Медиа орталығы" ЖШС ({{URL|https://polisia.kz/ сайты}}) || rowspan="2" | Астана қ. |- | [[На страже]] || орысша |- | [[Сарбаз (газет)|Сарбаз]] ({{URL|https://sarbaz.kz/ сайты}}) || қазақша, орысша || "ГИС Әскери Медиа" ЖШС || Астана қ. |- | [[Отан сақшысы|Отан сақшысы — Часовой Родины]] || қазақша, орысша || [[Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметі|ҚР ҰҚК Шекара қызметі]] || Астана қ. |} == Алматы қаласы == {| class="wikitable" ! Атауы !! Шыға бастады !! Тілі !! Меншік иесі |- | [[Алматы ақшамы]] ({{URL|https://aqshamnews.kz/kz сайты}}) || 1988 || қазақша || rowspan="2" | "Alatay Aqparat" ЖШС |- | [[Вечерний Алматы (газет)|Вечерний Алматы]] ({{URL|https://vecher.kz/|сайты}}) || 1936 || орысша |} == Астана қаласы == {| class="wikitable" ! Атауы !! Шыға бастады !! Тілі !! Меншік иесі |- | [[Астана ақшамы]] ({{URL|https://astana-akshamy.kz/|сайты}}) || 1990 || қазақша || rowspan="2" | "Elorda Aqparat" ЖШС ({{URL|https://elordainfo.kz/ ақпараттық порталы}}) |- | [[Вечерняя Астана]] ({{URL|https://vechastana.kz/|сайты}}) || 1990 || орысша |} == Шымкент қаласы == {| class="wikitable" |+ Мемлекеттік газеттер ! Атауы !! Шыға бастады !! Тілі !! Меншік иесі |- | [[Шымкент келбеті]] ({{URL|https://shymkala.kz/|сайты}}) || 1990 || қазақша || rowspan="2" | "Шымкент ақпарат орталығы" ЖШС ({{URL|https://shymkentaqparat.kz/ ақпараттық порталы}}) |- | [[Шымкент келбеті|Панорама Шымкента]] ({{URL|http://panorama.shymkala.kz/|сайты}}) || 1990 || орысша |} {| class="wikitable" |+ Жекеменшік газеттер ! Атауы !! Тілі !! Меншік иесі |- | [[Рабат (газет)|Рабат]] ({{URL|https://otyrar.kz/author/rabat/ сайты}}) || орысша || rowspan="2" | "Рабат редакциясы" ЖШС |- | [[Оңтүстік Рабат]] || қазақша |- | [[Айғақ газеті|Айғақ]] ({{URL|https://aigak.kz/ сайты}}) || қазақша || "Айғақ" Медиа" ЖШС |} == Байқоңыр қаласы == {| class="wikitable" ! Атауы !! Шыға бастады !! Тілі !! Меншік иесі |- | [[Байконур]] ({{URL|http://gazetabaikonur.ru|сайты}}) || 1991 || орысша || "Медиа "Байконур" мемлекеттік бюджеттік мекемесі |} == [[Абай облысы]] == {| class="wikitable" |+ Жекеменшік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Меншік иесі !! Редакциясы |- | [[Семей Таңы|Семей таңы]] ({{URL|https://semeytany.kz/|сайты}}) || rowspan="2" | [[Абай облысы]] || rowspan="5" | "Abai Aimaq Media" ЖШС || rowspan="2" | Семей қ. |- | [[Вести Семей]] ({{URL|https://vestisemey.kz/|сайты}}) |- | [[Біздің Бесқарағай]] ({{URL|https://besqaragay.kz/|сайты}}) || [[Бесқарағай ауданы]] || Бесқарағай а. |- | [[Жаңа уақыт]] ({{URL|https://boroduliha.kz/|ортақ сайты}}) || rowspan="2" | [[Бородулиха ауданы]] || rowspan="2" | Бородулиха а. |- | [[Новое время]] |- | [[Спектр (газет)|Спектр]] ({{URL|https://spectr.com.kz/ сайты}}) || [[Семей]] қаласы || rowspan="2" | "Газета "Спектр" ЖШС || Семей қ. |- | [[Курчатов көкжиегі]] || [[Курчатов]] қаласы || Курчатов қ. |- | [[Ертіс өңірі]] ({{URL|https://ertisoniri.kz/ сайты}}) || Республика || "Газета "Ертіс Өңірі" ЖШС || Семей қ. |- | [[Абай елі (газет)|Абай елі]]|| [[Абай ауданы (Абай облысы)|Абай ауданы]] || "Абай елі" ЖШС || Қарауыл а. |- | [[Тарбағатай (газет)|Тарбағатай]] || [[Ақсуат ауданы]] || "Аудандық "Тарбағатай" газеті" ЖШС || Ақсуат а. |- | [[Аягөз жаңалықтары]]|| [[Аягөз ауданы]] || "Аягөз жаңалықтары" аудандық газеті" ЖШС || Аягөз қ. |- | [[Қалба тынысы]]|| [[Жарма ауданы]] || Жеке кәсіпкер "Арыххан Г" || Қалбатау а. |- | [[Жұлдыз (газет, Көкпекті ауданы)|Жұлдыз — Новая жизнь]] ({{URL|https://www.zhuldyzkokpekty.kz/|сайты}}) ||[[Көкпекті ауданы]] || "Көкпекті ауданының "Жұлдыз"- "Новая жизнь" аудандық газеті" ЖШС || Көкпекті а. |- | [[Мақаншы айнасы]] || [[Мақаншы ауданы]] || "Барқытбел баурайы" ЖШС || Мақаншы а. |- | [[Уақыт тынысы|Уақыт тынысы — Пульс времени]] || [[Үржар ауданы]] || "Абай облысы Үржар аудандық "Уақыт тынысы" ("Пульс времени") газеті редакциясы және теледидары" ЖШС|| Үржар а. |} == [[Ақмола облысы]] == {| class="wikitable" |+ Мемлекеттік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Шыға бастады !! Тілі !! Меншік иесі |- | [[Арқа ажары]] ({{URL|https://arka-azhary.kz/|сайты}}) || rowspan="2" | [[Ақмола облысы]] || 1917 || қазақша || rowspan="2" | "Ақмола - "Тіршілік" ЖШС |- | [[Акмолинская Правда|Акмолинская правда]] ({{URL|https://apgazeta.kz/|сайты}}) || 1920 || орысша |} {| class="wikitable" |+ Жекеменшік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Меншік иесі !! Редакциясы |- | [[Бұқпа]] ({{URL|https://bukpa.kz/ сайты}}) || Республика || Жеке кәсіпкер "Шарипбаев А.Б." || Көкшетау қ. |- | [[Кокшетау Сегодня]] ({{URL|https://kokshetoday.kz/ сайты}}) || [[Ақмола облысы]] || Жеке кәсіпкер "Жагпарова О.Д." || Көкшетау қ. |- | [[Көкшетау (қалалық газет)|Көкшетау]] ({{URL|https://kokshe-news.kz/|сайты}}) || rowspan="2" | [[Көкшетау]] қаласы || rowspan="2" | "Көкше-Меdia" ЖШС || rowspan="2" | Көкшетау қ. |- | [[Степной маяк]] ({{URL|https://sm-news.kz/|сайты}}) |- | [[Престиж (газет)|Престиж]] || [[Степногорск]] қаласы || Жеке кәсіпкер "Гаврилов Н.И." || Степногорск қ. |- | [[Жаңа Бастау]] ({{URL|https://janabastau.kz/|сайты}}) || [[Қосшы]] қаласы || "Bastau Media" ЖШС || Қосшы қ. |- | [[Ақкөл арайы]] || [[Ақкөл ауданы]] || rowspan="2" | Жеке кәсіпкер "Future" || Ақкөл қ. |- | [[Ерейментау арнасы]] || [[Ерейментау ауданы]] || Ерейментау қ. |- | [[Аршалы айнасы]] || rowspan="2" | [[Аршалы ауданы]] || rowspan="2" | "Аршалы-Инфо" ЖШС || rowspan="2" | Аршалы к. |- | [[Вперёд (газет)|Вперёд]] |- | [[Маяк (газет, Астрахан ауданы)|Маяк]] ({{URL|http://mayak.skom.kz/|сайты}}) || [[Астрахан ауданы]] || "Астраханская районная газета "Маяк" ЖШС || Астраханка а. |- | [[Простор-Атбасар]] ({{URL|https://prostoratbasar.kz/|сайты}}) || [[Атбасар ауданы]] || "Атбасар-Информ" ЖШС || Атбасар қ. |- | [[Бурабай (газет)|Бурабай]] ({{URL|https://gazetaburabay.kz/|сайты}}) || rowspan="2" | [[Бурабай ауданы]] || "Бурабай аудандық газетінің редакциясы" ЖШС || rowspan="2" | Щучинск қ. |- | [[Луч (газет)|Луч]] ({{URL|https://luchpres.kz/|сайты}}) || "Щучинская газета "Луч" ЖШС |- | [[Бұланды таңы|Бұланды Ақпарат]] ({{URL|https://bulandymedia.kz/|сайты}}) || [[Бұланды ауданы]] || "Bulandy Media" ЖШС || Макинск қ. |- | [[Еңбекшілдер жаршысы|Еңбекшілдер жаршысы — Вести Енбекшильдерья]] ({{URL|https://enbekshilder.kz/ сайты}}) || [[Біржан сал ауданы]] || "Аудандық газетінің редакциясы "Еңбекшілдер жаршысы - Вести Енбекшильдерья"" ЖШС || Степняк қ. |- | [[Алтын астық]] ({{URL|https://eginredakciya.kz/ сайты}}) || [[Егіндікөл ауданы]] || "Егіндікөл Info" ЖШС || Егіндікөл а. |- | [[Есіл-Инфо]] ({{URL|https://esil-gazeta.kz/|сайты}}) || [[Есіл ауданы (Ақмола облысы)|Есіл ауданы]] || "Есіл-Инфо" ЖШС || Есіл қ. |- | [[Жақсы жаршысы|Жақсы жаршысы — Жаксынский вестник]] ({{URL|https://zhvestnik.kz/|сайты}}) || [[Жақсы ауданы]] || "Жақсы жаршысы" газетінің редакциясы" ЖШС || Жақсы а. |- | [[Жарқайың тынысы]] ({{URL|https://zharkain-tinisi.kz/|сайты}}) || rowspan="2" | [[Жарқайың ауданы]] || "Жарқайың-Баспасөз" ЖШС || rowspan="2" | Державинск қ. |- | [[Целинное знамя]] ({{URL|https://celinca.kz/|сайты}}) || "Держава - Пресс" ЖШС |- | [[Зерделі Зеренді]] || rowspan="2" | [[Зеренді ауданы]] || rowspan="2" | "Z-Информ" ЖШС || rowspan="2" | Зеренді а. |- | [[Зерен (газет)|Зерен]] |- | [[Нұр-Қорғалжын]] ({{URL|https://nurgazeta.kz/|сайты}}) || [[Қорғалжын ауданы]] || "Нұр-Аяу Жан" ЖШС || Қорғалжын а. |- | [[Сандыктауский край]] || [[Сандықтау ауданы]] || "Сандықтау - Ақпарат" ЖШС || Балкашино а. |- | [[Есіл-Нұра]] ({{URL|https://vestiakmola.kz/ ортақ сайты}}) || rowspan="2" | [[Целиноград ауданы]] || rowspan="2" | "Перне" ЖШС || rowspan="2" | Ақмол а. |- | [[Вестник Акмола]] |- | [[Шортанды жаршысы]] || rowspan="2" | [[Шортанды ауданы]] || rowspan="2" | "Шортанды ауданының "Жаршы" және "Вестник" газеттерінің редакциясы" ЖШС || rowspan="2" | Шортанды к. |- | [[Вестник Шортанды]] |} == [[Ақтөбе облысы]] == {| class="wikitable" |+ Мемлекеттік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Шыға бастады !! Тілі !! Меншік иесі |- | [[Ақтөбе (газет)|Ақтөбе]] ({{URL|https://aqtobegazeti.kz/|сайты}}) || rowspan="2" | [[Ақтөбе облысы]] || 1924 || қазақша || rowspan="2" | [[Ақтөбе медиа|"Ақтөбе Медиа" ЖШС]] ({{URL|https://aqtobemedia.kz/ ақпараттық-талдау агенттігі}}) |- | [[Актюбинский вестник]] ({{URL|https://avestnik.kz/|сайты}}) || 1918 || орысша |} {| class="wikitable" |+ Жекеменшік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Меншік иесі !! Редакциясы |- | [[Диапазон (газет)|Диапазон]] ({{URL|https://diapazon.kz/ сайты}}) || rowspan="4" | [[Ақтөбе облысы]] || "Рифма" ЖШС || rowspan="4" | Ақтөбе қ. |- | [[Актобе Таймс]] ({{URL|https://aktobetimes.kz/ сайты}}) || rowspan="2" | "FEST" ЖШС |- | [[Керек.info]] ({{URL|https://kerek-info.kz/ сайты}}) |- | [[Эврика (газет)|Эврика]] ({{URL|http://www.rikatv.kz/evrika/ сайты}}) || "Эврика, ЛТД" ЖШС |- | [[Жұлдыз-Звезда]] ({{URL|https://zhuldyz.info/ сайты}}) || [[Алға ауданы]] || "Алға аудандық "Жұлдыз-Звезда" газеті" ЖШС || Алға қ. |- | [[Жаңалық жаршысы]] ({{URL|https://zhanalyq-zharshysy.kz/|сайты}}) || [[Әйтеке би ауданы]] || "Жаңалық жаршысы" аудандық газеті" ЖШС || Т.Жүргенов а. |- | [[Жем-Сағыз]] ({{URL|https://zhemsagyz.kz/|сайты}}) || [[Байғанин ауданы]] || "Аудандық "Жем-Сағыз" газеті" ЖШС || Қарауылкелді а. |- | [[Қарғалы (газет)|Қарғалы]] ({{URL|https://kargali.kz/|сайты}}) || [[Қарғалы ауданы]] || Жеке кәсіпкер "Байханова К.Т." || Бадамша а. |- | [[Қобда (газет)|Қобда]] ({{URL|https://qobdagazet.kz/|сайты}}) || [[Қобда ауданы]] || "Аудандық "Қобда" газеті" ЖШС || Қобда а. |- | [[Мәртөк тынысы (газет)|Мәртөк тынысы]] ({{URL|https://martok-tynysy.kz/|сайты}}) || [[Мәртөк ауданы]] || "Мәртөк тынысы" ЖШС || Мәртөк а. |- | [[Мұғалжар (газет)|Мұғалжар]] ({{URL|https://mugalzhar.kz/|сайты}}) || [[Мұғалжар ауданы]] || "Мұғалжар" ЖШС || Қандыағаш қ. |- | [[Ойыл (газет)|Ойыл]] ({{URL|http://oiyl.kz/|сайты}}) || [[Ойыл ауданы]] || "Ойыл газеті" ЖШС || Ойыл а. |- | [[Темір (газет)|Темір]] ({{URL|https://temirnews.kz/|сайты}}) || [[Темір ауданы]] || "Аудандық "Темір" газеті" ЖШС || Шұбарқұдық к. |- | [[Хромтау (газет)|Хромтау]] ({{URL|https://hromtaugazeti.kz/|сайты}}) || [[Хромтау ауданы]] || "Хромтау" газеті редакциясы" ЖШС || Хромтау қ. |- | [[Шалқар (газет, Шалқар ауданы)|Шалқар]] ({{URL|http://shalqargazeti.kz/ сайты}}) || [[Шалқар ауданы]] || "Аудандық "Шалқар" газеті" ЖШС || Шалқар қ. |- | [[Ырғыз (газет)|Ырғыз]] ({{URL|https://yrgyz.kz/ сайты}}) || [[Ырғыз ауданы]] || "Үркер" ЖШС || Ырғыз а. |} == [[Алматы облысы]] == {| class="wikitable" |+ Мемлекеттік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Шыға бастады !! Тілі !! Меншік иесі |- |[[Алатау арайы]] ({{URL|https://alatauaraiy.kz/|сайты}}) || rowspan="2" | [[Алматы облысы]] || 2022 || қазақша || rowspan="2" | "Өлке тынысы" ЖШС ({{URL|https://www.alataunews.kz/ ақпарат порталы}}) |- |[[Огни Алатау]] ({{URL|https://ognialatau.kz/|сайты}}) || 1918 || орысша |- | [[Қарадала тынысы|Қарадала тынысы — Қарадала нәпәси]] ({{URL|https://qaradala.kz/|сайты}}) || [[Ұйғыр ауданы]] || 2013 || қазақша, ұйғырша || "Қарадала тынысы - Қарадала нәпәси" ЖШС{{efn|Серіктестіктің 50% үлесі аудан әкімдігіне тиесілі.}} |} {| class="wikitable" |+ Жекеменшік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Меншік иесі !! Редакциясы |- | [[Ардагер үні]] ({{URL|https://ardageruni.kz/ сайты}}) || || "Ардагерлер ұйымы" РҚБ Алматы облыстық филиалы|| Қонаев қ. |- | [[Нұрлы өлке]] ({{URL|https://nurlyolke.kz/|сайты}}) || [[Қонаев (қала)|Қонаев]] қаласы || "Қапшағай тынысы" ЖШС || Қонаев қ. |- | [[Балқаш өңірі]] ({{URL|https://balqash-oniri.kz/|сайты}}) || [[Балқаш ауданы]] || "Балқаш өңірі" ЖШС || Бақанас а. |- | [[Еңбекшіқазақ газеті|Еңбекшіқазақ]] ({{URL|https://mezet.org/|сайты}}) || [[Еңбекшіқазақ ауданы]] || "Редакция газеты Еңбекшіқазақ" ЖШС || Есік қ. |- | [[Атамекен (газет, Жамбыл ауданы)|Атамекен]] ({{URL|https://atamekengazeti.kz/|сайты}}) || [[Жамбыл ауданы (Алматы облысы)|Жамбыл ауданы]] || "Жамбыл Атамекен" ЖШС || Ұзынағаш а. |- | [[Қарқара (газет)|Қарқара]] ([https://qarqaragazeti.kz/ сайты]) || [[Кеген ауданы]] || "Қарқара газеті" ЖШС || Кеген а. |- | [[Нақты (газет)|Нақты]] ({{URL|https://naqtygazeti.kz/kk/|сайты}}) || [[Қарасай ауданы]] || "Atlant Media" ЖШС || Қаскелең қ. |- | [[Хантәңірі (газет)|Хантәңірі]] ({{URL|https://hantengrigazeti.kz/|сайты}}) || [[Райымбек ауданы]] || "Хантәңірі редакциясы" ЖШС || Нарынқол а. |- | [[Алатау жұлдызы]] ({{URL|https://alatau-zhuldyzy.kz/ сайты}}) || [[Талғар ауданы]] || "Alatau Zhuldyzy" ЖШС || Талғар қ. |- | [[Іле өңірі|Іле өңірі — Или вадиси]] || [[Ұйғыр ауданы]] || "Іле өңірі-Или вадиси" ЖШС || Шонжы а. |- | [[Іле таңы (газет)|Іле таңы]] ({{URL|https://ile-tany.kz/|сайты}}) || [[Іле ауданы]] || "Ile tany" ЖШС || Өтеген батыр а. |} == [[Атырау облысы]] == {| class="wikitable" |+ Мемлекеттік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Шыға бастады !! Тілі !! Меншік иесі |- | [[Атырау (газет)|Атырау]] ({{URL|https://atr.kz/|сайты}}) || rowspan="2" | [[Атырау облысы]] || 1923 || қазақша || rowspan="9" | [[Атырау-Ақпарат|"Атырау-Ақпарат" ЖШС]] ({{URL|https://www.atyrauaqparat.kz/ ресми сайты}}, {{URL|https://atpress.kz/ ақпараттық ресурсы}}) |- | [[Прикаспийская коммуна]] ({{URL|https://pricom.kz/|сайты}}) || 1920 || орысша |- | [[Кең Жылой]] ({{URL|https://ken-zhyloi.kz/|сайты}}) || [[Жылыой ауданы]] || 1933 || қазақша |- | [[Дендер (газет)|Дендер]] ({{URL|https://den-der.kz/|сайты}}) || [[Индер ауданы]] || 1934 || қазақша |- | [[Нарын таңы]] ({{URL|https://naryntany.kz/|сайты}}) || [[Исатай ауданы]] || 1953 || қазақша |- | [[Серпер (газет)|Серпер]] ({{URL|https://ser-per.kz/|сайты}}) || [[Құрманғазы ауданы]] || 1930 || қазақша |- | [[Қызылқоға (газет)|Қызылқоға]] ({{URL|https://qyzylqoga.kz/|сайты}}) || [[Қызылқоға ауданы]] || 1953 || қазақша |- | [[Мақат тынысы (газет)|Мақат тынысы]] ({{URL|https://maqat-tynysy.kz/|сайты}}) || [[Мақат ауданы]] || 2001 || қазақша |- | [[Жайық шұғыласы]] ({{URL|https://zh-shugylasy.kz/|сайты}}) || [[Махамбет ауданы]] || 1941 || қазақша |} {| class="wikitable" |+ Жекеменшік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Меншік иесі !! Редакциясы |- | [[Ақ Жайық (газет)|Ақ Жайық]] ({{URL|https://azh.kz/kz сайты}}) || [[Атырау облысы]] || "Ақ Жайық" ЖШС || [[Атырау]] қ. |- | [[Ар-Честь|Сахара]] ({{URL|http://sakhara.kz/ сайты}}) || Республика || "Ар-честь газеті" мекемесі || [[Атырау]] қ. |- | [[Құлсары (газет)|Құлсары]] || Республика || Жеке кәсіпкер "Сисенбердиев Ә. Ж." || [[Құлсары]] қ. |} == [[Батыс Қазақстан облысы]] == {| class="wikitable" |+ Мемлекеттік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Шыға бастады !! Тілі !! Меншік иесі |- | [[Орал Өңірі|Орал өңірі]] || rowspan="2" | [[Батыс Қазақстан облысы]] || 1917 || қазақша || rowspan="14" | "Жайық Пресс" ЖШС ({{URL|https://zhaikpress.kz/kk/ ақпарат агенттігі}}) |- | [[Приуралье]] ({{URL|https://priru.kz/ сайты}}) || 1917 || орысша |- | [[Жайық таңы]] || [[Ақжайық ауданы]] || 1931 || қазақша, орысша |- | [[Ауыл тынысы (Бәйтерек ауданы)|Ауыл тынысы]] || [[Бәйтерек ауданы]] || 1940 || қазақша |- | [[Орда жұлдызы]] || [[Бөкей ордасы ауданы]] || 1930 || қазақша |- | [[Бөрлі жаршысы|Бөрлі жаршысы — Бурлинские вести]] || [[Бөрлі ауданы]] || 1994 || қазақша, орысша |- | [[Жаңарған өңір]] || [[Жаңақала ауданы]] || 1934 || қазақша |- | [[Шұғыла (газет, Жәнібек ауданы)|Шұғыла]] || [[Жәнібек ауданы]] || 1935 || қазақша |- | [[Ауыл айнасы]] || [[Казталов ауданы]] || 1930 || қазақша |- | [[Қаратөбе өңірі]] || [[Қаратөбе ауданы]] || 1936 || қазақша |- | [[Сырым елі]] || [[Сырым ауданы]] || 1930 || қазақша |- | [[Екпін (газет)|Екпін]] || [[Тасқала ауданы]] || 1936 || қазақша |- | [[Теректі жаңалығы|Теректі жаңалығы — Теректинская новь]] || [[Теректі ауданы]] || 1935 || қазақша, орысша |- | [[Серпін (газет)|Серпін]] ||[[Шыңғырлау ауданы]] || 1938 || қазақша, орысша |} {| class="wikitable" |+ Жекеменшік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Меншік иесі !! Редакциясы |- | [[Информбиржа News]] ({{URL|https://ibirzha.kz/ сайты}}) || [[Батыс Қазақстан облысы]] || "ГрафитекС" ЖШС || [[Орал]] қ. |- | [[Мой Город]] ({{URL|http://mgorod.kz/ сайты}}) || [[Батыс Қазақстан облысы]] || "Медиастарт 2012" ЖШС || [[Орал]] қ. |- | [[Уральская неделя]] ({{URL|https://www.uralskweek.kz сайты}}) || [[Батыс Қазақстан облысы]] || "Журналистская инициатива" ЖШС || [[Орал]] қ. |- | [[Надежда]] ({{URL|https://nadezhda.kz/ сайты}}) || [[Батыс Қазақстан облысы]] || "Статус" ЖШС || [[Орал]] қ. |- | [[Будни Аксая]] || [[Бөрлі ауданы]] || "Business-print" ЖШС || [[Ақсай (Бөрлі ауданы)|Ақсай]] қ. |- | [[Жайық үні|Жайық үні — Жизнь города]] ({{URL|http://zhaikuni.kz/ сайты}}) || [[Батыс Қазақстан облысы]] || "Жайық үні" ЖШС || [[Орал]] қ. |- | [[Пульс (газет)|Пульс]] ({{URL|https://puls-zko.kz/ сайты}}) || [[Батыс Қазақстан облысы]] || "Пульс ЗКО" ЖШС || [[Орал]] қ. |} == [[Жамбыл облысы]] == {| class="wikitable" |+ Мемлекеттік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Шыға бастады !! Тілі !! Меншік иесі |- | [[Ақ жол]] ({{URL|https://aqjolgazet.kz/|сайты}}) || rowspan="3" | [[Жамбыл облысы]] || 1922 || қазақша || rowspan="3" | "Aulieata-Media" ЖШС ({{URL|https://jambylinfo.kz/ ақпарат агенттігі}}) |- | [[Знамя Труда|Знамя труда]] ({{URL|https://ztgzt.kz/|сайты}}) || 1919 || орысша |- | [[Арай (газет)|Арай]] ({{URL|https://arainfo.kz/|сайты}}) || 2005 || қазақша |- | [[Сарысу (газет)|Сарысу]] ({{URL|https://gazeta-sarysu.kz/|сайты}}) || [[Сарысу ауданы]] || 1937 || қазақша || "Сарысу" газетінің редакциясы" ЖШС{{efn|Серіктестіктің 90% үлесі аудан әкімдігіне тиесілі. Үкіметтің 2020 жылғы "Жекешелендірудің 2021-2025 жылдарға арналған кейбір мәселелері туралы" Қаулысына сәйкес жекешелендіруге қойылған.}} |} {| class="wikitable" |+ Жекеменшік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Меншік иесі !! Редакциясы |- | [[Taраз Тimes]] || [[Жамбыл облысы]] || "Медиа-Юг" жарнама-ақпарат агенттігі" ЖШС || Тараз қ. |- | [[Әулиеата (газет)|Әулиеата]] ({{URL|https://aulieata.kz/ сайты}}) || [[Жамбыл облысы]] || "Қанатты қалам әлемі" ЖШС || Тараз қ. |- | [[Магнолия (газет)|Магнолия]] ({{URL|https://magnolia.kz/ сайты}}) || [[Жамбыл облысы]] || "Компания Магнолия" ЖШС || Тараз қ. |- | [[Новый регион]] || [[Жамбыл облысы]] || "Редакция газеты "Новый регион" ЖШС || Тараз қ. |- | [[Ауыл жаңалығы|Ауыл жаңалығы — Сельская новь]] ({{URL|https://auil-zhanaligi.kz/ сайты}}) || [[Байзақ ауданы]] || "Байзақ аудандық "Ауыл жаңалығы" - "Сельская новь" газетінің редакциясы" ЖШС || Сарыкемер а. |- | [[Шұғыла (газет, Жамбыл ауданы)|Шұғыла — Радуга]] || [[Жамбыл ауданы (Жамбыл облысы)|Жамбыл ауданы]] || "Жамбыл аудандық "Шұғыла-Радуга" газеті редакциясы" ЖШС || Аса а. |- | [[Жаңа өмір (Жуалы ауданы)|Жаңа өмір — Новая жизнь]] ({{URL|https://janaomir.kz/|сайты}}) || [[Жуалы ауданы]] || "Жуалы аудандық "Жаңа өмір" - "Новая жизнь" қоғамдық-саяси газеті" ЖШС || Б.Момышұлы а. |- | [[Қордай шамшырағы|Қордай шамшырағы — Кордайский маяк]] ({{URL|https://mayak1932.kz/|сайты}}) ||[[Қордай ауданы]] || "Қордай шамшырағы-Кордайский маяк" аудандық қоғамдық-саяси газеті" ЖШС || Қордай а. |- | [[Меркі тынысы|Меркі тынысы — Меркенский вестник]] || [[Меркі ауданы]] || "Меркі тынысы" -Баспасы" ЖШС ||Меркі а. |- | [[Меркі ақиқат]] || [[Меркі ауданы]] || Жеке кәсіпкер "Алтын қалам и К" || Меркі а. |- | [[Мойынқұм таңы]] || [[Мойынқұм ауданы]] || "Мойынқұм аудандық "Мойынқұм таңы" газетінің редакциясы" ЖШС || Мойынқұм а. |- | [[Талас тынысы]] || [[Талас ауданы]] || "Талас аудандық "Талас тынысы" газетінің редакциясы" ЖШС || Қаратау қ. |- | [[Құлан таңы|Құлан таңы — Огни Кулана]] ({{URL|https://qulantany.kz/ сайты}}) || [[Тұрар Рысқұлов ауданы]] || "Т.Рысқұлов аудандық "Құлан таңы" газетінің редакциясы" ЖШС || Құлан а. |- | [[Шу өңірі|Шу өңірі — Шуская долина]] ({{URL|https://shuoniri.kz/ сайты}}) || [[Шу ауданы]] || "Шу аудандық баспасы" ЖШС || Төле би а. |- | [[Жамбыл-Тараз газеті|Жамбыл-Тараз]] ({{URL|https://z-taraz.kz/|сайты}}) || [[Тараз]] қаласы || "Редакция газеты "Жамбыл-Тараз" ЖШС || Тараз қ. |} == [[Жетісу облысы]] == {| class="wikitable" |+ Мемлекеттік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Шыға бастады !! Тілі !! Меншік иесі |- |[[Жетісу газеті|Жетісу]] ({{URL|https://7-su.kz/|сайты}}) || rowspan="2" | [[Жетісу облысы]] || 1918 || қазақша || rowspan="2" | ШЖҚ «Жетісу Медиа» МКК |- | [[Вестник Жетісу]] ({{URL|https://vestnik19.kz/|сайты}}) || 2023 || орысша |} {| class="wikitable" |+ Жекеменшік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Меншік иесі !! Редакциясы |- | [[Алатау (газет)|Алатау]] ({{URL|https://alataugazeti.kz/ сайты}}) || Республика || "Алматы-Болашақ" АҚ || Талдықорған қ. |- | [[Ақсу өңірі]] ({{URL|https://aksuoniri.kz/|сайты}}) ||[[Ақсу ауданы]] || "Ақсу өңірі" ЖШС || Жансүгіров а. |- | [[Алакөл айнасы]] ({{URL|https://alakol-aynasy.kz/|сайты}}) || [[Алакөл ауданы]] || "Алакөл айнасы" ЖШС || Үшарал қ. |- | [[Жетісу шұғыласы]] ({{URL|https://eskeldi-eli.kz/|сайты}}) || [[Ескелді ауданы]] || "Ескелді елі" ЖШС || Қарабұлақ а. |- | [[Кербұлақ жұлдызы]] ({{URL|https://kerbulaq.kz/ сайты}}) || [[Кербұлақ ауданы]] || "Кербұлақ жұлдызы" ЖШС || Сарыөзек а. |- | [[Нұрлы Көксу]] ({{URL|http://nurlykoksu.kz/ сайты}}) || [[Көксу ауданы]] || "Нұрлы Көксу" ЖШС || Балпық би а. |- | [[Қаратал (газет)|Қаратал]] ({{URL|https://qaratalnews.kz/?lang=kk-kz|сайты}}) || [[Қаратал ауданы]] || "Қаратал" газеті" ЖШС || Үштөбе қ. |- | [[Жаркент өңірі]] ({{URL|http://z-o.kz/|сайты}}) || [[Панфилов ауданы]] || "Жаркент өңірі" ЖШС || Жаркент қ. |- | [[Сарқан (газет)|Сарқан]] ({{URL|https://sarkan-gazeta.kz/|сайты}}) || [[Сарқан ауданы]] || "Сарқан газеті" ЖШС || Сарқан қ. |- | [[Талдықорған (газет)|Талдықорған]] ({{URL|https://taldykorgan-online.kz/|сайты}}) || rowspan="2" | [[Талдықорған]] қаласы || "Талдықорған таңы" ЖШС || rowspan="2" | Талдықорған қ. |- | [[Вечерний Талдыкорган]] ({{URL|http://vtk.kz/ сайты}}) || "Сәттілік" фирмасы" ЖШС |- | [[Текелі тынысы]] ({{URL|https://tekelinews.kz/|сайты}}) || [[Текелі]] қаласы || "Текелі тынысы" ЖШС || Текелі қ. |} ==[[Қарағанды облысы]] == {| class="wikitable" |+ Мемлекеттік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Шыға бастады !! Тілі !! Меншік иесі |- | [[Орталық Қазақстан (газет)|Орталық Қазақстан]] ({{URL|https://ortalyq.kz/ сайты}}) || rowspan="2" | [[Қарағанды облысы]] || 1931 || қазақша || rowspan="2" | "Saryarqa aqparat" ЖШС ({{URL|https://www.life09.kz/ ақпарат агенттігі}}) |- | [[Индустриальная Караганда]] ({{URL|https://inkaraganda.kz/|сайты}}) || 1931 || орысша |} {| class="wikitable" |+ Жекеменшік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Меншік иесі !! Редакциясы |- |[[Новый Вестник]] ({{URL|https://nv.kz/ сайты}}) |[[Қарағанды облысы]] |"Газета "Новый вестник" ЖШС |Қарағанды қ. |- |[[Вечерняя Караганда]] |[[Қарағанды облысы]] | |Қарағанды қ. |- |[[Қарағанды хабары]] ({{URL|https://qaragandyhabary.kz сайты}}) | rowspan="2" | [[Қарағанды облысы]] | rowspan="2" | "КЕНТ" Баспа үйі" ЖШС | rowspan="2" | Қарағанды қ. |- |[[Арқа ақшамы]] ({{URL|https://arqaaqshamy.kz/ сайты}}) |- |[[Авитрек Регион]] ({{URL|https://www.avitrek.kz/ сайты}}) |Республика |"РЕГИОН - XXI" ЖШС |Қарағанды қ. |- |[[Абай-ақиқат]] |[[Абай ауданы (Қарағанды облысы)|Абай ауданы]] |"Аудандық "Абай-ақиқат" газетінің редакциясы" ЖШС |Абай қ. |- |[[Ақтоғай ажары]] ({{URL|https://aqtogaiajary.kz/|сайты}}) |[[Ақтоғай ауданы (Қарағанды облысы)|Ақтоғай ауданы]] |"Aqtoǵaı ajary" Ақтоғай аудандық газетінің редакциясы" ЖШС |Ақтоғай а. |- | [[Бұқар жырау жаршысы]] ({{URL|https://bjj-gazeti.kz/|сайты}}) || [[Бұқар жырау ауданы]]|| "Бұқар жырау жаршысы" ЖШС || Ботақара к. |- |[[Қарқаралы (газет)|Қарқаралы]] ({{URL|https://qarqaralygazeti.kz/|сайты}}) |[[Қарқаралы ауданы]] |"Қарқаралы" аудандық газетінің редакциясы" ЖШС |Қарқаралы қ. |- |[[Нұра таңы]] ({{URL|https://nuratany.kz/|сайты}}) |[[Нұра ауданы (Қарағанды облысы)|Нұра ауданы]] |"Аудандық "Нұра" газетінің редакциясы" ЖШС |Нұра к. |- |[[Сельский труженик]] |[[Осакаров ауданы]] |"Сельский труженик" аудандық газеті" ЖШС |Осакаровка к. |- |[[Шет шұғыласы]] |[[Шет ауданы]] |"Шет аудандық "Шет шұғыласы" газетінің редакциясы" ЖШС |Ақсу-Аюлы а. |- |[[Балқаш өңірі]] | rowspan="2" |[[Балқаш (қала)|Балқаш]] қаласы |"Балқаш өңірі" газетінің редакциясы" ЖШС | rowspan="2" |Балқаш қ. |- |[[Северное Прибалхашье]] |"Северное Прибалхашье" газетінің редакциясы" ЖШС |- |[[Приозерский вестник]] |[[Приозёрск|Приозерск]] қаласы |Жеке кәсіпкер "Струментов А.В." |Приозерск қ. |- |[[Саран (газет)|Саран]] ({{URL|https://www.sarangazeti.kz/kz/|сайты}}) |[[Саран (қала)|Саран]] қаласы |"Саран тынысы" ЖШС |Саран қ. |- |[[Теміртау тынысы]] ({{URL|https://temirtautynysy.kz/ сайты}}) |[[Теміртау]] қаласы |Жеке кәсіпкер "Қалқаман Н. Қ." |Теміртау қ. |- |[[Вечерняя газета]] |[[Теміртау]] қаласы |"Редакция газеты "Вечерняя газета" ЖШС |Теміртау қ. |} == [[Қостанай облысы]] == {| class="wikitable" |+ Мемлекеттік газет ! Атауы !! Таралу аумағы !! Шыға бастады !! Тілі !! Меншік иесі |- | [[Қостанай Таңы|Қостанай таңы]] ({{URL|https://kostanaytany.kz/|сайты}}) || [[Қостанай облысы]] || 1922 || қазақша || "Қостанай таңы" газеті редакциясы" ЖШС |} {| class="wikitable" |+ Жекеменшік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Меншік иесі !! Редакциясы |- | [[Костанайские новости]] ({{URL|https://kstnews.kz/ сайты}}) || rowspan="6" | [[Қостанай облысы]] || "Костанайские новости" ЖШС || rowspan="6" | Қостанай қ. |- | [[Наша газета]] ({{URL|https://www.ng.kz/ сайты}}) || rowspan="2" | "Твой шанс" ЖШС |- | [[Твой шанс]] ({{URL|https://chance.ng.kz/ сайты}}) |- | [[Костанай-Агро]] ({{URL|https://qagro.kz/ сайты}}) || "Костанай-Агро" аймақтық, аграрлық, саяси-қоғамдық газет редакциясы" ЖШС |- | [[Курьер Казахстана]] ({{URL|https://gazeta-kurier.kz/ сайты}}) || "Зеленое яблоко" ЖШС |- | [[Учительская плюс]] ({{URL|https://uchitelskaya.kz/ сайты}}) || "Редакция общественной информационно-образовательной газеты "Учительская" ЖШС |- | [[Аманкелді арайы]] || [[Амангелді ауданы]] || Жеке кәсіпкер "Аманкелді арайы газеті редакциясы" || Амангелді а. |- | [[Таза бұлақ]] ({{URL|https://www.taza-bulak.kz/|ортақ сайты}}) || rowspan="2" | [[Алтынсарин ауданы]] || rowspan="2" | "Таза бұлақ - Чистый родник" ЖШС || rowspan="2" | Обаған а. |- | [[Чистый родник]] |- | [[Әулиекөл (газет)|Әулиекөл]] || [[Әулиекөл ауданы]] || "Әулиекөл" газеті" ЖШС{{efn|name=km|{{URL|https://www.qostanai.media/ "Костанай.Медиа" ЖШС}} құрамына кіреді}} || Әулиекөл а. |- | [[Әйет шамшырағы]] ({{URL|http://www.gazetamayak.kz/|сайты}}) || [[Бейімбет Майлин ауданы]] || "Шамшырақ-Маяк" газетінің редакциясы" ЖШС || Әйет а. |- | [[Наше время]] || [[Денисов ауданы]] || "Біздің заман" газетінің редакциясы" ЖШС || Денисовка а. |- | [[Біздің Торғай]] || [[Жангелді ауданы]] || "Біздің Торғай" ЖШС{{efn|name=km}} || Торғай а. |- | [[Житикаринские новости]] || rowspan="3" | [[Жітіқара ауданы]] || "Арман плюс" ЖШС || rowspan="3" | Жітіқара қ. |- | [[Авангард (газет)|Авангард]] ({{URL|http://avangard-zhitikara.kz/ сайты}}) || "Журналист" ЖШС |- | [[Хризотил КМ]] ({{URL|https://chrysotile.kz/ сайты}}) || Жеке кәсіпкер "Ержанова О.И." |- | [[Қамысты жаңалықтары|Қамысты жаңалықтары — Камыстинские новости]] || [[Қамысты ауданы]] || "Қамысты жаңалықтары-Камыстинские новости" қоғамдық газетінің редакциясы" ЖШС{{efn|name=km}} || Қамысты а. |- | [[Айна (газет)|Айна]] || [[Қарабалық ауданы]] || "Редакция районной газеты "АЙНА" ЖШС || Қарабалық к. |- | [[Қарасу өңірі]] || [[Қарасу ауданы]] || "Қарасу өңірі" Қарасу аудандық газет редакциясы" ЖШС{{efn|name=km}} || Қарасу а. |- | [[Арна (газет)|Арна]] ({{URL|https://arna-news.kz/|сайты}}) ||[[Қостанай ауданы]] || "ARNA news аймақтық қоғамдық-саяси газет редакциясы" ЖШС || Тобыл қ. |- | [[Меңдіқара үні]] || [[Меңдіқара ауданы]] || "Редакция газеты "Меңдіқара үні" ЖШС{{efn|name=km}} || Боровской а. |- | [[Науырзым тынысы]] || [[Науырзым ауданы]] || "Науырзым тынысы" ЖШС{{efn|name=km}} || Қарамеңді а. |- | [[Сарыкөл (газет)|Сарыкөл]] || [[Сарыкөл ауданы]] || "Сарыкөл" газетінің редакциясы" ЖШС{{efn|name=km}} || Сарыкөл к. |- | [[Нұрлы жол]] || [[Ұзынкөл ауданы]] || "Ұзынкөл аудандық "Нұрлы жол" газетінің редакциясы" ЖШС{{efn|name=km}} || Ұзынкөл а. |- | [[Фёдоровские новости]] || [[Фёдоров ауданы]] || "Федоровские новости" ЖШС || Фёдоровка а. |- | [[Арқалық хабары]] || [[Арқалық (қала)|Арқалық]] қаласы || "Арқалық хабары" ЖШС || Арқалық қ. |- | [[Біздің Қостанай]] || rowspan="2" | [[Қостанай]] қаласы || rowspan="2" | "Біздің Қостанай" газеті" ЖШС{{efn|name=km}} || rowspan="2" | Қостанай қ. |- | [[Наш Костанай]] ({{URL|https://top-news.kz/|ортақ сайты}}) |- | [[Лисаковская новь]] ({{URL|http://lisnov.kz/|сайты}}) || [[Лисаковск]] қаласы || "Лисаковская новь" газетінің редакциясы" ЖШС || Лисаковск қ. |- | [[Рудненский рабочий]] ({{URL|https://rydnyimedia.kz/|сайты}}) || rowspan="2" | [[Рудный]] қаласы || "Rýdnyi media" ЖШС{{efn|name=km}} || rowspan="2" | Рудный қ. |- | [[Хорошее дело]] ({{URL|https://hordelo.kz/ сайты}}) || "Корпорация SANA" ЖШС |} == [[Қызылорда облысы]] == {| class="wikitable" |+Мемлекеттік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Шыға бастады !! Тілі !! Меншік иесі |- | [[Сыр Бойы (газет)|Сыр бойы]] ([https://syrboyi.kz/ сайты])|| rowspan="2" | [[Қызылорда облысы]] || 1929 || қазақша || rowspan="11" | "Сыр Медиа" ЖШС ({{URL|https://syr-media.kz/ сайты}}, {{URL|https://kyzylorda-news.kz/ ақпарат агенттігі}}) |- | [[Кызылординские вести]] ({{URL|https://kzvesti.kz/|сайты}}) || 1930 || орысша |- | [[Ақмешіт жастары]] ({{URL|https://aqmeshit-zhastary.kz/|сайты}}) || Республика || 2013 || қазақша |- | [[Толқын (газет)|Толқын]] ({{URL|https://tolqyn.kz/|сайты}}) ||[[Арал ауданы]] || 1930 || қазақша |- | [[Жалағаш жаршысы]] ({{URL|https://zhalagash-zharshysy.kz/|сайты}}) || [[Жалағаш ауданы]] || 1934 || қазақша |- | [[Жаңақорған тынысы]] ({{URL|https://zhanaqorgan-tynysy.kz/|сайты}}) || [[Жаңақорған ауданы]] || 1933 || қазақша |- | [[Қазалы (газет)|Қазалы]] ({{URL|https://qazaly.kz/|сайты}}) || [[Қазалы ауданы]] || 2009 || қазақша |- | [[Қармақшы таңы]] ({{URL|https://qarmaqshy-tany.kz/|сайты}}) || [[Қармақшы ауданы]] || 1932 || қазақша |- | [[Тіршілік тынысы]] ({{URL|https://tirshilik-tynysy.kz/|сайты}}) || [[Сырдария ауданы (Қызылорда облысы)|Сырдария ауданы]] || 1939 || қазақша |- | [[Өскен өңір (Шиелі ауданы)|Өскен өңір]] ({{URL|https://osken-onir.kz/|сайты}}) || [[Шиелі ауданы]] || 1939 || қазақша |- | [[Ақмешіт апталығы]] ({{URL|https://aqmeshit-aptalygy.kz/|сайты}}) || [[Қызылорда]] қаласы || 1994 || қазақша |} {| class="wikitable" |+Жекеменшік газеттер ! Атауы !! Меншік иесі !! Редакциясы |- | [[Халық (газет)|Халық]] ({{URL|https://halyqline.kz/ сайты}}) || "Халық" газеті" ЖШС || Қызылорда қ. |- | [[Ақмешіт ақшамы]] ({{URL|http://qaa.kz/ сайты}}) || "Желтоқсан и К" ЖШС || Қызылорда қ. |- | [[Сыр дидары]] ({{URL|https://syrdidary.kz/ сайты}}) || Жеке кәсіпкер "Орынбаев А.Т." || Қызылорда қ. |- | [[Ел тілегі]] ({{URL|https://qsip.kz/ сайты}}) || "Сан-Ай" пресс" ЖШС || Қызылорда қ. |} == [[Маңғыстау облысы]] == {| class="wikitable" |+ Мемлекеттік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Шыға бастады !! Тілі !! Меншік иесі |- | [[Маңғыстау газеті|Маңғыстау]] || rowspan="2" | [[Маңғыстау облысы]] || 1973 || қазақша || rowspan="8" | "Маңғыстау-Медиа" ЖШС ({{URL|https://mangystaumedia.kz/kk ақпарат порталы}}) |- | [[Огни Мангистау]] || 1967 || орысша |- | [[Рауан (газет)|Рауан]] || [[Бейнеу ауданы]] || 1985 || қазақша |- | [[Қарақия (газет)|Қарақия]] ||[[Қарақия ауданы]] || 1985 || қазақша |- | [[Жаңа өмір (газет)|Жаңа өмір]] || [[Маңғыстау ауданы]] || 1941 || қазақша |- | [[Мұнайлы (газет)|Мұнайлы]] ||[[Мұнайлы ауданы]] || 2007 || қазақша |- | [[Ақкетік арайы]]|| [[Түпқараған ауданы]] || 1931 || қазақша |- | [[Жаңаөзен газеті|Жаңаөзен]] ||[[Жаңаөзен]] қаласы || 1990 || қазақша |} {| class="wikitable" |+ Жекеменшік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Меншік иесі !! Редакциясы |- | [[Тумба]] ({{URL|https://tumba.kz/ сайты}}) || [[Маңғыстау облысы]] || "Тумба" ЖШС || Ақтау қ. |- | [[Лада Пресс]] ({{URL|https://www.lada.kz/ сайты}}) || [[Маңғыстау облысы]] || "Лада Пресс" ЖШС || Ақтау қ. |} == [[Павлодар облысы]]== {| class="wikitable" |+ Мемлекеттік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Шыға бастады !! Тілі !! Меншік иесі |- | [[Сарыарқа самалы]] ({{URL|https://saryarka-samaly.kz/|сайты}}) || rowspan="2" | [[Павлодар облысы]] || 1929 || қазақша ||rowspan="2" | "Ертіс Медиа" ЖШС ({{URL|https://ertismedia.kz/ сайты}}, {{URL|https://pavlodarnews.kz/ ақпарат агенттігі}}) |- | [[Звезда Прииртышья]] ({{URL|https://irstar.kz/|сайты}}) || 1918 || орысша |- | [[Заря (газет)|Заря]] || [[Тереңкөл ауданы]] || 1935 || орысша || "Тереңкөл ауданы "Заря" газетінің редакциясы" мекемесі |} {| class="wikitable" |+ Жекеменшік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Меншік иесі !! Редакциясы |- | [[Обозрение недели]] ({{URL|https://obozrenie.kz/ сайты}}) || [[Павлодар облысы]] || "ПВ Новости" ЖШС || [[Павлодар]] қ. |- | [[Аққу үні]] || rowspan="2" | [[Аққулы ауданы]] || rowspan="2" | "Аққу үні" ЖШС || rowspan="2" | Аққулы а. |- | [[Вести Аққулы]] |- | [[Ауыл тынысы (Ақтоғай ауданы)|Ауыл тынысы]] || rowspan="2" |[[Ақтоғай ауданы (Павлодар облысы)|Ақтоғай ауданы]] || rowspan="2" | "Ауыл тынысы" ЖШС || rowspan="2" | Ақтоғай а. |- | [[Пульс села]] |- | [[Баянтау]]|| [[Баянауыл ауданы]] || "Баянтау" газетінің редакциясы" ЖШС || Баянауыл а. |- | [[Ертіс нұры]] || rowspan="2" |[[Ертіс ауданы]] || rowspan="2" | "Ертіс нұры" және "Иртыш" ЖШС || rowspan="2" | Ертіс а. |- | [[Иртыш]] |- | [[Туған өлке]] || rowspan="2" |[[Железин ауданы]] || rowspan="2" | "Железин ауданының ақпараттық орталығы" ЖШС || rowspan="2" | Железинка а. |- | [[Родные просторы]] |- | [[Шамшырақ (газет, Май ауданы)|Шамшырақ]] || [[Май ауданы]] || "Май ауданының ақпараттық орталығы" ЖШС || Көктөбе а. |- | [[Заман тынысы]] || rowspan="2" |[[Павлодар ауданы]] || rowspan="2" | "Редакция Павлодарской районной газеты" ЖШС || rowspan="2" | Павлодар қ. |- | [[Нива (газет)|Нива]] |- | [[Тереңкөл тынысы]] || [[Тереңкөл ауданы]] || "Тереңкөл тынысы" ЖШС || Тереңкөл а. |- | [[Шарбақты (газет)|Шарбақты]] || rowspan="2" | [[Шарбақты ауданы]] || rowspan="2" | "Sharbaqty" аудандық газетінің редакциясы" ЖШС || rowspan="2" | Шарбақты а. |- | [[Трибуна]] |- | [[Аймақ ажары]] || rowspan="2" |[[Успен ауданы]] || rowspan="2" | "Успенка - газета" ЖШС || rowspan="2" | Успенка а. |- | [[Огни села]] |- | [[Ақсу жолы]] || rowspan="2" | [[Ақсу]] қаласы || rowspan="2" | "Информационный центр города Аксу" ЖШС || rowspan="2" | [[Ақсу]] қ. |- | [[Новый путь]] |- | [[Отарқа]] || rowspan="2" | [[Екібастұз]] қаласы || rowspan="2" | "Информационный центр - Екібастұз дауысы" ЖШС || rowspan="2" | [[Екібастұз]] қ. |- | [[Голос Экибастуза]] ({{URL|https://ekibastan.kz/ сайты}}) |} == [[Солтүстік Қазақстан облысы]] == {| class="wikitable" |+ Мемлекеттік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Шыға бастады !! Тілі !! Меншік иесі |- | [[Солтүстік Қазақстан (газет)|Солтүстік Қазақстан]] ({{URL|https://soltustikkaz.kz/ сайты}}) || [[Солтүстік Қазақстан облысы]] || 1920 || қазақша || rowspan="2" | "Қызылжар-Ақпарат" ЖШС ({{URL|https://qyzyljarnews.kz/ ақпарат порталы}}) |- | [[Қызылжар нұры]] ({{URL|https://kn.soltustikkaz.kz/ сайты}}) || [[Петропавл]] қаласы || 2005 || қазақша |} {| class="wikitable" |+ Жекеменшік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Меншік иесі !! Редакциясы |- | [[Северный Казахстан]] ({{URL|https://izdatelstvo-sk.kz/|сайты}}) || rowspan="3" | [[Солтүстік Қазақстан облысы]] || rowspan="2" | "Издательство "Северный Казахстан" ЖШС || rowspan="3" | Петропавл қ. |- | [[Неделя СК]] |- | [[Проспект СК]] ({{URL|http://prospektsk.kz/|сайты}}) || "Мол табыс" ЖШС |- | [[Айыртау таңы]] || rowspan="2" | [[Айыртау ауданы]] || rowspan="2" | "Айыртау-Информ" ЖШС || rowspan="2" | Саумалкөл а. |- | [[Айыртауские зори]] |- | [[Нұрлы ел]] || rowspan="2" | [[Ақжар ауданы]] || rowspan="4" | "Нұрлы ел" ЖШС || rowspan="2" | Талшық а. |- | [[Акжарские вести]] |- | [[Кішкенекөл таңы]] || rowspan="2" | [[Уәлиханов ауданы]] || rowspan="2" | Кішкенекөл а. |- | [[Кызыл Ту]] |- | [[Аққайың (газет)|Аққайың]] || rowspan="2" | [[Аққайың ауданы]] || rowspan="2" | "Редакция газеты "Колос" ЖШС || rowspan="2" | Смирнов а. |- | [[Колос]] |- | [[Есіл өңірі]] || rowspan="2" | [[Ғабит Мүсірепов ауданы]] || "Информ-Дала Север" ЖШС || rowspan="2" | Новоишим а. |- | [[Новости Приишимья]] ({{URL|http://ishimochka.kz/|сайты}}) || "Техносервис-Есиль" ЖШС |- | [[Есіл таңы]] || rowspan="2" | [[Есіл ауданы (Солтүстік Қазақстан облысы)|Есіл ауданы]] || rowspan="2" | "Ишим-Вести" ЖШС || rowspan="2" | Явленка а. |- | [[Ишим]] |- | [[Ауыл арайы]] || rowspan="2" | [[Жамбыл ауданы (Солтүстік Қазақстан облысы)|Жамбыл ауданы]] || rowspan="2" | "Газета "Ауыл арайы-Сельская новь" ЖШС || rowspan="2" | Пресновка а. |- | [[Сельская новь]] |- | [[Қызылжар (газет)|Қызылжар]] || rowspan="2" | [[Қызылжар ауданы]] || Жеке кәсіпкер "Сүлейменова А.А." || rowspan="2" | Бескөл а. |- | [[Маяк (газет, Қызылжар ауданы)|Маяк]] || "Инга" ЖШС |- | [[Солтүстік жұлдызы]] || rowspan="2" | [[Мамлют ауданы]] || rowspan="2" | "Редакция газеты "Знамя труда" ЖШС || rowspan="2" | Мамлют қ. |- | [[Знамя труда]] |- | [[Мағжан жұлдызы]] ({{URL|http://www.gazetavesti.kz/|ортақ сайты}}) || rowspan="2" | [[Мағжан Жұмабаев ауданы]] || rowspan="2" | "Газета Вести" ЖШС || rowspan="2" | Булаев қ. |- | [[Вести]] |- | [[Тайынша таңы]] ({{URL|http://tainshatany.kz/|сайты}}) || rowspan="2" | [[Тайынша ауданы]] || "Тайынша - Таңы" ЖШС || rowspan="2" | Тайынша қ. |- | [[Тайыншинские вести]] ({{URL|https://tainsha-vesti.kz/|сайты}}) || "Тайынша - Информ" ЖШС |- | [[Нива (газет)|Нива]] || [[Тимирязев ауданы]] || "Целинная нива" ЖШС || Тимирязев а. |- | [[Парыз (газет)|Парыз]] || rowspan="2" | [[Шал ақын ауданы]] || rowspan="2" | "Редакция газеты Новатор" ЖШС || rowspan="2" | Сергеев қ. |- | [[Новатор (газет)|Новатор]] |} == [[Түркістан облысы]] == {| class="wikitable" |+ Мемлекеттік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Шыға бастады !! Тілі !! Меншік иесі |- |[[Оңтүстік Қазақстан (газет)|Оңтүстік Қазақстан]] ({{URL|https://okg.kz/|сайты}}) || [[Түркістан облысы]] || 1924 || қазақша || "Оңтүстік Қазақстан" облыстық қоғамдық-саяси газеті редакциясы" ЖШС |- |[[Южный Казахстан]] ({{URL|https://yujanka.kz/|сайты}}) || [[Түркістан облысы]] || 1925 || орысша || "Южный Казахстан" облыстық қоғамдық-саяси газеті редакциясы" ЖШС |- |[[Жанубий Қозоғистон газеті|Жанубий Қозоғистон]] ({{URL|https://janubiy.kz/|сайты}}) || [[Түркістан облысы]] || 1991 || өзбекше || "Жанубий Қозоғистон" облыстық қоғамдық-саяси газеті редакциясы" ЖШС |} {| class="wikitable" |+ Жекеменшік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Меншік иесі !! Редакциясы |- | [[Алғабас газеті|Алғабас]] || [[Бәйдібек ауданы]]|| "Alģabas" газеті" ЖШС || Шаян а. |- | [[Жаңа Жетісай]] ({{URL|https://www.zhetysai.kz/|сайты}}) || [[Жетісай ауданы]]|| "Жетісай" аудандық газеті" ЖШС || Жетісай қ. |- | [[Келес келбеті]] || [[Келес ауданы]]|| "Келес келбеті" саяси газеті" ЖШС || Абай а. |- | [[Қазығұрт тынысы]]|| [[Қазығұрт ауданы]] || "Қазығұрт тынысы" газеті" ЖШС || Қазығұрт а. |- | [[Мақтаарал газеті|Мақтаарал]] ({{URL|https://maqtaaral.info/|сайты}}) || [[Мақтаарал ауданы]] || "Мырзашөл" Мақтаарал аудандық газеті" ЖШС || Мырзакент к. |- | [[Ордабасы Оттары|Ордабасы оттары]] ({{URL|https://ordabasy-ottary.kz/|сайты}}) || [[Ордабасы ауданы]] || "Ордабасы оттары" газеті" ЖШС |- | [[Отырар алқабы газеті|Отырар алқабы]] || rowspan="2" | [[Отырар ауданы]]|| "Отырар алқабы" газеті" ЖШС || rowspan="2" | Шәуілдір а. |- | [[Отырар өркениеті]] || Жеке кәсіпкер "К. Маханбетов" |- | [[Мәртөбе газеті|Мәртөбе]] || rowspan="3" | [[Сайрам ауданы]] || rowspan="3" | "Исфиджаб" ЖШС || rowspan="3" | Ақсу а. |- | [[Пульс Сайрама]] |- |[[Сайрам садоси]] |- | [[Сарыағаш (газет)|Сарыағаш]] || [[Сарыағаш ауданы]]|| "Сарыағаш ауданының "Сарыағаш" қоғамдық-саяси газеті" ЖШС || Сарыағаш қ. |- | [[Созақ үні]] ||[[Созақ ауданы]] || "Созақ аудандық "Созақ үні" газеті редакциясы" ЖШС || Шолаққорған а. |- | [[Төлеби туы]] || [[Төле би ауданы]] || rowspan="2" | "Төлеби туы kz" қоғамдық-саяси газетінің редакциясы" ЖШС || rowspan="2" | Леңгір қ. |- | [[Ленгер жаршысы]] {{https://lengerzharshisi.kz/ сайты}} || "Төлеби-пресс" ЖШС |- | [[Шамшырақ (газет, Түлкібас ауданы)|Шамшырақ]] || [[Түлкібас ауданы]] || "Шамшырақ" Түлкібас қоғамдық-саяси газеті" ЖШС || Т.Рысқұлов а. |- | [[Өскен өңір (Шардара ауданы)|Өскен өңір]] ({{URL|https://oskenonir.kz/|сайты}}) || rowspan="2" | [[Шардара ауданы]] || "Өскен өңір" Шардара аудандық газеті" ЖШС || rowspan="2" | Шардара қ. |- | [[Шартарап-Шарайна]] ({{URL|https://shartarap-sharayna.kz/ сайты}}) || "Нұр-МБК" өндірістік кооперативі |- | [[Арыс ақиқаты]] || [[Арыс]] қаласы || "Арыс ақиқаты" газетінің редакциясы" ЖШС || Арыс қ. |- | [[Кентау шұғыласы]] ({{URL|http://kentauinfo.kz/ сайты}}) || rowspan="2" | [[Кентау]] қаласы || "Кентау" - "Кентау шұғыласы" қалалық газеттердің редакциясы" ЖШС || rowspan="2" | Кентау қ. |- | [[Қаратау тәжі]] || "Еркін и К-ХХІ" ЖШС |- | [[Түркістан газеті|Түркістан]] ({{URL|https://yassy-tur.kz/ сайты}}, {{URL|http://yassy.kz/ ақпарат агенттігі}}) || rowspan="2" | [[Түркістан (қала)|Түркістан]] қаласы || rowspan="3" | "Түркістан Медиа" ЖШС || rowspan="3" | Түркістан қ. |- | [[Туркистон]] |- | [[Сауран (газет)|Сауран]] || [[Сауран ауданы]] |} == [[Ұлытау облысы]] == {| class="wikitable" |+ Жекеменшік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Меншік иесі !! Редакциясы |- | [[Сарыарқа (газет, Жезқазған)|Сарыарқа]] ({{URL|https://www.saryarqa.info/|сайты}}) || rowspan="3" | [[Ұлытау облысы]] || "Сарыарқа газеті редакциясы" ЖШС || rowspan="3" | Жезқазған қ. |- | [[Жезказганский вестник]] ({{URL|https://news20.kz/ сайты}}) || "ЖезМедиа-Пресс" ЖШС |- | [[Мысты өңір]] ({{URL|https://mysty-onir.kz/ сайты}}) || "Мысты Өңір" газет редакциясы" ЖШС |- | [[Қазыналы өңір]] ({{URL|https://qarajalnews.kz/|сайты}}) ||[[Қаражал (қала)|Қаражал]] қаласы || "Қазыналы өңір" газеті редакциясы ЖШС || Қаражал қ. |- | [[Шарайна]] ({{URL|https://sharayna.kz/|сайты}}) ||rowspan="2" | [[Сәтбаев (қала)|Сәтбаев]] қаласы || "Сәтбаев қалалық "Шарайна" газетінің редакциясы" ЖШС || rowspan="2" | Сәтбаев қ. |- | [[Аймақ ақшамы]] ({{URL|https://aimaqaqshamy.kz/ сайты}}) || Жеке кәсіпкер "Дастанов А." |- | [[Жаңаарқа (газет))|Жаңаарқа]] ({{URL|https://janaarqa.kz/|сайты}}) || [[Жаңаарқа ауданы]]|| "Жаңаарқа" газет редакциясы" ЖШС || Жаңаарқа к. |- | [[Ұлытау (газет)|Ұлытау]] ({{URL|https://ulytaunews.kz/ сайты}}) || [[Ұлытау ауданы]]|| "Ұлытау аудандық "Ұлытау" газетінің редакциясы" ЖШС || Ұлытау а. |} == [[Шығыс Қазақстан облысы]] == {| class="wikitable" |+ Мемлекеттік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Шыға бастады !! Тілі !! Меншік иесі |- | [[Дидар (газет)|Дидар]] ({{URL|https://didar-gazeti.kz/|сайты}}) || rowspan="2" | [[Шығыс Қазақстан облысы]] || 1931 || қазақша || rowspan="4" | "ALTAI-NEWS" медиа-орталығы" ЖШС ({{URL|https://altainews.kz/kz/|ақпарат порталы}}) |- | [[Рудный Алтай]] ({{URL|https://rudnyi-altai.kz/|сайты}}) || 1918 || орысша |- | [[Пульс Алтая|Пульс Алтая — Алтай тынысы]] || [[Алтай ауданы]] || ?? || қазақша, орысша |- | [[Арайлы Катонқарағай]] || [[Катонқарағай ауданы]] || 1933 || қазақша |- | [[Огни Прииртышья|Ертіс алауы — Огни Прииртышья]] || [[Глубокое ауданы]] || 1930 || қазақша, орысша || "Ертіс алауы - Огни Прииртышья" ЖШС{{efn|Құрылтайшылары — аудан әкімдігі мен газеттің бас редакторы Даулет Абылқасымов.}} |} {| class="wikitable" |+ Жекеменшік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Меншік иесі !! Редакциясы |- | [[Мой край]] ({{URL|https://moy-krai.kz/ сайты}}) || [[Шығыс Қазақстан облысы]] || rowspan="4" | "Издательский дом "Регион" ЖШС || rowspan="2" | Өскемен қ. |- | [[Мой город]] ({{URL|https://moy-gorod.kz/ сайты}}) || [[Өскемен]] қаласы |- | [[Мой город Риддер]] ({{URL|https://moy-gorod-ridder.kz/ сайты}}) || [[Риддер]] қаласы || Риддер қ. |- | [[Мой город Зыряновск]] ({{URL|https://moy-gorod-zyryanovsk.kz/ сайты}}) || [[Алтай ауданы]] || Алтай қ. |- | [[Устинка плюс]] ({{URL|https://ustinka.kz/ сайты}}) || [[Шығыс Қазақстан облысы]] || "Асылсу" ЖШС || Өскемен қ. |- | [[Менің өлкем]] ({{URL|https://buqara.kz/ сайты}}) || [[Шығыс Қазақстан облысы]] || "Шығыс жаңалықтары" ЖШС || Өскемен қ. |- | [[Заря Востока]] || [[Алтай ауданы]] || "Диас-Сауда" ЖШС || Алтай қ. |- | [[Достық (газет)|Достық]] || [[Зайсан ауданы]] || "Зайсан аудандық "Достық" газеті редакциясы" ЖШС || Зайсан қ. |- | [[Күршім жаршысы]] || [[Күршім ауданы]] || Жеке кәсіпкер "Заңғар _Медиа" || Күршім а. |- | [[Самар тынысы]]|| [[Самар ауданы]] || rowspan="2" | "Шығыс Ақпарат" ЖШС || Самар а. |- | [[Нарын таңы (газет, Үлкен Нарын ауданы)|Нарын таңы]] || [[Үлкен Нарын ауданы]] || Үлкен Нарын а. |- | [[Тұғырлы Тарбағатай]]|| [[Тарбағатай ауданы]] || "ALTAI MEDIA" ЖШС || Ақжар а. |- | [[Ұлан айнасы]] ({{URL|https://ulan-ainasy.kz/ сайты}}) || [[Ұлан ауданы]] || Жеке кәсіпкер "Ұлан таңы" || Қайсенов к. |- | [[Шемонаиха тынысы]] || rowspan="3" | [[Шемонаиха ауданы]] || Жеке кәсіпкер "Есенбекова Г.Қ." || rowspan="3" | Шемонаиха қ. |- | [[ЛЗ Сегодня]] || "ЛИТЕРА LTD" ЖШС |- | [[Уба-Информ]] || "ЭВИАЛ" ЖШС |- | [[Лениногорская правда]] || [[Риддер]] қаласы || "Лениногор шындығы" газеті" ЖШС || Риддер қ. |} == Тағы қараңыз == * [[Қазақстанның ақпарат агенттіктері]] * [[Қазақстан телеарналары]] * [[Қазақстан радиостанциялары]] == Қосымша ақпарат == {{Notelist}} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Қазақстан газеттері]] [[Санат:Қазақстан бойынша тізімдер]] 80o8a9h0pb8iz1joyenpob7loybr62m 3414863 3414862 2024-12-27T23:36:40Z Casserium 68287 3414863 wikitext text/x-wiki Қазақстандағы республикалық, облыстық, аудандық, қалалық газеттер тізімі. Бұл тізімде негізінен мемлекеттік және жеке меншіктегі қоғамдық-саяси газеттер көрсетілген. == Өңірлер бойынша басты газеттер == {| class="wikitable" |- ! Өңір !! Қазақша газет !! Орысша газет |- | Республика || [[Егемен Қазақстан]] || [[Казахстанская правда]] |- | Алматы қаласы || [[Алматы ақшамы]] || Вечерний Алматы |- | Астана қаласы || Астана ақшамы || Вечерняя Астана |- | Шымкент қаласы || [[Шымкент келбеті]] || Панорама Шымкента |- | Абай облысы || [[Семей Таңы|Семей таңы]] || Вести Семей |- | Ақмола облысы || [[Арқа ажары]] || [[Акмолинская Правда|Акмолинская правда]] |- | Ақтөбе облысы || [[Ақтөбе (газет)|Ақтөбе]] || Актюбинский вестник |- | Алматы облысы || Алатау арайы || [[Огни Алатау]] |- | Атырау облысы || [[Атырау (газет)|Атырау]] || [[Прикаспийская коммуна]] |- | Батыс Қазақстан облысы || [[Орал Өңірі|Орал өңірі]] || [[Приуралье]] |- | Жамбыл облысы || [[Ақ жол]] || [[Знамя Труда|Знамя труда]] |- | Жетісу облысы || [[Жетісу газеті|Жетісу]] || Вестник Жетысу |- | Қарағанды облысы || [[Орталық Қазақстан (газет)|Орталық Қазақстан]] || [[Индустриальная Караганда]] |- | Қостанай облысы || [[Қостанай Таңы|Қостанай таңы]] || Костанайские новости |- | Қызылорда облысы || [[Сыр Бойы (газет)|Сыр бойы]] || Кызылординские вести |- | Маңғыстау облысы || [[Маңғыстау газеті|Маңғыстау]] || [[Огни Мангистау]] |- | Павлодар облысы || [[Сарыарқа самалы]] || [[Звезда Прииртышья]] |- | Солтүстік Қазақстан облысы || Солтүстік Қазақстан || Северный Казахстан |- | rowspan="2" | Түркістан облысы || rowspan="2" | [[Оңтүстік Қазақстан (газет)|Оңтүстік Қазақстан]] || [[Южный Казахстан]] |- | [[Жанубий Қозоғистон газеті|Жанубий Қозоғистон]] (өзбекше) |- | Ұлытау облысы || Сарыарқа || Жезказганский вестник |- | Шығыс Қазақстан облысы || Дидар || [[Рудный Алтай]] |} == Республика == {| class="wikitable" |+Мемлекеттік газеттер ! Атауы !! Тілі !! Меншік иесі !! Редакциясы |- | [[Егемен Қазақстан]] ({{URL|https://egemen.kz/|сайты}}) || қазақша || rowspan="6" | [[Қазақ газеттері|"Қазақ газеттері" ЖШС]] ({{URL|https://kazgazeta.kz/|сайты}}) || rowspan="2" | Астана қ. |- | [[Казахстанская правда]] ({{URL|https://kazpravda.kz/|сайты}}) || орысша |- | Ана тілі ({{URL|https://anatili.kazgazeta.kz/|сайты}}) || қазақша || rowspan="4" | Алматы қ. |- | [[Уйғур авази]] ({{URL|https://uyguravazi.kazgazeta.kz/|сайты}}) || ұйғырша |- | [[Ұлан (газет)|Ұлан]] ({{URL|https://ulan.kazgazeta.kz/|сайты}}) || қазақша |- | [[Дружные Ребята|Дружные ребята]] ({{URL|https://druzhnyerebiata.kazgazeta.kz/|сайты}}) || орысша |} {| class="wikitable" |+ Жекеменшік газеттер ! Атауы !! Тілі !! Меншік иесі !! Редакциясы |- | [[Айқын (газет)|Айқын]] ({{URL|https://aikyn.kz/|сайты}}) || қазақша || rowspan="3" | "АЙҚЫН-ЛИТЕР" ЖШС{{efn|[[Аманат (партия)|"Аманат"]] партиясының медиахолдингі [[Nur Media|"Nur Media" ЖШС]] құрамына кіреді}} ({{URL|https://aikyn-liter.kz/|сайты}}) || rowspan="3" | Астана қ. |- | [[Түркістан газеті|Түркістан]] ({{URL|https://turkystan.kz/|сайты}}) || қазақша |- | Литер ({{URL|https://liter.kz/|сайты}}) || орысша |- | [[Теміржолшы (газет)|Қазақстан теміржолшысы]] ({{URL|https://rail-news.kz/ сайты}}) || қазақша, орысша || Қазкөліккәсіп || Астана қ. |- | [[Спорт газеті|Қазақ спорты]] ({{URL|https://qazaqsporty.kz/ сайты}}) || қазақша || "SPORT&ks" газетінің редакциясы" ЖШС || Астана қ. |- | [[Қазақстан мұғалімі]] ({{URL|http://kazmugalimi.kz/ сайты}}) || қазақша || "Қазақстан мұғалімі" ЖШС || Алматы қ. |- | [[Шалқар газеті|Шалқар]] ({{URL|https://shalqar.kz/ сайты}}) || қазақша || "Жанашыр" қайырымдылық қоры || Алматы қ. |- | [[Жас Алаш (газет)|Жас Алаш]] ({{URL|https://zhasalash.kz/ сайты}}) || қазақша || "Жас Алаш" ЖШС || Алматы қ. |- | [[Қазақ әдебиеті (газет)|Қазақ әдебиеті]] ({{URL|https://qazaqadebieti.kz/ сайты}}) || қазақша || [[Қазақстан жазушылар одағы]] || Алматы қ. |- | [[Коре ильбо|Корё ильбо]] ({{URL|https://koreilbo.com/ сайты}}) || корейше, орысша || "Редакция газеты Коре Ильбо KZ" ЖШС || Алматы қ. |- | [[Дойче альгемайне цайтунг|Deutsche Allgemeine Zeitung]] ({{URL|https://daz.asia/ru/ сайты}}) || немісше, орысша || "Возрождение" Қазақстандық немістердің бірлестігі || Алматы қ. |- | [[Українські новини]] ({{URL|https://ukrgazeta.kz/ сайты}}) || украинша || "ВАТРА" Украин Мәдени Орталығы || Астана қ. |- | [[Ahıska]] ({{URL|https://www.ahiska-gazeta.com/ сайты}}) || түрікше, орысша || "Газета "AHISKA-АХЫСКА" ЖШС || Алматы қ. |- | [[Мұнара (газет)|Мұнара]] || қазақша || "Munara gazeti" ЖШС || Астана қ. |- | [[Жас қазақ (газет)|Қазақ үні]] ({{URL|https://qazaquni.kz/ сайты}}) || қазақша || "Қазақ үні" ЖШС || Алматы қ. |- | [[Қазақстан дәуірі]] ({{URL|https://qazdauiri.kz/ сайты}}) || қазақша || "Qazaqstan dauiri" ЖШС || Алматы қ. |- | [[Заң (газет)|Заң газеті]] ({{URL|https://zangazet.kz/ ортақ сайты}}) || қазақша || rowspan="2" | "ЗАҢ" Медиа-корпорациясы" ЖШС ({{URL|https://zanmedia.kz/ сайты}}) || rowspan="2" | Алматы қ. |- | [[Юридическая газета]] || орысша |- | [[Жас қазақ (газет)|Жас қазақ]] ({{URL|https://jasqazaq.kz/ сайты}}) || қазақша || "Аманат Медиа" ЖШС || Алматы қ. |- | [[Қазақ (газет)|Қазақ]] ({{URL|https://qazaq1913.com/ сайты}}) || қазақша || "МИРАС ИНФО" ЖШС || Алматы қ. |- | [[Курсив]] ({{URL|https://kz.kursiv.media/ сайты}}) || орысша || "Alteco Partners" ЖШС || Алматы қ. |- | [[Время]] ({{URL|https://time.kz/ сайты}}) || орысша || "Баспа "Уақыт" ЖШС || Алматы қ. |- | [[Комсомольская правда Казахстан]] ({{URL|https://www.kp.kz/ сайты}}) || орысша || "Комсомольская правда в Казахстане" ЖШС || Алматы қ. |- | [[Аргументы и Факты Казахстан]] ({{URL|https://kzaif.kz/ сайты}}) || орысша || "Аргументы и Факты в Казахстане" ЖШС || Алматы қ. |- | [[Новое поколение]] ({{URL|https://www.np.kz/ сайты}}) || орысша || rowspan="2" | "Новое поколение" ЖШС || Алматы қ. |- | [[Московский Комсомолец Казахстан]] ({{URL|https://mk-kz.kz/ сайты}}) || орысша || Алматы қ. |- | [[Новая газета Казахстан]] ({{URL|https://www.novgaz.com/ сайты}}) || орысша || "Медиа-Бизнес Принт" ЖШС || Алматы қ. |- | [[Капитал]] ({{URL|https://kapital.kz/ сайты}}) || орысша || "Издательский дом Капитал" ЖШС || Алматы қ. |- | [[Деловой Казахстан]] ({{URL|https://dknews.kz/ сайты}}) || орысша || "Группа компаний "Бизнес Медиа" ЖШС || Алматы қ. |- | [[Деловая неделя]] ({{URL|https://dn.kz/ сайты}}) || орысша || "Газета "Деловая неделя" ЖШС || Алматы қ. |- | [[Человек и Закон]] ({{URL|http://astanazan.kz/ сайты}}) || орысша || "Газета "Центр правовой защиты и информации" ЖШС || Астана қ. |} {| class="wikitable" |+Салалық газеттер ! Атауы !! Тілі !! Меншік иесі !! Редакциясы |- | [[Сақшы (газет)|Сақшы]] || қазақша || rowspan="2" | "ҚР Ішкі істер органдарының Медиа орталығы" ЖШС ({{URL|https://polisia.kz/ сайты}}) || rowspan="2" | Астана қ. |- | [[На страже]] || орысша |- | [[Сарбаз (газет)|Сарбаз]] ({{URL|https://sarbaz.kz/ сайты}}) || қазақша, орысша || "ГИС Әскери Медиа" ЖШС || Астана қ. |- | [[Отан сақшысы|Отан сақшысы — Часовой Родины]] || қазақша, орысша || [[Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметі|ҚР ҰҚК Шекара қызметі]] || Астана қ. |} == Алматы қаласы == {| class="wikitable" ! Атауы !! Шыға бастады !! Тілі !! Меншік иесі |- | [[Алматы ақшамы]] ({{URL|https://aqshamnews.kz/kz сайты}}) || 1988 || қазақша || rowspan="2" | "Alatay Aqparat" ЖШС |- | [[Вечерний Алматы (газет)|Вечерний Алматы]] ({{URL|https://vecher.kz/|сайты}}) || 1936 || орысша |} == Астана қаласы == {| class="wikitable" ! Атауы !! Шыға бастады !! Тілі !! Меншік иесі |- | [[Астана ақшамы]] ({{URL|https://astana-akshamy.kz/|сайты}}) || 1990 || қазақша || rowspan="2" | "Elorda Aqparat" ЖШС ({{URL|https://elordainfo.kz/ ақпараттық порталы}}) |- | [[Вечерняя Астана]] ({{URL|https://vechastana.kz/|сайты}}) || 1990 || орысша |} == Шымкент қаласы == {| class="wikitable" |+ Мемлекеттік газеттер ! Атауы !! Шыға бастады !! Тілі !! Меншік иесі |- | [[Шымкент келбеті]] ({{URL|https://shymkala.kz/|сайты}}) || 1990 || қазақша || rowspan="2" | "Шымкент ақпарат орталығы" ЖШС ({{URL|https://shymkentaqparat.kz/ ақпараттық порталы}}) |- | [[Шымкент келбеті|Панорама Шымкента]] ({{URL|http://panorama.shymkala.kz/|сайты}}) || 1990 || орысша |} {| class="wikitable" |+ Жекеменшік газеттер ! Атауы !! Тілі !! Меншік иесі |- | [[Рабат (газет)|Рабат]] ({{URL|https://otyrar.kz/author/rabat/ сайты}}) || орысша || rowspan="2" | "Рабат редакциясы" ЖШС |- | [[Оңтүстік Рабат]] || қазақша |- | [[Айғақ газеті|Айғақ]] ({{URL|https://aigak.kz/ сайты}}) || қазақша || "Айғақ" Медиа" ЖШС |} == Байқоңыр қаласы == {| class="wikitable" ! Атауы !! Шыға бастады !! Тілі !! Меншік иесі |- | [[Байконур]] ({{URL|http://gazetabaikonur.ru|сайты}}) || 1991 || орысша || "Медиа "Байконур" мемлекеттік бюджеттік мекемесі |} == [[Абай облысы]] == {| class="wikitable" |+ Жекеменшік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Меншік иесі !! Редакциясы |- | [[Семей Таңы|Семей таңы]] ({{URL|https://semeytany.kz/|сайты}}) || rowspan="2" | [[Абай облысы]] || rowspan="5" | "Abai Aimaq Media" ЖШС || rowspan="2" | Семей қ. |- | [[Вести Семей]] ({{URL|https://vestisemey.kz/|сайты}}) |- | [[Біздің Бесқарағай]] ({{URL|https://besqaragay.kz/|сайты}}) || [[Бесқарағай ауданы]] || Бесқарағай а. |- | [[Жаңа уақыт]] ({{URL|https://boroduliha.kz/|ортақ сайты}}) || rowspan="2" | [[Бородулиха ауданы]] || rowspan="2" | Бородулиха а. |- | [[Новое время]] |- | [[Спектр (газет)|Спектр]] ({{URL|https://spectr.com.kz/ сайты}}) || [[Семей]] қаласы || rowspan="2" | "Газета "Спектр" ЖШС || Семей қ. |- | [[Курчатов көкжиегі]] || [[Курчатов]] қаласы || Курчатов қ. |- | [[Ертіс өңірі]] ({{URL|https://ertisoniri.kz/ сайты}}) || Республика || "Газета "Ертіс Өңірі" ЖШС || Семей қ. |- | [[Абай елі (газет)|Абай елі]]|| [[Абай ауданы (Абай облысы)|Абай ауданы]] || "Абай елі" ЖШС || Қарауыл а. |- | [[Тарбағатай (газет)|Тарбағатай]] || [[Ақсуат ауданы]] || "Аудандық "Тарбағатай" газеті" ЖШС || Ақсуат а. |- | [[Аягөз жаңалықтары]]|| [[Аягөз ауданы]] || "Аягөз жаңалықтары" аудандық газеті" ЖШС || Аягөз қ. |- | [[Қалба тынысы]]|| [[Жарма ауданы]] || Жеке кәсіпкер "Арыххан Г" || Қалбатау а. |- | [[Жұлдыз (газет, Көкпекті ауданы)|Жұлдыз — Новая жизнь]] ({{URL|https://www.zhuldyzkokpekty.kz/|сайты}}) ||[[Көкпекті ауданы]] || "Көкпекті ауданының "Жұлдыз"- "Новая жизнь" аудандық газеті" ЖШС || Көкпекті а. |- | [[Мақаншы айнасы]] || [[Мақаншы ауданы]] || "Барқытбел баурайы" ЖШС || Мақаншы а. |- | [[Уақыт тынысы|Уақыт тынысы — Пульс времени]] || [[Үржар ауданы]] || "Абай облысы Үржар аудандық "Уақыт тынысы" ("Пульс времени") газеті редакциясы және теледидары" ЖШС|| Үржар а. |} == [[Ақмола облысы]] == {| class="wikitable" |+ Мемлекеттік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Шыға бастады !! Тілі !! Меншік иесі |- | [[Арқа ажары]] ({{URL|https://arka-azhary.kz/|сайты}}) || rowspan="2" | [[Ақмола облысы]] || 1917 || қазақша || rowspan="2" | "Ақмола - "Тіршілік" ЖШС |- | [[Акмолинская Правда|Акмолинская правда]] ({{URL|https://apgazeta.kz/|сайты}}) || 1920 || орысша |} {| class="wikitable" |+ Жекеменшік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Меншік иесі !! Редакциясы |- | [[Бұқпа]] ({{URL|https://bukpa.kz/ сайты}}) || Республика || Жеке кәсіпкер "Шарипбаев А.Б." || Көкшетау қ. |- | [[Кокшетау Сегодня]] ({{URL|https://kokshetoday.kz/ сайты}}) || [[Ақмола облысы]] || Жеке кәсіпкер "Жагпарова О.Д." || Көкшетау қ. |- | [[Көкшетау (қалалық газет)|Көкшетау]] ({{URL|https://kokshe-news.kz/|сайты}}) || rowspan="2" | [[Көкшетау]] қаласы || rowspan="2" | "Көкше-Меdia" ЖШС || rowspan="2" | Көкшетау қ. |- | [[Степной маяк]] ({{URL|https://sm-news.kz/|сайты}}) |- | [[Престиж (газет)|Престиж]] || [[Степногорск]] қаласы || Жеке кәсіпкер "Гаврилов Н.И." || Степногорск қ. |- | [[Жаңа Бастау]] ({{URL|https://janabastau.kz/|сайты}}) || [[Қосшы]] қаласы || "Bastau Media" ЖШС || Қосшы қ. |- | [[Ақкөл арайы]] || [[Ақкөл ауданы]] || rowspan="2" | Жеке кәсіпкер "Future" || Ақкөл қ. |- | [[Ерейментау арнасы]] || [[Ерейментау ауданы]] || Ерейментау қ. |- | [[Аршалы айнасы]] || rowspan="2" | [[Аршалы ауданы]] || rowspan="2" | "Аршалы-Инфо" ЖШС || rowspan="2" | Аршалы к. |- | [[Вперёд (газет)|Вперёд]] |- | [[Маяк (газет, Астрахан ауданы)|Маяк]] ({{URL|http://mayak.skom.kz/|сайты}}) || [[Астрахан ауданы]] || "Астраханская районная газета "Маяк" ЖШС || Астраханка а. |- | [[Простор-Атбасар]] ({{URL|https://prostoratbasar.kz/|сайты}}) || [[Атбасар ауданы]] || "Атбасар-Информ" ЖШС || Атбасар қ. |- | [[Бурабай (газет)|Бурабай]] ({{URL|https://gazetaburabay.kz/|сайты}}) || rowspan="2" | [[Бурабай ауданы]] || "Бурабай аудандық газетінің редакциясы" ЖШС || rowspan="2" | Щучинск қ. |- | [[Луч (газет)|Луч]] ({{URL|https://luchpres.kz/|сайты}}) || "Щучинская газета "Луч" ЖШС |- | [[Бұланды таңы|Бұланды Ақпарат]] ({{URL|https://bulandymedia.kz/|сайты}}) || [[Бұланды ауданы]] || "Bulandy Media" ЖШС || Макинск қ. |- | [[Еңбекшілдер жаршысы|Еңбекшілдер жаршысы — Вести Енбекшильдерья]] ({{URL|https://enbekshilder.kz/ сайты}}) || [[Біржан сал ауданы]] || "Аудандық газетінің редакциясы "Еңбекшілдер жаршысы - Вести Енбекшильдерья"" ЖШС || Степняк қ. |- | [[Алтын астық]] ({{URL|https://eginredakciya.kz/ сайты}}) || [[Егіндікөл ауданы]] || "Егіндікөл Info" ЖШС || Егіндікөл а. |- | [[Есіл-Инфо]] ({{URL|https://esil-gazeta.kz/|сайты}}) || [[Есіл ауданы (Ақмола облысы)|Есіл ауданы]] || "Есіл-Инфо" ЖШС || Есіл қ. |- | [[Жақсы жаршысы|Жақсы жаршысы — Жаксынский вестник]] ({{URL|https://zhvestnik.kz/|сайты}}) || [[Жақсы ауданы]] || "Жақсы жаршысы" газетінің редакциясы" ЖШС || Жақсы а. |- | [[Жарқайың тынысы]] ({{URL|https://zharkain-tinisi.kz/|сайты}}) || rowspan="2" | [[Жарқайың ауданы]] || "Жарқайың-Баспасөз" ЖШС || rowspan="2" | Державинск қ. |- | [[Целинное знамя]] ({{URL|https://celinca.kz/|сайты}}) || "Держава - Пресс" ЖШС |- | [[Зерделі Зеренді]] || rowspan="2" | [[Зеренді ауданы]] || rowspan="2" | "Z-Информ" ЖШС || rowspan="2" | Зеренді а. |- | [[Зерен (газет)|Зерен]] |- | [[Нұр-Қорғалжын]] ({{URL|https://nurgazeta.kz/|сайты}}) || [[Қорғалжын ауданы]] || "Нұр-Аяу Жан" ЖШС || Қорғалжын а. |- | [[Сандыктауский край]] || [[Сандықтау ауданы]] || "Сандықтау - Ақпарат" ЖШС || Балкашино а. |- | [[Есіл-Нұра]] ({{URL|https://vestiakmola.kz/ ортақ сайты}}) || rowspan="2" | [[Целиноград ауданы]] || rowspan="2" | "Перне" ЖШС || rowspan="2" | Ақмол а. |- | [[Вестник Акмола]] |- | [[Шортанды жаршысы]] || rowspan="2" | [[Шортанды ауданы]] || rowspan="2" | "Шортанды ауданының "Жаршы" және "Вестник" газеттерінің редакциясы" ЖШС || rowspan="2" | Шортанды к. |- | [[Вестник Шортанды]] |} == [[Ақтөбе облысы]] == {| class="wikitable" |+ Мемлекеттік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Шыға бастады !! Тілі !! Меншік иесі |- | [[Ақтөбе (газет)|Ақтөбе]] ({{URL|https://aqtobegazeti.kz/|сайты}}) || rowspan="2" | [[Ақтөбе облысы]] || 1924 || қазақша || rowspan="2" | [[Ақтөбе медиа|"Ақтөбе Медиа" ЖШС]] ({{URL|https://aqtobemedia.kz/ ақпараттық-талдау агенттігі}}) |- | [[Актюбинский вестник]] ({{URL|https://avestnik.kz/|сайты}}) || 1918 || орысша |} {| class="wikitable" |+ Жекеменшік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Меншік иесі !! Редакциясы |- | [[Диапазон (газет)|Диапазон]] ({{URL|https://diapazon.kz/ сайты}}) || rowspan="4" | [[Ақтөбе облысы]] || "Рифма" ЖШС || rowspan="4" | Ақтөбе қ. |- | [[Актобе Таймс]] ({{URL|https://aktobetimes.kz/ сайты}}) || rowspan="2" | "FEST" ЖШС |- | [[Керек.info]] ({{URL|https://kerek-info.kz/ сайты}}) |- | [[Эврика (газет)|Эврика]] ({{URL|http://www.rikatv.kz/evrika/ сайты}}) || "Эврика, ЛТД" ЖШС |- | [[Жұлдыз-Звезда]] ({{URL|https://zhuldyz.info/ сайты}}) || [[Алға ауданы]] || "Алға аудандық "Жұлдыз-Звезда" газеті" ЖШС || Алға қ. |- | [[Жаңалық жаршысы]] ({{URL|https://zhanalyq-zharshysy.kz/|сайты}}) || [[Әйтеке би ауданы]] || "Жаңалық жаршысы" аудандық газеті" ЖШС || Т.Жүргенов а. |- | [[Жем-Сағыз]] ({{URL|https://zhemsagyz.kz/|сайты}}) || [[Байғанин ауданы]] || "Аудандық "Жем-Сағыз" газеті" ЖШС || Қарауылкелді а. |- | [[Қарғалы (газет)|Қарғалы]] ({{URL|https://kargali.kz/|сайты}}) || [[Қарғалы ауданы]] || Жеке кәсіпкер "Байханова К.Т." || Бадамша а. |- | [[Қобда (газет)|Қобда]] ({{URL|https://qobdagazet.kz/|сайты}}) || [[Қобда ауданы]] || "Аудандық "Қобда" газеті" ЖШС || Қобда а. |- | [[Мәртөк тынысы (газет)|Мәртөк тынысы]] ({{URL|https://martok-tynysy.kz/|сайты}}) || [[Мәртөк ауданы]] || "Мәртөк тынысы" ЖШС || Мәртөк а. |- | [[Мұғалжар (газет)|Мұғалжар]] ({{URL|https://mugalzhar.kz/|сайты}}) || [[Мұғалжар ауданы]] || "Мұғалжар" ЖШС || Қандыағаш қ. |- | [[Ойыл (газет)|Ойыл]] ({{URL|http://oiyl.kz/|сайты}}) || [[Ойыл ауданы]] || "Ойыл газеті" ЖШС || Ойыл а. |- | [[Темір (газет)|Темір]] ({{URL|https://temirnews.kz/|сайты}}) || [[Темір ауданы]] || "Аудандық "Темір" газеті" ЖШС || Шұбарқұдық к. |- | [[Хромтау (газет)|Хромтау]] ({{URL|https://hromtaugazeti.kz/|сайты}}) || [[Хромтау ауданы]] || "Хромтау" газеті редакциясы" ЖШС || Хромтау қ. |- | [[Шалқар (газет, Шалқар ауданы)|Шалқар]] ({{URL|http://shalqargazeti.kz/ сайты}}) || [[Шалқар ауданы]] || "Аудандық "Шалқар" газеті" ЖШС || Шалқар қ. |- | [[Ырғыз (газет)|Ырғыз]] ({{URL|https://yrgyz.kz/ сайты}}) || [[Ырғыз ауданы]] || "Үркер" ЖШС || Ырғыз а. |} == [[Алматы облысы]] == {| class="wikitable" |+ Мемлекеттік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Шыға бастады !! Тілі !! Меншік иесі |- |[[Алатау арайы]] ({{URL|https://alatauaraiy.kz/|сайты}}) || rowspan="2" | [[Алматы облысы]] || 2022 || қазақша || rowspan="2" | "Өлке тынысы" ЖШС ({{URL|https://www.alataunews.kz/ ақпарат порталы}}) |- |[[Огни Алатау]] ({{URL|https://ognialatau.kz/|сайты}}) || 1918 || орысша |- | [[Қарадала тынысы|Қарадала тынысы — Қарадала нәпәси]] ({{URL|https://qaradala.kz/|сайты}}) || [[Ұйғыр ауданы]] || 2013 || қазақша, ұйғырша || "Қарадала тынысы - Қарадала нәпәси" ЖШС{{efn|Серіктестіктің 50% үлесі аудан әкімдігіне тиесілі.}} |} {| class="wikitable" |+ Жекеменшік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Меншік иесі !! Редакциясы |- | [[Ардагер үні]] ({{URL|https://ardageruni.kz/ сайты}}) || || "Ардагерлер ұйымы" РҚБ Алматы облыстық филиалы|| Қонаев қ. |- | [[Нұрлы өлке]] ({{URL|https://nurlyolke.kz/|сайты}}) || [[Қонаев (қала)|Қонаев]] қаласы || "Қапшағай тынысы" ЖШС || Қонаев қ. |- | [[Балқаш өңірі]] ({{URL|https://balqash-oniri.kz/|сайты}}) || [[Балқаш ауданы]] || "Балқаш өңірі" ЖШС || Бақанас а. |- | [[Еңбекшіқазақ газеті|Еңбекшіқазақ]] ({{URL|https://mezet.org/|сайты}}) || [[Еңбекшіқазақ ауданы]] || "Редакция газеты Еңбекшіқазақ" ЖШС || Есік қ. |- | [[Атамекен (газет, Жамбыл ауданы)|Атамекен]] ({{URL|https://atamekengazeti.kz/|сайты}}) || [[Жамбыл ауданы (Алматы облысы)|Жамбыл ауданы]] || "Жамбыл Атамекен" ЖШС || Ұзынағаш а. |- | [[Қарқара (газет)|Қарқара]] ([https://qarqaragazeti.kz/ сайты]) || [[Кеген ауданы]] || "Қарқара газеті" ЖШС || Кеген а. |- | [[Нақты (газет)|Нақты]] ({{URL|https://naqtygazeti.kz/kk/|сайты}}) || [[Қарасай ауданы]] || "Atlant Media" ЖШС || Қаскелең қ. |- | [[Хантәңірі (газет)|Хантәңірі]] ({{URL|https://hantengrigazeti.kz/|сайты}}) || [[Райымбек ауданы]] || "Хантәңірі редакциясы" ЖШС || Нарынқол а. |- | [[Алатау жұлдызы]] ({{URL|https://alatau-zhuldyzy.kz/ сайты}}) || [[Талғар ауданы]] || "Alatau Zhuldyzy" ЖШС || Талғар қ. |- | [[Іле өңірі|Іле өңірі — Или вадиси]] || [[Ұйғыр ауданы]] || "Іле өңірі-Или вадиси" ЖШС || Шонжы а. |- | [[Іле таңы (газет)|Іле таңы]] ({{URL|https://ile-tany.kz/|сайты}}) || [[Іле ауданы]] || "Ile tany" ЖШС || Өтеген батыр а. |} == [[Атырау облысы]] == {| class="wikitable" |+ Мемлекеттік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Шыға бастады !! Тілі !! Меншік иесі |- | [[Атырау (газет)|Атырау]] ({{URL|https://atr.kz/|сайты}}) || rowspan="2" | [[Атырау облысы]] || 1923 || қазақша || rowspan="9" | [[Атырау-Ақпарат|"Атырау-Ақпарат" ЖШС]] ({{URL|https://www.atyrauaqparat.kz/ ресми сайты}}, {{URL|https://atpress.kz/ ақпараттық ресурсы}}) |- | [[Прикаспийская коммуна]] ({{URL|https://pricom.kz/|сайты}}) || 1920 || орысша |- | [[Кең Жылой]] ({{URL|https://ken-zhyloi.kz/|сайты}}) || [[Жылыой ауданы]] || 1933 || қазақша |- | [[Дендер (газет)|Дендер]] ({{URL|https://den-der.kz/|сайты}}) || [[Индер ауданы]] || 1934 || қазақша |- | [[Нарын таңы]] ({{URL|https://naryntany.kz/|сайты}}) || [[Исатай ауданы]] || 1953 || қазақша |- | [[Серпер (газет)|Серпер]] ({{URL|https://ser-per.kz/|сайты}}) || [[Құрманғазы ауданы]] || 1930 || қазақша |- | [[Қызылқоға (газет)|Қызылқоға]] ({{URL|https://qyzylqoga.kz/|сайты}}) || [[Қызылқоға ауданы]] || 1953 || қазақша |- | [[Мақат тынысы (газет)|Мақат тынысы]] ({{URL|https://maqat-tynysy.kz/|сайты}}) || [[Мақат ауданы]] || 2001 || қазақша |- | [[Жайық шұғыласы]] ({{URL|https://zh-shugylasy.kz/|сайты}}) || [[Махамбет ауданы]] || 1941 || қазақша |} {| class="wikitable" |+ Жекеменшік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Меншік иесі !! Редакциясы |- | [[Ақ Жайық (газет)|Ақ Жайық]] ({{URL|https://azh.kz/kz сайты}}) || [[Атырау облысы]] || "Ақ Жайық" ЖШС || [[Атырау]] қ. |- | [[Ар-Честь|Сахара]] ({{URL|http://sakhara.kz/ сайты}}) || Республика || "Ар-честь газеті" мекемесі || [[Атырау]] қ. |- | [[Құлсары (газет)|Құлсары]] || Республика || Жеке кәсіпкер "Сисенбердиев Ә. Ж." || [[Құлсары]] қ. |} == [[Батыс Қазақстан облысы]] == {| class="wikitable" |+ Мемлекеттік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Шыға бастады !! Тілі !! Меншік иесі |- | [[Орал Өңірі|Орал өңірі]] || rowspan="2" | [[Батыс Қазақстан облысы]] || 1917 || қазақша || rowspan="14" | "Жайық Пресс" ЖШС ({{URL|https://zhaikpress.kz/kk/ ақпарат агенттігі}}) |- | [[Приуралье]] ({{URL|https://priru.kz/ сайты}}) || 1917 || орысша |- | [[Жайық таңы]] || [[Ақжайық ауданы]] || 1931 || қазақша, орысша |- | [[Ауыл тынысы (Бәйтерек ауданы)|Ауыл тынысы]] || [[Бәйтерек ауданы]] || 1940 || қазақша |- | [[Орда жұлдызы]] || [[Бөкей ордасы ауданы]] || 1930 || қазақша |- | [[Бөрлі жаршысы|Бөрлі жаршысы — Бурлинские вести]] || [[Бөрлі ауданы]] || 1994 || қазақша, орысша |- | [[Жаңарған өңір]] || [[Жаңақала ауданы]] || 1934 || қазақша |- | [[Шұғыла (газет, Жәнібек ауданы)|Шұғыла]] || [[Жәнібек ауданы]] || 1935 || қазақша |- | [[Ауыл айнасы]] || [[Казталов ауданы]] || 1930 || қазақша |- | [[Қаратөбе өңірі]] || [[Қаратөбе ауданы]] || 1936 || қазақша |- | [[Сырым елі]] || [[Сырым ауданы]] || 1930 || қазақша |- | [[Екпін (газет)|Екпін]] || [[Тасқала ауданы]] || 1936 || қазақша |- | [[Теректі жаңалығы|Теректі жаңалығы — Теректинская новь]] || [[Теректі ауданы]] || 1935 || қазақша, орысша |- | [[Серпін (газет)|Серпін]] ||[[Шыңғырлау ауданы]] || 1938 || қазақша, орысша |} {| class="wikitable" |+ Жекеменшік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Меншік иесі !! Редакциясы |- | [[Информбиржа News]] ({{URL|https://ibirzha.kz/ сайты}}) || [[Батыс Қазақстан облысы]] || "ГрафитекС" ЖШС || [[Орал]] қ. |- | [[Мой Город]] ({{URL|http://mgorod.kz/ сайты}}) || [[Батыс Қазақстан облысы]] || "Медиастарт 2012" ЖШС || [[Орал]] қ. |- | [[Уральская неделя]] ({{URL|https://www.uralskweek.kz сайты}}) || [[Батыс Қазақстан облысы]] || "Журналистская инициатива" ЖШС || [[Орал]] қ. |- | [[Надежда]] ({{URL|https://nadezhda.kz/ сайты}}) || [[Батыс Қазақстан облысы]] || "Статус" ЖШС || [[Орал]] қ. |- | [[Будни Аксая]] || [[Бөрлі ауданы]] || "Business-print" ЖШС || [[Ақсай (Бөрлі ауданы)|Ақсай]] қ. |- | [[Жайық үні|Жайық үні — Жизнь города]] ({{URL|http://zhaikuni.kz/ сайты}}) || [[Батыс Қазақстан облысы]] || "Жайық үні" ЖШС || [[Орал]] қ. |- | [[Пульс (газет)|Пульс]] ({{URL|https://puls-zko.kz/ сайты}}) || [[Батыс Қазақстан облысы]] || "Пульс ЗКО" ЖШС || [[Орал]] қ. |} == [[Жамбыл облысы]] == {| class="wikitable" |+ Мемлекеттік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Шыға бастады !! Тілі !! Меншік иесі |- | [[Ақ жол]] ({{URL|https://aqjolgazet.kz/|сайты}}) || rowspan="3" | [[Жамбыл облысы]] || 1922 || қазақша || rowspan="3" | "Aulieata-Media" ЖШС ({{URL|https://jambylinfo.kz/ ақпарат агенттігі}}) |- | [[Знамя Труда|Знамя труда]] ({{URL|https://ztgzt.kz/|сайты}}) || 1919 || орысша |- | [[Арай (газет)|Арай]] ({{URL|https://arainfo.kz/|сайты}}) || 2005 || қазақша |- | [[Сарысу (газет)|Сарысу]] ({{URL|https://gazeta-sarysu.kz/|сайты}}) || [[Сарысу ауданы]] || 1937 || қазақша || "Сарысу" газетінің редакциясы" ЖШС{{efn|Серіктестіктің 90% үлесі аудан әкімдігіне тиесілі. Үкіметтің 2020 жылғы "Жекешелендірудің 2021-2025 жылдарға арналған кейбір мәселелері туралы" Қаулысына сәйкес жекешелендіруге қойылған.}} |} {| class="wikitable" |+ Жекеменшік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Меншік иесі !! Редакциясы |- | [[Taраз Тimes]] || [[Жамбыл облысы]] || "Медиа-Юг" жарнама-ақпарат агенттігі" ЖШС || Тараз қ. |- | [[Әулиеата (газет)|Әулиеата]] ({{URL|https://aulieata.kz/ сайты}}) || [[Жамбыл облысы]] || "Қанатты қалам әлемі" ЖШС || Тараз қ. |- | [[Магнолия (газет)|Магнолия]] ({{URL|https://magnolia.kz/ сайты}}) || [[Жамбыл облысы]] || "Компания Магнолия" ЖШС || Тараз қ. |- | [[Новый регион]] || [[Жамбыл облысы]] || "Редакция газеты "Новый регион" ЖШС || Тараз қ. |- | [[Ауыл жаңалығы|Ауыл жаңалығы — Сельская новь]] ({{URL|https://auil-zhanaligi.kz/ сайты}}) || [[Байзақ ауданы]] || "Байзақ аудандық "Ауыл жаңалығы" - "Сельская новь" газетінің редакциясы" ЖШС || Сарыкемер а. |- | [[Шұғыла (газет, Жамбыл ауданы)|Шұғыла — Радуга]] || [[Жамбыл ауданы (Жамбыл облысы)|Жамбыл ауданы]] || "Жамбыл аудандық "Шұғыла-Радуга" газеті редакциясы" ЖШС || Аса а. |- | [[Жаңа өмір (Жуалы ауданы)|Жаңа өмір — Новая жизнь]] ({{URL|https://janaomir.kz/|сайты}}) || [[Жуалы ауданы]] || "Жуалы аудандық "Жаңа өмір" - "Новая жизнь" қоғамдық-саяси газеті" ЖШС || Б.Момышұлы а. |- | [[Қордай шамшырағы|Қордай шамшырағы — Кордайский маяк]] ({{URL|https://mayak1932.kz/|сайты}}) ||[[Қордай ауданы]] || "Қордай шамшырағы-Кордайский маяк" аудандық қоғамдық-саяси газеті" ЖШС || Қордай а. |- | [[Меркі тынысы|Меркі тынысы — Меркенский вестник]] || [[Меркі ауданы]] || "Меркі тынысы" -Баспасы" ЖШС ||Меркі а. |- | [[Меркі ақиқат]] || [[Меркі ауданы]] || Жеке кәсіпкер "Алтын қалам и К" || Меркі а. |- | [[Мойынқұм таңы]] || [[Мойынқұм ауданы]] || "Мойынқұм аудандық "Мойынқұм таңы" газетінің редакциясы" ЖШС || Мойынқұм а. |- | [[Талас тынысы]] || [[Талас ауданы]] || "Талас аудандық "Талас тынысы" газетінің редакциясы" ЖШС || Қаратау қ. |- | [[Құлан таңы|Құлан таңы — Огни Кулана]] ({{URL|https://qulantany.kz/ сайты}}) || [[Тұрар Рысқұлов ауданы]] || "Т.Рысқұлов аудандық "Құлан таңы" газетінің редакциясы" ЖШС || Құлан а. |- | [[Шу өңірі|Шу өңірі — Шуская долина]] ({{URL|https://shuoniri.kz/ сайты}}) || [[Шу ауданы]] || "Шу аудандық баспасы" ЖШС || Төле би а. |- | [[Жамбыл-Тараз газеті|Жамбыл-Тараз]] ({{URL|https://z-taraz.kz/|сайты}}) || [[Тараз]] қаласы || "Редакция газеты "Жамбыл-Тараз" ЖШС || Тараз қ. |} == [[Жетісу облысы]] == {| class="wikitable" |+ Мемлекеттік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Шыға бастады !! Тілі !! Меншік иесі |- |[[Жетісу газеті|Жетісу]] ({{URL|https://7-su.kz/|сайты}}) || rowspan="2" | [[Жетісу облысы]] || 1918 || қазақша || rowspan="2" | ШЖҚ «Жетісу Медиа» МКК |- | [[Вестник Жетісу]] ({{URL|https://vestnik19.kz/|сайты}}) || 2023 || орысша |} {| class="wikitable" |+ Жекеменшік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Меншік иесі !! Редакциясы |- | [[Алатау (газет)|Алатау]] ({{URL|https://alataugazeti.kz/ сайты}}) || Республика || "Алматы-Болашақ" АҚ || Талдықорған қ. |- | [[Ақсу өңірі]] ({{URL|https://aksuoniri.kz/|сайты}}) ||[[Ақсу ауданы]] || "Ақсу өңірі" ЖШС || Жансүгіров а. |- | [[Алакөл айнасы]] ({{URL|https://alakol-aynasy.kz/|сайты}}) || [[Алакөл ауданы]] || "Алакөл айнасы" ЖШС || Үшарал қ. |- | [[Жетісу шұғыласы]] ({{URL|https://eskeldi-eli.kz/|сайты}}) || [[Ескелді ауданы]] || "Ескелді елі" ЖШС || Қарабұлақ а. |- | [[Кербұлақ жұлдызы]] ({{URL|https://kerbulaq.kz/ сайты}}) || [[Кербұлақ ауданы]] || "Кербұлақ жұлдызы" ЖШС || Сарыөзек а. |- | [[Нұрлы Көксу]] ({{URL|http://nurlykoksu.kz/ сайты}}) || [[Көксу ауданы]] || "Нұрлы Көксу" ЖШС || Балпық би а. |- | [[Қаратал (газет)|Қаратал]] ({{URL|https://qaratalnews.kz/?lang=kk-kz|сайты}}) || [[Қаратал ауданы]] || "Қаратал" газеті" ЖШС || Үштөбе қ. |- | [[Жаркент өңірі]] ({{URL|http://z-o.kz/|сайты}}) || [[Панфилов ауданы]] || "Жаркент өңірі" ЖШС || Жаркент қ. |- | [[Сарқан (газет)|Сарқан]] ({{URL|https://sarkan-gazeta.kz/|сайты}}) || [[Сарқан ауданы]] || "Сарқан газеті" ЖШС || Сарқан қ. |- | [[Талдықорған (газет)|Талдықорған]] ({{URL|https://taldykorgan-online.kz/|сайты}}) || rowspan="2" | [[Талдықорған]] қаласы || "Талдықорған таңы" ЖШС || rowspan="2" | Талдықорған қ. |- | [[Вечерний Талдыкорган]] ({{URL|http://vtk.kz/ сайты}}) || "Сәттілік" фирмасы" ЖШС |- | [[Текелі тынысы]] ({{URL|https://tekelinews.kz/|сайты}}) || [[Текелі]] қаласы || "Текелі тынысы" ЖШС || Текелі қ. |} ==[[Қарағанды облысы]] == {| class="wikitable" |+ Мемлекеттік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Шыға бастады !! Тілі !! Меншік иесі |- | [[Орталық Қазақстан (газет)|Орталық Қазақстан]] ({{URL|https://ortalyq.kz/ сайты}}) || rowspan="2" | [[Қарағанды облысы]] || 1931 || қазақша || rowspan="2" | "Saryarqa aqparat" ЖШС ({{URL|https://www.life09.kz/ ақпарат агенттігі}}) |- | [[Индустриальная Караганда]] ({{URL|https://inkaraganda.kz/|сайты}}) || 1931 || орысша |} {| class="wikitable" |+ Жекеменшік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Меншік иесі !! Редакциясы |- |[[Новый Вестник]] ({{URL|https://nv.kz/ сайты}}) |[[Қарағанды облысы]] |"Газета "Новый вестник" ЖШС |Қарағанды қ. |- |[[Вечерняя Караганда]] |[[Қарағанды облысы]] | |Қарағанды қ. |- |[[Қарағанды хабары]] ({{URL|https://qaragandyhabary.kz сайты}}) | rowspan="2" | [[Қарағанды облысы]] | rowspan="2" | "КЕНТ" Баспа үйі" ЖШС | rowspan="2" | Қарағанды қ. |- |[[Арқа ақшамы]] ({{URL|https://arqaaqshamy.kz/ сайты}}) |- |[[Авитрек Регион]] ({{URL|https://www.avitrek.kz/ сайты}}) |Республика |"РЕГИОН - XXI" ЖШС |Қарағанды қ. |- |[[Абай-ақиқат]] |[[Абай ауданы (Қарағанды облысы)|Абай ауданы]] |"Аудандық "Абай-ақиқат" газетінің редакциясы" ЖШС |Абай қ. |- |[[Ақтоғай ажары]] ({{URL|https://aqtogaiajary.kz/|сайты}}) |[[Ақтоғай ауданы (Қарағанды облысы)|Ақтоғай ауданы]] |"Aqtoǵaı ajary" Ақтоғай аудандық газетінің редакциясы" ЖШС |Ақтоғай а. |- | [[Бұқар жырау жаршысы]] ({{URL|https://bjj-gazeti.kz/|сайты}}) || [[Бұқар жырау ауданы]]|| "Бұқар жырау жаршысы" ЖШС || Ботақара к. |- |[[Қарқаралы (газет)|Қарқаралы]] ({{URL|https://qarqaralygazeti.kz/|сайты}}) |[[Қарқаралы ауданы]] |"Қарқаралы" аудандық газетінің редакциясы" ЖШС |Қарқаралы қ. |- |[[Нұра таңы]] ({{URL|https://nuratany.kz/|сайты}}) |[[Нұра ауданы (Қарағанды облысы)|Нұра ауданы]] |"Аудандық "Нұра" газетінің редакциясы" ЖШС |Нұра к. |- |[[Сельский труженик]] |[[Осакаров ауданы]] |"Сельский труженик" аудандық газеті" ЖШС |Осакаровка к. |- |[[Шет шұғыласы]] |[[Шет ауданы]] |"Шет аудандық "Шет шұғыласы" газетінің редакциясы" ЖШС |Ақсу-Аюлы а. |- |[[Балқаш өңірі]] | rowspan="2" |[[Балқаш (қала)|Балқаш]] қаласы |"Балқаш өңірі" газетінің редакциясы" ЖШС | rowspan="2" |Балқаш қ. |- |[[Северное Прибалхашье]] |"Северное Прибалхашье" газетінің редакциясы" ЖШС |- |[[Приозерский вестник]] |[[Приозёрск|Приозерск]] қаласы |Жеке кәсіпкер "Струментов А.В." |Приозерск қ. |- |[[Саран (газет)|Саран]] ({{URL|https://www.sarangazeti.kz/kz/|сайты}}) |[[Саран (қала)|Саран]] қаласы |"Саран тынысы" ЖШС |Саран қ. |- |[[Теміртау тынысы]] ({{URL|https://temirtautynysy.kz/ сайты}}) |[[Теміртау]] қаласы |Жеке кәсіпкер "Қалқаман Н. Қ." |Теміртау қ. |- |[[Вечерняя газета]] |[[Теміртау]] қаласы |"Редакция газеты "Вечерняя газета" ЖШС |Теміртау қ. |} == [[Қостанай облысы]] == {| class="wikitable" |+ Мемлекеттік газет ! Атауы !! Таралу аумағы !! Шыға бастады !! Тілі !! Меншік иесі |- | [[Қостанай Таңы|Қостанай таңы]] ({{URL|https://kostanaytany.kz/|сайты}}) || [[Қостанай облысы]] || 1922 || қазақша || "Қостанай таңы" газеті редакциясы" ЖШС |} {| class="wikitable" |+ Жекеменшік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Меншік иесі !! Редакциясы |- | [[Костанайские новости]] ({{URL|https://kstnews.kz/ сайты}}) || rowspan="6" | [[Қостанай облысы]] || "Костанайские новости" ЖШС || rowspan="6" | Қостанай қ. |- | [[Наша газета]] ({{URL|https://www.ng.kz/ сайты}}) || rowspan="2" | "Твой шанс" ЖШС |- | [[Твой шанс]] ({{URL|https://chance.ng.kz/ сайты}}) |- | [[Костанай-Агро]] ({{URL|https://qagro.kz/ сайты}}) || "Костанай-Агро" аймақтық, аграрлық, саяси-қоғамдық газет редакциясы" ЖШС |- | [[Курьер Казахстана]] ({{URL|https://gazeta-kurier.kz/ сайты}}) || "Зеленое яблоко" ЖШС |- | [[Учительская плюс]] ({{URL|https://uchitelskaya.kz/ сайты}}) || "Редакция общественной информационно-образовательной газеты "Учительская" ЖШС |- | [[Аманкелді арайы]] || [[Амангелді ауданы]] || Жеке кәсіпкер "Аманкелді арайы газеті редакциясы" || Амангелді а. |- | [[Таза бұлақ]] ({{URL|https://www.taza-bulak.kz/|ортақ сайты}}) || rowspan="2" | [[Алтынсарин ауданы]] || rowspan="2" | "Таза бұлақ - Чистый родник" ЖШС || rowspan="2" | Обаған а. |- | [[Чистый родник]] |- | [[Әулиекөл (газет)|Әулиекөл]] || [[Әулиекөл ауданы]] || "Әулиекөл" газеті" ЖШС{{efn|name=km|{{URL|https://www.qostanai.media/ "Костанай.Медиа" ЖШС}} құрамына кіреді}} || Әулиекөл а. |- | [[Әйет шамшырағы]] ({{URL|http://www.gazetamayak.kz/|сайты}}) || [[Бейімбет Майлин ауданы]] || "Шамшырақ-Маяк" газетінің редакциясы" ЖШС || Әйет а. |- | [[Наше время]] || [[Денисов ауданы]] || "Біздің заман" газетінің редакциясы" ЖШС || Денисовка а. |- | [[Біздің Торғай]] || [[Жангелді ауданы]] || "Біздің Торғай" ЖШС{{efn|name=km}} || Торғай а. |- | [[Житикаринские новости]] || rowspan="3" | [[Жітіқара ауданы]] || "Арман плюс" ЖШС || rowspan="3" | Жітіқара қ. |- | [[Авангард (газет)|Авангард]] ({{URL|http://avangard-zhitikara.kz/ сайты}}) || "Журналист" ЖШС |- | [[Хризотил КМ]] ({{URL|https://chrysotile.kz/ сайты}}) || Жеке кәсіпкер "Ержанова О.И." |- | [[Қамысты жаңалықтары|Қамысты жаңалықтары — Камыстинские новости]] || [[Қамысты ауданы]] || "Қамысты жаңалықтары-Камыстинские новости" қоғамдық газетінің редакциясы" ЖШС{{efn|name=km}} || Қамысты а. |- | [[Айна (газет)|Айна]] || [[Қарабалық ауданы]] || "Редакция районной газеты "АЙНА" ЖШС || Қарабалық к. |- | [[Қарасу өңірі]] || [[Қарасу ауданы]] || "Қарасу өңірі" Қарасу аудандық газет редакциясы" ЖШС{{efn|name=km}} || Қарасу а. |- | [[Арна (газет)|Арна]] ({{URL|https://arna-news.kz/|сайты}}) ||[[Қостанай ауданы]] || "ARNA news аймақтық қоғамдық-саяси газет редакциясы" ЖШС || Тобыл қ. |- | [[Меңдіқара үні]] || [[Меңдіқара ауданы]] || "Редакция газеты "Меңдіқара үні" ЖШС{{efn|name=km}} || Боровской а. |- | [[Науырзым тынысы]] || [[Науырзым ауданы]] || "Науырзым тынысы" ЖШС{{efn|name=km}} || Қарамеңді а. |- | [[Сарыкөл (газет)|Сарыкөл]] || [[Сарыкөл ауданы]] || "Сарыкөл" газетінің редакциясы" ЖШС{{efn|name=km}} || Сарыкөл к. |- | [[Нұрлы жол]] || [[Ұзынкөл ауданы]] || "Ұзынкөл аудандық "Нұрлы жол" газетінің редакциясы" ЖШС{{efn|name=km}} || Ұзынкөл а. |- | [[Фёдоровские новости]] || [[Фёдоров ауданы]] || "Федоровские новости" ЖШС || Фёдоровка а. |- | [[Арқалық хабары]] || [[Арқалық (қала)|Арқалық]] қаласы || "Арқалық хабары" ЖШС || Арқалық қ. |- | [[Біздің Қостанай]] || rowspan="2" | [[Қостанай]] қаласы || rowspan="2" | "Біздің Қостанай" газеті" ЖШС{{efn|name=km}} || rowspan="2" | Қостанай қ. |- | [[Наш Костанай]] ({{URL|https://top-news.kz/|ортақ сайты}}) |- | [[Лисаковская новь]] ({{URL|http://lisnov.kz/|сайты}}) || [[Лисаковск]] қаласы || "Лисаковская новь" газетінің редакциясы" ЖШС || Лисаковск қ. |- | [[Рудненский рабочий]] ({{URL|https://rydnyimedia.kz/|сайты}}) || rowspan="2" | [[Рудный]] қаласы || "Rýdnyi media" ЖШС{{efn|name=km}} || rowspan="2" | Рудный қ. |- | [[Хорошее дело]] ({{URL|https://hordelo.kz/ сайты}}) || "Корпорация SANA" ЖШС |} == [[Қызылорда облысы]] == {| class="wikitable" |+Мемлекеттік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Шыға бастады !! Тілі !! Меншік иесі |- | [[Сыр Бойы (газет)|Сыр бойы]] ([https://syrboyi.kz/ сайты])|| rowspan="2" | [[Қызылорда облысы]] || 1929 || қазақша || rowspan="11" | "Сыр Медиа" ЖШС ({{URL|https://syr-media.kz/ сайты}}, {{URL|https://kyzylorda-news.kz/ ақпарат агенттігі}}) |- | [[Кызылординские вести]] ({{URL|https://kzvesti.kz/|сайты}}) || 1930 || орысша |- | [[Ақмешіт жастары]] ({{URL|https://aqmeshit-zhastary.kz/|сайты}}) || Республика || 2013 || қазақша |- | [[Толқын (газет)|Толқын]] ({{URL|https://tolqyn.kz/|сайты}}) ||[[Арал ауданы]] || 1930 || қазақша |- | [[Жалағаш жаршысы]] ({{URL|https://zhalagash-zharshysy.kz/|сайты}}) || [[Жалағаш ауданы]] || 1934 || қазақша |- | [[Жаңақорған тынысы]] ({{URL|https://zhanaqorgan-tynysy.kz/|сайты}}) || [[Жаңақорған ауданы]] || 1933 || қазақша |- | [[Қазалы (газет)|Қазалы]] ({{URL|https://qazaly.kz/|сайты}}) || [[Қазалы ауданы]] || 2009 || қазақша |- | [[Қармақшы таңы]] ({{URL|https://qarmaqshy-tany.kz/|сайты}}) || [[Қармақшы ауданы]] || 1932 || қазақша |- | [[Тіршілік тынысы]] ({{URL|https://tirshilik-tynysy.kz/|сайты}}) || [[Сырдария ауданы (Қызылорда облысы)|Сырдария ауданы]] || 1939 || қазақша |- | [[Өскен өңір (Шиелі ауданы)|Өскен өңір]] ({{URL|https://osken-onir.kz/|сайты}}) || [[Шиелі ауданы]] || 1939 || қазақша |- | [[Ақмешіт апталығы]] ({{URL|https://aqmeshit-aptalygy.kz/|сайты}}) || [[Қызылорда]] қаласы || 1994 || қазақша |} {| class="wikitable" |+Жекеменшік газеттер ! Атауы !! Меншік иесі !! Редакциясы |- | [[Халық (газет)|Халық]] ({{URL|https://halyqline.kz/ сайты}}) || "Халық" газеті" ЖШС || Қызылорда қ. |- | [[Ақмешіт ақшамы]] ({{URL|http://qaa.kz/ сайты}}) || "Желтоқсан и К" ЖШС || Қызылорда қ. |- | [[Сыр дидары]] ({{URL|https://syrdidary.kz/ сайты}}) || Жеке кәсіпкер "Орынбаев А.Т." || Қызылорда қ. |- | [[Ел тілегі]] ({{URL|https://qsip.kz/ сайты}}) || "Сан-Ай" пресс" ЖШС || Қызылорда қ. |} == [[Маңғыстау облысы]] == {| class="wikitable" |+ Мемлекеттік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Шыға бастады !! Тілі !! Меншік иесі |- | [[Маңғыстау газеті|Маңғыстау]] || rowspan="2" | [[Маңғыстау облысы]] || 1973 || қазақша || rowspan="8" | "Маңғыстау-Медиа" ЖШС ({{URL|https://mangystaumedia.kz/kk ақпарат порталы}}) |- | [[Огни Мангистау]] || 1967 || орысша |- | [[Рауан (газет)|Рауан]] || [[Бейнеу ауданы]] || 1985 || қазақша |- | [[Қарақия (газет)|Қарақия]] ||[[Қарақия ауданы]] || 1985 || қазақша |- | [[Жаңа өмір (газет)|Жаңа өмір]] || [[Маңғыстау ауданы]] || 1941 || қазақша |- | [[Мұнайлы (газет)|Мұнайлы]] ||[[Мұнайлы ауданы]] || 2007 || қазақша |- | [[Ақкетік арайы]]|| [[Түпқараған ауданы]] || 1931 || қазақша |- | [[Жаңаөзен газеті|Жаңаөзен]] ||[[Жаңаөзен]] қаласы || 1990 || қазақша |} {| class="wikitable" |+ Жекеменшік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Меншік иесі !! Редакциясы |- | [[Тумба]] ({{URL|https://tumba.kz/ сайты}}) || [[Маңғыстау облысы]] || "Тумба" ЖШС || Ақтау қ. |- | [[Лада Пресс]] ({{URL|https://www.lada.kz/ сайты}}) || [[Маңғыстау облысы]] || "Лада Пресс" ЖШС || Ақтау қ. |} == [[Павлодар облысы]]== {| class="wikitable" |+ Мемлекеттік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Шыға бастады !! Тілі !! Меншік иесі |- | [[Сарыарқа самалы]] ({{URL|https://saryarka-samaly.kz/|сайты}}) || rowspan="2" | [[Павлодар облысы]] || 1929 || қазақша ||rowspan="2" | "Ертіс Медиа" ЖШС ({{URL|https://ertismedia.kz/ сайты}}, {{URL|https://pavlodarnews.kz/ ақпарат агенттігі}}) |- | [[Звезда Прииртышья]] ({{URL|https://irstar.kz/|сайты}}) || 1918 || орысша |- | [[Заря (газет)|Заря]] || [[Тереңкөл ауданы]] || 1935 || орысша || "Тереңкөл ауданы "Заря" газетінің редакциясы" мекемесі |} {| class="wikitable" |+ Жекеменшік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Меншік иесі !! Редакциясы |- | [[Обозрение недели]] ({{URL|https://obozrenie.kz/ сайты}}) || [[Павлодар облысы]] || "ПВ Новости" ЖШС || [[Павлодар]] қ. |- | [[Аққу үні]] || rowspan="2" | [[Аққулы ауданы]] || rowspan="2" | "Аққу үні" ЖШС || rowspan="2" | Аққулы а. |- | [[Вести Аққулы]] |- | [[Ауыл тынысы (Ақтоғай ауданы)|Ауыл тынысы]] || rowspan="2" |[[Ақтоғай ауданы (Павлодар облысы)|Ақтоғай ауданы]] || rowspan="2" | "Ауыл тынысы" ЖШС || rowspan="2" | Ақтоғай а. |- | [[Пульс села]] |- | [[Баянтау]]|| [[Баянауыл ауданы]] || "Баянтау" газетінің редакциясы" ЖШС || Баянауыл а. |- | [[Ертіс нұры]] || rowspan="2" |[[Ертіс ауданы]] || rowspan="2" | "Ертіс нұры" және "Иртыш" ЖШС || rowspan="2" | Ертіс а. |- | [[Иртыш]] |- | [[Туған өлке]] || rowspan="2" |[[Железин ауданы]] || rowspan="2" | "Железин ауданының ақпараттық орталығы" ЖШС || rowspan="2" | Железинка а. |- | [[Родные просторы]] |- | [[Шамшырақ (газет, Май ауданы)|Шамшырақ]] || [[Май ауданы]] || "Май ауданының ақпараттық орталығы" ЖШС || Көктөбе а. |- | [[Заман тынысы]] || rowspan="2" |[[Павлодар ауданы]] || rowspan="2" | "Редакция Павлодарской районной газеты" ЖШС || rowspan="2" | Павлодар қ. |- | [[Нива (газет)|Нива]] |- | [[Тереңкөл тынысы]] || [[Тереңкөл ауданы]] || "Тереңкөл тынысы" ЖШС || Тереңкөл а. |- | [[Шарбақты (газет)|Шарбақты]] || rowspan="2" | [[Шарбақты ауданы]] || rowspan="2" | "Sharbaqty" аудандық газетінің редакциясы" ЖШС || rowspan="2" | Шарбақты а. |- | [[Трибуна]] |- | [[Аймақ ажары]] || rowspan="2" |[[Успен ауданы]] || rowspan="2" | "Успенка - газета" ЖШС || rowspan="2" | Успенка а. |- | [[Огни села]] |- | [[Ақсу жолы]] || rowspan="2" | [[Ақсу]] қаласы || rowspan="2" | "Информационный центр города Аксу" ЖШС || rowspan="2" | [[Ақсу]] қ. |- | [[Новый путь]] |- | [[Отарқа]] || rowspan="2" | [[Екібастұз]] қаласы || rowspan="2" | "Информационный центр - Екібастұз дауысы" ЖШС || rowspan="2" | [[Екібастұз]] қ. |- | [[Голос Экибастуза]] ({{URL|https://ekibastan.kz/ сайты}}) |} == [[Солтүстік Қазақстан облысы]] == {| class="wikitable" |+ Мемлекеттік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Шыға бастады !! Тілі !! Меншік иесі |- | [[Солтүстік Қазақстан (газет)|Солтүстік Қазақстан]] ({{URL|https://soltustikkaz.kz/ сайты}}) || [[Солтүстік Қазақстан облысы]] || 1920 || қазақша || rowspan="2" | "Қызылжар-Ақпарат" ЖШС ({{URL|https://qyzyljarnews.kz/ ақпарат порталы}}) |- | [[Қызылжар нұры]] ({{URL|https://kn.soltustikkaz.kz/ сайты}}) || [[Петропавл]] қаласы || 2005 || қазақша |} {| class="wikitable" |+ Жекеменшік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Меншік иесі !! Редакциясы |- | [[Северный Казахстан]] ({{URL|https://izdatelstvo-sk.kz/|сайты}}) || rowspan="3" | [[Солтүстік Қазақстан облысы]] || rowspan="2" | "Издательство "Северный Казахстан" ЖШС || rowspan="3" | Петропавл қ. |- | [[Неделя СК]] |- | [[Проспект СК]] ({{URL|http://prospektsk.kz/|сайты}}) || "Мол табыс" ЖШС |- | [[Айыртау таңы]] || rowspan="2" | [[Айыртау ауданы]] || rowspan="2" | "Айыртау-Информ" ЖШС || rowspan="2" | Саумалкөл а. |- | [[Айыртауские зори]] |- | [[Нұрлы ел]] || rowspan="2" | [[Ақжар ауданы]] || rowspan="4" | "Нұрлы ел" ЖШС || rowspan="2" | Талшық а. |- | [[Акжарские вести]] |- | [[Кішкенекөл таңы]] || rowspan="2" | [[Уәлиханов ауданы]] || rowspan="2" | Кішкенекөл а. |- | [[Кызыл Ту]] |- | [[Аққайың (газет)|Аққайың]] || rowspan="2" | [[Аққайың ауданы]] || rowspan="2" | "Редакция газеты "Колос" ЖШС || rowspan="2" | Смирнов а. |- | [[Колос]] |- | [[Есіл өңірі]] || rowspan="2" | [[Ғабит Мүсірепов ауданы]] || "Информ-Дала Север" ЖШС || rowspan="2" | Новоишим а. |- | [[Новости Приишимья]] ({{URL|http://ishimochka.kz/|сайты}}) || "Техносервис-Есиль" ЖШС |- | [[Есіл таңы]] || rowspan="2" | [[Есіл ауданы (Солтүстік Қазақстан облысы)|Есіл ауданы]] || rowspan="2" | "Ишим-Вести" ЖШС || rowspan="2" | Явленка а. |- | [[Ишим]] |- | [[Ауыл арайы]] || rowspan="2" | [[Жамбыл ауданы (Солтүстік Қазақстан облысы)|Жамбыл ауданы]] || rowspan="2" | "Газета "Ауыл арайы-Сельская новь" ЖШС || rowspan="2" | Пресновка а. |- | [[Сельская новь]] |- | [[Қызылжар (газет)|Қызылжар]] || rowspan="2" | [[Қызылжар ауданы]] || Жеке кәсіпкер "Сүлейменова А.А." || rowspan="2" | Бескөл а. |- | [[Маяк (газет, Қызылжар ауданы)|Маяк]] || "Инга" ЖШС |- | [[Солтүстік жұлдызы]] || rowspan="2" | [[Мамлют ауданы]] || rowspan="2" | "Редакция газеты "Знамя труда" ЖШС || rowspan="2" | Мамлют қ. |- | [[Знамя труда]] |- | [[Мағжан жұлдызы]] ({{URL|http://www.gazetavesti.kz/|ортақ сайты}}) || rowspan="2" | [[Мағжан Жұмабаев ауданы]] || rowspan="2" | "Газета Вести" ЖШС || rowspan="2" | Булаев қ. |- | [[Вести]] |- | [[Тайынша таңы]] ({{URL|http://tainshatany.kz/|сайты}}) || rowspan="2" | [[Тайынша ауданы]] || "Тайынша - Таңы" ЖШС || rowspan="2" | Тайынша қ. |- | [[Тайыншинские вести]] ({{URL|https://tainsha-vesti.kz/|сайты}}) || "Тайынша - Информ" ЖШС |- | [[Нива (газет)|Нива]] || [[Тимирязев ауданы]] || "Целинная нива" ЖШС || Тимирязев а. |- | [[Парыз (газет)|Парыз]] || rowspan="2" | [[Шал ақын ауданы]] || rowspan="2" | "Редакция газеты Новатор" ЖШС || rowspan="2" | Сергеев қ. |- | [[Новатор (газет)|Новатор]] |} == [[Түркістан облысы]] == {| class="wikitable" |+ Мемлекеттік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Шыға бастады !! Тілі !! Меншік иесі |- |[[Оңтүстік Қазақстан (газет)|Оңтүстік Қазақстан]] ({{URL|https://okg.kz/|сайты}}) || [[Түркістан облысы]] || 1924 || қазақша || "Оңтүстік Қазақстан" облыстық қоғамдық-саяси газеті редакциясы" ЖШС |- |[[Южный Казахстан]] ({{URL|https://yujanka.kz/|сайты}}) || [[Түркістан облысы]] || 1925 || орысша || "Южный Казахстан" облыстық қоғамдық-саяси газеті редакциясы" ЖШС |- |[[Жанубий Қозоғистон газеті|Жанубий Қозоғистон]] ({{URL|https://janubiy.kz/|сайты}}) || [[Түркістан облысы]] || 1991 || өзбекше || "Жанубий Қозоғистон" облыстық қоғамдық-саяси газеті редакциясы" ЖШС |} {| class="wikitable" |+ Жекеменшік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Меншік иесі !! Редакциясы |- | [[Алғабас газеті|Алғабас]] || [[Бәйдібек ауданы]]|| "Alģabas" газеті" ЖШС || Шаян а. |- | [[Жаңа Жетісай]] ({{URL|https://www.zhetysai.kz/|сайты}}) || [[Жетісай ауданы]]|| "Жетісай" аудандық газеті" ЖШС || Жетісай қ. |- | [[Келес келбеті]] || [[Келес ауданы]]|| "Келес келбеті" саяси газеті" ЖШС || Абай а. |- | [[Қазығұрт тынысы]]|| [[Қазығұрт ауданы]] || "Қазығұрт тынысы" газеті" ЖШС || Қазығұрт а. |- | [[Мақтаарал газеті|Мақтаарал]] ({{URL|https://maqtaaral.info/|сайты}}) || [[Мақтаарал ауданы]] || "Мырзашөл" Мақтаарал аудандық газеті" ЖШС || Мырзакент к. |- | [[Ордабасы Оттары|Ордабасы оттары]] ({{URL|https://ordabasy-ottary.kz/|сайты}}) || [[Ордабасы ауданы]] || "Ордабасы оттары" газеті" ЖШС |- | [[Отырар алқабы газеті|Отырар алқабы]] || rowspan="2" | [[Отырар ауданы]]|| "Отырар алқабы" газеті" ЖШС || rowspan="2" | Шәуілдір а. |- | [[Отырар өркениеті]] || Жеке кәсіпкер "К. Маханбетов" |- | [[Мәртөбе газеті|Мәртөбе]] || rowspan="3" | [[Сайрам ауданы]] || rowspan="3" | "Исфиджаб" ЖШС || rowspan="3" | Ақсу а. |- | [[Пульс Сайрама]] |- |[[Сайрам садоси]] |- | [[Сарыағаш (газет)|Сарыағаш]] || [[Сарыағаш ауданы]]|| "Сарыағаш ауданының "Сарыағаш" қоғамдық-саяси газеті" ЖШС || Сарыағаш қ. |- | [[Созақ үні]] ||[[Созақ ауданы]] || "Созақ аудандық "Созақ үні" газеті редакциясы" ЖШС || Шолаққорған а. |- | [[Төлеби туы]] || [[Төле би ауданы]] || rowspan="2" | "Төлеби туы kz" қоғамдық-саяси газетінің редакциясы" ЖШС || rowspan="2" | Леңгір қ. |- | [[Ленгер жаршысы]] {{https://lengerzharshisi.kz/ сайты}} || "Төлеби-пресс" ЖШС |- | [[Шамшырақ (газет, Түлкібас ауданы)|Шамшырақ]] || [[Түлкібас ауданы]] || "Шамшырақ" Түлкібас қоғамдық-саяси газеті" ЖШС || Т.Рысқұлов а. |- | [[Өскен өңір (Шардара ауданы)|Өскен өңір]] ({{URL|https://oskenonir.kz/|сайты}}) || rowspan="2" | [[Шардара ауданы]] || "Өскен өңір" Шардара аудандық газеті" ЖШС || rowspan="2" | Шардара қ. |- | [[Шартарап-Шарайна]] ({{URL|https://shartarap-sharayna.kz/ сайты}}) || "Нұр-МБК" өндірістік кооперативі |- | [[Арыс ақиқаты]] || [[Арыс]] қаласы || "Арыс ақиқаты" газетінің редакциясы" ЖШС || Арыс қ. |- | [[Кентау шұғыласы]] ({{URL|http://kentauinfo.kz/ сайты}}) || rowspan="2" | [[Кентау]] қаласы || "Кентау" - "Кентау шұғыласы" қалалық газеттердің редакциясы" ЖШС || rowspan="2" | Кентау қ. |- | [[Қаратау тәжі]] || "Еркін и К-ХХІ" ЖШС |- | [[Түркістан газеті|Түркістан]] ({{URL|https://yassy-tur.kz/ сайты}}, {{URL|http://yassy.kz/ ақпарат агенттігі}}) || rowspan="2" | [[Түркістан (қала)|Түркістан]] қаласы || rowspan="3" | "Түркістан Медиа" ЖШС || rowspan="3" | Түркістан қ. |- | [[Туркистон]] |- | [[Сауран (газет)|Сауран]] || [[Сауран ауданы]] |} == [[Ұлытау облысы]] == {| class="wikitable" |+ Жекеменшік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Меншік иесі !! Редакциясы |- | [[Сарыарқа (газет, Жезқазған)|Сарыарқа]] ({{URL|https://www.saryarqa.info/|сайты}}) || rowspan="3" | [[Ұлытау облысы]] || "Сарыарқа газеті редакциясы" ЖШС || rowspan="3" | Жезқазған қ. |- | [[Жезказганский вестник]] ({{URL|https://news20.kz/ сайты}}) || "ЖезМедиа-Пресс" ЖШС |- | [[Мысты өңір]] ({{URL|https://mysty-onir.kz/ сайты}}) || "Мысты Өңір" газет редакциясы" ЖШС |- | [[Қазыналы өңір]] ({{URL|https://qarajalnews.kz/|сайты}}) ||[[Қаражал (қала)|Қаражал]] қаласы || "Қазыналы өңір" газеті редакциясы ЖШС || Қаражал қ. |- | [[Шарайна]] ({{URL|https://sharayna.kz/|сайты}}) ||rowspan="2" | [[Сәтбаев (қала)|Сәтбаев]] қаласы || "Сәтбаев қалалық "Шарайна" газетінің редакциясы" ЖШС || rowspan="2" | Сәтбаев қ. |- | [[Аймақ ақшамы]] ({{URL|https://aimaqaqshamy.kz/ сайты}}) || Жеке кәсіпкер "Дастанов А." |- | [[Жаңаарқа (газет))|Жаңаарқа]] ({{URL|https://janaarqa.kz/|сайты}}) || [[Жаңаарқа ауданы]]|| "Жаңаарқа" газет редакциясы" ЖШС || Жаңаарқа к. |- | [[Ұлытау (газет)|Ұлытау]] ({{URL|https://ulytaunews.kz/ сайты}}) || [[Ұлытау ауданы]]|| "Ұлытау аудандық "Ұлытау" газетінің редакциясы" ЖШС || Ұлытау а. |} == [[Шығыс Қазақстан облысы]] == {| class="wikitable" |+ Мемлекеттік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Шыға бастады !! Тілі !! Меншік иесі |- | [[Дидар (газет)|Дидар]] ({{URL|https://didar-gazeti.kz/|сайты}}) || rowspan="2" | [[Шығыс Қазақстан облысы]] || 1931 || қазақша || rowspan="4" | "ALTAI-NEWS" медиа-орталығы" ЖШС ({{URL|https://altainews.kz/kz/|ақпарат порталы}}) |- | [[Рудный Алтай]] ({{URL|https://rudnyi-altai.kz/|сайты}}) || 1918 || орысша |- | [[Пульс Алтая|Пульс Алтая — Алтай тынысы]] || [[Алтай ауданы]] || ?? || қазақша, орысша |- | [[Арайлы Катонқарағай]] || [[Катонқарағай ауданы]] || 1933 || қазақша |- | [[Огни Прииртышья|Ертіс алауы — Огни Прииртышья]] || [[Глубокое ауданы]] || 1930 || қазақша, орысша || "Ертіс алауы - Огни Прииртышья" ЖШС{{efn|Құрылтайшылары — аудан әкімдігі мен газеттің бас редакторы Даулет Абылқасымов.}} |} {| class="wikitable" |+ Жекеменшік газеттер ! Атауы !! Таралу аумағы !! Меншік иесі !! Редакциясы |- | [[Мой край]] ({{URL|https://moy-krai.kz/ сайты}}) || [[Шығыс Қазақстан облысы]] || rowspan="4" | "Издательский дом "Регион" ЖШС || rowspan="2" | Өскемен қ. |- | [[Мой город]] ({{URL|https://moy-gorod.kz/ сайты}}) || [[Өскемен]] қаласы |- | [[Мой город Риддер]] ({{URL|https://moy-gorod-ridder.kz/ сайты}}) || [[Риддер]] қаласы || Риддер қ. |- | [[Мой город Зыряновск]] ({{URL|https://moy-gorod-zyryanovsk.kz/ сайты}}) || [[Алтай ауданы]] || Алтай қ. |- | [[Устинка плюс]] ({{URL|https://ustinka.kz/ сайты}}) || [[Шығыс Қазақстан облысы]] || "Асылсу" ЖШС || Өскемен қ. |- | [[Менің өлкем]] ({{URL|https://buqara.kz/ сайты}}) || [[Шығыс Қазақстан облысы]] || "Шығыс жаңалықтары" ЖШС || Өскемен қ. |- | [[Заря Востока]] || [[Алтай ауданы]] || "Диас-Сауда" ЖШС || Алтай қ. |- | [[Достық (газет)|Достық]] || [[Зайсан ауданы]] || "Зайсан аудандық "Достық" газеті редакциясы" ЖШС || Зайсан қ. |- | [[Күршім жаршысы]] || [[Күршім ауданы]] || Жеке кәсіпкер "Заңғар _Медиа" || Күршім а. |- | [[Самар тынысы]]|| [[Самар ауданы]] || rowspan="2" | "Шығыс Ақпарат" ЖШС || Самар а. |- | [[Нарын таңы (газет, Үлкен Нарын ауданы)|Нарын таңы]] || [[Үлкен Нарын ауданы]] || Үлкен Нарын а. |- | [[Тұғырлы Тарбағатай]]|| [[Тарбағатай ауданы]] || "ALTAI MEDIA" ЖШС || Ақжар а. |- | [[Ұлан айнасы]] ({{URL|https://ulan-ainasy.kz/ сайты}}) || [[Ұлан ауданы]] || Жеке кәсіпкер "Ұлан таңы" || Қайсенов к. |- | [[Шемонаиха тынысы]] || rowspan="3" | [[Шемонаиха ауданы]] || Жеке кәсіпкер "Есенбекова Г.Қ." || rowspan="3" | Шемонаиха қ. |- | [[ЛЗ Сегодня]] || "ЛИТЕРА LTD" ЖШС |- | [[Уба-Информ]] || "ЭВИАЛ" ЖШС |- | [[Лениногорская правда]] || [[Риддер]] қаласы || "Лениногор шындығы" газеті" ЖШС || Риддер қ. |} == Тағы қараңыз == * [[Қазақстанның ақпарат агенттіктері]] * [[Қазақстан телеарналары]] * [[Қазақстан радиостанциялары]] == Қосымша ақпарат == {{Notelist}} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Қазақстан газеттері]] [[Санат:Қазақстан бойынша тізімдер]] bn4uw7nje5keyc5lf418u3tiwr2ii4p 0 611837 3414999 3251457 2024-12-28T11:51:58Z Makenzis 71333 3414999 wikitext text/x-wiki {{Футбол клубы |атауы = {{Flagicon|Жапония}} Касима Антлерс |ағымдағы маусым = |логотипі = |толық атауы = 鹿島アントラーズ |лақап аты = |құрылған = [[1947 жыл]] |таратылды = |стадионы = "[[Касима (стадион)|Касима]]", [[Касима]] |сыйымдылығы = 39 026 |иесі = |президенті = |директоры = |бас директоры = |жаттықтырушы = {{Flagicon|Жапония}} Го Оива |капитаны = {{Flagicon|Жапония}} Мицуо Огасавара |рейтингі = |бюджеті = |жарыс = Джей-Лига |маусым = 2024 |орын = 5. |сайты = | pattern_la1 = _antlers18h | pattern_la2 = _antlers18a | pattern_b1 = _antlers18h | pattern_b2 = _antlers18a | pattern_ra1 = _antlers18h | pattern_ra2 = _antlers18a | pattern_sh1 = _antlers18h | pattern_sh2 = _antlers18a |pattern_so1= |pattern_so2= | leftarm1 = 000040 | leftarm2 = FFFFFF | body1 = FFFFFF | body2 = FFFFFF | rightarm1 = 000040 | rightarm2 = FFFFFF | shorts1 = 000040 | shorts2 = FF80C0 |socks1=000040 |socks2=FF0000 }} {{нихонго|'''«Касима Антлерс»'''|鹿島アントラーズ|Касима Антора:дзу|{{lang-en|Kashima Antlers}}}} — Жапониядағы кәсіпқой футбол клубы, Жапониядағы ең жүлделі команда. Клуб 1947 жылы ''Сумитомо Киндзоку'' (Sumitomo Metal Industries) деген атаумен құрылды. == Жетістіктері == * '''Жапония чемпионы''' (8): 1996, 1998, 2000, 2001, 2007, 2008, 2009, 2016 * '''Император кубогы''' (5): 1997, 2000, 2007, 2010, 2016 * Джей-лига кубогының жеңімпазы (6): 1997, 2000, 2002, 2011, 2012, 2015 (рекорд) * Жапония суперкубогы (5): 1997, 1998, 1999, 2009, 2010 (рекорд) * Клубтар арасындағы әлем біріншілігінің финалисі : 2016 * АФК Чемпиондар Лигасы (1) : 2018 == Танымал ойыншылары == === Қазіргі күнде === * Дайки Ивамаса * Масахико Иноха * Масаси Мотояма * Кодзи Наката * Мицуо Огасавара * Хитоси Согахата === Өткен шақта === * Ацуси Янагисава * Бебето * Зико * Жоржиньо * Карлос Мозер * Леонардо * Маркиньюс * Фабио Жуниор == Сілтемелер == * [https://web.archive.org/web/20070304110944/http://www.so-net.ne.jp/antlers/english/index.html Ресми сайт] {{ref-en}} * [http://www.so-net.ne.jp/antlers/ Ресми сайт] {{ref-ja}} [[Санат:Жапония футбол клубтары]] [[Санат:Касима Антлерс ФК]] 1361zu0rqx02h2d1w4kdcaqfz5duvdy 0 613905 3414855 3414514 2024-12-27T22:36:31Z Murat Karibay 96529 3414855 wikitext text/x-wiki <!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ! --> {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = Дамир Амагелдіұлы Исмағұл |суреті = IsmagulovDamir.jpg |азаматтығы = {{RUS}} |туған күні = 03.02.1991 |туған жері = [[Первомай ауданы (Орынбор облысы)|Первомай ауданы]], [[Орынбор облысы]], [[Ресей Кеңестік Федерациялық Социалистік Республикасы|РКФСР]], [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]] |салмақ дәрежесі = Жеңіл салмақ |салмағы = 70 кг |бойы = 178 см |стилі = [[Аралас жекпе-жек]] |бапкері = Игорь Фунтиков |қолдың қарқыны = 178 см |команда = Arlan MMA Pro |мансабы = [[2014 жыл|2014]] жылдан бастап |жалпы = 29 |жеңді = 26 |жеңді_нокаут = 13 |жеңді_берілу = 1 |жеңді_шешім = 12 |жеңілді = 3 |жеңілді_нокаут = |жеңілді_берілу = |жеңілді_шешім = 3 |тең = |өткізілмеген = |boxrec_id = 181183 }} '''Дамир Исмағұлов''' ({{Lang-ru|Дамир Амангельдиевич Исмагулов}}; 3 ақпан 1991 жыл, [[Первомай ауданы (Орынбор облысы)|Первомай ауданы]], [[Орынбор облысы]]) — Ресей және Қазақстан елдері атынан аралас жекпе жектерде өнер көрсететін кәсіпқой спортшы. Жеңіл салмақтағы "М-1 Global" турнирінің және [[Аралас жекпе-жек|аралас жекпе жек]] бойынша Ресей кубогының жеңімпазы. == Өмірбаяны == Дамир Исмағұлов 1991 жылы 3 ақпанда Орынбор облысы, Первомай ауданы, Ударный ауылында дүниеге келген. Ұлты бойынша – қазақ.<ref>{{cite web |author=Екатерина Киселёва |title=Дамир Исмагулов Путь бойца Документальный фильм 2 |url=https://www.youtube.com/watch?v=iOE1a95clnA |publisher=Новости Оренбурга |date=2017-04-28 |accessdate=2019-09-12 |archive-date=2021-03-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210326074423/https://www.youtube.com/watch?v=iOE1a95clnA |deadlink=no }}</ref> Байұлы тайпасының [[Байбақты]] руынан шыққан.<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://www.sport-express.ru/martial/mma/news/ismagulov-moemu-predku-batyru-syrym-datuly-stoit-pamyatnik-v-uralske-1792598/|title=Исмагулов: «Моему предку, батыру Сырым Датулы стоит памятник в Уральске»|website=sport-express.ru|date=2021-05-25|access-date=2021-05-26|archive-date=2021-05-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20210526032605/https://www.sport-express.ru/martial/mma/news/ismagulov-moemu-predku-batyru-syrym-datuly-stoit-pamyatnik-v-uralske-1792598/|deadlink=no}}</ref> Бала кезінен футбол ойнаған, атқа мінгенді ұнататын, жеңіл атлетикада өзін сынап көрген. Кейіннен Орынборға тұрақты түрде көшіп, Орынбор мемлекеттік педагогикалық университетінің дене шынықтыру және спорт институтына оқуға түседі. === Әуесқойлық мансапы === Студент кезінде жекпе-жек өнерінің әртүрлі түрлерімен айналысып, әмбебап жекпе-жектен және армиялық қоян-қолтық ұрыста спорт шебері нормативін орындады. 2011 жылдан бастап ММА бойынша әуесқойлар деңгейінде өнер көрсетті, 2014 жылы Ресей кубогын жеңіп алғаннан кейін аралас жекпе-жектен спорт шебері атағы берілді.<ref>{{cite web |author=[[Мутко, Виталий Леонтьевич|В. Л. Мутко]] |title=Приказ № 152-нг «О присвоении спортивного звания „Мастер спорта России“» |url=https://www.minsport.gov.ru/upload/iblock/23b/23b39f6abfff2cf28a856504f5fe2148.pdf |publisher=[[Министерство спорта Российской Федерации]] |date=2014-10-27 |accessdate=2019-09-12 |archive-date=2021-10-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211022221524/https://www.minsport.gov.ru/upload/iblock/23b/23b39f6abfff2cf28a856504f5fe2148.pdf |deadlink=no }}</ref> === Кәсіби мансаптың басталуы === Аралас жекпе-жектен кәсіпқой деңгейде дебют жасаған 2014 жылдың қазан айында Орынборда өткен «Скифтердің алтыны» турнирінде қарсыласын бірінші раундта техникалық нокаутпен жеңді. Орынбордың «Боец» клубы мен «Новый Поток» командасының атынан шығып, Александр Шлеменконың жетекшілігімен «Шторм» мектебінде жаттығады. === M-1 Global === 2015 жылдан бастап ресейлік ірі M-1 Global промоушенінің жауынгері болды, онда барлығы он жеңіске жетіп, бір жеңіліске ұшырады. 2017 жылдың мамыр айында Максим Дивничті техникалық нокаутпен жеңіп, жеңіл салмақ дәрежесінде бос тұрған M-1 чемпионы атағын жеңіп алды. Одан кейін Рауль Тутараули мен Артем Дамковский сынды балуандарды жеңіп, чемпиондық белбеуін екі рет қорғап қалды.<ref>{{Cite web|url=https://mmadna.nl/ufc-debutanten-damir-ismagulov-en-alex-gorgees-maken-opwachting-tijdens-ufc-adelaide/|title=UFC debutanten Damir Ismagulov en Alex Gorgees maken opwachting tijdens UFC Adelaide|last=DNA|first=MMA|language=en|access-date=2019-08-31|archive-date=2019-08-31|archive-url=https://web.archive.org/web/20190831162252/https://mmadna.nl/ufc-debutanten-damir-ismagulov-en-alex-gorgees-maken-opwachting-tijdens-ufc-adelaide/|deadlink=no}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://combatpress.com/2018/06/m-1-challenge-94-ismagulov-vs-damkovsky-results/|title=M-1 Challenge 94 Results: Ismagulov Bests Damkovsky Retains Lightweight Title|last=Aittama|first=Zach|website=Combat Press|language=en|access-date=2019-08-31|archive-date=2019-08-31|archive-url=https://web.archive.org/web/20190831162254/http://combatpress.com/2018/06/m-1-challenge-94-ismagulov-vs-damkovsky-results/|deadlink=no}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://combatpress.com/2018/02/m-1-challenge-88-ismagulov-vs-tutarauli-results/|title=M-1 Challenge 88 Results: Ismagulov Defends Lightweight Title, Evloev Submits Morozov|last=Press|first=Combat|website=Combat Press|language=en|access-date=2019-08-31|archive-date=2019-08-31|archive-url=https://web.archive.org/web/20190831162256/http://combatpress.com/2018/02/m-1-challenge-88-ismagulov-vs-tutarauli-results/|deadlink=no}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://thefightjournal.com/2018/01/17/2017-m-1-global-fighter-of-the-year-m-1-challenge-lightweight-champion-damir-ismagulov/|title=2017 M-1 Global Fighter of the Year M-1 Challenge Lightweight Champion Damir Ismagulov|last=Journal|first=The Fight|date=2018-01-17|website=THE FIGHT JOURNAL|language=en|access-date=2019-08-31|archive-date=2019-08-31|archive-url=https://web.archive.org/web/20190831162246/https://thefightjournal.com/2018/01/17/2017-m-1-global-fighter-of-the-year-m-1-challenge-lightweight-champion-damir-ismagulov/|deadlink=no}}</ref> === Ultimate Fighting Championship === 11 рет жеңіске жеткен кезде, 2018 жылы Исмағұл әлемдегі ең ірі жекпе-жек ұйымы [[Ultimate Fighting Championship]] ұйымымен ұзақ мерзімді келісімшартқа отырды. UFC сегізбұрышындағы дебюттік жекпе-жегінде австралиялық Алекс Горгисті бірауыздан ұтты.<ref>{{cite web|url=https://www.harcord.com/ru/publication/news/damir-ismagulov-signed-contract-with-ufc|title=Ismagulovs igned contract with ufc|publisher=harcord.com|accessdate=2018-11-16|archive-date=2018-12-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20181201181008/https://www.harcord.com/ru/publication/news/damir-ismagulov-signed-contract-with-ufc|deadlink=no}}</ref>. В дебютном поединке в октагоне UFC единогласным решением судей выиграл у австралийца Алекса Горджиса<ref>{{Cite web|url=https://mmajunkie.com/gallery/damir-ismagulov-def-alex-gorgees-at-ufc-fight-night-142-best-photos|title=Damir Ismagulov def. Alex Gorgees at UFC Fight Night 142: Best photos|publisher=mmajunkie.com|author=MMAjunkie Staff|date=2018-12-02|access-date=2019-09-12|archive-date=2018-12-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20181202164108/https://mmajunkie.com/gallery/damir-ismagulov-def-alex-gorgees-at-ufc-fight-night-142-best-photos|deadlink=no}}</ref> 2019 жылы испандық Жоэль Альварес пен бразилиялық Тиаго Моизисті ұпай саны бойынша жеңді.<ref>{{Cite web|url=https://cagesidepress.com/2019/02/23/ufc-prague-results-damir-ismagulov/|title=UFC Prague Results: Damir Ismagulov Cruises by Joel Alvarez|last=Doherty|first=Dan|date=2019-02-23|website=Cageside Press|language=en|access-date=2019-08-31|archive-date=2019-08-31|archive-url=https://web.archive.org/web/20190831160318/https://cagesidepress.com/2019/02/23/ufc-prague-results-damir-ismagulov/|deadlink=no}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://cagesidepress.com/2019/08/31/ufc-shenzhen-results-damir-ismagulov/|title=UFC Shenzhen Results: Damir Ismagulov Impressively Clean Against Thiago Moises|last=Doherty|first=Dan|date=2019-08-31|website=Cageside Press|language=en|access-date=2019-08-31|archive-date=2019-08-31|archive-url=https://web.archive.org/web/20190831112549/https://cagesidepress.com/2019/08/31/ufc-shenzhen-results-damir-ismagulov/|deadlink=no}}</ref> 2018 жылы UFC ұйымымен келісімшартқа отырған Дамир Исмағұлов әлемнің ең мықты лигасының туы астында алты жекпе-жек өткізіп, бес жеңіске жетіп, бір рет жеңіліске ұшыраған. Оның жалғыз сәтсіздігі 17 желтоқсанда Лас-Вегаста өткен UFC Fight Night 216 турнирінде бірауыздан қабылданған шешіммен жеңілген Арман Царукянға қарсы болды. Қолда бар ақпаратқа сәйкес, Царукянмен болған жекпе-жек Исмағұловтың UFC-мен қазіргі келісім-шарты бойынша соңғысы болды. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сыртқы сілтемелер == {{Сыртқы сілтемелер}} [[Санат:Первомай ауданында туғандар]] [[Санат:M-1 чемпиондары]] [[Санат:Қазіргі UFC жауынгерлері]] [[Санат:Ресей UFC жауынгерлері]] [[Санат:Орынбор мемлекеттік педагогикалық университеті түлектері]] [[Санат:Ресей қазақтары]] fz8qlq7r4vp0b2ebaqe7zi8wgo582ag 3414858 3414855 2024-12-27T22:44:42Z Murat Karibay 96529 3414858 wikitext text/x-wiki <!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ! --> {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = Дамир Амагелдіұлы Исмағұл |суреті = IsmagulovDamir.jpg |азаматтығы = {{RUS}}<br>{{KAZ}} (Ықтиярхат) |туған күні = 03.02.1991 |туған жері = [[Первомай ауданы (Орынбор облысы)|Первомай ауданы]], [[Орынбор облысы]], [[Ресей Кеңестік Федерациялық Социалистік Республикасы|РКФСР]], [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]] |салмақ дәрежесі = Жеңіл салмақ |салмағы = 70 кг |бойы = 178 см |стилі = [[Аралас жекпе-жек]] |бапкері = Игорь Фунтиков |қолдың қарқыны = 178 см |команда = Arlan MMA Pro |мансабы = [[2014 жыл|2014]] жылдан бастап |жалпы = 29 |жеңді = 26 |жеңді_нокаут = 13 |жеңді_берілу = 1 |жеңді_шешім = 12 |жеңілді = 3 |жеңілді_нокаут = |жеңілді_берілу = |жеңілді_шешім = 3 |тең = |өткізілмеген = |boxrec_id = 181183 }} '''Дамир Исмағұлов''' ({{Lang-ru|Дамир Амангельдиевич Исмагулов}}; 3 ақпан 1991 жыл, [[Первомай ауданы (Орынбор облысы)|Первомай ауданы]], [[Орынбор облысы]]) — Ресей және Қазақстан елдері атынан аралас жекпе жектерде өнер көрсететін кәсіпқой спортшы. Жеңіл салмақтағы "М-1 Global" турнирінің және [[Аралас жекпе-жек|аралас жекпе жек]] бойынша Ресей кубогының жеңімпазы. == Өмірбаяны == Дамир Исмағұлов 1991 жылы 3 ақпанда Орынбор облысы, Первомай ауданы, Ударный ауылында дүниеге келген. Ұлты бойынша – қазақ.<ref>{{cite web |author=Екатерина Киселёва |title=Дамир Исмагулов Путь бойца Документальный фильм 2 |url=https://www.youtube.com/watch?v=iOE1a95clnA |publisher=Новости Оренбурга |date=2017-04-28 |accessdate=2019-09-12 |archive-date=2021-03-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210326074423/https://www.youtube.com/watch?v=iOE1a95clnA |deadlink=no }}</ref> Байұлы тайпасының [[Байбақты]] руынан шыққан.<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://www.sport-express.ru/martial/mma/news/ismagulov-moemu-predku-batyru-syrym-datuly-stoit-pamyatnik-v-uralske-1792598/|title=Исмагулов: «Моему предку, батыру Сырым Датулы стоит памятник в Уральске»|website=sport-express.ru|date=2021-05-25|access-date=2021-05-26|archive-date=2021-05-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20210526032605/https://www.sport-express.ru/martial/mma/news/ismagulov-moemu-predku-batyru-syrym-datuly-stoit-pamyatnik-v-uralske-1792598/|deadlink=no}}</ref> Бала кезінен футбол ойнаған, атқа мінгенді ұнататын, жеңіл атлетикада өзін сынап көрген. Кейіннен Орынборға тұрақты түрде көшіп, Орынбор мемлекеттік педагогикалық университетінің дене шынықтыру және спорт институтына оқуға түседі. === Әуесқойлық мансапы === Студент кезінде жекпе-жек өнерінің әртүрлі түрлерімен айналысып, әмбебап жекпе-жектен және армиялық қоян-қолтық ұрыста спорт шебері нормативін орындады. 2011 жылдан бастап ММА бойынша әуесқойлар деңгейінде өнер көрсетті, 2014 жылы Ресей кубогын жеңіп алғаннан кейін аралас жекпе-жектен спорт шебері атағы берілді.<ref>{{cite web |author=[[Мутко, Виталий Леонтьевич|В. Л. Мутко]] |title=Приказ № 152-нг «О присвоении спортивного звания „Мастер спорта России“» |url=https://www.minsport.gov.ru/upload/iblock/23b/23b39f6abfff2cf28a856504f5fe2148.pdf |publisher=[[Министерство спорта Российской Федерации]] |date=2014-10-27 |accessdate=2019-09-12 |archive-date=2021-10-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211022221524/https://www.minsport.gov.ru/upload/iblock/23b/23b39f6abfff2cf28a856504f5fe2148.pdf |deadlink=no }}</ref> === Кәсіби мансаптың басталуы === Аралас жекпе-жектен кәсіпқой деңгейде дебют жасаған 2014 жылдың қазан айында Орынборда өткен «Скифтердің алтыны» турнирінде қарсыласын бірінші раундта техникалық нокаутпен жеңді. Орынбордың «Боец» клубы мен «Новый Поток» командасының атынан шығып, Александр Шлеменконың жетекшілігімен «Шторм» мектебінде жаттығады. === M-1 Global === 2015 жылдан бастап ресейлік ірі M-1 Global промоушенінің жауынгері болды, онда барлығы он жеңіске жетіп, бір жеңіліске ұшырады. 2017 жылдың мамыр айында Максим Дивничті техникалық нокаутпен жеңіп, жеңіл салмақ дәрежесінде бос тұрған M-1 чемпионы атағын жеңіп алды. Одан кейін Рауль Тутараули мен Артем Дамковский сынды балуандарды жеңіп, чемпиондық белбеуін екі рет қорғап қалды.<ref>{{Cite web|url=https://mmadna.nl/ufc-debutanten-damir-ismagulov-en-alex-gorgees-maken-opwachting-tijdens-ufc-adelaide/|title=UFC debutanten Damir Ismagulov en Alex Gorgees maken opwachting tijdens UFC Adelaide|last=DNA|first=MMA|language=en|access-date=2019-08-31|archive-date=2019-08-31|archive-url=https://web.archive.org/web/20190831162252/https://mmadna.nl/ufc-debutanten-damir-ismagulov-en-alex-gorgees-maken-opwachting-tijdens-ufc-adelaide/|deadlink=no}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://combatpress.com/2018/06/m-1-challenge-94-ismagulov-vs-damkovsky-results/|title=M-1 Challenge 94 Results: Ismagulov Bests Damkovsky Retains Lightweight Title|last=Aittama|first=Zach|website=Combat Press|language=en|access-date=2019-08-31|archive-date=2019-08-31|archive-url=https://web.archive.org/web/20190831162254/http://combatpress.com/2018/06/m-1-challenge-94-ismagulov-vs-damkovsky-results/|deadlink=no}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://combatpress.com/2018/02/m-1-challenge-88-ismagulov-vs-tutarauli-results/|title=M-1 Challenge 88 Results: Ismagulov Defends Lightweight Title, Evloev Submits Morozov|last=Press|first=Combat|website=Combat Press|language=en|access-date=2019-08-31|archive-date=2019-08-31|archive-url=https://web.archive.org/web/20190831162256/http://combatpress.com/2018/02/m-1-challenge-88-ismagulov-vs-tutarauli-results/|deadlink=no}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://thefightjournal.com/2018/01/17/2017-m-1-global-fighter-of-the-year-m-1-challenge-lightweight-champion-damir-ismagulov/|title=2017 M-1 Global Fighter of the Year M-1 Challenge Lightweight Champion Damir Ismagulov|last=Journal|first=The Fight|date=2018-01-17|website=THE FIGHT JOURNAL|language=en|access-date=2019-08-31|archive-date=2019-08-31|archive-url=https://web.archive.org/web/20190831162246/https://thefightjournal.com/2018/01/17/2017-m-1-global-fighter-of-the-year-m-1-challenge-lightweight-champion-damir-ismagulov/|deadlink=no}}</ref> === Ultimate Fighting Championship === 11 рет жеңіске жеткен кезде, 2018 жылы Исмағұл әлемдегі ең ірі жекпе-жек ұйымы [[Ultimate Fighting Championship]] ұйымымен ұзақ мерзімді келісімшартқа отырды. UFC сегізбұрышындағы дебюттік жекпе-жегінде австралиялық Алекс Горгисті бірауыздан ұтты.<ref>{{cite web|url=https://www.harcord.com/ru/publication/news/damir-ismagulov-signed-contract-with-ufc|title=Ismagulovs igned contract with ufc|publisher=harcord.com|accessdate=2018-11-16|archive-date=2018-12-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20181201181008/https://www.harcord.com/ru/publication/news/damir-ismagulov-signed-contract-with-ufc|deadlink=no}}</ref>. В дебютном поединке в октагоне UFC единогласным решением судей выиграл у австралийца Алекса Горджиса<ref>{{Cite web|url=https://mmajunkie.com/gallery/damir-ismagulov-def-alex-gorgees-at-ufc-fight-night-142-best-photos|title=Damir Ismagulov def. Alex Gorgees at UFC Fight Night 142: Best photos|publisher=mmajunkie.com|author=MMAjunkie Staff|date=2018-12-02|access-date=2019-09-12|archive-date=2018-12-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20181202164108/https://mmajunkie.com/gallery/damir-ismagulov-def-alex-gorgees-at-ufc-fight-night-142-best-photos|deadlink=no}}</ref> 2019 жылы испандық Жоэль Альварес пен бразилиялық Тиаго Моизисті ұпай саны бойынша жеңді.<ref>{{Cite web|url=https://cagesidepress.com/2019/02/23/ufc-prague-results-damir-ismagulov/|title=UFC Prague Results: Damir Ismagulov Cruises by Joel Alvarez|last=Doherty|first=Dan|date=2019-02-23|website=Cageside Press|language=en|access-date=2019-08-31|archive-date=2019-08-31|archive-url=https://web.archive.org/web/20190831160318/https://cagesidepress.com/2019/02/23/ufc-prague-results-damir-ismagulov/|deadlink=no}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://cagesidepress.com/2019/08/31/ufc-shenzhen-results-damir-ismagulov/|title=UFC Shenzhen Results: Damir Ismagulov Impressively Clean Against Thiago Moises|last=Doherty|first=Dan|date=2019-08-31|website=Cageside Press|language=en|access-date=2019-08-31|archive-date=2019-08-31|archive-url=https://web.archive.org/web/20190831112549/https://cagesidepress.com/2019/08/31/ufc-shenzhen-results-damir-ismagulov/|deadlink=no}}</ref> 2018 жылы UFC ұйымымен келісімшартқа отырған Дамир Исмағұлов әлемнің ең мықты лигасының туы астында алты жекпе-жек өткізіп, бес жеңіске жетіп, бір рет жеңіліске ұшыраған. Оның жалғыз сәтсіздігі 17 желтоқсанда Лас-Вегаста өткен UFC Fight Night 216 турнирінде бірауыздан қабылданған шешіммен жеңілген Арман Царукянға қарсы болды. Қолда бар ақпаратқа сәйкес, Царукянмен болған жекпе-жек Исмағұловтың UFC-мен қазіргі келісім-шарты бойынша соңғысы болды. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сыртқы сілтемелер == {{Сыртқы сілтемелер}} [[Санат:Первомай ауданында туғандар]] [[Санат:M-1 чемпиондары]] [[Санат:Қазіргі UFC жауынгерлері]] [[Санат:Ресей UFC жауынгерлері]] [[Санат:Орынбор мемлекеттік педагогикалық университеті түлектері]] [[Санат:Ресей қазақтары]] 0s1t8ev3uagmw5sevdsn6c4r4bmxl56 3414867 3414858 2024-12-27T23:59:40Z Murat Karibay 96529 3414867 wikitext text/x-wiki <!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ! --> {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = Дамир Амагелдіұлы Исмағұл |суреті = IsmagulovDamir.jpg |азаматтығы = {{RUS}}<br>{{KAZ}} (Ықтиярхат) |туған күні = 03.02.1991 |туған жері = [[Первомай ауданы (Орынбор облысы)|Первомай ауданы]], [[Орынбор облысы]], [[Ресей Кеңестік Федерациялық Социалистік Республикасы|РКФСР]], [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]] |салмақ дәрежесі = Жеңіл салмақ |салмағы = 70 кг |бойы = 178 см |стилі = [[Аралас жекпе-жек]] |бапкері = Игорь Фунтиков |қолдың қарқыны = 178 см |команда = Arlan MMA Pro |мансабы = [[2014 жыл|2014]] жылдан бастап |жалпы = 29 |жеңді = 26 |жеңді_нокаут = 13 |жеңді_берілу = 1 |жеңді_шешім = 12 |жеңілді = 3 |жеңілді_нокаут = |жеңілді_берілу = |жеңілді_шешім = 3 |тең = |өткізілмеген = |boxrec_id = 181183 }} '''Дамир Исмағұлов''' ({{Lang-ru|Дамир Амангельдиевич Исмагулов}}; 3 ақпан 1991 жыл, [[Первомай ауданы (Орынбор облысы)|Первомай ауданы]], [[Орынбор облысы]]) — Ресей және Қазақстан елдері атынан аралас жекпе жектерде өнер көрсететін кәсіпқой спортшы. Жеңіл салмақтағы "М-1 Global" турнирінің және [[Аралас жекпе-жек|аралас жекпе жек]] бойынша Ресей кубогының жеңімпазы. == Өмірбаяны == Дамир Исмағұлов 1991 жылы 3 ақпанда Орынбор облысы, Первомай ауданы, Ударный ауылында дүниеге келген. Ұлты бойынша – қазақ.<ref>{{cite web |author=Екатерина Киселёва |title=Дамир Исмагулов Путь бойца Документальный фильм 2 |url=https://www.youtube.com/watch?v=iOE1a95clnA |publisher=Новости Оренбурга |date=2017-04-28 |accessdate=2019-09-12 |archive-date=2021-03-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210326074423/https://www.youtube.com/watch?v=iOE1a95clnA |deadlink=no }}</ref> Байұлы тайпасының [[Байбақты]] руынан шыққан.<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://www.sport-express.ru/martial/mma/news/ismagulov-moemu-predku-batyru-syrym-datuly-stoit-pamyatnik-v-uralske-1792598/|title=Исмагулов: «Моему предку, батыру Сырым Датулы стоит памятник в Уральске»|website=sport-express.ru|date=2021-05-25|access-date=2021-05-26|archive-date=2021-05-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20210526032605/https://www.sport-express.ru/martial/mma/news/ismagulov-moemu-predku-batyru-syrym-datuly-stoit-pamyatnik-v-uralske-1792598/|deadlink=no}}</ref> Бала кезінен футбол ойнаған, атқа мінгенді ұнататын, жеңіл атлетикада өзін сынап көрген. Кейіннен Орынборға тұрақты түрде көшіп, Орынбор мемлекеттік педагогикалық университетінің дене шынықтыру және спорт институтына оқуға түседі. === Әуесқойлық мансапы === Студент кезінде жекпе-жек өнерінің әртүрлі түрлерімен айналысып, әмбебап жекпе-жектен және армиялық қоян-қолтық ұрыста спорт шебері нормативін орындады. 2011 жылдан бастап ММА бойынша әуесқойлар деңгейінде өнер көрсетті, 2014 жылы Ресей кубогын жеңіп алғаннан кейін аралас жекпе-жектен спорт шебері атағы берілді.<ref>{{cite web |author=[[Мутко, Виталий Леонтьевич|В. Л. Мутко]] |title=Приказ № 152-нг «О присвоении спортивного звания „Мастер спорта России“» |url=https://www.minsport.gov.ru/upload/iblock/23b/23b39f6abfff2cf28a856504f5fe2148.pdf |publisher=[[Министерство спорта Российской Федерации]] |date=2014-10-27 |accessdate=2019-09-12 |archive-date=2021-10-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211022221524/https://www.minsport.gov.ru/upload/iblock/23b/23b39f6abfff2cf28a856504f5fe2148.pdf |deadlink=no }}</ref> === Кәсіби мансаптың басталуы === Аралас жекпе-жектен кәсіпқой деңгейде дебют жасаған 2014 жылдың қазан айында Орынборда өткен «Скифтердің алтыны» турнирінде қарсыласын бірінші раундта техникалық нокаутпен жеңді. Орынбордың «Боец» клубы мен «Новый Поток» командасының атынан шығып, Александр Шлеменконың жетекшілігімен «Шторм» мектебінде жаттығады. === M-1 Global === 2015 жылдан бастап ресейлік ірі M-1 Global промоушенінің жауынгері болды, онда барлығы он жеңіске жетіп, бір жеңіліске ұшырады. 2017 жылдың мамыр айында Максим Дивничті техникалық нокаутпен жеңіп, жеңіл салмақ дәрежесінде бос тұрған M-1 чемпионы атағын жеңіп алды. Одан кейін Рауль Тутараули мен Артем Дамковский сынды балуандарды жеңіп, чемпиондық белбеуін екі рет қорғап қалды.<ref>{{Cite web|url=https://mmadna.nl/ufc-debutanten-damir-ismagulov-en-alex-gorgees-maken-opwachting-tijdens-ufc-adelaide/|title=UFC debutanten Damir Ismagulov en Alex Gorgees maken opwachting tijdens UFC Adelaide|last=DNA|first=MMA|language=en|access-date=2019-08-31|archive-date=2019-08-31|archive-url=https://web.archive.org/web/20190831162252/https://mmadna.nl/ufc-debutanten-damir-ismagulov-en-alex-gorgees-maken-opwachting-tijdens-ufc-adelaide/|deadlink=no}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://combatpress.com/2018/06/m-1-challenge-94-ismagulov-vs-damkovsky-results/|title=M-1 Challenge 94 Results: Ismagulov Bests Damkovsky Retains Lightweight Title|last=Aittama|first=Zach|website=Combat Press|language=en|access-date=2019-08-31|archive-date=2019-08-31|archive-url=https://web.archive.org/web/20190831162254/http://combatpress.com/2018/06/m-1-challenge-94-ismagulov-vs-damkovsky-results/|deadlink=no}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://combatpress.com/2018/02/m-1-challenge-88-ismagulov-vs-tutarauli-results/|title=M-1 Challenge 88 Results: Ismagulov Defends Lightweight Title, Evloev Submits Morozov|last=Press|first=Combat|website=Combat Press|language=en|access-date=2019-08-31|archive-date=2019-08-31|archive-url=https://web.archive.org/web/20190831162256/http://combatpress.com/2018/02/m-1-challenge-88-ismagulov-vs-tutarauli-results/|deadlink=no}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://thefightjournal.com/2018/01/17/2017-m-1-global-fighter-of-the-year-m-1-challenge-lightweight-champion-damir-ismagulov/|title=2017 M-1 Global Fighter of the Year M-1 Challenge Lightweight Champion Damir Ismagulov|last=Journal|first=The Fight|date=2018-01-17|website=THE FIGHT JOURNAL|language=en|access-date=2019-08-31|archive-date=2019-08-31|archive-url=https://web.archive.org/web/20190831162246/https://thefightjournal.com/2018/01/17/2017-m-1-global-fighter-of-the-year-m-1-challenge-lightweight-champion-damir-ismagulov/|deadlink=no}}</ref> === Ultimate Fighting Championship === 11 рет жеңіске жеткен кезде, 2018 жылы Исмағұл әлемдегі ең ірі жекпе-жек ұйымы [[Ultimate Fighting Championship]] ұйымымен ұзақ мерзімді келісімшартқа отырды. UFC сегізбұрышындағы дебюттік жекпе-жегінде австралиялық Алекс Горгисті бірауыздан ұтты.<ref>{{cite web|url=https://www.harcord.com/ru/publication/news/damir-ismagulov-signed-contract-with-ufc|title=Ismagulovs igned contract with ufc|publisher=harcord.com|accessdate=2018-11-16|archive-date=2018-12-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20181201181008/https://www.harcord.com/ru/publication/news/damir-ismagulov-signed-contract-with-ufc|deadlink=no}}</ref>. В дебютном поединке в октагоне UFC единогласным решением судей выиграл у австралийца Алекса Горджиса<ref>{{Cite web|url=https://mmajunkie.com/gallery/damir-ismagulov-def-alex-gorgees-at-ufc-fight-night-142-best-photos|title=Damir Ismagulov def. Alex Gorgees at UFC Fight Night 142: Best photos|publisher=mmajunkie.com|author=MMAjunkie Staff|date=2018-12-02|access-date=2019-09-12|archive-date=2018-12-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20181202164108/https://mmajunkie.com/gallery/damir-ismagulov-def-alex-gorgees-at-ufc-fight-night-142-best-photos|deadlink=no}}</ref> 2019 жылы испандық Жоэль Альварес пен бразилиялық Тиаго Моизисті ұпай саны бойынша жеңді.<ref>{{Cite web|url=https://cagesidepress.com/2019/02/23/ufc-prague-results-damir-ismagulov/|title=UFC Prague Results: Damir Ismagulov Cruises by Joel Alvarez|last=Doherty|first=Dan|date=2019-02-23|website=Cageside Press|language=en|access-date=2019-08-31|archive-date=2019-08-31|archive-url=https://web.archive.org/web/20190831160318/https://cagesidepress.com/2019/02/23/ufc-prague-results-damir-ismagulov/|deadlink=no}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://cagesidepress.com/2019/08/31/ufc-shenzhen-results-damir-ismagulov/|title=UFC Shenzhen Results: Damir Ismagulov Impressively Clean Against Thiago Moises|last=Doherty|first=Dan|date=2019-08-31|website=Cageside Press|language=en|access-date=2019-08-31|archive-date=2019-08-31|archive-url=https://web.archive.org/web/20190831112549/https://cagesidepress.com/2019/08/31/ufc-shenzhen-results-damir-ismagulov/|deadlink=no}}</ref> 2018 жылы UFC ұйымымен келісімшартқа отырған Дамир Исмағұлов әлемнің ең мықты лигасының туы астында алты жекпе-жек өткізіп, бес жеңіске жетіп, бір рет жеңіліске ұшыраған. Оның жалғыз сәтсіздігі 17 желтоқсанда Лас-Вегаста өткен UFC Fight Night 216 турнирінде бірауыздан қабылданған шешіммен жеңілген Арман Царукянға қарсы болды. Қолда бар ақпаратқа сәйкес, Царукянмен болған жекпе-жек Исмағұловтың UFC-мен қазіргі келісім-шарты бойынша соңғысы болды. ==Титулдары мен жетістіктері== * M-1 Global ** M-1 Global жеңіл салмақтағы чемпион (үш рет)<ref>http://combatpress.com/2018/06/m-1-challenge-94-ismagulov-vs-damkovsky-results/</ref><ref>http://combatpress.com/2018/02/m-1-challenge-88-ismagulov-vs-tutarauli-results/</ref> ** M-1 Global жылдың жауынгері (2017 жыл)<ref>https://thefightjournal.com/2018/01/17/2017-m-1-global-fighter-of-the-year-m-1-challenge-lightweight-champion-damir-ismagulov/</ref> == Статистикасы == {{MMArecordbox |ko-wins = 13 |ko-losses = |sub-wins = 1 |sub-losses = |dec-wins = 12 |dec-losses = 3 }} {{MMA record start}} | {{yes|Жеңді}} | style="text-align:center;" | 26-3 | Обердан Виейра Тенорио | Нокаут (айналма аяқ соққы) | Alash Pride 100 | 21 қыркүйек 2024 | style="text-align:center;" | 30 жас, 1 ай, 15 күн | style="text-align:center;" | 5 | style="text-align:center;" | 5:00 | [[Ақтөбе]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center|25-3 | Дмитрий Климов | Шешім (көпшілік) | Hardcore MMA 93: Brandão vs. Kasimbay | 13 шілде 2024 | style="text-align:center;" | 30 жас, 1 ай, 15 күн | align=center|3 | align=center|5:00 | [[Алматы]], [[Қазақстан]] | |- | {{no|Жеңілді}} | align=center|24-3 | Грант Доусон | Шешім (көпшілік) | UFC on ESPN: Strickland vs. Magomedov | {{dts|2023|July|1}} | style="text-align:center;" | 30 жас, 1 ай, 15 күн | align=center|3 | align=center|5:00 | [[Лас-Вегас]], [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]] | |- | {{no|Жеңілді}} | align=center|24-2 | Арман Царукян | Шешім (көпшілік) | UFC Fight Night: Cannonier vs. Strickland | {{dts|2022|December|17}} | style="text-align:center;" | 30 жас, 1 ай, 15 күн | align=center|3 | align=center|5:00 | [[Лас-Вегас]], [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center|24-1 | Гурам Кутателадзе | Шешім (бөлек) | UFC on ESPN: Kattar vs. Emmett | {{dts|2022|June|18}} | style="text-align:center;" | 30 жас, 1 ай, 15 күн | align=center|3 | align=center|5:00 | [[Остин]], [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]] | {{small|Originally announced as a majority decision due to a miscalculation in scores.}} |- | {{yes|Жеңді}} | align=center|23-1 | Рафаэл Алвис | Шешім (көпшілік) | UFC Fight Night: Font vs. Garbrandt | {{dts|2021|May|22}} | style="text-align:center;" | 30 жас, 1 ай, 15 күн | align=center|3 | align=center|5:00 | [[Лас-Вегас]], [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 22-1 | Тиагу Мойзес | Шешім (көпшілік) | UFC Fight Night: Andrade vs. Zhang | {{dts|2019|August|31}} | style="text-align:center;" | 30 жас, 1 ай, 15 күн | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Шэньчжэнь]], [[Қытай]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 21-1 | Хоэль Альварес | Шешім (көпшілік) | UFC Fight Night: Błachowicz vs. Santos | {{dts|2019|February|23}} | style="text-align:center;" | 30 жас, 1 ай, 15 күн | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Прага]], [[Чехия]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 20-1 | Алекс Горджис | Шешім (көпшілік) | UFC Fight Night: dos Santos vs. Tuivasa | {{dts|2018|December|2}} | style="text-align:center;" | 30 жас, 1 ай, 15 күн | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Аделаида]], [[Аустралия]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 19-1 | Артём Дамковский | Техникалық нокаут (қол жарақаты) | M-1 Challenge 94 | {{dts|2018|June|15}} | style="text-align:center;" | 30 жас, 1 ай, 15 күн | align=center| 1 | align=center| 3:53 | [[Орынбор]], [[Ресей]] | {{small|Defended the [[M-1 Global#M-1 Global Lightweight Championship|M-1 Global Lightweight Championship]].}} |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 18-1 | Раул Тутараули | Шешім (көпшілік) | M-1 Challenge 88 | {{dts|2018|February|22}} | style="text-align:center;" | 30 жас, 1 ай, 15 күн | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Мәскеу]], [[Ресей]] | {{small|Defended the [[M-1 Global#M-1 Global Lightweight Championship|M-1 Global Lightweight Championship]].}} |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 17-1 | Рожериу Матиас да Консейсан | Шешім (көпшілік) | M-1 Challenge 85 | {{dts|2017|November|10}} | style="text-align:center;" | 30 жас, 1 ай, 15 күн | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Мәскеу]], [[Ресей]] | {{small|Non-title bout.}} |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 16-1 | Максим Дивнич | Техникалық нокаут (соққылар) | M-1 Challenge 78 | {{dts|2017|May|26}} | style="text-align:center;" | 30 жас, 1 ай, 15 күн | align=center| 5 | align=center| 4:47 | [[Орынбор]], [[Ресей]] | {{small|Won the vacant [[M-1 Global#M-1 Global Lightweight Championship|M-1 Global Lightweight Championship]].}} |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 15-1 | Морган Хероуд | Техникалық нокаут (соққылар) | M-1 Challenge 74 | {{dts|2017|February|18}} | style="text-align:center;" | 30 жас, 1 ай, 15 күн | align=center| 3 | align=center| 1:31 | [[Санкт-Петербург]], [[Ресей]] |{{small|Catchweight (159 lb) bout.}} |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 14-1 | Мурат Бахторазов | Техникалық нокаут (соққылар) | rowspan=3| Alash Pride FC: Zhekpe Zhek | rowspan=3| {{dts|2016.12.15}} | rowspan=3| {{center|30 жас, 1 ай, 15 күн}} | align=center| 1 | align=center| 3:52 | rowspan=3| [[Алматы]], [[Қазақстан]] |{{small|Won the Alash Pride FC Lightweight Tournament.}} |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 13-1 | Айбек Нурсеит | Техникалық нокаут (соққылар) | align=center| 1 | align=center| 4:03 | {{small|Alash Pride FC Lightweight Tournament Semifinal.}} |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 12-1 | Темирлан Айсадилов | Техникалық нокаут (соққылар) | align=center| 2 | align=center| 2:49 | {{small|Alash Pride FC Lightweight Tournament Quarterfinal.}} |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 11-1 | Рубенилтон Перейра | Шешім (көпшілік) | M-1 Challenge 72 | {{dts|2016|November|18}} | style="text-align:center;" | 30 жас, 1 ай, 15 күн | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Мәскеу]], [[Ресей]] | {{small|Catchweight (161 lb) bout. Fight of the Night.}} |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 10-1 | Ильяс Чингизбек | Шешім (көпшілік) | Naiza FC 6 | {{dts|2016|September|16}} | style="text-align:center;" | 30 жас, 1 ай, 15 күн | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Ақтау]], [[Қазақстан]] | {{small|Catchweight (161 lb) bout.}} |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 9-1 | Раул Тутараули | Техникалық нокаут (соққылар) | M-1 Challenge 66 | {{dts|2016|May|27}} | style="text-align:center;" | 30 жас, 1 ай, 15 күн | align=center| 3 | align=center| 3:49 | [[Орынбор]], [[Ресей]] | {{small|Кеш шайқасы}} |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 8-1 | Вячеслав Тен | Берілу (қылғындыру) | M-1 Challenge 65 | {{dts|2016|April|08}} | style="text-align:center;" | 30 жас, 1 ай, 15 күн | align=center| 1 | align=center| 2:31 | [[Санкт-Петербург]], [[Ресей]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 7-1 | Геннадий Сысоев | Техникалық нокаут (берілу) | Scythian Gold: MMA Fight Night | {{dts|2016|March|04}} | style="text-align:center;" | 30 жас, 1 ай, 15 күн | align=center| 3 | align=center| N/A | [[Орынбор]], [[Ресей]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 6-1 | Хавьер Фуэнтес | Техникалық нокаут (соққылар) | OMMAF: Scythian Gold 2015 | {{dts|2015|November|21}} | style="text-align:center;" | 30 жас, 1 ай, 15 күн | align=center| 1 | align=center| N/A | [[Орынбор]], [[Ресей]] | |- | {{no|Жеңілді}} | align=center| 5-1 | Рамазан Эсенбаев | Шешім (көпшілік) | M-1 Challenge 61 | {{dts|2015|September|20}} | style="text-align:center;" | 30 жас, 1 ай, 15 күн | align=center| 3 | align=center| 5:00 | Назрань, [[Ресей]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 5-0 | Педро Эухенио Гранхо | Техникалық нокаут (соққылар) | M-1 Challenge 59 | {{dts|2015|July|03}} | style="text-align:center;" | 30 жас, 1 ай, 15 күн | align=center| 1 | align=center| 2:53 | [[Астана]], [[Қазақстан]] |{{small|Cachtweight (156.5 lb) bout; Ismagulov missed weight.}} |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 4-0 | Сергей Андреев | Шешім (көпшілік) | M-1 Challenge 57 | {{dts|2015|May|02}} | style="text-align:center;" | 30 жас, 1 ай, 15 күн | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Орынбор]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 3-0 | Фуад Алиев | Шешім (көпшілік) | Kazakhstan MMA Federation: Battle of Nomads 3 | {{dts|2015|April|11}} | style="text-align:center;" | 30 жас, 1 ай, 15 күн | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Орал]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 2-0 | Эльдар Магомедов | Техникалық нокаут (соққылар) | Kazakhstan MMA Federation: Battle of Nomads 2 | {{dts|2014|November|30}} | style="text-align:center;" | 30 жас, 1 ай, 15 күн | align=center| 1 | align=center| 4:32 | [[Алматы]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 1-0 | Давид Бачкаи | Техникалық нокаут (соққылар) | OMMAF: Scythian Gold 2014 | {{dts|2014|October|18}} | style="text-align:center;" | 30 жас, 1 ай, 15 күн | align=center| 1 | align=center| 3:57 | [[Орынбор]], [[Ресей]] | {{small|Жеңіл салмақтағы бастамасы}} |- {{end}} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сыртқы сілтемелер == {{Сыртқы сілтемелер}} [[Санат:Первомай ауданында туғандар]] [[Санат:M-1 чемпиондары]] [[Санат:Қазіргі UFC жауынгерлері]] [[Санат:Ресей UFC жауынгерлері]] [[Санат:Орынбор мемлекеттік педагогикалық университеті түлектері]] [[Санат:Ресей қазақтары]] cqg7nfoh4wh2yf02gcnzumi707cdara 0 631654 3414987 3251408 2024-12-28T10:21:57Z Makenzis 71333 3414987 wikitext text/x-wiki {{Футбол клубы |атауы = {{flagicon|Жапония}} Касива Рейсол |ағымдағы маусым = |логотипі = |толық атауы = |лақап аты = |құрылған = 1940 |таратылды = |стадионы = [[Хитати Касива]] |сыйымдылығы = 15900 |иесі = |президенті = |директоры = |бас директоры = |жаттықтырушы = {{flagicon|Бразилия}} Нелсиньо Баптиста |капитаны = |рейтингі = |бюджеті = |жарыс = [[Футболдан Жапония чемпионаты|Джей-Лига]] |маусым = 2024 |орын = 17 |сайты = | pattern_la1 = _kashiwa17h | pattern_la2 = _kashiwa17a | pattern_b1 = _kashiwa17H | pattern_b2 = _kashiwa17A | pattern_ra1 = _kashiwa17h | pattern_ra2 = _kashiwa17a | pattern_sh1 = _kashiwa17h | pattern_sh2 = _kashiwa17a | pattern_so1 = | pattern_so2 = | leftarm1 = ff0 | leftarm2 = fff | body1 = ff0 | body2 = fff | rightarm1 = ff0 | rightarm2 = fff | shorts1 = ff0 | shorts2 = 000040 | socks1 = ff0 | socks2 = 000040 }} {{nihongo|'''«Касива Рейсол»'''|柏レイソル|Касива Рэйсору|{{lang-en|Kashiwa Reysol}}}} — [[Жапония|Жапонияның]] [[Касива]] қаласындағы кәсіпқой футбол клубы. 1940 жылы "Хитачи" деген атаумен құрылды. Жапония футбол лигаларының негізін қалаушы клубтардың бірі. Өз тарихында екі рет Жапония чемпионы атанды. == Жетістіктері == * Жапония чемпионы: 1972, 2011 * Император кубогы: 1972, 1975, 2012 * Император кубогының финалисі: 1973, 1963, 2008 * Жапон лигасының кубогы: 1976, 1999, 2013 * Жапония суперкубогы: 2012 == Атақты футболшылары == * [[Христо Стоичков]] * [[Карека]] * [[Хон Мюн Бо|Хон Мен Бо]] * [[Сезар Сампайо]] * [[Кейджи Тамада]] == Сілтемелер == * [http://www.reysol.co.jp/ Ресми сайт] {{ref-ja}} [[Санат:Жапония футбол клубтары]] 3zt7t0u7u38ulhjjlnuyghu7ixfm8r7 10 633971 3414728 3414682 2024-12-27T14:51:54Z Nurtenge 93712 [[Special:Contributions/198.45.118.161|198.45.118.161]] ([[User talk:198.45.118.161|т]]) өңдемелерінен [[User:Amangeldi Mukhamejan|Amangeldi Mukhamejan]] соңғы нұсқасына қайтарды 3100421 wikitext text/x-wiki <includeonly>{{Инфобокс/Басы}} {{Инфобокс/Тақырып |{{{атауы|{{PAGENAME}}}}} }} {{Инфобокс/Сурет | {{{сурет|}}}|{{{сурет атауы|}}}|{{{сурет ені|}}}|{{{сурет атауы|Сурет.}}}|||Оқиға }} {{Инфобокс/Қосымша бөлгіш|{{{сурет|}}}}} {{Инфобокс/Қосымша аралас жол |Ана тіліндегі атауы|{{{ана тілі|}}} }} {{Инфобокс/Қосымша аралас жол |Қазақша атауы|{{{қазақша атауы|}}} }} {{Инфобокс/Қосымша аралас жол |Дата|{{{дата|}}} }} {{Инфобокс/Қосымша аралас жол |Уақыты|{{{уақыт|}}} }} {{Инфобокс/Қосымша аралас жол |Ұзақтығы|{{{ұзақтық|}}} }} {{Инфобокс/Қосымша аралас жол |Орны|{{{орын|}}} }} {{Инфобокс/Қосымша аралас жол |[[Географиялық координаттар|Координаты]]|{{{координат|}}} }} {{Инфобокс/Қосымша аралас жол |Сондай-ақ белгілі|{{{сондай-ақ белгілі|}}} }} {{Инфобокс/Қосымша аралас жол |Түрі|{{{түрі|}}} }} {{Инфобокс/Қосымша аралас жол |Тақырып|{{{тақырып|}}} }} {{Инфобокс/Қосымша аралас жол |Себебі|{{{себебі|}}} }} {{Инфобокс/Қосымша аралас жол |Мақсат|{{{мақсат|}}} }} {{Инфобокс/Қосымша аралас жол |Бірінші тілші|{{{тілші|}}} }} {{Инфобокс/Қосымша аралас жол |Қаражат|{{{қаражат|}}} }} {{Инфобокс/Қосымша аралас жол |Басшы(лар)|{{{басшы|}}} }} {{Инфобокс/Қосымша аралас жол |Ұйымдастырған|{{{ұйымдастырған|}}} }} {{Инфобокс/Қосымша аралас жол |Түсірген|{{{түсірген|}}} }} {{Инфобокс/Қосымша аралас жол |Қатысушылар|{{{қатысушылар|}}} }} {{Инфобокс/Қосымша аралас жол |Нәтижесі|{{{нәтижесі|}}} }} {{Инфобокс/Тақырыпша|{{#if:{{{шығын1|}}}{{{шығын2|}}}{{{шығын3|}}}{{{өлім|}}}{{{жарақаттанғандар|}}}{{{жоғалғандар|}}}{{{мүліктік шығын|}}} {{{жерлеу|}}} {{{сауал|}}} {{{тергеу|}}} {{{коронер|}}} |Шығын}}}} {{Инфобокс/Жол|{{#if:{{{шығын1|}}}|{{{шығын1|}}}|}}}} {{Инфобокс/Жол|{{#if:{{{шығын2|}}}|{{{шығын2|}}}|}}}} {{Инфобокс/Жол|{{#if:{{{шығын3|}}}|{{{шығын3|}}}|}}}} {{Инфобокс/Қосымша аралас жол |Өлім|{{{өлім|}}} }} {{Инфобокс/Қосымша аралас жол |Жарақат алғандар|{{{жарақаттанғандар|}}} }} {{Инфобокс/Қосымша аралас жол |Жоғалғандар|{{{жоғалғандар|}}} }} {{Инфобокс/Қосымша аралас жол |Мүліктік шығын|{{{мүліктік шығын|}}} }} {{Инфобокс/Қосымша аралас жол |Жерлеу|{{{жерлеу|}}} }} {{Инфобокс/Қосымша аралас жол |Сауал|{{{сауал|}}} }} {{Инфобокс/Қосымша аралас жол |Тергеу|{{{тергеу|}}} }} {{Инфобокс/Қосымша аралас жол |Коронер|{{{коронер|}}} }} {{Инфобокс/Қосымша аралас жол |Тұтқындалғандар|{{{тұтқындалғандар|}}} }} {{Инфобокс/Қосымша аралас жол |Күдіктілер|{{{күдіктілер|}}} }} {{Инфобокс/Қосымша аралас жол |Айыпталушылар|{{{айыпталушылар|}}} }} {{Инфобокс/Қосымша аралас жол |Сотталғандар|{{{сотталғандар|}}} }} {{Инфобокс/Қосымша аралас жол |Шығындар|{{{шығын|}}} }} {{Инфобокс/Қосымша аралас жол |Шешім|{{{шешім|}}} }} {{Инфобокс/Қосымша аралас жол |Айып|{{{айып|}}} }} {{Инфобокс/Қосымша аралас жол |Үкім|{{{үкім|}}} }} {{Инфобокс/Қосымша аралас жол |Жариялауға тыйым|{{{шығын|}}} }} {{Инфобокс/Қосымша аралас жол |Сот отырысы|{{{сот|}}} }} {{Инфобокс/Қосымша аралас жол |Марапаттар|{{{марапат|}}} }} {{Инфобокс/Қосымша аралас жол |Түсірілім|{{{түсірілім|}}} }} {{Инфобокс/Қосымша аралас жол |Сайт|{{{сайт|}}} }} {{Инфобокс/Сабақтастық |{{{алдыңғы|}}}||{{{кейінгі|}}} }} {{Инфобокс/Жол |{{#if:{{{coord|}}}|{{Maplink|frame=yes|plain=yes|frame-align=center|frame-width={{{frame-width|250}}}|frame-height={{{frame-height|200}}}|frame-coordinates={{{frame-coordinates|}}}|zoom={{{ұлғайту|}}}|type={{{type|point}}}|coord={{{coord|}}}}}}} }} {{Инфобокс/Жол |{{{карта атауы|}}}}} {{Инфобокс/Өңдеу батырмасы|Оқиға|}} {{Инфобокс/Соңы}}</includeonly><noinclude>{{Documentation}}[[Санат:Үлгілер:Инфобокстар]][[Санат:Үлгілер:Инфобокстар:Оқиға]]</noinclude> ii2mmwpyyal5iwfb60nhif89z3uto8v 3 636011 3414988 2748845 2024-12-28T10:31:38Z ASid 109844 ASid [[Қатысушы талқылауы:Robmarotiz]] бетін [[Қатысушы талқылауы:Marxivi]] бетіне жылжытты: Automatically moved page while renaming the user "[[Special:CentralAuth/Robmarotiz|Robmarotiz]]" to "[[Special:CentralAuth/Marxivi|Marxivi]]" 2748845 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Robmarotiz}} -- [[Қатысушы:Мықтыбек Оразтайұлы|Мықтыбек Оразтайұлы]] ([[Қатысушы талқылауы:Мықтыбек Оразтайұлы|талқылауы]]) 10:45, 2020 ж. наурыздың 5 (+06) d1cwq7k5uvk62jdi0beo50yrw9cckvf 0 639076 3414722 3414465 2024-12-27T14:43:58Z Nurtenge 93712 3414722 wikitext text/x-wiki [[Сурет:La bataille d'Austerlitz. 2 decembre 1805 (François Gérard).jpg|thumb|right|200px|]] '''Аустерлиц шайқасы''' (20 қараша (2 желтоқсан), 1805) - үшінші анти-француз коалициясының әскерлеріне қарсы [[Наполеон]] армиясының шешуші шайқасы. Бұл тарихта «үш императордың шайқасы» ретінде қалды, өйткені Аустрия императорлары [[II Франц]] және орыс [[Александр I]]-нің әскерлері [[Наполеон І]] императорының армиясына қарсы соғысқан болатын. Соғыс одақтас әскерлердің жеңілісімен аяқталды. Гаугамеламен және Канн шайқастарымен қатар, ол тарихта сан жағынан жоғары қарсыласты жеңген жеңістің мысалы ретінде қалды [1]. {| class="wikitable sortable mw-collapsible mw-collapsed" |+ !Елдер !Әскер саны !Шығындар !Тұтқындар саны !Жараланғандар саны |- |Франция |73200 әскер 139 зеңбірек |1305 |573 |6943 |- |Ресей империясы |60000 әскер 178 зеңбірек |21000 әскер |12000 |белгісіз |- |Австрия |25000 әскер 100 шақты зеңбірек |6000 әскер |8000 |белгісіз |} ==Екі жақ күштері== Одақтас армияның жалпы саны 85000 адамды құрады (60000 - [[Ресей]] әскері, 25000 - [[Аустрия]] армиясы). Ал, Наполеон армиясы 73200 жауынгерді құрады. Одақтастардың сан жағынан басым болуы Наполеонға қиын соғатындығы белгілі еді. Бірақ Наполеон одақтастардың бір-бірінен алшақ орналасқанына байланысты жеңіске жетуге үміті бар болатын. ==Ұрыс барысы== Наполеон одақтас әскердің нақты қолбасшылығы Кутузовта емес екендігін білді, бірақ Александр патшаның аустриялық генералдардың жоспарларын қабылдауға бейім екендігінде түсінген болатын. Ұзақ уақыт бойы қатысушылардың естеліктерінде шайқастан кейінгі зерттеулер барысында шабуылды бастаған одақтас армия алдын ала Наполеонның тұзағына түсті деген пікір пайда болды. Ол Аустриялық қолбасшының оны [[Вена]] мен [[Дунай]]ға барар жолдан кесіп тастауға, солтүстікке, тауларға қоршауға немесе айдап әкетуге тырысатындығын дұрыс болжаған және бұл үшін француз армиясының оң жақ қанатына қарсы сол қанатпен кең шеңберлі қозғалыс жасайтындығын айтты. Сонымен бірге одақтас әскердің алдыңғы жағы сөзсіз созылды. Мұны күткен Наполеон өз әскерлерін орталықта, [[Прасений шыңдары]]на қарсы шоғырландырды, аустриялықтардың өз әскерін жылдам қоршау мүмкіндігінің пайда болуын тудырды және сол уақытта одақтастардың орталығына жылдам шабуыл жасау үшін өз әскерлерін жасақтады. Напалеонның айласы жүзеге асты. Одақтас әскерлердің негізгі бөлігі Франция әскерінің оң қанатына барып, шайқаса бастаған кезде, Напалеон өзінің негізгі әскерімен бірге одақтас әскерлердің сол қанатына жылжыды, ал маршал Даву өз корпусымен оң қанатты күшейтті. Дегенмен, кейбір дивизиялар әлі де Прассений шыңдарынан түсіп үлгермеген болатын және олар шабуыл жасаған Наполеон әскерімен қақтығысты. Осы уақытта Ресейдің императорлық гвардиясы өз жолдастарын құтқаруға ұмтылды, бірақ оларды Напалеонның негізгі әскері қарсы алды. Сол қанатта әлемдегі ең үлкен кавалерия шайқастарының бірі болып жатты. Ресейлік кавалерияның бір бөлігі француз кавалериясын айналып өтуге тырысты, бірақ олар француз батареясының атысымен тоқтатылды. Напалеон әскерлері одақтастардың негізгі әскерін талқандаған соң, Сокольница маңындағы ұрыс(оң қанатта)болып жатқан жерге бұрылып, ондағы Аустриялық және Ресейлік әскерлерді талқандады. Олардың көп бөлігі мұз болып қатып қалған көлден арғы жағаға өте бастады. Өту кезінде француз артиллериясы орыс-Аустрия әскерін атқылады, дегенмен шығындар небәрі бірнеше жүз болды. == Наполеон әскерінің жеңісінің себептері == # Одақтас әскерлер тәжірибелі генерал Кутузовқа емес, Аустрия генералдарына бағынды. # Напалеонның тактикалық айласы # Француз әскерлерінің рухы мен батылдығы # Одақтас әскерлердің бытыраңқылығы ==Ұрыстың маңызы және салдары== Одақтастар 27 мыңға дейін әскер жоғалтты, олардың көпшілігі, яғни 21 мыңы - орыстар. Француздардың шығындары, әр түрлі мәліметтер бойынша, 9-12 мың адамды құрады. Осы шайқастан кейін Аустриялық император Франц Александрға күресті жалғастырудың мағынасы жоқ екенін айтты. Шайқас Аустрияның соғыстан шығуына және Еуропалық державалардың Үшінші анти-француз коалициясының ыдырауына әкелді. Ресей [[Франция]]мен соғысты Төртінші коалиция құрамында жалғастырды. [[Аустерлиц]]тегі жеңіліс орыс жұртшылығына үлкен әсер қалдырды, олар [[Нарва шайқасы]]нан бері орыс армиясын жеңілмейтін деп санайды, бірақ орыс әскері мен халықтың рухани бұзылуына себеп болмады. Тарихи әдебиеттердегі Аустерлиц шайқасы көбінесе жаудың толық жеңілуіне әкелген шайқастың мысалы ретінде қарастырылады. Шын мәнінде, бұл шайқас, әрине, Наполеон жүргізген ең көрнекті шайқастардың бірі. Одақтастық армия барлық нүктелерде жеңіліске ұшырағаннан кейін, орыс әскерлерінің басым бөлігі (39 мыңға жуық адам) қысым мен атыс кезінде ұйымдасқан түрде артқа шегініп, артиллерияның жартысынан көбін алып, Прейсисч-Эйлауда соғысқан әскерлердің негізін қалады. Француздар жеңіске жетіп, шегінуге қарсы жетістікке жету үшін қолайлы жағдайға ие болған жоқ, бірақ сансыз және қатал жау болды. Осылайша Наполеон Үшінші коалицияны жермен-жексен етті. {{commons|Category:Battle of Austerlitz}} {{hist-stub}} [[Санат:Чехиядағы шайқастар]] [[Санат:Ресей шайқастары]] [[Санат:Аустрия шайқастары]] [[Санат:2 желтоқсан оқиғалары]] [[Санат:1805 жылғы желтоқсан]] [[Санат:Наполеон әскерінің шайқастары]] [[Санат:Аустерлиц шайқасының қатысушылары]] [[Санат:Наполеон соғыстары]] [[Санат:1805 жыл Чехияда]] [[Санат:Наполеон соғыстарындағы Ресей]] [[Санат:1805 жыл шайқастары]] eziduddekq7ylxoxvqk88rylzocvg2j 0 641607 3414857 3405821 2024-12-27T22:41:16Z Шайнүсіп 161753 /* Латвия */ 3414857 wikitext text/x-wiki {{toc-right}} Төменде тәуелсіздік алғаннан бергі '''[[Қазақстан|Қазақстан Республикасы]]ның елшілерінің тізімі''' (үйлесімді елшілерді қоспағанда) берілген. УСӨ — Уақытша сенімді өкіл. Тізімде 2024 жылғы 24 маусымдағы жағдай бойынша ақпарат жазылған. ==[[Еуропа]]== === [[Албания]] === # [[Жансейіт Қансейітұлы Түймебаев|Жансейіт Түймебаев]] (– 7 қазан 2016)<ref name="7qaz16">{{Cite web|url= https://akorda.kz/kz/events/akorda_news/akorda_other_events/zhktuimebaevty-ontustik-kazakstan-oblysynyn-ekimi-kyzmetine-tagaiyndau-turaly-zharlyk |title= «Ж.Қ.Түймебаевты Оңтүстік Қазақстан облысының әкімі қызметіне тағайындау туралы» Жарлық |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2016-10-07 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> # [[Абзал Сапарбекұлы]] (8 тамыз 2017 – 15 наурыз 2022)<ref name="8tam17" /><ref name="15naw22a">{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen--1522550 |title= Мемлекет басшысының жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2022-03-15 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> # [[Еркебұлан Оңалбекұлы Сәпиев|Еркебұлан Сәпиев]] (9 желтоқсан 2022 бастап)<ref name="9jel22" /> === [[Андорра]] === # [[Бақыт Амангелдіұлы Дүйсенбаев|Бақыт Дүйсенбаев]] (21 ақпан 2015 – 27 сәуір 2018)<ref name="21aqp15" /><ref name="27saw18" /> # [[Константин Васильевич Жигалов|Константин Жигалов]] (8 қазан 2018 – 11 қаңтар 2023)<ref>{{Cite web|url= https://akorda.kz/kz/legal_acts/decrees/memleket-basshysynyn-zharlygymen-kazakstan-respublikasynyn-ispaniya-koroldigindegi-totenshe-zhane-okiletti-elshisi-konstantin-vasilevich-zhi |title= Мемлекет басшысының Жарлығымен Қазақстан Республикасының Испания Корольдігіндегі Төтенше және Өкілетті Елшісі Константин Васильевич Жигалов Қазақстан Республикасының Андорра Князьдігіндегі Төтенше және Өкілетті Елшісі, Қазақстан Республикасының Дүниежүзілік турист ұйымы жанындағы Тұрақты өкілі қызметін қоса атқарушы болып тағайындалды |lang= kk |publisher= [[Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2018-10-08 |accessdate= 2024-11-28}}</ref><ref name="11qan23a" /> # [[Данат Өмірбайұлы Мұсаев|Данат Мұсаев]] (14 тамыз 2023 бастап)<ref name="14tam23">{{Cite web|url= https://akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen--1475332 |title= Мемлекет басшысының жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2023-08-14 |accessdate= 2024-11-28}}</ref> === [[Аустрия]] === {{columns-list|2| # [[Сағынбек Тоқабайұлы Тұрсынов|Сағынбек Тұрсынов]] (1996–2002) # [[Рахат Мұхтарұлы Әлиев|Рахат Әлиев]] (2002–2005) # [[Дулат Оразбекұлы Қуанышев|Дулат Куанышев]] (2005–2007) # [[Рахат Мұхтарұлы Әлиев|Рахат Әлиев]] (2007) # [[Қайрат Қудайбергенұлы Әбдірахманов|Қайрат Әбдірахманов]] (2007–2008) # [[Ержан Хозеұлы Қазыханов|Ержан Қазыханов]] (2008–2011) # [[Қайрат Қудайбергенұлы Әбдірахманов|Қайрат Әбдірахманов]] (2011–2013) # [[Қайрат Шорайұлы Сарыбай|Қайрат Сарыбай]] (2014 – қыркүйек 2020) # [[Қайрат Ермекұлы Омаров|Қайрат Омаров]] (30 қыркүйек 2020 – 6 қазан 2022)<ref name="30qir20" /><ref name="6qaz22" /> # [[Әлібек Әсетұлы Бақаев|Әлібек Бақаев]] (21 қазан 2022 – 21 қазан 2022)<ref name="21qaz22" /> # [[Мұхтар Бескенұлы Тілеуберді|Мұхтар Тілеуберді]] (14 тамыз 2023 бастап)<ref name="14tam23" /> }} === [[Бельгия]] === {{columns-list|2| # [[Әуесхан Мақатайұлы Қырбасов|Әуесхан Қырбасов]] (1993–1998) # [[Ахметжан Смағұлұлы Есімов|Ахметжан Есімов]] (1998–2001) # [[Төлеутай Ысқақұлы Сүлейменов|Төлеутай Сүлейменов]] (2001–2003) # [[Константин Васильевич Жигалов|Константин Жигалов]] (2003–2009) # [[Ерік Мылтықбайұлы Өтембаев|Ерік Өтембаев]] (2009–2012) # [[Алмаз Насреддинұлы Хамзаев|Алмаз Хамзаев]] (2012 – 22 мамыр 2018) # [[Айгүл Сайфоллақызы Құспан|Айгүл Құспан]] (3 шілде 2018 – қаңтар 2021) # [[Марғұлан Бақытұлы Баймұхан|Марғұлан Баймұхан]] (19 сәуір 2021 бастап)<ref name="19saw21" /> }} === [[Болгария]] === {{columns-list|2| # [[Тимур Бибіталыұлы Оразаев|Тимур Оразаев]]<ref name="orazaev">{{Cite web|url= https://www.gov.kz/memleket/entities/mfa-vilnius/about?lang=kk |title= Жалпы ақпарат |lang= kk |publisher= Қазақстанның Литвадағы елшілігі |accessdate= 2024-06-25}} {{Wayback|url= https://web.archive.org/web/20240624230012/https://www.gov.kz/memleket/entities/mfa-vilnius/about?lang=kk |date= 2024-06-24}}</ref> (2004–2008 – УСӨ) # [[Сержан Оралбайұлы Әбдікәрімов|Сержан Әбдікәрімов]] (2008–2009 – УСӨ) # [[Теміртай Рымтайұлы Ізбастин|Теміртай Ізбастин]] (2009 – 9 желтоқсан 2022) # [[Виктор Валерийұлы Темірбаев|Виктор Темірбаев]] (9 желтоқсан 2022 бастап)<ref name="9jel22">{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen--911248 |title= Мемлекет басшысының жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2022-12-09 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> }} === [[Босния және Герцеговина]] === # [[Төлежан Тұрсынұлы Барлыбаев|Төлежан Барлыбаев]] (– 30 наурыз 2022)<ref name="30naw22" /> # [[Алтай Ибрагимұлы Әбибуллаев|Алтай Әбибуллаев]] (31 қазан 2022 бастап)<ref name="31qaz22">{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen--319735 |title= Мемлекет басшысының жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2022-10-31 |accessdate= 2024-06-25}}</ref> === [[Ватикан]] === # [[Әлібек Әсетович Бақаев|Әлібек Бақаев]] (– 21 қазан 2022)<ref name="21qaz22" /> # [[Қайрат Асаниязұлы Саржанов|Қайрат Саржанов]] (18 сәуір 2023 бастап)<ref name="18saw23" /> === [[Германия]] === {{columns-list|2| # [[Сағынбек Тоқабайұлы Тұрсынов|Сағынбек Тұрсынов]] (1993–1995) # [[Ерік Мағзұмұлы Асанбаев|Ерік Асанбаев]] (ақпан 1996 – шілде 2000) # [[Вячеслав Қаменұлы Ғиззатов|Вячеслав Ғиззатов]] (2000–2003) # [[Қайрат Шораұлы Сарыбай|Қайрат Сарыбай]] (2003–2007) # [[Нұрлан Баймолдаұлы Онжанов|Нұрлан Онжанов]] (14 қаңтар 2008 – 4 шілде 2014) # [[Болат Тұрарұлы Нүсіпов|Болат Нүсіпов]] (2 қыркүйек 2014 – маусым 2019)<ref name="2qir14" /> # [[Дәурен Айтбайұлы Қәріпов|Дәурен Қәріпов]] (6 маусым 2019 – 13 маусым 2022)<ref>{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlygymen-dauren-aytbayuly-karipov-kazakstan-respublikasynyn-germaniya-federativtik-respublikasyndagy-totenshe-zhane-okiletti-elshisi-lauazymynan-bosatyldy-1353746 |title= Мемлекет басшысының Жарлығымен Дәурен Айтбайұлы Кәріпов Қазақстан Республикасының Германия Федеративтік Республикасындағы Төтенше және Өкілетті Елшісі лауазымынан босатылды |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2022-06-13 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> # [[Нұрлан Баймолдаұлы Онжанов|Нұрлан Онжанов]] (13 маусым 2022 бастап) }} === [[Грекия]] === {{columns-list|2| # [[Болат Серғазыұлы Сәрсенбаев|Болат Сәрсенбаев]] (2005 – 2007) # [[Сергей Нұртайұлы Нұртаев|Сергей Нұртаев]] (2007 – қыркүйек 2015) # [[Алексей Юрьевич Волков|Алексей Волков]] (сәуір 2016 – 2021) # [[Ерлан Кеңесұлы Баударбек-Қожатаев|Ерлан Баударбек-Қожатаев]] (31 мамыр 2021 бастап)<ref name="31mam21" /> }} === [[Дания]] === # [[Дастан Шериазданұлы Елеукенов|Дастан Елеукенов]] (21 ақпан 2015 – 18 наурыз 2019)<ref name="21aqp15" /><ref name="18naw19">{{Cite web|url= https://akorda.kz/kz/legal_acts/decrees/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen-1343192699 |title= Мемлекет басшысының Жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2019-03-18 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> # [[Сергей Нұртайұлы Нұртаев|Сергей Нұртаев]] (2 шілде 2021 бастап)<ref name="2cil21">{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen--263653 |title= Мемлекет басшысының Жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2021-07-02 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> === [[Ирландия]] === # [[Ержан Хозеұлы Қазыханов|Ержан Қазыханов]] (– 15 ақпан 2017)<ref name="15aqp17" /> # [[Мағжан Жанботаұлы Ілиясов|Мағжан Ілиясов]] (18 сәуір 2023 бастап)<ref name="18saw23">{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen--1832321 |title= Мемлекет басшысының жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2023-04-18 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> === [[Исландия]] === # [[Ерлан Әбілфайызұлы Ыдырысов|Ерлан Ыдырысов]] (8 тамыз 2017 –)<ref name="8tam17">{{Cite web|url= https://akorda.kz/kz/legal_acts/decrees/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen-1343192695 |title= Мемлекет басшысының Жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2017-08-08 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> # [[Ержан Хозеұлы Қазыханов|Ержан Қазыханов]] (– 15 ақпан 2017)<ref name="15aqp17" /> # [[Мағжан Жанботаұлы Ілиясов|Мағжан Ілиясов]] (18 сәуір 2023 бастап)<ref name="18saw23" /> === [[Испания]] === {{columns-list|2| # [[Алмаз Насреддинұлы Хамзаев|Алмаз Хамзаев]] (1998–2004) # [[Нұрлан Жұмағалиұлы Дәненов|Нұрлан Даненов]] (2004–2008) # [[Ерғали Бөлегенұлы Бөлегенов|Ерғали Бөлегенов]] (2008–2012) # [[Бақыт Амангелдіұлы Дүйсенбаев|Бақыт Дүйсенбаев]] (2012 – 27 сәуір 2018)<ref name="27saw18" /> # [[Константин Васильевич Жигалов|Константин Жигалов]] (27 сәуір 2018 – 11 қаңтар 2023)<ref name="27saw18" /><ref name="11qan23a">{{Cite web|url= https://akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen--1105558 |title= Мемлекет басшысының жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2023-01-11 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> # [[Данат Өмірбайұлы Мұсаев|Данат Мұсаев]] (11 қаңтар 2023 бастап)<ref name="11qan23">{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen--1105112 |title= Мемлекет басшысының жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2023-01-11 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> }} === [[Италия]] === {{columns-list|2| # [[Олжас Омарұлы Сүлейменов|Олжас Сүлейменов]] (1995–2001) # [[Бірғаным Сарықызы Әйтімова|Бірғаным Әйтімова]] (2002–2004) # [[Алмаз Насреддинұлы Хамзаев|Алмаз Хамзаев]] (2004–2012) # [[Андриан Көпмағамбетұлы Елемесов|Андриан Елемесов]] (2012 – 10 тамыз 2015) # [[Сергей Нұртайұлы Нұртаев|Сергей Нұртаев]] (қыркүйек 2015 – 12 ақпан 2021)<ref name="12aqp21" /> # [[Ерболат Нәсенұлы Сембаев|Ерболат Сембаев]] (26 ақпан 2021 бастап)<ref name="26aqp21">{{Cite web|url= https://demo.akorda.kz/kz/legal_acts/decrees/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen-1343192721 |title= Мемлекет басшысының Жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2021-02-26 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> }} === [[Кипр]] === # [[Дулат Оразбекұлы Қуанышев|Дулат Қуанышев]] (– 30 қыркүйек 2019)<ref name="30qir19b">{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/legal_acts/decrees/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen-1343192710 |title= Мемлекет басшысының Жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2019-09-30 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> # [[Сатыбалды Ересұлы Бұршақов|Сатыбалды Бұршақов]] (12 қазан 2020 – 26 наурыз 2024)<ref name="12qaz20" /><ref name="26naw24">{{Cite web|url= https://wap.akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen--2622536 |title= Мемлекет басшысының жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2024-03-26 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> === [[Латвия]] === {{columns-list|2| # [[Виктор Валерьевич Темірбаев|Виктор Темірбаев]] (ақпан – қараша 2019) # [[Тимур Владимирұлы Пірімбетов|Тимур Пірімбетов]] (1 қараша 2019 – 23 қазан 2023)<ref name="pirimbetov">{{Cite web|url= https://mirror.akorda.kz/kz/legal_acts/decrees/memleket-basshysynyn-zharlygymen-timur-vladimiruly-pirimbetov-kazakstan-respublikasynyn-latviya-respublikasyndagy-totenshe-zhane-okiletti-el |title= Мемлекет басшысының Жарлығымен Тимур Владимирұлы Пірімбетов Қазақстан Республикасының Латвия Республикасындағы Төтенше және Өкілетті Елшісі қызметіне тағайындалды |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2019-11-01 |accessdate= 2024-06-24}}</ref><ref name="23qaz23">{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen--2395022 |title= Мемлекет басшысының жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2023-10-23 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> # [[Дәурен Айтбайұлы Қәріпов|Дәурен Қәріпов]] (23 қазан 2023 бастап)<ref name="23qaz23" /> }} === [[Литва]] === {{columns-list|2| # [[Саят Дүйсенбайұлы Бейсенов|Саят Бейсенов]] (1995–1997) # [[Икрам Адырбекұлы Адырбеков|Икрам Адырбеков]] (1997–2002) # [[Рашид Тұрарұлы Ибраев|Рашид Ибраев]] (2002–2006) # [[Тілеухан Самарханұлы Қабдрахманов|Тілеухан Кабдрахманов]] (2006–2008) # [[Ғалымжан Тельманұлы Қойшыбаев|Ғалымжан Қойшыбаев]] (2008–2012) # [[Бауыржан Әлімұлы Мұхамеджанов|Бауыржан Мұхамеджанов]] (2013 – 29 мамыр 2018) # [[Виктор Валерийұлы Темірбаев|Виктор Темірбаев]] (тамыз 2018 – 9 желтоқсан 2022)<ref name="9jel22" /> # [[Тимур Бейбітәліұлы Оразаев|Тимур Оразаев]] (9 желтоқсан 2022 бастап)<ref name="9jel22" /> }} === [[Лихтенштейн]] === # [[Әлібек Әсетович Бақаев|Әлібек Бақаев]] (– 21 қазан 2022)<ref name="21qaz22" /> # [[Қайрат Асаниязұлы Саржанов|Қайрат Саржанов]] (18 сәуір 2023 бастап)<ref name="18saw23" /> === [[Люксембург]] === # [[Марғұлан Бақытұлы Баймұхан|Марғұлан Баймұхан]] (21 қазан 2021 бастап)<ref name="21qaz21" /> === [[Мажарстан]] === {{columns-list|2| # [[Сәлім Әлмағамбетұлы Құрманғожин|Сәлім Құрманғожин]] (1993–1996) # [[Төлеутай Ысқақұлы Сүлейменов|Төлеутай Сүлейменов]] (1996–2001) # [[Сағынбек Тоқабайұлы Тұрсынов|Сағынбек Тұрсынов]] (2002–2006) # [[Рашид Тұрарұлы Ибраев|Рашид Ибраев]] (2006–2012) # [[Нұрбах Тұрарұлы Рүстемов|Нұрбах Рүстемов]] (2013 – 30 қыркүйек 2019)<ref name="30qir19a" /> # [[Жәнібек Жарасқанұлы Әбдрашов|Жәнібек Әбдрашов]] (30 қыркүйек 2019 бастап)<ref name="30qir19a" /> }} === [[Мальта]] === # [[Сергей Нұртайұлы Нұртаев|Сергей Нұртаев]] (– 12 ақпан 2021)<ref name="12aqp21" /> # [[Ерболат Нәсенұлы Сембаев|Ерболат Сембаев]] (21 қазан 2021 бастап)<ref name="21qaz21">{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen--2193930 |title= Мемлекет басшысының жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2021-10-21 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> === [[Нидерланд]] === {{columns-list|2| # [[Дәулет Қасекенұлы Батырашев|Дәулет Батырашев]] (2004–2006 – УСӨ) # [[Майнюра Саветқызы Мырзамадиева|Майнюра Мырзамадиева]] (2007–2016) # [[Мағжан Жанботаұлы Ілиясов|Мағжан Ілиясов]] (мамыр 2016 – 30 қыркүйек 2020)<ref name="30qir20">{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/legal_acts/decrees/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen-1343192717 |title= Мемлекет басшысының Жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2020-09-30 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> # [[Асқар Қуанышұлы Жұмағалиев|Асқар Жұмағалиев]] (30 қыркүйек 2020 бастап)<ref name="30qir20" /> }} === [[Норвегия]] === {{columns-list|2| # [[Марат Төлеубекұлы Есенбаев|Марат Есенбаев]] (2004–2006 – УСӨ) # [[Нұрлан Әділұлы Жалғасбаев|Нұрлан Жалғасбаев]] (2006–2008 – УСӨ) # [[Марат Төлеубекұлы Есенбаев|Марат Есенбаев]] (2008–2010 – УСӨ) # [[Нұрлан Орынбасарұлы Мусин|Нұрлан Мусин]] (2010–2013 – УСӨ) # [[Асқар Сағиұлы Тәжиев|Асқар Тәжиев]] (2013 – 17 қыркүйек 2014) # [[Қайрат Қуатұлы Әбусейітов|Қайрат Әбусейітов]] (қыркүйек 2014 – қазан 2018) # [[Еркін Қадырбекұлы Ахинжанов|Еркін Ахинжанов]] (9 сәуір 2019 – 11 қаңтар 2023) # [[Әділ Қапанұлы Тұрсынов|Әділ Тұрсынов]] (11 қаңтар 2023 бастап)<ref name="11qan23" /> }} === [[Польша]] === {{columns-list|2| # [[Игорь Николаевич Тутеволь|Игорь Тутеволь]] (1999–2000 – УСӨ) # [[Тамас Қалмұхамбетұлы Айтмұхамбетов|Тамас Айтмухамбетов]] (2000–2001 – УСӨ) # [[Константин Васильевич Жигалов|Константин Жигалов]] (2000–2003) # [[Төлеутай Ысқақұлы Сүлейменов|Төлеутай Сүлейменов]] (2003–2005) # [[Алексей Юрьевич Волков|Алексей Волков]] (2005–2012) # [[Ерік Мылтықбайұлы Өтембаев|Ерік Өтембаев]] (2012–2016) # [[Алтай Ибрагимұлы Әбибуллаев|Алтай Әбибуллаев]] (мамыр 2016 – ақпан 2017) # [[Марғұлан Бақытұлы Баймұхан|Марғұлан Баймұхан]] (шілде 2017 – мамыр 2020) # [[Әлім Серікұлы Қирабаев|Әлім Қирабаев]] (5 наурыз 2020 бастап)<ref>{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/legal_acts/decrees/memleket-basshysynyn-zharlygymen-alim-serikuly-kirabaev-kazakstan-respublikasynyn-polsha-respublikasyndagy-totenshe-zhane-okiletti-elshisi-k |title= Мемлекет басшысының Жарлығымен Әлім Серікұлы Қирабаев Қазақстан Республикасының Польша Республикасындағы Төтенше және Өкілетті Елшісі қызметіне тағайындалды |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2020-03-05 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> }} === [[Португалия]] === {{columns-list|2| # [[Жан Сержанұлы Ғалиев|Жан Ғалиев]] (– 30 қыркүйек 2019)<ref name="galiev">{{Cite web|url= https://www.gov.kz/memleket/entities/intinf/about/structure/people/521?lang=kk |title= Ғалиев Жан Сержанұлы |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігінің Халықаралық ақпарат комитеті|Сыртқы істер министрлігі Халықаралық ақпарат комитеті]]нің ресми сайты |accessdate= 2024-06-24}}</ref> # [[Дәулет Қасекенұлы Батырашев|Дәулет Батырашев]] (30 қыркүйек 2019 бастап)<ref name="30qir19a">{{Cite web|url= https://demo.akorda.kz/kz/legal_acts/decrees/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen-1343192709 |title= Мемлекет басшысының Жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2019-09-30 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> }} === [[Румыния]] === {{columns-list|2| # [[Эрик Болатбекұлы Жүсіпов|Эрик Жүсіпов]] (2003–2005 – УСӨ) # [[Бақытжан Ордабаев]] (2005–2008 – УСӨ) # [[Дархан Аманұлы Кәлетаев|Дархан Кәлетаев]]? (2008–2012 – УСӨ) # [[Талғат Ғабдуллаұлы Калиев|Талғат Калиев]] (2012–2014 – УСӨ) # [[Дәулет Қасекенұлы Батырашев|Дәулет Батырашев]] (2 қыркүйек 2014 – 30 қыркүйек 2019)<ref name="2qir14">{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/legal_acts/decrees/16727-memleket-basshysynyn-zharlyktarymen |title= Мемлекет басшысының Жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2014-09-02 |accessdate= 2024-06-24}}</ref><ref name="30qir19b" /> # [[Нұрбах Тұрарұлы Рүстемов|Нұрбах Рүстемов]] (30 қыркүйек 2019 –)<ref name="30qir19a" /> # [[Ерлік Шәкірұлы Әли|Ерлік Әли]] (24 наурыз 2023 бастап)<ref name="24naw23">{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen--2421217 |title= Мемлекет басшысының жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2023-03-24 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> }} === [[Сан-Марино]] === # [[Сергей Нұртайұлы Нұртаев|Сергей Нұртаев]] (– 12 ақпан 2021)<ref name="12aqp21" /> # [[Ерболат Нәсенұлы Сембаев|Ерболат Сембаев]] (21 қазан 2021 бастап)<ref name="21qaz21" /> === [[Сербия]] === {{columns-list|2| # [[Нұрбах Тұрарұлы Рүстемов|Нұрбах Рүстемов]] (– 30 қыркүйек 2019)<ref name="30qir19a" /> # [[Ғабит Әбдімәжитұлы Сыздықбеков|Ғабит Сыздықбеков]] (30 қыркүйек 2019 –)<ref name="30qir19a" /> # [[Мәди Бәкірұлы Атамқұлов|Мәди Атамқұлов]] (2 шілде 2021 бастап)<ref name="2cil21" /> }} === [[Словакия]] === {{columns-list|2| # [[Сержан Оралбайұлы Әбдікәрімов|Сержан Әбдікәрімов]] (– 30 қыркүйек 2019)<ref name="30qir19a" /> # [[Роман Юрьевич Василенко|Роман Василенко]] (21 желтоқсан 2019 –)<ref>{{Cite web|url= https://turantimes.kz/politika/11935-zamestitel-ministra-inostrannyh-del-roman-vasilenko-naznachen-poslom.html |title= Заместитель министра иностранных дел Роман Василенко назначен послом |lang= ru |work= turantimes.kz |date= 2019-12-21}} {{Wayback|url= https://web.archive.org/web/20191223073724/https://turantimes.kz/politika/11935-zamestitel-ministra-inostrannyh-del-roman-vasilenko-naznachen-poslom.html |date= 2019-12-23}}</ref> # [[Төлежан Тұрсынұлы Барлыбаев|Төлежан Барлыбаев]] (30 наурыз 2022 –)<ref name="30naw22">{{Cite web|url= https://akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen--302120 |title= Мемлекет басшысының жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2022-03-30 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> # [[Жанна Ниязбекқызы Сағынова|Жанна Сағынова]] (15 қараша 2024 бастап)<ref name="15qar24" /> }} === [[Словения]] === # [[Қайрат Ермекұлы Омаров|Қайрат Омаров]] (21 қазан 2021 – 6 қазан 2022)<ref name="21qaz21" /><ref name="6qaz22" /> # [[Әлібек Әсетұлы Бақаев|Әлібек Бақаев]] (24 наурыз 2023 бастап)<ref name="24naw23" /> === [[Солтүстік Македония]] === # [[Нұрбах Тұрарұлы Рүстемов|Нұрбах Рүстемов]] (– 30 қыркүйек 2019)<ref name="30qir19a" /> # [[Жәнібек Жарасқанұлы Әбдрашов|Жәнібек Әбдрашов]] (2 қыркүйек 2020 –) # [[Сатыбалды Ересұлы Бұршақов|Сатыбалды Бұршақов]] (26 наурыз 2024 бастап)<ref name="26naw24" /> === [[Ұлыбритания]] === {{columns-list|2| # [[Нұртай Әбіқайұлы Әбіқаев|Нұртай Әбіқаев]] (1995–1996) # [[Қанат Бекмырзаұлы Саудабаев|Қанат Саудабаев]] (1996–1999) # [[Әділ Құрманжанұлы Ахметов|Әділ Ахметов]] (2000–2001) # [[Ерлан Әбілфайызұлы Ыдырысов|Ерлан Ыдырысов]] (2002–2007) # [[Қайрат Қуатұлы Әбусейітов|Қайрат Әбусейітов]] (2008 – 17 қыркүйек 2014) # [[Ержан Хозеұлы Қазыханов|Ержан Қазыханов]] (17 қыркүйек 2014 – 15 ақпан 2017)<ref name="15aqp17" /> # [[Ерлан Әбілфайызұлы Ыдырысов|Ерлан Ыдырысов]] (15 ақпан 2017 –)<ref name="15aqp17">{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/legal_acts/decrees/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen-1343192692 |title= Мемлекет басшысының Жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2017-02-15 |accessdate= 2024-06-25}}</ref> # [[Мағжан Жанботаұлы Ілиясов|Мағжан Ілиясов]] (6 қазан 2022 бастап)<ref>{{Cite web|url= https://www.gov.kz/memleket/entities/mfa-london/about/structure/people/28485?lang=kk |title= Ілиясов Мағжан Жанботаұлы |lang= kk |publisher= [[Қазақстанның Ұлыбританиядағы Елшілігі]] |accessdate= 2024-06-24}}</ref><ref name="6qaz22">{{Cite web|url= https://akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen--69959 |title= Мемлекет басшысының Жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2022-10-06 |accessdate= 2024-11-28}}</ref> }} === [[Финляндия]] === {{columns-list|2| # [[Ғалымжан Тельманұлы Қойшыбаев|Ғалымжан Қойшыбаев]] (2012–2016) # [[Мұрат Әбуғалиұлы Нұртілеуов|Мұрат Нұртілеуов]] (29 наурыз 2016 – 25 наурыз 2019) # [[Жанна Сәбитқызы Сартбаева|Жанна Сартбаева]] (18 мамыр 2019 – 20 маусым 2024)<ref>{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlygymen-zhanna-sabitkyzy-sartbaeva-kazakstan-respublikasynyn-finlyandiya-respublikasyndagy-totenshe-zhane-okiletti-elshisi-lauazymynan-bosatyldy-2052539 |title= Мемлекет басшысының Жарлығымен Жанна Сәбитқызы Сартбаева Қазақстан Республикасының Финляндия Республикасындағы Төтенше және Өкілетті Елшісі лауазымынан босатылды |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2024-06-20 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> }} === [[Франция]] === {{columns-list|2| # [[Тілеухан Самарханұлы Қабдрахманов|Тілеухан Қабдрахманов]] (1993–1996) # [[Нұрлан Жұмағалиұлы Дәненов|Нұрлан Даненов]] (1997–1999) # [[Ақмарал Хайдарқызы Арыстанбекова|Ақмарал Арыстанбекова]] (1999–2003) # [[Дулат Оразбекұлы Қуанышев|Дулат Қуанышев]] (2003–2005) # [[Аманжол Қазбекұлы Жанқұлиев|Аманжол Жанқұлиев]] (2005–2008) # [[Мұрат Сейітжанұлы Тәшібаев|Мұрат Тәшібаев]] (2008–2009) # [[Нұрлан Жұмағалиұлы Дәненов|Нұрлан Даненов]] (2009 – қазан 2017) # [[Жан Сержанұлы Ғалиев|Жан Ғалиев]] (31 қазан 2017 – қыркүйек 2022)<ref name="galiev" /> # [[Гүлсара Мерейқызы Арыстанқұлова|Гүлсара Арыстанқұлова]] (23 шілде 2022 бастап)<ref>{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlygymen-gulsara-mereykyzy-arystankulova-kazakstan-respublikasynyn-francuz-respublikasyndagy-totenshe-zhane-okiletti-elshisi-lauazymyna-tagayyndaldy-2365642 |title= Мемлекет басшысының Жарлығымен Гүлсара Мерейқызы Арыстанқұлова Қазақстан Республикасының Француз Республикасындағы Төтенше және Өкілетті Елшісі лауазымына тағайындалды |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2022-06-23 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> }} === [[Хорватия]] === {{columns-list|2| # [[Алтай Ибрагимұлы Әбибуллаев|Алтай Әбибуллаев]] (2008–2009 – УСӨ) # [[Төлежан Тұрсынұлы Барлыбаев|Төлежан Барлыбаев]] (2012–2014 – УСӨ) # [[Аслан Есболайұлы Мусин|Аслан Мусин]] (2014 – 4 қаңтар 2017) # [[Төлежан Тұрсынұлы Барлыбаев|Төлежан Барлыбаев]] (мамыр 2017 – 30 наурыз 2022)<ref name="30naw22" /> # [[Алтай Ибрагимұлы Әбибуллаев|Алтай Әбиболлаев]] (30 наурыз 2022 – 24 наурыз 2023)<ref name="30naw22" /> # [[Ақылбек Әбсатұлы Камалдинов|Ақылбек Камалдинов]] (16 маусым 2023 бастап)<ref name="16maw23">{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen--1653134 |title= Мемлекет басшысының жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2023-03-16 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> }} === [[Черногория]] === # [[Төлежан Тұрсынұлы Барлыбаев|Төлежан Барлыбаев]] (– 30 наурыз 2022)<ref name="30naw22" /> === [[Чехия]] === {{columns-list|2| #[[Советқали Қамаубайұлы Қартбаев|Советқали Қартбаев]] (1997–2001) #Дархан Әліұлы Бердәлиев (2001–2003) #Игорь Идеалұлы Мұсәлімов (2003–2004) #[[Шәріп Омарұлы Омаров|Шәріп Омаров]] (2004–2008) #[[Анарбек Бақтығазыұлы Қарашев|Анарбек Қарашев]] (қаңтар 2008 – шілде 2014) #[[Сержан Оралбайұлы Әбдікәрімов|Сержан Әбдікәрімов]] (наурыз 2015 – 30 қыркүйек 2019)<ref name="30qir19a" /> #[[Марат Мұханбетқазыұлы Тәжин|Марат Тәжин]] (қараша 2019 – 16 маусым 2023) #[[Бақыт Амангелдіұлы Дүйсенбаев|Бақыт Дүйсенбаев]] (16 маусым 2023 бастап)<ref name="16maw23" /> }} === [[Швейцария]] === {{columns-list|2| # [[Болат Жамитұлы Өтемұратов|Болат Өтемұратов]] (1996–1999) # [[Нұрлан Жұмағалиұлы Дәненов|Нұрлан Дәненов]] (1999–2004) # [[Абусеитов, Кайрат Хуатович|К. Абусеитов]] (2004–2008) # [[Аманжол Қазбекович Жанқұлиев|Аманжол Жанкулиев]] (2008–2009) # [[Мұхтар Бескенұлы Тілеуберді|Мұхтар Тілеуберді]] (2009 – наурыз 2016) # [[Жанар Сейдахметқызы Айтжанова|Жанар Айтжанова]] (11 мамыр 2016 – 4 қыркүйек 2019) # [[Әлібек Әсетович Бақаев|Әлібек Бақаев]] (4 қыркүйек 2019 – 21 қазан 2022)<ref name="21qaz22">{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen--2195722 |title= Мемлекет басшысының Жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2022-10-21 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> # [[Қайрат Асаниязұлы Саржанов|Қайрат Саржанов]] (21 қазан 2022 бастап)<ref name="21qaz22" /> }} === [[Швеция]] === {{columns-list|2| # [[Дастан Шериазданұлы Елеукенов|Дастан Елеукенов]] (2013 – 18 наурыз 2019)<ref name="18naw19" /> # [[Қайрат Құдайбергенұлы Әбдірахманов|Қайрат Әбдірахманов]] (наурыз 2019 –) # [[Сергей Нұртайұлы Нұртаев|Сергей Нұртаев]] (12 ақпан 2021 бастап)<ref name="12aqp21" /> }} === [[Эстония]] === {{columns-list|2| # [[Нұрлан Мұсатайұлы Сейтімов|Нұрлан Сейтімов]] (21 желтоқсан 2019 – 27 наурыз 2024) # [[Алтай Сейдірұлы Көлгінов|Алтай Көлгінов]] (27 наурыз 2024 бастап) }} == [[Посткеңестік кеңістік]] == === [[Армения]] === {{columns-list|2| # [[Айымдос Ерсайынұлы Бозжігітов|Айымдос Бозжігітов]] (2010 – 6 наурыз 2015) # [[Тимур Бейбітәлиұлы Оразаев|Темір Оразаев]] (29 наурыз 2016 – 12 ақпан 2021)<ref>{{Cite web|url= https://kaz.inform.kz/news/t-orazaev-kazakstannyn-armeniyadagy-elshisi-bolyp-tagayyndaldy_a2886544/ |title= Т.Оразаев Қазақстанның Армениядағы Елшісі болып тағайындалды |lang= kk |publisher= kaz.inform.kz |date= 2016-03-29 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> # [[Болат Бариұлы Иманбаев|Болат Иманбаев]] (12 ақпан 2021 бастап)<ref>{{Cite web|url= https://www.gov.kz/memleket/entities/mfa-erevan/about/structure/people/7127?lang=ru#:~:text=%E2%80%93%20%D0%A7%D1%80%D0%B5%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B9%D0%BD%D1%8B%D0%B9%20%D0%B8%20%D0%9F%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D1%87%D0%BD%D1%8B%D0%B9%20%D0%9F%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%BB%20%D0%A0%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B8,%D0%A0%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B8%20%D0%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD%20%D0%B2%20%D0%A0%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B5%20%D0%90%D1%80%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F. |title= Иманбаев Болат Бариұлы |lang= kk |publisher= [[Қазақстанның Армениядағы Елшілігі]] |accessdate= 2024-06-24}}</ref><ref name="12aqp21">{{Cite web|url= https://demo.akorda.kz/kz/legal_acts/decrees/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen-1343192719 |title= Мемлекет басшысының Жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2021-02-12 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> }} === [[Әзербайжан]] === {{columns-list|2| # [[Ибраһим Әжейұлы Аманғалиев|Ибраһим Аманғалиев]] (1993–1998) # [[Рашид Тұрарұлы Ибраев|Рашид Ибраев]] (1998–2002) # [[Андарь Мәулешұлы Шоқпытов|Андарь Шоқпытов]] (2002–2007) # [[Серік Дастанұлы Пірімбетов|Серік Пірімбетов]] (2008–2013) # [[Амангелді Жұмабайұлы Жұмабаев|Амангелді Жұмабаев]] (2013–) # [[Сержан Оралбайұлы Әбдікәрімов|Сержан Әбдікәрімов]] (30 қыркүйек 2019 –)<ref name="30qir19a" /> # [[Әлім Дәуренұлы Байел|Әлім Байел]] (18 сәуір 2023 бастап)<ref>{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlygymen-alim-daurenuly-bayel-kazakstan-respublikasynyn-azerbayzhan-respublikasyndagy-totenshe-zhane-okiletti-elshisi-lauazymyna-tagayyndaldy-1831827 |title= Мемлекет басшысының Жарлығымен Әлім Дәуренұлы Байел Қазақстан Республикасының Әзербайжан Республикасындағы Төтенше және Өкілетті Елшісі лауазымына тағайындалды |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2023-04-18 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> }} === [[Беларусь]] === {{columns-list|2| # [[Валерий Батайұлы Темірбаев|Валерий Темірбаев]] (1994–1996) # [[Юрий Алексеевич Клочков|Юрий Клочков]] (1996–1998) # [[Владимир Иванович Алесин|Владимир Алесин]] (1998–2003) # [[Ғазиз Камашұлы Алдамжаров|Ғазиз Алдамжаров]] (2003–2006) # [[Болат Ғазизұлы Ысқақов|Болат Ысқақов]] (2006–2008) # [[Анатолий Владимирович Смирнов|Анатолий Смирнов]] (2008–2012) # [[Ерғали Бөлегенұлы Бөлегенов|Ерғали Бөлегенов]] (2012–2017) # [[Ермұхамет Қабиденұлы Ертісбаев|Ермұхамет Ертісбаев]] (2017–2019) # [[Асқар Асанұлы Бейсенбаев|Асқар Бейсенбаев]] (12 тамыз 2019 –) # [[Ерлан Сапарұлы Байжанов|Ерлан Байжанов]] (25 тамыз 2023 –)<ref name="25tam23" /> # [[Тимур Мекешұлы Жақсылықов|Тимур Жақсылықов]] (4 маусым 2024 бастап)<ref name="jaqsylyqov24">{{Cite web|url= https://akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlygymen-timur-mekeshuly-zhaksylykov-kazakstan-respublikasynyn-belarus-respublikasyndagy-elshisi-bolyp-tagayyndaldy-451658 |title= Мемлекет басшысының Жарлығымен Тимур Мекешұлы Жақсылықов Қазақстан Республикасының Беларусь Республикасындағы Төтенше және Өкілетті Елшісі, ТМД Жарғылық органдарының жанындағы Тұрақты өкіл қызметін қоса атқарушы болып тағайындалды |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2024-06-04 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> }} === [[Грузия]] === {{columns-list|2| # [[Наурыз Ғұбайдуллаұлы Айдаров|Наурыз Айдаров]] (2003–2005 – УСӨ) # [[Нұрлан Әділұлы Жалғасбаев|Нұрлан Жалғасбаев]] (2005–2006 – УСӨ) # [[Игорь Идеалұлы Мұсәлімов|Игорь Мұсәлімов]] (2006–2011 – УСӨ) # [[Әділ Қапанұлы Тұрсынов|Әділ Тұрсынов]] (2012–2013 – УСӨ) # [[Ермұхамет Қабиденұлы Ертісбаев|Ермұхамет Ертісбаев]] (2013–2018) # [[Бауыржан Әлімұлы Мұхамеджанов|Бауыржан Мухамеджанов]] (мамыр 2018 –) # [[Мәлік Кеңесбайұлы Мырзалин|Мәлік Мырзалин]] (9 желтоқсан 2022 бастап)<ref>{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlygymen-malik-kenesbayuly-myrzalin-kazakstan-respublikasynyn-gruziyadagy-totenshe-zhane-okiletti-elshisi-bolyp-tagayyndaldy-ol-kazakstan-respublikasy-prezidentinin-akimshiligi-basshysynyn-orynbasary-lauazymynan-bosatyldy-911036 |title= Мемлекет басшысының Жарлығымен Мәлік Кеңесбайұлы Мырзалин Қазақстан Республикасының Грузиядағы Төтенше және Өкілетті Елшісі болып тағайындалды, ол Қазақстан Республикасы Президентінің Әкімшілігі Басшысының орынбасары лауазымынан босатылды |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2022-12-09 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> }} === [[Қырғызстан]] === {{columns-list|2| # [[Мұхтар Шаханов]] (1993–2003) # [[Өмірзақ Өзбекұлы Өзбеков|Өмірзақ Өзбеков]] (2003–2008) # [[Бақыт Сағындықұлы Оспанов|Бақыт Оспанов]] (2008–2009) # [[Бейбіт Өксікбайұлы Исабаев|Бейбіт Исабаев]] (2009 – 16 наурыз 2015) # [[Айымдос Ерсайынұлы Бозжігітов|Айымдос Бозжігітов]] (16 наурыз 2015 – 7 ақпан 2018) # [[Кәрім Насбекұлы Көкірекбаев|Кәрім Көкірекбаев]] (7 ақпан 2018 – 26 тамыз 2019) # [[Қайрат Айтмұхамбетұлы Нұрпейісов|Қайрат Нұрпейісов]] (26 тамыз 2019 – 19 сәуір 2021)<ref name="19saw21a">{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen--1934628 |title= Мемлекет басшысының Жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2021-04-19 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> # [[Рәпіл Сейітханұлы Жошыбаев|Рәпіл Жошыбаев]] (19 сәуір 2021 бастап)<ref name="19saw21">{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen--1934432 |title= Мемлекет басшысының Жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2021-04-19 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> }} === [[Молдова]] === # [[Дархан Аманұлы Кәлетаев|Дархан Кәлетаев]] (12 қазан 2020 –)<ref name="12qaz20" /> # [[Алмат Дәкібайұлы Айдарбеков|Алмат Айдарбеков]] (30 наурыз 2022 бастап)<ref name="30naw22" /> === [[Өзбекстан]] === {{columns-list|2| # [[Сайлау Батыршаұлы]] (1993-94) # [[Нәжімеден Ихсанұлы Есқалиев|Нәжімеден Есқалиев]] (1994–1997) # [[Өмірзақ Өзбекұлы Өзбеков|Өмірзақ Өзбеков]] (1997–2003) # [[Тілеухан Самарханұлы Қабдрахманов|Тілеухан Қабдрахманов]] (2003–2006) # [[Асқар Исабекұлы Мырзахметов|Асқар Мырзахметов]] (2006–2007) # [[Зауытбек Қауысбекұлы Тұрысбеков|Зауытбек Тұрысбеков]] (2007–2009) # [[Бөрібай Биқожаұлы Жексембин|Бөрібай Жексембин]] (2010 – желтоқсан 2015) # [[Ерік Мылтықбайұлы Өтембаев|Ерік Өтембаев]] (2016 – 18 наурыз 2019)<ref name="18naw19" /> # [[Дархан Амангелдіұлы Сатыбалды|Дархан Сатыбалды]] (2019–) # [[Бейбіт Бәкірұлы Атамқұлов|Бейбіт Атамқұлов]] (31 қазан 2022 бастап)<ref name="31qaz22" /> }} === [[Ресей]] === {{Толық мақала|Қазақстанның Ресейдегі елшілерінің тізімі}} {{columns-list|2| #[[Тайыр Аймұхамедұлы Мансұров|Тайыр Мансұров]] (қаңтар 1994 – ақпан 2002 #[[Алтынбек Сәрсенбайұлы]] (2002 – қараша 2003) #[[Қырымбек Елеуұлы Көшербаев|Қырымбек Көшербаев]] (қараша 2003 – 24 қаңтар 2006) #[[Жансейіт Қансейітұлы Түймебаев|Жансейіт Түймебаев]] (1 ақпан 2006 – 19 қаңтар 2007) #[[Нұртай Әбіқайұлы Әбіқаев|Нұртай Әбіқаев]] (12 ақпан 2007 – 14 қазан 2008) #[[Әділбек Рыскелдіұлы Жақсыбеков|Әділбек Жақсыбеков]] (11 қараша 2008 – 24 маусым 2009) #[[Зауытбек Қауысбекұлы Тұрысбеков|Зауытбек Тұрысбеков]] (14 тамыз 2009 – 25 сәуір 2012) #[[Ғалым Ізбасарұлы Оразбақов|Ғалым Оразбақов]] (25 сәуір 2012 – 22 қаңтар 2014) #[[Марат Мұханбетқазыұлы Тәжин|Марат Тәжин]] (11 ақпан 2014 – 12 қаңтар 2017) #[[Иманғали Нұрғалиұлы Тасмағамбетов|Иманғали Тасмағамбетов]] (3 ақпан 2017 – 18 желтоқсан 2019) #[[Ермек Беделбайұлы Көшербаев]] (29 қаңтар 2020 – 16 маусым 2023) #[[Дәурен Әскербекұлы Абаев]] (3 шілде 2023 бастап) }} === [[Тәжікстан]] === {{columns-list|2| # [[Аманжол Қазбекұлы Жанқұлиев|Аманжол Жанқұлиев]] (2001–2003) # [[Ерлан Әділханұлы Әбілдаев|Ерлан Әбілдаев]] (2004–2008) # [[Әбутәліп Ібіжанұлы Ахметов|Әбутәліп Ахметов]] (2008–2010+) # [[Ағыбай Дінкенұлы Смағұлов|Ағыбай Смағұлов]] (2011–2017) # [[Асқар Ерлікұлы Тәжібаев|Асқар Тәжібаев]] (18 наурыз 2019 – 15 наурыз 2022)<ref name="15naw22b" /> # [[Уәлихан Әмірханұлы Төреханов|Уәлихан Төреханов]] (15 наурыз 2022 бастап)<ref name="15naw22b" /> }} === [[Түрікменстан]]=== {{columns-list|2| # [[Амангелді Жұмабайұлы Жұмабаев|Амангелді Жұмабаев]] (1999–2004) # [[Вячеслав Қаменұлы Ғиззатов|Вячеслав Ғиззатов]] (2004–2005) # [[Мұрат Марданұлы Атанов|Мұрат Атанов]] (2005–2008) # [[Асхат Тұтқышбайұлы Оразбай|Асхат Оразбай]] (2008–2012) # [[Орман Кәрімұлы Нұрбаев|Орман Нұрбаев]] (2012–2017) # [[Жандос Әнуарұлы Асанов|Жандос Асанов]] (13 шілде 2018 – тамыз 2019)<ref>{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/legal_acts/decrees/memleket-basshysynyn-zharlygymen-zhandos-anuaruly-asanov-kazakstan-respublikasynyn-turikmenstandagy-totenshe-zhane-okiletti-elshisi-kyzmetin |title= Мемлекет басшысының Жарлығымен Жандос Әнуарұлы Асанов Қазақстан Республикасының Түрікменстандағы Төтенше және Өкілетті Елшісі қызметіне тағайындалды |lang= kk |publisher= [[Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2018-07-13 |accessdate= 2024-09-11}}</ref> # [[Еркебұлан Оңалбекұлы Сәпиев|Еркебұлан Сәпиев]] (26 маусым 2019 – 15 наурыз 2022)<ref name="15naw22b" /> # [[Асқар Ерлікұлы Тәжібаев|Асқар Тәжібаев]] (15 наурыз 2022 – 20 маусым 2024)<ref name="15naw22b" /><ref>{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlygymen-askar-erlikuly-tazhibaev-kazakstan-respublikasynyn-turikmenstandagy-totenshe-zhane-okiletti-elshisi-lauazymynan-bosatyldy-2052143 |title= Мемлекет басшысының Жарлығымен Асқар Ерлікұлы Тәжібаев Қазақстан Республикасының Түрікменстандағы Төтенше және Өкілетті Елшісі лауазымынан босатылды |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2024-06-20 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> # [[Нұрлан Асқарұлы Ноғаев|Нұрлан Ноғаев]] (20 маусым 2024 бастап)<ref>{{Cite web|url= https://www.ktk.kz/kz/newsfeed/article/2024/06/20/273172/ |title= Нұрлан Ноғаев Қазақстанның Түрікменстандағы елшісі болып тағайындалды |lang= kk |publisher= [[КТК (телеарна)|КТК]] |date= 2024-06-20 |accessdate= 2024-06-25}}</ref> }} === [[Украина]] === {{columns-list|2| # [[Юрий Алексеевич Клочков|Юрий Клочков]] (1994–1996) # [[Нәжімеден Ықсанұлы Есқалиев|Нәжімеден Есқалиев]] (1997–1999) # [[Равиль Тәжіқараұлы Шырдабаев|Равиль Шырдабаев]] (1999–2003) # [[Амангелді Жұмабайұлы Жұмабаев|Амангелді Жұмабаев]] (2003–2011) # [[Зауытбек Қауысбекұлы Тұрысбеков|Зауытбек Тұрысбеков]] (2012–2015) # [[Самат Исламұлы Ордабаев|Самат Ордабаев]] (2016–2020) # [[Дархан Аманұлы Кәлетаев|Дархан Кәлетаев]] (22 ақпан 2020 бастап) }} == [[Азия]] == === [[Ауғанстан]] === {{columns-list|2| # Мұхамедқали Бақбергенов (2003–2005 – УСӨ) # [[Ағыбай Дінкенұлы Смағұлов|Ағыбай Смағұлов]] (2005–2011) # [[Өміртай Макашұлы Бітімов|Өміртай Бітімов]] (2011 – сәуір 2018) # [[Әлімхан Оңғарұлы Есенгелдиев|Әлімхан Есенгелдиев]] (2 сәуір 2018 бастап)<ref>{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/legal_acts/decrees/memleket-basshysynyn-zharlygymen-alimhan-ongaruly-esengeldiev-kazakstan-respublikasynyn-auganstan-islam-respublikasyndagy-totenshe-zhane-oki |title= Мемлекет басшысының Жарлығымен Әлімхан Оңғарұлы Есенгелдиев Қазақстан Республикасының Ауғанстан Ислам Республикасындағы Төтенше және Өкілетті Елшісі қызметіне тағайындалды |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2018-04-02 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> }} === [[Бангладеш]] === # [[Ерлан Алтынбайұлы Әлімбаев|Ерлан Әлімбаев]] (20 қыркүйек 2020 – 19 сәуір 2021)<ref name="20qir20">{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/legal_acts/decrees/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen-1343192716 |title= Мемлекет басшысының Жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2020-09-02 |accessdate= 2024-06-24}}</ref><ref name="19saw21a" /> # [[Нұрлан Әділұлы Жалғасбаев|Нұрлан Жалғасбаев]] (26 қаңтар 2022 бастап)<ref name="26qan22">{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/legal_acts/decrees/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen-1343192716 |title= Мемлекет басшысының жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2022-01-26 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> === [[Бахрейн]] === # [[Бақыт Батыршаев|Бақыт Батыршаев]] (– 18 наурыз 2019)<ref name="18naw19" /> # [[Берік Сақбайұлы Арын|Берік Арын]] (30 қыркүйек 2019 бастап)<ref name="30qir19a" /> === [[Бруней]] === # [[Данияр Қабидоллаұлы Сарекенов|Данияр Сарекенов]] (21 ақпан 2015 –)<ref name="21aqp15" /> # [[Болат Бариұлы Иманбаев|Болат Иманбаев]] (– 12 ақпан 2021)<ref name="12aqp21" /> # [[Болат Болатұлы Сүгірбаев|Болат Сүгірбаев]] (26 қаңтар 2022 бастап)<ref name="26qan22" /> === [[Бутан]] === # [[Ерлан Алтынбайұлы Әлімбаев|Ерлан Әлімбаев]] (20 қыркүйек 2020 – 19 сәуір 2021)<ref name="20qir20" /><ref name="19saw21a" /> # [[Нұрлан Әділұлы Жалғасбаев|Нұрлан Жалғасбаев]] (26 қаңтар 2022 бастап)<ref name="26qan22" /> === [[Біріккен Араб Әмірліктері]] === {{columns-list|2| # [[Асқар Ахметұлы Мусинов|Асқар Мусинов]] (2006–2013) # [[Қайрат Қайырбекұлы Лама Шариф|Қайрат Лама Шариф]] (2013 – ақпан 2019) # [[Мадияр Смәділұлы Меңілбеков|Мадияр Меңілбеков]] (ақпан 2019 – 18 сәуір 2024)<ref name="18saw24">{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen--1835823 |title= Мемлекет басшысының жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2024-04-18 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> # [[Нажмедин Мұхаметәліұлы]] (18 сәуір 2024 бастап)<ref name="muhametaliuli">{{Cite web|url= https://inbusiness.kz/kz/appointment/nazhmedin-muhametaliuly |title= Нажмедин Мұхаметәліұлы |lang= kk |publisher= inbusiness.kz |date= 2024-04-18 |accessdate= 2024-06-25}}</ref> }} === [[Вьетнам]] === {{columns-list|2| # [[Бекетжан Махатжанұлы Жұмаханов|Бекетжан Жұмаханов]] (желтоқсан 2013 – мамыр 2019) # [[Ерлан Сапарұлы Байжанов|Ерлан Байжанов]] (мамыр 2019 – 25 тамыз 2023)<ref name="25tam23">{{Cite web|url= https://akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen--2574614 |title= Мемлекет басшысының жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2024-08-25 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> # [[Қанат Қобыландыұлы Тумыш|Қанат Тумыш]] (25 тамыз 2023 бастап)<ref name="25tam23" /> }} === [[Жапония]]=== {{columns-list|2| # [[Сабыр Сайлаубекұлы Есімбеков|Сабыр Есімбеков]] (1995–1996 – УСӨ) # [[Тілеухан Самарханұлы Қабдрахманов|Тілеухан Қабдрахманов]] (1996–2003) # [[Ерлан Кеңесұлы Баударбек-Қожатаев|Ерлан Баударбек-Кожатаев]] (2003 – УСӨ) # [[Болат Қабдылхамитұлы Нұрғалиев|Болат Нұрғалиев]] (2003–2006) # [[Динара Бекенқызы Желдібаева|Динара Желдібаева]] (2006–2007 – УСӨ) # [[Ақылбек Әбсатұлы Қамалдинов|Ақылбек Қамалдинов]] (2007–2016) # [[Алмас Ерікұлы Дисюков]] (2016 – УСӨ) # [[Ерлан Кеңесұлы Баударбек-Қожатаев|Ерлан Баударбек-Кожатаев]] (сәуір 2016 – 31 мамыр 2021)<ref name="31mam21">{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen--3145323 |title= Мемлекет басшысының Жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2021-05-31 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> # [[Сабыр Сайлаубекұлы Есімбеков|Сабыр Есімбеков]] (31 мамыр 2021 бастап)<ref name="31mam21" /> }} === [[Израиль]] === {{columns-list|2| # [[Бірғаным Сарықызы Әйтімова|Бірғаным Әйтімова]] (1996–2002) # [[Мұхтар Бескенұлы Тілеуберді|Мұхтар Тілеуберді]] (2002–2003 – УСӨ) # [[Қайрат Құдайбергенұлы Әбдірахманов|Қайрат Абдрахманов]] (2003–2006) # Талғат Орекенов (2006 – УСӨ) # [[Вадим Павлович Зверьков|Вадим Зверьков]] (2006–2008) # [[Ғалым Ізбасарұлы Оразбақов|Ғалым Оразбақов]] (2008–2012) # [[Болат Қабдылхамитұлы Нұрғалиев|Болат Нұрғалиев]] (2012 – қыркүйек 2014) # [[Дулат Оразбекұлы Қуанышев|Дулат Қуанышев]] (желтоқсан 2014 – 30 қыркүйек 2019)<ref name="30qir19b" /> # [[Сатыбалды Ересұлы Бұршақов|Сатыбалды Бұршақов]] (30 қыркүйек 2019 – 26 наурыз 2024)<ref name="30qir19a" /><ref name="26naw24" /> # [[Дәулет Тазабекұлы Ембердиев|Дәулет Ембердиев]] (26 наурыз 2024 бастап)<ref name="26naw24" /> }} === [[Индонезия]] === {{columns-list|2| # [[Бейбіт Бәкірұлы Атамқұлов|Бейбіт Атамқұлов]] (2010–2012) # [[Асхат Тұтқышбайұлы Оразбай|Асхат Оразбай]] (2012 – қаңтар 2019) # [[Данияр Қабидоллаұлы Сәрекенов|Данияр Сәрекенов]] (мамыр 2019 –) # [[Сержан Оралбайұлы Әбдікәрімов|Сержан Әбдікәрімов]] (23 қазан 2023 бастап)<ref name="23qaz23" /> }} === [[Иордания]] === {{columns-list|2| # [[Болат Серғазыұлы Сәрсенбаев|Болат Сәрсенбаев]] (2007 – қазан 2014) # [[Азамат Рахманқұлұлы Бердібай|Азамат Бердібай]] (қазан 2014 – маусым 2019) # [[Айдарбек Әнуарбекұлы Тұматов|Айдарбек Тұматов]] (6 маусым 2019 – 18 сәуір 2024)<ref name="18saw24" /> # [[Талғат Рахымқұлұлы Шалданбай|Талғат Шалданбай]] (4 маусым 2024 бастап)<ref>{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlygymen-talgat-rahymkululy-shaldanbay-kazakstan-respublikasynyn-iordan-hashimit-koroldigindegi-elshisi-lauazymyna-tagayyndaldy-452151 |title= Мемлекет басшысының Жарлығымен Талғат Рахымқұлұлы Шалданбай Қазақстан Республикасының Иордан Хашимит Корольдігіндегі Төтенше және Өкілетті Елшісі лауазымына тағайындалды |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2024-06-04 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> }} === [[Ирак]] === # [[Айдарбек Әнуарбекұлы Тұматов|Айдарбек Тұматов]] (– 18 сәуір 2024)<ref name="18saw24" /> === [[Иран]] === {{columns-list|2| # [[Мырзатай Жолдасбекұлы Жолдасбеков|Мырзатай Жолдасбеков]] (1993–1996) # [[Вячеслав Қаменұлы Ғиззатов|Вячеслав Гиззатов]] (1996–2000) # [[Төлеген Тілекұлы Жүкеев|Төлеген Жүкеев]] (2000–2003) # [[Сәбит Мұхтарұлы Таиров|Сәбит Таиров]] (2004–2006) # [[Ерік Мылтықбайұлы Өтембаев|Ерік Өтембаев]] (2006–2009) # [[Нұрбах Тұрарұлы Рүстемов|Нұрбах Рүстемов]] (2009–2010) # [[Бағдат Құлтайұлы Әміреев|Бағдат Әміреев]] (2011 – қыркүйек 2018) # [[Асхат Тұтқышбайұлы Оразбай|Асхат Оразбай]] (қаңтар 2019 –) # [[Оңталап Серікбайұлы Оңалбаев|Оңталап Оңалбаев]] (26 наурыз 2024 бастап)<ref name="26naw24" /> }} === [[Камбоджа]] === # [[Бекетжан Махатжанұлы Жұмаханов|Бекетжан Жұмаханов]] (2 қыркүйек 2014 –)<ref name="2qir14" /> # [[Ерлан Сапарұлы Байжанов|Ерлан Байжанов]] (– 25 тамыз 2023)<ref name="25tam23" /> # [[Қанат Қобыландыұлы Тумыш|Қанат Тумыш]] (26 наурыз 2024 бастап)<ref name="26naw24" /> === [[Корея Республикасы]] === {{columns-list|2| # [[Асқар Оразалыұлы Шәкіров|Асқар Шәкіров]] (1995–1996 – УСӨ) # [[Төлеген Тілекұлы Жүкеев|Төлеген Жүкеев]] (1995–2000) # [[Болат Қабдылхамитұлы Нұрғалиев|Болат Нұрғалиев]] (2000–2003) # [[Дархан Әлиұлы Бердіәлиев|Дархан Бердіәлиев]] (2003–2006) # [[Дулат Хангерейұлы Бәкішев|Дулат Бәкішев]] (2006–2008) # [[Дархан Әлиұлы Бердіәлиев|Дархан Бердіәлиев]] (2008–2012) # [[Дулат Хангерейұлы Бәкішев|Дулат Бәкішев]] (2012 – 27 сәуір 2018) # [[Бақыт Амангелдіұлы Дүйсенбаев|Бақыт Дүйсенбаев]] (27 сәуір 2018 – 16 наурыз 2023)<ref name="27saw18">{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/legal_acts/decrees/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen-1343192696 |title= Мемлекет басшысының Жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2018-04-27 |accessdate= 2024-06-24}}</ref><ref name="16maw23" /> # [[Нұрғәлі Алмасбайұлы Арыстанов|Нұрғәлі Арыстанов]] (16 наурыз 2023 бастап)<ref name="16maw23" /> }} === [[Кувейт]] === {{columns-list|2| # [[Дәулет Тазабекұлы Ембердиев|Дәулет Ембердиев]] (28 маусым 2019 – 2 қыркүйек 2020)<ref name="20qir20" /> # [[Азамат Рахманқұлұлы Бердібай|Азамат Бердібай]] (12 қазан 2020 бастап)<ref name="12qaz20">{{Cite web|url= https://wap.akorda.kz/kz/legal_acts/decrees/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen-1343192718 |title= Мемлекет басшысының Жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2020-10-12 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> }} === [[Солтүстік Корея|КХДР]] === # [[Шахрат Шәкизатұлы Нұрышев|Шахрат Нұрышев]] (18 сәуір 2024 бастап)<ref name="18saw24" /> === [[Қатар]] === {{columns-list|2| # [[Азамат Рахманқұлұлы Бердібай|Азамат Бердібай]] (2007 – қазан 2014) # [[Асқар Жеңісұлы Шоқыбаев|Асқар Шоқыбаев]] (қараша 2014 – 2 қыркүйек 2020) # [[Арман Қайратұлы Исағалиев|Арман Исағалиев]] (2 қыркүйек 2020 бастап)<ref name="20qir20" /> }} === [[Қытай]] === {{columns-list|2| #[[Мұрат Мұхтарұлы Әуезов|Мұрат Әуезов]] (желтоқсан 1992 – 1995) #[[Қуаныш Сұлтанұлы Сұлтанов|Қуаныш Сұлтанов]] (1995–2001) #[[Жәнібек Сәлімұлы Кәрібжанов|Жәнібек Кәрібжанов]] (қараша 2001 – қаңтар 2007) #[[Икрам Адырбекұлы Адырбеков|Икрам Адырбеков]] (ақпан 2007 – 23 қараша 2011) #[[Нұрлан Байұзақұлы Ермекбаев|Нұрлан Ермекбаев]] (21 сәуір 2012 – 2014) #[[Шахрат Шәкізатұлы Нұрышев|Шахрат Нұрышев]] (21 ақпан 2015 – 1 қараша 2019)<ref name="21aqp15">{{Cite web|url= https://akorda.kz/kz/legal_acts/decrees/17810-memleket-basshysynyn-zharlyktarymen |title= Мемлекет басшысының Жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |accessdate= 2024-11-28}}</ref> #[[Ғабит Бейбітұлы Қойшыбаев|Ғабит Қойшыбаев]] (1 қараша 2019 – 8 сәуір 2022)<ref name="8saw22" /> #[[Шахрат Шәкизатұлы Нұрышев|Шахрат Нұрышев]] (8 сәуір 2022 бастап)<ref>{{Cite web|url= https://www.azattyq.org/a/31792379.html |title= Шахрат Нұрышев Қазақстанның Қытайдағы елшісі болып тағайындалды |lang= kk |publisher= [[Азаттық радиосы]] |date= 2022-04-08 |accessdate= 2024-06-25}}</ref><ref name="8saw22" /> }} === [[Лаос]] === # [[Бекетжан Махатжанұлы Жұмаханов|Бекетжан Жұмаханов]] (2 қыркүйек 2014 –)<ref name="2qir14" /> # [[Ерлан Сапарұлы Байжанов|Ерлан Байжанов]] (– 25 тамыз 2023)<ref name="25tam23" /> # [[Қанат Қобыландыұлы Тумыш|Қанат Тумыш]] (26 наурыз 2024 бастап)<ref name="26naw24" /> === [[Ливан]] === {{columns-list|2| # [[Ербол Әбдісаттарұлы Дербісәлиев|Ербол Дербісәлиев]] (2004–2007 – УСӨ) # [[Ержан Жиенғалиұлы Қалекенов|Ержан Қалекенов]] (2008–2010 – УСӨ) # [[Дәулет Тазабекұлы Ембердиев|Дәулет Ембердиев]] (2011–белгісіз – УСӨ) # [[Расул Берекетұлы Жұмалы|Расул Жұмалы]] (13 маусым 2022 бастап)<ref>{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlygymen-rasul-bereketuly-zhumaly-kazakstan-respublikasynyn-livan-respublikasyndagy-totenshe-zhane-okiletti-elshisi-lauazymyna-tagayyndaldy-1353833 |title= Мемлекет басшысының Жарлығымен Расул Берекетұлы Жұмалы Қазақстан Республикасының Ливан Республикасындағы Төтенше және Өкілетті Елшісі лауазымына тағайындалды |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2022-06-13 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> }} === [[Малайзия]] === {{columns-list|2| # [[Амангелді Жұмабайұлы Жұмабаев|Амангелді Жұмабаев]] (1996–1999) # [[Болатхан Құлжанұлы Тайжан|Болатхан Тайжан]] (1999–2001) # [[Олжас Қабдешұлы Тоғызбаев|Олжас Тоғызбаев]] (2001–2002 – УСӨ) # [[Икрам Адырбекұлы Адырбеков|Икрам Адырбеков]] (2002–2004) # [[Мұхтар Бескенұлы Тілеуберді|Мұхтар Тілеуберді]] (2004–2009) # [[Бейбіт Бәкірұлы Атамқұлов|Бейбіт Атамқұлов]] (2010–2012) # [[Данияр Қабидоллаұлы Сәрекенов|Данияр Сәрекенов]] (2012–2013 – УСӨ) # [[Данияр Қабидоллаұлы Сәрекенов|Данияр Сәрекенов]] (2013 – мамыр 2019) # [[Болат Бариұлы Иманбаев|Болат Иманбаев]] (мамыр 2019 – 12 ақпан 2021)<ref name="12aqp21" /> # [[Болат Болатұлы Сүгірбаев|Болат Сүгірбаев]] (26 ақпан 2021 бастап)<ref name="26aqp21" /> }} === [[Мальдивтер]] === # [[Ерлан Алтынбайұлы Әлімбаев|Ерлан Әлімбаев]] (20 қыркүйек 2020 – 19 сәуір 2021)<ref name="20qir20" /><ref name="19saw21a" /> # [[Нұрлан Әділұлы Жалғасбаев|Нұрлан Жалғасбаев]] (26 қаңтар 2022 бастап)<ref name="26qan22" /> === [[Моңғолия]] === {{columns-list|2| # [[Уәлихан Сиянбекұлы Қоңырбаев|Уәлихан Қоңырбаев]] (1997–1999 – УСӨ) # [[Қайрат Исағалиұлы Исағалиев|Қайрат Исағалиев]] (1999–2002 – УСӨ) # [[Советқали Қамаубайұлы Қартбаев|Советқали Қартбаев]] (2002–2005 – УСӨ) # [[Асхат Өрістемұлы Сыздықов|Асхат Сыздықов]] (2005–2007 – УСӨ) # [[Орман Кәрімұлы Нұрбаев|Орман Нұрбаев]] (2007–2012) # [[Қалыбек Ибраһимұлы Қобыландин|Қалыбек Қобыландин]] (2013 – 14 тамыз 2019) # [[Жалғас Жұмаұлы Әділбаев|Жалғас Әділбаев]] (14 тамыз 2019 –) # [[Ғабит Бейбітұлы Қойшыбаев|Ғабит Қойшыбаев]] (8 сәуір 2022 бастап)<ref name="8saw22">{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen--832452 |title= Мемлекет басшысының жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2022-04-08 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> }} === [[Мьянма]] === # [[Раушан Кәкімсейітқызы Есболатова|Раушан Есболатова]] (30 қыркүйек 2019 – 21 сәуір 2022)<ref name="30qir19a" /><ref name="21saw22">{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen--2133331 |title= Мемлекет басшысының Жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2022-04-21 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> === [[Непал]] === # [[Ерлан Алтынбайұлы Әлімбаев|Ерлан Әлімбаев]] (20 қыркүйек 2020 – 19 сәуір 2021)<ref name="20qir20" /><ref name="19saw21a" /> # [[Нұрлан Әділұлы Жалғасбаев|Нұрлан Жалғасбаев]] (26 қаңтар 2022 бастап)<ref name="26qan22" /> === [[Оман]] === {{columns-list|2| # [[Ерлан Әділханұлы Әбілдаев|Ерлан Әбілдаев]] (2011–2014) # [[Ержан Серікұлы Мұқаш|Ержан Мұқаш]] (2014 – мамыр 2019) # [[Нәжмедин Мұхаметәліұлы]] (18 мамыр 2019 – 18 сәуір 2024)<ref name="muhametaliuli" /> # [[Айдарбек Әнуарбекұлы Тұматов|Айдарбек Тұматов]] (18 сәуір 2024 бастап)<ref name="18saw24" /> }} === [[Палестина]] === # [[Айдарбек Әнуарбекұлы Тұматов|Айдарбек Тұматов]] (– 18 сәуір 2024)<ref name="18saw24" /> === [[Пәкістан]] === {{columns-list|2| # [[Тамас Қалмұхамбетұлы Айтмұхамбетов|Тамас Айтмұхамбетов]] (1994–1999) # [[Бекжасар Нәрібайұлы Нарбаев|Бекжасар Нарбаев]] (1999–2003) # [[Бейбіт Өксікбайұлы Исабаев|Бейбіт Исабаев]] (2003–2006) # [[Бақытбек Сейсебайұлы Шабарбаев|Бақытбек Шабарбаев]] (2006 – қаңтар 2018) # [[Ақан Ақасұлы Рахметуллин|Ақан Рахметуллин]] (28 маусым 2019 – 5 сәуір 2021)<ref>{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/hronika-53183 |title= Хроника |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2022-04-21 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> }} === [[Сауд Арабиясы]] === {{columns-list|2| # [[Бағдат Құлтайұлы Әміреев|Бағдат Әміреев]] (1996–2002) # [[Аслан Есболайұлы Мусин|Аслан Мусинов]] (2002–2006) # [[Қайрат Қайырбекұлы Лама Шариф|Қайрат Лама Шариф]] (2006–2011) # [[Бақтияр Сардарбекұлы Тасымов|Бақтияр Тасымов]] (2011–2013) # [[Бақыт Данабекұлы Батыршаев|Бақыт Батыршаев]] (18 қараша 2013 – 18 наурыз 2019)<ref name="18qar13">{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/legal_acts/decrees/14774-memleket-basshysynyn-zharlyktarymen |title= Мемлекет Басшысының Жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2013-11-18 |accessdate= 2024-06-24}}</ref><ref name="18naw19" /> # [[Берік Сақбайұлы Арын|Берік Арын]] (наурыз 2019 –) # [[Мадияр Смәділұлы Меңілбеков|Мадияр Меңілбеков]] (18 сәуір 2024 бастап)<ref name="18saw24" /> }} === [[Сингапур]] === {{columns-list|2| # [[Нұрлан Байұзақұлы Ермекбаев|Нұрлан Ермекбаев]] (2003–2004 – УСӨ) # [[Әділ Қапанұлы Тұрсынов|Әділ Тұрсынов]] (2004–2008 – УСӨ) # [[Ерлан Кеңесұлы Баударбек-Қожатаев|Ерлан Баударбек-Қожатаев]] (2008 – сәуір 2016) # [[Үсен Әбдіқадырұлы Сүлеймен|Үсен Сүлеймен]] (маусым 2016 – маусым 2019) # [[Әркен Кеңесбекұлы Арыстанов|Әркен Арыстанов]] (маусым 2019 –) # [[Асқар Сейдахметұлы Құттықадам|Асқар Құттықадам]] (21 қазан 2022 бастап)<ref name="21qaz22" /> }} === [[Тайланд]] === {{columns-list|2| # [[Марат Төлеубекұлы Есенбаев|Марат Есенбаев]] (1998–2000 – УСӨ) # [[Дудар Түсіпұлы Жәкенов|Дудар Жәкенов]] (2000–2002 – УСӨ) # [[Рашид Тауфикұлы Рақымбеков|Рашид Рақымбеков]] (2002–2003 – УСӨ) # [[Сәкен Спаханұлы Сейдуалиев|Сәкен Сейдуалиев]]<ref>{{Cite web|url= https://senate.parlam.kz/kk-KZ/history-convocation2 |title= Екінші сайланымдағы Қазақстан Республикасы Парламенті Сенаты депутаттарының тізімі |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Парламентінің Сенаты|Қазақстан Парламенті Сенаты]]ның ресми сайты |accessdate= 2024-06-24}}</ref> (2003–2005 – УСӨ) # [[Бақытбек Сейсебайұлы Шабарбаев|Бақытбек Шабарбаев]] (2005–2006 – УСӨ) # [[Әмір Болатұлы Мусин|Әмір Мусин]] (2007–2013 – УСӨ) # [[Марат Төлеубекұлы Есенбаев|Марат Есенбаев]] (2013 – шілде 2017) # [[Раушан Кәкімсейітқызы Есболатова|Раушан Есболатова]] (3 шілде 2017 – 21 сәуір 2022)<ref name="21saw22" /> # [[Арман Асқарұлы Исетов|Арман Исетов]] (21 сәуір 2022 бастап)<ref name="21saw22a">{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen--2132955 |title= Мемлекет басшысының Жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2022-04-21 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> }} === [[Түркия]] === {{columns-list|2| # [[Қанат Бекмырзаұлы Саудабаев|Қанат Саудабаев]] (1992–1994, 1994–1996) # [[Балташ Молдабайұлы Тұрсымбаев|Балташ Тұрсымбаев]] (1996–1998) # [[Қайрат Шораұлы Сарыбай|Қайрат Сарыбай]] (1999–2003) # [[Аманжол Қазбекұлы Жанқұлиев|Аманжол Жанқұлиев]] (2003–2005) # [[Бейбіт Өксікбайұлы Исабаев|Бейбіт Исабаев]] (2006–2008) # [[Бағдат Құлтайұлы Әміреев|Бағдат Әміреев]] (2008–2010) # [[Жансейіт Қансейітұлы Түймебаев|Жансейіт Түймебаев]] (2010 – 7 қазан 2016)<ref name="7qaz16" /> # [[Абзал Сапарбекұлы]] (5 сәуір 2017 – 15 наурыз 2022)<ref name="15naw22a" /> # [[Еркебұлан Оңалбекұлы Сәпиев|Еркебұлан Сәпиев]] (15 наурыз 2022 бастап)<ref name="15naw22b">{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen--1522247 |title= Мемлекет басшысының жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2022-03-15 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> }} === [[Үндістан]]=== {{columns-list|2| # [[Мұхамеджан Керейұлы Исаев|М. Исаев]] (1993–1994) # [[Рашид Тұрарұлы Ибраев|Рашид Ибраев]] (1995–1998) # [[Аскар Оразалыұлы Шәкіров|Асқар Шәкіров]] (1998–2004) # [[Қайрат Ермекұлы Омаров|Қайрат Омаров]] (2004–2009) # [[Дулат Оразбекұлы Қуанышев|Дулат Қуанышев]] (2010 – қыркүйек 2014) # [[Болат Серғазыұлы Сәрсенбаев|Болат Сәрсенбаев]] (6 қазан 2014 – 4 қыркүйек 2019) # [[Ерлан Алтынбайұлы Әлімбаев|Ерлан Әлімбаев]] (4 қыркүйек 2019 – 19 сәуір 2021)<ref name="19saw21a" /> # [[Нұрлан Әділұлы Жалғасбаев|Нұрлан Жалғасбаев]] (19 сәуір 2021 бастап)<ref name="19saw21" /> }} === [[Шри-Ланка]] === # [[Ерлан Алтынбайұлы Әлімбаев|Ерлан Әлімбаев]] (20 қыркүйек 2020 – 19 сәуір 2021)<ref name="20qir20" /><ref name="19saw21a" /> # [[Нұрлан Әділұлы Жалғасбаев|Нұрлан Жалғасбаев]] (26 қаңтар 2022 бастап)<ref name="26qan22" /> == [[Америка]] == === [[Америка Құрама Штаттары]] === #[[Әлім Шәкірұлы Жамбыршин|Әлім Жамбыршин]] (1992–1994) #[[Төлеутай Ысқақұлы Сүлейменов|Төлеутай Сүлейменов]] (1994–1996) #[[Болат Қабдылхамитұлы Нұрғалиев|Болат Нұрғалиев]] (1996–2000) #[[Қанат Бекмырзаұлы Саудабаев|Қанат Саудабаев]] (желтоқсан 2000 – 15 мамыр 2007) #[[Ерлан Әбілфайызұлы Ыдырысов|Ерлан Ыдырысов]] (4 шілде 2007 – 4 қаңтар 2013) #[[Қайрат Ермекұлы Омаров|Қайрат Омаров]] (4 қаңтар 2013 – 4 қаңтар 2017) #[[Ержан Хозеұлы Қазыханов|Ержан Қазыханов]] (15 ақпан 2017 – 6 сәуір 2021)<ref name="15aqp17" /> #[[Ержан Нигматоллаұлы Ашықбаев|Ержан Ашықбаев]] (5 сәуір 2021 бастап)<ref>{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/tagayyndaular-53955 |title= Тағайындаулар |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2021-04-05 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> === [[Аргентина]] === # [[Болат Тұрарұлы Нүсіпов|Болат Нүсіпов]] (2 шілде 2021 бастап)<ref name="2cil21" /> === [[Бразилия]] === {{columns-list|2| # [[Бақытжан Ордабаев]] (2012 – желтоқсан 2015) # [[Қайрат Асаниязұлы Саржанов|Қайрат Саржанов]] (29 наурыз 2016 –) # [[Болат Тұрарұлы Нүсіпов|Болат Нүсіпов]] (12 ақпан 2021 бастап)<ref name="12aqp21" /> }} === [[Доминикан Республикасы]] === # [[Константин Васильевич Жигалов|Константин Жигалов]] (18 қараша 2013 – 27 сәуір 2018)<ref name="27saw18" /><ref name="18qar13" /> # [[Андриан Көпмағамбетұлы Елемесов|Андриан Елемесов]] (26 қыркүйек 2018 – 7 тамыз 2020)<ref name="26qir18" /><ref name="elemesov2020">{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/legal_acts/decrees/memleket-basshysynyn-zharlygymen-andrian-kopmagambetuly-elemesov-kazakstan-respublikasynyn-meksika-kurama-shtattaryndagy-totenshe-zhane-okil |title= Мемлекет басшысының Жарлығымен Андриан Көпмағамбетұлы Елемесов Қазақстан Республикасының Мексика Құрама Штаттарындағы Төтенше және Өкілетті Елшісі қызметінен, Қазақстан Республикасының Доминикан Республикасындағы, Ямайкадағы, Панама Республикасындағы, Коста-Рика Республикасындағы Төтенше және Өкілетті Елшісі қызметін қоса атқарудан босатылды |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2020-08-07 |accessdate= 2024-06-25}}</ref> === [[Канада]] === {{columns-list|2| # [[Ерлан Әділханұлы Әбілдаев|Ерлан Әбілдаев]] (2008–2011) # [[Константин Васильевич Жигалов|Константин Жигалов]] (2012 – 27 сәуір 2018)<ref name="27saw18" /> # [[Ақылбек Әбсатұлы Қамалдинов|Ақылбек Қамалдинов]] (27 сәуір 2018 – 16 маусым 2023)<ref name="27saw18" /><ref name="16maw23" /> # [[Дәулетбек Қайырбекұлы Құсайынов|Дәулетбек Құсайынов]] (4 шілде 2023 бастап)<ref>{{Cite web|url= https://kaz.tengrinews.kz/kazakhstan_news/dauletbek-kusayyinov-jana-kyizmetke-tagayyindaldyi-352360/ |title= Дәулетбек Құсайынов жаңа қызметке тағайындалды |lang= kk |publisher= tengrinews |date= 2023-06-04 |accessdate= 2024-06-25}}</ref> }} === [[Коста-Рика]] === # [[Андриан Көпмағамбетұлы Елемесов|Андриан Елемесов]] (26 қыркүйек 2018 – 7 тамыз 2020)<ref name="26qir18" /><ref name="elemesov2020" /> === [[Куба]] === # [[Константин Васильевич Жигалов|Константин Жигалов]] (18 қараша 2013 – 27 сәуір 2018)<ref name="18qar13" /><ref name="27saw18" /> # [[Ақылбек Әбсатұлы Камалдинов|Ақылбек Камалдинов]] (26 қыркүйек 2018 – 15 наурыз 2022)<ref name="15naw22a" /><ref name="26qir18">{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/legal_acts/decrees/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen-1343192697 |title= Мемлекет Басшысының Жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2018-09-26 |accessdate= 2024-06-25}}</ref> # [[Андриан Көпмағамбетұлы Елемесов|Андриан Елемесов]] (15 наурыз 2022 бастап)<ref name="15naw22b" /> === [[Мексика]] === # [[Андриан Көпмағамбетұлы Елемесов|Андриан Елемесов]] (2015 – 7 тамыз 2020)<ref name="elemesov2020" /> # [[Тимур Владимирұлы Пірімбетов|Тимур Пірімбетов]] (23 қазан 2023 – 15 қараша 2024)<ref name="23qaz23" /><ref name="15qar24">{{Cite web|url= https://akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen--15102417 |title= Мемлекет басшысының жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2024-11-15 |accessdate= 2024-06-25}}</ref> # [[Алмұрат Асылмұратұлы Тұрғанбеков|Алмұрат Тұрғанбеков]] (15 қараша 2024 бастап)<ref name="15qar24" /> === [[Панама]] === # [[Андриан Көпмағамбетұлы Елемесов|Андриан Елемесов]] (26 қыркүйек 2018 – 7 тамыз 2020)<ref name="26qir18" /><ref name="elemesov2020" /> === [[Чили]] === # [[Болат Тұрарұлы Нүсіпов|Болат Нүсіпов]] (2 шілде 2021 бастап)<ref name="2cil21" /> === [[Ямайка]] === # [[Константин Васильевич Жигалов|Константин Жигалов]] (18 қараша 2013 – 27 сәуір 2018)<ref name="18qar13" /><ref name="27saw18" /> # [[Андриан Көпмағамбетұлы Елемесов|Андриан Елемесов]] (26 қыркүйек 2018 –)<ref name="26qir18" /> == [[Африка]] == === [[Алжир]] === # [[Арман Қайратұлы Исағалиев|Арман Исағалиев]] (– 2 қыркүйек 2020)<ref name="20qir20" /> # [[Қайрат Қайырбекұлы Лама Шариф|Қайрат Лама Шариф]] (11 қараша 2021 –)<ref name="11qar21">{{Cite web|url= https://akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlygymen-kazakstan-respublikasynyn-egipet-arab-respublikasyndagy-totenshe-zhane-okiletti-elshisi-kayrat-kayyrbekuly-lama-sharif-kazakstan-tagayyndaldy-11104453 |title= Мемлекет басшысының Жарлығымен Қазақстан Республикасының Египет Араб Республикасындағы Төтенше және Өкілетті Елшісі Қайрат Қайырбекұлы Лама Шариф Қазақстан Республикасының Алжир Халық Демократиялық Республикасындағы, Тунис Республикасындағы Төтенше және Өкілетті Елшісі қызметін қоса атқарушы қызметіне тағайындалды |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2021-11-11 |accessdate= 2024-06-25}}</ref> # [[Әнуарбек Серікұлы Ахметов|Әнуарбек Ахметов]] (15 қараша 2024 бастап)<ref name="15qar24" /> === [[Кения]] === # [[Барлыбай Кәрімұлы Садықов|Барлыбай Садықов]] (14 тамыз 2023 бастап)<ref>{{Cite web|url= https://akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen--147029 |title= Мемлекет басшысының жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2023-08-14 |accessdate= 2024-06-25}}</ref> === [[Ливия]] === {{columns-list|2| # [[Бақыт Сәбитұлы Арыстан|Бақыт Арыстан]] (2003–2006 – УСӨ) # [[Расул Берекетұлы Жұмалы|Расул Жұмалы]] (2006–2007 – УСӨ) # [[Ержан Серікұлы Мұқаш|Ержан Мұқаш]] (2007–2009 – УСӨ) # [[Мұхит Советұлы Оразаев|Мұхит Оразаев]] (2009–2011 – УСӨ) }} === [[Мысыр]] === {{columns-list|2| # [[Болатхан Құлжанұлы Тайжан|Болатхан Тайжан]] (1993–1999) # [[Аслан Есболайұлы Мусин|Аслан Мусин]] (1999–2002) # [[Бағдат Құлтайұлы Әміреев|Бағдат Әміреев]] (2002–2008) # [[Бақтияр Сардарбекұлы Тасымов|Бақтияр Тасымов]] (2008–2011) # [[Берік Сақбайұлы Арын|Берік Арын]] (2011 – қазан 2016) # [[Арман Қайратұлы Исағалиев|Арман Исағалиев]] (2017 – 20 қыркүйек 2020)<ref name="30qir19b" /> # [[Қайрат Қайырбекұлы Лама Шариф|Қайрат Лама Шариф]] (20 қыркүйек 2020 бастап)<ref name="20qir20" /> }} === [[Оңтүстік Африка Республикасы|Оңтүстік Африка]]=== {{columns-list|2| # [[Талғат Ғабдуллаұлы Қалиев|Талғат Қалиев]] (2014–2019) # [[Қанат Қобыландыұлы Тумыш|Қанат Тумыш]] (12 шілде 2019 – 11 қаңтар 2023)<ref name="11qan23a" /> # [[Еркін Қадырбекұлы Ахинжанов|Еркін Ахинжанов]] (11 қаңтар 2023 бастап)<ref name="11qan23" /> }} === [[Того]] === # [[Сәулекүл Сайлауқызы]] (26 наурыз 2024 бастап)<ref name="26naw24" /> === [[Тунис]] === # [[Арман Қайратұлы Исағалиев|Арман Исағалиев]] (– 2 қыркүйек 2020)<ref name="20qir20" /> # [[Қайрат Қайырбекұлы Лама Шариф|Қайрат Лама Шариф]] (11 қараша 2021)<ref name="11qar21" /> === [[Эфиопия]] === {{columns-list|2| # [[Ерлік Шәкірұлы Әли|Ерлік Али]] (21 қазан 2014 – 19 шілде 2019)<ref>{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/legal_acts/decrees/memleket-basshysynyn-zharlygymen-erlik-shakiruly-ali-kazakstan-respublikasynyn-efiopiya-federativtik-demokratiyalyk-respublikasyndagy-totens |title= Мемлекет басшысының Жарлығымен Ерлік Шәкірұлы Әли Қазақстан Республикасының Эфиопия Федеративтік Демократиялық Республикасындағы Төтенше және Өкілетті Елшісі қызметінен қызметінен босатылды |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2019-07-19 |accessdate= 2024-06-25}}</ref> # [[Барлыбай Кәрімұлы Садықов|Барлыбай Садықов]] (19 шілде 2019 бастап)<ref>{{Cite web|url= https://akorda.kz/kz/legal_acts/decrees/memleket-basshysynyn-zharlygymen-barlybai-karimuly-sadykov-kazakstan-respublikasynyn-efiopiya-federativtik-demokratiyalyk-respublikasyndagy- |title= Мемлекет басшысының Жарлығымен Барлыбай Кәрімұлы Садықов Қазақстан Республикасының Эфиопия Федеративтік Демократиялық Республикасындағы Төтенше және Өкілетті Елшісі қызметіне тағайындалды |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2019-07-19 |accessdate= 2024-06-25}}</ref> }} == [[Океания]] == === [[Аустралия]] === # [[Асқар Сейдахметұлы Құттықадам|Асқар Құттықадам]] (16 наурыз 2023 бастап)<ref name="16maw23" /> === [[Жаңа Зеландия]] === # [[Асқар Сейдахметұлы Құттықадам|Асқар Құттықадам]] (16 наурыз 2023 бастап)<ref name="16maw23" /> == Халықаралық ұйымдар == === [[Біріккен Ұлттар Ұйымы]] === # [[Асқар Қуанышұлы Жұмағалиев|Асқар Жұмағалиев]] (– 30 қыркүйек 2020)<ref name="30qir20" /> # [[Мағжан Жанботаұлы Ілиясов|Мағжан Ілиясов]] (30 қыркүйек 2020 –)<ref name="30qir20" /> # [[Ақан Ақасұлы Рахметуллин|Ақан Рахметуллин]] (6 қазан 2022 бастап)<ref name="6qaz22" /> === [[Еуропа одағы]] === # [[Марғұлан Бақытұлы Баймұхан|Марғұлан Баймұхан]] (19 сәуір 2021 бастап)<ref name="19saw21" /> === [[Ислам ынтымақтастық ұйымы]] === # [[Бақыт Данабекұлы Батыршаев|Бақыт Батыршаев]] (18 қараша 2013 – 18 наурыз 2019)<ref name="18qar13" /><ref name="18naw19" /> # [[Мадияр Смәділұлы Меңілбеков|Мадияр Меңілбеков]] (18 сәуір 2024 бастап)<ref name="18saw24" /> === [[НАТО]] === # [[Марғұлан Бақытұлы Баймұхан|Марғұлан Баймұхан]] (19 сәуір 2021 бастап)<ref name="19saw21" /> === [[Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы]] === # [[Ерлан Сапарұлы Байжанов|Ерлан Байжанов]] (– 25 тамыз 2023)<ref name="25tam23" /> # [[Тимур Мекешұлы Жақсылықов|Тимур Жақсылықов]] (4 маусым 2024 бастап)<ref name="jaqsylyqov24" /> === [[Ұжымдық қауіпсіздік туралы шарт ұйымы|ҰҚШҰ]] === # [[Жәнібек Абдуләкімұлы Иманалиев|Жәнібек Иманалиев]] (– 21 сәуір 2022)<ref name="21saw22" /> # [[Марат Зеникенұлы Сыздықов|Марат Сыздықов]] (21 сәуір 2022 бастап)<ref name="21saw22a" /> === [[Дүниежүзілік сауда ұйымы]] === # [[Жанар Сейдақметқызы Айтжан|Жанар Айтжан]] (6 қазан 2022 бастап)<ref name="6qaz22" /> == Дереккөздер == {{дереккөздер|2}} {{Қазақстанның халықаралық қатынастары}} [[Санат:Қазақстан елшілері]] [[Санат:Қазақстан бойынша тізімдер]] [[Санат:Қазақстан елшілерінің тізімдері]] 50klsygvyupxdr87dr6xqap1bi0hjse 3414951 3414857 2024-12-28T08:11:32Z Шайнүсіп 161753 /* Литва */ 3414951 wikitext text/x-wiki {{toc-right}} Төменде тәуелсіздік алғаннан бергі '''[[Қазақстан|Қазақстан Республикасы]]ның елшілерінің тізімі''' (үйлесімді елшілерді қоспағанда) берілген. УСӨ — Уақытша сенімді өкіл. Тізімде 2024 жылғы 24 маусымдағы жағдай бойынша ақпарат жазылған. ==[[Еуропа]]== === [[Албания]] === # [[Жансейіт Қансейітұлы Түймебаев|Жансейіт Түймебаев]] (– 7 қазан 2016)<ref name="7qaz16">{{Cite web|url= https://akorda.kz/kz/events/akorda_news/akorda_other_events/zhktuimebaevty-ontustik-kazakstan-oblysynyn-ekimi-kyzmetine-tagaiyndau-turaly-zharlyk |title= «Ж.Қ.Түймебаевты Оңтүстік Қазақстан облысының әкімі қызметіне тағайындау туралы» Жарлық |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2016-10-07 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> # [[Абзал Сапарбекұлы]] (8 тамыз 2017 – 15 наурыз 2022)<ref name="8tam17" /><ref name="15naw22a">{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen--1522550 |title= Мемлекет басшысының жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2022-03-15 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> # [[Еркебұлан Оңалбекұлы Сәпиев|Еркебұлан Сәпиев]] (9 желтоқсан 2022 бастап)<ref name="9jel22" /> === [[Андорра]] === # [[Бақыт Амангелдіұлы Дүйсенбаев|Бақыт Дүйсенбаев]] (21 ақпан 2015 – 27 сәуір 2018)<ref name="21aqp15" /><ref name="27saw18" /> # [[Константин Васильевич Жигалов|Константин Жигалов]] (8 қазан 2018 – 11 қаңтар 2023)<ref>{{Cite web|url= https://akorda.kz/kz/legal_acts/decrees/memleket-basshysynyn-zharlygymen-kazakstan-respublikasynyn-ispaniya-koroldigindegi-totenshe-zhane-okiletti-elshisi-konstantin-vasilevich-zhi |title= Мемлекет басшысының Жарлығымен Қазақстан Республикасының Испания Корольдігіндегі Төтенше және Өкілетті Елшісі Константин Васильевич Жигалов Қазақстан Республикасының Андорра Князьдігіндегі Төтенше және Өкілетті Елшісі, Қазақстан Республикасының Дүниежүзілік турист ұйымы жанындағы Тұрақты өкілі қызметін қоса атқарушы болып тағайындалды |lang= kk |publisher= [[Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2018-10-08 |accessdate= 2024-11-28}}</ref><ref name="11qan23a" /> # [[Данат Өмірбайұлы Мұсаев|Данат Мұсаев]] (14 тамыз 2023 бастап)<ref name="14tam23">{{Cite web|url= https://akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen--1475332 |title= Мемлекет басшысының жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2023-08-14 |accessdate= 2024-11-28}}</ref> === [[Аустрия]] === {{columns-list|2| # [[Сағынбек Тоқабайұлы Тұрсынов|Сағынбек Тұрсынов]] (1996–2002) # [[Рахат Мұхтарұлы Әлиев|Рахат Әлиев]] (2002–2005) # [[Дулат Оразбекұлы Қуанышев|Дулат Куанышев]] (2005–2007) # [[Рахат Мұхтарұлы Әлиев|Рахат Әлиев]] (2007) # [[Қайрат Қудайбергенұлы Әбдірахманов|Қайрат Әбдірахманов]] (2007–2008) # [[Ержан Хозеұлы Қазыханов|Ержан Қазыханов]] (2008–2011) # [[Қайрат Қудайбергенұлы Әбдірахманов|Қайрат Әбдірахманов]] (2011–2013) # [[Қайрат Шорайұлы Сарыбай|Қайрат Сарыбай]] (2014 – қыркүйек 2020) # [[Қайрат Ермекұлы Омаров|Қайрат Омаров]] (30 қыркүйек 2020 – 6 қазан 2022)<ref name="30qir20" /><ref name="6qaz22" /> # [[Әлібек Әсетұлы Бақаев|Әлібек Бақаев]] (21 қазан 2022 – 21 қазан 2022)<ref name="21qaz22" /> # [[Мұхтар Бескенұлы Тілеуберді|Мұхтар Тілеуберді]] (14 тамыз 2023 бастап)<ref name="14tam23" /> }} === [[Бельгия]] === {{columns-list|2| # [[Әуесхан Мақатайұлы Қырбасов|Әуесхан Қырбасов]] (1993–1998) # [[Ахметжан Смағұлұлы Есімов|Ахметжан Есімов]] (1998–2001) # [[Төлеутай Ысқақұлы Сүлейменов|Төлеутай Сүлейменов]] (2001–2003) # [[Константин Васильевич Жигалов|Константин Жигалов]] (2003–2009) # [[Ерік Мылтықбайұлы Өтембаев|Ерік Өтембаев]] (2009–2012) # [[Алмаз Насреддинұлы Хамзаев|Алмаз Хамзаев]] (2012 – 22 мамыр 2018) # [[Айгүл Сайфоллақызы Құспан|Айгүл Құспан]] (3 шілде 2018 – қаңтар 2021) # [[Марғұлан Бақытұлы Баймұхан|Марғұлан Баймұхан]] (19 сәуір 2021 бастап)<ref name="19saw21" /> }} === [[Болгария]] === {{columns-list|2| # [[Тимур Бибіталыұлы Оразаев|Тимур Оразаев]]<ref name="orazaev">{{Cite web|url= https://www.gov.kz/memleket/entities/mfa-vilnius/about?lang=kk |title= Жалпы ақпарат |lang= kk |publisher= Қазақстанның Литвадағы елшілігі |accessdate= 2024-06-25}} {{Wayback|url= https://web.archive.org/web/20240624230012/https://www.gov.kz/memleket/entities/mfa-vilnius/about?lang=kk |date= 2024-06-24}}</ref> (2004–2008 – УСӨ) # [[Сержан Оралбайұлы Әбдікәрімов|Сержан Әбдікәрімов]] (2008–2009 – УСӨ) # [[Теміртай Рымтайұлы Ізбастин|Теміртай Ізбастин]] (2009 – 9 желтоқсан 2022) # [[Виктор Валерийұлы Темірбаев|Виктор Темірбаев]] (9 желтоқсан 2022 бастап)<ref name="9jel22">{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen--911248 |title= Мемлекет басшысының жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2022-12-09 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> }} === [[Босния және Герцеговина]] === # [[Төлежан Тұрсынұлы Барлыбаев|Төлежан Барлыбаев]] (– 30 наурыз 2022)<ref name="30naw22" /> # [[Алтай Ибрагимұлы Әбибуллаев|Алтай Әбибуллаев]] (31 қазан 2022 бастап)<ref name="31qaz22">{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen--319735 |title= Мемлекет басшысының жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2022-10-31 |accessdate= 2024-06-25}}</ref> === [[Ватикан]] === # [[Әлібек Әсетович Бақаев|Әлібек Бақаев]] (– 21 қазан 2022)<ref name="21qaz22" /> # [[Қайрат Асаниязұлы Саржанов|Қайрат Саржанов]] (18 сәуір 2023 бастап)<ref name="18saw23" /> === [[Германия]] === {{columns-list|2| # [[Сағынбек Тоқабайұлы Тұрсынов|Сағынбек Тұрсынов]] (1993–1995) # [[Ерік Мағзұмұлы Асанбаев|Ерік Асанбаев]] (ақпан 1996 – шілде 2000) # [[Вячеслав Қаменұлы Ғиззатов|Вячеслав Ғиззатов]] (2000–2003) # [[Қайрат Шораұлы Сарыбай|Қайрат Сарыбай]] (2003–2007) # [[Нұрлан Баймолдаұлы Онжанов|Нұрлан Онжанов]] (14 қаңтар 2008 – 4 шілде 2014) # [[Болат Тұрарұлы Нүсіпов|Болат Нүсіпов]] (2 қыркүйек 2014 – маусым 2019)<ref name="2qir14" /> # [[Дәурен Айтбайұлы Қәріпов|Дәурен Қәріпов]] (6 маусым 2019 – 13 маусым 2022)<ref>{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlygymen-dauren-aytbayuly-karipov-kazakstan-respublikasynyn-germaniya-federativtik-respublikasyndagy-totenshe-zhane-okiletti-elshisi-lauazymynan-bosatyldy-1353746 |title= Мемлекет басшысының Жарлығымен Дәурен Айтбайұлы Кәріпов Қазақстан Республикасының Германия Федеративтік Республикасындағы Төтенше және Өкілетті Елшісі лауазымынан босатылды |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2022-06-13 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> # [[Нұрлан Баймолдаұлы Онжанов|Нұрлан Онжанов]] (13 маусым 2022 бастап) }} === [[Грекия]] === {{columns-list|2| # [[Болат Серғазыұлы Сәрсенбаев|Болат Сәрсенбаев]] (2005 – 2007) # [[Сергей Нұртайұлы Нұртаев|Сергей Нұртаев]] (2007 – қыркүйек 2015) # [[Алексей Юрьевич Волков|Алексей Волков]] (сәуір 2016 – 2021) # [[Ерлан Кеңесұлы Баударбек-Қожатаев|Ерлан Баударбек-Қожатаев]] (31 мамыр 2021 бастап)<ref name="31mam21" /> }} === [[Дания]] === # [[Дастан Шериазданұлы Елеукенов|Дастан Елеукенов]] (21 ақпан 2015 – 18 наурыз 2019)<ref name="21aqp15" /><ref name="18naw19">{{Cite web|url= https://akorda.kz/kz/legal_acts/decrees/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen-1343192699 |title= Мемлекет басшысының Жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2019-03-18 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> # [[Сергей Нұртайұлы Нұртаев|Сергей Нұртаев]] (2 шілде 2021 бастап)<ref name="2cil21">{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen--263653 |title= Мемлекет басшысының Жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2021-07-02 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> === [[Ирландия]] === # [[Ержан Хозеұлы Қазыханов|Ержан Қазыханов]] (– 15 ақпан 2017)<ref name="15aqp17" /> # [[Мағжан Жанботаұлы Ілиясов|Мағжан Ілиясов]] (18 сәуір 2023 бастап)<ref name="18saw23">{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen--1832321 |title= Мемлекет басшысының жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2023-04-18 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> === [[Исландия]] === # [[Ерлан Әбілфайызұлы Ыдырысов|Ерлан Ыдырысов]] (8 тамыз 2017 –)<ref name="8tam17">{{Cite web|url= https://akorda.kz/kz/legal_acts/decrees/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen-1343192695 |title= Мемлекет басшысының Жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2017-08-08 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> # [[Ержан Хозеұлы Қазыханов|Ержан Қазыханов]] (– 15 ақпан 2017)<ref name="15aqp17" /> # [[Мағжан Жанботаұлы Ілиясов|Мағжан Ілиясов]] (18 сәуір 2023 бастап)<ref name="18saw23" /> === [[Испания]] === {{columns-list|2| # [[Алмаз Насреддинұлы Хамзаев|Алмаз Хамзаев]] (1998–2004) # [[Нұрлан Жұмағалиұлы Дәненов|Нұрлан Даненов]] (2004–2008) # [[Ерғали Бөлегенұлы Бөлегенов|Ерғали Бөлегенов]] (2008–2012) # [[Бақыт Амангелдіұлы Дүйсенбаев|Бақыт Дүйсенбаев]] (2012 – 27 сәуір 2018)<ref name="27saw18" /> # [[Константин Васильевич Жигалов|Константин Жигалов]] (27 сәуір 2018 – 11 қаңтар 2023)<ref name="27saw18" /><ref name="11qan23a">{{Cite web|url= https://akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen--1105558 |title= Мемлекет басшысының жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2023-01-11 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> # [[Данат Өмірбайұлы Мұсаев|Данат Мұсаев]] (11 қаңтар 2023 бастап)<ref name="11qan23">{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen--1105112 |title= Мемлекет басшысының жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2023-01-11 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> }} === [[Италия]] === {{columns-list|2| # [[Олжас Омарұлы Сүлейменов|Олжас Сүлейменов]] (1995–2001) # [[Бірғаным Сарықызы Әйтімова|Бірғаным Әйтімова]] (2002–2004) # [[Алмаз Насреддинұлы Хамзаев|Алмаз Хамзаев]] (2004–2012) # [[Андриан Көпмағамбетұлы Елемесов|Андриан Елемесов]] (2012 – 10 тамыз 2015) # [[Сергей Нұртайұлы Нұртаев|Сергей Нұртаев]] (қыркүйек 2015 – 12 ақпан 2021)<ref name="12aqp21" /> # [[Ерболат Нәсенұлы Сембаев|Ерболат Сембаев]] (26 ақпан 2021 бастап)<ref name="26aqp21">{{Cite web|url= https://demo.akorda.kz/kz/legal_acts/decrees/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen-1343192721 |title= Мемлекет басшысының Жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2021-02-26 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> }} === [[Кипр]] === # [[Дулат Оразбекұлы Қуанышев|Дулат Қуанышев]] (– 30 қыркүйек 2019)<ref name="30qir19b">{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/legal_acts/decrees/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen-1343192710 |title= Мемлекет басшысының Жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2019-09-30 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> # [[Сатыбалды Ересұлы Бұршақов|Сатыбалды Бұршақов]] (12 қазан 2020 – 26 наурыз 2024)<ref name="12qaz20" /><ref name="26naw24">{{Cite web|url= https://wap.akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen--2622536 |title= Мемлекет басшысының жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2024-03-26 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> === [[Латвия]] === {{columns-list|2| # [[Виктор Валерьевич Темірбаев|Виктор Темірбаев]] (ақпан – қараша 2019) # [[Тимур Владимирұлы Пірімбетов|Тимур Пірімбетов]] (1 қараша 2019 – 23 қазан 2023)<ref name="pirimbetov">{{Cite web|url= https://mirror.akorda.kz/kz/legal_acts/decrees/memleket-basshysynyn-zharlygymen-timur-vladimiruly-pirimbetov-kazakstan-respublikasynyn-latviya-respublikasyndagy-totenshe-zhane-okiletti-el |title= Мемлекет басшысының Жарлығымен Тимур Владимирұлы Пірімбетов Қазақстан Республикасының Латвия Республикасындағы Төтенше және Өкілетті Елшісі қызметіне тағайындалды |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2019-11-01 |accessdate= 2024-06-24}}</ref><ref name="23qaz23">{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen--2395022 |title= Мемлекет басшысының жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2023-10-23 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> # [[Дәурен Айтбайұлы Қәріпов|Дәурен Қәріпов]] (23 қазан 2023 бастап)<ref name="23qaz23" /> }} === [[Литва]] === {{columns-list|2| # [[Саят Дүйсенбайұлы Бейсенов|Саят Бейсенов]] (1995–1997) # [[Икрам Адырбекұлы Адырбеков|Икрам Адырбеков]] (1997–2002) # [[Рашид Тұрарұлы Ибраев|Рашид Ибраев]] (2002–2006) # [[Тілеухан Самарханұлы Қабдрахманов|Тілеухан Кабдрахманов]] (2006–2008) # [[Ғалымжан Тельманұлы Қойшыбаев|Ғалымжан Қойшыбаев]] (2008–2012) # [[Бауыржан Әлімұлы Мұхамеджанов|Бауыржан Мұхамеджанов]] (2013 – 29 мамыр 2018) # [[Виктор Валерьевич Темірбаев|Виктор Темірбаев]] (тамыз 2018 – 9 желтоқсан 2022)<ref name="9jel22" /> # [[Тимур Бейбітәліұлы Оразаев|Тимур Оразаев]] (9 желтоқсан 2022 бастап)<ref name="9jel22" /> }} === [[Лихтенштейн]] === # [[Әлібек Әсетович Бақаев|Әлібек Бақаев]] (– 21 қазан 2022)<ref name="21qaz22" /> # [[Қайрат Асаниязұлы Саржанов|Қайрат Саржанов]] (18 сәуір 2023 бастап)<ref name="18saw23" /> === [[Люксембург]] === # [[Марғұлан Бақытұлы Баймұхан|Марғұлан Баймұхан]] (21 қазан 2021 бастап)<ref name="21qaz21" /> === [[Мажарстан]] === {{columns-list|2| # [[Сәлім Әлмағамбетұлы Құрманғожин|Сәлім Құрманғожин]] (1993–1996) # [[Төлеутай Ысқақұлы Сүлейменов|Төлеутай Сүлейменов]] (1996–2001) # [[Сағынбек Тоқабайұлы Тұрсынов|Сағынбек Тұрсынов]] (2002–2006) # [[Рашид Тұрарұлы Ибраев|Рашид Ибраев]] (2006–2012) # [[Нұрбах Тұрарұлы Рүстемов|Нұрбах Рүстемов]] (2013 – 30 қыркүйек 2019)<ref name="30qir19a" /> # [[Жәнібек Жарасқанұлы Әбдрашов|Жәнібек Әбдрашов]] (30 қыркүйек 2019 бастап)<ref name="30qir19a" /> }} === [[Мальта]] === # [[Сергей Нұртайұлы Нұртаев|Сергей Нұртаев]] (– 12 ақпан 2021)<ref name="12aqp21" /> # [[Ерболат Нәсенұлы Сембаев|Ерболат Сембаев]] (21 қазан 2021 бастап)<ref name="21qaz21">{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen--2193930 |title= Мемлекет басшысының жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2021-10-21 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> === [[Нидерланд]] === {{columns-list|2| # [[Дәулет Қасекенұлы Батырашев|Дәулет Батырашев]] (2004–2006 – УСӨ) # [[Майнюра Саветқызы Мырзамадиева|Майнюра Мырзамадиева]] (2007–2016) # [[Мағжан Жанботаұлы Ілиясов|Мағжан Ілиясов]] (мамыр 2016 – 30 қыркүйек 2020)<ref name="30qir20">{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/legal_acts/decrees/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen-1343192717 |title= Мемлекет басшысының Жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2020-09-30 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> # [[Асқар Қуанышұлы Жұмағалиев|Асқар Жұмағалиев]] (30 қыркүйек 2020 бастап)<ref name="30qir20" /> }} === [[Норвегия]] === {{columns-list|2| # [[Марат Төлеубекұлы Есенбаев|Марат Есенбаев]] (2004–2006 – УСӨ) # [[Нұрлан Әділұлы Жалғасбаев|Нұрлан Жалғасбаев]] (2006–2008 – УСӨ) # [[Марат Төлеубекұлы Есенбаев|Марат Есенбаев]] (2008–2010 – УСӨ) # [[Нұрлан Орынбасарұлы Мусин|Нұрлан Мусин]] (2010–2013 – УСӨ) # [[Асқар Сағиұлы Тәжиев|Асқар Тәжиев]] (2013 – 17 қыркүйек 2014) # [[Қайрат Қуатұлы Әбусейітов|Қайрат Әбусейітов]] (қыркүйек 2014 – қазан 2018) # [[Еркін Қадырбекұлы Ахинжанов|Еркін Ахинжанов]] (9 сәуір 2019 – 11 қаңтар 2023) # [[Әділ Қапанұлы Тұрсынов|Әділ Тұрсынов]] (11 қаңтар 2023 бастап)<ref name="11qan23" /> }} === [[Польша]] === {{columns-list|2| # [[Игорь Николаевич Тутеволь|Игорь Тутеволь]] (1999–2000 – УСӨ) # [[Тамас Қалмұхамбетұлы Айтмұхамбетов|Тамас Айтмухамбетов]] (2000–2001 – УСӨ) # [[Константин Васильевич Жигалов|Константин Жигалов]] (2000–2003) # [[Төлеутай Ысқақұлы Сүлейменов|Төлеутай Сүлейменов]] (2003–2005) # [[Алексей Юрьевич Волков|Алексей Волков]] (2005–2012) # [[Ерік Мылтықбайұлы Өтембаев|Ерік Өтембаев]] (2012–2016) # [[Алтай Ибрагимұлы Әбибуллаев|Алтай Әбибуллаев]] (мамыр 2016 – ақпан 2017) # [[Марғұлан Бақытұлы Баймұхан|Марғұлан Баймұхан]] (шілде 2017 – мамыр 2020) # [[Әлім Серікұлы Қирабаев|Әлім Қирабаев]] (5 наурыз 2020 бастап)<ref>{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/legal_acts/decrees/memleket-basshysynyn-zharlygymen-alim-serikuly-kirabaev-kazakstan-respublikasynyn-polsha-respublikasyndagy-totenshe-zhane-okiletti-elshisi-k |title= Мемлекет басшысының Жарлығымен Әлім Серікұлы Қирабаев Қазақстан Республикасының Польша Республикасындағы Төтенше және Өкілетті Елшісі қызметіне тағайындалды |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2020-03-05 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> }} === [[Португалия]] === {{columns-list|2| # [[Жан Сержанұлы Ғалиев|Жан Ғалиев]] (– 30 қыркүйек 2019)<ref name="galiev">{{Cite web|url= https://www.gov.kz/memleket/entities/intinf/about/structure/people/521?lang=kk |title= Ғалиев Жан Сержанұлы |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігінің Халықаралық ақпарат комитеті|Сыртқы істер министрлігі Халықаралық ақпарат комитеті]]нің ресми сайты |accessdate= 2024-06-24}}</ref> # [[Дәулет Қасекенұлы Батырашев|Дәулет Батырашев]] (30 қыркүйек 2019 бастап)<ref name="30qir19a">{{Cite web|url= https://demo.akorda.kz/kz/legal_acts/decrees/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen-1343192709 |title= Мемлекет басшысының Жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2019-09-30 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> }} === [[Румыния]] === {{columns-list|2| # [[Эрик Болатбекұлы Жүсіпов|Эрик Жүсіпов]] (2003–2005 – УСӨ) # [[Бақытжан Ордабаев]] (2005–2008 – УСӨ) # [[Дархан Аманұлы Кәлетаев|Дархан Кәлетаев]]? (2008–2012 – УСӨ) # [[Талғат Ғабдуллаұлы Калиев|Талғат Калиев]] (2012–2014 – УСӨ) # [[Дәулет Қасекенұлы Батырашев|Дәулет Батырашев]] (2 қыркүйек 2014 – 30 қыркүйек 2019)<ref name="2qir14">{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/legal_acts/decrees/16727-memleket-basshysynyn-zharlyktarymen |title= Мемлекет басшысының Жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2014-09-02 |accessdate= 2024-06-24}}</ref><ref name="30qir19b" /> # [[Нұрбах Тұрарұлы Рүстемов|Нұрбах Рүстемов]] (30 қыркүйек 2019 –)<ref name="30qir19a" /> # [[Ерлік Шәкірұлы Әли|Ерлік Әли]] (24 наурыз 2023 бастап)<ref name="24naw23">{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen--2421217 |title= Мемлекет басшысының жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2023-03-24 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> }} === [[Сан-Марино]] === # [[Сергей Нұртайұлы Нұртаев|Сергей Нұртаев]] (– 12 ақпан 2021)<ref name="12aqp21" /> # [[Ерболат Нәсенұлы Сембаев|Ерболат Сембаев]] (21 қазан 2021 бастап)<ref name="21qaz21" /> === [[Сербия]] === {{columns-list|2| # [[Нұрбах Тұрарұлы Рүстемов|Нұрбах Рүстемов]] (– 30 қыркүйек 2019)<ref name="30qir19a" /> # [[Ғабит Әбдімәжитұлы Сыздықбеков|Ғабит Сыздықбеков]] (30 қыркүйек 2019 –)<ref name="30qir19a" /> # [[Мәди Бәкірұлы Атамқұлов|Мәди Атамқұлов]] (2 шілде 2021 бастап)<ref name="2cil21" /> }} === [[Словакия]] === {{columns-list|2| # [[Сержан Оралбайұлы Әбдікәрімов|Сержан Әбдікәрімов]] (– 30 қыркүйек 2019)<ref name="30qir19a" /> # [[Роман Юрьевич Василенко|Роман Василенко]] (21 желтоқсан 2019 –)<ref>{{Cite web|url= https://turantimes.kz/politika/11935-zamestitel-ministra-inostrannyh-del-roman-vasilenko-naznachen-poslom.html |title= Заместитель министра иностранных дел Роман Василенко назначен послом |lang= ru |work= turantimes.kz |date= 2019-12-21}} {{Wayback|url= https://web.archive.org/web/20191223073724/https://turantimes.kz/politika/11935-zamestitel-ministra-inostrannyh-del-roman-vasilenko-naznachen-poslom.html |date= 2019-12-23}}</ref> # [[Төлежан Тұрсынұлы Барлыбаев|Төлежан Барлыбаев]] (30 наурыз 2022 –)<ref name="30naw22">{{Cite web|url= https://akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen--302120 |title= Мемлекет басшысының жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2022-03-30 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> # [[Жанна Ниязбекқызы Сағынова|Жанна Сағынова]] (15 қараша 2024 бастап)<ref name="15qar24" /> }} === [[Словения]] === # [[Қайрат Ермекұлы Омаров|Қайрат Омаров]] (21 қазан 2021 – 6 қазан 2022)<ref name="21qaz21" /><ref name="6qaz22" /> # [[Әлібек Әсетұлы Бақаев|Әлібек Бақаев]] (24 наурыз 2023 бастап)<ref name="24naw23" /> === [[Солтүстік Македония]] === # [[Нұрбах Тұрарұлы Рүстемов|Нұрбах Рүстемов]] (– 30 қыркүйек 2019)<ref name="30qir19a" /> # [[Жәнібек Жарасқанұлы Әбдрашов|Жәнібек Әбдрашов]] (2 қыркүйек 2020 –) # [[Сатыбалды Ересұлы Бұршақов|Сатыбалды Бұршақов]] (26 наурыз 2024 бастап)<ref name="26naw24" /> === [[Ұлыбритания]] === {{columns-list|2| # [[Нұртай Әбіқайұлы Әбіқаев|Нұртай Әбіқаев]] (1995–1996) # [[Қанат Бекмырзаұлы Саудабаев|Қанат Саудабаев]] (1996–1999) # [[Әділ Құрманжанұлы Ахметов|Әділ Ахметов]] (2000–2001) # [[Ерлан Әбілфайызұлы Ыдырысов|Ерлан Ыдырысов]] (2002–2007) # [[Қайрат Қуатұлы Әбусейітов|Қайрат Әбусейітов]] (2008 – 17 қыркүйек 2014) # [[Ержан Хозеұлы Қазыханов|Ержан Қазыханов]] (17 қыркүйек 2014 – 15 ақпан 2017)<ref name="15aqp17" /> # [[Ерлан Әбілфайызұлы Ыдырысов|Ерлан Ыдырысов]] (15 ақпан 2017 –)<ref name="15aqp17">{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/legal_acts/decrees/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen-1343192692 |title= Мемлекет басшысының Жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2017-02-15 |accessdate= 2024-06-25}}</ref> # [[Мағжан Жанботаұлы Ілиясов|Мағжан Ілиясов]] (6 қазан 2022 бастап)<ref>{{Cite web|url= https://www.gov.kz/memleket/entities/mfa-london/about/structure/people/28485?lang=kk |title= Ілиясов Мағжан Жанботаұлы |lang= kk |publisher= [[Қазақстанның Ұлыбританиядағы Елшілігі]] |accessdate= 2024-06-24}}</ref><ref name="6qaz22">{{Cite web|url= https://akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen--69959 |title= Мемлекет басшысының Жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2022-10-06 |accessdate= 2024-11-28}}</ref> }} === [[Финляндия]] === {{columns-list|2| # [[Ғалымжан Тельманұлы Қойшыбаев|Ғалымжан Қойшыбаев]] (2012–2016) # [[Мұрат Әбуғалиұлы Нұртілеуов|Мұрат Нұртілеуов]] (29 наурыз 2016 – 25 наурыз 2019) # [[Жанна Сәбитқызы Сартбаева|Жанна Сартбаева]] (18 мамыр 2019 – 20 маусым 2024)<ref>{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlygymen-zhanna-sabitkyzy-sartbaeva-kazakstan-respublikasynyn-finlyandiya-respublikasyndagy-totenshe-zhane-okiletti-elshisi-lauazymynan-bosatyldy-2052539 |title= Мемлекет басшысының Жарлығымен Жанна Сәбитқызы Сартбаева Қазақстан Республикасының Финляндия Республикасындағы Төтенше және Өкілетті Елшісі лауазымынан босатылды |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2024-06-20 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> }} === [[Франция]] === {{columns-list|2| # [[Тілеухан Самарханұлы Қабдрахманов|Тілеухан Қабдрахманов]] (1993–1996) # [[Нұрлан Жұмағалиұлы Дәненов|Нұрлан Даненов]] (1997–1999) # [[Ақмарал Хайдарқызы Арыстанбекова|Ақмарал Арыстанбекова]] (1999–2003) # [[Дулат Оразбекұлы Қуанышев|Дулат Қуанышев]] (2003–2005) # [[Аманжол Қазбекұлы Жанқұлиев|Аманжол Жанқұлиев]] (2005–2008) # [[Мұрат Сейітжанұлы Тәшібаев|Мұрат Тәшібаев]] (2008–2009) # [[Нұрлан Жұмағалиұлы Дәненов|Нұрлан Даненов]] (2009 – қазан 2017) # [[Жан Сержанұлы Ғалиев|Жан Ғалиев]] (31 қазан 2017 – қыркүйек 2022)<ref name="galiev" /> # [[Гүлсара Мерейқызы Арыстанқұлова|Гүлсара Арыстанқұлова]] (23 шілде 2022 бастап)<ref>{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlygymen-gulsara-mereykyzy-arystankulova-kazakstan-respublikasynyn-francuz-respublikasyndagy-totenshe-zhane-okiletti-elshisi-lauazymyna-tagayyndaldy-2365642 |title= Мемлекет басшысының Жарлығымен Гүлсара Мерейқызы Арыстанқұлова Қазақстан Республикасының Француз Республикасындағы Төтенше және Өкілетті Елшісі лауазымына тағайындалды |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2022-06-23 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> }} === [[Хорватия]] === {{columns-list|2| # [[Алтай Ибрагимұлы Әбибуллаев|Алтай Әбибуллаев]] (2008–2009 – УСӨ) # [[Төлежан Тұрсынұлы Барлыбаев|Төлежан Барлыбаев]] (2012–2014 – УСӨ) # [[Аслан Есболайұлы Мусин|Аслан Мусин]] (2014 – 4 қаңтар 2017) # [[Төлежан Тұрсынұлы Барлыбаев|Төлежан Барлыбаев]] (мамыр 2017 – 30 наурыз 2022)<ref name="30naw22" /> # [[Алтай Ибрагимұлы Әбибуллаев|Алтай Әбиболлаев]] (30 наурыз 2022 – 24 наурыз 2023)<ref name="30naw22" /> # [[Ақылбек Әбсатұлы Камалдинов|Ақылбек Камалдинов]] (16 маусым 2023 бастап)<ref name="16maw23">{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen--1653134 |title= Мемлекет басшысының жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2023-03-16 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> }} === [[Черногория]] === # [[Төлежан Тұрсынұлы Барлыбаев|Төлежан Барлыбаев]] (– 30 наурыз 2022)<ref name="30naw22" /> === [[Чехия]] === {{columns-list|2| #[[Советқали Қамаубайұлы Қартбаев|Советқали Қартбаев]] (1997–2001) #Дархан Әліұлы Бердәлиев (2001–2003) #Игорь Идеалұлы Мұсәлімов (2003–2004) #[[Шәріп Омарұлы Омаров|Шәріп Омаров]] (2004–2008) #[[Анарбек Бақтығазыұлы Қарашев|Анарбек Қарашев]] (қаңтар 2008 – шілде 2014) #[[Сержан Оралбайұлы Әбдікәрімов|Сержан Әбдікәрімов]] (наурыз 2015 – 30 қыркүйек 2019)<ref name="30qir19a" /> #[[Марат Мұханбетқазыұлы Тәжин|Марат Тәжин]] (қараша 2019 – 16 маусым 2023) #[[Бақыт Амангелдіұлы Дүйсенбаев|Бақыт Дүйсенбаев]] (16 маусым 2023 бастап)<ref name="16maw23" /> }} === [[Швейцария]] === {{columns-list|2| # [[Болат Жамитұлы Өтемұратов|Болат Өтемұратов]] (1996–1999) # [[Нұрлан Жұмағалиұлы Дәненов|Нұрлан Дәненов]] (1999–2004) # [[Абусеитов, Кайрат Хуатович|К. Абусеитов]] (2004–2008) # [[Аманжол Қазбекович Жанқұлиев|Аманжол Жанкулиев]] (2008–2009) # [[Мұхтар Бескенұлы Тілеуберді|Мұхтар Тілеуберді]] (2009 – наурыз 2016) # [[Жанар Сейдахметқызы Айтжанова|Жанар Айтжанова]] (11 мамыр 2016 – 4 қыркүйек 2019) # [[Әлібек Әсетович Бақаев|Әлібек Бақаев]] (4 қыркүйек 2019 – 21 қазан 2022)<ref name="21qaz22">{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen--2195722 |title= Мемлекет басшысының Жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2022-10-21 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> # [[Қайрат Асаниязұлы Саржанов|Қайрат Саржанов]] (21 қазан 2022 бастап)<ref name="21qaz22" /> }} === [[Швеция]] === {{columns-list|2| # [[Дастан Шериазданұлы Елеукенов|Дастан Елеукенов]] (2013 – 18 наурыз 2019)<ref name="18naw19" /> # [[Қайрат Құдайбергенұлы Әбдірахманов|Қайрат Әбдірахманов]] (наурыз 2019 –) # [[Сергей Нұртайұлы Нұртаев|Сергей Нұртаев]] (12 ақпан 2021 бастап)<ref name="12aqp21" /> }} === [[Эстония]] === {{columns-list|2| # [[Нұрлан Мұсатайұлы Сейтімов|Нұрлан Сейтімов]] (21 желтоқсан 2019 – 27 наурыз 2024) # [[Алтай Сейдірұлы Көлгінов|Алтай Көлгінов]] (27 наурыз 2024 бастап) }} == [[Посткеңестік кеңістік]] == === [[Армения]] === {{columns-list|2| # [[Айымдос Ерсайынұлы Бозжігітов|Айымдос Бозжігітов]] (2010 – 6 наурыз 2015) # [[Тимур Бейбітәлиұлы Оразаев|Темір Оразаев]] (29 наурыз 2016 – 12 ақпан 2021)<ref>{{Cite web|url= https://kaz.inform.kz/news/t-orazaev-kazakstannyn-armeniyadagy-elshisi-bolyp-tagayyndaldy_a2886544/ |title= Т.Оразаев Қазақстанның Армениядағы Елшісі болып тағайындалды |lang= kk |publisher= kaz.inform.kz |date= 2016-03-29 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> # [[Болат Бариұлы Иманбаев|Болат Иманбаев]] (12 ақпан 2021 бастап)<ref>{{Cite web|url= https://www.gov.kz/memleket/entities/mfa-erevan/about/structure/people/7127?lang=ru#:~:text=%E2%80%93%20%D0%A7%D1%80%D0%B5%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B9%D0%BD%D1%8B%D0%B9%20%D0%B8%20%D0%9F%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D1%87%D0%BD%D1%8B%D0%B9%20%D0%9F%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%BB%20%D0%A0%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B8,%D0%A0%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B8%20%D0%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD%20%D0%B2%20%D0%A0%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B5%20%D0%90%D1%80%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F. |title= Иманбаев Болат Бариұлы |lang= kk |publisher= [[Қазақстанның Армениядағы Елшілігі]] |accessdate= 2024-06-24}}</ref><ref name="12aqp21">{{Cite web|url= https://demo.akorda.kz/kz/legal_acts/decrees/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen-1343192719 |title= Мемлекет басшысының Жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2021-02-12 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> }} === [[Әзербайжан]] === {{columns-list|2| # [[Ибраһим Әжейұлы Аманғалиев|Ибраһим Аманғалиев]] (1993–1998) # [[Рашид Тұрарұлы Ибраев|Рашид Ибраев]] (1998–2002) # [[Андарь Мәулешұлы Шоқпытов|Андарь Шоқпытов]] (2002–2007) # [[Серік Дастанұлы Пірімбетов|Серік Пірімбетов]] (2008–2013) # [[Амангелді Жұмабайұлы Жұмабаев|Амангелді Жұмабаев]] (2013–) # [[Сержан Оралбайұлы Әбдікәрімов|Сержан Әбдікәрімов]] (30 қыркүйек 2019 –)<ref name="30qir19a" /> # [[Әлім Дәуренұлы Байел|Әлім Байел]] (18 сәуір 2023 бастап)<ref>{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlygymen-alim-daurenuly-bayel-kazakstan-respublikasynyn-azerbayzhan-respublikasyndagy-totenshe-zhane-okiletti-elshisi-lauazymyna-tagayyndaldy-1831827 |title= Мемлекет басшысының Жарлығымен Әлім Дәуренұлы Байел Қазақстан Республикасының Әзербайжан Республикасындағы Төтенше және Өкілетті Елшісі лауазымына тағайындалды |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2023-04-18 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> }} === [[Беларусь]] === {{columns-list|2| # [[Валерий Батайұлы Темірбаев|Валерий Темірбаев]] (1994–1996) # [[Юрий Алексеевич Клочков|Юрий Клочков]] (1996–1998) # [[Владимир Иванович Алесин|Владимир Алесин]] (1998–2003) # [[Ғазиз Камашұлы Алдамжаров|Ғазиз Алдамжаров]] (2003–2006) # [[Болат Ғазизұлы Ысқақов|Болат Ысқақов]] (2006–2008) # [[Анатолий Владимирович Смирнов|Анатолий Смирнов]] (2008–2012) # [[Ерғали Бөлегенұлы Бөлегенов|Ерғали Бөлегенов]] (2012–2017) # [[Ермұхамет Қабиденұлы Ертісбаев|Ермұхамет Ертісбаев]] (2017–2019) # [[Асқар Асанұлы Бейсенбаев|Асқар Бейсенбаев]] (12 тамыз 2019 –) # [[Ерлан Сапарұлы Байжанов|Ерлан Байжанов]] (25 тамыз 2023 –)<ref name="25tam23" /> # [[Тимур Мекешұлы Жақсылықов|Тимур Жақсылықов]] (4 маусым 2024 бастап)<ref name="jaqsylyqov24">{{Cite web|url= https://akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlygymen-timur-mekeshuly-zhaksylykov-kazakstan-respublikasynyn-belarus-respublikasyndagy-elshisi-bolyp-tagayyndaldy-451658 |title= Мемлекет басшысының Жарлығымен Тимур Мекешұлы Жақсылықов Қазақстан Республикасының Беларусь Республикасындағы Төтенше және Өкілетті Елшісі, ТМД Жарғылық органдарының жанындағы Тұрақты өкіл қызметін қоса атқарушы болып тағайындалды |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2024-06-04 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> }} === [[Грузия]] === {{columns-list|2| # [[Наурыз Ғұбайдуллаұлы Айдаров|Наурыз Айдаров]] (2003–2005 – УСӨ) # [[Нұрлан Әділұлы Жалғасбаев|Нұрлан Жалғасбаев]] (2005–2006 – УСӨ) # [[Игорь Идеалұлы Мұсәлімов|Игорь Мұсәлімов]] (2006–2011 – УСӨ) # [[Әділ Қапанұлы Тұрсынов|Әділ Тұрсынов]] (2012–2013 – УСӨ) # [[Ермұхамет Қабиденұлы Ертісбаев|Ермұхамет Ертісбаев]] (2013–2018) # [[Бауыржан Әлімұлы Мұхамеджанов|Бауыржан Мухамеджанов]] (мамыр 2018 –) # [[Мәлік Кеңесбайұлы Мырзалин|Мәлік Мырзалин]] (9 желтоқсан 2022 бастап)<ref>{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlygymen-malik-kenesbayuly-myrzalin-kazakstan-respublikasynyn-gruziyadagy-totenshe-zhane-okiletti-elshisi-bolyp-tagayyndaldy-ol-kazakstan-respublikasy-prezidentinin-akimshiligi-basshysynyn-orynbasary-lauazymynan-bosatyldy-911036 |title= Мемлекет басшысының Жарлығымен Мәлік Кеңесбайұлы Мырзалин Қазақстан Республикасының Грузиядағы Төтенше және Өкілетті Елшісі болып тағайындалды, ол Қазақстан Республикасы Президентінің Әкімшілігі Басшысының орынбасары лауазымынан босатылды |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2022-12-09 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> }} === [[Қырғызстан]] === {{columns-list|2| # [[Мұхтар Шаханов]] (1993–2003) # [[Өмірзақ Өзбекұлы Өзбеков|Өмірзақ Өзбеков]] (2003–2008) # [[Бақыт Сағындықұлы Оспанов|Бақыт Оспанов]] (2008–2009) # [[Бейбіт Өксікбайұлы Исабаев|Бейбіт Исабаев]] (2009 – 16 наурыз 2015) # [[Айымдос Ерсайынұлы Бозжігітов|Айымдос Бозжігітов]] (16 наурыз 2015 – 7 ақпан 2018) # [[Кәрім Насбекұлы Көкірекбаев|Кәрім Көкірекбаев]] (7 ақпан 2018 – 26 тамыз 2019) # [[Қайрат Айтмұхамбетұлы Нұрпейісов|Қайрат Нұрпейісов]] (26 тамыз 2019 – 19 сәуір 2021)<ref name="19saw21a">{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen--1934628 |title= Мемлекет басшысының Жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2021-04-19 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> # [[Рәпіл Сейітханұлы Жошыбаев|Рәпіл Жошыбаев]] (19 сәуір 2021 бастап)<ref name="19saw21">{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen--1934432 |title= Мемлекет басшысының Жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2021-04-19 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> }} === [[Молдова]] === # [[Дархан Аманұлы Кәлетаев|Дархан Кәлетаев]] (12 қазан 2020 –)<ref name="12qaz20" /> # [[Алмат Дәкібайұлы Айдарбеков|Алмат Айдарбеков]] (30 наурыз 2022 бастап)<ref name="30naw22" /> === [[Өзбекстан]] === {{columns-list|2| # [[Сайлау Батыршаұлы]] (1993-94) # [[Нәжімеден Ихсанұлы Есқалиев|Нәжімеден Есқалиев]] (1994–1997) # [[Өмірзақ Өзбекұлы Өзбеков|Өмірзақ Өзбеков]] (1997–2003) # [[Тілеухан Самарханұлы Қабдрахманов|Тілеухан Қабдрахманов]] (2003–2006) # [[Асқар Исабекұлы Мырзахметов|Асқар Мырзахметов]] (2006–2007) # [[Зауытбек Қауысбекұлы Тұрысбеков|Зауытбек Тұрысбеков]] (2007–2009) # [[Бөрібай Биқожаұлы Жексембин|Бөрібай Жексембин]] (2010 – желтоқсан 2015) # [[Ерік Мылтықбайұлы Өтембаев|Ерік Өтембаев]] (2016 – 18 наурыз 2019)<ref name="18naw19" /> # [[Дархан Амангелдіұлы Сатыбалды|Дархан Сатыбалды]] (2019–) # [[Бейбіт Бәкірұлы Атамқұлов|Бейбіт Атамқұлов]] (31 қазан 2022 бастап)<ref name="31qaz22" /> }} === [[Ресей]] === {{Толық мақала|Қазақстанның Ресейдегі елшілерінің тізімі}} {{columns-list|2| #[[Тайыр Аймұхамедұлы Мансұров|Тайыр Мансұров]] (қаңтар 1994 – ақпан 2002 #[[Алтынбек Сәрсенбайұлы]] (2002 – қараша 2003) #[[Қырымбек Елеуұлы Көшербаев|Қырымбек Көшербаев]] (қараша 2003 – 24 қаңтар 2006) #[[Жансейіт Қансейітұлы Түймебаев|Жансейіт Түймебаев]] (1 ақпан 2006 – 19 қаңтар 2007) #[[Нұртай Әбіқайұлы Әбіқаев|Нұртай Әбіқаев]] (12 ақпан 2007 – 14 қазан 2008) #[[Әділбек Рыскелдіұлы Жақсыбеков|Әділбек Жақсыбеков]] (11 қараша 2008 – 24 маусым 2009) #[[Зауытбек Қауысбекұлы Тұрысбеков|Зауытбек Тұрысбеков]] (14 тамыз 2009 – 25 сәуір 2012) #[[Ғалым Ізбасарұлы Оразбақов|Ғалым Оразбақов]] (25 сәуір 2012 – 22 қаңтар 2014) #[[Марат Мұханбетқазыұлы Тәжин|Марат Тәжин]] (11 ақпан 2014 – 12 қаңтар 2017) #[[Иманғали Нұрғалиұлы Тасмағамбетов|Иманғали Тасмағамбетов]] (3 ақпан 2017 – 18 желтоқсан 2019) #[[Ермек Беделбайұлы Көшербаев]] (29 қаңтар 2020 – 16 маусым 2023) #[[Дәурен Әскербекұлы Абаев]] (3 шілде 2023 бастап) }} === [[Тәжікстан]] === {{columns-list|2| # [[Аманжол Қазбекұлы Жанқұлиев|Аманжол Жанқұлиев]] (2001–2003) # [[Ерлан Әділханұлы Әбілдаев|Ерлан Әбілдаев]] (2004–2008) # [[Әбутәліп Ібіжанұлы Ахметов|Әбутәліп Ахметов]] (2008–2010+) # [[Ағыбай Дінкенұлы Смағұлов|Ағыбай Смағұлов]] (2011–2017) # [[Асқар Ерлікұлы Тәжібаев|Асқар Тәжібаев]] (18 наурыз 2019 – 15 наурыз 2022)<ref name="15naw22b" /> # [[Уәлихан Әмірханұлы Төреханов|Уәлихан Төреханов]] (15 наурыз 2022 бастап)<ref name="15naw22b" /> }} === [[Түрікменстан]]=== {{columns-list|2| # [[Амангелді Жұмабайұлы Жұмабаев|Амангелді Жұмабаев]] (1999–2004) # [[Вячеслав Қаменұлы Ғиззатов|Вячеслав Ғиззатов]] (2004–2005) # [[Мұрат Марданұлы Атанов|Мұрат Атанов]] (2005–2008) # [[Асхат Тұтқышбайұлы Оразбай|Асхат Оразбай]] (2008–2012) # [[Орман Кәрімұлы Нұрбаев|Орман Нұрбаев]] (2012–2017) # [[Жандос Әнуарұлы Асанов|Жандос Асанов]] (13 шілде 2018 – тамыз 2019)<ref>{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/legal_acts/decrees/memleket-basshysynyn-zharlygymen-zhandos-anuaruly-asanov-kazakstan-respublikasynyn-turikmenstandagy-totenshe-zhane-okiletti-elshisi-kyzmetin |title= Мемлекет басшысының Жарлығымен Жандос Әнуарұлы Асанов Қазақстан Республикасының Түрікменстандағы Төтенше және Өкілетті Елшісі қызметіне тағайындалды |lang= kk |publisher= [[Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2018-07-13 |accessdate= 2024-09-11}}</ref> # [[Еркебұлан Оңалбекұлы Сәпиев|Еркебұлан Сәпиев]] (26 маусым 2019 – 15 наурыз 2022)<ref name="15naw22b" /> # [[Асқар Ерлікұлы Тәжібаев|Асқар Тәжібаев]] (15 наурыз 2022 – 20 маусым 2024)<ref name="15naw22b" /><ref>{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlygymen-askar-erlikuly-tazhibaev-kazakstan-respublikasynyn-turikmenstandagy-totenshe-zhane-okiletti-elshisi-lauazymynan-bosatyldy-2052143 |title= Мемлекет басшысының Жарлығымен Асқар Ерлікұлы Тәжібаев Қазақстан Республикасының Түрікменстандағы Төтенше және Өкілетті Елшісі лауазымынан босатылды |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2024-06-20 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> # [[Нұрлан Асқарұлы Ноғаев|Нұрлан Ноғаев]] (20 маусым 2024 бастап)<ref>{{Cite web|url= https://www.ktk.kz/kz/newsfeed/article/2024/06/20/273172/ |title= Нұрлан Ноғаев Қазақстанның Түрікменстандағы елшісі болып тағайындалды |lang= kk |publisher= [[КТК (телеарна)|КТК]] |date= 2024-06-20 |accessdate= 2024-06-25}}</ref> }} === [[Украина]] === {{columns-list|2| # [[Юрий Алексеевич Клочков|Юрий Клочков]] (1994–1996) # [[Нәжімеден Ықсанұлы Есқалиев|Нәжімеден Есқалиев]] (1997–1999) # [[Равиль Тәжіқараұлы Шырдабаев|Равиль Шырдабаев]] (1999–2003) # [[Амангелді Жұмабайұлы Жұмабаев|Амангелді Жұмабаев]] (2003–2011) # [[Зауытбек Қауысбекұлы Тұрысбеков|Зауытбек Тұрысбеков]] (2012–2015) # [[Самат Исламұлы Ордабаев|Самат Ордабаев]] (2016–2020) # [[Дархан Аманұлы Кәлетаев|Дархан Кәлетаев]] (22 ақпан 2020 бастап) }} == [[Азия]] == === [[Ауғанстан]] === {{columns-list|2| # Мұхамедқали Бақбергенов (2003–2005 – УСӨ) # [[Ағыбай Дінкенұлы Смағұлов|Ағыбай Смағұлов]] (2005–2011) # [[Өміртай Макашұлы Бітімов|Өміртай Бітімов]] (2011 – сәуір 2018) # [[Әлімхан Оңғарұлы Есенгелдиев|Әлімхан Есенгелдиев]] (2 сәуір 2018 бастап)<ref>{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/legal_acts/decrees/memleket-basshysynyn-zharlygymen-alimhan-ongaruly-esengeldiev-kazakstan-respublikasynyn-auganstan-islam-respublikasyndagy-totenshe-zhane-oki |title= Мемлекет басшысының Жарлығымен Әлімхан Оңғарұлы Есенгелдиев Қазақстан Республикасының Ауғанстан Ислам Республикасындағы Төтенше және Өкілетті Елшісі қызметіне тағайындалды |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2018-04-02 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> }} === [[Бангладеш]] === # [[Ерлан Алтынбайұлы Әлімбаев|Ерлан Әлімбаев]] (20 қыркүйек 2020 – 19 сәуір 2021)<ref name="20qir20">{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/legal_acts/decrees/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen-1343192716 |title= Мемлекет басшысының Жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2020-09-02 |accessdate= 2024-06-24}}</ref><ref name="19saw21a" /> # [[Нұрлан Әділұлы Жалғасбаев|Нұрлан Жалғасбаев]] (26 қаңтар 2022 бастап)<ref name="26qan22">{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/legal_acts/decrees/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen-1343192716 |title= Мемлекет басшысының жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2022-01-26 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> === [[Бахрейн]] === # [[Бақыт Батыршаев|Бақыт Батыршаев]] (– 18 наурыз 2019)<ref name="18naw19" /> # [[Берік Сақбайұлы Арын|Берік Арын]] (30 қыркүйек 2019 бастап)<ref name="30qir19a" /> === [[Бруней]] === # [[Данияр Қабидоллаұлы Сарекенов|Данияр Сарекенов]] (21 ақпан 2015 –)<ref name="21aqp15" /> # [[Болат Бариұлы Иманбаев|Болат Иманбаев]] (– 12 ақпан 2021)<ref name="12aqp21" /> # [[Болат Болатұлы Сүгірбаев|Болат Сүгірбаев]] (26 қаңтар 2022 бастап)<ref name="26qan22" /> === [[Бутан]] === # [[Ерлан Алтынбайұлы Әлімбаев|Ерлан Әлімбаев]] (20 қыркүйек 2020 – 19 сәуір 2021)<ref name="20qir20" /><ref name="19saw21a" /> # [[Нұрлан Әділұлы Жалғасбаев|Нұрлан Жалғасбаев]] (26 қаңтар 2022 бастап)<ref name="26qan22" /> === [[Біріккен Араб Әмірліктері]] === {{columns-list|2| # [[Асқар Ахметұлы Мусинов|Асқар Мусинов]] (2006–2013) # [[Қайрат Қайырбекұлы Лама Шариф|Қайрат Лама Шариф]] (2013 – ақпан 2019) # [[Мадияр Смәділұлы Меңілбеков|Мадияр Меңілбеков]] (ақпан 2019 – 18 сәуір 2024)<ref name="18saw24">{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen--1835823 |title= Мемлекет басшысының жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2024-04-18 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> # [[Нажмедин Мұхаметәліұлы]] (18 сәуір 2024 бастап)<ref name="muhametaliuli">{{Cite web|url= https://inbusiness.kz/kz/appointment/nazhmedin-muhametaliuly |title= Нажмедин Мұхаметәліұлы |lang= kk |publisher= inbusiness.kz |date= 2024-04-18 |accessdate= 2024-06-25}}</ref> }} === [[Вьетнам]] === {{columns-list|2| # [[Бекетжан Махатжанұлы Жұмаханов|Бекетжан Жұмаханов]] (желтоқсан 2013 – мамыр 2019) # [[Ерлан Сапарұлы Байжанов|Ерлан Байжанов]] (мамыр 2019 – 25 тамыз 2023)<ref name="25tam23">{{Cite web|url= https://akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen--2574614 |title= Мемлекет басшысының жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2024-08-25 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> # [[Қанат Қобыландыұлы Тумыш|Қанат Тумыш]] (25 тамыз 2023 бастап)<ref name="25tam23" /> }} === [[Жапония]]=== {{columns-list|2| # [[Сабыр Сайлаубекұлы Есімбеков|Сабыр Есімбеков]] (1995–1996 – УСӨ) # [[Тілеухан Самарханұлы Қабдрахманов|Тілеухан Қабдрахманов]] (1996–2003) # [[Ерлан Кеңесұлы Баударбек-Қожатаев|Ерлан Баударбек-Кожатаев]] (2003 – УСӨ) # [[Болат Қабдылхамитұлы Нұрғалиев|Болат Нұрғалиев]] (2003–2006) # [[Динара Бекенқызы Желдібаева|Динара Желдібаева]] (2006–2007 – УСӨ) # [[Ақылбек Әбсатұлы Қамалдинов|Ақылбек Қамалдинов]] (2007–2016) # [[Алмас Ерікұлы Дисюков]] (2016 – УСӨ) # [[Ерлан Кеңесұлы Баударбек-Қожатаев|Ерлан Баударбек-Кожатаев]] (сәуір 2016 – 31 мамыр 2021)<ref name="31mam21">{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen--3145323 |title= Мемлекет басшысының Жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2021-05-31 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> # [[Сабыр Сайлаубекұлы Есімбеков|Сабыр Есімбеков]] (31 мамыр 2021 бастап)<ref name="31mam21" /> }} === [[Израиль]] === {{columns-list|2| # [[Бірғаным Сарықызы Әйтімова|Бірғаным Әйтімова]] (1996–2002) # [[Мұхтар Бескенұлы Тілеуберді|Мұхтар Тілеуберді]] (2002–2003 – УСӨ) # [[Қайрат Құдайбергенұлы Әбдірахманов|Қайрат Абдрахманов]] (2003–2006) # Талғат Орекенов (2006 – УСӨ) # [[Вадим Павлович Зверьков|Вадим Зверьков]] (2006–2008) # [[Ғалым Ізбасарұлы Оразбақов|Ғалым Оразбақов]] (2008–2012) # [[Болат Қабдылхамитұлы Нұрғалиев|Болат Нұрғалиев]] (2012 – қыркүйек 2014) # [[Дулат Оразбекұлы Қуанышев|Дулат Қуанышев]] (желтоқсан 2014 – 30 қыркүйек 2019)<ref name="30qir19b" /> # [[Сатыбалды Ересұлы Бұршақов|Сатыбалды Бұршақов]] (30 қыркүйек 2019 – 26 наурыз 2024)<ref name="30qir19a" /><ref name="26naw24" /> # [[Дәулет Тазабекұлы Ембердиев|Дәулет Ембердиев]] (26 наурыз 2024 бастап)<ref name="26naw24" /> }} === [[Индонезия]] === {{columns-list|2| # [[Бейбіт Бәкірұлы Атамқұлов|Бейбіт Атамқұлов]] (2010–2012) # [[Асхат Тұтқышбайұлы Оразбай|Асхат Оразбай]] (2012 – қаңтар 2019) # [[Данияр Қабидоллаұлы Сәрекенов|Данияр Сәрекенов]] (мамыр 2019 –) # [[Сержан Оралбайұлы Әбдікәрімов|Сержан Әбдікәрімов]] (23 қазан 2023 бастап)<ref name="23qaz23" /> }} === [[Иордания]] === {{columns-list|2| # [[Болат Серғазыұлы Сәрсенбаев|Болат Сәрсенбаев]] (2007 – қазан 2014) # [[Азамат Рахманқұлұлы Бердібай|Азамат Бердібай]] (қазан 2014 – маусым 2019) # [[Айдарбек Әнуарбекұлы Тұматов|Айдарбек Тұматов]] (6 маусым 2019 – 18 сәуір 2024)<ref name="18saw24" /> # [[Талғат Рахымқұлұлы Шалданбай|Талғат Шалданбай]] (4 маусым 2024 бастап)<ref>{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlygymen-talgat-rahymkululy-shaldanbay-kazakstan-respublikasynyn-iordan-hashimit-koroldigindegi-elshisi-lauazymyna-tagayyndaldy-452151 |title= Мемлекет басшысының Жарлығымен Талғат Рахымқұлұлы Шалданбай Қазақстан Республикасының Иордан Хашимит Корольдігіндегі Төтенше және Өкілетті Елшісі лауазымына тағайындалды |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2024-06-04 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> }} === [[Ирак]] === # [[Айдарбек Әнуарбекұлы Тұматов|Айдарбек Тұматов]] (– 18 сәуір 2024)<ref name="18saw24" /> === [[Иран]] === {{columns-list|2| # [[Мырзатай Жолдасбекұлы Жолдасбеков|Мырзатай Жолдасбеков]] (1993–1996) # [[Вячеслав Қаменұлы Ғиззатов|Вячеслав Гиззатов]] (1996–2000) # [[Төлеген Тілекұлы Жүкеев|Төлеген Жүкеев]] (2000–2003) # [[Сәбит Мұхтарұлы Таиров|Сәбит Таиров]] (2004–2006) # [[Ерік Мылтықбайұлы Өтембаев|Ерік Өтембаев]] (2006–2009) # [[Нұрбах Тұрарұлы Рүстемов|Нұрбах Рүстемов]] (2009–2010) # [[Бағдат Құлтайұлы Әміреев|Бағдат Әміреев]] (2011 – қыркүйек 2018) # [[Асхат Тұтқышбайұлы Оразбай|Асхат Оразбай]] (қаңтар 2019 –) # [[Оңталап Серікбайұлы Оңалбаев|Оңталап Оңалбаев]] (26 наурыз 2024 бастап)<ref name="26naw24" /> }} === [[Камбоджа]] === # [[Бекетжан Махатжанұлы Жұмаханов|Бекетжан Жұмаханов]] (2 қыркүйек 2014 –)<ref name="2qir14" /> # [[Ерлан Сапарұлы Байжанов|Ерлан Байжанов]] (– 25 тамыз 2023)<ref name="25tam23" /> # [[Қанат Қобыландыұлы Тумыш|Қанат Тумыш]] (26 наурыз 2024 бастап)<ref name="26naw24" /> === [[Корея Республикасы]] === {{columns-list|2| # [[Асқар Оразалыұлы Шәкіров|Асқар Шәкіров]] (1995–1996 – УСӨ) # [[Төлеген Тілекұлы Жүкеев|Төлеген Жүкеев]] (1995–2000) # [[Болат Қабдылхамитұлы Нұрғалиев|Болат Нұрғалиев]] (2000–2003) # [[Дархан Әлиұлы Бердіәлиев|Дархан Бердіәлиев]] (2003–2006) # [[Дулат Хангерейұлы Бәкішев|Дулат Бәкішев]] (2006–2008) # [[Дархан Әлиұлы Бердіәлиев|Дархан Бердіәлиев]] (2008–2012) # [[Дулат Хангерейұлы Бәкішев|Дулат Бәкішев]] (2012 – 27 сәуір 2018) # [[Бақыт Амангелдіұлы Дүйсенбаев|Бақыт Дүйсенбаев]] (27 сәуір 2018 – 16 наурыз 2023)<ref name="27saw18">{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/legal_acts/decrees/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen-1343192696 |title= Мемлекет басшысының Жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2018-04-27 |accessdate= 2024-06-24}}</ref><ref name="16maw23" /> # [[Нұрғәлі Алмасбайұлы Арыстанов|Нұрғәлі Арыстанов]] (16 наурыз 2023 бастап)<ref name="16maw23" /> }} === [[Кувейт]] === {{columns-list|2| # [[Дәулет Тазабекұлы Ембердиев|Дәулет Ембердиев]] (28 маусым 2019 – 2 қыркүйек 2020)<ref name="20qir20" /> # [[Азамат Рахманқұлұлы Бердібай|Азамат Бердібай]] (12 қазан 2020 бастап)<ref name="12qaz20">{{Cite web|url= https://wap.akorda.kz/kz/legal_acts/decrees/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen-1343192718 |title= Мемлекет басшысының Жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2020-10-12 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> }} === [[Солтүстік Корея|КХДР]] === # [[Шахрат Шәкизатұлы Нұрышев|Шахрат Нұрышев]] (18 сәуір 2024 бастап)<ref name="18saw24" /> === [[Қатар]] === {{columns-list|2| # [[Азамат Рахманқұлұлы Бердібай|Азамат Бердібай]] (2007 – қазан 2014) # [[Асқар Жеңісұлы Шоқыбаев|Асқар Шоқыбаев]] (қараша 2014 – 2 қыркүйек 2020) # [[Арман Қайратұлы Исағалиев|Арман Исағалиев]] (2 қыркүйек 2020 бастап)<ref name="20qir20" /> }} === [[Қытай]] === {{columns-list|2| #[[Мұрат Мұхтарұлы Әуезов|Мұрат Әуезов]] (желтоқсан 1992 – 1995) #[[Қуаныш Сұлтанұлы Сұлтанов|Қуаныш Сұлтанов]] (1995–2001) #[[Жәнібек Сәлімұлы Кәрібжанов|Жәнібек Кәрібжанов]] (қараша 2001 – қаңтар 2007) #[[Икрам Адырбекұлы Адырбеков|Икрам Адырбеков]] (ақпан 2007 – 23 қараша 2011) #[[Нұрлан Байұзақұлы Ермекбаев|Нұрлан Ермекбаев]] (21 сәуір 2012 – 2014) #[[Шахрат Шәкізатұлы Нұрышев|Шахрат Нұрышев]] (21 ақпан 2015 – 1 қараша 2019)<ref name="21aqp15">{{Cite web|url= https://akorda.kz/kz/legal_acts/decrees/17810-memleket-basshysynyn-zharlyktarymen |title= Мемлекет басшысының Жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |accessdate= 2024-11-28}}</ref> #[[Ғабит Бейбітұлы Қойшыбаев|Ғабит Қойшыбаев]] (1 қараша 2019 – 8 сәуір 2022)<ref name="8saw22" /> #[[Шахрат Шәкизатұлы Нұрышев|Шахрат Нұрышев]] (8 сәуір 2022 бастап)<ref>{{Cite web|url= https://www.azattyq.org/a/31792379.html |title= Шахрат Нұрышев Қазақстанның Қытайдағы елшісі болып тағайындалды |lang= kk |publisher= [[Азаттық радиосы]] |date= 2022-04-08 |accessdate= 2024-06-25}}</ref><ref name="8saw22" /> }} === [[Лаос]] === # [[Бекетжан Махатжанұлы Жұмаханов|Бекетжан Жұмаханов]] (2 қыркүйек 2014 –)<ref name="2qir14" /> # [[Ерлан Сапарұлы Байжанов|Ерлан Байжанов]] (– 25 тамыз 2023)<ref name="25tam23" /> # [[Қанат Қобыландыұлы Тумыш|Қанат Тумыш]] (26 наурыз 2024 бастап)<ref name="26naw24" /> === [[Ливан]] === {{columns-list|2| # [[Ербол Әбдісаттарұлы Дербісәлиев|Ербол Дербісәлиев]] (2004–2007 – УСӨ) # [[Ержан Жиенғалиұлы Қалекенов|Ержан Қалекенов]] (2008–2010 – УСӨ) # [[Дәулет Тазабекұлы Ембердиев|Дәулет Ембердиев]] (2011–белгісіз – УСӨ) # [[Расул Берекетұлы Жұмалы|Расул Жұмалы]] (13 маусым 2022 бастап)<ref>{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlygymen-rasul-bereketuly-zhumaly-kazakstan-respublikasynyn-livan-respublikasyndagy-totenshe-zhane-okiletti-elshisi-lauazymyna-tagayyndaldy-1353833 |title= Мемлекет басшысының Жарлығымен Расул Берекетұлы Жұмалы Қазақстан Республикасының Ливан Республикасындағы Төтенше және Өкілетті Елшісі лауазымына тағайындалды |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2022-06-13 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> }} === [[Малайзия]] === {{columns-list|2| # [[Амангелді Жұмабайұлы Жұмабаев|Амангелді Жұмабаев]] (1996–1999) # [[Болатхан Құлжанұлы Тайжан|Болатхан Тайжан]] (1999–2001) # [[Олжас Қабдешұлы Тоғызбаев|Олжас Тоғызбаев]] (2001–2002 – УСӨ) # [[Икрам Адырбекұлы Адырбеков|Икрам Адырбеков]] (2002–2004) # [[Мұхтар Бескенұлы Тілеуберді|Мұхтар Тілеуберді]] (2004–2009) # [[Бейбіт Бәкірұлы Атамқұлов|Бейбіт Атамқұлов]] (2010–2012) # [[Данияр Қабидоллаұлы Сәрекенов|Данияр Сәрекенов]] (2012–2013 – УСӨ) # [[Данияр Қабидоллаұлы Сәрекенов|Данияр Сәрекенов]] (2013 – мамыр 2019) # [[Болат Бариұлы Иманбаев|Болат Иманбаев]] (мамыр 2019 – 12 ақпан 2021)<ref name="12aqp21" /> # [[Болат Болатұлы Сүгірбаев|Болат Сүгірбаев]] (26 ақпан 2021 бастап)<ref name="26aqp21" /> }} === [[Мальдивтер]] === # [[Ерлан Алтынбайұлы Әлімбаев|Ерлан Әлімбаев]] (20 қыркүйек 2020 – 19 сәуір 2021)<ref name="20qir20" /><ref name="19saw21a" /> # [[Нұрлан Әділұлы Жалғасбаев|Нұрлан Жалғасбаев]] (26 қаңтар 2022 бастап)<ref name="26qan22" /> === [[Моңғолия]] === {{columns-list|2| # [[Уәлихан Сиянбекұлы Қоңырбаев|Уәлихан Қоңырбаев]] (1997–1999 – УСӨ) # [[Қайрат Исағалиұлы Исағалиев|Қайрат Исағалиев]] (1999–2002 – УСӨ) # [[Советқали Қамаубайұлы Қартбаев|Советқали Қартбаев]] (2002–2005 – УСӨ) # [[Асхат Өрістемұлы Сыздықов|Асхат Сыздықов]] (2005–2007 – УСӨ) # [[Орман Кәрімұлы Нұрбаев|Орман Нұрбаев]] (2007–2012) # [[Қалыбек Ибраһимұлы Қобыландин|Қалыбек Қобыландин]] (2013 – 14 тамыз 2019) # [[Жалғас Жұмаұлы Әділбаев|Жалғас Әділбаев]] (14 тамыз 2019 –) # [[Ғабит Бейбітұлы Қойшыбаев|Ғабит Қойшыбаев]] (8 сәуір 2022 бастап)<ref name="8saw22">{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen--832452 |title= Мемлекет басшысының жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2022-04-08 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> }} === [[Мьянма]] === # [[Раушан Кәкімсейітқызы Есболатова|Раушан Есболатова]] (30 қыркүйек 2019 – 21 сәуір 2022)<ref name="30qir19a" /><ref name="21saw22">{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen--2133331 |title= Мемлекет басшысының Жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2022-04-21 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> === [[Непал]] === # [[Ерлан Алтынбайұлы Әлімбаев|Ерлан Әлімбаев]] (20 қыркүйек 2020 – 19 сәуір 2021)<ref name="20qir20" /><ref name="19saw21a" /> # [[Нұрлан Әділұлы Жалғасбаев|Нұрлан Жалғасбаев]] (26 қаңтар 2022 бастап)<ref name="26qan22" /> === [[Оман]] === {{columns-list|2| # [[Ерлан Әділханұлы Әбілдаев|Ерлан Әбілдаев]] (2011–2014) # [[Ержан Серікұлы Мұқаш|Ержан Мұқаш]] (2014 – мамыр 2019) # [[Нәжмедин Мұхаметәліұлы]] (18 мамыр 2019 – 18 сәуір 2024)<ref name="muhametaliuli" /> # [[Айдарбек Әнуарбекұлы Тұматов|Айдарбек Тұматов]] (18 сәуір 2024 бастап)<ref name="18saw24" /> }} === [[Палестина]] === # [[Айдарбек Әнуарбекұлы Тұматов|Айдарбек Тұматов]] (– 18 сәуір 2024)<ref name="18saw24" /> === [[Пәкістан]] === {{columns-list|2| # [[Тамас Қалмұхамбетұлы Айтмұхамбетов|Тамас Айтмұхамбетов]] (1994–1999) # [[Бекжасар Нәрібайұлы Нарбаев|Бекжасар Нарбаев]] (1999–2003) # [[Бейбіт Өксікбайұлы Исабаев|Бейбіт Исабаев]] (2003–2006) # [[Бақытбек Сейсебайұлы Шабарбаев|Бақытбек Шабарбаев]] (2006 – қаңтар 2018) # [[Ақан Ақасұлы Рахметуллин|Ақан Рахметуллин]] (28 маусым 2019 – 5 сәуір 2021)<ref>{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/hronika-53183 |title= Хроника |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2022-04-21 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> }} === [[Сауд Арабиясы]] === {{columns-list|2| # [[Бағдат Құлтайұлы Әміреев|Бағдат Әміреев]] (1996–2002) # [[Аслан Есболайұлы Мусин|Аслан Мусинов]] (2002–2006) # [[Қайрат Қайырбекұлы Лама Шариф|Қайрат Лама Шариф]] (2006–2011) # [[Бақтияр Сардарбекұлы Тасымов|Бақтияр Тасымов]] (2011–2013) # [[Бақыт Данабекұлы Батыршаев|Бақыт Батыршаев]] (18 қараша 2013 – 18 наурыз 2019)<ref name="18qar13">{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/legal_acts/decrees/14774-memleket-basshysynyn-zharlyktarymen |title= Мемлекет Басшысының Жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2013-11-18 |accessdate= 2024-06-24}}</ref><ref name="18naw19" /> # [[Берік Сақбайұлы Арын|Берік Арын]] (наурыз 2019 –) # [[Мадияр Смәділұлы Меңілбеков|Мадияр Меңілбеков]] (18 сәуір 2024 бастап)<ref name="18saw24" /> }} === [[Сингапур]] === {{columns-list|2| # [[Нұрлан Байұзақұлы Ермекбаев|Нұрлан Ермекбаев]] (2003–2004 – УСӨ) # [[Әділ Қапанұлы Тұрсынов|Әділ Тұрсынов]] (2004–2008 – УСӨ) # [[Ерлан Кеңесұлы Баударбек-Қожатаев|Ерлан Баударбек-Қожатаев]] (2008 – сәуір 2016) # [[Үсен Әбдіқадырұлы Сүлеймен|Үсен Сүлеймен]] (маусым 2016 – маусым 2019) # [[Әркен Кеңесбекұлы Арыстанов|Әркен Арыстанов]] (маусым 2019 –) # [[Асқар Сейдахметұлы Құттықадам|Асқар Құттықадам]] (21 қазан 2022 бастап)<ref name="21qaz22" /> }} === [[Тайланд]] === {{columns-list|2| # [[Марат Төлеубекұлы Есенбаев|Марат Есенбаев]] (1998–2000 – УСӨ) # [[Дудар Түсіпұлы Жәкенов|Дудар Жәкенов]] (2000–2002 – УСӨ) # [[Рашид Тауфикұлы Рақымбеков|Рашид Рақымбеков]] (2002–2003 – УСӨ) # [[Сәкен Спаханұлы Сейдуалиев|Сәкен Сейдуалиев]]<ref>{{Cite web|url= https://senate.parlam.kz/kk-KZ/history-convocation2 |title= Екінші сайланымдағы Қазақстан Республикасы Парламенті Сенаты депутаттарының тізімі |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Парламентінің Сенаты|Қазақстан Парламенті Сенаты]]ның ресми сайты |accessdate= 2024-06-24}}</ref> (2003–2005 – УСӨ) # [[Бақытбек Сейсебайұлы Шабарбаев|Бақытбек Шабарбаев]] (2005–2006 – УСӨ) # [[Әмір Болатұлы Мусин|Әмір Мусин]] (2007–2013 – УСӨ) # [[Марат Төлеубекұлы Есенбаев|Марат Есенбаев]] (2013 – шілде 2017) # [[Раушан Кәкімсейітқызы Есболатова|Раушан Есболатова]] (3 шілде 2017 – 21 сәуір 2022)<ref name="21saw22" /> # [[Арман Асқарұлы Исетов|Арман Исетов]] (21 сәуір 2022 бастап)<ref name="21saw22a">{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen--2132955 |title= Мемлекет басшысының Жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2022-04-21 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> }} === [[Түркия]] === {{columns-list|2| # [[Қанат Бекмырзаұлы Саудабаев|Қанат Саудабаев]] (1992–1994, 1994–1996) # [[Балташ Молдабайұлы Тұрсымбаев|Балташ Тұрсымбаев]] (1996–1998) # [[Қайрат Шораұлы Сарыбай|Қайрат Сарыбай]] (1999–2003) # [[Аманжол Қазбекұлы Жанқұлиев|Аманжол Жанқұлиев]] (2003–2005) # [[Бейбіт Өксікбайұлы Исабаев|Бейбіт Исабаев]] (2006–2008) # [[Бағдат Құлтайұлы Әміреев|Бағдат Әміреев]] (2008–2010) # [[Жансейіт Қансейітұлы Түймебаев|Жансейіт Түймебаев]] (2010 – 7 қазан 2016)<ref name="7qaz16" /> # [[Абзал Сапарбекұлы]] (5 сәуір 2017 – 15 наурыз 2022)<ref name="15naw22a" /> # [[Еркебұлан Оңалбекұлы Сәпиев|Еркебұлан Сәпиев]] (15 наурыз 2022 бастап)<ref name="15naw22b">{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen--1522247 |title= Мемлекет басшысының жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2022-03-15 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> }} === [[Үндістан]]=== {{columns-list|2| # [[Мұхамеджан Керейұлы Исаев|М. Исаев]] (1993–1994) # [[Рашид Тұрарұлы Ибраев|Рашид Ибраев]] (1995–1998) # [[Аскар Оразалыұлы Шәкіров|Асқар Шәкіров]] (1998–2004) # [[Қайрат Ермекұлы Омаров|Қайрат Омаров]] (2004–2009) # [[Дулат Оразбекұлы Қуанышев|Дулат Қуанышев]] (2010 – қыркүйек 2014) # [[Болат Серғазыұлы Сәрсенбаев|Болат Сәрсенбаев]] (6 қазан 2014 – 4 қыркүйек 2019) # [[Ерлан Алтынбайұлы Әлімбаев|Ерлан Әлімбаев]] (4 қыркүйек 2019 – 19 сәуір 2021)<ref name="19saw21a" /> # [[Нұрлан Әділұлы Жалғасбаев|Нұрлан Жалғасбаев]] (19 сәуір 2021 бастап)<ref name="19saw21" /> }} === [[Шри-Ланка]] === # [[Ерлан Алтынбайұлы Әлімбаев|Ерлан Әлімбаев]] (20 қыркүйек 2020 – 19 сәуір 2021)<ref name="20qir20" /><ref name="19saw21a" /> # [[Нұрлан Әділұлы Жалғасбаев|Нұрлан Жалғасбаев]] (26 қаңтар 2022 бастап)<ref name="26qan22" /> == [[Америка]] == === [[Америка Құрама Штаттары]] === #[[Әлім Шәкірұлы Жамбыршин|Әлім Жамбыршин]] (1992–1994) #[[Төлеутай Ысқақұлы Сүлейменов|Төлеутай Сүлейменов]] (1994–1996) #[[Болат Қабдылхамитұлы Нұрғалиев|Болат Нұрғалиев]] (1996–2000) #[[Қанат Бекмырзаұлы Саудабаев|Қанат Саудабаев]] (желтоқсан 2000 – 15 мамыр 2007) #[[Ерлан Әбілфайызұлы Ыдырысов|Ерлан Ыдырысов]] (4 шілде 2007 – 4 қаңтар 2013) #[[Қайрат Ермекұлы Омаров|Қайрат Омаров]] (4 қаңтар 2013 – 4 қаңтар 2017) #[[Ержан Хозеұлы Қазыханов|Ержан Қазыханов]] (15 ақпан 2017 – 6 сәуір 2021)<ref name="15aqp17" /> #[[Ержан Нигматоллаұлы Ашықбаев|Ержан Ашықбаев]] (5 сәуір 2021 бастап)<ref>{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/tagayyndaular-53955 |title= Тағайындаулар |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2021-04-05 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> === [[Аргентина]] === # [[Болат Тұрарұлы Нүсіпов|Болат Нүсіпов]] (2 шілде 2021 бастап)<ref name="2cil21" /> === [[Бразилия]] === {{columns-list|2| # [[Бақытжан Ордабаев]] (2012 – желтоқсан 2015) # [[Қайрат Асаниязұлы Саржанов|Қайрат Саржанов]] (29 наурыз 2016 –) # [[Болат Тұрарұлы Нүсіпов|Болат Нүсіпов]] (12 ақпан 2021 бастап)<ref name="12aqp21" /> }} === [[Доминикан Республикасы]] === # [[Константин Васильевич Жигалов|Константин Жигалов]] (18 қараша 2013 – 27 сәуір 2018)<ref name="27saw18" /><ref name="18qar13" /> # [[Андриан Көпмағамбетұлы Елемесов|Андриан Елемесов]] (26 қыркүйек 2018 – 7 тамыз 2020)<ref name="26qir18" /><ref name="elemesov2020">{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/legal_acts/decrees/memleket-basshysynyn-zharlygymen-andrian-kopmagambetuly-elemesov-kazakstan-respublikasynyn-meksika-kurama-shtattaryndagy-totenshe-zhane-okil |title= Мемлекет басшысының Жарлығымен Андриан Көпмағамбетұлы Елемесов Қазақстан Республикасының Мексика Құрама Штаттарындағы Төтенше және Өкілетті Елшісі қызметінен, Қазақстан Республикасының Доминикан Республикасындағы, Ямайкадағы, Панама Республикасындағы, Коста-Рика Республикасындағы Төтенше және Өкілетті Елшісі қызметін қоса атқарудан босатылды |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2020-08-07 |accessdate= 2024-06-25}}</ref> === [[Канада]] === {{columns-list|2| # [[Ерлан Әділханұлы Әбілдаев|Ерлан Әбілдаев]] (2008–2011) # [[Константин Васильевич Жигалов|Константин Жигалов]] (2012 – 27 сәуір 2018)<ref name="27saw18" /> # [[Ақылбек Әбсатұлы Қамалдинов|Ақылбек Қамалдинов]] (27 сәуір 2018 – 16 маусым 2023)<ref name="27saw18" /><ref name="16maw23" /> # [[Дәулетбек Қайырбекұлы Құсайынов|Дәулетбек Құсайынов]] (4 шілде 2023 бастап)<ref>{{Cite web|url= https://kaz.tengrinews.kz/kazakhstan_news/dauletbek-kusayyinov-jana-kyizmetke-tagayyindaldyi-352360/ |title= Дәулетбек Құсайынов жаңа қызметке тағайындалды |lang= kk |publisher= tengrinews |date= 2023-06-04 |accessdate= 2024-06-25}}</ref> }} === [[Коста-Рика]] === # [[Андриан Көпмағамбетұлы Елемесов|Андриан Елемесов]] (26 қыркүйек 2018 – 7 тамыз 2020)<ref name="26qir18" /><ref name="elemesov2020" /> === [[Куба]] === # [[Константин Васильевич Жигалов|Константин Жигалов]] (18 қараша 2013 – 27 сәуір 2018)<ref name="18qar13" /><ref name="27saw18" /> # [[Ақылбек Әбсатұлы Камалдинов|Ақылбек Камалдинов]] (26 қыркүйек 2018 – 15 наурыз 2022)<ref name="15naw22a" /><ref name="26qir18">{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/legal_acts/decrees/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen-1343192697 |title= Мемлекет Басшысының Жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2018-09-26 |accessdate= 2024-06-25}}</ref> # [[Андриан Көпмағамбетұлы Елемесов|Андриан Елемесов]] (15 наурыз 2022 бастап)<ref name="15naw22b" /> === [[Мексика]] === # [[Андриан Көпмағамбетұлы Елемесов|Андриан Елемесов]] (2015 – 7 тамыз 2020)<ref name="elemesov2020" /> # [[Тимур Владимирұлы Пірімбетов|Тимур Пірімбетов]] (23 қазан 2023 – 15 қараша 2024)<ref name="23qaz23" /><ref name="15qar24">{{Cite web|url= https://akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen--15102417 |title= Мемлекет басшысының жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2024-11-15 |accessdate= 2024-06-25}}</ref> # [[Алмұрат Асылмұратұлы Тұрғанбеков|Алмұрат Тұрғанбеков]] (15 қараша 2024 бастап)<ref name="15qar24" /> === [[Панама]] === # [[Андриан Көпмағамбетұлы Елемесов|Андриан Елемесов]] (26 қыркүйек 2018 – 7 тамыз 2020)<ref name="26qir18" /><ref name="elemesov2020" /> === [[Чили]] === # [[Болат Тұрарұлы Нүсіпов|Болат Нүсіпов]] (2 шілде 2021 бастап)<ref name="2cil21" /> === [[Ямайка]] === # [[Константин Васильевич Жигалов|Константин Жигалов]] (18 қараша 2013 – 27 сәуір 2018)<ref name="18qar13" /><ref name="27saw18" /> # [[Андриан Көпмағамбетұлы Елемесов|Андриан Елемесов]] (26 қыркүйек 2018 –)<ref name="26qir18" /> == [[Африка]] == === [[Алжир]] === # [[Арман Қайратұлы Исағалиев|Арман Исағалиев]] (– 2 қыркүйек 2020)<ref name="20qir20" /> # [[Қайрат Қайырбекұлы Лама Шариф|Қайрат Лама Шариф]] (11 қараша 2021 –)<ref name="11qar21">{{Cite web|url= https://akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlygymen-kazakstan-respublikasynyn-egipet-arab-respublikasyndagy-totenshe-zhane-okiletti-elshisi-kayrat-kayyrbekuly-lama-sharif-kazakstan-tagayyndaldy-11104453 |title= Мемлекет басшысының Жарлығымен Қазақстан Республикасының Египет Араб Республикасындағы Төтенше және Өкілетті Елшісі Қайрат Қайырбекұлы Лама Шариф Қазақстан Республикасының Алжир Халық Демократиялық Республикасындағы, Тунис Республикасындағы Төтенше және Өкілетті Елшісі қызметін қоса атқарушы қызметіне тағайындалды |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2021-11-11 |accessdate= 2024-06-25}}</ref> # [[Әнуарбек Серікұлы Ахметов|Әнуарбек Ахметов]] (15 қараша 2024 бастап)<ref name="15qar24" /> === [[Кения]] === # [[Барлыбай Кәрімұлы Садықов|Барлыбай Садықов]] (14 тамыз 2023 бастап)<ref>{{Cite web|url= https://akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen--147029 |title= Мемлекет басшысының жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2023-08-14 |accessdate= 2024-06-25}}</ref> === [[Ливия]] === {{columns-list|2| # [[Бақыт Сәбитұлы Арыстан|Бақыт Арыстан]] (2003–2006 – УСӨ) # [[Расул Берекетұлы Жұмалы|Расул Жұмалы]] (2006–2007 – УСӨ) # [[Ержан Серікұлы Мұқаш|Ержан Мұқаш]] (2007–2009 – УСӨ) # [[Мұхит Советұлы Оразаев|Мұхит Оразаев]] (2009–2011 – УСӨ) }} === [[Мысыр]] === {{columns-list|2| # [[Болатхан Құлжанұлы Тайжан|Болатхан Тайжан]] (1993–1999) # [[Аслан Есболайұлы Мусин|Аслан Мусин]] (1999–2002) # [[Бағдат Құлтайұлы Әміреев|Бағдат Әміреев]] (2002–2008) # [[Бақтияр Сардарбекұлы Тасымов|Бақтияр Тасымов]] (2008–2011) # [[Берік Сақбайұлы Арын|Берік Арын]] (2011 – қазан 2016) # [[Арман Қайратұлы Исағалиев|Арман Исағалиев]] (2017 – 20 қыркүйек 2020)<ref name="30qir19b" /> # [[Қайрат Қайырбекұлы Лама Шариф|Қайрат Лама Шариф]] (20 қыркүйек 2020 бастап)<ref name="20qir20" /> }} === [[Оңтүстік Африка Республикасы|Оңтүстік Африка]]=== {{columns-list|2| # [[Талғат Ғабдуллаұлы Қалиев|Талғат Қалиев]] (2014–2019) # [[Қанат Қобыландыұлы Тумыш|Қанат Тумыш]] (12 шілде 2019 – 11 қаңтар 2023)<ref name="11qan23a" /> # [[Еркін Қадырбекұлы Ахинжанов|Еркін Ахинжанов]] (11 қаңтар 2023 бастап)<ref name="11qan23" /> }} === [[Того]] === # [[Сәулекүл Сайлауқызы]] (26 наурыз 2024 бастап)<ref name="26naw24" /> === [[Тунис]] === # [[Арман Қайратұлы Исағалиев|Арман Исағалиев]] (– 2 қыркүйек 2020)<ref name="20qir20" /> # [[Қайрат Қайырбекұлы Лама Шариф|Қайрат Лама Шариф]] (11 қараша 2021)<ref name="11qar21" /> === [[Эфиопия]] === {{columns-list|2| # [[Ерлік Шәкірұлы Әли|Ерлік Али]] (21 қазан 2014 – 19 шілде 2019)<ref>{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/legal_acts/decrees/memleket-basshysynyn-zharlygymen-erlik-shakiruly-ali-kazakstan-respublikasynyn-efiopiya-federativtik-demokratiyalyk-respublikasyndagy-totens |title= Мемлекет басшысының Жарлығымен Ерлік Шәкірұлы Әли Қазақстан Республикасының Эфиопия Федеративтік Демократиялық Республикасындағы Төтенше және Өкілетті Елшісі қызметінен қызметінен босатылды |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2019-07-19 |accessdate= 2024-06-25}}</ref> # [[Барлыбай Кәрімұлы Садықов|Барлыбай Садықов]] (19 шілде 2019 бастап)<ref>{{Cite web|url= https://akorda.kz/kz/legal_acts/decrees/memleket-basshysynyn-zharlygymen-barlybai-karimuly-sadykov-kazakstan-respublikasynyn-efiopiya-federativtik-demokratiyalyk-respublikasyndagy- |title= Мемлекет басшысының Жарлығымен Барлыбай Кәрімұлы Садықов Қазақстан Республикасының Эфиопия Федеративтік Демократиялық Республикасындағы Төтенше және Өкілетті Елшісі қызметіне тағайындалды |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2019-07-19 |accessdate= 2024-06-25}}</ref> }} == [[Океания]] == === [[Аустралия]] === # [[Асқар Сейдахметұлы Құттықадам|Асқар Құттықадам]] (16 наурыз 2023 бастап)<ref name="16maw23" /> === [[Жаңа Зеландия]] === # [[Асқар Сейдахметұлы Құттықадам|Асқар Құттықадам]] (16 наурыз 2023 бастап)<ref name="16maw23" /> == Халықаралық ұйымдар == === [[Біріккен Ұлттар Ұйымы]] === # [[Асқар Қуанышұлы Жұмағалиев|Асқар Жұмағалиев]] (– 30 қыркүйек 2020)<ref name="30qir20" /> # [[Мағжан Жанботаұлы Ілиясов|Мағжан Ілиясов]] (30 қыркүйек 2020 –)<ref name="30qir20" /> # [[Ақан Ақасұлы Рахметуллин|Ақан Рахметуллин]] (6 қазан 2022 бастап)<ref name="6qaz22" /> === [[Еуропа одағы]] === # [[Марғұлан Бақытұлы Баймұхан|Марғұлан Баймұхан]] (19 сәуір 2021 бастап)<ref name="19saw21" /> === [[Ислам ынтымақтастық ұйымы]] === # [[Бақыт Данабекұлы Батыршаев|Бақыт Батыршаев]] (18 қараша 2013 – 18 наурыз 2019)<ref name="18qar13" /><ref name="18naw19" /> # [[Мадияр Смәділұлы Меңілбеков|Мадияр Меңілбеков]] (18 сәуір 2024 бастап)<ref name="18saw24" /> === [[НАТО]] === # [[Марғұлан Бақытұлы Баймұхан|Марғұлан Баймұхан]] (19 сәуір 2021 бастап)<ref name="19saw21" /> === [[Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы]] === # [[Ерлан Сапарұлы Байжанов|Ерлан Байжанов]] (– 25 тамыз 2023)<ref name="25tam23" /> # [[Тимур Мекешұлы Жақсылықов|Тимур Жақсылықов]] (4 маусым 2024 бастап)<ref name="jaqsylyqov24" /> === [[Ұжымдық қауіпсіздік туралы шарт ұйымы|ҰҚШҰ]] === # [[Жәнібек Абдуләкімұлы Иманалиев|Жәнібек Иманалиев]] (– 21 сәуір 2022)<ref name="21saw22" /> # [[Марат Зеникенұлы Сыздықов|Марат Сыздықов]] (21 сәуір 2022 бастап)<ref name="21saw22a" /> === [[Дүниежүзілік сауда ұйымы]] === # [[Жанар Сейдақметқызы Айтжан|Жанар Айтжан]] (6 қазан 2022 бастап)<ref name="6qaz22" /> == Дереккөздер == {{дереккөздер|2}} {{Қазақстанның халықаралық қатынастары}} [[Санат:Қазақстан елшілері]] [[Санат:Қазақстан бойынша тізімдер]] [[Санат:Қазақстан елшілерінің тізімдері]] moiezkd1qmj823edgbvvjrkzcn7punl 3414952 3414951 2024-12-28T08:12:28Z Шайнүсіп 161753 /* Болгария */ 3414952 wikitext text/x-wiki {{toc-right}} Төменде тәуелсіздік алғаннан бергі '''[[Қазақстан|Қазақстан Республикасы]]ның елшілерінің тізімі''' (үйлесімді елшілерді қоспағанда) берілген. УСӨ — Уақытша сенімді өкіл. Тізімде 2024 жылғы 24 маусымдағы жағдай бойынша ақпарат жазылған. ==[[Еуропа]]== === [[Албания]] === # [[Жансейіт Қансейітұлы Түймебаев|Жансейіт Түймебаев]] (– 7 қазан 2016)<ref name="7qaz16">{{Cite web|url= https://akorda.kz/kz/events/akorda_news/akorda_other_events/zhktuimebaevty-ontustik-kazakstan-oblysynyn-ekimi-kyzmetine-tagaiyndau-turaly-zharlyk |title= «Ж.Қ.Түймебаевты Оңтүстік Қазақстан облысының әкімі қызметіне тағайындау туралы» Жарлық |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2016-10-07 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> # [[Абзал Сапарбекұлы]] (8 тамыз 2017 – 15 наурыз 2022)<ref name="8tam17" /><ref name="15naw22a">{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen--1522550 |title= Мемлекет басшысының жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2022-03-15 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> # [[Еркебұлан Оңалбекұлы Сәпиев|Еркебұлан Сәпиев]] (9 желтоқсан 2022 бастап)<ref name="9jel22" /> === [[Андорра]] === # [[Бақыт Амангелдіұлы Дүйсенбаев|Бақыт Дүйсенбаев]] (21 ақпан 2015 – 27 сәуір 2018)<ref name="21aqp15" /><ref name="27saw18" /> # [[Константин Васильевич Жигалов|Константин Жигалов]] (8 қазан 2018 – 11 қаңтар 2023)<ref>{{Cite web|url= https://akorda.kz/kz/legal_acts/decrees/memleket-basshysynyn-zharlygymen-kazakstan-respublikasynyn-ispaniya-koroldigindegi-totenshe-zhane-okiletti-elshisi-konstantin-vasilevich-zhi |title= Мемлекет басшысының Жарлығымен Қазақстан Республикасының Испания Корольдігіндегі Төтенше және Өкілетті Елшісі Константин Васильевич Жигалов Қазақстан Республикасының Андорра Князьдігіндегі Төтенше және Өкілетті Елшісі, Қазақстан Республикасының Дүниежүзілік турист ұйымы жанындағы Тұрақты өкілі қызметін қоса атқарушы болып тағайындалды |lang= kk |publisher= [[Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2018-10-08 |accessdate= 2024-11-28}}</ref><ref name="11qan23a" /> # [[Данат Өмірбайұлы Мұсаев|Данат Мұсаев]] (14 тамыз 2023 бастап)<ref name="14tam23">{{Cite web|url= https://akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen--1475332 |title= Мемлекет басшысының жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2023-08-14 |accessdate= 2024-11-28}}</ref> === [[Аустрия]] === {{columns-list|2| # [[Сағынбек Тоқабайұлы Тұрсынов|Сағынбек Тұрсынов]] (1996–2002) # [[Рахат Мұхтарұлы Әлиев|Рахат Әлиев]] (2002–2005) # [[Дулат Оразбекұлы Қуанышев|Дулат Куанышев]] (2005–2007) # [[Рахат Мұхтарұлы Әлиев|Рахат Әлиев]] (2007) # [[Қайрат Қудайбергенұлы Әбдірахманов|Қайрат Әбдірахманов]] (2007–2008) # [[Ержан Хозеұлы Қазыханов|Ержан Қазыханов]] (2008–2011) # [[Қайрат Қудайбергенұлы Әбдірахманов|Қайрат Әбдірахманов]] (2011–2013) # [[Қайрат Шорайұлы Сарыбай|Қайрат Сарыбай]] (2014 – қыркүйек 2020) # [[Қайрат Ермекұлы Омаров|Қайрат Омаров]] (30 қыркүйек 2020 – 6 қазан 2022)<ref name="30qir20" /><ref name="6qaz22" /> # [[Әлібек Әсетұлы Бақаев|Әлібек Бақаев]] (21 қазан 2022 – 21 қазан 2022)<ref name="21qaz22" /> # [[Мұхтар Бескенұлы Тілеуберді|Мұхтар Тілеуберді]] (14 тамыз 2023 бастап)<ref name="14tam23" /> }} === [[Бельгия]] === {{columns-list|2| # [[Әуесхан Мақатайұлы Қырбасов|Әуесхан Қырбасов]] (1993–1998) # [[Ахметжан Смағұлұлы Есімов|Ахметжан Есімов]] (1998–2001) # [[Төлеутай Ысқақұлы Сүлейменов|Төлеутай Сүлейменов]] (2001–2003) # [[Константин Васильевич Жигалов|Константин Жигалов]] (2003–2009) # [[Ерік Мылтықбайұлы Өтембаев|Ерік Өтембаев]] (2009–2012) # [[Алмаз Насреддинұлы Хамзаев|Алмаз Хамзаев]] (2012 – 22 мамыр 2018) # [[Айгүл Сайфоллақызы Құспан|Айгүл Құспан]] (3 шілде 2018 – қаңтар 2021) # [[Марғұлан Бақытұлы Баймұхан|Марғұлан Баймұхан]] (19 сәуір 2021 бастап)<ref name="19saw21" /> }} === [[Болгария]] === {{columns-list|2| # [[Тимур Бибіталыұлы Оразаев|Тимур Оразаев]]<ref name="orazaev">{{Cite web|url= https://www.gov.kz/memleket/entities/mfa-vilnius/about?lang=kk |title= Жалпы ақпарат |lang= kk |publisher= Қазақстанның Литвадағы елшілігі |accessdate= 2024-06-25}} {{Wayback|url= https://web.archive.org/web/20240624230012/https://www.gov.kz/memleket/entities/mfa-vilnius/about?lang=kk |date= 2024-06-24}}</ref> (2004–2008 – УСӨ) # [[Сержан Оралбайұлы Әбдікәрімов|Сержан Әбдікәрімов]] (2008–2009 – УСӨ) # [[Теміртай Рымтайұлы Ізбастин|Теміртай Ізбастин]] (2009 – 9 желтоқсан 2022) # [[Виктор Валерьевич Темірбаев|Виктор Темірбаев]] (9 желтоқсан 2022 бастап)<ref name="9jel22">{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen--911248 |title= Мемлекет басшысының жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2022-12-09 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> }} === [[Босния және Герцеговина]] === # [[Төлежан Тұрсынұлы Барлыбаев|Төлежан Барлыбаев]] (– 30 наурыз 2022)<ref name="30naw22" /> # [[Алтай Ибрагимұлы Әбибуллаев|Алтай Әбибуллаев]] (31 қазан 2022 бастап)<ref name="31qaz22">{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen--319735 |title= Мемлекет басшысының жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2022-10-31 |accessdate= 2024-06-25}}</ref> === [[Ватикан]] === # [[Әлібек Әсетович Бақаев|Әлібек Бақаев]] (– 21 қазан 2022)<ref name="21qaz22" /> # [[Қайрат Асаниязұлы Саржанов|Қайрат Саржанов]] (18 сәуір 2023 бастап)<ref name="18saw23" /> === [[Германия]] === {{columns-list|2| # [[Сағынбек Тоқабайұлы Тұрсынов|Сағынбек Тұрсынов]] (1993–1995) # [[Ерік Мағзұмұлы Асанбаев|Ерік Асанбаев]] (ақпан 1996 – шілде 2000) # [[Вячеслав Қаменұлы Ғиззатов|Вячеслав Ғиззатов]] (2000–2003) # [[Қайрат Шораұлы Сарыбай|Қайрат Сарыбай]] (2003–2007) # [[Нұрлан Баймолдаұлы Онжанов|Нұрлан Онжанов]] (14 қаңтар 2008 – 4 шілде 2014) # [[Болат Тұрарұлы Нүсіпов|Болат Нүсіпов]] (2 қыркүйек 2014 – маусым 2019)<ref name="2qir14" /> # [[Дәурен Айтбайұлы Қәріпов|Дәурен Қәріпов]] (6 маусым 2019 – 13 маусым 2022)<ref>{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlygymen-dauren-aytbayuly-karipov-kazakstan-respublikasynyn-germaniya-federativtik-respublikasyndagy-totenshe-zhane-okiletti-elshisi-lauazymynan-bosatyldy-1353746 |title= Мемлекет басшысының Жарлығымен Дәурен Айтбайұлы Кәріпов Қазақстан Республикасының Германия Федеративтік Республикасындағы Төтенше және Өкілетті Елшісі лауазымынан босатылды |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2022-06-13 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> # [[Нұрлан Баймолдаұлы Онжанов|Нұрлан Онжанов]] (13 маусым 2022 бастап) }} === [[Грекия]] === {{columns-list|2| # [[Болат Серғазыұлы Сәрсенбаев|Болат Сәрсенбаев]] (2005 – 2007) # [[Сергей Нұртайұлы Нұртаев|Сергей Нұртаев]] (2007 – қыркүйек 2015) # [[Алексей Юрьевич Волков|Алексей Волков]] (сәуір 2016 – 2021) # [[Ерлан Кеңесұлы Баударбек-Қожатаев|Ерлан Баударбек-Қожатаев]] (31 мамыр 2021 бастап)<ref name="31mam21" /> }} === [[Дания]] === # [[Дастан Шериазданұлы Елеукенов|Дастан Елеукенов]] (21 ақпан 2015 – 18 наурыз 2019)<ref name="21aqp15" /><ref name="18naw19">{{Cite web|url= https://akorda.kz/kz/legal_acts/decrees/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen-1343192699 |title= Мемлекет басшысының Жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2019-03-18 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> # [[Сергей Нұртайұлы Нұртаев|Сергей Нұртаев]] (2 шілде 2021 бастап)<ref name="2cil21">{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen--263653 |title= Мемлекет басшысының Жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2021-07-02 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> === [[Ирландия]] === # [[Ержан Хозеұлы Қазыханов|Ержан Қазыханов]] (– 15 ақпан 2017)<ref name="15aqp17" /> # [[Мағжан Жанботаұлы Ілиясов|Мағжан Ілиясов]] (18 сәуір 2023 бастап)<ref name="18saw23">{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen--1832321 |title= Мемлекет басшысының жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2023-04-18 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> === [[Исландия]] === # [[Ерлан Әбілфайызұлы Ыдырысов|Ерлан Ыдырысов]] (8 тамыз 2017 –)<ref name="8tam17">{{Cite web|url= https://akorda.kz/kz/legal_acts/decrees/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen-1343192695 |title= Мемлекет басшысының Жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2017-08-08 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> # [[Ержан Хозеұлы Қазыханов|Ержан Қазыханов]] (– 15 ақпан 2017)<ref name="15aqp17" /> # [[Мағжан Жанботаұлы Ілиясов|Мағжан Ілиясов]] (18 сәуір 2023 бастап)<ref name="18saw23" /> === [[Испания]] === {{columns-list|2| # [[Алмаз Насреддинұлы Хамзаев|Алмаз Хамзаев]] (1998–2004) # [[Нұрлан Жұмағалиұлы Дәненов|Нұрлан Даненов]] (2004–2008) # [[Ерғали Бөлегенұлы Бөлегенов|Ерғали Бөлегенов]] (2008–2012) # [[Бақыт Амангелдіұлы Дүйсенбаев|Бақыт Дүйсенбаев]] (2012 – 27 сәуір 2018)<ref name="27saw18" /> # [[Константин Васильевич Жигалов|Константин Жигалов]] (27 сәуір 2018 – 11 қаңтар 2023)<ref name="27saw18" /><ref name="11qan23a">{{Cite web|url= https://akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen--1105558 |title= Мемлекет басшысының жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2023-01-11 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> # [[Данат Өмірбайұлы Мұсаев|Данат Мұсаев]] (11 қаңтар 2023 бастап)<ref name="11qan23">{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen--1105112 |title= Мемлекет басшысының жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2023-01-11 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> }} === [[Италия]] === {{columns-list|2| # [[Олжас Омарұлы Сүлейменов|Олжас Сүлейменов]] (1995–2001) # [[Бірғаным Сарықызы Әйтімова|Бірғаным Әйтімова]] (2002–2004) # [[Алмаз Насреддинұлы Хамзаев|Алмаз Хамзаев]] (2004–2012) # [[Андриан Көпмағамбетұлы Елемесов|Андриан Елемесов]] (2012 – 10 тамыз 2015) # [[Сергей Нұртайұлы Нұртаев|Сергей Нұртаев]] (қыркүйек 2015 – 12 ақпан 2021)<ref name="12aqp21" /> # [[Ерболат Нәсенұлы Сембаев|Ерболат Сембаев]] (26 ақпан 2021 бастап)<ref name="26aqp21">{{Cite web|url= https://demo.akorda.kz/kz/legal_acts/decrees/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen-1343192721 |title= Мемлекет басшысының Жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2021-02-26 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> }} === [[Кипр]] === # [[Дулат Оразбекұлы Қуанышев|Дулат Қуанышев]] (– 30 қыркүйек 2019)<ref name="30qir19b">{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/legal_acts/decrees/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen-1343192710 |title= Мемлекет басшысының Жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2019-09-30 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> # [[Сатыбалды Ересұлы Бұршақов|Сатыбалды Бұршақов]] (12 қазан 2020 – 26 наурыз 2024)<ref name="12qaz20" /><ref name="26naw24">{{Cite web|url= https://wap.akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen--2622536 |title= Мемлекет басшысының жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2024-03-26 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> === [[Латвия]] === {{columns-list|2| # [[Виктор Валерьевич Темірбаев|Виктор Темірбаев]] (ақпан – қараша 2019) # [[Тимур Владимирұлы Пірімбетов|Тимур Пірімбетов]] (1 қараша 2019 – 23 қазан 2023)<ref name="pirimbetov">{{Cite web|url= https://mirror.akorda.kz/kz/legal_acts/decrees/memleket-basshysynyn-zharlygymen-timur-vladimiruly-pirimbetov-kazakstan-respublikasynyn-latviya-respublikasyndagy-totenshe-zhane-okiletti-el |title= Мемлекет басшысының Жарлығымен Тимур Владимирұлы Пірімбетов Қазақстан Республикасының Латвия Республикасындағы Төтенше және Өкілетті Елшісі қызметіне тағайындалды |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2019-11-01 |accessdate= 2024-06-24}}</ref><ref name="23qaz23">{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen--2395022 |title= Мемлекет басшысының жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2023-10-23 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> # [[Дәурен Айтбайұлы Қәріпов|Дәурен Қәріпов]] (23 қазан 2023 бастап)<ref name="23qaz23" /> }} === [[Литва]] === {{columns-list|2| # [[Саят Дүйсенбайұлы Бейсенов|Саят Бейсенов]] (1995–1997) # [[Икрам Адырбекұлы Адырбеков|Икрам Адырбеков]] (1997–2002) # [[Рашид Тұрарұлы Ибраев|Рашид Ибраев]] (2002–2006) # [[Тілеухан Самарханұлы Қабдрахманов|Тілеухан Кабдрахманов]] (2006–2008) # [[Ғалымжан Тельманұлы Қойшыбаев|Ғалымжан Қойшыбаев]] (2008–2012) # [[Бауыржан Әлімұлы Мұхамеджанов|Бауыржан Мұхамеджанов]] (2013 – 29 мамыр 2018) # [[Виктор Валерьевич Темірбаев|Виктор Темірбаев]] (тамыз 2018 – 9 желтоқсан 2022)<ref name="9jel22" /> # [[Тимур Бейбітәліұлы Оразаев|Тимур Оразаев]] (9 желтоқсан 2022 бастап)<ref name="9jel22" /> }} === [[Лихтенштейн]] === # [[Әлібек Әсетович Бақаев|Әлібек Бақаев]] (– 21 қазан 2022)<ref name="21qaz22" /> # [[Қайрат Асаниязұлы Саржанов|Қайрат Саржанов]] (18 сәуір 2023 бастап)<ref name="18saw23" /> === [[Люксембург]] === # [[Марғұлан Бақытұлы Баймұхан|Марғұлан Баймұхан]] (21 қазан 2021 бастап)<ref name="21qaz21" /> === [[Мажарстан]] === {{columns-list|2| # [[Сәлім Әлмағамбетұлы Құрманғожин|Сәлім Құрманғожин]] (1993–1996) # [[Төлеутай Ысқақұлы Сүлейменов|Төлеутай Сүлейменов]] (1996–2001) # [[Сағынбек Тоқабайұлы Тұрсынов|Сағынбек Тұрсынов]] (2002–2006) # [[Рашид Тұрарұлы Ибраев|Рашид Ибраев]] (2006–2012) # [[Нұрбах Тұрарұлы Рүстемов|Нұрбах Рүстемов]] (2013 – 30 қыркүйек 2019)<ref name="30qir19a" /> # [[Жәнібек Жарасқанұлы Әбдрашов|Жәнібек Әбдрашов]] (30 қыркүйек 2019 бастап)<ref name="30qir19a" /> }} === [[Мальта]] === # [[Сергей Нұртайұлы Нұртаев|Сергей Нұртаев]] (– 12 ақпан 2021)<ref name="12aqp21" /> # [[Ерболат Нәсенұлы Сембаев|Ерболат Сембаев]] (21 қазан 2021 бастап)<ref name="21qaz21">{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen--2193930 |title= Мемлекет басшысының жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2021-10-21 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> === [[Нидерланд]] === {{columns-list|2| # [[Дәулет Қасекенұлы Батырашев|Дәулет Батырашев]] (2004–2006 – УСӨ) # [[Майнюра Саветқызы Мырзамадиева|Майнюра Мырзамадиева]] (2007–2016) # [[Мағжан Жанботаұлы Ілиясов|Мағжан Ілиясов]] (мамыр 2016 – 30 қыркүйек 2020)<ref name="30qir20">{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/legal_acts/decrees/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen-1343192717 |title= Мемлекет басшысының Жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2020-09-30 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> # [[Асқар Қуанышұлы Жұмағалиев|Асқар Жұмағалиев]] (30 қыркүйек 2020 бастап)<ref name="30qir20" /> }} === [[Норвегия]] === {{columns-list|2| # [[Марат Төлеубекұлы Есенбаев|Марат Есенбаев]] (2004–2006 – УСӨ) # [[Нұрлан Әділұлы Жалғасбаев|Нұрлан Жалғасбаев]] (2006–2008 – УСӨ) # [[Марат Төлеубекұлы Есенбаев|Марат Есенбаев]] (2008–2010 – УСӨ) # [[Нұрлан Орынбасарұлы Мусин|Нұрлан Мусин]] (2010–2013 – УСӨ) # [[Асқар Сағиұлы Тәжиев|Асқар Тәжиев]] (2013 – 17 қыркүйек 2014) # [[Қайрат Қуатұлы Әбусейітов|Қайрат Әбусейітов]] (қыркүйек 2014 – қазан 2018) # [[Еркін Қадырбекұлы Ахинжанов|Еркін Ахинжанов]] (9 сәуір 2019 – 11 қаңтар 2023) # [[Әділ Қапанұлы Тұрсынов|Әділ Тұрсынов]] (11 қаңтар 2023 бастап)<ref name="11qan23" /> }} === [[Польша]] === {{columns-list|2| # [[Игорь Николаевич Тутеволь|Игорь Тутеволь]] (1999–2000 – УСӨ) # [[Тамас Қалмұхамбетұлы Айтмұхамбетов|Тамас Айтмухамбетов]] (2000–2001 – УСӨ) # [[Константин Васильевич Жигалов|Константин Жигалов]] (2000–2003) # [[Төлеутай Ысқақұлы Сүлейменов|Төлеутай Сүлейменов]] (2003–2005) # [[Алексей Юрьевич Волков|Алексей Волков]] (2005–2012) # [[Ерік Мылтықбайұлы Өтембаев|Ерік Өтембаев]] (2012–2016) # [[Алтай Ибрагимұлы Әбибуллаев|Алтай Әбибуллаев]] (мамыр 2016 – ақпан 2017) # [[Марғұлан Бақытұлы Баймұхан|Марғұлан Баймұхан]] (шілде 2017 – мамыр 2020) # [[Әлім Серікұлы Қирабаев|Әлім Қирабаев]] (5 наурыз 2020 бастап)<ref>{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/legal_acts/decrees/memleket-basshysynyn-zharlygymen-alim-serikuly-kirabaev-kazakstan-respublikasynyn-polsha-respublikasyndagy-totenshe-zhane-okiletti-elshisi-k |title= Мемлекет басшысының Жарлығымен Әлім Серікұлы Қирабаев Қазақстан Республикасының Польша Республикасындағы Төтенше және Өкілетті Елшісі қызметіне тағайындалды |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2020-03-05 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> }} === [[Португалия]] === {{columns-list|2| # [[Жан Сержанұлы Ғалиев|Жан Ғалиев]] (– 30 қыркүйек 2019)<ref name="galiev">{{Cite web|url= https://www.gov.kz/memleket/entities/intinf/about/structure/people/521?lang=kk |title= Ғалиев Жан Сержанұлы |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігінің Халықаралық ақпарат комитеті|Сыртқы істер министрлігі Халықаралық ақпарат комитеті]]нің ресми сайты |accessdate= 2024-06-24}}</ref> # [[Дәулет Қасекенұлы Батырашев|Дәулет Батырашев]] (30 қыркүйек 2019 бастап)<ref name="30qir19a">{{Cite web|url= https://demo.akorda.kz/kz/legal_acts/decrees/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen-1343192709 |title= Мемлекет басшысының Жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2019-09-30 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> }} === [[Румыния]] === {{columns-list|2| # [[Эрик Болатбекұлы Жүсіпов|Эрик Жүсіпов]] (2003–2005 – УСӨ) # [[Бақытжан Ордабаев]] (2005–2008 – УСӨ) # [[Дархан Аманұлы Кәлетаев|Дархан Кәлетаев]]? (2008–2012 – УСӨ) # [[Талғат Ғабдуллаұлы Калиев|Талғат Калиев]] (2012–2014 – УСӨ) # [[Дәулет Қасекенұлы Батырашев|Дәулет Батырашев]] (2 қыркүйек 2014 – 30 қыркүйек 2019)<ref name="2qir14">{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/legal_acts/decrees/16727-memleket-basshysynyn-zharlyktarymen |title= Мемлекет басшысының Жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2014-09-02 |accessdate= 2024-06-24}}</ref><ref name="30qir19b" /> # [[Нұрбах Тұрарұлы Рүстемов|Нұрбах Рүстемов]] (30 қыркүйек 2019 –)<ref name="30qir19a" /> # [[Ерлік Шәкірұлы Әли|Ерлік Әли]] (24 наурыз 2023 бастап)<ref name="24naw23">{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen--2421217 |title= Мемлекет басшысының жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2023-03-24 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> }} === [[Сан-Марино]] === # [[Сергей Нұртайұлы Нұртаев|Сергей Нұртаев]] (– 12 ақпан 2021)<ref name="12aqp21" /> # [[Ерболат Нәсенұлы Сембаев|Ерболат Сембаев]] (21 қазан 2021 бастап)<ref name="21qaz21" /> === [[Сербия]] === {{columns-list|2| # [[Нұрбах Тұрарұлы Рүстемов|Нұрбах Рүстемов]] (– 30 қыркүйек 2019)<ref name="30qir19a" /> # [[Ғабит Әбдімәжитұлы Сыздықбеков|Ғабит Сыздықбеков]] (30 қыркүйек 2019 –)<ref name="30qir19a" /> # [[Мәди Бәкірұлы Атамқұлов|Мәди Атамқұлов]] (2 шілде 2021 бастап)<ref name="2cil21" /> }} === [[Словакия]] === {{columns-list|2| # [[Сержан Оралбайұлы Әбдікәрімов|Сержан Әбдікәрімов]] (– 30 қыркүйек 2019)<ref name="30qir19a" /> # [[Роман Юрьевич Василенко|Роман Василенко]] (21 желтоқсан 2019 –)<ref>{{Cite web|url= https://turantimes.kz/politika/11935-zamestitel-ministra-inostrannyh-del-roman-vasilenko-naznachen-poslom.html |title= Заместитель министра иностранных дел Роман Василенко назначен послом |lang= ru |work= turantimes.kz |date= 2019-12-21}} {{Wayback|url= https://web.archive.org/web/20191223073724/https://turantimes.kz/politika/11935-zamestitel-ministra-inostrannyh-del-roman-vasilenko-naznachen-poslom.html |date= 2019-12-23}}</ref> # [[Төлежан Тұрсынұлы Барлыбаев|Төлежан Барлыбаев]] (30 наурыз 2022 –)<ref name="30naw22">{{Cite web|url= https://akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen--302120 |title= Мемлекет басшысының жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2022-03-30 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> # [[Жанна Ниязбекқызы Сағынова|Жанна Сағынова]] (15 қараша 2024 бастап)<ref name="15qar24" /> }} === [[Словения]] === # [[Қайрат Ермекұлы Омаров|Қайрат Омаров]] (21 қазан 2021 – 6 қазан 2022)<ref name="21qaz21" /><ref name="6qaz22" /> # [[Әлібек Әсетұлы Бақаев|Әлібек Бақаев]] (24 наурыз 2023 бастап)<ref name="24naw23" /> === [[Солтүстік Македония]] === # [[Нұрбах Тұрарұлы Рүстемов|Нұрбах Рүстемов]] (– 30 қыркүйек 2019)<ref name="30qir19a" /> # [[Жәнібек Жарасқанұлы Әбдрашов|Жәнібек Әбдрашов]] (2 қыркүйек 2020 –) # [[Сатыбалды Ересұлы Бұршақов|Сатыбалды Бұршақов]] (26 наурыз 2024 бастап)<ref name="26naw24" /> === [[Ұлыбритания]] === {{columns-list|2| # [[Нұртай Әбіқайұлы Әбіқаев|Нұртай Әбіқаев]] (1995–1996) # [[Қанат Бекмырзаұлы Саудабаев|Қанат Саудабаев]] (1996–1999) # [[Әділ Құрманжанұлы Ахметов|Әділ Ахметов]] (2000–2001) # [[Ерлан Әбілфайызұлы Ыдырысов|Ерлан Ыдырысов]] (2002–2007) # [[Қайрат Қуатұлы Әбусейітов|Қайрат Әбусейітов]] (2008 – 17 қыркүйек 2014) # [[Ержан Хозеұлы Қазыханов|Ержан Қазыханов]] (17 қыркүйек 2014 – 15 ақпан 2017)<ref name="15aqp17" /> # [[Ерлан Әбілфайызұлы Ыдырысов|Ерлан Ыдырысов]] (15 ақпан 2017 –)<ref name="15aqp17">{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/legal_acts/decrees/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen-1343192692 |title= Мемлекет басшысының Жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2017-02-15 |accessdate= 2024-06-25}}</ref> # [[Мағжан Жанботаұлы Ілиясов|Мағжан Ілиясов]] (6 қазан 2022 бастап)<ref>{{Cite web|url= https://www.gov.kz/memleket/entities/mfa-london/about/structure/people/28485?lang=kk |title= Ілиясов Мағжан Жанботаұлы |lang= kk |publisher= [[Қазақстанның Ұлыбританиядағы Елшілігі]] |accessdate= 2024-06-24}}</ref><ref name="6qaz22">{{Cite web|url= https://akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen--69959 |title= Мемлекет басшысының Жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2022-10-06 |accessdate= 2024-11-28}}</ref> }} === [[Финляндия]] === {{columns-list|2| # [[Ғалымжан Тельманұлы Қойшыбаев|Ғалымжан Қойшыбаев]] (2012–2016) # [[Мұрат Әбуғалиұлы Нұртілеуов|Мұрат Нұртілеуов]] (29 наурыз 2016 – 25 наурыз 2019) # [[Жанна Сәбитқызы Сартбаева|Жанна Сартбаева]] (18 мамыр 2019 – 20 маусым 2024)<ref>{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlygymen-zhanna-sabitkyzy-sartbaeva-kazakstan-respublikasynyn-finlyandiya-respublikasyndagy-totenshe-zhane-okiletti-elshisi-lauazymynan-bosatyldy-2052539 |title= Мемлекет басшысының Жарлығымен Жанна Сәбитқызы Сартбаева Қазақстан Республикасының Финляндия Республикасындағы Төтенше және Өкілетті Елшісі лауазымынан босатылды |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2024-06-20 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> }} === [[Франция]] === {{columns-list|2| # [[Тілеухан Самарханұлы Қабдрахманов|Тілеухан Қабдрахманов]] (1993–1996) # [[Нұрлан Жұмағалиұлы Дәненов|Нұрлан Даненов]] (1997–1999) # [[Ақмарал Хайдарқызы Арыстанбекова|Ақмарал Арыстанбекова]] (1999–2003) # [[Дулат Оразбекұлы Қуанышев|Дулат Қуанышев]] (2003–2005) # [[Аманжол Қазбекұлы Жанқұлиев|Аманжол Жанқұлиев]] (2005–2008) # [[Мұрат Сейітжанұлы Тәшібаев|Мұрат Тәшібаев]] (2008–2009) # [[Нұрлан Жұмағалиұлы Дәненов|Нұрлан Даненов]] (2009 – қазан 2017) # [[Жан Сержанұлы Ғалиев|Жан Ғалиев]] (31 қазан 2017 – қыркүйек 2022)<ref name="galiev" /> # [[Гүлсара Мерейқызы Арыстанқұлова|Гүлсара Арыстанқұлова]] (23 шілде 2022 бастап)<ref>{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlygymen-gulsara-mereykyzy-arystankulova-kazakstan-respublikasynyn-francuz-respublikasyndagy-totenshe-zhane-okiletti-elshisi-lauazymyna-tagayyndaldy-2365642 |title= Мемлекет басшысының Жарлығымен Гүлсара Мерейқызы Арыстанқұлова Қазақстан Республикасының Француз Республикасындағы Төтенше және Өкілетті Елшісі лауазымына тағайындалды |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2022-06-23 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> }} === [[Хорватия]] === {{columns-list|2| # [[Алтай Ибрагимұлы Әбибуллаев|Алтай Әбибуллаев]] (2008–2009 – УСӨ) # [[Төлежан Тұрсынұлы Барлыбаев|Төлежан Барлыбаев]] (2012–2014 – УСӨ) # [[Аслан Есболайұлы Мусин|Аслан Мусин]] (2014 – 4 қаңтар 2017) # [[Төлежан Тұрсынұлы Барлыбаев|Төлежан Барлыбаев]] (мамыр 2017 – 30 наурыз 2022)<ref name="30naw22" /> # [[Алтай Ибрагимұлы Әбибуллаев|Алтай Әбиболлаев]] (30 наурыз 2022 – 24 наурыз 2023)<ref name="30naw22" /> # [[Ақылбек Әбсатұлы Камалдинов|Ақылбек Камалдинов]] (16 маусым 2023 бастап)<ref name="16maw23">{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen--1653134 |title= Мемлекет басшысының жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2023-03-16 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> }} === [[Черногория]] === # [[Төлежан Тұрсынұлы Барлыбаев|Төлежан Барлыбаев]] (– 30 наурыз 2022)<ref name="30naw22" /> === [[Чехия]] === {{columns-list|2| #[[Советқали Қамаубайұлы Қартбаев|Советқали Қартбаев]] (1997–2001) #Дархан Әліұлы Бердәлиев (2001–2003) #Игорь Идеалұлы Мұсәлімов (2003–2004) #[[Шәріп Омарұлы Омаров|Шәріп Омаров]] (2004–2008) #[[Анарбек Бақтығазыұлы Қарашев|Анарбек Қарашев]] (қаңтар 2008 – шілде 2014) #[[Сержан Оралбайұлы Әбдікәрімов|Сержан Әбдікәрімов]] (наурыз 2015 – 30 қыркүйек 2019)<ref name="30qir19a" /> #[[Марат Мұханбетқазыұлы Тәжин|Марат Тәжин]] (қараша 2019 – 16 маусым 2023) #[[Бақыт Амангелдіұлы Дүйсенбаев|Бақыт Дүйсенбаев]] (16 маусым 2023 бастап)<ref name="16maw23" /> }} === [[Швейцария]] === {{columns-list|2| # [[Болат Жамитұлы Өтемұратов|Болат Өтемұратов]] (1996–1999) # [[Нұрлан Жұмағалиұлы Дәненов|Нұрлан Дәненов]] (1999–2004) # [[Абусеитов, Кайрат Хуатович|К. Абусеитов]] (2004–2008) # [[Аманжол Қазбекович Жанқұлиев|Аманжол Жанкулиев]] (2008–2009) # [[Мұхтар Бескенұлы Тілеуберді|Мұхтар Тілеуберді]] (2009 – наурыз 2016) # [[Жанар Сейдахметқызы Айтжанова|Жанар Айтжанова]] (11 мамыр 2016 – 4 қыркүйек 2019) # [[Әлібек Әсетович Бақаев|Әлібек Бақаев]] (4 қыркүйек 2019 – 21 қазан 2022)<ref name="21qaz22">{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen--2195722 |title= Мемлекет басшысының Жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2022-10-21 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> # [[Қайрат Асаниязұлы Саржанов|Қайрат Саржанов]] (21 қазан 2022 бастап)<ref name="21qaz22" /> }} === [[Швеция]] === {{columns-list|2| # [[Дастан Шериазданұлы Елеукенов|Дастан Елеукенов]] (2013 – 18 наурыз 2019)<ref name="18naw19" /> # [[Қайрат Құдайбергенұлы Әбдірахманов|Қайрат Әбдірахманов]] (наурыз 2019 –) # [[Сергей Нұртайұлы Нұртаев|Сергей Нұртаев]] (12 ақпан 2021 бастап)<ref name="12aqp21" /> }} === [[Эстония]] === {{columns-list|2| # [[Нұрлан Мұсатайұлы Сейтімов|Нұрлан Сейтімов]] (21 желтоқсан 2019 – 27 наурыз 2024) # [[Алтай Сейдірұлы Көлгінов|Алтай Көлгінов]] (27 наурыз 2024 бастап) }} == [[Посткеңестік кеңістік]] == === [[Армения]] === {{columns-list|2| # [[Айымдос Ерсайынұлы Бозжігітов|Айымдос Бозжігітов]] (2010 – 6 наурыз 2015) # [[Тимур Бейбітәлиұлы Оразаев|Темір Оразаев]] (29 наурыз 2016 – 12 ақпан 2021)<ref>{{Cite web|url= https://kaz.inform.kz/news/t-orazaev-kazakstannyn-armeniyadagy-elshisi-bolyp-tagayyndaldy_a2886544/ |title= Т.Оразаев Қазақстанның Армениядағы Елшісі болып тағайындалды |lang= kk |publisher= kaz.inform.kz |date= 2016-03-29 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> # [[Болат Бариұлы Иманбаев|Болат Иманбаев]] (12 ақпан 2021 бастап)<ref>{{Cite web|url= https://www.gov.kz/memleket/entities/mfa-erevan/about/structure/people/7127?lang=ru#:~:text=%E2%80%93%20%D0%A7%D1%80%D0%B5%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B9%D0%BD%D1%8B%D0%B9%20%D0%B8%20%D0%9F%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D1%87%D0%BD%D1%8B%D0%B9%20%D0%9F%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%BB%20%D0%A0%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B8,%D0%A0%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B8%20%D0%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD%20%D0%B2%20%D0%A0%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B5%20%D0%90%D1%80%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F. |title= Иманбаев Болат Бариұлы |lang= kk |publisher= [[Қазақстанның Армениядағы Елшілігі]] |accessdate= 2024-06-24}}</ref><ref name="12aqp21">{{Cite web|url= https://demo.akorda.kz/kz/legal_acts/decrees/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen-1343192719 |title= Мемлекет басшысының Жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2021-02-12 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> }} === [[Әзербайжан]] === {{columns-list|2| # [[Ибраһим Әжейұлы Аманғалиев|Ибраһим Аманғалиев]] (1993–1998) # [[Рашид Тұрарұлы Ибраев|Рашид Ибраев]] (1998–2002) # [[Андарь Мәулешұлы Шоқпытов|Андарь Шоқпытов]] (2002–2007) # [[Серік Дастанұлы Пірімбетов|Серік Пірімбетов]] (2008–2013) # [[Амангелді Жұмабайұлы Жұмабаев|Амангелді Жұмабаев]] (2013–) # [[Сержан Оралбайұлы Әбдікәрімов|Сержан Әбдікәрімов]] (30 қыркүйек 2019 –)<ref name="30qir19a" /> # [[Әлім Дәуренұлы Байел|Әлім Байел]] (18 сәуір 2023 бастап)<ref>{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlygymen-alim-daurenuly-bayel-kazakstan-respublikasynyn-azerbayzhan-respublikasyndagy-totenshe-zhane-okiletti-elshisi-lauazymyna-tagayyndaldy-1831827 |title= Мемлекет басшысының Жарлығымен Әлім Дәуренұлы Байел Қазақстан Республикасының Әзербайжан Республикасындағы Төтенше және Өкілетті Елшісі лауазымына тағайындалды |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2023-04-18 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> }} === [[Беларусь]] === {{columns-list|2| # [[Валерий Батайұлы Темірбаев|Валерий Темірбаев]] (1994–1996) # [[Юрий Алексеевич Клочков|Юрий Клочков]] (1996–1998) # [[Владимир Иванович Алесин|Владимир Алесин]] (1998–2003) # [[Ғазиз Камашұлы Алдамжаров|Ғазиз Алдамжаров]] (2003–2006) # [[Болат Ғазизұлы Ысқақов|Болат Ысқақов]] (2006–2008) # [[Анатолий Владимирович Смирнов|Анатолий Смирнов]] (2008–2012) # [[Ерғали Бөлегенұлы Бөлегенов|Ерғали Бөлегенов]] (2012–2017) # [[Ермұхамет Қабиденұлы Ертісбаев|Ермұхамет Ертісбаев]] (2017–2019) # [[Асқар Асанұлы Бейсенбаев|Асқар Бейсенбаев]] (12 тамыз 2019 –) # [[Ерлан Сапарұлы Байжанов|Ерлан Байжанов]] (25 тамыз 2023 –)<ref name="25tam23" /> # [[Тимур Мекешұлы Жақсылықов|Тимур Жақсылықов]] (4 маусым 2024 бастап)<ref name="jaqsylyqov24">{{Cite web|url= https://akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlygymen-timur-mekeshuly-zhaksylykov-kazakstan-respublikasynyn-belarus-respublikasyndagy-elshisi-bolyp-tagayyndaldy-451658 |title= Мемлекет басшысының Жарлығымен Тимур Мекешұлы Жақсылықов Қазақстан Республикасының Беларусь Республикасындағы Төтенше және Өкілетті Елшісі, ТМД Жарғылық органдарының жанындағы Тұрақты өкіл қызметін қоса атқарушы болып тағайындалды |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2024-06-04 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> }} === [[Грузия]] === {{columns-list|2| # [[Наурыз Ғұбайдуллаұлы Айдаров|Наурыз Айдаров]] (2003–2005 – УСӨ) # [[Нұрлан Әділұлы Жалғасбаев|Нұрлан Жалғасбаев]] (2005–2006 – УСӨ) # [[Игорь Идеалұлы Мұсәлімов|Игорь Мұсәлімов]] (2006–2011 – УСӨ) # [[Әділ Қапанұлы Тұрсынов|Әділ Тұрсынов]] (2012–2013 – УСӨ) # [[Ермұхамет Қабиденұлы Ертісбаев|Ермұхамет Ертісбаев]] (2013–2018) # [[Бауыржан Әлімұлы Мұхамеджанов|Бауыржан Мухамеджанов]] (мамыр 2018 –) # [[Мәлік Кеңесбайұлы Мырзалин|Мәлік Мырзалин]] (9 желтоқсан 2022 бастап)<ref>{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlygymen-malik-kenesbayuly-myrzalin-kazakstan-respublikasynyn-gruziyadagy-totenshe-zhane-okiletti-elshisi-bolyp-tagayyndaldy-ol-kazakstan-respublikasy-prezidentinin-akimshiligi-basshysynyn-orynbasary-lauazymynan-bosatyldy-911036 |title= Мемлекет басшысының Жарлығымен Мәлік Кеңесбайұлы Мырзалин Қазақстан Республикасының Грузиядағы Төтенше және Өкілетті Елшісі болып тағайындалды, ол Қазақстан Республикасы Президентінің Әкімшілігі Басшысының орынбасары лауазымынан босатылды |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2022-12-09 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> }} === [[Қырғызстан]] === {{columns-list|2| # [[Мұхтар Шаханов]] (1993–2003) # [[Өмірзақ Өзбекұлы Өзбеков|Өмірзақ Өзбеков]] (2003–2008) # [[Бақыт Сағындықұлы Оспанов|Бақыт Оспанов]] (2008–2009) # [[Бейбіт Өксікбайұлы Исабаев|Бейбіт Исабаев]] (2009 – 16 наурыз 2015) # [[Айымдос Ерсайынұлы Бозжігітов|Айымдос Бозжігітов]] (16 наурыз 2015 – 7 ақпан 2018) # [[Кәрім Насбекұлы Көкірекбаев|Кәрім Көкірекбаев]] (7 ақпан 2018 – 26 тамыз 2019) # [[Қайрат Айтмұхамбетұлы Нұрпейісов|Қайрат Нұрпейісов]] (26 тамыз 2019 – 19 сәуір 2021)<ref name="19saw21a">{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen--1934628 |title= Мемлекет басшысының Жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2021-04-19 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> # [[Рәпіл Сейітханұлы Жошыбаев|Рәпіл Жошыбаев]] (19 сәуір 2021 бастап)<ref name="19saw21">{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen--1934432 |title= Мемлекет басшысының Жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2021-04-19 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> }} === [[Молдова]] === # [[Дархан Аманұлы Кәлетаев|Дархан Кәлетаев]] (12 қазан 2020 –)<ref name="12qaz20" /> # [[Алмат Дәкібайұлы Айдарбеков|Алмат Айдарбеков]] (30 наурыз 2022 бастап)<ref name="30naw22" /> === [[Өзбекстан]] === {{columns-list|2| # [[Сайлау Батыршаұлы]] (1993-94) # [[Нәжімеден Ихсанұлы Есқалиев|Нәжімеден Есқалиев]] (1994–1997) # [[Өмірзақ Өзбекұлы Өзбеков|Өмірзақ Өзбеков]] (1997–2003) # [[Тілеухан Самарханұлы Қабдрахманов|Тілеухан Қабдрахманов]] (2003–2006) # [[Асқар Исабекұлы Мырзахметов|Асқар Мырзахметов]] (2006–2007) # [[Зауытбек Қауысбекұлы Тұрысбеков|Зауытбек Тұрысбеков]] (2007–2009) # [[Бөрібай Биқожаұлы Жексембин|Бөрібай Жексембин]] (2010 – желтоқсан 2015) # [[Ерік Мылтықбайұлы Өтембаев|Ерік Өтембаев]] (2016 – 18 наурыз 2019)<ref name="18naw19" /> # [[Дархан Амангелдіұлы Сатыбалды|Дархан Сатыбалды]] (2019–) # [[Бейбіт Бәкірұлы Атамқұлов|Бейбіт Атамқұлов]] (31 қазан 2022 бастап)<ref name="31qaz22" /> }} === [[Ресей]] === {{Толық мақала|Қазақстанның Ресейдегі елшілерінің тізімі}} {{columns-list|2| #[[Тайыр Аймұхамедұлы Мансұров|Тайыр Мансұров]] (қаңтар 1994 – ақпан 2002 #[[Алтынбек Сәрсенбайұлы]] (2002 – қараша 2003) #[[Қырымбек Елеуұлы Көшербаев|Қырымбек Көшербаев]] (қараша 2003 – 24 қаңтар 2006) #[[Жансейіт Қансейітұлы Түймебаев|Жансейіт Түймебаев]] (1 ақпан 2006 – 19 қаңтар 2007) #[[Нұртай Әбіқайұлы Әбіқаев|Нұртай Әбіқаев]] (12 ақпан 2007 – 14 қазан 2008) #[[Әділбек Рыскелдіұлы Жақсыбеков|Әділбек Жақсыбеков]] (11 қараша 2008 – 24 маусым 2009) #[[Зауытбек Қауысбекұлы Тұрысбеков|Зауытбек Тұрысбеков]] (14 тамыз 2009 – 25 сәуір 2012) #[[Ғалым Ізбасарұлы Оразбақов|Ғалым Оразбақов]] (25 сәуір 2012 – 22 қаңтар 2014) #[[Марат Мұханбетқазыұлы Тәжин|Марат Тәжин]] (11 ақпан 2014 – 12 қаңтар 2017) #[[Иманғали Нұрғалиұлы Тасмағамбетов|Иманғали Тасмағамбетов]] (3 ақпан 2017 – 18 желтоқсан 2019) #[[Ермек Беделбайұлы Көшербаев]] (29 қаңтар 2020 – 16 маусым 2023) #[[Дәурен Әскербекұлы Абаев]] (3 шілде 2023 бастап) }} === [[Тәжікстан]] === {{columns-list|2| # [[Аманжол Қазбекұлы Жанқұлиев|Аманжол Жанқұлиев]] (2001–2003) # [[Ерлан Әділханұлы Әбілдаев|Ерлан Әбілдаев]] (2004–2008) # [[Әбутәліп Ібіжанұлы Ахметов|Әбутәліп Ахметов]] (2008–2010+) # [[Ағыбай Дінкенұлы Смағұлов|Ағыбай Смағұлов]] (2011–2017) # [[Асқар Ерлікұлы Тәжібаев|Асқар Тәжібаев]] (18 наурыз 2019 – 15 наурыз 2022)<ref name="15naw22b" /> # [[Уәлихан Әмірханұлы Төреханов|Уәлихан Төреханов]] (15 наурыз 2022 бастап)<ref name="15naw22b" /> }} === [[Түрікменстан]]=== {{columns-list|2| # [[Амангелді Жұмабайұлы Жұмабаев|Амангелді Жұмабаев]] (1999–2004) # [[Вячеслав Қаменұлы Ғиззатов|Вячеслав Ғиззатов]] (2004–2005) # [[Мұрат Марданұлы Атанов|Мұрат Атанов]] (2005–2008) # [[Асхат Тұтқышбайұлы Оразбай|Асхат Оразбай]] (2008–2012) # [[Орман Кәрімұлы Нұрбаев|Орман Нұрбаев]] (2012–2017) # [[Жандос Әнуарұлы Асанов|Жандос Асанов]] (13 шілде 2018 – тамыз 2019)<ref>{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/legal_acts/decrees/memleket-basshysynyn-zharlygymen-zhandos-anuaruly-asanov-kazakstan-respublikasynyn-turikmenstandagy-totenshe-zhane-okiletti-elshisi-kyzmetin |title= Мемлекет басшысының Жарлығымен Жандос Әнуарұлы Асанов Қазақстан Республикасының Түрікменстандағы Төтенше және Өкілетті Елшісі қызметіне тағайындалды |lang= kk |publisher= [[Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2018-07-13 |accessdate= 2024-09-11}}</ref> # [[Еркебұлан Оңалбекұлы Сәпиев|Еркебұлан Сәпиев]] (26 маусым 2019 – 15 наурыз 2022)<ref name="15naw22b" /> # [[Асқар Ерлікұлы Тәжібаев|Асқар Тәжібаев]] (15 наурыз 2022 – 20 маусым 2024)<ref name="15naw22b" /><ref>{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlygymen-askar-erlikuly-tazhibaev-kazakstan-respublikasynyn-turikmenstandagy-totenshe-zhane-okiletti-elshisi-lauazymynan-bosatyldy-2052143 |title= Мемлекет басшысының Жарлығымен Асқар Ерлікұлы Тәжібаев Қазақстан Республикасының Түрікменстандағы Төтенше және Өкілетті Елшісі лауазымынан босатылды |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2024-06-20 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> # [[Нұрлан Асқарұлы Ноғаев|Нұрлан Ноғаев]] (20 маусым 2024 бастап)<ref>{{Cite web|url= https://www.ktk.kz/kz/newsfeed/article/2024/06/20/273172/ |title= Нұрлан Ноғаев Қазақстанның Түрікменстандағы елшісі болып тағайындалды |lang= kk |publisher= [[КТК (телеарна)|КТК]] |date= 2024-06-20 |accessdate= 2024-06-25}}</ref> }} === [[Украина]] === {{columns-list|2| # [[Юрий Алексеевич Клочков|Юрий Клочков]] (1994–1996) # [[Нәжімеден Ықсанұлы Есқалиев|Нәжімеден Есқалиев]] (1997–1999) # [[Равиль Тәжіқараұлы Шырдабаев|Равиль Шырдабаев]] (1999–2003) # [[Амангелді Жұмабайұлы Жұмабаев|Амангелді Жұмабаев]] (2003–2011) # [[Зауытбек Қауысбекұлы Тұрысбеков|Зауытбек Тұрысбеков]] (2012–2015) # [[Самат Исламұлы Ордабаев|Самат Ордабаев]] (2016–2020) # [[Дархан Аманұлы Кәлетаев|Дархан Кәлетаев]] (22 ақпан 2020 бастап) }} == [[Азия]] == === [[Ауғанстан]] === {{columns-list|2| # Мұхамедқали Бақбергенов (2003–2005 – УСӨ) # [[Ағыбай Дінкенұлы Смағұлов|Ағыбай Смағұлов]] (2005–2011) # [[Өміртай Макашұлы Бітімов|Өміртай Бітімов]] (2011 – сәуір 2018) # [[Әлімхан Оңғарұлы Есенгелдиев|Әлімхан Есенгелдиев]] (2 сәуір 2018 бастап)<ref>{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/legal_acts/decrees/memleket-basshysynyn-zharlygymen-alimhan-ongaruly-esengeldiev-kazakstan-respublikasynyn-auganstan-islam-respublikasyndagy-totenshe-zhane-oki |title= Мемлекет басшысының Жарлығымен Әлімхан Оңғарұлы Есенгелдиев Қазақстан Республикасының Ауғанстан Ислам Республикасындағы Төтенше және Өкілетті Елшісі қызметіне тағайындалды |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2018-04-02 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> }} === [[Бангладеш]] === # [[Ерлан Алтынбайұлы Әлімбаев|Ерлан Әлімбаев]] (20 қыркүйек 2020 – 19 сәуір 2021)<ref name="20qir20">{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/legal_acts/decrees/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen-1343192716 |title= Мемлекет басшысының Жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2020-09-02 |accessdate= 2024-06-24}}</ref><ref name="19saw21a" /> # [[Нұрлан Әділұлы Жалғасбаев|Нұрлан Жалғасбаев]] (26 қаңтар 2022 бастап)<ref name="26qan22">{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/legal_acts/decrees/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen-1343192716 |title= Мемлекет басшысының жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2022-01-26 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> === [[Бахрейн]] === # [[Бақыт Батыршаев|Бақыт Батыршаев]] (– 18 наурыз 2019)<ref name="18naw19" /> # [[Берік Сақбайұлы Арын|Берік Арын]] (30 қыркүйек 2019 бастап)<ref name="30qir19a" /> === [[Бруней]] === # [[Данияр Қабидоллаұлы Сарекенов|Данияр Сарекенов]] (21 ақпан 2015 –)<ref name="21aqp15" /> # [[Болат Бариұлы Иманбаев|Болат Иманбаев]] (– 12 ақпан 2021)<ref name="12aqp21" /> # [[Болат Болатұлы Сүгірбаев|Болат Сүгірбаев]] (26 қаңтар 2022 бастап)<ref name="26qan22" /> === [[Бутан]] === # [[Ерлан Алтынбайұлы Әлімбаев|Ерлан Әлімбаев]] (20 қыркүйек 2020 – 19 сәуір 2021)<ref name="20qir20" /><ref name="19saw21a" /> # [[Нұрлан Әділұлы Жалғасбаев|Нұрлан Жалғасбаев]] (26 қаңтар 2022 бастап)<ref name="26qan22" /> === [[Біріккен Араб Әмірліктері]] === {{columns-list|2| # [[Асқар Ахметұлы Мусинов|Асқар Мусинов]] (2006–2013) # [[Қайрат Қайырбекұлы Лама Шариф|Қайрат Лама Шариф]] (2013 – ақпан 2019) # [[Мадияр Смәділұлы Меңілбеков|Мадияр Меңілбеков]] (ақпан 2019 – 18 сәуір 2024)<ref name="18saw24">{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen--1835823 |title= Мемлекет басшысының жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2024-04-18 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> # [[Нажмедин Мұхаметәліұлы]] (18 сәуір 2024 бастап)<ref name="muhametaliuli">{{Cite web|url= https://inbusiness.kz/kz/appointment/nazhmedin-muhametaliuly |title= Нажмедин Мұхаметәліұлы |lang= kk |publisher= inbusiness.kz |date= 2024-04-18 |accessdate= 2024-06-25}}</ref> }} === [[Вьетнам]] === {{columns-list|2| # [[Бекетжан Махатжанұлы Жұмаханов|Бекетжан Жұмаханов]] (желтоқсан 2013 – мамыр 2019) # [[Ерлан Сапарұлы Байжанов|Ерлан Байжанов]] (мамыр 2019 – 25 тамыз 2023)<ref name="25tam23">{{Cite web|url= https://akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen--2574614 |title= Мемлекет басшысының жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2024-08-25 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> # [[Қанат Қобыландыұлы Тумыш|Қанат Тумыш]] (25 тамыз 2023 бастап)<ref name="25tam23" /> }} === [[Жапония]]=== {{columns-list|2| # [[Сабыр Сайлаубекұлы Есімбеков|Сабыр Есімбеков]] (1995–1996 – УСӨ) # [[Тілеухан Самарханұлы Қабдрахманов|Тілеухан Қабдрахманов]] (1996–2003) # [[Ерлан Кеңесұлы Баударбек-Қожатаев|Ерлан Баударбек-Кожатаев]] (2003 – УСӨ) # [[Болат Қабдылхамитұлы Нұрғалиев|Болат Нұрғалиев]] (2003–2006) # [[Динара Бекенқызы Желдібаева|Динара Желдібаева]] (2006–2007 – УСӨ) # [[Ақылбек Әбсатұлы Қамалдинов|Ақылбек Қамалдинов]] (2007–2016) # [[Алмас Ерікұлы Дисюков]] (2016 – УСӨ) # [[Ерлан Кеңесұлы Баударбек-Қожатаев|Ерлан Баударбек-Кожатаев]] (сәуір 2016 – 31 мамыр 2021)<ref name="31mam21">{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen--3145323 |title= Мемлекет басшысының Жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2021-05-31 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> # [[Сабыр Сайлаубекұлы Есімбеков|Сабыр Есімбеков]] (31 мамыр 2021 бастап)<ref name="31mam21" /> }} === [[Израиль]] === {{columns-list|2| # [[Бірғаным Сарықызы Әйтімова|Бірғаным Әйтімова]] (1996–2002) # [[Мұхтар Бескенұлы Тілеуберді|Мұхтар Тілеуберді]] (2002–2003 – УСӨ) # [[Қайрат Құдайбергенұлы Әбдірахманов|Қайрат Абдрахманов]] (2003–2006) # Талғат Орекенов (2006 – УСӨ) # [[Вадим Павлович Зверьков|Вадим Зверьков]] (2006–2008) # [[Ғалым Ізбасарұлы Оразбақов|Ғалым Оразбақов]] (2008–2012) # [[Болат Қабдылхамитұлы Нұрғалиев|Болат Нұрғалиев]] (2012 – қыркүйек 2014) # [[Дулат Оразбекұлы Қуанышев|Дулат Қуанышев]] (желтоқсан 2014 – 30 қыркүйек 2019)<ref name="30qir19b" /> # [[Сатыбалды Ересұлы Бұршақов|Сатыбалды Бұршақов]] (30 қыркүйек 2019 – 26 наурыз 2024)<ref name="30qir19a" /><ref name="26naw24" /> # [[Дәулет Тазабекұлы Ембердиев|Дәулет Ембердиев]] (26 наурыз 2024 бастап)<ref name="26naw24" /> }} === [[Индонезия]] === {{columns-list|2| # [[Бейбіт Бәкірұлы Атамқұлов|Бейбіт Атамқұлов]] (2010–2012) # [[Асхат Тұтқышбайұлы Оразбай|Асхат Оразбай]] (2012 – қаңтар 2019) # [[Данияр Қабидоллаұлы Сәрекенов|Данияр Сәрекенов]] (мамыр 2019 –) # [[Сержан Оралбайұлы Әбдікәрімов|Сержан Әбдікәрімов]] (23 қазан 2023 бастап)<ref name="23qaz23" /> }} === [[Иордания]] === {{columns-list|2| # [[Болат Серғазыұлы Сәрсенбаев|Болат Сәрсенбаев]] (2007 – қазан 2014) # [[Азамат Рахманқұлұлы Бердібай|Азамат Бердібай]] (қазан 2014 – маусым 2019) # [[Айдарбек Әнуарбекұлы Тұматов|Айдарбек Тұматов]] (6 маусым 2019 – 18 сәуір 2024)<ref name="18saw24" /> # [[Талғат Рахымқұлұлы Шалданбай|Талғат Шалданбай]] (4 маусым 2024 бастап)<ref>{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlygymen-talgat-rahymkululy-shaldanbay-kazakstan-respublikasynyn-iordan-hashimit-koroldigindegi-elshisi-lauazymyna-tagayyndaldy-452151 |title= Мемлекет басшысының Жарлығымен Талғат Рахымқұлұлы Шалданбай Қазақстан Республикасының Иордан Хашимит Корольдігіндегі Төтенше және Өкілетті Елшісі лауазымына тағайындалды |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2024-06-04 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> }} === [[Ирак]] === # [[Айдарбек Әнуарбекұлы Тұматов|Айдарбек Тұматов]] (– 18 сәуір 2024)<ref name="18saw24" /> === [[Иран]] === {{columns-list|2| # [[Мырзатай Жолдасбекұлы Жолдасбеков|Мырзатай Жолдасбеков]] (1993–1996) # [[Вячеслав Қаменұлы Ғиззатов|Вячеслав Гиззатов]] (1996–2000) # [[Төлеген Тілекұлы Жүкеев|Төлеген Жүкеев]] (2000–2003) # [[Сәбит Мұхтарұлы Таиров|Сәбит Таиров]] (2004–2006) # [[Ерік Мылтықбайұлы Өтембаев|Ерік Өтембаев]] (2006–2009) # [[Нұрбах Тұрарұлы Рүстемов|Нұрбах Рүстемов]] (2009–2010) # [[Бағдат Құлтайұлы Әміреев|Бағдат Әміреев]] (2011 – қыркүйек 2018) # [[Асхат Тұтқышбайұлы Оразбай|Асхат Оразбай]] (қаңтар 2019 –) # [[Оңталап Серікбайұлы Оңалбаев|Оңталап Оңалбаев]] (26 наурыз 2024 бастап)<ref name="26naw24" /> }} === [[Камбоджа]] === # [[Бекетжан Махатжанұлы Жұмаханов|Бекетжан Жұмаханов]] (2 қыркүйек 2014 –)<ref name="2qir14" /> # [[Ерлан Сапарұлы Байжанов|Ерлан Байжанов]] (– 25 тамыз 2023)<ref name="25tam23" /> # [[Қанат Қобыландыұлы Тумыш|Қанат Тумыш]] (26 наурыз 2024 бастап)<ref name="26naw24" /> === [[Корея Республикасы]] === {{columns-list|2| # [[Асқар Оразалыұлы Шәкіров|Асқар Шәкіров]] (1995–1996 – УСӨ) # [[Төлеген Тілекұлы Жүкеев|Төлеген Жүкеев]] (1995–2000) # [[Болат Қабдылхамитұлы Нұрғалиев|Болат Нұрғалиев]] (2000–2003) # [[Дархан Әлиұлы Бердіәлиев|Дархан Бердіәлиев]] (2003–2006) # [[Дулат Хангерейұлы Бәкішев|Дулат Бәкішев]] (2006–2008) # [[Дархан Әлиұлы Бердіәлиев|Дархан Бердіәлиев]] (2008–2012) # [[Дулат Хангерейұлы Бәкішев|Дулат Бәкішев]] (2012 – 27 сәуір 2018) # [[Бақыт Амангелдіұлы Дүйсенбаев|Бақыт Дүйсенбаев]] (27 сәуір 2018 – 16 наурыз 2023)<ref name="27saw18">{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/legal_acts/decrees/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen-1343192696 |title= Мемлекет басшысының Жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2018-04-27 |accessdate= 2024-06-24}}</ref><ref name="16maw23" /> # [[Нұрғәлі Алмасбайұлы Арыстанов|Нұрғәлі Арыстанов]] (16 наурыз 2023 бастап)<ref name="16maw23" /> }} === [[Кувейт]] === {{columns-list|2| # [[Дәулет Тазабекұлы Ембердиев|Дәулет Ембердиев]] (28 маусым 2019 – 2 қыркүйек 2020)<ref name="20qir20" /> # [[Азамат Рахманқұлұлы Бердібай|Азамат Бердібай]] (12 қазан 2020 бастап)<ref name="12qaz20">{{Cite web|url= https://wap.akorda.kz/kz/legal_acts/decrees/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen-1343192718 |title= Мемлекет басшысының Жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2020-10-12 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> }} === [[Солтүстік Корея|КХДР]] === # [[Шахрат Шәкизатұлы Нұрышев|Шахрат Нұрышев]] (18 сәуір 2024 бастап)<ref name="18saw24" /> === [[Қатар]] === {{columns-list|2| # [[Азамат Рахманқұлұлы Бердібай|Азамат Бердібай]] (2007 – қазан 2014) # [[Асқар Жеңісұлы Шоқыбаев|Асқар Шоқыбаев]] (қараша 2014 – 2 қыркүйек 2020) # [[Арман Қайратұлы Исағалиев|Арман Исағалиев]] (2 қыркүйек 2020 бастап)<ref name="20qir20" /> }} === [[Қытай]] === {{columns-list|2| #[[Мұрат Мұхтарұлы Әуезов|Мұрат Әуезов]] (желтоқсан 1992 – 1995) #[[Қуаныш Сұлтанұлы Сұлтанов|Қуаныш Сұлтанов]] (1995–2001) #[[Жәнібек Сәлімұлы Кәрібжанов|Жәнібек Кәрібжанов]] (қараша 2001 – қаңтар 2007) #[[Икрам Адырбекұлы Адырбеков|Икрам Адырбеков]] (ақпан 2007 – 23 қараша 2011) #[[Нұрлан Байұзақұлы Ермекбаев|Нұрлан Ермекбаев]] (21 сәуір 2012 – 2014) #[[Шахрат Шәкізатұлы Нұрышев|Шахрат Нұрышев]] (21 ақпан 2015 – 1 қараша 2019)<ref name="21aqp15">{{Cite web|url= https://akorda.kz/kz/legal_acts/decrees/17810-memleket-basshysynyn-zharlyktarymen |title= Мемлекет басшысының Жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |accessdate= 2024-11-28}}</ref> #[[Ғабит Бейбітұлы Қойшыбаев|Ғабит Қойшыбаев]] (1 қараша 2019 – 8 сәуір 2022)<ref name="8saw22" /> #[[Шахрат Шәкизатұлы Нұрышев|Шахрат Нұрышев]] (8 сәуір 2022 бастап)<ref>{{Cite web|url= https://www.azattyq.org/a/31792379.html |title= Шахрат Нұрышев Қазақстанның Қытайдағы елшісі болып тағайындалды |lang= kk |publisher= [[Азаттық радиосы]] |date= 2022-04-08 |accessdate= 2024-06-25}}</ref><ref name="8saw22" /> }} === [[Лаос]] === # [[Бекетжан Махатжанұлы Жұмаханов|Бекетжан Жұмаханов]] (2 қыркүйек 2014 –)<ref name="2qir14" /> # [[Ерлан Сапарұлы Байжанов|Ерлан Байжанов]] (– 25 тамыз 2023)<ref name="25tam23" /> # [[Қанат Қобыландыұлы Тумыш|Қанат Тумыш]] (26 наурыз 2024 бастап)<ref name="26naw24" /> === [[Ливан]] === {{columns-list|2| # [[Ербол Әбдісаттарұлы Дербісәлиев|Ербол Дербісәлиев]] (2004–2007 – УСӨ) # [[Ержан Жиенғалиұлы Қалекенов|Ержан Қалекенов]] (2008–2010 – УСӨ) # [[Дәулет Тазабекұлы Ембердиев|Дәулет Ембердиев]] (2011–белгісіз – УСӨ) # [[Расул Берекетұлы Жұмалы|Расул Жұмалы]] (13 маусым 2022 бастап)<ref>{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlygymen-rasul-bereketuly-zhumaly-kazakstan-respublikasynyn-livan-respublikasyndagy-totenshe-zhane-okiletti-elshisi-lauazymyna-tagayyndaldy-1353833 |title= Мемлекет басшысының Жарлығымен Расул Берекетұлы Жұмалы Қазақстан Республикасының Ливан Республикасындағы Төтенше және Өкілетті Елшісі лауазымына тағайындалды |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2022-06-13 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> }} === [[Малайзия]] === {{columns-list|2| # [[Амангелді Жұмабайұлы Жұмабаев|Амангелді Жұмабаев]] (1996–1999) # [[Болатхан Құлжанұлы Тайжан|Болатхан Тайжан]] (1999–2001) # [[Олжас Қабдешұлы Тоғызбаев|Олжас Тоғызбаев]] (2001–2002 – УСӨ) # [[Икрам Адырбекұлы Адырбеков|Икрам Адырбеков]] (2002–2004) # [[Мұхтар Бескенұлы Тілеуберді|Мұхтар Тілеуберді]] (2004–2009) # [[Бейбіт Бәкірұлы Атамқұлов|Бейбіт Атамқұлов]] (2010–2012) # [[Данияр Қабидоллаұлы Сәрекенов|Данияр Сәрекенов]] (2012–2013 – УСӨ) # [[Данияр Қабидоллаұлы Сәрекенов|Данияр Сәрекенов]] (2013 – мамыр 2019) # [[Болат Бариұлы Иманбаев|Болат Иманбаев]] (мамыр 2019 – 12 ақпан 2021)<ref name="12aqp21" /> # [[Болат Болатұлы Сүгірбаев|Болат Сүгірбаев]] (26 ақпан 2021 бастап)<ref name="26aqp21" /> }} === [[Мальдивтер]] === # [[Ерлан Алтынбайұлы Әлімбаев|Ерлан Әлімбаев]] (20 қыркүйек 2020 – 19 сәуір 2021)<ref name="20qir20" /><ref name="19saw21a" /> # [[Нұрлан Әділұлы Жалғасбаев|Нұрлан Жалғасбаев]] (26 қаңтар 2022 бастап)<ref name="26qan22" /> === [[Моңғолия]] === {{columns-list|2| # [[Уәлихан Сиянбекұлы Қоңырбаев|Уәлихан Қоңырбаев]] (1997–1999 – УСӨ) # [[Қайрат Исағалиұлы Исағалиев|Қайрат Исағалиев]] (1999–2002 – УСӨ) # [[Советқали Қамаубайұлы Қартбаев|Советқали Қартбаев]] (2002–2005 – УСӨ) # [[Асхат Өрістемұлы Сыздықов|Асхат Сыздықов]] (2005–2007 – УСӨ) # [[Орман Кәрімұлы Нұрбаев|Орман Нұрбаев]] (2007–2012) # [[Қалыбек Ибраһимұлы Қобыландин|Қалыбек Қобыландин]] (2013 – 14 тамыз 2019) # [[Жалғас Жұмаұлы Әділбаев|Жалғас Әділбаев]] (14 тамыз 2019 –) # [[Ғабит Бейбітұлы Қойшыбаев|Ғабит Қойшыбаев]] (8 сәуір 2022 бастап)<ref name="8saw22">{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen--832452 |title= Мемлекет басшысының жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2022-04-08 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> }} === [[Мьянма]] === # [[Раушан Кәкімсейітқызы Есболатова|Раушан Есболатова]] (30 қыркүйек 2019 – 21 сәуір 2022)<ref name="30qir19a" /><ref name="21saw22">{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen--2133331 |title= Мемлекет басшысының Жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2022-04-21 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> === [[Непал]] === # [[Ерлан Алтынбайұлы Әлімбаев|Ерлан Әлімбаев]] (20 қыркүйек 2020 – 19 сәуір 2021)<ref name="20qir20" /><ref name="19saw21a" /> # [[Нұрлан Әділұлы Жалғасбаев|Нұрлан Жалғасбаев]] (26 қаңтар 2022 бастап)<ref name="26qan22" /> === [[Оман]] === {{columns-list|2| # [[Ерлан Әділханұлы Әбілдаев|Ерлан Әбілдаев]] (2011–2014) # [[Ержан Серікұлы Мұқаш|Ержан Мұқаш]] (2014 – мамыр 2019) # [[Нәжмедин Мұхаметәліұлы]] (18 мамыр 2019 – 18 сәуір 2024)<ref name="muhametaliuli" /> # [[Айдарбек Әнуарбекұлы Тұматов|Айдарбек Тұматов]] (18 сәуір 2024 бастап)<ref name="18saw24" /> }} === [[Палестина]] === # [[Айдарбек Әнуарбекұлы Тұматов|Айдарбек Тұматов]] (– 18 сәуір 2024)<ref name="18saw24" /> === [[Пәкістан]] === {{columns-list|2| # [[Тамас Қалмұхамбетұлы Айтмұхамбетов|Тамас Айтмұхамбетов]] (1994–1999) # [[Бекжасар Нәрібайұлы Нарбаев|Бекжасар Нарбаев]] (1999–2003) # [[Бейбіт Өксікбайұлы Исабаев|Бейбіт Исабаев]] (2003–2006) # [[Бақытбек Сейсебайұлы Шабарбаев|Бақытбек Шабарбаев]] (2006 – қаңтар 2018) # [[Ақан Ақасұлы Рахметуллин|Ақан Рахметуллин]] (28 маусым 2019 – 5 сәуір 2021)<ref>{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/hronika-53183 |title= Хроника |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2022-04-21 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> }} === [[Сауд Арабиясы]] === {{columns-list|2| # [[Бағдат Құлтайұлы Әміреев|Бағдат Әміреев]] (1996–2002) # [[Аслан Есболайұлы Мусин|Аслан Мусинов]] (2002–2006) # [[Қайрат Қайырбекұлы Лама Шариф|Қайрат Лама Шариф]] (2006–2011) # [[Бақтияр Сардарбекұлы Тасымов|Бақтияр Тасымов]] (2011–2013) # [[Бақыт Данабекұлы Батыршаев|Бақыт Батыршаев]] (18 қараша 2013 – 18 наурыз 2019)<ref name="18qar13">{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/legal_acts/decrees/14774-memleket-basshysynyn-zharlyktarymen |title= Мемлекет Басшысының Жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2013-11-18 |accessdate= 2024-06-24}}</ref><ref name="18naw19" /> # [[Берік Сақбайұлы Арын|Берік Арын]] (наурыз 2019 –) # [[Мадияр Смәділұлы Меңілбеков|Мадияр Меңілбеков]] (18 сәуір 2024 бастап)<ref name="18saw24" /> }} === [[Сингапур]] === {{columns-list|2| # [[Нұрлан Байұзақұлы Ермекбаев|Нұрлан Ермекбаев]] (2003–2004 – УСӨ) # [[Әділ Қапанұлы Тұрсынов|Әділ Тұрсынов]] (2004–2008 – УСӨ) # [[Ерлан Кеңесұлы Баударбек-Қожатаев|Ерлан Баударбек-Қожатаев]] (2008 – сәуір 2016) # [[Үсен Әбдіқадырұлы Сүлеймен|Үсен Сүлеймен]] (маусым 2016 – маусым 2019) # [[Әркен Кеңесбекұлы Арыстанов|Әркен Арыстанов]] (маусым 2019 –) # [[Асқар Сейдахметұлы Құттықадам|Асқар Құттықадам]] (21 қазан 2022 бастап)<ref name="21qaz22" /> }} === [[Тайланд]] === {{columns-list|2| # [[Марат Төлеубекұлы Есенбаев|Марат Есенбаев]] (1998–2000 – УСӨ) # [[Дудар Түсіпұлы Жәкенов|Дудар Жәкенов]] (2000–2002 – УСӨ) # [[Рашид Тауфикұлы Рақымбеков|Рашид Рақымбеков]] (2002–2003 – УСӨ) # [[Сәкен Спаханұлы Сейдуалиев|Сәкен Сейдуалиев]]<ref>{{Cite web|url= https://senate.parlam.kz/kk-KZ/history-convocation2 |title= Екінші сайланымдағы Қазақстан Республикасы Парламенті Сенаты депутаттарының тізімі |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Парламентінің Сенаты|Қазақстан Парламенті Сенаты]]ның ресми сайты |accessdate= 2024-06-24}}</ref> (2003–2005 – УСӨ) # [[Бақытбек Сейсебайұлы Шабарбаев|Бақытбек Шабарбаев]] (2005–2006 – УСӨ) # [[Әмір Болатұлы Мусин|Әмір Мусин]] (2007–2013 – УСӨ) # [[Марат Төлеубекұлы Есенбаев|Марат Есенбаев]] (2013 – шілде 2017) # [[Раушан Кәкімсейітқызы Есболатова|Раушан Есболатова]] (3 шілде 2017 – 21 сәуір 2022)<ref name="21saw22" /> # [[Арман Асқарұлы Исетов|Арман Исетов]] (21 сәуір 2022 бастап)<ref name="21saw22a">{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen--2132955 |title= Мемлекет басшысының Жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2022-04-21 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> }} === [[Түркия]] === {{columns-list|2| # [[Қанат Бекмырзаұлы Саудабаев|Қанат Саудабаев]] (1992–1994, 1994–1996) # [[Балташ Молдабайұлы Тұрсымбаев|Балташ Тұрсымбаев]] (1996–1998) # [[Қайрат Шораұлы Сарыбай|Қайрат Сарыбай]] (1999–2003) # [[Аманжол Қазбекұлы Жанқұлиев|Аманжол Жанқұлиев]] (2003–2005) # [[Бейбіт Өксікбайұлы Исабаев|Бейбіт Исабаев]] (2006–2008) # [[Бағдат Құлтайұлы Әміреев|Бағдат Әміреев]] (2008–2010) # [[Жансейіт Қансейітұлы Түймебаев|Жансейіт Түймебаев]] (2010 – 7 қазан 2016)<ref name="7qaz16" /> # [[Абзал Сапарбекұлы]] (5 сәуір 2017 – 15 наурыз 2022)<ref name="15naw22a" /> # [[Еркебұлан Оңалбекұлы Сәпиев|Еркебұлан Сәпиев]] (15 наурыз 2022 бастап)<ref name="15naw22b">{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen--1522247 |title= Мемлекет басшысының жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2022-03-15 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> }} === [[Үндістан]]=== {{columns-list|2| # [[Мұхамеджан Керейұлы Исаев|М. Исаев]] (1993–1994) # [[Рашид Тұрарұлы Ибраев|Рашид Ибраев]] (1995–1998) # [[Аскар Оразалыұлы Шәкіров|Асқар Шәкіров]] (1998–2004) # [[Қайрат Ермекұлы Омаров|Қайрат Омаров]] (2004–2009) # [[Дулат Оразбекұлы Қуанышев|Дулат Қуанышев]] (2010 – қыркүйек 2014) # [[Болат Серғазыұлы Сәрсенбаев|Болат Сәрсенбаев]] (6 қазан 2014 – 4 қыркүйек 2019) # [[Ерлан Алтынбайұлы Әлімбаев|Ерлан Әлімбаев]] (4 қыркүйек 2019 – 19 сәуір 2021)<ref name="19saw21a" /> # [[Нұрлан Әділұлы Жалғасбаев|Нұрлан Жалғасбаев]] (19 сәуір 2021 бастап)<ref name="19saw21" /> }} === [[Шри-Ланка]] === # [[Ерлан Алтынбайұлы Әлімбаев|Ерлан Әлімбаев]] (20 қыркүйек 2020 – 19 сәуір 2021)<ref name="20qir20" /><ref name="19saw21a" /> # [[Нұрлан Әділұлы Жалғасбаев|Нұрлан Жалғасбаев]] (26 қаңтар 2022 бастап)<ref name="26qan22" /> == [[Америка]] == === [[Америка Құрама Штаттары]] === #[[Әлім Шәкірұлы Жамбыршин|Әлім Жамбыршин]] (1992–1994) #[[Төлеутай Ысқақұлы Сүлейменов|Төлеутай Сүлейменов]] (1994–1996) #[[Болат Қабдылхамитұлы Нұрғалиев|Болат Нұрғалиев]] (1996–2000) #[[Қанат Бекмырзаұлы Саудабаев|Қанат Саудабаев]] (желтоқсан 2000 – 15 мамыр 2007) #[[Ерлан Әбілфайызұлы Ыдырысов|Ерлан Ыдырысов]] (4 шілде 2007 – 4 қаңтар 2013) #[[Қайрат Ермекұлы Омаров|Қайрат Омаров]] (4 қаңтар 2013 – 4 қаңтар 2017) #[[Ержан Хозеұлы Қазыханов|Ержан Қазыханов]] (15 ақпан 2017 – 6 сәуір 2021)<ref name="15aqp17" /> #[[Ержан Нигматоллаұлы Ашықбаев|Ержан Ашықбаев]] (5 сәуір 2021 бастап)<ref>{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/tagayyndaular-53955 |title= Тағайындаулар |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2021-04-05 |accessdate= 2024-06-24}}</ref> === [[Аргентина]] === # [[Болат Тұрарұлы Нүсіпов|Болат Нүсіпов]] (2 шілде 2021 бастап)<ref name="2cil21" /> === [[Бразилия]] === {{columns-list|2| # [[Бақытжан Ордабаев]] (2012 – желтоқсан 2015) # [[Қайрат Асаниязұлы Саржанов|Қайрат Саржанов]] (29 наурыз 2016 –) # [[Болат Тұрарұлы Нүсіпов|Болат Нүсіпов]] (12 ақпан 2021 бастап)<ref name="12aqp21" /> }} === [[Доминикан Республикасы]] === # [[Константин Васильевич Жигалов|Константин Жигалов]] (18 қараша 2013 – 27 сәуір 2018)<ref name="27saw18" /><ref name="18qar13" /> # [[Андриан Көпмағамбетұлы Елемесов|Андриан Елемесов]] (26 қыркүйек 2018 – 7 тамыз 2020)<ref name="26qir18" /><ref name="elemesov2020">{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/legal_acts/decrees/memleket-basshysynyn-zharlygymen-andrian-kopmagambetuly-elemesov-kazakstan-respublikasynyn-meksika-kurama-shtattaryndagy-totenshe-zhane-okil |title= Мемлекет басшысының Жарлығымен Андриан Көпмағамбетұлы Елемесов Қазақстан Республикасының Мексика Құрама Штаттарындағы Төтенше және Өкілетті Елшісі қызметінен, Қазақстан Республикасының Доминикан Республикасындағы, Ямайкадағы, Панама Республикасындағы, Коста-Рика Республикасындағы Төтенше және Өкілетті Елшісі қызметін қоса атқарудан босатылды |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2020-08-07 |accessdate= 2024-06-25}}</ref> === [[Канада]] === {{columns-list|2| # [[Ерлан Әділханұлы Әбілдаев|Ерлан Әбілдаев]] (2008–2011) # [[Константин Васильевич Жигалов|Константин Жигалов]] (2012 – 27 сәуір 2018)<ref name="27saw18" /> # [[Ақылбек Әбсатұлы Қамалдинов|Ақылбек Қамалдинов]] (27 сәуір 2018 – 16 маусым 2023)<ref name="27saw18" /><ref name="16maw23" /> # [[Дәулетбек Қайырбекұлы Құсайынов|Дәулетбек Құсайынов]] (4 шілде 2023 бастап)<ref>{{Cite web|url= https://kaz.tengrinews.kz/kazakhstan_news/dauletbek-kusayyinov-jana-kyizmetke-tagayyindaldyi-352360/ |title= Дәулетбек Құсайынов жаңа қызметке тағайындалды |lang= kk |publisher= tengrinews |date= 2023-06-04 |accessdate= 2024-06-25}}</ref> }} === [[Коста-Рика]] === # [[Андриан Көпмағамбетұлы Елемесов|Андриан Елемесов]] (26 қыркүйек 2018 – 7 тамыз 2020)<ref name="26qir18" /><ref name="elemesov2020" /> === [[Куба]] === # [[Константин Васильевич Жигалов|Константин Жигалов]] (18 қараша 2013 – 27 сәуір 2018)<ref name="18qar13" /><ref name="27saw18" /> # [[Ақылбек Әбсатұлы Камалдинов|Ақылбек Камалдинов]] (26 қыркүйек 2018 – 15 наурыз 2022)<ref name="15naw22a" /><ref name="26qir18">{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/legal_acts/decrees/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen-1343192697 |title= Мемлекет Басшысының Жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2018-09-26 |accessdate= 2024-06-25}}</ref> # [[Андриан Көпмағамбетұлы Елемесов|Андриан Елемесов]] (15 наурыз 2022 бастап)<ref name="15naw22b" /> === [[Мексика]] === # [[Андриан Көпмағамбетұлы Елемесов|Андриан Елемесов]] (2015 – 7 тамыз 2020)<ref name="elemesov2020" /> # [[Тимур Владимирұлы Пірімбетов|Тимур Пірімбетов]] (23 қазан 2023 – 15 қараша 2024)<ref name="23qaz23" /><ref name="15qar24">{{Cite web|url= https://akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen--15102417 |title= Мемлекет басшысының жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2024-11-15 |accessdate= 2024-06-25}}</ref> # [[Алмұрат Асылмұратұлы Тұрғанбеков|Алмұрат Тұрғанбеков]] (15 қараша 2024 бастап)<ref name="15qar24" /> === [[Панама]] === # [[Андриан Көпмағамбетұлы Елемесов|Андриан Елемесов]] (26 қыркүйек 2018 – 7 тамыз 2020)<ref name="26qir18" /><ref name="elemesov2020" /> === [[Чили]] === # [[Болат Тұрарұлы Нүсіпов|Болат Нүсіпов]] (2 шілде 2021 бастап)<ref name="2cil21" /> === [[Ямайка]] === # [[Константин Васильевич Жигалов|Константин Жигалов]] (18 қараша 2013 – 27 сәуір 2018)<ref name="18qar13" /><ref name="27saw18" /> # [[Андриан Көпмағамбетұлы Елемесов|Андриан Елемесов]] (26 қыркүйек 2018 –)<ref name="26qir18" /> == [[Африка]] == === [[Алжир]] === # [[Арман Қайратұлы Исағалиев|Арман Исағалиев]] (– 2 қыркүйек 2020)<ref name="20qir20" /> # [[Қайрат Қайырбекұлы Лама Шариф|Қайрат Лама Шариф]] (11 қараша 2021 –)<ref name="11qar21">{{Cite web|url= https://akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlygymen-kazakstan-respublikasynyn-egipet-arab-respublikasyndagy-totenshe-zhane-okiletti-elshisi-kayrat-kayyrbekuly-lama-sharif-kazakstan-tagayyndaldy-11104453 |title= Мемлекет басшысының Жарлығымен Қазақстан Республикасының Египет Араб Республикасындағы Төтенше және Өкілетті Елшісі Қайрат Қайырбекұлы Лама Шариф Қазақстан Республикасының Алжир Халық Демократиялық Республикасындағы, Тунис Республикасындағы Төтенше және Өкілетті Елшісі қызметін қоса атқарушы қызметіне тағайындалды |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2021-11-11 |accessdate= 2024-06-25}}</ref> # [[Әнуарбек Серікұлы Ахметов|Әнуарбек Ахметов]] (15 қараша 2024 бастап)<ref name="15qar24" /> === [[Кения]] === # [[Барлыбай Кәрімұлы Садықов|Барлыбай Садықов]] (14 тамыз 2023 бастап)<ref>{{Cite web|url= https://akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen--147029 |title= Мемлекет басшысының жарлықтарымен: |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2023-08-14 |accessdate= 2024-06-25}}</ref> === [[Ливия]] === {{columns-list|2| # [[Бақыт Сәбитұлы Арыстан|Бақыт Арыстан]] (2003–2006 – УСӨ) # [[Расул Берекетұлы Жұмалы|Расул Жұмалы]] (2006–2007 – УСӨ) # [[Ержан Серікұлы Мұқаш|Ержан Мұқаш]] (2007–2009 – УСӨ) # [[Мұхит Советұлы Оразаев|Мұхит Оразаев]] (2009–2011 – УСӨ) }} === [[Мысыр]] === {{columns-list|2| # [[Болатхан Құлжанұлы Тайжан|Болатхан Тайжан]] (1993–1999) # [[Аслан Есболайұлы Мусин|Аслан Мусин]] (1999–2002) # [[Бағдат Құлтайұлы Әміреев|Бағдат Әміреев]] (2002–2008) # [[Бақтияр Сардарбекұлы Тасымов|Бақтияр Тасымов]] (2008–2011) # [[Берік Сақбайұлы Арын|Берік Арын]] (2011 – қазан 2016) # [[Арман Қайратұлы Исағалиев|Арман Исағалиев]] (2017 – 20 қыркүйек 2020)<ref name="30qir19b" /> # [[Қайрат Қайырбекұлы Лама Шариф|Қайрат Лама Шариф]] (20 қыркүйек 2020 бастап)<ref name="20qir20" /> }} === [[Оңтүстік Африка Республикасы|Оңтүстік Африка]]=== {{columns-list|2| # [[Талғат Ғабдуллаұлы Қалиев|Талғат Қалиев]] (2014–2019) # [[Қанат Қобыландыұлы Тумыш|Қанат Тумыш]] (12 шілде 2019 – 11 қаңтар 2023)<ref name="11qan23a" /> # [[Еркін Қадырбекұлы Ахинжанов|Еркін Ахинжанов]] (11 қаңтар 2023 бастап)<ref name="11qan23" /> }} === [[Того]] === # [[Сәулекүл Сайлауқызы]] (26 наурыз 2024 бастап)<ref name="26naw24" /> === [[Тунис]] === # [[Арман Қайратұлы Исағалиев|Арман Исағалиев]] (– 2 қыркүйек 2020)<ref name="20qir20" /> # [[Қайрат Қайырбекұлы Лама Шариф|Қайрат Лама Шариф]] (11 қараша 2021)<ref name="11qar21" /> === [[Эфиопия]] === {{columns-list|2| # [[Ерлік Шәкірұлы Әли|Ерлік Али]] (21 қазан 2014 – 19 шілде 2019)<ref>{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/legal_acts/decrees/memleket-basshysynyn-zharlygymen-erlik-shakiruly-ali-kazakstan-respublikasynyn-efiopiya-federativtik-demokratiyalyk-respublikasyndagy-totens |title= Мемлекет басшысының Жарлығымен Ерлік Шәкірұлы Әли Қазақстан Республикасының Эфиопия Федеративтік Демократиялық Республикасындағы Төтенше және Өкілетті Елшісі қызметінен қызметінен босатылды |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2019-07-19 |accessdate= 2024-06-25}}</ref> # [[Барлыбай Кәрімұлы Садықов|Барлыбай Садықов]] (19 шілде 2019 бастап)<ref>{{Cite web|url= https://akorda.kz/kz/legal_acts/decrees/memleket-basshysynyn-zharlygymen-barlybai-karimuly-sadykov-kazakstan-respublikasynyn-efiopiya-federativtik-demokratiyalyk-respublikasyndagy- |title= Мемлекет басшысының Жарлығымен Барлыбай Кәрімұлы Садықов Қазақстан Республикасының Эфиопия Федеративтік Демократиялық Республикасындағы Төтенше және Өкілетті Елшісі қызметіне тағайындалды |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2019-07-19 |accessdate= 2024-06-25}}</ref> }} == [[Океания]] == === [[Аустралия]] === # [[Асқар Сейдахметұлы Құттықадам|Асқар Құттықадам]] (16 наурыз 2023 бастап)<ref name="16maw23" /> === [[Жаңа Зеландия]] === # [[Асқар Сейдахметұлы Құттықадам|Асқар Құттықадам]] (16 наурыз 2023 бастап)<ref name="16maw23" /> == Халықаралық ұйымдар == === [[Біріккен Ұлттар Ұйымы]] === # [[Асқар Қуанышұлы Жұмағалиев|Асқар Жұмағалиев]] (– 30 қыркүйек 2020)<ref name="30qir20" /> # [[Мағжан Жанботаұлы Ілиясов|Мағжан Ілиясов]] (30 қыркүйек 2020 –)<ref name="30qir20" /> # [[Ақан Ақасұлы Рахметуллин|Ақан Рахметуллин]] (6 қазан 2022 бастап)<ref name="6qaz22" /> === [[Еуропа одағы]] === # [[Марғұлан Бақытұлы Баймұхан|Марғұлан Баймұхан]] (19 сәуір 2021 бастап)<ref name="19saw21" /> === [[Ислам ынтымақтастық ұйымы]] === # [[Бақыт Данабекұлы Батыршаев|Бақыт Батыршаев]] (18 қараша 2013 – 18 наурыз 2019)<ref name="18qar13" /><ref name="18naw19" /> # [[Мадияр Смәділұлы Меңілбеков|Мадияр Меңілбеков]] (18 сәуір 2024 бастап)<ref name="18saw24" /> === [[НАТО]] === # [[Марғұлан Бақытұлы Баймұхан|Марғұлан Баймұхан]] (19 сәуір 2021 бастап)<ref name="19saw21" /> === [[Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы]] === # [[Ерлан Сапарұлы Байжанов|Ерлан Байжанов]] (– 25 тамыз 2023)<ref name="25tam23" /> # [[Тимур Мекешұлы Жақсылықов|Тимур Жақсылықов]] (4 маусым 2024 бастап)<ref name="jaqsylyqov24" /> === [[Ұжымдық қауіпсіздік туралы шарт ұйымы|ҰҚШҰ]] === # [[Жәнібек Абдуләкімұлы Иманалиев|Жәнібек Иманалиев]] (– 21 сәуір 2022)<ref name="21saw22" /> # [[Марат Зеникенұлы Сыздықов|Марат Сыздықов]] (21 сәуір 2022 бастап)<ref name="21saw22a" /> === [[Дүниежүзілік сауда ұйымы]] === # [[Жанар Сейдақметқызы Айтжан|Жанар Айтжан]] (6 қазан 2022 бастап)<ref name="6qaz22" /> == Дереккөздер == {{дереккөздер|2}} {{Қазақстанның халықаралық қатынастары}} [[Санат:Қазақстан елшілері]] [[Санат:Қазақстан бойынша тізімдер]] [[Санат:Қазақстан елшілерінің тізімдері]] 53sl4o2cfsxxz8e5tsr1y29y3971wu7 2 642529 3414747 3410145 2024-12-27T15:50:36Z Nurtenge 93712 3414747 wikitext text/x-wiki <center><big>[[Сурет:Smiley.svg|30px]] '''Сәлем! Сізді өзімнің жеке парақшамда көргеніме қуаныштымын! Қош келдіңіз!''' [[Сурет:Smiley.svg|30px]]</big></center> {{Қатысушы:Box/Бағана басы|toptext=Тіл білімі}} {{User kk}} {{User ru-4}} {{User en-2}} {{User uk-2}} {{User ky-1}} {{User be-1}} {{User pl-1}} {{Қатысушы:Box/Бағана аяғы}} '''Nurtenge''' аккаунты [[Орысша Уикипедия]]да 28 желтоқсан 2019 жылы, 13:15 UTC құрылды. [[Қазақша Уикипедия]]да 6 қаңтар 2020 жылы, 06:27 UTC тіркелді. Уикимедиа жобаларындағы ең алғашқы өңдеме Қазақша Уикипедияда 6 ақпан 2020 жылы, 15:01 UTC жасалды. Қызықтыратын тақырыптар: [[Киноиндустрия]], [[музыка индустриясы]], [[лингвистика]], мемлекеттік рәміздер, символдар, әкімшілік бірліктер, [[география]]. Үлесім: [[Сурет:Wikipedia-logo-v2-kk.svg|20px|Қазақша Уикипедия]] [[Арнайы:Үлесі/Nurtenge|'''Қазақша Уикипедия''']], [[Сурет:Wikipedia-logo-v2-ru.svg|20px|Орысша Уикипедия]] [[:ru:Служебная:Вклад/Nurtenge|'''Орысша Уикипедия''']], [[Сурет:Wikipedia-logo-for-Ukraine.png|20px|Украинша Уикипедия]] [[:uk:Спеціальна:Внесок/Nurtenge|'''Украинша Уикипедия''']], [[Сурет:Wikipedia-logo-v2-en.svg|20px|Ағылшынша Уикипедия]] [[:en:Special:Contributions/Nurtenge|'''Ағылшынша Уикипедия''']], [[Сурет:Wikidata-logo-en.svg|20px|Уикидерек]] [[:d:Special:Contributions/Nurtenge|'''Уикидерек''']], [[Сурет:Commons-logo-en.svg|20px|Ортаққор]] [[:c:Special:Contributions/Nurtenge|'''Ортаққор''']] == Уикипедия == {| class="wikitable" |+ |{{User Wikipedian For|аты = Nurtenge|жыл = 2020|ай = 01|күн = 06}} |{{Қатысушы:Box/Шегіндіруші}} |- |{{1 - Уикиконференция қатысушысы}} |{{Қатысушы:Box/Бот жүргізуші|Chandlerriggs5}} |- |{{Қатысушы:Box/AutoWikiBrowser қолданушы}} |{{Қатысушы:Box/Уикипедиялық мақтанышы}} |- |{{Қатысушы:Box/Уикипедия - игілік орта}} |{{Қатысушы:Box/Сан емес, сапа}} |} == Қатысушы == {| class="wikitable" |+ |{{Қатысушы:Box/Qazaq}} |{{Қатысушы:Box/Қатысушы Қазақстаннан}} |{{Қатысушы:Box/Туған жері:Маңғыстау облысы}} |{{Қатысушы:Box/Қатысушы Астанадан}} |- |{{Қатысушы:Box/Мұсылман}} |{{Қатысушы:Box/Темекі шекпейді}} |{{Қатысушы:Box/Боқтық сөздерге қарсы}} |{{Қатысушы:Box/Автостоп}} |- |{{Қатысушы:Box/Демократия}} |{{Қатысушы:Box/Капиталист}} |{{Қатысушы:Box/Республикалық партия}} |{{Қатысушы:Box/Президенттік республика}} |- |{{Қатысушы:Box/Рушылдыққа қарсы}} |{{Қатысушы:Box/W әрпі}} |{{Қатысушы:Box/J әрпі}} |{{Қатысушы:Box/H әрпі}} |} == Қызығушылықтар == {| class="wikitable" |+ |{{Қатысушы:Box/Google-ды пайдаланады}} |{{Қатысушы:Box/Google Chrome қолданушы}} |{{Қатысушы:Box/Windows 11 қолданушысы}} |{{Қатысушы:Box/Apple өнімін қалайды}} |- |{{Қатысушы:Box/Қызығушылық:Eurovision ән байқауы}} |{{Қатысушы:Box/Қазақстан Eurovision ән байқауында}} |{{Қатысушы:Box/Саяхат}} |{{Қатысушы:Box/Қызығушылық:География}} |- |{{Қатысушы:Box/Қызығушылық:Тарих}} |{{Қатысушы:Box/Hale–Bopp}} |{{Қатысушы:Box/Қызығушылық:Chevrolet}} |{{Қатысушы:Box/Қызығушылық:Ford}} |- |{{Қатысушы:Box/Қызығушылық:Саясат}} |{{Қатысушы:Box/Қызығушылық:АҚШ}} |{{Қатысушы:Box/Қызығушылық:Украина}} |{{Қатысушы:Box/Қызығушылық:Ұлыбритания}} |- |{{Қатысушы:Box/Қызығушылық:Англия}} |{{Қатысушы:Box/Қызығушылық:Канада}} |{{Қатысушы:Box/Қызығушылық:Майкл Джексон}} |{{Қатысушы:Box/Қызығушылық:Джастин Бибер}} |} == УикипедиЯ жобасына қосқан үлестерім == === Менің Қазақша Уикипедияға қосқан үлестерім === ==== Менің бастаған мақалаларым тізім бойынша ==== {|class="wikitable" style="font-size: 90%;" border="2" cellpadding="4" background: #D5E3E1; |- align="center" ! style="background:#D5E3E1;" | # ! style="background:#D5E3E1;" | Мақала ! style="background:#D5E3E1;" | Жазылған уақыты ! style="background:#D5E3E1;" | Көлемі байт бойынша |- |'''1''' |'''[[Натан Гэмбл]]''' |'''6 ақпан 2020''' |'''{{PAGESIZE:Натан Гэмбл}}''' |- |2 |[[Даршил Сафари]] |10 ақпан 2020 |{{PAGESIZE:Даршил Сафари}} |- |3 |[[Түнек (фильм)]] |12 ақпан 2020 |{{PAGESIZE:Түнек (фильм)}} |- |4 |[[Махаббатым, кеш мені (телесериал)]] |15 ақпан 2020 |{{PAGESIZE:Махаббатым, кеш мені (телесериал)}} |- |5 |[[Қақпа (фильм)]] |25 ақпан 2020 |{{PAGESIZE:Қақпа (фильм)}} |- |6 |[[Вавилон (фильм, 2006)]] |28 ақпан 2020 |{{PAGESIZE:Вавилон (фильм, 2006)}} |- |7 |[[Батырдың жүрегі (фильм)]] |6 наурыз 2020 |{{PAGESIZE:Батырдың жүрегі (фильм)}} |- |8 |[[Дельфин оқиғасы]] |11 наурыз 2020 |{{PAGESIZE:Дельфин оқиғасы}} |- |9 |[[Дельфин оқиғасы 2]] |21 наурыз 2020 |{{PAGESIZE:Дельфин оқиғасы 2}} |- |'''10''' |'''[[Марли және Мен]]''' |'''2 сәуір 2020''' |'''{{PAGESIZE:Марли және Мен}}''' |- |11 |[[Лори Холден]] |3 сәуір 2020 |{{PAGESIZE:Лори Холден}} |- |12 |[[Зак Кинг]] |5 сәуір 2020 |{{PAGESIZE:Зак Кинг}} |- |13 |[[Росс Линч]] |15 сәуір 2020 |{{PAGESIZE:Росс Линч}} |- |14 |[[Westlife]] |20 сәуір 2020 |{{PAGESIZE:Westlife}} |- |15 |[[Остин және Элли]] |24 сәуір 2020 |{{PAGESIZE:Остин және Элли}} |- |16 |[[Орталық Саябақ]] |28 сәуір 2020 |{{PAGESIZE:Орталық Саябақ}} |- |17 |[[Гарри, Сассекс герцогі]] |2 мамыр 2020 |{{PAGESIZE:Гарри, Сассекс герцогі}} |- |18 |[[Ұлттық Алаң]] |5 мамыр 2020 |{{PAGESIZE:Ұлттық Алаң}} |- |19 |[[Вашингтон Монументі]] |10 мамыр 2020 |{{PAGESIZE:Вашингтон Монументі}} |- |'''20''' |'''[[Миллиардерлер тізімі]]''' |'''13 мамыр 2020''' |'''{{PAGESIZE:Миллиардерлер тізімі}}''' |- |21 |[[Twitch]] |17 мамыр 2020 |{{PAGESIZE:Twitch}} |- |22 |[[Зак пен Кодидің Балғын Өмірі]] |21 мамыр 2020 |{{PAGESIZE:Зак пен Кодидің Балғын Өмірі}} |- |23 |[[Дизель Студио]] |26 мамыр 2020 |{{PAGESIZE:Дизель Студио}} |- |24 |[[Жердегі Жұлдыздар]] |29 мамыр 2020 |{{PAGESIZE:Жердегі Жұлдыздар}} |- |25 |[[Уэльс ханзадасы Джордж]] |3 маусым 2020 |{{PAGESIZE:Уэльс ханзадасы Джордж}} |- |26 |[[Джастин Бибер: Ешқашан Деме Ешқашан]] |12 маусым 2020 |{{PAGESIZE:Джастин Бибер: Ешқашан Деме Ешқашан}} |- |27 |[[28 Аптадан Кейін]] |19 маусым 2020 |{{PAGESIZE:28 Аптадан Кейін}} |- |28 |[[Атланта метросы]] |27 маусым 2020 |{{PAGESIZE:Атланта метросы}} |- |29 |[[АҚШ тәуелсіздік күні]] |2 шілде 2020 |{{PAGESIZE:АҚШ тәуелсіздік күні}} |- |'''30''' |'''[[Вашингтон метросы]]''' |'''4 шілде 2020''' |'''{{PAGESIZE:Вашингтон метросы}}''' |- |31 |[[Одаққа кіру күні бойынша АҚШ штаттарының тізімі]] |14 шілде 2020 |{{PAGESIZE:Одаққа кіру күні бойынша АҚШ штаттарының тізімі}} |- |32 |[[Мейсон Кук]] |18 шілде 2020 |{{PAGESIZE:Мейсон Кук}} |- |33 |[[Чендлер Кентербери]] |20 шілде 2020 |{{PAGESIZE:Чендлер Кентербери}} |- |34 |[[Көлік жолдарының ұзындығы бойынша елдер тізімі]] |24 шілде 2020 |{{PAGESIZE:Көлік жолдарының ұзындығы бойынша елдер тізімі}} |- |35 |[[Жас Әртіс Марапаты]] |29 шілде 2020 |{{PAGESIZE:Жас Әртіс Марапаты}} |- |36 |[[Хейли Бибер]] |4 тамыз 2020 |{{PAGESIZE:Хейли Бибер}} |- |37 |[[Дизель Шоу]] |8 тамыз 2020 |{{PAGESIZE:Дизель Шоу}} |- |38 |[[Ол: Екінші Тарау]] |11 тамыз 2020 |{{PAGESIZE:Ол: Екінші Тарау}} |- |39 |[[Мен үшін Өлген]] |22 тамыз 2020 |{{PAGESIZE:Мен үшін Өлген}} |- |'''40''' |'''[[Люк Росслер]]''' |'''29 тамыз 2020''' |'''{{PAGESIZE:Люк Росслер}}''' |- |41 |[[Британдық Колумбия]] |4 қыркүйек 2020 |{{PAGESIZE:Британдық Колумбия}} |- |42 |[[11 Қыркүйек Ұлттық Мемориалы және Мұражайы]] |11 қыркүйек 2020 |{{PAGESIZE:11 Қыркүйек Ұлттық Мемориалы және Мұражайы}} |- |43 |[[Канада провинциялары мен территориялары]] |15 қыркүйек 2020 |{{PAGESIZE:Канада провинциялары мен территориялары}} |- |44 |[[Джексон Роберт Скотт]] |18 қыркүйек 2020 |{{PAGESIZE:Джексон Роберт Скотт}} |- |45 |[[Виктория (Британдық Колумбия)]] |21 қыркүйек 2020 |{{PAGESIZE:Виктория (Британдық Колумбия)}} |- |46 |[[Канада туы]] |24 қыркүйек 2020 |{{PAGESIZE:Канада туы}} |- |47 |[[Канада елтаңбасы]] |28 қыркүйек 2020 |{{PAGESIZE:Канада елтаңбасы}} |- |48 |[[Канада әнұраны]] |1 қазан 2020 |{{PAGESIZE:Канада әнұраны}} |- |49 |[[Сауд Арабиясы әнұраны]] |6 қазан 2020 |{{PAGESIZE:Сауд Арабиясы әнұраны}} |- |'''50''' |'''[[Канада доллары]]''' |'''9 қазан 2020''' |'''{{PAGESIZE:Канада доллары}}''' |- |51 |[[Онтарио]] |19 қазан 2020 |{{PAGESIZE:Онтарио}} |- |52 |[[2020 АҚШ президент сайлауы]] |1 қараша 2020 |{{PAGESIZE:2020 АҚШ президент сайлауы}} |- |53 |[[Құс қорабы]] |4 қараша 2020 |{{PAGESIZE:Құс қорабы}} |- |54 |[[Мейсон Рэмси]] |13 қараша 2020 |{{PAGESIZE:Мейсон Рэмси}} |- |55 |[[Үйеңкі жапырағы]] |17 қараша 2020 |{{PAGESIZE:Үйеңкі жапырағы}} |- |56 |[[.ca]] |22 қараша 2020 |{{PAGESIZE:.ca}} |- |57 |[[.us]] |23 қараша 2020 |{{PAGESIZE:.us}} |- |58 |[[.uk]] |23 қараша 2020 |{{PAGESIZE:.uk}} |- |59 |[[.gb]] |23 қараша 2020 |{{PAGESIZE:.gb}} |- |'''60''' |'''[[Кристиан Конвери]]''' |'''29 қараша 2020''' |'''{{PAGESIZE:Кристиан Конвери}}''' |- |61 |[[Жаңа Шотландия]] |4 желтоқсан 2020 |{{PAGESIZE:Жаңа Шотландия}} |- |62 |[[Дайынсың ба әлде жоқ па]] |8 желтоқсан 2020 |{{PAGESIZE:Дайынсың ба әлде жоқ па}} |- |63 |[[Клируотер (Флорида)]] |11 желтоқсан 2020 |{{PAGESIZE:Клируотер (Флорида)}} |- |64 |[[Әулие Георгий Кресті]] |17 желтоқсан 2020 |{{PAGESIZE:Әулие Георгий Кресті}} |- |65 |[[Ағылшын тілді әлем]] |21 желтоқсан 2020 |{{PAGESIZE:Ағылшын тілді әлем}} |- |66 |[[MattyBRaps]] |31 желтоқсан 2020 |{{PAGESIZE:MattyBRaps}} |- |67 |[[Влад Бумага]] |8 қаңтар 2021 |{{PAGESIZE:Влад Бумага}} |- |68 |[[Калтес (көл, Британдық Колумбия)]] |15 қаңтар 2021 |{{PAGESIZE:Калтес (көл, Британдық Колумбия)}} |- |69 |[[Канада күні]] |18 қаңтар 2021 |{{PAGESIZE:Канада күні}} |- |'''70''' |'''[[Джо Байденнің ұлықталуы]]''' |'''21 қаңтар 2021''' |'''{{PAGESIZE:Джо Байденнің ұлықталуы}}''' |- |71 |[[Нью-Брансуик]] |26 қаңтар 2021 |{{PAGESIZE:Нью-Брансуик}} |- |72 |[[Кейден Бойд]] |6 ақпан 2021 |{{PAGESIZE:Кейден Бойд}} |- |73 |[[Митчелл Хоуп]] |8 ақпан 2021 |{{PAGESIZE:Митчелл Хоуп}} |- |74 |[[Ньюфаундленд және Лабрадор]] |9 ақпан 2021 |{{PAGESIZE:Ньюфаундленд және Лабрадор}} |- |75 |[[Лиам Макдональд]] |24 ақпан 2021 |{{PAGESIZE:Лиам Макдональд}} |- |76 |[[Саскачеван]] |26 ақпан 2021 |{{PAGESIZE:Саскачеван}} |- |77 |[[Макс Чарльз]] |9 наурыз 2021 |{{PAGESIZE:Макс Чарльз}} |- |78 |[[Ханзада Эдуард Аралы]] |24 наурыз 2021 |{{PAGESIZE:Ханзада Эдуард Аралы}} |- |79 |[[Жолақ пижамадағы бала (фильм)]] |1 сәуір 2021 |{{PAGESIZE:Жолақ пижамадағы бала (фильм)}} |- |'''80''' |'''[[Хейл–Бопп кометасы]]''' |'''14 маусым 2021''' |'''{{PAGESIZE:Хейл–Бопп кометасы}}''' |- |81 |[[Солтүстік-Батыс территориялары]] |16 маусым 2021 |{{PAGESIZE:Солтүстік-Батыс территориялары}} |- |82 |[[Көріпкелдік (фильм)]] |13 шілде 2021 |{{PAGESIZE:Көріпкелдік (фильм)}} |- |83 |[[Максуэлл Дженкинс]] |9 желтоқсан 2021 |{{PAGESIZE:Максуэлл Дженкинс}} |- |84 |[[Отағасы (фильм, 2016)]] |7 ақпан 2022 |{{PAGESIZE:Отағасы (фильм, 2016)}} |- |85 |[[Ресейдің Украинаға басып кіруі]] |26 ақпан 2022 |{{PAGESIZE:Ресейдің Украинаға басып кіруі}} |- |86 |[[Орыс әскери кемесі, сігіл ары!]] |28 ақпан 2022 |{{PAGESIZE:Орыс әскери кемесі, сігіл ары!}} |- |87 |[[Юкон (территория)]] |9 наурыз 2022 |{{PAGESIZE:Юкон (территория)}} |- |88 |[[АҚШ президент сайлауы]] |22 наурыз 2022 |{{PAGESIZE:АҚШ президент сайлауы}} |- |89 |[[Джейкоб Бертран]] |8 маусым 2022 |{{PAGESIZE:Джейкоб Бертран}} |- |'''90''' |'''[[Чарли Шотуэлл]]''' |'''11 маусым 2022''' |'''{{PAGESIZE:Чарли Шотуэлл}}''' |- |91 |[[Қайырлы кеш, біз Украинадан боламыз]] |21 наурыз 2024 |{{PAGESIZE:Қайырлы кеш, біз Украинадан боламыз}} |- |92 |[[Украина Жоғарғы Кеңесі ғимараты]] |26 наурыз 2024 |{{PAGESIZE:Украина Жоғарғы Кеңесі ғимараты}} |- |93 |[[Әл-Сәләм мешіті (Одесса)]] |27 наурыз 2024 |{{PAGESIZE:Әл-Сәләм мешіті (Одесса)}} |- |94 |[[Jerry Heil]] |27 наурыз 2024 |{{PAGESIZE:Jerry Heil}} |- |95 |[[Кирило Олексійович Буданов]] |2 сәуір 2024 |{{PAGESIZE:Кирило Олексійович Буданов}} |- |96 |[[Дөң: Екінші бөлім]] |10 сәуір 2024 |{{PAGESIZE:Дөң: Екінші бөлім}} |- |97 |[[YUNA]] |20 сәуір 2024 |{{PAGESIZE:YUNA}} |- |98 |[[There'll Always Be an England]] |26 сәуір 2024 |{{PAGESIZE:There'll Always Be an England}} |- |99 |[[Rule, Britannia!]] |30 сәуір 2024 |{{PAGESIZE:Rule, Britannia!}} |- |'''100''' |'''[[Yankee Doodle]]''' |'''3 мамыр 2024''' |'''{{PAGESIZE:Yankee Doodle}}''' |- |101 |[[Құры Украинадан, ұсқынсыз москаль!]] |7 мамыр 2024 |{{PAGESIZE:Құры Украинадан, ұсқынсыз москаль!}} |- |102 |[[Eurovision ән байқауы 2024]] |18 мамыр 2024 |{{PAGESIZE:Eurovision ән байқауы 2024}} |- |103 |[[Marcus & Martinus]] |31 мамыр 2024 |{{PAGESIZE:Marcus & Martinus}} |- |104 |[[Eurovision ән байқауы 2025]] |8 маусым 2024 |{{PAGESIZE:Eurovision ән байқауы 2025}} |- |''105'' |''[[Eurovision ән байқауы 2026]]'' |''6 шілде 2024'' |''{{PAGESIZE:Eurovision ән байқауы 2026}}'' |- |106 |[[Дональд Трампқа жасалған қастандық]] |14 шілде 2024 |{{PAGESIZE:Дональд Трампқа жасалған қастандық}} |- |107 |[[Teresa & Maria]] |21 шілде 2024 |{{PAGESIZE:Teresa & Maria}} |- |108 |[[Unforgettable]] |22 шілде 2024 |{{PAGESIZE:Unforgettable}} |- |109 |[[Junior Eurovision ән байқауы 2024]] |22 тамыз 2024 |{{PAGESIZE:Junior Eurovision ән байқауы 2024}} |- |'''110''' |'''[[Apple Music]]''' |'''22 қыркүйек 2024''' |'''{{PAGESIZE:Apple Music}}''' |- |111 |[[Дональд Трамптың екінші ұлықталуы]] |6 қараша 2024 |{{PAGESIZE:Дональд Трамптың екінші ұлықталуы}} |- |112 |[[Junior Eurovision ән байқауы 2025]] |17 қараша 2024 |{{PAGESIZE:Junior Eurovision ән байқауы 2025}} |- |113 |[[Артём Котенко]] |19 желтоқсан 2024 |{{PAGESIZE:Артём Котенко}} |- |114 |[[To dråper vann]] |22 желтоқсан 2024 |{{PAGESIZE:To dråper vann}} |} ==== Менің бастаған мақалаларым санат бойынша ==== ===== Тұлғалар ===== # {{Ту|АҚШ}} [[Натан Гэмбл]] # {{Ту|Үндістан}} [[Даршил Сафари]] # {{Ту|АҚШ}}{{Ту|Канада}} [[Лори Холден]] # {{Ту|АҚШ}} [[Зак Кинг]] # {{Ту|АҚШ}} [[Росс Линч]] # {{Ту|Ұлыбритания}} [[Гарри, Сассекс герцогі]] # {{Ту|Ұлыбритания}} [[Уэльс ханзадасы Джордж]] # {{Ту|АҚШ}} [[Мейсон Кук]] # {{Ту|АҚШ}} [[Чендлер Кентербери]] # {{Ту|АҚШ}} [[Хейли Бибер]] # {{Ту|Канада}} [[Люк Росслер]] # {{Ту|АҚШ}} [[Джексон Роберт Скотт]] # {{Ту|АҚШ}} [[Мейсон Рэмси]] # {{Ту|Канада}} [[Кристиан Конвери]] # {{Ту|АҚШ}} [[MattyBRaps]] # {{Ту|Беларусь}} [[Влад Бумага]] # {{Ту|АҚШ}} [[Кейден Бойд]] # {{Ту|Аустралия}} [[Митчелл Хоуп]] # {{Ту|Канада}} [[Лиам Макдональд]] # {{Ту|АҚШ}} [[Макс Чарльз]] # {{Ту|АҚШ}} [[Максуэлл Дженкинс]] # {{Ту|АҚШ}} [[Джейкоб Бертран]] # {{Ту|АҚШ}} [[Чарли Шотуэлл]] # {{Ту|Украина}} [[Jerry Heil]] # {{Ту|Украина}} [[Кирило Олексійович Буданов]] # {{Ту|Украина}} [[Артём Котенко]] ===== Фильмдер ===== # {{Ту|АҚШ}} [[Түнек (фильм)]] # {{Ту|Филиппиндер}} [[Махаббатым, кеш мені (телесериал)]] # {{Ту|АҚШ}} [[Қақпа (фильм)]] # {{Ту|АҚШ}}{{Ту|Мексика}}{{Ту|Марокко}}{{Ту|Франция}} [[Вавилон (фильм, 2006)]] # {{Ту|АҚШ}} [[Батырдың жүрегі (фильм)]] # {{Ту|АҚШ}} [[Дельфин оқиғасы]] # {{Ту|АҚШ}} [[Дельфин оқиғасы 2]] # {{Ту|АҚШ}} [[Марли және Мен]] # {{Ту|АҚШ}} [[Остин және Элли]] # {{Ту|АҚШ}} [[Зак пен Кодидің Балғын Өмірі]] # {{Ту|Үндістан}} [[Жердегі Жұлдыздар]] # {{Ту|АҚШ}} [[Джастин Бибер: Ешқашан Деме Ешқашан]] # {{Ту|АҚШ}}{{Ту|Ұлыбритания}}{{Ту|Испания}} [[28 Аптадан Кейін]] # {{Ту|АҚШ}} [[Ол: Екінші Тарау]] # {{Ту|АҚШ}} [[Мен үшін Өлген]] # {{Ту|АҚШ}} [[Құс қорабы]] # {{Ту|АҚШ}} [[Дайынсың ба әлде жоқ па]] # {{Ту|АҚШ}}{{Ту|Ұлыбритания}} [[Жолақ пижамадағы бала (фильм)]] # {{Ту|АҚШ}} [[Көріпкелдік (фильм)]] # {{Ту|АҚШ}} [[Отағасы (фильм, 2016)]] # {{Ту|АҚШ}} [[Дөң: Екінші бөлім]] ===== Әкімшілік бірліктер ===== # {{Ту|Канада}} [[Британдық Колумбия]] # {{Ту|Канада}} [[Онтарио]] # {{Ту|Канада}} [[Жаңа Шотландия]] # {{Ту|Канада}} [[Нью-Брансуик]] # {{Ту|Канада}} [[Ньюфаундленд және Лабрадор]] # {{Ту|Канада}} [[Саскачеван]] # {{Ту|Канада}} [[Ханзада Эдуард Аралы]] # {{Ту|Канада}} [[Солтүстік-Батыс территориялары]] # {{Ту|Канада}} [[Юкон (территория)]] ===== Қалалар ===== # {{Ту|Канада}} [[Виктория (Британдық Колумбия)]] # {{Ту|АҚШ}} [[Клируотер (Флорида)]] ===== Көлдер ===== # {{Ту|Канада}} [[Калтес (көл, Британдық Колумбия)]] ===== Мемлекеттік рәміздер ===== # {{Ту|Канада}} [[Канада туы]] # {{Ту|Канада}} [[Канада елтаңбасы]] # {{Ту|Канада}} [[Канада әнұраны]] # {{Ту|Сауд Арабиясы}} [[Сауд Арабиясы әнұраны]] # {{Ту|Канада}} [[Үйеңкі жапырағы]] ===== Саясат ===== # {{Ту|АҚШ}} [[АҚШ президент сайлауы]] ===== Валюталар ===== # {{Ту|Канада}} [[Канада доллары]] ===== Саябақтар, алаңдар, мемориалдар, скверлер ===== # {{Ту|АҚШ}} [[Орталық Саябақ]] # {{Ту|АҚШ}} [[Ұлттық Алаң]] # {{Ту|АҚШ}} [[11 Қыркүйек Ұлттық Мемориалы және Мұражайы]] ===== Ғимараттар ===== # {{Ту|Украина}} [[Украина Жоғарғы Кеңесі ғимараты]] # {{Ту|Украина}} [[Әл-Сәләм мешіті (Одесса)]] ===== Монументтер, ескерткіштер ===== # {{Ту|АҚШ}} [[Вашингтон Монументі]] ===== Мерекелер ===== # {{Ту|АҚШ}} [[АҚШ тәуелсіздік күні]] # {{Ту|Канада}} [[Канада күні]] ===== Оқиғалар ===== # {{Ту|АҚШ}} [[2020 АҚШ президент сайлауы]] # {{Ту|АҚШ}} [[Джо Байденнің ұлықталуы]] # {{Ту|Ресей}}{{Ту|Украина}} [[Ресейдің Украинаға басып кіруі]] # {{Ту|АҚШ}} [[Дональд Трампқа жасалған қастандық]] # {{Ту|АҚШ}} [[Дональд Трамптың екінші ұлықталуы]] ===== Жарыстар, байқаулар ===== # {{Ту|Швеция}} [[Eurovision ән байқауы 2024]] # {{Ту|Швейцария}} [[Eurovision ән байқауы 2025]] # [[Сурет:Flag of the Rest of the World (Eurovision).svg|22px|Eurovision ән байқауындағы әлемнің қалған бөлігі]] [[Eurovision ән байқауы 2026]] # {{Ту|Испания}} [[Junior Eurovision ән байқауы 2024]] # [[Сурет:Flag of the Rest of the World (Eurovision).svg|22px|Eurovision ән байқауындағы әлемнің қалған бөлігі]] [[Junior Eurovision ән байқауы 2025]] ===== Лозунгтар, ұрандар, мемдер ===== # {{Ту|Украина}} [[Орыс әскери кемесі, сігіл ары!]] # {{Ту|Украина}} [[Құры Украинадан, ұсқынсыз москаль!]] ===== Топтар, шоулар ===== # {{Ту|Ирландия}} [[Westlife]] # {{Ту|Украина}} [[Дизель Шоу]] # {{Ту|Норвегия}} [[Marcus & Martinus]] ===== Әндер, альбомдар, музыка ===== # {{Ту|Украина}} [[Қайырлы кеш, біз Украинадан боламыз]] # {{Ту|Англия}} [[There'll Always Be an England]] # {{Ту|Ұлыбритания}} [[Rule, Britannia!]] # {{Ту|АҚШ}} [[Yankee Doodle]] # {{Ту|Украина}} [[Teresa & Maria]] # {{Ту|Норвегия}}{{Ту|Швеция}} [[Unforgettable]] # {{Ту|Норвегия}} [[To dråper vann]] ===== Компаниялар ===== # {{Ту|Украина}} [[Дизель Студио]] ===== Марапаттар ===== # {{Ту|АҚШ}} [[Жас Әртіс Марапаты]] # {{Ту|Украина}} [[YUNA]] ===== Метрополитендер ===== # {{Ту|АҚШ}} [[Атланта метросы]] # {{Ту|АҚШ}} [[Вашингтон метросы]] ===== Қызметтер ===== # {{Ту|АҚШ}} [[Twitch]] # {{Ту|АҚШ}} [[Apple Music]] ===== Интернет ===== # {{Ту|Канада}} [[.ca]] # {{Ту|АҚШ}} [[.us]] # {{Ту|Ұлыбритания}} [[.uk]] # {{Ту|Ұлыбритания}} [[.gb]] ===== Аспан денелері ===== # {{Ту|АҚШ}} [[Хейл–Бопп кометасы]] ===== Тізімдер ===== # {{Ту|БҰҰ}} [[Миллиардерлер тізімі]] # {{Ту|АҚШ}} [[Одаққа кіру күні бойынша АҚШ штаттарының тізімі]] # {{Ту|БҰҰ}} [[Көлік жолдарының ұзындығы бойынша елдер тізімі]] # {{Ту|Канада}} [[Канада провинциялары мен территориялары]] ===== Басқа ===== # [[Сурет:Christian cross.svg|22px|Христиандық]] [[Әулие Георгий Кресті]] # {{Ту|Англия}} [[Ағылшын тілді әлем]] ==== Менің бастаған санаттарым ==== {|class="wikitable" style="font-size: 90%;" border="2" cellpadding="4" background: #D5E3E1; |- align="center" ! style="background:#D5E3E1;" | # ! style="background:#D5E3E1;" | Санат ! style="background:#D5E3E1;" | Жасалған уақыты |- |1 |[[:Санат:Ұлыбритания ханзадалары]] |1 шілде 2020 |- |2 |[[:Санат:Ағылшын тіліндегі телесериалдар]] |29 тамыз 2020 |- |3 |[[:Санат:Солтүстік Америка этникалық топтары]] |5 қыркүйек 2020 |- |4 |[[:Санат:Квебек]] |9 қыркүйек 2020 |- |5 |[[:Санат:Манитоба]] |10 қыркүйек 2020 |- |6 |[[:Санат:Нунавут]] |12 қыркүйек 2020 |- |7 |[[:Санат:Канада провинциялары мен территориялары]] |12 қыркүйек 2020 |- |8 |[[:Санат:Мемлекеттік елтаңбалар]] |30 қыркүйек 2020 |- |9 |[[:Санат:Ұлттық әнұрандар]] |1 қазан 2020 |- |10 |[[:Санат:Онтарио]] |30 қазан 2020 |- |11 |[[:Санат:Канада мемлекеттік рәміздері]] |18 қараша 2020 |- |12 |[[:Санат:АҚШ телевидение актрисалары]] |27 қараша 2020 |- |13 |[[:Санат:Жаңа Шотландия]] |4 желтоқсан 2020 |- |14 |[[:Санат:Солтүстік-Батыс территорияларының көлдері]] |18 қаңтар 2021 |- |15 |[[:Санат:Онтарио көлдері]] |18 қаңтар 2021 |- |16 |[[:Санат:Британдық Колумбия көлдері]] |18 қаңтар 2021 |- |17 |[[:Санат:Провинциялар мен территориялар бойынша Канада көлдері]] |18 қаңтар 2021 |- |18 |[[:Санат:Канада провинциялары мен территорияларының астаналары]] |22 қаңтар 2021 |- |19 |[[:Санат:Нью-Брансуик]] |26 қаңтар 2021 |- |20 |[[:Санат:Солтүстік Америка елордалары]] |27 қаңтар 2021 |- |21 |[[:Санат:Ньюфаундленд және Лабрадор]] |9 ақпан 2021 |- |22 |[[:Санат:Саскачеван]] |26 ақпан 2021 |- |23 |[[:Санат:Ханзада Эдуард Аралы]] |24 наурыз 2021 |- |24 |[[:Санат:2019 жылғы АҚШ фильмдері]] |13 маусым 2021 |- |25 |[[:Санат:Солтүстік-Батыс территориялары]] |16 маусым 2021 |- |26 |[[:Санат:Канада территориялары]] |16 маусым 2021 |- |27 |[[:Санат:Ресейдің Украинаға басып кіруі]] |28 ақпан 2022 |- |28 |[[:Санат:Юкон территориясы]] |9 наурыз 2022 |- |29 |[[:Санат:Портал:АҚШ]] |20 наурыз 2022 |- |30 |[[:Санат:Үлгілер:Байрақ:АҚШ]] |20 наурыз 2022 |- |31 |[[:Санат:Астана көлігі]] |31 қаңтар 2023 |- |32 |[[:Санат:Рамазан]] |27 наурыз 2024 |- |33 |[[:Санат:Ұлыбритания мемлекеттік рәміздері]] |30 сәуір 2024 |- |34 |[[:Санат:Eurovision ән байқауы 2010 қатысушылары]] |31 мамыр 2024 |- |35 |[[:Санат:Eurovision ән байқауы 2010]] |31 мамыр 2024 |- |36 |[[:Санат:Eurovision ән байқауы 2012 қатысушылары]] |31 мамыр 2024 |- |37 |[[:Санат:Eurovision ән байқауы 2012]] |31 мамыр 2024 |- |38 |[[:Санат:Eurovision ән байқауы 2013 қатысушылары]] |31 мамыр 2024 |- |39 |[[:Санат:Eurovision ән байқауы 2013]] |31 мамыр 2024 |- |40 |[[:Санат:Eurovision ән байқауы 2014 қатысушылары]] |31 мамыр 2024 |- |41 |[[:Санат:Eurovision ән байқауы 2014]] |31 мамыр 2024 |- |42 |[[:Санат:Eurovision ән байқауы 2015 қатысушылары]] |1 маусым 2024 |- |43 |[[:Санат:Eurovision ән байқауы 2015]] |1 маусым 2024 |- |44 |[[:Санат:Eurovision ән байқауы 2016 қатысушылары]] |1 маусым 2024 |- |45 |[[:Санат:Eurovision ән байқауы 2016]] |1 маусым 2024 |- |46 |[[:Санат:Eurovision ән байқауы 2024 қатысушылары]] |1 маусым 2024 |- |47 |[[:Санат:Eurovision ән байқауы 2024]] |1 маусым 2024 |- |48 |[[:Санат:Жылдар бойынша Eurovision ән байқауының қатысушылары]] |1 маусым 2024 |- |49 |[[:Санат:Eurovision ән байқауының қатысушылары]] |1 маусым 2024 |- |50 |[[:Санат:Eurovision ән байқауындағы Швеция өкілдері]] |1 маусым 2024 |- |51 |[[:Санат:Eurovision ән байқауындағы Украина өкілдері]] |1 маусым 2024 |- |52 |[[:Санат:Елдер бойынша Eurovision ән байқауының қатысушылары]] |4 маусым 2024 |- |53 |[[:Санат:Eurovision ән байқауындағы Ресей өкілдері]] |5 маусым 2024 |- |54 |[[:Санат:Eurovision ән байқауындағы Дания өкілдері]] |5 маусым 2024 |- |55 |[[:Санат:Eurovision ән байқауындағы Аустрия өкілдері]] |5 маусым 2024 |- |56 |[[:Санат:Melodifestivalen қатысушылары]] |7 маусым 2024 |- |57 |[[:Санат:Melodifestivalen жеңімпаздары]] |7 маусым 2024 |- |58 |[[:Санат:Melodifestivalen]] |7 маусым 2024 |- |59 |[[:Санат:Eurovision ән байқауындағы Испания өкілдері]] |7 маусым 2024 |- |60 |[[:Санат:Eurovision ән байқауындағы Исландия өкілдері]] |7 маусым 2024 |- |61 |[[:Санат:Eurovision ән байқауындағы Мажарстан өкілдері]] |7 маусым 2024 |- |62 |[[:Санат:Eurovision ән байқауындағы Эстония өкілдері]] |7 маусым 2024 |- |63 |[[:Санат:Eurovision ән байқауындағы Франция өкілдері]] |7 маусым 2024 |- |64 |[[:Санат:Eurovision ән байқауындағы Түркия өкілдері]] |7 маусым 2024 |- |65 |[[:Санат:Eurovision ән байқауындағы Ирландия өкілдері]] |7 маусым 2024 |- |66 |[[:Санат:Eurovision ән байқауындағы Әзербайжан өкілдері]] |7 маусым 2024 |- |67 |[[:Санат:Eurovision ән байқауындағы елдер]] |7 маусым 2024 |- |68 |[[:Санат:Eurovision ән байқауы 2025]] |12 маусым 2024 |- |69 |[[:Санат:Ханафилер]] |18 маусым 2024 |- |70 |[[:Санат:Навигациялық үлгілер:Жылдар бойынша Eurovision ән байқауындағы әндер]] |27 маусым 2024 |- |71 |[[:Санат:Eurovision ән байқауы 2009 қатысушылары]] |6 шілде 2024 |- |72 |[[:Санат:Корей тіліндегі фильмдер]] |10 шілде 2024 |- |73 |[[:Санат:Джо Байден президенттігі]] |14 шілде 2024 |- |74 |[[:Санат:Eurovision ән байқауы 2024 әндері]] |22 шілде 2024 |- |75 |[[:Санат:Eurovision ән байқауындағы Швеция әндері]] |22 шілде 2024 |- |76 |[[:Санат:Ағынды музыка тарату қызметтері]] |25 шілде 2024 |- |77 |[[:Санат:Eurovision ән байқауының жеңімпаз әндері]] |2 тамыз 2024 |- |78 |[[:Санат:Eurovision ән байқауындағы Швейцария өкілдері]] |3 тамыз 2024 |- |79 |[[:Санат:Eurovision ән байқауындағы Италия өкілдері]] |13 тамыз 2024 |- |80 |[[:Санат:Eurovision ән байқауы 2021 қатысушылары]] |13 тамыз 2024 |- |81 |[[:Санат:Үлгілер:Eurovision ән байқауы]] |13 тамыз 2024 |- |82 |[[:Санат:Украина батырлары — «Алтын Жұлдыз» орденінің кавалерлері]] |25 тамыз 2024 |- |83 |[[:Санат:Украина батырлары]] |25 тамыз 2024 |- |84 |[[:Санат:Украина марапаттарының иегерлері]] |25 тамыз 2024 |- |85 |[[:Санат:Junior Eurovision ән байқауы]] |25 тамыз 2024 |- |86 |[[:Санат:Үлгілер:Портал суреттері]] |26 тамыз 2024 |- |87 |[[:Санат:2020 жылдағы Қазақстан]] |5 қыркүйек 2024 |- |88 |[[:Санат:2019 жылдағы Қазақстан]] |5 қыркүйек 2024 |- |89 |[[:Санат:Формалды ғылымдар]] |5 қыркүйек 2024 |- |90 |[[:Санат:Бергіштер]] |6 қыркүйек 2024 |- |90 |[[:Санат:2020 жж. Қазақстанда]] |6 қыркүйек 2024 |- |91 |[[:Санат:2021 жылдағы Қазақстан]] |6 қыркүйек 2024 |- |92 |[[:Санат:2010 жж. Қазақстанда]] |6 қыркүйек 2024 |- |93 |[[:Санат:Қазақстандағы онжылдықтар]] |6 қыркүйек 2024 |- |94 |[[:Санат:Қазақстандағы ХХІ ғасыр]] |6 қыркүйек 2024 |- |95 |[[:Санат:Зооноздар]] |19 қыркүйек 2024 |- |96 |[[:Санат:Соңғы жылы қайтыс болғандар]] |28 қыркүйек 2024 |- |97 |[[:Санат:Ослода туғандар]] |2 қазан 2024 |- |98 |[[:Санат:НАТО Бас хатшылары]] |2 қазан 2024 |- |99 |[[:Санат:Карбюратор]] |3 қазан 2024 |- |100 |[[:Санат:Қозғалтқыштың отын жүйесінің технологиясы]] |3 қазан 2024 |- |101 |[[:Санат:АҚШ-тың бұрынғы астаналары]] |13 қазан 2024 |- |102 |[[:Санат:АҚШ-тың бұрынғы штат астаналары]] |13 қазан 2024 |- |103 |[[:Санат:Изосызықтар]] |14 қазан 2024 |- |104 |[[:Санат:АҚШ президентінің ұлықталуы]] |6 қараша 2024 |- |105 |[[:Санат:Симптомдар]] |9 қараша 2024 |- |106 |[[:Санат:Базель ФК]] |12 қараша 2024 |- |107 |[[:Санат:Елдер бойынша 2020 жыл]] |9 желтоқсан 2024 |- |108 |[[:Санат:Елдер бойынша ХХІ ғасыр жылдары]] |9 желтоқсан 2024 |- |109 |[[:Санат:Елдер бойынша 2020 жылдар]] |9 желтоқсан 2024 |- |110 |[[:Санат:2012 жылы туғандар]] |19 желтоқсан 2024 |- |111 |[[:Санат:2013 жылы туғандар]] |19 желтоқсан 2024 |- |112 |[[:Санат:2010 жж. туғандар]] |19 желтоқсан 2024 |- |113 |[[:Санат:Ахтыркада туғандар]] |19 желтоқсан 2024 |- |114 |[[:Санат:Junior Eurovision ән байқауының қатысушылары]] |19 желтоқсан 2024 |- |115 |[[:Санат:Бала әншілер]] |19 желтоқсан 2024 |- |116 |[[:Санат:Туған онжылдықтары бойынша тұлғалар]] |19 желтоқсан 2024 |- |117 |[[:Санат:Су тасқындары]] |20 желтоқсан 2024 |- |118 |[[:Санат:Қазақстан бала әншілері]] |22 желтоқсан 2024 |- |119 |[[:Санат:Украина бала әншілері]] |22 желтоқсан 2024 |- |120 |[[:Санат:Елдер бойынша бала әншілер]] |22 желтоқсан 2024 |- |121 |[[:Санат:Marcus & Martinus әндері]] |23 желтоқсан 2024 |- |122 |[[:Санат:Marcus & Martinus]] |23 желтоқсан 2024 |} ==== Менің бастаған үлгілерім ==== {|class="wikitable" style="font-size: 90%;" border="2" cellpadding="4" background: #D5E3E1; |- align="center" ! style="background:#D5E3E1;" | # ! style="background:#D5E3E1;" | Үлгі ! style="background:#D5E3E1;" | Жасалған уақыты |- |1 |[[Үлгі:Канада провинциялары мен территориялары]] |12 қыркүйек 2020 |- |2 |[[Үлгі:Канада тақырыптарда]] |2 қазан 2020 |- |3 |[[Үлгі:Pending]] |13 қараша 2020 |- |4 |[[Үлгі:Canada-geo-stub]] |18 қараша 2020 |- |5 |[[Үлгі:Британдық Колумбия]] |22 қаңтар 2021 |- |6 |[[Үлгі:Канада провинциялары мен территориялары/Бөлімшелер]] |24 қаңтар 2021 |- |7 |[[Үлгі:Онтарио]] |28 қаңтар 2021 |- |8 |[[:Үлгі:АҚШ метрополитендері]] |11 маусым 2021 |- |9 |[[:Үлгі:Ұзақтығы]]‎ |6 наурыз 2022 |- |10 |[[:Үлгі:Байрақ/Айдахо]] |20 наурыз 2022 |- |11 |[[:Үлгі:Байрақ/Айова]] |20 наурыз 2022 |- |12 |[[:Үлгі:Байрақ/Алабама]] |20 наурыз 2022 |- |13 |[[:Үлгі:Байрақ/Аляска]] |20 наурыз 2022 |- |14 |[[:Үлгі:Байрақ/Аризона]] |20 наурыз 2022 |- |15 |[[:Үлгі:Байрақ/Арканзас]] |20 наурыз 2022 |- |16 |[[:Үлгі:Байрақ/Вайоминг]] |20 наурыз 2022 |- |17 |[[:Үлгі:Байрақ/Вашингтон]] |20 наурыз 2022 |- |18 |[[:Үлгі:Байрақ/Вермонт]] |20 наурыз 2022 |- |19 |[[:Үлгі:Байрақ/Вирджиния]] |20 наурыз 2022 |- |20 |[[:Үлгі:Байрақ/Висконсин]] |20 наурыз 2022 |- |21 |[[:Үлгі:Байрақ/Гавайи]] |20 наурыз 2022 |- |22 |[[:Үлгі:Байрақ/Делавэр]] |20 наурыз 2022 |- |23 |[[:Үлгі:Байрақ/Джорджия]] |20 наурыз 2022 |- |24 |[[:Үлгі:Байрақ/Батыс Вирджиния]] |20 наурыз 2022 |- |25 |[[:Үлгі:Байрақ/Иллинойс]] |20 наурыз 2022 |- |26 |[[:Үлгі:Байрақ/Индиана]] |20 наурыз 2022 |- |27 |[[:Үлгі:Байрақ/Калифорния]] |20 наурыз 2022 |- |28 |[[:Үлгі:Байрақ/Канзас]] |20 наурыз 2022 |- |29 |[[:Үлгі:Байрақ/Кентукки]] |20 наурыз 2022 |- |30 |[[:Үлгі:Байрақ/Колорадо]] |20 наурыз 2022 |- |31 |[[:Үлгі:Байрақ/Коннектикут]] |20 наурыз 2022 |- |32 |[[:Үлгі:Байрақ/Луизиана]] |20 наурыз 2022 |- |33 |[[:Үлгі:Байрақ/Массачусетс]] |20 наурыз 2022 |- |34 |[[:Үлгі:Байрақ/Миннесота]] |20 наурыз 2022 |- |35 |[[:Үлгі:Байрақ/Миссисипи]] |20 наурыз 2022 |- |36 |[[:Үлгі:Байрақ/Миссури]] |20 наурыз 2022 |- |37 |[[:Үлгі:Байрақ/Мичиган]] |20 наурыз 2022 |- |38 |[[:Үлгі:Байрақ/Монтана]] |20 наурыз 2022 |- |39 |[[:Үлгі:Байрақ/Мэн]] |20 наурыз 2022 |- |40 |[[:Үлгі:Байрақ/Мэриленд]] |20 наурыз 2022 |- |41 |[[:Үлгі:Байрақ/Небраска]] |20 наурыз 2022 |- |42 |[[:Үлгі:Байрақ/Невада]] |20 наурыз 2022 |- |43 |[[:Үлгі:Байрақ/Нью-Гэмпшир]] |20 наурыз 2022 |- |44 |[[:Үлгі:Байрақ/Нью-Джерси]] |20 наурыз 2022 |- |45 |[[:Үлгі:Байрақ/Нью-Йорк]] |20 наурыз 2022 |- |46 |[[:Үлгі:Байрақ/Нью-Мексико]] |20 наурыз 2022 |- |47 |[[:Үлгі:Байрақ/Огайо]] |20 наурыз 2022 |- |48 |[[:Үлгі:Байрақ/Оклахома]] |20 наурыз 2022 |- |49 |[[:Үлгі:Байрақ/Орегон]] |20 наурыз 2022 |- |50 |[[:Үлгі:Байрақ/Пенсильвания]] |20 наурыз 2022 |- |51 |[[:Үлгі:Байрақ/Род-Айленд]] |20 наурыз 2022 |- |52 |[[:Үлгі:Байрақ/Солтүстік Дакота]] |20 наурыз 2022 |- |53 |[[:Үлгі:Байрақ/Солтүстік Каролина]] |20 наурыз 2022 |- |54 |[[:Үлгі:Байрақ/Теннесси]] |20 наурыз 2022 |- |55 |[[:Үлгі:Байрақ/Техас]] |20 наурыз 2022 |- |56 |[[:Үлгі:Байрақ/Флорида]] |20 наурыз 2022 |- |57 |[[:Үлгі:Байрақ/Оңтүстік Дакота]] |20 наурыз 2022 |- |58 |[[:Үлгі:Байрақ/Оңтүстік Каролина]] |20 наурыз 2022 |- |59 |[[:Үлгі:Байрақ/Юта]] |20 наурыз 2022 |- |60 |[[:Үлгі:АҚШ президент сайлаулары]] |22 наурыз 2022 |- |61 |[[:Үлгі:АҚШ саясаты]] |9 маусым 2022 |- |62 |[[:Үлгі:АҚШ 50 ірі қаласы]] |11 маусым 2022 |- |63 |[[:Үлгі:Байрақ/Донецк Халық Республикасы]] |13 қаңтар 2023 |- |64 |[[:Үлгі:Байрақ/Луганск Халық Республикасы]] |13 қаңтар 2023 |- |65 |[[:Үлгі:1 - Уикиконференция қатысушысы]] |6 қазан 2023 |- |66 |[[:Үлгі:Ресейдің Украинаға басып кіруі]] |6 қазан 2023 |- |67 |[[:Үлгі:Ән]] |9 наурыз 2024 |- |68 |[[:Үлгі:Алтын Жұлдыз ордені (Украина)]] |2 сәуір 2024 |- |69 |[[:Үлгі:Әскери еңбегі үшін крест]] |2 сәуір 2024 |- |70 |[[:Үлгі:«Ерлігі үшін» I дәрежелі ордені]] |2 сәуір 2024 |- |71 |[[:Үлгі:«Ерлігі үшін» II дәрежелі ордені]] |2 сәуір 2024 |- |72 |[[:Үлгі:«Ерлігі үшін» III дәрежелі ордені]] |2 сәуір 2024 |- |73 |[[:Үлгі:Отан Қорғаушысы медалі]] |2 сәуір 2024 |- |74 |[[:Үлгі:«Жауынгерлік айбыны үшін» төсбелгісі]] |3 сәуір 2024 |- |75 |[[:Үлгі:«Құрмет белгісі» төсбелгісі]] |3 сәуір 2024 |- |76 |[[:Үлгі:«Жеке жетістіктері үшін» II дәрежелі медалі]] |3 сәуір 2024 |- |77 |[[:Үлгі:«Жауынгерлік айбыны үшін» естелік белгісі]] |3 сәуір 2024 |- |78 |[[:Үлгі:«АТО қатысушысы» төсбелгісі]] |3 сәуір 2024 |- |79 |[[:Үлгі:User ky-1]] |3 мамыр 2024 |- |80 |[[:Үлгі:Ref-no]] |25 мамыр 2024 |- |81 |[[:Үлгі:Eurovision ән байқауы]] |20 маусым 2024 |- |82 |[[:Үлгі:Eurovision ән байқауы 2024]] |27 маусым 2024 |- |83 |[[:Үлгі:Портал жолағы]] |27 маусым 2024 |- |84 |[[:Үлгі:Category other]] |27 маусым 2024 |- |85 |[[:Үлгі:Eurovision ән байқауы 2025]] |2 шілде 2024 |- |86 |[[:Үлгі:R with possibilities]] |6 шілде 2024 |- |87 |[[:Үлгі:Film-stub]] |10 шілде 2024 |- |88 |[[:Үлгі:Certification Table Top]] |22 шілде 2024 |- |89 |[[:Үлгі:Music-genre-stub]] |25 шілде 2024 |- |90 |[[:Үлгі:Certification Table Entry]] |26 шілде 2024 |- |91 |[[:Үлгі:Certification Cite Ref]] |29 шілде 2024 |- |92 |[[:Үлгі:Certification Table Bottom]] |1 тамыз 2024 |- |93 |[[:Үлгі:Junior Eurovision ән байқауы]] |23 тамыз 2024 |- |94 |[[Үлгі:Қосымша хронология]] |1 қыркүйек 2024 |- |95 |[[Үлгі:Қазақстан Junior Eurovision ән байқауында]] |22 желтоқсан 2024 |- |96 |[[Үлгі:Украина Junior Eurovision ән байқауында]] |22 желтоқсан 2024 |} ==== Менің жүктеген суреттерім ==== {|class="wikitable" style="font-size: 90%;" border="2" cellpadding="4" background: #D5E3E1; |- align="center" ! style="background:#D5E3E1;" | # ! style="background:#D5E3E1;" | Сурет ! style="background:#D5E3E1;" | Жүктелген уақыты |- |1 |[[:Сурет:Babel poster.jpg]] |22 мамыр 2020 |- |2 |[[:Сурет:25 Hill poster.jpg]] |22 мамыр 2020 |- |3 |[[:Сурет:The Suite Life of Zack and Cody poster.jpg]] |22 мамыр 2020 |- |4 |[[:Сурет:Dolphin Tale poster.jpg]] |26 мамыр 2020 |- |5 |[[:Сурет:Dolphin Tale 2 poster.jpg]] |26 мамыр 2020 |- |6 |[[:Сурет:Marley & Me poster.jpg]] |26 мамыр 2020 |- |7 |[[:Сурет:Wildflower poster.jpg]] |26 мамыр 2020 |- |8 |[[:Сурет:Austin & Ally poster.png]] |26 мамыр 2020 |- |9 |[[:Сурет:The Hole poster.jpg]] |27 мамыр 2020 |- |10 |[[:Сурет:The Mist poster.jpg]] |27 мамыр 2020 |- |11 |[[:Сурет:Taare Zameen Par poster.jpg]] |1 маусым 2020 |- |12 |[[:Сурет:Justin Bieber Never Say Never poster.jpg]] |14 маусым 2020 |- |13 |[[:Сурет:The Dark Knight poster.jpg]] |20 маусым 2020 |- |14 |[[:Сурет:28 Weeks Later poster.jpg]] |25 маусым 2020 |- |15 |[[:Сурет:Dizel Studio logo.png]] |16 шілде 2020 |- |16 |[[:Сурет:Chevrolet logo.png]] |16 шілде 2020 |- |17 |[[:Сурет:Cadillac logo.png]] |17 шілде 2020 |- |18 |[[:Сурет:Aston Martin logo.jpg]] |17 шілде 2020 |- |19 |[[:Сурет:It Chapter Two poster.jpg]] |13 тамыз 2020 |- |20 |[[:Сурет:Dead to Me poster.jpg]] |23 тамыз 2020 |- |21 |[[:Сурет:Luke Roessler 2019 Vancouver.jpg]] |29 тамыз 2020 |- |22 |[[:Сурет:Coat of arms of Canada.svg]] |28 қыркүйек 2020 |- |23 |[[:Сурет:Canadian Helm.svg.png]] |29 қыркүйек 2020 |- |24 |[[:Сурет:Canadian Motto.svg.png]] |29 қыркүйек 2020 |- |25 |[[:Сурет:Canadian Compartment.svg.png]] |29 қыркүйек 2020 |- |26 |[[:Сурет:5 канада доллары.jpg]] |16 қазан 2020 |- |27 |[[:Сурет:5 канада доллары реверс.jpg]] |16 қазан 2020 |- |28 |[[:Сурет:10 канада доллары.jpg]] |16 қазан 2020 |- |29 |[[:Сурет:20 канада доллары.jpg]] |16 қазан 2020 |- |30 |[[:Сурет:20 канада доллары реверс.jpg]] |16 қазан 2020 |- |31 |[[:Сурет:50 канада доллары.jpg]] |16 қазан 2020 |- |32 |[[:Сурет:50 канада доллары реверс.jpg]] |16 қазан 2020 |- |33 |[[:Сурет:100 канада доллары.jpg]] |16 қазан 2020 |- |34 |[[:Сурет:100 канада доллары реверс.jpg]] |16 қазан 2020 |- |35 |[[:Сурет:Bird Box poster.jpg]] |5 қараша 2020 |- |36 |[[:Сурет:Spider-Man- Far From Home poster.jpg]] |6 қараша 2020 |- |37 |[[:Сурет:Алтын Таңқурай Марапаты.jpg]] |17 қараша 2020 |- |38 |[[:Сурет:.ca.png]] |23 қараша 2020 |- |39 |[[:Сурет:Christian Convery (Morgan) from the Pup Academy.jpg]] |30 қараша 2020 |- |40 |[[:Сурет:Ready or Not poster.jpg]] |9 желтоқсан 2020 |- |41 |[[:Сурет:Liam MacDonald.jpg]] |24 ақпан 2021 |- |42 |[[:Сурет:The Boy in the Striped Pyjamas poster.png]] |4 сәуір 2021 |- |43 |[[:Сурет:Knowing poster.jpg]] |15 шілде 2021 |- |44 |[[:Сурет:A Family Man poster.jpg]] |7 ақпан 2022 |- |45 |[[:Сурет:Good Evening (Where Are You From?) by PROBASS ∆ HARDI.jpg]] |21 наурыз 2024 |- |46 |[[:Сурет:Dune Part Two poster.jpg]] |10 сәуір 2024 |- |47 |[[:Сурет:There'll Always Be an England by Vera Lynn.jpeg]] |27 сәуір 2024 |- |48 |[[:Сурет:Eurovision Song Contest 2024.jpeg]] |20 мамыр 2024 |- |49 |[[:Сурет:Eurovision Song Contest 2015.png]] |29 мамыр 2024 |- |50 |[[:Сурет:Eurovision Song Contest 2025 Preliminary Generic Logo.svg]] |8 маусым 2024 |- |51 |[[:Сурет:Teresa & Maria by Alyona Alyona & Jerry Heil.png]] |21 шілде 2024 |- |52 |[[:Сурет:Unforgettable by Marcus & Martinus.png]] |22 шілде 2024 |- |53 |[[:Сурет:Junior Eurovision Song Contest 2024.svg]] |23 тамыз 2024 |- |54 |[[:Сурет:JESC 2024.jpg]] |19 қыркүйек 2024 |- |55 |[[:Сурет:Venom, The Last Dance poster.webp]] |11 қараша 2024 |- |56 |[[:Сурет:Eurovision Song Contest 2025.jpg]] |19 желтоқсан 2024 |} === Уикипедияның басқа тіл бөлімдеріндегі бастаған мақалаларым === {|class="wikitable" style="font-size: 90%;" border="2" cellpadding="4" background: #D5E3E1; |- align="center" ! style="background:#D5E3E1;" | # ! style="background:#D5E3E1;" | Мақала ! style="background:#D5E3E1;" | Жазылған уақыты ! style="background:#D5E3E1;" | Уикипедияның тіл бөлімі |- |1||[[:ky:Натан Гэмбл|Натан Гэмбл]]||5 шілде 2020||[[Қырғызша Уикипедия]] |- |2||[[:ky:Чендлер Кентербери|Чендлер Кентербери]]||22 шілде 2020||[[Қырғызша Уикипедия]] |- |3||[[:ky:Люк Росслер|Люк Росслер]]||5 қазан 2020||[[Қырғызша Уикипедия]] |- |4||[[:uz:Luke Roessler|Luke Roessler]]||16 қазан 2020||[[Өзбекше Уикипедия]] |- |5||[[:tg:Люк Рoсслер|Люк Рoсслер]]||24 қазан 2020||[[Тәжікше Уикипедия]] |- |6||[[:tk:Luk Roessler|Luk Roessler]]||6 қараша 2020||[[Түрікменше Уикипедия]] |- |7||[[:be:Люк Рослер|Люк Рослер]]||24 қараша 2020||[[Белорусша Уикипедия]] |- |8||[[:sv:Luke Roessler|Luke Roessler]]||16 желтоқсан 2020||[[Шведше Уикипедия]] |- |9||[[:tt:Люк Росслер|Люк Росслер]]||13 қаңтар 2021||[[Татарша Уикипедия]] |- |10||[[:uk:Натан Гембл|Натан Гембл]]||28 қаңтар 2021||[[Украинша Уикипедия]] |- |11||[[:uk:Люк Росслер|Люк Росслер]]||29 қаңтар 2021||[[Украинша Уикипедия]] |- |12||[[:uk:Джексон Роберт Скотт|Джексон Роберт Скотт]]||29 қаңтар 2021||[[Украинша Уикипедия]] |- |13||[[:uk:Чендлер Кентербері|Чендлер Кентербері]]||30 қаңтар 2021||[[Украинша Уикипедия]] |- |14||[[:uk:Кейден Бойд|Кейден Бойд]]||30 қаңтар 2021||[[Украинша Уикипедия]] |- |15||[[:uk:Мейсон Кук|Мейсон Кук]]||31 қаңтар 2021||[[Украинша Уикипедия]] |- |16||[[:uk:Крістіан Конвері|Крістіан Конвері]]||31 қаңтар 2021||[[Украинша Уикипедия]] |- |17||[[:ky:Митчелл Хоуп|Митчелл Хоуп]]||20 ақпан 2021||[[Қырғызша Уикипедия]] |- |18||[[:ky:Кристиан Конвери|Кристиан Конвери]]||20 ақпан 2021||[[Қырғызша Уикипедия]] |- |19||[[:ru:Lonely (песня Джастина Бибера и Бенни Бланко)|Lonely (песня Джастина Бибера и Бенни Бланко)]]||9 наурыз 2021||[[Орысша Уикипедия]] |- |20||[[:uk:Козі Зулсдорф|Козі Зулсдорф]]||10 наурыз 2021||[[Украинша Уикипедия]] |- |21||[[:uk:Прессекретар Білого дому|Прессекретар Білого дому]]||20 наурыз 2021||[[Украинша Уикипедия]] |- |22||[[:haw:Luke Roessler|Luke Roessler]]||23 наурыз 2021||Гавайша Уикипедия |- |23||[[:pl:Luke Roessler|Luke Roessler]]||26 наурыз 2021||[[Полякша Уикипедия]] |- |24||[[:ru:Peaches (песня Джастина Бибера)|Peaches (песня Джастина Бибера)]]||26 наурыз 2021||[[Орысша Уикипедия]] |- |25||[[:ceb:Luke Roessler|Luke Roessler]]||27 наурыз 2021||[[Себуанша Уикипедия]] |- |26||[[:az:Lük Roessler|Lük Roessler]]||28 наурыз 2021||[[Әзербайжанша Уикипедия]] |- |27||[[:af:Luke Roessler|Luke Roessler]]||28 наурыз 2021||Африкаансша Уикипедия |- |28||[[:ru:Girl like Me|Girl like Me]]||17 мамыр 2021||[[Орысша Уикипедия]] |- |29||[[:ru:Список сенаторов США от штата Вашингтон|Список сенаторов США от штата Вашингтон]]||26 қазан 2021||[[Орысша Уикипедия]] |- |30||[[:ru:Спокан-Валли (Вашингтон)|Спокан-Валли (Вашингтон)]]||27 қазан 2021||[[Орысша Уикипедия]] |- |31||[[:ru:Дженкинс, Максвелл|Максвелл Дженкинс]]||27 қазан 2021||[[Орысша Уикипедия]] |- |32||[[:uk:Максвелл Дженкінс|Максвелл Дженкінс]]||30 қаңтар 2022||[[Украинша Уикипедия]] |- |33||[[:uk:Сім'янин (фільм, 2016)|Сім'янин (фільм, 2016)]]||31 қаңтар 2022||[[Украинша Уикипедия]] |- |34||[[:ru:Бертран, Джейкоб|Джейкоб Бертран]]||22 ақпан 2022||[[Орысша Уикипедия]] |- |35||[[:uk:Джейкоб Бертран|Джейкоб Бертран]]||26 қаңтар 2023||[[Украинша Уикипедия]] |- |36||[[:uk:Даршил Сафарі|Даршил Сафарі]]||27 қаңтар 2023||[[Украинша Уикипедия]] |- |37||[[:uk:Алатау (театр)|Алатау (театр)]]||28 қаңтар 2023||[[Украинша Уикипедия]] |- |38||[[:uk:Історія дельфіна|Історія дельфіна]]||30 қаңтар 2023||[[Украинша Уикипедия]] |- |39||[[:uk:Історія дельфіна 2|Історія дельфіна 2]]||30 қаңтар 2023||[[Украинша Уикипедия]] |- |40||[[:uk:Адміністративно-територіальний устрій Алмати|Адміністративно-територіальний устрій Алмати]]||1 ақпан 2023||[[Украинша Уикипедия]] |- |41||[[:uk:Шара Жієнкулова|Шара Жієнкулова]]||21 наурыз 2023||[[Украинша Уикипедия]] |- |42||[[:uk:Хабіба Єлєбєкова|Хабіба Єлєбєкова]]||23 наурыз 2023||[[Украинша Уикипедия]] |- |43||[[:uk:Мейсон Ремзі|Мейсон Ремзі]]||4 қаңтар 2024||[[Украинша Уикипедия]] |- |44||[[:uk:Макс Чарльз|Макс Чарльз]]||4 қаңтар 2024||[[Украинша Уикипедия]] |- |45||[[:uk:Наталія Рудакова|Наталія Рудакова]]||18 желтоқсан 2024||[[Украинша Уикипедия]] |} == Марапаттарым == {| style="border: 1px solid gray; background-color: #fdffe7;" |rowspan="2" valign="middle" | [[File:Kindness Barnstar Hires.png|left|100px|Белсенді жаңа қатысушы жұлдызы]] |rowspan="2" | |style="font-size: x-large; padding: 0; vertical-align: middle; height: 1.1em;" | '''[[Уикипедия:Марапаттама/Белсенді жаңа қатысушы жұлдызы|Белсенді жаңа қатысушы жұлдызы]]''' |- |style="vertical-align: middle; border-top: 1px solid gray;" | Құрметті '''[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]]'''! Қазақ Уикипедиясы жобасында аса белсенділік көрсеткеніңіз үшін! -[[Қатысушы талқылауы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]] 17:04, 2020 ж. шілденің 28 (+06) |} {| style="border: 1px solid gray; background-color: #fdffe7;" |rowspan="2" valign="middle" | [[File:AnimWIKISTAR-laurier-WT.gif|left|120px]] |rowspan="2" | |style="font-size: x-large; padding: 0; vertical-align: middle; height: 1.1em;" | '''[[Уикипедия:Марапаттама/Уикижұлдыз|Уикижұлдыз]]''' |- |style="vertical-align: middle; border-top: 1px solid gray;" | [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] — Уикипедия жобасындағы аса белсенді әрекеттері үшін, Уикипедияның дамуы жолындағы үлкен еңбектері үшін! --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:40, 2024 ж. желтоқсанның 14 (+05) |} == Мені басқа жобаларда табыңыз == * [[Сурет:Wikidata-logo-en.svg|20px|Уикидерек]] [[:wikidata:User:Nurtenge|Уикидерек]] * [[Сурет:Commons-logo-en.svg|20px|Ортаққор]] [[:commons:User:Nurtenge|Ортаққор]] * [[Сурет:Wikimedia-logo-meta template.svg|20px|Мета-уики]] [[:meta:User:Nurtenge|Meta-Wiki]] {{Уикидеңгей|Nurtenge}} [[en:User:Nurtenge]] [[ru:User:Nurtenge]] [[uk:User:Nurtenge]] [[ky:User:Nurtenge]] [[be:User:Nurtenge]] 0a4elx510006jfrcvlrg01a0ae9uicl 0 645635 3414905 3268862 2024-12-28T05:42:54Z StarDeg 13992 /* Сілтемелер */ 3414905 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік қайраткер |Шынайы есімі = {{lang-pt|Luiz Inácio Lula da Silva}} |Есімі = Луис Инасиу Лула да Силва |Қазақша есімі = |Сурет ені = 250 |Суреті = 04.01.2023_-_Presidente_da_República_(52651122880)_(cropped).jpg |Титулы = [[Бразилия]]ның 39-шы [[Бразилия президенті|Президенті]] |Ту = Flag of the President of Brazil.svg |Ту2 = Flag of Brazil.svg |Басқара бастады = [[1 қаңтар]] [[2023 жыл]]дан бастап |Басқаруын аяқтады = |Вице-президент = [[Жералду Алкмин]] |Ізашары = [[Жаир Болсонару]] |Титулы_2 = [[Бразилия]]ның 35-ші [[Бразилия президенті|Президенті]] |Ту_2 = Flag of the President of Brazil.svg |Ту2_2 = Flag of Brazil.svg |Басқара бастады_2 = 1 қаңтар 2003 |Басқаруын аяқтады_2 = 1 қаңтар 2011 |Вице-президент_2 = [[Жозе Аленкар]] |Ізашары_2 = [[Фернанду Энрики Кардозу]] |Ізбасары_2 = [[Дилма Русеф]] |Титулы_3 = [[Жұмысшылар партиясы (Бразилия)|Жұмысшылар партиясы]]ның Президенті |Ту_3 = PT (Brazil) logo.svg |Ту2_3 = Bandeira partido dos trabalhadores.svg |Басқара бастады_3 = 15 шілде 1990 |Басқаруын аяқтады_3=24 қаңтар 1994 |Ізашары_3 = Луиз Гушикен |Ізбасары_3 = Руй Фаукау |Басқара бастады_4 =9 тамыз 1980 |Басқаруын аяқтады_4=17 қаңтар 1988 |Ізашары_4 = ''лауазымы құрылды'' |Ізбасары_4 = Оливиу Дутра |Титулы_5 = [[Сан-Паулу (штат)|Сан-Паулу]]дан [[Бразилия Депутаттар палатасы]]ның депутаты |Ту_5 = |Ту2_5 = |Басқара бастады_5 =1 ақпан 1987 |Басқаруын аяқтады_5=1 ақпан 1991 |Діні = [[католицизм]] |Партиясы = [[Сурет:PT (Brazil) logo 2021.svg|25px]] [[Жұмысшылар партиясы (Бразилия)|Жұмысшылар партиясы]] |Балалары = 5 |Анасы = Эуридиси Феррейра ди Мелу |Жұбайы = Мария ди Лурдис<br>(1969 үйл.; 1971 қайт.)<br>Мариза Летисия Каза<br>(1974 үйл.; 2017 қайт.)<br>Розанжела Да Силва<br>(2022 үйл.) |Әкесі = Аристидис Инасиу да Силва |Туған күні = 27.10.1945 |Туған жері = [[Каэтес]], [[Пернамбуку]], [[Бразилия]] |Сайты = [https://lula.com.br/ lula.com.br] |Қолтаңба ені = 100px |Қолтаңбасы = Signature of Luiz Inácio Lula da Silva.svg |Commons = Luiz Inácio Lula da Silva }} '''Луис Инасиу Лула да Силва''' ({{lang-pt|Luiz Inácio Lula da Silva}}, {{audio-IPA|Pt-Luiz Inacio Lula da Silva.ogg|[luˈiz iˈnasiu ˈlulɐ da ˈsiwvɐ]}}, туған кездегі есімі '''Луис Инасиу да Силва'''), [[мононим]]і — '''Лула''' ({{lang-pt|Lula}}, [[27 қазан]] [[1945 жыл|1945]], [[Каэтес]], [[Пернамбуку]]) — [[бразилия]]лық мемлекеттік қайраткер, саясаткер, [[кәсіподақ]]тар мен [[Жұмысшылар партиясы (Бразилия)|Жұмысшылар партиясы]]ның мүшесі, Бразилияның 35-ші (2003–2011) және 39-шы (2023 бастап) [[Бразилия президенті|президенті]]. Лула Бразилия тарихындағы екі бөлек мерзімде қызмет еткен алғашқы президент болып келеді. Лула Социалистік Жұмысшылар партиясының тең құрылтайшысы және құрметті төрағасы болып келеді. 2017 жылы 12 шілдеде сыбайлас жемқорлық және ақшаны заңдастұру ісі бойынша ол 9,5 жылға бас бостандығынан айырылды. 2018 жылғы 24 қаңтарда ол [[Порту-Алегри]] сотында осы іс бойынша апелляциялық шағымдан жеңілді. Сонымен қоса, сот шешімі бойынша бас бостандығынан айыру мерзімі 9,5 жылдан 12 жылға дейін ұлғайтылды. 2019 жылдың 8 қарашасында ол Жоғарғы Соттың барлық [[Шағыну|апелляциялар]] таусылғанға дейін үкімнің заңды күшіне енуінің заңсыздығы туралы шешіміне байланысты 580 күндік қамаудан кейін босатылды.<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2019/nov/08/lula-brazil-released-prison-supreme-court-ruling|title=Brazil's former president Lula walks free from prison after supreme court ruling|author=Dom Phillips|publisher=The Guardian|date=2019-11-08|accessdate=2019-11-09|lang=en}}</ref> [[Бразилиядағы президент сайлауы (2022)|2022 жылғы президент сайлауы]]нда [[Жаир Болсонару]]ға қарсы жеңіп, Бразилия тарихындағы үш рет сайланған жалғыз президент болды. Қызметін 2023 жылдың 1 қаңтарында бастады. == Жастық шағы == Луис Инасиу да Силва [[1945 жыл]]ы [[27 қазан]]да [[Каэтес]], [[Сан-Паулу (штат)|Сан-Паулу]]да дүниеге келген. Ол Аристид Инасио да Силва мен Евридиси Феррейра де Мелоның сегіз баласының жетіншісі. Ол туғаннан екі аптадан соң, әкесі [[Сантус]]қа немере әпкесі Валдомира Феррейро ди Гойспен көшіп кетті. 1952 жылдың желтоқсанында, Лула небәрі жеті жаста болғанда, анасы балаларымен бірге [[Сан-Паулу]]ға көшіп, күйеуімен тағы кездесуге шешім қабылдады. Пау-де-арарада (жүк көлігінің ашық жүк аймағы) 13 күндік сапардан кейін ол Гуаризаға келіп, Аристидтің Вальдомирамен екінші отбасын құрғанын анықтайды. Аристидтің екі отбасы бір үйде біраз уақыт тұрды. Төрт жылдан кейін Евридиси балаларымен бірге Сан-Паулу қаласындағы бардың кішкентай бөлмесіне көшті. Осыдан кейін Лула маскүнемдікке салынып, 1978 жылы қайтыс болғанға дейін әкесін сирек көріп тұрды. == Білімі мен жұмысы == Лула жүйесіз білім алды. Ол он жасқа дейін оқи алмады және төртінші сыныптан кейін жұмыс істеп, отбасына көмектесу үшін мектептен кетті. Еңбекке араласуы 12 жасында көше сатушысы және аяқ киімді жылтыратудан басталды. 14 жасында ол мыс өңдеу фабрикасында алғашқы ресми жұмысқа орналасты. 19 жасында ол автомобиль бөлшектерін шығаратын зауытта пресс-оператор болып жұмыс істеген кезде жазатайым оқиғаның кесірінен сол қолының кішкентай саусағынан айырылды. Саусағынан айырылғаннан кейін алғашқы көмек алғанға дейін бірнеше ауруханаға барды. Осы тәжірибенің нәтижесінде ол жұмысшылар кәсіподағындағы қызметке көбірек қызығушылық таныта бастады. Содан кәсіподақ қызметіне араласып, кәсіподақтың бірнеше маңызды қызметтерін атқарды. Диктатура одақтың әрекеттерін қатты тежейтіндіктен, оның саяси көзқарастарын солға қарай ығысуына мәжбүр етті. 1969 жылы ссол жылы гепатиттен қайтыс болған Мария де Лурдиске үйленді. 1974 жылы Лула жесір Марисаға үйленді, олардың үш ұлы болды (ол Марисенің бірінші некесінен ұлын да асырап алды). Сол жылдың басында оның Мириам Кордейро Лурианмен некесіз қызы болған. == Саяси мансабы == [[Сурет:Dep._lula.jpg|солға|нобай| Лула да Силва 80-жылдары Бразилия парламентінде]] 1980 жылы 10 ақпанда академиктер, зиялы қауым өкілдері мен жастар көшбасшылары, оның ішінде Да Силва бар әскери диктатура кезінде құрылған солшыл идеологиясы бар прогрессивті партия [[Жұмысшылар партиясы (Бразилия)|Жұмысшылар партиясы]]н (ЖП) құрды. 1982 жылы да Силва өзінің нақты есіміне «Лула» бүркеншік атын қосты. 1983 жылы Бразилияның CUT кәсіподақтар федерациясын ({{Lang-pt|Central Única dos Trabalhadores}}) құруға қатысты. 1984 жылы ЖП және да Силва «Диретас жа» («Тікелей иә», «Құқық дәл қазір», {{Lang-pt|Diretas Já}}) тікелей президенттік сайлауды қолдау науқанына қатысты. 1967 жылғы конституцияға сәйкес, Бразилия президентін парламент сайлады, олардың барлығы 1964 ж. наурызынан бастап аға офицерлер болды. Көптен күткен сайлау 1989 жылы өтті, ал Бразилия халқы 29 жылда алғаш рет дауыс берді. Бұл сайлауда екінші айналымда да Сильваны басып озған Фернандо Коллор де Мелло жеңіске жетті. 1992 жылы Лула сыбайлас жемқорлыққа айыпталған Коллордың [[импичмент]]ін белсенді қолдады. === Бірінші президенттілігі (2003–2010) === [[Сурет:Lulu_victory.jpg|солға|нобай|230x230 нүкте|Жұмысшылар партиясының жақтаушылары президенттік сайлаудағы жеңісін тойлауда (2006)]] [[Сурет:2006_Brazilian_Election_2nd_round.svg|нобай|230x230 нүкте| Президенттік сайлаудың екінші турының қорытындылары (2006). Лула да Силва жеңген штаттар қызыл түспен көрсетілген {{Легенда|red|Луис Инасиу Лула да Силва}} {{Легенда|blue|Жералду Алкмин}}]] 2002 жылғы сайлауда ол президент болып сайланды, бірінші турда 46,4%, екінші турда 61,3% жинады. Луланың күтуіне және сайлау алдындағы риторикасына қарамастан оның үкіметі өзінен бұрынғы Ф.Кардосоның мемлекеттік бюджеттің алғашқы профицитін және ұлттық валютаның өзгермелі бағамын сақтай отырып макроэкономикалық саясатын толығымен сақтап қалды. Экономикалық саясаттағы жалғыз түбегейлі өзгеріс жекешелендіру бағдарламасын қысқарту болды, дегенмен Лула оны қайта мемлекет меншігіне алмады <ref name="Васильев">''Сергей Васильев'' [http://polit.ru/article/2010/11/15/brasil/ Модернизация Бразилии: эпоха двух президентов] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160701135109/http://polit.ru/article/2010/11/15/brasil/ |date=2016-07-01 }}</ref> . 2006 жылғы сайлауда ол бірінші турда 48,6%, екінші турда 60,8% жинап, қайта сайланды. 2000 жылдары Бразилияда Лула саясатының арқасында орасан зор экономикалық және әлеуметтік өзгерістер болды, оның негізгі бағыттары қатаң бюджеттік саясат пен инфляцияны бақылау болды. Сонымен қатар, Лула үкіметі әлеуметтік бағдарламалардың тұтас кешенін жасады, олардың бастысы — «Отбасылық пакет» (Bolsa Família) арқасында 12 миллион кедей бразилиялық отбасылар ай сайынғы төлеммен қамтамасыз етіліп, олардың балалары үнемі мектепке барып, қажетті медициналық екпелер алды<ref>[http://newtimes.ru/articles/detail/29994 Дилма от Лулы]. // The New Times, 08.11.2010</ref>. Дж. Варгас атындағы Бразилиялық Қоғамдық пікірді зерттеулер және әлеуметтік зерттеулер қорының ғалымдары алынған деректерге сәйкес, Бразилияда әлеуметтік теңсіздік соңғы жарты ғасырда оның ең төменгі деңгейге жетті: 1994 жылдан бастап 2010 жылға дейін елдегі кедейлік деңгейі 67,3%-ға төмендеді, осы құлаудың 50%-ы, Да Сильваның президенттік жылдарында құлады<ref>Социальное неравенство в Бразилии достигло исторического минимума // [http://www.rian.ru/society/20110504/370710263.html РИА Новости]. — 04.05.2011.</ref>. == Президенттігінен кейін (2011–2022) == 2011 жылғы 2 қазанда [[Сан-Паулу|Сан-Паулудағы]] Сирия-Ливан госпиталінде тамақ ауруы диагнозы қойылды. Ол өсінділерді түзету үшін химиотерапиядан өту туралы шешім қабылдады және 16 қарашада баспасөз қызметі әйелінің шашы мен сақалын қырып тастап, Лулудан таз, бірақ мұртты қалдырған суретін жариялады. Бұл Лула отставкаға кеткеннен кейін оның бірінші рет сақалсыз көрінуі болды. Лула қатерлі ісіктен толық ремиссия болғанға дейін сәулелік терапиядан өтті. 2012 жылдың наурызында Лула өзінің қалпына келгенін және саясатқа қайта оралғанын жариялады. Бразилияның сол кездегі президенті Дилма Руссеф бұл жаңалықты жоғары бағалады.<ref>{{Cite web|url=http://en.mercopress.com/2012/03/29/lula-da-silva-announces-his-back-in-politics-after-defeating-cancer|title=Lula da Silva announces his back in politics after defeating cancer|author=|date=29 March 2012|work=|publisher=MercoPress|accessdate=29 March 2012}}</ref> Сыбыстардан айырмашылығы, 2013 жылдың басында Лула өзінің мұрагері Дилма Русефті тағы бір рет қолдай отырып, енді президенттік сайлауға қатыспайтынын мәлімдеді.<ref>{{Cite web|author=Postado por Editor|url=http://datadez.blogspot.com.br/2013/02/cercada-de-mensaleiros-condenados.html|title=Delito de Opinião: Cercada de mensaleiros condenados à prisão, Dilma rejeita a estabilização econômica de FHC|publisher=Datadez.blogspot.com.br|date=|accessdate=2013-02-22}}</ref> [[Сурет:Lula_Dilma_Conune_2009.jpg|нобай|250x250 нүкте|{{Center|Лула да Силва мен Дилма Русеф, 2009 жыл}}]] [[Сурет:Lula_Chirac_Alvorada.JPG|нобай|250x250 нүкте|Жак Ширак пен Луис Инасио Лула да Силва, Таң сарайы, Бразилия]] 2021 жылдың 21 қаңтарында Лула [[COVID-19]]-бен аурып қалғанын айтты. Ол ауруханаға жатқызуды қажет етпеді және өз бетінше емделді.<ref>{{Cite web|url=https://www.reuters.com/article/us-health-coronavirus-lula-cuba-idUSKBN29Q2VP|title=Brazil's Lula had COVID-19 while in Cuba for Oliver Stone film|lang=en|publisher=Reuters|access-date=1 қаңтар 2023|date=21 қаңтар 2022}}</ref> ===2018 жылғы президенттік сайлау=== [[Сурет:Lula em janeiro de 2018 (cropped).jpg|thumb|right|Лула 2018 жылы]] 2017 жылы Лула 2018 жылғы сайлауда жұмысшылар партиясы атынан [[Бразилиядағы президент сайлауы (2018)|2018 жылғы президент сайлауы]]на қайтадан қатысатынын мәлімдеді. Қыркүйек айында ол Бразилия штаттары арқылы өткен жақтастардың керуенін басқарды. Бразилияның оңтүстігінде жүрген керуен наразылық нысанасына айналды. Паранада науқан автобусына оқ атылды, ал Рио-Гранде-ду-Сулда Луланы қолдайтын содырларға тас лақтырылды.<ref>{{Cite web|url=https://g1.globo.com/pr/oeste-sudoeste/noticia/onibus-da-caravana-de-lula-sao-atingidos-por-tiros-no-oeste-do-parana-diz-assessoria.ghtml|title=Ônibus da caravana de Lula no Paraná são atingidos por tiros|publisher=g1|date=10 тамыз 2018|access-date=1 қаңтар 2023|lang=pt}}</ref> Лула 2018 жылдың сәуірінде түрмеде отырғанына қарамастан, Жұмысшылар партиясы Луланы партияның президенттігіне кандидат ретінде қалдырды. 2018 жылдың маусымында Ibope жүргізген сауалнамада Лула 33% дауыс беру ниетімен көш бастады, [[Социал-либералдық партия (Бразилия)|Социал-либералдық партия]] кандидаты Жаир Болсонару 15% дауыспен екінші болды. Лула [[Бразилия Коммунистік партиясы]] мен [[Социалистік партия (Бразилия)|Социалистік партия]]мен аймақтық альянстар туралы келіссөздер жүргізді. Жұмысшылар партиясы Луланы ресми түрде 2018 жылдың 5 тамызында Сан-Паулуда кандидат ретінде ұсынды. Актёр Сержиу Мамберти түрмеде жазасын өтеуіне байланысты келе алмаған Лула жазған хатты оқыды. Сан-Паулуның бұрынғы мэрі Фернанду Аддад Луланың серіктесі аталды және Луланың іс-шаралар мен пікірталастарда өкілі болуды мақсат етті. 2018 жылдың 31 тамызында Жоғарғы сайлау соты Луланың кандидатурасын қабылдамады, сол кезде жеті судьядан тұратын алқаның көпшілігі Луланың президенттік сайлауға қатысуына тыйым салу үшін дауыс берді. 2018 жылдың 11 қыркүйегінде Лула ресми түрде сайлаудан шығып, оның орнына Луланың өзі қолдаған [[Фернанду Аддад]] келді. ==Екінші президенттілігі (2022–) == 2021 жылдың мамырында Лула 2022 жылдың қазан айында өтетін жалпы сайлауда сол кездегі президент Жаир Болсонаруға қарсы шығатынын айтқан.<ref>{{Cite web|url=https://valorinveste.globo.com/mercados/brasil-e-politica/noticia/2021/05/20/lula-reitera-candidatura-presidencial-contra-bolsonaro-em-2022.ghtml|title=Lula reitera candidatura presidencial contra Bolsonaro em 2022|publisher=Valor Investe|date=20.5.2021|access-date=1.1.2023|lang=pt}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.theguardian.com/world/2021/jul/30/lula-2022-brazil-poised-for-sensational-political-comeback|title=Lula 2022? Brazil poised for sensational political comeback|author=Tom Phillips|publisher=The Guardian|date=30 шілде 2021|access-date=1 қаңтар 2023|lang=en}}</ref> 2021 жылдың шілде айының соңында жүргізілген сауалнамалар нәтижесінде ол еш қиындықсыз жеңетінін көрсетті. 2022 жылдың сәуірінде Лула өзінің кандидатурасы Сан-Паулу штатының үш мерзімді губернаторы [[Жералду Алкмин]] болатынын мәлімдеді. 2 қазанда бірінші турдың дауыс беруінде Лула сайлаушылардың 48,43% жинап, [[Жаир Болсонару]]ға қарсы екінші турға жолдама алды. Лула жетпіс жетінші туған күнінен үш күннен кейін 30 қазанда екінші турда жеңіске жетті. Ол Бразилияның үш мерзімге сайланған бірінші президенті болды.<ref>{{Cite web|url=https://noticias.uol.com.br/eleicoes/2022/analise/presidente-1-turno/resultado-das-eleicoes-para-presidente-considerando-os-votos-validos/?uf=sp|title=Resultado da eleição para presidente no 1º turno|publisher=noticias.uol.com.br|date=31 қазан 2022|access-date=1 қаңтар 2023|lang=pt}}</ref> == Марапаттары == {{Жаңарту}} {| class="wikitable" border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" style="text-align:left;margin:0.5em 1em 0.5em 0; border:1px #005566 solid; border-collapse:collapse;" ! bgcolor="#F5F5F5" width="20%" |<font color="#696969">Ел</font> ! bgcolor="#F5F5F5" width="20%" |<font color="#696969">Табыстау күні</font> ! colspan="2" bgcolor="#F5F5F5" width="55%" |Марапат ! bgcolor="#F5F5F5" width="5%" |<font color="#696969">Литерлер</font> |- |{{Байрақ|Ұлыбритания}} |'''2006—''' | colspan="2" |Бани ордені Үлкен крест рыцарі<ref>{{Cite web|url=http://www.leighrayment.com/knights/knightshon.htm|title=Honorary Knights and Dames|author=|work=|date=|publisher=www.leighrayment.com|accessdate=2019-11-11|archiveurl=https://web.archive.org/web/20171201040249/http://www.leighrayment.com/knights/knightshon.htm|archivedate=2017-12-01|deadlink=yes}}</ref> |GCB |- |{{Байрақ|Норвегия}} |'''2003—''' | colspan="2" |Әулие Олаф орденді кавалері | |- |{{Байрақ|Норвегия}} |'''2003—''' | colspan="2" |Норвегия Корольдігі орденінің кавалері | |- |{{Байрақ|Перу}} |'''2003—''' | colspan="2" |Перу Күн Орденінің Үлкен Кресі кавалері<ref>{{Cite web|url=https://www.eluniverso.com/2003/08/25/0001/9/18EA37AA3E0048F9A48D281A247C9AAB.html|title=Lula realiza visita para entablar alianza comercialcon entre países del Mercosur y naciones andinos - AGO. 25, 2003 - Economía - Historicos - EL UNIVERSO|publisher=www.eluniverso.com|accessdate=2019-11-11}}</ref> | |- |{{Байрақ|Испания}} |'''2003—''' | colspan="2" |Католик Изабелла орденінің тізбегіндегі үлкен крест кавалері | |- |{{Байрақ|Украина}} |'''2003—''' | colspan="2" |Кінәз Ярослав Данышпан орденінің 1 дәрежелі кавалері | |- |{{Байрақ|Португалия}} |'''17 қазан 2003—''' | colspan="2" |Бостандық орденінің үлкен тізбегі кавалері<ref name=":0">{{Cite web|url=http://www.ordens.presidencia.pt/?idc=154&list=1|title=ENTIDADES ESTRANGEIRAS AGRACIADAS COM ORDENS PORTUGUESAS - Página Oficial das Ordens Honoríficas Portuguesas|publisher=www.ordens.presidencia.pt|accessdate=2019-11-11}}</ref> |GColL |- |{{Байрақ|Габон}} |'''2004—''' | colspan="2" |Экваторлық жұлдыз орденінің үлкен кресі | |- |{{Байрақ|Кабо-Верде}} |'''2004—''' | colspan="2" |Амилкар Кабрал орденінің үлкен кресі | |- |{{Байрақ|Колумбия}} |'''2005—''' | colspan="2" |Бояка ордені | |- |{{Байрақ|Гана}} |'''2005—''' | colspan="2" |Гана Жұлдызы орденінің серігі |CSG |- |{{Байрақ|Алжир}} |'''7 ақпан 2006—''' | colspan="2" |Athir Ұлттық Құрмет ордені | |- |{{Байрақ|Мексика}} |'''2007—''' | colspan="2" |Ацтек бүркітінің тізбегі кавалері<ref>{{Cite web|url=https://noticias.uol.com.br/ultnot/efe/2007/08/03/ult1808u98575.jhtm|title=Lula será condecorado com Ordem da Águia Asteca no México - 03/08/2007 - UOL Últimas Notícias|publisher=noticias.uol.com.br|accessdate=2019-11-11}}</ref> | |- |{{Байрақ|Панама}} |'''11 тамыз 2007 —''' | colspan="2" |Омар Торрихос Эррера Үлкен Крест ордені кавалері | |- |{{Байрақ|Дания}} |'''12 қыркүйек 2007—''' | colspan="2" |Піл орденінің кавалері<ref>{{Cite web|url=http://kongehuset.dk/modtagere-af-danske-dekorationer|title=Modtagere af danske dekorationer|date=2017-12-12|publisher=Kongehuset|lang=da|accessdate=2019-11-11}}</ref> |R. af E. |- |{{Байрақ|Португалия}} |'''2008—''' | colspan="2" |Мұнара мен қылыш, ерлік, адалдық және еңбек сіңірген әскери орденінің үлкен кресі кавалері |GCTE |- |{{Байрақ|Сауд Арабиясы}} |'''мамыр 2009—''' | colspan="2" |Король Абдель-Азиз аль-Саудидің орден тізбегі кавалері | |- |{{Байрақ|Украина}} |'''2009—''' | colspan="2" |Бостандық ордені кавалері | |- |{{Байрақ|Сирия}} |'''2010—''' | colspan="2" |Омейядтар ордені 1-ші дәрежелі кавалері | |- |{{Байрақ|Гвинея-Бисау}} |'''2010—''' | colspan="2" |Амилкара Кабрал медалі | |- |{{Байрақ|Замбия}} |'''2011—''' | colspan="2" |Замбия бүркіті Ұлы Командор ордені |GCEZ |- |{{Байрақ|Польша}} |'''2011—''' | colspan="2" |Валесса қоры сыйлығының лауреаты | |- |{{Байрақ|Оңтүстік Африка Республикасы}} |'''27 сәуір 2011—''' | colspan="2" |Тамбо Компаньондар Алтын орденінің кавалері | |} == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} == Сілтемелер == * [http://www.sensusnovus.ru/analytics/2012/07/31/14131.html Лула - әлемдегі алғашқы жұмысшыдан шыққан президент] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150924100415/http://www.sensusnovus.ru/analytics/2012/07/31/14131.html |date=2015-09-24 }} * [https://time.com/collection/100-most-influential-people-2023/6269853/luiz-inacio-lula-da-silva/ Луис Инасио Лула де Силва 2023 жылғы ең ықпалды 100 саясаткердің қатарына енді] {{Үлкен жиырмалық басшылары|мемлекет=АҚШ}} [[Санат:Аустриялық ханзада сыйлығының иегерлері]] [[Санат:Бразилия президенттері]] [[Санат:Бразилия социалисттері]] empngm8sn9rjiaby461gesvzp0nhuhg 0 651922 3414979 3251420 2024-12-28T09:43:48Z Makenzis 71333 3414979 wikitext text/x-wiki {{футбол клубы |атауы= {{ту|Жапония}} Токио |логотип = FC Tokyo Logo.png |құрылған = 1935 |стадионы = [[Адзиномото (стадион)|Адзиномото]] |сыйымдылығы = 50 100 |жаттықтырушы = {{ту|Жапония}} [[Кэнта Хасэгава]] |жарыс = [[Футболдан Жапония чемпионаты|Джей-лига]] |маусым = 2024 |орын = 7 орын | pattern_la1 = _fctokyo18h | pattern_b1 = _fctokyo18h | pattern_ra1 = _fctokyo18h | pattern_sh1 = _fctokyo18h | pattern_so1 = _fctokyo18h | pattern_la2 = _fctokyo18a | pattern_b2 = _fctokyo18a | pattern_ra2 = _fctokyo18a | pattern_sh2 = _fctokyo18a | pattern_so2 = _fctokyo18a | leftarm1 = FFFFFF | body1 = FFFFFF | rightarm1 = FFFFFF | shorts1 = 0000FA | socks1 = 0000FA | leftarm2 = FFFFFF | body2 = FFFFFF | rightarm2 = FFFFFF | shorts2 = 003280 | socks2 = }} {{нихонго|'''«Токио»'''|FC東京|Эфуси То:кё:|{{lang-en|F.C. Tokyo}}}} — [[Жапония|Жапонияның]] [[Токио]] қаласындағы футбол клубы, 1935 жылы құрылған. Өз алаңындағы ойындарын "Адзиномото" стадионында өткізеді. == Жетістіктері == === Ұлттық === * Император кубогы: 2011 * Лига кубогы: 2004, 2009 == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сілтемелер == * https://www.fctokyo.co.jp/english/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201205153231/https://www.fctokyo.co.jp/english |date=2020-12-05 }} [[Санат:Жапония футбол клубтары]] ibpgnqf4cd5vgll41iic5dp8w5nmlbe 0 663894 3414689 3410793 2024-12-27T12:17:34Z Casserium 68287 3414689 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан қала ішіндегі ауданы |ауданның атауы = Астана ауданы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |lat_dir = N |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = E |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |облысы = Ақтөбе облысы |қаласы = Ақтөбе |әкімі = Баянбек Талғатұлы Қырықбаев |әкімдіктің мекенжайы = Ақтөбе қаласы, Сәңкібай батыр даңғылы, №145Б |құрылған уақыты = [[2018 жыл]] |жер аумағы = |жер аумағы бойынша орны = |тұрғыны = 313 830<ref>[https://stat.gov.kz/api/getFile/?docId=ESTAT478686 Қазақстан Республикасы халқының жынысы және жергілікті жердің типіне қарай саны (2023 жылғы 1 қаңтарға)]</ref> |халық саны бойынша орны = |санақ жылы = 2023 |тығыздығы = |тығыздығы бойынша орны = |ұлттық құрамы = |телефон коды = +7 7132 |пошта индексі = |сайты = https://www.gov.kz/memleket/entities/aktobe-astana/?lang=kk Ақтөбе қаласының «Астана» ауданы әкімінің аппараты |карта = |ортаққордағы санаты = }} [[Сурет:Ақтөбе аудандары.png|нобай|{{Legend|#ad92e8|[[Астана ауданы]]}}{{Legend|#a3eb8f|[[Алматы ауданы (Ақтөбе)|Алматы ауданы]]}}]] '''Астана ауданы''' — [[Ақтөбе]] қаласының әкімшілік-аумақтық бірлігі. Халқы — 313 830 адам (2023). [[Уақыт белдеуі]] — [[UTC+5]]. 2018 жылдың 30 наурызында Ақтөбе қаласының мәслихатының сессиясында Ақтөбе әкімінің ұсынысы бойынша екі ауданды құру жайында шешім қабылданды және Ақтөбе қалалық әкімдігі аумағында екі әкімшілік ауданды құруға дайындық жұмысы басталды<ref>{{Cite web|url=http://adilet.zan.kz/kaz/docs/V18CA000182#z0|title=Ақтөбе қаласында екі ауданды құру жəне қала аудандарының шекараларын белгілеу туралы}}</ref>. Тұрғындар Сазды ауданы атауын ұсынды. ==Шекарасы== Астана ауданы Ақтөбе қаласының батыс бөлігінде орналасқан. Ауданның шығыс бөлігі [[Алматы ауданы (Ақтөбе)|Алматы ауданымен]] шекаралас. Солтүстік бөлігі Ақтөбе облысының [[Мәртөк ауданы]]мен шекаралас. Оңтүстік-батыс, батыс және солтүстік-батыс аумағы Ақтөбе облысының [[Алға ауданы]]мен шектеседі. Аудан шекарасы Ақтөбе қаласының солтүстік-батыс бөлігінен басталып, теміржолмен, жоғары аймақты өтіп, 5500 метрді қамтитын ауылшаруашылығы мақсатындағы жерлермен өтіп, ауылшаруашылығы мақсатындағы жерлердің солтүстік-батыс бөлігінің жиегімен, батыс бағытында 12800 метр арақашықта бұрылып, 6000 метрге дейін оңтүстік-батысқа бағытталып, Құрашасай ауылына жетеді. Құрашасай ауылының қасындағы Алға ауданының шекарасы жиегімен "Самара-Шымкент" республикалық маңызы бар автомобиль жолы мен "Жіңішке" көлін қиып өтіп, Ақтөбе қаласының батыс бөлігімен ұштасады. Алға ауданы шекарасымен байланыса отырып, ауылшаруашылығы мақсатындағы жерлер арқылы 9200 метр қашықтыққа жоғарғы аймаққа жүріп, 8000 метр арақашықтықтан оңтүстік-батыс бағытқа бұрылып, орман шаруашылығы жерлерінің бойымен "Ақтөбе-Богословка" облыстық маңызы бар автомобиль жолына дейін жетеді. "Ақтөбе-Богословка" облыстық маңызы бар автомобиль жолынан батыс бағытқа бұрылып, 5500 метр арақашықтықтан Алға ауданы шекарасына дейін, Сазды ауылы бойымен оңтүстік-батысқа бұрылып, Сазды өзені арқылы өтіп, ауылшаруашылығы мақсатындағы жерлердің бойымен 12100 метр арақашықтықтан оңтүстікке бұрылып, жоғары вольтті желілер арқылы Алға ауданы шекарасынан теміржолға жетіп, осы жерден бастапқы санау нүктесіне келеді. ==Әкімдері== * Бағжан Тілегенов 2018-2019 * Дариға Исмағамбетова 2019-2021 * Мамырғали Аққағазов 2021-2022 * Айбек Көпенов 2022-2023 * Алмас Жақсылықов 2023-2024 * Баянбек Қырықбаев 2024- == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ақтөбе аудандары]] 5a378536f1s4m6jjt00zup7n977zf6h 3 664709 3414956 3409953 2024-12-28T08:30:20Z DreamRimmer 140958 DreamRimmer [[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B]] бетін [[Қатысушы талқылауы:Nurken]] бетіне жылжытты: Automatically moved page while renaming the user "[[Special:CentralAuth/Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]]" to "[[Special:CentralAuth/Nurken|Nurken]]" 3409953 wikitext text/x-wiki {{Мұрағат|шілде 2021 – шілде 2022|шілде 2022 – шілде 2023|шілде 2023 – шілде 2024}} == Санаттарды жою, жылжыту == Қайырлы күн! * Санат:Франция математиктері жойып, <s>Санат:Француз математиктері</s> санатын Санат:Франция математиктері деп жылжытсаңыз; * Санат:Франция физиктері жойып, <s>Санат:Француз физиктері</s> санатын Санат:Франция физиктері деп жылжытсаңыз; ----------------------------------- Мына беттерді жоюға ұсынамын: * <s>Санат:Француз географтары</s> * <s>Бақыт Шкуруллайұлы Кенжеев</s> * <s>XIX - XX ғ. басындағы Павлодар Ертіс өңірі</s> * <s>Master Card</s> * <s>Найман және керей ұлыстары</s> * <s>Нельсон Горацио</s> * <s>Органикалық химия пәні</s> [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 16:23, 2024 ж. шілденің 2 (+05) :Қайырлы күн. Өкінішке орай, санат атауын ауыстырғанда, оған кірген мақалалар жаңа атаулы санатқа автоматты түрде көшпейді. Осы жерде бүкіл мақаланы Франция санатына ауыстыра алатын боттың көмегі керек болады. Қалғанын жасадым. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 18:40, 2024 ж. шілденің 2 (+05) ::Жылжыта беріңіз, бот арқылы мақалалардың санаттарын ауыстырып шығамын. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 18:57, 2024 ж. шілденің 2 (+05) :::Қателесіппін, санаттағы мақалалар шынымен де көшіріледі екен. Жақсы болды. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 19:04, 2024 ж. шілденің 2 (+05) ::::Тіпті жақсы екен, рақмет. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 19:12, 2024 ж. шілденің 2 (+05) == жою == Қайырлы кеш! Мына беттерді жоюға ұсынамын: <s>Гардизи, Әбу Саид Әбіл-әл-Хайя ибн Заххақ</s>, <s>Уәлиханов Мақы</s>, <s>Пес, алапес</s>, <s>Левис-Стросс Клод</s>, <s>Литорд Жан Франсуа</s>, <s>Анитеза</s>, <s>Кампанелла</s>, <s>Лаплас Пьер</s> осы бетті жылжыту керек <s>Уатт Джеймс</s> [[Қатысушы:TalgatSnow|TalgatSnow]] ([[Қатысушы талқылауы:TalgatSnow|талқылау]]) 21:42, 2024 ж. шілденің 3 (+05) :Дайын👍 [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 23:33, 2024 ж. шілденің 3 (+05) ::👍 Санат шебері қалай қолдануға болады? [[Қатысушы:TalgatSnow|TalgatSnow]] ([[Қатысушы талқылауы:TalgatSnow|талқылау]]) 23:36, 2024 ж. шілденің 3 (+05) :::Hotcat деген жайлы айтсаңыз, қателеспесем, баптауларда қосуға болатын гаджет. Бірақ бір-бір санаттан қосып-алады, ыңғайсыз. Өзім вручную өңдеймін. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 23:43, 2024 ж. шілденің 3 (+05) ::::жоқ, санаттағы мақалаларды көшіру туралы айтып жатырмын [[Қатысушы:TalgatSnow|TalgatSnow]] ([[Қатысушы талқылауы:TalgatSnow|талқылау]]) 23:46, 2024 ж. шілденің 3 (+05) :::::Мен жай ғана санатты жылжыта салдым да, "санат шебері" автоматты түрде барлық мақаланы жаңа атаулы санатқа көшірді. Бұрын ондай функцияның бар болғаны менің есімде жоқ, не жаңа, не тек админге қолжетімді нәрсе сияқты көрінеді. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 00:05, 2024 ж. шілденің 4 (+05) ::::::осы құралды маған пайдалану құқығы берілсе жақсы болар еді, қате жазылған санаттар тым көп [[Қатысушы:TalgatSnow|TalgatSnow]] ([[Қатысушы талқылауы:TalgatSnow|талқылау]]) 01:01, 2024 ж. шілденің 4 (+05) :::::::Санаттарды жақында жылжытып көрдіңіз ба? Мүмкін бұл жаңа нәрсе шығар? [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 01:08, 2024 ж. шілденің 4 (+05) ::::::::ондай функция жоқ менде [[Қатысушы:TalgatSnow|TalgatSnow]] ([[Қатысушы талқылауы:TalgatSnow|талқылау]]) 01:21, 2024 ж. шілденің 4 (+05) == жою 2 == Қайырлы күн! Мына беттерді жоюға ұсынамын: <s>I дәрежелі "Достық" ордені, Пинтерест, Шифрин, Микаэла, Лань</s> және Оскар марапаты Оскар сыйлығы деп өзгерту керек, онда айдау тұр кейін @[[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ескі сілтемелерді ботпен өзгертеді [[Қатысушы:TalgatSnow|TalgatSnow]] ([[Қатысушы талқылауы:TalgatSnow|талқылау]]) 09:09, 2024 ж. шілденің 6 (+05) :Дайын👍 [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 04:02, 2024 ж. шілденің 7 (+05) == Вандализм == ‎Мықтыбек Оразтайұлы деген қатысушы менің [[Футболдан 2024 жылғы Еуропа чемпионаты (финал)]] мақаламды жойып, жылжытудың орнына көшіріп басқа атпен бастады [[Футболдан 2024 жылғы Еуропа біріншілігі (финал)]]. өзгенің еңбегін өзіңе жатқызу админге сай келмейтін нәрсе. бұған дейін менің рұқсатымсыз жеке бетімді бастап өндеген [[Қатысушы:TalgatSnow]]. сан үшін мақалаларды бастап бітірмейді:[[Футболдан Литва чемпионаты 2023]], [[Футболдан Украина кубогы 2021/22]]. мақала санатаулары дұрыс емес. әрекет етуіңізді сұраймын @[[Қатысушы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]], @[[Қатысушы:Amangeldi Mukhamejan|Amangeldi Mukhamejan]], @[[Қатысушы:Салиха|Салиха]] [[Қатысушы:TalgatSnow|TalgatSnow]] ([[Қатысушы талқылауы:TalgatSnow|талқылау]]) 16:13, 2024 ж. шілденің 17 (+05) == Қазақ тілге аударылмаған мақалаларды қазақ тіліне аудару == Джо Байденнің балалары мен әйелдері туралы мақалаларды қазақ тіліне аударшы, өтініш. [[Қатысушы:Balgymbek Has Been|Balgymbek Has Been]] ([[Қатысушы талқылауы:Balgymbek Has Been|талқылау]]) 23:17, 2024 ж. шілденің 20 (+05) :Дәл қазір жоспарымда бар мақала тым көп болып тұр. Мысалы, осы аптада мен [[Дональд Трамп]] мақаласын әлі де қайта жазып жүрмін. Басқа бір тәжірибелі қатысушыдан сұрап көрсеңіз? [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 18:25, 2024 ж. шілденің 21 (+05) ::Аа, жақсы [[Қатысушы:Balgymbek Has Been|Balgymbek Has Been]] ([[Қатысушы талқылауы:Balgymbek Has Been|талқылау]]) 10:22, 2024 ж. тамыздың 5 (+05) == Мақаланы қалпына келтіру== Сәлеметсізбе! Сіз өткен жолы [[Йозеф Гайдн]] мақаласын қалпына келтіруге келіскен едіңіз ғой. Мен оны уикилендіруге дайынмын... --[[Қатысушы:Мира Белль|Мира Белль]] ([[Қатысушы талқылауы:Мира Белль|талқылау]]) 16:04, 2024 ж. шілденің 25 (+05) :Шейнбаум мақаласының уикиленуіне аса қатты көңілім шықпады, бірақ сонда да мақаланы қалпына келтірдім. Шейнбаумды тағы өңдеп жатамын. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 22:36, 2024 ж. шілденің 25 (+05) :: Ағай, рақмет сізге! Сосын мен жазған [[Жәннат жайылымдары]] мақаласын да қалпына келтіріңізші, мен оны дұрыстап шығарамын... --[[Қатысушы:Мира Белль|Мира Белль]] ([[Қатысушы талқылауы:Мира Белль|талқылау]]) 18:12, 2024 ж. шілденің 27 (+05) :::Қалпына келтірілді. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 11:48, 2024 ж. шілденің 29 (+05) :::: Көп рақмет! [[File:Face-grin_expert.svg|23px]] --[[Қатысушы:Мира Белль|Мира Белль]] ([[Қатысушы талқылауы:Мира Белль|талқылау]]) 15:11, 2024 ж. шілденің 31 (+05) == Мақаланы қалпына келтіруіңізді сұраймын == Қайырлы күн! [[Әл-жәбрдің атасы]] атты мақала қазақ балаларына арналған журнал жайында жазылған. Менің ойымша, ондай мақалалардың Уикипедия сайтында бар болғаны қай жағынан да жақсы. Сондықтан оны қалпына келтіру керек! --[[Қатысушы:Бейсенбинова Салта|Бейсенбинова Салта]] ([[Қатысушы талқылауы:Бейсенбинова Салта|талқылау]]) 14:27, 2024 ж. шілденің 30 (+05) :Қазақша Уикипедияда жарнама мақалаларға рұқсат жоқ [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 18:42, 2024 ж. шілденің 30 (+05) :: Алайда Уикипедияда [[Зерде (журнал)]] және [[Парасат (журнал)]] деген мақалалар, тіпті [[OK! (журнал)]] мен [[ELLE (журнал)]] деген беттер бар ғой. Оларды неге жарнама деп санамайсыз? Неге бұл біздің журналға қатысты ғана болды екен? --[[Қатысушы:Бейсенбинова Салта|Бейсенбинова Салта]] ([[Қатысушы талқылауы:Бейсенбинова Салта|талқылау]]) 12:51, 2024 ж. шілденің 31 (+05) :::Аталған журналдар не республикалық болғасын, не аты-шулы болғасын маңыздылығы бар. Мақалалардың өздерін оқып көрмедім, энциклопедия емес, жаңалықтай жазылған болса, өңдеу керек болады. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 06:50, 2024 ж. тамыздың 1 (+05) :::: Сіз республикалық дегенді қалай түсінесіз? Біздің журнал да бір емес, бірнеше қалада сатылып, республикалық дәрежеге ие деп айта алаамыз. Тіпті халықаралық журнал деуге құқымыз бар, себебі ол жуырда өзбек тілінде де шыға бастады. --[[Қатысушы:Бейсенбинова Салта|Бейсенбинова Салта]] ([[Қатысушы талқылауы:Бейсенбинова Салта|талқылау]]) 12:04, 2024 ж. тамыздың 1 (+05) :::::Әлемде мыңдаған журнал бар, оның бәрі Уикипедияға жазылмайды ғой, сондықтан журналдың халықаралық беделі және танымалдылығы болу керек деп санаймын. Ал сіздің мақалаңыз бойынша, ''журнал жақында шыққан және шынымен жарнамаға ұқсайды''. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 19:44, 2024 ж. тамыздың 4 (+05) :::::: Осы журналдың «Парасат» журналынан несі кем, айта аласыз ба? «Парасат» беті неге жарнама емес? --[[Қатысушы:Бейсенбинова Салта|Бейсенбинова Салта]] ([[Қатысушы талқылауы:Бейсенбинова Салта|талқылау]]) 12:55, 2024 ж. тамыздың 5 (+05) == Жаңа мақала бастау == Қайырлы кеш, [[Венесуэладағы президент сайлауы (2024)]] ''(атауын басқаша қылса болады)'' мақаласын бастауға ұсынамын. Соған қоса, сайлау нәтижесіне байланысты жаппай наразылықтар басталды, оған да жеке мақала жазса болады. Әрине, ''бұл тақырыптарға қызықсаңыз және уақытыңыз болса бастауға кеңес беремін''. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 19:35, 2024 ж. тамыздың 4 (+05) :Кеш жарық, сайлау жайлы мақаланы бастап жатырмын. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 21:51, 2024 ж. тамыздың 4 (+05) ::{{like}} [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 07:41, 2024 ж. тамыздың 5 (+05) :::Мақала жартылай дайын десек болады: [[Венесуэладағы президент сайлауы (2024)]]. Шынымды айтсам, уақыт әр кезде бола бермеді, сондықтан да соңына қарай асығыста жазылды да, бір-екі жерде машиналық аударма шығып қалғаны да мүмкін. Реакция деген де бөлімін толықтырып жіберсеңіз, мүлдем жақсы болады. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 17:51, 2024 ж. тамыздың 12 (+05) == Жаңадан жазылған қазақ тілді мақалаларды тексеріп, басқа тілдермен қосу == Мен Виола Амерд, '''Карин Келлер-Зуттер, РФ СІМ Дипломатиялық академиясы сияқты мақалалардың қазақшасын жаздым. Соларды тексерістен өткізуіңізді сұраймын. Рақмет !''' [[Қатысушы:Balgymbek Has Been|Balgymbek Has Been]] ([[Қатысушы талқылауы:Balgymbek Has Been|талқылау]]) 22:02, 2024 ж. тамыздың 10 (+05) :Толтырған инфобокстарыңыз жаман емес болса да мақалалар сапа талаптарына келмейді. Бірінші абзац пен басқа да мәтін қосу, дереккөздерді стандарттау, санат қосу деген мәселелері бар. Біраз дұрысталмай жатса мақалалар жойылады. Және де Қазақша Уикипедия стандарты бойынша "-ович", "-овна" деген отчество суффикстері орыс, украин, славян тұлғалармен қазақшаланбайды. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 18:51, 2024 ж. тамыздың 11 (+05) == Үш мақаланы жою == Кеш жарық! Мына үшеуін жойсақ: [[Филологиялық білім]], [[Лингвистикалық палентология]], [[Қиғаш қабаттылық (Қабаттастық) сериясының индексі]]. --[[Қатысушы:Джамбульский|Джамбульский]] ([[Қатысушы талқылауы:Джамбульский|талқылау]]) 23:44, 2024 ж. қыркүйектің 13 (+05) :Тексеріп жіберіп, жойдым. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 04:23, 2024 ж. қыркүйектің 15 (+05) == Смайылов үкіметі == Қайырлы кеш. Премьер-министр Смайыловтың басқарған мерзімін І Смайылов үкіметі/ІІ Смайылов үкіметі деп екіге бөлген екенсіз. Бірақ бұлай бөлудің қажеті жоқ сияқты. Мәжіліс қайта сайланғанда Премьер уақытша орнынан кетіп, қайта тағайындалып отырады. Президент тіпті отставкаға да жібермейді. -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 23:33, 2024 ж. қыркүйектің 14 (+05) :Кәрім Мәсімовті ғана осылай екіге бөлсе болады. Себебі екі аралықта Серік Ахметов басқарып кеткен. -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 23:35, 2024 ж. қыркүйектің 14 (+05) :Бұл практиканы бастапқыда өзім Ағылшынша Уикипедиядан алған едім, шынымды айтсам. Өзім көрген дереккөзге сүйенсек, 2023 жылы Смайылов үкіметінің қызметтен кеткені, кейін жаңа үкіметтің құрылу процесінің орын алғаны ({{Cite web|url= https://tengrinews.kz/kazakhstan_news/pravitelstvo-kazahstana-ushlo-v-otstavku-494805/ |title= Правительство Казахстана ушло в отставку |lang= ru |publisher= tengrinews |date= 2023-03-29}}), алайда Смайыловтың шынымен де отставка жарияламағаны белгілі. ({{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/kazakstan-respublikasynyn-ukimeti-turaly-2924942 |title= Қазақстан Республикасының Үкіметі туралы |lang= kk |publisher= [[Қазақстан президенті]]нің ресми сайты |date= 2023-03-29}}) Менімше, сонда да жаңа үкімет құрылса, онда оның жаңа мақаласы да керек-ау. Екінші үкімет құрылуы жайлы ағылшУП-да [[:en:2023 Kazakh government formation|өзінің мақаласы да]] бар екен. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 04:36, 2024 ж. қыркүйектің 15 (+05) [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 04:36, 2024 ж. қыркүйектің 15 (+05) ::Онда Президент пен Парламент сайлауынан кейінгі уақытша орнынан кету мен кері тағайындаулардың бәрін есепке алсақ, онда Мәсімов екі емес 5-6 рет Премьер болып тағайындалып тұр ғой. Сондықтан, меніңше, бұларға әрбіреуіне бөлек мақала арнамай, бір мақаланың бөлімі ретінде жаза кетуге болатын сияқты. Себебі қатты бір өзектілігі жоқтай көрінеді. -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 05:42, 2024 ж. қыркүйектің 15 (+05) == Translation request == Hello, Malik Nursultan B. Can you translate and upload the article about the prominent Turkish economist [[:en:Dani Rodrik]]/[[:ru:Родрик, Дэни]] in Kazakh Wikipedia? Yours sincerely, [[Қатысушы:Oirattas|Oirattas]] ([[Қатысушы талқылауы:Oirattas|талқылау]]) 16:22, 2024 ж. қазанның 14 (+05) :I'm actually working on some articles already, I'll attempt to start it asap. What'd be the reason for the article creation? [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 16:56, 2024 ж. қазанның 14 (+05) ::He is a prominent economist internationally and has 65 Wikipedia articles. [[Қатысушы:Oirattas|Oirattas]] ([[Қатысушы талқылауы:Oirattas|талқылау]]) 19:05, 2024 ж. қазанның 14 (+05) == Мақаланы өңдеу == Қайырлы күн ! Сұрағым бар еді. Сіз мақаланы “көріп еңдеумен” өңдеген кезде санаттарды қалай қосасыз және дереккөздерді белгілеген кезде |title,|lang,|work-ты қалай жазасыз ? (“көріп еңдеумен” өңдеген кезде) Немесе көріп еңдеумен өңдемейсіз бе ? Рақмет. [[Қатысушы:Шайнүсіп|Шайнүсіп]] ([[Қатысушы талқылауы:Шайнүсіп|талқылау]]) 10:56, 2024 ж. қарашаның 3 (+05) :Қайырлы күн. |title=|lang= дегеніміз үлгінің параметрлері болады. Оны "көріп өңдегендер" жасай алады, қажет дереккөз үлгісін қолдансаңыз болды (кітап үшін [[:Үлгі:Кітап]], интернеттегі дерек үшін [[:Үлгі:Cite web]], ютуб видео үшін [[:Үлгі:YouTube]]). Жалпы визуалды санат жасауды білмеймін, ізденіп те көрмедім; өңдегенде код арқылы өңдеймін, визуалдысы өте ыңғайсыз. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 15:54, 2024 ж. қарашаның 3 (+05) ::Қайырлы кеш! Көп рақмет [[Қатысушы:Шайнүсіп|Шайнүсіп]] ([[Қатысушы талқылауы:Шайнүсіп|талқылау]]) 17:53, 2024 ж. қарашаның 5 (+05) == Тоқаев отбасы == Қайырлы күн! [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Кемелұлының]] отбасы жайлы мақала жазсаңыз ше ? [[Қатысушы:Шайнүсіп|Шайнүсіп]] ([[Қатысушы талқылауы:Шайнүсіп|талқылау]]) 14:24, 2024 ж. қарашаның 18 (+05) :Жоспарларымда болған, жуырда бастап жатармын деймін. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 19:59, 2024 ж. қарашаның 19 (+05) == Трамп Кабинеті турасында == Қайырлы күн! Осы тақырыпқа байланысты мақала жазғаныңызды байқап қалдым. Өте керек және жақсы жазылған мақала. Арасында қосымша өзгертулер енгізуді жөн көрдім, қайта-қайта артқа қайтарудың мағынасы неде? Жасалған өзгерістердің орынды екенін айта кеткім келеді. Мекеме атаулары, АҚШ Кабинетінің аталуына байланысты сұрақтар болмауы керек деп ойлаймын. Құрметпен, [[Қатысушы:AlibekKS|AlibekKS]] ([[Қатысушы талқылауы:AlibekKS|талқылау]]) 00:30, 2024 ж. қарашаның 23 (+05) :Қайырлы күн, ұлттық тергеуді '''барлау''' қылып, басқарманы '''агенттік''' қылғаныңызбен келіспедім. [[Федералдық тергеу бюросы]]ның, мысалы, өз мақаласы әлдеқайда бар, біз соның басшысы жайлы мақала жазсақ, атауы неге "тергеуден" басқа сөзге ауыспақ? Ал Кабинеттің бас әріппен жазылуын дұрыс екенін жаңа ғана түсіндім; "АҚШ Кабинеті"не баратын сілтемелердің "АҚШ кабинеті"не баратын сілтемелерден көп екенін бұрын білмеппін. Қолым бос болғанда бүкіл қате сілтемелерді жылжытып жатармын. Ойым түсінікті жеткізілді деп үміттенемін. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 00:42, 2024 ж. қарашаның 23 (+05) ::Жауабыңызға рақмет! Тергеу мен барлау арасында айырмашылық бар екендігін жақсы білесіз. Сіз тергеу деп аударған жерлердегі түпнұсқада "Intelligence", яғни қазақ тілінде қалыптасқан барлау сөзін меңзеп тұр. Олардың контекстіндегі CIA, біздегі аналогы '''Сыртқы барлау қызметі (Сыртқы тергеу қызметі емес)'''. Ал сіз айтып тұрған тергеу қызметі Федералды тергеу бюросына өзгертулер жасалмады. АҚШ саяси жүйесінде ФТБ Әділет департаментіне қарайды. Ал барлау қызметіне Ұлттық барлау директоры (Ұлттық барлау бойынша директорға қарайды). Мен жасаған өзгерістерді мұқият қарасаңыз, барлау деп өзгертілген жерлер осы контекстіде. Тулси Габбардқа барлау бойынша директорлық қызмет ұсынылған. Сол себепті осындай шатасу бар болғандықтан кейін түзетілді. ::Қазақ тілінде де агенттік деген сөз қолданылады. Оны жақсы білесіз деп ойлаймын, америкалық контекстіде агенттік пен департамент арасында функционалдық, саяси және ұйымдасу формасына байланысты өзгешеліктері де болады. Сондай-ақ сіз айтып тұрған '''басқарманың''' қазақшадағы қолданысында да иерархия бар. 1) Үлкен АҚ немесе корпоративті басқаруды іске асыратын коммерциялық/коммерциялық емес ұйымдарды басқаратын ең жоғарғы басқару органы; 2) Департамент ішіндегі құрамдас бөлік, департамент деңгейінен төмен деңгейдегі басқару функциясы бар орган. Сол себепті де агенттік деп қалғандары дұрыс деп санаймын. ::Сонымен қатар АҚШ Кабинеті туралы да мақаламды өшіріп тастағаныңызды байқадым. Ол мақала минималды көлемі бойынша келіп тұр, сонымен қатар жазылуы да түсінікті және басқа тілдегі дәл сол мақалаларға да сілтенеді. Сіз жазған сапасыз деген критеримен келісе алмаймын. Ол сондай-ақ толықтырылып отырған мақала. [[Қатысушы:AlibekKS|AlibekKS]] ([[Қатысушы талқылауы:AlibekKS|талқылау]]) 01:08, 2024 ж. қарашаның 23 (+05) :::Жарайды, сілтемелерді ауыстыра беріңіз, менен жақсы білетін сияқтыңыз. Сілтемелердің бәрі де бірдей болса болды. Мен анауларын аударғанымда орысша мақала атауларына сүйене аударған едім. Ал мақалаңыз санатсыз, инфобоксыз, соңындағы дереккөз деген үлгісіз болған және жаңартылады деп көрінбеген, сондықтан да жойдым. Қайта ашсам болады. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 01:54, 2024 ж. қарашаның 23 (+05) ::::Кері байланысқа рақмет! Мақаланы қалпына келтірсеңіз, ары қарай бірге дамытайық. [[Қатысушы:AlibekKS|AlibekKS]] ([[Қатысушы талқылауы:AlibekKS|талқылау]]) 12:26, 2024 ж. қарашаның 25 (+05) :::::[[АҚШ Кабинеті]] мақаласын қайтардым. Бүкіл проблемдері, соның ішінде "25-ші" деген қатесі шешіледі деп үміттенемін. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 20:52, 2024 ж. қарашаның 28 (+05) == Мақалалар мен санаттарды жою == Қайырлы түн, қалайсыз? Мыналарды жоюға ұсынамын: * <s>Қауіпсіздік, қатерсіздік</s> * <s>Грамматиканың дамуы</s> * <s>Стратегиялық зерттеулер институты</s> * <s>Білім-қазына қоғамдық қоры</s> * <s>Сенімделік</s> * <s>Аралға араша</s> * <s>Жас көшбасшылар ассоциациясы</s> * <s>Әбу Абдоллах (Әбілхасан) Жафар</s> * <s>Жедел жәрдем (телехикая)</s> * <s>Макаров Петр Михайлович</s> * <s>Михаил Михеевич Болонкин</s> * <s>Анатолий Иванович Рукавишников</s> * <s>Татьяна Петровна Притворова</s> * <s>Санат:Палестина-Израил қақтығысы</s> * <s>Санат:Оскар марапатын алған фильмдер</s> * <s>Санат:Маруиполь ФК ойыншылары</s> [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 01:57, 2024 ж. желтоқсанның 3 (+05) :Қайырлы күн! Түстен кейін, қолым оқудан бос болғанда қарап көремін. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 15:34, 2024 ж. желтоқсанның 3 (+05) :Кеш жарық, дайын! [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 19:50, 2024 ж. желтоқсанның 3 (+05) == Еңбегі сіңген админ марапаттамасы == {| style="border: 1px solid gray; background-color: #fdffe7;" |rowspan="2" valign="middle" | [[File:Administrator Barnstar Hires.png|120px]] |rowspan="2" | |style="font-size: x-large; padding: 0; vertical-align: middle; height: 1.1em;" | '''[[Уикипедия:Марапаттама/Еңбегі сіңген админ|Еңбегі сіңген админ]]''' |- |style="vertical-align: middle; border-top: 1px solid gray;" | [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] - Админ дәрежесін алғаныңызға аз ғана уақыт болғанына қарамастан, көптеген жұмыстар атқарған еңбегіңіз үшін. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:17, 2024 ж. желтоқсанның 15 (+05) |} :Көп, көп рахмет! [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 01:05, 2024 ж. желтоқсанның 15 (+05) b7r0c05x6vs8kftmtzxv8duvim8ypw4 2 664711 3414960 3335637 2024-12-28T08:30:20Z DreamRimmer 140958 DreamRimmer [[Қатысушы:Malik Nursultan B]] бетін [[Қатысушы:Nurken]] бетіне жылжытты: Automatically moved page while renaming the user "[[Special:CentralAuth/Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]]" to "[[Special:CentralAuth/Nurken|Nurken]]" 3335637 wikitext text/x-wiki <div style="position:absolute; right:2px; top:-27px; overflow:visible;">[mailto:malik0nursultan@gmail.com '''malik0nursultan@gmail.com''']</div> <div style="float:right; width:18%">{{Box-header/16|Навигация|Қатысушы:Malik Nursultan B}} * [[Арнайы:Жаңа беттер|Жаңа беттер]] * [[Арнайы:Жуықтағы өзгерістер|Жуықтағы өзгерістер]] ---- * [[/Мақалалар|Мақалаларым]] * [[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|Талқылау бетім]] * [[Арнайы:Үлесі/Malik Nursultan B|Үлесім]] * [[Қатысушы:Malik Nursultan B/зертхана|Зертханам]] {{Box-footer}} </div> Армысыңдар, Уикипедия қолданушылары! Есімім '''Нұрсұлтан'''. Мен дүниежүзі тарихына және геосаясатқа қызығамын және осы тақырыптарға байланысты мақала жазып, өңдейтін боламын. [[Қазақ тілі|Қазақша]], [[Орыс тілі|орысша]] және [[Ағылшын тілі|ағылшынша]] еркін сөйлеймін және [[неміс тілі]]н оқып жүрмін. Қатысушы және администратор ретінде менің сайттағы басты мақсатым — [[Уикипедия]]ның дамуына үлес қосу және жалпы [[Уикимедиа қозғалысы|Уикимедиа]] қауымдастығының тұрақты мүшесі болу. Көбіне жаңа мақала бастап, өңдеме жасап жүрген тақырыптарым: * [[Қазақстан Республикасының Үкіметі]] ([[:Санат:Қазақстан Республикасының министрліктері|министрліктер]], [[Қазақстан Республикасының Үкіметі#Үкімет құрамы|министрлер]]); * [[Посткеңестік кеңістік]] ([[Украина]], [[Түрікменстан]], т.б.); * [[:Санат:Қазақстан саясаты|Қазақстан саясаты]] ([[Қазақстандағы саяси партиялар|партиялар]], [[:Санат:Қазақстан саясаткерлері|тұлғалар]] т.б.). Дәл қазір мен [[:meta:Wikimedia Community of Kazakh language User Group/kk|қазақтілді]] және [[:meta:Wikimedians of Turkic Languages User Group/kk|түркітілді]] қатысушы топтарының және [[:meta:Wikimedia CEE Hub/Youth Group|Орталық және Шығыс Еуропа уикимедиашыларының жастар тобы]]ның мүшесімін және Қазақша Уикипедия администраторларының бірімін. == Қорапшаларым == {| align="center" valign="top" style="text-align:center" |{{User:Box/Админ}} {{User:Box/Qazaq}} {{Userbox |id = [[Сурет:Wien 3 Wappen.svg|40px]] |id-c = |id-s = 10 |info = Бұл қатысушы [[Аустрия]]ның [[Вена]] қаласында тұрады |info-c = #eee |info-fc = |border-c = red }} {{User:Box/Қатысушы Төре}} |{{User kk|male}} {{User ru-5|male}} {{User en-5|male}} {{User de-1|male}} |{{User:Box/Қызығушылық:География}} {{User:Box/Қызығушылық:Тарих}} {{User:Box/Қызығушылық:Саясат}} {{User:Box/Демократия}} |{{User Wikipedian For |аты = Нұрсұлтан |жыл = 2021 |ай = 7 |күн = 7 }} {{User:Box/Telegram қолданушы}} {{Қатысушы:Box/Қатысушы Астанадан}} {{1 - Уикиконференция қатысушысы}} |} == Галерея == === Түсірген суреттерім === <gallery> Сурет:Delegation of Afghanistan during visit to Kazakhstan (2023-08-03).jpg|Мен стажёр болған [[Ауғанстан]]–[[Қазақстан]] көрмесі, [[Астана]], 4 тамыз 2023 Сурет:Delegation of Afghanistan in the Astana Grand Mosque group photo (2023-08-04).jpg|Астана Бас Мешітіндегі Ауғанстан делегациясы Сурет:Delegation of Afghanistan in the Astana Grand Mosque (2023-08-04).jpg|Ауғанстан сауда министрі Нуриддин Азизи мен Бас Мешіт мүфтиі Сурет:Nooruddin Azizi and Serik Jumanğarin (2023-08-03).jpg|Нуриддин Азизи мен [[Серік Мақашұлы Жұманғарин|Серік Жұманғарин]] </gallery> === Уикипедия қауымдастығымен бірге === <gallery> Сурет:Вики-конференция в Астане 2023-09-02, общее фото.jpg|Бірінші қазақ уикиконференциясы, [[Астана]], 2 қыркүйек 2023, [[:commons:Category:Nikolay Bulykin|Николай Булыкин]] түсірген фото Сурет:Қазақ Уикимедиа Конференциясы 2023 (11).jpg|Бірінші қазақ уикиконференциясы, [[:commons:User:Amangeldi Mukhamejan|Амангелді Мұхамеджан]] түсірген фото Сурет:Қазақ Уикимедиа Конференциясы 2023 (05).jpg|Бірінші қазақ уикиконференциясы, [[:commons:User:Amangeldi Mukhamejan|Амангелді Мұхамеджан]] түсірген фото </gallery> == Сыртқы сілтемелер == * [[Сурет:Wikipedia-logo-v2.svg|15px]] [[Сурет:English language.svg|23px|border]] [[:en:User:Malik Nursultan B|Ағылшынша Уикипедия]] * [[Сурет:Wikipedia-logo-v2.svg|15px]] {{ту|Ресей}} [[:ru:Участник:Malik Nursultan B|Орысша Уикипедия]] * [[Сурет:Wikimedia Community Logo.svg|15px]] [[:meta:User:Malik Nursultan B|Уикимедиа]] * [[Сурет:Commons logo icon.svg|15px]] [[:commons:User:Malik Nursultan B|Ортаққор]] * [[Сурет:Telegram 2019 Logo.svg|15px]] [https://t.me/maliknursultan Telegram] * [[Сурет:Breezeicons-actions-22-mail-mark-unread.svg|15px]] [mailto:malik0nursultan@gmail.com Электронды поштам] == Статистика == {{Бүгінгі өсім}} {{Түркі тілді Уикипедиялар2}} su418ihs992ztgo8zsnooo3nrh488f7 3414971 3414960 2024-12-28T08:55:10Z Nurken 111493 3414971 wikitext text/x-wiki <div style="float:right; width:18%">{{Box-header/16|Навигация|Қатысушы:Malik Nursultan B}} * [[Арнайы:Жаңа беттер|Жаңа беттер]] * [[Арнайы:Жуықтағы өзгерістер|Жуықтағы өзгерістер]] ---- * [[/Мақалалар|Мақалаларым]] * [[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|Талқылау бетім]] * [[Арнайы:Үлесі/Malik Nursultan B|Үлесім]] * [[Қатысушы:Malik Nursultan B/зертхана|Зертханам]] {{Box-footer}} </div> Армысыңдар, Уикипедия қолданушылары! Дүниежүзі тарихына және геосаясатқа қызығамын және осы тақырыптарға байланысты мақала жазып, өңдейтін боламын. [[Қазақ тілі|Қазақша]], [[Орыс тілі|орысша]] және [[Ағылшын тілі|ағылшынша]] еркін сөйлеймін және [[неміс тілі]]н оқып жүрмін. Қатысушы және администратор ретінде менің сайттағы басты мақсатым — [[Уикипедия]]ның дамуына үлес қосу және жалпы [[Уикимедиа қозғалысы|Уикимедиа]] қауымдастығының тұрақты мүшесі болу. Көбіне жаңа мақала бастап, өңдеме жасап жүрген тақырыптарым: * [[Қазақстан Республикасының Үкіметі]] ([[:Санат:Қазақстан Республикасының министрліктері|министрліктер]], [[Қазақстан Республикасының Үкіметі#Үкімет құрамы|министрлер]]); * [[Посткеңестік кеңістік]] ([[Украина]], [[Түрікменстан]], т.б.); * [[:Санат:Қазақстан саясаты|Қазақстан саясаты]] ([[Қазақстандағы саяси партиялар|партиялар]], [[:Санат:Қазақстан саясаткерлері|тұлғалар]] т.б.). Дәл қазір мен [[:meta:Wikimedia Community of Kazakh language User Group/kk|қазақтілді]] және [[:meta:Wikimedians of Turkic Languages User Group/kk|түркітілді]] қатысушы топтарының және [[:meta:Wikimedia CEE Hub/Youth Group|Орталық және Шығыс Еуропа уикимедиашыларының жастар тобы]]ның мүшесімін және Қазақша Уикипедия администраторларының бірімін. == Қорапшаларым == {| align="center" valign="top" style="text-align:center" |{{User:Box/Админ}} {{User:Box/Qazaq}} {{Userbox |id = [[Сурет:Wien 3 Wappen.svg|40px]] |id-c = |id-s = 10 |info = Бұл қатысушы [[Аустрия]]ның [[Вена]] қаласында тұрады |info-c = #eee |info-fc = |border-c = red }} {{User:Box/Қатысушы Төре}} |{{User kk|male}} {{User ru-5|male}} {{User en-5|male}} {{User de-1|male}} |{{User:Box/Қызығушылық:География}} {{User:Box/Қызығушылық:Тарих}} {{User:Box/Қызығушылық:Саясат}} {{User:Box/Демократия}} |{{User Wikipedian For |аты = Нұрсұлтан |жыл = 2021 |ай = 7 |күн = 7 }} {{User:Box/Telegram қолданушы}} {{Қатысушы:Box/Қатысушы Астанадан}} {{1 - Уикиконференция қатысушысы}} |} == Галерея == === Түсірген суреттерім === <gallery> Сурет:Delegation of Afghanistan during visit to Kazakhstan (2023-08-03).jpg|Мен стажёр болған [[Ауғанстан]]–[[Қазақстан]] көрмесі, [[Астана]], 4 тамыз 2023 Сурет:Delegation of Afghanistan in the Astana Grand Mosque group photo (2023-08-04).jpg|Астана Бас Мешітіндегі Ауғанстан делегациясы Сурет:Delegation of Afghanistan in the Astana Grand Mosque (2023-08-04).jpg|Ауғанстан сауда министрі Нуриддин Азизи мен Бас Мешіт мүфтиі Сурет:Nooruddin Azizi and Serik Jumanğarin (2023-08-03).jpg|Нуриддин Азизи мен [[Серік Мақашұлы Жұманғарин|Серік Жұманғарин]] </gallery> === Уикипедия қауымдастығымен бірге === <gallery> Сурет:Вики-конференция в Астане 2023-09-02, общее фото.jpg|Бірінші қазақ уикиконференциясы, [[Астана]], 2 қыркүйек 2023, [[:commons:Category:Nikolay Bulykin|Николай Булыкин]] түсірген фото Сурет:Қазақ Уикимедиа Конференциясы 2023 (11).jpg|Бірінші қазақ уикиконференциясы, [[:commons:User:Amangeldi Mukhamejan|Амангелді Мұхамеджан]] түсірген фото Сурет:Қазақ Уикимедиа Конференциясы 2023 (05).jpg|Бірінші қазақ уикиконференциясы, [[:commons:User:Amangeldi Mukhamejan|Амангелді Мұхамеджан]] түсірген фото </gallery> == Сыртқы сілтемелер == * [[Сурет:Wikipedia-logo-v2.svg|15px]] [[Сурет:English language.svg|23px|border]] [[:en:User:Malik Nursultan B|Ағылшынша Уикипедия]] * [[Сурет:Wikipedia-logo-v2.svg|15px]] {{ту|Ресей}} [[:ru:Участник:Malik Nursultan B|Орысша Уикипедия]] * [[Сурет:Wikimedia Community Logo.svg|15px]] [[:meta:User:Malik Nursultan B|Уикимедиа]] * [[Сурет:Commons logo icon.svg|15px]] [[:commons:User:Malik Nursultan B|Ортаққор]] * [[Сурет:Telegram 2019 Logo.svg|15px]] [https://t.me/maliknursultan Telegram] * [[Сурет:Breezeicons-actions-22-mail-mark-unread.svg|15px]] [mailto:malik0nursultan@gmail.com Электронды поштам] == Статистика == {{Бүгінгі өсім}} {{Түркі тілді Уикипедиялар2}} 2qsdesr8euy3r9zpv3hqb2pxj92loxa 0 674475 3414826 3411152 2024-12-27T19:42:43Z AlibekKS 19967 3414826 wikitext text/x-wiki [[Сурет:Declaration of Independence (1819), by John Trumbull.jpg|нобай|«[[АҚШ тәуелсіздік декларациясы|Тәуелсіздік декларациясы]]», Джон Трамбулл суреті (1819)]] [[Сурет:Treaty_of_Paris_1783_-_last_page_(hi-res).jpg|нобай|305x305 нүкте|Америка Құрама Штаттарының атынан [[Джон Адамс]], [[Бенджамин Франклин]] және Джон Джей жасаған [[Париж келісімі|1783 жылғы Париж келісіміне]] қол қою беті]] '''Америка Құрама Штаттарының негізін қалаушылар''' ({{lang-en|The Founding Fathers}} — «''негіздеуші әкелер''») — [[Америка Құрама Штаттары|америкалық мемлекеттіліктің]] құрылуы мен қалыптасуында, оның ішінде тәуелсіздікке қол жеткізуде және жаңа саяси жүйенің принциптерін құруда шешуші рөл атқарған америкалық мемлекет қайраткерлерінің тобы. Кейбір тарихшылардың қатарына [[Солтүстік Америка|Солтүстік Америкадағы]] америкалық төңкерісті ұйымдастырып, өткізген және [[АҚШ]]-ты саясаткерлер, заңгерлер, мемлекет қайраткерлері, сарбаздар, дипломаттар немесе қарапайым азаматтар ретінде құрған он үш [[Британ империясы|Британдық]] отарлардың өкілдері кіреді. Тар мағынада [[АҚШ тәуелсіздік декларациясы]]на және [[АҚШ Конституциясы]]н құрған Филадельфия конвенциясына қол қойған екінші континенталды Конгрестің депутаттарын білдіреді. XIX ғасырдың аяғына дейін оларды «АҚШ-тың негізін қалаушылар» немесе «АҚШ әкелері» деп жиі атаған. Тарихшы Ричард Б. Моррис 1973 жылғы зерттеуде келесі жеті тұлғаны ең маңызды АҚШ негізін қалаушысы ретінде атайды: [[Джон Адамс]], [[Бенджамин Франклин]], Александр Гамильтон, Джон Джей, [[Томас Джефферсон]], [[Джеймс Мэдисон]] және [[Джордж Уошингтон|Джордж Вашингтон]].<ref name="MorrisSeven">Richard B. Morris, ''Seven Who Shaped Our Destiny: The Founding Fathers as Revolutionaries'' (New York: Harper & Row, 1973).</ref><ref>https://web.archive.org/web/20140707071533/http://www.biography.com/news/founding-fathers-quotes-facts</ref> Солардың үшеуі (Гамильтон, Мэдисон және Джей) «[[Федералист жазбалары]]ның» ({{lang-en|The Federalist Papers}}) авторлары болып келеді — бұл [[АҚШ Конституциясы]]н мақұлдау мақсатымен жазылған 85 мақала. == Жеті ең маңызды негізін қалаушылар == {| class="wikitable" width="100%" style="text-align:center; margin: 1em auto 1em auto" ! № ! Суреті ! Аты<br><small>(өмір сүрген жылдары)</small> ! Лауазымы |- |1 |[[Сурет:Johnadamsvp.flipped.jpg|100px]] |[[Джон Адамс]] |[[АҚШ президенттерінің тізімі|АҚШ-тың екінші президенті]], бірінші [[АҚШ вице-президенті|вице-президенті]] |- |2 |[[Сурет:Gilbert_Stuart_Williamstown_Portrait_of_George_Washington.jpg|100px]] |[[Джордж Уошингтон|Джордж Вашингтон]] |АҚШ-тың тұңғыш президенті, тәуелсіздік үшін соғыс кезінде американдық армияның [[Қолбасшы|қолбасшысы]] |- |3 |[[Сурет:Alexander_Hamilton_A17950.jpg|100px]] |[[Александр Гамильтон]] |Федералисттер партиясының көшбасшысы, көрнекті [[адвокат]] және [[философ]] |- |4 |[[Сурет:John_Jay_(Gilbert_Stuart_portrait).jpg|100px]] |[[Джон Джей]] |АҚШ Жоғарғы сотының бірінші төрағасы, [[дипломат]] |- |5 |[[Сурет:Thomas_Jefferson_rev.jpg|100px]] |[[Томас Джефферсон]] |[[АҚШ тәуелсіздік декларациясы|Тәуелсіздік декларациясының]] авторы, АҚШ-тың үшінші президенті |- |6 |[[Сурет:JamesMadison.jpg|100px]] |[[Джеймс Мэдисон]] |АҚШ-тың төртінші президенті, [[АҚШ Конституциясы]]ның авторы |- |7 |[[Сурет:Joseph_Siffrein_Duplessis_-_Benjamin_Franklin_-_Google_Art_Project.jpg|100px]] |[[Бенджамин Франклин]] |Ғалым және саясаткер, Америка революциясының идеологтарының бірі, АҚШ-тың құрылу процесінде барлық үш құжатқа ([[АҚШ тәуелсіздік декларациясы|Тәуелсіздік Декларациясы]], Конституцияға, [[Версаль бейбіт келісімі]]) қол қойған жалғыз негізін қалаушы |} == Әдебиеттер == * R. B. Bernstein [https://books.google.ru/books?id=lZsqWLe-T7MC The Founding Fathers Reconsidered] — [[Oxford University Press]], NY, (2008) == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сыртқы сілтемелер == * [https://www.archives.gov/exhibits/charters/constitution_founding_fathers.html NARA — America’s founding fathers] {{бастама}} [[Санат:АҚШ тарихы]] std2zrqixcaw2gy653saciu4kv8c64v 0 675151 3414766 3414645 2024-12-27T17:16:36Z Мағыпар 100137 /* Тұрмыс салты */ нақтылау 3414766 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Аварлар |төл атауы = ''магlарулал'', ''аварал'' |сурет = Avarian woman.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 1,5 млн. |аймақ = |аймақ1 = {{Байрақ|Ресей}} |саны1 = 814 473 (2002) |түсініктемелер1 = |аймақ2 = {{Байрақ|Түркия}} |саны2 = 53 000 |түсініктемелер2 = |аймақ3 = {{Байрақ|Әзірбайжан}} |саны3 = 50 871 (1999) |түсініктемелер3 = |аймақ4 = {{Байрақ|Грузия}} |саны4 = 4 200 |түсініктемелер4 = |аймақ5 = {{Байрақ|Қазақстан}} |саны5 = 1 202 (2009) |түсініктемелер5 = |аймақ6 = {{Байрақ|Украина}} |саны6 = 1 496 (2001) |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[авар тілі]], [[орыс тілі]] |діні = [[суннизм]] |этникалық топтары = [[андий-цез халықтары]] |ескертпелер = }} '''Аварлар''' ({{lang-av|аварал, магӏарулал}}, {{lang-ru|аварцы}}) — [[Дағыстан]] халықтары, [[Кавказ]]дың байырғы халықтарының бірі. Қазіргі Дағыстанның халық саны бойынша ең үлкен халқы.<ref>{{Cite web|url=http://www.gks.ru/free_doc/new_site/perepis2010/croc/perepis_itogi1612.htm|title=Бүкілресейлік халық санағы 2010 ж|lang=ru|access-date=2023-04-02|publisher=Ресей Федералдық мемлекеттік статистика қызметі}}</ref> Жалпы саны шамамен 1 500 000 адам, Ресей Федерациясындағы саны 814 473 адам. (2002) Аварлардың тарихи Отаны — Таулы Дағыстан болып келеді, сонымен қатар Шығыс [[Грузия]]<ref>{{кітап|авторы=Ю.А.Жданов |бөлімі= |бөлім сілтемесі= |тақырыбы=Оңтүстік Ресей халықтарының мәдениеттерінің энциклопедиясы: Ресейдің оңтүстігіндегі халықтар |шынайы атауы= |сілтеме= |уикитека= |жауапты= |басылым=Солтүстік Кавказ жоғары білім беру ғылыми орталығы |орны= |баспасы=Дондағы Ростов |жыл=2005 |томы= |беттері=244 |барлық беті= |сериясы= |isbn= |тиражы= }}</ref> мен Солтүстік Әзірбайжан. Аварлардың басым көпшілігі (жалпы санның 85%) [[Ресей]]дің [[Дағыстан|Дағыстан Республикасы]]нда тұрады, аварлардың шамамен 6%-ы Ресейдің басқа аймақтарында, және шамамен 9%-ы Ресейден тыс жерде, негізінен [[Түркия]] мен [[Әзірбайжан]]да тұрады. Дағыстанның 41 ауданының 17-сінде аварлар халықтың сандық көпшілігін құрайды. == Эндоэтнонимі == Орысша - «Аварцы»; түрікше - «Avarlar»; әзірбайжанша - «Avarlar»; осетинше - «Солиæгтæ»; абхазша - «Аварцәа»; ағылшынша - «Avars»; қарашай-балқарша - «Аварлыла»; лакша - «Ярусса / Ярттащи» ингушше - «Жlайхой».<ref>{{cite web|url=https://nacio.at.ua/publ/nacionalnosti/avarcy_avaral_maglarulal/2-1-0-3|title=Аварлар - Аварал / Mагlарулал|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-05-31|lang=}}</ref> == Этнонимі == Бұрын, XIX ғасырда Ресейге қосылғанға дейін аварлар өздерін бір халық деп қабылдамаған және жалпы атаулары болмаған,<ref>{{кітап|авторы=Н.Н.Миклухо-Маклай ат.этнография институтының еңбектері |бөлімі= |бөлім сілтемесі= |тақырыбы=Аварлар |шынайы атауы= |сілтеме=https://books.google.ru/books?hl=ru&id=Z3ILAAAAIAAJ&dq=аварцы+не+имели+самоназвание&focus=searchwithinvolume&q |уикитека= |жауапты= |басылым= |орны= |баспасы=КСРО Ғылым академиясының баспасы |жыл=1972 |томы=99 |беттері=127 |барлық беті= |сериясы= |isbn= |тиражы= }}</ref> ал «аварлар» атауы аварлардың өздеріне мүлдем жат болған.<ref name="svoboda">[https://www.svoboda.org/a/24196712.html Аварлар]</ref> «Авар» этнонимінің шығу тегі толық анық емес. Кейбір ғалымдар, атап айтқанда В.М.Бейлис<ref>''В. М. Бейлис.'' Из истории Дагестана VI—XI вв. (Сарир) // Исторические записки. — 1963. — Т. 73, стр. 144.</ref>, М.Г.Магомедов<ref name="История аварцев">''М. Г. Магомедов''. [https://archive.is/20120711160330/http://a-u-l.narod.ru/Magomedov-M_Istoriya_avarcev.html#selection-87.0-87.15 Аварлар тарихы]. Махачқала: ДГУ, 2005.</ref> және басқалары бұл атауды ежелгі аварлардан алып, соңғылары авар халқының этногенезіне үлкен әсер еткенін алға тартады. Революцияға дейінгі әдебиетте бұл халық көбінесе «аварлар» деген атпен кездесетін. Шешендер аварлармен көршілес ірі халықтардың бірі ретінде аварларды «Ж1ай» (ф, ай) деп атайды, ал шекарасы Сулақ өзенінің бойымен өтетін, тұрғылықты жерін екіге бөлетін тарихи Дағыстанды мекендеген халықтар шешендер мен дағыстандықтарды «суьлий» (сюлий) деп атады, шамасы, шешен тілінде «сулл» сияқты естілген Сулақ өзенінің атауынан шыққан. Басқа нұсқа бойынша бұл халықтың атын түркілер қойған, олардан [[Даргиндер|даргиндер]], олардан орыстар қабылдаған. Түркі тіліндегі «авар», «аварала» сөздері «жауынгер», «тынымсыз», «қаңғыбас», «тұйық», «үйсіз»<ref>''Ю. А. Евстигнеев.'' [https://books.google.ru/books?id=IgIyAAAAMAAJ&q=авар+воинственный+беспокойный&dq=авар+воинственный+беспокойный&hl=ru&sa=X&ved=0CCAQ6AEwAWoVChMI7NaKrcfMyAIVw_1yCh2iWQWb Ресей Федерациясы. Халықтар және олардың бөлімшелері]: қысқаша этнологиялық анықтамалық. СПб.: Издательство Санкт-Петербургского университета, 2003. — 221 с.</ref><ref>[https://books.google.ru/books?id=IcpHAQAAIAAJ&q=аварец+бездомный&dq=аварец+бездомный&hl=ru&sa=X&ved=0CCgQ6AEwA2oVChMIsKSmqt_JyAIV5mtyCh1_VQDl Өзгермелі әлемдегі Кавказ халықтарының дәстүрлері:] әлеуметтік-мәдени тәжірибелердегі үздіксіздік пен үзілістер. СПб.: Петербургское востоковедение, 2010—493 с. ISBN 978-5-85803-416-2.</ref><ref>''А. А. Магометов.'' [https://books.google.ru/books?id=EpEbAQAAIAAJ&q=аварец+бездомный&dq=аварец+бездомный&hl=ru&sa=X&ved=0CCsQ6AEwBGoVChMIsKSmqt_JyAIV5mtyCh1_VQDl П. К. Услар, Дағыстан тілдерін зерттеуші]. Мх.: Дагучпедгиз, 1979 — 99 с.</ref><ref>«Кавказдық таулықтар» жинағы. Тифлис, 1869 год.</ref> дегенді білдіреді. Сондай-ақ аварлар өз атын ортағасырлық [[Серир]] мемлекетінің патшасы Авараның есімінен алған деген болжам бар. Кейбір авторлардың пікірінше, аварлар этнонимі бастапқыда [[Авар хандығы]] өмір сүрген [[Хунзаһ ауданы|Хунзаһ үстіртінің]] тұрғындарына қатысты болған, яғни бастапқыда тек хунзаһтар «аварлар» деп аталған. Ал қалған этникалық топтар өздерін басқаша атады. Мысалы, [[Қазыбек ауданы (Дағыстан)|салаталар]] өздерін накбакал, [[Гумбет ауданы|гумбеттер]] — бакхулау, [[Шамил ауданы|гигатлиндер]] — гитатлиу және тағы басқаша атады. Кавказды аралаған XVIII ғасырдағы атақты неміс табиғат зерттеушісі және саяхатшысы [[Иоганн Антон Гюлденштедт|Иоганн Гюлденштедт]] [[Авар хандығы|Авар хандығының]] тұрғындарынан басқа аварларға тәуелсіз еркін қоғамдардың тұрғындарын, сондай-ақ қазіргі Әзірбайжан аумағында Кавказ жотасының ар жағында орналасқан Жаро-Белоканға қоныс аударған дағыстандықтарды қателесіп<ref>[https://gornyashka.ru/articles/all/article_30027/ А. Ельков. Көп кітаптар: Иоганн Антон Гилденштедт. Кавказ арқылы саяхаттау] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190723020335/https://gornyashka.ru/articles/all/article_30027/ |date=2019-07-23 }}</ref> жатқызған<ref>''Иоганн Антон Гилденштедт.'' 1770—1773 жж. Кавказ арқылы саяхаттау. СПб.</ref>. XX ғасырдың басына дейін аварлар таулылар және лезгиндер деген атаумен де белгілі болды. «Лезгиндер» этнонимі аварлардан басқа Дағыстанның бүкіл таулы халқын жаңылысып атаған. Бұл қате атаудың себебі ежелгі Парсыда болды, оның әскерлері [[Дағыстан|Дағыстанға]] енген кезде әрқашан ең алдымен [[Лезгиндер|лезгиндерге]] тап болатын<ref>[https://www.pglu.ru/upload/iblock/c0b/uch_2010_vi_00025.pdf М. Г. Гаджимурадова/Лезгиндердің өткенін этнографиялық зерттеу] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210702215139/https://www.pglu.ru/upload/iblock/c0b/uch_2010_vi_00025.pdf |date=2021-07-02 }}</ref>. [[Даргиндер]] аварларды кIарахъанти (кIарахъан жек.түр.) деп атайды. [[Лактар]] — яруса. [[Құмықтар]] — таулу (таулы). == Нәсілі == Аварлар үлкен европеоид нәсілінің балқан-кавказ тобына жатады. == Сырт келбеті == Аварлардың негізгі сыртқы белгілеріне мыналар жатады: *жасыл, қоңыр немесе көк көздер, сондай-ақ өтпелі реңктер, мысалы, жасыл-қоңыр; *мұрын биіктігінің жоғарылығы; *қызыл, қара қоңыр, қара қоңыр немесе қара шаш; *тар және шығыңқы жақ; *дене ұзындығы; *басқа кавказдық популяциялармен салыстырғанда терісі ақшыл келеді. Көптеген аварлар осы күнге дейін басқа кавказ халықтарына ұқсамайтын сыртқы түрін сақтап қалды.<ref>Аварцы внешность характер. Аварцы https://mitsucam.ru/avarcy-vneshnost-harakter-avarcy/</ref> == Тілі == {{main|Авар тілі}} Кавказ тілдерінің дағыстан тобына, Еуропа нәсілінің балқан-кавказ тармағына жатады. Оңтүстік және солтүстік екі говорды құрайтын ацухс, карак, гид, андаль, закаталь, хузах, салатав, т.б.диалектілері бар. Әдеби тілі солтүстік говор негізінде қалыптасқан. Араб жазуына алғашқы талпыныс 15-ғасырдан басталса, оны кеңірек қолдану 19-ғасырдың екінші жартысы мен 20-ғасырдың басында болды. 1927 жылы араб әліпбиінен латынға, 1938 жылы орыс графикасына негізіндегі жазуға көшті. Бүгінде Дағыстанның таулы аймақтарындағы бастауыш мектептерде [[авар тілі]] оқытылады. Бесінші сыныптан бастап оқыту орыс тілінде жүргізіліп, авар тілі қосымша пән ретінде оқытылады. Басқа ұлттық тілдермен қатар ол Дағыстан Республикасының мемлекеттік тілдерінің бірі болып табылады.<ref>{{cite web|url=https://travelask.ru/articles/avartsy-smelost-volka-i-svoboda-orla-v-gorah-dagestana?ysclid=lsmulak4rn82511555|title=Аварлар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-05-31|lang=}}</ref> == Жазуы == Кириллица әліпбиіне негізделген жазуы: Аа Бб Вв Гг ГЪгъ ГЬгь Гlгl Дд Ее Ёё Жж Зз Ии Йй Кк ККкк КЪкъ КЬкь Кlкl КlКlкlкl Лл ЛЪлъ ЛЪЛЪлълъ Лlлl Мм Нн Оо Пп Рр Сс ССсс Тт ТТтт Тlтl Уу Фф Хх ХХхх ХЪхъ ХЬхь Хlхl Цц ЦЦцц Цlцl ЦlЦlцlцl Чч ЧЧчч Чlчl ЧlЧlчlчl Шш Щщ Ъъ Ыы Ьь Ээ Юю Яя<ref>{{cite web|url=https://ru.ruwiki.ru/wiki/%D0%90%D0%B2%D0%B0%D1%80%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%BF%D0%B8%D1%81%D1%8C%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C|title=Авар жазуы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-06-10|lang=}}</ref> == Діні == Сенетін аварлардың басым көпшілігі Шафии ағымындағы сунниттік мұсылмандар. Нақшбандия, Шәзилия, Қадирияның сопылық бауырластықтары кең тараған<ref>{{кітап|авторы=Ярлыкапов А. А. |бөлімі = Аварцы |тақырыбы =Жаңа орыс энциклопедиясы |оригинал = |ссылка = |жауапты=В. И. Данилов-Данильян |издание = |орны=М |басылым=Энциклопедия |жыл = 2005 |том =1 |страницы = 38—39 |беттері=959 |серия = |isbn =5-948-020-010 |тираж =}}</ref>. Дегенмен, көптеген деректерден белгілі болғандай, авар мемлекеті [[Сарир]] (VI-XIII ғасырлар) негізінен христиан (православие) болды. Қызықты жері - 10 ғасырда салынған Датунг ауылындағы ([[Шәміл ауданы]]) Датун мешіті. Ислам дінін қабылдағанға дейін христиан діні 4-5 ғасырларда көршілес Грузия территориясынан еніп, аварлар арасында кең тараған. Аварларды исламға қабылдаудың алғашқы әрекеттерін 7-8 ғасырларда арабтар жасап, 15 ғасырда орнықты. Соңғы кездері аварлар арасында ваххаби идеялары тарауда.<ref>{{cite web|url=http://www.etnosy.ru/node/740|title=Ярлыкапов А.А. Аварлардың сенімдері|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-06-01|lang=}}</ref> == Тарихы == [[Сурет:Awarenflag.png|200px|left|thumb|Туы бар қасқыр — Кавказ мифологиясы туралы кітаптың мұқабасындағы авар хандарының символы<ref>''Исалабдуллаев М. А.'' Мифология народов Кавказа. — Махачкала: КСИ, 2006</ref>.]] [[Сурет:Coat of arms Avar nutsal.jpg|200px|left|thumb|Аварияның/Лекетины елтаңбасы<ref>''[[Вахушти Багратиони]]''. Атлас Грузии (XVIII век). — {{Тб.}}, 1997.</ref>. ]] 12-ғасырдың соңында Авар хандығы (астанасы Хунзах) пайда болды. Онымен бір мезгілде «еркін» деп аталатын, бірақ ханға бағынышты, тауда жеке-жеке шатқалды иеленген, этникалық жақындыққа негізделген авар қауымдары өмір сүрді. 13-ғасырдың 20-жылдары Авар хандығын моңғолдар басып алды. 14-17 ғасырларда хандықта мемлекеттік қарым-қатынас дамып, билік жүйесі күшейді, заңдар қабылданды. 16 ғасырда Кавказ үшін күрескен парсылар мен түріктердің соғысы Авар хандығын да шарпыды. Хандық 17-18 ғасырларда күшейіп, Дағыстанның көптеген көршілес халықтарын алым-салық төлеуге мәжбүр етті. Алайда 16 ғасырдан бастап бірнеше рет Ресейдің қол астына өтіп, 1803 ж. оның құрамына күшпен ендірілді. 19 ғасырдың 20-50-жылдары Авар хандығын имамат биледі. 1864 ж. Ресей үкіметі Авар хандығын жойып, оны Авар округіне айналдырды.<ref>{{кітап|авторы=Бас.ред. Ж.Н.Тойбаева. /Құраст.Ғ.Жандыбаев., Г.Егеубаева |бөлімі= |бөлім сілтемесі= |тақырыбы=Қазақстан халқы. Энциклопедия|шынайы атауы= |сілтеме= |уикитека= |жауапты= |басылым= |орны=Алматы |баспасы=«Қазақ энциклопедиясы» |жыл=2016 |томы= |беттері=78 |барлық беті= |сериясы= |isbn=978-601-7472-88-7|тиражы= }}</ref> === Кавказ соғысы және имам Шамиль === 1803 жылы Авар хандығының бір бөлігі [[Ресей империясы]]ның құрамына енді. Алайда, алғашқы кезде патша әкімшілігі бірқатар өрескел қателіктер мен қателіктерге жол берді. Ауыр бопсалаулар мен салықтар, жерді тартып алу, ормандарды кесу, бекіністер салу, жаппай езгі халық арасында наразылық тудырды, әсіресе оның ең азаттық сүйгіш және күрескер бөлігі – «узденлер» (яғни, «еркін қауым мүшелері»), бұрын-соңды бұлай өмір сүрмегендер. Ресейді қолдаушылардың барлығын олар «құдайсыз» және «сатқындар» деп жариялады, ал патша әкімшілігі «шынайы мұсылмандарды қорлайтын, қорлайтын құлдық жүйенің басшылары» болды. Бұл әлеуметтік-діни негізде ХІХ ғасырдың 20-жылдарының басында [[шариғат]] және [[муридизм]] ұрандарымен таулылардың патшалыққа қарсы қозғалысы басталды. 1829 жылдың аяғында Кавказдың жалпы мойындаған рухани көсемі Магомед Ярагскийдің (Мұхаммед әл Яраги) қолдауымен [[Дағыстан]]ның бірінші имамы, авар, [[Гимры]] ауылынан молла [[Гази-Мұхаммед]] сайланды. Гази-Мұхаммед өзінің жақтастарының шағын отрядымен авар ауылдарына көбіне қарудың күшімен шариғатты енгізді. 1831 жылдың басында бекінген Чумгесген лагерін ұйымдастырған Ғази-Мұхаммед орыстарға қарсы бірқатар жорықтар жасады. Бірақ көп ұзамай туған ауылындағы шайқаста Ғази-Мұхаммед қайтыс болды. Ғази-Мұхаммед қайтыс болғаннан кейін муридтер қозғалысы таулы Дағыстан қоғамдарында локализацияланды және ең жақсы уақыттан алыс болды. Шейх Магомед Ярагскийдің (Мұхаммед әл Яраги) бастамасымен «ғалымдар жоғарғы кеңесі» – ғұламалар шақырылып, Гази-Мұхаммедтің жұмысын жалғастырған екінші имам болып Гоцатль ауылынан Гамзат-бек сайланды. Оның басшылығымен «Ғазават» («қасиетті соғыс») жалғасты. == Саны және қоныстануы == [[Сурет:Расселение аварцев на территории Азербайджана, Чечни, Дагестана, в %.png|thumb|right|250px|Аварлардың Әзірбайжан, Шешенстан және Дағыстан аумағында қоныстануы, 2010 жылғы Ресей және 2009 жылғы Әзірбайжан халық санағы бойынша %-бен]] [[Сурет:Расселение аварцев в ЮФО и СКФО по городским и сельским поселениям, в %.png|thumb|right|200px|Аварлардың ОФӨ және СКФӨ қалалық және ауылдық елді мекендер бойынша қоныс аударуы, 2010 жылғы санақ %-бен]] Дүние жүзіндегі аварлар саны: небәрі 1 миллион: 850 мың, Әзірбайжанда – 50 мың, Түркияда – 50 мың<ref>{{cite web|url=http://mkala.mk.ru/articles/2015/09/07/avarcy-proshloe-i-nastoyashhee.html|title=Аварлар - өткені және қазіргі уақыты|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-05-31|lang=}}</ref> 2010 жылғы халық санағына сәйкес аудандар бойынша аварлардың үлесі: {|class="standard sortable" ! Аудан атауы ! Аймақ атауы ! Аварлар % |- | [[Ахвах ауданы]]||[[Дағыстан]]||99,4 % |- | [[Тсунта ауданы]]||Дағыстан||99,4 % |- | [[Гергебил ауданы]]||Дағыстан||99,3 % |- | [[Цумада ауданы]]||Дағыстан||98,9 % |- | [[Шәміл ауданы]]||Дағыстан||98,7 % |- | [[Гумбет ауданы]]||Дағыстан||98,6 % |- | [[Тіләрата ауданы]]||Дағыстан||98,4 % |- | [[Ботлих ауданы]]||Дағыстан||97,5 % |- | [[Унсокол ауданы]]||Дағыстан||97,5 % |- | [[Хунзаһ ауданы]]||Дағыстан||97,5 % |- | [[Шарода ауданы]]||Дағыстан||97,3 % |- | [[Гуниб ауданы]]||Дағыстан||96,3 % |- | [[Қазыбек ауданы (Дағыстан)|Қазыбек ауданы]]||Дағыстан||85,9 % |- | [[Қызылжұрт ауданы]]||Дағыстан||83,4 % |- | [[Қызылжұрт]] қаласы||Дағыстан||72,1 % |- | [[Шарой ауданы]]||[[Шешен Республикасы|Шешенстан]]||54,4 % |- | [[Қызлар ауданы]]||Дағыстан||46,6 % |- | [[Оңтүстік Сухокумск]] қаласы||Дағыстан||46,1 % |- | [[Бұйнақ]] қаласы||Дағыстан||45,79 % |- | [[Тарамух ауданы]]||Дағыстан||35,8 % |- | [[Хасажұрт ауданы]]||Дағыстан||31,4 % |- | [[Хасажұрт]] қаласы||Дағыстан||30,6 % |- | [[Махачқала]] қаласы||Дағыстан||26,7 % |- | [[Бұйнақ ауданы]]||Дағыстан||23,5 % |- | [[Левашы ауданы]]||Дағыстан||22,4 % |- | [[Новолак ауданы]]||Дағыстан||21,9 % |- | [[Бабажұрт ауданы]]||Дағыстан||20,3 % |- | [[Қызлар]] қаласы||Дағыстан||20,1 % |- | [[Құмторқала ауданы]]||Дағыстан||18,4 % |- | [[Каспийск]] қаласы||Дағыстан||14,7 % |- | [[Черноземелск ауданы]]||[[Қалмақстан]]||7,2 % |- |} Олар Дағыстанның таулы аумағының көп бөлігін, ішінара жазықтарды (Бұйнақ, Хасажұрт, Қызылжұрт, Қызлар, Тарамух аудандары және т.б.) мекендейді. Дағыстаннан басқа Шешенстанда, Қалмақстанда және Ресей Федерациясының басқа да құрамдас бөліктерінде тұрады (барлығы – 912 090 адам). Аварлардың Дағыстандағы негізгі қоныстанған аймағы [[Аварқойсу]] (Авар-ор), [[Андиқойсу]] (Анди-ор) және [[Қарақойсу]] (Чеэр-ор) өзендерінің су алабы болып табылады. Аварлардың 28%-ы қалаларда тұрады (2002). Аварлар [[Әзірбайжан|Әзірбайжанда]] да тұрады (негізінен Белокан, Закатала, Ках облыстарында және Бакуде), онда 1999 жылғы санақ бойынша олардың жалпы саны 49,8 мың болған<ref>[http://www.azstat.org/statinfo/demoqraphic/en/007.shtml The State Statistical Committee of the Republic of Azerbaijan. Population by ethnic groups.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071220145641/http://www.azstat.org/statinfo/demoqraphic/en/007.shtml |date=2007-12-20 }}</ref>. Аварлардың шағын топтары [[Грузия|Грузияда]] Кварели муниципалитетінде, сонымен қатар Логодехи муниципалитетінде және Тбилисиде, [[Түркия|Түркияда]], [[Қазақстан|Қазақстанда]] және басқа елдерде жинақы түрде тұрады. «Бүгінгі күні Ресейден тыс авар диаспорасының саны туралы өте күрделі және қайшылықты мәселе. Бұл, ең алдымен, олардың тұратын елдерінде саяси және басқа да себептермен ұлты көрсетілген халық санағы жүргізілмейтіндігімен түсіндіріледі. Сондықтан авар ұрпақтарының саны туралы әртүрлі деректерде, атап айтқанда, Түркия Республикасында келтірілген деректер тым шамалап берілген. Бірақ егер дағыстандық шығыстанушы А.М.Магомеддадаевтың тұжырымдарын ескерсек, «қазіргі Түркия аумағында 1920 ж. 30-дан астам Дағыстан ауылдары болды, олардың 2/3-і аварлардан тұрды «және» бұл елде тұратын байырғы-дағыстандықтардың айтуынша, қазіргі уақытта мұнда дағыстандықтар 80 мыңнан аспайды, тиісінше қарапайым есептеулермен қазіргі уақытта Түркия Республикасында тұратын аварлардың ұрпақтарының санын анықтауға болады — 53 мыңнан астам адам», — дегенді 2005 жылы дағыстандық ғалым Б.М.Атаевқа ызамен мойындауға тура келді. Осылайша, бұрынғы КСРО шекарасынан тыс және, мүмкін, жалпы Ресейден тыс жерде ең үлкен авар диаспорасы Түркияда ұсынылған. Сонымен бірге, бұрынғы [[Осман империясы|Осман империясының]] авар [[Солтүстік Кавказдағы мұхажірлік|мұхажірлері]] ұрпақтарының шағын аралдары [[Сирия]] мен [[Иордания|Иорданияда]] да тіркелгенін атап өткен жөн, олардың саны аз болғандықтан, жергілікті араб халқы және басқа солтүстік кавказдықтар, негізінен адығтар мен шешендердің мәдени және тілдік ықпалы оларға қатты әсер болды. «Дагестандықтардың Осман империясына қоныс аударуы» атты екі томдық монографияның авторы Әмірхан Магомеддадаев куәландырғандай: «[[Солтүстік Кавказ|Солтүстік Кавказдың]], атап айтқанда Дағыстан диаспорасының өкілдері Түркияның, Иорданияның және Сирияның әлеуметтік-экономикалық, қоғамдық-саяси, рухани-этникалық дамуында маңызды рөл атқарды және атқаруда... Қазіргі Түркия туралы айтатын болсақ, біздіңше, Тансу Чиллер үкіметінде Түркия Республикасының Мемлекеттік қауіпсіздік министрі болып Кулецма ауылынан шыққан мұхажірлердің ұрпағы Мехмет Гөлхан немесе 1960 жылы Түркиядағы төңкеріс әрекетін басқан авиаполктің командирі Әбд әл-Хәлім Ментеш болғанын айтсақ та жеткілікті»<ref>''А. М. Магомеддадаев.'' Дағыстандықтардың Осман империясына қоныс аударуы. Тарих және қазіргі заман. Кн. II. — Махачқала: ДНЦ РАН, 2001. — Б. 151—152. — ISBN 5-297-00949-9</ref>. ;Дағыстандағы аварлардың тарихи тұрғылықты жерлері<ref>[https://books.google.ru/books?id=hIQRAQAAMAAJ&q=аварцы+районы+компактного&dq=аварцы+районы+компактного&hl=ru&sa=X&ei=0P-XVcnEDMehsgHFv5fwDg&ved=0CCQQ6AEwAg Феноменон оф натионал бундарий]. С. В. Голунов, 2005 — Б. 106.</ref> * [[Ахвах ауданы|Ахвах]] * [[Ботлих ауданы|Ботлих]] * [[Гергебил ауданы|Гергебил]] * [[Гумбет ауданы|Гумбет]] * [[Гуниб ауданы|Гуниб]] * [[Қазыбек ауданы (Дағыстан)|Қазыбек]] * [[Тіләрата ауданы|Тіләрата]] * [[Унсокол ауданы|Унсокол]] * [[Хунзаһ ауданы|Хунзаһ]] * [[Шарода ауданы|Шарода]] * [[Тсунта ауданы|Тсунта]] * [[Бежта аумағы|Бежта]] * [[Цумада ауданы|Цумада]] * [[Шәміл ауданы|Шәміл]] бірен-саран: * [[Левашы ауданы|Левашы]] (ауданның жартысы) * [[Бұйнақ ауданы|Бұйнақ]] (ауданның жартысы) * [[Шарой ауданы]] [[Шешен Республикасы]] ([[Кенхи (ауыл)|Кенхи]] ауылының аумағы) * [[Закатала ауданы]] [[Әзірбайжан]] * [[Балакен ауданы]] [[Әзірбайжан]] == Аварлардың құрамына енген [[Андий-цез халықтары]] мен [[Аршиндер|аршиндер]] == ХХ ғасыр 30-жылдардың аяғынан бастап аварлар құрамына [[Андий-цез халықтары]] мен [[Аршиндер|аршиндер]] кірді.<ref>{{cite web|url=https://cyberleninka.ru/article/n/etnicheskaya-demografiya-dagestana-avartsy-i-ando-tsezskie-narody-vo-vtoroy-polovine-xix-nachale-xxi-v/viewer|title=М.Р.Ибрагимов. Дағыстанның этникалық демографиясы: ХІХ ғасырдың екінші жартысы – ХХ ғасырдың басындағы аварлар мен анди-тсез халықтары|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-06-01|lang=}}</ref><ref>{{кітап|авторы=И.М.Вакула |бөлімі= |бөлім сілтемесі= |тақырыбы= Солтүстік Кавказ республикаларының этноконфессиялық конфигурациясы|шынайы атауы= |сілтеме= |уикитека= |жауапты= |басылым= |орны=Н.Н.Миклухо-Маклай атындағы Этнография институты |баспасы= |жыл=1993 |томы=22 |беттері=50 |барлық беті= |сериясы= |isbn= |тиражы= }}</ref> * [[Андилер]] ({{lang-av|ГӀандисел/ГӀандал}}) — [[Ботлих ауданы|Ботлих ауданында]] Кванхидатли, Анди, Риквани, Зило, Ашали, Чанко, Муни, Гагатли, Гунха ауылдарында тұрады.. * [[Аршиндер]] ({{lang-av|Рочисел}}) — Шарода ауданының ({{lang-av|ЧӀарада}}) Арчиб ({{lang-av|Рочиб}}), Альчинуб, Кубатл, Кесериб, Калиб, Хитаб және Хилих ауылдарында тұрады. * [[Ахвахтар]] ({{lang-av|ГӀахьвалал}}) — Ахвах ауданында ({{lang-av|ГӀахьвахъ}}) Изано, Тад-Магитль, Цвакилколо, Кванкеро, Кудиябросо, Лологонитль ауылдарында тұрады. Сондай-ақ ахвахтар Әзірбайжанда Закатала ауданының Ахвах-Дере ауылында тұрады. * [[Қараталар]] ({{lang-av|КӀкӀаралал}}) — Ахвах ауданының Карата, Анчих, Цумали, Арчо, Жоғарғы Инхело, Маштада, Рацитль, Рачабулда және Тукита ауылдарында тұрады. Ботлих ауданында олар Төменгі Инхело ауылында тұрады.. * [[Тиндилер]] ({{lang-av|ТӀиндал}}) — Цумада ауданының ({{lang-av|ЦӀумада}}) Тинди, Акнада, Ангида, Тисси, Тисси-Ахитли ауылдарында тұрады. * [[Багулаллар]] ({{lang-av|Багулал}}) — Цумада ауданының ({{lang-av|ЦӀумада}}) Хуштада, Чало, Талител, Тленхори, Тлондода, Кванада, Гимерсо ауылдарында тұрады. * [[Чамалалылар]] ({{lang-av|ЧӀамалал}}) — Цумада ауданы ({{lang-av|ЦӀумада}}): Цумада, Жоғарғы және Төменгі Гавкари, Гигатли, Гадири ауылдарында тұрады. Сондай-ақ Шешенстан Республикасы Шарой ауданының Кенхи ({{lang-av|Кванхи}}) ауылында тұрады. * [[Годобериндер]] ({{lang-av|Гъодоберисел}}) — Ботлих ауданының Жоғарғы және Төменгі Годобери ауылдарында тұрады.. * [[Ботлихтер]] ({{lang-av|Балъхъал}}) — Ботлих ауданының Ботлих ({{lang-av|Болъихъ}}) ауылында тұрады. * [[Тсезлер|Дидоилар]] ({{lang-av|ЦIунтIал}}) — Тсунта ауданында, сондай-ақ Цумада ауданының — Хушет, Хваршини, Цихалы ауылдарында және Қызлар ауданындағы Выше-Таловка ауылында тұрады.. * [[Хваршындар]] ({{lang-av|Хъваршисел}}) — Цумада ауданының ({{lang-av|ЦӀумада}}) Хварши ауылында тұрады. * [[Бежталилер]] ({{lang-av|БежтӀал}}) — Бежта аумағының: Бежта ({{lang-av|БежтӀа}}), Хашархота, Тлядал ({{lang-av|Кьадал}}) ауылдарында, сондай-ақ Әзірбайжанда Кабакчолы ауылында (Балакен ауданы) және Грузияда Чантлискуре ауылында (Кварел ауданы) тұрады. * [[Гунзибтер]] ({{lang-av|Гьунзисел}}) — Бежта аумағының: Гунзиб ({{lang-av|Гьунзиб}}), Нахада, Гарбутль ауылдарында тұрады. Гунзибтер Грузияда Кварели муниципалитетінің Сарусо ауылында да тұрады. * [[Гинухтар]] ({{lang-av|Гьинухъесел}}) — Тсунта ауданының Генух ауылында тұрады. == Антропологиясы == [[Күнгей Кавказ тұрпаты|Күнгей Кавказ тұрпатын]] кейбір ғалымдар биік таулы оқшаулау жағдайында Каспий тұрпатының өзгеруінің соңғы нәтижесі деп есептейді. Олардың пікірінше, Дағыстанда Күнгей Кавказ тұрпатының қалыптасуы б.з.б. XIV ғасырына келеді. Күнгей Кавказ тұрпатының шығу тегі мәселесін қарастыра отырып, академик В.П.Алексеев былай деп атап көрсетті: «''Бұл тұрпаттың шығу тегі мәселесі төңірегіндегі теориялық талас-тартыс қола дәуірінен кешіктірмей, немесе мүмкін және ертерек орталық Кавказ жотасы етегіндегі жергілікті тұрғындардың құрамындағы мәселені азды-көпті біржақты шешуге әкелді''». Алайда, тағы бір, анағұрлым орынды және кең таралған көзқарас бар, оған сәйкес Каспий антропологиялық тұрпаты Күнгей Кавказбен тікелей байланысты емес, үнді-памир нәсілінің бір тармағы болып табылатын Күнгей Кавказдықтармен араласу нәтижесінде біршама түссізденген. Бұл топ өкілдерінің Каспий жағалауынан Дағыстанның жазық және тау етегіндегі аймақтары және [[Самуршай]] мен [[Шырақшай]] аңғарлары бойымен ғана биік тауларға енгенін атап өткен жөн. [[Сурет: Джарский аварец.jpg|нобай|оңға|200px|Авар]] [[Георгий Францевич Дебетс|Г.Ф.Дебетс]] Күнгей Кавказ антропологиялық тұрпатының Шығыс Еуропа жазығындағы және одан әрі [[Скандинавия|Скандинавияға]] дейінгі ежелгі халқымен ұқсастығын дәлелдей отырып, Күнгей Кавказ тұрпаты ата-бабаларының олардың солтүстіктен қазіргі заманғы аймағына енуі идеясын растады. Өзінің барлық өзіндік ерекшелігіне қарамастан, Кавказдан тыс жерде, ең алдымен [[Хорваттар|хорваттар]] мен [[Черногориялықтар|черногориялықтарға]] тән балқан-кавказ нәсілінің [[Динар тұрпаты|динарлық]] антропологиялық тұрпаты Күнгей Кавказдықтарға ең жақын болып келеді. «Классикалық» [[Кроманьондықтар|кроманьонға]] жақын антропологиялық тұрпат әдетте [[Бедерлі балта мәдениеті|шнурлы күйіктас мәдениетінің]] таралуымен байланысты. Соңғысы көбінесе үндіеуропалықтардың бастапқысы ретінде қарастырылады. Кейінгі неолит пен қола дәуірінде шнурлы күйіктас мәдениеті Еуропа жағалауының солтүстік-батысында және [[Балтық елдері|Балтық жағалауында]], Надпорожье мен Азов теңізінде, сондай-ақ [[Орталық Еуропа|Орталық Еуропаның]] кейбір аудандарында кең таралған, онда ол сымды таспалы күйіктас мәдениетімен байланыста болды. Б.з.б. II мыңжылдықта бұл мәдениеттің бір тармағы Жоғарғы [[Еділ|Еділде]] ([[Фатияново-Баланово мәдениеті|Фатияново мәдениеті]]) тарайды. Осыған орай А.Г.Кузьмин былай деп жазады: «Кавказ (Күнгей Кавказ популяция тобы) бен Балқан түбегінен ([[Албания]] мен [[Черногория]] аймағындағы динар тұрпаты) бері оның таралу географиясының өте кеңдігі антропологтарды таң қалдырған бұл шнурлы күйіктас мәдениеттермен байланысты халықтың негізгі антропологиялық түрі болды. Әдебиетте көрсетілген ұқсастық үшін әртүрлі түсіндірмелер бар. Неміс ұлтшыл археологиясының тіректерінің бірі [[Густаф Коссинна|Г.Коссинна]] солтүстіктен Кавказға дейінгі «германдық» экспансия туралы жазған. Бұл көзқарасты неміс археологтарынан басқа [[Шведтер|швед]] ғалымы Н.Оберг пен [[Финдер|фин]] А.М. Талгрен қолдады. Ресей әдебиеті Косина концепциясының ғылыми емес негізін дұрыс деп көрсетті. Бірақ мәселенің өзі бар және салыстырмалы түрде жақында бұл мәселе қайтадан көтеріліп, халықтың Еуропаның солтүстік-батысынан Кавказға қоныс аударуы туралы пікірді кейбір ресейлік ғалымдар да қолдады. Кавказға қатысты бұл пікірге В.П.Алексеев қарсы болды. «Күнгей Кавказ тұрпатының Шығыс Еуропа мен Скандинавия тұрғындарының антропологиялық тұрпатымен ұқсастығы... сөзсіз» екенін мойындай отырып, оны сол палеолиттік ата-бабаның біркелкі эволюциясымен түсіндірді, яғни ортақ дереккөзді тереңірек қозғады. Сонымен бірге ол Күнгей Кавказ және динар тұрпаттары арасындағы тікелей қатынасты мойындайды».<ref>Труды — В. П. Алексеев. ИСТОРИЧЕСКАЯ АНТРОПОЛОГИЯ И ЭТНОГЕНЕЗ. МОСКВА. «НАУКА». 1989 год.</ref> == Кәсібі == Дәстүрлі кәсіптері – [[мал шаруашылығы]] және [[егіншілік]] (арпа, бидай, қабықсыз арпа, қара бидай, сұлы, тары, бұршақ дақылдары, жүгері, картоп, зығыр, кендір). Таулы аймақтарда және тау бөктерінде егіншілік мал шаруашылығымен ұштасып жатса, биік таулы аймақтарда жетекші рөл мал шаруашылығына тиесілі болды. Дәстүрлі қой тұқымдары биязы жүнді. Олар бау-бақша, жүзім шаруашылығымен айналысқан. Тау беткейлерін террассалау, тыңаймайтын ауыспалы егіс, егістерді кезектестіру, учаскелерді үш сатылы пайдалану тәжрибесі қолданылды. Суару жүйесі болды. Еңбек құралдары: темір ағаш соқа, кетпен, шағын орақ, шалғы, кетмен, сүйреткіш, айыр, тырма, ағаш күрек т.б. Тұрмыстық қолөнерден - тоқу (киім тігу), киіз басу, кілем, мыс ыдыстар, ағаш ыдыстар, тері өңдеу, зергерлік бұйымдар, ұсталық, қару-жарақ, тас және ағаш ою, темірден соғу (күміс, мыс, мельхиор) дамыды.<br /> Олар негізінен қой мен ешкі жүндерін иіріп тоқыған. Жіпті бояғыш, жаңғақ қабығымен және әртүрлі тау шөптерімен бояды. Олар жіп өндірісіне жауапкершілікпен қарады: жүнді таяқпен ұрып, сұрыптап, сіңдіріп, бір-екі күннен кейін су таза болғанша өзенге жуды. Күнде кептіруден кейін оны қолмен қопсытып, содан кейін тарақпен таралды. Қолданбалы өнердің бір түрі үйлердің қабырғалары мен аркаларын, мешіттердің тіректерін, тұрмыстық ыдыстарды безендіретін тас пен ағаштан ою болды. Ағаштан ойылған қораптар, шөміштер мен құмыралар беріктігімен және мінсіз әрлеуімен таң қалдырады. Әрбір авар үйінде ыдыс-аяқ пен тағам сақтауға арналған таңғажайып әшекейлері бар қатты ағаштан жасалған сандық - ''цагур'' болды. Аварлар арасындағы ең көне қолөнердің бірі - ұсталық. Ұсталар («кебед») ерекше құрмет пен құрметке ие болды. Ұсталар үй шаруашылығына қажеттінің бәрін (пышақ, ошаққа арналған қысқыш) және еңбек құралдарын (балта, орақ, кетмен), қанжар мен қылыш, зергерлік бұйымдар жасаған. Авар әбзелдері, қылыштары мен қанжарлары өздерінің керемет әшекейлерімен ерекшеленді. Ал олар қандай әсем сақиналар, білезіктер, сырғалар, белдіктер мен кулондар жасады.<ref>{{cite web|url=https://history.wikireading.ru/24816?ysclid=lsmx964r2o502421732|title=Аварлар. Тарих, мәдениет, дәстүр|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-06-01|lang=}}</ref> == Тұрмыс салты == === Аварлардың дәстүрлі қоғамдық ұйымы === Қауымдастық патриархалдық туысқандық бірлестіктер – тухумдардан тұрды. XIX ғасырда аумақтық қатынастар басым болды, туыстық қоныстану принципі бұзылды, дегенмен мәдениетішілік ынтымақтастық дәстүрлері әлі де күшті болды. Басқаруды сайланған адамдар және барлық ересек ер адамдар (15 жастан асқан) қатысқан ауылдық жиын (жамағат) жүзеге асырды. Билеушілерді сайлау кезінде — ақсақалдар - тухумдардың өкілдік ету принципі сақталды. Аварлардың «еркін қоғамдарындағы» әкімшілік және сот билігін кадияларрмен бірге билеушілер және ақсақалдар жүзеге асырды. Заң шығару және бақылау функциялары халық жиналысын (жамағатты) білдіретін ақсақалдар кеңесіне тиесілі болды. Халық жиналысы сирек, ерекше маңызды жағдайларда шақырылды. Жыл сайын билеушілер, орындаушылар, билеуші ​​мен хабаршы (магуш), егіс қараушысы, қазынашы сайланды. Ақсақалдар кеңесі әскери істерге жауапты адамды (цевехан) тағайындады.<ref>{{cite web|url=https://blog.welcomedagestan.ru/dagpost/avartsy-narod/?ysclid=lsmwmple030195103|title=Аврлар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-06-01|lang=}}</ref> [[Сурет:Ilham Aliyev and Mehriban Aliyeva attended opening of Kharibulbul Festival in Shusha 10.jpg|thumb|right|220px|«Джахан» авар фольклорлық ансамблі Хара Булбулда (фестиваль) барабанда «Дун гури ё» әнін орындайды.]] === Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары === Баспаналары тау етегінде бір-біріне иық тірестіре салынған қамал-үйлерден тұрады. 1-қабаты шаруашылыққа арналған, 2-қабатында ұйықтайтын белмелері орналасқан. Үйдің негізгі бағанасы ою-өрнекті болып келген. Үйлер бір-біріне қарама-қарсы жиналып тұрғандықтан, бір үйдің төбесі басқа ауылдың ауласы ретінде жиі қызмет етті, ол соғыс мұнарасы бар бекініс қабырғасына ұқсайтын. Мұндай құрылымның ішіне кіру өте қиын болды. Мұнара қорғаныс құндылығынан басқа, бақылау орны да болды. Үйлер төртбұрышты, бір, екі немесе үш қабатты, демалыс үшін жабдықталған галерея-террассалар болды. Кейбір ауылдарда үй ауданы 80-100 м2 болатын бір бөлмеден тұрды, оның ортасында ошақ пен оюлармен безендірілген бағана болды, оның айналасында тамақ ішіп, қонақтарды қабылдады. Көп бөлмелі үйлерде олар бөлмені каминмен, кілемдермен және диванмен жабдықтады, мұнда олар демалып, қонақтарды қабылдады.<ref>{{cite web|url=https://nevsauto.ru/narod-avarcy-istoriya-avarcev.html|title=Авар халқы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-06-01|lang=}}</ref> === Дәстүрлі киімдері === Аварлардың киімдері ерлерде: туника тәрізді көйлек, шалбар, бешмет (гужгат), черкес пальто (чуха). Бас киімі - папаха, башлық, сирек киіз қалпақ. Қыста қой терісінен жасалған тон, бурка киген, былғары белбеулерді пайдаланған. Аяқтарына тоқылған шұлық, шикі былғарыдан жасалған шұлық, киіз, жүннен (тоқылған) тоқыма етік киген.<br /> Әйелдер киімі шалбар, жейде көйлек және қос жеңді ұзын қаусырмалы көйлектен (хабалай) тұрды. Қыста олар ерлердікіне ұқсас жамылғы тон киген. Аяқ киім – табаны жұмсақ былғары етік, туфли (мачуял), тоқыма және киіз етік киген. Әйелдердің тоқылған шұлықтары мен етіктері ерлердікінен үстіңгі жағының биіктігімен, ою-өрнектің түсі мен сипатынан ерекшеленді.<br /> Зергерлік бұйымдардан – моншақтар, күміс шынжырлар, кеудеге арналған кулондар, медальондар, белдіктер, білезіктер, сақиналар пайдаланады. Қазіргі заманғы киімдер негізінен фабрикадан тігілген, егде жастағы адамдар тон, қарақөл жүннен жасалған қалпақ, тоқылған шұлық тәрізді қарапайым киімдерді киюді жалғастыруда.<ref>{{cite web|url=http://russia.yaxy.ru/rus_etnografia/base/069.html|title=Ресей этнографиясы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-06-01|lang=}}</ref> === Дәстүрлі тағамдары === Авар ұлттық тағамдары Әзірбайжан және грузин тағамдарының кейбір дәстүрлерін сіңірді, бірақ ол дала мал шаруашылығы халықтарының, қазақ және татар-өзбек тағамдарымен де байланысты. Ал олар өз кезегінде ежелгі ноғайлардың, құмықтардың, қыпшақтардың, түрікмендердің және сәл кейінірек түрік жаулап алушыларының әсерінен дамыды. Мұндағы тағамдар алуан түрлі және ерекше. Дәстүр бойынша, барлық кавказ халықтары сияқты, аварлар етті жақсы көреді және негізінен қой мен сиыр етін көп жейді. Одан сорпалар (шурпа немесе шурва) дайындалады, ұннан жасалған тағамдарға салма жасалады және кәбаб қуырылады. Көкөністер сәл аз, негізінен пияз мен қызанақ, картоп пен баклажан және көптеген шөптер, сарымсақ, сірке суы, қыша және т.б. тұтынады. Бұл асхана тағамдарына ең тән нәрсе - әр түрлі салмасы бар ашытылмаған қамырдан жасалған шелпек, олар әсіресе ыстық, жаңа пісірілген кезде дәмді. Олар, ең алдымен ет, содан кейін картоп, ірімшік, қызанақ, көптеген шөптер мен дәмдеуіштермен толтырылады.<br /> Келесі ең танымал тағам - хинкаль. Бұл грузин хинкалиге ұқсайды, бірақ мәні бойынша бұл мүлдем басқа тағам. Үйге қонақ келсе, хинкал дайындап құрметтейді. Авар хинкалы үшін қамыр айранмен, сүзбемен немесе сарысумен, ал қалғандары үшін сумен иленеді.<br /> Шай-авар тағамдарының ең танымал сусындарының бірі. Шайға жемістер мен жаңғақтар жиі беріледі.<ref>{{cite web|url=https://nazaccent.ru/content/8823-avarskaya-nacionalnaya-kulinariya.html?ysclid=lsn27p5ydm409772820|title=Авар ұлттық асханасы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-06-01|lang=}}</ref> === Фольклоры === Халық ауыз әдебиетінің негізгі жанры – батырлар жырлары («Нәдір ханмен шайқас», т.б.), тарихи жырлар мен жоқтау жырлары да тән (ерлер репертуарына енген, аспаптың сүйемелдеуімен айтылатын). Лиро-эпос ерекше көзге түседі, әндері лахи балай («ұзын ән»). Әйелдер әндері – бесік жыры, ғашықтық жырлар, жоқтаулар. Дәстүрлі музыкалық аспаптары: шертпелі аспаптар тамур мен чугур, ысқылы чаган, үрмелі аспаптар – шантых және лалу, құрақ лалаби, құрақ ясты-балабан, зурна, барабандар – бубен, барабан гавал. Сонымен қатар гармоника комузы (19 ғасырда орыс жауынгерлері әкелген) және балалайка (20 ғасырдың ортасынан) бар.<ref>{{cite web|url=https://old.bigenc.ru/ethnology/text/5633056?ysclid=lsmsd5toat853312887|title=Аварлар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-06-01|lang=}}</ref> == Авар халқының қазіргі жағдайы == Соңғы 35 жылда Ресейдегі аварлардың саны 2,5 есеге өсті. Қала халқының үлесі қарқынды өсуде. Аварлар арасындағы қала тұрғындарының саны соңғы 35 жылда 7 есеге өсті, бұл негізінен ауылдан көшіп-қону есебінен. Алайда, қалаларда бала туу көрсеткіші баяу төмендеуде. Қалаларға жылдам көші-қон процесіне қарамастан, ауылшаруашылық қызметіі басым. Жоғары білімі бар адамдардың үлесі салыстырмалы түрде аз, бірақ студенттердің саны Ресей үшін орташа деңгейден жоғары. Қазіргі уақытта білім беру саласын дамыту мүмкіндіктері азайып, жұмыссыздық қаупі артып келеді. Авар халқына ассимиляция қауіп төндірмейді, өз ұлтының тілін ана тілі ретінде таңдаудың жоғары көрсеткіштері соңғы уақытта жоғарылаған. Арнайы зерттеулер Дағыстанның байырғы халықтарының орыс халқының ассимиляциясы да, біртұтас "жалпыагестандық" этностың қалыптасуы да болмайтынын көрсетті.<ref>{{cite web|url=https://geographyofrussia.com/avarcy/|title=Аварлар |author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-06-01|lang=}}</ref> == Қазақстандағы аварлар == === Аварлардың Қазақстанда пайда болуы === Аварлардың Қазақстанға келуі 1877 жылғы көтеріліспен және Сібірге жер аударылған дағыстандықтардың бірінші тобымен байланысты. Осы топтың каторгаға жіберілгендері Қазақстанның солтүстік өңіріндегі сол кездегі Петропавл, Қостанай және Көкшетау облыстарына қоныстанған. Дағыстандықтардың екінші тобы елімізге кәсіппен айналысу үшін келген. Күзде өз еліндегі егінді жинап болған соң, «таулы елдің» адамдары отбасыларын асырау үшін жұмыс іздеп мемлекеттің шеткері аймақтарына кететін болған. Алматыда 1933 жылы алғашқы кәсіпкер пайда болады. Ол Чародин ауданы Дусрах ауылының тумасы – аварлық Тагир Агаев. Оның артынан ағасы, содан кейін туыстары, достары келеді. Осылайша Қазақстанда дағыстандықтардың үлкен тобы қоныстана бастайды. Келесі қомақты топтың Қазақстанға келуі кулактар мен байларды тәркілеу кезеңімен байланысты. Облыстық партия комитеті бюросының 1935 жыл 20 ақпандағы шешіміне сәйкес, 400 бай қожалығы, 1500-ден астам тау халықтары Қазақстан мен Қырғызстанға жер аударылады. Дағыстанның таулы аймақтарынан 1936 жылы Орта Азия мен Қазақстанға 1127 шаруа қожалығы көшірілді. [[Қызылорда облысы]]на жіберілген «кулактар» көпшілігі [[Арал теңізі]]нің аралдарына орналастырылды. Онда олар тұз өндіруде, балық аулау кооперативтерінде және балық зауытында адам төзгісіз жағдайда жұмыс істеді. Дағыстанның астанасы 1942 жылы тамызда майдан шебіндегі аймақта қалды. Және Мемлекеттік қорғаныс комитеті 1942 жылғы 20 тамызда шығарған қаулысымен бұрынғы Двигательстрой ауылындағы (қазіргі Каспийск) Киров атындағы зауытты соғыс майданынан алыс Қазақстанға эвакуациялау туралы шешім қабылдайды. Алматыға әскери-теңіз қаруы – өздігінен жүретін миналарды шығаратын зауыт жабдықтарының негізгі бөлігі мен зауыт өнімдерін шығарумен айналысатын адамдар көшіріледі. Зауыттың аз бөлігі ҚазКСР-нің [[Петропавл]] қаласына эвакуацияланды. Отбасыларымен қоса есептегенде шамамен 12 мың зауыт жұмысшылары және барлығы 11,0 мың тоннадан астам станоктар, көлік құралдары және әртүрлі материалдар көптеген жабдықтар көшіріледі. Алматы тұрғындары мен дағыстандықтар ерен еңбектері арқасында 1943 жылдың ІІІ тоқсанында зауыт өз өнімін шығара бастайды. Аварлардың бір бөлігі Кеңес үкіметінің күштеп қоныстандыру саясатының нәтижесінде қазақ жеріне қоныстандырылады. Айта кетерлік жағдай, аварлар ресми түрде күштеп қоныстандырылуға жатпаған. Бірақ, жер аударылғандардың арасында «қате жер аударылғандар» категориясы болды. Тау халықтарын солардың қатарына жатқызуға болады. Себебі басқа «сенімсіз халықтарды» белгілі бір елді мекеннен, туған жерінен жер аударған кезде, сол жерде тұратын дағыстандықтар да бірге күштеп жер аударылды. Осылайша, соғыс алдындағы және соғыс жылдарында жүрген халықтарды күштеп қоныс аударуы аварларға да, басқа дағыстандықтарға да әсер етті. Қазақстанда аварлардың пайда болуына қатысты келесі тарихи оқиға – [[Тың игеру|тың және тыңайған жерлерді игерумен]] байланысты. Комсомолдық жолдамамен тың игеруші-дағыстандықтар келді. Кейіннен Ақтоғай-Дружба жолын төсеген комсомол құрылысының белсенділері болды. Жекелеген азаматтар жоғарғы оқу орындарының жолдамасымен келді. === Саны мен қоныстануы === Қазақстанда 1939 жылы тіркелген 473 авардың 369-ы (78%) ерлер болды. Авар тілін 469 адам өзінің ана тілі деп санады. Бұл бүкіл этникалық топтың 99,1% құрайды. Халық санағының 1959 жылғы мәліметі бойынша, Алматы облысында тіркелген 119 авардың 70-і (58,8%) өз ұлтының тілін ана тілі деп санаса, 19 адамы – орыс тілін, 33 адам басқа тілді есептеген. Қазақстандағы 2009 жылы жүргізілген халық санағында 12 мыңға жуық дағыстандықтар тіркелген еді, оның 1202-сі аварлар болды. Қазақстанда аварлар барлық облыстарда кездеседі. Негізгі бөлігі Алматы қаласында, Алматы, Атырау, Батыс Қазақстан және Қарағанды облыстарында тұрады.<ref>{{cite web|url=https://el.kz/news/razvlecheniya/|title=Акжан Ибрагимова Қазақстандағы авар халқы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-06-04|lang=}}</ref> 2013 жылғы санақ мәліметі бойынша Қазақстанда 1 200 авар тұрады.<ref>{{кітап|авторы=Бас.ред. Ж.Н.Тойбаева. /Құраст.Ғ.Жандыбаев., Г.Егеубаева |бөлімі= |бөлім сілтемесі= |тақырыбы=Қазақстан халқы. Энциклопедия|шынайы атауы= |сілтеме= |уикитека= |жауапты= |басылым= |орны=Алматы |баспасы=«Қазақ энциклопедиясы» |жыл=2016 |томы= |беттері=78 |барлық беті= |сериясы= |isbn=978-601-7472-88-7|тиражы= }}</ref> == Танымал аварлар == *[[Расул Хамзатұлы Хамзатов]] – көрнекті авар совет ақыны, прозаик, публицист, кеңестік және ресейлік қоғам және саяси қайраткер;<ref>{{cite web|url=https://ria.ru/20230908/gamzatov-1894486893.html?ysclid=lsnej6uqon218841241|title=Расул Ғамзатованың өмірбаяны|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-06-01|lang=}}</ref> *Шамиль Гимбатұлы Әлиев – техника ғылымдарының докторы, профессор. Дағыстан АКСР-нің еңбек сіңірген ғылым қайраткері. Зымырандық қару мен ғарыштық технологияларды жасаушы;<ref>{{cite web|url=https://tass.ru/v-strane/5371279?ysclid=lsnemmqinm706772556|title=50 жыл торпедо жасаған адам|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-06-01|lang=}}</ref> *Магомед Омарұлы Толбоев - кеңестік және ресейлік әскери және саяси қайраткер, Ресей Федерациясының еңбек сіңірген сынақ ұшқышы (1996);<ref>{{cite web|url=https://biographe.ru/politiki/magomed-tolboev/?ysclid=lsneszwvdb789677826|title=Магомед Омарович Толбоев|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-06-04|lang=}}</ref> *Гамзат Цадаса - авар совет ақыны және драматургі, аудармашы және мемлекет қайраткері;<ref>{{cite web|url=https://bigenc.ru/c/tsadasa-gamzat-01c451?ysclid=lsnezzhb16695423828|title=Гамзат Цадаса|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-06-04|lang=}}</ref> *[[Хабиб Нурмагомедов|Хабиб Абдулманапович Нурмагомедов]] — аралас жекпе-жектен UFC ұйымының жетекшілігімен өнер көрсеткен боксшы. Жеңіл салмақтағы бұрынғы UFC чемпионы.<ref>{{cite web|url=https://dzen.ru/a/YDFuCAhMw0UkapMj|title=Хабиб Нурмагомедовтың өмірбаяны|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-06-04|lang=}}</ref> == Бейнетаспалар == *https://yandex.kz/video/preview/13975661000183738729 *https://yandex.kz/video/preview/2034083122539937304 *https://yandex.kz/video/preview/7792251102329991535 *https://yandex.kz/video/preview/17988563000818805084 *https://yandex.kz/video/preview/3489240569423149403 *https://yandex.kz/video/preview/10549709571103960546 == Медиа файлдар == <gallery> File:Murad Magomedov about Old Bulgars N-Caucasus.ogg|Атақты авар археологы доктор Мурад Магомедов ирандықтардың, түріктердің және протомоңғолдардың Каспий-Дағыстан аймағына көне көшпелі көші-қон толқындары туралы айтады. File:Adallo interview Sound 1a.ogg|Дағыстанда және Түркиядағы Дағыстан диаспорасында танымал авар ақыны Адалло Али (Адалло Алиев деген атпен белгілі) авар тілі, поэзиясы мен әдебиеті туралы айтады. 1-бөлім. File:Adallo interview Sound 1b.ogg|Авар ақыны Адалло Али (Адалло Алиев деген атпен белгілі) авар тілі, поэзиясы және әдебиеті туралы айтады. 2-бөлім. </gallery> == Сілтеме == * {{commonscat-inline|Eurasian Avars}} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Еуропа халықтары}} [[Санат:Ресей халықтары]] [[Санат:Дағыстан халықтары]] [[Санат:Кавказ халықтары]] 8lm3hu9spix0up0arourdidqvzcwxar 3414768 3414766 2024-12-27T17:21:21Z Мағыпар 100137 /* Тұрмыс салты */ 3414768 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Аварлар |төл атауы = ''магlарулал'', ''аварал'' |сурет = Avarian woman.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 1,5 млн. |аймақ = |аймақ1 = {{Байрақ|Ресей}} |саны1 = 814 473 (2002) |түсініктемелер1 = |аймақ2 = {{Байрақ|Түркия}} |саны2 = 53 000 |түсініктемелер2 = |аймақ3 = {{Байрақ|Әзірбайжан}} |саны3 = 50 871 (1999) |түсініктемелер3 = |аймақ4 = {{Байрақ|Грузия}} |саны4 = 4 200 |түсініктемелер4 = |аймақ5 = {{Байрақ|Қазақстан}} |саны5 = 1 202 (2009) |түсініктемелер5 = |аймақ6 = {{Байрақ|Украина}} |саны6 = 1 496 (2001) |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[авар тілі]], [[орыс тілі]] |діні = [[суннизм]] |этникалық топтары = [[андий-цез халықтары]] |ескертпелер = }} '''Аварлар''' ({{lang-av|аварал, магӏарулал}}, {{lang-ru|аварцы}}) — [[Дағыстан]] халықтары, [[Кавказ]]дың байырғы халықтарының бірі. Қазіргі Дағыстанның халық саны бойынша ең үлкен халқы.<ref>{{Cite web|url=http://www.gks.ru/free_doc/new_site/perepis2010/croc/perepis_itogi1612.htm|title=Бүкілресейлік халық санағы 2010 ж|lang=ru|access-date=2023-04-02|publisher=Ресей Федералдық мемлекеттік статистика қызметі}}</ref> Жалпы саны шамамен 1 500 000 адам, Ресей Федерациясындағы саны 814 473 адам. (2002) Аварлардың тарихи Отаны — Таулы Дағыстан болып келеді, сонымен қатар Шығыс [[Грузия]]<ref>{{кітап|авторы=Ю.А.Жданов |бөлімі= |бөлім сілтемесі= |тақырыбы=Оңтүстік Ресей халықтарының мәдениеттерінің энциклопедиясы: Ресейдің оңтүстігіндегі халықтар |шынайы атауы= |сілтеме= |уикитека= |жауапты= |басылым=Солтүстік Кавказ жоғары білім беру ғылыми орталығы |орны= |баспасы=Дондағы Ростов |жыл=2005 |томы= |беттері=244 |барлық беті= |сериясы= |isbn= |тиражы= }}</ref> мен Солтүстік Әзірбайжан. Аварлардың басым көпшілігі (жалпы санның 85%) [[Ресей]]дің [[Дағыстан|Дағыстан Республикасы]]нда тұрады, аварлардың шамамен 6%-ы Ресейдің басқа аймақтарында, және шамамен 9%-ы Ресейден тыс жерде, негізінен [[Түркия]] мен [[Әзірбайжан]]да тұрады. Дағыстанның 41 ауданының 17-сінде аварлар халықтың сандық көпшілігін құрайды. == Эндоэтнонимі == Орысша - «Аварцы»; түрікше - «Avarlar»; әзірбайжанша - «Avarlar»; осетинше - «Солиæгтæ»; абхазша - «Аварцәа»; ағылшынша - «Avars»; қарашай-балқарша - «Аварлыла»; лакша - «Ярусса / Ярттащи» ингушше - «Жlайхой».<ref>{{cite web|url=https://nacio.at.ua/publ/nacionalnosti/avarcy_avaral_maglarulal/2-1-0-3|title=Аварлар - Аварал / Mагlарулал|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-05-31|lang=}}</ref> == Этнонимі == Бұрын, XIX ғасырда Ресейге қосылғанға дейін аварлар өздерін бір халық деп қабылдамаған және жалпы атаулары болмаған,<ref>{{кітап|авторы=Н.Н.Миклухо-Маклай ат.этнография институтының еңбектері |бөлімі= |бөлім сілтемесі= |тақырыбы=Аварлар |шынайы атауы= |сілтеме=https://books.google.ru/books?hl=ru&id=Z3ILAAAAIAAJ&dq=аварцы+не+имели+самоназвание&focus=searchwithinvolume&q |уикитека= |жауапты= |басылым= |орны= |баспасы=КСРО Ғылым академиясының баспасы |жыл=1972 |томы=99 |беттері=127 |барлық беті= |сериясы= |isbn= |тиражы= }}</ref> ал «аварлар» атауы аварлардың өздеріне мүлдем жат болған.<ref name="svoboda">[https://www.svoboda.org/a/24196712.html Аварлар]</ref> «Авар» этнонимінің шығу тегі толық анық емес. Кейбір ғалымдар, атап айтқанда В.М.Бейлис<ref>''В. М. Бейлис.'' Из истории Дагестана VI—XI вв. (Сарир) // Исторические записки. — 1963. — Т. 73, стр. 144.</ref>, М.Г.Магомедов<ref name="История аварцев">''М. Г. Магомедов''. [https://archive.is/20120711160330/http://a-u-l.narod.ru/Magomedov-M_Istoriya_avarcev.html#selection-87.0-87.15 Аварлар тарихы]. Махачқала: ДГУ, 2005.</ref> және басқалары бұл атауды ежелгі аварлардан алып, соңғылары авар халқының этногенезіне үлкен әсер еткенін алға тартады. Революцияға дейінгі әдебиетте бұл халық көбінесе «аварлар» деген атпен кездесетін. Шешендер аварлармен көршілес ірі халықтардың бірі ретінде аварларды «Ж1ай» (ф, ай) деп атайды, ал шекарасы Сулақ өзенінің бойымен өтетін, тұрғылықты жерін екіге бөлетін тарихи Дағыстанды мекендеген халықтар шешендер мен дағыстандықтарды «суьлий» (сюлий) деп атады, шамасы, шешен тілінде «сулл» сияқты естілген Сулақ өзенінің атауынан шыққан. Басқа нұсқа бойынша бұл халықтың атын түркілер қойған, олардан [[Даргиндер|даргиндер]], олардан орыстар қабылдаған. Түркі тіліндегі «авар», «аварала» сөздері «жауынгер», «тынымсыз», «қаңғыбас», «тұйық», «үйсіз»<ref>''Ю. А. Евстигнеев.'' [https://books.google.ru/books?id=IgIyAAAAMAAJ&q=авар+воинственный+беспокойный&dq=авар+воинственный+беспокойный&hl=ru&sa=X&ved=0CCAQ6AEwAWoVChMI7NaKrcfMyAIVw_1yCh2iWQWb Ресей Федерациясы. Халықтар және олардың бөлімшелері]: қысқаша этнологиялық анықтамалық. СПб.: Издательство Санкт-Петербургского университета, 2003. — 221 с.</ref><ref>[https://books.google.ru/books?id=IcpHAQAAIAAJ&q=аварец+бездомный&dq=аварец+бездомный&hl=ru&sa=X&ved=0CCgQ6AEwA2oVChMIsKSmqt_JyAIV5mtyCh1_VQDl Өзгермелі әлемдегі Кавказ халықтарының дәстүрлері:] әлеуметтік-мәдени тәжірибелердегі үздіксіздік пен үзілістер. СПб.: Петербургское востоковедение, 2010—493 с. ISBN 978-5-85803-416-2.</ref><ref>''А. А. Магометов.'' [https://books.google.ru/books?id=EpEbAQAAIAAJ&q=аварец+бездомный&dq=аварец+бездомный&hl=ru&sa=X&ved=0CCsQ6AEwBGoVChMIsKSmqt_JyAIV5mtyCh1_VQDl П. К. Услар, Дағыстан тілдерін зерттеуші]. Мх.: Дагучпедгиз, 1979 — 99 с.</ref><ref>«Кавказдық таулықтар» жинағы. Тифлис, 1869 год.</ref> дегенді білдіреді. Сондай-ақ аварлар өз атын ортағасырлық [[Серир]] мемлекетінің патшасы Авараның есімінен алған деген болжам бар. Кейбір авторлардың пікірінше, аварлар этнонимі бастапқыда [[Авар хандығы]] өмір сүрген [[Хунзаһ ауданы|Хунзаһ үстіртінің]] тұрғындарына қатысты болған, яғни бастапқыда тек хунзаһтар «аварлар» деп аталған. Ал қалған этникалық топтар өздерін басқаша атады. Мысалы, [[Қазыбек ауданы (Дағыстан)|салаталар]] өздерін накбакал, [[Гумбет ауданы|гумбеттер]] — бакхулау, [[Шамил ауданы|гигатлиндер]] — гитатлиу және тағы басқаша атады. Кавказды аралаған XVIII ғасырдағы атақты неміс табиғат зерттеушісі және саяхатшысы [[Иоганн Антон Гюлденштедт|Иоганн Гюлденштедт]] [[Авар хандығы|Авар хандығының]] тұрғындарынан басқа аварларға тәуелсіз еркін қоғамдардың тұрғындарын, сондай-ақ қазіргі Әзірбайжан аумағында Кавказ жотасының ар жағында орналасқан Жаро-Белоканға қоныс аударған дағыстандықтарды қателесіп<ref>[https://gornyashka.ru/articles/all/article_30027/ А. Ельков. Көп кітаптар: Иоганн Антон Гилденштедт. Кавказ арқылы саяхаттау] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190723020335/https://gornyashka.ru/articles/all/article_30027/ |date=2019-07-23 }}</ref> жатқызған<ref>''Иоганн Антон Гилденштедт.'' 1770—1773 жж. Кавказ арқылы саяхаттау. СПб.</ref>. XX ғасырдың басына дейін аварлар таулылар және лезгиндер деген атаумен де белгілі болды. «Лезгиндер» этнонимі аварлардан басқа Дағыстанның бүкіл таулы халқын жаңылысып атаған. Бұл қате атаудың себебі ежелгі Парсыда болды, оның әскерлері [[Дағыстан|Дағыстанға]] енген кезде әрқашан ең алдымен [[Лезгиндер|лезгиндерге]] тап болатын<ref>[https://www.pglu.ru/upload/iblock/c0b/uch_2010_vi_00025.pdf М. Г. Гаджимурадова/Лезгиндердің өткенін этнографиялық зерттеу] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210702215139/https://www.pglu.ru/upload/iblock/c0b/uch_2010_vi_00025.pdf |date=2021-07-02 }}</ref>. [[Даргиндер]] аварларды кIарахъанти (кIарахъан жек.түр.) деп атайды. [[Лактар]] — яруса. [[Құмықтар]] — таулу (таулы). == Нәсілі == Аварлар үлкен европеоид нәсілінің балқан-кавказ тобына жатады. == Сырт келбеті == Аварлардың негізгі сыртқы белгілеріне мыналар жатады: *жасыл, қоңыр немесе көк көздер, сондай-ақ өтпелі реңктер, мысалы, жасыл-қоңыр; *мұрын биіктігінің жоғарылығы; *қызыл, қара қоңыр, қара қоңыр немесе қара шаш; *тар және шығыңқы жақ; *дене ұзындығы; *басқа кавказдық популяциялармен салыстырғанда терісі ақшыл келеді. Көптеген аварлар осы күнге дейін басқа кавказ халықтарына ұқсамайтын сыртқы түрін сақтап қалды.<ref>Аварцы внешность характер. Аварцы https://mitsucam.ru/avarcy-vneshnost-harakter-avarcy/</ref> == Тілі == {{main|Авар тілі}} Кавказ тілдерінің дағыстан тобына, Еуропа нәсілінің балқан-кавказ тармағына жатады. Оңтүстік және солтүстік екі говорды құрайтын ацухс, карак, гид, андаль, закаталь, хузах, салатав, т.б.диалектілері бар. Әдеби тілі солтүстік говор негізінде қалыптасқан. Араб жазуына алғашқы талпыныс 15-ғасырдан басталса, оны кеңірек қолдану 19-ғасырдың екінші жартысы мен 20-ғасырдың басында болды. 1927 жылы араб әліпбиінен латынға, 1938 жылы орыс графикасына негізіндегі жазуға көшті. Бүгінде Дағыстанның таулы аймақтарындағы бастауыш мектептерде [[авар тілі]] оқытылады. Бесінші сыныптан бастап оқыту орыс тілінде жүргізіліп, авар тілі қосымша пән ретінде оқытылады. Басқа ұлттық тілдермен қатар ол Дағыстан Республикасының мемлекеттік тілдерінің бірі болып табылады.<ref>{{cite web|url=https://travelask.ru/articles/avartsy-smelost-volka-i-svoboda-orla-v-gorah-dagestana?ysclid=lsmulak4rn82511555|title=Аварлар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-05-31|lang=}}</ref> == Жазуы == Кириллица әліпбиіне негізделген жазуы: Аа Бб Вв Гг ГЪгъ ГЬгь Гlгl Дд Ее Ёё Жж Зз Ии Йй Кк ККкк КЪкъ КЬкь Кlкl КlКlкlкl Лл ЛЪлъ ЛЪЛЪлълъ Лlлl Мм Нн Оо Пп Рр Сс ССсс Тт ТТтт Тlтl Уу Фф Хх ХХхх ХЪхъ ХЬхь Хlхl Цц ЦЦцц Цlцl ЦlЦlцlцl Чч ЧЧчч Чlчl ЧlЧlчlчl Шш Щщ Ъъ Ыы Ьь Ээ Юю Яя<ref>{{cite web|url=https://ru.ruwiki.ru/wiki/%D0%90%D0%B2%D0%B0%D1%80%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%BF%D0%B8%D1%81%D1%8C%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C|title=Авар жазуы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-06-10|lang=}}</ref> == Діні == Сенетін аварлардың басым көпшілігі Шафии ағымындағы сунниттік мұсылмандар. Нақшбандия, Шәзилия, Қадирияның сопылық бауырластықтары кең тараған<ref>{{кітап|авторы=Ярлыкапов А. А. |бөлімі = Аварцы |тақырыбы =Жаңа орыс энциклопедиясы |оригинал = |ссылка = |жауапты=В. И. Данилов-Данильян |издание = |орны=М |басылым=Энциклопедия |жыл = 2005 |том =1 |страницы = 38—39 |беттері=959 |серия = |isbn =5-948-020-010 |тираж =}}</ref>. Дегенмен, көптеген деректерден белгілі болғандай, авар мемлекеті [[Сарир]] (VI-XIII ғасырлар) негізінен христиан (православие) болды. Қызықты жері - 10 ғасырда салынған Датунг ауылындағы ([[Шәміл ауданы]]) Датун мешіті. Ислам дінін қабылдағанға дейін христиан діні 4-5 ғасырларда көршілес Грузия территориясынан еніп, аварлар арасында кең тараған. Аварларды исламға қабылдаудың алғашқы әрекеттерін 7-8 ғасырларда арабтар жасап, 15 ғасырда орнықты. Соңғы кездері аварлар арасында ваххаби идеялары тарауда.<ref>{{cite web|url=http://www.etnosy.ru/node/740|title=Ярлыкапов А.А. Аварлардың сенімдері|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-06-01|lang=}}</ref> == Тарихы == [[Сурет:Awarenflag.png|200px|left|thumb|Туы бар қасқыр — Кавказ мифологиясы туралы кітаптың мұқабасындағы авар хандарының символы<ref>''Исалабдуллаев М. А.'' Мифология народов Кавказа. — Махачкала: КСИ, 2006</ref>.]] [[Сурет:Coat of arms Avar nutsal.jpg|200px|left|thumb|Аварияның/Лекетины елтаңбасы<ref>''[[Вахушти Багратиони]]''. Атлас Грузии (XVIII век). — {{Тб.}}, 1997.</ref>. ]] 12-ғасырдың соңында Авар хандығы (астанасы Хунзах) пайда болды. Онымен бір мезгілде «еркін» деп аталатын, бірақ ханға бағынышты, тауда жеке-жеке шатқалды иеленген, этникалық жақындыққа негізделген авар қауымдары өмір сүрді. 13-ғасырдың 20-жылдары Авар хандығын моңғолдар басып алды. 14-17 ғасырларда хандықта мемлекеттік қарым-қатынас дамып, билік жүйесі күшейді, заңдар қабылданды. 16 ғасырда Кавказ үшін күрескен парсылар мен түріктердің соғысы Авар хандығын да шарпыды. Хандық 17-18 ғасырларда күшейіп, Дағыстанның көптеген көршілес халықтарын алым-салық төлеуге мәжбүр етті. Алайда 16 ғасырдан бастап бірнеше рет Ресейдің қол астына өтіп, 1803 ж. оның құрамына күшпен ендірілді. 19 ғасырдың 20-50-жылдары Авар хандығын имамат биледі. 1864 ж. Ресей үкіметі Авар хандығын жойып, оны Авар округіне айналдырды.<ref>{{кітап|авторы=Бас.ред. Ж.Н.Тойбаева. /Құраст.Ғ.Жандыбаев., Г.Егеубаева |бөлімі= |бөлім сілтемесі= |тақырыбы=Қазақстан халқы. Энциклопедия|шынайы атауы= |сілтеме= |уикитека= |жауапты= |басылым= |орны=Алматы |баспасы=«Қазақ энциклопедиясы» |жыл=2016 |томы= |беттері=78 |барлық беті= |сериясы= |isbn=978-601-7472-88-7|тиражы= }}</ref> === Кавказ соғысы және имам Шамиль === 1803 жылы Авар хандығының бір бөлігі [[Ресей империясы]]ның құрамына енді. Алайда, алғашқы кезде патша әкімшілігі бірқатар өрескел қателіктер мен қателіктерге жол берді. Ауыр бопсалаулар мен салықтар, жерді тартып алу, ормандарды кесу, бекіністер салу, жаппай езгі халық арасында наразылық тудырды, әсіресе оның ең азаттық сүйгіш және күрескер бөлігі – «узденлер» (яғни, «еркін қауым мүшелері»), бұрын-соңды бұлай өмір сүрмегендер. Ресейді қолдаушылардың барлығын олар «құдайсыз» және «сатқындар» деп жариялады, ал патша әкімшілігі «шынайы мұсылмандарды қорлайтын, қорлайтын құлдық жүйенің басшылары» болды. Бұл әлеуметтік-діни негізде ХІХ ғасырдың 20-жылдарының басында [[шариғат]] және [[муридизм]] ұрандарымен таулылардың патшалыққа қарсы қозғалысы басталды. 1829 жылдың аяғында Кавказдың жалпы мойындаған рухани көсемі Магомед Ярагскийдің (Мұхаммед әл Яраги) қолдауымен [[Дағыстан]]ның бірінші имамы, авар, [[Гимры]] ауылынан молла [[Гази-Мұхаммед]] сайланды. Гази-Мұхаммед өзінің жақтастарының шағын отрядымен авар ауылдарына көбіне қарудың күшімен шариғатты енгізді. 1831 жылдың басында бекінген Чумгесген лагерін ұйымдастырған Ғази-Мұхаммед орыстарға қарсы бірқатар жорықтар жасады. Бірақ көп ұзамай туған ауылындағы шайқаста Ғази-Мұхаммед қайтыс болды. Ғази-Мұхаммед қайтыс болғаннан кейін муридтер қозғалысы таулы Дағыстан қоғамдарында локализацияланды және ең жақсы уақыттан алыс болды. Шейх Магомед Ярагскийдің (Мұхаммед әл Яраги) бастамасымен «ғалымдар жоғарғы кеңесі» – ғұламалар шақырылып, Гази-Мұхаммедтің жұмысын жалғастырған екінші имам болып Гоцатль ауылынан Гамзат-бек сайланды. Оның басшылығымен «Ғазават» («қасиетті соғыс») жалғасты. == Саны және қоныстануы == [[Сурет:Расселение аварцев на территории Азербайджана, Чечни, Дагестана, в %.png|thumb|right|250px|Аварлардың Әзірбайжан, Шешенстан және Дағыстан аумағында қоныстануы, 2010 жылғы Ресей және 2009 жылғы Әзірбайжан халық санағы бойынша %-бен]] [[Сурет:Расселение аварцев в ЮФО и СКФО по городским и сельским поселениям, в %.png|thumb|right|200px|Аварлардың ОФӨ және СКФӨ қалалық және ауылдық елді мекендер бойынша қоныс аударуы, 2010 жылғы санақ %-бен]] Дүние жүзіндегі аварлар саны: небәрі 1 миллион: 850 мың, Әзірбайжанда – 50 мың, Түркияда – 50 мың<ref>{{cite web|url=http://mkala.mk.ru/articles/2015/09/07/avarcy-proshloe-i-nastoyashhee.html|title=Аварлар - өткені және қазіргі уақыты|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-05-31|lang=}}</ref> 2010 жылғы халық санағына сәйкес аудандар бойынша аварлардың үлесі: {|class="standard sortable" ! Аудан атауы ! Аймақ атауы ! Аварлар % |- | [[Ахвах ауданы]]||[[Дағыстан]]||99,4 % |- | [[Тсунта ауданы]]||Дағыстан||99,4 % |- | [[Гергебил ауданы]]||Дағыстан||99,3 % |- | [[Цумада ауданы]]||Дағыстан||98,9 % |- | [[Шәміл ауданы]]||Дағыстан||98,7 % |- | [[Гумбет ауданы]]||Дағыстан||98,6 % |- | [[Тіләрата ауданы]]||Дағыстан||98,4 % |- | [[Ботлих ауданы]]||Дағыстан||97,5 % |- | [[Унсокол ауданы]]||Дағыстан||97,5 % |- | [[Хунзаһ ауданы]]||Дағыстан||97,5 % |- | [[Шарода ауданы]]||Дағыстан||97,3 % |- | [[Гуниб ауданы]]||Дағыстан||96,3 % |- | [[Қазыбек ауданы (Дағыстан)|Қазыбек ауданы]]||Дағыстан||85,9 % |- | [[Қызылжұрт ауданы]]||Дағыстан||83,4 % |- | [[Қызылжұрт]] қаласы||Дағыстан||72,1 % |- | [[Шарой ауданы]]||[[Шешен Республикасы|Шешенстан]]||54,4 % |- | [[Қызлар ауданы]]||Дағыстан||46,6 % |- | [[Оңтүстік Сухокумск]] қаласы||Дағыстан||46,1 % |- | [[Бұйнақ]] қаласы||Дағыстан||45,79 % |- | [[Тарамух ауданы]]||Дағыстан||35,8 % |- | [[Хасажұрт ауданы]]||Дағыстан||31,4 % |- | [[Хасажұрт]] қаласы||Дағыстан||30,6 % |- | [[Махачқала]] қаласы||Дағыстан||26,7 % |- | [[Бұйнақ ауданы]]||Дағыстан||23,5 % |- | [[Левашы ауданы]]||Дағыстан||22,4 % |- | [[Новолак ауданы]]||Дағыстан||21,9 % |- | [[Бабажұрт ауданы]]||Дағыстан||20,3 % |- | [[Қызлар]] қаласы||Дағыстан||20,1 % |- | [[Құмторқала ауданы]]||Дағыстан||18,4 % |- | [[Каспийск]] қаласы||Дағыстан||14,7 % |- | [[Черноземелск ауданы]]||[[Қалмақстан]]||7,2 % |- |} Олар Дағыстанның таулы аумағының көп бөлігін, ішінара жазықтарды (Бұйнақ, Хасажұрт, Қызылжұрт, Қызлар, Тарамух аудандары және т.б.) мекендейді. Дағыстаннан басқа Шешенстанда, Қалмақстанда және Ресей Федерациясының басқа да құрамдас бөліктерінде тұрады (барлығы – 912 090 адам). Аварлардың Дағыстандағы негізгі қоныстанған аймағы [[Аварқойсу]] (Авар-ор), [[Андиқойсу]] (Анди-ор) және [[Қарақойсу]] (Чеэр-ор) өзендерінің су алабы болып табылады. Аварлардың 28%-ы қалаларда тұрады (2002). Аварлар [[Әзірбайжан|Әзірбайжанда]] да тұрады (негізінен Белокан, Закатала, Ках облыстарында және Бакуде), онда 1999 жылғы санақ бойынша олардың жалпы саны 49,8 мың болған<ref>[http://www.azstat.org/statinfo/demoqraphic/en/007.shtml The State Statistical Committee of the Republic of Azerbaijan. Population by ethnic groups.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071220145641/http://www.azstat.org/statinfo/demoqraphic/en/007.shtml |date=2007-12-20 }}</ref>. Аварлардың шағын топтары [[Грузия|Грузияда]] Кварели муниципалитетінде, сонымен қатар Логодехи муниципалитетінде және Тбилисиде, [[Түркия|Түркияда]], [[Қазақстан|Қазақстанда]] және басқа елдерде жинақы түрде тұрады. «Бүгінгі күні Ресейден тыс авар диаспорасының саны туралы өте күрделі және қайшылықты мәселе. Бұл, ең алдымен, олардың тұратын елдерінде саяси және басқа да себептермен ұлты көрсетілген халық санағы жүргізілмейтіндігімен түсіндіріледі. Сондықтан авар ұрпақтарының саны туралы әртүрлі деректерде, атап айтқанда, Түркия Республикасында келтірілген деректер тым шамалап берілген. Бірақ егер дағыстандық шығыстанушы А.М.Магомеддадаевтың тұжырымдарын ескерсек, «қазіргі Түркия аумағында 1920 ж. 30-дан астам Дағыстан ауылдары болды, олардың 2/3-і аварлардан тұрды «және» бұл елде тұратын байырғы-дағыстандықтардың айтуынша, қазіргі уақытта мұнда дағыстандықтар 80 мыңнан аспайды, тиісінше қарапайым есептеулермен қазіргі уақытта Түркия Республикасында тұратын аварлардың ұрпақтарының санын анықтауға болады — 53 мыңнан астам адам», — дегенді 2005 жылы дағыстандық ғалым Б.М.Атаевқа ызамен мойындауға тура келді. Осылайша, бұрынғы КСРО шекарасынан тыс және, мүмкін, жалпы Ресейден тыс жерде ең үлкен авар диаспорасы Түркияда ұсынылған. Сонымен бірге, бұрынғы [[Осман империясы|Осман империясының]] авар [[Солтүстік Кавказдағы мұхажірлік|мұхажірлері]] ұрпақтарының шағын аралдары [[Сирия]] мен [[Иордания|Иорданияда]] да тіркелгенін атап өткен жөн, олардың саны аз болғандықтан, жергілікті араб халқы және басқа солтүстік кавказдықтар, негізінен адығтар мен шешендердің мәдени және тілдік ықпалы оларға қатты әсер болды. «Дагестандықтардың Осман империясына қоныс аударуы» атты екі томдық монографияның авторы Әмірхан Магомеддадаев куәландырғандай: «[[Солтүстік Кавказ|Солтүстік Кавказдың]], атап айтқанда Дағыстан диаспорасының өкілдері Түркияның, Иорданияның және Сирияның әлеуметтік-экономикалық, қоғамдық-саяси, рухани-этникалық дамуында маңызды рөл атқарды және атқаруда... Қазіргі Түркия туралы айтатын болсақ, біздіңше, Тансу Чиллер үкіметінде Түркия Республикасының Мемлекеттік қауіпсіздік министрі болып Кулецма ауылынан шыққан мұхажірлердің ұрпағы Мехмет Гөлхан немесе 1960 жылы Түркиядағы төңкеріс әрекетін басқан авиаполктің командирі Әбд әл-Хәлім Ментеш болғанын айтсақ та жеткілікті»<ref>''А. М. Магомеддадаев.'' Дағыстандықтардың Осман империясына қоныс аударуы. Тарих және қазіргі заман. Кн. II. — Махачқала: ДНЦ РАН, 2001. — Б. 151—152. — ISBN 5-297-00949-9</ref>. ;Дағыстандағы аварлардың тарихи тұрғылықты жерлері<ref>[https://books.google.ru/books?id=hIQRAQAAMAAJ&q=аварцы+районы+компактного&dq=аварцы+районы+компактного&hl=ru&sa=X&ei=0P-XVcnEDMehsgHFv5fwDg&ved=0CCQQ6AEwAg Феноменон оф натионал бундарий]. С. В. Голунов, 2005 — Б. 106.</ref> * [[Ахвах ауданы|Ахвах]] * [[Ботлих ауданы|Ботлих]] * [[Гергебил ауданы|Гергебил]] * [[Гумбет ауданы|Гумбет]] * [[Гуниб ауданы|Гуниб]] * [[Қазыбек ауданы (Дағыстан)|Қазыбек]] * [[Тіләрата ауданы|Тіләрата]] * [[Унсокол ауданы|Унсокол]] * [[Хунзаһ ауданы|Хунзаһ]] * [[Шарода ауданы|Шарода]] * [[Тсунта ауданы|Тсунта]] * [[Бежта аумағы|Бежта]] * [[Цумада ауданы|Цумада]] * [[Шәміл ауданы|Шәміл]] бірен-саран: * [[Левашы ауданы|Левашы]] (ауданның жартысы) * [[Бұйнақ ауданы|Бұйнақ]] (ауданның жартысы) * [[Шарой ауданы]] [[Шешен Республикасы]] ([[Кенхи (ауыл)|Кенхи]] ауылының аумағы) * [[Закатала ауданы]] [[Әзірбайжан]] * [[Балакен ауданы]] [[Әзірбайжан]] == Аварлардың құрамына енген [[Андий-цез халықтары]] мен [[Аршиндер|аршиндер]] == ХХ ғасыр 30-жылдардың аяғынан бастап аварлар құрамына [[Андий-цез халықтары]] мен [[Аршиндер|аршиндер]] кірді.<ref>{{cite web|url=https://cyberleninka.ru/article/n/etnicheskaya-demografiya-dagestana-avartsy-i-ando-tsezskie-narody-vo-vtoroy-polovine-xix-nachale-xxi-v/viewer|title=М.Р.Ибрагимов. Дағыстанның этникалық демографиясы: ХІХ ғасырдың екінші жартысы – ХХ ғасырдың басындағы аварлар мен анди-тсез халықтары|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-06-01|lang=}}</ref><ref>{{кітап|авторы=И.М.Вакула |бөлімі= |бөлім сілтемесі= |тақырыбы= Солтүстік Кавказ республикаларының этноконфессиялық конфигурациясы|шынайы атауы= |сілтеме= |уикитека= |жауапты= |басылым= |орны=Н.Н.Миклухо-Маклай атындағы Этнография институты |баспасы= |жыл=1993 |томы=22 |беттері=50 |барлық беті= |сериясы= |isbn= |тиражы= }}</ref> * [[Андилер]] ({{lang-av|ГӀандисел/ГӀандал}}) — [[Ботлих ауданы|Ботлих ауданында]] Кванхидатли, Анди, Риквани, Зило, Ашали, Чанко, Муни, Гагатли, Гунха ауылдарында тұрады.. * [[Аршиндер]] ({{lang-av|Рочисел}}) — Шарода ауданының ({{lang-av|ЧӀарада}}) Арчиб ({{lang-av|Рочиб}}), Альчинуб, Кубатл, Кесериб, Калиб, Хитаб және Хилих ауылдарында тұрады. * [[Ахвахтар]] ({{lang-av|ГӀахьвалал}}) — Ахвах ауданында ({{lang-av|ГӀахьвахъ}}) Изано, Тад-Магитль, Цвакилколо, Кванкеро, Кудиябросо, Лологонитль ауылдарында тұрады. Сондай-ақ ахвахтар Әзірбайжанда Закатала ауданының Ахвах-Дере ауылында тұрады. * [[Қараталар]] ({{lang-av|КӀкӀаралал}}) — Ахвах ауданының Карата, Анчих, Цумали, Арчо, Жоғарғы Инхело, Маштада, Рацитль, Рачабулда және Тукита ауылдарында тұрады. Ботлих ауданында олар Төменгі Инхело ауылында тұрады.. * [[Тиндилер]] ({{lang-av|ТӀиндал}}) — Цумада ауданының ({{lang-av|ЦӀумада}}) Тинди, Акнада, Ангида, Тисси, Тисси-Ахитли ауылдарында тұрады. * [[Багулаллар]] ({{lang-av|Багулал}}) — Цумада ауданының ({{lang-av|ЦӀумада}}) Хуштада, Чало, Талител, Тленхори, Тлондода, Кванада, Гимерсо ауылдарында тұрады. * [[Чамалалылар]] ({{lang-av|ЧӀамалал}}) — Цумада ауданы ({{lang-av|ЦӀумада}}): Цумада, Жоғарғы және Төменгі Гавкари, Гигатли, Гадири ауылдарында тұрады. Сондай-ақ Шешенстан Республикасы Шарой ауданының Кенхи ({{lang-av|Кванхи}}) ауылында тұрады. * [[Годобериндер]] ({{lang-av|Гъодоберисел}}) — Ботлих ауданының Жоғарғы және Төменгі Годобери ауылдарында тұрады.. * [[Ботлихтер]] ({{lang-av|Балъхъал}}) — Ботлих ауданының Ботлих ({{lang-av|Болъихъ}}) ауылында тұрады. * [[Тсезлер|Дидоилар]] ({{lang-av|ЦIунтIал}}) — Тсунта ауданында, сондай-ақ Цумада ауданының — Хушет, Хваршини, Цихалы ауылдарында және Қызлар ауданындағы Выше-Таловка ауылында тұрады.. * [[Хваршындар]] ({{lang-av|Хъваршисел}}) — Цумада ауданының ({{lang-av|ЦӀумада}}) Хварши ауылында тұрады. * [[Бежталилер]] ({{lang-av|БежтӀал}}) — Бежта аумағының: Бежта ({{lang-av|БежтӀа}}), Хашархота, Тлядал ({{lang-av|Кьадал}}) ауылдарында, сондай-ақ Әзірбайжанда Кабакчолы ауылында (Балакен ауданы) және Грузияда Чантлискуре ауылында (Кварел ауданы) тұрады. * [[Гунзибтер]] ({{lang-av|Гьунзисел}}) — Бежта аумағының: Гунзиб ({{lang-av|Гьунзиб}}), Нахада, Гарбутль ауылдарында тұрады. Гунзибтер Грузияда Кварели муниципалитетінің Сарусо ауылында да тұрады. * [[Гинухтар]] ({{lang-av|Гьинухъесел}}) — Тсунта ауданының Генух ауылында тұрады. == Антропологиясы == [[Күнгей Кавказ тұрпаты|Күнгей Кавказ тұрпатын]] кейбір ғалымдар биік таулы оқшаулау жағдайында Каспий тұрпатының өзгеруінің соңғы нәтижесі деп есептейді. Олардың пікірінше, Дағыстанда Күнгей Кавказ тұрпатының қалыптасуы б.з.б. XIV ғасырына келеді. Күнгей Кавказ тұрпатының шығу тегі мәселесін қарастыра отырып, академик В.П.Алексеев былай деп атап көрсетті: «''Бұл тұрпаттың шығу тегі мәселесі төңірегіндегі теориялық талас-тартыс қола дәуірінен кешіктірмей, немесе мүмкін және ертерек орталық Кавказ жотасы етегіндегі жергілікті тұрғындардың құрамындағы мәселені азды-көпті біржақты шешуге әкелді''». Алайда, тағы бір, анағұрлым орынды және кең таралған көзқарас бар, оған сәйкес Каспий антропологиялық тұрпаты Күнгей Кавказбен тікелей байланысты емес, үнді-памир нәсілінің бір тармағы болып табылатын Күнгей Кавказдықтармен араласу нәтижесінде біршама түссізденген. Бұл топ өкілдерінің Каспий жағалауынан Дағыстанның жазық және тау етегіндегі аймақтары және [[Самуршай]] мен [[Шырақшай]] аңғарлары бойымен ғана биік тауларға енгенін атап өткен жөн. [[Сурет: Джарский аварец.jpg|нобай|оңға|200px|Авар]] [[Георгий Францевич Дебетс|Г.Ф.Дебетс]] Күнгей Кавказ антропологиялық тұрпатының Шығыс Еуропа жазығындағы және одан әрі [[Скандинавия|Скандинавияға]] дейінгі ежелгі халқымен ұқсастығын дәлелдей отырып, Күнгей Кавказ тұрпаты ата-бабаларының олардың солтүстіктен қазіргі заманғы аймағына енуі идеясын растады. Өзінің барлық өзіндік ерекшелігіне қарамастан, Кавказдан тыс жерде, ең алдымен [[Хорваттар|хорваттар]] мен [[Черногориялықтар|черногориялықтарға]] тән балқан-кавказ нәсілінің [[Динар тұрпаты|динарлық]] антропологиялық тұрпаты Күнгей Кавказдықтарға ең жақын болып келеді. «Классикалық» [[Кроманьондықтар|кроманьонға]] жақын антропологиялық тұрпат әдетте [[Бедерлі балта мәдениеті|шнурлы күйіктас мәдениетінің]] таралуымен байланысты. Соңғысы көбінесе үндіеуропалықтардың бастапқысы ретінде қарастырылады. Кейінгі неолит пен қола дәуірінде шнурлы күйіктас мәдениеті Еуропа жағалауының солтүстік-батысында және [[Балтық елдері|Балтық жағалауында]], Надпорожье мен Азов теңізінде, сондай-ақ [[Орталық Еуропа|Орталық Еуропаның]] кейбір аудандарында кең таралған, онда ол сымды таспалы күйіктас мәдениетімен байланыста болды. Б.з.б. II мыңжылдықта бұл мәдениеттің бір тармағы Жоғарғы [[Еділ|Еділде]] ([[Фатияново-Баланово мәдениеті|Фатияново мәдениеті]]) тарайды. Осыған орай А.Г.Кузьмин былай деп жазады: «Кавказ (Күнгей Кавказ популяция тобы) бен Балқан түбегінен ([[Албания]] мен [[Черногория]] аймағындағы динар тұрпаты) бері оның таралу географиясының өте кеңдігі антропологтарды таң қалдырған бұл шнурлы күйіктас мәдениеттермен байланысты халықтың негізгі антропологиялық түрі болды. Әдебиетте көрсетілген ұқсастық үшін әртүрлі түсіндірмелер бар. Неміс ұлтшыл археологиясының тіректерінің бірі [[Густаф Коссинна|Г.Коссинна]] солтүстіктен Кавказға дейінгі «германдық» экспансия туралы жазған. Бұл көзқарасты неміс археологтарынан басқа [[Шведтер|швед]] ғалымы Н.Оберг пен [[Финдер|фин]] А.М. Талгрен қолдады. Ресей әдебиеті Косина концепциясының ғылыми емес негізін дұрыс деп көрсетті. Бірақ мәселенің өзі бар және салыстырмалы түрде жақында бұл мәселе қайтадан көтеріліп, халықтың Еуропаның солтүстік-батысынан Кавказға қоныс аударуы туралы пікірді кейбір ресейлік ғалымдар да қолдады. Кавказға қатысты бұл пікірге В.П.Алексеев қарсы болды. «Күнгей Кавказ тұрпатының Шығыс Еуропа мен Скандинавия тұрғындарының антропологиялық тұрпатымен ұқсастығы... сөзсіз» екенін мойындай отырып, оны сол палеолиттік ата-бабаның біркелкі эволюциясымен түсіндірді, яғни ортақ дереккөзді тереңірек қозғады. Сонымен бірге ол Күнгей Кавказ және динар тұрпаттары арасындағы тікелей қатынасты мойындайды».<ref>Труды — В. П. Алексеев. ИСТОРИЧЕСКАЯ АНТРОПОЛОГИЯ И ЭТНОГЕНЕЗ. МОСКВА. «НАУКА». 1989 год.</ref> == Кәсібі == Дәстүрлі кәсіптері – [[мал шаруашылығы]] және [[егіншілік]] (арпа, бидай, қабықсыз арпа, қара бидай, сұлы, тары, бұршақ дақылдары, жүгері, картоп, зығыр, кендір). Таулы аймақтарда және тау бөктерінде егіншілік мал шаруашылығымен ұштасып жатса, биік таулы аймақтарда жетекші рөл мал шаруашылығына тиесілі болды. Дәстүрлі қой тұқымдары биязы жүнді. Олар бау-бақша, жүзім шаруашылығымен айналысқан. Тау беткейлерін террассалау, тыңаймайтын ауыспалы егіс, егістерді кезектестіру, учаскелерді үш сатылы пайдалану тәжрибесі қолданылды. Суару жүйесі болды. Еңбек құралдары: темір ағаш соқа, кетпен, шағын орақ, шалғы, кетмен, сүйреткіш, айыр, тырма, ағаш күрек т.б. Тұрмыстық қолөнерден - тоқу (киім тігу), киіз басу, кілем, мыс ыдыстар, ағаш ыдыстар, тері өңдеу, зергерлік бұйымдар, ұсталық, қару-жарақ, тас және ағаш ою, темірден соғу (күміс, мыс, мельхиор) дамыды.<br /> Олар негізінен қой мен ешкі жүндерін иіріп тоқыған. Жіпті бояғыш, жаңғақ қабығымен және әртүрлі тау шөптерімен бояды. Олар жіп өндірісіне жауапкершілікпен қарады: жүнді таяқпен ұрып, сұрыптап, сіңдіріп, бір-екі күннен кейін су таза болғанша өзенге жуды. Күнде кептіруден кейін оны қолмен қопсытып, содан кейін тарақпен таралды. Қолданбалы өнердің бір түрі үйлердің қабырғалары мен аркаларын, мешіттердің тіректерін, тұрмыстық ыдыстарды безендіретін тас пен ағаштан ою болды. Ағаштан ойылған қораптар, шөміштер мен құмыралар беріктігімен және мінсіз әрлеуімен таң қалдырады. Әрбір авар үйінде ыдыс-аяқ пен тағам сақтауға арналған таңғажайып әшекейлері бар қатты ағаштан жасалған сандық - ''цагур'' болды. Аварлар арасындағы ең көне қолөнердің бірі - ұсталық. Ұсталар («кебед») ерекше құрмет пен құрметке ие болды. Ұсталар үй шаруашылығына қажеттінің бәрін (пышақ, ошаққа арналған қысқыш) және еңбек құралдарын (балта, орақ, кетмен), қанжар мен қылыш, зергерлік бұйымдар жасаған. Авар әбзелдері, қылыштары мен қанжарлары өздерінің керемет әшекейлерімен ерекшеленді. Ал олар қандай әсем сақиналар, білезіктер, сырғалар, белдіктер мен кулондар жасады.<ref>{{cite web|url=https://history.wikireading.ru/24816?ysclid=lsmx964r2o502421732|title=Аварлар. Тарих, мәдениет, дәстүр|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-06-01|lang=}}</ref> == Тұрмыс салты == === Аварлардың дәстүрлі қоғамдық ұйымы === Қауымдастық патриархалдық туысқандық бірлестіктер – тухумдардан тұрды. XIX ғасырда аумақтық қатынастар басым болды, туыстық қоныстану принципі бұзылды, дегенмен мәдениетішілік ынтымақтастық дәстүрлері әлі де күшті болды. Басқаруды сайланған адамдар және барлық ересек ер адамдар (15 жастан асқан) қатысқан ауылдық жиын (жамағат) жүзеге асырды. Билеушілерді сайлау кезінде — ақсақалдар - тухумдардың өкілдік ету принципі сақталды. Аварлардың «еркін қоғамдарындағы» әкімшілік және сот билігін кадияларрмен бірге билеушілер және ақсақалдар жүзеге асырды. Заң шығару және бақылау функциялары халық жиналысын (жамағатты) білдіретін ақсақалдар кеңесіне тиесілі болды. Халық жиналысы сирек, ерекше маңызды жағдайларда шақырылды. Жыл сайын билеушілер, орындаушылар, билеуші ​​мен хабаршы (магуш), егіс қараушысы, қазынашы сайланды. Ақсақалдар кеңесі әскери істерге жауапты адамды (цевехан) тағайындады.<ref>{{cite web|url=https://blog.welcomedagestan.ru/dagpost/avartsy-narod/?ysclid=lsmwmple030195103|title=Аврлар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-06-01|lang=}}</ref> === Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары === Баспаналары тау етегінде бір-біріне иық тірестіре салынған қамал-үйлерден тұрады. 1-қабаты шаруашылыққа арналған, 2-қабатында ұйықтайтын белмелері орналасқан. Үйдің негізгі бағанасы ою-өрнекті болып келген. Үйлер бір-біріне қарама-қарсы жиналып тұрғандықтан, бір үйдің төбесі басқа ауылдың ауласы ретінде жиі қызмет етті, ол соғыс мұнарасы бар бекініс қабырғасына ұқсайтын. Мұндай құрылымның ішіне кіру өте қиын болды. Мұнара қорғаныс құндылығынан басқа, бақылау орны да болды. Үйлер төртбұрышты, бір, екі немесе үш қабатты, демалыс үшін жабдықталған галерея-террассалар болды. Кейбір ауылдарда үй ауданы 80-100 м2 болатын бір бөлмеден тұрды, оның ортасында ошақ пен оюлармен безендірілген бағана болды, оның айналасында тамақ ішіп, қонақтарды қабылдады. Көп бөлмелі үйлерде олар бөлмені каминмен, кілемдермен және диванмен жабдықтады, мұнда олар демалып, қонақтарды қабылдады.<ref>{{cite web|url=https://nevsauto.ru/narod-avarcy-istoriya-avarcev.html|title=Авар халқы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-06-01|lang=}}</ref> === Дәстүрлі киімдері === Аварлардың киімдері ерлерде: туника тәрізді көйлек, шалбар, бешмет (гужгат), черкес пальто (чуха). Бас киімі - папаха, башлық, сирек киіз қалпақ. Қыста қой терісінен жасалған тон, бурка киген, былғары белбеулерді пайдаланған. Аяқтарына тоқылған шұлық, шикі былғарыдан жасалған шұлық, киіз, жүннен (тоқылған) тоқыма етік киген.<br /> Әйелдер киімі шалбар, жейде көйлек және қос жеңді ұзын қаусырмалы көйлектен (хабалай) тұрды. Қыста олар ерлердікіне ұқсас жамылғы тон киген. Аяқ киім – табаны жұмсақ былғары етік, туфли (мачуял), тоқыма және киіз етік киген. Әйелдердің тоқылған шұлықтары мен етіктері ерлердікінен үстіңгі жағының биіктігімен, ою-өрнектің түсі мен сипатынан ерекшеленді.<br /> Зергерлік бұйымдардан – моншақтар, күміс шынжырлар, кеудеге арналған кулондар, медальондар, белдіктер, білезіктер, сақиналар пайдаланады. Қазіргі заманғы киімдер негізінен фабрикадан тігілген, егде жастағы адамдар тон, қарақөл жүннен жасалған қалпақ, тоқылған шұлық тәрізді қарапайым киімдерді киюді жалғастыруда.<ref>{{cite web|url=http://russia.yaxy.ru/rus_etnografia/base/069.html|title=Ресей этнографиясы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-06-01|lang=}}</ref> === Дәстүрлі тағамдары === [[Сурет:Ilham Aliyev and Mehriban Aliyeva attended opening of Kharibulbul Festival in Shusha 10.jpg|thumb|right|220px|«Джахан» авар фольклорлық ансамблі Хара Булбулда (фестиваль) барабанда «Дун гури ё» әнін орындайды.]] Авар ұлттық тағамдары Әзірбайжан және грузин тағамдарының кейбір дәстүрлерін сіңірді, бірақ ол дала мал шаруашылығы халықтарының, қазақ және татар-өзбек тағамдарымен де байланысты. Ал олар өз кезегінде ежелгі ноғайлардың, құмықтардың, қыпшақтардың, түрікмендердің және сәл кейінірек түрік жаулап алушыларының әсерінен дамыды. Мұндағы тағамдар алуан түрлі және ерекше. Дәстүр бойынша, барлық кавказ халықтары сияқты, аварлар етті жақсы көреді және негізінен қой мен сиыр етін көп жейді. Одан сорпалар (шурпа немесе шурва) дайындалады, ұннан жасалған тағамдарға салма жасалады және кәбаб қуырылады. Көкөністер сәл аз, негізінен пияз мен қызанақ, картоп пен баклажан және көптеген шөптер, сарымсақ, сірке суы, қыша және т.б. тұтынады. Бұл асхана тағамдарына ең тән нәрсе - әр түрлі салмасы бар ашытылмаған қамырдан жасалған шелпек, олар әсіресе ыстық, жаңа пісірілген кезде дәмді. Олар, ең алдымен ет, содан кейін картоп, ірімшік, қызанақ, көптеген шөптер мен дәмдеуіштермен толтырылады.<br /> Келесі ең танымал тағам - хинкаль. Бұл грузин хинкалиге ұқсайды, бірақ мәні бойынша бұл мүлдем басқа тағам. Үйге қонақ келсе, хинкал дайындап құрметтейді. Авар хинкалы үшін қамыр айранмен, сүзбемен немесе сарысумен, ал қалғандары үшін сумен иленеді.<br /> Шай-авар тағамдарының ең танымал сусындарының бірі. Шайға жемістер мен жаңғақтар жиі беріледі.<ref>{{cite web|url=https://nazaccent.ru/content/8823-avarskaya-nacionalnaya-kulinariya.html?ysclid=lsn27p5ydm409772820|title=Авар ұлттық асханасы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-06-01|lang=}}</ref> === Фольклоры === Халық ауыз әдебиетінің негізгі жанры – батырлар жырлары («Нәдір ханмен шайқас», т.б.), тарихи жырлар мен жоқтау жырлары да тән (ерлер репертуарына енген, аспаптың сүйемелдеуімен айтылатын). Лиро-эпос ерекше көзге түседі, әндері лахи балай («ұзын ән»). Әйелдер әндері – бесік жыры, ғашықтық жырлар, жоқтаулар. Дәстүрлі музыкалық аспаптары: шертпелі аспаптар тамур мен чугур, ысқылы чаган, үрмелі аспаптар – шантых және лалу, құрақ лалаби, құрақ ясты-балабан, зурна, барабандар – бубен, барабан гавал. Сонымен қатар гармоника комузы (19 ғасырда орыс жауынгерлері әкелген) және балалайка (20 ғасырдың ортасынан) бар.<ref>{{cite web|url=https://old.bigenc.ru/ethnology/text/5633056?ysclid=lsmsd5toat853312887|title=Аварлар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-06-01|lang=}}</ref> == Авар халқының қазіргі жағдайы == Соңғы 35 жылда Ресейдегі аварлардың саны 2,5 есеге өсті. Қала халқының үлесі қарқынды өсуде. Аварлар арасындағы қала тұрғындарының саны соңғы 35 жылда 7 есеге өсті, бұл негізінен ауылдан көшіп-қону есебінен. Алайда, қалаларда бала туу көрсеткіші баяу төмендеуде. Қалаларға жылдам көші-қон процесіне қарамастан, ауылшаруашылық қызметіі басым. Жоғары білімі бар адамдардың үлесі салыстырмалы түрде аз, бірақ студенттердің саны Ресей үшін орташа деңгейден жоғары. Қазіргі уақытта білім беру саласын дамыту мүмкіндіктері азайып, жұмыссыздық қаупі артып келеді. Авар халқына ассимиляция қауіп төндірмейді, өз ұлтының тілін ана тілі ретінде таңдаудың жоғары көрсеткіштері соңғы уақытта жоғарылаған. Арнайы зерттеулер Дағыстанның байырғы халықтарының орыс халқының ассимиляциясы да, біртұтас "жалпыагестандық" этностың қалыптасуы да болмайтынын көрсетті.<ref>{{cite web|url=https://geographyofrussia.com/avarcy/|title=Аварлар |author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-06-01|lang=}}</ref> == Қазақстандағы аварлар == === Аварлардың Қазақстанда пайда болуы === Аварлардың Қазақстанға келуі 1877 жылғы көтеріліспен және Сібірге жер аударылған дағыстандықтардың бірінші тобымен байланысты. Осы топтың каторгаға жіберілгендері Қазақстанның солтүстік өңіріндегі сол кездегі Петропавл, Қостанай және Көкшетау облыстарына қоныстанған. Дағыстандықтардың екінші тобы елімізге кәсіппен айналысу үшін келген. Күзде өз еліндегі егінді жинап болған соң, «таулы елдің» адамдары отбасыларын асырау үшін жұмыс іздеп мемлекеттің шеткері аймақтарына кететін болған. Алматыда 1933 жылы алғашқы кәсіпкер пайда болады. Ол Чародин ауданы Дусрах ауылының тумасы – аварлық Тагир Агаев. Оның артынан ағасы, содан кейін туыстары, достары келеді. Осылайша Қазақстанда дағыстандықтардың үлкен тобы қоныстана бастайды. Келесі қомақты топтың Қазақстанға келуі кулактар мен байларды тәркілеу кезеңімен байланысты. Облыстық партия комитеті бюросының 1935 жыл 20 ақпандағы шешіміне сәйкес, 400 бай қожалығы, 1500-ден астам тау халықтары Қазақстан мен Қырғызстанға жер аударылады. Дағыстанның таулы аймақтарынан 1936 жылы Орта Азия мен Қазақстанға 1127 шаруа қожалығы көшірілді. [[Қызылорда облысы]]на жіберілген «кулактар» көпшілігі [[Арал теңізі]]нің аралдарына орналастырылды. Онда олар тұз өндіруде, балық аулау кооперативтерінде және балық зауытында адам төзгісіз жағдайда жұмыс істеді. Дағыстанның астанасы 1942 жылы тамызда майдан шебіндегі аймақта қалды. Және Мемлекеттік қорғаныс комитеті 1942 жылғы 20 тамызда шығарған қаулысымен бұрынғы Двигательстрой ауылындағы (қазіргі Каспийск) Киров атындағы зауытты соғыс майданынан алыс Қазақстанға эвакуациялау туралы шешім қабылдайды. Алматыға әскери-теңіз қаруы – өздігінен жүретін миналарды шығаратын зауыт жабдықтарының негізгі бөлігі мен зауыт өнімдерін шығарумен айналысатын адамдар көшіріледі. Зауыттың аз бөлігі ҚазКСР-нің [[Петропавл]] қаласына эвакуацияланды. Отбасыларымен қоса есептегенде шамамен 12 мың зауыт жұмысшылары және барлығы 11,0 мың тоннадан астам станоктар, көлік құралдары және әртүрлі материалдар көптеген жабдықтар көшіріледі. Алматы тұрғындары мен дағыстандықтар ерен еңбектері арқасында 1943 жылдың ІІІ тоқсанында зауыт өз өнімін шығара бастайды. Аварлардың бір бөлігі Кеңес үкіметінің күштеп қоныстандыру саясатының нәтижесінде қазақ жеріне қоныстандырылады. Айта кетерлік жағдай, аварлар ресми түрде күштеп қоныстандырылуға жатпаған. Бірақ, жер аударылғандардың арасында «қате жер аударылғандар» категориясы болды. Тау халықтарын солардың қатарына жатқызуға болады. Себебі басқа «сенімсіз халықтарды» белгілі бір елді мекеннен, туған жерінен жер аударған кезде, сол жерде тұратын дағыстандықтар да бірге күштеп жер аударылды. Осылайша, соғыс алдындағы және соғыс жылдарында жүрген халықтарды күштеп қоныс аударуы аварларға да, басқа дағыстандықтарға да әсер етті. Қазақстанда аварлардың пайда болуына қатысты келесі тарихи оқиға – [[Тың игеру|тың және тыңайған жерлерді игерумен]] байланысты. Комсомолдық жолдамамен тың игеруші-дағыстандықтар келді. Кейіннен Ақтоғай-Дружба жолын төсеген комсомол құрылысының белсенділері болды. Жекелеген азаматтар жоғарғы оқу орындарының жолдамасымен келді. === Саны мен қоныстануы === Қазақстанда 1939 жылы тіркелген 473 авардың 369-ы (78%) ерлер болды. Авар тілін 469 адам өзінің ана тілі деп санады. Бұл бүкіл этникалық топтың 99,1% құрайды. Халық санағының 1959 жылғы мәліметі бойынша, Алматы облысында тіркелген 119 авардың 70-і (58,8%) өз ұлтының тілін ана тілі деп санаса, 19 адамы – орыс тілін, 33 адам басқа тілді есептеген. Қазақстандағы 2009 жылы жүргізілген халық санағында 12 мыңға жуық дағыстандықтар тіркелген еді, оның 1202-сі аварлар болды. Қазақстанда аварлар барлық облыстарда кездеседі. Негізгі бөлігі Алматы қаласында, Алматы, Атырау, Батыс Қазақстан және Қарағанды облыстарында тұрады.<ref>{{cite web|url=https://el.kz/news/razvlecheniya/|title=Акжан Ибрагимова Қазақстандағы авар халқы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-06-04|lang=}}</ref> 2013 жылғы санақ мәліметі бойынша Қазақстанда 1 200 авар тұрады.<ref>{{кітап|авторы=Бас.ред. Ж.Н.Тойбаева. /Құраст.Ғ.Жандыбаев., Г.Егеубаева |бөлімі= |бөлім сілтемесі= |тақырыбы=Қазақстан халқы. Энциклопедия|шынайы атауы= |сілтеме= |уикитека= |жауапты= |басылым= |орны=Алматы |баспасы=«Қазақ энциклопедиясы» |жыл=2016 |томы= |беттері=78 |барлық беті= |сериясы= |isbn=978-601-7472-88-7|тиражы= }}</ref> == Танымал аварлар == *[[Расул Хамзатұлы Хамзатов]] – көрнекті авар совет ақыны, прозаик, публицист, кеңестік және ресейлік қоғам және саяси қайраткер;<ref>{{cite web|url=https://ria.ru/20230908/gamzatov-1894486893.html?ysclid=lsnej6uqon218841241|title=Расул Ғамзатованың өмірбаяны|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-06-01|lang=}}</ref> *Шамиль Гимбатұлы Әлиев – техника ғылымдарының докторы, профессор. Дағыстан АКСР-нің еңбек сіңірген ғылым қайраткері. Зымырандық қару мен ғарыштық технологияларды жасаушы;<ref>{{cite web|url=https://tass.ru/v-strane/5371279?ysclid=lsnemmqinm706772556|title=50 жыл торпедо жасаған адам|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-06-01|lang=}}</ref> *Магомед Омарұлы Толбоев - кеңестік және ресейлік әскери және саяси қайраткер, Ресей Федерациясының еңбек сіңірген сынақ ұшқышы (1996);<ref>{{cite web|url=https://biographe.ru/politiki/magomed-tolboev/?ysclid=lsneszwvdb789677826|title=Магомед Омарович Толбоев|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-06-04|lang=}}</ref> *Гамзат Цадаса - авар совет ақыны және драматургі, аудармашы және мемлекет қайраткері;<ref>{{cite web|url=https://bigenc.ru/c/tsadasa-gamzat-01c451?ysclid=lsnezzhb16695423828|title=Гамзат Цадаса|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-06-04|lang=}}</ref> *[[Хабиб Нурмагомедов|Хабиб Абдулманапович Нурмагомедов]] — аралас жекпе-жектен UFC ұйымының жетекшілігімен өнер көрсеткен боксшы. Жеңіл салмақтағы бұрынғы UFC чемпионы.<ref>{{cite web|url=https://dzen.ru/a/YDFuCAhMw0UkapMj|title=Хабиб Нурмагомедовтың өмірбаяны|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-06-04|lang=}}</ref> == Бейнетаспалар == *https://yandex.kz/video/preview/13975661000183738729 *https://yandex.kz/video/preview/2034083122539937304 *https://yandex.kz/video/preview/7792251102329991535 *https://yandex.kz/video/preview/17988563000818805084 *https://yandex.kz/video/preview/3489240569423149403 *https://yandex.kz/video/preview/10549709571103960546 == Медиа файлдар == <gallery> File:Murad Magomedov about Old Bulgars N-Caucasus.ogg|Атақты авар археологы доктор Мурад Магомедов ирандықтардың, түріктердің және протомоңғолдардың Каспий-Дағыстан аймағына көне көшпелі көші-қон толқындары туралы айтады. File:Adallo interview Sound 1a.ogg|Дағыстанда және Түркиядағы Дағыстан диаспорасында танымал авар ақыны Адалло Али (Адалло Алиев деген атпен белгілі) авар тілі, поэзиясы мен әдебиеті туралы айтады. 1-бөлім. File:Adallo interview Sound 1b.ogg|Авар ақыны Адалло Али (Адалло Алиев деген атпен белгілі) авар тілі, поэзиясы және әдебиеті туралы айтады. 2-бөлім. </gallery> == Сілтеме == * {{commonscat-inline|Eurasian Avars}} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Еуропа халықтары}} [[Санат:Ресей халықтары]] [[Санат:Дағыстан халықтары]] [[Санат:Кавказ халықтары]] 60uq0asn55yjdbvfa7vii6bji4j00uw 0 677235 3414995 3251456 2024-12-28T11:29:53Z Makenzis 71333 3414995 wikitext text/x-wiki {{Футбол клубы | атауы = Нагоя Грампус | құрылған = 1939 | стадионы = [[Тоёта (стадион)|Тоёта]] | сыйымдылығы = 45 000 | жаттықтырушы = {{ту|Жапония}} [[Кэнта Хасэгава]] | жарыс = [[Футболдан Жапония чемпионаты|Джей-лига 1]] | маусым = 2024 | орын = 11-орын | pattern_la1 = _Nagoya Grampus Eight 2021 HOME FP | pattern_b1 = _Nagoya Grampus Eight 2021 HOME FP | pattern_ra1 = _Nagoya Grampus Eight 2021 HOME FP | pattern_sh1 = _Nagoya Grampus Eight 2018 SUMMER FP | pattern_so1 = _Nagoya Grampus Eight 2018 SUMMER FP | leftarm1 = | body1 = FF0000 | rightarm1 = FF0000 | shorts1 = 000000 | socks1 = 000000 | pattern_la2 = _Nagoya Grampus Eight 2021 AWAY FP | pattern_b2 = _Nagoya Grampus Eight 2021 AWAY FP | pattern_ra2 = _Nagoya Grampus Eight 2021 AWAY FP | pattern_sh2 = _Nagoya Grampus Eight 2020 AWAY FP | pattern_so2= _Nagoya Grampus Eight 2021 AWAY FP | leftarm2 = FFFFFF | body2 = FFFFFF | rightarm2 = FFFFFF | shorts2 = 000000 | socks2 = 000000 }} '''«Нагоя Грампус»''' ({{lang-en|Nagoya Grampus}}) — [[Жапония|Жапонияның]] [[Нагоя]] қаласындағы футбол клубы, 1939 жылы құрылған. Қазіргі күнде [[Футболдан Жапония чемпионаты|Жапония Джей-Лигасында]] ойнайды. Өз алаңындағы ойындарын "Тойота" стадионында өткізеді. == Жетістіктері == * Жапония чемпионы: 2010 * Император кубогы: 1995, 1999 * Император кубогының финалисі: 2009 * Кубок иелері кубогының финалисі: 1997 * Жапония суперкубогы: 1996, 2011 == Сілтемелер == * https://web.archive.org/web/20070323110804/http://www.so-net.ne.jp/grampus/ {{Бастама}} [[Санат:Жапония футбол клубтары]] hm1mfg56bphqffavf568zn41hvc76db 0 677905 3414819 3197513 2024-12-27T19:13:58Z Kas77777 100404 3414819 wikitext text/x-wiki {{Infobox Sports league | title = Əйелдер арасындағы Баскетболдан Еуропа Чемпионаты | current = [[Əйелдер арасындағы Баскетболдан Еуропа Чемпионаты 2023]] | logo = | pixels = | sport = Баскетбол | chairman = | ceotag = | ceo = | founded = 1935 | teams = 24 | champion = {{ESP}} (3-ші рет) | most_champs = {{URS}} (14 рет) | countries = Халықаралық ([[FIBA Europe]]) | TV = | website = [https://http://www.fiba.com/europe/ http://www.fiba.com/europe] }} | website = [https://http://www.fiba.com/europe/ http://www.fiba.com/europe] | current = [[Баскетболдан Еуропа Чемпионаты 2025]] }} '''Баскетболдан Еуропа Чемпионаты''' ({{Lang-en|Eurobasket}}) — [[Еуропа Баскетбол Конфедерациясы]]мен өткізілетін құрамалар арасындағы басты [[баскетбол]] турнирі. Еуропа чемпионаты [[1935 жыл]]дан бастап әр төрт жылда бір рет өткізіліп тұрады. Басқаларынан көбірек, он төрт рет кубокты ҚСРО құрама командасы жеңді. == Жеңімпаздары және жүлдегерлері == {| border=1 style="border-collapse:collapse; font-size:90%; text-align:center" cellpadding=3 cellspacing=0 width=100 % |- bgcolor=#C1D8FF !rowspan=2 width=5 %|Жыл !rowspan=2 width=10 % |Өткізілу орны !colspan=3|Финалдық матч !colspan=3|Қола үшін матч |- bgcolor=#EFEFEF !width=15 %|Алтын !width=8 %|Есеп !width=15 %|Күміс !width=15 %|Қола !width=8 %|Есеп !width=15 %|4-ші орын |- align=center bgcolor=#F5FAFF |- bgcolor=#F5FAFF |[[1935]] |{{CHE}} |'''{{LAT}}''' |'''24:18''' |{{ESP}} |{{TCH}} |'''25:23''' |{{CHE}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[1937]] |{{LAT}} |'''{{LTU}}''' |'''24:23''' |{{ITA}} |{{FRA}} |'''27:24''' |{{POL}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[1939]] |{{LTU}} |'''{{LTU}}''' | |{{LAT}} |{{POL}} | |{{FRA}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[1941]] |{{LTU}} | | | | | | |- bgcolor=#F5FAFF |[[1946]] |{{CHE}} |'''{{TCH}}''' |'''34:32''' |{{ITA}} |{{HUN}} |'''38:32''' |{{FRA}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[1947]] |{{TCH}} |'''{{URS}}''' |'''56:37''' |{{TCH}} |{{EGY}} |'''50:48''' |{{BEL}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[1949]] |{{EGY}} |'''{{EGY}}''' | |{{FRA}} |{{GRE}} | |{{TUR}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[1951]] |{{FRA}} |'''{{URS}}''' |'''45:44''' |{{TCH}} |{{FRA}} |'''55:52''' |{{BUL}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[1953]] |{{URS}} |'''{{URS}}''' | |{{HUN}} |{{FRA}} | |{{TCH}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[1955]] |{{HUN}} |'''{{HUN}}''' | |{{TCH}} |{{URS}} | |{{BUL}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[1957]] |{{BUL}} |'''{{URS}}''' | |{{HUN}} |{{TCH}} | |{{HUN}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[1959]] |{{TUR}} |'''{{URS}}''' | |{{TCH}} |{{FRA}} | |{{HUN}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[1961]] |{{YUG}} |'''{{URS}}''' |'''60:53''' |{{YUG}} |{{BUL}} |'''55:46''' |{{FRA}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[1963]] |{{POL}} |'''{{URS}}''' |'''61:45''' |{{POL}} |{{YUG}} |'''89:61''' |{{HUN}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[1965]] |{{URS}} |'''{{URS}}''' |'''58:49''' |{{YUG}} |{{POL}} |'''86:70''' |{{ITA}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[1967]] |{{FIN}} |'''{{URS}}''' |'''89:77''' |{{TCH}} |{{POL}} |'''80:76''' |{{BUL}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[1969]] |{{ITA}} |'''{{URS}}''' |'''81:72''' |{{YUG}} |{{TCH}} |'''77:75''' |{{POL}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[1971]] |{{FRG}} |'''{{URS}}''' |'''87:78''' |{{YUG}} |{{ITA}} |'''85:67''' |{{POL}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[1973]] |{{ESP}} |'''{{YUG}}''' |'''78:67''' |{{ESP}} |{{URS}} |'''90:58''' |{{TCH}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[1975]] |{{YUG}} |'''{{YUG}}''' | |{{URS}} |{{ITA}} | |{{ESP}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[1977]] |{{BEL}} |'''{{YUG}}''' |'''74:61''' |{{URS}} |{{TCH}} |'''91:81''' |{{ITA}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[1979]] |{{ITA}} |'''{{URS}}''' |'''98:76''' |{{ISR}} |{{YUG}} |'''99:92''' |{{TCH}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[1981]] |{{TCH}} |'''{{URS}}''' |'''84:67''' |{{YUG}} |{{TCH}} |'''101:90''' |{{ESP}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[1983]] |{{FRA}} |'''{{ITA}}''' |'''105:96''' |{{ESP}} |{{URS}} |'''105:70''' |{{NED}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[1985]] |{{FRG}} |'''{{URS}}''' |'''120:89''' |{{TCH}} |{{ITA}} |'''102:90''' |{{ESP}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[1987]] |{{GRE}} |'''{{GRE}}''' |'''103:101''' |{{URS}} |{{YUG}} |'''98:87''' |{{ESP}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[1989]] |{{YUG}} |'''{{YUG}}''' |'''98:77''' |{{GRE}} |{{URS}} |'''104:76''' |{{ITA}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[1991]] |{{ITA}} |'''{{YUG}}''' |'''88:73''' |{{ITA}} |{{ESP}} |'''101:83''' |{{FRA}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[1993]] |{{GER}} |'''{{GER}}''' |'''71:70''' |{{RUS}} |{{CRO}} |'''99:59''' |{{GRE}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[1995]] |{{GRE}} |'''{{YUG}}''' |'''88:73''' |{{LTU}} |{{CRO}} |'''73:68''' |{{GRE}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[1997]] |{{ESP}} |'''{{YUG}}''' |'''71:70''' |{{ITA}} |{{RUS}} |'''97:77''' |{{GRE}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[1999]] |{{FRA}} |'''{{ITA}}''' |'''88:73''' |{{ESP}} |{{YUG}} |'''74:62''' |{{FRA}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2001]] |{{TUR}} |'''{{YUG}}''' |'''71:70''' |{{TUR}} |{{ESP}} |'''99:90''' |{{GER}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2003]] |{{SWE}} |'''{{LTU}}''' |'''93:84''' |{{ESP}} |{{ITA}} |'''69:67''' |{{FRA}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2005]] |{{SCG}} |'''{{GRE}}''' |'''78:62''' |{{GER}} |{{FRA}} |'''98:68''' |{{ESP}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2007]] |{{ESP}} |'''{{RUS}}''' |'''60:59''' |{{ESP}} |{{LTU}} |'''78:69''' |{{GRE}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2009]] |{{POL}} |'''{{ESP}}''' |'''85:63''' |{{SRB}} |{{GRE}} |'''57:56''' |{{SVN}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2011]] |{{LTU}} |'''{{ESP}}''' |'''98:85''' |{{FRA}} |{{RUS}} |'''72:68''' |{{MKD}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2013]] |{{SVN}} |'''{{FRA}}''' |'''80:66''' |{{LTU}} |{{ESP}} |'''92:66''' |{{CRO}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2015]] |{{FRA}},{{CRO}},{{GER}},{{LAT}} |'''{{ESP}}''' |'''80:63''' |{{LTU}} |{{FRA}} |'''81:68''' |{{SRB}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2017]] |{{TUR}},{{FIN}},{{ISR}},{{ROM}} |'''{{SVN}}''' |'''93:85''' |{{SRB}} |{{ESP}} |'''93:85''' |{{RUS}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2022]] |{{GER}},{{CZE}},{{GEO}},{{ITA}} |'''{{ESP}}''' |'''88:76''' |{{FRA}} |{{GER}} |'''82:69''' |{{POL}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2025]] |{{LAT}},{{CYP}},{{FIN}},{{POL}} | | | | | | |} == Жалпы медальдар саны == {| {{RankedMedalTable|class=wikitable sortable}} |- |- align=center |'''1'''||align=left|{{URS}} |14||3||4||'''21''' |- |- align=center |'''2'''||align="left"|{{YUG}} |8||5||4||'''17''' |- |'''3'''||align=left|{{ESP}} |4||6||4||'''14''' |- |'''4'''||align="left"|{{LTU}} |3||3||1||'''7''' |- |'''5'''||align="left"|{{ITA}} |2||4||4||'''10''' |- |'''6'''||align="left"|{{GRE}} |2||1||2||'''5''' |- |'''7'''||align="left"|{{TCH}} |1||6||5||'''12''' |- |'''8'''||align="left"|{{FRA}} |1||3||6||'''10''' |- |'''9'''||align="left"|{{RUS}} |1||1||2||'''4''' |- |'''10'''||align="left"|{{HUN}} |1||1||1||'''3''' |- |'''11'''||align="left"|{{GER}} |1||1||1||'''3''' |- |'''12'''||align="left"|{{LAT}} |1||1||0||'''2''' |- |} == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.fiba.com/europe ФИБА Еуропа ресми сайты] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170814020734/http://www.fiba.com/europe |date=2017-08-14 }} * [http://www.eurobasket.com/European-Championships EuroBasket.com] [[Санат:Еуропа біріншіліктері]] [[Санат:Баскетбол]] ilbku1zjsp7t20izbngshw3tyjr11w1 3414820 3414819 2024-12-27T19:19:22Z Kas77777 100404 3414820 wikitext text/x-wiki {{Infobox Sports league | title = Əйелдер арасындағы Баскетболдан Еуропа Чемпионаты | current = [[Əйелдер арасындағы Баскетболдан Еуропа Чемпионаты 2023]] | logo = | pixels = | sport = Баскетбол | chairman = | ceotag = | ceo = | founded = 1935 | teams = 24 | champion = {{ESP}} (3-ші рет) | most_champs = {{URS}} (14 рет) | countries = Халықаралық ([[FIBA Europe]]) | TV = | website = [https://http://www.fiba.com/europe/ http://www.fiba.com/europe] }} '''Баскетболдан Еуропа Чемпионаты''' ({{Lang-en|Eurobasket}}) — [[Еуропа Баскетбол Конфедерациясы]]мен өткізілетін құрамалар арасындағы басты [[баскетбол]] турнирі. Еуропа чемпионаты [[1935 жыл]]дан бастап әр төрт жылда бір рет өткізіліп тұрады. Басқаларынан көбірек, он төрт рет кубокты ҚСРО құрама командасы жеңді. == Жеңімпаздары және жүлдегерлері == {| border=1 style="border-collapse:collapse; font-size:90%; text-align:center" cellpadding=3 cellspacing=0 width=100 % |- bgcolor=#C1D8FF !rowspan=2 width=5 %|Жыл !rowspan=2 width=10 % |Өткізілу орны !colspan=3|Финалдық матч !colspan=3|Қола үшін матч |- bgcolor=#EFEFEF !width=15 %|Алтын !width=8 %|Есеп !width=15 %|Күміс !width=15 %|Қола !width=8 %|Есеп !width=15 %|4-ші орын |- align=center bgcolor=#F5FAFF |- bgcolor=#F5FAFF |[[1935]] |{{CHE}} |'''{{LAT}}''' |'''24:18''' |{{ESP}} |{{TCH}} |'''25:23''' |{{CHE}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[1937]] |{{LAT}} |'''{{LTU}}''' |'''24:23''' |{{ITA}} |{{FRA}} |'''27:24''' |{{POL}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[1939]] |{{LTU}} |'''{{LTU}}''' | |{{LAT}} |{{POL}} | |{{FRA}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[1941]] |{{LTU}} | | | | | | |- bgcolor=#F5FAFF |[[1946]] |{{CHE}} |'''{{TCH}}''' |'''34:32''' |{{ITA}} |{{HUN}} |'''38:32''' |{{FRA}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[1947]] |{{TCH}} |'''{{URS}}''' |'''56:37''' |{{TCH}} |{{EGY}} |'''50:48''' |{{BEL}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[1949]] |{{EGY}} |'''{{EGY}}''' | |{{FRA}} |{{GRE}} | |{{TUR}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[1951]] |{{FRA}} |'''{{URS}}''' |'''45:44''' |{{TCH}} |{{FRA}} |'''55:52''' |{{BUL}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[1953]] |{{URS}} |'''{{URS}}''' | |{{HUN}} |{{FRA}} | |{{TCH}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[1955]] |{{HUN}} |'''{{HUN}}''' | |{{TCH}} |{{URS}} | |{{BUL}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[1957]] |{{BUL}} |'''{{URS}}''' | |{{HUN}} |{{TCH}} | |{{HUN}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[1959]] |{{TUR}} |'''{{URS}}''' | |{{TCH}} |{{FRA}} | |{{HUN}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[1961]] |{{YUG}} |'''{{URS}}''' |'''60:53''' |{{YUG}} |{{BUL}} |'''55:46''' |{{FRA}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[1963]] |{{POL}} |'''{{URS}}''' |'''61:45''' |{{POL}} |{{YUG}} |'''89:61''' |{{HUN}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[1965]] |{{URS}} |'''{{URS}}''' |'''58:49''' |{{YUG}} |{{POL}} |'''86:70''' |{{ITA}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[1967]] |{{FIN}} |'''{{URS}}''' |'''89:77''' |{{TCH}} |{{POL}} |'''80:76''' |{{BUL}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[1969]] |{{ITA}} |'''{{URS}}''' |'''81:72''' |{{YUG}} |{{TCH}} |'''77:75''' |{{POL}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[1971]] |{{FRG}} |'''{{URS}}''' |'''87:78''' |{{YUG}} |{{ITA}} |'''85:67''' |{{POL}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[1973]] |{{ESP}} |'''{{YUG}}''' |'''78:67''' |{{ESP}} |{{URS}} |'''90:58''' |{{TCH}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[1975]] |{{YUG}} |'''{{YUG}}''' | |{{URS}} |{{ITA}} | |{{ESP}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[1977]] |{{BEL}} |'''{{YUG}}''' |'''74:61''' |{{URS}} |{{TCH}} |'''91:81''' |{{ITA}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[1979]] |{{ITA}} |'''{{URS}}''' |'''98:76''' |{{ISR}} |{{YUG}} |'''99:92''' |{{TCH}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[1981]] |{{TCH}} |'''{{URS}}''' |'''84:67''' |{{YUG}} |{{TCH}} |'''101:90''' |{{ESP}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[1983]] |{{FRA}} |'''{{ITA}}''' |'''105:96''' |{{ESP}} |{{URS}} |'''105:70''' |{{NED}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[1985]] |{{FRG}} |'''{{URS}}''' |'''120:89''' |{{TCH}} |{{ITA}} |'''102:90''' |{{ESP}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[1987]] |{{GRE}} |'''{{GRE}}''' |'''103:101''' |{{URS}} |{{YUG}} |'''98:87''' |{{ESP}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[1989]] |{{YUG}} |'''{{YUG}}''' |'''98:77''' |{{GRE}} |{{URS}} |'''104:76''' |{{ITA}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[1991]] |{{ITA}} |'''{{YUG}}''' |'''88:73''' |{{ITA}} |{{ESP}} |'''101:83''' |{{FRA}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[1993]] |{{GER}} |'''{{GER}}''' |'''71:70''' |{{RUS}} |{{CRO}} |'''99:59''' |{{GRE}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[1995]] |{{GRE}} |'''{{YUG}}''' |'''88:73''' |{{LTU}} |{{CRO}} |'''73:68''' |{{GRE}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[1997]] |{{ESP}} |'''{{YUG}}''' |'''71:70''' |{{ITA}} |{{RUS}} |'''97:77''' |{{GRE}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[1999]] |{{FRA}} |'''{{ITA}}''' |'''88:73''' |{{ESP}} |{{YUG}} |'''74:62''' |{{FRA}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2001]] |{{TUR}} |'''{{YUG}}''' |'''71:70''' |{{TUR}} |{{ESP}} |'''99:90''' |{{GER}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2003]] |{{SWE}} |'''{{LTU}}''' |'''93:84''' |{{ESP}} |{{ITA}} |'''69:67''' |{{FRA}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2005]] |{{SCG}} |'''{{GRE}}''' |'''78:62''' |{{GER}} |{{FRA}} |'''98:68''' |{{ESP}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2007]] |{{ESP}} |'''{{RUS}}''' |'''60:59''' |{{ESP}} |{{LTU}} |'''78:69''' |{{GRE}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2009]] |{{POL}} |'''{{ESP}}''' |'''85:63''' |{{SRB}} |{{GRE}} |'''57:56''' |{{SVN}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2011]] |{{LTU}} |'''{{ESP}}''' |'''98:85''' |{{FRA}} |{{RUS}} |'''72:68''' |{{MKD}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2013]] |{{SVN}} |'''{{FRA}}''' |'''80:66''' |{{LTU}} |{{ESP}} |'''92:66''' |{{CRO}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2015]] |{{FRA}},{{CRO}},{{GER}},{{LAT}} |'''{{ESP}}''' |'''80:63''' |{{LTU}} |{{FRA}} |'''81:68''' |{{SRB}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2017]] |{{TUR}},{{FIN}},{{ISR}},{{ROM}} |'''{{SVN}}''' |'''93:85''' |{{SRB}} |{{ESP}} |'''93:85''' |{{RUS}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2022]] |{{GER}},{{CZE}},{{GEO}},{{ITA}} |'''{{ESP}}''' |'''88:76''' |{{FRA}} |{{GER}} |'''82:69''' |{{POL}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2025]] |{{LAT}},{{CYP}},{{FIN}},{{POL}} | | | | | | |} == Жалпы медальдар саны == {| {{RankedMedalTable|class=wikitable sortable}} |- |- align=center |'''1'''||align=left|{{URS}} |14||3||4||'''21''' |- |- align=center |'''2'''||align="left"|{{YUG}} |8||5||4||'''17''' |- |'''3'''||align=left|{{ESP}} |4||6||4||'''14''' |- |'''4'''||align="left"|{{LTU}} |3||3||1||'''7''' |- |'''5'''||align="left"|{{ITA}} |2||4||4||'''10''' |- |'''6'''||align="left"|{{GRE}} |2||1||2||'''5''' |- |'''7'''||align="left"|{{TCH}} |1||6||5||'''12''' |- |'''8'''||align="left"|{{FRA}} |1||3||6||'''10''' |- |'''9'''||align="left"|{{RUS}} |1||1||2||'''4''' |- |'''10'''||align="left"|{{HUN}} |1||1||1||'''3''' |- |'''11'''||align="left"|{{GER}} |1||1||1||'''3''' |- |'''12'''||align="left"|{{LAT}} |1||1||0||'''2''' |- |} == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.fiba.com/europe ФИБА Еуропа ресми сайты] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170814020734/http://www.fiba.com/europe |date=2017-08-14 }} * [http://www.eurobasket.com/European-Championships EuroBasket.com] [[Санат:Еуропа біріншіліктері]] [[Санат:Баскетбол]] an5vcg0iu4doakzjkclfcaaa7q1aqhl 3414821 3414820 2024-12-27T19:20:01Z Kas77777 100404 3414821 wikitext text/x-wiki {{Infobox Sports league | title = Баскетболдан Еуропа Чемпионаты | current = [[Баскетболдан Еуропа Чемпионаты 2023]] | logo = | pixels = | sport = Баскетбол | chairman = | ceotag = | ceo = | founded = 1935 | teams = 24 | champion = {{ESP}} (3-ші рет) | most_champs = {{URS}} (14 рет) | countries = Халықаралық ([[FIBA Europe]]) | TV = | website = [https://http://www.fiba.com/europe/ http://www.fiba.com/europe] }} '''Баскетболдан Еуропа Чемпионаты''' ({{Lang-en|Eurobasket}}) — [[Еуропа Баскетбол Конфедерациясы]]мен өткізілетін құрамалар арасындағы басты [[баскетбол]] турнирі. Еуропа чемпионаты [[1935 жыл]]дан бастап әр төрт жылда бір рет өткізіліп тұрады. Басқаларынан көбірек, он төрт рет кубокты ҚСРО құрама командасы жеңді. == Жеңімпаздары және жүлдегерлері == {| border=1 style="border-collapse:collapse; font-size:90%; text-align:center" cellpadding=3 cellspacing=0 width=100 % |- bgcolor=#C1D8FF !rowspan=2 width=5 %|Жыл !rowspan=2 width=10 % |Өткізілу орны !colspan=3|Финалдық матч !colspan=3|Қола үшін матч |- bgcolor=#EFEFEF !width=15 %|Алтын !width=8 %|Есеп !width=15 %|Күміс !width=15 %|Қола !width=8 %|Есеп !width=15 %|4-ші орын |- align=center bgcolor=#F5FAFF |- bgcolor=#F5FAFF |[[1935]] |{{CHE}} |'''{{LAT}}''' |'''24:18''' |{{ESP}} |{{TCH}} |'''25:23''' |{{CHE}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[1937]] |{{LAT}} |'''{{LTU}}''' |'''24:23''' |{{ITA}} |{{FRA}} |'''27:24''' |{{POL}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[1939]] |{{LTU}} |'''{{LTU}}''' | |{{LAT}} |{{POL}} | |{{FRA}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[1941]] |{{LTU}} | | | | | | |- bgcolor=#F5FAFF |[[1946]] |{{CHE}} |'''{{TCH}}''' |'''34:32''' |{{ITA}} |{{HUN}} |'''38:32''' |{{FRA}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[1947]] |{{TCH}} |'''{{URS}}''' |'''56:37''' |{{TCH}} |{{EGY}} |'''50:48''' |{{BEL}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[1949]] |{{EGY}} |'''{{EGY}}''' | |{{FRA}} |{{GRE}} | |{{TUR}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[1951]] |{{FRA}} |'''{{URS}}''' |'''45:44''' |{{TCH}} |{{FRA}} |'''55:52''' |{{BUL}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[1953]] |{{URS}} |'''{{URS}}''' | |{{HUN}} |{{FRA}} | |{{TCH}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[1955]] |{{HUN}} |'''{{HUN}}''' | |{{TCH}} |{{URS}} | |{{BUL}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[1957]] |{{BUL}} |'''{{URS}}''' | |{{HUN}} |{{TCH}} | |{{HUN}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[1959]] |{{TUR}} |'''{{URS}}''' | |{{TCH}} |{{FRA}} | |{{HUN}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[1961]] |{{YUG}} |'''{{URS}}''' |'''60:53''' |{{YUG}} |{{BUL}} |'''55:46''' |{{FRA}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[1963]] |{{POL}} |'''{{URS}}''' |'''61:45''' |{{POL}} |{{YUG}} |'''89:61''' |{{HUN}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[1965]] |{{URS}} |'''{{URS}}''' |'''58:49''' |{{YUG}} |{{POL}} |'''86:70''' |{{ITA}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[1967]] |{{FIN}} |'''{{URS}}''' |'''89:77''' |{{TCH}} |{{POL}} |'''80:76''' |{{BUL}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[1969]] |{{ITA}} |'''{{URS}}''' |'''81:72''' |{{YUG}} |{{TCH}} |'''77:75''' |{{POL}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[1971]] |{{FRG}} |'''{{URS}}''' |'''87:78''' |{{YUG}} |{{ITA}} |'''85:67''' |{{POL}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[1973]] |{{ESP}} |'''{{YUG}}''' |'''78:67''' |{{ESP}} |{{URS}} |'''90:58''' |{{TCH}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[1975]] |{{YUG}} |'''{{YUG}}''' | |{{URS}} |{{ITA}} | |{{ESP}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[1977]] |{{BEL}} |'''{{YUG}}''' |'''74:61''' |{{URS}} |{{TCH}} |'''91:81''' |{{ITA}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[1979]] |{{ITA}} |'''{{URS}}''' |'''98:76''' |{{ISR}} |{{YUG}} |'''99:92''' |{{TCH}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[1981]] |{{TCH}} |'''{{URS}}''' |'''84:67''' |{{YUG}} |{{TCH}} |'''101:90''' |{{ESP}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[1983]] |{{FRA}} |'''{{ITA}}''' |'''105:96''' |{{ESP}} |{{URS}} |'''105:70''' |{{NED}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[1985]] |{{FRG}} |'''{{URS}}''' |'''120:89''' |{{TCH}} |{{ITA}} |'''102:90''' |{{ESP}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[1987]] |{{GRE}} |'''{{GRE}}''' |'''103:101''' |{{URS}} |{{YUG}} |'''98:87''' |{{ESP}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[1989]] |{{YUG}} |'''{{YUG}}''' |'''98:77''' |{{GRE}} |{{URS}} |'''104:76''' |{{ITA}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[1991]] |{{ITA}} |'''{{YUG}}''' |'''88:73''' |{{ITA}} |{{ESP}} |'''101:83''' |{{FRA}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[1993]] |{{GER}} |'''{{GER}}''' |'''71:70''' |{{RUS}} |{{CRO}} |'''99:59''' |{{GRE}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[1995]] |{{GRE}} |'''{{YUG}}''' |'''88:73''' |{{LTU}} |{{CRO}} |'''73:68''' |{{GRE}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[1997]] |{{ESP}} |'''{{YUG}}''' |'''71:70''' |{{ITA}} |{{RUS}} |'''97:77''' |{{GRE}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[1999]] |{{FRA}} |'''{{ITA}}''' |'''88:73''' |{{ESP}} |{{YUG}} |'''74:62''' |{{FRA}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2001]] |{{TUR}} |'''{{YUG}}''' |'''71:70''' |{{TUR}} |{{ESP}} |'''99:90''' |{{GER}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2003]] |{{SWE}} |'''{{LTU}}''' |'''93:84''' |{{ESP}} |{{ITA}} |'''69:67''' |{{FRA}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2005]] |{{SCG}} |'''{{GRE}}''' |'''78:62''' |{{GER}} |{{FRA}} |'''98:68''' |{{ESP}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2007]] |{{ESP}} |'''{{RUS}}''' |'''60:59''' |{{ESP}} |{{LTU}} |'''78:69''' |{{GRE}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2009]] |{{POL}} |'''{{ESP}}''' |'''85:63''' |{{SRB}} |{{GRE}} |'''57:56''' |{{SVN}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2011]] |{{LTU}} |'''{{ESP}}''' |'''98:85''' |{{FRA}} |{{RUS}} |'''72:68''' |{{MKD}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2013]] |{{SVN}} |'''{{FRA}}''' |'''80:66''' |{{LTU}} |{{ESP}} |'''92:66''' |{{CRO}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2015]] |{{FRA}},{{CRO}},{{GER}},{{LAT}} |'''{{ESP}}''' |'''80:63''' |{{LTU}} |{{FRA}} |'''81:68''' |{{SRB}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2017]] |{{TUR}},{{FIN}},{{ISR}},{{ROM}} |'''{{SVN}}''' |'''93:85''' |{{SRB}} |{{ESP}} |'''93:85''' |{{RUS}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2022]] |{{GER}},{{CZE}},{{GEO}},{{ITA}} |'''{{ESP}}''' |'''88:76''' |{{FRA}} |{{GER}} |'''82:69''' |{{POL}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2025]] |{{LAT}},{{CYP}},{{FIN}},{{POL}} | | | | | | |} == Жалпы медальдар саны == {| {{RankedMedalTable|class=wikitable sortable}} |- |- align=center |'''1'''||align=left|{{URS}} |14||3||4||'''21''' |- |- align=center |'''2'''||align="left"|{{YUG}} |8||5||4||'''17''' |- |'''3'''||align=left|{{ESP}} |4||6||4||'''14''' |- |'''4'''||align="left"|{{LTU}} |3||3||1||'''7''' |- |'''5'''||align="left"|{{ITA}} |2||4||4||'''10''' |- |'''6'''||align="left"|{{GRE}} |2||1||2||'''5''' |- |'''7'''||align="left"|{{TCH}} |1||6||5||'''12''' |- |'''8'''||align="left"|{{FRA}} |1||3||6||'''10''' |- |'''9'''||align="left"|{{RUS}} |1||1||2||'''4''' |- |'''10'''||align="left"|{{HUN}} |1||1||1||'''3''' |- |'''11'''||align="left"|{{GER}} |1||1||1||'''3''' |- |'''12'''||align="left"|{{LAT}} |1||1||0||'''2''' |- |} == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.fiba.com/europe ФИБА Еуропа ресми сайты] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170814020734/http://www.fiba.com/europe |date=2017-08-14 }} * [http://www.eurobasket.com/European-Championships EuroBasket.com] [[Санат:Еуропа біріншіліктері]] [[Санат:Баскетбол]] o8ncxx8akmwt8sztqw6f0of5btknt5w 3414822 3414821 2024-12-27T19:22:55Z Kas77777 100404 3414822 wikitext text/x-wiki {{Infobox Sports league | title = Баскетболдан Еуропа Чемпионаты | current = [[Баскетболдан Еуропа Чемпионаты 2022]] | logo = | pixels = | sport = Баскетбол | chairman = | ceotag = | ceo = | founded = 1935 | teams = 24 | champion = {{ESP}} (4-ші рет) | most_champs = {{URS}} (14 рет) | countries = Халықаралық ([[FIBA Europe]]) | TV = | website = [https://http://www.fiba.com/europe/ http://www.fiba.com/europe] }} '''Баскетболдан Еуропа Чемпионаты''' ({{Lang-en|Eurobasket}}) — [[Еуропа Баскетбол Конфедерациясы]]мен өткізілетін құрамалар арасындағы басты [[баскетбол]] турнирі. Еуропа чемпионаты [[1935 жыл]]дан бастап әр төрт жылда бір рет өткізіліп тұрады. Басқаларынан көбірек, он төрт рет кубокты ҚСРО құрама командасы жеңді. == Жеңімпаздары және жүлдегерлері == {| border=1 style="border-collapse:collapse; font-size:90%; text-align:center" cellpadding=3 cellspacing=0 width=100 % |- bgcolor=#C1D8FF !rowspan=2 width=5 %|Жыл !rowspan=2 width=10 % |Өткізілу орны !colspan=3|Финалдық матч !colspan=3|Қола үшін матч |- bgcolor=#EFEFEF !width=15 %|Алтын !width=8 %|Есеп !width=15 %|Күміс !width=15 %|Қола !width=8 %|Есеп !width=15 %|4-ші орын |- align=center bgcolor=#F5FAFF |- bgcolor=#F5FAFF |[[1935]] |{{CHE}} |'''{{LAT}}''' |'''24:18''' |{{ESP}} |{{TCH}} |'''25:23''' |{{CHE}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[1937]] |{{LAT}} |'''{{LTU}}''' |'''24:23''' |{{ITA}} |{{FRA}} |'''27:24''' |{{POL}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[1939]] |{{LTU}} |'''{{LTU}}''' | |{{LAT}} |{{POL}} | |{{FRA}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[1941]] |{{LTU}} | | | | | | |- bgcolor=#F5FAFF |[[1946]] |{{CHE}} |'''{{TCH}}''' |'''34:32''' |{{ITA}} |{{HUN}} |'''38:32''' |{{FRA}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[1947]] |{{TCH}} |'''{{URS}}''' |'''56:37''' |{{TCH}} |{{EGY}} |'''50:48''' |{{BEL}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[1949]] |{{EGY}} |'''{{EGY}}''' | |{{FRA}} |{{GRE}} | |{{TUR}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[1951]] |{{FRA}} |'''{{URS}}''' |'''45:44''' |{{TCH}} |{{FRA}} |'''55:52''' |{{BUL}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[1953]] |{{URS}} |'''{{URS}}''' | |{{HUN}} |{{FRA}} | |{{TCH}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[1955]] |{{HUN}} |'''{{HUN}}''' | |{{TCH}} |{{URS}} | |{{BUL}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[1957]] |{{BUL}} |'''{{URS}}''' | |{{HUN}} |{{TCH}} | |{{HUN}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[1959]] |{{TUR}} |'''{{URS}}''' | |{{TCH}} |{{FRA}} | |{{HUN}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[1961]] |{{YUG}} |'''{{URS}}''' |'''60:53''' |{{YUG}} |{{BUL}} |'''55:46''' |{{FRA}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[1963]] |{{POL}} |'''{{URS}}''' |'''61:45''' |{{POL}} |{{YUG}} |'''89:61''' |{{HUN}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[1965]] |{{URS}} |'''{{URS}}''' |'''58:49''' |{{YUG}} |{{POL}} |'''86:70''' |{{ITA}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[1967]] |{{FIN}} |'''{{URS}}''' |'''89:77''' |{{TCH}} |{{POL}} |'''80:76''' |{{BUL}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[1969]] |{{ITA}} |'''{{URS}}''' |'''81:72''' |{{YUG}} |{{TCH}} |'''77:75''' |{{POL}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[1971]] |{{FRG}} |'''{{URS}}''' |'''87:78''' |{{YUG}} |{{ITA}} |'''85:67''' |{{POL}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[1973]] |{{ESP}} |'''{{YUG}}''' |'''78:67''' |{{ESP}} |{{URS}} |'''90:58''' |{{TCH}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[1975]] |{{YUG}} |'''{{YUG}}''' | |{{URS}} |{{ITA}} | |{{ESP}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[1977]] |{{BEL}} |'''{{YUG}}''' |'''74:61''' |{{URS}} |{{TCH}} |'''91:81''' |{{ITA}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[1979]] |{{ITA}} |'''{{URS}}''' |'''98:76''' |{{ISR}} |{{YUG}} |'''99:92''' |{{TCH}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[1981]] |{{TCH}} |'''{{URS}}''' |'''84:67''' |{{YUG}} |{{TCH}} |'''101:90''' |{{ESP}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[1983]] |{{FRA}} |'''{{ITA}}''' |'''105:96''' |{{ESP}} |{{URS}} |'''105:70''' |{{NED}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[1985]] |{{FRG}} |'''{{URS}}''' |'''120:89''' |{{TCH}} |{{ITA}} |'''102:90''' |{{ESP}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[1987]] |{{GRE}} |'''{{GRE}}''' |'''103:101''' |{{URS}} |{{YUG}} |'''98:87''' |{{ESP}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[1989]] |{{YUG}} |'''{{YUG}}''' |'''98:77''' |{{GRE}} |{{URS}} |'''104:76''' |{{ITA}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[1991]] |{{ITA}} |'''{{YUG}}''' |'''88:73''' |{{ITA}} |{{ESP}} |'''101:83''' |{{FRA}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[1993]] |{{GER}} |'''{{GER}}''' |'''71:70''' |{{RUS}} |{{CRO}} |'''99:59''' |{{GRE}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[1995]] |{{GRE}} |'''{{YUG}}''' |'''88:73''' |{{LTU}} |{{CRO}} |'''73:68''' |{{GRE}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[1997]] |{{ESP}} |'''{{YUG}}''' |'''71:70''' |{{ITA}} |{{RUS}} |'''97:77''' |{{GRE}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[1999]] |{{FRA}} |'''{{ITA}}''' |'''88:73''' |{{ESP}} |{{YUG}} |'''74:62''' |{{FRA}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2001]] |{{TUR}} |'''{{YUG}}''' |'''71:70''' |{{TUR}} |{{ESP}} |'''99:90''' |{{GER}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2003]] |{{SWE}} |'''{{LTU}}''' |'''93:84''' |{{ESP}} |{{ITA}} |'''69:67''' |{{FRA}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2005]] |{{SCG}} |'''{{GRE}}''' |'''78:62''' |{{GER}} |{{FRA}} |'''98:68''' |{{ESP}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2007]] |{{ESP}} |'''{{RUS}}''' |'''60:59''' |{{ESP}} |{{LTU}} |'''78:69''' |{{GRE}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2009]] |{{POL}} |'''{{ESP}}''' |'''85:63''' |{{SRB}} |{{GRE}} |'''57:56''' |{{SVN}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2011]] |{{LTU}} |'''{{ESP}}''' |'''98:85''' |{{FRA}} |{{RUS}} |'''72:68''' |{{MKD}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2013]] |{{SVN}} |'''{{FRA}}''' |'''80:66''' |{{LTU}} |{{ESP}} |'''92:66''' |{{CRO}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2015]] |{{FRA}},{{CRO}},{{GER}},{{LAT}} |'''{{ESP}}''' |'''80:63''' |{{LTU}} |{{FRA}} |'''81:68''' |{{SRB}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2017]] |{{TUR}},{{FIN}},{{ISR}},{{ROM}} |'''{{SVN}}''' |'''93:85''' |{{SRB}} |{{ESP}} |'''93:85''' |{{RUS}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2022]] |{{GER}},{{CZE}},{{GEO}},{{ITA}} |'''{{ESP}}''' |'''88:76''' |{{FRA}} |{{GER}} |'''82:69''' |{{POL}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2025]] |{{LAT}},{{CYP}},{{FIN}},{{POL}} | | | | | | |} == Жалпы медальдар саны == {| {{RankedMedalTable|class=wikitable sortable}} |- |- align=center |'''1'''||align=left|{{URS}} |14||3||4||'''21''' |- |- align=center |'''2'''||align="left"|{{YUG}} |8||5||4||'''17''' |- |'''3'''||align=left|{{ESP}} |4||6||4||'''14''' |- |'''4'''||align="left"|{{LTU}} |3||3||1||'''7''' |- |'''5'''||align="left"|{{ITA}} |2||4||4||'''10''' |- |'''6'''||align="left"|{{GRE}} |2||1||2||'''5''' |- |'''7'''||align="left"|{{TCH}} |1||6||5||'''12''' |- |'''8'''||align="left"|{{FRA}} |1||3||6||'''10''' |- |'''9'''||align="left"|{{RUS}} |1||1||2||'''4''' |- |'''10'''||align="left"|{{HUN}} |1||1||1||'''3''' |- |'''11'''||align="left"|{{GER}} |1||1||1||'''3''' |- |'''12'''||align="left"|{{LAT}} |1||1||0||'''2''' |- |} == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.fiba.com/europe ФИБА Еуропа ресми сайты] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170814020734/http://www.fiba.com/europe |date=2017-08-14 }} * [http://www.eurobasket.com/European-Championships EuroBasket.com] [[Санат:Еуропа біріншіліктері]] [[Санат:Баскетбол]] p6gelntltce5ljb2qtjezp75s81doix 0 677962 3414911 3275645 2024-12-28T06:43:16Z Kas77777 100404 3414911 wikitext text/x-wiki {{Infobox Sports league | title = Əйелдер арасындағы Гандболдан Еуропа Чемпионаты | current = [[Əйелдер арасындағы Гандболдан Еуропа Чемпионаты 2022]] | logo = | pixels = | sport = Гандбол | chairman = | ceotag = | ceo = | founded = 1994 | teams = 16 | champion = {{NOR}} (9-ші рет) | most_champs = {{NOR}} (9 рет) | countries = [[Еуропа]] ([[EHF]]) | TV = | website = [https://http://www.eurohandball.com http://www.eurohandball.com] }} '''Əйелдер арасындағы Гандболдан Еуропа Чемпионаты''' ({{Lang-en|European Women's Handball Championship}}) — [[Еуропа Гандбол Федерациясы]]мен өткізілетін құрамалар арасындағы басты [[гандбол]] турнирі. Еуропа чемпионаты [[1994 жыл]]дан бастап әр екі жылда бір рет өткізіліп тұрады. Басқаларынан көбірек, сегіз рет кубокты Норвегия құрама командасы жеңді. == Жеңімпаздары және жүлдегерлері == {| border=1 style="border-collapse:collapse; font-size:90%; text-align:center" cellpadding=3 cellspacing=0 width=100 % |- bgcolor=#C1D8FF !rowspan=2 width=5 %|Жыл !rowspan=2 width=10 % |Өткізілу орны !colspan=3|Финалдық матч !colspan=3|Қола үшін матч |- bgcolor=#EFEFEF !width=15 %|Алтын !width=8 %|Есеп !width=15 %|Күміс !width=15 %|Қола !width=8 %|Есеп !width=15 %|4-ші орын |- align=center bgcolor=#F5FAFF |- bgcolor=#F5FAFF |[[1994]] |{{GER}} |'''{{DEN}}''' |'''27:23''' |{{GER}} |{{NOR}} |'''24:19''' |{{HUN}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[1996]] |{{DEN}} |'''{{DEN}}''' |'''25:23''' |{{NOR}} |{{AUT}} |'''30:23''' |{{GER}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[1998]] |{{NED}} |'''{{NOR}}''' |'''24:16''' |{{DEN}} |{{HUN}} |'''30:24''' |{{AUT}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2000]] |{{ROM}} |'''{{HUN}}''' |'''32:30''' (қос.уақыт) |{{UKR}} |{{RUS}} |'''21:16''' |{{ROM}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2002]] |{{DEN}} |'''{{DEN}}''' |'''25:22''' |{{NOR}} |{{FRA}} |'''27:22''' |{{RUS}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2004]] |{{HUN}} |'''{{NOR}}''' |'''27:25''' |{{DEN}} |{{HUN}} |'''29:25''' |{{RUS}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2006]] |{{SWE}} |'''{{NOR}}''' |'''27:24''' |{{RUS}} |{{FRA}} |'''29:25''' |{{GER}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2008]] |{{MKD}} |'''{{NOR}}''' |'''34:21''' |{{ESP}} |{{RUS}} |'''24:21''' |{{GER}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2010]] |{{DEN}}/{{NOR}} |'''{{NOR}}''' |'''25:20''' |{{SWE}} |{{ROM}} |'''16:15''' |{{DEN}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2012]] |{{SRB}} |'''{{MNE}}''' |'''34:31''' (2қос.уақыт) |{{NOR}} |{{HUN}} |'''41:38''' (қос.уақыт) |{{SRB}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2014]] |{{CRO}}/{{HUN}} |'''{{NOR}}''' |'''28:25''' |{{ESP}} |{{SWE}} |'''25:23''' |{{MNE}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2016]] |{{SWE}} |'''{{NOR}}''' |'''30:29''' |{{NED}} |{{FRA}} |'''25:22''' |{{DEN}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2018]] |{{FRA}} |'''{{FRA}}''' |'''24:21''' |{{RUS}} |{{NED}} |'''24:20''' |{{ROM}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2020]] |{{DEN}} |'''{{NOR}}''' |'''22:20''' |{{FRA}} |{{CRO}} |'''25:19''' |{{DEN}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2022]] |{{MNE}}/{{MKD}}/{{SVN}} |'''{{NOR}}''' |'''27:25''' |{{DEN}} |{{MNE}} |'''27:25''' (қос.уақыт) |{{FRA}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2024]] |{{AUT}}/{{HUN}}/{{CHE}} |'''{{NOR}}''' |'''31:23''' |{{DEN}} |{{HUN}} |'''25:24''' (қос.уақыт) |{{FRA}} |} == Жалпы медальдар саны == {| {{RankedMedalTable|class=wikitable sortable}} |- |- align=center |'''1'''||align=left|{{NOR}} |9||3||1||'''13''' |- |- align=center |'''2'''||align="left"|{{DEN}} |3||3||0||'''6''' |- |'''3'''||align=left|{{FRA}} |1||1||3||'''5''' |- |'''4'''||align="left"|{{HUN}} |1||0||3||'''4''' |- |'''5'''||align="left"|{{MNE}} |1||0||1||'''2''' |- |'''6'''||align="left"|{{RUS}} |0||2||2||'''4''' |- |'''7'''||align="left"|{{ESP}} |0||2||0||'''2''' |- |'''8'''||align="left"|{{NED}} |0||1||1||'''2''' |- |||align="left"|{{SWE}} |0||1||1||'''2''' |- |'''10'''||align="left"|{{GER}} |0||0||1||'''1''' |- |||align="left"|{{UKR}} |0||0||1||'''1''' |- |||align="left"|{{AUT}} |0||0||1||'''1''' |- |||align="left"|{{CRO}} |0||0||1||'''1''' |- |||align="left"|{{ROM}} |0||0||1||'''1''' |- |} == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.eurohandball.com Еуропа Гандбол Федерациянің ресми сайты] [[Санат:Еуропа біріншіліктері]] [[Санат:Гандбол]] oeyyxrqtupim0vad2ugvk4jw3s9jycj 3414912 3414911 2024-12-28T06:43:48Z Kas77777 100404 3414912 wikitext text/x-wiki {{Infobox Sports league | title = Əйелдер арасындағы Гандболдан Еуропа Чемпионаты | current = [[Əйелдер арасындағы Гандболдан Еуропа Чемпионаты 2022]] | logo = | pixels = | sport = Гандбол | chairman = | ceotag = | ceo = | founded = 1994 | teams = 16 | champion = {{NOR}} (9-ші рет) | most_champs = {{NOR}} (9 рет) | countries = [[Еуропа]] ([[EHF]]) | TV = | website = [https://http://www.eurohandball.com http://www.eurohandball.com] }} '''Əйелдер арасындағы Гандболдан Еуропа Чемпионаты''' ({{Lang-en|European Women's Handball Championship}}) — [[Еуропа Гандбол Федерациясы]]мен өткізілетін құрамалар арасындағы басты [[гандбол]] турнирі. Еуропа чемпионаты [[1994 жыл]]дан бастап әр екі жылда бір рет өткізіліп тұрады. Басқаларынан көбірек, сегіз рет кубокты Норвегия құрама командасы жеңді. == Жеңімпаздары және жүлдегерлері == {| border=1 style="border-collapse:collapse; font-size:90%; text-align:center" cellpadding=3 cellspacing=0 width=100 % |- bgcolor=#C1D8FF !rowspan=2 width=5 %|Жыл !rowspan=2 width=10 % |Өткізілу орны !colspan=3|Финалдық матч !colspan=3|Қола үшін матч |- bgcolor=#EFEFEF !width=15 %|Алтын !width=8 %|Есеп !width=15 %|Күміс !width=15 %|Қола !width=8 %|Есеп !width=15 %|4-ші орын |- align=center bgcolor=#F5FAFF |- bgcolor=#F5FAFF |[[1994]] |{{GER}} |'''{{DEN}}''' |'''27:23''' |{{GER}} |{{NOR}} |'''24:19''' |{{HUN}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[1996]] |{{DEN}} |'''{{DEN}}''' |'''25:23''' |{{NOR}} |{{AUT}} |'''30:23''' |{{GER}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[1998]] |{{NED}} |'''{{NOR}}''' |'''24:16''' |{{DEN}} |{{HUN}} |'''30:24''' |{{AUT}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2000]] |{{ROM}} |'''{{HUN}}''' |'''32:30''' (қос.уақыт) |{{UKR}} |{{RUS}} |'''21:16''' |{{ROM}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2002]] |{{DEN}} |'''{{DEN}}''' |'''25:22''' |{{NOR}} |{{FRA}} |'''27:22''' |{{RUS}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2004]] |{{HUN}} |'''{{NOR}}''' |'''27:25''' |{{DEN}} |{{HUN}} |'''29:25''' |{{RUS}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2006]] |{{SWE}} |'''{{NOR}}''' |'''27:24''' |{{RUS}} |{{FRA}} |'''29:25''' |{{GER}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2008]] |{{MKD}} |'''{{NOR}}''' |'''34:21''' |{{ESP}} |{{RUS}} |'''24:21''' |{{GER}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2010]] |{{DEN}}/{{NOR}} |'''{{NOR}}''' |'''25:20''' |{{SWE}} |{{ROM}} |'''16:15''' |{{DEN}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2012]] |{{SRB}} |'''{{MNE}}''' |'''34:31''' (2қос.уақыт) |{{NOR}} |{{HUN}} |'''41:38''' (қос.уақыт) |{{SRB}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2014]] |{{CRO}}/{{HUN}} |'''{{NOR}}''' |'''28:25''' |{{ESP}} |{{SWE}} |'''25:23''' |{{MNE}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2016]] |{{SWE}} |'''{{NOR}}''' |'''30:29''' |{{NED}} |{{FRA}} |'''25:22''' |{{DEN}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2018]] |{{FRA}} |'''{{FRA}}''' |'''24:21''' |{{RUS}} |{{NED}} |'''24:20''' |{{ROM}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2020]] |{{DEN}} |'''{{NOR}}''' |'''22:20''' |{{FRA}} |{{CRO}} |'''25:19''' |{{DEN}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2022]] |{{MNE}}/{{MKD}}/{{SVN}} |'''{{NOR}}''' |'''27:25''' |{{DEN}} |{{MNE}} |'''27:25''' (қос.уақыт) |{{FRA}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2024]] |{{AUT}}/{{HUN}}/{{CHE}} |'''{{NOR}}''' |'''31:23''' |{{DEN}} |{{HUN}} |'''25:24''' |{{FRA}} |} == Жалпы медальдар саны == {| {{RankedMedalTable|class=wikitable sortable}} |- |- align=center |'''1'''||align=left|{{NOR}} |9||3||1||'''13''' |- |- align=center |'''2'''||align="left"|{{DEN}} |3||3||0||'''6''' |- |'''3'''||align=left|{{FRA}} |1||1||3||'''5''' |- |'''4'''||align="left"|{{HUN}} |1||0||3||'''4''' |- |'''5'''||align="left"|{{MNE}} |1||0||1||'''2''' |- |'''6'''||align="left"|{{RUS}} |0||2||2||'''4''' |- |'''7'''||align="left"|{{ESP}} |0||2||0||'''2''' |- |'''8'''||align="left"|{{NED}} |0||1||1||'''2''' |- |||align="left"|{{SWE}} |0||1||1||'''2''' |- |'''10'''||align="left"|{{GER}} |0||0||1||'''1''' |- |||align="left"|{{UKR}} |0||0||1||'''1''' |- |||align="left"|{{AUT}} |0||0||1||'''1''' |- |||align="left"|{{CRO}} |0||0||1||'''1''' |- |||align="left"|{{ROM}} |0||0||1||'''1''' |- |} == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.eurohandball.com Еуропа Гандбол Федерациянің ресми сайты] [[Санат:Еуропа біріншіліктері]] [[Санат:Гандбол]] 84t0tux968v0mw078jq8t278is63nu8 3414914 3414912 2024-12-28T06:49:09Z Kas77777 100404 3414914 wikitext text/x-wiki {{Infobox Sports league | title = Əйелдер арасындағы Гандболдан Еуропа Чемпионаты | current = [[Əйелдер арасындағы Гандболдан Еуропа Чемпионаты 2024]] | logo = | pixels = | sport = Гандбол | chairman = | ceotag = | ceo = | founded = 1994 | teams = 24 (2024) | champion = {{NOR}} (10-ші рет) | most_champs = {{NOR}} (10 рет) | countries = [[Еуропа]] ([[EHF]]) | TV = | website = [https://http://www.eurohandball.com http://www.eurohandball.com] }} '''Əйелдер арасындағы Гандболдан Еуропа Чемпионаты''' ({{Lang-en|European Women's Handball Championship}}) — [[Еуропа Гандбол Федерациясы]]мен өткізілетін құрамалар арасындағы басты [[гандбол]] турнирі. Еуропа чемпионаты [[1994 жыл]]дан бастап әр екі жылда бір рет өткізіліп тұрады. Басқаларынан көбірек, сегіз рет кубокты Норвегия құрама командасы жеңді. == Жеңімпаздары және жүлдегерлері == {| border=1 style="border-collapse:collapse; font-size:90%; text-align:center" cellpadding=3 cellspacing=0 width=100 % |- bgcolor=#C1D8FF !rowspan=2 width=5 %|Жыл !rowspan=2 width=10 % |Өткізілу орны !colspan=3|Финалдық матч !colspan=3|Қола үшін матч |- bgcolor=#EFEFEF !width=15 %|Алтын !width=8 %|Есеп !width=15 %|Күміс !width=15 %|Қола !width=8 %|Есеп !width=15 %|4-ші орын |- align=center bgcolor=#F5FAFF |- bgcolor=#F5FAFF |[[1994]] |{{GER}} |'''{{DEN}}''' |'''27:23''' |{{GER}} |{{NOR}} |'''24:19''' |{{HUN}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[1996]] |{{DEN}} |'''{{DEN}}''' |'''25:23''' |{{NOR}} |{{AUT}} |'''30:23''' |{{GER}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[1998]] |{{NED}} |'''{{NOR}}''' |'''24:16''' |{{DEN}} |{{HUN}} |'''30:24''' |{{AUT}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2000]] |{{ROM}} |'''{{HUN}}''' |'''32:30''' (қос.уақыт) |{{UKR}} |{{RUS}} |'''21:16''' |{{ROM}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2002]] |{{DEN}} |'''{{DEN}}''' |'''25:22''' |{{NOR}} |{{FRA}} |'''27:22''' |{{RUS}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2004]] |{{HUN}} |'''{{NOR}}''' |'''27:25''' |{{DEN}} |{{HUN}} |'''29:25''' |{{RUS}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2006]] |{{SWE}} |'''{{NOR}}''' |'''27:24''' |{{RUS}} |{{FRA}} |'''29:25''' |{{GER}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2008]] |{{MKD}} |'''{{NOR}}''' |'''34:21''' |{{ESP}} |{{RUS}} |'''24:21''' |{{GER}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2010]] |{{DEN}}/{{NOR}} |'''{{NOR}}''' |'''25:20''' |{{SWE}} |{{ROM}} |'''16:15''' |{{DEN}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2012]] |{{SRB}} |'''{{MNE}}''' |'''34:31''' (2қос.уақыт) |{{NOR}} |{{HUN}} |'''41:38''' (қос.уақыт) |{{SRB}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2014]] |{{CRO}}/{{HUN}} |'''{{NOR}}''' |'''28:25''' |{{ESP}} |{{SWE}} |'''25:23''' |{{MNE}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2016]] |{{SWE}} |'''{{NOR}}''' |'''30:29''' |{{NED}} |{{FRA}} |'''25:22''' |{{DEN}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2018]] |{{FRA}} |'''{{FRA}}''' |'''24:21''' |{{RUS}} |{{NED}} |'''24:20''' |{{ROM}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2020]] |{{DEN}} |'''{{NOR}}''' |'''22:20''' |{{FRA}} |{{CRO}} |'''25:19''' |{{DEN}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2022]] |{{MNE}}/{{MKD}}/{{SVN}} |'''{{NOR}}''' |'''27:25''' |{{DEN}} |{{MNE}} |'''27:25''' (қос.уақыт) |{{FRA}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2024]] |{{AUT}}/{{HUN}}/{{CHE}} |'''{{NOR}}''' |'''31:23''' |{{DEN}} |{{HUN}} |'''25:24''' |{{FRA}} |} == Жалпы медальдар саны == {| {{RankedMedalTable|class=wikitable sortable}} |- |- align=center |'''1'''||align=left|{{NOR}} |9||3||1||'''13''' |- |- align=center |'''2'''||align="left"|{{DEN}} |3||3||0||'''6''' |- |'''3'''||align=left|{{FRA}} |1||1||3||'''5''' |- |'''4'''||align="left"|{{HUN}} |1||0||3||'''4''' |- |'''5'''||align="left"|{{MNE}} |1||0||1||'''2''' |- |'''6'''||align="left"|{{RUS}} |0||2||2||'''4''' |- |'''7'''||align="left"|{{ESP}} |0||2||0||'''2''' |- |'''8'''||align="left"|{{NED}} |0||1||1||'''2''' |- |||align="left"|{{SWE}} |0||1||1||'''2''' |- |'''10'''||align="left"|{{GER}} |0||0||1||'''1''' |- |||align="left"|{{UKR}} |0||0||1||'''1''' |- |||align="left"|{{AUT}} |0||0||1||'''1''' |- |||align="left"|{{CRO}} |0||0||1||'''1''' |- |||align="left"|{{ROM}} |0||0||1||'''1''' |- |} == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.eurohandball.com Еуропа Гандбол Федерациянің ресми сайты] [[Санат:Еуропа біріншіліктері]] [[Санат:Гандбол]] 4r09o61v2chmg41jtsgjhtnbagnd0un 0 679889 3414888 3296567 2024-12-28T04:45:09Z Мағыпар 100137 /* Тілі */ нақтылау 3414888 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Андорралықтар |төл атауы = andorrañs |сурет = |сурет тақырыбы = |саны = 71 000 |аймақ = {{Байрақ|Андорра}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[каталан тілі]], [[француз тілі]], [[испан тілі]] |діні = [[христиандық]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Андорралықтар''' — [[Андорра]]ның байырғы халқы (25,8 мың адам – 2011 ж. санақ), сонымен қатар [[Испания]], [[Франция]] және т.б. елдерде тұрады. Жалпы саны 71 мың адам (2015). Олар ежелгі тау аңғарларына қоныстанған каталондық шаруалардың ұрпақтары. == Этникалық топтары == Андоррадағы этникалық топтарға андорралықтар (каталан тілінде сөйлейтіндер), испандар, француздар және португалдар кіреді. == Этимологиясы == Андорра тумасы немесе Андорра-ла-Вьеха қаласының тұрғыны. == Тілі == Андорралықтардың басым көпшілігі [[каталан тілі]]нде сөйлейді. Ол Галло-Рим тобының ішінде құрылды. Каталан тілі бір-біріне әсер ететін испан тіліне қарағанда, ортақ тамыры бар [[француз тілі]]не жақынырақ. Бұл тілде ел халқының 40%-ға жуығы сөйлейді. 30%-дан сәл астамы [[испан тілі]]нде сөйлейді. Дегенмен, [[ағылшын тілі]] Андоррада, әсіресе туристік аймақтарда кеңінен қолданылады.<ref>{{cite web|url=https://fb.ru/article/259580/naselenie-andorryi-chislennost-natsionalnosti?ysclid=lsyiyd7tmy558501672|title=Андорра халқы: саны, ұлттары|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> == Діні == [[Христиандық]] - Андорранлықтардың басым діні. Католик христиандары ел халқының 89%-ға жуығын құрайды. Екінші дін – ислам, ол халықтың шамамен 0,8% құрайды, ал басқа да көрнекті діндер қатарына [[яһудилік]], [[буддизм]], [[индуизм]] және т.б. жатады.<ref>Андорраның мәдениеті мен дәстүрлері https://stranatur.ru/important-aspects-of-the-culture-of-andorra.html</ref> == Тарихы == Андорраның пайда болуының бастауын мезолит пен неолит арасында болу керек. Жасы шамамен 8 мың жыл болған Балма Марджинеда елді мекенінде археологиялық қазба жұмыстары жүргізілуде. [[Рим империясы]]ның кезінен бастап Андорра тұрақты халық санымен ерекшеленді. 8 ғасырда бұл аймақты арабтар басып алғанға дейін Иберия халқы Орталық Еуропаның басқа халықтарымен араласпаған. 9 ғасырдың басында мұнда иммигранттар келе бастады. 13 ғасырдың аяғында Урхел епископы мен Фуа кеңесі арасындағы қақтығыстар аяқталғаннан кейін Андоррадағы қос билік режимі туралы шешім қабылданды. Ол бүгінге дейін күшінде қалуда - Андорраны теңдей Франция президенті және Урхел епископы басқарады. Француздардың Андорраға құқығы 15 ғасырда граф Фуадан Навар короліне, кейін 16 ғасырда Франция короліне өтті, ал 19 ғасырда Франция президенті мемлекетті басқаруға қатысады.<ref>Любовь Захарова. История Андорры https://travelask.ru/articles/istoriya-andorry</ref> == Кәсібі == Андорралықтардың жартысына жуығы [[сауда]]мен және шетелдік туристерге қызмет көрсетумен, бір бөлігі шағын өнеркәсіптік кәсіпорындарда айналысады. Ауыл шаруашылығында [[қой шаруашылығы]] басым.<ref>Энциклопедия народов мира. Андоррцы</ref> == Тұрмыс салты == Олар мәдениеті жағынан каталондықтарға жақын, бірақ оларда Андорраға жаппай иммиграцияға байланысты күшейіп келе жатқан этникалық ерекшелік бар. Жергілікті мерекелер мен материалдық мәдениет ерекшеліктері сақталған.<ref>Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004-2017 https://old.bigenc.ru/ethnology/text/5603654?ysclid=lr6g99835q90847241</ref><br /> Бірнеше ғасырлар бұрын князьдіктің барлық жерлері отбасылар арасында бөлініп, мұрагерлік жолмен берілді. Қазір шаруалардың ұрпақтары - Андорраның ең бай адамдары, олар тіпті мемлекетке жерді жалға береді.<ref>Андорралықтар кімдер? https://www.facebook.com/AndorraImmigration/posts/1238457373006804/</ref> '''Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары.''' Соңғы уақытқа дейін андорралықтардың көпшілігі әрқайсысы 5-6 үйден тұратын шағын елді мекендерде тұрды. Екі қабатты үйлер - «масия» - жергілікті сұр тастан жасалған, тар саңылау-терезелері бар. Бірінші қабатта қосалқы бөлмелер, ал екінші қабатта тұрғын үй-жайлар болды.<ref>Андорра https://www.krugosvet.ru/enc/strany_mira/ANDORRA.html</ref> '''Дәстүрлі киімдері.''' Мереке күндері Андорра ауылдарының тұрғындары каталондықтарға ұқсас ұлттық киімдер киеді. Әйелдер киімі қара барқыттың кең жолақтары бар жасыл немесе күлгін түсті кең жиналған белдемшеден және кең жеңі бар ақ блузкадан тұрады. Блузалардың үстіне кестелері бар қара барқыт жилеттер киіледі. Белдемшелеріне кестелі жібек алжапқыштар байланады. Белдемшелер мен блузкалар шілтермен безендіріліп, басына ақ қалпақшалар киіледі. Қақпақтар иек астына жасыл, күлгін, сары түрлі-түсті ленталармен байланады. Ерлердің ұлттық киімі ашық жағасы ұзын өрілген ақ көйлектен, тізеге дейін тар қара шалбардан тұрады. Белге бос ұшы салбырап тұратындай етіп байланған кең қызыл белбеу болады. Бұл костюмнің үстінде ерлер кең, бос жеңдері бар ұзын кестеленген сұр немесе көк жилет, басында береттер немесе кең жиектері бар қалпақ киеді. Жұмыс күндері ерлер былғары күртелер мен эспадриллер (биік етік), ал әйелдер қарапайым қара көйлек киді. Ер адамның басына «берретина» - ұзын және кең ұшы маңдайына түсетін мата қалпақ киіп, ал қыздар мен әйелдер - қара орамал тақты. Алайда, андорралықтардың киіміндегі ұлттық элементтер барған сайын кәдімгі еуропалық киіммен ауыстырылуда.<ref>Андорра ұлттық киімі https://vk.com/wall-53366738_228?ysclid=lr6h6iv196992057615</ref> '''Дәстүрлі тағамдары.''' Андорра тағамдары ет, бақша көкөністері және кейбір балық тағамдарына негізделген. Ауылдық және қалалық жерлерде ең көп таралған қысқы тағам - бұзау, тауық еті, картоп және көкөністерден жасалған эскуделла сорпасы. Ұзақ уақыт бойы Андорра ұлттық дәстүрлерінің негізгі тасымалдаушылары каталондық бақташылар мен шаруалар болғандықтан, бұл ерекшелік Андорра ұлттық тағамдарында да көрініс тапты. Атап айтқанда, ет және шикі сүт тағамдары басым, олар жергілікті көкөністерден, жемістерден, сондай-ақ жергілікті балық пен аң аулаудан жасалған тағамдармен үйлесімді түрде толықтырылады.<ref>Андораның дәстүрлері мен әдет-ғұрыптары https://www.world-card.ru/traditsii-narodov/1242-interesnoe/traditsii-i-obychai-narodov-kuby/4125-obychai-i-traditsii-andorry</ref> '''Фольклоры.''' Андорра әсіресе Сант-Хулия де Лорияда танымал Контрапас және Марратха сияқты халық билерінің отаны. Андорра халық музыкасы барлық көршілерімен ұқсастықтары бар, әсіресе сардана сияқты билермен үйлескенде, каталандық сипатқа ие. Басқа Андорра халық билеріне Андорра-ла-Вельядағы контрапа және Эскальдес-Энгорданиядағы Әулие Анна биі кіреді. == Андоррада туған атақты адамдар == *Бонни Ааронс - американдық актриса, сценарист және продюсер.<ref>Бонни Ааронс https://www.peoples.ru/country/AD-born.html?ysclid=lts8drh1px90805603</ref> *Джауме Бартумеу Кассани - Андорра мемлекет және саяси қайраткері.<ref>Жауме Бартумеу Кассани https://likefrend.ru/stati/26185-bartumeu-kassani-zhaume.html</ref> *Ксавье Эспот Самора - Андорраның мемлекеттік және саяси қайраткері, бұрынғы әділет министрі.<ref>Ксавьер Эспот Самора https://www.peoples.ru/state/king/andorra/xavier_espot-zamora/</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Еуропа халықтары}} [[Санат:Андорра тұрғындары]] [[Санат:Роман халықтары]] 322svao8svls3xrhaprspb4ys2uba5f 3414889 3414888 2024-12-28T04:46:30Z Мағыпар 100137 /* Діні */ нақтылау 3414889 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Андорралықтар |төл атауы = andorrañs |сурет = |сурет тақырыбы = |саны = 71 000 |аймақ = {{Байрақ|Андорра}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[каталан тілі]], [[француз тілі]], [[испан тілі]] |діні = [[христиандық]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Андорралықтар''' — [[Андорра]]ның байырғы халқы (25,8 мың адам – 2011 ж. санақ), сонымен қатар [[Испания]], [[Франция]] және т.б. елдерде тұрады. Жалпы саны 71 мың адам (2015). Олар ежелгі тау аңғарларына қоныстанған каталондық шаруалардың ұрпақтары. == Этникалық топтары == Андоррадағы этникалық топтарға андорралықтар (каталан тілінде сөйлейтіндер), испандар, француздар және португалдар кіреді. == Этимологиясы == Андорра тумасы немесе Андорра-ла-Вьеха қаласының тұрғыны. == Тілі == Андорралықтардың басым көпшілігі [[каталан тілі]]нде сөйлейді. Ол Галло-Рим тобының ішінде құрылды. Каталан тілі бір-біріне әсер ететін испан тіліне қарағанда, ортақ тамыры бар [[француз тілі]]не жақынырақ. Бұл тілде ел халқының 40%-ға жуығы сөйлейді. 30%-дан сәл астамы [[испан тілі]]нде сөйлейді. Дегенмен, [[ағылшын тілі]] Андоррада, әсіресе туристік аймақтарда кеңінен қолданылады.<ref>{{cite web|url=https://fb.ru/article/259580/naselenie-andorryi-chislennost-natsionalnosti?ysclid=lsyiyd7tmy558501672|title=Андорра халқы: саны, ұлттары|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> == Діні == [[Христиандық]] - Андорранлықтардың басым діні. Католик христиандары ел халқының 89%-ға жуығын құрайды. Екінші дін – ислам, ол халықтың шамамен 0,8% құрайды, ал басқа да көрнекті діндер қатарына [[яһудилік]], [[буддизм]], [[индуизм]] және т.б. жатады.<ref>{{cite web|url=https://stranatur.ru/important-aspects-of-the-culture-of-andorra.html|title=Андорраның мәдениеті мен дәстүрлері|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> == Тарихы == Андорраның пайда болуының бастауын мезолит пен неолит арасында болу керек. Жасы шамамен 8 мың жыл болған Балма Марджинеда елді мекенінде археологиялық қазба жұмыстары жүргізілуде. [[Рим империясы]]ның кезінен бастап Андорра тұрақты халық санымен ерекшеленді. 8 ғасырда бұл аймақты арабтар басып алғанға дейін Иберия халқы Орталық Еуропаның басқа халықтарымен араласпаған. 9 ғасырдың басында мұнда иммигранттар келе бастады. 13 ғасырдың аяғында Урхел епископы мен Фуа кеңесі арасындағы қақтығыстар аяқталғаннан кейін Андоррадағы қос билік режимі туралы шешім қабылданды. Ол бүгінге дейін күшінде қалуда - Андорраны теңдей Франция президенті және Урхел епископы басқарады. Француздардың Андорраға құқығы 15 ғасырда граф Фуадан Навар короліне, кейін 16 ғасырда Франция короліне өтті, ал 19 ғасырда Франция президенті мемлекетті басқаруға қатысады.<ref>Любовь Захарова. История Андорры https://travelask.ru/articles/istoriya-andorry</ref> == Кәсібі == Андорралықтардың жартысына жуығы [[сауда]]мен және шетелдік туристерге қызмет көрсетумен, бір бөлігі шағын өнеркәсіптік кәсіпорындарда айналысады. Ауыл шаруашылығында [[қой шаруашылығы]] басым.<ref>Энциклопедия народов мира. Андоррцы</ref> == Тұрмыс салты == Олар мәдениеті жағынан каталондықтарға жақын, бірақ оларда Андорраға жаппай иммиграцияға байланысты күшейіп келе жатқан этникалық ерекшелік бар. Жергілікті мерекелер мен материалдық мәдениет ерекшеліктері сақталған.<ref>Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004-2017 https://old.bigenc.ru/ethnology/text/5603654?ysclid=lr6g99835q90847241</ref><br /> Бірнеше ғасырлар бұрын князьдіктің барлық жерлері отбасылар арасында бөлініп, мұрагерлік жолмен берілді. Қазір шаруалардың ұрпақтары - Андорраның ең бай адамдары, олар тіпті мемлекетке жерді жалға береді.<ref>Андорралықтар кімдер? https://www.facebook.com/AndorraImmigration/posts/1238457373006804/</ref> '''Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары.''' Соңғы уақытқа дейін андорралықтардың көпшілігі әрқайсысы 5-6 үйден тұратын шағын елді мекендерде тұрды. Екі қабатты үйлер - «масия» - жергілікті сұр тастан жасалған, тар саңылау-терезелері бар. Бірінші қабатта қосалқы бөлмелер, ал екінші қабатта тұрғын үй-жайлар болды.<ref>Андорра https://www.krugosvet.ru/enc/strany_mira/ANDORRA.html</ref> '''Дәстүрлі киімдері.''' Мереке күндері Андорра ауылдарының тұрғындары каталондықтарға ұқсас ұлттық киімдер киеді. Әйелдер киімі қара барқыттың кең жолақтары бар жасыл немесе күлгін түсті кең жиналған белдемшеден және кең жеңі бар ақ блузкадан тұрады. Блузалардың үстіне кестелері бар қара барқыт жилеттер киіледі. Белдемшелеріне кестелі жібек алжапқыштар байланады. Белдемшелер мен блузкалар шілтермен безендіріліп, басына ақ қалпақшалар киіледі. Қақпақтар иек астына жасыл, күлгін, сары түрлі-түсті ленталармен байланады. Ерлердің ұлттық киімі ашық жағасы ұзын өрілген ақ көйлектен, тізеге дейін тар қара шалбардан тұрады. Белге бос ұшы салбырап тұратындай етіп байланған кең қызыл белбеу болады. Бұл костюмнің үстінде ерлер кең, бос жеңдері бар ұзын кестеленген сұр немесе көк жилет, басында береттер немесе кең жиектері бар қалпақ киеді. Жұмыс күндері ерлер былғары күртелер мен эспадриллер (биік етік), ал әйелдер қарапайым қара көйлек киді. Ер адамның басына «берретина» - ұзын және кең ұшы маңдайына түсетін мата қалпақ киіп, ал қыздар мен әйелдер - қара орамал тақты. Алайда, андорралықтардың киіміндегі ұлттық элементтер барған сайын кәдімгі еуропалық киіммен ауыстырылуда.<ref>Андорра ұлттық киімі https://vk.com/wall-53366738_228?ysclid=lr6h6iv196992057615</ref> '''Дәстүрлі тағамдары.''' Андорра тағамдары ет, бақша көкөністері және кейбір балық тағамдарына негізделген. Ауылдық және қалалық жерлерде ең көп таралған қысқы тағам - бұзау, тауық еті, картоп және көкөністерден жасалған эскуделла сорпасы. Ұзақ уақыт бойы Андорра ұлттық дәстүрлерінің негізгі тасымалдаушылары каталондық бақташылар мен шаруалар болғандықтан, бұл ерекшелік Андорра ұлттық тағамдарында да көрініс тапты. Атап айтқанда, ет және шикі сүт тағамдары басым, олар жергілікті көкөністерден, жемістерден, сондай-ақ жергілікті балық пен аң аулаудан жасалған тағамдармен үйлесімді түрде толықтырылады.<ref>Андораның дәстүрлері мен әдет-ғұрыптары https://www.world-card.ru/traditsii-narodov/1242-interesnoe/traditsii-i-obychai-narodov-kuby/4125-obychai-i-traditsii-andorry</ref> '''Фольклоры.''' Андорра әсіресе Сант-Хулия де Лорияда танымал Контрапас және Марратха сияқты халық билерінің отаны. Андорра халық музыкасы барлық көршілерімен ұқсастықтары бар, әсіресе сардана сияқты билермен үйлескенде, каталандық сипатқа ие. Басқа Андорра халық билеріне Андорра-ла-Вельядағы контрапа және Эскальдес-Энгорданиядағы Әулие Анна биі кіреді. == Андоррада туған атақты адамдар == *Бонни Ааронс - американдық актриса, сценарист және продюсер.<ref>Бонни Ааронс https://www.peoples.ru/country/AD-born.html?ysclid=lts8drh1px90805603</ref> *Джауме Бартумеу Кассани - Андорра мемлекет және саяси қайраткері.<ref>Жауме Бартумеу Кассани https://likefrend.ru/stati/26185-bartumeu-kassani-zhaume.html</ref> *Ксавье Эспот Самора - Андорраның мемлекеттік және саяси қайраткері, бұрынғы әділет министрі.<ref>Ксавьер Эспот Самора https://www.peoples.ru/state/king/andorra/xavier_espot-zamora/</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Еуропа халықтары}} [[Санат:Андорра тұрғындары]] [[Санат:Роман халықтары]] jz66prnhqpnoxm0lw1bphez7llm9v5q 3414890 3414889 2024-12-28T04:49:59Z Мағыпар 100137 /* Тарихы */ нақтылау 3414890 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Андорралықтар |төл атауы = andorrañs |сурет = |сурет тақырыбы = |саны = 71 000 |аймақ = {{Байрақ|Андорра}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[каталан тілі]], [[француз тілі]], [[испан тілі]] |діні = [[христиандық]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Андорралықтар''' — [[Андорра]]ның байырғы халқы (25,8 мың адам – 2011 ж. санақ), сонымен қатар [[Испания]], [[Франция]] және т.б. елдерде тұрады. Жалпы саны 71 мың адам (2015). Олар ежелгі тау аңғарларына қоныстанған каталондық шаруалардың ұрпақтары. == Этникалық топтары == Андоррадағы этникалық топтарға андорралықтар (каталан тілінде сөйлейтіндер), испандар, француздар және португалдар кіреді. == Этимологиясы == Андорра тумасы немесе Андорра-ла-Вьеха қаласының тұрғыны. == Тілі == Андорралықтардың басым көпшілігі [[каталан тілі]]нде сөйлейді. Ол Галло-Рим тобының ішінде құрылды. Каталан тілі бір-біріне әсер ететін испан тіліне қарағанда, ортақ тамыры бар [[француз тілі]]не жақынырақ. Бұл тілде ел халқының 40%-ға жуығы сөйлейді. 30%-дан сәл астамы [[испан тілі]]нде сөйлейді. Дегенмен, [[ағылшын тілі]] Андоррада, әсіресе туристік аймақтарда кеңінен қолданылады.<ref>{{cite web|url=https://fb.ru/article/259580/naselenie-andorryi-chislennost-natsionalnosti?ysclid=lsyiyd7tmy558501672|title=Андорра халқы: саны, ұлттары|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> == Діні == [[Христиандық]] - Андорранлықтардың басым діні. Католик христиандары ел халқының 89%-ға жуығын құрайды. Екінші дін – ислам, ол халықтың шамамен 0,8% құрайды, ал басқа да көрнекті діндер қатарына [[яһудилік]], [[буддизм]], [[индуизм]] және т.б. жатады.<ref>{{cite web|url=https://stranatur.ru/important-aspects-of-the-culture-of-andorra.html|title=Андорраның мәдениеті мен дәстүрлері|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> == Тарихы == Андорраның пайда болуының бастауын мезолит пен неолит арасында болу керек. Жасы шамамен 8 мың жыл болған Балма Марджинеда елді мекенінде археологиялық қазба жұмыстары жүргізілуде. [[Рим империясы]]ның кезінен бастап Андорра тұрақты халық санымен ерекшеленді. 8 ғасырда бұл аймақты арабтар басып алғанға дейін Иберия халқы Орталық Еуропаның басқа халықтарымен араласпаған. 9 ғасырдың басында мұнда иммигранттар келе бастады. 13 ғасырдың аяғында Урхел епископы мен Фуа кеңесі арасындағы қақтығыстар аяқталғаннан кейін Андоррадағы қос билік режимі туралы шешім қабылданды. Ол бүгінге дейін күшінде қалуда - Андорраны теңдей Франция президенті және Урхел епископы басқарады. Француздардың Андорраға құқығы 15 ғасырда граф Фуадан Навар короліне, кейін 16 ғасырда Франция короліне өтті, ал 19 ғасырда Франция президенті мемлекетті басқаруға қатысады.<ref>{{cite web|url=https://travelask.ru/articles/istoriya-andorry|title=Любовь Захарова. Андорра тарихы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> == Кәсібі == Андорралықтардың жартысына жуығы [[сауда]]мен және шетелдік туристерге қызмет көрсетумен, бір бөлігі шағын өнеркәсіптік кәсіпорындарда айналысады. Ауыл шаруашылығында [[қой шаруашылығы]] басым.<ref>Энциклопедия народов мира. Андоррцы</ref> == Тұрмыс салты == Олар мәдениеті жағынан каталондықтарға жақын, бірақ оларда Андорраға жаппай иммиграцияға байланысты күшейіп келе жатқан этникалық ерекшелік бар. Жергілікті мерекелер мен материалдық мәдениет ерекшеліктері сақталған.<ref>Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004-2017 https://old.bigenc.ru/ethnology/text/5603654?ysclid=lr6g99835q90847241</ref><br /> Бірнеше ғасырлар бұрын князьдіктің барлық жерлері отбасылар арасында бөлініп, мұрагерлік жолмен берілді. Қазір шаруалардың ұрпақтары - Андорраның ең бай адамдары, олар тіпті мемлекетке жерді жалға береді.<ref>Андорралықтар кімдер? https://www.facebook.com/AndorraImmigration/posts/1238457373006804/</ref> '''Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары.''' Соңғы уақытқа дейін андорралықтардың көпшілігі әрқайсысы 5-6 үйден тұратын шағын елді мекендерде тұрды. Екі қабатты үйлер - «масия» - жергілікті сұр тастан жасалған, тар саңылау-терезелері бар. Бірінші қабатта қосалқы бөлмелер, ал екінші қабатта тұрғын үй-жайлар болды.<ref>Андорра https://www.krugosvet.ru/enc/strany_mira/ANDORRA.html</ref> '''Дәстүрлі киімдері.''' Мереке күндері Андорра ауылдарының тұрғындары каталондықтарға ұқсас ұлттық киімдер киеді. Әйелдер киімі қара барқыттың кең жолақтары бар жасыл немесе күлгін түсті кең жиналған белдемшеден және кең жеңі бар ақ блузкадан тұрады. Блузалардың үстіне кестелері бар қара барқыт жилеттер киіледі. Белдемшелеріне кестелі жібек алжапқыштар байланады. Белдемшелер мен блузкалар шілтермен безендіріліп, басына ақ қалпақшалар киіледі. Қақпақтар иек астына жасыл, күлгін, сары түрлі-түсті ленталармен байланады. Ерлердің ұлттық киімі ашық жағасы ұзын өрілген ақ көйлектен, тізеге дейін тар қара шалбардан тұрады. Белге бос ұшы салбырап тұратындай етіп байланған кең қызыл белбеу болады. Бұл костюмнің үстінде ерлер кең, бос жеңдері бар ұзын кестеленген сұр немесе көк жилет, басында береттер немесе кең жиектері бар қалпақ киеді. Жұмыс күндері ерлер былғары күртелер мен эспадриллер (биік етік), ал әйелдер қарапайым қара көйлек киді. Ер адамның басына «берретина» - ұзын және кең ұшы маңдайына түсетін мата қалпақ киіп, ал қыздар мен әйелдер - қара орамал тақты. Алайда, андорралықтардың киіміндегі ұлттық элементтер барған сайын кәдімгі еуропалық киіммен ауыстырылуда.<ref>Андорра ұлттық киімі https://vk.com/wall-53366738_228?ysclid=lr6h6iv196992057615</ref> '''Дәстүрлі тағамдары.''' Андорра тағамдары ет, бақша көкөністері және кейбір балық тағамдарына негізделген. Ауылдық және қалалық жерлерде ең көп таралған қысқы тағам - бұзау, тауық еті, картоп және көкөністерден жасалған эскуделла сорпасы. Ұзақ уақыт бойы Андорра ұлттық дәстүрлерінің негізгі тасымалдаушылары каталондық бақташылар мен шаруалар болғандықтан, бұл ерекшелік Андорра ұлттық тағамдарында да көрініс тапты. Атап айтқанда, ет және шикі сүт тағамдары басым, олар жергілікті көкөністерден, жемістерден, сондай-ақ жергілікті балық пен аң аулаудан жасалған тағамдармен үйлесімді түрде толықтырылады.<ref>Андораның дәстүрлері мен әдет-ғұрыптары https://www.world-card.ru/traditsii-narodov/1242-interesnoe/traditsii-i-obychai-narodov-kuby/4125-obychai-i-traditsii-andorry</ref> '''Фольклоры.''' Андорра әсіресе Сант-Хулия де Лорияда танымал Контрапас және Марратха сияқты халық билерінің отаны. Андорра халық музыкасы барлық көршілерімен ұқсастықтары бар, әсіресе сардана сияқты билермен үйлескенде, каталандық сипатқа ие. Басқа Андорра халық билеріне Андорра-ла-Вельядағы контрапа және Эскальдес-Энгорданиядағы Әулие Анна биі кіреді. == Андоррада туған атақты адамдар == *Бонни Ааронс - американдық актриса, сценарист және продюсер.<ref>Бонни Ааронс https://www.peoples.ru/country/AD-born.html?ysclid=lts8drh1px90805603</ref> *Джауме Бартумеу Кассани - Андорра мемлекет және саяси қайраткері.<ref>Жауме Бартумеу Кассани https://likefrend.ru/stati/26185-bartumeu-kassani-zhaume.html</ref> *Ксавье Эспот Самора - Андорраның мемлекеттік және саяси қайраткері, бұрынғы әділет министрі.<ref>Ксавьер Эспот Самора https://www.peoples.ru/state/king/andorra/xavier_espot-zamora/</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Еуропа халықтары}} [[Санат:Андорра тұрғындары]] [[Санат:Роман халықтары]] hd8dv352p8xkjftabntprn8j0h8e18r 3414891 3414890 2024-12-28T04:52:46Z Мағыпар 100137 /* Кәсібі */ нақтылау 3414891 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Андорралықтар |төл атауы = andorrañs |сурет = |сурет тақырыбы = |саны = 71 000 |аймақ = {{Байрақ|Андорра}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[каталан тілі]], [[француз тілі]], [[испан тілі]] |діні = [[христиандық]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Андорралықтар''' — [[Андорра]]ның байырғы халқы (25,8 мың адам – 2011 ж. санақ), сонымен қатар [[Испания]], [[Франция]] және т.б. елдерде тұрады. Жалпы саны 71 мың адам (2015). Олар ежелгі тау аңғарларына қоныстанған каталондық шаруалардың ұрпақтары. == Этникалық топтары == Андоррадағы этникалық топтарға андорралықтар (каталан тілінде сөйлейтіндер), испандар, француздар және португалдар кіреді. == Этимологиясы == Андорра тумасы немесе Андорра-ла-Вьеха қаласының тұрғыны. == Тілі == Андорралықтардың басым көпшілігі [[каталан тілі]]нде сөйлейді. Ол Галло-Рим тобының ішінде құрылды. Каталан тілі бір-біріне әсер ететін испан тіліне қарағанда, ортақ тамыры бар [[француз тілі]]не жақынырақ. Бұл тілде ел халқының 40%-ға жуығы сөйлейді. 30%-дан сәл астамы [[испан тілі]]нде сөйлейді. Дегенмен, [[ағылшын тілі]] Андоррада, әсіресе туристік аймақтарда кеңінен қолданылады.<ref>{{cite web|url=https://fb.ru/article/259580/naselenie-andorryi-chislennost-natsionalnosti?ysclid=lsyiyd7tmy558501672|title=Андорра халқы: саны, ұлттары|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> == Діні == [[Христиандық]] - Андорранлықтардың басым діні. Католик христиандары ел халқының 89%-ға жуығын құрайды. Екінші дін – ислам, ол халықтың шамамен 0,8% құрайды, ал басқа да көрнекті діндер қатарына [[яһудилік]], [[буддизм]], [[индуизм]] және т.б. жатады.<ref>{{cite web|url=https://stranatur.ru/important-aspects-of-the-culture-of-andorra.html|title=Андорраның мәдениеті мен дәстүрлері|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> == Тарихы == Андорраның пайда болуының бастауын мезолит пен неолит арасында болу керек. Жасы шамамен 8 мың жыл болған Балма Марджинеда елді мекенінде археологиялық қазба жұмыстары жүргізілуде. [[Рим империясы]]ның кезінен бастап Андорра тұрақты халық санымен ерекшеленді. 8 ғасырда бұл аймақты арабтар басып алғанға дейін Иберия халқы Орталық Еуропаның басқа халықтарымен араласпаған. 9 ғасырдың басында мұнда иммигранттар келе бастады. 13 ғасырдың аяғында Урхел епископы мен Фуа кеңесі арасындағы қақтығыстар аяқталғаннан кейін Андоррадағы қос билік режимі туралы шешім қабылданды. Ол бүгінге дейін күшінде қалуда - Андорраны теңдей Франция президенті және Урхел епископы басқарады. Француздардың Андорраға құқығы 15 ғасырда граф Фуадан Навар короліне, кейін 16 ғасырда Франция короліне өтті, ал 19 ғасырда Франция президенті мемлекетті басқаруға қатысады.<ref>{{cite web|url=https://travelask.ru/articles/istoriya-andorry|title=Любовь Захарова. Андорра тарихы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> == Кәсібі == Андорралықтардың жартысына жуығы [[сауда]]мен және шетелдік туристерге қызмет көрсетумен, бір бөлігі шағын өнеркәсіптік кәсіпорындарда айналысады. Ауыл шаруашылығында [[қой шаруашылығы]] басым.<ref>{{cite web|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=ANDR|title=Әлем халықтары/Андорралықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> == Тұрмыс салты == Олар мәдениеті жағынан каталондықтарға жақын, бірақ оларда Андорраға жаппай иммиграцияға байланысты күшейіп келе жатқан этникалық ерекшелік бар. Жергілікті мерекелер мен материалдық мәдениет ерекшеліктері сақталған.<ref>Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004-2017 https://old.bigenc.ru/ethnology/text/5603654?ysclid=lr6g99835q90847241</ref><br /> Бірнеше ғасырлар бұрын князьдіктің барлық жерлері отбасылар арасында бөлініп, мұрагерлік жолмен берілді. Қазір шаруалардың ұрпақтары - Андорраның ең бай адамдары, олар тіпті мемлекетке жерді жалға береді.<ref>Андорралықтар кімдер? https://www.facebook.com/AndorraImmigration/posts/1238457373006804/</ref> '''Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары.''' Соңғы уақытқа дейін андорралықтардың көпшілігі әрқайсысы 5-6 үйден тұратын шағын елді мекендерде тұрды. Екі қабатты үйлер - «масия» - жергілікті сұр тастан жасалған, тар саңылау-терезелері бар. Бірінші қабатта қосалқы бөлмелер, ал екінші қабатта тұрғын үй-жайлар болды.<ref>Андорра https://www.krugosvet.ru/enc/strany_mira/ANDORRA.html</ref> '''Дәстүрлі киімдері.''' Мереке күндері Андорра ауылдарының тұрғындары каталондықтарға ұқсас ұлттық киімдер киеді. Әйелдер киімі қара барқыттың кең жолақтары бар жасыл немесе күлгін түсті кең жиналған белдемшеден және кең жеңі бар ақ блузкадан тұрады. Блузалардың үстіне кестелері бар қара барқыт жилеттер киіледі. Белдемшелеріне кестелі жібек алжапқыштар байланады. Белдемшелер мен блузкалар шілтермен безендіріліп, басына ақ қалпақшалар киіледі. Қақпақтар иек астына жасыл, күлгін, сары түрлі-түсті ленталармен байланады. Ерлердің ұлттық киімі ашық жағасы ұзын өрілген ақ көйлектен, тізеге дейін тар қара шалбардан тұрады. Белге бос ұшы салбырап тұратындай етіп байланған кең қызыл белбеу болады. Бұл костюмнің үстінде ерлер кең, бос жеңдері бар ұзын кестеленген сұр немесе көк жилет, басында береттер немесе кең жиектері бар қалпақ киеді. Жұмыс күндері ерлер былғары күртелер мен эспадриллер (биік етік), ал әйелдер қарапайым қара көйлек киді. Ер адамның басына «берретина» - ұзын және кең ұшы маңдайына түсетін мата қалпақ киіп, ал қыздар мен әйелдер - қара орамал тақты. Алайда, андорралықтардың киіміндегі ұлттық элементтер барған сайын кәдімгі еуропалық киіммен ауыстырылуда.<ref>Андорра ұлттық киімі https://vk.com/wall-53366738_228?ysclid=lr6h6iv196992057615</ref> '''Дәстүрлі тағамдары.''' Андорра тағамдары ет, бақша көкөністері және кейбір балық тағамдарына негізделген. Ауылдық және қалалық жерлерде ең көп таралған қысқы тағам - бұзау, тауық еті, картоп және көкөністерден жасалған эскуделла сорпасы. Ұзақ уақыт бойы Андорра ұлттық дәстүрлерінің негізгі тасымалдаушылары каталондық бақташылар мен шаруалар болғандықтан, бұл ерекшелік Андорра ұлттық тағамдарында да көрініс тапты. Атап айтқанда, ет және шикі сүт тағамдары басым, олар жергілікті көкөністерден, жемістерден, сондай-ақ жергілікті балық пен аң аулаудан жасалған тағамдармен үйлесімді түрде толықтырылады.<ref>Андораның дәстүрлері мен әдет-ғұрыптары https://www.world-card.ru/traditsii-narodov/1242-interesnoe/traditsii-i-obychai-narodov-kuby/4125-obychai-i-traditsii-andorry</ref> '''Фольклоры.''' Андорра әсіресе Сант-Хулия де Лорияда танымал Контрапас және Марратха сияқты халық билерінің отаны. Андорра халық музыкасы барлық көршілерімен ұқсастықтары бар, әсіресе сардана сияқты билермен үйлескенде, каталандық сипатқа ие. Басқа Андорра халық билеріне Андорра-ла-Вельядағы контрапа және Эскальдес-Энгорданиядағы Әулие Анна биі кіреді. == Андоррада туған атақты адамдар == *Бонни Ааронс - американдық актриса, сценарист және продюсер.<ref>Бонни Ааронс https://www.peoples.ru/country/AD-born.html?ysclid=lts8drh1px90805603</ref> *Джауме Бартумеу Кассани - Андорра мемлекет және саяси қайраткері.<ref>Жауме Бартумеу Кассани https://likefrend.ru/stati/26185-bartumeu-kassani-zhaume.html</ref> *Ксавье Эспот Самора - Андорраның мемлекеттік және саяси қайраткері, бұрынғы әділет министрі.<ref>Ксавьер Эспот Самора https://www.peoples.ru/state/king/andorra/xavier_espot-zamora/</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Еуропа халықтары}} [[Санат:Андорра тұрғындары]] [[Санат:Роман халықтары]] 50m89dhczu2aov1qsywvhsmjy2xhq02 3414892 3414891 2024-12-28T04:55:15Z Мағыпар 100137 /* Тұрмыс салты */ нақтылау 3414892 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Андорралықтар |төл атауы = andorrañs |сурет = |сурет тақырыбы = |саны = 71 000 |аймақ = {{Байрақ|Андорра}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[каталан тілі]], [[француз тілі]], [[испан тілі]] |діні = [[христиандық]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Андорралықтар''' — [[Андорра]]ның байырғы халқы (25,8 мың адам – 2011 ж. санақ), сонымен қатар [[Испания]], [[Франция]] және т.б. елдерде тұрады. Жалпы саны 71 мың адам (2015). Олар ежелгі тау аңғарларына қоныстанған каталондық шаруалардың ұрпақтары. == Этникалық топтары == Андоррадағы этникалық топтарға андорралықтар (каталан тілінде сөйлейтіндер), испандар, француздар және португалдар кіреді. == Этимологиясы == Андорра тумасы немесе Андорра-ла-Вьеха қаласының тұрғыны. == Тілі == Андорралықтардың басым көпшілігі [[каталан тілі]]нде сөйлейді. Ол Галло-Рим тобының ішінде құрылды. Каталан тілі бір-біріне әсер ететін испан тіліне қарағанда, ортақ тамыры бар [[француз тілі]]не жақынырақ. Бұл тілде ел халқының 40%-ға жуығы сөйлейді. 30%-дан сәл астамы [[испан тілі]]нде сөйлейді. Дегенмен, [[ағылшын тілі]] Андоррада, әсіресе туристік аймақтарда кеңінен қолданылады.<ref>{{cite web|url=https://fb.ru/article/259580/naselenie-andorryi-chislennost-natsionalnosti?ysclid=lsyiyd7tmy558501672|title=Андорра халқы: саны, ұлттары|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> == Діні == [[Христиандық]] - Андорранлықтардың басым діні. Католик христиандары ел халқының 89%-ға жуығын құрайды. Екінші дін – ислам, ол халықтың шамамен 0,8% құрайды, ал басқа да көрнекті діндер қатарына [[яһудилік]], [[буддизм]], [[индуизм]] және т.б. жатады.<ref>{{cite web|url=https://stranatur.ru/important-aspects-of-the-culture-of-andorra.html|title=Андорраның мәдениеті мен дәстүрлері|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> == Тарихы == Андорраның пайда болуының бастауын мезолит пен неолит арасында болу керек. Жасы шамамен 8 мың жыл болған Балма Марджинеда елді мекенінде археологиялық қазба жұмыстары жүргізілуде. [[Рим империясы]]ның кезінен бастап Андорра тұрақты халық санымен ерекшеленді. 8 ғасырда бұл аймақты арабтар басып алғанға дейін Иберия халқы Орталық Еуропаның басқа халықтарымен араласпаған. 9 ғасырдың басында мұнда иммигранттар келе бастады. 13 ғасырдың аяғында Урхел епископы мен Фуа кеңесі арасындағы қақтығыстар аяқталғаннан кейін Андоррадағы қос билік режимі туралы шешім қабылданды. Ол бүгінге дейін күшінде қалуда - Андорраны теңдей Франция президенті және Урхел епископы басқарады. Француздардың Андорраға құқығы 15 ғасырда граф Фуадан Навар короліне, кейін 16 ғасырда Франция короліне өтті, ал 19 ғасырда Франция президенті мемлекетті басқаруға қатысады.<ref>{{cite web|url=https://travelask.ru/articles/istoriya-andorry|title=Любовь Захарова. Андорра тарихы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> == Кәсібі == Андорралықтардың жартысына жуығы [[сауда]]мен және шетелдік туристерге қызмет көрсетумен, бір бөлігі шағын өнеркәсіптік кәсіпорындарда айналысады. Ауыл шаруашылығында [[қой шаруашылығы]] басым.<ref>{{cite web|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=ANDR|title=Әлем халықтары/Андорралықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> == Тұрмыс салты == Олар мәдениеті жағынан каталондықтарға жақын, бірақ оларда Андорраға жаппай иммиграцияға байланысты күшейіп келе жатқан этникалық ерекшелік бар. Жергілікті мерекелер мен материалдық мәдениет ерекшеліктері сақталған.<ref>Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004-2017 https://old.bigenc.ru/ethnology/text/5603654?ysclid=lr6g99835q90847241</ref><br /> Бірнеше ғасырлар бұрын князьдіктің барлық жерлері отбасылар арасында бөлініп, мұрагерлік жолмен берілді. Қазір шаруалардың ұрпақтары - Андорраның ең бай адамдары, олар тіпті мемлекетке жерді жалға береді.<ref>Андорралықтар кімдер? https://www.facebook.com/AndorraImmigration/posts/1238457373006804/</ref> === Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары === Соңғы уақытқа дейін андорралықтардың көпшілігі әрқайсысы 5-6 үйден тұратын шағын елді мекендерде тұрды. Екі қабатты үйлер - «масия» - жергілікті сұр тастан жасалған, тар саңылау-терезелері бар. Бірінші қабатта қосалқы бөлмелер, ал екінші қабатта тұрғын үй-жайлар болды.<ref>Андорра https://www.krugosvet.ru/enc/strany_mira/ANDORRA.html</ref> === Дәстүрлі киімдері === Мереке күндері Андорра ауылдарының тұрғындары каталондықтарға ұқсас ұлттық киімдер киеді. Әйелдер киімі қара барқыттың кең жолақтары бар жасыл немесе күлгін түсті кең жиналған белдемшеден және кең жеңі бар ақ блузкадан тұрады. Блузалардың үстіне кестелері бар қара барқыт жилеттер киіледі. Белдемшелеріне кестелі жібек алжапқыштар байланады. Белдемшелер мен блузкалар шілтермен безендіріліп, басына ақ қалпақшалар киіледі. Қақпақтар иек астына жасыл, күлгін, сары түрлі-түсті ленталармен байланады. Ерлердің ұлттық киімі ашық жағасы ұзын өрілген ақ көйлектен, тізеге дейін тар қара шалбардан тұрады. Белге бос ұшы салбырап тұратындай етіп байланған кең қызыл белбеу болады. Бұл костюмнің үстінде ерлер кең, бос жеңдері бар ұзын кестеленген сұр немесе көк жилет, басында береттер немесе кең жиектері бар қалпақ киеді. Жұмыс күндері ерлер былғары күртелер мен эспадриллер (биік етік), ал әйелдер қарапайым қара көйлек киді. Ер адамның басына «берретина» - ұзын және кең ұшы маңдайына түсетін мата қалпақ киіп, ал қыздар мен әйелдер - қара орамал тақты. Алайда, андорралықтардың киіміндегі ұлттық элементтер барған сайын кәдімгі еуропалық киіммен ауыстырылуда.<ref>Андорра ұлттық киімі https://vk.com/wall-53366738_228?ysclid=lr6h6iv196992057615</ref> === Дәстүрлі тағамдары === Андорра тағамдары ет, бақша көкөністері және кейбір балық тағамдарына негізделген. Ауылдық және қалалық жерлерде ең көп таралған қысқы тағам - бұзау, тауық еті, картоп және көкөністерден жасалған эскуделла сорпасы. Ұзақ уақыт бойы Андорра ұлттық дәстүрлерінің негізгі тасымалдаушылары каталондық бақташылар мен шаруалар болғандықтан, бұл ерекшелік Андорра ұлттық тағамдарында да көрініс тапты. Атап айтқанда, ет және шикі сүт тағамдары басым, олар жергілікті көкөністерден, жемістерден, сондай-ақ жергілікті балық пен аң аулаудан жасалған тағамдармен үйлесімді түрде толықтырылады.<ref>Андораның дәстүрлері мен әдет-ғұрыптары https://www.world-card.ru/traditsii-narodov/1242-interesnoe/traditsii-i-obychai-narodov-kuby/4125-obychai-i-traditsii-andorry</ref> === Фольклоры === Андорра әсіресе Сант-Хулия де Лорияда танымал Контрапас және Марратха сияқты халық билерінің отаны. Андорра халық музыкасы барлық көршілерімен ұқсастықтары бар, әсіресе сардана сияқты билермен үйлескенде, каталандық сипатқа ие. Басқа Андорра халық билеріне Андорра-ла-Вельядағы контрапа және Эскальдес-Энгорданиядағы Әулие Анна биі кіреді. == Андоррада туған атақты адамдар == *Бонни Ааронс - американдық актриса, сценарист және продюсер.<ref>Бонни Ааронс https://www.peoples.ru/country/AD-born.html?ysclid=lts8drh1px90805603</ref> *Джауме Бартумеу Кассани - Андорра мемлекет және саяси қайраткері.<ref>Жауме Бартумеу Кассани https://likefrend.ru/stati/26185-bartumeu-kassani-zhaume.html</ref> *Ксавье Эспот Самора - Андорраның мемлекеттік және саяси қайраткері, бұрынғы әділет министрі.<ref>Ксавьер Эспот Самора https://www.peoples.ru/state/king/andorra/xavier_espot-zamora/</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Еуропа халықтары}} [[Санат:Андорра тұрғындары]] [[Санат:Роман халықтары]] n8s7qt5g0v0zyrbgkbns2r8cbz4rfhg 3414893 3414892 2024-12-28T04:57:13Z Мағыпар 100137 /* Тұрмыс салты */ нақтылау 3414893 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Андорралықтар |төл атауы = andorrañs |сурет = |сурет тақырыбы = |саны = 71 000 |аймақ = {{Байрақ|Андорра}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[каталан тілі]], [[француз тілі]], [[испан тілі]] |діні = [[христиандық]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Андорралықтар''' — [[Андорра]]ның байырғы халқы (25,8 мың адам – 2011 ж. санақ), сонымен қатар [[Испания]], [[Франция]] және т.б. елдерде тұрады. Жалпы саны 71 мың адам (2015). Олар ежелгі тау аңғарларына қоныстанған каталондық шаруалардың ұрпақтары. == Этникалық топтары == Андоррадағы этникалық топтарға андорралықтар (каталан тілінде сөйлейтіндер), испандар, француздар және португалдар кіреді. == Этимологиясы == Андорра тумасы немесе Андорра-ла-Вьеха қаласының тұрғыны. == Тілі == Андорралықтардың басым көпшілігі [[каталан тілі]]нде сөйлейді. Ол Галло-Рим тобының ішінде құрылды. Каталан тілі бір-біріне әсер ететін испан тіліне қарағанда, ортақ тамыры бар [[француз тілі]]не жақынырақ. Бұл тілде ел халқының 40%-ға жуығы сөйлейді. 30%-дан сәл астамы [[испан тілі]]нде сөйлейді. Дегенмен, [[ағылшын тілі]] Андоррада, әсіресе туристік аймақтарда кеңінен қолданылады.<ref>{{cite web|url=https://fb.ru/article/259580/naselenie-andorryi-chislennost-natsionalnosti?ysclid=lsyiyd7tmy558501672|title=Андорра халқы: саны, ұлттары|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> == Діні == [[Христиандық]] - Андорранлықтардың басым діні. Католик христиандары ел халқының 89%-ға жуығын құрайды. Екінші дін – ислам, ол халықтың шамамен 0,8% құрайды, ал басқа да көрнекті діндер қатарына [[яһудилік]], [[буддизм]], [[индуизм]] және т.б. жатады.<ref>{{cite web|url=https://stranatur.ru/important-aspects-of-the-culture-of-andorra.html|title=Андорраның мәдениеті мен дәстүрлері|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> == Тарихы == Андорраның пайда болуының бастауын мезолит пен неолит арасында болу керек. Жасы шамамен 8 мың жыл болған Балма Марджинеда елді мекенінде археологиялық қазба жұмыстары жүргізілуде. [[Рим империясы]]ның кезінен бастап Андорра тұрақты халық санымен ерекшеленді. 8 ғасырда бұл аймақты арабтар басып алғанға дейін Иберия халқы Орталық Еуропаның басқа халықтарымен араласпаған. 9 ғасырдың басында мұнда иммигранттар келе бастады. 13 ғасырдың аяғында Урхел епископы мен Фуа кеңесі арасындағы қақтығыстар аяқталғаннан кейін Андоррадағы қос билік режимі туралы шешім қабылданды. Ол бүгінге дейін күшінде қалуда - Андорраны теңдей Франция президенті және Урхел епископы басқарады. Француздардың Андорраға құқығы 15 ғасырда граф Фуадан Навар короліне, кейін 16 ғасырда Франция короліне өтті, ал 19 ғасырда Франция президенті мемлекетті басқаруға қатысады.<ref>{{cite web|url=https://travelask.ru/articles/istoriya-andorry|title=Любовь Захарова. Андорра тарихы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> == Кәсібі == Андорралықтардың жартысына жуығы [[сауда]]мен және шетелдік туристерге қызмет көрсетумен, бір бөлігі шағын өнеркәсіптік кәсіпорындарда айналысады. Ауыл шаруашылығында [[қой шаруашылығы]] басым.<ref>{{cite web|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=ANDR|title=Әлем халықтары/Андорралықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> == Тұрмыс салты == Олар мәдениеті жағынан каталондықтарға жақын, бірақ оларда Андорраға жаппай иммиграцияға байланысты күшейіп келе жатқан этникалық ерекшелік бар. Жергілікті мерекелер мен материалдық мәдениет ерекшеліктері сақталған.<ref>{{cite web|url=https://old.bigenc.ru/ethnology/text/5603654?ysclid=lr6g99835q90847241|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref><br /> Бірнеше ғасырлар бұрын князьдіктің барлық жерлері отбасылар арасында бөлініп, мұрагерлік жолмен берілді. Қазір шаруалардың ұрпақтары - Андорраның ең бай адамдары, олар тіпті мемлекетке жерді жалға береді.<ref>Андорралықтар кімдер? https://www.facebook.com/AndorraImmigration/posts/1238457373006804/</ref> === Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары === Соңғы уақытқа дейін андорралықтардың көпшілігі әрқайсысы 5-6 үйден тұратын шағын елді мекендерде тұрды. Екі қабатты үйлер - «масия» - жергілікті сұр тастан жасалған, тар саңылау-терезелері бар. Бірінші қабатта қосалқы бөлмелер, ал екінші қабатта тұрғын үй-жайлар болды.<ref>Андорра https://www.krugosvet.ru/enc/strany_mira/ANDORRA.html</ref> === Дәстүрлі киімдері === Мереке күндері Андорра ауылдарының тұрғындары каталондықтарға ұқсас ұлттық киімдер киеді. Әйелдер киімі қара барқыттың кең жолақтары бар жасыл немесе күлгін түсті кең жиналған белдемшеден және кең жеңі бар ақ блузкадан тұрады. Блузалардың үстіне кестелері бар қара барқыт жилеттер киіледі. Белдемшелеріне кестелі жібек алжапқыштар байланады. Белдемшелер мен блузкалар шілтермен безендіріліп, басына ақ қалпақшалар киіледі. Қақпақтар иек астына жасыл, күлгін, сары түрлі-түсті ленталармен байланады. Ерлердің ұлттық киімі ашық жағасы ұзын өрілген ақ көйлектен, тізеге дейін тар қара шалбардан тұрады. Белге бос ұшы салбырап тұратындай етіп байланған кең қызыл белбеу болады. Бұл костюмнің үстінде ерлер кең, бос жеңдері бар ұзын кестеленген сұр немесе көк жилет, басында береттер немесе кең жиектері бар қалпақ киеді. Жұмыс күндері ерлер былғары күртелер мен эспадриллер (биік етік), ал әйелдер қарапайым қара көйлек киді. Ер адамның басына «берретина» - ұзын және кең ұшы маңдайына түсетін мата қалпақ киіп, ал қыздар мен әйелдер - қара орамал тақты. Алайда, андорралықтардың киіміндегі ұлттық элементтер барған сайын кәдімгі еуропалық киіммен ауыстырылуда.<ref>Андорра ұлттық киімі https://vk.com/wall-53366738_228?ysclid=lr6h6iv196992057615</ref> === Дәстүрлі тағамдары === Андорра тағамдары ет, бақша көкөністері және кейбір балық тағамдарына негізделген. Ауылдық және қалалық жерлерде ең көп таралған қысқы тағам - бұзау, тауық еті, картоп және көкөністерден жасалған эскуделла сорпасы. Ұзақ уақыт бойы Андорра ұлттық дәстүрлерінің негізгі тасымалдаушылары каталондық бақташылар мен шаруалар болғандықтан, бұл ерекшелік Андорра ұлттық тағамдарында да көрініс тапты. Атап айтқанда, ет және шикі сүт тағамдары басым, олар жергілікті көкөністерден, жемістерден, сондай-ақ жергілікті балық пен аң аулаудан жасалған тағамдармен үйлесімді түрде толықтырылады.<ref>Андораның дәстүрлері мен әдет-ғұрыптары https://www.world-card.ru/traditsii-narodov/1242-interesnoe/traditsii-i-obychai-narodov-kuby/4125-obychai-i-traditsii-andorry</ref> === Фольклоры === Андорра әсіресе Сант-Хулия де Лорияда танымал Контрапас және Марратха сияқты халық билерінің отаны. Андорра халық музыкасы барлық көршілерімен ұқсастықтары бар, әсіресе сардана сияқты билермен үйлескенде, каталандық сипатқа ие. Басқа Андорра халық билеріне Андорра-ла-Вельядағы контрапа және Эскальдес-Энгорданиядағы Әулие Анна биі кіреді. == Андоррада туған атақты адамдар == *Бонни Ааронс - американдық актриса, сценарист және продюсер.<ref>Бонни Ааронс https://www.peoples.ru/country/AD-born.html?ysclid=lts8drh1px90805603</ref> *Джауме Бартумеу Кассани - Андорра мемлекет және саяси қайраткері.<ref>Жауме Бартумеу Кассани https://likefrend.ru/stati/26185-bartumeu-kassani-zhaume.html</ref> *Ксавье Эспот Самора - Андорраның мемлекеттік және саяси қайраткері, бұрынғы әділет министрі.<ref>Ксавьер Эспот Самора https://www.peoples.ru/state/king/andorra/xavier_espot-zamora/</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Еуропа халықтары}} [[Санат:Андорра тұрғындары]] [[Санат:Роман халықтары]] rtnvpv5miy59qmrcy9dc0lj864nptzs 3414894 3414893 2024-12-28T04:58:54Z Мағыпар 100137 /* Тұрмыс салты */ нақтылау 3414894 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Андорралықтар |төл атауы = andorrañs |сурет = |сурет тақырыбы = |саны = 71 000 |аймақ = {{Байрақ|Андорра}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[каталан тілі]], [[француз тілі]], [[испан тілі]] |діні = [[христиандық]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Андорралықтар''' — [[Андорра]]ның байырғы халқы (25,8 мың адам – 2011 ж. санақ), сонымен қатар [[Испания]], [[Франция]] және т.б. елдерде тұрады. Жалпы саны 71 мың адам (2015). Олар ежелгі тау аңғарларына қоныстанған каталондық шаруалардың ұрпақтары. == Этникалық топтары == Андоррадағы этникалық топтарға андорралықтар (каталан тілінде сөйлейтіндер), испандар, француздар және португалдар кіреді. == Этимологиясы == Андорра тумасы немесе Андорра-ла-Вьеха қаласының тұрғыны. == Тілі == Андорралықтардың басым көпшілігі [[каталан тілі]]нде сөйлейді. Ол Галло-Рим тобының ішінде құрылды. Каталан тілі бір-біріне әсер ететін испан тіліне қарағанда, ортақ тамыры бар [[француз тілі]]не жақынырақ. Бұл тілде ел халқының 40%-ға жуығы сөйлейді. 30%-дан сәл астамы [[испан тілі]]нде сөйлейді. Дегенмен, [[ағылшын тілі]] Андоррада, әсіресе туристік аймақтарда кеңінен қолданылады.<ref>{{cite web|url=https://fb.ru/article/259580/naselenie-andorryi-chislennost-natsionalnosti?ysclid=lsyiyd7tmy558501672|title=Андорра халқы: саны, ұлттары|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> == Діні == [[Христиандық]] - Андорранлықтардың басым діні. Католик христиандары ел халқының 89%-ға жуығын құрайды. Екінші дін – ислам, ол халықтың шамамен 0,8% құрайды, ал басқа да көрнекті діндер қатарына [[яһудилік]], [[буддизм]], [[индуизм]] және т.б. жатады.<ref>{{cite web|url=https://stranatur.ru/important-aspects-of-the-culture-of-andorra.html|title=Андорраның мәдениеті мен дәстүрлері|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> == Тарихы == Андорраның пайда болуының бастауын мезолит пен неолит арасында болу керек. Жасы шамамен 8 мың жыл болған Балма Марджинеда елді мекенінде археологиялық қазба жұмыстары жүргізілуде. [[Рим империясы]]ның кезінен бастап Андорра тұрақты халық санымен ерекшеленді. 8 ғасырда бұл аймақты арабтар басып алғанға дейін Иберия халқы Орталық Еуропаның басқа халықтарымен араласпаған. 9 ғасырдың басында мұнда иммигранттар келе бастады. 13 ғасырдың аяғында Урхел епископы мен Фуа кеңесі арасындағы қақтығыстар аяқталғаннан кейін Андоррадағы қос билік режимі туралы шешім қабылданды. Ол бүгінге дейін күшінде қалуда - Андорраны теңдей Франция президенті және Урхел епископы басқарады. Француздардың Андорраға құқығы 15 ғасырда граф Фуадан Навар короліне, кейін 16 ғасырда Франция короліне өтті, ал 19 ғасырда Франция президенті мемлекетті басқаруға қатысады.<ref>{{cite web|url=https://travelask.ru/articles/istoriya-andorry|title=Любовь Захарова. Андорра тарихы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> == Кәсібі == Андорралықтардың жартысына жуығы [[сауда]]мен және шетелдік туристерге қызмет көрсетумен, бір бөлігі шағын өнеркәсіптік кәсіпорындарда айналысады. Ауыл шаруашылығында [[қой шаруашылығы]] басым.<ref>{{cite web|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=ANDR|title=Әлем халықтары/Андорралықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> == Тұрмыс салты == Олар мәдениеті жағынан каталондықтарға жақын, бірақ оларда Андорраға жаппай иммиграцияға байланысты күшейіп келе жатқан этникалық ерекшелік бар. Жергілікті мерекелер мен материалдық мәдениет ерекшеліктері сақталған.<ref>{{cite web|url=https://old.bigenc.ru/ethnology/text/5603654?ysclid=lr6g99835q90847241|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref><br /> Бірнеше ғасырлар бұрын князьдіктің барлық жерлері отбасылар арасында бөлініп, мұрагерлік жолмен берілді. Қазір шаруалардың ұрпақтары - Андорраның ең бай адамдары, олар тіпті мемлекетке жерді жалға береді.<ref>{{cite web|url=https://www.facebook.com/AndorraImmigration/posts/1238457373006804/|title=Андорралықтар кімдер?|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> === Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары === Соңғы уақытқа дейін андорралықтардың көпшілігі әрқайсысы 5-6 үйден тұратын шағын елді мекендерде тұрды. Екі қабатты үйлер - «масия» - жергілікті сұр тастан жасалған, тар саңылау-терезелері бар. Бірінші қабатта қосалқы бөлмелер, ал екінші қабатта тұрғын үй-жайлар болды.<ref>Андорра https://www.krugosvet.ru/enc/strany_mira/ANDORRA.html</ref> === Дәстүрлі киімдері === Мереке күндері Андорра ауылдарының тұрғындары каталондықтарға ұқсас ұлттық киімдер киеді. Әйелдер киімі қара барқыттың кең жолақтары бар жасыл немесе күлгін түсті кең жиналған белдемшеден және кең жеңі бар ақ блузкадан тұрады. Блузалардың үстіне кестелері бар қара барқыт жилеттер киіледі. Белдемшелеріне кестелі жібек алжапқыштар байланады. Белдемшелер мен блузкалар шілтермен безендіріліп, басына ақ қалпақшалар киіледі. Қақпақтар иек астына жасыл, күлгін, сары түрлі-түсті ленталармен байланады. Ерлердің ұлттық киімі ашық жағасы ұзын өрілген ақ көйлектен, тізеге дейін тар қара шалбардан тұрады. Белге бос ұшы салбырап тұратындай етіп байланған кең қызыл белбеу болады. Бұл костюмнің үстінде ерлер кең, бос жеңдері бар ұзын кестеленген сұр немесе көк жилет, басында береттер немесе кең жиектері бар қалпақ киеді. Жұмыс күндері ерлер былғары күртелер мен эспадриллер (биік етік), ал әйелдер қарапайым қара көйлек киді. Ер адамның басына «берретина» - ұзын және кең ұшы маңдайына түсетін мата қалпақ киіп, ал қыздар мен әйелдер - қара орамал тақты. Алайда, андорралықтардың киіміндегі ұлттық элементтер барған сайын кәдімгі еуропалық киіммен ауыстырылуда.<ref>Андорра ұлттық киімі https://vk.com/wall-53366738_228?ysclid=lr6h6iv196992057615</ref> === Дәстүрлі тағамдары === Андорра тағамдары ет, бақша көкөністері және кейбір балық тағамдарына негізделген. Ауылдық және қалалық жерлерде ең көп таралған қысқы тағам - бұзау, тауық еті, картоп және көкөністерден жасалған эскуделла сорпасы. Ұзақ уақыт бойы Андорра ұлттық дәстүрлерінің негізгі тасымалдаушылары каталондық бақташылар мен шаруалар болғандықтан, бұл ерекшелік Андорра ұлттық тағамдарында да көрініс тапты. Атап айтқанда, ет және шикі сүт тағамдары басым, олар жергілікті көкөністерден, жемістерден, сондай-ақ жергілікті балық пен аң аулаудан жасалған тағамдармен үйлесімді түрде толықтырылады.<ref>Андораның дәстүрлері мен әдет-ғұрыптары https://www.world-card.ru/traditsii-narodov/1242-interesnoe/traditsii-i-obychai-narodov-kuby/4125-obychai-i-traditsii-andorry</ref> === Фольклоры === Андорра әсіресе Сант-Хулия де Лорияда танымал Контрапас және Марратха сияқты халық билерінің отаны. Андорра халық музыкасы барлық көршілерімен ұқсастықтары бар, әсіресе сардана сияқты билермен үйлескенде, каталандық сипатқа ие. Басқа Андорра халық билеріне Андорра-ла-Вельядағы контрапа және Эскальдес-Энгорданиядағы Әулие Анна биі кіреді. == Андоррада туған атақты адамдар == *Бонни Ааронс - американдық актриса, сценарист және продюсер.<ref>Бонни Ааронс https://www.peoples.ru/country/AD-born.html?ysclid=lts8drh1px90805603</ref> *Джауме Бартумеу Кассани - Андорра мемлекет және саяси қайраткері.<ref>Жауме Бартумеу Кассани https://likefrend.ru/stati/26185-bartumeu-kassani-zhaume.html</ref> *Ксавье Эспот Самора - Андорраның мемлекеттік және саяси қайраткері, бұрынғы әділет министрі.<ref>Ксавьер Эспот Самора https://www.peoples.ru/state/king/andorra/xavier_espot-zamora/</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Еуропа халықтары}} [[Санат:Андорра тұрғындары]] [[Санат:Роман халықтары]] e0ot4l4cle0tgpkahtxsprnqt5i18dw 3414895 3414894 2024-12-28T04:59:34Z Мағыпар 100137 /* Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары */ 3414895 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Андорралықтар |төл атауы = andorrañs |сурет = |сурет тақырыбы = |саны = 71 000 |аймақ = {{Байрақ|Андорра}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[каталан тілі]], [[француз тілі]], [[испан тілі]] |діні = [[христиандық]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Андорралықтар''' — [[Андорра]]ның байырғы халқы (25,8 мың адам – 2011 ж. санақ), сонымен қатар [[Испания]], [[Франция]] және т.б. елдерде тұрады. Жалпы саны 71 мың адам (2015). Олар ежелгі тау аңғарларына қоныстанған каталондық шаруалардың ұрпақтары. == Этникалық топтары == Андоррадағы этникалық топтарға андорралықтар (каталан тілінде сөйлейтіндер), испандар, француздар және португалдар кіреді. == Этимологиясы == Андорра тумасы немесе Андорра-ла-Вьеха қаласының тұрғыны. == Тілі == Андорралықтардың басым көпшілігі [[каталан тілі]]нде сөйлейді. Ол Галло-Рим тобының ішінде құрылды. Каталан тілі бір-біріне әсер ететін испан тіліне қарағанда, ортақ тамыры бар [[француз тілі]]не жақынырақ. Бұл тілде ел халқының 40%-ға жуығы сөйлейді. 30%-дан сәл астамы [[испан тілі]]нде сөйлейді. Дегенмен, [[ағылшын тілі]] Андоррада, әсіресе туристік аймақтарда кеңінен қолданылады.<ref>{{cite web|url=https://fb.ru/article/259580/naselenie-andorryi-chislennost-natsionalnosti?ysclid=lsyiyd7tmy558501672|title=Андорра халқы: саны, ұлттары|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> == Діні == [[Христиандық]] - Андорранлықтардың басым діні. Католик христиандары ел халқының 89%-ға жуығын құрайды. Екінші дін – ислам, ол халықтың шамамен 0,8% құрайды, ал басқа да көрнекті діндер қатарына [[яһудилік]], [[буддизм]], [[индуизм]] және т.б. жатады.<ref>{{cite web|url=https://stranatur.ru/important-aspects-of-the-culture-of-andorra.html|title=Андорраның мәдениеті мен дәстүрлері|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> == Тарихы == Андорраның пайда болуының бастауын мезолит пен неолит арасында болу керек. Жасы шамамен 8 мың жыл болған Балма Марджинеда елді мекенінде археологиялық қазба жұмыстары жүргізілуде. [[Рим империясы]]ның кезінен бастап Андорра тұрақты халық санымен ерекшеленді. 8 ғасырда бұл аймақты арабтар басып алғанға дейін Иберия халқы Орталық Еуропаның басқа халықтарымен араласпаған. 9 ғасырдың басында мұнда иммигранттар келе бастады. 13 ғасырдың аяғында Урхел епископы мен Фуа кеңесі арасындағы қақтығыстар аяқталғаннан кейін Андоррадағы қос билік режимі туралы шешім қабылданды. Ол бүгінге дейін күшінде қалуда - Андорраны теңдей Франция президенті және Урхел епископы басқарады. Француздардың Андорраға құқығы 15 ғасырда граф Фуадан Навар короліне, кейін 16 ғасырда Франция короліне өтті, ал 19 ғасырда Франция президенті мемлекетті басқаруға қатысады.<ref>{{cite web|url=https://travelask.ru/articles/istoriya-andorry|title=Любовь Захарова. Андорра тарихы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> == Кәсібі == Андорралықтардың жартысына жуығы [[сауда]]мен және шетелдік туристерге қызмет көрсетумен, бір бөлігі шағын өнеркәсіптік кәсіпорындарда айналысады. Ауыл шаруашылығында [[қой шаруашылығы]] басым.<ref>{{cite web|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=ANDR|title=Әлем халықтары/Андорралықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> == Тұрмыс салты == Олар мәдениеті жағынан каталондықтарға жақын, бірақ оларда Андорраға жаппай иммиграцияға байланысты күшейіп келе жатқан этникалық ерекшелік бар. Жергілікті мерекелер мен материалдық мәдениет ерекшеліктері сақталған.<ref>{{cite web|url=https://old.bigenc.ru/ethnology/text/5603654?ysclid=lr6g99835q90847241|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref><br /> Бірнеше ғасырлар бұрын князьдіктің барлық жерлері отбасылар арасында бөлініп, мұрагерлік жолмен берілді. Қазір шаруалардың ұрпақтары - Андорраның ең бай адамдары, олар тіпті мемлекетке жерді жалға береді.<ref>{{cite web|url=https://www.facebook.com/AndorraImmigration/posts/1238457373006804/|title=Андорралықтар кімдер?|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> === Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары === Соңғы уақытқа дейін андорралықтардың көпшілігі әрқайсысы 5-6 үйден тұратын шағын елді мекендерде тұрды. Екі қабатты үйлер - «масия» - жергілікті сұр тастан жасалған, тар саңылау-терезелері бар. Бірінші қабатта қосалқы бөлмелер, ал екінші қабатта тұрғын үй-жайлар болды. === Дәстүрлі киімдері === Мереке күндері Андорра ауылдарының тұрғындары каталондықтарға ұқсас ұлттық киімдер киеді. Әйелдер киімі қара барқыттың кең жолақтары бар жасыл немесе күлгін түсті кең жиналған белдемшеден және кең жеңі бар ақ блузкадан тұрады. Блузалардың үстіне кестелері бар қара барқыт жилеттер киіледі. Белдемшелеріне кестелі жібек алжапқыштар байланады. Белдемшелер мен блузкалар шілтермен безендіріліп, басына ақ қалпақшалар киіледі. Қақпақтар иек астына жасыл, күлгін, сары түрлі-түсті ленталармен байланады. Ерлердің ұлттық киімі ашық жағасы ұзын өрілген ақ көйлектен, тізеге дейін тар қара шалбардан тұрады. Белге бос ұшы салбырап тұратындай етіп байланған кең қызыл белбеу болады. Бұл костюмнің үстінде ерлер кең, бос жеңдері бар ұзын кестеленген сұр немесе көк жилет, басында береттер немесе кең жиектері бар қалпақ киеді. Жұмыс күндері ерлер былғары күртелер мен эспадриллер (биік етік), ал әйелдер қарапайым қара көйлек киді. Ер адамның басына «берретина» - ұзын және кең ұшы маңдайына түсетін мата қалпақ киіп, ал қыздар мен әйелдер - қара орамал тақты. Алайда, андорралықтардың киіміндегі ұлттық элементтер барған сайын кәдімгі еуропалық киіммен ауыстырылуда.<ref>Андорра ұлттық киімі https://vk.com/wall-53366738_228?ysclid=lr6h6iv196992057615</ref> === Дәстүрлі тағамдары === Андорра тағамдары ет, бақша көкөністері және кейбір балық тағамдарына негізделген. Ауылдық және қалалық жерлерде ең көп таралған қысқы тағам - бұзау, тауық еті, картоп және көкөністерден жасалған эскуделла сорпасы. Ұзақ уақыт бойы Андорра ұлттық дәстүрлерінің негізгі тасымалдаушылары каталондық бақташылар мен шаруалар болғандықтан, бұл ерекшелік Андорра ұлттық тағамдарында да көрініс тапты. Атап айтқанда, ет және шикі сүт тағамдары басым, олар жергілікті көкөністерден, жемістерден, сондай-ақ жергілікті балық пен аң аулаудан жасалған тағамдармен үйлесімді түрде толықтырылады.<ref>Андораның дәстүрлері мен әдет-ғұрыптары https://www.world-card.ru/traditsii-narodov/1242-interesnoe/traditsii-i-obychai-narodov-kuby/4125-obychai-i-traditsii-andorry</ref> === Фольклоры === Андорра әсіресе Сант-Хулия де Лорияда танымал Контрапас және Марратха сияқты халық билерінің отаны. Андорра халық музыкасы барлық көршілерімен ұқсастықтары бар, әсіресе сардана сияқты билермен үйлескенде, каталандық сипатқа ие. Басқа Андорра халық билеріне Андорра-ла-Вельядағы контрапа және Эскальдес-Энгорданиядағы Әулие Анна биі кіреді. == Андоррада туған атақты адамдар == *Бонни Ааронс - американдық актриса, сценарист және продюсер.<ref>Бонни Ааронс https://www.peoples.ru/country/AD-born.html?ysclid=lts8drh1px90805603</ref> *Джауме Бартумеу Кассани - Андорра мемлекет және саяси қайраткері.<ref>Жауме Бартумеу Кассани https://likefrend.ru/stati/26185-bartumeu-kassani-zhaume.html</ref> *Ксавье Эспот Самора - Андорраның мемлекеттік және саяси қайраткері, бұрынғы әділет министрі.<ref>Ксавьер Эспот Самора https://www.peoples.ru/state/king/andorra/xavier_espot-zamora/</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Еуропа халықтары}} [[Санат:Андорра тұрғындары]] [[Санат:Роман халықтары]] 9hynn06qkpnq0z658ogezcdcij0mdn7 3414896 3414895 2024-12-28T05:02:44Z Мағыпар 100137 /* Дәстүрлі киімдері */ нақтылау 3414896 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Андорралықтар |төл атауы = andorrañs |сурет = |сурет тақырыбы = |саны = 71 000 |аймақ = {{Байрақ|Андорра}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[каталан тілі]], [[француз тілі]], [[испан тілі]] |діні = [[христиандық]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Андорралықтар''' — [[Андорра]]ның байырғы халқы (25,8 мың адам – 2011 ж. санақ), сонымен қатар [[Испания]], [[Франция]] және т.б. елдерде тұрады. Жалпы саны 71 мың адам (2015). Олар ежелгі тау аңғарларына қоныстанған каталондық шаруалардың ұрпақтары. == Этникалық топтары == Андоррадағы этникалық топтарға андорралықтар (каталан тілінде сөйлейтіндер), испандар, француздар және португалдар кіреді. == Этимологиясы == Андорра тумасы немесе Андорра-ла-Вьеха қаласының тұрғыны. == Тілі == Андорралықтардың басым көпшілігі [[каталан тілі]]нде сөйлейді. Ол Галло-Рим тобының ішінде құрылды. Каталан тілі бір-біріне әсер ететін испан тіліне қарағанда, ортақ тамыры бар [[француз тілі]]не жақынырақ. Бұл тілде ел халқының 40%-ға жуығы сөйлейді. 30%-дан сәл астамы [[испан тілі]]нде сөйлейді. Дегенмен, [[ағылшын тілі]] Андоррада, әсіресе туристік аймақтарда кеңінен қолданылады.<ref>{{cite web|url=https://fb.ru/article/259580/naselenie-andorryi-chislennost-natsionalnosti?ysclid=lsyiyd7tmy558501672|title=Андорра халқы: саны, ұлттары|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> == Діні == [[Христиандық]] - Андорранлықтардың басым діні. Католик христиандары ел халқының 89%-ға жуығын құрайды. Екінші дін – ислам, ол халықтың шамамен 0,8% құрайды, ал басқа да көрнекті діндер қатарына [[яһудилік]], [[буддизм]], [[индуизм]] және т.б. жатады.<ref>{{cite web|url=https://stranatur.ru/important-aspects-of-the-culture-of-andorra.html|title=Андорраның мәдениеті мен дәстүрлері|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> == Тарихы == Андорраның пайда болуының бастауын мезолит пен неолит арасында болу керек. Жасы шамамен 8 мың жыл болған Балма Марджинеда елді мекенінде археологиялық қазба жұмыстары жүргізілуде. [[Рим империясы]]ның кезінен бастап Андорра тұрақты халық санымен ерекшеленді. 8 ғасырда бұл аймақты арабтар басып алғанға дейін Иберия халқы Орталық Еуропаның басқа халықтарымен араласпаған. 9 ғасырдың басында мұнда иммигранттар келе бастады. 13 ғасырдың аяғында Урхел епископы мен Фуа кеңесі арасындағы қақтығыстар аяқталғаннан кейін Андоррадағы қос билік режимі туралы шешім қабылданды. Ол бүгінге дейін күшінде қалуда - Андорраны теңдей Франция президенті және Урхел епископы басқарады. Француздардың Андорраға құқығы 15 ғасырда граф Фуадан Навар короліне, кейін 16 ғасырда Франция короліне өтті, ал 19 ғасырда Франция президенті мемлекетті басқаруға қатысады.<ref>{{cite web|url=https://travelask.ru/articles/istoriya-andorry|title=Любовь Захарова. Андорра тарихы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> == Кәсібі == Андорралықтардың жартысына жуығы [[сауда]]мен және шетелдік туристерге қызмет көрсетумен, бір бөлігі шағын өнеркәсіптік кәсіпорындарда айналысады. Ауыл шаруашылығында [[қой шаруашылығы]] басым.<ref>{{cite web|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=ANDR|title=Әлем халықтары/Андорралықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> == Тұрмыс салты == Олар мәдениеті жағынан каталондықтарға жақын, бірақ оларда Андорраға жаппай иммиграцияға байланысты күшейіп келе жатқан этникалық ерекшелік бар. Жергілікті мерекелер мен материалдық мәдениет ерекшеліктері сақталған.<ref>{{cite web|url=https://old.bigenc.ru/ethnology/text/5603654?ysclid=lr6g99835q90847241|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref><br /> Бірнеше ғасырлар бұрын князьдіктің барлық жерлері отбасылар арасында бөлініп, мұрагерлік жолмен берілді. Қазір шаруалардың ұрпақтары - Андорраның ең бай адамдары, олар тіпті мемлекетке жерді жалға береді.<ref>{{cite web|url=https://www.facebook.com/AndorraImmigration/posts/1238457373006804/|title=Андорралықтар кімдер?|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> === Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары === Соңғы уақытқа дейін андорралықтардың көпшілігі әрқайсысы 5-6 үйден тұратын шағын елді мекендерде тұрды. Екі қабатты үйлер - «масия» - жергілікті сұр тастан жасалған, тар саңылау-терезелері бар. Бірінші қабатта қосалқы бөлмелер, ал екінші қабатта тұрғын үй-жайлар болды. === Дәстүрлі киімдері === Мереке күндері Андорра ауылдарының тұрғындары каталондықтарға ұқсас ұлттық киімдер киеді. Әйелдер киімі қара барқыттың кең жолақтары бар жасыл немесе күлгін түсті кең жиналған белдемшеден және кең жеңі бар ақ блузкадан тұрады. Блузалардың үстіне кестелері бар қара барқыт жилеттер киіледі. Белдемшелеріне кестелі жібек алжапқыштар байланады. Белдемшелер мен блузкалар шілтермен безендіріліп, басына ақ қалпақшалар киіледі. Қақпақтар иек астына жасыл, күлгін, сары түрлі-түсті ленталармен байланады. Ерлердің ұлттық киімі ашық жағасы ұзын өрілген ақ көйлектен, тізеге дейін тар қара шалбардан тұрады. Белге бос ұшы салбырап тұратындай етіп байланған кең қызыл белбеу болады. Бұл костюмнің үстінде ерлер кең, бос жеңдері бар ұзын кестеленген сұр немесе көк жилет, басында береттер немесе кең жиектері бар қалпақ киеді. Жұмыс күндері ерлер былғары күртелер мен эспадриллер (биік етік), ал әйелдер қарапайым қара көйлек киді. Ер адамның басына «берретина» - ұзын және кең ұшы маңдайына түсетін мата қалпақ киіп, ал қыздар мен әйелдер - қара орамал тақты. Алайда, андорралықтардың киіміндегі ұлттық элементтер барған сайын кәдімгі еуропалық киіммен ауыстырылуда.<ref>{{cite web|url=https://vk.com/wall-53366738_228?ysclid=lr6h6iv196992057615|title=Андорра ұлттық киімі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> === Дәстүрлі тағамдары === Андорра тағамдары ет, бақша көкөністері және кейбір балық тағамдарына негізделген. Ауылдық және қалалық жерлерде ең көп таралған қысқы тағам - бұзау, тауық еті, картоп және көкөністерден жасалған эскуделла сорпасы. Ұзақ уақыт бойы Андорра ұлттық дәстүрлерінің негізгі тасымалдаушылары каталондық бақташылар мен шаруалар болғандықтан, бұл ерекшелік Андорра ұлттық тағамдарында да көрініс тапты. Атап айтқанда, ет және шикі сүт тағамдары басым, олар жергілікті көкөністерден, жемістерден, сондай-ақ жергілікті балық пен аң аулаудан жасалған тағамдармен үйлесімді түрде толықтырылады.<ref>Андораның дәстүрлері мен әдет-ғұрыптары https://www.world-card.ru/traditsii-narodov/1242-interesnoe/traditsii-i-obychai-narodov-kuby/4125-obychai-i-traditsii-andorry</ref> === Фольклоры === Андорра әсіресе Сант-Хулия де Лорияда танымал Контрапас және Марратха сияқты халық билерінің отаны. Андорра халық музыкасы барлық көршілерімен ұқсастықтары бар, әсіресе сардана сияқты билермен үйлескенде, каталандық сипатқа ие. Басқа Андорра халық билеріне Андорра-ла-Вельядағы контрапа және Эскальдес-Энгорданиядағы Әулие Анна биі кіреді. == Андоррада туған атақты адамдар == *Бонни Ааронс - американдық актриса, сценарист және продюсер.<ref>Бонни Ааронс https://www.peoples.ru/country/AD-born.html?ysclid=lts8drh1px90805603</ref> *Джауме Бартумеу Кассани - Андорра мемлекет және саяси қайраткері.<ref>Жауме Бартумеу Кассани https://likefrend.ru/stati/26185-bartumeu-kassani-zhaume.html</ref> *Ксавье Эспот Самора - Андорраның мемлекеттік және саяси қайраткері, бұрынғы әділет министрі.<ref>Ксавьер Эспот Самора https://www.peoples.ru/state/king/andorra/xavier_espot-zamora/</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Еуропа халықтары}} [[Санат:Андорра тұрғындары]] [[Санат:Роман халықтары]] 4t2dr6rq0bz54uhiamh86vdlsh4kr7r 3414897 3414896 2024-12-28T05:03:55Z Мағыпар 100137 /* Дәстүрлі тағамдары */ нақтылау 3414897 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Андорралықтар |төл атауы = andorrañs |сурет = |сурет тақырыбы = |саны = 71 000 |аймақ = {{Байрақ|Андорра}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[каталан тілі]], [[француз тілі]], [[испан тілі]] |діні = [[христиандық]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Андорралықтар''' — [[Андорра]]ның байырғы халқы (25,8 мың адам – 2011 ж. санақ), сонымен қатар [[Испания]], [[Франция]] және т.б. елдерде тұрады. Жалпы саны 71 мың адам (2015). Олар ежелгі тау аңғарларына қоныстанған каталондық шаруалардың ұрпақтары. == Этникалық топтары == Андоррадағы этникалық топтарға андорралықтар (каталан тілінде сөйлейтіндер), испандар, француздар және португалдар кіреді. == Этимологиясы == Андорра тумасы немесе Андорра-ла-Вьеха қаласының тұрғыны. == Тілі == Андорралықтардың басым көпшілігі [[каталан тілі]]нде сөйлейді. Ол Галло-Рим тобының ішінде құрылды. Каталан тілі бір-біріне әсер ететін испан тіліне қарағанда, ортақ тамыры бар [[француз тілі]]не жақынырақ. Бұл тілде ел халқының 40%-ға жуығы сөйлейді. 30%-дан сәл астамы [[испан тілі]]нде сөйлейді. Дегенмен, [[ағылшын тілі]] Андоррада, әсіресе туристік аймақтарда кеңінен қолданылады.<ref>{{cite web|url=https://fb.ru/article/259580/naselenie-andorryi-chislennost-natsionalnosti?ysclid=lsyiyd7tmy558501672|title=Андорра халқы: саны, ұлттары|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> == Діні == [[Христиандық]] - Андорранлықтардың басым діні. Католик христиандары ел халқының 89%-ға жуығын құрайды. Екінші дін – ислам, ол халықтың шамамен 0,8% құрайды, ал басқа да көрнекті діндер қатарына [[яһудилік]], [[буддизм]], [[индуизм]] және т.б. жатады.<ref>{{cite web|url=https://stranatur.ru/important-aspects-of-the-culture-of-andorra.html|title=Андорраның мәдениеті мен дәстүрлері|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> == Тарихы == Андорраның пайда болуының бастауын мезолит пен неолит арасында болу керек. Жасы шамамен 8 мың жыл болған Балма Марджинеда елді мекенінде археологиялық қазба жұмыстары жүргізілуде. [[Рим империясы]]ның кезінен бастап Андорра тұрақты халық санымен ерекшеленді. 8 ғасырда бұл аймақты арабтар басып алғанға дейін Иберия халқы Орталық Еуропаның басқа халықтарымен араласпаған. 9 ғасырдың басында мұнда иммигранттар келе бастады. 13 ғасырдың аяғында Урхел епископы мен Фуа кеңесі арасындағы қақтығыстар аяқталғаннан кейін Андоррадағы қос билік режимі туралы шешім қабылданды. Ол бүгінге дейін күшінде қалуда - Андорраны теңдей Франция президенті және Урхел епископы басқарады. Француздардың Андорраға құқығы 15 ғасырда граф Фуадан Навар короліне, кейін 16 ғасырда Франция короліне өтті, ал 19 ғасырда Франция президенті мемлекетті басқаруға қатысады.<ref>{{cite web|url=https://travelask.ru/articles/istoriya-andorry|title=Любовь Захарова. Андорра тарихы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> == Кәсібі == Андорралықтардың жартысына жуығы [[сауда]]мен және шетелдік туристерге қызмет көрсетумен, бір бөлігі шағын өнеркәсіптік кәсіпорындарда айналысады. Ауыл шаруашылығында [[қой шаруашылығы]] басым.<ref>{{cite web|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=ANDR|title=Әлем халықтары/Андорралықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> == Тұрмыс салты == Олар мәдениеті жағынан каталондықтарға жақын, бірақ оларда Андорраға жаппай иммиграцияға байланысты күшейіп келе жатқан этникалық ерекшелік бар. Жергілікті мерекелер мен материалдық мәдениет ерекшеліктері сақталған.<ref>{{cite web|url=https://old.bigenc.ru/ethnology/text/5603654?ysclid=lr6g99835q90847241|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref><br /> Бірнеше ғасырлар бұрын князьдіктің барлық жерлері отбасылар арасында бөлініп, мұрагерлік жолмен берілді. Қазір шаруалардың ұрпақтары - Андорраның ең бай адамдары, олар тіпті мемлекетке жерді жалға береді.<ref>{{cite web|url=https://www.facebook.com/AndorraImmigration/posts/1238457373006804/|title=Андорралықтар кімдер?|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> === Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары === Соңғы уақытқа дейін андорралықтардың көпшілігі әрқайсысы 5-6 үйден тұратын шағын елді мекендерде тұрды. Екі қабатты үйлер - «масия» - жергілікті сұр тастан жасалған, тар саңылау-терезелері бар. Бірінші қабатта қосалқы бөлмелер, ал екінші қабатта тұрғын үй-жайлар болды. === Дәстүрлі киімдері === Мереке күндері Андорра ауылдарының тұрғындары каталондықтарға ұқсас ұлттық киімдер киеді. Әйелдер киімі қара барқыттың кең жолақтары бар жасыл немесе күлгін түсті кең жиналған белдемшеден және кең жеңі бар ақ блузкадан тұрады. Блузалардың үстіне кестелері бар қара барқыт жилеттер киіледі. Белдемшелеріне кестелі жібек алжапқыштар байланады. Белдемшелер мен блузкалар шілтермен безендіріліп, басына ақ қалпақшалар киіледі. Қақпақтар иек астына жасыл, күлгін, сары түрлі-түсті ленталармен байланады. Ерлердің ұлттық киімі ашық жағасы ұзын өрілген ақ көйлектен, тізеге дейін тар қара шалбардан тұрады. Белге бос ұшы салбырап тұратындай етіп байланған кең қызыл белбеу болады. Бұл костюмнің үстінде ерлер кең, бос жеңдері бар ұзын кестеленген сұр немесе көк жилет, басында береттер немесе кең жиектері бар қалпақ киеді. Жұмыс күндері ерлер былғары күртелер мен эспадриллер (биік етік), ал әйелдер қарапайым қара көйлек киді. Ер адамның басына «берретина» - ұзын және кең ұшы маңдайына түсетін мата қалпақ киіп, ал қыздар мен әйелдер - қара орамал тақты. Алайда, андорралықтардың киіміндегі ұлттық элементтер барған сайын кәдімгі еуропалық киіммен ауыстырылуда.<ref>{{cite web|url=https://vk.com/wall-53366738_228?ysclid=lr6h6iv196992057615|title=Андорра ұлттық киімі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> === Дәстүрлі тағамдары === Андорра тағамдары ет, бақша көкөністері және кейбір балық тағамдарына негізделген. Ауылдық және қалалық жерлерде ең көп таралған қысқы тағам - бұзау, тауық еті, картоп және көкөністерден жасалған эскуделла сорпасы. Ұзақ уақыт бойы Андорра ұлттық дәстүрлерінің негізгі тасымалдаушылары каталондық бақташылар мен шаруалар болғандықтан, бұл ерекшелік Андорра ұлттық тағамдарында да көрініс тапты. Атап айтқанда, ет және шикі сүт тағамдары басым, олар жергілікті көкөністерден, жемістерден, сондай-ақ жергілікті балық пен аң аулаудан жасалған тағамдармен үйлесімді түрде толықтырылады.<ref>{{cite web|url=https://www.world-card.ru/traditsii-narodov/1242-interesnoe/traditsii-i-obychai-narodov-kuby/4125-obychai-i-traditsii-andorry|title=Андораның дәстүрлері мен әдет-ғұрыптары|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> === Фольклоры === Андорра әсіресе Сант-Хулия де Лорияда танымал Контрапас және Марратха сияқты халық билерінің отаны. Андорра халық музыкасы барлық көршілерімен ұқсастықтары бар, әсіресе сардана сияқты билермен үйлескенде, каталандық сипатқа ие. Басқа Андорра халық билеріне Андорра-ла-Вельядағы контрапа және Эскальдес-Энгорданиядағы Әулие Анна биі кіреді. == Андоррада туған атақты адамдар == *Бонни Ааронс - американдық актриса, сценарист және продюсер.<ref>Бонни Ааронс https://www.peoples.ru/country/AD-born.html?ysclid=lts8drh1px90805603</ref> *Джауме Бартумеу Кассани - Андорра мемлекет және саяси қайраткері.<ref>Жауме Бартумеу Кассани https://likefrend.ru/stati/26185-bartumeu-kassani-zhaume.html</ref> *Ксавье Эспот Самора - Андорраның мемлекеттік және саяси қайраткері, бұрынғы әділет министрі.<ref>Ксавьер Эспот Самора https://www.peoples.ru/state/king/andorra/xavier_espot-zamora/</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Еуропа халықтары}} [[Санат:Андорра тұрғындары]] [[Санат:Роман халықтары]] fp4b4rhya9xjshqsro9u9h0ljt1i6dm 3414898 3414897 2024-12-28T05:18:28Z Мағыпар 100137 /* Андоррада туған атақты адамдар */ нақтылау 3414898 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Андорралықтар |төл атауы = andorrañs |сурет = |сурет тақырыбы = |саны = 71 000 |аймақ = {{Байрақ|Андорра}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[каталан тілі]], [[француз тілі]], [[испан тілі]] |діні = [[христиандық]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Андорралықтар''' — [[Андорра]]ның байырғы халқы (25,8 мың адам – 2011 ж. санақ), сонымен қатар [[Испания]], [[Франция]] және т.б. елдерде тұрады. Жалпы саны 71 мың адам (2015). Олар ежелгі тау аңғарларына қоныстанған каталондық шаруалардың ұрпақтары. == Этникалық топтары == Андоррадағы этникалық топтарға андорралықтар (каталан тілінде сөйлейтіндер), испандар, француздар және португалдар кіреді. == Этимологиясы == Андорра тумасы немесе Андорра-ла-Вьеха қаласының тұрғыны. == Тілі == Андорралықтардың басым көпшілігі [[каталан тілі]]нде сөйлейді. Ол Галло-Рим тобының ішінде құрылды. Каталан тілі бір-біріне әсер ететін испан тіліне қарағанда, ортақ тамыры бар [[француз тілі]]не жақынырақ. Бұл тілде ел халқының 40%-ға жуығы сөйлейді. 30%-дан сәл астамы [[испан тілі]]нде сөйлейді. Дегенмен, [[ағылшын тілі]] Андоррада, әсіресе туристік аймақтарда кеңінен қолданылады.<ref>{{cite web|url=https://fb.ru/article/259580/naselenie-andorryi-chislennost-natsionalnosti?ysclid=lsyiyd7tmy558501672|title=Андорра халқы: саны, ұлттары|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> == Діні == [[Христиандық]] - Андорранлықтардың басым діні. Католик христиандары ел халқының 89%-ға жуығын құрайды. Екінші дін – ислам, ол халықтың шамамен 0,8% құрайды, ал басқа да көрнекті діндер қатарына [[яһудилік]], [[буддизм]], [[индуизм]] және т.б. жатады.<ref>{{cite web|url=https://stranatur.ru/important-aspects-of-the-culture-of-andorra.html|title=Андорраның мәдениеті мен дәстүрлері|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> == Тарихы == Андорраның пайда болуының бастауын мезолит пен неолит арасында болу керек. Жасы шамамен 8 мың жыл болған Балма Марджинеда елді мекенінде археологиялық қазба жұмыстары жүргізілуде. [[Рим империясы]]ның кезінен бастап Андорра тұрақты халық санымен ерекшеленді. 8 ғасырда бұл аймақты арабтар басып алғанға дейін Иберия халқы Орталық Еуропаның басқа халықтарымен араласпаған. 9 ғасырдың басында мұнда иммигранттар келе бастады. 13 ғасырдың аяғында Урхел епископы мен Фуа кеңесі арасындағы қақтығыстар аяқталғаннан кейін Андоррадағы қос билік режимі туралы шешім қабылданды. Ол бүгінге дейін күшінде қалуда - Андорраны теңдей Франция президенті және Урхел епископы басқарады. Француздардың Андорраға құқығы 15 ғасырда граф Фуадан Навар короліне, кейін 16 ғасырда Франция короліне өтті, ал 19 ғасырда Франция президенті мемлекетті басқаруға қатысады.<ref>{{cite web|url=https://travelask.ru/articles/istoriya-andorry|title=Любовь Захарова. Андорра тарихы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> == Кәсібі == Андорралықтардың жартысына жуығы [[сауда]]мен және шетелдік туристерге қызмет көрсетумен, бір бөлігі шағын өнеркәсіптік кәсіпорындарда айналысады. Ауыл шаруашылығында [[қой шаруашылығы]] басым.<ref>{{cite web|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=ANDR|title=Әлем халықтары/Андорралықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> == Тұрмыс салты == Олар мәдениеті жағынан каталондықтарға жақын, бірақ оларда Андорраға жаппай иммиграцияға байланысты күшейіп келе жатқан этникалық ерекшелік бар. Жергілікті мерекелер мен материалдық мәдениет ерекшеліктері сақталған.<ref>{{cite web|url=https://old.bigenc.ru/ethnology/text/5603654?ysclid=lr6g99835q90847241|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref><br /> Бірнеше ғасырлар бұрын князьдіктің барлық жерлері отбасылар арасында бөлініп, мұрагерлік жолмен берілді. Қазір шаруалардың ұрпақтары - Андорраның ең бай адамдары, олар тіпті мемлекетке жерді жалға береді.<ref>{{cite web|url=https://www.facebook.com/AndorraImmigration/posts/1238457373006804/|title=Андорралықтар кімдер?|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> === Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары === Соңғы уақытқа дейін андорралықтардың көпшілігі әрқайсысы 5-6 үйден тұратын шағын елді мекендерде тұрды. Екі қабатты үйлер - «масия» - жергілікті сұр тастан жасалған, тар саңылау-терезелері бар. Бірінші қабатта қосалқы бөлмелер, ал екінші қабатта тұрғын үй-жайлар болды. === Дәстүрлі киімдері === Мереке күндері Андорра ауылдарының тұрғындары каталондықтарға ұқсас ұлттық киімдер киеді. Әйелдер киімі қара барқыттың кең жолақтары бар жасыл немесе күлгін түсті кең жиналған белдемшеден және кең жеңі бар ақ блузкадан тұрады. Блузалардың үстіне кестелері бар қара барқыт жилеттер киіледі. Белдемшелеріне кестелі жібек алжапқыштар байланады. Белдемшелер мен блузкалар шілтермен безендіріліп, басына ақ қалпақшалар киіледі. Қақпақтар иек астына жасыл, күлгін, сары түрлі-түсті ленталармен байланады. Ерлердің ұлттық киімі ашық жағасы ұзын өрілген ақ көйлектен, тізеге дейін тар қара шалбардан тұрады. Белге бос ұшы салбырап тұратындай етіп байланған кең қызыл белбеу болады. Бұл костюмнің үстінде ерлер кең, бос жеңдері бар ұзын кестеленген сұр немесе көк жилет, басында береттер немесе кең жиектері бар қалпақ киеді. Жұмыс күндері ерлер былғары күртелер мен эспадриллер (биік етік), ал әйелдер қарапайым қара көйлек киді. Ер адамның басына «берретина» - ұзын және кең ұшы маңдайына түсетін мата қалпақ киіп, ал қыздар мен әйелдер - қара орамал тақты. Алайда, андорралықтардың киіміндегі ұлттық элементтер барған сайын кәдімгі еуропалық киіммен ауыстырылуда.<ref>{{cite web|url=https://vk.com/wall-53366738_228?ysclid=lr6h6iv196992057615|title=Андорра ұлттық киімі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> === Дәстүрлі тағамдары === Андорра тағамдары ет, бақша көкөністері және кейбір балық тағамдарына негізделген. Ауылдық және қалалық жерлерде ең көп таралған қысқы тағам - бұзау, тауық еті, картоп және көкөністерден жасалған эскуделла сорпасы. Ұзақ уақыт бойы Андорра ұлттық дәстүрлерінің негізгі тасымалдаушылары каталондық бақташылар мен шаруалар болғандықтан, бұл ерекшелік Андорра ұлттық тағамдарында да көрініс тапты. Атап айтқанда, ет және шикі сүт тағамдары басым, олар жергілікті көкөністерден, жемістерден, сондай-ақ жергілікті балық пен аң аулаудан жасалған тағамдармен үйлесімді түрде толықтырылады.<ref>{{cite web|url=https://www.world-card.ru/traditsii-narodov/1242-interesnoe/traditsii-i-obychai-narodov-kuby/4125-obychai-i-traditsii-andorry|title=Андораның дәстүрлері мен әдет-ғұрыптары|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> === Фольклоры === Андорра әсіресе Сант-Хулия де Лорияда танымал Контрапас және Марратха сияқты халық билерінің отаны. Андорра халық музыкасы барлық көршілерімен ұқсастықтары бар, әсіресе сардана сияқты билермен үйлескенде, каталандық сипатқа ие. Басқа Андорра халық билеріне Андорра-ла-Вельядағы контрапа және Эскальдес-Энгорданиядағы Әулие Анна биі кіреді. == Андоррада туған атақты адамдар == *Бонни Ааронс - американдық актриса, сценарист және продюсер.<ref>{{cite web|url=https://www.peoples.ru/country/AD-born.html?ysclid=lts8drh1px90805603|title=Бонни Ааронс|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> *Джауме Бартумеу Кассани - Андорра мемлекет және саяси қайраткері.<ref>Жауме Бартумеу Кассани https://likefrend.ru/stati/26185-bartumeu-kassani-zhaume.html</ref> *Ксавье Эспот Самора - Андорраның мемлекеттік және саяси қайраткері, бұрынғы әділет министрі.<ref>Ксавьер Эспот Самора https://www.peoples.ru/state/king/andorra/xavier_espot-zamora/</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Еуропа халықтары}} [[Санат:Андорра тұрғындары]] [[Санат:Роман халықтары]] 977v92xfr5xz6q10o2t3hnxbqucq5e1 3414899 3414898 2024-12-28T05:19:40Z Мағыпар 100137 /* Андоррада туған атақты адамдар */ нақтылау 3414899 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Андорралықтар |төл атауы = andorrañs |сурет = |сурет тақырыбы = |саны = 71 000 |аймақ = {{Байрақ|Андорра}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[каталан тілі]], [[француз тілі]], [[испан тілі]] |діні = [[христиандық]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Андорралықтар''' — [[Андорра]]ның байырғы халқы (25,8 мың адам – 2011 ж. санақ), сонымен қатар [[Испания]], [[Франция]] және т.б. елдерде тұрады. Жалпы саны 71 мың адам (2015). Олар ежелгі тау аңғарларына қоныстанған каталондық шаруалардың ұрпақтары. == Этникалық топтары == Андоррадағы этникалық топтарға андорралықтар (каталан тілінде сөйлейтіндер), испандар, француздар және португалдар кіреді. == Этимологиясы == Андорра тумасы немесе Андорра-ла-Вьеха қаласының тұрғыны. == Тілі == Андорралықтардың басым көпшілігі [[каталан тілі]]нде сөйлейді. Ол Галло-Рим тобының ішінде құрылды. Каталан тілі бір-біріне әсер ететін испан тіліне қарағанда, ортақ тамыры бар [[француз тілі]]не жақынырақ. Бұл тілде ел халқының 40%-ға жуығы сөйлейді. 30%-дан сәл астамы [[испан тілі]]нде сөйлейді. Дегенмен, [[ағылшын тілі]] Андоррада, әсіресе туристік аймақтарда кеңінен қолданылады.<ref>{{cite web|url=https://fb.ru/article/259580/naselenie-andorryi-chislennost-natsionalnosti?ysclid=lsyiyd7tmy558501672|title=Андорра халқы: саны, ұлттары|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> == Діні == [[Христиандық]] - Андорранлықтардың басым діні. Католик христиандары ел халқының 89%-ға жуығын құрайды. Екінші дін – ислам, ол халықтың шамамен 0,8% құрайды, ал басқа да көрнекті діндер қатарына [[яһудилік]], [[буддизм]], [[индуизм]] және т.б. жатады.<ref>{{cite web|url=https://stranatur.ru/important-aspects-of-the-culture-of-andorra.html|title=Андорраның мәдениеті мен дәстүрлері|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> == Тарихы == Андорраның пайда болуының бастауын мезолит пен неолит арасында болу керек. Жасы шамамен 8 мың жыл болған Балма Марджинеда елді мекенінде археологиялық қазба жұмыстары жүргізілуде. [[Рим империясы]]ның кезінен бастап Андорра тұрақты халық санымен ерекшеленді. 8 ғасырда бұл аймақты арабтар басып алғанға дейін Иберия халқы Орталық Еуропаның басқа халықтарымен араласпаған. 9 ғасырдың басында мұнда иммигранттар келе бастады. 13 ғасырдың аяғында Урхел епископы мен Фуа кеңесі арасындағы қақтығыстар аяқталғаннан кейін Андоррадағы қос билік режимі туралы шешім қабылданды. Ол бүгінге дейін күшінде қалуда - Андорраны теңдей Франция президенті және Урхел епископы басқарады. Француздардың Андорраға құқығы 15 ғасырда граф Фуадан Навар короліне, кейін 16 ғасырда Франция короліне өтті, ал 19 ғасырда Франция президенті мемлекетті басқаруға қатысады.<ref>{{cite web|url=https://travelask.ru/articles/istoriya-andorry|title=Любовь Захарова. Андорра тарихы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> == Кәсібі == Андорралықтардың жартысына жуығы [[сауда]]мен және шетелдік туристерге қызмет көрсетумен, бір бөлігі шағын өнеркәсіптік кәсіпорындарда айналысады. Ауыл шаруашылығында [[қой шаруашылығы]] басым.<ref>{{cite web|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=ANDR|title=Әлем халықтары/Андорралықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> == Тұрмыс салты == Олар мәдениеті жағынан каталондықтарға жақын, бірақ оларда Андорраға жаппай иммиграцияға байланысты күшейіп келе жатқан этникалық ерекшелік бар. Жергілікті мерекелер мен материалдық мәдениет ерекшеліктері сақталған.<ref>{{cite web|url=https://old.bigenc.ru/ethnology/text/5603654?ysclid=lr6g99835q90847241|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref><br /> Бірнеше ғасырлар бұрын князьдіктің барлық жерлері отбасылар арасында бөлініп, мұрагерлік жолмен берілді. Қазір шаруалардың ұрпақтары - Андорраның ең бай адамдары, олар тіпті мемлекетке жерді жалға береді.<ref>{{cite web|url=https://www.facebook.com/AndorraImmigration/posts/1238457373006804/|title=Андорралықтар кімдер?|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> === Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары === Соңғы уақытқа дейін андорралықтардың көпшілігі әрқайсысы 5-6 үйден тұратын шағын елді мекендерде тұрды. Екі қабатты үйлер - «масия» - жергілікті сұр тастан жасалған, тар саңылау-терезелері бар. Бірінші қабатта қосалқы бөлмелер, ал екінші қабатта тұрғын үй-жайлар болды. === Дәстүрлі киімдері === Мереке күндері Андорра ауылдарының тұрғындары каталондықтарға ұқсас ұлттық киімдер киеді. Әйелдер киімі қара барқыттың кең жолақтары бар жасыл немесе күлгін түсті кең жиналған белдемшеден және кең жеңі бар ақ блузкадан тұрады. Блузалардың үстіне кестелері бар қара барқыт жилеттер киіледі. Белдемшелеріне кестелі жібек алжапқыштар байланады. Белдемшелер мен блузкалар шілтермен безендіріліп, басына ақ қалпақшалар киіледі. Қақпақтар иек астына жасыл, күлгін, сары түрлі-түсті ленталармен байланады. Ерлердің ұлттық киімі ашық жағасы ұзын өрілген ақ көйлектен, тізеге дейін тар қара шалбардан тұрады. Белге бос ұшы салбырап тұратындай етіп байланған кең қызыл белбеу болады. Бұл костюмнің үстінде ерлер кең, бос жеңдері бар ұзын кестеленген сұр немесе көк жилет, басында береттер немесе кең жиектері бар қалпақ киеді. Жұмыс күндері ерлер былғары күртелер мен эспадриллер (биік етік), ал әйелдер қарапайым қара көйлек киді. Ер адамның басына «берретина» - ұзын және кең ұшы маңдайына түсетін мата қалпақ киіп, ал қыздар мен әйелдер - қара орамал тақты. Алайда, андорралықтардың киіміндегі ұлттық элементтер барған сайын кәдімгі еуропалық киіммен ауыстырылуда.<ref>{{cite web|url=https://vk.com/wall-53366738_228?ysclid=lr6h6iv196992057615|title=Андорра ұлттық киімі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> === Дәстүрлі тағамдары === Андорра тағамдары ет, бақша көкөністері және кейбір балық тағамдарына негізделген. Ауылдық және қалалық жерлерде ең көп таралған қысқы тағам - бұзау, тауық еті, картоп және көкөністерден жасалған эскуделла сорпасы. Ұзақ уақыт бойы Андорра ұлттық дәстүрлерінің негізгі тасымалдаушылары каталондық бақташылар мен шаруалар болғандықтан, бұл ерекшелік Андорра ұлттық тағамдарында да көрініс тапты. Атап айтқанда, ет және шикі сүт тағамдары басым, олар жергілікті көкөністерден, жемістерден, сондай-ақ жергілікті балық пен аң аулаудан жасалған тағамдармен үйлесімді түрде толықтырылады.<ref>{{cite web|url=https://www.world-card.ru/traditsii-narodov/1242-interesnoe/traditsii-i-obychai-narodov-kuby/4125-obychai-i-traditsii-andorry|title=Андораның дәстүрлері мен әдет-ғұрыптары|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> === Фольклоры === Андорра әсіресе Сант-Хулия де Лорияда танымал Контрапас және Марратха сияқты халық билерінің отаны. Андорра халық музыкасы барлық көршілерімен ұқсастықтары бар, әсіресе сардана сияқты билермен үйлескенде, каталандық сипатқа ие. Басқа Андорра халық билеріне Андорра-ла-Вельядағы контрапа және Эскальдес-Энгорданиядағы Әулие Анна биі кіреді. == Андоррада туған атақты адамдар == *Бонни Ааронс - американдық актриса, сценарист және продюсер.<ref>{{cite web|url=https://www.peoples.ru/country/AD-born.html?ysclid=lts8drh1px90805603|title=Бонни Ааронс|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> *Жауме Бартумеу Кассани - Андорра мемлекет және саяси қайраткері.<ref>{{cite web|url=https://likefrend.ru/stati/26185-bartumeu-kassani-zhaume.html|title=Жауме Бартумеу Кассани|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> *Ксавье Эспот Самора - Андорраның мемлекеттік және саяси қайраткері, бұрынғы әділет министрі.<ref>Ксавьер Эспот Самора https://www.peoples.ru/state/king/andorra/xavier_espot-zamora/</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Еуропа халықтары}} [[Санат:Андорра тұрғындары]] [[Санат:Роман халықтары]] 5ttbsc7bxeupv15klywzzf31seeyddh 3414900 3414899 2024-12-28T05:20:28Z Мағыпар 100137 /* Андоррада туған атақты адамдар */ нақтылау 3414900 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Андорралықтар |төл атауы = andorrañs |сурет = |сурет тақырыбы = |саны = 71 000 |аймақ = {{Байрақ|Андорра}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[каталан тілі]], [[француз тілі]], [[испан тілі]] |діні = [[христиандық]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Андорралықтар''' — [[Андорра]]ның байырғы халқы (25,8 мың адам – 2011 ж. санақ), сонымен қатар [[Испания]], [[Франция]] және т.б. елдерде тұрады. Жалпы саны 71 мың адам (2015). Олар ежелгі тау аңғарларына қоныстанған каталондық шаруалардың ұрпақтары. == Этникалық топтары == Андоррадағы этникалық топтарға андорралықтар (каталан тілінде сөйлейтіндер), испандар, француздар және португалдар кіреді. == Этимологиясы == Андорра тумасы немесе Андорра-ла-Вьеха қаласының тұрғыны. == Тілі == Андорралықтардың басым көпшілігі [[каталан тілі]]нде сөйлейді. Ол Галло-Рим тобының ішінде құрылды. Каталан тілі бір-біріне әсер ететін испан тіліне қарағанда, ортақ тамыры бар [[француз тілі]]не жақынырақ. Бұл тілде ел халқының 40%-ға жуығы сөйлейді. 30%-дан сәл астамы [[испан тілі]]нде сөйлейді. Дегенмен, [[ағылшын тілі]] Андоррада, әсіресе туристік аймақтарда кеңінен қолданылады.<ref>{{cite web|url=https://fb.ru/article/259580/naselenie-andorryi-chislennost-natsionalnosti?ysclid=lsyiyd7tmy558501672|title=Андорра халқы: саны, ұлттары|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> == Діні == [[Христиандық]] - Андорранлықтардың басым діні. Католик христиандары ел халқының 89%-ға жуығын құрайды. Екінші дін – ислам, ол халықтың шамамен 0,8% құрайды, ал басқа да көрнекті діндер қатарына [[яһудилік]], [[буддизм]], [[индуизм]] және т.б. жатады.<ref>{{cite web|url=https://stranatur.ru/important-aspects-of-the-culture-of-andorra.html|title=Андорраның мәдениеті мен дәстүрлері|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> == Тарихы == Андорраның пайда болуының бастауын мезолит пен неолит арасында болу керек. Жасы шамамен 8 мың жыл болған Балма Марджинеда елді мекенінде археологиялық қазба жұмыстары жүргізілуде. [[Рим империясы]]ның кезінен бастап Андорра тұрақты халық санымен ерекшеленді. 8 ғасырда бұл аймақты арабтар басып алғанға дейін Иберия халқы Орталық Еуропаның басқа халықтарымен араласпаған. 9 ғасырдың басында мұнда иммигранттар келе бастады. 13 ғасырдың аяғында Урхел епископы мен Фуа кеңесі арасындағы қақтығыстар аяқталғаннан кейін Андоррадағы қос билік режимі туралы шешім қабылданды. Ол бүгінге дейін күшінде қалуда - Андорраны теңдей Франция президенті және Урхел епископы басқарады. Француздардың Андорраға құқығы 15 ғасырда граф Фуадан Навар короліне, кейін 16 ғасырда Франция короліне өтті, ал 19 ғасырда Франция президенті мемлекетті басқаруға қатысады.<ref>{{cite web|url=https://travelask.ru/articles/istoriya-andorry|title=Любовь Захарова. Андорра тарихы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> == Кәсібі == Андорралықтардың жартысына жуығы [[сауда]]мен және шетелдік туристерге қызмет көрсетумен, бір бөлігі шағын өнеркәсіптік кәсіпорындарда айналысады. Ауыл шаруашылығында [[қой шаруашылығы]] басым.<ref>{{cite web|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=ANDR|title=Әлем халықтары/Андорралықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> == Тұрмыс салты == Олар мәдениеті жағынан каталондықтарға жақын, бірақ оларда Андорраға жаппай иммиграцияға байланысты күшейіп келе жатқан этникалық ерекшелік бар. Жергілікті мерекелер мен материалдық мәдениет ерекшеліктері сақталған.<ref>{{cite web|url=https://old.bigenc.ru/ethnology/text/5603654?ysclid=lr6g99835q90847241|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref><br /> Бірнеше ғасырлар бұрын князьдіктің барлық жерлері отбасылар арасында бөлініп, мұрагерлік жолмен берілді. Қазір шаруалардың ұрпақтары - Андорраның ең бай адамдары, олар тіпті мемлекетке жерді жалға береді.<ref>{{cite web|url=https://www.facebook.com/AndorraImmigration/posts/1238457373006804/|title=Андорралықтар кімдер?|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> === Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары === Соңғы уақытқа дейін андорралықтардың көпшілігі әрқайсысы 5-6 үйден тұратын шағын елді мекендерде тұрды. Екі қабатты үйлер - «масия» - жергілікті сұр тастан жасалған, тар саңылау-терезелері бар. Бірінші қабатта қосалқы бөлмелер, ал екінші қабатта тұрғын үй-жайлар болды. === Дәстүрлі киімдері === Мереке күндері Андорра ауылдарының тұрғындары каталондықтарға ұқсас ұлттық киімдер киеді. Әйелдер киімі қара барқыттың кең жолақтары бар жасыл немесе күлгін түсті кең жиналған белдемшеден және кең жеңі бар ақ блузкадан тұрады. Блузалардың үстіне кестелері бар қара барқыт жилеттер киіледі. Белдемшелеріне кестелі жібек алжапқыштар байланады. Белдемшелер мен блузкалар шілтермен безендіріліп, басына ақ қалпақшалар киіледі. Қақпақтар иек астына жасыл, күлгін, сары түрлі-түсті ленталармен байланады. Ерлердің ұлттық киімі ашық жағасы ұзын өрілген ақ көйлектен, тізеге дейін тар қара шалбардан тұрады. Белге бос ұшы салбырап тұратындай етіп байланған кең қызыл белбеу болады. Бұл костюмнің үстінде ерлер кең, бос жеңдері бар ұзын кестеленген сұр немесе көк жилет, басында береттер немесе кең жиектері бар қалпақ киеді. Жұмыс күндері ерлер былғары күртелер мен эспадриллер (биік етік), ал әйелдер қарапайым қара көйлек киді. Ер адамның басына «берретина» - ұзын және кең ұшы маңдайына түсетін мата қалпақ киіп, ал қыздар мен әйелдер - қара орамал тақты. Алайда, андорралықтардың киіміндегі ұлттық элементтер барған сайын кәдімгі еуропалық киіммен ауыстырылуда.<ref>{{cite web|url=https://vk.com/wall-53366738_228?ysclid=lr6h6iv196992057615|title=Андорра ұлттық киімі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> === Дәстүрлі тағамдары === Андорра тағамдары ет, бақша көкөністері және кейбір балық тағамдарына негізделген. Ауылдық және қалалық жерлерде ең көп таралған қысқы тағам - бұзау, тауық еті, картоп және көкөністерден жасалған эскуделла сорпасы. Ұзақ уақыт бойы Андорра ұлттық дәстүрлерінің негізгі тасымалдаушылары каталондық бақташылар мен шаруалар болғандықтан, бұл ерекшелік Андорра ұлттық тағамдарында да көрініс тапты. Атап айтқанда, ет және шикі сүт тағамдары басым, олар жергілікті көкөністерден, жемістерден, сондай-ақ жергілікті балық пен аң аулаудан жасалған тағамдармен үйлесімді түрде толықтырылады.<ref>{{cite web|url=https://www.world-card.ru/traditsii-narodov/1242-interesnoe/traditsii-i-obychai-narodov-kuby/4125-obychai-i-traditsii-andorry|title=Андораның дәстүрлері мен әдет-ғұрыптары|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> === Фольклоры === Андорра әсіресе Сант-Хулия де Лорияда танымал Контрапас және Марратха сияқты халық билерінің отаны. Андорра халық музыкасы барлық көршілерімен ұқсастықтары бар, әсіресе сардана сияқты билермен үйлескенде, каталандық сипатқа ие. Басқа Андорра халық билеріне Андорра-ла-Вельядағы контрапа және Эскальдес-Энгорданиядағы Әулие Анна биі кіреді. == Андоррада туған атақты адамдар == *Бонни Ааронс - американдық актриса, сценарист және продюсер.<ref>{{cite web|url=https://www.peoples.ru/country/AD-born.html?ysclid=lts8drh1px90805603|title=Бонни Ааронс|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> *Жауме Бартумеу Кассани - Андорра мемлекет және саяси қайраткері.<ref>{{cite web|url=https://likefrend.ru/stati/26185-bartumeu-kassani-zhaume.html|title=Жауме Бартумеу Кассани|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> *Ксавье Эспот Самора - Андорраның мемлекеттік және саяси қайраткері, бұрынғы әділет министрі.<ref>{{cite web|url=https://www.peoples.ru/state/king/andorra/xavier_espot-zamora/|title=Ксавьер Эспот Самора|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Еуропа халықтары}} [[Санат:Андорра тұрғындары]] [[Санат:Роман халықтары]] luq17q5e166xciiqtkhvwgwssd7g899 3414901 3414900 2024-12-28T05:24:06Z Мағыпар 100137 толықтыру 3414901 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Андорралықтар |төл атауы = andorrañs |сурет = |сурет тақырыбы = |саны = 71 000 |аймақ = {{Байрақ|Андорра}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[каталан тілі]], [[француз тілі]], [[испан тілі]] |діні = [[христиандық]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Андорралықтар''' — [[Андорра]]ның байырғы халқы (25,8 мың адам – 2011 ж. санақ), сонымен қатар [[Испания]], [[Франция]] және т.б. елдерде тұрады. Жалпы саны 71 мың адам (2015). Олар ежелгі тау аңғарларына қоныстанған каталондық шаруалардың ұрпақтары. == Этникалық топтары == Андоррадағы этникалық топтарға андорралықтар (каталан тілінде сөйлейтіндер), испандар, француздар және португалдар кіреді. == Этимологиясы == Андорра тумасы немесе Андорра-ла-Вьеха қаласының тұрғыны. == Тілі == Андорралықтардың басым көпшілігі [[каталан тілі]]нде сөйлейді. Ол Галло-Рим тобының ішінде құрылды. Каталан тілі бір-біріне әсер ететін испан тіліне қарағанда, ортақ тамыры бар [[француз тілі]]не жақынырақ. Бұл тілде ел халқының 40%-ға жуығы сөйлейді. 30%-дан сәл астамы [[испан тілі]]нде сөйлейді. Дегенмен, [[ағылшын тілі]] Андоррада, әсіресе туристік аймақтарда кеңінен қолданылады.<ref>{{cite web|url=https://fb.ru/article/259580/naselenie-andorryi-chislennost-natsionalnosti?ysclid=lsyiyd7tmy558501672|title=Андорра халқы: саны, ұлттары|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> == Діні == [[Христиандық]] - Андорранлықтардың басым діні. Католик христиандары ел халқының 89%-ға жуығын құрайды. Екінші дін – ислам, ол халықтың шамамен 0,8% құрайды, ал басқа да көрнекті діндер қатарына [[яһудилік]], [[буддизм]], [[индуизм]] және т.б. жатады.<ref>{{cite web|url=https://stranatur.ru/important-aspects-of-the-culture-of-andorra.html|title=Андорраның мәдениеті мен дәстүрлері|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> == Тарихы == Андорраның пайда болуының бастауын мезолит пен неолит арасында болу керек. Жасы шамамен 8 мың жыл болған Балма Марджинеда елді мекенінде археологиялық қазба жұмыстары жүргізілуде. [[Рим империясы]]ның кезінен бастап Андорра тұрақты халық санымен ерекшеленді. 8 ғасырда бұл аймақты арабтар басып алғанға дейін Иберия халқы Орталық Еуропаның басқа халықтарымен араласпаған. 9 ғасырдың басында мұнда иммигранттар келе бастады. 13 ғасырдың аяғында Урхел епископы мен Фуа кеңесі арасындағы қақтығыстар аяқталғаннан кейін Андоррадағы қос билік режимі туралы шешім қабылданды. Ол бүгінге дейін күшінде қалуда - Андорраны теңдей Франция президенті және Урхел епископы басқарады. Француздардың Андорраға құқығы 15 ғасырда граф Фуадан Навар короліне, кейін 16 ғасырда Франция короліне өтті, ал 19 ғасырда Франция президенті мемлекетті басқаруға қатысады.<ref>{{cite web|url=https://travelask.ru/articles/istoriya-andorry|title=Любовь Захарова. Андорра тарихы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> == Кәсібі == Андорралықтардың жартысына жуығы [[сауда]]мен және шетелдік туристерге қызмет көрсетумен, бір бөлігі шағын өнеркәсіптік кәсіпорындарда айналысады. Ауыл шаруашылығында [[қой шаруашылығы]] басым.<ref>{{cite web|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=ANDR|title=Әлем халықтары/Андорралықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> == Тұрмыс салты == Олар мәдениеті жағынан каталондықтарға жақын, бірақ оларда Андорраға жаппай иммиграцияға байланысты күшейіп келе жатқан этникалық ерекшелік бар. Жергілікті мерекелер мен материалдық мәдениет ерекшеліктері сақталған.<ref>{{cite web|url=https://old.bigenc.ru/ethnology/text/5603654?ysclid=lr6g99835q90847241|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref><br /> Бірнеше ғасырлар бұрын князьдіктің барлық жерлері отбасылар арасында бөлініп, мұрагерлік жолмен берілді. Қазір шаруалардың ұрпақтары - Андорраның ең бай адамдары, олар тіпті мемлекетке жерді жалға береді.<ref>{{cite web|url=https://www.facebook.com/AndorraImmigration/posts/1238457373006804/|title=Андорралықтар кімдер?|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> === Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары === Соңғы уақытқа дейін андорралықтардың көпшілігі әрқайсысы 5-6 үйден тұратын шағын елді мекендерде тұрды. Екі қабатты үйлер - «масия» - жергілікті сұр тастан жасалған, тар саңылау-терезелері бар. Бірінші қабатта қосалқы бөлмелер, ал екінші қабатта тұрғын үй-жайлар болды. === Дәстүрлі киімдері === Мереке күндері Андорра ауылдарының тұрғындары каталондықтарға ұқсас ұлттық киімдер киеді. Әйелдер киімі қара барқыттың кең жолақтары бар жасыл немесе күлгін түсті кең жиналған белдемшеден және кең жеңі бар ақ блузкадан тұрады. Блузалардың үстіне кестелері бар қара барқыт жилеттер киіледі. Белдемшелеріне кестелі жібек алжапқыштар байланады. Белдемшелер мен блузкалар шілтермен безендіріліп, басына ақ қалпақшалар киіледі. Қақпақтар иек астына жасыл, күлгін, сары түрлі-түсті ленталармен байланады. Ерлердің ұлттық киімі ашық жағасы ұзын өрілген ақ көйлектен, тізеге дейін тар қара шалбардан тұрады. Белге бос ұшы салбырап тұратындай етіп байланған кең қызыл белбеу болады. Бұл костюмнің үстінде ерлер кең, бос жеңдері бар ұзын кестеленген сұр немесе көк жилет, басында береттер немесе кең жиектері бар қалпақ киеді. Жұмыс күндері ерлер былғары күртелер мен эспадриллер (биік етік), ал әйелдер қарапайым қара көйлек киді. Ер адамның басына «берретина» - ұзын және кең ұшы маңдайына түсетін мата қалпақ киіп, ал қыздар мен әйелдер - қара орамал тақты. Алайда, андорралықтардың киіміндегі ұлттық элементтер барған сайын кәдімгі еуропалық киіммен ауыстырылуда.<ref>{{cite web|url=https://vk.com/wall-53366738_228?ysclid=lr6h6iv196992057615|title=Андорра ұлттық киімі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> === Дәстүрлі тағамдары === Андорра тағамдары ет, бақша көкөністері және кейбір балық тағамдарына негізделген. Ауылдық және қалалық жерлерде ең көп таралған қысқы тағам - бұзау, тауық еті, картоп және көкөністерден жасалған эскуделла сорпасы. Ұзақ уақыт бойы Андорра ұлттық дәстүрлерінің негізгі тасымалдаушылары каталондық бақташылар мен шаруалар болғандықтан, бұл ерекшелік Андорра ұлттық тағамдарында да көрініс тапты. Атап айтқанда, ет және шикі сүт тағамдары басым, олар жергілікті көкөністерден, жемістерден, сондай-ақ жергілікті балық пен аң аулаудан жасалған тағамдармен үйлесімді түрде толықтырылады.<ref>{{cite web|url=https://www.world-card.ru/traditsii-narodov/1242-interesnoe/traditsii-i-obychai-narodov-kuby/4125-obychai-i-traditsii-andorry|title=Андораның дәстүрлері мен әдет-ғұрыптары|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> === Фольклоры === Андорра әсіресе Сант-Хулия де Лорияда танымал Контрапас және Марратха сияқты халық билерінің отаны. Андорра халық музыкасы барлық көршілерімен ұқсастықтары бар, әсіресе сардана сияқты билермен үйлескенде, каталандық сипатқа ие. Басқа Андорра халық билеріне Андорра-ла-Вельядағы контрапа және Эскальдес-Энгорданиядағы Әулие Анна биі кіреді. == Андоррада туған атақты адамдар == *Бонни Ааронс - американдық актриса, сценарист және продюсер.<ref>{{cite web|url=https://www.peoples.ru/country/AD-born.html?ysclid=lts8drh1px90805603|title=Бонни Ааронс|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> *Жауме Бартумеу Кассани - Андорра мемлекет және саяси қайраткері.<ref>{{cite web|url=https://likefrend.ru/stati/26185-bartumeu-kassani-zhaume.html|title=Жауме Бартумеу Кассани|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> *Ксавье Эспот Самора - Андорраның мемлекеттік және саяси қайраткері, бұрынғы әділет министрі.<ref>{{cite web|url=https://www.peoples.ru/state/king/andorra/xavier_espot-zamora/|title=Ксавьер Эспот Самора|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> == Сілтеме == * {{commonscat-inline|People of Andorra}} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Еуропа халықтары}} [[Санат:Андорра тұрғындары]] [[Санат:Роман халықтары]] 51tgdux26fs5xir3y5gms0qljr851hh 0 679894 3414922 3297169 2024-12-28T07:11:27Z Мағыпар 100137 /* Тұрмыс салты */ нақтылау 3414922 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Андий-цез халықтары |төл атауы = |сурет = Жители села Шаитль.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 48 000 |аймақ = {{Байрақ|Ресей}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[авар тілі]], [[орыс тілі]] |діні = [[суннизм]] |этникалық топтары = кванал, буйхади, гибдиди, багулал, чамалали, идари, кирди, ашвадос, цеза, хуани, хваршал, бешитл, хунзалы, гинух. |ескертпелер = }} '''Андий-цез халықтары''' — [[Ресей]]дегі халықтар тобы, Батыс [[Дағыстан]]дағы жергілікті халықтар. Жалпы саны 48 мыңға жуық адам (2010). Екі топ - Анд және Цез - өздерін аварлармен туыс ретінде санайды. *Анд тобына кіретіндер: андийлер (өз аты - кванал, куаннал), ботлихтар (буйхади), годобериндер (гибдиди), багулалдар (багулал), чамалалилер (чамалали), тиндалдар (идари, идери), каратиндер (кирди), ахвахтар (Ашвадос). *Цез тобы: дидомдар (цеза), хваршиндер (хуани, хваршал), бежтиндер (бешитл, грузин атауы - капучино, авар - хванал), гунзебтер (хунзалылар), гинух халқы. == Нәсілі == Олар үлкен европеоид нәсілінің балқан-кавказ тобына жатады.<ref>Әлем халықтары / Андий-цез халықтары http://www.etnolog.ru/people.php?id=ANDC</ref> == Сырт келбеті == Сыртқы түрінің ерекше белгілері: *ұзын бойлы (> 170 см); *дене бітімі қалыпты; *шаштары түзу, қара (ашық қызыл-қоңыр және аққұбалар жиі кездеседі); *көздері қоңыр және сұр; *беті кең (14,6-14,8 см), маңдайы төмен; *мұрыны ұзын, түзу және азырақ дөңес, ұшы төмен иілген. *еріндері қалың. *иегі төмен, үшкір, шығыңқы; *бастың артқы жағы дөңес.<ref>Антропологиялық типтер (шолу). https://randevu-zip.narod.ru/caucase/rasa_caucase.htm</ref> == Тілі == Солтүстік Кавказ отбасының Нах-Дағыстан тобындағы Анд және Цез топшаларының тілдері, көпшілігі диалектілерге бөлінеді. [[Авар тілі|Авар]] және [[орыс тілі|орыс тілдері]] де кең таралған.<ref>Андий-цез халықтары https://viperson.ru/articles/ando-tsezskie-narody</ref> == Діні == Андий-цез халықтары [[Сунниттер|сунниттік]] исламды ұстанады. Исламға дейін олар 4-5 ғасырларда көршілес Грузия мен Кавказ Албаниясының аумағынан келген христиан діні енеді. [[Ислам]] діні 15-16 ғасырларда орнықты.<ref>Андий-цез халықтарының наным-сенімдері https://www.kavkaz-uzel.org/articles/151598/</ref> == Қоныстану аймағы == Қазіргі уақытта бұл халықтар Дағыстанның қазіргі әкімшілік аймақтарында өздерінің тарихи отанында өмір сүреді: андилер, ботлихтер және годобериндер - Ботлих ауданында, каратиндер мен ахвахтар - Ахвах ауданында, ахвахтардың бір бөлігі (Тлянуб, Цекоб және Ратлуб ауылдары) - Шамиль ауданында, чамалалдар, багулалдар, тиндалдар және хваршиндер - Цумадин ауданында, дидой, гунзиб және бежта - Цунтинс ауданында және Дағыстанның жазық бөлігінің Кизляр, Хасавюрт, Кизилюрт аудандарындағы және кейбір қалаларындағы (Махачкала, Кизляр, Кизилюрт, Хасавюрт) елді мекендерінде тұрады.<ref>Дағыстанның аз санды (андо-цез) халықтары: дәстүрлі қоныстары https://slavakubani.ru/p-service/public-service/?ELEMENT_ID=3276&ysclid=lr7c8k7ku6406862850{{Deadlink|date=February 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> == Кәсібі == Цез халықтарының негізгі кәсібі [[мал шаруашылығы]], ал Анд халықтары [[егіншілік]] пен мал шаруашылығы (ботлихтер арасында бау-бақша). Олардың бір бөлігі жазықтарға (Хасавюр, Кизилюрт және басқа аудандар) көшіп, онда шаруашылықтың жаңа салаларын, атап айтқанда жүзім шаруашылығын игерді. Дәстүрлі қолөнер - биязы маталар тігу, жүннен тоқылған аяқ киімдер жасау т.б. == Тұрмыс салты == Аумақтық туыстас қауымдар (жамағат) ауылдық қауымдардың әскери-саяси одақтарына («еркін қоғамдар») біріккен. Қауымдастықтың ең жоғарғы заң шығарушы органы ерлер жиналысы болды (15 жастан бастап). Атқарушы және сот билігі ақсақалдар қолында болды. Шағын отбасылар басым болды.<br /> Туыстық отбасы одақтары – тухумдардың маңызы зор болды. Жамағатта 2-3-тен 7-8-ге дейін тухум болды. Тухум басшылары (көбінесе олар да қауым ақсақалдары) қауым мен одақ алдында өз тухумының мүддесін қорғады. Тухум өз мүшелеріне қолдау көрсетті, оларға ұсыныстар мен нұсқаулар берді. Отбасында патриархалдық қатынастар басым болды. === Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары === Андо-цез халықтары ертеде таулы аймақтарда қоныстарын құрып, таулы ландшафтты табиғи қорғаныс бекіністері ретінде пайдаланған. Ауылға кіре берісте түнде жабылатын сенімді қақпалар салынды. Әдетте, қақпадан елді мекеннің орталығына жерасты өткелі салынды. Бүгінгі күнге дейін кейбір ауылдарда қорғаныс нысаны болған қарауыл мұнараларының қалдықтары сақталған. Мешіт көбіне ауылдың орталығында орналасқан. Ауылдарда бірнеше ''годекандар'' - ересек ер адамдардың жиналатын және демалатын орындары болған. Дәстүрлі баспаналары тастан жасалған тұрғын үйлер (мысалы, багулалар, тиндалдар, ботлихтер екі қабатты үйлер, қалғандары көбінесе ауласы бар бір қабатты үйлер). Жоғарғы қабаттардың қабырғалары көбінесе тақтайшалармен қапталып немесе сазбен сыланған.<ref>Ресейдің бейнелері. Хваршиндер мен Цез халықтары https://yarodom.livejournal.com/1197837.html?ysclid=lt0avlbjnq918685179</ref> === Дәстүрлі киімдері === Ұлттық киімдердің жалпы Дағыстандық үлгідегі халық киімінен айырмашылығы аз. Андийлерде ерлердің дәстүрлі киімдері авар үлгісінде, көйлек пен шалбар бешмет, бурка жамылып, қалпақ киеді. Әйелдер киімі алуан түрлі, олар күнделікті өмірде етегі кең және жеңі тіке, туника тәрізді көйлек киген. Цездерде қой терісінен тігілген бас киімдер, тондар, бурка, бешмет, черкес пальто, шалбар, артқы жағында, ұзын жеңді жағасы жоқ туника тәрізді жейде. Ер адам костюмінің міндетті атрибуты қанжар болды. Аяқ киімнің ең көп тараған түрі – жүннен тоқылған етік. Әйелдер мата белдігі бар туника тәрізді көйлек киген, шалбар, тон киіп шарфтар мен орамалдар таққан. Қыздар мен әйелдердің бас киімі чухту қалпағы болды, арқадан белге дейін түсетін кішкентай сөмке асынды.<ref>Андийлердің ұлттық киімі https://almode.top/moda/25859-nacionalnaja-odezhda-andijcy-60-foto.html</ref><ref>Цез халықтары https://topref.ru/referat/26505.html</ref> === Дәстүрлі тағамдары === Дәстүрлі тағамдары әртүрлі ингредиенттермен, бай дәммен және ерекше аспаздық дәстүрлерімен ерекшеленеді. Бұл тағамдар ет және көкөніс тағамдарының элементтерін біріктіреді, тағамдарды хош иісті және бай ететін жергілікті өнімдер мен дәмдеуіштерді пайдаланады. Негізгі азық-түлік өнімдері ұн, жарма, сұлы жармасы, кептірілген ет, майлы құйрық, сүт, май, ірімшік, жаңа және кептірілген жемістер болды. Ұннан ашытылмаған және қышқыл нан, шелпек, хинкалидің бірнеше сорттары дайындалды. Ұн мен жармалардан ботқа дайындалды, ет көбіне қайнатып, хинкал қосып, кейде қуырып жеді. Сүзбе, ет, шөптерден чуду және курзе сияқты пирогтар дайындалды. === Фольклоры === Халықтар өз мәдениетін (ертегілер, әндер) мұқият сақтаған. Олар өздерінің тарихын, салт-дәстүрін, әдет-ғұрпын жеткізетін түрлі жанрдағы әндерді орындайды. Әндері әуезді, эмоционалды және бимен сүйемелденеді. Ауызша айтылып келе жатқан әңгімелер мен аңыздар, олардың ішінде ерлік хикаялары, махаббат хикаялары, мифтер мен салт-дәстүрлер бар. Әндері, хикаялары, ырымдары олардың сенімін, салт-дәстүрін, әдет-ғұрпын көрсетеді. Бұл фольклорды сақтау және жеткізу олардың өзіндік болмысын сақтауға және адамзаттың мәдени мұрасын байытуға мүмкіндік береді.<ref>Андий-цез халықтары https://www.istmira.com/drugoe-razlichnye-temy/17950-ando-cezskie-narody.html</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Еуропа халықтары}} [[Санат:Ресей халықтары]] [[Санат:Дағыстан халықтары]] [[Санат:Кавказ халықтары]] 8h4bd1qyhwin3xhnohgziln62sm7i6h 3414923 3414922 2024-12-28T07:14:58Z Мағыпар 100137 /* Нәсілі */ нақтылау 3414923 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Андий-цез халықтары |төл атауы = |сурет = Жители села Шаитль.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 48 000 |аймақ = {{Байрақ|Ресей}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[авар тілі]], [[орыс тілі]] |діні = [[суннизм]] |этникалық топтары = кванал, буйхади, гибдиди, багулал, чамалали, идари, кирди, ашвадос, цеза, хуани, хваршал, бешитл, хунзалы, гинух. |ескертпелер = }} '''Андий-цез халықтары''' — [[Ресей]]дегі халықтар тобы, Батыс [[Дағыстан]]дағы жергілікті халықтар. Жалпы саны 48 мыңға жуық адам (2010). Екі топ - Анд және Цез - өздерін аварлармен туыс ретінде санайды. *Анд тобына кіретіндер: андийлер (өз аты - кванал, куаннал), ботлихтар (буйхади), годобериндер (гибдиди), багулалдар (багулал), чамалалилер (чамалали), тиндалдар (идари, идери), каратиндер (кирди), ахвахтар (Ашвадос). *Цез тобы: дидомдар (цеза), хваршиндер (хуани, хваршал), бежтиндер (бешитл, грузин атауы - капучино, авар - хванал), гунзебтер (хунзалылар), гинух халқы. == Нәсілі == Олар үлкен европеоид нәсілінің балқан-кавказ тобына жатады.<ref>{{cite web|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=ANDC|title=Әлем халықтары / Андий-цез халықтары|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> == Сырт келбеті == Сыртқы түрінің ерекше белгілері: *ұзын бойлы (> 170 см); *дене бітімі қалыпты; *шаштары түзу, қара (ашық қызыл-қоңыр және аққұбалар жиі кездеседі); *көздері қоңыр және сұр; *беті кең (14,6-14,8 см), маңдайы төмен; *мұрыны ұзын, түзу және азырақ дөңес, ұшы төмен иілген. *еріндері қалың. *иегі төмен, үшкір, шығыңқы; *бастың артқы жағы дөңес.<ref>Антропологиялық типтер (шолу). https://randevu-zip.narod.ru/caucase/rasa_caucase.htm</ref> == Тілі == Солтүстік Кавказ отбасының Нах-Дағыстан тобындағы Анд және Цез топшаларының тілдері, көпшілігі диалектілерге бөлінеді. [[Авар тілі|Авар]] және [[орыс тілі|орыс тілдері]] де кең таралған.<ref>Андий-цез халықтары https://viperson.ru/articles/ando-tsezskie-narody</ref> == Діні == Андий-цез халықтары [[Сунниттер|сунниттік]] исламды ұстанады. Исламға дейін олар 4-5 ғасырларда көршілес Грузия мен Кавказ Албаниясының аумағынан келген христиан діні енеді. [[Ислам]] діні 15-16 ғасырларда орнықты.<ref>Андий-цез халықтарының наным-сенімдері https://www.kavkaz-uzel.org/articles/151598/</ref> == Қоныстану аймағы == Қазіргі уақытта бұл халықтар Дағыстанның қазіргі әкімшілік аймақтарында өздерінің тарихи отанында өмір сүреді: андилер, ботлихтер және годобериндер - Ботлих ауданында, каратиндер мен ахвахтар - Ахвах ауданында, ахвахтардың бір бөлігі (Тлянуб, Цекоб және Ратлуб ауылдары) - Шамиль ауданында, чамалалдар, багулалдар, тиндалдар және хваршиндер - Цумадин ауданында, дидой, гунзиб және бежта - Цунтинс ауданында және Дағыстанның жазық бөлігінің Кизляр, Хасавюрт, Кизилюрт аудандарындағы және кейбір қалаларындағы (Махачкала, Кизляр, Кизилюрт, Хасавюрт) елді мекендерінде тұрады.<ref>Дағыстанның аз санды (андо-цез) халықтары: дәстүрлі қоныстары https://slavakubani.ru/p-service/public-service/?ELEMENT_ID=3276&ysclid=lr7c8k7ku6406862850{{Deadlink|date=February 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> == Кәсібі == Цез халықтарының негізгі кәсібі [[мал шаруашылығы]], ал Анд халықтары [[егіншілік]] пен мал шаруашылығы (ботлихтер арасында бау-бақша). Олардың бір бөлігі жазықтарға (Хасавюр, Кизилюрт және басқа аудандар) көшіп, онда шаруашылықтың жаңа салаларын, атап айтқанда жүзім шаруашылығын игерді. Дәстүрлі қолөнер - биязы маталар тігу, жүннен тоқылған аяқ киімдер жасау т.б. == Тұрмыс салты == Аумақтық туыстас қауымдар (жамағат) ауылдық қауымдардың әскери-саяси одақтарына («еркін қоғамдар») біріккен. Қауымдастықтың ең жоғарғы заң шығарушы органы ерлер жиналысы болды (15 жастан бастап). Атқарушы және сот билігі ақсақалдар қолында болды. Шағын отбасылар басым болды.<br /> Туыстық отбасы одақтары – тухумдардың маңызы зор болды. Жамағатта 2-3-тен 7-8-ге дейін тухум болды. Тухум басшылары (көбінесе олар да қауым ақсақалдары) қауым мен одақ алдында өз тухумының мүддесін қорғады. Тухум өз мүшелеріне қолдау көрсетті, оларға ұсыныстар мен нұсқаулар берді. Отбасында патриархалдық қатынастар басым болды. === Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары === Андо-цез халықтары ертеде таулы аймақтарда қоныстарын құрып, таулы ландшафтты табиғи қорғаныс бекіністері ретінде пайдаланған. Ауылға кіре берісте түнде жабылатын сенімді қақпалар салынды. Әдетте, қақпадан елді мекеннің орталығына жерасты өткелі салынды. Бүгінгі күнге дейін кейбір ауылдарда қорғаныс нысаны болған қарауыл мұнараларының қалдықтары сақталған. Мешіт көбіне ауылдың орталығында орналасқан. Ауылдарда бірнеше ''годекандар'' - ересек ер адамдардың жиналатын және демалатын орындары болған. Дәстүрлі баспаналары тастан жасалған тұрғын үйлер (мысалы, багулалар, тиндалдар, ботлихтер екі қабатты үйлер, қалғандары көбінесе ауласы бар бір қабатты үйлер). Жоғарғы қабаттардың қабырғалары көбінесе тақтайшалармен қапталып немесе сазбен сыланған.<ref>Ресейдің бейнелері. Хваршиндер мен Цез халықтары https://yarodom.livejournal.com/1197837.html?ysclid=lt0avlbjnq918685179</ref> === Дәстүрлі киімдері === Ұлттық киімдердің жалпы Дағыстандық үлгідегі халық киімінен айырмашылығы аз. Андийлерде ерлердің дәстүрлі киімдері авар үлгісінде, көйлек пен шалбар бешмет, бурка жамылып, қалпақ киеді. Әйелдер киімі алуан түрлі, олар күнделікті өмірде етегі кең және жеңі тіке, туника тәрізді көйлек киген. Цездерде қой терісінен тігілген бас киімдер, тондар, бурка, бешмет, черкес пальто, шалбар, артқы жағында, ұзын жеңді жағасы жоқ туника тәрізді жейде. Ер адам костюмінің міндетті атрибуты қанжар болды. Аяқ киімнің ең көп тараған түрі – жүннен тоқылған етік. Әйелдер мата белдігі бар туника тәрізді көйлек киген, шалбар, тон киіп шарфтар мен орамалдар таққан. Қыздар мен әйелдердің бас киімі чухту қалпағы болды, арқадан белге дейін түсетін кішкентай сөмке асынды.<ref>Андийлердің ұлттық киімі https://almode.top/moda/25859-nacionalnaja-odezhda-andijcy-60-foto.html</ref><ref>Цез халықтары https://topref.ru/referat/26505.html</ref> === Дәстүрлі тағамдары === Дәстүрлі тағамдары әртүрлі ингредиенттермен, бай дәммен және ерекше аспаздық дәстүрлерімен ерекшеленеді. Бұл тағамдар ет және көкөніс тағамдарының элементтерін біріктіреді, тағамдарды хош иісті және бай ететін жергілікті өнімдер мен дәмдеуіштерді пайдаланады. Негізгі азық-түлік өнімдері ұн, жарма, сұлы жармасы, кептірілген ет, майлы құйрық, сүт, май, ірімшік, жаңа және кептірілген жемістер болды. Ұннан ашытылмаған және қышқыл нан, шелпек, хинкалидің бірнеше сорттары дайындалды. Ұн мен жармалардан ботқа дайындалды, ет көбіне қайнатып, хинкал қосып, кейде қуырып жеді. Сүзбе, ет, шөптерден чуду және курзе сияқты пирогтар дайындалды. === Фольклоры === Халықтар өз мәдениетін (ертегілер, әндер) мұқият сақтаған. Олар өздерінің тарихын, салт-дәстүрін, әдет-ғұрпын жеткізетін түрлі жанрдағы әндерді орындайды. Әндері әуезді, эмоционалды және бимен сүйемелденеді. Ауызша айтылып келе жатқан әңгімелер мен аңыздар, олардың ішінде ерлік хикаялары, махаббат хикаялары, мифтер мен салт-дәстүрлер бар. Әндері, хикаялары, ырымдары олардың сенімін, салт-дәстүрін, әдет-ғұрпын көрсетеді. Бұл фольклорды сақтау және жеткізу олардың өзіндік болмысын сақтауға және адамзаттың мәдени мұрасын байытуға мүмкіндік береді.<ref>Андий-цез халықтары https://www.istmira.com/drugoe-razlichnye-temy/17950-ando-cezskie-narody.html</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Еуропа халықтары}} [[Санат:Ресей халықтары]] [[Санат:Дағыстан халықтары]] [[Санат:Кавказ халықтары]] bwsfm2fmkbnk16gplvvrksuzb1gymzg 3414924 3414923 2024-12-28T07:18:25Z Мағыпар 100137 /* Сырт келбеті */ нақтылау 3414924 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Андий-цез халықтары |төл атауы = |сурет = Жители села Шаитль.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 48 000 |аймақ = {{Байрақ|Ресей}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[авар тілі]], [[орыс тілі]] |діні = [[суннизм]] |этникалық топтары = кванал, буйхади, гибдиди, багулал, чамалали, идари, кирди, ашвадос, цеза, хуани, хваршал, бешитл, хунзалы, гинух. |ескертпелер = }} '''Андий-цез халықтары''' — [[Ресей]]дегі халықтар тобы, Батыс [[Дағыстан]]дағы жергілікті халықтар. Жалпы саны 48 мыңға жуық адам (2010). Екі топ - Анд және Цез - өздерін аварлармен туыс ретінде санайды. *Анд тобына кіретіндер: андийлер (өз аты - кванал, куаннал), ботлихтар (буйхади), годобериндер (гибдиди), багулалдар (багулал), чамалалилер (чамалали), тиндалдар (идари, идери), каратиндер (кирди), ахвахтар (Ашвадос). *Цез тобы: дидомдар (цеза), хваршиндер (хуани, хваршал), бежтиндер (бешитл, грузин атауы - капучино, авар - хванал), гунзебтер (хунзалылар), гинух халқы. == Нәсілі == Олар үлкен европеоид нәсілінің балқан-кавказ тобына жатады.<ref>{{cite web|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=ANDC|title=Әлем халықтары / Андий-цез халықтары|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> == Сырт келбеті == Сыртқы түрінің ерекше белгілері: *ұзын бойлы (> 170 см); *дене бітімі қалыпты; *шаштары түзу, қара (ашық қызыл-қоңыр және аққұбалар жиі кездеседі); *көздері қоңыр және сұр; *беті кең (14,6-14,8 см), маңдайы төмен; *мұрыны ұзын, түзу және азырақ дөңес, ұшы төмен иілген. *еріндері қалың. *иегі төмен, үшкір, шығыңқы; *бастың артқы жағы дөңес.<ref>{{cite web|url=https://randevu-zip.narod.ru/caucase/rasa_caucase.htm|title=Антропологиялық типтер (шолу)|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> == Тілі == Солтүстік Кавказ отбасының Нах-Дағыстан тобындағы Анд және Цез топшаларының тілдері, көпшілігі диалектілерге бөлінеді. [[Авар тілі|Авар]] және [[орыс тілі|орыс тілдері]] де кең таралған.<ref>Андий-цез халықтары https://viperson.ru/articles/ando-tsezskie-narody</ref> == Діні == Андий-цез халықтары [[Сунниттер|сунниттік]] исламды ұстанады. Исламға дейін олар 4-5 ғасырларда көршілес Грузия мен Кавказ Албаниясының аумағынан келген христиан діні енеді. [[Ислам]] діні 15-16 ғасырларда орнықты.<ref>Андий-цез халықтарының наным-сенімдері https://www.kavkaz-uzel.org/articles/151598/</ref> == Қоныстану аймағы == Қазіргі уақытта бұл халықтар Дағыстанның қазіргі әкімшілік аймақтарында өздерінің тарихи отанында өмір сүреді: андилер, ботлихтер және годобериндер - Ботлих ауданында, каратиндер мен ахвахтар - Ахвах ауданында, ахвахтардың бір бөлігі (Тлянуб, Цекоб және Ратлуб ауылдары) - Шамиль ауданында, чамалалдар, багулалдар, тиндалдар және хваршиндер - Цумадин ауданында, дидой, гунзиб және бежта - Цунтинс ауданында және Дағыстанның жазық бөлігінің Кизляр, Хасавюрт, Кизилюрт аудандарындағы және кейбір қалаларындағы (Махачкала, Кизляр, Кизилюрт, Хасавюрт) елді мекендерінде тұрады.<ref>Дағыстанның аз санды (андо-цез) халықтары: дәстүрлі қоныстары https://slavakubani.ru/p-service/public-service/?ELEMENT_ID=3276&ysclid=lr7c8k7ku6406862850{{Deadlink|date=February 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> == Кәсібі == Цез халықтарының негізгі кәсібі [[мал шаруашылығы]], ал Анд халықтары [[егіншілік]] пен мал шаруашылығы (ботлихтер арасында бау-бақша). Олардың бір бөлігі жазықтарға (Хасавюр, Кизилюрт және басқа аудандар) көшіп, онда шаруашылықтың жаңа салаларын, атап айтқанда жүзім шаруашылығын игерді. Дәстүрлі қолөнер - биязы маталар тігу, жүннен тоқылған аяқ киімдер жасау т.б. == Тұрмыс салты == Аумақтық туыстас қауымдар (жамағат) ауылдық қауымдардың әскери-саяси одақтарына («еркін қоғамдар») біріккен. Қауымдастықтың ең жоғарғы заң шығарушы органы ерлер жиналысы болды (15 жастан бастап). Атқарушы және сот билігі ақсақалдар қолында болды. Шағын отбасылар басым болды.<br /> Туыстық отбасы одақтары – тухумдардың маңызы зор болды. Жамағатта 2-3-тен 7-8-ге дейін тухум болды. Тухум басшылары (көбінесе олар да қауым ақсақалдары) қауым мен одақ алдында өз тухумының мүддесін қорғады. Тухум өз мүшелеріне қолдау көрсетті, оларға ұсыныстар мен нұсқаулар берді. Отбасында патриархалдық қатынастар басым болды. === Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары === Андо-цез халықтары ертеде таулы аймақтарда қоныстарын құрып, таулы ландшафтты табиғи қорғаныс бекіністері ретінде пайдаланған. Ауылға кіре берісте түнде жабылатын сенімді қақпалар салынды. Әдетте, қақпадан елді мекеннің орталығына жерасты өткелі салынды. Бүгінгі күнге дейін кейбір ауылдарда қорғаныс нысаны болған қарауыл мұнараларының қалдықтары сақталған. Мешіт көбіне ауылдың орталығында орналасқан. Ауылдарда бірнеше ''годекандар'' - ересек ер адамдардың жиналатын және демалатын орындары болған. Дәстүрлі баспаналары тастан жасалған тұрғын үйлер (мысалы, багулалар, тиндалдар, ботлихтер екі қабатты үйлер, қалғандары көбінесе ауласы бар бір қабатты үйлер). Жоғарғы қабаттардың қабырғалары көбінесе тақтайшалармен қапталып немесе сазбен сыланған.<ref>Ресейдің бейнелері. Хваршиндер мен Цез халықтары https://yarodom.livejournal.com/1197837.html?ysclid=lt0avlbjnq918685179</ref> === Дәстүрлі киімдері === Ұлттық киімдердің жалпы Дағыстандық үлгідегі халық киімінен айырмашылығы аз. Андийлерде ерлердің дәстүрлі киімдері авар үлгісінде, көйлек пен шалбар бешмет, бурка жамылып, қалпақ киеді. Әйелдер киімі алуан түрлі, олар күнделікті өмірде етегі кең және жеңі тіке, туника тәрізді көйлек киген. Цездерде қой терісінен тігілген бас киімдер, тондар, бурка, бешмет, черкес пальто, шалбар, артқы жағында, ұзын жеңді жағасы жоқ туника тәрізді жейде. Ер адам костюмінің міндетті атрибуты қанжар болды. Аяқ киімнің ең көп тараған түрі – жүннен тоқылған етік. Әйелдер мата белдігі бар туника тәрізді көйлек киген, шалбар, тон киіп шарфтар мен орамалдар таққан. Қыздар мен әйелдердің бас киімі чухту қалпағы болды, арқадан белге дейін түсетін кішкентай сөмке асынды.<ref>Андийлердің ұлттық киімі https://almode.top/moda/25859-nacionalnaja-odezhda-andijcy-60-foto.html</ref><ref>Цез халықтары https://topref.ru/referat/26505.html</ref> === Дәстүрлі тағамдары === Дәстүрлі тағамдары әртүрлі ингредиенттермен, бай дәммен және ерекше аспаздық дәстүрлерімен ерекшеленеді. Бұл тағамдар ет және көкөніс тағамдарының элементтерін біріктіреді, тағамдарды хош иісті және бай ететін жергілікті өнімдер мен дәмдеуіштерді пайдаланады. Негізгі азық-түлік өнімдері ұн, жарма, сұлы жармасы, кептірілген ет, майлы құйрық, сүт, май, ірімшік, жаңа және кептірілген жемістер болды. Ұннан ашытылмаған және қышқыл нан, шелпек, хинкалидің бірнеше сорттары дайындалды. Ұн мен жармалардан ботқа дайындалды, ет көбіне қайнатып, хинкал қосып, кейде қуырып жеді. Сүзбе, ет, шөптерден чуду және курзе сияқты пирогтар дайындалды. === Фольклоры === Халықтар өз мәдениетін (ертегілер, әндер) мұқият сақтаған. Олар өздерінің тарихын, салт-дәстүрін, әдет-ғұрпын жеткізетін түрлі жанрдағы әндерді орындайды. Әндері әуезді, эмоционалды және бимен сүйемелденеді. Ауызша айтылып келе жатқан әңгімелер мен аңыздар, олардың ішінде ерлік хикаялары, махаббат хикаялары, мифтер мен салт-дәстүрлер бар. Әндері, хикаялары, ырымдары олардың сенімін, салт-дәстүрін, әдет-ғұрпын көрсетеді. Бұл фольклорды сақтау және жеткізу олардың өзіндік болмысын сақтауға және адамзаттың мәдени мұрасын байытуға мүмкіндік береді.<ref>Андий-цез халықтары https://www.istmira.com/drugoe-razlichnye-temy/17950-ando-cezskie-narody.html</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Еуропа халықтары}} [[Санат:Ресей халықтары]] [[Санат:Дағыстан халықтары]] [[Санат:Кавказ халықтары]] j3q9q32013ce5e0jwtndq2tntiib04u 3414925 3414924 2024-12-28T07:21:35Z Мағыпар 100137 /* Тілі */ нақтылау 3414925 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Андий-цез халықтары |төл атауы = |сурет = Жители села Шаитль.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 48 000 |аймақ = {{Байрақ|Ресей}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[авар тілі]], [[орыс тілі]] |діні = [[суннизм]] |этникалық топтары = кванал, буйхади, гибдиди, багулал, чамалали, идари, кирди, ашвадос, цеза, хуани, хваршал, бешитл, хунзалы, гинух. |ескертпелер = }} '''Андий-цез халықтары''' — [[Ресей]]дегі халықтар тобы, Батыс [[Дағыстан]]дағы жергілікті халықтар. Жалпы саны 48 мыңға жуық адам (2010). Екі топ - Анд және Цез - өздерін аварлармен туыс ретінде санайды. *Анд тобына кіретіндер: андийлер (өз аты - кванал, куаннал), ботлихтар (буйхади), годобериндер (гибдиди), багулалдар (багулал), чамалалилер (чамалали), тиндалдар (идари, идери), каратиндер (кирди), ахвахтар (Ашвадос). *Цез тобы: дидомдар (цеза), хваршиндер (хуани, хваршал), бежтиндер (бешитл, грузин атауы - капучино, авар - хванал), гунзебтер (хунзалылар), гинух халқы. == Нәсілі == Олар үлкен европеоид нәсілінің балқан-кавказ тобына жатады.<ref>{{cite web|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=ANDC|title=Әлем халықтары / Андий-цез халықтары|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> == Сырт келбеті == Сыртқы түрінің ерекше белгілері: *ұзын бойлы (> 170 см); *дене бітімі қалыпты; *шаштары түзу, қара (ашық қызыл-қоңыр және аққұбалар жиі кездеседі); *көздері қоңыр және сұр; *беті кең (14,6-14,8 см), маңдайы төмен; *мұрыны ұзын, түзу және азырақ дөңес, ұшы төмен иілген. *еріндері қалың. *иегі төмен, үшкір, шығыңқы; *бастың артқы жағы дөңес.<ref>{{cite web|url=https://randevu-zip.narod.ru/caucase/rasa_caucase.htm|title=Антропологиялық типтер (шолу)|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> == Тілі == Солтүстік Кавказ отбасының Нах-Дағыстан тобындағы Анд және Цез топшаларының тілдері, көпшілігі диалектілерге бөлінеді. [[Авар тілі|Авар]] және [[орыс тілі|орыс тілдері]] де кең таралған.<ref>{{cite web|url=https://viperson.ru/articles/ando-tsezskie-narody|title=Андий-цез халықтары|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> == Діні == Андий-цез халықтары [[Сунниттер|сунниттік]] исламды ұстанады. Исламға дейін олар 4-5 ғасырларда көршілес Грузия мен Кавказ Албаниясының аумағынан келген христиан діні енеді. [[Ислам]] діні 15-16 ғасырларда орнықты.<ref>Андий-цез халықтарының наным-сенімдері https://www.kavkaz-uzel.org/articles/151598/</ref> == Қоныстану аймағы == Қазіргі уақытта бұл халықтар Дағыстанның қазіргі әкімшілік аймақтарында өздерінің тарихи отанында өмір сүреді: андилер, ботлихтер және годобериндер - Ботлих ауданында, каратиндер мен ахвахтар - Ахвах ауданында, ахвахтардың бір бөлігі (Тлянуб, Цекоб және Ратлуб ауылдары) - Шамиль ауданында, чамалалдар, багулалдар, тиндалдар және хваршиндер - Цумадин ауданында, дидой, гунзиб және бежта - Цунтинс ауданында және Дағыстанның жазық бөлігінің Кизляр, Хасавюрт, Кизилюрт аудандарындағы және кейбір қалаларындағы (Махачкала, Кизляр, Кизилюрт, Хасавюрт) елді мекендерінде тұрады.<ref>Дағыстанның аз санды (андо-цез) халықтары: дәстүрлі қоныстары https://slavakubani.ru/p-service/public-service/?ELEMENT_ID=3276&ysclid=lr7c8k7ku6406862850{{Deadlink|date=February 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> == Кәсібі == Цез халықтарының негізгі кәсібі [[мал шаруашылығы]], ал Анд халықтары [[егіншілік]] пен мал шаруашылығы (ботлихтер арасында бау-бақша). Олардың бір бөлігі жазықтарға (Хасавюр, Кизилюрт және басқа аудандар) көшіп, онда шаруашылықтың жаңа салаларын, атап айтқанда жүзім шаруашылығын игерді. Дәстүрлі қолөнер - биязы маталар тігу, жүннен тоқылған аяқ киімдер жасау т.б. == Тұрмыс салты == Аумақтық туыстас қауымдар (жамағат) ауылдық қауымдардың әскери-саяси одақтарына («еркін қоғамдар») біріккен. Қауымдастықтың ең жоғарғы заң шығарушы органы ерлер жиналысы болды (15 жастан бастап). Атқарушы және сот билігі ақсақалдар қолында болды. Шағын отбасылар басым болды.<br /> Туыстық отбасы одақтары – тухумдардың маңызы зор болды. Жамағатта 2-3-тен 7-8-ге дейін тухум болды. Тухум басшылары (көбінесе олар да қауым ақсақалдары) қауым мен одақ алдында өз тухумының мүддесін қорғады. Тухум өз мүшелеріне қолдау көрсетті, оларға ұсыныстар мен нұсқаулар берді. Отбасында патриархалдық қатынастар басым болды. === Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары === Андо-цез халықтары ертеде таулы аймақтарда қоныстарын құрып, таулы ландшафтты табиғи қорғаныс бекіністері ретінде пайдаланған. Ауылға кіре берісте түнде жабылатын сенімді қақпалар салынды. Әдетте, қақпадан елді мекеннің орталығына жерасты өткелі салынды. Бүгінгі күнге дейін кейбір ауылдарда қорғаныс нысаны болған қарауыл мұнараларының қалдықтары сақталған. Мешіт көбіне ауылдың орталығында орналасқан. Ауылдарда бірнеше ''годекандар'' - ересек ер адамдардың жиналатын және демалатын орындары болған. Дәстүрлі баспаналары тастан жасалған тұрғын үйлер (мысалы, багулалар, тиндалдар, ботлихтер екі қабатты үйлер, қалғандары көбінесе ауласы бар бір қабатты үйлер). Жоғарғы қабаттардың қабырғалары көбінесе тақтайшалармен қапталып немесе сазбен сыланған.<ref>Ресейдің бейнелері. Хваршиндер мен Цез халықтары https://yarodom.livejournal.com/1197837.html?ysclid=lt0avlbjnq918685179</ref> === Дәстүрлі киімдері === Ұлттық киімдердің жалпы Дағыстандық үлгідегі халық киімінен айырмашылығы аз. Андийлерде ерлердің дәстүрлі киімдері авар үлгісінде, көйлек пен шалбар бешмет, бурка жамылып, қалпақ киеді. Әйелдер киімі алуан түрлі, олар күнделікті өмірде етегі кең және жеңі тіке, туника тәрізді көйлек киген. Цездерде қой терісінен тігілген бас киімдер, тондар, бурка, бешмет, черкес пальто, шалбар, артқы жағында, ұзын жеңді жағасы жоқ туника тәрізді жейде. Ер адам костюмінің міндетті атрибуты қанжар болды. Аяқ киімнің ең көп тараған түрі – жүннен тоқылған етік. Әйелдер мата белдігі бар туника тәрізді көйлек киген, шалбар, тон киіп шарфтар мен орамалдар таққан. Қыздар мен әйелдердің бас киімі чухту қалпағы болды, арқадан белге дейін түсетін кішкентай сөмке асынды.<ref>Андийлердің ұлттық киімі https://almode.top/moda/25859-nacionalnaja-odezhda-andijcy-60-foto.html</ref><ref>Цез халықтары https://topref.ru/referat/26505.html</ref> === Дәстүрлі тағамдары === Дәстүрлі тағамдары әртүрлі ингредиенттермен, бай дәммен және ерекше аспаздық дәстүрлерімен ерекшеленеді. Бұл тағамдар ет және көкөніс тағамдарының элементтерін біріктіреді, тағамдарды хош иісті және бай ететін жергілікті өнімдер мен дәмдеуіштерді пайдаланады. Негізгі азық-түлік өнімдері ұн, жарма, сұлы жармасы, кептірілген ет, майлы құйрық, сүт, май, ірімшік, жаңа және кептірілген жемістер болды. Ұннан ашытылмаған және қышқыл нан, шелпек, хинкалидің бірнеше сорттары дайындалды. Ұн мен жармалардан ботқа дайындалды, ет көбіне қайнатып, хинкал қосып, кейде қуырып жеді. Сүзбе, ет, шөптерден чуду және курзе сияқты пирогтар дайындалды. === Фольклоры === Халықтар өз мәдениетін (ертегілер, әндер) мұқият сақтаған. Олар өздерінің тарихын, салт-дәстүрін, әдет-ғұрпын жеткізетін түрлі жанрдағы әндерді орындайды. Әндері әуезді, эмоционалды және бимен сүйемелденеді. Ауызша айтылып келе жатқан әңгімелер мен аңыздар, олардың ішінде ерлік хикаялары, махаббат хикаялары, мифтер мен салт-дәстүрлер бар. Әндері, хикаялары, ырымдары олардың сенімін, салт-дәстүрін, әдет-ғұрпын көрсетеді. Бұл фольклорды сақтау және жеткізу олардың өзіндік болмысын сақтауға және адамзаттың мәдени мұрасын байытуға мүмкіндік береді.<ref>Андий-цез халықтары https://www.istmira.com/drugoe-razlichnye-temy/17950-ando-cezskie-narody.html</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Еуропа халықтары}} [[Санат:Ресей халықтары]] [[Санат:Дағыстан халықтары]] [[Санат:Кавказ халықтары]] tcy4rwon69qykg1lbilyknm3zp933jx 3414927 3414925 2024-12-28T07:22:36Z Мағыпар 100137 /* Діні */ нақтылау 3414927 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Андий-цез халықтары |төл атауы = |сурет = Жители села Шаитль.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 48 000 |аймақ = {{Байрақ|Ресей}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[авар тілі]], [[орыс тілі]] |діні = [[суннизм]] |этникалық топтары = кванал, буйхади, гибдиди, багулал, чамалали, идари, кирди, ашвадос, цеза, хуани, хваршал, бешитл, хунзалы, гинух. |ескертпелер = }} '''Андий-цез халықтары''' — [[Ресей]]дегі халықтар тобы, Батыс [[Дағыстан]]дағы жергілікті халықтар. Жалпы саны 48 мыңға жуық адам (2010). Екі топ - Анд және Цез - өздерін аварлармен туыс ретінде санайды. *Анд тобына кіретіндер: андийлер (өз аты - кванал, куаннал), ботлихтар (буйхади), годобериндер (гибдиди), багулалдар (багулал), чамалалилер (чамалали), тиндалдар (идари, идери), каратиндер (кирди), ахвахтар (Ашвадос). *Цез тобы: дидомдар (цеза), хваршиндер (хуани, хваршал), бежтиндер (бешитл, грузин атауы - капучино, авар - хванал), гунзебтер (хунзалылар), гинух халқы. == Нәсілі == Олар үлкен европеоид нәсілінің балқан-кавказ тобына жатады.<ref>{{cite web|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=ANDC|title=Әлем халықтары / Андий-цез халықтары|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> == Сырт келбеті == Сыртқы түрінің ерекше белгілері: *ұзын бойлы (> 170 см); *дене бітімі қалыпты; *шаштары түзу, қара (ашық қызыл-қоңыр және аққұбалар жиі кездеседі); *көздері қоңыр және сұр; *беті кең (14,6-14,8 см), маңдайы төмен; *мұрыны ұзын, түзу және азырақ дөңес, ұшы төмен иілген. *еріндері қалың. *иегі төмен, үшкір, шығыңқы; *бастың артқы жағы дөңес.<ref>{{cite web|url=https://randevu-zip.narod.ru/caucase/rasa_caucase.htm|title=Антропологиялық типтер (шолу)|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> == Тілі == Солтүстік Кавказ отбасының Нах-Дағыстан тобындағы Анд және Цез топшаларының тілдері, көпшілігі диалектілерге бөлінеді. [[Авар тілі|Авар]] және [[орыс тілі|орыс тілдері]] де кең таралған.<ref>{{cite web|url=https://viperson.ru/articles/ando-tsezskie-narody|title=Андий-цез халықтары|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> == Діні == Андий-цез халықтары [[Сунниттер|сунниттік]] исламды ұстанады. Исламға дейін олар 4-5 ғасырларда көршілес Грузия мен Кавказ Албаниясының аумағынан келген христиан діні енеді. [[Ислам]] діні 15-16 ғасырларда орнықты.<ref>{{cite web|url=https://www.kavkaz-uzel.org/articles/151598/|title=Андий-цез халықтарының наным-сенімдері|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> == Қоныстану аймағы == Қазіргі уақытта бұл халықтар Дағыстанның қазіргі әкімшілік аймақтарында өздерінің тарихи отанында өмір сүреді: андилер, ботлихтер және годобериндер - Ботлих ауданында, каратиндер мен ахвахтар - Ахвах ауданында, ахвахтардың бір бөлігі (Тлянуб, Цекоб және Ратлуб ауылдары) - Шамиль ауданында, чамалалдар, багулалдар, тиндалдар және хваршиндер - Цумадин ауданында, дидой, гунзиб және бежта - Цунтинс ауданында және Дағыстанның жазық бөлігінің Кизляр, Хасавюрт, Кизилюрт аудандарындағы және кейбір қалаларындағы (Махачкала, Кизляр, Кизилюрт, Хасавюрт) елді мекендерінде тұрады.<ref>Дағыстанның аз санды (андо-цез) халықтары: дәстүрлі қоныстары https://slavakubani.ru/p-service/public-service/?ELEMENT_ID=3276&ysclid=lr7c8k7ku6406862850{{Deadlink|date=February 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> == Кәсібі == Цез халықтарының негізгі кәсібі [[мал шаруашылығы]], ал Анд халықтары [[егіншілік]] пен мал шаруашылығы (ботлихтер арасында бау-бақша). Олардың бір бөлігі жазықтарға (Хасавюр, Кизилюрт және басқа аудандар) көшіп, онда шаруашылықтың жаңа салаларын, атап айтқанда жүзім шаруашылығын игерді. Дәстүрлі қолөнер - биязы маталар тігу, жүннен тоқылған аяқ киімдер жасау т.б. == Тұрмыс салты == Аумақтық туыстас қауымдар (жамағат) ауылдық қауымдардың әскери-саяси одақтарына («еркін қоғамдар») біріккен. Қауымдастықтың ең жоғарғы заң шығарушы органы ерлер жиналысы болды (15 жастан бастап). Атқарушы және сот билігі ақсақалдар қолында болды. Шағын отбасылар басым болды.<br /> Туыстық отбасы одақтары – тухумдардың маңызы зор болды. Жамағатта 2-3-тен 7-8-ге дейін тухум болды. Тухум басшылары (көбінесе олар да қауым ақсақалдары) қауым мен одақ алдында өз тухумының мүддесін қорғады. Тухум өз мүшелеріне қолдау көрсетті, оларға ұсыныстар мен нұсқаулар берді. Отбасында патриархалдық қатынастар басым болды. === Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары === Андо-цез халықтары ертеде таулы аймақтарда қоныстарын құрып, таулы ландшафтты табиғи қорғаныс бекіністері ретінде пайдаланған. Ауылға кіре берісте түнде жабылатын сенімді қақпалар салынды. Әдетте, қақпадан елді мекеннің орталығына жерасты өткелі салынды. Бүгінгі күнге дейін кейбір ауылдарда қорғаныс нысаны болған қарауыл мұнараларының қалдықтары сақталған. Мешіт көбіне ауылдың орталығында орналасқан. Ауылдарда бірнеше ''годекандар'' - ересек ер адамдардың жиналатын және демалатын орындары болған. Дәстүрлі баспаналары тастан жасалған тұрғын үйлер (мысалы, багулалар, тиндалдар, ботлихтер екі қабатты үйлер, қалғандары көбінесе ауласы бар бір қабатты үйлер). Жоғарғы қабаттардың қабырғалары көбінесе тақтайшалармен қапталып немесе сазбен сыланған.<ref>Ресейдің бейнелері. Хваршиндер мен Цез халықтары https://yarodom.livejournal.com/1197837.html?ysclid=lt0avlbjnq918685179</ref> === Дәстүрлі киімдері === Ұлттық киімдердің жалпы Дағыстандық үлгідегі халық киімінен айырмашылығы аз. Андийлерде ерлердің дәстүрлі киімдері авар үлгісінде, көйлек пен шалбар бешмет, бурка жамылып, қалпақ киеді. Әйелдер киімі алуан түрлі, олар күнделікті өмірде етегі кең және жеңі тіке, туника тәрізді көйлек киген. Цездерде қой терісінен тігілген бас киімдер, тондар, бурка, бешмет, черкес пальто, шалбар, артқы жағында, ұзын жеңді жағасы жоқ туника тәрізді жейде. Ер адам костюмінің міндетті атрибуты қанжар болды. Аяқ киімнің ең көп тараған түрі – жүннен тоқылған етік. Әйелдер мата белдігі бар туника тәрізді көйлек киген, шалбар, тон киіп шарфтар мен орамалдар таққан. Қыздар мен әйелдердің бас киімі чухту қалпағы болды, арқадан белге дейін түсетін кішкентай сөмке асынды.<ref>Андийлердің ұлттық киімі https://almode.top/moda/25859-nacionalnaja-odezhda-andijcy-60-foto.html</ref><ref>Цез халықтары https://topref.ru/referat/26505.html</ref> === Дәстүрлі тағамдары === Дәстүрлі тағамдары әртүрлі ингредиенттермен, бай дәммен және ерекше аспаздық дәстүрлерімен ерекшеленеді. Бұл тағамдар ет және көкөніс тағамдарының элементтерін біріктіреді, тағамдарды хош иісті және бай ететін жергілікті өнімдер мен дәмдеуіштерді пайдаланады. Негізгі азық-түлік өнімдері ұн, жарма, сұлы жармасы, кептірілген ет, майлы құйрық, сүт, май, ірімшік, жаңа және кептірілген жемістер болды. Ұннан ашытылмаған және қышқыл нан, шелпек, хинкалидің бірнеше сорттары дайындалды. Ұн мен жармалардан ботқа дайындалды, ет көбіне қайнатып, хинкал қосып, кейде қуырып жеді. Сүзбе, ет, шөптерден чуду және курзе сияқты пирогтар дайындалды. === Фольклоры === Халықтар өз мәдениетін (ертегілер, әндер) мұқият сақтаған. Олар өздерінің тарихын, салт-дәстүрін, әдет-ғұрпын жеткізетін түрлі жанрдағы әндерді орындайды. Әндері әуезді, эмоционалды және бимен сүйемелденеді. Ауызша айтылып келе жатқан әңгімелер мен аңыздар, олардың ішінде ерлік хикаялары, махаббат хикаялары, мифтер мен салт-дәстүрлер бар. Әндері, хикаялары, ырымдары олардың сенімін, салт-дәстүрін, әдет-ғұрпын көрсетеді. Бұл фольклорды сақтау және жеткізу олардың өзіндік болмысын сақтауға және адамзаттың мәдени мұрасын байытуға мүмкіндік береді.<ref>Андий-цез халықтары https://www.istmira.com/drugoe-razlichnye-temy/17950-ando-cezskie-narody.html</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Еуропа халықтары}} [[Санат:Ресей халықтары]] [[Санат:Дағыстан халықтары]] [[Санат:Кавказ халықтары]] mej0cfq10ytu9ok8zhao509p7k0ezdz 3414929 3414927 2024-12-28T07:27:27Z Мағыпар 100137 /* Қоныстану аймағы */ нақтылау 3414929 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Андий-цез халықтары |төл атауы = |сурет = Жители села Шаитль.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 48 000 |аймақ = {{Байрақ|Ресей}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[авар тілі]], [[орыс тілі]] |діні = [[суннизм]] |этникалық топтары = кванал, буйхади, гибдиди, багулал, чамалали, идари, кирди, ашвадос, цеза, хуани, хваршал, бешитл, хунзалы, гинух. |ескертпелер = }} '''Андий-цез халықтары''' — [[Ресей]]дегі халықтар тобы, Батыс [[Дағыстан]]дағы жергілікті халықтар. Жалпы саны 48 мыңға жуық адам (2010). Екі топ - Анд және Цез - өздерін аварлармен туыс ретінде санайды. *Анд тобына кіретіндер: андийлер (өз аты - кванал, куаннал), ботлихтар (буйхади), годобериндер (гибдиди), багулалдар (багулал), чамалалилер (чамалали), тиндалдар (идари, идери), каратиндер (кирди), ахвахтар (Ашвадос). *Цез тобы: дидомдар (цеза), хваршиндер (хуани, хваршал), бежтиндер (бешитл, грузин атауы - капучино, авар - хванал), гунзебтер (хунзалылар), гинух халқы. == Нәсілі == Олар үлкен европеоид нәсілінің балқан-кавказ тобына жатады.<ref>{{cite web|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=ANDC|title=Әлем халықтары / Андий-цез халықтары|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> == Сырт келбеті == Сыртқы түрінің ерекше белгілері: *ұзын бойлы (> 170 см); *дене бітімі қалыпты; *шаштары түзу, қара (ашық қызыл-қоңыр және аққұбалар жиі кездеседі); *көздері қоңыр және сұр; *беті кең (14,6-14,8 см), маңдайы төмен; *мұрыны ұзын, түзу және азырақ дөңес, ұшы төмен иілген. *еріндері қалың. *иегі төмен, үшкір, шығыңқы; *бастың артқы жағы дөңес.<ref>{{cite web|url=https://randevu-zip.narod.ru/caucase/rasa_caucase.htm|title=Антропологиялық типтер (шолу)|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> == Тілі == Солтүстік Кавказ отбасының Нах-Дағыстан тобындағы Анд және Цез топшаларының тілдері, көпшілігі диалектілерге бөлінеді. [[Авар тілі|Авар]] және [[орыс тілі|орыс тілдері]] де кең таралған.<ref>{{cite web|url=https://viperson.ru/articles/ando-tsezskie-narody|title=Андий-цез халықтары|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> == Діні == Андий-цез халықтары [[Сунниттер|сунниттік]] исламды ұстанады. Исламға дейін олар 4-5 ғасырларда көршілес Грузия мен Кавказ Албаниясының аумағынан келген христиан діні енеді. [[Ислам]] діні 15-16 ғасырларда орнықты.<ref>{{cite web|url=https://www.kavkaz-uzel.org/articles/151598/|title=Андий-цез халықтарының наным-сенімдері|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> == Қоныстану аймағы == Қазіргі уақытта бұл халықтар Дағыстанның қазіргі әкімшілік аймақтарында өздерінің тарихи отанында өмір сүреді: андилер, ботлихтер және годобериндер - Ботлих ауданында, каратиндер мен ахвахтар - Ахвах ауданында, ахвахтардың бір бөлігі (Тлянуб, Цекоб және Ратлуб ауылдары) - Шамиль ауданында, чамалалдар, багулалдар, тиндалдар және хваршиндер - Цумадин ауданында, дидой, гунзиб және бежта - Цунтинс ауданында және Дағыстанның жазық бөлігінің Кизляр, Хасавюрт, Кизилюрт аудандарындағы және кейбір қалаларындағы (Махачкала, Кизляр, Кизилюрт, Хасавюрт) елді мекендерінде тұрады.<ref>{{cite web|url=https://slavakubani.ru/p-service/public-service/?ELEMENT_ID=3276&ysclid=lr7c8k7ku6406862850|title=Дағыстанның аз санды (андо-цез) халықтары: дәстүрлі қоныстары|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> == Кәсібі == Цез халықтарының негізгі кәсібі [[мал шаруашылығы]], ал Анд халықтары [[егіншілік]] пен мал шаруашылығы (ботлихтер арасында бау-бақша). Олардың бір бөлігі жазықтарға (Хасавюр, Кизилюрт және басқа аудандар) көшіп, онда шаруашылықтың жаңа салаларын, атап айтқанда жүзім шаруашылығын игерді. Дәстүрлі қолөнер - биязы маталар тігу, жүннен тоқылған аяқ киімдер жасау т.б. == Тұрмыс салты == Аумақтық туыстас қауымдар (жамағат) ауылдық қауымдардың әскери-саяси одақтарына («еркін қоғамдар») біріккен. Қауымдастықтың ең жоғарғы заң шығарушы органы ерлер жиналысы болды (15 жастан бастап). Атқарушы және сот билігі ақсақалдар қолында болды. Шағын отбасылар басым болды.<br /> Туыстық отбасы одақтары – тухумдардың маңызы зор болды. Жамағатта 2-3-тен 7-8-ге дейін тухум болды. Тухум басшылары (көбінесе олар да қауым ақсақалдары) қауым мен одақ алдында өз тухумының мүддесін қорғады. Тухум өз мүшелеріне қолдау көрсетті, оларға ұсыныстар мен нұсқаулар берді. Отбасында патриархалдық қатынастар басым болды. === Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары === Андо-цез халықтары ертеде таулы аймақтарда қоныстарын құрып, таулы ландшафтты табиғи қорғаныс бекіністері ретінде пайдаланған. Ауылға кіре берісте түнде жабылатын сенімді қақпалар салынды. Әдетте, қақпадан елді мекеннің орталығына жерасты өткелі салынды. Бүгінгі күнге дейін кейбір ауылдарда қорғаныс нысаны болған қарауыл мұнараларының қалдықтары сақталған. Мешіт көбіне ауылдың орталығында орналасқан. Ауылдарда бірнеше ''годекандар'' - ересек ер адамдардың жиналатын және демалатын орындары болған. Дәстүрлі баспаналары тастан жасалған тұрғын үйлер (мысалы, багулалар, тиндалдар, ботлихтер екі қабатты үйлер, қалғандары көбінесе ауласы бар бір қабатты үйлер). Жоғарғы қабаттардың қабырғалары көбінесе тақтайшалармен қапталып немесе сазбен сыланған.<ref>Ресейдің бейнелері. Хваршиндер мен Цез халықтары https://yarodom.livejournal.com/1197837.html?ysclid=lt0avlbjnq918685179</ref> === Дәстүрлі киімдері === Ұлттық киімдердің жалпы Дағыстандық үлгідегі халық киімінен айырмашылығы аз. Андийлерде ерлердің дәстүрлі киімдері авар үлгісінде, көйлек пен шалбар бешмет, бурка жамылып, қалпақ киеді. Әйелдер киімі алуан түрлі, олар күнделікті өмірде етегі кең және жеңі тіке, туника тәрізді көйлек киген. Цездерде қой терісінен тігілген бас киімдер, тондар, бурка, бешмет, черкес пальто, шалбар, артқы жағында, ұзын жеңді жағасы жоқ туника тәрізді жейде. Ер адам костюмінің міндетті атрибуты қанжар болды. Аяқ киімнің ең көп тараған түрі – жүннен тоқылған етік. Әйелдер мата белдігі бар туника тәрізді көйлек киген, шалбар, тон киіп шарфтар мен орамалдар таққан. Қыздар мен әйелдердің бас киімі чухту қалпағы болды, арқадан белге дейін түсетін кішкентай сөмке асынды.<ref>Андийлердің ұлттық киімі https://almode.top/moda/25859-nacionalnaja-odezhda-andijcy-60-foto.html</ref><ref>Цез халықтары https://topref.ru/referat/26505.html</ref> === Дәстүрлі тағамдары === Дәстүрлі тағамдары әртүрлі ингредиенттермен, бай дәммен және ерекше аспаздық дәстүрлерімен ерекшеленеді. Бұл тағамдар ет және көкөніс тағамдарының элементтерін біріктіреді, тағамдарды хош иісті және бай ететін жергілікті өнімдер мен дәмдеуіштерді пайдаланады. Негізгі азық-түлік өнімдері ұн, жарма, сұлы жармасы, кептірілген ет, майлы құйрық, сүт, май, ірімшік, жаңа және кептірілген жемістер болды. Ұннан ашытылмаған және қышқыл нан, шелпек, хинкалидің бірнеше сорттары дайындалды. Ұн мен жармалардан ботқа дайындалды, ет көбіне қайнатып, хинкал қосып, кейде қуырып жеді. Сүзбе, ет, шөптерден чуду және курзе сияқты пирогтар дайындалды. === Фольклоры === Халықтар өз мәдениетін (ертегілер, әндер) мұқият сақтаған. Олар өздерінің тарихын, салт-дәстүрін, әдет-ғұрпын жеткізетін түрлі жанрдағы әндерді орындайды. Әндері әуезді, эмоционалды және бимен сүйемелденеді. Ауызша айтылып келе жатқан әңгімелер мен аңыздар, олардың ішінде ерлік хикаялары, махаббат хикаялары, мифтер мен салт-дәстүрлер бар. Әндері, хикаялары, ырымдары олардың сенімін, салт-дәстүрін, әдет-ғұрпын көрсетеді. Бұл фольклорды сақтау және жеткізу олардың өзіндік болмысын сақтауға және адамзаттың мәдени мұрасын байытуға мүмкіндік береді.<ref>Андий-цез халықтары https://www.istmira.com/drugoe-razlichnye-temy/17950-ando-cezskie-narody.html</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Еуропа халықтары}} [[Санат:Ресей халықтары]] [[Санат:Дағыстан халықтары]] [[Санат:Кавказ халықтары]] oyztsa14vz6rgjtilvomjw9u374vdxq 3414930 3414929 2024-12-28T07:28:59Z Мағыпар 100137 /* Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары */ нақтылау 3414930 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Андий-цез халықтары |төл атауы = |сурет = Жители села Шаитль.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 48 000 |аймақ = {{Байрақ|Ресей}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[авар тілі]], [[орыс тілі]] |діні = [[суннизм]] |этникалық топтары = кванал, буйхади, гибдиди, багулал, чамалали, идари, кирди, ашвадос, цеза, хуани, хваршал, бешитл, хунзалы, гинух. |ескертпелер = }} '''Андий-цез халықтары''' — [[Ресей]]дегі халықтар тобы, Батыс [[Дағыстан]]дағы жергілікті халықтар. Жалпы саны 48 мыңға жуық адам (2010). Екі топ - Анд және Цез - өздерін аварлармен туыс ретінде санайды. *Анд тобына кіретіндер: андийлер (өз аты - кванал, куаннал), ботлихтар (буйхади), годобериндер (гибдиди), багулалдар (багулал), чамалалилер (чамалали), тиндалдар (идари, идери), каратиндер (кирди), ахвахтар (Ашвадос). *Цез тобы: дидомдар (цеза), хваршиндер (хуани, хваршал), бежтиндер (бешитл, грузин атауы - капучино, авар - хванал), гунзебтер (хунзалылар), гинух халқы. == Нәсілі == Олар үлкен европеоид нәсілінің балқан-кавказ тобына жатады.<ref>{{cite web|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=ANDC|title=Әлем халықтары / Андий-цез халықтары|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> == Сырт келбеті == Сыртқы түрінің ерекше белгілері: *ұзын бойлы (> 170 см); *дене бітімі қалыпты; *шаштары түзу, қара (ашық қызыл-қоңыр және аққұбалар жиі кездеседі); *көздері қоңыр және сұр; *беті кең (14,6-14,8 см), маңдайы төмен; *мұрыны ұзын, түзу және азырақ дөңес, ұшы төмен иілген. *еріндері қалың. *иегі төмен, үшкір, шығыңқы; *бастың артқы жағы дөңес.<ref>{{cite web|url=https://randevu-zip.narod.ru/caucase/rasa_caucase.htm|title=Антропологиялық типтер (шолу)|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> == Тілі == Солтүстік Кавказ отбасының Нах-Дағыстан тобындағы Анд және Цез топшаларының тілдері, көпшілігі диалектілерге бөлінеді. [[Авар тілі|Авар]] және [[орыс тілі|орыс тілдері]] де кең таралған.<ref>{{cite web|url=https://viperson.ru/articles/ando-tsezskie-narody|title=Андий-цез халықтары|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> == Діні == Андий-цез халықтары [[Сунниттер|сунниттік]] исламды ұстанады. Исламға дейін олар 4-5 ғасырларда көршілес Грузия мен Кавказ Албаниясының аумағынан келген христиан діні енеді. [[Ислам]] діні 15-16 ғасырларда орнықты.<ref>{{cite web|url=https://www.kavkaz-uzel.org/articles/151598/|title=Андий-цез халықтарының наным-сенімдері|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> == Қоныстану аймағы == Қазіргі уақытта бұл халықтар Дағыстанның қазіргі әкімшілік аймақтарында өздерінің тарихи отанында өмір сүреді: андилер, ботлихтер және годобериндер - Ботлих ауданында, каратиндер мен ахвахтар - Ахвах ауданында, ахвахтардың бір бөлігі (Тлянуб, Цекоб және Ратлуб ауылдары) - Шамиль ауданында, чамалалдар, багулалдар, тиндалдар және хваршиндер - Цумадин ауданында, дидой, гунзиб және бежта - Цунтинс ауданында және Дағыстанның жазық бөлігінің Кизляр, Хасавюрт, Кизилюрт аудандарындағы және кейбір қалаларындағы (Махачкала, Кизляр, Кизилюрт, Хасавюрт) елді мекендерінде тұрады.<ref>{{cite web|url=https://slavakubani.ru/p-service/public-service/?ELEMENT_ID=3276&ysclid=lr7c8k7ku6406862850|title=Дағыстанның аз санды (андо-цез) халықтары: дәстүрлі қоныстары|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> == Кәсібі == Цез халықтарының негізгі кәсібі [[мал шаруашылығы]], ал Анд халықтары [[егіншілік]] пен мал шаруашылығы (ботлихтер арасында бау-бақша). Олардың бір бөлігі жазықтарға (Хасавюр, Кизилюрт және басқа аудандар) көшіп, онда шаруашылықтың жаңа салаларын, атап айтқанда жүзім шаруашылығын игерді. Дәстүрлі қолөнер - биязы маталар тігу, жүннен тоқылған аяқ киімдер жасау т.б. == Тұрмыс салты == Аумақтық туыстас қауымдар (жамағат) ауылдық қауымдардың әскери-саяси одақтарына («еркін қоғамдар») біріккен. Қауымдастықтың ең жоғарғы заң шығарушы органы ерлер жиналысы болды (15 жастан бастап). Атқарушы және сот билігі ақсақалдар қолында болды. Шағын отбасылар басым болды.<br /> Туыстық отбасы одақтары – тухумдардың маңызы зор болды. Жамағатта 2-3-тен 7-8-ге дейін тухум болды. Тухум басшылары (көбінесе олар да қауым ақсақалдары) қауым мен одақ алдында өз тухумының мүддесін қорғады. Тухум өз мүшелеріне қолдау көрсетті, оларға ұсыныстар мен нұсқаулар берді. Отбасында патриархалдық қатынастар басым болды. === Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары === Андо-цез халықтары ертеде таулы аймақтарда қоныстарын құрып, таулы ландшафтты табиғи қорғаныс бекіністері ретінде пайдаланған. Ауылға кіре берісте түнде жабылатын сенімді қақпалар салынды. Әдетте, қақпадан елді мекеннің орталығына жерасты өткелі салынды. Бүгінгі күнге дейін кейбір ауылдарда қорғаныс нысаны болған қарауыл мұнараларының қалдықтары сақталған. Мешіт көбіне ауылдың орталығында орналасқан. Ауылдарда бірнеше ''годекандар'' - ересек ер адамдардың жиналатын және демалатын орындары болған. Дәстүрлі баспаналары тастан жасалған тұрғын үйлер (мысалы, багулалар, тиндалдар, ботлихтер екі қабатты үйлер, қалғандары көбінесе ауласы бар бір қабатты үйлер). Жоғарғы қабаттардың қабырғалары көбінесе тақтайшалармен қапталып немесе сазбен сыланған.<ref>{{cite web|url=https://yarodom.livejournal.com/1197837.html?ysclid=lt0avlbjnq918685179|title=Хваршиндер мен Цез халықтары|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> === Дәстүрлі киімдері === Ұлттық киімдердің жалпы Дағыстандық үлгідегі халық киімінен айырмашылығы аз. Андийлерде ерлердің дәстүрлі киімдері авар үлгісінде, көйлек пен шалбар бешмет, бурка жамылып, қалпақ киеді. Әйелдер киімі алуан түрлі, олар күнделікті өмірде етегі кең және жеңі тіке, туника тәрізді көйлек киген. Цездерде қой терісінен тігілген бас киімдер, тондар, бурка, бешмет, черкес пальто, шалбар, артқы жағында, ұзын жеңді жағасы жоқ туника тәрізді жейде. Ер адам костюмінің міндетті атрибуты қанжар болды. Аяқ киімнің ең көп тараған түрі – жүннен тоқылған етік. Әйелдер мата белдігі бар туника тәрізді көйлек киген, шалбар, тон киіп шарфтар мен орамалдар таққан. Қыздар мен әйелдердің бас киімі чухту қалпағы болды, арқадан белге дейін түсетін кішкентай сөмке асынды.<ref>Андийлердің ұлттық киімі https://almode.top/moda/25859-nacionalnaja-odezhda-andijcy-60-foto.html</ref><ref>Цез халықтары https://topref.ru/referat/26505.html</ref> === Дәстүрлі тағамдары === Дәстүрлі тағамдары әртүрлі ингредиенттермен, бай дәммен және ерекше аспаздық дәстүрлерімен ерекшеленеді. Бұл тағамдар ет және көкөніс тағамдарының элементтерін біріктіреді, тағамдарды хош иісті және бай ететін жергілікті өнімдер мен дәмдеуіштерді пайдаланады. Негізгі азық-түлік өнімдері ұн, жарма, сұлы жармасы, кептірілген ет, майлы құйрық, сүт, май, ірімшік, жаңа және кептірілген жемістер болды. Ұннан ашытылмаған және қышқыл нан, шелпек, хинкалидің бірнеше сорттары дайындалды. Ұн мен жармалардан ботқа дайындалды, ет көбіне қайнатып, хинкал қосып, кейде қуырып жеді. Сүзбе, ет, шөптерден чуду және курзе сияқты пирогтар дайындалды. === Фольклоры === Халықтар өз мәдениетін (ертегілер, әндер) мұқият сақтаған. Олар өздерінің тарихын, салт-дәстүрін, әдет-ғұрпын жеткізетін түрлі жанрдағы әндерді орындайды. Әндері әуезді, эмоционалды және бимен сүйемелденеді. Ауызша айтылып келе жатқан әңгімелер мен аңыздар, олардың ішінде ерлік хикаялары, махаббат хикаялары, мифтер мен салт-дәстүрлер бар. Әндері, хикаялары, ырымдары олардың сенімін, салт-дәстүрін, әдет-ғұрпын көрсетеді. Бұл фольклорды сақтау және жеткізу олардың өзіндік болмысын сақтауға және адамзаттың мәдени мұрасын байытуға мүмкіндік береді.<ref>Андий-цез халықтары https://www.istmira.com/drugoe-razlichnye-temy/17950-ando-cezskie-narody.html</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Еуропа халықтары}} [[Санат:Ресей халықтары]] [[Санат:Дағыстан халықтары]] [[Санат:Кавказ халықтары]] m05wq5ef3vb9i120kuumdog3sepjgt0 3414932 3414930 2024-12-28T07:31:12Z Мағыпар 100137 /* Дәстүрлі киімдері */ нақтылау 3414932 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Андий-цез халықтары |төл атауы = |сурет = Жители села Шаитль.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 48 000 |аймақ = {{Байрақ|Ресей}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[авар тілі]], [[орыс тілі]] |діні = [[суннизм]] |этникалық топтары = кванал, буйхади, гибдиди, багулал, чамалали, идари, кирди, ашвадос, цеза, хуани, хваршал, бешитл, хунзалы, гинух. |ескертпелер = }} '''Андий-цез халықтары''' — [[Ресей]]дегі халықтар тобы, Батыс [[Дағыстан]]дағы жергілікті халықтар. Жалпы саны 48 мыңға жуық адам (2010). Екі топ - Анд және Цез - өздерін аварлармен туыс ретінде санайды. *Анд тобына кіретіндер: андийлер (өз аты - кванал, куаннал), ботлихтар (буйхади), годобериндер (гибдиди), багулалдар (багулал), чамалалилер (чамалали), тиндалдар (идари, идери), каратиндер (кирди), ахвахтар (Ашвадос). *Цез тобы: дидомдар (цеза), хваршиндер (хуани, хваршал), бежтиндер (бешитл, грузин атауы - капучино, авар - хванал), гунзебтер (хунзалылар), гинух халқы. == Нәсілі == Олар үлкен европеоид нәсілінің балқан-кавказ тобына жатады.<ref>{{cite web|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=ANDC|title=Әлем халықтары / Андий-цез халықтары|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> == Сырт келбеті == Сыртқы түрінің ерекше белгілері: *ұзын бойлы (> 170 см); *дене бітімі қалыпты; *шаштары түзу, қара (ашық қызыл-қоңыр және аққұбалар жиі кездеседі); *көздері қоңыр және сұр; *беті кең (14,6-14,8 см), маңдайы төмен; *мұрыны ұзын, түзу және азырақ дөңес, ұшы төмен иілген. *еріндері қалың. *иегі төмен, үшкір, шығыңқы; *бастың артқы жағы дөңес.<ref>{{cite web|url=https://randevu-zip.narod.ru/caucase/rasa_caucase.htm|title=Антропологиялық типтер (шолу)|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> == Тілі == Солтүстік Кавказ отбасының Нах-Дағыстан тобындағы Анд және Цез топшаларының тілдері, көпшілігі диалектілерге бөлінеді. [[Авар тілі|Авар]] және [[орыс тілі|орыс тілдері]] де кең таралған.<ref>{{cite web|url=https://viperson.ru/articles/ando-tsezskie-narody|title=Андий-цез халықтары|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> == Діні == Андий-цез халықтары [[Сунниттер|сунниттік]] исламды ұстанады. Исламға дейін олар 4-5 ғасырларда көршілес Грузия мен Кавказ Албаниясының аумағынан келген христиан діні енеді. [[Ислам]] діні 15-16 ғасырларда орнықты.<ref>{{cite web|url=https://www.kavkaz-uzel.org/articles/151598/|title=Андий-цез халықтарының наным-сенімдері|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> == Қоныстану аймағы == Қазіргі уақытта бұл халықтар Дағыстанның қазіргі әкімшілік аймақтарында өздерінің тарихи отанында өмір сүреді: андилер, ботлихтер және годобериндер - Ботлих ауданында, каратиндер мен ахвахтар - Ахвах ауданында, ахвахтардың бір бөлігі (Тлянуб, Цекоб және Ратлуб ауылдары) - Шамиль ауданында, чамалалдар, багулалдар, тиндалдар және хваршиндер - Цумадин ауданында, дидой, гунзиб және бежта - Цунтинс ауданында және Дағыстанның жазық бөлігінің Кизляр, Хасавюрт, Кизилюрт аудандарындағы және кейбір қалаларындағы (Махачкала, Кизляр, Кизилюрт, Хасавюрт) елді мекендерінде тұрады.<ref>{{cite web|url=https://slavakubani.ru/p-service/public-service/?ELEMENT_ID=3276&ysclid=lr7c8k7ku6406862850|title=Дағыстанның аз санды (андо-цез) халықтары: дәстүрлі қоныстары|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> == Кәсібі == Цез халықтарының негізгі кәсібі [[мал шаруашылығы]], ал Анд халықтары [[егіншілік]] пен мал шаруашылығы (ботлихтер арасында бау-бақша). Олардың бір бөлігі жазықтарға (Хасавюр, Кизилюрт және басқа аудандар) көшіп, онда шаруашылықтың жаңа салаларын, атап айтқанда жүзім шаруашылығын игерді. Дәстүрлі қолөнер - биязы маталар тігу, жүннен тоқылған аяқ киімдер жасау т.б. == Тұрмыс салты == Аумақтық туыстас қауымдар (жамағат) ауылдық қауымдардың әскери-саяси одақтарына («еркін қоғамдар») біріккен. Қауымдастықтың ең жоғарғы заң шығарушы органы ерлер жиналысы болды (15 жастан бастап). Атқарушы және сот билігі ақсақалдар қолында болды. Шағын отбасылар басым болды.<br /> Туыстық отбасы одақтары – тухумдардың маңызы зор болды. Жамағатта 2-3-тен 7-8-ге дейін тухум болды. Тухум басшылары (көбінесе олар да қауым ақсақалдары) қауым мен одақ алдында өз тухумының мүддесін қорғады. Тухум өз мүшелеріне қолдау көрсетті, оларға ұсыныстар мен нұсқаулар берді. Отбасында патриархалдық қатынастар басым болды. === Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары === Андо-цез халықтары ертеде таулы аймақтарда қоныстарын құрып, таулы ландшафтты табиғи қорғаныс бекіністері ретінде пайдаланған. Ауылға кіре берісте түнде жабылатын сенімді қақпалар салынды. Әдетте, қақпадан елді мекеннің орталығына жерасты өткелі салынды. Бүгінгі күнге дейін кейбір ауылдарда қорғаныс нысаны болған қарауыл мұнараларының қалдықтары сақталған. Мешіт көбіне ауылдың орталығында орналасқан. Ауылдарда бірнеше ''годекандар'' - ересек ер адамдардың жиналатын және демалатын орындары болған. Дәстүрлі баспаналары тастан жасалған тұрғын үйлер (мысалы, багулалар, тиндалдар, ботлихтер екі қабатты үйлер, қалғандары көбінесе ауласы бар бір қабатты үйлер). Жоғарғы қабаттардың қабырғалары көбінесе тақтайшалармен қапталып немесе сазбен сыланған.<ref>{{cite web|url=https://yarodom.livejournal.com/1197837.html?ysclid=lt0avlbjnq918685179|title=Хваршиндер мен Цез халықтары|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> === Дәстүрлі киімдері === Ұлттық киімдердің жалпы Дағыстандық үлгідегі халық киімінен айырмашылығы аз. Андийлерде ерлердің дәстүрлі киімдері авар үлгісінде, көйлек пен шалбар бешмет, бурка жамылып, қалпақ киеді. Әйелдер киімі алуан түрлі, олар күнделікті өмірде етегі кең және жеңі тіке, туника тәрізді көйлек киген. Цездерде қой терісінен тігілген бас киімдер, тондар, бурка, бешмет, черкес пальто, шалбар, артқы жағында, ұзын жеңді жағасы жоқ туника тәрізді жейде. Ер адам костюмінің міндетті атрибуты қанжар болды. Аяқ киімнің ең көп тараған түрі – жүннен тоқылған етік. Әйелдер мата белдігі бар туника тәрізді көйлек киген, шалбар, тон киіп шарфтар мен орамалдар таққан. Қыздар мен әйелдердің бас киімі чухту қалпағы болды, арқадан белге дейін түсетін кішкентай сөмке асынды.<ref>{{cite web|url=https://almode.top/moda/25859-nacionalnaja-odezhda-andijcy-60-foto.htm|title=Андийлердің ұлттық киімі l|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> <ref>Цез халықтары https://topref.ru/referat/26505.html</ref> === Дәстүрлі тағамдары === Дәстүрлі тағамдары әртүрлі ингредиенттермен, бай дәммен және ерекше аспаздық дәстүрлерімен ерекшеленеді. Бұл тағамдар ет және көкөніс тағамдарының элементтерін біріктіреді, тағамдарды хош иісті және бай ететін жергілікті өнімдер мен дәмдеуіштерді пайдаланады. Негізгі азық-түлік өнімдері ұн, жарма, сұлы жармасы, кептірілген ет, майлы құйрық, сүт, май, ірімшік, жаңа және кептірілген жемістер болды. Ұннан ашытылмаған және қышқыл нан, шелпек, хинкалидің бірнеше сорттары дайындалды. Ұн мен жармалардан ботқа дайындалды, ет көбіне қайнатып, хинкал қосып, кейде қуырып жеді. Сүзбе, ет, шөптерден чуду және курзе сияқты пирогтар дайындалды. === Фольклоры === Халықтар өз мәдениетін (ертегілер, әндер) мұқият сақтаған. Олар өздерінің тарихын, салт-дәстүрін, әдет-ғұрпын жеткізетін түрлі жанрдағы әндерді орындайды. Әндері әуезді, эмоционалды және бимен сүйемелденеді. Ауызша айтылып келе жатқан әңгімелер мен аңыздар, олардың ішінде ерлік хикаялары, махаббат хикаялары, мифтер мен салт-дәстүрлер бар. Әндері, хикаялары, ырымдары олардың сенімін, салт-дәстүрін, әдет-ғұрпын көрсетеді. Бұл фольклорды сақтау және жеткізу олардың өзіндік болмысын сақтауға және адамзаттың мәдени мұрасын байытуға мүмкіндік береді.<ref>Андий-цез халықтары https://www.istmira.com/drugoe-razlichnye-temy/17950-ando-cezskie-narody.html</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Еуропа халықтары}} [[Санат:Ресей халықтары]] [[Санат:Дағыстан халықтары]] [[Санат:Кавказ халықтары]] py5b50a59991el2jryxb7nlc5p9rdu6 3414934 3414932 2024-12-28T07:32:42Z Мағыпар 100137 нақтылау 3414934 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Андий-цез халықтары |төл атауы = |сурет = Жители села Шаитль.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 48 000 |аймақ = {{Байрақ|Ресей}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[авар тілі]], [[орыс тілі]] |діні = [[суннизм]] |этникалық топтары = кванал, буйхади, гибдиди, багулал, чамалали, идари, кирди, ашвадос, цеза, хуани, хваршал, бешитл, хунзалы, гинух. |ескертпелер = }} '''Андий-цез халықтары''' — [[Ресей]]дегі халықтар тобы, Батыс [[Дағыстан]]дағы жергілікті халықтар. Жалпы саны 48 мыңға жуық адам (2010). Екі топ - Анд және Цез - өздерін аварлармен туыс ретінде санайды. *Анд тобына кіретіндер: андийлер (өз аты - кванал, куаннал), ботлихтар (буйхади), годобериндер (гибдиди), багулалдар (багулал), чамалалилер (чамалали), тиндалдар (идари, идери), каратиндер (кирди), ахвахтар (Ашвадос). *Цез тобы: дидомдар (цеза), хваршиндер (хуани, хваршал), бежтиндер (бешитл, грузин атауы - капучино, авар - хванал), гунзебтер (хунзалылар), гинух халқы. == Нәсілі == Олар үлкен европеоид нәсілінің балқан-кавказ тобына жатады.<ref>{{cite web|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=ANDC|title=Әлем халықтары / Андий-цез халықтары|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> == Сырт келбеті == Сыртқы түрінің ерекше белгілері: *ұзын бойлы (> 170 см); *дене бітімі қалыпты; *шаштары түзу, қара (ашық қызыл-қоңыр және аққұбалар жиі кездеседі); *көздері қоңыр және сұр; *беті кең (14,6-14,8 см), маңдайы төмен; *мұрыны ұзын, түзу және азырақ дөңес, ұшы төмен иілген. *еріндері қалың. *иегі төмен, үшкір, шығыңқы; *бастың артқы жағы дөңес.<ref>{{cite web|url=https://randevu-zip.narod.ru/caucase/rasa_caucase.htm|title=Антропологиялық типтер (шолу)|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> == Тілі == Солтүстік Кавказ отбасының Нах-Дағыстан тобындағы Анд және Цез топшаларының тілдері, көпшілігі диалектілерге бөлінеді. [[Авар тілі|Авар]] және [[орыс тілі|орыс тілдері]] де кең таралған.<ref>{{cite web|url=https://viperson.ru/articles/ando-tsezskie-narody|title=Андий-цез халықтары|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> == Діні == Андий-цез халықтары [[Сунниттер|сунниттік]] исламды ұстанады. Исламға дейін олар 4-5 ғасырларда көршілес Грузия мен Кавказ Албаниясының аумағынан келген христиан діні енеді. [[Ислам]] діні 15-16 ғасырларда орнықты.<ref>{{cite web|url=https://www.kavkaz-uzel.org/articles/151598/|title=Андий-цез халықтарының наным-сенімдері|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> == Қоныстану аймағы == Қазіргі уақытта бұл халықтар Дағыстанның қазіргі әкімшілік аймақтарында өздерінің тарихи отанында өмір сүреді: андилер, ботлихтер және годобериндер - Ботлих ауданында, каратиндер мен ахвахтар - Ахвах ауданында, ахвахтардың бір бөлігі (Тлянуб, Цекоб және Ратлуб ауылдары) - Шамиль ауданында, чамалалдар, багулалдар, тиндалдар және хваршиндер - Цумадин ауданында, дидой, гунзиб және бежта - Цунтинс ауданында және Дағыстанның жазық бөлігінің Кизляр, Хасавюрт, Кизилюрт аудандарындағы және кейбір қалаларындағы (Махачкала, Кизляр, Кизилюрт, Хасавюрт) елді мекендерінде тұрады.<ref>{{cite web|url=https://slavakubani.ru/p-service/public-service/?ELEMENT_ID=3276&ysclid=lr7c8k7ku6406862850|title=Дағыстанның аз санды (андо-цез) халықтары: дәстүрлі қоныстары|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> == Кәсібі == Цез халықтарының негізгі кәсібі [[мал шаруашылығы]], ал Анд халықтары [[егіншілік]] пен мал шаруашылығы (ботлихтер арасында бау-бақша). Олардың бір бөлігі жазықтарға (Хасавюр, Кизилюрт және басқа аудандар) көшіп, онда шаруашылықтың жаңа салаларын, атап айтқанда жүзім шаруашылығын игерді. Дәстүрлі қолөнер - биязы маталар тігу, жүннен тоқылған аяқ киімдер жасау т.б. == Тұрмыс салты == Аумақтық туыстас қауымдар (жамағат) ауылдық қауымдардың әскери-саяси одақтарына («еркін қоғамдар») біріккен. Қауымдастықтың ең жоғарғы заң шығарушы органы ерлер жиналысы болды (15 жастан бастап). Атқарушы және сот билігі ақсақалдар қолында болды. Шағын отбасылар басым болды.<br /> Туыстық отбасы одақтары – тухумдардың маңызы зор болды. Жамағатта 2-3-тен 7-8-ге дейін тухум болды. Тухум басшылары (көбінесе олар да қауым ақсақалдары) қауым мен одақ алдында өз тухумының мүддесін қорғады. Тухум өз мүшелеріне қолдау көрсетті, оларға ұсыныстар мен нұсқаулар берді. Отбасында патриархалдық қатынастар басым болды. === Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары === Андо-цез халықтары ертеде таулы аймақтарда қоныстарын құрып, таулы ландшафтты табиғи қорғаныс бекіністері ретінде пайдаланған. Ауылға кіре берісте түнде жабылатын сенімді қақпалар салынды. Әдетте, қақпадан елді мекеннің орталығына жерасты өткелі салынды. Бүгінгі күнге дейін кейбір ауылдарда қорғаныс нысаны болған қарауыл мұнараларының қалдықтары сақталған. Мешіт көбіне ауылдың орталығында орналасқан. Ауылдарда бірнеше ''годекандар'' - ересек ер адамдардың жиналатын және демалатын орындары болған. Дәстүрлі баспаналары тастан жасалған тұрғын үйлер (мысалы, багулалар, тиндалдар, ботлихтер екі қабатты үйлер, қалғандары көбінесе ауласы бар бір қабатты үйлер). Жоғарғы қабаттардың қабырғалары көбінесе тақтайшалармен қапталып немесе сазбен сыланған.<ref>{{cite web|url=https://yarodom.livejournal.com/1197837.html?ysclid=lt0avlbjnq918685179|title=Хваршиндер мен Цез халықтары|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> === Дәстүрлі киімдері === Ұлттық киімдердің жалпы Дағыстандық үлгідегі халық киімінен айырмашылығы аз. Андийлерде ерлердің дәстүрлі киімдері авар үлгісінде, көйлек пен шалбар бешмет, бурка жамылып, қалпақ киеді. Әйелдер киімі алуан түрлі, олар күнделікті өмірде етегі кең және жеңі тіке, туника тәрізді көйлек киген. Цездерде қой терісінен тігілген бас киімдер, тондар, бурка, бешмет, черкес пальто, шалбар, артқы жағында, ұзын жеңді жағасы жоқ туника тәрізді жейде. Ер адам костюмінің міндетті атрибуты қанжар болды. Аяқ киімнің ең көп тараған түрі – жүннен тоқылған етік. Әйелдер мата белдігі бар туника тәрізді көйлек киген, шалбар, тон киіп шарфтар мен орамалдар таққан. Қыздар мен әйелдердің бас киімі чухту қалпағы болды, арқадан белге дейін түсетін кішкентай сөмке асынды.<ref>{{cite web|url=https://almode.top/moda/25859-nacionalnaja-odezhda-andijcy-60-foto.htm|title=Андийлердің ұлттық киімі l|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> === Дәстүрлі тағамдары === Дәстүрлі тағамдары әртүрлі ингредиенттермен, бай дәммен және ерекше аспаздық дәстүрлерімен ерекшеленеді. Бұл тағамдар ет және көкөніс тағамдарының элементтерін біріктіреді, тағамдарды хош иісті және бай ететін жергілікті өнімдер мен дәмдеуіштерді пайдаланады.<ref>{{cite web|url=https://topref.ru/referat/26505.html|title=Цез халықтары|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> Негізгі азық-түлік өнімдері ұн, жарма, сұлы жармасы, кептірілген ет, майлы құйрық, сүт, май, ірімшік, жаңа және кептірілген жемістер болды. Ұннан ашытылмаған және қышқыл нан, шелпек, хинкалидің бірнеше сорттары дайындалды. Ұн мен жармалардан ботқа дайындалды, ет көбіне қайнатып, хинкал қосып, кейде қуырып жеді. Сүзбе, ет, шөптерден чуду және курзе сияқты пирогтар дайындалды. === Фольклоры === Халықтар өз мәдениетін (ертегілер, әндер) мұқият сақтаған. Олар өздерінің тарихын, салт-дәстүрін, әдет-ғұрпын жеткізетін түрлі жанрдағы әндерді орындайды. Әндері әуезді, эмоционалды және бимен сүйемелденеді. Ауызша айтылып келе жатқан әңгімелер мен аңыздар, олардың ішінде ерлік хикаялары, махаббат хикаялары, мифтер мен салт-дәстүрлер бар. Әндері, хикаялары, ырымдары олардың сенімін, салт-дәстүрін, әдет-ғұрпын көрсетеді. Бұл фольклорды сақтау және жеткізу олардың өзіндік болмысын сақтауға және адамзаттың мәдени мұрасын байытуға мүмкіндік береді.<ref>Андий-цез халықтары https://www.istmira.com/drugoe-razlichnye-temy/17950-ando-cezskie-narody.html</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Еуропа халықтары}} [[Санат:Ресей халықтары]] [[Санат:Дағыстан халықтары]] [[Санат:Кавказ халықтары]] 3svhathk7mqy7h7m39nr5xw073vdfsc 3414935 3414934 2024-12-28T07:34:07Z Мағыпар 100137 /* Фольклоры */ нақтылау 3414935 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Андий-цез халықтары |төл атауы = |сурет = Жители села Шаитль.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 48 000 |аймақ = {{Байрақ|Ресей}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[авар тілі]], [[орыс тілі]] |діні = [[суннизм]] |этникалық топтары = кванал, буйхади, гибдиди, багулал, чамалали, идари, кирди, ашвадос, цеза, хуани, хваршал, бешитл, хунзалы, гинух. |ескертпелер = }} '''Андий-цез халықтары''' — [[Ресей]]дегі халықтар тобы, Батыс [[Дағыстан]]дағы жергілікті халықтар. Жалпы саны 48 мыңға жуық адам (2010). Екі топ - Анд және Цез - өздерін аварлармен туыс ретінде санайды. *Анд тобына кіретіндер: андийлер (өз аты - кванал, куаннал), ботлихтар (буйхади), годобериндер (гибдиди), багулалдар (багулал), чамалалилер (чамалали), тиндалдар (идари, идери), каратиндер (кирди), ахвахтар (Ашвадос). *Цез тобы: дидомдар (цеза), хваршиндер (хуани, хваршал), бежтиндер (бешитл, грузин атауы - капучино, авар - хванал), гунзебтер (хунзалылар), гинух халқы. == Нәсілі == Олар үлкен европеоид нәсілінің балқан-кавказ тобына жатады.<ref>{{cite web|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=ANDC|title=Әлем халықтары / Андий-цез халықтары|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> == Сырт келбеті == Сыртқы түрінің ерекше белгілері: *ұзын бойлы (> 170 см); *дене бітімі қалыпты; *шаштары түзу, қара (ашық қызыл-қоңыр және аққұбалар жиі кездеседі); *көздері қоңыр және сұр; *беті кең (14,6-14,8 см), маңдайы төмен; *мұрыны ұзын, түзу және азырақ дөңес, ұшы төмен иілген. *еріндері қалың. *иегі төмен, үшкір, шығыңқы; *бастың артқы жағы дөңес.<ref>{{cite web|url=https://randevu-zip.narod.ru/caucase/rasa_caucase.htm|title=Антропологиялық типтер (шолу)|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> == Тілі == Солтүстік Кавказ отбасының Нах-Дағыстан тобындағы Анд және Цез топшаларының тілдері, көпшілігі диалектілерге бөлінеді. [[Авар тілі|Авар]] және [[орыс тілі|орыс тілдері]] де кең таралған.<ref>{{cite web|url=https://viperson.ru/articles/ando-tsezskie-narody|title=Андий-цез халықтары|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> == Діні == Андий-цез халықтары [[Сунниттер|сунниттік]] исламды ұстанады. Исламға дейін олар 4-5 ғасырларда көршілес Грузия мен Кавказ Албаниясының аумағынан келген христиан діні енеді. [[Ислам]] діні 15-16 ғасырларда орнықты.<ref>{{cite web|url=https://www.kavkaz-uzel.org/articles/151598/|title=Андий-цез халықтарының наным-сенімдері|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> == Қоныстану аймағы == Қазіргі уақытта бұл халықтар Дағыстанның қазіргі әкімшілік аймақтарында өздерінің тарихи отанында өмір сүреді: андилер, ботлихтер және годобериндер - Ботлих ауданында, каратиндер мен ахвахтар - Ахвах ауданында, ахвахтардың бір бөлігі (Тлянуб, Цекоб және Ратлуб ауылдары) - Шамиль ауданында, чамалалдар, багулалдар, тиндалдар және хваршиндер - Цумадин ауданында, дидой, гунзиб және бежта - Цунтинс ауданында және Дағыстанның жазық бөлігінің Кизляр, Хасавюрт, Кизилюрт аудандарындағы және кейбір қалаларындағы (Махачкала, Кизляр, Кизилюрт, Хасавюрт) елді мекендерінде тұрады.<ref>{{cite web|url=https://slavakubani.ru/p-service/public-service/?ELEMENT_ID=3276&ysclid=lr7c8k7ku6406862850|title=Дағыстанның аз санды (андо-цез) халықтары: дәстүрлі қоныстары|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> == Кәсібі == Цез халықтарының негізгі кәсібі [[мал шаруашылығы]], ал Анд халықтары [[егіншілік]] пен мал шаруашылығы (ботлихтер арасында бау-бақша). Олардың бір бөлігі жазықтарға (Хасавюр, Кизилюрт және басқа аудандар) көшіп, онда шаруашылықтың жаңа салаларын, атап айтқанда жүзім шаруашылығын игерді. Дәстүрлі қолөнер - биязы маталар тігу, жүннен тоқылған аяқ киімдер жасау т.б. == Тұрмыс салты == Аумақтық туыстас қауымдар (жамағат) ауылдық қауымдардың әскери-саяси одақтарына («еркін қоғамдар») біріккен. Қауымдастықтың ең жоғарғы заң шығарушы органы ерлер жиналысы болды (15 жастан бастап). Атқарушы және сот билігі ақсақалдар қолында болды. Шағын отбасылар басым болды.<br /> Туыстық отбасы одақтары – тухумдардың маңызы зор болды. Жамағатта 2-3-тен 7-8-ге дейін тухум болды. Тухум басшылары (көбінесе олар да қауым ақсақалдары) қауым мен одақ алдында өз тухумының мүддесін қорғады. Тухум өз мүшелеріне қолдау көрсетті, оларға ұсыныстар мен нұсқаулар берді. Отбасында патриархалдық қатынастар басым болды. === Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары === Андо-цез халықтары ертеде таулы аймақтарда қоныстарын құрып, таулы ландшафтты табиғи қорғаныс бекіністері ретінде пайдаланған. Ауылға кіре берісте түнде жабылатын сенімді қақпалар салынды. Әдетте, қақпадан елді мекеннің орталығына жерасты өткелі салынды. Бүгінгі күнге дейін кейбір ауылдарда қорғаныс нысаны болған қарауыл мұнараларының қалдықтары сақталған. Мешіт көбіне ауылдың орталығында орналасқан. Ауылдарда бірнеше ''годекандар'' - ересек ер адамдардың жиналатын және демалатын орындары болған. Дәстүрлі баспаналары тастан жасалған тұрғын үйлер (мысалы, багулалар, тиндалдар, ботлихтер екі қабатты үйлер, қалғандары көбінесе ауласы бар бір қабатты үйлер). Жоғарғы қабаттардың қабырғалары көбінесе тақтайшалармен қапталып немесе сазбен сыланған.<ref>{{cite web|url=https://yarodom.livejournal.com/1197837.html?ysclid=lt0avlbjnq918685179|title=Хваршиндер мен Цез халықтары|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> === Дәстүрлі киімдері === Ұлттық киімдердің жалпы Дағыстандық үлгідегі халық киімінен айырмашылығы аз. Андийлерде ерлердің дәстүрлі киімдері авар үлгісінде, көйлек пен шалбар бешмет, бурка жамылып, қалпақ киеді. Әйелдер киімі алуан түрлі, олар күнделікті өмірде етегі кең және жеңі тіке, туника тәрізді көйлек киген. Цездерде қой терісінен тігілген бас киімдер, тондар, бурка, бешмет, черкес пальто, шалбар, артқы жағында, ұзын жеңді жағасы жоқ туника тәрізді жейде. Ер адам костюмінің міндетті атрибуты қанжар болды. Аяқ киімнің ең көп тараған түрі – жүннен тоқылған етік. Әйелдер мата белдігі бар туника тәрізді көйлек киген, шалбар, тон киіп шарфтар мен орамалдар таққан. Қыздар мен әйелдердің бас киімі чухту қалпағы болды, арқадан белге дейін түсетін кішкентай сөмке асынды.<ref>{{cite web|url=https://almode.top/moda/25859-nacionalnaja-odezhda-andijcy-60-foto.htm|title=Андийлердің ұлттық киімі l|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> === Дәстүрлі тағамдары === Дәстүрлі тағамдары әртүрлі ингредиенттермен, бай дәммен және ерекше аспаздық дәстүрлерімен ерекшеленеді. Бұл тағамдар ет және көкөніс тағамдарының элементтерін біріктіреді, тағамдарды хош иісті және бай ететін жергілікті өнімдер мен дәмдеуіштерді пайдаланады.<ref>{{cite web|url=https://topref.ru/referat/26505.html|title=Цез халықтары|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> Негізгі азық-түлік өнімдері ұн, жарма, сұлы жармасы, кептірілген ет, майлы құйрық, сүт, май, ірімшік, жаңа және кептірілген жемістер болды. Ұннан ашытылмаған және қышқыл нан, шелпек, хинкалидің бірнеше сорттары дайындалды. Ұн мен жармалардан ботқа дайындалды, ет көбіне қайнатып, хинкал қосып, кейде қуырып жеді. Сүзбе, ет, шөптерден чуду және курзе сияқты пирогтар дайындалды. === Фольклоры === Халықтар өз мәдениетін (ертегілер, әндер) мұқият сақтаған. Олар өздерінің тарихын, салт-дәстүрін, әдет-ғұрпын жеткізетін түрлі жанрдағы әндерді орындайды. Әндері әуезді, эмоционалды және бимен сүйемелденеді. Ауызша айтылып келе жатқан әңгімелер мен аңыздар, олардың ішінде ерлік хикаялары, махаббат хикаялары, мифтер мен салт-дәстүрлер бар. Әндері, хикаялары, ырымдары олардың сенімін, салт-дәстүрін, әдет-ғұрпын көрсетеді. Бұл фольклорды сақтау және жеткізу олардың өзіндік болмысын сақтауға және адамзаттың мәдени мұрасын байытуға мүмкіндік береді.<ref>{{cite web|url=https://www.istmira.com/drugoe-razlichnye-temy/17950-ando-cezskie-narody.html|title=Андий-цез халықтары|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-12-28 |lang=}}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Еуропа халықтары}} [[Санат:Ресей халықтары]] [[Санат:Дағыстан халықтары]] [[Санат:Кавказ халықтары]] s90unbmsorspo66rrg0p7r0q5i31l01 0 679992 3414937 3345550 2024-12-28T07:37:31Z Мағыпар 100137 /* Тұрмыс салты */ 3414937 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Аромундар |төл атауы = |сурет = ValacosDeMacedonia--bulgariaherpeopl00monr.png |сурет тақырыбы = |саны = 300 000 |аймақ = |аймақ1 = {{Байрақ|Грекия}} |саны1 = 200 000 |түсініктемелер1 = |аймақ2 = {{Байрақ|Солтүстік Македония}} |саны2 = 9 700 |түсініктемелер2 = |аймақ3 = {{Байрақ|Румыния}} |саны3 = 30 000 |түсініктемелер3 = |аймақ4 = {{Байрақ|Албания}} |саны4 = 8 000 |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[аромун тілі]] |діні = [[православ шіркеуі]] |этникалық топтары = пиндиялықтар, грамостиандар, фаршероттар, мусекерлер, москополие. |ескертпелер = }} '''Аромундар ''' (''аромандар'', ''македониялық румындар'', ''цинцарлар'', куцовлахтар, фаршероттар) — [[Грекия]]ның, бұрынғы Югославияның, [[Болгария]]ның, [[Албания]]ның және [[Румыния]]ның таулы аймақтарын мекендейтін халық. Олар [[Грекия]]ның солтүстігінде (200 мың адам – 2015, бағалау), [[Македония]]ның оңтүстігі мен шығысында (9,7 мың адам – 2002, санақ), [[Румыния]]да (30 мыңнан астам адам), Орталық [[Албания]]ның оңтүстігінде (8,5 мың адам - ​​2011, санақ, бағалаулар - 100 мың адамға дейін), [[Болгария]]ның оңтүстік-батысында (3,6 мың адам - ​​2011 , санақ), сондай-ақ [[Түркия]]да, [[Ливан]]да және т.б. тұрады. Жалпы саны 300 мың адамға дейін жетеді.<ref>Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004-2017 https://old.bigenc.ru/ethnology/text/3452613?ysclid=lr7db7zyzo713722597</ref> == Автоэтнонимі == "Аромундар" термині arumini < лат. Романи "римдіктер" атауын алғаш рет Густав Вейганд ұсынған. Влахи термині орта ғасырларда балқандарда осы аймақта өмір сүрген роман халықтарының экзонимі (шетелдік атауы) ретінде қолданылған. Бүгінгі күні бұл термин тек аромундар мен мегленорумындарға қатысты қолданылады. == Эндоэтнонимі == Ағылшынша - «Vlachs»; грекше - «Αρμάνοι»; румынша - «Aromâni»; болгарша - «Арумъни / Власи»; македонша - «Ароманци / Власи»; сербше - «Власи»; хорватша - «Vlasi»; орысша - «Аромуны»; украинша - «Арумуни»; мажарша - «Arománok». == Субэтникалық топтары == *пиндиялықтар - Салоники, Пиндус, Македония; *олимп тауы тұрғындарының субэтникалық тобы; *грамостиандар – Албания мен Грекияның шекарасы; *фаршероттар - Албаниядағы Фрашери ауылы; *мусекерлер - Албанияның Адриатика жағалауы; *москополие - 18 ғасырда олар Македония мен Салоникиге барды.<ref>Аромундар - Armãnj https://nacio.at.ua/publ/nacionalnosti/aromuny_armanj/2-1-0-9</ref> == Нәсілі == Олар европеоид нәсілінің үнді-жерортатеңіздік тобына жатады.<ref>Әлем халықтары / Аромундар http://www.etnolog.ru/people.php?id=AROM</ref> == Тілі == Тілі — [[аромун тілі]], румын тілінің македон-румын [[диалект]]ісі. Серб-хорват, грек, албан тілдері де жиі кездеседі. Жазуы [[латын әліпбиі]]не негізделген. Бұл тілді қолдану құлдырау кезеңін бастан кешіруде. Македондықтармен неке қию мен ассимиляцияның жоғары көрсеткіштері сөйлеушілердің азаюына әкелді. Крушево - аромун тілін қолданатын әлемдегі жалғыз орын. Бұл тіл жақында қайта жандануда және қазір бүкіл ел бойынша аромун тілінде студенттерге сабақ беріледі.<ref>Солтүстік Македониядағы хош Аромундар https://alphapedia.ru/w/Aromanians_in_North_Macedonia</ref> == Жазуы == Аромун тіліне арналған жазуды жасаудың алғашқы әрекеттері XVIII ғасырдың аяғынан бастап - алдымен грек әліпбиіне, ал XIX ғасырдың басынан бастап - латын әліпбиіне негізделген. Қазіргі жазу жүйесі қабылданғанға дейін армун тілі әр түрлі қаріптермен, соның ішінде грек және кириллица әліпбилерімен жазылған. 1980-1990 жылдары стандартты жазу жүйесін құруға деген ұмтылыс қайта жанданды. [[Латын әліпбиі]]не негізделген қазіргі жазуы:<br /> Aa Ãã Bb Cc CEce/CIci CHEche/CHIchi Dd DHdh DZdz Ee Ff Gg GEge/GIgi GHEghe/GHIghi Hh Ii Jj Kk Ll LJlj Mm Nn NJnj Oo Pp Qq Rr Ss SHsh Tt THth TSts Uu Vv Ww Xx Yy Zz<ref>{{cite web|url=https://dev.abcdef.wiki/wiki/Aromanian_alphabet|title=Арумын әліпбиі/Aromanian alphabet|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-06-11|lang=}}</ref> == Діні == Сенушілер негізінен [[Православ шіркеуі|православиеліктер]], аз бөлігі ([[Албания]]да) [[Мұсылман|мұсылмандар]].<ref>Аромундар http://www.hrono.info/etnosy/etnos_a/aromuny.php</ref> == Негізгі қоныстану аймағы және халқы == ХІХ — ХХ ғасырдың басында аромундар негізінен Крушево мен Битолда және Пелистер таулы аймағына жақын Төменгі Пол, Трнов, Маловиште, Магарево, Гопеш ауылдарда тұрды. ХХ ғасырдың басында, Битола аймағынан басқа, Охридте, Ресенде, сондай — ақ Охрид көлінің солтүстігіндегі екі ауылда - Горна Белица мен Долна Белицада шағын аромун колониялары болды. Аромундардың шағын қауымдастықтары - Скопье, Кичево, Велес қалаларында құрылды. Олардың едәуір бөлігі сол кезде жергілікті гректермен немесе басқа славян ұлттарымен ассимиляцияланған. Кавадарци мен Неготино қалаларындағы шағын қауымдастықтары да ассимиляцияланды. 2002 жылғы халық санағы бойынша Скопьеде 2557, Штип (2074), Битола (1270), Крушево (1020), Струга (656) қауымдастықтарында көбірек аромундар өмір сүрген. 1994 жылғы санақ бойынша сол кездегі Македония Республикасында 8647 аромундар тіркелген. Алайда олардың көптеген адамдары македониялықтар ретінде тіркелді. 2002 жылғы халық санағы бойынша Солтүстік Македонияда 9 695 аромундар болған.<ref>{{cite web|url=https://stavkvantorium.ru/3ee7ad5129/%D0%90%D1%80%D0%BE%D0%BC%D1%83%D0%BD%D1%8B_%D0%B2_%D0%A1%D0%B5%D0%B2%D0%B5%D1%80%D0%BD%D0%BE%D0%B9_%D0%9C%D0%B0%D0%BA%D0%B5%D0%B4%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D0%B8|title=Солтүстік Македониядағы аромундар |author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-06-11|lang=}}</ref> == Тарихы == Аромундар, өздеріне жақын меглен-румындар сияқты, ежелгі дәуірде, Балқан Рим империясының құрамында болған кезде иллириялық жергілікті тайпалардың біртіндеп римизациялануы нәтижесінде қалыптасты. [[Сурет:Vlasi vo Egejska Makedonija.jpg |нобай|оңға|250px|Дәстүрлі киім киген Аромундар]] Сонымен қатар, Батыс Рим империясынан айырмашылығы, романизацияланған Балқан халықтары дәстүрлі ауылдық өмір салтын және Римге дейінгі дәуірдегі кәсіптерін сақтап қалды және неміс халықтарының ықпалына түспеді. Оның орнына оңтүстік славяндар, [[гректер]], [[албандар]], [[түрікте]]р мен [[сығандар]] аромундар өміріне, тұрмысына, тілі мен мәдениетіне орасан зор әсер етті. Қазіргі уақытта аромундардың өз мемлекеттілігі жоқ және оларды көрші халықтар біртіндеп ассимиляциялауда. Бұрын, олар өз мемлекетін құруға екі рет әрекет жасады:<br /> Аромундардың алғашқы әрекеттері кезеңі XI-XIII ғасырларға келеді. Бұл кезеңде бұрын Балқанның ішкі бөлігін ресми түрде бақылап келген Византия империясы түріктер мен крест жорықтарының шабуылынан айтарлықтай әлсіреді. Славян мемлекеттері (Сербия және Болгария) феодалдық бытыраңқылық кезеңіне аяқ басты. Ортағасырлық жылнамаларда (әсіресе гректерде) влахтардың дербес аумақтық-тайпалық одақтарының едәуір санының пайда болуы туралы жазылған.<br /> Ұлы Влахия, сондай — ақ Влаш Фессалиясы ретінде белгілі, барлық аромун түзілімдерінің ішіндегі ең маңыздысы болды;<br /> Кіші Влахия -Влаш Этолиясы және Акарнания;<br /> Ескі Влахия (Қазіргі Босния-Герцеговина, Черногория және Сербия республикаларының шекарасында);<br /> Жоғарғы Валахия (Эпирлердің Валахия территориялары);<br /> Влахоринхия (Македония);<br /> Кіші анклавтар: Балқан, Родоп және т. б. XX ғасырдың ортасына қарай Пиндус-Меглена княздігі 1941-1944 жылдар аралығында өмір сүрді және Грекияның солтүстік-батысында және Албания мен Македонияның оңтүстігінде құрылды.<ref>Аромундар және олардың мемлекеттігі туралы https://m.ok.ru/pokolenieistorikov/topic/154352633547539?ysclid=lt1lqib8xo784371333</ref> == Кәсібі == Негізгі дәстүрлі кәсібі [[мал шаруашылығы]], жазда - Пинд, Олимп, Фракия жоталарында, қыста және күзде - аңғарларда.<br /> Олардың кәсіпқой қолөнершілер және сауда керуендеріне жол көрсетушілер болған. Аромун сауда колониялары Грецияда, Австрияда, Чехияда, Моравияда, Силезияда, Пруссияда, Саксонияда және Италияда белгілі.<ref>Аромундар http://knowledge.su/a/aromuny</ref> == Тұрмыс салты == === Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары === Елді мекендер таулардың оңтүстік беткейлерінде шоғырланып орналасқан, бір, екі, үш қабатты тас үйлерден тұрады. Көшіп-қону кезінде олар сырықтардан жасалған, балшықпен жағылған және сабанмен жабылған жарты шар тәрізді үйшіктерді пайдаланады. === Дәстүрлі киімдері === Аромундар 20 ғасырдың басындағы Македониядағы дәстүрлі киімдері сақталған. Әйелдер киімдері ұзын көйлек, [[белдемше]], [[алжапқыш]], күрте, шарф, шұлық және сандалдардан, ал ерлер костюмі жейдеден, шалбардан, жилет, белбеуден тұрады. Аромундардың ауылдық жерлеріндегі киімі қала тұрғындарының киімінен ерекшеленді. 15 ғасырға дейін аромундар арасында фустанелланың қолданылды. Сонымен қатар, фустанелланы олар өздерінің этникалық костюмі деп санайды.<ref>Аромундар https://ru.wikibrief.org/wiki/Aromanians</ref> === Дәстүрлі тағамдары === Ең танымал аромун тағамдардың бірі, писуруда (майға қуырылған үй кеспесі), майға қуырылған бекон, қуырылған шошқа етінің табадағы бөліктері болып табылады, ахними - көкөністермен, әдетте картоппен, пиязбен немесе пиязбен ет тағамы, ең танымал аромундар тағамдардың бірі, пастирма (арумания нұсқасы) және т. б. Тағамдар негізінен ет, шошқа майы және жануар майына бағытталған. Лорди - тамақ дайындау үшін қолданылатын шошқа майының бір түрі, ал usandza - шошқа майы мен беконның бір түрі, тиган - қуырылған бәліш. Аромун дастарханы сонымен қатар ірімшік пен май қосылған пирог болып табылатын - брутала. Сãmbãcuchi - бұл жүгері ұнынан жасалған хош иістендірілген бәліш. cãtsãroanje, көп жапырақтардан жасалған хош иісті лаваш наны.<ref>Аромундар https://alphapedia.ru/w/Aromanians</ref> === Фольклоры === Ән және аспаптық фольклор сақталған. Әндер (кынтик, кынтице) – құда түсу мен үйлену тойына, жоқтауларға, батырлар туралы лиро-эпостық жырлары, стилі мен батырлардың атауларына байланысты гректердің клефтер туралы жырлары мен оңтүстік славяндардың гайдуктар туралы жырларына жақын. Батырлық эпостың мотивтері белгілі, балладалар жиі кездеседі. Билері негізінен ер адамдарының, үлкен ашық шеңбер түрінде оңтүстік славяндық колоға жақын.<ref>Әлем халықтары / Аромундар http://www.etnolog.ru/people.php?id=AROM</ref> == Танымал аромундар == *Герберт фон Караян - австриялық дирижер;<ref>Герберт фон Караян https://biographe.ru/uchenie/gerbert-fon-karayan/?ysclid=lt2jafs4t9780372759</ref> *Ни́кола П. Па́шич - Сербияның бірнеше мәрте премьер-министрі және Югославияның премьер-министрі;<ref>{{cite web|url=https://russianwiki.com/wiki/%D0%9F%D0%B0%D1%88%D0%B8%D1%87,_%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0|title=Пашич, Никола (Hgonc, Untklg)|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-06-11|lang=}}</ref> *Мельпоме́на Димитрова Кырничева - террорист, ВМРО мүшесі;<ref>Менча Карничева https://www.calendarz.com/ru/on-this-day/march/16/mencha-karnicheva</ref> * Калиопи Букле - македониялық эстрада әншісі;<ref>Калиопи https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BE%D0%BF%D0%B8</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Еуропа халықтары}} [[Санат:Грекия халықтары]] [[Санат:Румыния этникалық топтары]] [[Санат:Солтүстік Македония халықтары]] e9wo0qtgt67wo0am7bp3p4f90qgttka 3414941 3414937 2024-12-28T07:47:47Z Мағыпар 100137 толықтыру 3414941 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Аромундар |төл атауы = |сурет = ValacosDeMacedonia--bulgariaherpeopl00monr.png |сурет тақырыбы = |саны = 300 000 |аймақ = |аймақ1 = {{Байрақ|Грекия}} |саны1 = 200 000 |түсініктемелер1 = |аймақ2 = {{Байрақ|Солтүстік Македония}} |саны2 = 9 700 |түсініктемелер2 = |аймақ3 = {{Байрақ|Румыния}} |саны3 = 30 000 |түсініктемелер3 = |аймақ4 = {{Байрақ|Албания}} |саны4 = 8 000 |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[аромун тілі]] |діні = [[православ шіркеуі]] |этникалық топтары = пиндиялықтар, грамостиандар, фаршероттар, мусекерлер, москополие. |ескертпелер = }} '''Аромундар ''' (''аромандар'', ''македониялық румындар'', ''цинцарлар'', куцовлахтар, фаршероттар) — [[Грекия]]ның, бұрынғы Югославияның, [[Болгария]]ның, [[Албания]]ның және [[Румыния]]ның таулы аймақтарын мекендейтін халық. Олар [[Грекия]]ның солтүстігінде (200 мың адам – 2015, бағалау), [[Македония]]ның оңтүстігі мен шығысында (9,7 мың адам – 2002, санақ), [[Румыния]]да (30 мыңнан астам адам), Орталық [[Албания]]ның оңтүстігінде (8,5 мың адам - ​​2011, санақ, бағалаулар - 100 мың адамға дейін), [[Болгария]]ның оңтүстік-батысында (3,6 мың адам - ​​2011 , санақ), сондай-ақ [[Түркия]]да, [[Ливан]]да және т.б. тұрады. Жалпы саны 300 мың адамға дейін жетеді.<ref>Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004-2017 https://old.bigenc.ru/ethnology/text/3452613?ysclid=lr7db7zyzo713722597</ref> == Автоэтнонимі == "Аромундар" термині arumini < лат. Романи "римдіктер" атауын алғаш рет Густав Вейганд ұсынған. Влахи термині орта ғасырларда балқандарда осы аймақта өмір сүрген роман халықтарының экзонимі (шетелдік атауы) ретінде қолданылған. Бүгінгі күні бұл термин тек аромундар мен мегленорумындарға қатысты қолданылады. == Эндоэтнонимі == Ағылшынша - «Vlachs»; грекше - «Αρμάνοι»; румынша - «Aromâni»; болгарша - «Арумъни / Власи»; македонша - «Ароманци / Власи»; сербше - «Власи»; хорватша - «Vlasi»; орысша - «Аромуны»; украинша - «Арумуни»; мажарша - «Arománok». == Субэтникалық топтары == *пиндиялықтар - Салоники, Пиндус, Македония; *олимп тауы тұрғындарының субэтникалық тобы; *грамостиандар – Албания мен Грекияның шекарасы; *фаршероттар - Албаниядағы Фрашери ауылы; *мусекерлер - Албанияның Адриатика жағалауы; *москополие - 18 ғасырда олар Македония мен Салоникиге барды.<ref>Аромундар - Armãnj https://nacio.at.ua/publ/nacionalnosti/aromuny_armanj/2-1-0-9</ref> == Нәсілі == Олар европеоид нәсілінің үнді-жерортатеңіздік тобына жатады.<ref>Әлем халықтары / Аромундар http://www.etnolog.ru/people.php?id=AROM</ref> == Тілі == Тілі — [[аромун тілі]], румын тілінің македон-румын [[диалект]]ісі. Серб-хорват, грек, албан тілдері де жиі кездеседі. Жазуы [[латын әліпбиі]]не негізделген. Бұл тілді қолдану құлдырау кезеңін бастан кешіруде. Македондықтармен неке қию мен ассимиляцияның жоғары көрсеткіштері сөйлеушілердің азаюына әкелді. Крушево - аромун тілін қолданатын әлемдегі жалғыз орын. Бұл тіл жақында қайта жандануда және қазір бүкіл ел бойынша аромун тілінде студенттерге сабақ беріледі.<ref>Солтүстік Македониядағы хош Аромундар https://alphapedia.ru/w/Aromanians_in_North_Macedonia</ref> == Жазуы == Аромун тіліне арналған жазуды жасаудың алғашқы әрекеттері XVIII ғасырдың аяғынан бастап - алдымен грек әліпбиіне, ал XIX ғасырдың басынан бастап - латын әліпбиіне негізделген. Қазіргі жазу жүйесі қабылданғанға дейін армун тілі әр түрлі қаріптермен, соның ішінде грек және кириллица әліпбилерімен жазылған. 1980-1990 жылдары стандартты жазу жүйесін құруға деген ұмтылыс қайта жанданды. [[Латын әліпбиі]]не негізделген қазіргі жазуы:<br /> Aa Ãã Bb Cc CEce/CIci CHEche/CHIchi Dd DHdh DZdz Ee Ff Gg GEge/GIgi GHEghe/GHIghi Hh Ii Jj Kk Ll LJlj Mm Nn NJnj Oo Pp Qq Rr Ss SHsh Tt THth TSts Uu Vv Ww Xx Yy Zz<ref>{{cite web|url=https://dev.abcdef.wiki/wiki/Aromanian_alphabet|title=Арумын әліпбиі/Aromanian alphabet|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-06-11|lang=}}</ref> == Діні == Сенушілер негізінен [[Православ шіркеуі|православиеліктер]], аз бөлігі ([[Албания]]да) [[Мұсылман|мұсылмандар]].<ref>Аромундар http://www.hrono.info/etnosy/etnos_a/aromuny.php</ref> == Негізгі қоныстану аймағы және халқы == ХІХ — ХХ ғасырдың басында аромундар негізінен Крушево мен Битолда және Пелистер таулы аймағына жақын Төменгі Пол, Трнов, Маловиште, Магарево, Гопеш ауылдарда тұрды. ХХ ғасырдың басында, Битола аймағынан басқа, Охридте, Ресенде, сондай — ақ Охрид көлінің солтүстігіндегі екі ауылда - Горна Белица мен Долна Белицада шағын аромун колониялары болды. Аромундардың шағын қауымдастықтары - Скопье, Кичево, Велес қалаларында құрылды. Олардың едәуір бөлігі сол кезде жергілікті гректермен немесе басқа славян ұлттарымен ассимиляцияланған. Кавадарци мен Неготино қалаларындағы шағын қауымдастықтары да ассимиляцияланды. 2002 жылғы халық санағы бойынша Скопьеде 2557, Штип (2074), Битола (1270), Крушево (1020), Струга (656) қауымдастықтарында көбірек аромундар өмір сүрген. 1994 жылғы санақ бойынша сол кездегі Македония Республикасында 8647 аромундар тіркелген. Алайда олардың көптеген адамдары македониялықтар ретінде тіркелді. 2002 жылғы халық санағы бойынша Солтүстік Македонияда 9 695 аромундар болған.<ref>{{cite web|url=https://stavkvantorium.ru/3ee7ad5129/%D0%90%D1%80%D0%BE%D0%BC%D1%83%D0%BD%D1%8B_%D0%B2_%D0%A1%D0%B5%D0%B2%D0%B5%D1%80%D0%BD%D0%BE%D0%B9_%D0%9C%D0%B0%D0%BA%D0%B5%D0%B4%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D0%B8|title=Солтүстік Македониядағы аромундар |author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-06-11|lang=}}</ref> == Тарихы == Аромундар, өздеріне жақын меглен-румындар сияқты, ежелгі дәуірде, Балқан Рим империясының құрамында болған кезде иллириялық жергілікті тайпалардың біртіндеп римизациялануы нәтижесінде қалыптасты. [[Сурет:Vlasi vo Egejska Makedonija.jpg |нобай|оңға|250px|Дәстүрлі киім киген Аромундар]] Сонымен қатар, Батыс Рим империясынан айырмашылығы, романизацияланған Балқан халықтары дәстүрлі ауылдық өмір салтын және Римге дейінгі дәуірдегі кәсіптерін сақтап қалды және неміс халықтарының ықпалына түспеді. Оның орнына оңтүстік славяндар, [[гректер]], [[албандар]], [[түрікте]]р мен [[сығандар]] аромундар өміріне, тұрмысына, тілі мен мәдениетіне орасан зор әсер етті. Қазіргі уақытта аромундардың өз мемлекеттілігі жоқ және оларды көрші халықтар біртіндеп ассимиляциялауда. Бұрын, олар өз мемлекетін құруға екі рет әрекет жасады:<br /> Аромундардың алғашқы әрекеттері кезеңі XI-XIII ғасырларға келеді. Бұл кезеңде бұрын Балқанның ішкі бөлігін ресми түрде бақылап келген Византия империясы түріктер мен крест жорықтарының шабуылынан айтарлықтай әлсіреді. Славян мемлекеттері (Сербия және Болгария) феодалдық бытыраңқылық кезеңіне аяқ басты. Ортағасырлық жылнамаларда (әсіресе гректерде) влахтардың дербес аумақтық-тайпалық одақтарының едәуір санының пайда болуы туралы жазылған.<br /> Ұлы Влахия, сондай — ақ Влаш Фессалиясы ретінде белгілі, барлық аромун түзілімдерінің ішіндегі ең маңыздысы болды;<br /> Кіші Влахия -Влаш Этолиясы және Акарнания;<br /> Ескі Влахия (Қазіргі Босния-Герцеговина, Черногория және Сербия республикаларының шекарасында);<br /> Жоғарғы Валахия (Эпирлердің Валахия территориялары);<br /> Влахоринхия (Македония);<br /> Кіші анклавтар: Балқан, Родоп және т. б. XX ғасырдың ортасына қарай Пиндус-Меглена княздігі 1941-1944 жылдар аралығында өмір сүрді және Грекияның солтүстік-батысында және Албания мен Македонияның оңтүстігінде құрылды.<ref>Аромундар және олардың мемлекеттігі туралы https://m.ok.ru/pokolenieistorikov/topic/154352633547539?ysclid=lt1lqib8xo784371333</ref> == Кәсібі == Негізгі дәстүрлі кәсібі [[мал шаруашылығы]], жазда - Пинд, Олимп, Фракия жоталарында, қыста және күзде - аңғарларда.<br /> Олардың кәсіпқой қолөнершілер және сауда керуендеріне жол көрсетушілер болған. Аромун сауда колониялары Грецияда, Австрияда, Чехияда, Моравияда, Силезияда, Пруссияда, Саксонияда және Италияда белгілі.<ref>Аромундар http://knowledge.su/a/aromuny</ref> == Тұрмыс салты == === Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары === Елді мекендер таулардың оңтүстік беткейлерінде шоғырланып орналасқан, бір, екі, үш қабатты тас үйлерден тұрады. Көшіп-қону кезінде олар сырықтардан жасалған, балшықпен жағылған және сабанмен жабылған жарты шар тәрізді үйшіктерді пайдаланады. === Дәстүрлі киімдері === Аромундар 20 ғасырдың басындағы Македониядағы дәстүрлі киімдері сақталған. Әйелдер киімдері ұзын көйлек, [[белдемше]], [[алжапқыш]], күрте, шарф, шұлық және сандалдардан, ал ерлер костюмі жейдеден, шалбардан, жилет, белбеуден тұрады. Аромундардың ауылдық жерлеріндегі киімі қала тұрғындарының киімінен ерекшеленді. 15 ғасырға дейін аромундар арасында фустанелланың қолданылды. Сонымен қатар, фустанелланы олар өздерінің этникалық костюмі деп санайды.<ref>Аромундар https://ru.wikibrief.org/wiki/Aromanians</ref> === Дәстүрлі тағамдары === Ең танымал аромун тағамдардың бірі, писуруда (майға қуырылған үй кеспесі), майға қуырылған бекон, қуырылған шошқа етінің табадағы бөліктері болып табылады, ахними - көкөністермен, әдетте картоппен, пиязбен немесе пиязбен ет тағамы, ең танымал аромундар тағамдардың бірі, пастирма (арумания нұсқасы) және т. б. Тағамдар негізінен ет, шошқа майы және жануар майына бағытталған. Лорди - тамақ дайындау үшін қолданылатын шошқа майының бір түрі, ал usandza - шошқа майы мен беконның бір түрі, тиган - қуырылған бәліш. Аромун дастарханы сонымен қатар ірімшік пен май қосылған пирог болып табылатын - брутала. Сãmbãcuchi - бұл жүгері ұнынан жасалған хош иістендірілген бәліш. cãtsãroanje, көп жапырақтардан жасалған хош иісті лаваш наны.<ref>Аромундар https://alphapedia.ru/w/Aromanians</ref> === Фольклоры === Ән және аспаптық фольклор сақталған. Әндер (кынтик, кынтице) – құда түсу мен үйлену тойына, жоқтауларға, батырлар туралы лиро-эпостық жырлары, стилі мен батырлардың атауларына байланысты гректердің клефтер туралы жырлары мен оңтүстік славяндардың гайдуктар туралы жырларына жақын. Батырлық эпостың мотивтері белгілі, балладалар жиі кездеседі. Билері негізінен ер адамдарының, үлкен ашық шеңбер түрінде оңтүстік славяндық колоға жақын.<ref>Әлем халықтары / Аромундар http://www.etnolog.ru/people.php?id=AROM</ref> == Танымал аромундар == *Герберт фон Караян - австриялық дирижер;<ref>Герберт фон Караян https://biographe.ru/uchenie/gerbert-fon-karayan/?ysclid=lt2jafs4t9780372759</ref> *Ни́кола П. Па́шич - Сербияның бірнеше мәрте премьер-министрі және Югославияның премьер-министрі;<ref>{{cite web|url=https://russianwiki.com/wiki/%D0%9F%D0%B0%D1%88%D0%B8%D1%87,_%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0|title=Пашич, Никола (Hgonc, Untklg)|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-06-11|lang=}}</ref> *Мельпоме́на Димитрова Кырничева - террорист, ВМРО мүшесі;<ref>Менча Карничева https://www.calendarz.com/ru/on-this-day/march/16/mencha-karnicheva</ref> * Калиопи Букле - македониялық эстрада әншісі;<ref>Калиопи https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BE%D0%BF%D0%B8</ref> == Сілтеме == * {{commonscat-inline|Aromanians}} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Еуропа халықтары}} [[Санат:Грекия халықтары]] [[Санат:Румыния этникалық топтары]] [[Санат:Солтүстік Македония халықтары]] ljlr4x6vb8c4h1jbkjypk8g5w2j6aas 3414942 3414941 2024-12-28T07:51:33Z Мағыпар 100137 /* Сілтеме */ 3414942 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Аромундар |төл атауы = |сурет = ValacosDeMacedonia--bulgariaherpeopl00monr.png |сурет тақырыбы = |саны = 300 000 |аймақ = |аймақ1 = {{Байрақ|Грекия}} |саны1 = 200 000 |түсініктемелер1 = |аймақ2 = {{Байрақ|Солтүстік Македония}} |саны2 = 9 700 |түсініктемелер2 = |аймақ3 = {{Байрақ|Румыния}} |саны3 = 30 000 |түсініктемелер3 = |аймақ4 = {{Байрақ|Албания}} |саны4 = 8 000 |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[аромун тілі]] |діні = [[православ шіркеуі]] |этникалық топтары = пиндиялықтар, грамостиандар, фаршероттар, мусекерлер, москополие. |ескертпелер = }} '''Аромундар ''' (''аромандар'', ''македониялық румындар'', ''цинцарлар'', куцовлахтар, фаршероттар) — [[Грекия]]ның, бұрынғы Югославияның, [[Болгария]]ның, [[Албания]]ның және [[Румыния]]ның таулы аймақтарын мекендейтін халық. Олар [[Грекия]]ның солтүстігінде (200 мың адам – 2015, бағалау), [[Македония]]ның оңтүстігі мен шығысында (9,7 мың адам – 2002, санақ), [[Румыния]]да (30 мыңнан астам адам), Орталық [[Албания]]ның оңтүстігінде (8,5 мың адам - ​​2011, санақ, бағалаулар - 100 мың адамға дейін), [[Болгария]]ның оңтүстік-батысында (3,6 мың адам - ​​2011 , санақ), сондай-ақ [[Түркия]]да, [[Ливан]]да және т.б. тұрады. Жалпы саны 300 мың адамға дейін жетеді.<ref>Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004-2017 https://old.bigenc.ru/ethnology/text/3452613?ysclid=lr7db7zyzo713722597</ref> == Автоэтнонимі == "Аромундар" термині arumini < лат. Романи "римдіктер" атауын алғаш рет Густав Вейганд ұсынған. Влахи термині орта ғасырларда балқандарда осы аймақта өмір сүрген роман халықтарының экзонимі (шетелдік атауы) ретінде қолданылған. Бүгінгі күні бұл термин тек аромундар мен мегленорумындарға қатысты қолданылады. == Эндоэтнонимі == Ағылшынша - «Vlachs»; грекше - «Αρμάνοι»; румынша - «Aromâni»; болгарша - «Арумъни / Власи»; македонша - «Ароманци / Власи»; сербше - «Власи»; хорватша - «Vlasi»; орысша - «Аромуны»; украинша - «Арумуни»; мажарша - «Arománok». == Субэтникалық топтары == *пиндиялықтар - Салоники, Пиндус, Македония; *олимп тауы тұрғындарының субэтникалық тобы; *грамостиандар – Албания мен Грекияның шекарасы; *фаршероттар - Албаниядағы Фрашери ауылы; *мусекерлер - Албанияның Адриатика жағалауы; *москополие - 18 ғасырда олар Македония мен Салоникиге барды.<ref>Аромундар - Armãnj https://nacio.at.ua/publ/nacionalnosti/aromuny_armanj/2-1-0-9</ref> == Нәсілі == Олар европеоид нәсілінің үнді-жерортатеңіздік тобына жатады.<ref>Әлем халықтары / Аромундар http://www.etnolog.ru/people.php?id=AROM</ref> == Тілі == Тілі — [[аромун тілі]], румын тілінің македон-румын [[диалект]]ісі. Серб-хорват, грек, албан тілдері де жиі кездеседі. Жазуы [[латын әліпбиі]]не негізделген. Бұл тілді қолдану құлдырау кезеңін бастан кешіруде. Македондықтармен неке қию мен ассимиляцияның жоғары көрсеткіштері сөйлеушілердің азаюына әкелді. Крушево - аромун тілін қолданатын әлемдегі жалғыз орын. Бұл тіл жақында қайта жандануда және қазір бүкіл ел бойынша аромун тілінде студенттерге сабақ беріледі.<ref>Солтүстік Македониядағы хош Аромундар https://alphapedia.ru/w/Aromanians_in_North_Macedonia</ref> == Жазуы == Аромун тіліне арналған жазуды жасаудың алғашқы әрекеттері XVIII ғасырдың аяғынан бастап - алдымен грек әліпбиіне, ал XIX ғасырдың басынан бастап - латын әліпбиіне негізделген. Қазіргі жазу жүйесі қабылданғанға дейін армун тілі әр түрлі қаріптермен, соның ішінде грек және кириллица әліпбилерімен жазылған. 1980-1990 жылдары стандартты жазу жүйесін құруға деген ұмтылыс қайта жанданды. [[Латын әліпбиі]]не негізделген қазіргі жазуы:<br /> Aa Ãã Bb Cc CEce/CIci CHEche/CHIchi Dd DHdh DZdz Ee Ff Gg GEge/GIgi GHEghe/GHIghi Hh Ii Jj Kk Ll LJlj Mm Nn NJnj Oo Pp Qq Rr Ss SHsh Tt THth TSts Uu Vv Ww Xx Yy Zz<ref>{{cite web|url=https://dev.abcdef.wiki/wiki/Aromanian_alphabet|title=Арумын әліпбиі/Aromanian alphabet|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-06-11|lang=}}</ref> == Діні == Сенушілер негізінен [[Православ шіркеуі|православиеліктер]], аз бөлігі ([[Албания]]да) [[Мұсылман|мұсылмандар]].<ref>Аромундар http://www.hrono.info/etnosy/etnos_a/aromuny.php</ref> == Негізгі қоныстану аймағы және халқы == ХІХ — ХХ ғасырдың басында аромундар негізінен Крушево мен Битолда және Пелистер таулы аймағына жақын Төменгі Пол, Трнов, Маловиште, Магарево, Гопеш ауылдарда тұрды. ХХ ғасырдың басында, Битола аймағынан басқа, Охридте, Ресенде, сондай — ақ Охрид көлінің солтүстігіндегі екі ауылда - Горна Белица мен Долна Белицада шағын аромун колониялары болды. Аромундардың шағын қауымдастықтары - Скопье, Кичево, Велес қалаларында құрылды. Олардың едәуір бөлігі сол кезде жергілікті гректермен немесе басқа славян ұлттарымен ассимиляцияланған. Кавадарци мен Неготино қалаларындағы шағын қауымдастықтары да ассимиляцияланды. 2002 жылғы халық санағы бойынша Скопьеде 2557, Штип (2074), Битола (1270), Крушево (1020), Струга (656) қауымдастықтарында көбірек аромундар өмір сүрген. 1994 жылғы санақ бойынша сол кездегі Македония Республикасында 8647 аромундар тіркелген. Алайда олардың көптеген адамдары македониялықтар ретінде тіркелді. 2002 жылғы халық санағы бойынша Солтүстік Македонияда 9 695 аромундар болған.<ref>{{cite web|url=https://stavkvantorium.ru/3ee7ad5129/%D0%90%D1%80%D0%BE%D0%BC%D1%83%D0%BD%D1%8B_%D0%B2_%D0%A1%D0%B5%D0%B2%D0%B5%D1%80%D0%BD%D0%BE%D0%B9_%D0%9C%D0%B0%D0%BA%D0%B5%D0%B4%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D0%B8|title=Солтүстік Македониядағы аромундар |author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-06-11|lang=}}</ref> == Тарихы == Аромундар, өздеріне жақын меглен-румындар сияқты, ежелгі дәуірде, Балқан Рим империясының құрамында болған кезде иллириялық жергілікті тайпалардың біртіндеп римизациялануы нәтижесінде қалыптасты. [[Сурет:Vlasi vo Egejska Makedonija.jpg |нобай|оңға|250px|Дәстүрлі киім киген Аромундар]] Сонымен қатар, Батыс Рим империясынан айырмашылығы, романизацияланған Балқан халықтары дәстүрлі ауылдық өмір салтын және Римге дейінгі дәуірдегі кәсіптерін сақтап қалды және неміс халықтарының ықпалына түспеді. Оның орнына оңтүстік славяндар, [[гректер]], [[албандар]], [[түрікте]]р мен [[сығандар]] аромундар өміріне, тұрмысына, тілі мен мәдениетіне орасан зор әсер етті. Қазіргі уақытта аромундардың өз мемлекеттілігі жоқ және оларды көрші халықтар біртіндеп ассимиляциялауда. Бұрын, олар өз мемлекетін құруға екі рет әрекет жасады:<br /> Аромундардың алғашқы әрекеттері кезеңі XI-XIII ғасырларға келеді. Бұл кезеңде бұрын Балқанның ішкі бөлігін ресми түрде бақылап келген Византия империясы түріктер мен крест жорықтарының шабуылынан айтарлықтай әлсіреді. Славян мемлекеттері (Сербия және Болгария) феодалдық бытыраңқылық кезеңіне аяқ басты. Ортағасырлық жылнамаларда (әсіресе гректерде) влахтардың дербес аумақтық-тайпалық одақтарының едәуір санының пайда болуы туралы жазылған.<br /> Ұлы Влахия, сондай — ақ Влаш Фессалиясы ретінде белгілі, барлық аромун түзілімдерінің ішіндегі ең маңыздысы болды;<br /> Кіші Влахия -Влаш Этолиясы және Акарнания;<br /> Ескі Влахия (Қазіргі Босния-Герцеговина, Черногория және Сербия республикаларының шекарасында);<br /> Жоғарғы Валахия (Эпирлердің Валахия территориялары);<br /> Влахоринхия (Македония);<br /> Кіші анклавтар: Балқан, Родоп және т. б. XX ғасырдың ортасына қарай Пиндус-Меглена княздігі 1941-1944 жылдар аралығында өмір сүрді және Грекияның солтүстік-батысында және Албания мен Македонияның оңтүстігінде құрылды.<ref>Аромундар және олардың мемлекеттігі туралы https://m.ok.ru/pokolenieistorikov/topic/154352633547539?ysclid=lt1lqib8xo784371333</ref> == Кәсібі == Негізгі дәстүрлі кәсібі [[мал шаруашылығы]], жазда - Пинд, Олимп, Фракия жоталарында, қыста және күзде - аңғарларда.<br /> Олардың кәсіпқой қолөнершілер және сауда керуендеріне жол көрсетушілер болған. Аромун сауда колониялары Грецияда, Австрияда, Чехияда, Моравияда, Силезияда, Пруссияда, Саксонияда және Италияда белгілі.<ref>Аромундар http://knowledge.su/a/aromuny</ref> == Тұрмыс салты == === Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары === Елді мекендер таулардың оңтүстік беткейлерінде шоғырланып орналасқан, бір, екі, үш қабатты тас үйлерден тұрады. Көшіп-қону кезінде олар сырықтардан жасалған, балшықпен жағылған және сабанмен жабылған жарты шар тәрізді үйшіктерді пайдаланады. === Дәстүрлі киімдері === Аромундар 20 ғасырдың басындағы Македониядағы дәстүрлі киімдері сақталған. Әйелдер киімдері ұзын көйлек, [[белдемше]], [[алжапқыш]], күрте, шарф, шұлық және сандалдардан, ал ерлер костюмі жейдеден, шалбардан, жилет, белбеуден тұрады. Аромундардың ауылдық жерлеріндегі киімі қала тұрғындарының киімінен ерекшеленді. 15 ғасырға дейін аромундар арасында фустанелланың қолданылды. Сонымен қатар, фустанелланы олар өздерінің этникалық костюмі деп санайды.<ref>Аромундар https://ru.wikibrief.org/wiki/Aromanians</ref> === Дәстүрлі тағамдары === Ең танымал аромун тағамдардың бірі, писуруда (майға қуырылған үй кеспесі), майға қуырылған бекон, қуырылған шошқа етінің табадағы бөліктері болып табылады, ахними - көкөністермен, әдетте картоппен, пиязбен немесе пиязбен ет тағамы, ең танымал аромундар тағамдардың бірі, пастирма (арумания нұсқасы) және т. б. Тағамдар негізінен ет, шошқа майы және жануар майына бағытталған. Лорди - тамақ дайындау үшін қолданылатын шошқа майының бір түрі, ал usandza - шошқа майы мен беконның бір түрі, тиган - қуырылған бәліш. Аромун дастарханы сонымен қатар ірімшік пен май қосылған пирог болып табылатын - брутала. Сãmbãcuchi - бұл жүгері ұнынан жасалған хош иістендірілген бәліш. cãtsãroanje, көп жапырақтардан жасалған хош иісті лаваш наны.<ref>Аромундар https://alphapedia.ru/w/Aromanians</ref> === Фольклоры === Ән және аспаптық фольклор сақталған. Әндер (кынтик, кынтице) – құда түсу мен үйлену тойына, жоқтауларға, батырлар туралы лиро-эпостық жырлары, стилі мен батырлардың атауларына байланысты гректердің клефтер туралы жырлары мен оңтүстік славяндардың гайдуктар туралы жырларына жақын. Батырлық эпостың мотивтері белгілі, балладалар жиі кездеседі. Билері негізінен ер адамдарының, үлкен ашық шеңбер түрінде оңтүстік славяндық колоға жақын.<ref>Әлем халықтары / Аромундар http://www.etnolog.ru/people.php?id=AROM</ref> == Танымал аромундар == *Герберт фон Караян - австриялық дирижер;<ref>Герберт фон Караян https://biographe.ru/uchenie/gerbert-fon-karayan/?ysclid=lt2jafs4t9780372759</ref> *Ни́кола П. Па́шич - Сербияның бірнеше мәрте премьер-министрі және Югославияның премьер-министрі;<ref>{{cite web|url=https://russianwiki.com/wiki/%D0%9F%D0%B0%D1%88%D0%B8%D1%87,_%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0|title=Пашич, Никола (Hgonc, Untklg)|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-06-11|lang=}}</ref> *Мельпоме́на Димитрова Кырничева - террорист, ВМРО мүшесі;<ref>Менча Карничева https://www.calendarz.com/ru/on-this-day/march/16/mencha-karnicheva</ref> * Калиопи Букле - македониялық эстрада әншісі;<ref>Калиопи https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BE%D0%BF%D0%B8</ref> == Сілтеме == * {{commonscat-inline|Aromanians}} * {{commonscat-inline| WIKITONGUES - Florentina speaking Aromanian.webm }} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Еуропа халықтары}} [[Санат:Грекия халықтары]] [[Санат:Румыния этникалық топтары]] [[Санат:Солтүстік Македония халықтары]] op469h14orx4z8a3wicr5v3huvw84hs 3414945 3414942 2024-12-28T07:54:32Z Мағыпар 100137 /* Сілтеме */ 3414945 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Аромундар |төл атауы = |сурет = ValacosDeMacedonia--bulgariaherpeopl00monr.png |сурет тақырыбы = |саны = 300 000 |аймақ = |аймақ1 = {{Байрақ|Грекия}} |саны1 = 200 000 |түсініктемелер1 = |аймақ2 = {{Байрақ|Солтүстік Македония}} |саны2 = 9 700 |түсініктемелер2 = |аймақ3 = {{Байрақ|Румыния}} |саны3 = 30 000 |түсініктемелер3 = |аймақ4 = {{Байрақ|Албания}} |саны4 = 8 000 |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[аромун тілі]] |діні = [[православ шіркеуі]] |этникалық топтары = пиндиялықтар, грамостиандар, фаршероттар, мусекерлер, москополие. |ескертпелер = }} '''Аромундар ''' (''аромандар'', ''македониялық румындар'', ''цинцарлар'', куцовлахтар, фаршероттар) — [[Грекия]]ның, бұрынғы Югославияның, [[Болгария]]ның, [[Албания]]ның және [[Румыния]]ның таулы аймақтарын мекендейтін халық. Олар [[Грекия]]ның солтүстігінде (200 мың адам – 2015, бағалау), [[Македония]]ның оңтүстігі мен шығысында (9,7 мың адам – 2002, санақ), [[Румыния]]да (30 мыңнан астам адам), Орталық [[Албания]]ның оңтүстігінде (8,5 мың адам - ​​2011, санақ, бағалаулар - 100 мың адамға дейін), [[Болгария]]ның оңтүстік-батысында (3,6 мың адам - ​​2011 , санақ), сондай-ақ [[Түркия]]да, [[Ливан]]да және т.б. тұрады. Жалпы саны 300 мың адамға дейін жетеді.<ref>Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004-2017 https://old.bigenc.ru/ethnology/text/3452613?ysclid=lr7db7zyzo713722597</ref> == Автоэтнонимі == "Аромундар" термині arumini < лат. Романи "римдіктер" атауын алғаш рет Густав Вейганд ұсынған. Влахи термині орта ғасырларда балқандарда осы аймақта өмір сүрген роман халықтарының экзонимі (шетелдік атауы) ретінде қолданылған. Бүгінгі күні бұл термин тек аромундар мен мегленорумындарға қатысты қолданылады. == Эндоэтнонимі == Ағылшынша - «Vlachs»; грекше - «Αρμάνοι»; румынша - «Aromâni»; болгарша - «Арумъни / Власи»; македонша - «Ароманци / Власи»; сербше - «Власи»; хорватша - «Vlasi»; орысша - «Аромуны»; украинша - «Арумуни»; мажарша - «Arománok». == Субэтникалық топтары == *пиндиялықтар - Салоники, Пиндус, Македония; *олимп тауы тұрғындарының субэтникалық тобы; *грамостиандар – Албания мен Грекияның шекарасы; *фаршероттар - Албаниядағы Фрашери ауылы; *мусекерлер - Албанияның Адриатика жағалауы; *москополие - 18 ғасырда олар Македония мен Салоникиге барды.<ref>Аромундар - Armãnj https://nacio.at.ua/publ/nacionalnosti/aromuny_armanj/2-1-0-9</ref> == Нәсілі == Олар европеоид нәсілінің үнді-жерортатеңіздік тобына жатады.<ref>Әлем халықтары / Аромундар http://www.etnolog.ru/people.php?id=AROM</ref> == Тілі == Тілі — [[аромун тілі]], румын тілінің македон-румын [[диалект]]ісі. Серб-хорват, грек, албан тілдері де жиі кездеседі. Жазуы [[латын әліпбиі]]не негізделген. Бұл тілді қолдану құлдырау кезеңін бастан кешіруде. Македондықтармен неке қию мен ассимиляцияның жоғары көрсеткіштері сөйлеушілердің азаюына әкелді. Крушево - аромун тілін қолданатын әлемдегі жалғыз орын. Бұл тіл жақында қайта жандануда және қазір бүкіл ел бойынша аромун тілінде студенттерге сабақ беріледі.<ref>Солтүстік Македониядағы хош Аромундар https://alphapedia.ru/w/Aromanians_in_North_Macedonia</ref> == Жазуы == Аромун тіліне арналған жазуды жасаудың алғашқы әрекеттері XVIII ғасырдың аяғынан бастап - алдымен грек әліпбиіне, ал XIX ғасырдың басынан бастап - латын әліпбиіне негізделген. Қазіргі жазу жүйесі қабылданғанға дейін армун тілі әр түрлі қаріптермен, соның ішінде грек және кириллица әліпбилерімен жазылған. 1980-1990 жылдары стандартты жазу жүйесін құруға деген ұмтылыс қайта жанданды. [[Латын әліпбиі]]не негізделген қазіргі жазуы:<br /> Aa Ãã Bb Cc CEce/CIci CHEche/CHIchi Dd DHdh DZdz Ee Ff Gg GEge/GIgi GHEghe/GHIghi Hh Ii Jj Kk Ll LJlj Mm Nn NJnj Oo Pp Qq Rr Ss SHsh Tt THth TSts Uu Vv Ww Xx Yy Zz<ref>{{cite web|url=https://dev.abcdef.wiki/wiki/Aromanian_alphabet|title=Арумын әліпбиі/Aromanian alphabet|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-06-11|lang=}}</ref> == Діні == Сенушілер негізінен [[Православ шіркеуі|православиеліктер]], аз бөлігі ([[Албания]]да) [[Мұсылман|мұсылмандар]].<ref>Аромундар http://www.hrono.info/etnosy/etnos_a/aromuny.php</ref> == Негізгі қоныстану аймағы және халқы == ХІХ — ХХ ғасырдың басында аромундар негізінен Крушево мен Битолда және Пелистер таулы аймағына жақын Төменгі Пол, Трнов, Маловиште, Магарево, Гопеш ауылдарда тұрды. ХХ ғасырдың басында, Битола аймағынан басқа, Охридте, Ресенде, сондай — ақ Охрид көлінің солтүстігіндегі екі ауылда - Горна Белица мен Долна Белицада шағын аромун колониялары болды. Аромундардың шағын қауымдастықтары - Скопье, Кичево, Велес қалаларында құрылды. Олардың едәуір бөлігі сол кезде жергілікті гректермен немесе басқа славян ұлттарымен ассимиляцияланған. Кавадарци мен Неготино қалаларындағы шағын қауымдастықтары да ассимиляцияланды. 2002 жылғы халық санағы бойынша Скопьеде 2557, Штип (2074), Битола (1270), Крушево (1020), Струга (656) қауымдастықтарында көбірек аромундар өмір сүрген. 1994 жылғы санақ бойынша сол кездегі Македония Республикасында 8647 аромундар тіркелген. Алайда олардың көптеген адамдары македониялықтар ретінде тіркелді. 2002 жылғы халық санағы бойынша Солтүстік Македонияда 9 695 аромундар болған.<ref>{{cite web|url=https://stavkvantorium.ru/3ee7ad5129/%D0%90%D1%80%D0%BE%D0%BC%D1%83%D0%BD%D1%8B_%D0%B2_%D0%A1%D0%B5%D0%B2%D0%B5%D1%80%D0%BD%D0%BE%D0%B9_%D0%9C%D0%B0%D0%BA%D0%B5%D0%B4%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D0%B8|title=Солтүстік Македониядағы аромундар |author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-06-11|lang=}}</ref> == Тарихы == Аромундар, өздеріне жақын меглен-румындар сияқты, ежелгі дәуірде, Балқан Рим империясының құрамында болған кезде иллириялық жергілікті тайпалардың біртіндеп римизациялануы нәтижесінде қалыптасты. [[Сурет:Vlasi vo Egejska Makedonija.jpg |нобай|оңға|250px|Дәстүрлі киім киген Аромундар]] Сонымен қатар, Батыс Рим империясынан айырмашылығы, романизацияланған Балқан халықтары дәстүрлі ауылдық өмір салтын және Римге дейінгі дәуірдегі кәсіптерін сақтап қалды және неміс халықтарының ықпалына түспеді. Оның орнына оңтүстік славяндар, [[гректер]], [[албандар]], [[түрікте]]р мен [[сығандар]] аромундар өміріне, тұрмысына, тілі мен мәдениетіне орасан зор әсер етті. Қазіргі уақытта аромундардың өз мемлекеттілігі жоқ және оларды көрші халықтар біртіндеп ассимиляциялауда. Бұрын, олар өз мемлекетін құруға екі рет әрекет жасады:<br /> Аромундардың алғашқы әрекеттері кезеңі XI-XIII ғасырларға келеді. Бұл кезеңде бұрын Балқанның ішкі бөлігін ресми түрде бақылап келген Византия империясы түріктер мен крест жорықтарының шабуылынан айтарлықтай әлсіреді. Славян мемлекеттері (Сербия және Болгария) феодалдық бытыраңқылық кезеңіне аяқ басты. Ортағасырлық жылнамаларда (әсіресе гректерде) влахтардың дербес аумақтық-тайпалық одақтарының едәуір санының пайда болуы туралы жазылған.<br /> Ұлы Влахия, сондай — ақ Влаш Фессалиясы ретінде белгілі, барлық аромун түзілімдерінің ішіндегі ең маңыздысы болды;<br /> Кіші Влахия -Влаш Этолиясы және Акарнания;<br /> Ескі Влахия (Қазіргі Босния-Герцеговина, Черногория және Сербия республикаларының шекарасында);<br /> Жоғарғы Валахия (Эпирлердің Валахия территориялары);<br /> Влахоринхия (Македония);<br /> Кіші анклавтар: Балқан, Родоп және т. б. XX ғасырдың ортасына қарай Пиндус-Меглена княздігі 1941-1944 жылдар аралығында өмір сүрді және Грекияның солтүстік-батысында және Албания мен Македонияның оңтүстігінде құрылды.<ref>Аромундар және олардың мемлекеттігі туралы https://m.ok.ru/pokolenieistorikov/topic/154352633547539?ysclid=lt1lqib8xo784371333</ref> == Кәсібі == Негізгі дәстүрлі кәсібі [[мал шаруашылығы]], жазда - Пинд, Олимп, Фракия жоталарында, қыста және күзде - аңғарларда.<br /> Олардың кәсіпқой қолөнершілер және сауда керуендеріне жол көрсетушілер болған. Аромун сауда колониялары Грецияда, Австрияда, Чехияда, Моравияда, Силезияда, Пруссияда, Саксонияда және Италияда белгілі.<ref>Аромундар http://knowledge.su/a/aromuny</ref> == Тұрмыс салты == === Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары === Елді мекендер таулардың оңтүстік беткейлерінде шоғырланып орналасқан, бір, екі, үш қабатты тас үйлерден тұрады. Көшіп-қону кезінде олар сырықтардан жасалған, балшықпен жағылған және сабанмен жабылған жарты шар тәрізді үйшіктерді пайдаланады. === Дәстүрлі киімдері === Аромундар 20 ғасырдың басындағы Македониядағы дәстүрлі киімдері сақталған. Әйелдер киімдері ұзын көйлек, [[белдемше]], [[алжапқыш]], күрте, шарф, шұлық және сандалдардан, ал ерлер костюмі жейдеден, шалбардан, жилет, белбеуден тұрады. Аромундардың ауылдық жерлеріндегі киімі қала тұрғындарының киімінен ерекшеленді. 15 ғасырға дейін аромундар арасында фустанелланың қолданылды. Сонымен қатар, фустанелланы олар өздерінің этникалық костюмі деп санайды.<ref>Аромундар https://ru.wikibrief.org/wiki/Aromanians</ref> === Дәстүрлі тағамдары === Ең танымал аромун тағамдардың бірі, писуруда (майға қуырылған үй кеспесі), майға қуырылған бекон, қуырылған шошқа етінің табадағы бөліктері болып табылады, ахними - көкөністермен, әдетте картоппен, пиязбен немесе пиязбен ет тағамы, ең танымал аромундар тағамдардың бірі, пастирма (арумания нұсқасы) және т. б. Тағамдар негізінен ет, шошқа майы және жануар майына бағытталған. Лорди - тамақ дайындау үшін қолданылатын шошқа майының бір түрі, ал usandza - шошқа майы мен беконның бір түрі, тиган - қуырылған бәліш. Аромун дастарханы сонымен қатар ірімшік пен май қосылған пирог болып табылатын - брутала. Сãmbãcuchi - бұл жүгері ұнынан жасалған хош иістендірілген бәліш. cãtsãroanje, көп жапырақтардан жасалған хош иісті лаваш наны.<ref>Аромундар https://alphapedia.ru/w/Aromanians</ref> === Фольклоры === Ән және аспаптық фольклор сақталған. Әндер (кынтик, кынтице) – құда түсу мен үйлену тойына, жоқтауларға, батырлар туралы лиро-эпостық жырлары, стилі мен батырлардың атауларына байланысты гректердің клефтер туралы жырлары мен оңтүстік славяндардың гайдуктар туралы жырларына жақын. Батырлық эпостың мотивтері белгілі, балладалар жиі кездеседі. Билері негізінен ер адамдарының, үлкен ашық шеңбер түрінде оңтүстік славяндық колоға жақын.<ref>Әлем халықтары / Аромундар http://www.etnolog.ru/people.php?id=AROM</ref> == Танымал аромундар == *Герберт фон Караян - австриялық дирижер;<ref>Герберт фон Караян https://biographe.ru/uchenie/gerbert-fon-karayan/?ysclid=lt2jafs4t9780372759</ref> *Ни́кола П. Па́шич - Сербияның бірнеше мәрте премьер-министрі және Югославияның премьер-министрі;<ref>{{cite web|url=https://russianwiki.com/wiki/%D0%9F%D0%B0%D1%88%D0%B8%D1%87,_%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0|title=Пашич, Никола (Hgonc, Untklg)|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-06-11|lang=}}</ref> *Мельпоме́на Димитрова Кырничева - террорист, ВМРО мүшесі;<ref>Менча Карничева https://www.calendarz.com/ru/on-this-day/march/16/mencha-karnicheva</ref> * Калиопи Букле - македониялық эстрада әншісі;<ref>Калиопи https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BE%D0%BF%D0%B8</ref> == Сілтеме == * {{commonscat-inline|Aromanians}} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Еуропа халықтары}} [[Санат:Грекия халықтары]] [[Санат:Румыния этникалық топтары]] [[Санат:Солтүстік Македония халықтары]] g5nweva9pw5857zrul9n747etolseky 3414949 3414945 2024-12-28T08:00:10Z Мағыпар 100137 толықтыру 3414949 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Аромундар |төл атауы = |сурет = ValacosDeMacedonia--bulgariaherpeopl00monr.png |сурет тақырыбы = |саны = 300 000 |аймақ = |аймақ1 = {{Байрақ|Грекия}} |саны1 = 200 000 |түсініктемелер1 = |аймақ2 = {{Байрақ|Солтүстік Македония}} |саны2 = 9 700 |түсініктемелер2 = |аймақ3 = {{Байрақ|Румыния}} |саны3 = 30 000 |түсініктемелер3 = |аймақ4 = {{Байрақ|Албания}} |саны4 = 8 000 |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[аромун тілі]] |діні = [[православ шіркеуі]] |этникалық топтары = пиндиялықтар, грамостиандар, фаршероттар, мусекерлер, москополие. |ескертпелер = }} '''Аромундар ''' (''аромандар'', ''македониялық румындар'', ''цинцарлар'', куцовлахтар, фаршероттар) — [[Грекия]]ның, бұрынғы Югославияның, [[Болгария]]ның, [[Албания]]ның және [[Румыния]]ның таулы аймақтарын мекендейтін халық. Олар [[Грекия]]ның солтүстігінде (200 мың адам – 2015, бағалау), [[Македония]]ның оңтүстігі мен шығысында (9,7 мың адам – 2002, санақ), [[Румыния]]да (30 мыңнан астам адам), Орталық [[Албания]]ның оңтүстігінде (8,5 мың адам - ​​2011, санақ, бағалаулар - 100 мың адамға дейін), [[Болгария]]ның оңтүстік-батысында (3,6 мың адам - ​​2011 , санақ), сондай-ақ [[Түркия]]да, [[Ливан]]да және т.б. тұрады. Жалпы саны 300 мың адамға дейін жетеді.<ref>Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004-2017 https://old.bigenc.ru/ethnology/text/3452613?ysclid=lr7db7zyzo713722597</ref> == Автоэтнонимі == "Аромундар" термині arumini < лат. Романи "римдіктер" атауын алғаш рет Густав Вейганд ұсынған. Влахи термині орта ғасырларда балқандарда осы аймақта өмір сүрген роман халықтарының экзонимі (шетелдік атауы) ретінде қолданылған. Бүгінгі күні бұл термин тек аромундар мен мегленорумындарға қатысты қолданылады. == Эндоэтнонимі == Ағылшынша - «Vlachs»; грекше - «Αρμάνοι»; румынша - «Aromâni»; болгарша - «Арумъни / Власи»; македонша - «Ароманци / Власи»; сербше - «Власи»; хорватша - «Vlasi»; орысша - «Аромуны»; украинша - «Арумуни»; мажарша - «Arománok». == Субэтникалық топтары == *пиндиялықтар - Салоники, Пиндус, Македония; *олимп тауы тұрғындарының субэтникалық тобы; *грамостиандар – Албания мен Грекияның шекарасы; *фаршероттар - Албаниядағы Фрашери ауылы; *мусекерлер - Албанияның Адриатика жағалауы; *москополие - 18 ғасырда олар Македония мен Салоникиге барды.<ref>Аромундар - Armãnj https://nacio.at.ua/publ/nacionalnosti/aromuny_armanj/2-1-0-9</ref> == Нәсілі == Олар европеоид нәсілінің үнді-жерортатеңіздік тобына жатады.<ref>Әлем халықтары / Аромундар http://www.etnolog.ru/people.php?id=AROM</ref> == Тілі == Тілі — [[аромун тілі]], румын тілінің македон-румын [[диалект]]ісі. Серб-хорват, грек, албан тілдері де жиі кездеседі. Жазуы [[латын әліпбиі]]не негізделген. Бұл тілді қолдану құлдырау кезеңін бастан кешіруде. Македондықтармен неке қию мен ассимиляцияның жоғары көрсеткіштері сөйлеушілердің азаюына әкелді. Крушево - аромун тілін қолданатын әлемдегі жалғыз орын. Бұл тіл жақында қайта жандануда және қазір бүкіл ел бойынша аромун тілінде студенттерге сабақ беріледі.<ref>Солтүстік Македониядағы хош Аромундар https://alphapedia.ru/w/Aromanians_in_North_Macedonia</ref> == Жазуы == Аромун тіліне арналған жазуды жасаудың алғашқы әрекеттері XVIII ғасырдың аяғынан бастап - алдымен грек әліпбиіне, ал XIX ғасырдың басынан бастап - латын әліпбиіне негізделген. Қазіргі жазу жүйесі қабылданғанға дейін армун тілі әр түрлі қаріптермен, соның ішінде грек және кириллица әліпбилерімен жазылған. 1980-1990 жылдары стандартты жазу жүйесін құруға деген ұмтылыс қайта жанданды. [[Латын әліпбиі]]не негізделген қазіргі жазуы:<br /> Aa Ãã Bb Cc CEce/CIci CHEche/CHIchi Dd DHdh DZdz Ee Ff Gg GEge/GIgi GHEghe/GHIghi Hh Ii Jj Kk Ll LJlj Mm Nn NJnj Oo Pp Qq Rr Ss SHsh Tt THth TSts Uu Vv Ww Xx Yy Zz<ref>{{cite web|url=https://dev.abcdef.wiki/wiki/Aromanian_alphabet|title=Арумын әліпбиі/Aromanian alphabet|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-06-11|lang=}}</ref> == Діні == Сенушілер негізінен [[Православ шіркеуі|православиеліктер]], аз бөлігі ([[Албания]]да) [[Мұсылман|мұсылмандар]].<ref>Аромундар http://www.hrono.info/etnosy/etnos_a/aromuny.php</ref> == Негізгі қоныстану аймағы және халқы == ХІХ — ХХ ғасырдың басында аромундар негізінен Крушево мен Битолда және Пелистер таулы аймағына жақын Төменгі Пол, Трнов, Маловиште, Магарево, Гопеш ауылдарда тұрды. ХХ ғасырдың басында, Битола аймағынан басқа, Охридте, Ресенде, сондай — ақ Охрид көлінің солтүстігіндегі екі ауылда - Горна Белица мен Долна Белицада шағын аромун колониялары болды. Аромундардың шағын қауымдастықтары - Скопье, Кичево, Велес қалаларында құрылды. Олардың едәуір бөлігі сол кезде жергілікті гректермен немесе басқа славян ұлттарымен ассимиляцияланған. Кавадарци мен Неготино қалаларындағы шағын қауымдастықтары да ассимиляцияланды. 2002 жылғы халық санағы бойынша Скопьеде 2557, Штип (2074), Битола (1270), Крушево (1020), Струга (656) қауымдастықтарында көбірек аромундар өмір сүрген. 1994 жылғы санақ бойынша сол кездегі Македония Республикасында 8647 аромундар тіркелген. Алайда олардың көптеген адамдары македониялықтар ретінде тіркелді. 2002 жылғы халық санағы бойынша Солтүстік Македонияда 9 695 аромундар болған.<ref>{{cite web|url=https://stavkvantorium.ru/3ee7ad5129/%D0%90%D1%80%D0%BE%D0%BC%D1%83%D0%BD%D1%8B_%D0%B2_%D0%A1%D0%B5%D0%B2%D0%B5%D1%80%D0%BD%D0%BE%D0%B9_%D0%9C%D0%B0%D0%BA%D0%B5%D0%B4%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D0%B8|title=Солтүстік Македониядағы аромундар |author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-06-11|lang=}}</ref> == Тарихы == Аромундар, өздеріне жақын меглен-румындар сияқты, ежелгі дәуірде, Балқан Рим империясының құрамында болған кезде иллириялық жергілікті тайпалардың біртіндеп римизациялануы нәтижесінде қалыптасты. [[Сурет:Vlasi vo Egejska Makedonija.jpg |нобай|оңға|250px|Дәстүрлі киім киген Аромундар]] Сонымен қатар, Батыс Рим империясынан айырмашылығы, романизацияланған Балқан халықтары дәстүрлі ауылдық өмір салтын және Римге дейінгі дәуірдегі кәсіптерін сақтап қалды және неміс халықтарының ықпалына түспеді. Оның орнына оңтүстік славяндар, [[гректер]], [[албандар]], [[түрікте]]р мен [[сығандар]] аромундар өміріне, тұрмысына, тілі мен мәдениетіне орасан зор әсер етті. Қазіргі уақытта аромундардың өз мемлекеттілігі жоқ және оларды көрші халықтар біртіндеп ассимиляциялауда. Бұрын, олар өз мемлекетін құруға екі рет әрекет жасады:<br /> Аромундардың алғашқы әрекеттері кезеңі XI-XIII ғасырларға келеді. Бұл кезеңде бұрын Балқанның ішкі бөлігін ресми түрде бақылап келген Византия империясы түріктер мен крест жорықтарының шабуылынан айтарлықтай әлсіреді. Славян мемлекеттері (Сербия және Болгария) феодалдық бытыраңқылық кезеңіне аяқ басты. Ортағасырлық жылнамаларда (әсіресе гректерде) влахтардың дербес аумақтық-тайпалық одақтарының едәуір санының пайда болуы туралы жазылған.<br /> Ұлы Влахия, сондай — ақ Влаш Фессалиясы ретінде белгілі, барлық аромун түзілімдерінің ішіндегі ең маңыздысы болды;<br /> Кіші Влахия -Влаш Этолиясы және Акарнания;<br /> Ескі Влахия (Қазіргі Босния-Герцеговина, Черногория және Сербия республикаларының шекарасында);<br /> Жоғарғы Валахия (Эпирлердің Валахия территориялары);<br /> Влахоринхия (Македония);<br /> Кіші анклавтар: Балқан, Родоп және т. б. XX ғасырдың ортасына қарай Пиндус-Меглена княздігі 1941-1944 жылдар аралығында өмір сүрді және Грекияның солтүстік-батысында және Албания мен Македонияның оңтүстігінде құрылды.<ref>Аромундар және олардың мемлекеттігі туралы https://m.ok.ru/pokolenieistorikov/topic/154352633547539?ysclid=lt1lqib8xo784371333</ref> == Кәсібі == Негізгі дәстүрлі кәсібі [[мал шаруашылығы]], жазда - Пинд, Олимп, Фракия жоталарында, қыста және күзде - аңғарларда.<br /> Олардың кәсіпқой қолөнершілер және сауда керуендеріне жол көрсетушілер болған. Аромун сауда колониялары Грецияда, Австрияда, Чехияда, Моравияда, Силезияда, Пруссияда, Саксонияда және Италияда белгілі.<ref>Аромундар http://knowledge.su/a/aromuny</ref> == Тұрмыс салты == === Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары === Елді мекендер таулардың оңтүстік беткейлерінде шоғырланып орналасқан, бір, екі, үш қабатты тас үйлерден тұрады. Көшіп-қону кезінде олар сырықтардан жасалған, балшықпен жағылған және сабанмен жабылған жарты шар тәрізді үйшіктерді пайдаланады. === Дәстүрлі киімдері === Аромундар 20 ғасырдың басындағы Македониядағы дәстүрлі киімдері сақталған. Әйелдер киімдері ұзын көйлек, [[белдемше]], [[алжапқыш]], күрте, шарф, шұлық және сандалдардан, ал ерлер костюмі жейдеден, шалбардан, жилет, белбеуден тұрады. Аромундардың ауылдық жерлеріндегі киімі қала тұрғындарының киімінен ерекшеленді. 15 ғасырға дейін аромундар арасында фустанелланың қолданылды. Сонымен қатар, фустанелланы олар өздерінің этникалық костюмі деп санайды.<ref>Аромундар https://ru.wikibrief.org/wiki/Aromanians</ref> === Дәстүрлі тағамдары === Ең танымал аромун тағамдардың бірі, писуруда (майға қуырылған үй кеспесі), майға қуырылған бекон, қуырылған шошқа етінің табадағы бөліктері болып табылады, ахними - көкөністермен, әдетте картоппен, пиязбен немесе пиязбен ет тағамы, ең танымал аромундар тағамдардың бірі, пастирма (арумания нұсқасы) және т. б. Тағамдар негізінен ет, шошқа майы және жануар майына бағытталған. Лорди - тамақ дайындау үшін қолданылатын шошқа майының бір түрі, ал usandza - шошқа майы мен беконның бір түрі, тиган - қуырылған бәліш. Аромун дастарханы сонымен қатар ірімшік пен май қосылған пирог болып табылатын - брутала. Сãmbãcuchi - бұл жүгері ұнынан жасалған хош иістендірілген бәліш. cãtsãroanje, көп жапырақтардан жасалған хош иісті лаваш наны.<ref>Аромундар https://alphapedia.ru/w/Aromanians</ref> === Фольклоры === Ән және аспаптық фольклор сақталған. Әндер (кынтик, кынтице) – құда түсу мен үйлену тойына, жоқтауларға, батырлар туралы лиро-эпостық жырлары, стилі мен батырлардың атауларына байланысты гректердің клефтер туралы жырлары мен оңтүстік славяндардың гайдуктар туралы жырларына жақын. Батырлық эпостың мотивтері белгілі, балладалар жиі кездеседі. Билері негізінен ер адамдарының, үлкен ашық шеңбер түрінде оңтүстік славяндық колоға жақын.<ref>Әлем халықтары / Аромундар http://www.etnolog.ru/people.php?id=AROM</ref> == Танымал аромундар == *Герберт фон Караян - австриялық дирижер;<ref>Герберт фон Караян https://biographe.ru/uchenie/gerbert-fon-karayan/?ysclid=lt2jafs4t9780372759</ref> *Ни́кола П. Па́шич - Сербияның бірнеше мәрте премьер-министрі және Югославияның премьер-министрі;<ref>{{cite web|url=https://russianwiki.com/wiki/%D0%9F%D0%B0%D1%88%D0%B8%D1%87,_%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0|title=Пашич, Никола (Hgonc, Untklg)|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2024-06-11|lang=}}</ref> *Мельпоме́на Димитрова Кырничева - террорист, ВМРО мүшесі;<ref>Менча Карничева https://www.calendarz.com/ru/on-this-day/march/16/mencha-karnicheva</ref> * Калиопи Букле - македониялық эстрада әншісі;<ref>Калиопи https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BE%D0%BF%D0%B8</ref> == Сілтеме == * {{commonscat-inline|Aromanians}} == Медиа файлдар == <gallery> File:WIKITONGUES - Florentina speaking Aromanian.webm|Ароумын тілінде сөз. </gallery> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Еуропа халықтары}} [[Санат:Грекия халықтары]] [[Санат:Румыния этникалық топтары]] [[Санат:Солтүстік Македония халықтары]] myeoc8vj7ci8zxtjs88m8lapzgjvur1 0 681570 3414793 3348605 2024-12-27T18:33:21Z Kas77777 100404 /* Жалпы медальдар саны */ 3414793 wikitext text/x-wiki '''Ауыр атлетикадан Еуропа чемпионаты''' [[Ауыр атлетикадан Еуропа федерациясы]]мен (EWF) ұйымдастырылатын халықаралық жарыс. Ерлер үшін алғашқы чемпионат [[1896]] жылдан бастап өткізіледі, ал әйелдер үшін [[1988]] жылдан. == Чемпионаттар тізімі == {| class="wikitable" style="text-align:center;" |- bgcolor="cccccc" !rowspan=2 width=50 |Жыл !colspan=2 |Рет саны !rowspan=2 width=250|Өткізілу орны |- !width=30|Ерлер|| width=30|Әйелдер |- | [[1896]] || 1 || || align=left|{{NED}}, [[Роттердам]] |- | [[1897]] || 2 || || align=left| [[File:Flag of the Habsburg Monarchy.svg|22 px]] [[Аустрия-Мажарстан]], [[Вена]] |- | [[1898]] || 3 || || align=left|{{NED}}, [[Амстердам]] |- | [[1900]] || 4 || || align=left| {{NED}}, [[Роттердам]], |- | [[1901]] || 5 || || align=left| {{NED}}, [[Роттердам]] |- | [[1902]] || 6 || || align=left| {{NED}}, [[Гаага]] |- | [[1903]] || 7 || || align=left| {{NED}}, [[Амстердам]] |- | [[1904]] || 8 || || align=left| {{NED}}, [[Амстердам]] |- | [[1905]] || 9 || || align=left| {{NED}}, [[Гаага]] |- | [[1906]] || 10 || || align=left| {{DEN}}, [[Копенгаген]] |- | [[1907]] || 11 || || align=left| [[File:Flag of the Habsburg Monarchy.svg|22 px]] [[Аустрия-Мажарстан]], [[Вена]] |- | [[1908]] || 12 || || align=left| {{SWE}}, [[Мальме]] |- | [[1909]] || 13 || || align=left| [[File:Flag of the German Empire.svg|22 px]] [[Германия Империясы]] [[Дрезден]] |- | [[1910]] || 14 || || align=left| [[File:Flag of the Habsburg Monarchy.svg|22 px]] [[Аустрия-Мажарстан]], [[Будапешт]] |- | [[1911]] || 15 || || align=left| [[File:Flag of the German Empire.svg|22 px]] [[Германия Империясы]], [[Лейпциг]] |- | [[1912]] || 16 || || align=left| [[File:Flag of the Habsburg Monarchy.svg|22 px]] [[Аустрия-Мажарстан]], [[Вена]] |- | [[1913]] || 17 || || align=left| [[File:Flag of the Habsburg Monarchy.svg|22 px]] [[Аустрия-Мажарстан]], [[Брно]] |- | [[1914]] || 18 || || align=left| [[File:Flag of the Habsburg Monarchy.svg|22 px]] [[Аустрия-Мажарстан]], [[Вена]] |- | [[1921]] || 19 || || align=left| {{GER}}, [[Оффенбах]] |- | [[1924]] || 20 || || align=left|{{GER}}, [[Ньюкирхен]] |- | [[1929]] || 21 || || align=left| {{AUT}}, [[Вена]] |- | [[1930]] || 22 || || align=left|{{GER}}, [[Мюнхен]] |- | [[1931]] || 23 || || align=left| {{LUX}}, [[Люксембург]], |- | [[1933]] || 24 || || align=left| {{GER}}, [[Эссен]] |- | [[1934]] || 25 || || align=left| {{ITA}}, [[Генуя]] |- | [[1935]] || 26 || || align=left| {{FRA}}, [[Париж]] |- | [[1947]] || 27 || || align=left| {{FIN}}, [[Хельсинки]] |- | [[1948]] || 28 || || align=left| {{GBR}}, [[Лондон]] |- | [[1949]] || 29 || || align=left| {{NED}}, [[Гаага]] |- | [[1950]] || 30 || || align=left| {{FRA}}, [[Париж]] |- | [[1951]] || 31 || || align=left|{{ITA}}, [[Милан]] |- | [[1952]] || 32 || || align=left| {{FIN}}, [[Хельсинки]], |- | [[1953]] || 33 || || align=left| {{SWE}}, [[Стокгольм]] |- | [[1954]] || 34 || || align=left| {{AUT}}, [[Вена]] |- | [[1955]] || 35 || || align=left| {{FRG}}, [[Мюнхен]] |- | [[1956]] || 36 || || align=left| {{FIN}}, [[Хельсинки]] |- | [[1957]] || 37 || || align=left| {{POL}}, [[Катовице]] |- | [[1958]] || 38 || || align=left| {{SWE}}, [[Стокгольм]] |- | [[1959]] || 39 || || align=left| {{POL}}, [[Варшава]] |- | [[1960]] || 40 || || align=left|{{ITA}}, [[Милан]] |- | [[1961]] || 41 || || align=left| {{AUT}}, [[Вена]] |- | [[1962]] || 42 || || align=left| {{HUN}}, [[Будапешт]] |- | [[1963]] || 43 || || align=left| {{SWE}}, [[Стокгольм]] |- | [[1964]] || 44 || || align=left| {{URS}}, [[Мәскеу]] |- | [[1965]] || 44 || || align=left| {{BUL}}, [[София]] |- | [[1966]] || 46 || || align=left| {{DDR}}, [[Берлин]] |- | [[1968]] || 47 || || align=left| {{URS}}, [[Ленинград]] |- | [[1969]] || 48 || || align=left| {{POL}}, [[Варшава]] |- | [[1970]] || 49 || || align=left|{{HUN}}, [[Сомбатхей]] |- | [[1971]] || 50 || || align=left| {{BUL}}, [[София]] |- | [[1972]] || 51 || || align=left| {{ROM}}, [[Констанца]] |- | [[1973]] || 52 || || align=left| {{ESP}}, [[Мадрид]] |- | [[1974]] || 53 || || align=left| {{ITA}}, [[Верона]] |- | [[1975]] || 54 || || align=left| {{URS}}, [[Мәскеу]] |- | [[1976]] || 55 || || align=left| {{DDR}}, [[Берлин]] |- | [[1977]] || 56 || || align=left| {{FRG}}, [[Штутгарт]] |- | [[1978]] || 57 || || align=left| {{TCH}}, [[Гавиржов]] |- | [[1979]] || 58 || || align=left|{{BUL}}, [[Варна]] |- | [[1980]] || 59 || || align=left| {{YUG}}, [[Белград]], |- | [[1981]] || 60 || || align=left| {{FRA}}, [[Лилль]] |- | [[1982]] || 61 || || align=left| {{YUG}}, [[Любляна]] |- | [[1983]] || 62 || || align=left| {{URS}}, [[Мәскеу]] |- | [[1984]] || 63 || || align=left| {{POR}}, [[Витория]] |- | [[1985]] || 64 || || align=left| {{POL}}, [[Катовице]] |- | [[1986]] || 65 || || align=left| {{DDR}}, [[Карл Маркс Штадт]] |- | [[1987]] || 66 || || align=left| {{FRA}}, [[Реймс]] |- | rowspan=2|[[1988]] || 67 || || align=left| {{GBR}}, [[Кардифф]] |- | || 1 || align=left| {{SMR}}, [[Сан-Марино (қала)]] |- | rowspan=2|[[1989]] || 68 || || align=left| {{GRE}}, [[Афины]] |- | || 2 || align=left| {{GBR}}, [[Манчестер]] |- | rowspan=2|[[1990]] || 69 || || align=left| {{DEN}}, [[Ольборг]] |- | || 3 || align=left| {{ESP}}, [[Тенерифе]] |- | rowspan=2|[[1991]] || 70 || || align=left| {{POL}}, [[Владыславово]] |- | || 4 || align=left| {{BUL}}, [[Варна]] |- | rowspan=2|[[1992]] || 71 || || align=left| {{HUN}}, [[Сексард]] |- | || 5 || align=left| {{POR}}, [[Лориш]] |- | rowspan=2|[[1993]] || 72 || || align=left| {{BUL}}, [[София]] |- | || 6 || align=left| {{ESP}}, [[Валенсия]] |- | rowspan=2|[[1994]] || 73 || || align=left| {{CZE}}, [[Соколов]] |- | || 7 || align=left| {{ITA}}, [[Рим]] |- | rowspan=2|[[1995]] || 74 || || align=left| {{POL}}, [[Варшава]] |- | || 8 || align=left| {{ISR}}, [[Бэер Шева]] |- | rowspan=2|[[1996]] || 75 || || align=left| {{NOR}}, [[Ставангер]] |- | || 9 || align=left| {{CZE}}, [[Прага]] |- | rowspan=2|[[1997]] || 76 || || align=left| {{CRO}}, [[Риека]] |- | || 10 || align=left| {{ESP}}, [[Севилья]] |- | [[1998]] || 77 || 11 || align=left| {{GER}}, [[Риза (қала)]] |- | [[1999]] || 78 || 12 || align=left| {{ESP}}, [[А-Корунья]] |- | [[2000]] || 79 || 13 || align=left| {{BUL}}, [[София]] |- | [[2001]] || 80 || 14 || align=left| {{SVK}}, [[Тренчин]] |- | [[2002]] || 81 || 15 || align=left| {{TUR}}, [[Анталия]] |- | [[2003]] || 82 || 16 || align=left| {{GRE}}, [[Лутракион]] |- | [[2004]] || 83 || 17 || align=left| {{UKR}}, [[Киев]] |- | [[2005]] || 84 || 18 || align=left| {{BUL}}, [[София]] |- | [[2006]] || 85 || 19 || align=left| {{POL}}, [[Владыславово]] |- | [[2007]] || 86 || 20 || align=left| {{FRA}}, [[Страсбург]] |- | [[2008]] || 87 || 21 || align=left| {{ITA}}, [[Линьяно-Саббьядоро]] |- | [[2009]] || 88 || 22 || align=left| {{ROM}}, [[Бухарест]] |- | [[2010]] || 89 || 23 || align=left| {{BLR}}, [[Минск]] |- | [[2011]] || 90 || 24 || align=left| {{RUS}}, [[Қазан]] |- | [[2012]] || 91 || 25 || align=left| {{TUR}}, [[Анталия]] |- | [[2013]] || 92 || 26 || align=left| {{ALB}}, [[Тирана]] |- | [[2014]] || 93 || 27 || align=left| {{ISR}}, [[Тель-Авив]] |- | [[2015]] || 94 || 28 || align=left| {{GEO}}, [[Тбилиси]] |- | [[2016]] || 95 || 29 || align=left| {{NOR}}, [[Фёрде]] |- | [[2017]] || 96 || 30 || align=left| {{CRO}}, [[Сплит]] |- | [[2018]] || 97 || 31 || align=left| {{ROM}}, [[Бухарест]] |- | [[2019]] || 98 || 32 || align=left| {{GEO}}, [[Батуми]] |- | [[2021]] || 99 || 33 || align=left| {{RUS}}, [[Мәскеу]] |- | [[2022]] || 100 || 34 || align=left| {{ALB}}, [[Тирана]] |- | [[2023]] || 101 || 35 || align=left| {{ARM}}, [[Ереван]] |- | [[2024]] || 102 || 36 || align=left| {{TUR}}, [[Анталья]] |} ==Жалпы медальдар саны== 1914-2024 жылдар {| {{RankedMedalTable|nation-width=200px}} |- | 1 ||align=left| {{URS}} || 202 || 89 || 34 || 325 |- | 2 ||align=left| {{BUL}} || 185 || 142 || 101 || 428 |- | 3 ||align=left| {{RUS}} || 90 || 86 || 51 || 227 |- | 4 ||align=left| {{TUR}} || 73 || 48 || 58 || 179 |- | 5 ||align=left| {{POL}} || 50 || 78 || 99 ||227 |- | 6 ||align=left| {{UKR}} || 43 || 42 || 38 || 113 |- | 7 ||align=left| {{ARM}} || 40 || 43 || 39 || 122 |- | 8 ||align=left| {{ROM}} || 35 || 46 || 46 || 127 |- | 9 ||align=left| {{GER}} || 34 || 53 || 39 || 126 |- | 10 ||align=left| {{HUN}} || 30 || 61 || 64 || 155 |} == Сыртқы сілтемелер == *[http://ewfed.com/ European Weitlifting Federation] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200813031118/https://www.ewfed.com/ |date=2020-08-13 }} *[http://www.iwf.net/ International Weightlifting Federation (IWF)] *[http://www.chidlovski.net/liftup/l_tournamentForm.asp?tflag=ce European Championships From 1907 to Today @ Lift Up: Search] *[https://www.iat.uni-leipzig.de/datenbanken/dbgwh/start.php Database Weightlifting] *[http://www.iwrp.net/ IWRP] *[http://iwrp.net/component/cwyniki/?view=contests&filter_typ_zawodow=3&filter_kategoria_wiekowa=7&filter_kraj=0&filter_data_od=0&search=OK&limitstart=0 1990-2021 Results] *[http://result.ewfed.com/ EWF Results] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200809232225/http://result.ewfed.com/ |date=2020-08-09 }} *[https://web.archive.org/web/20090405064238/http://www.ewf.sm/results.php?mnid=1&slyr=2009&short=BUCHAREST2009 Past Results] [[Санат:Ауыр атлетикадан Еуропа чемпионаттары]] 38blzdbs3a16pmm31rrox62r617ytpg 3414798 3414793 2024-12-27T18:36:02Z Kas77777 100404 /* Чемпионаттар тізімі */ 3414798 wikitext text/x-wiki '''Ауыр атлетикадан Еуропа чемпионаты''' [[Ауыр атлетикадан Еуропа федерациясы]]мен (EWF) ұйымдастырылатын халықаралық жарыс. Ерлер үшін алғашқы чемпионат [[1896]] жылдан бастап өткізіледі, ал әйелдер үшін [[1988]] жылдан. == Чемпионаттар тізімі == {| class="wikitable" style="text-align:center;" |- bgcolor="cccccc" !rowspan=2 width=50 |Жыл !colspan=2 |Рет саны !rowspan=2 width=250|Өткізілу орны |- !width=30|Ерлер|| width=30|Әйелдер |- | [[1896]] || 1 || || align=left|{{NED}}, [[Роттердам]] |- | [[1897]] || 2 || || align=left| [[File:Flag of the Habsburg Monarchy.svg|22 px]] [[Аустрия-Мажарстан]], [[Вена]] |- | [[1898]] || 3 || || align=left|{{NED}}, [[Амстердам]] |- | [[1900]] || 4 || || align=left| {{NED}}, [[Роттердам]], |- | [[1901]] || 5 || || align=left| {{NED}}, [[Роттердам]] |- | [[1902]] || 6 || || align=left| {{NED}}, [[Гаага]] |- | [[1903]] || 7 || || align=left| {{NED}}, [[Амстердам]] |- | [[1904]] || 8 || || align=left| {{NED}}, [[Амстердам]] |- | [[1905]] || 9 || || align=left| {{NED}}, [[Гаага]] |- | [[1906]] || 10 || || align=left| {{DEN}}, [[Копенгаген]] |- | [[1907]] || 11 || || align=left| [[File:Flag of the Habsburg Monarchy.svg|22 px]] [[Аустрия-Мажарстан]], [[Вена]] |- | [[1908]] || 12 || || align=left| {{SWE}}, [[Мальме]] |- | [[1909]] || 13 || || align=left| [[File:Flag of the German Empire.svg|22 px]] [[Германия Империясы]] [[Дрезден]] |- | [[1910]] || 14 || || align=left| [[File:Flag of the Habsburg Monarchy.svg|22 px]] [[Аустрия-Мажарстан]], [[Будапешт]] |- | [[1911]] || 15 || || align=left| [[File:Flag of the German Empire.svg|22 px]] [[Германия Империясы]], [[Лейпциг]] |- | [[1912]] || 16 || || align=left| [[File:Flag of the Habsburg Monarchy.svg|22 px]] [[Аустрия-Мажарстан]], [[Вена]] |- | [[1913]] || 17 || || align=left| [[File:Flag of the Habsburg Monarchy.svg|22 px]] [[Аустрия-Мажарстан]], [[Брно]] |- | [[1914]] || 18 || || align=left| [[File:Flag of the Habsburg Monarchy.svg|22 px]] [[Аустрия-Мажарстан]], [[Вена]] |- | [[1921]] || 19 || || align=left| {{GER}}, [[Оффенбах]] |- | [[1924]] || 20 || || align=left|{{GER}}, [[Ньюкирхен]] |- | [[1929]] || 21 || || align=left| {{AUT}}, [[Вена]] |- | [[1930]] || 22 || || align=left|{{GER}}, [[Мюнхен]] |- | [[1931]] || 23 || || align=left| {{LUX}}, [[Люксембург]], |- | [[1933]] || 24 || || align=left| {{GER}}, [[Эссен]] |- | [[1934]] || 25 || || align=left| {{ITA}}, [[Генуя]] |- | [[1935]] || 26 || || align=left| {{FRA}}, [[Париж]] |- | [[1947]] || 27 || || align=left| {{FIN}}, [[Хельсинки]] |- | [[1948]] || 28 || || align=left| {{GBR}}, [[Лондон]] |- | [[1949]] || 29 || || align=left| {{NED}}, [[Гаага]] |- | [[1950]] || 30 || || align=left| {{FRA}}, [[Париж]] |- | [[1951]] || 31 || || align=left|{{ITA}}, [[Милан]] |- | [[1952]] || 32 || || align=left| {{FIN}}, [[Хельсинки]], |- | [[1953]] || 33 || || align=left| {{SWE}}, [[Стокгольм]] |- | [[1954]] || 34 || || align=left| {{AUT}}, [[Вена]] |- | [[1955]] || 35 || || align=left| {{FRG}}, [[Мюнхен]] |- | [[1956]] || 36 || || align=left| {{FIN}}, [[Хельсинки]] |- | [[1957]] || 37 || || align=left| {{POL}}, [[Катовице]] |- | [[1958]] || 38 || || align=left| {{SWE}}, [[Стокгольм]] |- | [[1959]] || 39 || || align=left| {{POL}}, [[Варшава]] |- | [[1960]] || 40 || || align=left|{{ITA}}, [[Милан]] |- | [[1961]] || 41 || || align=left| {{AUT}}, [[Вена]] |- | [[1962]] || 42 || || align=left| {{HUN}}, [[Будапешт]] |- | [[1963]] || 43 || || align=left| {{SWE}}, [[Стокгольм]] |- | [[1964]] || 44 || || align=left| {{URS}}, [[Мәскеу]] |- | [[1965]] || 44 || || align=left| {{BUL}}, [[София]] |- | [[1966]] || 46 || || align=left| {{DDR}}, [[Берлин]] |- | [[1968]] || 47 || || align=left| {{URS}}, [[Ленинград]] |- | [[1969]] || 48 || || align=left| {{POL}}, [[Варшава]] |- | [[1970]] || 49 || || align=left|{{HUN}}, [[Сомбатхей]] |- | [[1971]] || 50 || || align=left| {{BUL}}, [[София]] |- | [[1972]] || 51 || || align=left| {{ROM}}, [[Констанца]] |- | [[1973]] || 52 || || align=left| {{ESP}}, [[Мадрид]] |- | [[1974]] || 53 || || align=left| {{ITA}}, [[Верона]] |- | [[1975]] || 54 || || align=left| {{URS}}, [[Мәскеу]] |- | [[1976]] || 55 || || align=left| {{DDR}}, [[Берлин]] |- | [[1977]] || 56 || || align=left| {{FRG}}, [[Штутгарт]] |- | [[1978]] || 57 || || align=left| {{TCH}}, [[Гавиржов]] |- | [[1979]] || 58 || || align=left|{{BUL}}, [[Варна]] |- | [[1980]] || 59 || || align=left| {{YUG}}, [[Белград]], |- | [[1981]] || 60 || || align=left| {{FRA}}, [[Лилль]] |- | [[1982]] || 61 || || align=left| {{YUG}}, [[Любляна]] |- | [[1983]] || 62 || || align=left| {{URS}}, [[Мәскеу]] |- | [[1984]] || 63 || || align=left| {{POR}}, [[Витория]] |- | [[1985]] || 64 || || align=left| {{POL}}, [[Катовице]] |- | [[1986]] || 65 || || align=left| {{DDR}}, [[Хемниц|Карл Маркс Штадт]] |- | [[1987]] || 66 || || align=left| {{FRA}}, [[Реймс]] |- | rowspan=2|[[1988]] || 67 || || align=left| {{GBR}}, [[Кардифф]] |- | || 1 || align=left| {{SMR}}, [[Сан-Марино (қала)|Сан Марино]] |- | rowspan=2|[[1989]] || 68 || || align=left| {{GRE}}, [[Афины]] |- | || 2 || align=left| {{GBR}}, [[Манчестер]] |- | rowspan=2|[[1990]] || 69 || || align=left| {{DEN}}, [[Ольборг]] |- | || 3 || align=left| {{ESP}}, [[Тенерифе]] |- | rowspan=2|[[1991]] || 70 || || align=left| {{POL}}, [[Владыславово]] |- | || 4 || align=left| {{BUL}}, [[Варна]] |- | rowspan=2|[[1992]] || 71 || || align=left| {{HUN}}, [[Сексард]] |- | || 5 || align=left| {{POR}}, [[Лориш]] |- | rowspan=2|[[1993]] || 72 || || align=left| {{BUL}}, [[София]] |- | || 6 || align=left| {{ESP}}, [[Валенсия]] |- | rowspan=2|[[1994]] || 73 || || align=left| {{CZE}}, [[Соколов]] |- | || 7 || align=left| {{ITA}}, [[Рим]] |- | rowspan=2|[[1995]] || 74 || || align=left| {{POL}}, [[Варшава]] |- | || 8 || align=left| {{ISR}}, [[Бэер Шева]] |- | rowspan=2|[[1996]] || 75 || || align=left| {{NOR}}, [[Ставангер]] |- | || 9 || align=left| {{CZE}}, [[Прага]] |- | rowspan=2|[[1997]] || 76 || || align=left| {{CRO}}, [[Риека]] |- | || 10 || align=left| {{ESP}}, [[Севилья]] |- | [[1998]] || 77 || 11 || align=left| {{GER}}, [[Риза (қала)|Риза]] |- | [[1999]] || 78 || 12 || align=left| {{ESP}}, [[А-Корунья]] |- | [[2000]] || 79 || 13 || align=left| {{BUL}}, [[София]] |- | [[2001]] || 80 || 14 || align=left| {{SVK}}, [[Тренчин]] |- | [[2002]] || 81 || 15 || align=left| {{TUR}}, [[Анталия]] |- | [[2003]] || 82 || 16 || align=left| {{GRE}}, [[Лутракион]] |- | [[2004]] || 83 || 17 || align=left| {{UKR}}, [[Киев]] |- | [[2005]] || 84 || 18 || align=left| {{BUL}}, [[София]] |- | [[2006]] || 85 || 19 || align=left| {{POL}}, [[Владыславово]] |- | [[2007]] || 86 || 20 || align=left| {{FRA}}, [[Страсбург]] |- | [[2008]] || 87 || 21 || align=left| {{ITA}}, [[Линьяно-Саббьядоро]] |- | [[2009]] || 88 || 22 || align=left| {{ROM}}, [[Бухарест]] |- | [[2010]] || 89 || 23 || align=left| {{BLR}}, [[Минск]] |- | [[2011]] || 90 || 24 || align=left| {{RUS}}, [[Қазан]] |- | [[2012]] || 91 || 25 || align=left| {{TUR}}, [[Анталия]] |- | [[2013]] || 92 || 26 || align=left| {{ALB}}, [[Тирана]] |- | [[2014]] || 93 || 27 || align=left| {{ISR}}, [[Тель-Авив]] |- | [[2015]] || 94 || 28 || align=left| {{GEO}}, [[Тбилиси]] |- | [[2016]] || 95 || 29 || align=left| {{NOR}}, [[Фёрде]] |- | [[2017]] || 96 || 30 || align=left| {{CRO}}, [[Сплит]] |- | [[2018]] || 97 || 31 || align=left| {{ROM}}, [[Бухарест]] |- | [[2019]] || 98 || 32 || align=left| {{GEO}}, [[Батуми]] |- | [[2021]] || 99 || 33 || align=left| {{RUS}}, [[Мәскеу]] |- | [[2022]] || 100 || 34 || align=left| {{ALB}}, [[Тирана]] |- | [[2023]] || 101 || 35 || align=left| {{ARM}}, [[Ереван]] |- | [[2024]] || 102 || 36 || align=left| {{TUR}}, [[Анталия]] |} ==Жалпы медальдар саны== 1914-2024 жылдар {| {{RankedMedalTable|nation-width=200px}} |- | 1 ||align=left| {{URS}} || 202 || 89 || 34 || 325 |- | 2 ||align=left| {{BUL}} || 185 || 142 || 101 || 428 |- | 3 ||align=left| {{RUS}} || 90 || 86 || 51 || 227 |- | 4 ||align=left| {{TUR}} || 73 || 48 || 58 || 179 |- | 5 ||align=left| {{POL}} || 50 || 78 || 99 ||227 |- | 6 ||align=left| {{UKR}} || 43 || 42 || 38 || 113 |- | 7 ||align=left| {{ARM}} || 40 || 43 || 39 || 122 |- | 8 ||align=left| {{ROM}} || 35 || 46 || 46 || 127 |- | 9 ||align=left| {{GER}} || 34 || 53 || 39 || 126 |- | 10 ||align=left| {{HUN}} || 30 || 61 || 64 || 155 |} == Сыртқы сілтемелер == *[http://ewfed.com/ European Weitlifting Federation] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200813031118/https://www.ewfed.com/ |date=2020-08-13 }} *[http://www.iwf.net/ International Weightlifting Federation (IWF)] *[http://www.chidlovski.net/liftup/l_tournamentForm.asp?tflag=ce European Championships From 1907 to Today @ Lift Up: Search] *[https://www.iat.uni-leipzig.de/datenbanken/dbgwh/start.php Database Weightlifting] *[http://www.iwrp.net/ IWRP] *[http://iwrp.net/component/cwyniki/?view=contests&filter_typ_zawodow=3&filter_kategoria_wiekowa=7&filter_kraj=0&filter_data_od=0&search=OK&limitstart=0 1990-2021 Results] *[http://result.ewfed.com/ EWF Results] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200809232225/http://result.ewfed.com/ |date=2020-08-09 }} *[https://web.archive.org/web/20090405064238/http://www.ewf.sm/results.php?mnid=1&slyr=2009&short=BUCHAREST2009 Past Results] [[Санат:Ауыр атлетикадан Еуропа чемпионаттары]] tiz0ahntk876kep9puesplb6h4xg19v 3414800 3414798 2024-12-27T18:38:57Z Kas77777 100404 3414800 wikitext text/x-wiki {{Infobox Sports league |logo= |pixels= |caption= |sport=[[Ауыр атлетика]] |founded=1896 |teams=49 ([[2024 жыл]]) |continent=[[Әлем]] ([[Ауыр атлетикадан Еуропа федерациясы]] EWF) |champion= }} '''Ауыр атлетикадан Еуропа чемпионаты''' [[Ауыр атлетикадан Еуропа федерациясы]]мен (EWF) ұйымдастырылатын халықаралық жарыс. Ерлер үшін алғашқы чемпионат [[1896]] жылдан бастап өткізіледі, ал әйелдер үшін [[1988]] жылдан. == Чемпионаттар тізімі == {| class="wikitable" style="text-align:center;" |- bgcolor="cccccc" !rowspan=2 width=50 |Жыл !colspan=2 |Рет саны !rowspan=2 width=250|Өткізілу орны |- !width=30|Ерлер|| width=30|Әйелдер |- | [[1896]] || 1 || || align=left|{{NED}}, [[Роттердам]] |- | [[1897]] || 2 || || align=left| [[File:Flag of the Habsburg Monarchy.svg|22 px]] [[Аустрия-Мажарстан]], [[Вена]] |- | [[1898]] || 3 || || align=left|{{NED}}, [[Амстердам]] |- | [[1900]] || 4 || || align=left| {{NED}}, [[Роттердам]], |- | [[1901]] || 5 || || align=left| {{NED}}, [[Роттердам]] |- | [[1902]] || 6 || || align=left| {{NED}}, [[Гаага]] |- | [[1903]] || 7 || || align=left| {{NED}}, [[Амстердам]] |- | [[1904]] || 8 || || align=left| {{NED}}, [[Амстердам]] |- | [[1905]] || 9 || || align=left| {{NED}}, [[Гаага]] |- | [[1906]] || 10 || || align=left| {{DEN}}, [[Копенгаген]] |- | [[1907]] || 11 || || align=left| [[File:Flag of the Habsburg Monarchy.svg|22 px]] [[Аустрия-Мажарстан]], [[Вена]] |- | [[1908]] || 12 || || align=left| {{SWE}}, [[Мальме]] |- | [[1909]] || 13 || || align=left| [[File:Flag of the German Empire.svg|22 px]] [[Германия Империясы]] [[Дрезден]] |- | [[1910]] || 14 || || align=left| [[File:Flag of the Habsburg Monarchy.svg|22 px]] [[Аустрия-Мажарстан]], [[Будапешт]] |- | [[1911]] || 15 || || align=left| [[File:Flag of the German Empire.svg|22 px]] [[Германия Империясы]], [[Лейпциг]] |- | [[1912]] || 16 || || align=left| [[File:Flag of the Habsburg Monarchy.svg|22 px]] [[Аустрия-Мажарстан]], [[Вена]] |- | [[1913]] || 17 || || align=left| [[File:Flag of the Habsburg Monarchy.svg|22 px]] [[Аустрия-Мажарстан]], [[Брно]] |- | [[1914]] || 18 || || align=left| [[File:Flag of the Habsburg Monarchy.svg|22 px]] [[Аустрия-Мажарстан]], [[Вена]] |- | [[1921]] || 19 || || align=left| {{GER}}, [[Оффенбах]] |- | [[1924]] || 20 || || align=left|{{GER}}, [[Ньюкирхен]] |- | [[1929]] || 21 || || align=left| {{AUT}}, [[Вена]] |- | [[1930]] || 22 || || align=left|{{GER}}, [[Мюнхен]] |- | [[1931]] || 23 || || align=left| {{LUX}}, [[Люксембург]], |- | [[1933]] || 24 || || align=left| {{GER}}, [[Эссен]] |- | [[1934]] || 25 || || align=left| {{ITA}}, [[Генуя]] |- | [[1935]] || 26 || || align=left| {{FRA}}, [[Париж]] |- | [[1947]] || 27 || || align=left| {{FIN}}, [[Хельсинки]] |- | [[1948]] || 28 || || align=left| {{GBR}}, [[Лондон]] |- | [[1949]] || 29 || || align=left| {{NED}}, [[Гаага]] |- | [[1950]] || 30 || || align=left| {{FRA}}, [[Париж]] |- | [[1951]] || 31 || || align=left|{{ITA}}, [[Милан]] |- | [[1952]] || 32 || || align=left| {{FIN}}, [[Хельсинки]], |- | [[1953]] || 33 || || align=left| {{SWE}}, [[Стокгольм]] |- | [[1954]] || 34 || || align=left| {{AUT}}, [[Вена]] |- | [[1955]] || 35 || || align=left| {{FRG}}, [[Мюнхен]] |- | [[1956]] || 36 || || align=left| {{FIN}}, [[Хельсинки]] |- | [[1957]] || 37 || || align=left| {{POL}}, [[Катовице]] |- | [[1958]] || 38 || || align=left| {{SWE}}, [[Стокгольм]] |- | [[1959]] || 39 || || align=left| {{POL}}, [[Варшава]] |- | [[1960]] || 40 || || align=left|{{ITA}}, [[Милан]] |- | [[1961]] || 41 || || align=left| {{AUT}}, [[Вена]] |- | [[1962]] || 42 || || align=left| {{HUN}}, [[Будапешт]] |- | [[1963]] || 43 || || align=left| {{SWE}}, [[Стокгольм]] |- | [[1964]] || 44 || || align=left| {{URS}}, [[Мәскеу]] |- | [[1965]] || 44 || || align=left| {{BUL}}, [[София]] |- | [[1966]] || 46 || || align=left| {{DDR}}, [[Берлин]] |- | [[1968]] || 47 || || align=left| {{URS}}, [[Ленинград]] |- | [[1969]] || 48 || || align=left| {{POL}}, [[Варшава]] |- | [[1970]] || 49 || || align=left|{{HUN}}, [[Сомбатхей]] |- | [[1971]] || 50 || || align=left| {{BUL}}, [[София]] |- | [[1972]] || 51 || || align=left| {{ROM}}, [[Констанца]] |- | [[1973]] || 52 || || align=left| {{ESP}}, [[Мадрид]] |- | [[1974]] || 53 || || align=left| {{ITA}}, [[Верона]] |- | [[1975]] || 54 || || align=left| {{URS}}, [[Мәскеу]] |- | [[1976]] || 55 || || align=left| {{DDR}}, [[Берлин]] |- | [[1977]] || 56 || || align=left| {{FRG}}, [[Штутгарт]] |- | [[1978]] || 57 || || align=left| {{TCH}}, [[Гавиржов]] |- | [[1979]] || 58 || || align=left|{{BUL}}, [[Варна]] |- | [[1980]] || 59 || || align=left| {{YUG}}, [[Белград]], |- | [[1981]] || 60 || || align=left| {{FRA}}, [[Лилль]] |- | [[1982]] || 61 || || align=left| {{YUG}}, [[Любляна]] |- | [[1983]] || 62 || || align=left| {{URS}}, [[Мәскеу]] |- | [[1984]] || 63 || || align=left| {{POR}}, [[Витория]] |- | [[1985]] || 64 || || align=left| {{POL}}, [[Катовице]] |- | [[1986]] || 65 || || align=left| {{DDR}}, [[Хемниц|Карл Маркс Штадт]] |- | [[1987]] || 66 || || align=left| {{FRA}}, [[Реймс]] |- | rowspan=2|[[1988]] || 67 || || align=left| {{GBR}}, [[Кардифф]] |- | || 1 || align=left| {{SMR}}, [[Сан-Марино (қала)|Сан Марино]] |- | rowspan=2|[[1989]] || 68 || || align=left| {{GRE}}, [[Афины]] |- | || 2 || align=left| {{GBR}}, [[Манчестер]] |- | rowspan=2|[[1990]] || 69 || || align=left| {{DEN}}, [[Ольборг]] |- | || 3 || align=left| {{ESP}}, [[Тенерифе]] |- | rowspan=2|[[1991]] || 70 || || align=left| {{POL}}, [[Владыславово]] |- | || 4 || align=left| {{BUL}}, [[Варна]] |- | rowspan=2|[[1992]] || 71 || || align=left| {{HUN}}, [[Сексард]] |- | || 5 || align=left| {{POR}}, [[Лориш]] |- | rowspan=2|[[1993]] || 72 || || align=left| {{BUL}}, [[София]] |- | || 6 || align=left| {{ESP}}, [[Валенсия]] |- | rowspan=2|[[1994]] || 73 || || align=left| {{CZE}}, [[Соколов]] |- | || 7 || align=left| {{ITA}}, [[Рим]] |- | rowspan=2|[[1995]] || 74 || || align=left| {{POL}}, [[Варшава]] |- | || 8 || align=left| {{ISR}}, [[Бэер Шева]] |- | rowspan=2|[[1996]] || 75 || || align=left| {{NOR}}, [[Ставангер]] |- | || 9 || align=left| {{CZE}}, [[Прага]] |- | rowspan=2|[[1997]] || 76 || || align=left| {{CRO}}, [[Риека]] |- | || 10 || align=left| {{ESP}}, [[Севилья]] |- | [[1998]] || 77 || 11 || align=left| {{GER}}, [[Риза (қала)|Риза]] |- | [[1999]] || 78 || 12 || align=left| {{ESP}}, [[А-Корунья]] |- | [[2000]] || 79 || 13 || align=left| {{BUL}}, [[София]] |- | [[2001]] || 80 || 14 || align=left| {{SVK}}, [[Тренчин]] |- | [[2002]] || 81 || 15 || align=left| {{TUR}}, [[Анталия]] |- | [[2003]] || 82 || 16 || align=left| {{GRE}}, [[Лутракион]] |- | [[2004]] || 83 || 17 || align=left| {{UKR}}, [[Киев]] |- | [[2005]] || 84 || 18 || align=left| {{BUL}}, [[София]] |- | [[2006]] || 85 || 19 || align=left| {{POL}}, [[Владыславово]] |- | [[2007]] || 86 || 20 || align=left| {{FRA}}, [[Страсбург]] |- | [[2008]] || 87 || 21 || align=left| {{ITA}}, [[Линьяно-Саббьядоро]] |- | [[2009]] || 88 || 22 || align=left| {{ROM}}, [[Бухарест]] |- | [[2010]] || 89 || 23 || align=left| {{BLR}}, [[Минск]] |- | [[2011]] || 90 || 24 || align=left| {{RUS}}, [[Қазан]] |- | [[2012]] || 91 || 25 || align=left| {{TUR}}, [[Анталия]] |- | [[2013]] || 92 || 26 || align=left| {{ALB}}, [[Тирана]] |- | [[2014]] || 93 || 27 || align=left| {{ISR}}, [[Тель-Авив]] |- | [[2015]] || 94 || 28 || align=left| {{GEO}}, [[Тбилиси]] |- | [[2016]] || 95 || 29 || align=left| {{NOR}}, [[Фёрде]] |- | [[2017]] || 96 || 30 || align=left| {{CRO}}, [[Сплит]] |- | [[2018]] || 97 || 31 || align=left| {{ROM}}, [[Бухарест]] |- | [[2019]] || 98 || 32 || align=left| {{GEO}}, [[Батуми]] |- | [[2021]] || 99 || 33 || align=left| {{RUS}}, [[Мәскеу]] |- | [[2022]] || 100 || 34 || align=left| {{ALB}}, [[Тирана]] |- | [[2023]] || 101 || 35 || align=left| {{ARM}}, [[Ереван]] |- | [[2024]] || 102 || 36 || align=left| {{TUR}}, [[Анталия]] |} ==Жалпы медальдар саны== 1914-2024 жылдар {| {{RankedMedalTable|nation-width=200px}} |- | 1 ||align=left| {{URS}} || 202 || 89 || 34 || 325 |- | 2 ||align=left| {{BUL}} || 185 || 142 || 101 || 428 |- | 3 ||align=left| {{RUS}} || 90 || 86 || 51 || 227 |- | 4 ||align=left| {{TUR}} || 73 || 48 || 58 || 179 |- | 5 ||align=left| {{POL}} || 50 || 78 || 99 ||227 |- | 6 ||align=left| {{UKR}} || 43 || 42 || 38 || 113 |- | 7 ||align=left| {{ARM}} || 40 || 43 || 39 || 122 |- | 8 ||align=left| {{ROM}} || 35 || 46 || 46 || 127 |- | 9 ||align=left| {{GER}} || 34 || 53 || 39 || 126 |- | 10 ||align=left| {{HUN}} || 30 || 61 || 64 || 155 |} == Сыртқы сілтемелер == *[http://ewfed.com/ European Weitlifting Federation] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200813031118/https://www.ewfed.com/ |date=2020-08-13 }} *[http://www.iwf.net/ International Weightlifting Federation (IWF)] *[http://www.chidlovski.net/liftup/l_tournamentForm.asp?tflag=ce European Championships From 1907 to Today @ Lift Up: Search] *[https://www.iat.uni-leipzig.de/datenbanken/dbgwh/start.php Database Weightlifting] *[http://www.iwrp.net/ IWRP] *[http://iwrp.net/component/cwyniki/?view=contests&filter_typ_zawodow=3&filter_kategoria_wiekowa=7&filter_kraj=0&filter_data_od=0&search=OK&limitstart=0 1990-2021 Results] *[http://result.ewfed.com/ EWF Results] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200809232225/http://result.ewfed.com/ |date=2020-08-09 }} *[https://web.archive.org/web/20090405064238/http://www.ewf.sm/results.php?mnid=1&slyr=2009&short=BUCHAREST2009 Past Results] [[Санат:Ауыр атлетикадан Еуропа чемпионаттары]] 18c2vltjda8ax4wv3tnot4d6kuxxwtz 3414803 3414800 2024-12-27T18:42:51Z Kas77777 100404 /* Чемпионаттар тізімі */ 3414803 wikitext text/x-wiki {{Infobox Sports league |logo= |pixels= |caption= |sport=[[Ауыр атлетика]] |founded=1896 |teams=49 ([[2024 жыл]]) |continent=[[Әлем]] ([[Ауыр атлетикадан Еуропа федерациясы]] EWF) |champion= }} '''Ауыр атлетикадан Еуропа чемпионаты''' [[Ауыр атлетикадан Еуропа федерациясы]]мен (EWF) ұйымдастырылатын халықаралық жарыс. Ерлер үшін алғашқы чемпионат [[1896]] жылдан бастап өткізіледі, ал әйелдер үшін [[1988]] жылдан. == Чемпионаттар тізімі == {| class="wikitable" style="text-align:center;" |- bgcolor="cccccc" !rowspan=2 width=50 |Жыл !colspan=2 |Рет саны !rowspan=2 width=250|Өткізілу орны |- !width=30|Ерлер|| width=30|Әйелдер |- | [[1896]] || 1 || || align=left|{{NED}}, [[Роттердам]] |- | [[1897]] || 2 || || align=left| [[File:Flag of the Habsburg Monarchy.svg|22 px]] [[Аустрия-Мажарстан]], [[Вена]] |- | [[1898]] || 3 || || align=left|{{NED}}, [[Амстердам]] |- | [[1900]] || 4 || || align=left| {{NED}}, [[Роттердам]], |- | [[1901]] || 5 || || align=left| {{NED}}, [[Роттердам]] |- | [[1902]] || 6 || || align=left| {{NED}}, [[Гаага]] |- | [[1903]] || 7 || || align=left| {{NED}}, [[Амстердам]] |- | [[1904]] || 8 || || align=left| {{NED}}, [[Амстердам]] |- | [[1905]] || 9 || || align=left| {{NED}}, [[Гаага]] |- | [[1906]] || 10 || || align=left| {{DEN}}, [[Копенгаген]] |- | [[1907]] || 11 || || align=left| [[File:Flag of the Habsburg Monarchy.svg|22 px]] [[Аустрия-Мажарстан]], [[Вена]] |- | [[1908]] || 12 || || align=left| {{SWE}}, [[Мальме]] |- | [[1909]] || 13 || || align=left| [[File:Flag of the German Empire.svg|22 px]] [[Герман империясы]] [[Дрезден]] |- | [[1910]] || 14 || || align=left| [[File:Flag of the Habsburg Monarchy.svg|22 px]] [[Аустрия-Мажарстан]], [[Будапешт]] |- | [[1911]] || 15 || || align=left| [[File:Flag of the German Empire.svg|22 px]] [[Герман империясы]], [[Лейпциг]] |- | [[1912]] || 16 || || align=left| [[File:Flag of the Habsburg Monarchy.svg|22 px]] [[Аустрия-Мажарстан]], [[Вена]] |- | [[1913]] || 17 || || align=left| [[File:Flag of the Habsburg Monarchy.svg|22 px]] [[Аустрия-Мажарстан]], [[Брно]] |- | [[1914]] || 18 || || align=left| [[File:Flag of the Habsburg Monarchy.svg|22 px]] [[Аустрия-Мажарстан]], [[Вена]] |- | [[1921]] || 19 || || align=left| {{GER}}, [[Оффенбах]] |- | [[1924]] || 20 || || align=left|{{GER}}, [[Ньюкирхен]] |- | [[1929]] || 21 || || align=left| {{AUT}}, [[Вена]] |- | [[1930]] || 22 || || align=left|{{GER}}, [[Мюнхен]] |- | [[1931]] || 23 || || align=left| {{LUX}}, [[Люксембург]], |- | [[1933]] || 24 || || align=left| {{GER}}, [[Эссен]] |- | [[1934]] || 25 || || align=left| {{ITA}}, [[Генуя]] |- | [[1935]] || 26 || || align=left| {{FRA}}, [[Париж]] |- | [[1947]] || 27 || || align=left| {{FIN}}, [[Хельсинки]] |- | [[1948]] || 28 || || align=left| {{GBR}}, [[Лондон]] |- | [[1949]] || 29 || || align=left| {{NED}}, [[Гаага]] |- | [[1950]] || 30 || || align=left| {{FRA}}, [[Париж]] |- | [[1951]] || 31 || || align=left|{{ITA}}, [[Милан]] |- | [[1952]] || 32 || || align=left| {{FIN}}, [[Хельсинки]], |- | [[1953]] || 33 || || align=left| {{SWE}}, [[Стокгольм]] |- | [[1954]] || 34 || || align=left| {{AUT}}, [[Вена]] |- | [[1955]] || 35 || || align=left| {{FRG}}, [[Мюнхен]] |- | [[1956]] || 36 || || align=left| {{FIN}}, [[Хельсинки]] |- | [[1957]] || 37 || || align=left| {{POL}}, [[Катовице]] |- | [[1958]] || 38 || || align=left| {{SWE}}, [[Стокгольм]] |- | [[1959]] || 39 || || align=left| {{POL}}, [[Варшава]] |- | [[1960]] || 40 || || align=left|{{ITA}}, [[Милан]] |- | [[1961]] || 41 || || align=left| {{AUT}}, [[Вена]] |- | [[1962]] || 42 || || align=left| {{HUN}}, [[Будапешт]] |- | [[1963]] || 43 || || align=left| {{SWE}}, [[Стокгольм]] |- | [[1964]] || 44 || || align=left| {{URS}}, [[Мәскеу]] |- | [[1965]] || 44 || || align=left| {{BUL}}, [[София]] |- | [[1966]] || 46 || || align=left| {{DDR}}, [[Берлин]] |- | [[1968]] || 47 || || align=left| {{URS}}, [[Ленинград]] |- | [[1969]] || 48 || || align=left| {{POL}}, [[Варшава]] |- | [[1970]] || 49 || || align=left|{{HUN}}, [[Сомбатхей]] |- | [[1971]] || 50 || || align=left| {{BUL}}, [[София]] |- | [[1972]] || 51 || || align=left| {{ROM}}, [[Констанца]] |- | [[1973]] || 52 || || align=left| {{ESP}}, [[Мадрид]] |- | [[1974]] || 53 || || align=left| {{ITA}}, [[Верона]] |- | [[1975]] || 54 || || align=left| {{URS}}, [[Мәскеу]] |- | [[1976]] || 55 || || align=left| {{DDR}}, [[Берлин]] |- | [[1977]] || 56 || || align=left| {{FRG}}, [[Штутгарт]] |- | [[1978]] || 57 || || align=left| {{TCH}}, [[Гавиржов]] |- | [[1979]] || 58 || || align=left|{{BUL}}, [[Варна]] |- | [[1980]] || 59 || || align=left| {{YUG}}, [[Белград]], |- | [[1981]] || 60 || || align=left| {{FRA}}, [[Лилль]] |- | [[1982]] || 61 || || align=left| {{YUG}}, [[Любляна]] |- | [[1983]] || 62 || || align=left| {{URS}}, [[Мәскеу]] |- | [[1984]] || 63 || || align=left| {{POR}}, [[Витория]] |- | [[1985]] || 64 || || align=left| {{POL}}, [[Катовице]] |- | [[1986]] || 65 || || align=left| {{DDR}}, [[Хемниц|Карл Маркс Штадт]] |- | [[1987]] || 66 || || align=left| {{FRA}}, [[Реймс]] |- | rowspan=2|[[1988]] || 67 || || align=left| {{GBR}}, [[Кардифф]] |- | || 1 || align=left| {{SMR}}, [[Сан-Марино (қала)|Сан Марино]] |- | rowspan=2|[[1989]] || 68 || || align=left| {{GRE}}, [[Афины]] |- | || 2 || align=left| {{GBR}}, [[Манчестер]] |- | rowspan=2|[[1990]] || 69 || || align=left| {{DEN}}, [[Ольборг]] |- | || 3 || align=left| {{ESP}}, [[Тенерифе]] |- | rowspan=2|[[1991]] || 70 || || align=left| {{POL}}, [[Владыславово]] |- | || 4 || align=left| {{BUL}}, [[Варна]] |- | rowspan=2|[[1992]] || 71 || || align=left| {{HUN}}, [[Сексард]] |- | || 5 || align=left| {{POR}}, [[Лориш]] |- | rowspan=2|[[1993]] || 72 || || align=left| {{BUL}}, [[София]] |- | || 6 || align=left| {{ESP}}, [[Валенсия]] |- | rowspan=2|[[1994]] || 73 || || align=left| {{CZE}}, [[Соколов]] |- | || 7 || align=left| {{ITA}}, [[Рим]] |- | rowspan=2|[[1995]] || 74 || || align=left| {{POL}}, [[Варшава]] |- | || 8 || align=left| {{ISR}}, [[Бэер Шева]] |- | rowspan=2|[[1996]] || 75 || || align=left| {{NOR}}, [[Ставангер]] |- | || 9 || align=left| {{CZE}}, [[Прага]] |- | rowspan=2|[[1997]] || 76 || || align=left| {{CRO}}, [[Риека]] |- | || 10 || align=left| {{ESP}}, [[Севилья]] |- | [[1998]] || 77 || 11 || align=left| {{GER}}, [[Риза (қала)|Риза]] |- | [[1999]] || 78 || 12 || align=left| {{ESP}}, [[А-Корунья]] |- | [[2000]] || 79 || 13 || align=left| {{BUL}}, [[София]] |- | [[2001]] || 80 || 14 || align=left| {{SVK}}, [[Тренчин]] |- | [[2002]] || 81 || 15 || align=left| {{TUR}}, [[Анталия]] |- | [[2003]] || 82 || 16 || align=left| {{GRE}}, [[Лутракион]] |- | [[2004]] || 83 || 17 || align=left| {{UKR}}, [[Киев]] |- | [[2005]] || 84 || 18 || align=left| {{BUL}}, [[София]] |- | [[2006]] || 85 || 19 || align=left| {{POL}}, [[Владыславово]] |- | [[2007]] || 86 || 20 || align=left| {{FRA}}, [[Страсбург]] |- | [[2008]] || 87 || 21 || align=left| {{ITA}}, [[Линьяно-Саббьядоро]] |- | [[2009]] || 88 || 22 || align=left| {{ROM}}, [[Бухарест]] |- | [[2010]] || 89 || 23 || align=left| {{BLR}}, [[Минск]] |- | [[2011]] || 90 || 24 || align=left| {{RUS}}, [[Қазан]] |- | [[2012]] || 91 || 25 || align=left| {{TUR}}, [[Анталия]] |- | [[2013]] || 92 || 26 || align=left| {{ALB}}, [[Тирана]] |- | [[2014]] || 93 || 27 || align=left| {{ISR}}, [[Тель-Авив]] |- | [[2015]] || 94 || 28 || align=left| {{GEO}}, [[Тбилиси]] |- | [[2016]] || 95 || 29 || align=left| {{NOR}}, [[Фёрде]] |- | [[2017]] || 96 || 30 || align=left| {{CRO}}, [[Сплит]] |- | [[2018]] || 97 || 31 || align=left| {{ROM}}, [[Бухарест]] |- | [[2019]] || 98 || 32 || align=left| {{GEO}}, [[Батуми]] |- | [[2021]] || 99 || 33 || align=left| {{RUS}}, [[Мәскеу]] |- | [[2022]] || 100 || 34 || align=left| {{ALB}}, [[Тирана]] |- | [[2023]] || 101 || 35 || align=left| {{ARM}}, [[Ереван]] |- | [[2024]] || 102 || 36 || align=left| {{TUR}}, [[Анталия]] |} ==Жалпы медальдар саны== 1914-2024 жылдар {| {{RankedMedalTable|nation-width=200px}} |- | 1 ||align=left| {{URS}} || 202 || 89 || 34 || 325 |- | 2 ||align=left| {{BUL}} || 185 || 142 || 101 || 428 |- | 3 ||align=left| {{RUS}} || 90 || 86 || 51 || 227 |- | 4 ||align=left| {{TUR}} || 73 || 48 || 58 || 179 |- | 5 ||align=left| {{POL}} || 50 || 78 || 99 ||227 |- | 6 ||align=left| {{UKR}} || 43 || 42 || 38 || 113 |- | 7 ||align=left| {{ARM}} || 40 || 43 || 39 || 122 |- | 8 ||align=left| {{ROM}} || 35 || 46 || 46 || 127 |- | 9 ||align=left| {{GER}} || 34 || 53 || 39 || 126 |- | 10 ||align=left| {{HUN}} || 30 || 61 || 64 || 155 |} == Сыртқы сілтемелер == *[http://ewfed.com/ European Weitlifting Federation] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200813031118/https://www.ewfed.com/ |date=2020-08-13 }} *[http://www.iwf.net/ International Weightlifting Federation (IWF)] *[http://www.chidlovski.net/liftup/l_tournamentForm.asp?tflag=ce European Championships From 1907 to Today @ Lift Up: Search] *[https://www.iat.uni-leipzig.de/datenbanken/dbgwh/start.php Database Weightlifting] *[http://www.iwrp.net/ IWRP] *[http://iwrp.net/component/cwyniki/?view=contests&filter_typ_zawodow=3&filter_kategoria_wiekowa=7&filter_kraj=0&filter_data_od=0&search=OK&limitstart=0 1990-2021 Results] *[http://result.ewfed.com/ EWF Results] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200809232225/http://result.ewfed.com/ |date=2020-08-09 }} *[https://web.archive.org/web/20090405064238/http://www.ewf.sm/results.php?mnid=1&slyr=2009&short=BUCHAREST2009 Past Results] [[Санат:Ауыр атлетикадан Еуропа чемпионаттары]] 1acj056jyt9ecemtw8ibdb4mcm2qkf7 3414944 3414803 2024-12-28T07:54:04Z Kas77777 100404 3414944 wikitext text/x-wiki {{Infobox Sports league |logo= |pixels= |caption= |sport=[[Ауыр атлетика]] |founded=1896 |teams=49 ([[2024 жыл]]) |continent=[[Әлем]] ([[Ауыр атлетикадан Еуропа федерациясы]] EWF) |champion= }} '''Ауыр атлетикадан Еуропа чемпионаты''' [[Ауыр атлетикадан Еуропа федерациясы]]мен (EWF) ұйымдастырылатын халықаралық жарыс. Ерлер үшін алғашқы чемпионат [[1896]] жылдан бастап өткізіледі, ал әйелдер үшін [[1988]] жылдан. == Чемпионаттар тізімі == {| class="wikitable" style="text-align:center;" |- bgcolor="cccccc" !rowspan=2 width=50 |Жыл !colspan=2 |Рет саны !rowspan=2 width=250|Өткізілу орны |- !width=30|Ерлер|| width=30|Әйелдер |- | [[1896]] || 1 || || align=left|{{NED}}, [[Роттердам]] |- | [[1897]] || 2 || || align=left| [[File:Flag of the Habsburg Monarchy.svg|22 px]] [[Аустрия-Мажарстан]], [[Вена]] |- | [[1898]] || 3 || || align=left|{{NED}}, [[Амстердам]] |- | [[1900]] || 4 || || align=left| {{NED}}, [[Роттердам]], |- | [[1901]] || 5 || || align=left| {{NED}}, [[Роттердам]] |- | [[1902]] || 6 || || align=left| {{NED}}, [[Гаага]] |- | [[1903]] || 7 || || align=left| {{NED}}, [[Амстердам]] |- | [[1904]] || 8 || || align=left| {{NED}}, [[Амстердам]] |- | [[1905]] || 9 || || align=left| {{NED}}, [[Гаага]] |- | [[1906]] || 10 || || align=left| {{DEN}}, [[Копенгаген]] |- | [[1907]] || 11 || || align=left| [[File:Flag of the Habsburg Monarchy.svg|22 px]] [[Аустрия-Мажарстан]], [[Вена]] |- | [[1908]] || 12 || || align=left| {{SWE}}, [[Мальме]] |- | [[1909]] || 13 || || align=left| [[File:Flag of the German Empire.svg|22 px]] [[Герман империясы]] [[Дрезден]] |- | [[1910]] || 14 || || align=left| [[File:Flag of the Habsburg Monarchy.svg|22 px]] [[Аустрия-Мажарстан]], [[Будапешт]] |- | [[1911]] || 15 || || align=left| [[File:Flag of the German Empire.svg|22 px]] [[Герман империясы]], [[Лейпциг]] |- | [[1912]] || 16 || || align=left| [[File:Flag of the Habsburg Monarchy.svg|22 px]] [[Аустрия-Мажарстан]], [[Вена]] |- | [[1913]] || 17 || || align=left| [[File:Flag of the Habsburg Monarchy.svg|22 px]] [[Аустрия-Мажарстан]], [[Брно]] |- | [[1914]] || 18 || || align=left| [[File:Flag of the Habsburg Monarchy.svg|22 px]] [[Аустрия-Мажарстан]], [[Вена]] |- | [[1921]] || 19 || || align=left| {{GER}}, [[Оффенбах]] |- | [[1924]] || 20 || || align=left|{{GER}}, [[Ньюкирхен]] |- | [[1929]] || 21 || || align=left| {{AUT}}, [[Вена]] |- | [[1930]] || 22 || || align=left|{{GER}}, [[Мюнхен]] |- | [[1931]] || 23 || || align=left| {{LUX}}, [[Люксембург]], |- | [[1933]] || 24 || || align=left| {{GER}}, [[Эссен]] |- | [[1934]] || 25 || || align=left| {{ITA}}, [[Генуя]] |- | [[1935]] || 26 || || align=left| {{FRA}}, [[Париж]] |- | [[1947]] || 27 || || align=left| {{FIN}}, [[Хельсинки]] |- | [[1948]] || 28 || || align=left| {{GBR}}, [[Лондон]] |- | [[1949]] || 29 || || align=left| {{NED}}, [[Гаага]] |- | [[1950]] || 30 || || align=left| {{FRA}}, [[Париж]] |- | [[1951]] || 31 || || align=left|{{ITA}}, [[Милан]] |- | [[1952]] || 32 || || align=left| {{FIN}}, [[Хельсинки]], |- | [[1953]] || 33 || || align=left| {{SWE}}, [[Стокгольм]] |- | [[1954]] || 34 || || align=left| {{AUT}}, [[Вена]] |- | [[1955]] || 35 || || align=left| {{FRG}}, [[Мюнхен]] |- | [[1956]] || 36 || || align=left| {{FIN}}, [[Хельсинки]] |- | [[1957]] || 37 || || align=left| {{POL}}, [[Катовице]] |- | [[1958]] || 38 || || align=left| {{SWE}}, [[Стокгольм]] |- | [[1959]] || 39 || || align=left| {{POL}}, [[Варшава]] |- | [[1960]] || 40 || || align=left|{{ITA}}, [[Милан]] |- | [[1961]] || 41 || || align=left| {{AUT}}, [[Вена]] |- | [[1962]] || 42 || || align=left| {{HUN}}, [[Будапешт]] |- | [[1963]] || 43 || || align=left| {{SWE}}, [[Стокгольм]] |- | [[1964]] || 44 || || align=left| {{URS}}, [[Мәскеу]] |- | [[1965]] || 44 || || align=left| {{BUL}}, [[София]] |- | [[1966]] || 46 || || align=left| {{DDR}}, [[Берлин]] |- | [[1968]] || 47 || || align=left| {{URS}}, [[Ленинград]] |- | [[1969]] || 48 || || align=left| {{POL}}, [[Варшава]] |- | [[1970]] || 49 || || align=left|{{HUN}}, [[Сомбатхей]] |- | [[1971]] || 50 || || align=left| {{BUL}}, [[София]] |- | [[1972]] || 51 || || align=left| {{ROM}}, [[Констанца]] |- | [[1973]] || 52 || || align=left| {{ESP}}, [[Мадрид]] |- | [[1974]] || 53 || || align=left| {{ITA}}, [[Верона]] |- | [[1975]] || 54 || || align=left| {{URS}}, [[Мәскеу]] |- | [[1976]] || 55 || || align=left| {{DDR}}, [[Берлин]] |- | [[1977]] || 56 || || align=left| {{FRG}}, [[Штутгарт]] |- | [[1978]] || 57 || || align=left| {{TCH}}, [[Гавиржов]] |- | [[1979]] || 58 || || align=left|{{BUL}}, [[Варна]] |- | [[1980]] || 59 || || align=left| {{YUG}}, [[Белград]], |- | [[1981]] || 60 || || align=left| {{FRA}}, [[Лилль]] |- | [[1982]] || 61 || || align=left| {{YUG}}, [[Любляна]] |- | [[1983]] || 62 || || align=left| {{URS}}, [[Мәскеу]] |- | [[1984]] || 63 || || align=left| {{POR}}, [[Витория]] |- | [[1985]] || 64 || || align=left| {{POL}}, [[Катовице]] |- | [[1986]] || 65 || || align=left| {{DDR}}, [[Хемниц|Карл Маркс Штадт]] |- | [[1987]] || 66 || || align=left| {{FRA}}, [[Реймс]] |- | rowspan=2|[[1988]] || 67 || || align=left| {{GBR}}, [[Кардифф]] |- | || 1 || align=left| {{SMR}}, [[Сан-Марино (қала)|Сан Марино]] |- | rowspan=2|[[1989]] || 68 || || align=left| {{GRE}}, [[Афины]] |- | || 2 || align=left| {{GBR}}, [[Манчестер]] |- | rowspan=2|[[1990]] || 69 || || align=left| {{DEN}}, [[Ольборг]] |- | || 3 || align=left| {{ESP}}, [[Тенерифе]] |- | rowspan=2|[[1991]] || 70 || || align=left| {{POL}}, [[Владыславово]] |- | || 4 || align=left| {{BUL}}, [[Варна]] |- | rowspan=2|[[1992]] || 71 || || align=left| {{HUN}}, [[Сексард]] |- | || 5 || align=left| {{POR}}, [[Лориш]] |- | rowspan=2|[[1993]] || 72 || || align=left| {{BUL}}, [[София]] |- | || 6 || align=left| {{ESP}}, [[Валенсия]] |- | rowspan=2|[[1994]] || 73 || || align=left| {{CZE}}, [[Соколов]] |- | || 7 || align=left| {{ITA}}, [[Рим]] |- | rowspan=2|[[1995]] || 74 || || align=left| {{POL}}, [[Варшава]] |- | || 8 || align=left| {{ISR}}, [[Бэер Шева]] |- | rowspan=2|[[1996]] || 75 || || align=left| {{NOR}}, [[Ставангер]] |- | || 9 || align=left| {{CZE}}, [[Прага]] |- | rowspan=2|[[1997]] || 76 || || align=left| {{CRO}}, [[Риека]] |- | || 10 || align=left| {{ESP}}, [[Севилья]] |- | [[1998]] || 77 || 11 || align=left| {{GER}}, [[Риза (қала)|Риза]] |- | [[1999]] || 78 || 12 || align=left| {{ESP}}, [[А-Корунья]] |- | [[2000]] || 79 || 13 || align=left| {{BUL}}, [[София]] |- | [[2001]] || 80 || 14 || align=left| {{SVK}}, [[Тренчин]] |- | [[2002]] || 81 || 15 || align=left| {{TUR}}, [[Анталия]] |- | [[2003]] || 82 || 16 || align=left| {{GRE}}, [[Лутракион]] |- | [[2004]] || 83 || 17 || align=left| {{UKR}}, [[Киев]] |- | [[2005]] || 84 || 18 || align=left| {{BUL}}, [[София]] |- | [[2006]] || 85 || 19 || align=left| {{POL}}, [[Владыславово]] |- | [[2007]] || 86 || 20 || align=left| {{FRA}}, [[Страсбург]] |- | [[2008]] || 87 || 21 || align=left| {{ITA}}, [[Линьяно-Саббьядоро]] |- | [[2009]] || 88 || 22 || align=left| {{ROM}}, [[Бухарест]] |- | [[2010]] || 89 || 23 || align=left| {{BLR}}, [[Минск]] |- | [[2011]] || 90 || 24 || align=left| {{RUS}}, [[Қазан]] |- | [[2012]] || 91 || 25 || align=left| {{TUR}}, [[Анталия]] |- | [[2013]] || 92 || 26 || align=left| {{ALB}}, [[Тирана]] |- | [[2014]] || 93 || 27 || align=left| {{ISR}}, [[Тель-Авив]] |- | [[2015]] || 94 || 28 || align=left| {{GEO}}, [[Тбилиси]] |- | [[2016]] || 95 || 29 || align=left| {{NOR}}, [[Фёрде]] |- | [[2017]] || 96 || 30 || align=left| {{CRO}}, [[Сплит]] |- | [[2018]] || 97 || 31 || align=left| {{ROM}}, [[Бухарест]] |- | [[2019]] || 98 || 32 || align=left| {{GEO}}, [[Батуми]] |- | [[2021]] || 99 || 33 || align=left| {{RUS}}, [[Мәскеу]] |- | [[2022]] || 100 || 34 || align=left| {{ALB}}, [[Тирана]] |- | [[2023]] || 101 || 35 || align=left| {{ARM}}, [[Ереван]] |- | [[2024]] || 102 || 36 || align=left| {{TUR}}, [[Анталия]] |} ==Жалпы медальдар саны== 1914-2024 жылдар {| {{RankedMedalTable|nation-width=200px}} |- | 1 ||align=left| {{URS}} || 202 || 89 || 34 || 325 |- | 2 ||align=left| {{BUL}} || 185 || 142 || 101 || 428 |- | 3 ||align=left| {{RUS}} || 90 || 86 || 51 || 227 |- | 4 ||align=left| {{TUR}} || 73 || 48 || 58 || 179 |- | 5 ||align=left| {{POL}} || 50 || 78 || 99 ||227 |- | 6 ||align=left| {{UKR}} || 43 || 42 || 38 || 113 |- | 7 ||align=left| {{ARM}} || 40 || 43 || 39 || 122 |- | 8 ||align=left| {{ROM}} || 35 || 46 || 46 || 127 |- | 9 ||align=left| {{GER}} || 34 || 53 || 39 || 126 |- | 10 ||align=left| {{HUN}} || 30 || 61 || 64 || 155 |} == Сыртқы сілтемелер == *[http://ewfed.com/ European Weitlifting Federation] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200813031118/https://www.ewfed.com/ |date=2020-08-13 }} *[http://www.iwf.net/ International Weightlifting Federation (IWF)] *[http://www.chidlovski.net/liftup/l_tournamentForm.asp?tflag=ce European Championships From 1907 to Today @ Lift Up: Search] *[https://www.iat.uni-leipzig.de/datenbanken/dbgwh/start.php Database Weightlifting] *[http://www.iwrp.net/ IWRP] *[http://iwrp.net/component/cwyniki/?view=contests&filter_typ_zawodow=3&filter_kategoria_wiekowa=7&filter_kraj=0&filter_data_od=0&search=OK&limitstart=0 1990-2021 Results] *[http://result.ewfed.com/ EWF Results] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200809232225/http://result.ewfed.com/ |date=2020-08-09 }} *[https://web.archive.org/web/20090405064238/http://www.ewf.sm/results.php?mnid=1&slyr=2009&short=BUCHAREST2009 Past Results] [[Санат:Ауыр атлетикадан Еуропа чемпионаттары]] r6961l0p2k9ttwljsxhndds9ap3z9nn 0 681617 3414838 3360266 2024-12-27T20:23:16Z Kas77777 100404 /* Əйелдер */ 3414838 wikitext text/x-wiki '''Əуесқой бокстан Еуропа чемпионаты''' [[Əуесқой бокстан Еуропа конфедерациясы]]мен (EBC) ұйымдастырылатын халықаралық жарыс. Ерлер үшін алғашқы чемпионат [[1925]] жылдан бастап өткізіледі, ал әйелдер үшін [[2001]] жылдан. == Чемпионаттар тізімі == {| class="wikitable" style="text-align:center;" |- bgcolor="cccccc" !rowspan=2 width=50 |Жыл !colspan=2 |Рет саны !rowspan=2 width=250|Өткізілу орны |- !width=30|Ерлер|| width=30|Әйелдер |- | [[1925]] || 1 || || align=left|{{SWE}}, [[Стокгольм]] |- | [[1927]] || 2 || || align=left| {{GER}}, [[Берлин]] |- | [[1930]] || 3 || || align=left|{{HUN}}, [[Будапешт]] |- | [[1934]] || 4 || || align=left| {{HUN}}, [[Будапешт]], |- | [[1937]] || 5 || || align=left| {{ITA}}, [[Милан]] |- | [[1939]] || 6 || || align=left| {{IRL}}, [[Дублин]] |- | [[1942]] || 7 || || align=left| {{GER}}, [[Вроцлав]] |- | [[1947]] || 8 || || align=left| {{IRL}}, [[Дублин]] |- | [[1949]] || 9 || || align=left| {{NOR}}, [[Осло]] |- | [[1951]] || 10 || || align=left| {{ITA}}, [[Милан]] |- | [[1953]] || 11 || || align=left| {{POL}}, [[Варшава]] |- | [[1955]] || 12 || || align=left| {{FRG}}, [[Берлин]] |- | [[1957]] || 13 || || align=left| {{TCH}}, [[Прага]] |- | [[1959]] || 14 || || align=left| {{CHE}}, [[Люцерн]] |- | [[1961]] || 15 || || align=left| {{YUG}}, [[Белград]] |- | [[1963]] || 16 || || align=left| {{URS}}, [[Мəскеу]] |- | [[1965]] || 17 || || align=left| {{DDR}}, [[Берлин]] |- | [[1967]] || 18 || || align=left| {{ITA}}, [[Милан]] |- | [[1969]] || 19 || || align=left| {{ROM}}, [[Бухарест]] |- | [[1971]] || 20 || || align=left|{{ESP}}, [[Мадрид]] |- | [[1973]] || 21 || || align=left| {{YUG}}, [[Белград]] |- | [[1975]] || 22 || || align=left|{{POL}}, [[Катовице]] |- | [[1977]] || 23 || || align=left| {{DDR}}, [[Галле (Саксония-Анхальт, Германия)]], |- | [[1979]] || 24 || || align=left| {{FRG}}, [[Кёльн]] |- | [[1981]] || 25 || || align=left| {{FIN}}, [[Тампере]] |- | [[1983]] || 26 || || align=left| {{BUL}}, [[Варна]] |- | [[1985]] || 27 || || align=left| {{HUN}}, [[Будапешт]] |- | [[1987]] || 28 || || align=left| {{ITA}}, [[Турин]] |- | [[1989]] || 29 || || align=left| {{GRE}}, [[Афины]] |- | [[1991]] || 30 || || align=left| {{SWE}}, [[Гётеборг]] |- | [[1993]] || 30 || || align=left|{{TUR}}, [[Бурса]] |- | [[1996]] || 31 || || align=left| {{DEN}}, [[Вайле]] |- | [[1998]] || 32 || || align=left| {{BLR}}, [[Минск]] |- | [[2000]] || 33 || || align=left| {{FIN}}, [[Тампере]] |- | [[2001]] || || 1 || align=left| {{FRA}}, [[Сент-Аман-лез-О]] |- | [[2002]] || 34 || || align=left| {{RUS}}, [[Пермь]] |- | [[2003]] || || 2 || align=left| {{HUN}}, [[Печ]] |- | rowspan=2|[[2004]] || 35 || || align=left| {{CRO}}, [[Пула]] |- | || 3 ||align=left|{{FIN}}, [[Риччоне]] |- | [[2005]] || || 4 ||align=left|{{NOR}}, [[Тёнсберг]] |- | rowspan=2|[[2006]] || 36 || || align=left| {{BUL}}, [[Пловдив]] |- | || 5 ||align=left|{{POL}}, [[Варшава]] |- | [[2007]] || || 6 || align=left| {{DEN}}, [[Вайле]] |- | [[2008]] || 37 || || align=left| {{GBR}}, [[Ливерпуль]] |- | [[2009]] || || 7||align=left|{{UKR}}, [[Николаев]] |- | [[2010]] || 38 || || align=left| {{RUS}}, [[Мəскеу]] |- | rowspan=2|[[2011]] || 39 || || align=left|{{TUR}}, [[Анкара]] |- | || 8 ||align=left|{{NED}}, [[Роттердам]] |- | [[2013]] || 40 || || align=left| {{BLR}}, [[Минск]] |- | [[2014]] || || 9||align=left|{{ROM}}, [[Бухарест]] |- | [[2015]] || 41 || || align=left| {{BUL}}, [[Самоков]] |- | [[2016]] || || 10||align=left|{{BUL}}, [[София]] |- | [[2017]] || 42 || || align=left| {{UKR}}, [[Харьков]] |- | [[2018]] || || 11||align=left|{{BUL}}, [[София]] |- | rowspan=2|[[2019]] || 43 || || align=left| {{BLR}}, [[Минск]] |- | || 12||align=left|{{ESP}}, [[Алькобендас]] |- |rowspan=2| [[2022]] || 44 || || align=left| {{ARM}}, [[Ереван]] |- | || 13||align=left|{{MNE}}, [[Будва]] |- | [[2024]] || 45 || 14 || align=left| {{SRB}}, [[Белград]] |- |} ==Жалпы медальдар саны== ===Ерлер=== ''1925-2024 жылдар'' {| {{RankedMedalTable|nation-width=200px}} |- | 1 ||align=left| {{URS}} || 93 || 35 || 35 || 163 |- | 2 ||align=left| {{RUS}} || 71 || 23 || 18 || 112 |- | 3 ||align=left| {{POL}} || 34 || 33 || 53 || 120 |- | 4 ||align=left| {{ITA}} || 25 || 31 || 59 || 115 |- | 5 ||align=left| {{BUL}} || 25 || 36 || 57 ||118 |- | 6 ||align=left| {{HUN}} || 24 || 33 || 62 || 119 |- | 7 ||align=left| {{GER}} || 21 || 20 || 33 || 74 |- | 8 ||align=left| {{DDR}} || 19 || 25 || 42 || 86 |- | 9 ||align=left| {{UKR}} || 16 || 13 || 29 || 58 |- | 10 ||align=left| {{IRL}} || 15 || 8 || 34 || 57 |} ===Əйелдер=== ''2001-2024 жылдар'' {| {{RankedMedalTable|nation-width=200px}} |- | 1 ||align=left| {{RUS}} || 50 || 29 || 34 || 113 |- | 2 ||align=left| {{TUR}} || 17 || 17 || 39 || 73 |- | 3 ||align=left| {{IRL}} || 12 || 2 || 9 ||23 |- | 4 ||align=left| {{UKR}} || 11 || 14 || 41 || 66 |- | 5 ||align=left| {{ITA}} || 10 || 4 || 18 || 32 |- | 6 ||align=left| {{BUL}} || 9 || 7 || 12 || 28 |- | 7 ||align=left| {{ROM}} || 9 || 5 || 26 || 40 |- | 8 ||align=left| {{FRA}} || 6 || 12 || 19 || 37 |- | 9 ||align=left| {{HUN}} || 5 || 12 || 22 || 39 |- | 10 ||align=left| {{NOR}} || 5 || 5 || 4 || 14 |} == Сыртқы сілтемелер == [[Санат:Əуесқой бокстан Еуропа чемпионаттары]] o5pyqh1z1davdstafa6kudy3zxoa32p 3414841 3414838 2024-12-27T20:28:33Z Kas77777 100404 3414841 wikitext text/x-wiki {{Infobox Sports league |logo= |pixels= |caption= |sport=[[Бокс]] |founded= 1925 |teams=47 ([[2023 жыл]]) |continent=[[Еуропа]] [[Халықаралық Бокс ассоциациясы]] (IBA {{lang-en|International Boxing Association}}) |champion= }} '''Əуесқой бокстан Еуропа чемпионаты''' [[Əуесқой бокстан Еуропа конфедерациясы]]мен (EBC) ұйымдастырылатын халықаралық жарыс. Ерлер үшін алғашқы чемпионат [[1925]] жылдан бастап өткізіледі, ал әйелдер үшін [[2001]] жылдан. == Чемпионаттар тізімі == {| class="wikitable" style="text-align:center;" |- bgcolor="cccccc" !rowspan=2 width=50 |Жыл !colspan=2 |Рет саны !rowspan=2 width=250|Өткізілу орны |- !width=30|Ерлер|| width=30|Әйелдер |- | [[1925]] || 1 || || align=left|{{SWE}}, [[Стокгольм]] |- | [[1927]] || 2 || || align=left| {{GER}}, [[Берлин]] |- | [[1930]] || 3 || || align=left|{{HUN}}, [[Будапешт]] |- | [[1934]] || 4 || || align=left| {{HUN}}, [[Будапешт]], |- | [[1937]] || 5 || || align=left| {{ITA}}, [[Милан]] |- | [[1939]] || 6 || || align=left| {{IRL}}, [[Дублин]] |- | [[1942]] || 7 || || align=left| {{GER}}, [[Вроцлав]] |- | [[1947]] || 8 || || align=left| {{IRL}}, [[Дублин]] |- | [[1949]] || 9 || || align=left| {{NOR}}, [[Осло]] |- | [[1951]] || 10 || || align=left| {{ITA}}, [[Милан]] |- | [[1953]] || 11 || || align=left| {{POL}}, [[Варшава]] |- | [[1955]] || 12 || || align=left| {{FRG}}, [[Берлин]] |- | [[1957]] || 13 || || align=left| {{TCH}}, [[Прага]] |- | [[1959]] || 14 || || align=left| {{CHE}}, [[Люцерн]] |- | [[1961]] || 15 || || align=left| {{YUG}}, [[Белград]] |- | [[1963]] || 16 || || align=left| {{URS}}, [[Мəскеу]] |- | [[1965]] || 17 || || align=left| {{DDR}}, [[Берлин]] |- | [[1967]] || 18 || || align=left| {{ITA}}, [[Милан]] |- | [[1969]] || 19 || || align=left| {{ROM}}, [[Бухарест]] |- | [[1971]] || 20 || || align=left|{{ESP}}, [[Мадрид]] |- | [[1973]] || 21 || || align=left| {{YUG}}, [[Белград]] |- | [[1975]] || 22 || || align=left|{{POL}}, [[Катовице]] |- | [[1977]] || 23 || || align=left| {{DDR}}, [[Галле (Саксония-Анхальт, Германия)]], |- | [[1979]] || 24 || || align=left| {{FRG}}, [[Кёльн]] |- | [[1981]] || 25 || || align=left| {{FIN}}, [[Тампере]] |- | [[1983]] || 26 || || align=left| {{BUL}}, [[Варна]] |- | [[1985]] || 27 || || align=left| {{HUN}}, [[Будапешт]] |- | [[1987]] || 28 || || align=left| {{ITA}}, [[Турин]] |- | [[1989]] || 29 || || align=left| {{GRE}}, [[Афины]] |- | [[1991]] || 30 || || align=left| {{SWE}}, [[Гётеборг]] |- | [[1993]] || 30 || || align=left|{{TUR}}, [[Бурса]] |- | [[1996]] || 31 || || align=left| {{DEN}}, [[Вайле]] |- | [[1998]] || 32 || || align=left| {{BLR}}, [[Минск]] |- | [[2000]] || 33 || || align=left| {{FIN}}, [[Тампере]] |- | [[2001]] || || 1 || align=left| {{FRA}}, [[Сент-Аман-лез-О]] |- | [[2002]] || 34 || || align=left| {{RUS}}, [[Пермь]] |- | [[2003]] || || 2 || align=left| {{HUN}}, [[Печ]] |- | rowspan=2|[[2004]] || 35 || || align=left| {{CRO}}, [[Пула]] |- | || 3 ||align=left|{{FIN}}, [[Риччоне]] |- | [[2005]] || || 4 ||align=left|{{NOR}}, [[Тёнсберг]] |- | rowspan=2|[[2006]] || 36 || || align=left| {{BUL}}, [[Пловдив]] |- | || 5 ||align=left|{{POL}}, [[Варшава]] |- | [[2007]] || || 6 || align=left| {{DEN}}, [[Вайле]] |- | [[2008]] || 37 || || align=left| {{GBR}}, [[Ливерпуль]] |- | [[2009]] || || 7||align=left|{{UKR}}, [[Николаев]] |- | [[2010]] || 38 || || align=left| {{RUS}}, [[Мəскеу]] |- | rowspan=2|[[2011]] || 39 || || align=left|{{TUR}}, [[Анкара]] |- | || 8 ||align=left|{{NED}}, [[Роттердам]] |- | [[2013]] || 40 || || align=left| {{BLR}}, [[Минск]] |- | [[2014]] || || 9||align=left|{{ROM}}, [[Бухарест]] |- | [[2015]] || 41 || || align=left| {{BUL}}, [[Самоков]] |- | [[2016]] || || 10||align=left|{{BUL}}, [[София]] |- | [[2017]] || 42 || || align=left| {{UKR}}, [[Харьков]] |- | [[2018]] || || 11||align=left|{{BUL}}, [[София]] |- | rowspan=2|[[2019]] || 43 || || align=left| {{BLR}}, [[Минск]] |- | || 12||align=left|{{ESP}}, [[Алькобендас]] |- |rowspan=2| [[2022]] || 44 || || align=left| {{ARM}}, [[Ереван]] |- | || 13||align=left|{{MNE}}, [[Будва]] |- | [[2024]] || 45 || 14 || align=left| {{SRB}}, [[Белград]] |- |} ==Жалпы медальдар саны== ===Ерлер=== ''1925-2024 жылдар'' {| {{RankedMedalTable|nation-width=200px}} |- | 1 ||align=left| {{URS}} || 93 || 35 || 35 || 163 |- | 2 ||align=left| {{RUS}} || 71 || 23 || 18 || 112 |- | 3 ||align=left| {{POL}} || 34 || 33 || 53 || 120 |- | 4 ||align=left| {{ITA}} || 25 || 31 || 59 || 115 |- | 5 ||align=left| {{BUL}} || 25 || 36 || 57 ||118 |- | 6 ||align=left| {{HUN}} || 24 || 33 || 62 || 119 |- | 7 ||align=left| {{GER}} || 21 || 20 || 33 || 74 |- | 8 ||align=left| {{DDR}} || 19 || 25 || 42 || 86 |- | 9 ||align=left| {{UKR}} || 16 || 13 || 29 || 58 |- | 10 ||align=left| {{IRL}} || 15 || 8 || 34 || 57 |} ===Əйелдер=== ''2001-2024 жылдар'' {| {{RankedMedalTable|nation-width=200px}} |- | 1 ||align=left| {{RUS}} || 50 || 29 || 34 || 113 |- | 2 ||align=left| {{TUR}} || 17 || 17 || 39 || 73 |- | 3 ||align=left| {{IRL}} || 12 || 2 || 9 ||23 |- | 4 ||align=left| {{UKR}} || 11 || 14 || 41 || 66 |- | 5 ||align=left| {{ITA}} || 10 || 4 || 18 || 32 |- | 6 ||align=left| {{BUL}} || 9 || 7 || 12 || 28 |- | 7 ||align=left| {{ROM}} || 9 || 5 || 26 || 40 |- | 8 ||align=left| {{FRA}} || 6 || 12 || 19 || 37 |- | 9 ||align=left| {{HUN}} || 5 || 12 || 22 || 39 |- | 10 ||align=left| {{NOR}} || 5 || 5 || 4 || 14 |} == Сыртқы сілтемелер == [[Санат:Əуесқой бокстан Еуропа чемпионаттары]] 1lit4a95qaphsoctcdpqrda3afpib3i 3414845 3414841 2024-12-27T20:42:43Z Kas77777 100404 3414845 wikitext text/x-wiki {{Infobox Sports league |logo= |pixels= |caption= |sport=[[Бокс]] |founded= 1925 |teams=47 ([[2023 жыл]]) |continent=[[Еуропа]] [[Халықаралық Бокс ассоциациясы]] {{lang-en|European Boxing Confederation}} (EUBC) |champion= }} '''Əуесқой бокстан Еуропа чемпионаты''' [[Əуесқой бокстан Еуропа конфедерациясы]]мен (EBC) ұйымдастырылатын халықаралық жарыс. Ерлер үшін алғашқы чемпионат [[1925]] жылдан бастап өткізіледі, ал әйелдер үшін [[2001]] жылдан. == Чемпионаттар тізімі == {| class="wikitable" style="text-align:center;" |- bgcolor="cccccc" !rowspan=2 width=50 |Жыл !colspan=2 |Рет саны !rowspan=2 width=250|Өткізілу орны |- !width=30|Ерлер|| width=30|Әйелдер |- | [[1925]] || 1 || || align=left|{{SWE}}, [[Стокгольм]] |- | [[1927]] || 2 || || align=left| {{GER}}, [[Берлин]] |- | [[1930]] || 3 || || align=left|{{HUN}}, [[Будапешт]] |- | [[1934]] || 4 || || align=left| {{HUN}}, [[Будапешт]], |- | [[1937]] || 5 || || align=left| {{ITA}}, [[Милан]] |- | [[1939]] || 6 || || align=left| {{IRL}}, [[Дублин]] |- | [[1942]] || 7 || || align=left| {{GER}}, [[Вроцлав]] |- | [[1947]] || 8 || || align=left| {{IRL}}, [[Дублин]] |- | [[1949]] || 9 || || align=left| {{NOR}}, [[Осло]] |- | [[1951]] || 10 || || align=left| {{ITA}}, [[Милан]] |- | [[1953]] || 11 || || align=left| {{POL}}, [[Варшава]] |- | [[1955]] || 12 || || align=left| {{FRG}}, [[Берлин]] |- | [[1957]] || 13 || || align=left| {{TCH}}, [[Прага]] |- | [[1959]] || 14 || || align=left| {{CHE}}, [[Люцерн]] |- | [[1961]] || 15 || || align=left| {{YUG}}, [[Белград]] |- | [[1963]] || 16 || || align=left| {{URS}}, [[Мəскеу]] |- | [[1965]] || 17 || || align=left| {{DDR}}, [[Берлин]] |- | [[1967]] || 18 || || align=left| {{ITA}}, [[Милан]] |- | [[1969]] || 19 || || align=left| {{ROM}}, [[Бухарест]] |- | [[1971]] || 20 || || align=left|{{ESP}}, [[Мадрид]] |- | [[1973]] || 21 || || align=left| {{YUG}}, [[Белград]] |- | [[1975]] || 22 || || align=left|{{POL}}, [[Катовице]] |- | [[1977]] || 23 || || align=left| {{DDR}}, [[Галле (Саксония-Анхальт, Германия)]], |- | [[1979]] || 24 || || align=left| {{FRG}}, [[Кёльн]] |- | [[1981]] || 25 || || align=left| {{FIN}}, [[Тампере]] |- | [[1983]] || 26 || || align=left| {{BUL}}, [[Варна]] |- | [[1985]] || 27 || || align=left| {{HUN}}, [[Будапешт]] |- | [[1987]] || 28 || || align=left| {{ITA}}, [[Турин]] |- | [[1989]] || 29 || || align=left| {{GRE}}, [[Афины]] |- | [[1991]] || 30 || || align=left| {{SWE}}, [[Гётеборг]] |- | [[1993]] || 30 || || align=left|{{TUR}}, [[Бурса]] |- | [[1996]] || 31 || || align=left| {{DEN}}, [[Вайле]] |- | [[1998]] || 32 || || align=left| {{BLR}}, [[Минск]] |- | [[2000]] || 33 || || align=left| {{FIN}}, [[Тампере]] |- | [[2001]] || || 1 || align=left| {{FRA}}, [[Сент-Аман-лез-О]] |- | [[2002]] || 34 || || align=left| {{RUS}}, [[Пермь]] |- | [[2003]] || || 2 || align=left| {{HUN}}, [[Печ]] |- | rowspan=2|[[2004]] || 35 || || align=left| {{CRO}}, [[Пула]] |- | || 3 ||align=left|{{FIN}}, [[Риччоне]] |- | [[2005]] || || 4 ||align=left|{{NOR}}, [[Тёнсберг]] |- | rowspan=2|[[2006]] || 36 || || align=left| {{BUL}}, [[Пловдив]] |- | || 5 ||align=left|{{POL}}, [[Варшава]] |- | [[2007]] || || 6 || align=left| {{DEN}}, [[Вайле]] |- | [[2008]] || 37 || || align=left| {{GBR}}, [[Ливерпуль]] |- | [[2009]] || || 7||align=left|{{UKR}}, [[Николаев]] |- | [[2010]] || 38 || || align=left| {{RUS}}, [[Мəскеу]] |- | rowspan=2|[[2011]] || 39 || || align=left|{{TUR}}, [[Анкара]] |- | || 8 ||align=left|{{NED}}, [[Роттердам]] |- | [[2013]] || 40 || || align=left| {{BLR}}, [[Минск]] |- | [[2014]] || || 9||align=left|{{ROM}}, [[Бухарест]] |- | [[2015]] || 41 || || align=left| {{BUL}}, [[Самоков]] |- | [[2016]] || || 10||align=left|{{BUL}}, [[София]] |- | [[2017]] || 42 || || align=left| {{UKR}}, [[Харьков]] |- | [[2018]] || || 11||align=left|{{BUL}}, [[София]] |- | rowspan=2|[[2019]] || 43 || || align=left| {{BLR}}, [[Минск]] |- | || 12||align=left|{{ESP}}, [[Алькобендас]] |- |rowspan=2| [[2022]] || 44 || || align=left| {{ARM}}, [[Ереван]] |- | || 13||align=left|{{MNE}}, [[Будва]] |- | [[2024]] || 45 || 14 || align=left| {{SRB}}, [[Белград]] |- |} ==Жалпы медальдар саны== ===Ерлер=== ''1925-2024 жылдар'' {| {{RankedMedalTable|nation-width=200px}} |- | 1 ||align=left| {{URS}} || 93 || 35 || 35 || 163 |- | 2 ||align=left| {{RUS}} || 71 || 23 || 18 || 112 |- | 3 ||align=left| {{POL}} || 34 || 33 || 53 || 120 |- | 4 ||align=left| {{ITA}} || 25 || 31 || 59 || 115 |- | 5 ||align=left| {{BUL}} || 25 || 36 || 57 ||118 |- | 6 ||align=left| {{HUN}} || 24 || 33 || 62 || 119 |- | 7 ||align=left| {{GER}} || 21 || 20 || 33 || 74 |- | 8 ||align=left| {{DDR}} || 19 || 25 || 42 || 86 |- | 9 ||align=left| {{UKR}} || 16 || 13 || 29 || 58 |- | 10 ||align=left| {{IRL}} || 15 || 8 || 34 || 57 |} ===Əйелдер=== ''2001-2024 жылдар'' {| {{RankedMedalTable|nation-width=200px}} |- | 1 ||align=left| {{RUS}} || 50 || 29 || 34 || 113 |- | 2 ||align=left| {{TUR}} || 17 || 17 || 39 || 73 |- | 3 ||align=left| {{IRL}} || 12 || 2 || 9 ||23 |- | 4 ||align=left| {{UKR}} || 11 || 14 || 41 || 66 |- | 5 ||align=left| {{ITA}} || 10 || 4 || 18 || 32 |- | 6 ||align=left| {{BUL}} || 9 || 7 || 12 || 28 |- | 7 ||align=left| {{ROM}} || 9 || 5 || 26 || 40 |- | 8 ||align=left| {{FRA}} || 6 || 12 || 19 || 37 |- | 9 ||align=left| {{HUN}} || 5 || 12 || 22 || 39 |- | 10 ||align=left| {{NOR}} || 5 || 5 || 4 || 14 |} == Сыртқы сілтемелер == [[Санат:Əуесқой бокстан Еуропа чемпионаттары]] q8r8zbme47lajyrpbvy0xmj0qmjqbn6 3414846 3414845 2024-12-27T20:43:33Z Kas77777 100404 3414846 wikitext text/x-wiki {{Infobox Sports league |logo= |pixels= |caption= |sport=[[Бокс]] |founded= 1925 |teams=33 ([[2024 жыл]]) |continent=[[Еуропа]] [[Халықаралық Бокс ассоциациясы]] {{lang-en|European Boxing Confederation}} (EUBC) |champion= }} '''Əуесқой бокстан Еуропа чемпионаты''' [[Əуесқой бокстан Еуропа конфедерациясы]]мен (EBC) ұйымдастырылатын халықаралық жарыс. Ерлер үшін алғашқы чемпионат [[1925]] жылдан бастап өткізіледі, ал әйелдер үшін [[2001]] жылдан. == Чемпионаттар тізімі == {| class="wikitable" style="text-align:center;" |- bgcolor="cccccc" !rowspan=2 width=50 |Жыл !colspan=2 |Рет саны !rowspan=2 width=250|Өткізілу орны |- !width=30|Ерлер|| width=30|Әйелдер |- | [[1925]] || 1 || || align=left|{{SWE}}, [[Стокгольм]] |- | [[1927]] || 2 || || align=left| {{GER}}, [[Берлин]] |- | [[1930]] || 3 || || align=left|{{HUN}}, [[Будапешт]] |- | [[1934]] || 4 || || align=left| {{HUN}}, [[Будапешт]], |- | [[1937]] || 5 || || align=left| {{ITA}}, [[Милан]] |- | [[1939]] || 6 || || align=left| {{IRL}}, [[Дублин]] |- | [[1942]] || 7 || || align=left| {{GER}}, [[Вроцлав]] |- | [[1947]] || 8 || || align=left| {{IRL}}, [[Дублин]] |- | [[1949]] || 9 || || align=left| {{NOR}}, [[Осло]] |- | [[1951]] || 10 || || align=left| {{ITA}}, [[Милан]] |- | [[1953]] || 11 || || align=left| {{POL}}, [[Варшава]] |- | [[1955]] || 12 || || align=left| {{FRG}}, [[Берлин]] |- | [[1957]] || 13 || || align=left| {{TCH}}, [[Прага]] |- | [[1959]] || 14 || || align=left| {{CHE}}, [[Люцерн]] |- | [[1961]] || 15 || || align=left| {{YUG}}, [[Белград]] |- | [[1963]] || 16 || || align=left| {{URS}}, [[Мəскеу]] |- | [[1965]] || 17 || || align=left| {{DDR}}, [[Берлин]] |- | [[1967]] || 18 || || align=left| {{ITA}}, [[Милан]] |- | [[1969]] || 19 || || align=left| {{ROM}}, [[Бухарест]] |- | [[1971]] || 20 || || align=left|{{ESP}}, [[Мадрид]] |- | [[1973]] || 21 || || align=left| {{YUG}}, [[Белград]] |- | [[1975]] || 22 || || align=left|{{POL}}, [[Катовице]] |- | [[1977]] || 23 || || align=left| {{DDR}}, [[Галле (Саксония-Анхальт, Германия)]], |- | [[1979]] || 24 || || align=left| {{FRG}}, [[Кёльн]] |- | [[1981]] || 25 || || align=left| {{FIN}}, [[Тампере]] |- | [[1983]] || 26 || || align=left| {{BUL}}, [[Варна]] |- | [[1985]] || 27 || || align=left| {{HUN}}, [[Будапешт]] |- | [[1987]] || 28 || || align=left| {{ITA}}, [[Турин]] |- | [[1989]] || 29 || || align=left| {{GRE}}, [[Афины]] |- | [[1991]] || 30 || || align=left| {{SWE}}, [[Гётеборг]] |- | [[1993]] || 30 || || align=left|{{TUR}}, [[Бурса]] |- | [[1996]] || 31 || || align=left| {{DEN}}, [[Вайле]] |- | [[1998]] || 32 || || align=left| {{BLR}}, [[Минск]] |- | [[2000]] || 33 || || align=left| {{FIN}}, [[Тампере]] |- | [[2001]] || || 1 || align=left| {{FRA}}, [[Сент-Аман-лез-О]] |- | [[2002]] || 34 || || align=left| {{RUS}}, [[Пермь]] |- | [[2003]] || || 2 || align=left| {{HUN}}, [[Печ]] |- | rowspan=2|[[2004]] || 35 || || align=left| {{CRO}}, [[Пула]] |- | || 3 ||align=left|{{FIN}}, [[Риччоне]] |- | [[2005]] || || 4 ||align=left|{{NOR}}, [[Тёнсберг]] |- | rowspan=2|[[2006]] || 36 || || align=left| {{BUL}}, [[Пловдив]] |- | || 5 ||align=left|{{POL}}, [[Варшава]] |- | [[2007]] || || 6 || align=left| {{DEN}}, [[Вайле]] |- | [[2008]] || 37 || || align=left| {{GBR}}, [[Ливерпуль]] |- | [[2009]] || || 7||align=left|{{UKR}}, [[Николаев]] |- | [[2010]] || 38 || || align=left| {{RUS}}, [[Мəскеу]] |- | rowspan=2|[[2011]] || 39 || || align=left|{{TUR}}, [[Анкара]] |- | || 8 ||align=left|{{NED}}, [[Роттердам]] |- | [[2013]] || 40 || || align=left| {{BLR}}, [[Минск]] |- | [[2014]] || || 9||align=left|{{ROM}}, [[Бухарест]] |- | [[2015]] || 41 || || align=left| {{BUL}}, [[Самоков]] |- | [[2016]] || || 10||align=left|{{BUL}}, [[София]] |- | [[2017]] || 42 || || align=left| {{UKR}}, [[Харьков]] |- | [[2018]] || || 11||align=left|{{BUL}}, [[София]] |- | rowspan=2|[[2019]] || 43 || || align=left| {{BLR}}, [[Минск]] |- | || 12||align=left|{{ESP}}, [[Алькобендас]] |- |rowspan=2| [[2022]] || 44 || || align=left| {{ARM}}, [[Ереван]] |- | || 13||align=left|{{MNE}}, [[Будва]] |- | [[2024]] || 45 || 14 || align=left| {{SRB}}, [[Белград]] |- |} ==Жалпы медальдар саны== ===Ерлер=== ''1925-2024 жылдар'' {| {{RankedMedalTable|nation-width=200px}} |- | 1 ||align=left| {{URS}} || 93 || 35 || 35 || 163 |- | 2 ||align=left| {{RUS}} || 71 || 23 || 18 || 112 |- | 3 ||align=left| {{POL}} || 34 || 33 || 53 || 120 |- | 4 ||align=left| {{ITA}} || 25 || 31 || 59 || 115 |- | 5 ||align=left| {{BUL}} || 25 || 36 || 57 ||118 |- | 6 ||align=left| {{HUN}} || 24 || 33 || 62 || 119 |- | 7 ||align=left| {{GER}} || 21 || 20 || 33 || 74 |- | 8 ||align=left| {{DDR}} || 19 || 25 || 42 || 86 |- | 9 ||align=left| {{UKR}} || 16 || 13 || 29 || 58 |- | 10 ||align=left| {{IRL}} || 15 || 8 || 34 || 57 |} ===Əйелдер=== ''2001-2024 жылдар'' {| {{RankedMedalTable|nation-width=200px}} |- | 1 ||align=left| {{RUS}} || 50 || 29 || 34 || 113 |- | 2 ||align=left| {{TUR}} || 17 || 17 || 39 || 73 |- | 3 ||align=left| {{IRL}} || 12 || 2 || 9 ||23 |- | 4 ||align=left| {{UKR}} || 11 || 14 || 41 || 66 |- | 5 ||align=left| {{ITA}} || 10 || 4 || 18 || 32 |- | 6 ||align=left| {{BUL}} || 9 || 7 || 12 || 28 |- | 7 ||align=left| {{ROM}} || 9 || 5 || 26 || 40 |- | 8 ||align=left| {{FRA}} || 6 || 12 || 19 || 37 |- | 9 ||align=left| {{HUN}} || 5 || 12 || 22 || 39 |- | 10 ||align=left| {{NOR}} || 5 || 5 || 4 || 14 |} == Сыртқы сілтемелер == [[Санат:Əуесқой бокстан Еуропа чемпионаттары]] bglhsodfywi4c8rfucikuqkltu8v0z3 0 682749 3414918 3360268 2024-12-28T07:03:23Z Kas77777 100404 /* Ерлер */ 3414918 wikitext text/x-wiki '''Жағажай волейболдан Еуропа чемпионаты''' ({{Lang-en| European Beach Volleyball Championship}}) — [[Еуропа волейбол конфедерациясы]]мен (CEV) жылда бір рет ұйымдастырылатын халықаралық жарыс. == Чемпионаттар тізімі== {|class="wikitable" |- !Жыл !Қала !Ел |- |'''[[1993]]''' || [[Альмерия]] || {{ESP}} |- |'''[[1994]]''' || [[Альмерия]]/[[Эшпинью]] || {{FRG}}/{{POR}} |- |'''[[1995]]''' || [[Сен-Ке-Поррие]] || {{FRA}} |- |'''[[1996]]''' || [[Пескара]] || {{ITA}} |- |'''[[1997]]''' || [[Риччоне]] || {{ITA}} |- |'''[[1998]]''' || [[Родос]] || {{GRE}} |- |'''[[1999]]''' || [[Пальма-де-Мальорка]] || {{ESP}} |- |'''[[2000]]''' || [[Гечо]] || {{ESP}} |- |'''[[2001]]''' || [[Йезоло]] || {{ITA}} |- |'''[[2002]]''' || [[Базель]]|| {{CHE}} |- |'''[[2003]]''' || [[Аланья]]|| {{TUR}} |- |'''[[2004]]''' || [[Тиммендорфер-Штранд]]|| {{NED}} |- |'''[[2005]]''' || [[Мəскеу]]|| {{RUS}} |- |'''[[2006]]''' || [[Гаага]] || {{NED}} |- |'''[[2007]]''' || [[Валенсия]] || {{ESP}} |- |'''[[2008]]''' || [[Гамбург]] || {{GER}} |- |'''[[2009]]''' || [[Сочи]] || {{RUS}} |- |'''[[2010]]''' || [[Берлин]] || {{GER}} |- |'''[[2011]]''' || [[Кристиансанн]] || {{NOR}} |- |'''[[2012]]''' || [[Схевенинген]] || {{NED}} |- |'''[[2013]]''' || [[Клагенфурт]]|| {{AUT}} |- |'''[[2014]]''' || [[Кальяри]]|| {{ITA}} |- |'''[[2015]]''' || [[Клагенфурт]] || {{AUT}} |- |'''[[2016]]''' || [[Биль (қала)]] || {{CHE}} |- |'''[[2017]]''' || [[Юрмала]] || {{LAT}} |- |'''[[2018]]''' || [[Утрехт]]/[[Гаага]]/[[Роттердам]] || {{NED}} |- |'''[[2019]]''' || [[Мəскеу]] || {{RUS}} |- |'''[[2020]]''' || [[Юрмала]] || {{LAT}} |- |'''[[2021]]''' || [[Вена]] || {{AUT}} |- |'''[[2022]]''' || [[Мюнхен]] || {{GER}} |- |'''[[2023]]''' || [[Вена]] || {{AUT}} |- |'''[[2024]]''' || [[Гаага]] || {{NED}} |- |} == Жалпы медальдар саны == ===Ерлер=== {| {{RankedMedalTable|class=wikitable sortable}} |- |- align=center |'''1'''||align=left|{{NOR}} |6||3||7||'''16''' |- |- align=center |'''2'''||align="left"| {{GER}} |5||5||3||'''13''' |- |'''3'''||align=left|{{CHE}} |4||5||4||'''13''' |- |'''4'''||align="left"|{{NED}} |4||5||4||'''13''' |- |'''5'''||align="left"|{{ITA}} |3||1||4||'''8''' |- |'''6'''||align="left"|{{LAT}} |2||4||1||'''7''' |- |'''7'''||align="left"|{{ESP}} |2||2||2||'''8''' |- |||align="left"|{{AUT}} |2||2||2||'''8''' |- |'''9'''||align="left"|{{SWE}} |2||0||0||'''2''' |- |'''10'''||align="left"|{{CZE}} |1||2||0||'''3''' |- |'''11'''||align="left"|{{FRA}} |1||0||0||'''1''' |- |} ===Əйелдер=== {| {{RankedMedalTable|class=wikitable sortable}} |- |- align=center |'''1'''||align=left|{{GER}} |8||7||10||'''25''' |- |- align=center |'''2'''||align="left"| {{ITA}} |5||1||5||'''11''' |- |'''3'''||align="left"|{{CHE}} |4||4||1||'''9''' |- |'''4'''||align=left|{{NED}} |3||5||2||'''10''' |- |'''5'''||align="left"|{{GRE}} |3||1||0||'''4''' |- |'''6'''||align="left"|{{CZE}} |2||3||4||'''9''' |- |'''7'''||align="left"|{{LAT}} |3||0||0||'''3''' |- |'''8'''||align="left"|{{RUS}} |1||1||1||'''3''' |- |'''9'''||align="left"|{{AUT}} |1||1||0||'''2''' |- |'''10'''||align="left"|{{NOR}} |0||3||3||'''6''' |- |} == Сыртқы сілтемелер == * [https://web.archive.org/web/20120207234250/http://www.bvbinfo.com/ BVB Info] * [https://web.archive.org/web/20080520131328/http://sports123.com/bvo/me.html Sports123] [[Санат:Жағажай волейболдан Еуропа чемпионаттары]] ouw0dpqhijwudp6muy91bg6367mm3iz 3414943 3414918 2024-12-28T07:52:11Z Kas77777 100404 3414943 wikitext text/x-wiki '''Жағажай волейболдан Еуропа чемпионаты''' ({{Lang-en| European Beach Volleyball Championship}}) — [[Еуропа волейбол конфедерациясы]]мен (CEV) жылда бір рет ұйымдастырылатын халықаралық жарыс. == Чемпионаттар тізімі== {|class="wikitable" |- !Жыл !Қала !Ел |- |'''[[1993]]''' || [[Альмерия]] || {{ESP}} |- |'''[[1994]]''' || [[Альмерия]]/[[Эшпинью]] || {{FRG}}/{{POR}} |- |'''[[1995]]''' || [[Сен-Ке-Поррие]] || {{FRA}} |- |'''[[1996]]''' || [[Пескара]] || {{ITA}} |- |'''[[1997]]''' || [[Риччоне]] || {{ITA}} |- |'''[[1998]]''' || [[Родос]] || {{GRE}} |- |'''[[1999]]''' || [[Пальма-де-Мальорка]] || {{ESP}} |- |'''[[2000]]''' || [[Гечо]] || {{ESP}} |- |'''[[2001]]''' || [[Йезоло]] || {{ITA}} |- |'''[[2002]]''' || [[Базель]]|| {{CHE}} |- |'''[[2003]]''' || [[Аланья]]|| {{TUR}} |- |'''[[2004]]''' || [[Тиммендорфер-Штранд]]|| {{NED}} |- |'''[[2005]]''' || [[Мəскеу]]|| {{RUS}} |- |'''[[2006]]''' || [[Гаага]] || {{NED}} |- |'''[[2007]]''' || [[Валенсия]] || {{ESP}} |- |'''[[2008]]''' || [[Гамбург]] || {{GER}} |- |'''[[2009]]''' || [[Сочи]] || {{RUS}} |- |'''[[2010]]''' || [[Берлин]] || {{GER}} |- |'''[[2011]]''' || [[Кристиансанн]] || {{NOR}} |- |'''[[2012]]''' || [[Схевенинген]] || {{NED}} |- |'''[[2013]]''' || [[Клагенфурт]]|| {{AUT}} |- |'''[[2014]]''' || [[Кальяри]]|| {{ITA}} |- |'''[[2015]]''' || [[Клагенфурт]] || {{AUT}} |- |'''[[2016]]''' || [[Биль (қала)]] || {{CHE}} |- |'''[[2017]]''' || [[Юрмала]] || {{LAT}} |- |'''[[2018]]''' || [[Утрехт]]/[[Гаага]]/[[Роттердам]] || {{NED}} |- |'''[[2019]]''' || [[Мəскеу]] || {{RUS}} |- |'''[[2020]]''' || [[Юрмала]] || {{LAT}} |- |'''[[2021]]''' || [[Вена]] || {{AUT}} |- |'''[[2022]]''' || [[Мюнхен]] || {{GER}} |- |'''[[2023]]''' || [[Вена]] || {{AUT}} |- |'''[[2024]]''' || [[Гаага]] || {{NED}} |- |} == Жалпы медальдар саны == ===Ерлер=== {| {{RankedMedalTable|class=wikitable sortable}} |- |- align=center |'''1'''||align=left|{{NOR}} |6||3||7||'''16''' |- |- align=center |'''2'''||align="left"| {{GER}} |5||5||3||'''13''' |- |'''3'''||align=left|{{CHE}} |4||5||4||'''13''' |- |'''4'''||align="left"|{{NED}} |4||5||4||'''13''' |- |'''5'''||align="left"|{{ITA}} |3||1||4||'''8''' |- |'''6'''||align="left"|{{LAT}} |2||4||1||'''7''' |- |'''7'''||align="left"|{{ESP}} |2||2||2||'''8''' |- |||align="left"|{{AUT}} |2||2||2||'''8''' |- |'''9'''||align="left"|{{SWE}} |2||0||0||'''2''' |- |'''10'''||align="left"|{{CZE}} |1||2||0||'''3''' |- |'''11'''||align="left"|{{FRA}} |1||0||0||'''1''' |- |} ===Əйелдер=== {| {{RankedMedalTable|class=wikitable sortable}} |- |- align=center |'''1'''||align=left|{{GER}} |9||7||10||'''26''' |- |- align=center |'''2'''||align="left"| {{ITA}} |5||2||5||'''12''' |- |'''3'''||align="left"|{{CHE}} |4||4||2||'''10''' |- |'''4'''||align=left|{{NED}} |3||5||2||'''10''' |- |'''5'''||align="left"|{{GRE}} |3||1||0||'''4''' |- |'''6'''||align="left"|{{CZE}} |2||3||4||'''9''' |- |'''7'''||align="left"|{{LAT}} |3||0||0||'''3''' |- |'''8'''||align="left"|{{RUS}} |1||1||1||'''3''' |- |'''9'''||align="left"|{{AUT}} |1||1||0||'''2''' |- |'''10'''||align="left"|{{NOR}} |0||3||3||'''6''' |- |} == Сыртқы сілтемелер == * [https://web.archive.org/web/20120207234250/http://www.bvbinfo.com/ BVB Info] * [https://web.archive.org/web/20080520131328/http://sports123.com/bvo/me.html Sports123] [[Санат:Жағажай волейболдан Еуропа чемпионаттары]] of6ro50uiw8k5csb1kmzuhjs5dvnp9m 3414946 3414943 2024-12-28T07:55:48Z Kas77777 100404 3414946 wikitext text/x-wiki {{Infobox Sports league |logo= |pixels= |caption= |sport=[[Жағажай волейбол]] |founded=1993 |teams=56 ([[2024 жыл]]) |continent=[[Еуропа]] [[Еуропа волейбол конфедерациясы]] (CEV) |champion= }} '''Жағажай волейболдан Еуропа чемпионаты''' ({{Lang-en| European Beach Volleyball Championship}}) — [[Еуропа волейбол конфедерациясы]]мен (CEV) жылда бір рет ұйымдастырылатын халықаралық жарыс. == Чемпионаттар тізімі== {|class="wikitable" |- !Жыл !Қала !Ел |- |'''[[1993]]''' || [[Альмерия]] || {{ESP}} |- |'''[[1994]]''' || [[Альмерия]]/[[Эшпинью]] || {{FRG}}/{{POR}} |- |'''[[1995]]''' || [[Сен-Ке-Поррие]] || {{FRA}} |- |'''[[1996]]''' || [[Пескара]] || {{ITA}} |- |'''[[1997]]''' || [[Риччоне]] || {{ITA}} |- |'''[[1998]]''' || [[Родос]] || {{GRE}} |- |'''[[1999]]''' || [[Пальма-де-Мальорка]] || {{ESP}} |- |'''[[2000]]''' || [[Гечо]] || {{ESP}} |- |'''[[2001]]''' || [[Йезоло]] || {{ITA}} |- |'''[[2002]]''' || [[Базель]]|| {{CHE}} |- |'''[[2003]]''' || [[Аланья]]|| {{TUR}} |- |'''[[2004]]''' || [[Тиммендорфер-Штранд]]|| {{NED}} |- |'''[[2005]]''' || [[Мəскеу]]|| {{RUS}} |- |'''[[2006]]''' || [[Гаага]] || {{NED}} |- |'''[[2007]]''' || [[Валенсия]] || {{ESP}} |- |'''[[2008]]''' || [[Гамбург]] || {{GER}} |- |'''[[2009]]''' || [[Сочи]] || {{RUS}} |- |'''[[2010]]''' || [[Берлин]] || {{GER}} |- |'''[[2011]]''' || [[Кристиансанн]] || {{NOR}} |- |'''[[2012]]''' || [[Схевенинген]] || {{NED}} |- |'''[[2013]]''' || [[Клагенфурт]]|| {{AUT}} |- |'''[[2014]]''' || [[Кальяри]]|| {{ITA}} |- |'''[[2015]]''' || [[Клагенфурт]] || {{AUT}} |- |'''[[2016]]''' || [[Биль (қала)]] || {{CHE}} |- |'''[[2017]]''' || [[Юрмала]] || {{LAT}} |- |'''[[2018]]''' || [[Утрехт]]/[[Гаага]]/[[Роттердам]] || {{NED}} |- |'''[[2019]]''' || [[Мəскеу]] || {{RUS}} |- |'''[[2020]]''' || [[Юрмала]] || {{LAT}} |- |'''[[2021]]''' || [[Вена]] || {{AUT}} |- |'''[[2022]]''' || [[Мюнхен]] || {{GER}} |- |'''[[2023]]''' || [[Вена]] || {{AUT}} |- |'''[[2024]]''' || [[Гаага]] || {{NED}} |- |} == Жалпы медальдар саны == ===Ерлер=== {| {{RankedMedalTable|class=wikitable sortable}} |- |- align=center |'''1'''||align=left|{{NOR}} |6||3||7||'''16''' |- |- align=center |'''2'''||align="left"| {{GER}} |5||5||3||'''13''' |- |'''3'''||align=left|{{CHE}} |4||5||4||'''13''' |- |'''4'''||align="left"|{{NED}} |4||5||4||'''13''' |- |'''5'''||align="left"|{{ITA}} |3||1||4||'''8''' |- |'''6'''||align="left"|{{LAT}} |2||4||1||'''7''' |- |'''7'''||align="left"|{{ESP}} |2||2||2||'''8''' |- |||align="left"|{{AUT}} |2||2||2||'''8''' |- |'''9'''||align="left"|{{SWE}} |2||0||0||'''2''' |- |'''10'''||align="left"|{{CZE}} |1||2||0||'''3''' |- |'''11'''||align="left"|{{FRA}} |1||0||0||'''1''' |- |} ===Əйелдер=== {| {{RankedMedalTable|class=wikitable sortable}} |- |- align=center |'''1'''||align=left|{{GER}} |9||7||10||'''26''' |- |- align=center |'''2'''||align="left"| {{ITA}} |5||2||5||'''12''' |- |'''3'''||align="left"|{{CHE}} |4||4||2||'''10''' |- |'''4'''||align=left|{{NED}} |3||5||2||'''10''' |- |'''5'''||align="left"|{{GRE}} |3||1||0||'''4''' |- |'''6'''||align="left"|{{CZE}} |2||3||4||'''9''' |- |'''7'''||align="left"|{{LAT}} |3||0||0||'''3''' |- |'''8'''||align="left"|{{RUS}} |1||1||1||'''3''' |- |'''9'''||align="left"|{{AUT}} |1||1||0||'''2''' |- |'''10'''||align="left"|{{NOR}} |0||3||3||'''6''' |- |} == Сыртқы сілтемелер == * [https://web.archive.org/web/20120207234250/http://www.bvbinfo.com/ BVB Info] * [https://web.archive.org/web/20080520131328/http://sports123.com/bvo/me.html Sports123] [[Санат:Жағажай волейболдан Еуропа чемпионаттары]] mcakhy5k1cy4zkkibgenwlgtgfu59ey 0 683028 3414816 3358573 2024-12-27T19:03:47Z Kas77777 100404 3414816 wikitext text/x-wiki {{Infobox Sports league |logo= |pixels= |caption= |sport=[[Бадминтон]] |founded=1968 |teams=53 ([[2023 жыл]]) |continent=[[Еуропа]] ([[Еуропа бадминтон]] BE) |champion= }} '''[[Бадминтон]]нан Еуропа чемпионаты''' — [[Еуропа бадминтон]]мен ұйымдастырылатын халықаралық жарыс. Бадминтоннан алғашқы Еуропа чемпионаты [[1968 жыл]]ы ұйымдастырылды. == Чемпионаттар тізімі== {|class="wikitable" |- !Жыл !Қала !Ел |- |'''[[1968]]''' || [[Бохум]] || {{FRG}} |- |'''[[1970]]''' || [[Порт-Толбот]] || {{WAL}} |- |'''[[1972]]''' || [[Карлскрона]] || {{SWE}} |- |'''[[1974]]''' || [[Вена]] || {{AUT}} |- |'''[[1976]]''' || [[Дублин]] || {{IRL}} |- |'''[[1978]]''' || [[Престон]] || {{ENG}} |- |'''[[1980]]''' || [[Гронинген]] || {{NED}} |- |'''[[1982]]''' || [[Бёблинген]] || {{FRG}} |- |'''[[1984]]''' || [[Престон]] || {{ENG}} |- |'''[[1986]]''' || [[Упсала]] || {{SWE}} |- |'''[[1988]]''' || [[Кристиансанн]] || {{NOR}} |- |'''[[1990]]''' || [[Мəскеу]] || {{URS}} |- |'''[[1992]]''' ||[[Глазго]]||{{SCO}} |- |'''[[1994]]''' || [[Ден Бош]] || {{NED}} |- |'''[[1996]]''' || [[Хернинг]] || {{DEN}} |- |'''[[1998]]''' ||[[София]]||{{BUL}} |- |'''[[2000]]''' || [[Глазго]]|| {{SCO}} |- |'''[[2002]]''' || [[Мальмё]] || {{SWE}} |- |'''[[2004]]''' ||[[Женева]]||{{CHE}} |- |'''[[2006]]''' || [[Ден Бош]] || {{NED}} |- |'''[[2008]]''' || [[Хернинг]] || {{DEN}} |- |'''[[2010]]''' ||[[Манчестер]]||{{ENG}} |- |'''[[2012]]''' || [[Карлскрона]] || {{SWE}} |- |'''[[2014]]''' || [[Қазан]] || {{RUS}} |- |'''[[2016]]''' ||[[Ла-Рош-сюр-Йон]]||{{FRA}} |- |'''[[2017]]''' || [[Коллинг]] || {{DEN}} |- |'''[[2018]]''' || [[Уэльва]] || {{ESP}} |- |'''[[2020]]''' ||[[Киев]]||{{UKR}} |- |'''[[2022]]''' || [[Мадрид]] || {{ESP}} |- |'''[[2024]]''' || [[Саарбрюккен]] || {{GER}} |- |} ==Жалпы медальдар саны== {| {{RankedMedalTable|nation-width=200px}} |- | 1 || align=left | {{DEN}} || 81 || 71 || 97 || 249 |- | 2 || align=left | {{ENG}} || 45 || 40 || 62 || 147 |- | 3 || align=left | {{SWE}} || 12 || 19 || 48 || 79 |- | 4 ||align=left | {{GER}} || 9 || 11 || 29 || 49 |- | 5 || align=left | {{ESP}} || 7 || 0 || 0 || 7 |- | 6 || align=left | {{RUS}} || 4 || 4 || 11 || 19 |- | 7 || align=left | {{NED}} || 3 || 8 || 34 || 45 |- | 8 || align=left | {{BUL}} || 3 || 3 || 2 || 8 |- | 9 || align=left | {{FRA}} || 2 || 4 || 6 || 12 |- | 10 || align=left | {{POL}} || 1 || 2 || 7 || 10 |- |} == Сыртқы сілтемелер == * [http://badmintoneurope.com/cms/?&pageid=6077 European Championships, Individuals] [[Санат:Еуропа біріншіліктері]] [[Санат:Бадминтон]] scvovv1dtxe5heowg8l02uu36evledo 3414817 3414816 2024-12-27T19:06:23Z Kas77777 100404 3414817 wikitext text/x-wiki {{Infobox Sports league |logo= |pixels= |caption= |sport=[[Бадминтон]] |founded=1968 |teams=53 ([[2023 жыл]]) |continent=[[Еуропа]] [[Еуропа бадминтон]] (BE) |champion= }} '''[[Бадминтон]]нан Еуропа чемпионаты''' — [[Еуропа бадминтон]]мен ({{lang-en|Badminton Europe}}) ұйымдастырылатын халықаралық жарыс. Бадминтоннан алғашқы Еуропа чемпионаты [[1968 жыл]]ы ұйымдастырылды. == Чемпионаттар тізімі== {|class="wikitable" |- !Жыл !Қала !Ел |- |'''[[1968]]''' || [[Бохум]] || {{FRG}} |- |'''[[1970]]''' || [[Порт-Толбот]] || {{WAL}} |- |'''[[1972]]''' || [[Карлскрона]] || {{SWE}} |- |'''[[1974]]''' || [[Вена]] || {{AUT}} |- |'''[[1976]]''' || [[Дублин]] || {{IRL}} |- |'''[[1978]]''' || [[Престон]] || {{ENG}} |- |'''[[1980]]''' || [[Гронинген]] || {{NED}} |- |'''[[1982]]''' || [[Бёблинген]] || {{FRG}} |- |'''[[1984]]''' || [[Престон]] || {{ENG}} |- |'''[[1986]]''' || [[Упсала]] || {{SWE}} |- |'''[[1988]]''' || [[Кристиансанн]] || {{NOR}} |- |'''[[1990]]''' || [[Мəскеу]] || {{URS}} |- |'''[[1992]]''' ||[[Глазго]]||{{SCO}} |- |'''[[1994]]''' || [[Ден Бош]] || {{NED}} |- |'''[[1996]]''' || [[Хернинг]] || {{DEN}} |- |'''[[1998]]''' ||[[София]]||{{BUL}} |- |'''[[2000]]''' || [[Глазго]]|| {{SCO}} |- |'''[[2002]]''' || [[Мальмё]] || {{SWE}} |- |'''[[2004]]''' ||[[Женева]]||{{CHE}} |- |'''[[2006]]''' || [[Ден Бош]] || {{NED}} |- |'''[[2008]]''' || [[Хернинг]] || {{DEN}} |- |'''[[2010]]''' ||[[Манчестер]]||{{ENG}} |- |'''[[2012]]''' || [[Карлскрона]] || {{SWE}} |- |'''[[2014]]''' || [[Қазан]] || {{RUS}} |- |'''[[2016]]''' ||[[Ла-Рош-сюр-Йон]]||{{FRA}} |- |'''[[2017]]''' || [[Коллинг]] || {{DEN}} |- |'''[[2018]]''' || [[Уэльва]] || {{ESP}} |- |'''[[2020]]''' ||[[Киев]]||{{UKR}} |- |'''[[2022]]''' || [[Мадрид]] || {{ESP}} |- |'''[[2024]]''' || [[Саарбрюккен]] || {{GER}} |- |} ==Жалпы медальдар саны== {| {{RankedMedalTable|nation-width=200px}} |- | 1 || align=left | {{DEN}} || 81 || 71 || 97 || 249 |- | 2 || align=left | {{ENG}} || 45 || 40 || 62 || 147 |- | 3 || align=left | {{SWE}} || 12 || 19 || 48 || 79 |- | 4 ||align=left | {{GER}} || 9 || 11 || 29 || 49 |- | 5 || align=left | {{ESP}} || 7 || 0 || 0 || 7 |- | 6 || align=left | {{RUS}} || 4 || 4 || 11 || 19 |- | 7 || align=left | {{NED}} || 3 || 8 || 34 || 45 |- | 8 || align=left | {{BUL}} || 3 || 3 || 2 || 8 |- | 9 || align=left | {{FRA}} || 2 || 4 || 6 || 12 |- | 10 || align=left | {{POL}} || 1 || 2 || 7 || 10 |- |} == Сыртқы сілтемелер == * [http://badmintoneurope.com/cms/?&pageid=6077 European Championships, Individuals] [[Санат:Еуропа біріншіліктері]] [[Санат:Бадминтон]] qqxxcl1948bp1cqsld1o4cgjvrqxl4y 3414818 3414817 2024-12-27T19:07:30Z Kas77777 100404 3414818 wikitext text/x-wiki {{Infobox Sports league |logo= |pixels= |caption= |sport=[[Бадминтон]] |founded=1968 |teams=53 ([[2024 жыл]]) |continent=[[Еуропа]] [[Еуропа бадминтон]] (BE) |champion= }} '''[[Бадминтон]]нан Еуропа чемпионаты''' — [[Еуропа бадминтон]]мен ({{lang-en|Badminton Europe}}) ұйымдастырылатын халықаралық жарыс. Бадминтоннан алғашқы Еуропа чемпионаты [[1968 жыл]]ы ұйымдастырылды. == Чемпионаттар тізімі== {|class="wikitable" |- !Жыл !Қала !Ел |- |'''[[1968]]''' || [[Бохум]] || {{FRG}} |- |'''[[1970]]''' || [[Порт-Толбот]] || {{WAL}} |- |'''[[1972]]''' || [[Карлскрона]] || {{SWE}} |- |'''[[1974]]''' || [[Вена]] || {{AUT}} |- |'''[[1976]]''' || [[Дублин]] || {{IRL}} |- |'''[[1978]]''' || [[Престон]] || {{ENG}} |- |'''[[1980]]''' || [[Гронинген]] || {{NED}} |- |'''[[1982]]''' || [[Бёблинген]] || {{FRG}} |- |'''[[1984]]''' || [[Престон]] || {{ENG}} |- |'''[[1986]]''' || [[Упсала]] || {{SWE}} |- |'''[[1988]]''' || [[Кристиансанн]] || {{NOR}} |- |'''[[1990]]''' || [[Мəскеу]] || {{URS}} |- |'''[[1992]]''' ||[[Глазго]]||{{SCO}} |- |'''[[1994]]''' || [[Ден Бош]] || {{NED}} |- |'''[[1996]]''' || [[Хернинг]] || {{DEN}} |- |'''[[1998]]''' ||[[София]]||{{BUL}} |- |'''[[2000]]''' || [[Глазго]]|| {{SCO}} |- |'''[[2002]]''' || [[Мальмё]] || {{SWE}} |- |'''[[2004]]''' ||[[Женева]]||{{CHE}} |- |'''[[2006]]''' || [[Ден Бош]] || {{NED}} |- |'''[[2008]]''' || [[Хернинг]] || {{DEN}} |- |'''[[2010]]''' ||[[Манчестер]]||{{ENG}} |- |'''[[2012]]''' || [[Карлскрона]] || {{SWE}} |- |'''[[2014]]''' || [[Қазан]] || {{RUS}} |- |'''[[2016]]''' ||[[Ла-Рош-сюр-Йон]]||{{FRA}} |- |'''[[2017]]''' || [[Коллинг]] || {{DEN}} |- |'''[[2018]]''' || [[Уэльва]] || {{ESP}} |- |'''[[2020]]''' ||[[Киев]]||{{UKR}} |- |'''[[2022]]''' || [[Мадрид]] || {{ESP}} |- |'''[[2024]]''' || [[Саарбрюккен]] || {{GER}} |- |} ==Жалпы медальдар саны== {| {{RankedMedalTable|nation-width=200px}} |- | 1 || align=left | {{DEN}} || 81 || 71 || 97 || 249 |- | 2 || align=left | {{ENG}} || 45 || 40 || 62 || 147 |- | 3 || align=left | {{SWE}} || 12 || 19 || 48 || 79 |- | 4 ||align=left | {{GER}} || 9 || 11 || 29 || 49 |- | 5 || align=left | {{ESP}} || 7 || 0 || 0 || 7 |- | 6 || align=left | {{RUS}} || 4 || 4 || 11 || 19 |- | 7 || align=left | {{NED}} || 3 || 8 || 34 || 45 |- | 8 || align=left | {{BUL}} || 3 || 3 || 2 || 8 |- | 9 || align=left | {{FRA}} || 2 || 4 || 6 || 12 |- | 10 || align=left | {{POL}} || 1 || 2 || 7 || 10 |- |} == Сыртқы сілтемелер == * [http://badmintoneurope.com/cms/?&pageid=6077 European Championships, Individuals] [[Санат:Еуропа біріншіліктері]] [[Санат:Бадминтон]] 0vyfua9xl3b6fdisyf1zb2ka0by1vck 0 683199 3414950 3359300 2024-12-28T08:00:57Z Kas77777 100404 3414950 wikitext text/x-wiki {{Infobox Sports league | title = Регбиден Еуропа чемпионаты | current = [[Регбиден Еуропа чемпионаты]] | logo = | pixels = | sport = Регби | chairman = | ceotag = | ceo = | founded = 1936 | teams = 10 | champion = {{GER}} (17-ші рет) | most_champs = {{GER}} (17 рет) | countries = Еуропа | TV = | website = }} '''Регбиден Еуропа чемпионаты''' ({{lang-en|Rugby Europe International Championship}}) — 2016 жылға дейін ''Еуропалық Ұлттар кубогы'' ({{lang-en|European Nations Cup}})— Еуропада [[регби]]ден 2-3 деңгейлі ұлттық құрамалар арасында ең басты жарыс. Жарыстың ұйымдастырушы және басқарушы ұйымы [[Еуропа регби кеңесі]] болып табылады. == Жеңімпаздары және жүлдегерлері == ===FIRA Tournaments (1936–1938)=== {| class="wikitable" style="font-size:95%; text-align: center;" |- !width=5%|Жыл !width=10%|Өткізілу орны !width=15%|Жеңімпаз !width=15%|2-ші орын !width=15%|3-ші орын |- |[[1936]] |align=left|{{байрақ|Германия}} [[Берлин]] |{{FRA}} |{{GER}} |{{ITA}} |- |[[1937]] |align=left|{{байрақ|Франция}} [[Париж]] |{{FRA}} |{{ITA}} |{{GER}} |- ||[[1938]] |align=left|{{байрақ|Румыния}} [[Бухарест]] |{{FRA}} |{{GER}} |{{ROM}} |} ===Регби кеңесінің Еуропалық кубогы (1952–1954)=== {| class="wikitable" style="font-size:95%; text-align: center;" |- !width=15%|Жыл !width=15%|Жеңімпаз !width=15%|2-ші орын !width=15%|3-ші орын |- |[[1952]] |{{FRA}} |{{ITA}} |{{GER}} |- |[[1954]] |{{FRA}} |{{ITA}} |{{ESP}} |- |} === FIRA Ұлттар кубогы (1965–1973)=== {| class="wikitable" style="font-size:95%; text-align: center;" |- !width=15%|Жыл !width=15%|Жеңімпаз !width=15%|2-ші орын !width=15%|3-ші орын |- |[[1966]] |{{FRA}} |{{ITA}} |{{ROM}} |- |[[1967]] |{{FRA}} |{{ROM}} |{{ITA}} |- |- |[[1968]] |{{FRA}} |{{ROM}} |{{TCH}} |- |[[1969]] |{{ROM}} |{{FRA}} |{{TCH}} |- |[[1970]] |{{FRA}} |{{ROM}} |{{ITA}} |- |[[1971]] |{{FRA}} |{{ROM}} |{{MAR}} |- |[[1972]] |{{FRA}} |{{ROM}} |{{MAR}} |- |[[1973]] |{{FRA}} |{{ROM}} |{{ESP}} |- |} === FIRA Trophy (1974–1997)=== {| class="wikitable" style="font-size:95%; text-align: center;" |- !width=15%|Жыл !width=15%|Жеңімпаз !width=15%|2-ші орын !width=15%|3-ші орын |- |[[1974]] |{{FRA}} |{{ROM}} |{{ESP}} |- |[[1975]] |{{ROM}} |{{FRA}} |{{ITA}} |- |[[1976]] |{{FRA}} |{{ITA}} |{{ROM}} |- |[[1977]] |{{ROM}} |{{FRA}} |{{ITA}} |- |[[1978]] |{{FRA}} |{{ROM}} |{{ESP}} |- |[[1979]] |{{FRA}} |{{ROM}} |{{URS}} |- |[[1980]] |{{FRA}} |{{ROM}} |{{ITA}} |- |[[1981]] |{{ROM}} |{{FRA}} |{{URS}} |- |[[1982]] |{{FRA}} |{{ITA}} |{{ROM}} |- |[[1983]] |{{ROM}} |{{ITA}} |{{URS}} |- |[[1984]] |{{FRA}} |{{ROM}} |{{ITA}} |- |[[1985]] |{{FRA}} |{{URS}} |{{ITA}} |- |[[1987]] |{{FRA}} |{{URS}} |{{ROM}} |- |[[1989]] |{{FRA}} |{{URS}} |{{ROM}} |- |[[1990]] |{{FRA}} |{{URS}} |{{ROM}} |- |[[1992]] |{{FRA}} |{{ITA}} |{{ROM}} |- |[[1994]] |{{FRA}} |{{ITA}} |{{ROM}} |- |[[1997]] |{{ITA}} |{{FRA}} |{{ROM}} |- |} === FIRA Tournament (1996–1997)=== {| class="wikitable" style="font-size:95%; text-align: center;" |- !width=15%|Жыл !width=15%|Жеңімпаз !width=15%|2-ші орын !width=15%|3-ші орын |- |[[1997]] |{{ESP}} |{{POR}} |{{POL}} |- |} === Еуропалық Ұлттар кубогы (2000–2016)=== {| class="wikitable" style="font-size:95%; text-align: center;" |- !width=15%|Жыл !width=15%|Жеңімпаз !width=15%|2-ші орын !width=15%|3-ші орын |- |[[2000]] |{{ROM}} |{{GEO}} |{{MAR}} |- |[[2001]] |{{GEO}} |{{ROM}} |{{RUS}} |- |[[2002]] |{{ROM}} |{{GEO}} |{{RUS}} |- |[[2004]] |{{POR}} |{{ROM}} |{{GEO}} |- |[[2006]] |{{ROM}} |{{GEO}} |{{POR}} |- |[[2008]] |{{GEO}} |{{RUS}} |{{ROM}} |- |[[2009]] |{{GEO}} |{{RUS}} |{{POR}} |- |[[2010]] |{{ROM}} |{{GEO}} |{{RUS}} |- |[[2011]] |{{GEO}} |{{ROM}} |{{POR}} |- |[[2012]] |{{GEO}} |{{ESP}} |{{ROM}} |- |[[2013]] |{{GEO}} |{{ROM}} |{{RUS}} |- |[[2014]] |{{GEO}} |{{ROM}} |{{RUS}} |- |[[2015]] |{{GEO}} |{{ROM}} |{{ESP}} |- |[[2016]] |{{GEO}} |{{ROM}} |{{RUS}} |- |} === Регбиден Халықаралық Еуропа Чемпионаты (2016–2024)=== {| class="wikitable" style="font-size:95%; text-align: center;" |- !width=15%|Жыл !width=15%|Жеңімпаз !width=15%|2-ші орын !width=15%|3-ші орын |- |[[2017]] |{{ROM}} |{{GEO}} |{{ESP}} |- |[[2018]] |{{GEO}} |{{RUS}} |{{GER}} |- |[[2019]] |{{GEO}} |{{ESP}} |{{ROM}} |- |[[2020]] |{{GEO}} |{{ESP}} |{{ROM}} |- |[[2021]] |{{GEO}} |{{ROM}} |{{POR}} |- |[[2022]] |{{GEO}} |{{ROM}} |{{ESP}} |- |[[2023]] |{{GEO}} |{{POR}} |{{ROM}} |- |[[2024]] |{{GEO}} |{{POR}} |{{ESP}} |- |} == Жалпы медальдар саны == {| {{RankedMedalTable|class=wikitable sortable}} |- |- align=center |'''1'''||align=left|{{FRA}} |25||3||0||'''28''' |- |- align=center |'''2'''||align="left"| {{GEO}} |16||5||1||'''22''' |- |'''3'''||align=left|{{ROM}} |10||20||15||'''45''' |- |'''4'''||align="left"|{{ITA}} |1||9||8||'''18''' |- |'''5'''||align="left"|{{ESP}} |1||3||8||'''12''' |- |'''6'''||align="left"|{{POR}} |1||3||4||'''8''' |- |- align=center |'''7'''||align=left|{{URS}} |0||4||3||'''7''' |- |- align=center |'''8'''||align="left"| {{RUS}} |0||3||6||'''9''' |- |'''9'''||align=left|{{GER}} |0||2||3||'''5''' |- |'''10'''||align="left"|{{MAR}} |0||0||3||'''1''' |- |} == Сыртқы сілтемелер == * [http://rugbyeurope.eu Регби Еуропаның ресми сайты] [[Санат:Еуропа біріншіліктері]] [[Санат:Регби]] 6wydgg1mxbtexpi7lp25ogkeflmfjos 0 683392 3414813 3358938 2024-12-27T18:56:24Z Kas77777 100404 3414813 wikitext text/x-wiki {{Infobox Sports league |logo= |pixels= |caption= |sport=[[Байдарка]], [[Каноэ]] |founded=1933 |teams=45 ([[2024 жыл]]) |continent=[[Еуропа]] ([[Еуропа каноэ федерациясы]]) ''ECF'' |champion= }} '''Байдаркада және каноэде есуден Еуропа чемпионаты''' [[Еуропа каноэ федерациясы]]мен [[1933 жыл]]дан бастап өткізіледі. ==Чемпионаттар тізімі== {| class="wikitable" |- align=center |width=20 |'''Жыл''' |width=10 |'''№''' |width=100 |'''Қала''' |width=150 |'''Ел''' |- |1933 | I |[[Прага]] |{{TCH}} |- |1934 | II |[[Копенгаген]] |{{DEN}} |- |1936 | III |[[Дуйсбург]] |{{GER}} |- |1957 | IV |[[Гент]] |{{BEL}} |- |1959 | V |[[Дуйсбург]] |{{FRG}} |- |1961 | VI |[[Познань]] |{{POL}} |- |1963 | VII |[[Яйце]] |{{YUG}} |- |1965 | VIII |[[Бухарест]] |{{ROM}} |- |1967 | IX |[[Дуйсбург]] |{{FRG}} |- |1969 | X |[[Мəскеу]] |{{URS}} |- |1997 | XI |[[Пловдив]] |{{BUL}} |- |1999 | XII |[[Загреб]] |{{CRO}} |- |2000 | XIII |[[Познань]] |{{POL}} |- |2001 | XIV |[[Милан]] |{{ITA}} |- |2002 | XV |[[Сегед]] |{{HUN}} |- |2004 | XVI |[[Познань]] |{{POL}} |- |2005 | XVII |[[Познань]] |{{POL}} |- |2006 | XVIII |[[Рачице]] |{{CZE}} |- |2007 | XIX |[[Понтеведре]] |{{ESP}} |- |2008 | XX |[[Милан]] |{{ITA}} |- |2009 | XXI |[[Бранденбург-на-Хафеле]] |{{GER}} |- |2010 | XXII |[[Трасона]] |{{ESP}} |- |2011 | XXIII |[[Белград]] |{{SRB}} |- |2012 | XXIV |[[Загреб]] |{{CRO}} |- |2013 | XXV |[[Монтемор-у-Велью]] |{{POR}} |- |2014 | XXVI |[[Бранденбург-на-Хафеле]] |{{GER}} |- |2015 | XXVII |[[Рачице]] |{{CZE}} |- |2016 | XXVIII |[[Мəскеу]] |{{RUS}} |- |2017 | XXIX |[[Пловдив]] |{{BUL}} |- |2018 | XXX |[[Белград]] |{{SRB}} |- |2019 | XXXI |[[Познань]] |{{POL}} |- |2020 | |[[Брашов]] |{{ROM}} |- |2021 | XXXII |[[Познань]] |{{POL}} |- |2022 | XXXIII |[[Мюнхен]] |{{GER}} |- |2023 | XXXIV |[[Монтемор-у-Велью]] |{{POR}} |- |2024 | XXXV |[[Сегед]] |{{HUN}} |- |} ==Жалпы медальдар саны== {| {{RankedMedalTable|nation-width=200px}} |- | 1 || align=left | {{HUN}} || 177 || 139 || 93 || 419 |- | 2 || align=left | {{GER}} || 125 || 113 || 95 || 333 |- | 3 || align=left | {{RUS}} || 65 || 55 || 65 || 185 |- | 4 ||align=left | {{ROM}} || 49|| 57 || 43 || 149 |- | 5 || align=left | {{BLR}} || 43 || 44 || 38 || 125 |- | 6 || align=left | {{POL}} || 40 || 69 || 72 || 182 |- | 7 || align=left | {{URS}} || 40 || 33 || 26 || 99 |- | 8 || align=left | {{CZE}} || 25 || 15 || 25 || 65 |- | 9 || align=left | {{ESP}} || 23 || 37 || 45 || 105 |- | 10 || align=left | {{SVK}} || 17 || 20 || 13 || 50 |- |} == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.canoe-europe.org European Canoe Association] Еуропа каноэ конфедерациясының ресми сайты] [[Санат:Байдаркада және каноэде есуден Еуропа чемпионаттары]] cmziwve9fggmzn3x2lvsjd4pm2qvku3 0 683606 3414804 3358945 2024-12-27T18:45:55Z Kas77777 100404 3414804 wikitext text/x-wiki {{Infobox Sports league |logo= |pixels= |caption= |sport=[[Академиялық есу]] |founded=1893 |teams=157([[2024 жыл]]) |continent=[[Әлем]] ([[Халықаралық есу федерациясы|FISA]]) |champion= }} '''Академиялық есуден Еуропа чемпионаты''' — [[академиялық есу]]ден халықаралық жарыс. Чемпионат халықаралық академиялық есудің басқарушы ұйыммен ([[Халықаралық есу федерациясы|FISA]]) ұйымдастырылады. ==Чемпионаттар тізімі== {| |valign=top| {| class="wikitable" ! № !! жыл !! Ел !! Өткізілу орны |- |1. |[[1893]] |{{ITA}} |[[Орта (көл)]] |- |2. |[[1894]] |{{FRA}} |[[Макон]] |- |3. |[[1895]] |{{BEL}} |[[Остенде]] |- |4. |[[1896]] |{{CHE}} |[[Женева]] |- |5. |[[1897]] |{{ITA}} |[[Палланца]] |- |6. |[[1898]] |{{ITA}} |[[Турин]] |- |7. |[[1899]] |{{BEL}} |[[Остенде]] |- |8. |[[1900]] |{{FRA}} |[[Париж]] |- |9. |[[1901]] |{{CHE}} |[[Цюрих]] |- |10. |[[1902]] |{{FRA}} |[[Страсбург]] |- |11. |[[1903]] |{{ITA}} |[[Венеция]] |- |12. |[[1904]] |{{FRA}} |[[Париж]] |- |13. |[[1905]] |{{BEL}} |[[Гент]] |- |14. |[[1906]] |{{ITA}} |[[Палланца]] |- |15. |[[1907]] |{{GER}} |[[Рейн]] |- |16. |[[1908]] |{{CHE}} |[[Люцерн]] |- |17. |[[1909]] |{{FRA}} |[[Париж]] |- |18. |[[1910]] |{{BEL}} |[[Остенде]] |- |19. |[[1911]] |{{ITA}} |[[Комо]] |- |20. |[[1912]] |{{CHE}} |[[Женева]] |- |21. |[[1913]] |{{BEL}} |[[Гент]] |- |22. |[[1920]] |{{FRA}} |[[Макон]] |- |23. |[[1921]] |{{NED}} |[[Амстел]] |- |24. |[[1922]] |{{ESP}} |[[Барселона]] |- |25. |[[1923]] |{{ITA}} |[[Комо]] |- |26. |[[1924]] |{{CHE}} |[[Цюрих]] |- |27. |[[1925]] |{{CZE}} |[[Прага]] |- |28. |[[1926]] |{{CHE}} |[[Люцерн]] |- |29. |[[1927]] |{{ITA}} |[[Комо]] |- |30. |[[1929]] |{{POL}} |[[Быдгож]] |- |31. |[[1930]] |{{BEL}} |[[Льеж]] |- |32. |[[1931]] |{{FRA}} |[[Париж]] |- |33. |[[1932]] |{{YUG}} |[[Белград]] |- |34. |[[1933]] |{{HUN}} |[[Будапешт]] |- |35. |[[1934]] |{{CHE}} |[[Люцерн]] |- |36. |[[1935]] |{{GER}} |[[Берлин]] |- |37. |[[1937]] |{{NED}} |[[Амстердам]] |- |38. |[[1938]] |{{ITA}} |[[Милан]] |- |39. |[[1947]] |{{CHE}} |[[Люцерн]] |- |40. |[[1949]] |{{NED}} |[[Амстердам]] |- |41. |[[1950]] |{{ITA}} |[[Милан]] |- |42. |[[1951]] |{{FRA}} |[[Макон]] |- |43. |[[1953]] |{{DEN}} |[[Копенгаген]] |- |44. |[[1954]] |{{NED}} |[[Амстердам]] |- |45. |[[1955]] |{{ROM}} |[[Бухарест]] (əйелдер) |- | |[[1955]] |{{BEL}} |[[Гент]] (ерлер) |- |46. |[[1956]] |{{YUG}} |[[Блед]] |- |47. |[[1957]] |{{FRG}} |[[Дуйсбург]] |- |48. |[[1958]] |{{POL}} |[[Познань]] |- |49. |[[1959]] |{{FRA}} |[[Макон]] |- |50. |[[1960]] |{{GBR}} |[[Лондон]] |- |51. |[[1961]] |{{TCH}} |[[Прага]] |- |52. |[[1962]] |{{DDR}} |[[Берлин]] |- |53. |[[1963]] |{{DEN}} |[[Копенгаген]] (ерлер) |- | |[[1963]] |{{URS}} |[[Мəскеу]] (əйелдер) |- |54. |[[1964]] |{{NED}} |[[Амстердам]] |- |55. |[[1965]] |{{FRG}} |[[Дуйсбург]] |- |56. |[[1966]] |{{NED}} |[[Амстердам]] |- |57. |[[1967]] |{{FRA}} |[[Виши]] |- |58. |[[1968]] |{{DDR}} |[[Берлин]] |- |59. |[[1969]] |{{AUT}} |[[Клагенфурт]] |- |60. |[[1970]] |{{HUN}} |[[Тата]] |- |61. |[[1971]] |{{DEN}} |[[Копенгаген]] |- |62. |[[1972]] |{{DDR}} |[[Бранденбург]] |- |63. |[[1973]] |{{URS}} |[[Мəскеу]] |- |64. |[[2007]] |{{POL}} |[[Познань]] |- |65. |[[2008]] |{{GRE}} |[[Марафон]] |- |66. |[[2009]] |{{BLR}} |[[Брест]] |- |67. |[[2010]] |{{POR}} |[[Монтемор-у-Велью]] |- |68. |[[2011]] |{{BUL}} |[[Пловдив]] |- |69. |[[2012]] |{{ITA}} |[[Варезе]] |- |70. |[[2013]] |{{ESP}} |[[Севилья]] |- |71. |[[2014]] |{{SRB}} |[[Белград]] |- |72. |[[2015]] |{{POL}} |[[Познань]] |- |73. |[[2016]] |{{GER}} |[[Бранденбург]] |- |74. |[[2017]] |{{CZE}} |[[Рачице]] |- |75. |[[2018]] |{{SCO}} |[[Глазго]] |- |76. |[[2019]] |{{CHE}} |[[Люцерн]] |- |77. |[[2020]] |{{POL}} |[[Познань]] |- |78. |[[2021]] |{{ITA}} |[[Варезе]] |- |79. |[[2022]] |{{GER}} |[[Мюнхен]] |- |80. |[[2023]] |{{SVN}} |[[Блед]] |- |81. |[[2024]] |{{HUN}} |[[Сегед]] |- |} |} == Жалпы медальдар саны == {| {{RankedMedalTable|class=wikitable sortable}} |- | 1 || align=left | {{ITA}} || 96 || 113 || 78 || 287 |- | 2 || align=left | {{URS}}|| 94 || 39 || 24 || 157 |- | 3 || align=left | {{CHE}} || 60 || 42 || 49 || 161 |- | 4 || align=left | {{FRA}} || 49 || 82 || 85 || 216 |- | 5 || align=left | {{ROM}} || 48 || 48 || 46 || 142 |- | 6 || align=left | {{BEL}} || 45 || 38 || 38 || 121 |- | 7 || align=left | {{GER}} || 41 || 47 || 34 || 122 |- | 8 || align=left | {{NED}} || 33 || 55 || 60 || 148 |- | 9 || align=left | {{GBR}} || 40 || 32 || 27 || 99 |- | 10 || align=left | {{DDR}} || 30 || 39 || 18 || 87 |- | 11 || align=left | {{FRG}} || 26 || 16 || 19 || 61 |- |} == Сыртқы сілтемелер == * [https://worldrowing.com Official FISA homepage] [[Санат:Еуропа біріншіліктері]] [[Санат:Академиялық есуден Еуропа чемпионаттары]] s12pw9ddk9u6v075ronozcegaefthyi 3414810 3414804 2024-12-27T18:51:31Z Kas77777 100404 3414810 wikitext text/x-wiki {{Infobox Sports league |logo= |pixels= |caption= |sport=[[Академиялық есу]] |founded=1893 |teams=46 ([[2024 жыл]]) |continent=[[Еуропа]] ([[Халықаралық есу федерациясы|FISA]]) |champion= }} '''Академиялық есуден Еуропа чемпионаты''' — [[академиялық есу]]ден халықаралық жарыс. Чемпионат халықаралық академиялық есудің басқарушы ұйыммен ([[Халықаралық есу федерациясы|FISA]]) ұйымдастырылады. ==Чемпионаттар тізімі== {| |valign=top| {| class="wikitable" ! № !! жыл !! Ел !! Өткізілу орны |- |1. |[[1893]] |{{ITA}} |[[Орта (көл)]] |- |2. |[[1894]] |{{FRA}} |[[Макон]] |- |3. |[[1895]] |{{BEL}} |[[Остенде]] |- |4. |[[1896]] |{{CHE}} |[[Женева]] |- |5. |[[1897]] |{{ITA}} |[[Палланца]] |- |6. |[[1898]] |{{ITA}} |[[Турин]] |- |7. |[[1899]] |{{BEL}} |[[Остенде]] |- |8. |[[1900]] |{{FRA}} |[[Париж]] |- |9. |[[1901]] |{{CHE}} |[[Цюрих]] |- |10. |[[1902]] |{{FRA}} |[[Страсбург]] |- |11. |[[1903]] |{{ITA}} |[[Венеция]] |- |12. |[[1904]] |{{FRA}} |[[Париж]] |- |13. |[[1905]] |{{BEL}} |[[Гент]] |- |14. |[[1906]] |{{ITA}} |[[Палланца]] |- |15. |[[1907]] |{{GER}} |[[Рейн]] |- |16. |[[1908]] |{{CHE}} |[[Люцерн]] |- |17. |[[1909]] |{{FRA}} |[[Париж]] |- |18. |[[1910]] |{{BEL}} |[[Остенде]] |- |19. |[[1911]] |{{ITA}} |[[Комо]] |- |20. |[[1912]] |{{CHE}} |[[Женева]] |- |21. |[[1913]] |{{BEL}} |[[Гент]] |- |22. |[[1920]] |{{FRA}} |[[Макон]] |- |23. |[[1921]] |{{NED}} |[[Амстел]] |- |24. |[[1922]] |{{ESP}} |[[Барселона]] |- |25. |[[1923]] |{{ITA}} |[[Комо]] |- |26. |[[1924]] |{{CHE}} |[[Цюрих]] |- |27. |[[1925]] |{{CZE}} |[[Прага]] |- |28. |[[1926]] |{{CHE}} |[[Люцерн]] |- |29. |[[1927]] |{{ITA}} |[[Комо]] |- |30. |[[1929]] |{{POL}} |[[Быдгож]] |- |31. |[[1930]] |{{BEL}} |[[Льеж]] |- |32. |[[1931]] |{{FRA}} |[[Париж]] |- |33. |[[1932]] |{{YUG}} |[[Белград]] |- |34. |[[1933]] |{{HUN}} |[[Будапешт]] |- |35. |[[1934]] |{{CHE}} |[[Люцерн]] |- |36. |[[1935]] |{{GER}} |[[Берлин]] |- |37. |[[1937]] |{{NED}} |[[Амстердам]] |- |38. |[[1938]] |{{ITA}} |[[Милан]] |- |39. |[[1947]] |{{CHE}} |[[Люцерн]] |- |40. |[[1949]] |{{NED}} |[[Амстердам]] |- |41. |[[1950]] |{{ITA}} |[[Милан]] |- |42. |[[1951]] |{{FRA}} |[[Макон]] |- |43. |[[1953]] |{{DEN}} |[[Копенгаген]] |- |44. |[[1954]] |{{NED}} |[[Амстердам]] |- |45. |[[1955]] |{{ROM}} |[[Бухарест]] (əйелдер) |- | |[[1955]] |{{BEL}} |[[Гент]] (ерлер) |- |46. |[[1956]] |{{YUG}} |[[Блед]] |- |47. |[[1957]] |{{FRG}} |[[Дуйсбург]] |- |48. |[[1958]] |{{POL}} |[[Познань]] |- |49. |[[1959]] |{{FRA}} |[[Макон]] |- |50. |[[1960]] |{{GBR}} |[[Лондон]] |- |51. |[[1961]] |{{TCH}} |[[Прага]] |- |52. |[[1962]] |{{DDR}} |[[Берлин]] |- |53. |[[1963]] |{{DEN}} |[[Копенгаген]] (ерлер) |- | |[[1963]] |{{URS}} |[[Мəскеу]] (əйелдер) |- |54. |[[1964]] |{{NED}} |[[Амстердам]] |- |55. |[[1965]] |{{FRG}} |[[Дуйсбург]] |- |56. |[[1966]] |{{NED}} |[[Амстердам]] |- |57. |[[1967]] |{{FRA}} |[[Виши]] |- |58. |[[1968]] |{{DDR}} |[[Берлин]] |- |59. |[[1969]] |{{AUT}} |[[Клагенфурт]] |- |60. |[[1970]] |{{HUN}} |[[Тата]] |- |61. |[[1971]] |{{DEN}} |[[Копенгаген]] |- |62. |[[1972]] |{{DDR}} |[[Бранденбург]] |- |63. |[[1973]] |{{URS}} |[[Мəскеу]] |- |64. |[[2007]] |{{POL}} |[[Познань]] |- |65. |[[2008]] |{{GRE}} |[[Марафон]] |- |66. |[[2009]] |{{BLR}} |[[Брест]] |- |67. |[[2010]] |{{POR}} |[[Монтемор-у-Велью]] |- |68. |[[2011]] |{{BUL}} |[[Пловдив]] |- |69. |[[2012]] |{{ITA}} |[[Варезе]] |- |70. |[[2013]] |{{ESP}} |[[Севилья]] |- |71. |[[2014]] |{{SRB}} |[[Белград]] |- |72. |[[2015]] |{{POL}} |[[Познань]] |- |73. |[[2016]] |{{GER}} |[[Бранденбург]] |- |74. |[[2017]] |{{CZE}} |[[Рачице]] |- |75. |[[2018]] |{{SCO}} |[[Глазго]] |- |76. |[[2019]] |{{CHE}} |[[Люцерн]] |- |77. |[[2020]] |{{POL}} |[[Познань]] |- |78. |[[2021]] |{{ITA}} |[[Варезе]] |- |79. |[[2022]] |{{GER}} |[[Мюнхен]] |- |80. |[[2023]] |{{SVN}} |[[Блед]] |- |81. |[[2024]] |{{HUN}} |[[Сегед]] |- |} |} == Жалпы медальдар саны == {| {{RankedMedalTable|class=wikitable sortable}} |- | 1 || align=left | {{ITA}} || 96 || 113 || 78 || 287 |- | 2 || align=left | {{URS}}|| 94 || 39 || 24 || 157 |- | 3 || align=left | {{CHE}} || 60 || 42 || 49 || 161 |- | 4 || align=left | {{FRA}} || 49 || 82 || 85 || 216 |- | 5 || align=left | {{ROM}} || 48 || 48 || 46 || 142 |- | 6 || align=left | {{BEL}} || 45 || 38 || 38 || 121 |- | 7 || align=left | {{GER}} || 41 || 47 || 34 || 122 |- | 8 || align=left | {{NED}} || 33 || 55 || 60 || 148 |- | 9 || align=left | {{GBR}} || 40 || 32 || 27 || 99 |- | 10 || align=left | {{DDR}} || 30 || 39 || 18 || 87 |- | 11 || align=left | {{FRG}} || 26 || 16 || 19 || 61 |- |} == Сыртқы сілтемелер == * [https://worldrowing.com Official FISA homepage] [[Санат:Еуропа біріншіліктері]] [[Санат:Академиялық есуден Еуропа чемпионаттары]] 7ntp69604ywrcuh3gbx1fe2sz5kggyg 2 686765 3414955 3410602 2024-12-28T08:30:20Z DreamRimmer 140958 DreamRimmer [[Қатысушы:Malik Nursultan B/зертхана]] бетін [[Қатысушы:Nurken/зертхана]] бетіне жылжытты: Automatically moved page while renaming the user "[[Special:CentralAuth/Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]]" to "[[Special:CentralAuth/Nurken|Nurken]]" 3410602 wikitext text/x-wiki {{Заң шығарушы орган | Атауы = Түркия Ұлы Ұлттық Мәжілісі | Шынайы атауы = {{lang-tr|Türkiye Büyük Millet Meclisi}} | Қазіргі шақырылымы = 28-шақырылым | Сурет = Seal of the Turkish Parliament (Türkiye Büyük Millet Meclisi).svg | Ені = 150px | Сурет атауы = | Мемлекет = {{байрақ|Түркия}} | Түрі = [[Бірпалаталы парламент|Бірпалаталы]] | Сайлану мерзімі = 5 жыл | Палаталары = | Басшының лауазымы1 = Спикері | Басшы1 = [[Нуман Куртулмуш]] | Басшының партиясы1 = [[Әділет және Даму партиясы|АК]] | Сайлану күні1 = | Басшының лауазымы2 = | Басшы2 = | Басшының партиясы2 = | Сайлану күні2 = | Басшының лауазымы3 = | Басшы3 = | Басшының партиясы3 = | Сайлану күні3 = | Басшының лауазымы4 = | Басшы4 = | Басшының партиясы4 = | Сайлану күні4 = | Басшының лауазымы5 = | Басшы5 = | Басшының партиясы5 = | Сайлану күні5 = | Басшының лауазымы6 = | Басшы6 = | Басшының партиясы6 = | Сайлану күні6 = | Мүшелер саны = | Құрылым1 = | Құрылым ені1 = | Құрылым сипаттамасы1 = | Палата1 = | Фракциялары1 = | Құрылым2 = | Құрылым ені2 = | Құрылым сипаттамасы2 = | Палата2 = | Фракциялары2 = | Комитеттері1 = | Комитеттері2 = | Дауыс беру жүйесі1 = | Дауыс беру жүйесі2 = | Соңғы сайлауы1 = | Соңғы сайлауы2 = | Жиналыс залы = | Жиналыс залы тақырыпша = | Жиналыс залы ені = | Жиналыс залы сипаттамасы = | Штаб-пәтері = | Құрылуы = | Ізашары1 = | Ізашары2 = | Таратылуы = | Ізбасары1 = | Ізбасары2 = | Сайты = | Ортаққор = }} '''Түркия Ұлы Ұлттық Мәжілісі'''<ref>{{Cite web|url= https://parlam.kz/kk/mazhilis/news-details/id52374/1/1 |title= Мәжіліске Түркия Ұлы Ұлттық Мәжілісінің төрағасы келді |lang= kk |publisher= [[Қазақстан Парламентінің Мәжілісі|Қазақстан Мәжілісі]]нің ресми сайты |date= 2024-05-20 |accessdate= 2024-07-10}}</ref> ({{lang-tr|Türkiye Büyük Millet Meclisi}}) — [[Түркия]]ның [[Бірпалаталы парламент|бірпалаталы]] [[заң шығарушы орган]]ы. [[Шерзат Болаттың өлімі]] == == {{Дін | Атауы = Орыс православ шіркеуі<br>{{Small|([[Мәскеу және Бүкіл Русь патриархы|Мәскеу патриархаты]])}}<br>{{Nobold|{{small|Русская православная церковь}}}}<br>[[Сурет:Cross of the Russian Orthodox Church 01.svg|40px]] | Сурет = Moscow July 2011-7a.jpg | Ені = | Сурет атауы = [[Құтқарушы Иса храмы]], [[Мәскеу]], [[Ресей]] | Түрі = | Жіктелуі = [[Православие]] | Бағыты = [[Орыс православиесі]] | Қасиетті жазуы = {{Nowrap|[[Елизавета Інжілі]] ([[Шіркеу славян тілі|Шіркеу славянша]])}}<br>[[Синодтық аударма]] ([[Орыс тілі|Орысша]]) | Теологиясы = | Үкіметі = [[Шіркеу басқаруының епископтық жүйесі|Епископтық жүйе]] | Басшылығы = [[Орыс православ шіркеуінің Киелі синоды]] | Құрылымы = | Басшының лауазымы1 = [[Мәскеу және Бүкіл Русь патриархы|Патриархы]] | Басшы1 = [[Кирилл (Мәскеу патриархы)|Мәскеулік Кирилл]] | Басшының лауазымы2 = Архиерейлері | Басшы2 = 382 (2019) | Басшының лауазымы3 = Клириктері | Басшы3 = 40,514 (2019) | Аймағы = [[Ресей]], [[Посткеңестік кеңістік]], [[Орыс диаспорасы]] | Тілі = [[шіркеу славян тілі]] (құлшылық ету)<br>[[орыс тілі]] (уағыз, құжаттау);<br>басқалары | Литургиясы = [[Византия жорасы]] | Штаб-пәтері = [[Данилов монастыры]], [[Мәскеу]] | Территориясы = | Иеліктері = | Үкіметі = | Негіздеушісі = | Құрылуы = 988 жыл (дәстүрлі түсінік)<br>1448 (де-факто) | Мойындалуы = 1589 ([[Константинополь патриархы]])<br>1593 (Константинопольдегі Пан-Православ патриархтар синоды) | Бөлінді = [[Ескі дәстүршілік]] (XVII ғасыр)<br>[[Үңгір шіркеуі]] (1920 жж)<br>[[Шетелдегі орыс православ шіркеуі]] (1927–2007)<br>[[Украин православ шіркеуі (Мәскеу патриархаты)|Украин православ шіркеуі]] (2022)<br>[[Латыш православ шіркеуі]] (2022) | Қосылды = | Енді = | Бөлініс түрі = | Түрлері = | Мүшелері = 110 миллион ([[Ресей]]де 95 миллион, автономиялы шіркеулерде жалпы 15 миллион)<ref>{{Cite web|url= http://www.pravmir.com/religions-in-russia-a-new-framework/ |title= Religions in Russia: a New Framework |lang= en |work= pravmir.com |date= 2012-12-22 |accessdate= 2024-07-14}}</ref><ref>{{Cite web|url= http://www.pravmir.com/number-of-orthodox-church-members-shrinking-in-russia-islam-on-the-rise-poll/ |title= Number of Orthodox Church Members Shrinking in Russia, Islam on the Rise – Poll |lang= en |work= pravmir.com |date= 2012-12-18 |accessdate= 2024-07-14}}</ref><ref>{{Cite web|url= https://www.britannica.com/topic/Russian-Orthodox-Church |title= Russian Orthodox Church {{!}} History & Facts |lang= en |publisher= [[Britannica]] |accessdate= 2024-07-14}}</ref><ref>{{кітап|сілтеме= https://books.google.com/books?id=PbIwDwAAQBAJ&q=russian+orthodox+church+followers+membership+adherents+million&pg=PT12 |тақырыбы= Дін атласы |шынайы атауы= The Atlas of Religion |авторы= Brien, Joanne O.; Palmer, Martin |жыл= 2007 |баспасы= University of California Press |беттері= 22 |isbn= 978-0-520-24917-2}}</ref> | Үйі = | Сайты = {{URL|http://www.patriarchia.ru/}} }} '''Орыс православ шіркеуі''' ('''ОПШ'''; {{lang-ru|Русская православная церковь, РПЦ}}), кейде '''Мәскеу патриархаты''' ({{lang-ru|Московский патриархат}})<ref>{{Cite web|url= http://www.patriarchia.ru/db/text/419782.html |title= I. Общие положения – Русская православная Церковь |lang= ru |work= patriarchia.ru |accessdate= 2024-07-14}}</ref> — [[Орыс православиесі|орыс православиесі]]нің [[автокефалия]]лық шіркеуі. Шіркеудің [[Ресей]]де 194 епархиясы бар.<ref>{{Cite web|url= https://www.unionbetweenchristians.com/2020/09/russian-orthodox-church-2020.html |title= Union between Christians |lang= en |author= Hanna, Alfred |accessdate= 2024-07-14}}</ref> Шіркеуге басшылық ететін тұлға — [[Мәскеу және Бүкіл Русь патриархы]]. [[Русьтің шоқынуы]] 988 жылы Ресейдің Ұлы кінәзі [[Владимир Святославич|Ұлы Владимир]]дің және оның халқын шомылдыру рәсімінің өткізілуімен, [[Константинополь патриархы]] қалауымен басталды. Киев және бүкіл Русь митрополиті деген атақ 1686 жылға дейін Экуменикалық Патриархаттың құзырында болды. Қазіргі уақытта ОПШ өзін [[Посткеңестік кеңістік|бұрынғы Кеңес Одағына мүше республикалар]]да тұратын ([[Грузия]]ны қоспағанда) этникалық тегіне қарамастан шығыс православиелік христиандарға қатысты ерекше юрисдикцияға ие орган ретінде қарастырады. ОПШ, сонымен қатар, [[Автокефалия|автономды]] [[Жапония православ шікеуі|Жапония]] және [[Қытай православ шіркеуі|Қытай православ шіркеу]]лерін құрды. [[Беларусь]] пен [[Латвия]]дағы ОПШ епархиялары, 1990 жылдары [[КСРО ыдырауы|Кеңес Одағы құлаған]]нан бері, ресми шіркеулік автономия мәртебесіне жетпейтініне қарамастан, әртүрлі дәрежедегі өзін-өзі басқаруға ие. [[Ресейдің Украинаға басып кіруі]]не деген шіркеудің араласуы 2022 жылы бұрын құрамында болған [[Украин православ шіркеуі (Мәскеу патриархаты)|Украин]] және [[Латыш православ шіркеуі|Латыш православ шіркеу]]лерінің одан бөлінуіне әкелді. == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:Орыс Православ шіркеуі| ]] [[Санат:Халықаралық діни ұйымдар]] {{Ағымдағы оқиғаға қатысы бар|Курск облысындағы шайқастар (2024)|20240815}} {{Ресей Федерациясының субъекті |KkNm = Курск облысы |RuNm = Курская область |OfNms = |FSFlag = [[Сурет:Flag of Kursk Oblast.svg|115px|border]] |FSCoA = [[Сурет:Coat of Arms of Kursk oblast.svg|105px]] |FlagLnk = Байрағы |CoALnk = Елтаңбасы |FSMap = Map of Russia (2014–2022) - Kursk Oblast.svg |FSMapNameNOAUTO = |FSCtrWhat = Елордасы |FSCtrNm = [[Курск]] |AreaRnk = 65-орында |TotArea = 29,997 |WaterPrcnt = |PopRnk = 46-орында |PopQty = 1,082,458<ref name=2021census>{{cite web|title= Оценка численности постоянного населения по субъектам Российской Федерации |url= https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/tab-5_VPN-2020.xlsx |lang= ru |publisher= [[Росстат]] |accessdate= 2022-09-01}}</ref> |PopCtDate = 2021 |PopDens = 36 |GDP = |GDPCtDate = |GDP(PPP) = |GDPRnk = |FedDistrNm = [[Орталық федералды округі]] |EcRegNm = [[Орталық қара топырақты аудан]] |OfLangs = |FSAnthem = |CadNo = |ViceTtl = |ViceNm = |HeadTtl = Губернаторы |HeadNm = [[Алексей Борисович Смирнов|Алексей Смирнов]] ({{comment|м.а.|губернатор міндетін атқарушысы}}) |LegislTtl = |LegislNm = |MSKS = +3 |OfSite = {{URL|http://курскаяобласть.рф/}} }} '''Курск облысы''' ({{lang-ru|Курская область}}, {{IPA-ru|ˈkurskəjə ˈobləsʲtʲ}}) — [[Ресей]] құрамындағы [[Ресейдің әкімшілік-аумақтық құрылымы|федералды субъектісі]], [[Ресей облыстары|облыс]]. Әкімшілік орталығы — [[Курск]] қаласы. 2021 жылғы санақ бойынша облыстың халық саны 1,082,458 адам болған.<ref name=2021census /> == Тарихы == [[Сурет:Trutovsky 001.jpg|нобай|солға|Курскідегі [[хоровод]], 1860, {{iw|Константин Александрович Трутовский|Константин Трутовский|ru|Трутовский, Константин Александрович}} суреті]] Бұл аумақты [[северяндар]] славян тайпалары мекендеп жүрген. 830 жылдан бастап Курск [[Орыс қағанаты]] мен [[Киев Русі]] мемлекеттерінің құрамына кірді. Курск облысының аумағы [[Вюрм мұзбасуы|соңғы мұз дәуірі]]нің соңынан бері қоныстанғанымен, Курск бекінісінің салынған 1596 жылға дейін қалалар туралы мәліметтер аз. Аумақтағы ең көне қалалар — [[Курск]] пен [[Рыльск]], олардың атаулары 1032 және 1152 жылдары тұңғыш рет айтылған көрінеді.<ref name=sgk>{{cite book|title= Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom X |year= 1889 |language= pl |location= [[Варшава]] |page= 94}}</ref> XIII ғасырда аймақты [[Моңғол империясы]] жаулады. XV ғасырда аймақ [[Литва Ұлы Герцогтігі]]нің бөлігі болды. Ол Мәскеу-Литва соғыстарында [[Мәскеу Ұлы Герцогтігі]]нің қолына түсті. 1601–1603 жылдардағы орыс ашаршылығынан кейін Орталық Ресейден үлкен көші-қонмен Курск төңірегінде нақты өсу басталды. 1708 және 1719 жылдар аралығында Курск жаңа құрылған [[Киев губернаторлығы]]ның құрамында болған. 1727 жылдан бастап Курск уезі [[Белгород губернаторлығы]]ның құрамына кіретін болды. == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:Курск облысы| ]] [[Санат:Алфавит бойынша әкімшілік бірліктер]] {{Мемлекеттік қайраткер | түс = <!-- елбасы | мемлекет басшысы | үкімет басшысы | халықаралық | губернатор | перғауын | швейцарияның федерация кеңесі | елші | министр | монарх --> | Қазақша есімі = Башар әл-Асад | Шынайы есімі = {{lang-ar|بشار الأسد}} | Суреті = Bashar al-Assad in May 2024.png | Сурет ені = | Атауы = Асад, 2024 жыл | Титулы = [[Баастық Сирия|Сирия]]ның 19-[[Сирия президенті|президенті]] | Ту = Flag of Syria.svg | Ту2 = Coat of arms of Syria (1980–2024).svg | Басқара бастады = 17 шілде 2000 | Басқаруын аяқтады = 8 желтоқсан 2024 | Премьер = {{Collapsible list | title = | [[Мұхаммед Мұстафа Меро]] | [[Мұхаммед Наджи әл-Отари]] | [[Әділ Сафар]] | [[Рияд Фарид Хиджаб]] | [[Уаэль әл-Халқи]] | [[Имад Хамис]] | [[Хусейн Арнус]] | [[Мұхаммед Гази әл-Джалали]] }} | Вице-президент = {{Collapsible list | title = | [[Әбділ Халим Хаддам]]<br>(2000–2005) | [[Зухаир Машарқа]]<br>(2000–2006) | [[Фарук әл-Шараа]]<br>(2006–2014) | [[Наджах Аттар]]<br>(2006–2024) | [[Фейсал Микдад]]<br>(қыр–жел 2024) }} | Ізашары = [[Хафиз әл-Асад]]<br>[[Әбділ Халим Хаддам]] {{small|({{comment|м.а.|Міндетін атқарушысы}})}} | Ізбасары = | Титулы_2 = [[Баас (сириялық аймақтық бөлімі)|Сириялық Баас]] партиясы Орталық басшылығының Бас хатшысы | Ту_2 = Syrian Baath Logo.svg | Ту2_2 = Flag of Syria.svg | Басқара бастады_2 = 24 маусым 2000 | Басқаруын аяқтады_2 = 8 желтоқсан 2024 | Ізашары_2 = [[Хафиз әл-Асад]] | Ізбасары_2 = Ибраһим әл-Һәдид {{small|({{comment|м.а.|Міндетін атқарушысы}})}} | Титулы_3 = | Ту_3 = | Ту2_3 = | Басқара бастады_3 = | Басқаруын аяқтады_3 = | Ізашары_3 = | Ізбасары_3 = | Титулы_4 = | Ту_4 = | Ту2_4 = | Басқара бастады_4 = | Басқаруын аяқтады_4 = | Ізашары_4 = | Ізбасары_4 = | Туған күні = 11.9.1965 | Туған жері = {{туғанжері|Дамаск|Дамаскде}}, [[Баастық Сирия|Сирия Араб Республикасы]] | Қайтыс болған күні = | Қайтыс болған жері = | Жерленді = | Діні = | Әкесі = [[Хафиз әл-Асад]] | Анасы = [[Аниса Махлуф]] | Жұбайы = [[Асма әл-Асад]] (2000 {{small|({{comment|үйл.|жылы үйленді}})}}) | Балалары = 3 | Партиясы = [[Баас (сириялық аймақтық бөлімі)|Сириялық Баас]] | Білімі = [[Дамаск университеті]] | Мамандығы = | Резиденция = [[Президент сарайы (Дамаск)|Президент сарайы]], [[Дамаск]] (2024 дейін)<br>[[Мәскеу]], Ресей (2024 бастап) | Қолтаңбасы = Bashar Hafez al-Assad Signature.png | Сайты = | Commons = Bashar al-Assad | Марапаттары = }} '''Башар әл-Асад''' ({{lang-ar|بشار الأسد}}; [[11 қыркүйек]] [[1965 жыл]], [[Дамаск]]) — [[сирия]]лық мемлекеттік және әскери қайраткер, 2000 жылдан 2024 жылға дейін қызметте болған [[Баастық Сирия]]ның [[Сирия президенті]]. <gallery> Donald Trump by Gage Skidmore 8.jpg|August 2024<br>(two months ago) Donald Trump (53951824422) (cropped).jpg|August 2024<br>(two months ago;<br>same rally) Donald Trump (53911763500) (cropped).jpg|July 2024<br>(three months ago) Donald Trump (53787934031) (cropped).jpg|June 2024<br>(four months ago;<br>yellow tie) Donald Trump (53807946692) (cropped).jpg|June 2024<br>(four months ago;<br>uneven shoulders) Donald Trump 2023 (double cropped).jpg|July 2023<br>(year and three months ago; used by ruwiki) </gallery> 7tek4brngf0vd2gg9dr8hh5qy7fe3ki 0 697240 3414715 3414512 2024-12-27T14:39:38Z Murat Karibay 96529 3414715 wikitext text/x-wiki {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = Камару Усман |шынайы есімі = Kamaru Usman |суреті =Kamaru Usman.jpg |толық есімі = Камарудин Усман |лақап аты = |азаматтығы ={{USA}} |туған күні =11.05.1987 |туған жері =Бенин сити, Нигерия |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |тұрғылықты жері =Делрей Бич |салмақ дәрежесі = Жартылай орта салмақ |тұрысы = |бойы =183 |қолдың қарқыны =193 |стилі =Күрес, бокс |бапкері =Тревор Уиттман |команда = Onx Sports |мансабы =2012 – қазір |чемпион белдігі = |жалпы = 24 |жеңді = 20 |жеңді_нокаут = 9 |жеңді_берілу = 1 |жеңді_шешім = 10 |жеңілді = 4 |жеңілді_нокаут = 1 |жеңілді_берілу = 1 |жеңілді_шешім = 2 |тең = |өткізілмеген = |boxrec_id = |Сайты = }} '''Камарудин Усман''' ({{Lang-en|Kamarudeen Usman}}; 11 мамыр, 1987 жылы туған) - [[Ultimate Fighting Championship|UFC]] құрамында айқасатын нигерия-америкалық [[аралас жекпе-жек]] жауынгері. The Ultimate Fighter 21 жауынгерлік реалити-шоуының жеңімпазы. UFC орта салмағының бұрынғы чемпионы. Салмақ дәрежесіне қарамастан (ағылш. ''[[Pound for pound|pound-for-pound]]'') ең үздік жауынгерлер арасында ресми [[Ultimate Fighting Championship|UFC]] рейтингінде 5-ші орында <ref>{{Cite web|url=https://ru.ufc.com/rankings|title=UFC Rankings {{!}} UFC.com|work=ru.ufc.com|accessdate=2021-05-16|archivedate=2021-11-07|archiveurl=https://web.archive.org/web/20211107084516/https://ru.ufc.com/rankings|deadlink=no}}</ref>. Бүгінгі таңда [[Ultimate Fighting Championship|UFC]] жартылай орта салмағының ресми рейтингісінде 1-ші орында. == Өмірбаяны == Камару Усман 1987 жылы 11 мамырда [[Нигерия|Нигерияның]] Бенин қаласында дүниеге келген. Сегіз жасында ол ата-анасымен бірге [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ-]]қа біржола көшіп кетті. Орта мектепте оқып жүргенде күреспен дендеп айналысқан, мектепішілік түрлі жарыстарда барлығы 53 жеңіске жетіп, үш рет жеңіліске ұшыраған. Университетке түсіп, студенттік жарыстарда күресуді жалғастырды, үш рет жалпы американдық спортшы мәртебесін алды, 2010 жылы Ұлттық Колледж Атлетикалық Ассоциациясының екінші дивизионының чемпионы болды <ref name="UFCprofile">{{Cite web|url=http://www.ufc.com/fighter/kamarudeen-usman|title=Kamaru 30% Usman - Official UFC Fighter Profile|publisher=UFC.com|accessdate=2016-07-29|archivedate=2016-08-31|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160831125902/http://www.ufc.com/fighter/kamarudeen-usman|deadlink=no}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://www.onthemat.com/node/1016206|title=Interview with RFA fighter, NCAA wrestling champ, and TUF 14 coach Kamaru Usman|publisher=onthemat.com|date=2012-11-29|accessdate=2012-11-29|author=Bevois|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160305215756/https://www.onthemat.com/node/1016206|archivedate=2016-03-05|deadlink=yes}}</ref>. == Мансабы == === Кәсіби мансаптың басталуы === Ол 2012 жылдың қараша айында кәсіпқой аралас жекпе-жегіндегі дебютін жасап, екінші раундта қарсыласын техникалық нокаутпен жеңді. Ол АҚШ-тың әртүрлі шағын промоушендерінде айқасты, 2014 жылы ол Legacy FC турнирлерінде үш жеңіске жетті, соның ішінде өте күшті жауынгер Маркус Хиксті жеңді. === The Ultimate Fighter === 2015 жылы Усман бес жеңісімен және рекордында бір ғана жеңіліспен әйгілі The Ultimate Fighter жекпе-жек реалити-шоуының 21-ші маусымының қатысушысы болды - осы маусым Флоридадағы екі ең үлкен жаттығу залы American Top Team және Blackzilians арасындағы тартысқа негізделді<ref>{{Cite web|url=http://www.mmafighting.com/2015/2/28/8126727/tuf-21-features-american-top-team-vs-blackzilians-with-500k-on-the|title=TUF 21 features American Top Team vs. Blackzilians with $500K on the line|publisher=mmafighting.com|author=Marc Raimondi|date=2015-02-28|accessdate=2015-02-28|archivedate=2019-12-15|archiveurl=https://web.archive.org/web/20191215074227/http://www.mmafighting.com/2015/2/28/8126727/tuf-21-features-american-top-team-vs-blackzilians-with-500k-on-the|deadlink=no}}</ref>. Блэкзилиялықтардың мүшесі ретінде Усман ширек финалда Майкл Грейвстен сәтті өтіп, оны көпшілік шешімімен жеңді <ref>{{Cite web|url=http://mmajunkie.com/2015/04/episode-no-1-recap-the-ultimate-fighter-21-att-vs-blackzilians|title=Episode No. 1 recap: 'The Ultimate Fighter 21: ATT vs. Blackzilians'|publisher=mmajunkie.com|author=Mike Bohn|date=2015-04-22|accessdate=2015-04-22|archivedate=2018-07-11|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180711024659/https://mmajunkie.com/2015/04/episode-no-1-recap-the-ultimate-fighter-21-att-vs-blackzilians|deadlink=no}}</ref>, содан кейін жартылай финалда WSOF жартылай орта салмақтағы бұрынғы чемпионы Стив Карлды бірауыздан шешіммен жеңді <ref>{{Cite web|url=http://mmajunkie.com/2015/06/episode-no-9-recap-the-ultimate-fighter-21-att-vs-blackzilians|title=Episode No. 9 recap: 'The Ultimate Fighter 21: ATT vs. Blackzilians'|publisher=mmajunkie.com|author=Mike Bohn|date=2015-06-17|accessdate=2015-06-17|archivedate=2019-04-14|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190414062602/https://mmajunkie.com/2015/06/episode-no-9-recap-the-ultimate-fighter-21-att-vs-blackzilians|deadlink=no}}</ref>. Ақырында, Лас-Вегастағы финалдық турнирде ол Хардер Хасанмен шешуші жекпе-жекте кездесті - екінші раундта оны қолмен «үшбұрыш» тәсіліне түсіріп, берілуге мәжбүр етті. Осылайша, ол TUF жеңімпазы атанды және сонымен бірге кешті үздік көрсеткені үшін бонус алды <ref>{{Cite web|url=http://www.sherdog.com/news/news/TUF-21-Finale-Bonuses-Thompson-Usman-Masvidal-Samman-Nab-3650K-89033|title=‘TUF 21’ Finale Bonuses: Thompson, Usman, Masvidal, Samman nab $50K|publisher=sherdog.com|date=2015-07-12|accessdate=2015-07-12|author=Mike Sloan|archivedate=2018-12-01|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181201135233/http://www.sherdog.com/news/news/TUF-21-Finale-Bonuses-Thompson-Usman-Masvidal-Samman-Nab-3650K-89033|deadlink=no}}</ref>. === Жекпе-жек бойынша соңғы чемпионат === TUF шоуындағы сәтті өнерінің арқасында Камару Усман [[Ultimate Fighting Championship]] әлемдегі ең ірі жекпе-жек ұйымымен келісімшартқа отыру мүмкіндігіне ие болды. Сол 2015 жылы ол ағылшындық Леон Едварсқа қарсы жекпе-жек өткізіп, оны бірауыздан шешіммен жеңді. 2016 және 2017 жылдары Александр Яковлев, Варли Алвис, Шон Стрикленд, Серхио Морайс <ref>{{Cite news|url=http://mmajunkie.com/2016/07/ufc-on-fox-20-results-kamaru-usman-dominates-alexander-yakovlev-in-grappling-heavy-affair|title=UFC on FOX 20 results: Kamaru Usman dominates Alexander Yakovlev in grappling heavy affair|publisher=mmajunkie.com|author=Steven Marrocco|date=2016-07-23|accessdate=2016-07-23}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://mmajunkie.com/2016/11/ufc-fight-night-100-results-kamaru-usman-dominates-warlley-alves-for-wide-decision-win|title=UFC Fight Night 100 results: Kamaru Usman dominates Warlley Alves for wide decision win|publisher=mmajunkie.com|author=Steven Marrocco|date=2016-11-19|accessdate=2016-11-19|archivedate=2016-11-21|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161121153227/http://mmajunkie.com/2016/11/ufc-fight-night-100-results-kamaru-usman-dominates-warlley-alves-for-wide-decision-win|deadlink=no}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://mmajunkie.com/2017/04/ufc-210-results-sean-strickland-dominates-kamaru-usman-still-perfect-in-ufc|title=UFC 210 results: Kamaru Usman dominates Sean Strickland, still perfect in UFC|author=Steven Marrocco|publisher=mmajunkie.com|date=2017-04-08|accessdate=2017-04-08|archivedate=2019-04-15|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190415074534/https://mmajunkie.com/2017/04/ufc-210-results-sean-strickland-dominates-kamaru-usman-still-perfect-in-ufc|deadlink=no}}</ref> <ref>{{Cite news|url=http://mmajunkie.com/2017/09/ufc-pittsburgh-results-kamaru-usman-right-hand-proves-problematic-for-sergio-moraes|title=UFC-Pittsburgh results: Kamaru Usman right hand proves problematic for Sergio Moraes|date=2017-09-17|accessdate=2018-05-09}}</ref> сияқты атақты жауынгерлерді жеңді. == Титулдары мен жетістіктер == * '''[[Ultimate Fighting Championship|Жекпе-жек бойынша соңғы чемпионат]]''' ** Орта салмақтағы UFC чемпионы (бір рет, бұрынғы) <ref>{{Cite web|lang=en-US|url=https://mmajunkie.usatoday.com/2019/03/ufc-235-results-kamaru-usman-blanks-tyron-woodley-takes-belt-in-one-sided-affair|title=UFC 235 results: Kamaru Usman blanks Tyron Woodley, takes belt in one-sided affair|work=MMA Junkie|date=2019-03-03|accessdate=2021-02-15|archivedate=2021-02-05|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210205192053/https://mmajunkie.usatoday.com/2019/03/ufc-235-results-kamaru-usman-blanks-tyron-woodley-takes-belt-in-one-sided-affair|deadlink=no}}</ref> ** Бес сәтті титулды қорғау ** The Ultimate Fighter 21 шоуының жеңімпазы <ref>{{Cite web|lang=en-US|url=https://mmajunkie.usatoday.com/2015/07/tuf-21-finale-results-kamaru-usman-taps-hayder-hassan-to-win-tuf-21-crown|title=TUF 21 Finale results: Kamaru Usman taps Hayder Hassan to win 'TUF 21' crown|work=MMA Junkie|date=2015-07-13|accessdate=2021-05-16|archivedate=2021-05-17|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210517234351/https://mmajunkie.usatoday.com/2015/07/tuf-21-finale-results-kamaru-usman-taps-hayder-hassan-to-win-tuf-21-crown|deadlink=no}}</ref> ** Түнгі сыйлығының лауреаты (бес рет) <small>Хадер Хасан, Рафаэль дос Анжус, Гилберт Бернс, Хорхе Масвидал</small> <ref>{{Cite web|url=https://www.sherdog.com/news/news/TUF-21-Finale-Bonuses-Thompson-Usman-Masvidal-Samman-Nab-3650K-89033|title=‘TUF 21’ Finale Bonuses: Thompson, Usman, Masvidal, Samman Nab $50K|author=Sherdog.com|work=Sherdog|accessdate=2021-02-15|archivedate=2021-04-17|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210417165027/https://www.sherdog.com/news/news/TUF-21-Finale-Bonuses-Thompson-Usman-Masvidal-Samman-Nab-3650K-89033|deadlink=no}}</ref> <ref>{{Cite web|lang=en|url=https://www.mmamania.com/2018/12/1/18120769/tuf-28-finale-official-bonus-winners-dos-anjos-usman-munhoz-benavidez-mma-fox-knockout-submission|title=TUF 28 Finale Bonuses! Benavidez’s TKO Leads $50K Winners|author=Dan Hiergesell|work=MMAmania.com|date=2018-12-01|accessdate=2021-02-15|archivedate=2021-04-17|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210417172814/https://www.mmamania.com/2018/12/1/18120769/tuf-28-finale-official-bonus-winners-dos-anjos-usman-munhoz-benavidez-mma-fox-knockout-submission|deadlink=no}}</ref> <ref>{{Cite web|lang=en-US|url=https://www.mmanews.com/2021/02/ufc-258-bonuses-usman-among-fighters-to-nab-performance-checks/|title=UFC 258 Bonuses: Usman Among Fighters To Nab Performance Checks|work=MMA News|date=2021-02-14|accessdate=2021-02-15|archivedate=2021-02-14|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210214080124/https://www.mmanews.com/2021/02/ufc-258-bonuses-usman-among-fighters-to-nab-performance-checks/|deadlink=no}}</ref> <ref>{{Cite web|lang=en|url=https://www.mmafighting.com/2021/4/25/22401861/ufc-261-bonuses-kamaru-usman-rose-namajunas-rewarded-for-championship-knockouts|title=UFC 261 bonuses: Kamaru Usman, Rose Namajunas rewarded for championship knockouts|author=Alexander K. Lee|work=MMA Fighting|date=2021-04-25|accessdate=2021-04-25|archivedate=2021-04-26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210426130101/https://www.mmafighting.com/2021/4/25/22401861/ufc-261-bonuses-kamaru-usman-rose-namajunas-rewarded-for-championship-knockouts|deadlink=no}}</ref> және Колби Ковингтонға қарсы қойылымы ** «Түнгі жекпе-жек» жүлдесінің иегері (бір рет) <small>Колби Ковингтонға қарсы</small> <ref>{{Cite web|lang=en-US|url=https://www.mmanews.com/2019/12/ufc-245-bonuses-live-gate-attendance-revealed/|title=UFC 245 Bonuses, Live Gate, & Attendance Revealed|work=MMA News|date=2019-12-15|accessdate=2021-02-15|archivedate=2021-03-08|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210308150712/https://www.mmanews.com/2019/12/ufc-245-bonuses-live-gate-attendance-revealed/|deadlink=no}}</ref> ** Орта салмақтағы UFC тарихындағы 15 жеңісімен ең ұзақ жеңіс сериясы <ref>{{Cite web|lang=en-US|url=https://mmajunkie.usatoday.com/lists/ufc-258-post-event-facts-kamaru-usman-records-history-winning-streak-goat-georges-st-pierre|title=UFC 258 post-event facts: Kamaru Usman's resume hits legendary status|work=MMA Junkie|date=2021-02-14|accessdate=2021-05-16|archivedate=2021-04-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210422190339/https://mmajunkie.usatoday.com/lists/ufc-258-post-event-facts-kamaru-usman-records-history-winning-streak-goat-georges-st-pierre|deadlink=no}}</ref> * '''MMAjunkie.com''' ** 2019 жылғы айдың жекпе-жегі <small>(желтоқсан) Колби Ковингтонға қарсы</small> <ref>{{Cite web|lang=en-US|url=https://mmajunkie.usatoday.com/2020/01/fight-of-the-month-december-2019-kamaru-usman-colby-covington-ufc-245|title=MMA Junkie's 'Fight of the Month' for December: A slugfest between wrestlers|work=MMA Junkie|date=2020-01-03|accessdate=2021-05-16|archivedate=2021-05-12|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210512124026/https://mmajunkie.usatoday.com/2020/01/fight-of-the-month-december-2019-kamaru-usman-colby-covington-ufc-245|deadlink=no}}</ref> ** 2021 жылғы айдың жекпе-жегі <small>(ақпан) Гилберт Бернске қарсы</small> <ref>{{Cite web|lang=en-US|url=https://mmajunkie.usatoday.com/lists/fight-of-the-month-february-2021-kamaru-usman-gilbert-burns-ufc-258|title=MMA Junkie's 'Fight of the Month' for February: Former teammates fight for gold|work=MMA Junkie|date=2021-03-04|accessdate=2021-05-16|archivedate=2021-05-16|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210516151031/https://mmajunkie.usatoday.com/lists/fight-of-the-month-february-2021-kamaru-usman-gilbert-burns-ufc-258|deadlink=no}}</ref> ** 2021 жылғы ай нокауты <small>(сәуір) Хорхе Масвидалға қарсы</small> <ref>{{Cite web|lang=en-US|url=https://mmajunkie.usatoday.com/lists/knockout-of-the-month-april-2021-kamaru-usman-punch-jorge-masvidal-ufc-261|title=MMA Junkie's 'Knockout of the Month' for April: A satisfying end to a rematch|work=MMA Junkie|date=2021-05-02|accessdate=2021-05-16|archivedate=2021-05-12|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210512185608/https://mmajunkie.usatoday.com/lists/knockout-of-the-month-april-2021-kamaru-usman-punch-jorge-masvidal-ufc-261|deadlink=no}}</ref> ** 2021 үздік аралас жекпе-жек әртісі (ММА) <ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://lenta.ru/news/2022/01/08/kamaru/|title=Назван лучший боец MMA 2021 года|work=Lenta.RU|accessdate=2022-01-08|archivedate=2022-01-08|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220108081858/https://lenta.ru/news/2022/01/08/kamaru/|deadlink=no}}</ref> == Ескертпелер == {{Дереккөздер}} [[Санат:Тірі тұлғалар]] [[Санат:1987 жылы туғандар]] [[Санат:11 мамырда туғандар]] fjgsygdf9ddfmur7kmzahxxnz8f65x0 0 697661 3414716 3414542 2024-12-27T14:40:16Z Murat Karibay 96529 3414716 wikitext text/x-wiki {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = Шавкат Рахмонов |суреті = Rahkmonov 2.png |толық есімі = Шавкат Бахтыбайұлы Рахмонов |лақап аты = Nomad ({{lang-kz|көшпенді}}) |азаматтығы = {{Байрақ|Өзбекстан}}→<br>{{Байрақ|Қазақстан}} |туған күні = 23.10.1994 |туған жері = Шурчи, [[Өзбекстан]] |салмақ дәрежесі = Жартылай орта салмақ |бойы = 185 см |қолдың қарқыны = 196 см |мансабы = [[2014 жыл|2014]] жылдан бастап |команда = DAR Pro Team, Kill Cliff FC (2021 бастап) |стилі = [[Джиу-джитсу]], [[бокс]], [[самбо]], [[дзюдо]] |жалпы = 19 |жеңді = 19 |жеңді_нокаут = 8 |жеңді_берілу = 10 |жеңді_шешім = 1 |жеңілді = 0 |жеңілді_нокаут = |жеңілді_берілу = |жеңілді_шешім = |тең = |өткізілмеген = |әуесқой_жалпы = 13 |әуесқой_жеңді = 11 |әуесқой_жеңді_нокаут = |әуесқой_жеңді_берілу = |әуесқой_жеңді_шешім = |әуесқой_тең = |әуесқой_жеңілді = 2 |әуесқой_нокаут = |әуесқой_берілді = |әуесқой_шешім = |әуесқой_тең = |әуесқой_өткізілмеген = |boxrec_id = |Сайты = [https://x.com/rakhmonov1994 Twitter]<br>[https://www.instagram.com/shavkatrakhmonov94/ Instagram] }} '''Шавкат Бақтыбайұлы Рахмонов''' ([[23 қазан]] [[1994 жыл]] дүниеге келген, Шурчи, [[Өзбекстан]]) — жартылай орта салмақта UFC демеушілігімен өнер көрсететін қазақ аралас жекпе-жек шебері. Кіші жүздің Алшын руының Шекті руынан шыққан. Бұрынғы жартылай орта салмақтағы [[M-1]] чемпионы. Ол [[Ultimate Fighting Championship|UFC]] жартылай орта салмақтағы ресми рейтингінде 2-ші орында тұр.<ref>https://www.ufc.com/rankings</ref> == Өмірбаяны == Өзбекстанда туған Рахмонов Қазақстан азаматтығын алған. Әкесі екеуі үлкен Алшын руының Әлімұлы тармағының [[Шекті]] руының Алтынбай руынан шыққан қазақ, шешесі қоңырат руынан шыққан өзбек. Шавкат – Кіші жүзге жататын Алтынбай руынан.<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://total.kz/ru/news/sport/shavkat_rahmonov_rasskazal_pro_svoi_ru_date_2020_11_29_18_46_27|title=Шавкат Рахмонов рассказал про свой ру|website=total.kz|access-date=2023-02-21}}</ref><ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://www.sports.kz/news/kazah-ili-uzbek-shavkat-rahmonov-postavil-tochku-v-voprose-o-svoey-natsionalnosti-video|title=Казах или узбек? Шавкат Рахмонов поставил точку в вопросе о своей национальности. Видео - Бокс/ММА|website=Sports.kz|access-date=2023-02-21}}</ref> == Мансабы == Әуесқой бола отырып, Рахмонов WMMAA әлем чемпионы мен Азия чемпионы атағын жеңіп алды<ref>{{Cite web|lang=en-US|url=https://immaf.org/2019/04/03/former-wmmaa-world-champion-rakhmonov-wins-m-1-title-kazakh-mma-on-the-rise/|title=IMMAF {{!}} Former WMMAA World Champion Rakhmonov Wins M-1 title; Kazakh MMA on the Rise|author=izzy|website=IMMAF|date=2019-04-03|access-date=2023-02-21}}</ref>. Рахмоновтың кәсіпқой мансабы 2014 жылдың қазан айында басталды, онда Шавхат M-1 Challenge 52 турнирінде Адам Цуровпен бірінші раундта тұншықтыру әдісімен жеңіске жетті. Ол негізінен [[М-1]] туының астында өнер көрсетуді жалғастырды, оның жеті кәсіби жекпе-жегі осы промоушенде өтті, ал қалған бес жеңісі Қазақстан Аралас жекпе-жек Федерациясында (KZMMAF) жеңіске жетті. Ол осы екі ұйымда кезектесе бола отырып, жартылай орта салмақтағы KZMMAF белбеуі үшін Фаридун Одиловқа қарсы күресте өзінің алғашқы кәсіби атағын алды. Ол үшінші раундта техникалық нокаутпен титулды жеңіп алды. 2013 жылы Рахмонов WMMAA<ref name="автоссылка1">{{Cite web|lang=en-US|url=https://immaf.org/about/immaf-alumni/|title=IMMAF {{!}} IMMAF Alumni|website=IMMAF|access-date=2023-02-21}}</ref><ref name="автоссылка2">{{Cite web|lang=en|url=https://www.sherdog.com/events/WMMAA-2013-World-MMA-Championships-Finals-81875|title=WMMAA - 2013 World MMA Championships - Finals|author=Sherdog.com|website=Sherdog|access-date=2023-02-21}}</ref> нұсқасы бойынша әуесқой MMA-де әлем чемпионы болды. == Жетістіктері == * '''Әлемдік аралас жекпе-жек ассоциациясы (WMMAA)''' ** Жартылай орта салмақтағы әлем чемпионы (2013)<ref>https://www.sherdog.com/events/WMMAA-2013-World-MMA-Championships-Finals-81875</ref><ref name=":0">https://immaf.org/about/immaf-alumni/</ref> ** Жартылай орта салмақтағы азия чемпионы (2014)<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Shavkat_Rakhmonov#cite_note-57</ref><ref name=":0" /> ** Жартылай орта салмақтағы әлем чемпионы (2014)<ref>https://www.sherdog.com/events/WMMAA-2014-World-Championships-Finals-81695</ref> ** Жартылай орта салмақтағы әлем чемпионы (2015)<ref>https://www.sherdog.com/events/WMMAA-2015-World-MMA-Championships-Finals-81277</ref> * '''[[Ultimate Fighting Championship]]''' ** Кеш қойылымы (екі рет) Карлстон Харрис және Нил Мэгниге қарсы<ref>https://mmajunkie.usatoday.com/lists/ufc-fight-night-200-bonuses-julian-erosa-pockets-100k-for-fight-of-the-night</ref><ref>https://www.mmamania.com/platform/amp/2022/6/26/23182827/ufc-vegas-57-post-fight-bonus-winners-results-espn-mma-tsarukyan-gamrot-shavkat-rakhmonov-moises</ref> ** Кеш шайқасы (бір рет) Джефф Нилге қарсы<ref>https://mmajunkie.usatoday.com/lists/ufc-285-bonuses-las-vegas-50000-jon-jones-alexa-grasso-geoff-neal-shavkat-rakhmonov</ref> ** UFC жартылай орта салмақ дивизиясындағы ең ұзын жеңіс сериясы (7 рет)<ref>[https://thebodylockmma.com/ufc/shavkat-rakhmonov-achieves-historic-feat-by-submitting-stephen-thompson-at-ufc-296/#:~:text=Shavkat%20Rakhmonov's%20six%2Dfight%20finish,streak%20in%20UFC%20welterweight%20history. https://thebodylockmma.com/ufc/shavkat-rakhmonov-achieves-historic-feat-by-submitting-stephen-thompson-at-ufc-296/#:~:text=Shavkat%20Rakhmonov's%20six%2Dfight%20finish,streak%20in%20UFC%20welterweight%20history.]</ref> * '''M-1 Global''' ** [[Сурет:Boxbelt Heavychamp.png|сүрмесіз|60x60 нүкте]] M-1 жартылай орта салмақтағы чемпионы (бір рет)<ref name=":1">https://www.sherdog.com/news/articles/5-Things-You-Might-Not-Know-About-Shavkat-Rakhmonov-184528</ref> *** Титулды бір рет қорғау<ref name=":1" /> * '''Kazakhstan аралас жекпе-жек федерация''' ** [[Сурет:Boxbelt Heavychamp.png|сүрмесіз|60x60 нүкте]] Жартылай орта салмақтағы чемпионы (бір рет)<ref name=":2">https://thebodylockmma.com/ufc/shavkat-rakhmonov-becomes-first-kazakhstani-ufc-fighter/</ref> *** Титулды бір рет қорғау<ref name=":2" /> == Жеке өмірі == Шавкат үйленбеген, балалары жоқ. Жар тауып, отбасы құрғысы келетіні туралы бірнеше рет айтқан, бірақ әзірге ол жеке өмірінен гөрі мансапқа көбірек уақыт бөлуі керектігін айтты.<ref>https://newsroom.kz/82651/shavkat-rahmonov-turaly-biz-bilmeytin-derekter</ref> Шавкаттың қарындасы Сара Рахмонова да аралас жекпе-жекші.<ref>https://www.sports.kz/news/nado-vsegda-sootvetstvovat-nashey-familii-shavkat-rahmonov-vyiskazalsya-o-karere-sestryi-v-mma</ref> == Статистикасы == {{MMArecordbox |ko-wins = 8 |ko-losses = 0 |sub-wins = 10 |sub-losses = 0 |dec-wins = 1 |dec-losses = 0 }} {{MMA record start}} | {{yes|Жеңді}} | style="text-align:center;" | 19-0 | {{ту|Ирландия}} Иэн Гэрри | Шешім (көпшілік) | UFC 310 | 7 желтоқсан 2024 | style="text-align:center;" | 30 жас, 1 ай, 15 күн | style="text-align:center;" | 5 | style="text-align:center;" | 5:00 | [[Лас-Вегас]], [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]] | |- | {{yes|Жеңді}} | style="text-align:center;" | 18-0 | {{ту|АҚШ}} Стивен Томпсон | Берілу (қылғындыру) | UFC 296 | 16 желтоқсан 2023 | style="text-align:center;" | 29 жас, 1 ай, 24 күн | style="text-align:center;" | 2 | style="text-align:center;" | 4:56 | [[Лас-Вегас]], [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]] | |- | {{yes|Жеңді}} | style="text-align:center;" | 17-0 | {{ту|АҚШ}} Джефф Нил | Берілу (тұрыстағы қылғындыру) | UFC 285 | 4 наурыз 2023 | style="text-align:center;" | 28 жас, 4 ай, 12 күн | style="text-align:center;" | 3 | style="text-align:center;" | 4:17 | [[Лас-Вегас]], [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]] | {{small|Аралық салмақтағы шайқас (79,38 кг), Нил салмақ жасай алмады. «Кеш шайқасы» (1)}} |- | {{yes|Жеңді}} | style="text-align:center;" | 16-0 | {{ту|АҚШ}} Нил Мэгни | Қылғындыру (гильотина) | UFC on ESPN: Царукян vs. Гамрот | 25 маусым 2022 | style="text-align:center;" | 27 жас, 8 ай, 2 күн | style="text-align:center;" | 2 | style="text-align:center;" | 4:58 | [[Лас-Вегас]], [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]] | {{small|Кеш қойылымы}} |- | {{yes|Жеңді}} | style="text-align:center;" | 15-0 | {{ту|Гайана}} Карлстон Харрис | Нокаут (аяқ соққысы және соққылау) | UFC Fight Night: Херманссон vs. Стрикленд | 5 ақпан 2022 | style="text-align:center;" | 27 жас, 3 ай, 13 күн | style="text-align:center;" | 1 | style="text-align:center;" | 4:10 | [[Лас-Вегас]], [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]] | {{small|Кеш қойылымы}} |- | {{yes|Жеңді}} | style="text-align:center;" | 14-0 | {{ту|Бразилия}} Мишел Празерис | Қылғындыру (арқасынан) | UFC Fight Night: Ган vs. Волков | 26 маусым 2021 | style="text-align:center;" | 26 жас, 8 ай, 3 күн | style="text-align:center;" | 2 | style="text-align:center;" | 2:10 | [[Лас-Вегас]], [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]] | |- | {{yes|Жеңді}} | style="text-align:center;" | 13-0 | {{ту|Бразилия}} Алекс Оливейра | Қылғындыру (гильотина) | UFC 254 | 24 қазан 2020 | style="text-align:center;" | 26 жас, 0 ай, 1 күн | style="text-align:center;" | 1 | style="text-align:center;" | 4:40 | [[Абу-Даби]], [[Біріккен Араб Әмірліктері|БАӘ]] | {{small|[[UFC]]-дегі аралық салмақтағы бастамасы, Оливейра салмақ жасай алмады}} |- | {{yes|Жеңді}} | style="text-align:center;" | 12-0 | {{ту|Бразилия}} Тьяго Варежан | Техникалық нокаут (соққылар) | M-1 Challenge 102 | 28 маусым 2019 | style="text-align:center;" | 24 жас, 8 ай, 5 күн | style="text-align:center;" | 1 | style="text-align:center;" | 4:50 | [[Астана]], [[Қазақстан]] | {{small|Жартылай орта салмақтағы M-1 Global чемпион белбеуін қорғады (1)}} |- | {{yes|Жеңді}} | style="text-align:center;" | 11-0 | {{ту|Ресей}} Данила Приказа | Техникалық нокаут (соққылар) | M-1 Challenge 101 | 30 наурыз 2019 | style="text-align:center;" | 24 жас, 5 ай, 7 күн | style="text-align:center;" | 2 | style="text-align:center;" | 2:20 | [[Алматы]], [[Қазақстан]] | {{small|Жартылай орта салмақтағы M-1 Global чемпион белбеуін жеңіп алды}} |- | {{yes|Жеңді}} | style="text-align:center;" | 10-0 | {{ту|Қырғызстан}} Ринат Саякбаев | Техникалық нокаут (соққылар) | KZMMAF: Battle of Nomads 11 | 8 желтоқсан 2018 | style="text-align:center;" | 24 жас, 1 ай, 16 күн | style="text-align:center;" | 1 | style="text-align:center;" | 5:00 | [[Талдықорған]], [[Қазақстан]] | {{small|Жартылай орта салмақтағы KZMMAF чемпион белбеуін қорғады (1)}} |- | {{yes|Жеңді}} | style="text-align:center;" | 9-0 | {{ту|Тәжікстан}} Фаридун Одилов | Техникалық нокаут (соққылар) | KZMMAF: Battle of Nomads 10 | 12 мамыр 2018 | style="text-align:center;" | 23 жас, 6 ай, 20 күн | style="text-align:center;" | 3 | style="text-align:center;" | 3:03 | [[Астана]], [[Қазақстан]] | {{small|Жартылай орта салмақтағы KZMMAF чемпион белбеуін жеңіп алды}} |- | {{yes|Жеңді}} | style="text-align:center;" | 8-0 | {{ту|Грузия}} Леван Солодовник | Қылғындыру (үшбұрыш) | M-1 Challenge 87 | 9 ақпан 2018 | style="text-align:center;" | 23 жас, 3 ай, 17 күн | style="text-align:center;" | 2 | style="text-align:center;" | 4:42 | [[Санкт-Петербург]], [[Ресей]] | |- | {{yes|Жеңді}} | style="text-align:center;" | 7-0 | {{ту|Оңтүстік Корея}} Пак Чон-Ён | Қылғындыру (арқасынан) | KZMMAF: Battle of Nomads 9 | 7 тамыз 2016 | style="text-align:center;" | 21 жас, 9 ай, 15 күн | style="text-align:center;" | 2 | style="text-align:center;" | 1:51 | Хвасун, [[Корея Республикасы|Оңтүстік Корея]] | {{small|Аралық салмақтағы шайқас (79,83 кг)}} |- | {{yes|Жеңді}} | style="text-align:center;" | 6-0 | {{ту|Бразилия}} Марселу Бриту | Нокаут (тұрқыға соққы) | M-1 Challenge 67 | 4 маусым 2016 | style="text-align:center;" | 21 жас, 7 ай, 12 күн | style="text-align:center;" | 1 | style="text-align:center;" | 1:37 | [[Баку]], [[Әзербайжан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | style="text-align:center;" | 5-0 | {{ту|Қазақстан}} Әділ Боранбаев | Қылғындыру (арқасынан) | KZMMAF: Battle of Nomads 7 | 30 сәуір 2016 | style="text-align:center;" | 21 жас, 6 ай, 7 күн | style="text-align:center;" | 2 | style="text-align:center;" | 4:51 | [[Астана]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | style="text-align:center;" | 4-0 | {{ту|Польша}} Михал Виенцек | Қылғындыру (гильотина) | M-1 Challenge 59 | 3 шілде 2015 | style="text-align:center;" | 20 жас, 8 ай, 11 күн | style="text-align:center;" | 1 | style="text-align:center;" | 0:49 | [[Астана]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | style="text-align:center;" | 3-0 | {{ту|Польша}} Бартош Хырек | Нокаут (соққылар) | M-1 Challenge 57 | 2 мамыр 2015 | style="text-align:center;" | 20 жас, 6 ай, 10 күн | style="text-align:center;" | 1 | style="text-align:center;" | 2:51 | [[Орынбор]], [[Ресей]] | |- | {{yes|Жеңді}} | style="text-align:center;" | 2-0 | {{ту|Бразилия}} Маркус Винисиос | Техникалық нокаут (соққылар) | KZMMAF: Battle of Nomads 2 | 30 қараша 2014 | style="text-align:center;" | 20 жас, 1 ай, 7 күн | style="text-align:center;" | 1 | style="text-align:center;" | 4:58 | [[Алматы]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | style="text-align:center;" | 1-0 | {{ту|Ресей}} Адам Цуров | Қылғындыру (үшбұрыш) | M-1 Challenge 52 | 17 қазан 2014 | style="text-align:center;" | 19 жас, 11 ай, 25 күн | style="text-align:center;" | 1 | style="text-align:center;" | N/A | Назрань, [[Ресей]] | {{small|[[Аралас жекпе-жек|АЖЖ]]-тегі жартылай орта салмақтағы бастамасы}} {{end}}<ref>{{Cite web |last=Sherdog.com |title=Шавкат Рахмонов |url=https://www.sherdog.com/fighter/Shavkat-Rakhmonov-179185 |website=Sherdog}}</ref> == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:Алфавит бойынша спортшылар]] [[Санат:Қазақстанның аралас жекпе-жек жауынгерлері]] [[Санат:Өзбекстан қазақтары]] [[Санат:Шурчи ауданында туғандар]] c31i6u3v516sbm0fy4g67idvb1xwi28 3414736 3414716 2024-12-27T15:15:30Z Murat Karibay 96529 3414736 wikitext text/x-wiki {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = Шавкат Рахмонов |суреті = Rahkmonov 2.png |толық есімі = Шавкат Бахтыбайұлы Рахмонов |лақап аты = Nomad ({{lang-kz|көшпенді}}) |азаматтығы = {{Байрақ|Өзбекстан}}→<br>{{Байрақ|Қазақстан}} |туған күні = 23.10.1994 |туған жері = Шурчи, [[Өзбекстан]] |салмақ дәрежесі = Жартылай орта салмақ |бойы = 185 см |қолдың қарқыны = 196 см |мансабы = [[2014 жыл|2014]] жылдан бастап |команда = DAR Pro Team, Kill Cliff FC (2021 бастап) |стилі = [[Джиу-джитсу]], [[бокс]], [[самбо]], [[дзюдо]] |жалпы = 19 |жеңді = 19 |жеңді_нокаут = 8 |жеңді_берілу = 10 |жеңді_шешім = 1 |жеңілді = 0 |жеңілді_нокаут = |жеңілді_берілу = |жеңілді_шешім = |тең = |өткізілмеген = |әуесқой_жалпы = 13 |әуесқой_жеңді = 11 |әуесқой_жеңді_нокаут = |әуесқой_жеңді_берілу = |әуесқой_жеңді_шешім = |әуесқой_жеңілді = 2 |әуесқой_жеңілді_нокаут = |әуесқой_жеңілді_берілді = |әуесқой_жеңілді_шешім = |әуесқой_тең = |әуесқой_өткізілмеген = |twitter = [https://x.com/rakhmonov1994 rakhmonov1994] |instagram = [https://www.instagram.com/shavkatrakhmonov94/ shavkatrakhmonov94] |boxrec = |sherdog = 179185 }} '''Шавкат Бақтыбайұлы Рахмонов''' ([[23 қазан]] [[1994 жыл]] дүниеге келген, Шурчи, [[Өзбекстан]]) — жартылай орта салмақта UFC демеушілігімен өнер көрсететін қазақ аралас жекпе-жек шебері. Кіші жүздің Алшын руының Шекті руынан шыққан. Бұрынғы жартылай орта салмақтағы [[M-1]] чемпионы. Ол [[Ultimate Fighting Championship|UFC]] жартылай орта салмақтағы ресми рейтингінде 2-ші орында тұр.<ref>https://www.ufc.com/rankings</ref> == Өмірбаяны == Өзбекстанда туған Рахмонов Қазақстан азаматтығын алған. Әкесі екеуі үлкен Алшын руының Әлімұлы тармағының [[Шекті]] руының Алтынбай руынан шыққан қазақ, шешесі қоңырат руынан шыққан өзбек. Шавкат – Кіші жүзге жататын Алтынбай руынан.<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://total.kz/ru/news/sport/shavkat_rahmonov_rasskazal_pro_svoi_ru_date_2020_11_29_18_46_27|title=Шавкат Рахмонов рассказал про свой ру|website=total.kz|access-date=2023-02-21}}</ref><ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://www.sports.kz/news/kazah-ili-uzbek-shavkat-rahmonov-postavil-tochku-v-voprose-o-svoey-natsionalnosti-video|title=Казах или узбек? Шавкат Рахмонов поставил точку в вопросе о своей национальности. Видео - Бокс/ММА|website=Sports.kz|access-date=2023-02-21}}</ref> == Мансабы == Әуесқой бола отырып, Рахмонов WMMAA әлем чемпионы мен Азия чемпионы атағын жеңіп алды<ref>{{Cite web|lang=en-US|url=https://immaf.org/2019/04/03/former-wmmaa-world-champion-rakhmonov-wins-m-1-title-kazakh-mma-on-the-rise/|title=IMMAF {{!}} Former WMMAA World Champion Rakhmonov Wins M-1 title; Kazakh MMA on the Rise|author=izzy|website=IMMAF|date=2019-04-03|access-date=2023-02-21}}</ref>. Рахмоновтың кәсіпқой мансабы 2014 жылдың қазан айында басталды, онда Шавхат M-1 Challenge 52 турнирінде Адам Цуровпен бірінші раундта тұншықтыру әдісімен жеңіске жетті. Ол негізінен [[М-1]] туының астында өнер көрсетуді жалғастырды, оның жеті кәсіби жекпе-жегі осы промоушенде өтті, ал қалған бес жеңісі Қазақстан Аралас жекпе-жек Федерациясында (KZMMAF) жеңіске жетті. Ол осы екі ұйымда кезектесе бола отырып, жартылай орта салмақтағы KZMMAF белбеуі үшін Фаридун Одиловқа қарсы күресте өзінің алғашқы кәсіби атағын алды. Ол үшінші раундта техникалық нокаутпен титулды жеңіп алды. 2013 жылы Рахмонов WMMAA<ref name="автоссылка1">{{Cite web|lang=en-US|url=https://immaf.org/about/immaf-alumni/|title=IMMAF {{!}} IMMAF Alumni|website=IMMAF|access-date=2023-02-21}}</ref><ref name="автоссылка2">{{Cite web|lang=en|url=https://www.sherdog.com/events/WMMAA-2013-World-MMA-Championships-Finals-81875|title=WMMAA - 2013 World MMA Championships - Finals|author=Sherdog.com|website=Sherdog|access-date=2023-02-21}}</ref> нұсқасы бойынша әуесқой MMA-де әлем чемпионы болды. == Жетістіктері == * '''Әлемдік аралас жекпе-жек ассоциациясы (WMMAA)''' ** Жартылай орта салмақтағы әлем чемпионы (2013)<ref>https://www.sherdog.com/events/WMMAA-2013-World-MMA-Championships-Finals-81875</ref><ref name=":0">https://immaf.org/about/immaf-alumni/</ref> ** Жартылай орта салмақтағы азия чемпионы (2014)<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Shavkat_Rakhmonov#cite_note-57</ref><ref name=":0" /> ** Жартылай орта салмақтағы әлем чемпионы (2014)<ref>https://www.sherdog.com/events/WMMAA-2014-World-Championships-Finals-81695</ref> ** Жартылай орта салмақтағы әлем чемпионы (2015)<ref>https://www.sherdog.com/events/WMMAA-2015-World-MMA-Championships-Finals-81277</ref> * '''[[Ultimate Fighting Championship]]''' ** Кеш қойылымы (екі рет) Карлстон Харрис және Нил Мэгниге қарсы<ref>https://mmajunkie.usatoday.com/lists/ufc-fight-night-200-bonuses-julian-erosa-pockets-100k-for-fight-of-the-night</ref><ref>https://www.mmamania.com/platform/amp/2022/6/26/23182827/ufc-vegas-57-post-fight-bonus-winners-results-espn-mma-tsarukyan-gamrot-shavkat-rakhmonov-moises</ref> ** Кеш шайқасы (бір рет) Джефф Нилге қарсы<ref>https://mmajunkie.usatoday.com/lists/ufc-285-bonuses-las-vegas-50000-jon-jones-alexa-grasso-geoff-neal-shavkat-rakhmonov</ref> ** UFC жартылай орта салмақ дивизиясындағы ең ұзын жеңіс сериясы (7 рет)<ref>[https://thebodylockmma.com/ufc/shavkat-rakhmonov-achieves-historic-feat-by-submitting-stephen-thompson-at-ufc-296/#:~:text=Shavkat%20Rakhmonov's%20six%2Dfight%20finish,streak%20in%20UFC%20welterweight%20history. https://thebodylockmma.com/ufc/shavkat-rakhmonov-achieves-historic-feat-by-submitting-stephen-thompson-at-ufc-296/#:~:text=Shavkat%20Rakhmonov's%20six%2Dfight%20finish,streak%20in%20UFC%20welterweight%20history.]</ref> * '''M-1 Global''' ** [[Сурет:Boxbelt Heavychamp.png|сүрмесіз|60x60 нүкте]] M-1 жартылай орта салмақтағы чемпионы (бір рет)<ref name=":1">https://www.sherdog.com/news/articles/5-Things-You-Might-Not-Know-About-Shavkat-Rakhmonov-184528</ref> *** Титулды бір рет қорғау<ref name=":1" /> * '''Kazakhstan аралас жекпе-жек федерация''' ** [[Сурет:Boxbelt Heavychamp.png|сүрмесіз|60x60 нүкте]] Жартылай орта салмақтағы чемпионы (бір рет)<ref name=":2">https://thebodylockmma.com/ufc/shavkat-rakhmonov-becomes-first-kazakhstani-ufc-fighter/</ref> *** Титулды бір рет қорғау<ref name=":2" /> == Жеке өмірі == Шавкат үйленбеген, балалары жоқ. Жар тауып, отбасы құрғысы келетіні туралы бірнеше рет айтқан, бірақ әзірге ол жеке өмірінен гөрі мансапқа көбірек уақыт бөлуі керектігін айтты.<ref>https://newsroom.kz/82651/shavkat-rahmonov-turaly-biz-bilmeytin-derekter</ref> Шавкаттың қарындасы Сара Рахмонова да аралас жекпе-жекші.<ref>https://www.sports.kz/news/nado-vsegda-sootvetstvovat-nashey-familii-shavkat-rahmonov-vyiskazalsya-o-karere-sestryi-v-mma</ref> == Статистикасы == {{MMArecordbox |ko-wins = 8 |ko-losses = 0 |sub-wins = 10 |sub-losses = 0 |dec-wins = 1 |dec-losses = 0 }} {{MMA record start}} | {{yes|Жеңді}} | style="text-align:center;" | 19-0 | {{ту|Ирландия}} Иэн Гэрри | Шешім (көпшілік) | UFC 310 | 7 желтоқсан 2024 | style="text-align:center;" | 30 жас, 1 ай, 15 күн | style="text-align:center;" | 5 | style="text-align:center;" | 5:00 | [[Лас-Вегас]], [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]] | |- | {{yes|Жеңді}} | style="text-align:center;" | 18-0 | {{ту|АҚШ}} Стивен Томпсон | Берілу (қылғындыру) | UFC 296 | 16 желтоқсан 2023 | style="text-align:center;" | 29 жас, 1 ай, 24 күн | style="text-align:center;" | 2 | style="text-align:center;" | 4:56 | [[Лас-Вегас]], [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]] | |- | {{yes|Жеңді}} | style="text-align:center;" | 17-0 | {{ту|АҚШ}} Джефф Нил | Берілу (тұрыстағы қылғындыру) | UFC 285 | 4 наурыз 2023 | style="text-align:center;" | 28 жас, 4 ай, 12 күн | style="text-align:center;" | 3 | style="text-align:center;" | 4:17 | [[Лас-Вегас]], [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]] | {{small|Аралық салмақтағы шайқас (79,38 кг), Нил салмақ жасай алмады. «Кеш шайқасы» (1)}} |- | {{yes|Жеңді}} | style="text-align:center;" | 16-0 | {{ту|АҚШ}} Нил Мэгни | Қылғындыру (гильотина) | UFC on ESPN: Царукян vs. Гамрот | 25 маусым 2022 | style="text-align:center;" | 27 жас, 8 ай, 2 күн | style="text-align:center;" | 2 | style="text-align:center;" | 4:58 | [[Лас-Вегас]], [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]] | {{small|Кеш қойылымы}} |- | {{yes|Жеңді}} | style="text-align:center;" | 15-0 | {{ту|Гайана}} Карлстон Харрис | Нокаут (аяқ соққысы және соққылау) | UFC Fight Night: Херманссон vs. Стрикленд | 5 ақпан 2022 | style="text-align:center;" | 27 жас, 3 ай, 13 күн | style="text-align:center;" | 1 | style="text-align:center;" | 4:10 | [[Лас-Вегас]], [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]] | {{small|Кеш қойылымы}} |- | {{yes|Жеңді}} | style="text-align:center;" | 14-0 | {{ту|Бразилия}} Мишел Празерис | Қылғындыру (арқасынан) | UFC Fight Night: Ган vs. Волков | 26 маусым 2021 | style="text-align:center;" | 26 жас, 8 ай, 3 күн | style="text-align:center;" | 2 | style="text-align:center;" | 2:10 | [[Лас-Вегас]], [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]] | |- | {{yes|Жеңді}} | style="text-align:center;" | 13-0 | {{ту|Бразилия}} Алекс Оливейра | Қылғындыру (гильотина) | UFC 254 | 24 қазан 2020 | style="text-align:center;" | 26 жас, 0 ай, 1 күн | style="text-align:center;" | 1 | style="text-align:center;" | 4:40 | [[Абу-Даби]], [[Біріккен Араб Әмірліктері|БАӘ]] | {{small|[[UFC]]-дегі аралық салмақтағы бастамасы, Оливейра салмақ жасай алмады}} |- | {{yes|Жеңді}} | style="text-align:center;" | 12-0 | {{ту|Бразилия}} Тьяго Варежан | Техникалық нокаут (соққылар) | M-1 Challenge 102 | 28 маусым 2019 | style="text-align:center;" | 24 жас, 8 ай, 5 күн | style="text-align:center;" | 1 | style="text-align:center;" | 4:50 | [[Астана]], [[Қазақстан]] | {{small|Жартылай орта салмақтағы M-1 Global чемпион белбеуін қорғады (1)}} |- | {{yes|Жеңді}} | style="text-align:center;" | 11-0 | {{ту|Ресей}} Данила Приказа | Техникалық нокаут (соққылар) | M-1 Challenge 101 | 30 наурыз 2019 | style="text-align:center;" | 24 жас, 5 ай, 7 күн | style="text-align:center;" | 2 | style="text-align:center;" | 2:20 | [[Алматы]], [[Қазақстан]] | {{small|Жартылай орта салмақтағы M-1 Global чемпион белбеуін жеңіп алды}} |- | {{yes|Жеңді}} | style="text-align:center;" | 10-0 | {{ту|Қырғызстан}} Ринат Саякбаев | Техникалық нокаут (соққылар) | KZMMAF: Battle of Nomads 11 | 8 желтоқсан 2018 | style="text-align:center;" | 24 жас, 1 ай, 16 күн | style="text-align:center;" | 1 | style="text-align:center;" | 5:00 | [[Талдықорған]], [[Қазақстан]] | {{small|Жартылай орта салмақтағы KZMMAF чемпион белбеуін қорғады (1)}} |- | {{yes|Жеңді}} | style="text-align:center;" | 9-0 | {{ту|Тәжікстан}} Фаридун Одилов | Техникалық нокаут (соққылар) | KZMMAF: Battle of Nomads 10 | 12 мамыр 2018 | style="text-align:center;" | 23 жас, 6 ай, 20 күн | style="text-align:center;" | 3 | style="text-align:center;" | 3:03 | [[Астана]], [[Қазақстан]] | {{small|Жартылай орта салмақтағы KZMMAF чемпион белбеуін жеңіп алды}} |- | {{yes|Жеңді}} | style="text-align:center;" | 8-0 | {{ту|Грузия}} Леван Солодовник | Қылғындыру (үшбұрыш) | M-1 Challenge 87 | 9 ақпан 2018 | style="text-align:center;" | 23 жас, 3 ай, 17 күн | style="text-align:center;" | 2 | style="text-align:center;" | 4:42 | [[Санкт-Петербург]], [[Ресей]] | |- | {{yes|Жеңді}} | style="text-align:center;" | 7-0 | {{ту|Оңтүстік Корея}} Пак Чон-Ён | Қылғындыру (арқасынан) | KZMMAF: Battle of Nomads 9 | 7 тамыз 2016 | style="text-align:center;" | 21 жас, 9 ай, 15 күн | style="text-align:center;" | 2 | style="text-align:center;" | 1:51 | Хвасун, [[Корея Республикасы|Оңтүстік Корея]] | {{small|Аралық салмақтағы шайқас (79,83 кг)}} |- | {{yes|Жеңді}} | style="text-align:center;" | 6-0 | {{ту|Бразилия}} Марселу Бриту | Нокаут (тұрқыға соққы) | M-1 Challenge 67 | 4 маусым 2016 | style="text-align:center;" | 21 жас, 7 ай, 12 күн | style="text-align:center;" | 1 | style="text-align:center;" | 1:37 | [[Баку]], [[Әзербайжан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | style="text-align:center;" | 5-0 | {{ту|Қазақстан}} Әділ Боранбаев | Қылғындыру (арқасынан) | KZMMAF: Battle of Nomads 7 | 30 сәуір 2016 | style="text-align:center;" | 21 жас, 6 ай, 7 күн | style="text-align:center;" | 2 | style="text-align:center;" | 4:51 | [[Астана]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | style="text-align:center;" | 4-0 | {{ту|Польша}} Михал Виенцек | Қылғындыру (гильотина) | M-1 Challenge 59 | 3 шілде 2015 | style="text-align:center;" | 20 жас, 8 ай, 11 күн | style="text-align:center;" | 1 | style="text-align:center;" | 0:49 | [[Астана]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | style="text-align:center;" | 3-0 | {{ту|Польша}} Бартош Хырек | Нокаут (соққылар) | M-1 Challenge 57 | 2 мамыр 2015 | style="text-align:center;" | 20 жас, 6 ай, 10 күн | style="text-align:center;" | 1 | style="text-align:center;" | 2:51 | [[Орынбор]], [[Ресей]] | |- | {{yes|Жеңді}} | style="text-align:center;" | 2-0 | {{ту|Бразилия}} Маркус Винисиос | Техникалық нокаут (соққылар) | KZMMAF: Battle of Nomads 2 | 30 қараша 2014 | style="text-align:center;" | 20 жас, 1 ай, 7 күн | style="text-align:center;" | 1 | style="text-align:center;" | 4:58 | [[Алматы]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | style="text-align:center;" | 1-0 | {{ту|Ресей}} Адам Цуров | Қылғындыру (үшбұрыш) | M-1 Challenge 52 | 17 қазан 2014 | style="text-align:center;" | 19 жас, 11 ай, 25 күн | style="text-align:center;" | 1 | style="text-align:center;" | N/A | Назрань, [[Ресей]] | {{small|[[Аралас жекпе-жек|АЖЖ]]-тегі жартылай орта салмақтағы бастамасы}} {{end}}<ref>{{Cite web |last=Sherdog.com |title=Шавкат Рахмонов |url=https://www.sherdog.com/fighter/Shavkat-Rakhmonov-179185 |website=Sherdog}}</ref> == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:Алфавит бойынша спортшылар]] [[Санат:Қазақстанның аралас жекпе-жек жауынгерлері]] [[Санат:Өзбекстан қазақтары]] [[Санат:Шурчи ауданында туғандар]] 38e22zqytyu410lqhpvxfsqfx2sucb6 3414752 3414736 2024-12-27T16:08:13Z Murat Karibay 96529 3414752 wikitext text/x-wiki {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = Шавкат Рахмонов |суреті = Rahkmonov 2.png |толық есімі = Шавкат Бахтыбайұлы Рахмонов |лақап аты = Nomad ({{lang-kz|көшпенді}}) |азаматтығы = {{Байрақ|Өзбекстан}}→<br>{{Байрақ|Қазақстан}} |ұлты = [[Қазақтар|Қазақ]] |туған күні = 23.10.1994 |туған жері = Шурчи, [[Өзбекстан]] |салмақ дәрежесі = Жартылай орта салмақ |бойы = 185 см |қолдың қарқыны = 196 см |мансабы = [[2014 жыл|2014]] жылдан бастап |команда = DAR Pro Team, Kill Cliff FC (2021 бастап) |стилі = [[Джиу-джитсу]], [[бокс]], [[самбо]], [[дзюдо]] |жалпы = 19 |жеңді = 19 |жеңді_нокаут = 8 |жеңді_берілу = 10 |жеңді_шешім = 1 |жеңілді = 0 |жеңілді_нокаут = |жеңілді_берілу = |жеңілді_шешім = |тең = |өткізілмеген = |әуесқой_жалпы = 13 |әуесқой_жеңді = 11 |әуесқой_жеңді_нокаут = |әуесқой_жеңді_берілу = |әуесқой_жеңді_шешім = |әуесқой_жеңілді = 2 |әуесқой_жеңілді_нокаут = |әуесқой_жеңілді_берілді = |әуесқой_жеңілді_шешім = |әуесқой_тең = |әуесқой_өткізілмеген = |twitter = [https://x.com/rakhmonov1994 rakhmonov1994] |instagram = [https://www.instagram.com/shavkatrakhmonov94/ shavkatrakhmonov94] |boxrec = |sherdog = 179185 }} '''Шавкат Бақтыбайұлы Рахмонов''' ([[23 қазан]] [[1994 жыл]] дүниеге келген, Шурчи, [[Өзбекстан]]) — жартылай орта салмақта UFC демеушілігімен өнер көрсететін қазақ аралас жекпе-жек шебері. Кіші жүздің Алшын руының Шекті руынан шыққан. Бұрынғы жартылай орта салмақтағы [[M-1]] чемпионы. Ол [[Ultimate Fighting Championship|UFC]] жартылай орта салмақтағы ресми рейтингінде 2-ші орында тұр.<ref>https://www.ufc.com/rankings</ref> == Өмірбаяны == Өзбекстанда туған Рахмонов Қазақстан азаматтығын алған. Әкесі екеуі үлкен Алшын руының Әлімұлы тармағының [[Шекті]] руының Алтынбай руынан шыққан қазақ, шешесі қоңырат руынан шыққан өзбек. Шавкат – Кіші жүзге жататын Алтынбай руынан.<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://total.kz/ru/news/sport/shavkat_rahmonov_rasskazal_pro_svoi_ru_date_2020_11_29_18_46_27|title=Шавкат Рахмонов рассказал про свой ру|website=total.kz|access-date=2023-02-21}}</ref><ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://www.sports.kz/news/kazah-ili-uzbek-shavkat-rahmonov-postavil-tochku-v-voprose-o-svoey-natsionalnosti-video|title=Казах или узбек? Шавкат Рахмонов поставил точку в вопросе о своей национальности. Видео - Бокс/ММА|website=Sports.kz|access-date=2023-02-21}}</ref> == Мансабы == Әуесқой бола отырып, Рахмонов WMMAA әлем чемпионы мен Азия чемпионы атағын жеңіп алды<ref>{{Cite web|lang=en-US|url=https://immaf.org/2019/04/03/former-wmmaa-world-champion-rakhmonov-wins-m-1-title-kazakh-mma-on-the-rise/|title=IMMAF {{!}} Former WMMAA World Champion Rakhmonov Wins M-1 title; Kazakh MMA on the Rise|author=izzy|website=IMMAF|date=2019-04-03|access-date=2023-02-21}}</ref>. Рахмоновтың кәсіпқой мансабы 2014 жылдың қазан айында басталды, онда Шавхат M-1 Challenge 52 турнирінде Адам Цуровпен бірінші раундта тұншықтыру әдісімен жеңіске жетті. Ол негізінен [[М-1]] туының астында өнер көрсетуді жалғастырды, оның жеті кәсіби жекпе-жегі осы промоушенде өтті, ал қалған бес жеңісі Қазақстан Аралас жекпе-жек Федерациясында (KZMMAF) жеңіске жетті. Ол осы екі ұйымда кезектесе бола отырып, жартылай орта салмақтағы KZMMAF белбеуі үшін Фаридун Одиловқа қарсы күресте өзінің алғашқы кәсіби атағын алды. Ол үшінші раундта техникалық нокаутпен титулды жеңіп алды. 2013 жылы Рахмонов WMMAA<ref name="автоссылка1">{{Cite web|lang=en-US|url=https://immaf.org/about/immaf-alumni/|title=IMMAF {{!}} IMMAF Alumni|website=IMMAF|access-date=2023-02-21}}</ref><ref name="автоссылка2">{{Cite web|lang=en|url=https://www.sherdog.com/events/WMMAA-2013-World-MMA-Championships-Finals-81875|title=WMMAA - 2013 World MMA Championships - Finals|author=Sherdog.com|website=Sherdog|access-date=2023-02-21}}</ref> нұсқасы бойынша әуесқой MMA-де әлем чемпионы болды. == Жетістіктері == * '''Әлемдік аралас жекпе-жек ассоциациясы (WMMAA)''' ** Жартылай орта салмақтағы әлем чемпионы (2013)<ref>https://www.sherdog.com/events/WMMAA-2013-World-MMA-Championships-Finals-81875</ref><ref name=":0">https://immaf.org/about/immaf-alumni/</ref> ** Жартылай орта салмақтағы азия чемпионы (2014)<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Shavkat_Rakhmonov#cite_note-57</ref><ref name=":0" /> ** Жартылай орта салмақтағы әлем чемпионы (2014)<ref>https://www.sherdog.com/events/WMMAA-2014-World-Championships-Finals-81695</ref> ** Жартылай орта салмақтағы әлем чемпионы (2015)<ref>https://www.sherdog.com/events/WMMAA-2015-World-MMA-Championships-Finals-81277</ref> * '''[[Ultimate Fighting Championship]]''' ** Кеш қойылымы (екі рет) Карлстон Харрис және Нил Мэгниге қарсы<ref>https://mmajunkie.usatoday.com/lists/ufc-fight-night-200-bonuses-julian-erosa-pockets-100k-for-fight-of-the-night</ref><ref>https://www.mmamania.com/platform/amp/2022/6/26/23182827/ufc-vegas-57-post-fight-bonus-winners-results-espn-mma-tsarukyan-gamrot-shavkat-rakhmonov-moises</ref> ** Кеш шайқасы (бір рет) Джефф Нилге қарсы<ref>https://mmajunkie.usatoday.com/lists/ufc-285-bonuses-las-vegas-50000-jon-jones-alexa-grasso-geoff-neal-shavkat-rakhmonov</ref> ** UFC жартылай орта салмақ дивизиясындағы ең ұзын жеңіс сериясы (7 рет)<ref>[https://thebodylockmma.com/ufc/shavkat-rakhmonov-achieves-historic-feat-by-submitting-stephen-thompson-at-ufc-296/#:~:text=Shavkat%20Rakhmonov's%20six%2Dfight%20finish,streak%20in%20UFC%20welterweight%20history. https://thebodylockmma.com/ufc/shavkat-rakhmonov-achieves-historic-feat-by-submitting-stephen-thompson-at-ufc-296/#:~:text=Shavkat%20Rakhmonov's%20six%2Dfight%20finish,streak%20in%20UFC%20welterweight%20history.]</ref> * '''M-1 Global''' ** [[Сурет:Boxbelt Heavychamp.png|сүрмесіз|60x60 нүкте]] M-1 жартылай орта салмақтағы чемпионы (бір рет)<ref name=":1">https://www.sherdog.com/news/articles/5-Things-You-Might-Not-Know-About-Shavkat-Rakhmonov-184528</ref> *** Титулды бір рет қорғау<ref name=":1" /> * '''Kazakhstan аралас жекпе-жек федерация''' ** [[Сурет:Boxbelt Heavychamp.png|сүрмесіз|60x60 нүкте]] Жартылай орта салмақтағы чемпионы (бір рет)<ref name=":2">https://thebodylockmma.com/ufc/shavkat-rakhmonov-becomes-first-kazakhstani-ufc-fighter/</ref> *** Титулды бір рет қорғау<ref name=":2" /> == Жеке өмірі == Шавкат үйленбеген, балалары жоқ. Жар тауып, отбасы құрғысы келетіні туралы бірнеше рет айтқан, бірақ әзірге ол жеке өмірінен гөрі мансапқа көбірек уақыт бөлуі керектігін айтты.<ref>https://newsroom.kz/82651/shavkat-rahmonov-turaly-biz-bilmeytin-derekter</ref> Шавкаттың қарындасы Сара Рахмонова да аралас жекпе-жекші.<ref>https://www.sports.kz/news/nado-vsegda-sootvetstvovat-nashey-familii-shavkat-rahmonov-vyiskazalsya-o-karere-sestryi-v-mma</ref> == Статистикасы == {{MMArecordbox |ko-wins = 8 |ko-losses = 0 |sub-wins = 10 |sub-losses = 0 |dec-wins = 1 |dec-losses = 0 }} {{MMA record start}} | {{yes|Жеңді}} | style="text-align:center;" | 19-0 | {{ту|Ирландия}} Иэн Гэрри | Шешім (көпшілік) | UFC 310 | 7 желтоқсан 2024 | style="text-align:center;" | 30 жас, 1 ай, 15 күн | style="text-align:center;" | 5 | style="text-align:center;" | 5:00 | [[Лас-Вегас]], [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]] | |- | {{yes|Жеңді}} | style="text-align:center;" | 18-0 | {{ту|АҚШ}} Стивен Томпсон | Берілу (қылғындыру) | UFC 296 | 16 желтоқсан 2023 | style="text-align:center;" | 29 жас, 1 ай, 24 күн | style="text-align:center;" | 2 | style="text-align:center;" | 4:56 | [[Лас-Вегас]], [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]] | |- | {{yes|Жеңді}} | style="text-align:center;" | 17-0 | {{ту|АҚШ}} Джефф Нил | Берілу (тұрыстағы қылғындыру) | UFC 285 | 4 наурыз 2023 | style="text-align:center;" | 28 жас, 4 ай, 12 күн | style="text-align:center;" | 3 | style="text-align:center;" | 4:17 | [[Лас-Вегас]], [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]] | {{small|Аралық салмақтағы шайқас (79,38 кг), Нил салмақ жасай алмады. «Кеш шайқасы» (1)}} |- | {{yes|Жеңді}} | style="text-align:center;" | 16-0 | {{ту|АҚШ}} Нил Мэгни | Қылғындыру (гильотина) | UFC on ESPN: Царукян vs. Гамрот | 25 маусым 2022 | style="text-align:center;" | 27 жас, 8 ай, 2 күн | style="text-align:center;" | 2 | style="text-align:center;" | 4:58 | [[Лас-Вегас]], [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]] | {{small|Кеш қойылымы}} |- | {{yes|Жеңді}} | style="text-align:center;" | 15-0 | {{ту|Гайана}} Карлстон Харрис | Нокаут (аяқ соққысы және соққылау) | UFC Fight Night: Херманссон vs. Стрикленд | 5 ақпан 2022 | style="text-align:center;" | 27 жас, 3 ай, 13 күн | style="text-align:center;" | 1 | style="text-align:center;" | 4:10 | [[Лас-Вегас]], [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]] | {{small|Кеш қойылымы}} |- | {{yes|Жеңді}} | style="text-align:center;" | 14-0 | {{ту|Бразилия}} Мишел Празерис | Қылғындыру (арқасынан) | UFC Fight Night: Ган vs. Волков | 26 маусым 2021 | style="text-align:center;" | 26 жас, 8 ай, 3 күн | style="text-align:center;" | 2 | style="text-align:center;" | 2:10 | [[Лас-Вегас]], [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]] | |- | {{yes|Жеңді}} | style="text-align:center;" | 13-0 | {{ту|Бразилия}} Алекс Оливейра | Қылғындыру (гильотина) | UFC 254 | 24 қазан 2020 | style="text-align:center;" | 26 жас, 0 ай, 1 күн | style="text-align:center;" | 1 | style="text-align:center;" | 4:40 | [[Абу-Даби]], [[Біріккен Араб Әмірліктері|БАӘ]] | {{small|[[UFC]]-дегі аралық салмақтағы бастамасы, Оливейра салмақ жасай алмады}} |- | {{yes|Жеңді}} | style="text-align:center;" | 12-0 | {{ту|Бразилия}} Тьяго Варежан | Техникалық нокаут (соққылар) | M-1 Challenge 102 | 28 маусым 2019 | style="text-align:center;" | 24 жас, 8 ай, 5 күн | style="text-align:center;" | 1 | style="text-align:center;" | 4:50 | [[Астана]], [[Қазақстан]] | {{small|Жартылай орта салмақтағы M-1 Global чемпион белбеуін қорғады (1)}} |- | {{yes|Жеңді}} | style="text-align:center;" | 11-0 | {{ту|Ресей}} Данила Приказа | Техникалық нокаут (соққылар) | M-1 Challenge 101 | 30 наурыз 2019 | style="text-align:center;" | 24 жас, 5 ай, 7 күн | style="text-align:center;" | 2 | style="text-align:center;" | 2:20 | [[Алматы]], [[Қазақстан]] | {{small|Жартылай орта салмақтағы M-1 Global чемпион белбеуін жеңіп алды}} |- | {{yes|Жеңді}} | style="text-align:center;" | 10-0 | {{ту|Қырғызстан}} Ринат Саякбаев | Техникалық нокаут (соққылар) | KZMMAF: Battle of Nomads 11 | 8 желтоқсан 2018 | style="text-align:center;" | 24 жас, 1 ай, 16 күн | style="text-align:center;" | 1 | style="text-align:center;" | 5:00 | [[Талдықорған]], [[Қазақстан]] | {{small|Жартылай орта салмақтағы KZMMAF чемпион белбеуін қорғады (1)}} |- | {{yes|Жеңді}} | style="text-align:center;" | 9-0 | {{ту|Тәжікстан}} Фаридун Одилов | Техникалық нокаут (соққылар) | KZMMAF: Battle of Nomads 10 | 12 мамыр 2018 | style="text-align:center;" | 23 жас, 6 ай, 20 күн | style="text-align:center;" | 3 | style="text-align:center;" | 3:03 | [[Астана]], [[Қазақстан]] | {{small|Жартылай орта салмақтағы KZMMAF чемпион белбеуін жеңіп алды}} |- | {{yes|Жеңді}} | style="text-align:center;" | 8-0 | {{ту|Грузия}} Леван Солодовник | Қылғындыру (үшбұрыш) | M-1 Challenge 87 | 9 ақпан 2018 | style="text-align:center;" | 23 жас, 3 ай, 17 күн | style="text-align:center;" | 2 | style="text-align:center;" | 4:42 | [[Санкт-Петербург]], [[Ресей]] | |- | {{yes|Жеңді}} | style="text-align:center;" | 7-0 | {{ту|Оңтүстік Корея}} Пак Чон-Ён | Қылғындыру (арқасынан) | KZMMAF: Battle of Nomads 9 | 7 тамыз 2016 | style="text-align:center;" | 21 жас, 9 ай, 15 күн | style="text-align:center;" | 2 | style="text-align:center;" | 1:51 | Хвасун, [[Корея Республикасы|Оңтүстік Корея]] | {{small|Аралық салмақтағы шайқас (79,83 кг)}} |- | {{yes|Жеңді}} | style="text-align:center;" | 6-0 | {{ту|Бразилия}} Марселу Бриту | Нокаут (тұрқыға соққы) | M-1 Challenge 67 | 4 маусым 2016 | style="text-align:center;" | 21 жас, 7 ай, 12 күн | style="text-align:center;" | 1 | style="text-align:center;" | 1:37 | [[Баку]], [[Әзербайжан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | style="text-align:center;" | 5-0 | {{ту|Қазақстан}} Әділ Боранбаев | Қылғындыру (арқасынан) | KZMMAF: Battle of Nomads 7 | 30 сәуір 2016 | style="text-align:center;" | 21 жас, 6 ай, 7 күн | style="text-align:center;" | 2 | style="text-align:center;" | 4:51 | [[Астана]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | style="text-align:center;" | 4-0 | {{ту|Польша}} Михал Виенцек | Қылғындыру (гильотина) | M-1 Challenge 59 | 3 шілде 2015 | style="text-align:center;" | 20 жас, 8 ай, 11 күн | style="text-align:center;" | 1 | style="text-align:center;" | 0:49 | [[Астана]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | style="text-align:center;" | 3-0 | {{ту|Польша}} Бартош Хырек | Нокаут (соққылар) | M-1 Challenge 57 | 2 мамыр 2015 | style="text-align:center;" | 20 жас, 6 ай, 10 күн | style="text-align:center;" | 1 | style="text-align:center;" | 2:51 | [[Орынбор]], [[Ресей]] | |- | {{yes|Жеңді}} | style="text-align:center;" | 2-0 | {{ту|Бразилия}} Маркус Винисиос | Техникалық нокаут (соққылар) | KZMMAF: Battle of Nomads 2 | 30 қараша 2014 | style="text-align:center;" | 20 жас, 1 ай, 7 күн | style="text-align:center;" | 1 | style="text-align:center;" | 4:58 | [[Алматы]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | style="text-align:center;" | 1-0 | {{ту|Ресей}} Адам Цуров | Қылғындыру (үшбұрыш) | M-1 Challenge 52 | 17 қазан 2014 | style="text-align:center;" | 19 жас, 11 ай, 25 күн | style="text-align:center;" | 1 | style="text-align:center;" | N/A | Назрань, [[Ресей]] | {{small|[[Аралас жекпе-жек|АЖЖ]]-тегі жартылай орта салмақтағы бастамасы}} {{end}}<ref>{{Cite web |last=Sherdog.com |title=Шавкат Рахмонов |url=https://www.sherdog.com/fighter/Shavkat-Rakhmonov-179185 |website=Sherdog}}</ref> == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:Алфавит бойынша спортшылар]] [[Санат:Қазақстанның аралас жекпе-жек жауынгерлері]] [[Санат:Өзбекстан қазақтары]] [[Санат:Шурчи ауданында туғандар]] cjdy9q0thex3xqmzbxweb3f0007w9m7 3414854 3414752 2024-12-27T22:35:55Z Murat Karibay 96529 3414854 wikitext text/x-wiki {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = Шавкат Рахмонов |суреті = Rahkmonov 2.png |толық есімі = Шавкат Бахтыбайұлы Рахмонов |лақап аты = Nomad ({{lang-kz|көшпенді}}) |азаматтығы = {{Байрақ|Өзбекстан}}→<br>{{Байрақ|Қазақстан}} |ұлты = [[Қазақтар|Қазақ]] |туған күні = 23.10.1994 |туған жері = Шурчи, [[Өзбекстан]] |салмақ дәрежесі = Жартылай орта салмақ |салмағы = 77 кг |бойы = 185 см |қолдың қарқыны = 196 см |мансабы = [[2014 жыл|2014]] жылдан бастап |команда = DAR Pro Team, Kill Cliff FC (2021 бастап) |стилі = [[Джиу-джитсу]], [[бокс]], [[самбо]], [[дзюдо]] |жалпы = 19 |жеңді = 19 |жеңді_нокаут = 8 |жеңді_берілу = 10 |жеңді_шешім = 1 |жеңілді = 0 |жеңілді_нокаут = |жеңілді_берілу = |жеңілді_шешім = |тең = |өткізілмеген = |әуесқой_жалпы = 13 |әуесқой_жеңді = 11 |әуесқой_жеңді_нокаут = |әуесқой_жеңді_берілу = |әуесқой_жеңді_шешім = |әуесқой_жеңілді = 2 |әуесқой_жеңілді_нокаут = |әуесқой_жеңілді_берілді = |әуесқой_жеңілді_шешім = |әуесқой_тең = |әуесқой_өткізілмеген = |twitter = [https://x.com/rakhmonov1994 rakhmonov1994] |instagram = [https://www.instagram.com/shavkatrakhmonov94/ shavkatrakhmonov94] |boxrec = |sherdog = 179185 }} '''Шавкат Бақтыбайұлы Рахмонов''' ([[23 қазан]] [[1994 жыл]] дүниеге келген, Шурчи, [[Өзбекстан]]) — жартылай орта салмақта UFC демеушілігімен өнер көрсететін қазақ аралас жекпе-жек шебері. Кіші жүздің Алшын руының Шекті руынан шыққан. Бұрынғы жартылай орта салмақтағы [[M-1]] чемпионы. Ол [[Ultimate Fighting Championship|UFC]] жартылай орта салмақтағы ресми рейтингінде 2-ші орында тұр.<ref>https://www.ufc.com/rankings</ref> == Өмірбаяны == Өзбекстанда туған Рахмонов Қазақстан азаматтығын алған. Әкесі екеуі үлкен Алшын руының Әлімұлы тармағының [[Шекті]] руының Алтынбай руынан шыққан қазақ, шешесі қоңырат руынан шыққан өзбек. Шавкат – Кіші жүзге жататын Алтынбай руынан.<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://total.kz/ru/news/sport/shavkat_rahmonov_rasskazal_pro_svoi_ru_date_2020_11_29_18_46_27|title=Шавкат Рахмонов рассказал про свой ру|website=total.kz|access-date=2023-02-21}}</ref><ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://www.sports.kz/news/kazah-ili-uzbek-shavkat-rahmonov-postavil-tochku-v-voprose-o-svoey-natsionalnosti-video|title=Казах или узбек? Шавкат Рахмонов поставил точку в вопросе о своей национальности. Видео - Бокс/ММА|website=Sports.kz|access-date=2023-02-21}}</ref> == Мансабы == Әуесқой бола отырып, Рахмонов WMMAA әлем чемпионы мен Азия чемпионы атағын жеңіп алды<ref>{{Cite web|lang=en-US|url=https://immaf.org/2019/04/03/former-wmmaa-world-champion-rakhmonov-wins-m-1-title-kazakh-mma-on-the-rise/|title=IMMAF {{!}} Former WMMAA World Champion Rakhmonov Wins M-1 title; Kazakh MMA on the Rise|author=izzy|website=IMMAF|date=2019-04-03|access-date=2023-02-21}}</ref>. Рахмоновтың кәсіпқой мансабы 2014 жылдың қазан айында басталды, онда Шавхат M-1 Challenge 52 турнирінде Адам Цуровпен бірінші раундта тұншықтыру әдісімен жеңіске жетті. Ол негізінен [[М-1]] туының астында өнер көрсетуді жалғастырды, оның жеті кәсіби жекпе-жегі осы промоушенде өтті, ал қалған бес жеңісі Қазақстан Аралас жекпе-жек Федерациясында (KZMMAF) жеңіске жетті. Ол осы екі ұйымда кезектесе бола отырып, жартылай орта салмақтағы KZMMAF белбеуі үшін Фаридун Одиловқа қарсы күресте өзінің алғашқы кәсіби атағын алды. Ол үшінші раундта техникалық нокаутпен титулды жеңіп алды. 2013 жылы Рахмонов WMMAA<ref name="автоссылка1">{{Cite web|lang=en-US|url=https://immaf.org/about/immaf-alumni/|title=IMMAF {{!}} IMMAF Alumni|website=IMMAF|access-date=2023-02-21}}</ref><ref name="автоссылка2">{{Cite web|lang=en|url=https://www.sherdog.com/events/WMMAA-2013-World-MMA-Championships-Finals-81875|title=WMMAA - 2013 World MMA Championships - Finals|author=Sherdog.com|website=Sherdog|access-date=2023-02-21}}</ref> нұсқасы бойынша әуесқой MMA-де әлем чемпионы болды. == Жетістіктері == * '''Әлемдік аралас жекпе-жек ассоциациясы (WMMAA)''' ** Жартылай орта салмақтағы әлем чемпионы (2013)<ref>https://www.sherdog.com/events/WMMAA-2013-World-MMA-Championships-Finals-81875</ref><ref name=":0">https://immaf.org/about/immaf-alumni/</ref> ** Жартылай орта салмақтағы азия чемпионы (2014)<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Shavkat_Rakhmonov#cite_note-57</ref><ref name=":0" /> ** Жартылай орта салмақтағы әлем чемпионы (2014)<ref>https://www.sherdog.com/events/WMMAA-2014-World-Championships-Finals-81695</ref> ** Жартылай орта салмақтағы әлем чемпионы (2015)<ref>https://www.sherdog.com/events/WMMAA-2015-World-MMA-Championships-Finals-81277</ref> * '''[[Ultimate Fighting Championship]]''' ** Кеш қойылымы (екі рет) Карлстон Харрис және Нил Мэгниге қарсы<ref>https://mmajunkie.usatoday.com/lists/ufc-fight-night-200-bonuses-julian-erosa-pockets-100k-for-fight-of-the-night</ref><ref>https://www.mmamania.com/platform/amp/2022/6/26/23182827/ufc-vegas-57-post-fight-bonus-winners-results-espn-mma-tsarukyan-gamrot-shavkat-rakhmonov-moises</ref> ** Кеш шайқасы (бір рет) Джефф Нилге қарсы<ref>https://mmajunkie.usatoday.com/lists/ufc-285-bonuses-las-vegas-50000-jon-jones-alexa-grasso-geoff-neal-shavkat-rakhmonov</ref> ** UFC жартылай орта салмақ дивизиясындағы ең ұзын жеңіс сериясы (7 рет)<ref>[https://thebodylockmma.com/ufc/shavkat-rakhmonov-achieves-historic-feat-by-submitting-stephen-thompson-at-ufc-296/#:~:text=Shavkat%20Rakhmonov's%20six%2Dfight%20finish,streak%20in%20UFC%20welterweight%20history. https://thebodylockmma.com/ufc/shavkat-rakhmonov-achieves-historic-feat-by-submitting-stephen-thompson-at-ufc-296/#:~:text=Shavkat%20Rakhmonov's%20six%2Dfight%20finish,streak%20in%20UFC%20welterweight%20history.]</ref> * '''M-1 Global''' ** [[Сурет:Boxbelt Heavychamp.png|сүрмесіз|60x60 нүкте]] M-1 жартылай орта салмақтағы чемпионы (бір рет)<ref name=":1">https://www.sherdog.com/news/articles/5-Things-You-Might-Not-Know-About-Shavkat-Rakhmonov-184528</ref> *** Титулды бір рет қорғау<ref name=":1" /> * '''Kazakhstan аралас жекпе-жек федерация''' ** [[Сурет:Boxbelt Heavychamp.png|сүрмесіз|60x60 нүкте]] Жартылай орта салмақтағы чемпионы (бір рет)<ref name=":2">https://thebodylockmma.com/ufc/shavkat-rakhmonov-becomes-first-kazakhstani-ufc-fighter/</ref> *** Титулды бір рет қорғау<ref name=":2" /> == Жеке өмірі == Шавкат үйленбеген, балалары жоқ. Жар тауып, отбасы құрғысы келетіні туралы бірнеше рет айтқан, бірақ әзірге ол жеке өмірінен гөрі мансапқа көбірек уақыт бөлуі керектігін айтты.<ref>https://newsroom.kz/82651/shavkat-rahmonov-turaly-biz-bilmeytin-derekter</ref> Шавкаттың қарындасы Сара Рахмонова да аралас жекпе-жекші.<ref>https://www.sports.kz/news/nado-vsegda-sootvetstvovat-nashey-familii-shavkat-rahmonov-vyiskazalsya-o-karere-sestryi-v-mma</ref> == Статистикасы == {{MMArecordbox |ko-wins = 8 |ko-losses = 0 |sub-wins = 10 |sub-losses = 0 |dec-wins = 1 |dec-losses = 0 }} {{MMA record start}} | {{yes|Жеңді}} | style="text-align:center;" | 19-0 | {{ту|Ирландия}} Иэн Гэрри | Шешім (көпшілік) | UFC 310 | 7 желтоқсан 2024 | style="text-align:center;" | 30 жас, 1 ай, 15 күн | style="text-align:center;" | 5 | style="text-align:center;" | 5:00 | [[Лас-Вегас]], [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]] | |- | {{yes|Жеңді}} | style="text-align:center;" | 18-0 | {{ту|АҚШ}} Стивен Томпсон | Берілу (қылғындыру) | UFC 296 | 16 желтоқсан 2023 | style="text-align:center;" | 29 жас, 1 ай, 24 күн | style="text-align:center;" | 2 | style="text-align:center;" | 4:56 | [[Лас-Вегас]], [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]] | |- | {{yes|Жеңді}} | style="text-align:center;" | 17-0 | {{ту|АҚШ}} Джефф Нил | Берілу (тұрыстағы қылғындыру) | UFC 285 | 4 наурыз 2023 | style="text-align:center;" | 28 жас, 4 ай, 12 күн | style="text-align:center;" | 3 | style="text-align:center;" | 4:17 | [[Лас-Вегас]], [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]] | {{small|Аралық салмақтағы шайқас (79,38 кг), Нил салмақ жасай алмады. «Кеш шайқасы» (1)}} |- | {{yes|Жеңді}} | style="text-align:center;" | 16-0 | {{ту|АҚШ}} Нил Мэгни | Қылғындыру (гильотина) | UFC on ESPN: Царукян vs. Гамрот | 25 маусым 2022 | style="text-align:center;" | 27 жас, 8 ай, 2 күн | style="text-align:center;" | 2 | style="text-align:center;" | 4:58 | [[Лас-Вегас]], [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]] | {{small|Кеш қойылымы}} |- | {{yes|Жеңді}} | style="text-align:center;" | 15-0 | {{ту|Гайана}} Карлстон Харрис | Нокаут (аяқ соққысы және соққылау) | UFC Fight Night: Херманссон vs. Стрикленд | 5 ақпан 2022 | style="text-align:center;" | 27 жас, 3 ай, 13 күн | style="text-align:center;" | 1 | style="text-align:center;" | 4:10 | [[Лас-Вегас]], [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]] | {{small|Кеш қойылымы}} |- | {{yes|Жеңді}} | style="text-align:center;" | 14-0 | {{ту|Бразилия}} Мишел Празерис | Қылғындыру (арқасынан) | UFC Fight Night: Ган vs. Волков | 26 маусым 2021 | style="text-align:center;" | 26 жас, 8 ай, 3 күн | style="text-align:center;" | 2 | style="text-align:center;" | 2:10 | [[Лас-Вегас]], [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]] | |- | {{yes|Жеңді}} | style="text-align:center;" | 13-0 | {{ту|Бразилия}} Алекс Оливейра | Қылғындыру (гильотина) | UFC 254 | 24 қазан 2020 | style="text-align:center;" | 26 жас, 0 ай, 1 күн | style="text-align:center;" | 1 | style="text-align:center;" | 4:40 | [[Абу-Даби]], [[Біріккен Араб Әмірліктері|БАӘ]] | {{small|[[UFC]]-дегі аралық салмақтағы бастамасы, Оливейра салмақ жасай алмады}} |- | {{yes|Жеңді}} | style="text-align:center;" | 12-0 | {{ту|Бразилия}} Тьяго Варежан | Техникалық нокаут (соққылар) | M-1 Challenge 102 | 28 маусым 2019 | style="text-align:center;" | 24 жас, 8 ай, 5 күн | style="text-align:center;" | 1 | style="text-align:center;" | 4:50 | [[Астана]], [[Қазақстан]] | {{small|Жартылай орта салмақтағы M-1 Global чемпион белбеуін қорғады (1)}} |- | {{yes|Жеңді}} | style="text-align:center;" | 11-0 | {{ту|Ресей}} Данила Приказа | Техникалық нокаут (соққылар) | M-1 Challenge 101 | 30 наурыз 2019 | style="text-align:center;" | 24 жас, 5 ай, 7 күн | style="text-align:center;" | 2 | style="text-align:center;" | 2:20 | [[Алматы]], [[Қазақстан]] | {{small|Жартылай орта салмақтағы M-1 Global чемпион белбеуін жеңіп алды}} |- | {{yes|Жеңді}} | style="text-align:center;" | 10-0 | {{ту|Қырғызстан}} Ринат Саякбаев | Техникалық нокаут (соққылар) | KZMMAF: Battle of Nomads 11 | 8 желтоқсан 2018 | style="text-align:center;" | 24 жас, 1 ай, 16 күн | style="text-align:center;" | 1 | style="text-align:center;" | 5:00 | [[Талдықорған]], [[Қазақстан]] | {{small|Жартылай орта салмақтағы KZMMAF чемпион белбеуін қорғады (1)}} |- | {{yes|Жеңді}} | style="text-align:center;" | 9-0 | {{ту|Тәжікстан}} Фаридун Одилов | Техникалық нокаут (соққылар) | KZMMAF: Battle of Nomads 10 | 12 мамыр 2018 | style="text-align:center;" | 23 жас, 6 ай, 20 күн | style="text-align:center;" | 3 | style="text-align:center;" | 3:03 | [[Астана]], [[Қазақстан]] | {{small|Жартылай орта салмақтағы KZMMAF чемпион белбеуін жеңіп алды}} |- | {{yes|Жеңді}} | style="text-align:center;" | 8-0 | {{ту|Грузия}} Леван Солодовник | Қылғындыру (үшбұрыш) | M-1 Challenge 87 | 9 ақпан 2018 | style="text-align:center;" | 23 жас, 3 ай, 17 күн | style="text-align:center;" | 2 | style="text-align:center;" | 4:42 | [[Санкт-Петербург]], [[Ресей]] | |- | {{yes|Жеңді}} | style="text-align:center;" | 7-0 | {{ту|Оңтүстік Корея}} Пак Чон-Ён | Қылғындыру (арқасынан) | KZMMAF: Battle of Nomads 9 | 7 тамыз 2016 | style="text-align:center;" | 21 жас, 9 ай, 15 күн | style="text-align:center;" | 2 | style="text-align:center;" | 1:51 | Хвасун, [[Корея Республикасы|Оңтүстік Корея]] | {{small|Аралық салмақтағы шайқас (79,83 кг)}} |- | {{yes|Жеңді}} | style="text-align:center;" | 6-0 | {{ту|Бразилия}} Марселу Бриту | Нокаут (тұрқыға соққы) | M-1 Challenge 67 | 4 маусым 2016 | style="text-align:center;" | 21 жас, 7 ай, 12 күн | style="text-align:center;" | 1 | style="text-align:center;" | 1:37 | [[Баку]], [[Әзербайжан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | style="text-align:center;" | 5-0 | {{ту|Қазақстан}} Әділ Боранбаев | Қылғындыру (арқасынан) | KZMMAF: Battle of Nomads 7 | 30 сәуір 2016 | style="text-align:center;" | 21 жас, 6 ай, 7 күн | style="text-align:center;" | 2 | style="text-align:center;" | 4:51 | [[Астана]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | style="text-align:center;" | 4-0 | {{ту|Польша}} Михал Виенцек | Қылғындыру (гильотина) | M-1 Challenge 59 | 3 шілде 2015 | style="text-align:center;" | 20 жас, 8 ай, 11 күн | style="text-align:center;" | 1 | style="text-align:center;" | 0:49 | [[Астана]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | style="text-align:center;" | 3-0 | {{ту|Польша}} Бартош Хырек | Нокаут (соққылар) | M-1 Challenge 57 | 2 мамыр 2015 | style="text-align:center;" | 20 жас, 6 ай, 10 күн | style="text-align:center;" | 1 | style="text-align:center;" | 2:51 | [[Орынбор]], [[Ресей]] | |- | {{yes|Жеңді}} | style="text-align:center;" | 2-0 | {{ту|Бразилия}} Маркус Винисиос | Техникалық нокаут (соққылар) | KZMMAF: Battle of Nomads 2 | 30 қараша 2014 | style="text-align:center;" | 20 жас, 1 ай, 7 күн | style="text-align:center;" | 1 | style="text-align:center;" | 4:58 | [[Алматы]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | style="text-align:center;" | 1-0 | {{ту|Ресей}} Адам Цуров | Қылғындыру (үшбұрыш) | M-1 Challenge 52 | 17 қазан 2014 | style="text-align:center;" | 19 жас, 11 ай, 25 күн | style="text-align:center;" | 1 | style="text-align:center;" | N/A | Назрань, [[Ресей]] | {{small|[[Аралас жекпе-жек|АЖЖ]]-тегі жартылай орта салмақтағы бастамасы}} {{end}}<ref>{{Cite web |last=Sherdog.com |title=Шавкат Рахмонов |url=https://www.sherdog.com/fighter/Shavkat-Rakhmonov-179185 |website=Sherdog}}</ref> == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:Алфавит бойынша спортшылар]] [[Санат:Қазақстанның аралас жекпе-жек жауынгерлері]] [[Санат:Өзбекстан қазақтары]] [[Санат:Шурчи ауданында туғандар]] kl3gdd2nev0rlpqg68znalscijqway9 10 697734 3414713 3414535 2024-12-27T14:38:16Z Murat Karibay 96529 3414713 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс |дене_класс = vcard |үсті = {{{есімі}}} [[Сурет:MMA pictogram.svg|20px]] |үсті_класс = fn |үсті2 = {{{шынайы есімі|}}} |үсті_класс2 = nickname |сурет = {{#if:{{{суреті|}}}|[[Сурет:{{{суреті}}}|220px|{{#if:{{{Сурет тақырыбы|}}}|{{{Сурет тақырыбы}}}|Суреті}}]]}} |сурет_атауы = {{{Сурет тақырыбы|}}} |тақырыпша_стиль = background:#efefef; |тақырыпша1 = Жалпы мағлұмат |белгі2 = Толық есімі |мәтін2 = {{{толық есімі|}}} |класс2 = nickname |белгі3 = Лақап аты |мәтін3 = {{{лақап аты|}}} |класс3 = nickname |белгі4 = Азаматтығы |мәтін4 = {{#if:{{{азаматтығы|}}}|<span class="country-name">{{{азаматтығы|}}}</span>}} |белгі5 = Ұлты |мәтін5 = {{{ұлты|}}} |белгі6 = Туған күні |мәтін6 = {{wikidata/p569|{{{туған күні|}}}|{{{қайтыс болған күні|}}}|from={{{from|}}}|nocat={{{nocat|}}}}} |белгі7 = Туған жері |мәтін7 = {{{туған жері|}}} |белгі8 = Қайтыс болған күні |мәтін8 = {{wikidata/p570|{{{қайтыс болған күні|}}}|{{{Туған күні|}}}|from={{{from|}}}|nocat={{{nocat|}}}}} |белгі9 = Қайтыс болған жері |мәтін9 = {{{қайтыс болған жері|}}} |белгі10 = Тұрғылықты жері |мәтін10 = {{{тұрғылықты жері|}}} |белгі11 = Салмақ дәрежесі |мәтін11 = {{{салмақ дәрежесі|}}} |белгі12 = Бойы |мәтін12 = {{{бойы|}}} |белгі13 = Қолдың қарқыны |мәтін13 = {{{қолдың қарқыны|}}} |белгі14 = Стилі |мәтін14 = {{{стилі|}}} |белгі15 = Бапкері |мәтін15 = {{{бапкері|}}} |белгі16 = Команда |мәтін16 = {{{команда|}}} |белгі17 = Мансабы |мәтін17 = {{{мансабы|}}} |белгі18 = Чемпион белдігі |мәтін18 = {{{чемпион белдігі|}}} |тақырыпша19 = {{#if:{{{жалпы|}}}|Кәсіби мансабы}} |белгі20 = Жалпы |мәтін20 = {{{жалпы|}}} |белгі21 = Жеңгені |мәтін21 = {{{жеңді|}}} |белгі22 = · {{normal|нокаут}} |мәтін22 = {{{жеңді_нокаут|}}} |белгі23 = · {{normal|берілу}} |мәтін23 = {{{жеңді_берілу|}}} |белгі24 = · {{normal|шешім}} |мәтін24 = {{{жеңді_шешім|}}} |белгі25 = Жеңілгені |мәтін25 = {{{жеңілді|}}} |белгі26 = · {{normal|нокаут}} |мәтін26 = {{{жеңілді_нокаут|}}} |белгі27 = · {{normal|берілу}} |мәтін27 = {{{жеңілді_берілу|}}} |белгі28 = · {{normal|шешім}} |мәтін28 = {{{жеңілді_шешім|}}} |белгі29 = Тең |мәтін29 = {{{тең|}}} |белгі30 = Өткізілмеген |мәтін30 = {{{өткізілмеген|}}} |тақырыпша31 = {{#if:{{{әуесқой_жалпы|}}}|Әуесқой мансабы}} |белгі32 = Жалпы |мәтін32 = {{{әуесқой_жалпы|}}} |белгі32 = Жеңгені |мәтін32 = {{{әуесқой_жеңді|}}} |белгі33 = · {{normal|нокаут}} |мәтін33 = {{{әуесқой_жеңді_нокаут|}}} |белгі34 = · {{normal|берілу}} |мәтін34 = {{{әуесқой_жеңді_берілу|}}} |белгі35 = · {{normal|шешім}} |мәтін35 = {{{әуесқой_жеңді_шешім|}}} |белгі36 = Жеңілгені |мәтін36 = {{{әуесқой_жеңілді|}}} |белгі37 = · {{normal|нокаут}} |мәтін37 = {{{әуесқой_нокаут|}}} |белгі38 = · {{normal|берілу}} |мәтін38 = {{{әуесқой_берілу|}}} |белгі39 = · {{normal|шешім}} |мәтін39 = {{{әуесқой_шешім|}}} |белгі40 = Тең |мәтін40 = {{{әуесқой_тең|}}} |белгі41 = Өткізілмеген |мәтін41 = {{{әуесқой_өткізілмеген|}}} |тақырыпша42 = {{#if:{{{әуесқой_жалпы|}}}|[[Бокс]] мансабы}} |белгі43 = Жалпы |мәтін43 = {{{бокс_жалпы|}}} |белгі44 = Жеңгені |мәтін44 = {{{бокс_жеңді|}}} |белгі45 = · {{normal|нокаут}} |мәтін45 = {{{бокс_жеңді_нокаут|}}} |белгі46 = · {{normal|шешім}} |мәтін46 = {{{бокс_жеңді_шешім|}}} |белгі47 = Жеңілгені |мәтін47 = {{{бокс_жеңілді|}}} |белгі48 = · {{normal|нокаут}} |мәтін48 = {{{бокс_жеңілді_нокаут|}}} |белгі49 = · {{normal|шешім}} |мәтін49 = {{{бокс_жеңілді_шешім|}}} |белгі50 = Тең |мәтін50 = {{{бокс_тең|}}} |белгі51 = Өткізілмеген |мәтін51 = {{{бокс_өткізілмеген|}}} |тақырыпша52 = {{#if:{{{әуесқой_жалпы|}}}|[[Кикбоксинг]] мансабы}} |белгі53 = Жалпы |мәтін53 = {{{кбокс_жалпы|}}} |белгі54 = Жеңгені |мәтін54 = {{{кбокс_жеңді|}}} |белгі55 = · {{normal|нокаут}} |мәтін55 = {{{кбокс_жеңді_нокаут|}}} |белгі56 = · {{normal|шешім}} |мәтін56 = {{{кбокс_жеңді_шешім|}}} |белгі57 = Жеңілгені |мәтін57 = {{{кбокс_жеңілді|}}} |белгі58 = · {{normal|нокаут}} |мәтін58 = {{{кбокс_жеңілді_нокаут|}}} |белгі59 = · {{normal|шешім}} |мәтін59 = {{{кбокс_жеңілді_шешім|}}} |белгі60 = Тең |мәтін60 = {{{кбокс_тең|}}} |белгі61 = Өткізілмеген |мәтін61 = {{{кбокс_өткізілмеген|}}} |тақырыпша62 = {{#if:{{{қосымша_ақпарат|}}}|Қосымша ақпарат}} |белгі63 = Мамандығы |мәтін63 = {{{мамандығы|}}} |белгі64 = Универститет |мәтін64 = {{{университет|}}} |белгі65 = Жұбайы |мәтін65 = {{{жұбайы|}}} |белгі66 = Бала |мәтін66 = {{{бала|}}} |белгі67 = Туыс |мәтін67 = {{{туыс|}}} |белгі68 = Шәкірт |мәтін68 = {{{шәкірт|}}} |тақырыпша69 = {{#if:{{{байланыс|}}}|Байланыс}} |белгі70 = Twitter |мәтін70 = {{{twitter|}}} |белгі71 = Instagram |мәтін71 = {{{instagram|}}} |белгі72 = Facebook |мәтін72 = {{{Facebook|}}} |белгі73 = Telegram |мәтін73 = {{{telegram|}}} |белгі74 = Сайты |мәтін74 = {{{сайты|}}} |мәтін75 = {{#if:{{{boxrec|}}}|[http://boxrec.com/en/boxer/{{{boxrec}}} Boxing record] from [[BoxRec]]}} |мәтін76 = {{#if:{{{sherdog|}}}|[http://www.sherdog.com/fightfinder/fightfinder.asp?fighterID={{{sherdog|}}} Mixed martial arts record] from [[Sherdog]]}} |асты = {{#if:{{{boxrec_id|}}}|'''[http://boxrec.com/en/boxer/{{{boxrec_id}}} Қызметтік тізімі (boxrec)]'''}} }}<includeonly>{{Мақала бойынша санаттар|Алфавит бойынша тұлғалар}}{{Мақала бойынша санаттар|Алфавит бойынша жауынгерлер}}</includeonly><noinclude> {{doc}} [[Санат:Үлгілер-инфобокстар:Спортшылар|Аралас жекпе-жек жауынгерлері]] [[Санат:Үлгілер-инфобокстар:Аралас жекпе-жек]] </noinclude> hkm2ghm3dakgt95p1fd9ojivca4w2t9 3414719 3414713 2024-12-27T14:42:13Z Murat Karibay 96529 3414719 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс |дене_класс = vcard |үсті = {{{есімі}}} [[Сурет:MMA pictogram.svg|20px]] |үсті_класс = fn |үсті2 = {{{шынайы есімі|}}} |үсті_класс2 = nickname |сурет = {{#if:{{{суреті|}}}|[[Сурет:{{{суреті}}}|220px|{{#if:{{{Сурет тақырыбы|}}}|{{{Сурет тақырыбы}}}|Суреті}}]]}} |сурет_атауы = {{{Сурет тақырыбы|}}} |тақырыпша_стиль = background:#efefef; |тақырыпша1 = Жалпы мағлұмат |белгі2 = Толық есімі |мәтін2 = {{{толық есімі|}}} |класс2 = nickname |белгі3 = Лақап аты |мәтін3 = {{{лақап аты|}}} |класс3 = nickname |белгі4 = Азаматтығы |мәтін4 = {{#if:{{{азаматтығы|}}}|<span class="country-name">{{{азаматтығы|}}}</span>}} |белгі5 = Ұлты |мәтін5 = {{{ұлты|}}} |белгі6 = Туған күні |мәтін6 = {{wikidata/p569|{{{туған күні|}}}|{{{қайтыс болған күні|}}}|from={{{from|}}}|nocat={{{nocat|}}}}} |белгі7 = Туған жері |мәтін7 = {{{туған жері|}}} |белгі8 = Қайтыс болған күні |мәтін8 = {{wikidata/p570|{{{қайтыс болған күні|}}}|{{{Туған күні|}}}|from={{{from|}}}|nocat={{{nocat|}}}}} |белгі9 = Қайтыс болған жері |мәтін9 = {{{қайтыс болған жері|}}} |белгі10 = Тұрғылықты жері |мәтін10 = {{{тұрғылықты жері|}}} |белгі11 = Салмақ дәрежесі |мәтін11 = {{{салмақ дәрежесі|}}} |белгі12 = Бойы |мәтін12 = {{{бойы|}}} |белгі13 = Қолдың қарқыны |мәтін13 = {{{қолдың қарқыны|}}} |белгі14 = Стилі |мәтін14 = {{{стилі|}}} |белгі15 = Бапкері |мәтін15 = {{{бапкері|}}} |белгі16 = Команда |мәтін16 = {{{команда|}}} |белгі17 = Мансабы |мәтін17 = {{{мансабы|}}} |белгі18 = Чемпион белдігі |мәтін18 = {{{чемпион белдігі|}}} |тақырыпша19 = {{#if:{{{жалпы|}}}|Кәсіби мансабы}} |белгі20 = Жалпы |мәтін20 = {{{жалпы|}}} |белгі21 = Жеңгені |мәтін21 = {{{жеңді|}}} |белгі22 = · {{normal|нокаут}} |мәтін22 = {{{жеңді_нокаут|}}} |белгі23 = · {{normal|берілу}} |мәтін23 = {{{жеңді_берілу|}}} |белгі24 = · {{normal|шешім}} |мәтін24 = {{{жеңді_шешім|}}} |белгі25 = Жеңілгені |мәтін25 = {{{жеңілді|}}} |белгі26 = · {{normal|нокаут}} |мәтін26 = {{{жеңілді_нокаут|}}} |белгі27 = · {{normal|берілу}} |мәтін27 = {{{жеңілді_берілу|}}} |белгі28 = · {{normal|шешім}} |мәтін28 = {{{жеңілді_шешім|}}} |белгі29 = Тең |мәтін29 = {{{тең|}}} |белгі30 = Өткізілмеген |мәтін30 = {{{өткізілмеген|}}} |тақырыпша31 = {{#if:{{{әуесқой_жалпы|}}}|Әуесқой мансабы}} |белгі32 = Жалпы |мәтін32 = {{{әуесқой_жалпы|}}} |белгі32 = Жеңгені |мәтін32 = {{{әуесқой_жеңді|}}} |белгі33 = · {{normal|нокаут}} |мәтін33 = {{{әуесқой_жеңді_нокаут|}}} |белгі34 = · {{normal|берілу}} |мәтін34 = {{{әуесқой_жеңді_берілу|}}} |белгі35 = · {{normal|шешім}} |мәтін35 = {{{әуесқой_жеңді_шешім|}}} |белгі36 = Жеңілгені |мәтін36 = {{{әуесқой_жеңілді|}}} |белгі37 = · {{normal|нокаут}} |мәтін37 = {{{әуесқой_нокаут|}}} |белгі38 = · {{normal|берілу}} |мәтін38 = {{{әуесқой_берілу|}}} |белгі39 = · {{normal|шешім}} |мәтін39 = {{{әуесқой_шешім|}}} |белгі40 = Тең |мәтін40 = {{{әуесқой_тең|}}} |белгі41 = Өткізілмеген |мәтін41 = {{{әуесқой_өткізілмеген|}}} |тақырыпша42 = {{#if:{{{бокс_жалпы|}}}|[[Бокс]] мансабы}} |белгі43 = Жалпы |мәтін43 = {{{бокс_жалпы|}}} |белгі44 = Жеңгені |мәтін44 = {{{бокс_жеңді|}}} |белгі45 = · {{normal|нокаут}} |мәтін45 = {{{бокс_жеңді_нокаут|}}} |белгі46 = · {{normal|шешім}} |мәтін46 = {{{бокс_жеңді_шешім|}}} |белгі47 = Жеңілгені |мәтін47 = {{{бокс_жеңілді|}}} |белгі48 = · {{normal|нокаут}} |мәтін48 = {{{бокс_жеңілді_нокаут|}}} |белгі49 = · {{normal|шешім}} |мәтін49 = {{{бокс_жеңілді_шешім|}}} |белгі50 = Тең |мәтін50 = {{{бокс_тең|}}} |белгі51 = Өткізілмеген |мәтін51 = {{{бокс_өткізілмеген|}}} |тақырыпша52 = {{#if:{{{кбокс_жалпы|}}}|[[Кикбоксинг]] мансабы}} |белгі53 = Жалпы |мәтін53 = {{{кбокс_жалпы|}}} |белгі54 = Жеңгені |мәтін54 = {{{кбокс_жеңді|}}} |белгі55 = · {{normal|нокаут}} |мәтін55 = {{{кбокс_жеңді_нокаут|}}} |белгі56 = · {{normal|шешім}} |мәтін56 = {{{кбокс_жеңді_шешім|}}} |белгі57 = Жеңілгені |мәтін57 = {{{кбокс_жеңілді|}}} |белгі58 = · {{normal|нокаут}} |мәтін58 = {{{кбокс_жеңілді_нокаут|}}} |белгі59 = · {{normal|шешім}} |мәтін59 = {{{кбокс_жеңілді_шешім|}}} |белгі60 = Тең |мәтін60 = {{{кбокс_тең|}}} |белгі61 = Өткізілмеген |мәтін61 = {{{кбокс_өткізілмеген|}}} |тақырыпша62 = {{#if:{{{қосымша_ақпарат|}}}|Қосымша ақпарат}} |белгі63 = Мамандығы |мәтін63 = {{{мамандығы|}}} |белгі64 = Универститет |мәтін64 = {{{университет|}}} |белгі65 = Жұбайы |мәтін65 = {{{жұбайы|}}} |белгі66 = Бала |мәтін66 = {{{бала|}}} |белгі67 = Туыс |мәтін67 = {{{туыс|}}} |белгі68 = Шәкірт |мәтін68 = {{{шәкірт|}}} |тақырыпша69 = {{#if:{{{байланыс|}}}|Байланыс}} |белгі70 = Twitter |мәтін70 = {{{twitter|}}} |белгі71 = Instagram |мәтін71 = {{{instagram|}}} |белгі72 = Facebook |мәтін72 = {{{Facebook|}}} |белгі73 = Telegram |мәтін73 = {{{telegram|}}} |белгі74 = Сайты |мәтін74 = {{{сайты|}}} |мәтін75 = {{#if:{{{boxrec|}}}|[http://boxrec.com/en/boxer/{{{boxrec}}} Boxing record] from [[BoxRec]]}} |мәтін76 = {{#if:{{{sherdog|}}}|[http://www.sherdog.com/fightfinder/fightfinder.asp?fighterID={{{sherdog|}}} Mixed martial arts record] from [[Sherdog]]}} |асты = {{#if:{{{boxrec_id|}}}|'''[http://boxrec.com/en/boxer/{{{boxrec_id}}} Қызметтік тізімі (boxrec)]'''}} }}<includeonly>{{Мақала бойынша санаттар|Алфавит бойынша тұлғалар}}{{Мақала бойынша санаттар|Алфавит бойынша жауынгерлер}}</includeonly><noinclude> {{doc}} [[Санат:Үлгілер-инфобокстар:Спортшылар|Аралас жекпе-жек жауынгерлері]] [[Санат:Үлгілер-инфобокстар:Аралас жекпе-жек]] </noinclude> bxvr3e6bcrtalnwhe66qvrxg9fw02rs 3414725 3414719 2024-12-27T14:47:05Z Murat Karibay 96529 3414725 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс |дене_класс = vcard |үсті = {{{есімі}}} [[Сурет:MMA pictogram.svg|20px]] |үсті_класс = fn |үсті2 = {{{шынайы есімі|}}} |үсті_класс2 = nickname |сурет = {{#if:{{{суреті|}}}|[[Сурет:{{{суреті}}}|220px|{{#if:{{{Сурет тақырыбы|}}}|{{{Сурет тақырыбы}}}|Суреті}}]]}} |сурет_атауы = {{{Сурет тақырыбы|}}} |тақырыпша_стиль = background:#efefef; |тақырыпша1 = Жалпы мағлұмат |белгі2 = Толық есімі |мәтін2 = {{{толық есімі|}}} |класс2 = nickname |белгі3 = Лақап аты |мәтін3 = {{{лақап аты|}}} |класс3 = nickname |белгі4 = Азаматтығы |мәтін4 = {{#if:{{{азаматтығы|}}}|<span class="country-name">{{{азаматтығы|}}}</span>}} |белгі5 = Ұлты |мәтін5 = {{{ұлты|}}} |белгі6 = Туған күні |мәтін6 = {{wikidata/p569|{{{туған күні|}}}|{{{қайтыс болған күні|}}}|from={{{from|}}}|nocat={{{nocat|}}}}} |белгі7 = Туған жері |мәтін7 = {{{туған жері|}}} |белгі8 = Қайтыс болған күні |мәтін8 = {{wikidata/p570|{{{қайтыс болған күні|}}}|{{{Туған күні|}}}|from={{{from|}}}|nocat={{{nocat|}}}}} |белгі9 = Қайтыс болған жері |мәтін9 = {{{қайтыс болған жері|}}} |белгі10 = Тұрғылықты жері |мәтін10 = {{{тұрғылықты жері|}}} |белгі11 = Салмақ дәрежесі |мәтін11 = {{{салмақ дәрежесі|}}} |белгі12 = Бойы |мәтін12 = {{{бойы|}}} |белгі13 = Қолдың қарқыны |мәтін13 = {{{қолдың қарқыны|}}} |белгі14 = Стилі |мәтін14 = {{{стилі|}}} |белгі15 = Бапкері |мәтін15 = {{{бапкері|}}} |белгі16 = Команда |мәтін16 = {{{команда|}}} |белгі17 = Мансабы |мәтін17 = {{{мансабы|}}} |белгі18 = Чемпион белдігі |мәтін18 = {{{чемпион белдігі|}}} |тақырыпша19 = {{#if:{{{жалпы|}}}|Кәсіби мансабы}} |белгі20 = Жалпы |мәтін20 = {{{жалпы|}}} |белгі21 = Жеңгені |мәтін21 = {{{жеңді|}}} |белгі22 = · {{normal|нокаут}} |мәтін22 = {{{жеңді_нокаут|}}} |белгі23 = · {{normal|берілу}} |мәтін23 = {{{жеңді_берілу|}}} |белгі24 = · {{normal|шешім}} |мәтін24 = {{{жеңді_шешім|}}} |белгі25 = Жеңілгені |мәтін25 = {{{жеңілді|}}} |белгі26 = · {{normal|нокаут}} |мәтін26 = {{{жеңілді_нокаут|}}} |белгі27 = · {{normal|берілу}} |мәтін27 = {{{жеңілді_берілу|}}} |белгі28 = · {{normal|шешім}} |мәтін28 = {{{жеңілді_шешім|}}} |белгі29 = Тең |мәтін29 = {{{тең|}}} |белгі30 = Өткізілмеген |мәтін30 = {{{өткізілмеген|}}} |тақырыпша31 = {{#if:{{{әуесқой_жалпы|}}}|Әуесқой мансабы}} |белгі32 = Жалпы |мәтін32 = {{{әуесқой_жалпы|}}} |белгі32 = Жеңгені |мәтін32 = {{{әуесқой_жеңді|}}} |белгі33 = · {{normal|нокаут}} |мәтін33 = {{{әуесқой_жеңді_нокаут|}}} |белгі34 = · {{normal|берілу}} |мәтін34 = {{{әуесқой_жеңді_берілу|}}} |белгі35 = · {{normal|шешім}} |мәтін35 = {{{әуесқой_жеңді_шешім|}}} |белгі36 = Жеңілгені |мәтін36 = {{{әуесқой_жеңілді|}}} |белгі37 = · {{normal|нокаут}} |мәтін37 = {{{әуесқой_нокаут|}}} |белгі38 = · {{normal|берілу}} |мәтін38 = {{{әуесқой_берілу|}}} |белгі39 = · {{normal|шешім}} |мәтін39 = {{{әуесқой_шешім|}}} |белгі40 = Тең |мәтін40 = {{{әуесқой_тең|}}} |белгі41 = Өткізілмеген |мәтін41 = {{{әуесқой_өткізілмеген|}}} |тақырыпша42 = {{#if:{{{бокс_жалпы|}}}|[[Бокс]] мансабы}} |белгі43 = Жалпы |мәтін43 = {{{бокс_жалпы|}}} |белгі44 = Жеңгені |мәтін44 = {{{бокс_жеңді|}}} |белгі45 = · {{normal|нокаут}} |мәтін45 = {{{бокс_жеңді_нокаут|}}} |белгі46 = · {{normal|шешім}} |мәтін46 = {{{бокс_жеңді_шешім|}}} |белгі47 = Жеңілгені |мәтін47 = {{{бокс_жеңілді|}}} |белгі48 = · {{normal|нокаут}} |мәтін48 = {{{бокс_жеңілді_нокаут|}}} |белгі49 = · {{normal|шешім}} |мәтін49 = {{{бокс_жеңілді_шешім|}}} |белгі50 = Тең |мәтін50 = {{{бокс_тең|}}} |белгі51 = Өткізілмеген |мәтін51 = {{{бокс_өткізілмеген|}}} |тақырыпша52 = {{#if:{{{кбокс_жалпы|}}}|[[Кикбоксинг]] мансабы}} |белгі53 = Жалпы |мәтін53 = {{{кбокс_жалпы|}}} |белгі54 = Жеңгені |мәтін54 = {{{кбокс_жеңді|}}} |белгі55 = · {{normal|нокаут}} |мәтін55 = {{{кбокс_жеңді_нокаут|}}} |белгі56 = · {{normal|шешім}} |мәтін56 = {{{кбокс_жеңді_шешім|}}} |белгі57 = Жеңілгені |мәтін57 = {{{кбокс_жеңілді|}}} |белгі58 = · {{normal|нокаут}} |мәтін58 = {{{кбокс_жеңілді_нокаут|}}} |белгі59 = · {{normal|шешім}} |мәтін59 = {{{кбокс_жеңілді_шешім|}}} |белгі60 = Тең |мәтін60 = {{{кбокс_тең|}}} |белгі61 = Өткізілмеген |мәтін61 = {{{кбокс_өткізілмеген|}}} |тақырыпша62 = {{#if:{{{қосымша_ақпарат|}}}|Қосымша ақпарат}} |белгі63 = Мамандығы |мәтін63 = {{{мамандығы|}}} |белгі64 = Универститет |мәтін64 = {{{университет|}}} |белгі65 = Жұбайы |мәтін65 = {{{жұбайы|}}} |белгі66 = Бала |мәтін66 = {{{бала|}}} |белгі67 = Туыс |мәтін67 = {{{туыс|}}} |белгі68 = Шәкірт |мәтін68 = {{{шәкірт|}}} |тақырыпша69 = {{#if:{{{байланыс|}}}|Байланыс}} |белгі70 = Twitter |мәтін70 = {{{twitter|}}} |белгі71 = Instagram |мәтін71 = {{{instagram|}}} |белгі72 = Facebook |мәтін72 = {{{Facebook|}}} |белгі73 = Telegram |мәтін73 = {{{telegram|}}} |белгі74 = Сайты |мәтін74 = {{{сайты|}}} |мәтін75 = {{#if:{{{boxrec|}}}|[[BoxRec]]-тегі [http://boxrec.com/en/boxer/{{{boxrec}}} статистикасы]}} |мәтін76 = {{#if:{{{sherdog|}}}|[http://www.sherdog.com/fightfinder/fightfinder.asp?fighterID={{{sherdog|}}} Mixed martial arts record] from [[Sherdog]]}} }}<includeonly>{{Мақала бойынша санаттар|Алфавит бойынша тұлғалар}}{{Мақала бойынша санаттар|Алфавит бойынша жауынгерлер}}</includeonly><noinclude> {{doc}} [[Санат:Үлгілер-инфобокстар:Спортшылар|Аралас жекпе-жек жауынгерлері]] [[Санат:Үлгілер-инфобокстар:Аралас жекпе-жек]] </noinclude> hvq5fg0yvr3d8f5gh69gg87zg5we4cx 3414726 3414725 2024-12-27T14:47:57Z Murat Karibay 96529 3414726 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс |дене_класс = vcard |үсті = {{{есімі}}} [[Сурет:MMA pictogram.svg|20px]] |үсті_класс = fn |үсті2 = {{{шынайы есімі|}}} |үсті_класс2 = nickname |сурет = {{#if:{{{суреті|}}}|[[Сурет:{{{суреті}}}|220px|{{#if:{{{Сурет тақырыбы|}}}|{{{Сурет тақырыбы}}}|Суреті}}]]}} |сурет_атауы = {{{Сурет тақырыбы|}}} |тақырыпша_стиль = background:#efefef; |тақырыпша1 = Жалпы мағлұмат |белгі2 = Толық есімі |мәтін2 = {{{толық есімі|}}} |класс2 = nickname |белгі3 = Лақап аты |мәтін3 = {{{лақап аты|}}} |класс3 = nickname |белгі4 = Азаматтығы |мәтін4 = {{#if:{{{азаматтығы|}}}|<span class="country-name">{{{азаматтығы|}}}</span>}} |белгі5 = Ұлты |мәтін5 = {{{ұлты|}}} |белгі6 = Туған күні |мәтін6 = {{wikidata/p569|{{{туған күні|}}}|{{{қайтыс болған күні|}}}|from={{{from|}}}|nocat={{{nocat|}}}}} |белгі7 = Туған жері |мәтін7 = {{{туған жері|}}} |белгі8 = Қайтыс болған күні |мәтін8 = {{wikidata/p570|{{{қайтыс болған күні|}}}|{{{Туған күні|}}}|from={{{from|}}}|nocat={{{nocat|}}}}} |белгі9 = Қайтыс болған жері |мәтін9 = {{{қайтыс болған жері|}}} |белгі10 = Тұрғылықты жері |мәтін10 = {{{тұрғылықты жері|}}} |белгі11 = Салмақ дәрежесі |мәтін11 = {{{салмақ дәрежесі|}}} |белгі12 = Бойы |мәтін12 = {{{бойы|}}} |белгі13 = Қолдың қарқыны |мәтін13 = {{{қолдың қарқыны|}}} |белгі14 = Стилі |мәтін14 = {{{стилі|}}} |белгі15 = Бапкері |мәтін15 = {{{бапкері|}}} |белгі16 = Команда |мәтін16 = {{{команда|}}} |белгі17 = Мансабы |мәтін17 = {{{мансабы|}}} |белгі18 = Чемпион белдігі |мәтін18 = {{{чемпион белдігі|}}} |тақырыпша19 = {{#if:{{{жалпы|}}}|Кәсіби мансабы}} |белгі20 = Жалпы |мәтін20 = {{{жалпы|}}} |белгі21 = Жеңгені |мәтін21 = {{{жеңді|}}} |белгі22 = · {{normal|нокаут}} |мәтін22 = {{{жеңді_нокаут|}}} |белгі23 = · {{normal|берілу}} |мәтін23 = {{{жеңді_берілу|}}} |белгі24 = · {{normal|шешім}} |мәтін24 = {{{жеңді_шешім|}}} |белгі25 = Жеңілгені |мәтін25 = {{{жеңілді|}}} |белгі26 = · {{normal|нокаут}} |мәтін26 = {{{жеңілді_нокаут|}}} |белгі27 = · {{normal|берілу}} |мәтін27 = {{{жеңілді_берілу|}}} |белгі28 = · {{normal|шешім}} |мәтін28 = {{{жеңілді_шешім|}}} |белгі29 = Тең |мәтін29 = {{{тең|}}} |белгі30 = Өткізілмеген |мәтін30 = {{{өткізілмеген|}}} |тақырыпша31 = {{#if:{{{әуесқой_жалпы|}}}|Әуесқой мансабы}} |белгі32 = Жалпы |мәтін32 = {{{әуесқой_жалпы|}}} |белгі32 = Жеңгені |мәтін32 = {{{әуесқой_жеңді|}}} |белгі33 = · {{normal|нокаут}} |мәтін33 = {{{әуесқой_жеңді_нокаут|}}} |белгі34 = · {{normal|берілу}} |мәтін34 = {{{әуесқой_жеңді_берілу|}}} |белгі35 = · {{normal|шешім}} |мәтін35 = {{{әуесқой_жеңді_шешім|}}} |белгі36 = Жеңілгені |мәтін36 = {{{әуесқой_жеңілді|}}} |белгі37 = · {{normal|нокаут}} |мәтін37 = {{{әуесқой_нокаут|}}} |белгі38 = · {{normal|берілу}} |мәтін38 = {{{әуесқой_берілу|}}} |белгі39 = · {{normal|шешім}} |мәтін39 = {{{әуесқой_шешім|}}} |белгі40 = Тең |мәтін40 = {{{әуесқой_тең|}}} |белгі41 = Өткізілмеген |мәтін41 = {{{әуесқой_өткізілмеген|}}} |тақырыпша42 = {{#if:{{{бокс_жалпы|}}}|[[Бокс]] мансабы}} |белгі43 = Жалпы |мәтін43 = {{{бокс_жалпы|}}} |белгі44 = Жеңгені |мәтін44 = {{{бокс_жеңді|}}} |белгі45 = · {{normal|нокаут}} |мәтін45 = {{{бокс_жеңді_нокаут|}}} |белгі46 = · {{normal|шешім}} |мәтін46 = {{{бокс_жеңді_шешім|}}} |белгі47 = Жеңілгені |мәтін47 = {{{бокс_жеңілді|}}} |белгі48 = · {{normal|нокаут}} |мәтін48 = {{{бокс_жеңілді_нокаут|}}} |белгі49 = · {{normal|шешім}} |мәтін49 = {{{бокс_жеңілді_шешім|}}} |белгі50 = Тең |мәтін50 = {{{бокс_тең|}}} |белгі51 = Өткізілмеген |мәтін51 = {{{бокс_өткізілмеген|}}} |тақырыпша52 = {{#if:{{{кбокс_жалпы|}}}|[[Кикбоксинг]] мансабы}} |белгі53 = Жалпы |мәтін53 = {{{кбокс_жалпы|}}} |белгі54 = Жеңгені |мәтін54 = {{{кбокс_жеңді|}}} |белгі55 = · {{normal|нокаут}} |мәтін55 = {{{кбокс_жеңді_нокаут|}}} |белгі56 = · {{normal|шешім}} |мәтін56 = {{{кбокс_жеңді_шешім|}}} |белгі57 = Жеңілгені |мәтін57 = {{{кбокс_жеңілді|}}} |белгі58 = · {{normal|нокаут}} |мәтін58 = {{{кбокс_жеңілді_нокаут|}}} |белгі59 = · {{normal|шешім}} |мәтін59 = {{{кбокс_жеңілді_шешім|}}} |белгі60 = Тең |мәтін60 = {{{кбокс_тең|}}} |белгі61 = Өткізілмеген |мәтін61 = {{{кбокс_өткізілмеген|}}} |тақырыпша62 = {{#if:{{{қосымша_ақпарат|}}}|Қосымша ақпарат}} |белгі63 = Мамандығы |мәтін63 = {{{мамандығы|}}} |белгі64 = Универститет |мәтін64 = {{{университет|}}} |белгі65 = Жұбайы |мәтін65 = {{{жұбайы|}}} |белгі66 = Бала |мәтін66 = {{{бала|}}} |белгі67 = Туыс |мәтін67 = {{{туыс|}}} |белгі68 = Шәкірт |мәтін68 = {{{шәкірт|}}} |тақырыпша69 = {{#if:{{{байланыс|}}}|Байланыс}} |белгі70 = Twitter |мәтін70 = {{{twitter|}}} |белгі71 = Instagram |мәтін71 = {{{instagram|}}} |белгі72 = Facebook |мәтін72 = {{{Facebook|}}} |белгі73 = Telegram |мәтін73 = {{{telegram|}}} |белгі74 = Сайты |мәтін74 = {{{сайты|}}} |мәтін75 = {{#if:{{{boxrec|}}}|[[BoxRec]]-тегі [http://boxrec.com/en/boxer/{{{boxrec}}} статистикасы]}} |мәтін76 = {{#if:{{{sherdog|}}}|[http://www.sherdog.com/fightfinder/fightfinder.asp?fighterID={{{sherdog|}}} [[Sherdog]]-тағы статистикасы]}} }}<includeonly>{{Мақала бойынша санаттар|Алфавит бойынша тұлғалар}}{{Мақала бойынша санаттар|Алфавит бойынша жауынгерлер}}</includeonly><noinclude> {{doc}} [[Санат:Үлгілер-инфобокстар:Спортшылар|Аралас жекпе-жек жауынгерлері]] [[Санат:Үлгілер-инфобокстар:Аралас жекпе-жек]] </noinclude> 52xccz33pcbj049uhwez2k0tfeofprg 3414727 3414726 2024-12-27T14:50:54Z Murat Karibay 96529 3414727 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс |дене_класс = vcard |үсті = {{{есімі}}} [[Сурет:MMA pictogram.svg|20px]] |үсті_класс = fn |үсті2 = {{{шынайы есімі|}}} |үсті_класс2 = nickname |сурет = {{#if:{{{суреті|}}}|[[Сурет:{{{суреті}}}|220px|{{#if:{{{Сурет тақырыбы|}}}|{{{Сурет тақырыбы}}}|Суреті}}]]}} |сурет_атауы = {{{Сурет тақырыбы|}}} |тақырыпша_стиль = background:#efefef; |тақырыпша1 = Жалпы мағлұмат |белгі2 = Толық есімі |мәтін2 = {{{толық есімі|}}} |класс2 = nickname |белгі3 = Лақап аты |мәтін3 = {{{лақап аты|}}} |класс3 = nickname |белгі4 = Азаматтығы |мәтін4 = {{#if:{{{азаматтығы|}}}|<span class="country-name">{{{азаматтығы|}}}</span>}} |белгі5 = Ұлты |мәтін5 = {{{ұлты|}}} |белгі6 = Туған күні |мәтін6 = {{wikidata/p569|{{{туған күні|}}}|{{{қайтыс болған күні|}}}|from={{{from|}}}|nocat={{{nocat|}}}}} |белгі7 = Туған жері |мәтін7 = {{{туған жері|}}} |белгі8 = Қайтыс болған күні |мәтін8 = {{wikidata/p570|{{{қайтыс болған күні|}}}|{{{Туған күні|}}}|from={{{from|}}}|nocat={{{nocat|}}}}} |белгі9 = Қайтыс болған жері |мәтін9 = {{{қайтыс болған жері|}}} |белгі10 = Тұрғылықты жері |мәтін10 = {{{тұрғылықты жері|}}} |белгі11 = Салмақ дәрежесі |мәтін11 = {{{салмақ дәрежесі|}}} |белгі12 = Бойы |мәтін12 = {{{бойы|}}} |белгі13 = Қолдың қарқыны |мәтін13 = {{{қолдың қарқыны|}}} |белгі14 = Стилі |мәтін14 = {{{стилі|}}} |белгі15 = Бапкері |мәтін15 = {{{бапкері|}}} |белгі16 = Команда |мәтін16 = {{{команда|}}} |белгі17 = Мансабы |мәтін17 = {{{мансабы|}}} |белгі18 = Чемпион белдігі |мәтін18 = {{{чемпион белдігі|}}} |тақырыпша19 = {{#if:{{{жалпы|}}}|Кәсіби мансабы}} |белгі20 = Жалпы |мәтін20 = {{{жалпы|}}} |белгі21 = Жеңгені |мәтін21 = {{{жеңді|}}} |белгі22 = · {{normal|нокаут}} |мәтін22 = {{{жеңді_нокаут|}}} |белгі23 = · {{normal|берілу}} |мәтін23 = {{{жеңді_берілу|}}} |белгі24 = · {{normal|шешім}} |мәтін24 = {{{жеңді_шешім|}}} |белгі25 = Жеңілгені |мәтін25 = {{{жеңілді|}}} |белгі26 = · {{normal|нокаут}} |мәтін26 = {{{жеңілді_нокаут|}}} |белгі27 = · {{normal|берілу}} |мәтін27 = {{{жеңілді_берілу|}}} |белгі28 = · {{normal|шешім}} |мәтін28 = {{{жеңілді_шешім|}}} |белгі29 = Тең |мәтін29 = {{{тең|}}} |белгі30 = Өткізілмеген |мәтін30 = {{{өткізілмеген|}}} |тақырыпша31 = {{#if:{{{әуесқой_жалпы|}}}|Әуесқой мансабы}} |белгі32 = Жалпы |мәтін32 = {{{әуесқой_жалпы|}}} |белгі32 = Жеңгені |мәтін32 = {{{әуесқой_жеңді|}}} |белгі33 = · {{normal|нокаут}} |мәтін33 = {{{әуесқой_жеңді_нокаут|}}} |белгі34 = · {{normal|берілу}} |мәтін34 = {{{әуесқой_жеңді_берілу|}}} |белгі35 = · {{normal|шешім}} |мәтін35 = {{{әуесқой_жеңді_шешім|}}} |белгі36 = Жеңілгені |мәтін36 = {{{әуесқой_жеңілді|}}} |белгі37 = · {{normal|нокаут}} |мәтін37 = {{{әуесқой_нокаут|}}} |белгі38 = · {{normal|берілу}} |мәтін38 = {{{әуесқой_берілу|}}} |белгі39 = · {{normal|шешім}} |мәтін39 = {{{әуесқой_шешім|}}} |белгі40 = Тең |мәтін40 = {{{әуесқой_тең|}}} |белгі41 = Өткізілмеген |мәтін41 = {{{әуесқой_өткізілмеген|}}} |тақырыпша42 = {{#if:{{{бокс_жалпы|}}}|[[Бокс]] мансабы}} |белгі43 = Жалпы |мәтін43 = {{{бокс_жалпы|}}} |белгі44 = Жеңгені |мәтін44 = {{{бокс_жеңді|}}} |белгі45 = · {{normal|нокаут}} |мәтін45 = {{{бокс_жеңді_нокаут|}}} |белгі46 = · {{normal|шешім}} |мәтін46 = {{{бокс_жеңді_шешім|}}} |белгі47 = Жеңілгені |мәтін47 = {{{бокс_жеңілді|}}} |белгі48 = · {{normal|нокаут}} |мәтін48 = {{{бокс_жеңілді_нокаут|}}} |белгі49 = · {{normal|шешім}} |мәтін49 = {{{бокс_жеңілді_шешім|}}} |белгі50 = Тең |мәтін50 = {{{бокс_тең|}}} |белгі51 = Өткізілмеген |мәтін51 = {{{бокс_өткізілмеген|}}} |тақырыпша52 = {{#if:{{{кбокс_жалпы|}}}|[[Кикбоксинг]] мансабы}} |белгі53 = Жалпы |мәтін53 = {{{кбокс_жалпы|}}} |белгі54 = Жеңгені |мәтін54 = {{{кбокс_жеңді|}}} |белгі55 = · {{normal|нокаут}} |мәтін55 = {{{кбокс_жеңді_нокаут|}}} |белгі56 = · {{normal|шешім}} |мәтін56 = {{{кбокс_жеңді_шешім|}}} |белгі57 = Жеңілгені |мәтін57 = {{{кбокс_жеңілді|}}} |белгі58 = · {{normal|нокаут}} |мәтін58 = {{{кбокс_жеңілді_нокаут|}}} |белгі59 = · {{normal|шешім}} |мәтін59 = {{{кбокс_жеңілді_шешім|}}} |белгі60 = Тең |мәтін60 = {{{кбокс_тең|}}} |белгі61 = Өткізілмеген |мәтін61 = {{{кбокс_өткізілмеген|}}} |тақырыпша62 = {{#if:{{{қосымша_ақпарат|}}}|Қосымша ақпарат}} |белгі63 = Мамандығы |мәтін63 = {{{мамандығы|}}} |белгі64 = Универститет |мәтін64 = {{{университет|}}} |белгі65 = Жұбайы |мәтін65 = {{{жұбайы|}}} |белгі66 = Бала |мәтін66 = {{{бала|}}} |белгі67 = Туыс |мәтін67 = {{{туыс|}}} |белгі68 = Шәкірт |мәтін68 = {{{шәкірт|}}} |тақырыпша69 = {{#if:{{{байланыс|}}}|Байланыс}} |белгі70 = Twitter |мәтін70 = {{{twitter|}}} |белгі71 = Instagram |мәтін71 = {{{instagram|}}} |белгі72 = Facebook |мәтін72 = {{{Facebook|}}} |белгі73 = Telegram |мәтін73 = {{{telegram|}}} |белгі74 = Сайты |мәтін74 = {{{сайты|}}} |мәтін75 = {{#if:{{{boxrec|}}}|[[BoxRec]]-тегі [http://boxrec.com/en/boxer/{{{boxrec}}} статистикасы]}} |мәтін76 = {{#if:{{{sherdog|}}}|[[Sherdog]]-тағы [http://www.sherdog.com/fightfinder/fightfinder.asp?fighterID={{{sherdog|}}} статистикасы]}} }}<includeonly>{{Мақала бойынша санаттар|Алфавит бойынша тұлғалар}}{{Мақала бойынша санаттар|Алфавит бойынша жауынгерлер}}</includeonly><noinclude> {{doc}} [[Санат:Үлгілер-инфобокстар:Спортшылар|Аралас жекпе-жек жауынгерлері]] [[Санат:Үлгілер-инфобокстар:Аралас жекпе-жек]] </noinclude> gjgubefw49tg8w2vizjo9db5lkodsjs 3414731 3414727 2024-12-27T15:05:14Z Murat Karibay 96529 3414731 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс |дене_класс = vcard |үсті = {{{есімі}}} [[Сурет:MMA pictogram.svg|20px]] |үсті_класс = fn |үсті2 = {{{шынайы есімі|}}} |үсті_класс2 = nickname |сурет = {{#if:{{{суреті|}}}|[[Сурет:{{{суреті}}}|220px|{{#if:{{{Сурет тақырыбы|}}}|{{{Сурет тақырыбы}}}|Суреті}}]]}} |сурет_атауы = {{{Сурет тақырыбы|}}} |тақырыпша_стиль = background:#efefef; |тақырыпша1 = Жалпы мағлұмат |белгі2 = Толық есімі |мәтін2 = {{{толық есімі|}}} |класс2 = nickname |белгі3 = Лақап аты |мәтін3 = {{{лақап аты|}}} |класс3 = nickname |белгі4 = Азаматтығы |мәтін4 = {{#if:{{{азаматтығы|}}}|<span class="country-name">{{{азаматтығы|}}}</span>}} |белгі5 = Ұлты |мәтін5 = {{{ұлты|}}} |белгі6 = Туған күні |мәтін6 = {{wikidata/p569|{{{туған күні|}}}|{{{қайтыс болған күні|}}}|from={{{from|}}}|nocat={{{nocat|}}}}} |белгі7 = Туған жері |мәтін7 = {{{туған жері|}}} |белгі8 = Қайтыс болған күні |мәтін8 = {{wikidata/p570|{{{қайтыс болған күні|}}}|{{{Туған күні|}}}|from={{{from|}}}|nocat={{{nocat|}}}}} |белгі9 = Қайтыс болған жері |мәтін9 = {{{қайтыс болған жері|}}} |белгі10 = Тұрғылықты жері |мәтін10 = {{{тұрғылықты жері|}}} |белгі11 = Салмақ дәрежесі |мәтін11 = {{{салмақ дәрежесі|}}} |белгі12 = Бойы |мәтін12 = {{{бойы|}}} |белгі13 = Қолдың қарқыны |мәтін13 = {{{қолдың қарқыны|}}} |белгі14 = Стилі |мәтін14 = {{{стилі|}}} |белгі15 = Бапкері |мәтін15 = {{{бапкері|}}} |белгі16 = Команда |мәтін16 = {{{команда|}}} |белгі17 = Мансабы |мәтін17 = {{{мансабы|}}} |белгі18 = Чемпион белдігі |мәтін18 = {{{чемпион белдігі|}}} |тақырыпша19 = {{#if:{{{жалпы|}}}|Кәсіби мансабы}} |белгі20 = Жалпы |мәтін20 = {{{жалпы|}}} |белгі21 = Жеңгені |мәтін21 = {{{жеңді|}}} |белгі22 = · {{normal|нокаут}} |мәтін22 = {{{жеңді_нокаут|}}} |белгі23 = · {{normal|берілу}} |мәтін23 = {{{жеңді_берілу|}}} |белгі24 = · {{normal|шешім}} |мәтін24 = {{{жеңді_шешім|}}} |белгі25 = Жеңілгені |мәтін25 = {{{жеңілді|}}} |белгі26 = · {{normal|нокаут}} |мәтін26 = {{{жеңілді_нокаут|}}} |белгі27 = · {{normal|берілу}} |мәтін27 = {{{жеңілді_берілу|}}} |белгі28 = · {{normal|шешім}} |мәтін28 = {{{жеңілді_шешім|}}} |белгі29 = Тең |мәтін29 = {{{тең|}}} |белгі30 = Өткізілмеген |мәтін30 = {{{өткізілмеген|}}} |тақырыпша31 = {{#if:{{{әуесқой_жалпы|}}}|Әуесқой мансабы}} |белгі32 = Жалпы |мәтін32 = {{{әуесқой_жалпы|}}} |белгі32 = Жеңгені |мәтін32 = {{{әуесқой_жеңді|}}} |белгі33 = · {{normal|нокаут}} |мәтін33 = {{{әуесқой_жеңді_нокаут|}}} |белгі34 = · {{normal|берілу}} |мәтін34 = {{{әуесқой_жеңді_берілу|}}} |белгі35 = · {{normal|шешім}} |мәтін35 = {{{әуесқой_жеңді_шешім|}}} |белгі36 = Жеңілгені |мәтін36 = {{{әуесқой_жеңілді|}}} |белгі37 = · {{normal|нокаут}} |мәтін37 = {{{әуесқой_нокаут|}}} |белгі38 = · {{normal|берілу}} |мәтін38 = {{{әуесқой_берілу|}}} |белгі39 = · {{normal|шешім}} |мәтін39 = {{{әуесқой_шешім|}}} |белгі40 = Тең |мәтін40 = {{{әуесқой_тең|}}} |белгі41 = Өткізілмеген |мәтін41 = {{{әуесқой_өткізілмеген|}}} |тақырыпша42 = {{#if:{{{бокс_жалпы|}}}|[[Бокс]] мансабы}} |белгі43 = Жалпы |мәтін43 = {{{бокс_жалпы|}}} |белгі44 = Жеңгені |мәтін44 = {{{бокс_жеңді|}}} |белгі45 = · {{normal|нокаут}} |мәтін45 = {{{бокс_жеңді_нокаут|}}} |белгі46 = · {{normal|шешім}} |мәтін46 = {{{бокс_жеңді_шешім|}}} |белгі47 = Жеңілгені |мәтін47 = {{{бокс_жеңілді|}}} |белгі48 = · {{normal|нокаут}} |мәтін48 = {{{бокс_жеңілді_нокаут|}}} |белгі49 = · {{normal|шешім}} |мәтін49 = {{{бокс_жеңілді_шешім|}}} |белгі50 = Тең |мәтін50 = {{{бокс_тең|}}} |белгі51 = Өткізілмеген |мәтін51 = {{{бокс_өткізілмеген|}}} |тақырыпша52 = {{#if:{{{кбокс_жалпы|}}}|[[Кикбоксинг]] мансабы}} |белгі53 = Жалпы |мәтін53 = {{{кбокс_жалпы|}}} |белгі54 = Жеңгені |мәтін54 = {{{кбокс_жеңді|}}} |белгі55 = · {{normal|нокаут}} |мәтін55 = {{{кбокс_жеңді_нокаут|}}} |белгі56 = · {{normal|шешім}} |мәтін56 = {{{кбокс_жеңді_шешім|}}} |белгі57 = Жеңілгені |мәтін57 = {{{кбокс_жеңілді|}}} |белгі58 = · {{normal|нокаут}} |мәтін58 = {{{кбокс_жеңілді_нокаут|}}} |белгі59 = · {{normal|шешім}} |мәтін59 = {{{кбокс_жеңілді_шешім|}}} |белгі60 = Тең |мәтін60 = {{{кбокс_тең|}}} |белгі61 = Өткізілмеген |мәтін61 = {{{кбокс_өткізілмеген|}}} |тақырыпша62 = {{#if:{{{қосымша_ақпарат|}}}|Қосымша ақпарат}} |белгі63 = Мамандығы |мәтін63 = {{{мамандығы|}}} |белгі64 = Универститет |мәтін64 = {{{университет|}}} |белгі65 = Жұбайы |мәтін65 = {{{жұбайы|}}} |белгі66 = Бала |мәтін66 = {{{бала|}}} |белгі67 = Туыс |мәтін67 = {{{туыс|}}} |белгі68 = Шәкірт |мәтін68 = {{{шәкірт|}}} |тақырыпша69 = {{#if:{{{байланыс|}}}|Байланыс}} |белгі70 = Twitter |мәтін70 = {{{twitter|}}} |класс70 = желі |белгі71 = Instagram |мәтін71 = {{{instagram|}}} |белгі72 = Facebook |мәтін72 = {{{facebook|}}} |белгі73 = Telegram |мәтін73 = {{{telegram|}}} |белгі74 = Сайты |мәтін74 = {{{сайты|}}} |мәтін75 = {{#if:{{{boxrec|}}}|[[BoxRec]]-тегі [http://boxrec.com/en/boxer/{{{boxrec}}} статистикасы]}} |мәтін76 = {{#if:{{{sherdog|}}}|[[Sherdog]]-тағы [http://www.sherdog.com/fightfinder/fightfinder.asp?fighterID={{{sherdog|}}} статистикасы]}} }}<includeonly>{{Мақала бойынша санаттар|Алфавит бойынша тұлғалар}}{{Мақала бойынша санаттар|Алфавит бойынша жауынгерлер}}</includeonly><noinclude> {{doc}} [[Санат:Үлгілер-инфобокстар:Спортшылар|Аралас жекпе-жек жауынгерлері]] [[Санат:Үлгілер-инфобокстар:Аралас жекпе-жек]] </noinclude> mgpdb6px9qy4q0v3yamyqbt0dmi2329 3414733 3414731 2024-12-27T15:07:02Z Murat Karibay 96529 3414733 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс |дене_класс = vcard |үсті = {{{есімі}}} [[Сурет:MMA pictogram.svg|20px]] |үсті_класс = fn |үсті2 = {{{шынайы есімі|}}} |үсті_класс2 = nickname |сурет = {{#if:{{{суреті|}}}|[[Сурет:{{{суреті}}}|220px|{{#if:{{{Сурет тақырыбы|}}}|{{{Сурет тақырыбы}}}|Суреті}}]]}} |сурет_атауы = {{{Сурет тақырыбы|}}} |тақырыпша_стиль = background:#efefef; |тақырыпша1 = Жалпы мағлұмат |белгі2 = Толық есімі |мәтін2 = {{{толық есімі|}}} |класс2 = nickname |белгі3 = Лақап аты |мәтін3 = {{{лақап аты|}}} |класс3 = nickname |белгі4 = Азаматтығы |мәтін4 = {{#if:{{{азаматтығы|}}}|<span class="country-name">{{{азаматтығы|}}}</span>}} |белгі5 = Ұлты |мәтін5 = {{{ұлты|}}} |белгі6 = Туған күні |мәтін6 = {{wikidata/p569|{{{туған күні|}}}|{{{қайтыс болған күні|}}}|from={{{from|}}}|nocat={{{nocat|}}}}} |белгі7 = Туған жері |мәтін7 = {{{туған жері|}}} |белгі8 = Қайтыс болған күні |мәтін8 = {{wikidata/p570|{{{қайтыс болған күні|}}}|{{{Туған күні|}}}|from={{{from|}}}|nocat={{{nocat|}}}}} |белгі9 = Қайтыс болған жері |мәтін9 = {{{қайтыс болған жері|}}} |белгі10 = Тұрғылықты жері |мәтін10 = {{{тұрғылықты жері|}}} |белгі11 = Салмақ дәрежесі |мәтін11 = {{{салмақ дәрежесі|}}} |белгі12 = Бойы |мәтін12 = {{{бойы|}}} |белгі13 = Қолдың қарқыны |мәтін13 = {{{қолдың қарқыны|}}} |белгі14 = Стилі |мәтін14 = {{{стилі|}}} |белгі15 = Бапкері |мәтін15 = {{{бапкері|}}} |белгі16 = Команда |мәтін16 = {{{команда|}}} |белгі17 = Мансабы |мәтін17 = {{{мансабы|}}} |белгі18 = Чемпион белдігі |мәтін18 = {{{чемпион белдігі|}}} |тақырыпша19 = {{#if:{{{жалпы|}}}|Кәсіби мансабы}} |белгі20 = Жалпы |мәтін20 = {{{жалпы|}}} |белгі21 = Жеңгені |мәтін21 = {{{жеңді|}}} |белгі22 = · {{normal|нокаут}} |мәтін22 = {{{жеңді_нокаут|}}} |белгі23 = · {{normal|берілу}} |мәтін23 = {{{жеңді_берілу|}}} |белгі24 = · {{normal|шешім}} |мәтін24 = {{{жеңді_шешім|}}} |белгі25 = Жеңілгені |мәтін25 = {{{жеңілді|}}} |белгі26 = · {{normal|нокаут}} |мәтін26 = {{{жеңілді_нокаут|}}} |белгі27 = · {{normal|берілу}} |мәтін27 = {{{жеңілді_берілу|}}} |белгі28 = · {{normal|шешім}} |мәтін28 = {{{жеңілді_шешім|}}} |белгі29 = Тең |мәтін29 = {{{тең|}}} |белгі30 = Өткізілмеген |мәтін30 = {{{өткізілмеген|}}} |тақырыпша31 = {{#if:{{{әуесқой_жалпы|}}}|Әуесқой мансабы}} |белгі32 = Жалпы |мәтін32 = {{{әуесқой_жалпы|}}} |белгі32 = Жеңгені |мәтін32 = {{{әуесқой_жеңді|}}} |белгі33 = · {{normal|нокаут}} |мәтін33 = {{{әуесқой_жеңді_нокаут|}}} |белгі34 = · {{normal|берілу}} |мәтін34 = {{{әуесқой_жеңді_берілу|}}} |белгі35 = · {{normal|шешім}} |мәтін35 = {{{әуесқой_жеңді_шешім|}}} |белгі36 = Жеңілгені |мәтін36 = {{{әуесқой_жеңілді|}}} |белгі37 = · {{normal|нокаут}} |мәтін37 = {{{әуесқой_жеңілді_нокаут|}}} |белгі38 = · {{normal|берілу}} |мәтін38 = {{{әуесқой_жеңілді_берілу|}}} |белгі39 = · {{normal|шешім}} |мәтін39 = {{{әуесқой_жеңілді_шешім|}}} |белгі40 = Тең |мәтін40 = {{{әуесқой_тең|}}} |белгі41 = Өткізілмеген |мәтін41 = {{{әуесқой_өткізілмеген|}}} |тақырыпша42 = {{#if:{{{бокс_жалпы|}}}|[[Бокс]] мансабы}} |белгі43 = Жалпы |мәтін43 = {{{бокс_жалпы|}}} |белгі44 = Жеңгені |мәтін44 = {{{бокс_жеңді|}}} |белгі45 = · {{normal|нокаут}} |мәтін45 = {{{бокс_жеңді_нокаут|}}} |белгі46 = · {{normal|шешім}} |мәтін46 = {{{бокс_жеңді_шешім|}}} |белгі47 = Жеңілгені |мәтін47 = {{{бокс_жеңілді|}}} |белгі48 = · {{normal|нокаут}} |мәтін48 = {{{бокс_жеңілді_нокаут|}}} |белгі49 = · {{normal|шешім}} |мәтін49 = {{{бокс_жеңілді_шешім|}}} |белгі50 = Тең |мәтін50 = {{{бокс_тең|}}} |белгі51 = Өткізілмеген |мәтін51 = {{{бокс_өткізілмеген|}}} |тақырыпша52 = {{#if:{{{кбокс_жалпы|}}}|[[Кикбоксинг]] мансабы}} |белгі53 = Жалпы |мәтін53 = {{{кбокс_жалпы|}}} |белгі54 = Жеңгені |мәтін54 = {{{кбокс_жеңді|}}} |белгі55 = · {{normal|нокаут}} |мәтін55 = {{{кбокс_жеңді_нокаут|}}} |белгі56 = · {{normal|шешім}} |мәтін56 = {{{кбокс_жеңді_шешім|}}} |белгі57 = Жеңілгені |мәтін57 = {{{кбокс_жеңілді|}}} |белгі58 = · {{normal|нокаут}} |мәтін58 = {{{кбокс_жеңілді_нокаут|}}} |белгі59 = · {{normal|шешім}} |мәтін59 = {{{кбокс_жеңілді_шешім|}}} |белгі60 = Тең |мәтін60 = {{{кбокс_тең|}}} |белгі61 = Өткізілмеген |мәтін61 = {{{кбокс_өткізілмеген|}}} |тақырыпша62 = {{#if:{{{қосымша_ақпарат|}}}|Қосымша ақпарат}} |белгі63 = Мамандығы |мәтін63 = {{{мамандығы|}}} |белгі64 = Универститет |мәтін64 = {{{университет|}}} |белгі65 = Жұбайы |мәтін65 = {{{жұбайы|}}} |белгі66 = Бала |мәтін66 = {{{бала|}}} |белгі67 = Туыс |мәтін67 = {{{туыс|}}} |белгі68 = Шәкірт |мәтін68 = {{{шәкірт|}}} |тақырыпша69 = {{#if:{{{байланыс|}}}|Байланыс}} |белгі70 = Twitter |мәтін70 = {{{twitter|}}} |класс70 = желі |белгі71 = Instagram |мәтін71 = {{{instagram|}}} |белгі72 = Facebook |мәтін72 = {{{facebook|}}} |белгі73 = Telegram |мәтін73 = {{{telegram|}}} |белгі74 = Сайты |мәтін74 = {{{сайты|}}} |мәтін75 = {{#if:{{{boxrec|}}}|[[BoxRec]]-тегі [http://boxrec.com/en/boxer/{{{boxrec}}} статистикасы]}} |мәтін76 = {{#if:{{{sherdog|}}}|[[Sherdog]]-тағы [http://www.sherdog.com/fightfinder/fightfinder.asp?fighterID={{{sherdog|}}} статистикасы]}} }}<includeonly>{{Мақала бойынша санаттар|Алфавит бойынша тұлғалар}}{{Мақала бойынша санаттар|Алфавит бойынша жауынгерлер}}</includeonly><noinclude> {{doc}} [[Санат:Үлгілер-инфобокстар:Спортшылар|Аралас жекпе-жек жауынгерлері]] [[Санат:Үлгілер-инфобокстар:Аралас жекпе-жек]] </noinclude> 39cr9a1w3uysiprpfwrw57taj4491lq 3414737 3414733 2024-12-27T15:19:59Z Murat Karibay 96529 3414737 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс |дене_класс = vcard |үсті = {{{есімі}}} [[Сурет:MMA pictogram.svg|20px]] |үсті_класс = fn |үсті2 = {{{шынайы есімі|}}} |үсті_класс2 = nickname |сурет = {{#if:{{{суреті|}}}|[[Сурет:{{{суреті}}}|220px|{{#if:{{{Сурет тақырыбы|}}}|{{{Сурет тақырыбы}}}|Суреті}}]]}} |сурет_атауы = {{{Сурет тақырыбы|}}} |тақырыпша_стиль = background:#efefef; |тақырыпша1 = Жалпы мағлұмат |белгі2 = Толық есімі |мәтін2 = {{{толық есімі|}}} |класс2 = nickname |белгі3 = Лақап аты |мәтін3 = {{{лақап аты|}}} |класс3 = nickname |белгі4 = Азаматтығы |мәтін4 = {{#if:{{{азаматтығы|}}}|<span class="country-name">{{{азаматтығы|}}}</span>}} |белгі5 = Ұлты |мәтін5 = {{{ұлты|}}} |белгі6 = Туған күні |мәтін6 = {{wikidata/p569|{{{туған күні|}}}|{{{қайтыс болған күні|}}}|from={{{from|}}}|nocat={{{nocat|}}}}} |белгі7 = Туған жері |мәтін7 = {{{туған жері|}}} |белгі8 = Қайтыс болған күні |мәтін8 = {{wikidata/p570|{{{қайтыс болған күні|}}}|{{{Туған күні|}}}|from={{{from|}}}|nocat={{{nocat|}}}}} |белгі9 = Қайтыс болған жері |мәтін9 = {{{қайтыс болған жері|}}} |белгі10 = Тұрғылықты жері |мәтін10 = {{{тұрғылықты жері|}}} |белгі11 = Салмақ дәрежесі |мәтін11 = {{{салмақ дәрежесі|}}} |белгі12 = Бойы |мәтін12 = {{{бойы|}}} |белгі13 = Қолдың қарқыны |мәтін13 = {{{қолдың қарқыны|}}} |белгі14 = Стилі |мәтін14 = {{{стилі|}}} |белгі15 = Бапкері |мәтін15 = {{{бапкері|}}} |белгі16 = Команда |мәтін16 = {{{команда|}}} |белгі17 = Мансабы |мәтін17 = {{{мансабы|}}} |белгі18 = Чемпион белдігі |мәтін18 = {{{чемпион белдігі|}}} |тақырыпша19 = {{#if:{{{жалпы|}}}|Кәсіби мансабы}} |белгі20 = Жалпы |мәтін20 = {{{жалпы|}}} |белгі21 = Жеңгені |мәтін21 = {{{жеңді|}}} |белгі22 = · {{normal|нокаут}} |мәтін22 = {{{жеңді_нокаут|}}} |белгі23 = · {{normal|берілу}} |мәтін23 = {{{жеңді_берілу|}}} |белгі24 = · {{normal|шешім}} |мәтін24 = {{{жеңді_шешім|}}} |белгі25 = Жеңілгені |мәтін25 = {{{жеңілді|}}} |белгі26 = · {{normal|нокаут}} |мәтін26 = {{{жеңілді_нокаут|}}} |белгі27 = · {{normal|берілу}} |мәтін27 = {{{жеңілді_берілу|}}} |белгі28 = · {{normal|шешім}} |мәтін28 = {{{жеңілді_шешім|}}} |белгі29 = Тең |мәтін29 = {{{тең|}}} |белгі30 = Өткізілмеген |мәтін30 = {{{өткізілмеген|}}} |тақырыпша31 = {{#if:{{{әуесқой_жалпы|}}}|Әуесқой мансабы}} |белгі32 = Жалпы |мәтін32 = {{{әуесқой_жалпы|}}} |белгі32 = Жеңгені |мәтін32 = {{{әуесқой_жеңді|}}} |белгі33 = · {{normal|нокаут}} |мәтін33 = {{{әуесқой_жеңді_нокаут|}}} |белгі34 = · {{normal|берілу}} |мәтін34 = {{{әуесқой_жеңді_берілу|}}} |белгі35 = · {{normal|шешім}} |мәтін35 = {{{әуесқой_жеңді_шешім|}}} |белгі36 = Жеңілгені |мәтін36 = {{{әуесқой_жеңілді|}}} |белгі37 = · {{normal|нокаут}} |мәтін37 = {{{әуесқой_жеңілді_нокаут|}}} |белгі38 = · {{normal|берілу}} |мәтін38 = {{{әуесқой_жеңілді_берілу|}}} |белгі39 = · {{normal|шешім}} |мәтін39 = {{{әуесқой_жеңілді_шешім|}}} |белгі40 = Тең |мәтін40 = {{{әуесқой_тең|}}} |белгі41 = Өткізілмеген |мәтін41 = {{{әуесқой_өткізілмеген|}}} |тақырыпша42 = {{#if:{{{бокс_жалпы|}}}|[[Бокс]] мансабы}} |белгі43 = Жалпы |мәтін43 = {{{бокс_жалпы|}}} |белгі44 = Жеңгені |мәтін44 = {{{бокс_жеңді|}}} |белгі45 = · {{normal|нокаут}} |мәтін45 = {{{бокс_жеңді_нокаут|}}} |белгі46 = · {{normal|шешім}} |мәтін46 = {{{бокс_жеңді_шешім|}}} |белгі47 = Жеңілгені |мәтін47 = {{{бокс_жеңілді|}}} |белгі48 = · {{normal|нокаут}} |мәтін48 = {{{бокс_жеңілді_нокаут|}}} |белгі49 = · {{normal|шешім}} |мәтін49 = {{{бокс_жеңілді_шешім|}}} |белгі50 = Тең |мәтін50 = {{{бокс_тең|}}} |белгі51 = Өткізілмеген |мәтін51 = {{{бокс_өткізілмеген|}}} |тақырыпша52 = {{#if:{{{кбокс_жалпы|}}}|[[Кикбоксинг]] мансабы}} |белгі53 = Жалпы |мәтін53 = {{{кбокс_жалпы|}}} |белгі54 = Жеңгені |мәтін54 = {{{кбокс_жеңді|}}} |белгі55 = · {{normal|нокаут}} |мәтін55 = {{{кбокс_жеңді_нокаут|}}} |белгі56 = · {{normal|шешім}} |мәтін56 = {{{кбокс_жеңді_шешім|}}} |белгі57 = Жеңілгені |мәтін57 = {{{кбокс_жеңілді|}}} |белгі58 = · {{normal|нокаут}} |мәтін58 = {{{кбокс_жеңілді_нокаут|}}} |белгі59 = · {{normal|шешім}} |мәтін59 = {{{кбокс_жеңілді_шешім|}}} |белгі60 = Тең |мәтін60 = {{{кбокс_тең|}}} |белгі61 = Өткізілмеген |мәтін61 = {{{кбокс_өткізілмеген|}}} |тақырыпша62 = {{#if:{{{қосымша_ақпарат|}}}|Қосымша ақпарат}} |белгі63 = Мамандығы |мәтін63 = {{{мамандығы|}}} |белгі64 = Универститет |мәтін64 = {{{университет|}}} |белгі65 = Жұбайы |мәтін65 = {{{жұбайы|}}} |белгі66 = Бала |мәтін66 = {{{бала|}}} |белгі67 = Туыс |мәтін67 = {{{туыс|}}} |белгі68 = Шәкірт |мәтін68 = {{{шәкірт|}}} |тақырыпша69 = {{#if:{{{twitter|}}}{{{instagram|}}}{{{facebook|}}}{{{telegram|}}}{{{сайты|}}}|Байланыс}} |белгі70 = Twitter |мәтін70 = {{{twitter|}}} |класс70 = желі |белгі71 = Instagram |мәтін71 = {{{instagram|}}} |белгі72 = Facebook |мәтін72 = {{{facebook|}}} |белгі73 = Telegram |мәтін73 = {{{telegram|}}} |белгі74 = Сайты |мәтін74 = {{{сайты|}}} |мәтін75 = {{#if:{{{boxrec|}}}|[[BoxRec]]-тегі [http://boxrec.com/en/boxer/{{{boxrec}}} статистикасы]}} |мәтін76 = {{#if:{{{sherdog|}}}|[[Sherdog]]-тағы [http://www.sherdog.com/fightfinder/fightfinder.asp?fighterID={{{sherdog|}}} статистикасы]}} }}<includeonly>{{Мақала бойынша санаттар|Алфавит бойынша тұлғалар}}{{Мақала бойынша санаттар|Алфавит бойынша жауынгерлер}}</includeonly><noinclude> {{doc}} [[Санат:Үлгілер-инфобокстар:Спортшылар|Аралас жекпе-жек жауынгерлері]] [[Санат:Үлгілер-инфобокстар:Аралас жекпе-жек]] </noinclude> cu1s3m6etto94423ytvvaoqdr2uu59h 3414762 3414737 2024-12-27T17:01:23Z Murat Karibay 96529 3414762 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс |дене_класс = vcard |үсті = {{{есімі}}} [[Сурет:MMA pictogram.svg|20px]] |үсті_класс = fn |үсті2 = {{{шынайы есімі|}}} |үсті_класс2 = nickname |сурет = {{#if:{{{суреті|}}}|[[Сурет:{{{суреті}}}|220px|{{#if:{{{Сурет тақырыбы|}}}|{{{Сурет тақырыбы}}}|Суреті}}]]}} |сурет_атауы = {{{Сурет тақырыбы|}}} |тақырыпша_стиль = background:#efefef; |тақырыпша1 = Жалпы мағлұмат |белгі2 = Толық есімі |мәтін2 = {{{толық есімі|}}} |класс2 = nickname |белгі3 = Лақап аты |мәтін3 = {{{лақап аты|}}} |класс3 = nickname |белгі4 = Азаматтығы |мәтін4 = {{#if:{{{азаматтығы|}}}|<span class="country-name">{{{азаматтығы|}}}</span>}} |белгі5 = Ұлты |мәтін5 = {{{ұлты|}}} |белгі6 = Туған күні |мәтін6 = {{wikidata/p569|{{{туған күні|}}}|{{{қайтыс болған күні|}}}|from={{{from|}}}|nocat={{{nocat|}}}}} |белгі7 = Туған жері |мәтін7 = {{{туған жері|}}} |белгі8 = Қайтыс болған күні |мәтін8 = {{wikidata/p570|{{{қайтыс болған күні|}}}|{{{Туған күні|}}}|from={{{from|}}}|nocat={{{nocat|}}}}} |белгі9 = Қайтыс болған жері |мәтін9 = {{{қайтыс болған жері|}}} |белгі10 = Тұрғылықты жері |мәтін10 = {{{тұрғылықты жері|}}} |белгі11 = Салмақ дәрежесі |мәтін11 = {{{салмақ дәрежесі|}}} |белгі12 = Бойы |мәтін12 = {{{бойы|}}} |белгі13 = Қолдың қарқыны |мәтін13 = {{{қолдың қарқыны|}}} |белгі14 = Стилі |мәтін14 = {{{стилі|}}} |белгі15 = Бапкері |мәтін15 = {{{бапкері|}}} |белгі16 = Команда |мәтін16 = {{{команда|}}} |белгі17 = Мансабы |мәтін17 = {{{мансабы|}}} |белгі18 = Чемпион белдігі |мәтін18 = {{{чемпион белдігі|}}} |тақырыпша19 = {{#if:{{{жалпы|}}}|Кәсіби мансабы}} |белгі20 = Жалпы |мәтін20 = {{{жалпы|}}} |белгі21 = Жеңгені |мәтін21 = {{{жеңді|}}} |белгі22 = · {{normal|нокаут}} |мәтін22 = {{{жеңді_нокаут|}}} |белгі23 = · {{normal|берілу}} |мәтін23 = {{{жеңді_берілу|}}} |белгі24 = · {{normal|шешім}} |мәтін24 = {{{жеңді_шешім|}}} |белгі25 = Жеңілгені |мәтін25 = {{{жеңілді|}}} |белгі26 = · {{normal|нокаут}} |мәтін26 = {{{жеңілді_нокаут|}}} |белгі27 = · {{normal|берілу}} |мәтін27 = {{{жеңілді_берілу|}}} |белгі28 = · {{normal|шешім}} |мәтін28 = {{{жеңілді_шешім|}}} |белгі29 = Тең |мәтін29 = {{{тең|}}} |белгі30 = Өткізілмеген |мәтін30 = {{{өткізілмеген|}}} |тақырыпша31 = {{#if:{{{әуесқой_жалпы|}}}|Әуесқой мансабы}} |белгі32 = Жалпы |мәтін32 = {{{әуесқой_жалпы|}}} |белгі32 = Жеңгені |мәтін32 = {{{әуесқой_жеңді|}}} |белгі33 = · {{normal|нокаут}} |мәтін33 = {{{әуесқой_жеңді_нокаут|}}} |белгі34 = · {{normal|берілу}} |мәтін34 = {{{әуесқой_жеңді_берілу|}}} |белгі35 = · {{normal|шешім}} |мәтін35 = {{{әуесқой_жеңді_шешім|}}} |белгі36 = Жеңілгені |мәтін36 = {{{әуесқой_жеңілді|}}} |белгі37 = · {{normal|нокаут}} |мәтін37 = {{{әуесқой_жеңілді_нокаут|}}} |белгі38 = · {{normal|берілу}} |мәтін38 = {{{әуесқой_жеңілді_берілу|}}} |белгі39 = · {{normal|шешім}} |мәтін39 = {{{әуесқой_жеңілді_шешім|}}} |белгі40 = Тең |мәтін40 = {{{әуесқой_тең|}}} |белгі41 = Өткізілмеген |мәтін41 = {{{әуесқой_өткізілмеген|}}} |тақырыпша42 = {{#if:{{{бокс_жалпы|}}}|[[Бокс]] мансабы}} |белгі43 = Жалпы |мәтін43 = {{{бокс_жалпы|}}} |белгі44 = Жеңгені |мәтін44 = {{{бокс_жеңді|}}} |белгі45 = · {{normal|нокаут}} |мәтін45 = {{{бокс_жеңді_нокаут|}}} |белгі46 = · {{normal|шешім}} |мәтін46 = {{{бокс_жеңді_шешім|}}} |белгі47 = Жеңілгені |мәтін47 = {{{бокс_жеңілді|}}} |белгі48 = · {{normal|нокаут}} |мәтін48 = {{{бокс_жеңілді_нокаут|}}} |белгі49 = · {{normal|шешім}} |мәтін49 = {{{бокс_жеңілді_шешім|}}} |белгі50 = Тең |мәтін50 = {{{бокс_тең|}}} |белгі51 = Өткізілмеген |мәтін51 = {{{бокс_өткізілмеген|}}} |тақырыпша52 = {{#if:{{{кбокс_жалпы|}}}|[[Кикбоксинг]] мансабы}} |белгі53 = Жалпы |мәтін53 = {{{кбокс_жалпы|}}} |белгі54 = Жеңгені |мәтін54 = {{{кбокс_жеңді|}}} |белгі55 = · {{normal|нокаут}} |мәтін55 = {{{кбокс_жеңді_нокаут|}}} |белгі56 = · {{normal|шешім}} |мәтін56 = {{{кбокс_жеңді_шешім|}}} |белгі57 = Жеңілгені |мәтін57 = {{{кбокс_жеңілді|}}} |белгі58 = · {{normal|нокаут}} |мәтін58 = {{{кбокс_жеңілді_нокаут|}}} |белгі59 = · {{normal|шешім}} |мәтін59 = {{{кбокс_жеңілді_шешім|}}} |белгі60 = Тең |мәтін60 = {{{кбокс_тең|}}} |белгі61 = Өткізілмеген |мәтін61 = {{{кбокс_өткізілмеген|}}} |тақырыпша62 = {{#if:{{{мамандығы|}}}{{{университет|}}}{{{жұбайы|}}}{{{бала|}}}{{{туыс|}}}{{{шәкірт|}}}|Қосымша ақпарат}} |белгі63 = Мамандығы |мәтін63 = {{{мамандығы|}}} |белгі64 = Универститет |мәтін64 = {{{университет|}}} |белгі65 = Жұбайы |мәтін65 = {{{жұбайы|}}} |белгі66 = Бала |мәтін66 = {{{бала|}}} |белгі67 = Туыс |мәтін67 = {{{туыс|}}} |белгі68 = Шәкірт |мәтін68 = {{{шәкірт|}}} |тақырыпша69 = {{#if:{{{twitter|}}}{{{instagram|}}}{{{facebook|}}}{{{telegram|}}}{{{сайты|}}}|Байланыс}} |белгі70 = Twitter |мәтін70 = {{{twitter|}}} |класс70 = желі |белгі71 = Instagram |мәтін71 = {{{instagram|}}} |белгі72 = Facebook |мәтін72 = {{{facebook|}}} |белгі73 = Telegram |мәтін73 = {{{telegram|}}} |белгі74 = Сайты |мәтін74 = {{{сайты|}}} |мәтін75 = {{#if:{{{boxrec|}}}|[[BoxRec]]-тегі [http://boxrec.com/en/boxer/{{{boxrec}}} статистикасы]}} |мәтін76 = {{#if:{{{sherdog|}}}|[[Sherdog]]-тағы [http://www.sherdog.com/fightfinder/fightfinder.asp?fighterID={{{sherdog|}}} статистикасы]}} }}<includeonly>{{Мақала бойынша санаттар|Алфавит бойынша тұлғалар}}{{Мақала бойынша санаттар|Алфавит бойынша жауынгерлер}}</includeonly><noinclude> {{doc}} [[Санат:Үлгілер-инфобокстар:Спортшылар|Аралас жекпе-жек жауынгерлері]] [[Санат:Үлгілер-инфобокстар:Аралас жекпе-жек]] </noinclude> 6fpdwepcd2vb90zkdh0nhiqaejqwitw 3414778 3414762 2024-12-27T17:43:02Z Murat Karibay 96529 3414778 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс |дене_класс = vcard |үсті = {{{есімі}}} [[Сурет:MMA pictogram.svg|20px]] |үсті_класс = fn |үсті2 = {{{шынайы есімі|}}} |үсті_класс2 = nickname |сурет = {{#if:{{{суреті|}}}|[[Сурет:{{{суреті}}}|220px|{{#if:{{{Сурет тақырыбы|}}}|{{{Сурет тақырыбы}}}|Суреті}}]]}} |сурет_атауы = {{{Сурет тақырыбы|}}} |тақырыпша_стиль = background:#efefef; |тақырыпша1 = Жалпы мағлұмат |белгі2 = Толық есімі |мәтін2 = {{{толық есімі|}}} |класс2 = nickname |белгі3 = Лақап аты |мәтін3 = {{{лақап аты|}}} |класс3 = nickname |белгі4 = Азаматтығы |мәтін4 = {{#if:{{{азаматтығы|}}}|<span class="country-name">{{{азаматтығы|}}}</span>}} |белгі5 = Ұлты |мәтін5 = {{{ұлты|}}} |белгі6 = Туған күні |мәтін6 = {{wikidata/p569|{{{туған күні|}}}|{{{қайтыс болған күні|}}}|from={{{from|}}}|nocat={{{nocat|}}}}} |белгі7 = Туған жері |мәтін7 = {{{туған жері|}}} |белгі8 = Қайтыс болған күні |мәтін8 = {{wikidata/p570|{{{қайтыс болған күні|}}}|{{{Туған күні|}}}|from={{{from|}}}|nocat={{{nocat|}}}}} |белгі9 = Қайтыс болған жері |мәтін9 = {{{қайтыс болған жері|}}} |белгі10 = Тұрғылықты жері |мәтін10 = {{{тұрғылықты жері|}}} |белгі11 = Салмақ дәрежесі |мәтін11 = {{{салмақ дәрежесі|}}} |белгі12 = Бойы |мәтін12 = {{{бойы|}}} |белгі13 = Қолдың қарқыны |мәтін13 = {{{қолдың қарқыны|}}} |белгі14 = Стилі |мәтін14 = {{{стилі|}}} |белгі15 = Бапкері |мәтін15 = {{{бапкері|}}} |белгі16 = Команда |мәтін16 = {{{команда|}}} |белгі17 = Мансабы |мәтін17 = {{{мансабы|}}} |белгі18 = Чемпион белдігі |мәтін18 = {{{чемпион белдігі|}}} |тақырыпша19 = {{#if:{{{жалпы|}}}|[[Аралас жекпе-жек|Кәсіби]] мансабы}} |белгі20 = Жалпы |мәтін20 = {{{жалпы|}}} |белгі21 = Жеңгені |мәтін21 = {{{жеңді|}}} |белгі22 = · {{normal|нокаут}} |мәтін22 = {{{жеңді_нокаут|}}} |белгі23 = · {{normal|берілу}} |мәтін23 = {{{жеңді_берілу|}}} |белгі24 = · {{normal|шешім}} |мәтін24 = {{{жеңді_шешім|}}} |белгі25 = Жеңілгені |мәтін25 = {{{жеңілді|}}} |белгі26 = · {{normal|нокаут}} |мәтін26 = {{{жеңілді_нокаут|}}} |белгі27 = · {{normal|берілу}} |мәтін27 = {{{жеңілді_берілу|}}} |белгі28 = · {{normal|шешім}} |мәтін28 = {{{жеңілді_шешім|}}} |белгі29 = Тең |мәтін29 = {{{тең|}}} |белгі30 = Өткізілмеген |мәтін30 = {{{өткізілмеген|}}} |тақырыпша31 = {{#if:{{{әуесқой_жалпы|}}}|Әуесқой мансабы}} |белгі32 = Жалпы |мәтін32 = {{{әуесқой_жалпы|}}} |белгі32 = Жеңгені |мәтін32 = {{{әуесқой_жеңді|}}} |белгі33 = · {{normal|нокаут}} |мәтін33 = {{{әуесқой_жеңді_нокаут|}}} |белгі34 = · {{normal|берілу}} |мәтін34 = {{{әуесқой_жеңді_берілу|}}} |белгі35 = · {{normal|шешім}} |мәтін35 = {{{әуесқой_жеңді_шешім|}}} |белгі36 = Жеңілгені |мәтін36 = {{{әуесқой_жеңілді|}}} |белгі37 = · {{normal|нокаут}} |мәтін37 = {{{әуесқой_жеңілді_нокаут|}}} |белгі38 = · {{normal|берілу}} |мәтін38 = {{{әуесқой_жеңілді_берілу|}}} |белгі39 = · {{normal|шешім}} |мәтін39 = {{{әуесқой_жеңілді_шешім|}}} |белгі40 = Тең |мәтін40 = {{{әуесқой_тең|}}} |белгі41 = Өткізілмеген |мәтін41 = {{{әуесқой_өткізілмеген|}}} |тақырыпша42 = {{#if:{{{бокс_жалпы|}}}|[[Бокс]] мансабы}} |белгі43 = Жалпы |мәтін43 = {{{бокс_жалпы|}}} |белгі44 = Жеңгені |мәтін44 = {{{бокс_жеңді|}}} |белгі45 = · {{normal|нокаут}} |мәтін45 = {{{бокс_жеңді_нокаут|}}} |белгі46 = · {{normal|шешім}} |мәтін46 = {{{бокс_жеңді_шешім|}}} |белгі47 = Жеңілгені |мәтін47 = {{{бокс_жеңілді|}}} |белгі48 = · {{normal|нокаут}} |мәтін48 = {{{бокс_жеңілді_нокаут|}}} |белгі49 = · {{normal|шешім}} |мәтін49 = {{{бокс_жеңілді_шешім|}}} |белгі50 = Тең |мәтін50 = {{{бокс_тең|}}} |белгі51 = Өткізілмеген |мәтін51 = {{{бокс_өткізілмеген|}}} |тақырыпша52 = {{#if:{{{кбокс_жалпы|}}}|[[Кикбоксинг]] мансабы}} |белгі53 = Жалпы |мәтін53 = {{{кбокс_жалпы|}}} |белгі54 = Жеңгені |мәтін54 = {{{кбокс_жеңді|}}} |белгі55 = · {{normal|нокаут}} |мәтін55 = {{{кбокс_жеңді_нокаут|}}} |белгі56 = · {{normal|шешім}} |мәтін56 = {{{кбокс_жеңді_шешім|}}} |белгі57 = Жеңілгені |мәтін57 = {{{кбокс_жеңілді|}}} |белгі58 = · {{normal|нокаут}} |мәтін58 = {{{кбокс_жеңілді_нокаут|}}} |белгі59 = · {{normal|шешім}} |мәтін59 = {{{кбокс_жеңілді_шешім|}}} |белгі60 = Тең |мәтін60 = {{{кбокс_тең|}}} |белгі61 = Өткізілмеген |мәтін61 = {{{кбокс_өткізілмеген|}}} |тақырыпша62 = {{#if:{{{мамандығы|}}}{{{университет|}}}{{{жұбайы|}}}{{{бала|}}}{{{туыс|}}}{{{шәкірт|}}}|Қосымша ақпарат}} |белгі63 = Мамандығы |мәтін63 = {{{мамандығы|}}} |белгі64 = Универститет |мәтін64 = {{{университет|}}} |белгі65 = Жұбайы |мәтін65 = {{{жұбайы|}}} |белгі66 = Бала |мәтін66 = {{{бала|}}} |белгі67 = Туыс |мәтін67 = {{{туыс|}}} |белгі68 = Шәкірт |мәтін68 = {{{шәкірт|}}} |тақырыпша69 = {{#if:{{{twitter|}}}{{{instagram|}}}{{{facebook|}}}{{{telegram|}}}{{{сайты|}}}|Байланыс}} |белгі70 = Twitter |мәтін70 = {{{twitter|}}} |класс70 = желі |белгі71 = Instagram |мәтін71 = {{{instagram|}}} |белгі72 = Facebook |мәтін72 = {{{facebook|}}} |белгі73 = Telegram |мәтін73 = {{{telegram|}}} |белгі74 = Сайты |мәтін74 = {{{сайты|}}} |мәтін75 = {{#if:{{{boxrec|}}}|[[BoxRec]]-тегі [http://boxrec.com/en/boxer/{{{boxrec}}} статистикасы]}} |мәтін76 = {{#if:{{{sherdog|}}}|[[Sherdog]]-тағы [http://www.sherdog.com/fightfinder/fightfinder.asp?fighterID={{{sherdog|}}} статистикасы]}} }}<includeonly>{{Мақала бойынша санаттар|Алфавит бойынша тұлғалар}}{{Мақала бойынша санаттар|Алфавит бойынша жауынгерлер}}</includeonly><noinclude> {{doc}} [[Санат:Үлгілер-инфобокстар:Спортшылар|Аралас жекпе-жек жауынгерлері]] [[Санат:Үлгілер-инфобокстар:Аралас жекпе-жек]] </noinclude> 0pkiy8703hdjdzn6x88x30llt7wf0p9 3414836 3414778 2024-12-27T20:21:00Z Murat Karibay 96529 3414836 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс |дене_класс = vcard |үсті = {{{есімі}}} [[Сурет:MMA pictogram.svg|20px]] |үсті_класс = fn |үсті2 = {{{шынайы есімі|}}} |үсті_класс2 = nickname |сурет = {{#if:{{{суреті|}}}|[[Сурет:{{{суреті}}}|220px|{{#if:{{{Сурет тақырыбы|}}}|{{{Сурет тақырыбы}}}|Суреті}}]]}} |сурет_атауы = {{{Сурет тақырыбы|}}} |тақырыпша_стиль = background:#efefef; |тақырыпша1 = Жалпы мағлұмат |белгі2 = Толық есімі |мәтін2 = {{{толық есімі|}}} |класс2 = nickname |белгі3 = Лақап аты |мәтін3 = {{{лақап аты|}}} |класс3 = nickname |белгі4 = Азаматтығы |мәтін4 = {{#if:{{{азаматтығы|}}}|<span class="country-name">{{{азаматтығы|}}}</span>}} |белгі5 = Ұлты |мәтін5 = {{{ұлты|}}} |белгі6 = Туған күні |мәтін6 = {{wikidata/p569|{{{туған күні|}}}|{{{қайтыс болған күні|}}}|from={{{from|}}}|nocat={{{nocat|}}}}} |белгі7 = Туған жері |мәтін7 = {{{туған жері|}}} |белгі8 = Қайтыс болған күні |мәтін8 = {{wikidata/p570|{{{қайтыс болған күні|}}}|{{{Туған күні|}}}|from={{{from|}}}|nocat={{{nocat|}}}}} |белгі9 = Қайтыс болған жері |мәтін9 = {{{қайтыс болған жері|}}} |белгі10 = Тұрғылықты жері |мәтін10 = {{{тұрғылықты жері|}}} |белгі11 = Салмақ дәрежесі |мәтін11 = {{{салмақ дәрежесі|}}} |белгі12 = Бойы |мәтін12 = {{{бойы|}}} |белгі13 = Қолдың қарқыны |мәтін13 = {{{қолдың қарқыны|}}} |белгі14 = Стилі |мәтін14 = {{{стилі|}}} |белгі15 = Бапкері |мәтін15 = {{{бапкері|}}} |белгі16 = Команда |мәтін16 = {{{команда|}}} |белгі17 = Мансабы |мәтін17 = {{{мансабы|}}} |белгі18 = Чемпион белдігі |мәтін18 = {{{чемпион белдігі|}}} |тақырыпша19 = {{#if:{{{жалпы|}}}|[[Аралас жекпе-жек|Кәсіби]] мансабы}} |белгі20 = Жалпы |мәтін20 = {{{жалпы|}}} |белгі21 = Жеңгені |мәтін21 = {{{жеңді|}}} |белгі22 = · {{normal|нокаут}} |мәтін22 = {{{жеңді_нокаут|}}} |белгі23 = · {{normal|берілу}} |мәтін23 = {{{жеңді_берілу|}}} |белгі24 = · {{normal|шешім}} |мәтін24 = {{{жеңді_шешім|}}} |белгі25 = Жеңілгені |мәтін25 = {{{жеңілді|}}} |белгі26 = · {{normal|нокаут}} |мәтін26 = {{{жеңілді_нокаут|}}} |белгі27 = · {{normal|берілу}} |мәтін27 = {{{жеңілді_берілу|}}} |белгі28 = · {{normal|шешім}} |мәтін28 = {{{жеңілді_шешім|}}} |белгі29 = Тең |мәтін29 = {{{тең|}}} |белгі30 = Өткізілмеген |мәтін30 = {{{өткізілмеген|}}} |тақырыпша31 = {{#if:{{{әуесқой_жалпы|}}}|Әуесқой мансабы}} |белгі32 = Жалпы |мәтін32 = {{{әуесқой_жалпы|}}} |белгі32 = Жеңгені |мәтін32 = {{{әуесқой_жеңді|}}} |белгі33 = · {{normal|нокаут}} |мәтін33 = {{{әуесқой_жеңді_нокаут|}}} |белгі34 = · {{normal|берілу}} |мәтін34 = {{{әуесқой_жеңді_берілу|}}} |белгі35 = · {{normal|шешім}} |мәтін35 = {{{әуесқой_жеңді_шешім|}}} |белгі36 = Жеңілгені |мәтін36 = {{{әуесқой_жеңілді|}}} |белгі37 = · {{normal|нокаут}} |мәтін37 = {{{әуесқой_жеңілді_нокаут|}}} |белгі38 = · {{normal|берілу}} |мәтін38 = {{{әуесқой_жеңілді_берілу|}}} |белгі39 = · {{normal|шешім}} |мәтін39 = {{{әуесқой_жеңілді_шешім|}}} |белгі40 = Тең |мәтін40 = {{{әуесқой_тең|}}} |белгі41 = Өткізілмеген |мәтін41 = {{{әуесқой_өткізілмеген|}}} |тақырыпша42 = {{#if:{{{бокс_жалпы|}}}|[[Бокс]] мансабы}} |белгі43 = Жалпы |мәтін43 = {{{бокс_жалпы|}}} |белгі44 = Жеңгені |мәтін44 = {{{бокс_жеңді|}}} |белгі45 = · {{normal|нокаут}} |мәтін45 = {{{бокс_жеңді_нокаут|}}} |белгі46 = · {{normal|шешім}} |мәтін46 = {{{бокс_жеңді_шешім|}}} |белгі47 = Жеңілгені |мәтін47 = {{{бокс_жеңілді|}}} |белгі48 = · {{normal|нокаут}} |мәтін48 = {{{бокс_жеңілді_нокаут|}}} |белгі49 = · {{normal|шешім}} |мәтін49 = {{{бокс_жеңілді_шешім|}}} |белгі50 = Тең |мәтін50 = {{{бокс_тең|}}} |белгі51 = Өткізілмеген |мәтін51 = {{{бокс_өткізілмеген|}}} |тақырыпша52 = {{#if:{{{кбокс_жалпы|}}}|[[Кикбоксинг]] мансабы}} |белгі53 = Жалпы |мәтін53 = {{{кбокс_жалпы|}}} |белгі54 = Жеңгені |мәтін54 = {{{кбокс_жеңді|}}} |белгі55 = · {{normal|нокаут}} |мәтін55 = {{{кбокс_жеңді_нокаут|}}} |белгі56 = · {{normal|шешім}} |мәтін56 = {{{кбокс_жеңді_шешім|}}} |белгі57 = Жеңілгені |мәтін57 = {{{кбокс_жеңілді|}}} |белгі58 = · {{normal|нокаут}} |мәтін58 = {{{кбокс_жеңілді_нокаут|}}} |белгі59 = · {{normal|шешім}} |мәтін59 = {{{кбокс_жеңілді_шешім|}}} |белгі60 = Тең |мәтін60 = {{{кбокс_тең|}}} |белгі61 = Өткізілмеген |мәтін61 = {{{кбокс_өткізілмеген|}}} |тақырыпша62 = {{#if:{{{мамандығы|}}}{{{университет|}}}{{{жұбайы|}}}{{{бала|}}}{{{туыс|}}}{{{шәкірт|}}}|Қосымша ақпарат}} |белгі63 = Мамандығы |мәтін63 = {{{мамандығы|}}} |белгі64 = Универститет |мәтін64 = {{{университет|}}} |белгі65 = Жұбайы |мәтін65 = {{{жұбайы|}}} |белгі66 = Бала |мәтін66 = {{{бала|}}} |белгі67 = Туыс |мәтін67 = {{{туыс|}}} |белгі68 = Шәкірт |мәтін68 = {{{шәкірт|}}} |тақырыпша69 = {{#if:{{{twitter|}}}{{{instagram|}}}{{{facebook|}}}{{{telegram|}}}{{{сайты|}}}|Байланыс}} |белгі70 = Twitter |мәтін70 = {{#if:{{{twitter|}}}http://x.com/{{{twitter}}}}} |белгі71 = Instagram |мәтін71 = {{#if:{{{instagram|}}}http://instagram.com/{{{instagram}}}}} |белгі72 = Facebook |мәтін72 = {{#if:{{{facebook|}}}http://facebook.com/{{{twitter}}}}} |белгі73 = Telegram |мәтін73 = {{#if:{{{telegram|}}}http://t.me/{{{telegram}}}}} |белгі74 = Сайты |мәтін74 = {{#if:{{{сайты|}}}https://{{{сайты}}}}} |мәтін75 = {{#if:{{{boxrec|}}}|[[BoxRec]]-тегі [http://boxrec.com/en/boxer/{{{boxrec}}} статистикасы]}} |мәтін76 = {{#if:{{{sherdog|}}}|[[Sherdog]]-тағы [http://www.sherdog.com/fightfinder/fightfinder.asp?fighterID={{{sherdog|}}} статистикасы]}} }}<includeonly>{{Мақала бойынша санаттар|Алфавит бойынша тұлғалар}}{{Мақала бойынша санаттар|Алфавит бойынша жауынгерлер}}</includeonly><noinclude> {{doc}} [[Санат:Үлгілер-инфобокстар:Спортшылар|Аралас жекпе-жек жауынгерлері]] [[Санат:Үлгілер-инфобокстар:Аралас жекпе-жек]] </noinclude> e6u6bbxz8i3y4gvfjug1mgu59lbg9a1 3414837 3414836 2024-12-27T20:22:32Z Murat Karibay 96529 3414837 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс |дене_класс = vcard |үсті = {{{есімі}}} [[Сурет:MMA pictogram.svg|20px]] |үсті_класс = fn |үсті2 = {{{шынайы есімі|}}} |үсті_класс2 = nickname |сурет = {{#if:{{{суреті|}}}|[[Сурет:{{{суреті}}}|220px|{{#if:{{{Сурет тақырыбы|}}}|{{{Сурет тақырыбы}}}|Суреті}}]]}} |сурет_атауы = {{{Сурет тақырыбы|}}} |тақырыпша_стиль = background:#efefef; |тақырыпша1 = Жалпы мағлұмат |белгі2 = Толық есімі |мәтін2 = {{{толық есімі|}}} |класс2 = nickname |белгі3 = Лақап аты |мәтін3 = {{{лақап аты|}}} |класс3 = nickname |белгі4 = Азаматтығы |мәтін4 = {{#if:{{{азаматтығы|}}}|<span class="country-name">{{{азаматтығы|}}}</span>}} |белгі5 = Ұлты |мәтін5 = {{{ұлты|}}} |белгі6 = Туған күні |мәтін6 = {{wikidata/p569|{{{туған күні|}}}|{{{қайтыс болған күні|}}}|from={{{from|}}}|nocat={{{nocat|}}}}} |белгі7 = Туған жері |мәтін7 = {{{туған жері|}}} |белгі8 = Қайтыс болған күні |мәтін8 = {{wikidata/p570|{{{қайтыс болған күні|}}}|{{{Туған күні|}}}|from={{{from|}}}|nocat={{{nocat|}}}}} |белгі9 = Қайтыс болған жері |мәтін9 = {{{қайтыс болған жері|}}} |белгі10 = Тұрғылықты жері |мәтін10 = {{{тұрғылықты жері|}}} |белгі11 = Салмақ дәрежесі |мәтін11 = {{{салмақ дәрежесі|}}} |белгі12 = Бойы |мәтін12 = {{{бойы|}}} |белгі13 = Қолдың қарқыны |мәтін13 = {{{қолдың қарқыны|}}} |белгі14 = Стилі |мәтін14 = {{{стилі|}}} |белгі15 = Бапкері |мәтін15 = {{{бапкері|}}} |белгі16 = Команда |мәтін16 = {{{команда|}}} |белгі17 = Мансабы |мәтін17 = {{{мансабы|}}} |белгі18 = Чемпион белдігі |мәтін18 = {{{чемпион белдігі|}}} |тақырыпша19 = {{#if:{{{жалпы|}}}|[[Аралас жекпе-жек|Кәсіби]] мансабы}} |белгі20 = Жалпы |мәтін20 = {{{жалпы|}}} |белгі21 = Жеңгені |мәтін21 = {{{жеңді|}}} |белгі22 = · {{normal|нокаут}} |мәтін22 = {{{жеңді_нокаут|}}} |белгі23 = · {{normal|берілу}} |мәтін23 = {{{жеңді_берілу|}}} |белгі24 = · {{normal|шешім}} |мәтін24 = {{{жеңді_шешім|}}} |белгі25 = Жеңілгені |мәтін25 = {{{жеңілді|}}} |белгі26 = · {{normal|нокаут}} |мәтін26 = {{{жеңілді_нокаут|}}} |белгі27 = · {{normal|берілу}} |мәтін27 = {{{жеңілді_берілу|}}} |белгі28 = · {{normal|шешім}} |мәтін28 = {{{жеңілді_шешім|}}} |белгі29 = Тең |мәтін29 = {{{тең|}}} |белгі30 = Өткізілмеген |мәтін30 = {{{өткізілмеген|}}} |тақырыпша31 = {{#if:{{{әуесқой_жалпы|}}}|Әуесқой мансабы}} |белгі32 = Жалпы |мәтін32 = {{{әуесқой_жалпы|}}} |белгі32 = Жеңгені |мәтін32 = {{{әуесқой_жеңді|}}} |белгі33 = · {{normal|нокаут}} |мәтін33 = {{{әуесқой_жеңді_нокаут|}}} |белгі34 = · {{normal|берілу}} |мәтін34 = {{{әуесқой_жеңді_берілу|}}} |белгі35 = · {{normal|шешім}} |мәтін35 = {{{әуесқой_жеңді_шешім|}}} |белгі36 = Жеңілгені |мәтін36 = {{{әуесқой_жеңілді|}}} |белгі37 = · {{normal|нокаут}} |мәтін37 = {{{әуесқой_жеңілді_нокаут|}}} |белгі38 = · {{normal|берілу}} |мәтін38 = {{{әуесқой_жеңілді_берілу|}}} |белгі39 = · {{normal|шешім}} |мәтін39 = {{{әуесқой_жеңілді_шешім|}}} |белгі40 = Тең |мәтін40 = {{{әуесқой_тең|}}} |белгі41 = Өткізілмеген |мәтін41 = {{{әуесқой_өткізілмеген|}}} |тақырыпша42 = {{#if:{{{бокс_жалпы|}}}|[[Бокс]] мансабы}} |белгі43 = Жалпы |мәтін43 = {{{бокс_жалпы|}}} |белгі44 = Жеңгені |мәтін44 = {{{бокс_жеңді|}}} |белгі45 = · {{normal|нокаут}} |мәтін45 = {{{бокс_жеңді_нокаут|}}} |белгі46 = · {{normal|шешім}} |мәтін46 = {{{бокс_жеңді_шешім|}}} |белгі47 = Жеңілгені |мәтін47 = {{{бокс_жеңілді|}}} |белгі48 = · {{normal|нокаут}} |мәтін48 = {{{бокс_жеңілді_нокаут|}}} |белгі49 = · {{normal|шешім}} |мәтін49 = {{{бокс_жеңілді_шешім|}}} |белгі50 = Тең |мәтін50 = {{{бокс_тең|}}} |белгі51 = Өткізілмеген |мәтін51 = {{{бокс_өткізілмеген|}}} |тақырыпша52 = {{#if:{{{кбокс_жалпы|}}}|[[Кикбоксинг]] мансабы}} |белгі53 = Жалпы |мәтін53 = {{{кбокс_жалпы|}}} |белгі54 = Жеңгені |мәтін54 = {{{кбокс_жеңді|}}} |белгі55 = · {{normal|нокаут}} |мәтін55 = {{{кбокс_жеңді_нокаут|}}} |белгі56 = · {{normal|шешім}} |мәтін56 = {{{кбокс_жеңді_шешім|}}} |белгі57 = Жеңілгені |мәтін57 = {{{кбокс_жеңілді|}}} |белгі58 = · {{normal|нокаут}} |мәтін58 = {{{кбокс_жеңілді_нокаут|}}} |белгі59 = · {{normal|шешім}} |мәтін59 = {{{кбокс_жеңілді_шешім|}}} |белгі60 = Тең |мәтін60 = {{{кбокс_тең|}}} |белгі61 = Өткізілмеген |мәтін61 = {{{кбокс_өткізілмеген|}}} |тақырыпша62 = {{#if:{{{мамандығы|}}}{{{университет|}}}{{{жұбайы|}}}{{{бала|}}}{{{туыс|}}}{{{шәкірт|}}}|Қосымша ақпарат}} |белгі63 = Мамандығы |мәтін63 = {{{мамандығы|}}} |белгі64 = Универститет |мәтін64 = {{{университет|}}} |белгі65 = Жұбайы |мәтін65 = {{{жұбайы|}}} |белгі66 = Бала |мәтін66 = {{{бала|}}} |белгі67 = Туыс |мәтін67 = {{{туыс|}}} |белгі68 = Шәкірт |мәтін68 = {{{шәкірт|}}} |тақырыпша69 = {{#if:{{{twitter|}}}{{{instagram|}}}{{{facebook|}}}{{{telegram|}}}{{{сайты|}}}|Байланыс}} |белгі70 = Twitter |мәтін70 = {{#if:{{{twitter|}}}|http://x.com/{{{twitter}}}}} |белгі71 = Instagram |мәтін71 = {{#if:{{{instagram|}}}|http://instagram.com/{{{instagram}}}}} |белгі72 = Facebook |мәтін72 = {{#if:{{{facebook|}}}|http://facebook.com/{{{twitter}}}}} |белгі73 = Telegram |мәтін73 = {{#if:{{{telegram|}}}|http://t.me/{{{telegram}}}}} |белгі74 = Сайты |мәтін74 = {{#if:{{{сайты|}}}|https://{{{сайты}}}}} |мәтін75 = {{#if:{{{boxrec|}}}|[[BoxRec]]-тегі [http://boxrec.com/en/boxer/{{{boxrec}}} статистикасы]}} |мәтін76 = {{#if:{{{sherdog|}}}|[[Sherdog]]-тағы [http://www.sherdog.com/fightfinder/fightfinder.asp?fighterID={{{sherdog|}}} статистикасы]}} }}<includeonly>{{Мақала бойынша санаттар|Алфавит бойынша тұлғалар}}{{Мақала бойынша санаттар|Алфавит бойынша жауынгерлер}}</includeonly><noinclude> {{doc}} [[Санат:Үлгілер-инфобокстар:Спортшылар|Аралас жекпе-жек жауынгерлері]] [[Санат:Үлгілер-инфобокстар:Аралас жекпе-жек]] </noinclude> 567p7kt1sxkq87yhby6fxmhea6jwa56 3414843 3414837 2024-12-27T20:35:02Z Murat Karibay 96529 3414843 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс |дене_класс = vcard |үсті = {{{есімі}}} [[Сурет:MMA pictogram.svg|20px]] |үсті_класс = fn |үсті2 = {{{шынайы есімі|}}} |үсті_класс2 = nickname |сурет = {{#if:{{{суреті|}}}|[[Сурет:{{{суреті}}}|220px|{{#if:{{{Сурет тақырыбы|}}}|{{{Сурет тақырыбы}}}|Суреті}}]]}} |сурет_атауы = {{{Сурет тақырыбы|}}} |тақырыпша_стиль = background:#efefef; |тақырыпша1 = Жалпы мағлұмат |белгі2 = Толық есімі |мәтін2 = {{{толық есімі|}}} |класс2 = nickname |белгі3 = Лақап аты |мәтін3 = {{{лақап аты|}}} |класс3 = nickname |белгі4 = Азаматтығы |мәтін4 = {{#if:{{{азаматтығы|}}}|<span class="country-name">{{{азаматтығы|}}}</span>}} |белгі5 = Ұлты |мәтін5 = {{{ұлты|}}} |белгі6 = Туған күні |мәтін6 = {{wikidata/p569|{{{туған күні|}}}|{{{қайтыс болған күні|}}}|from={{{from|}}}|nocat={{{nocat|}}}}} |белгі7 = Туған жері |мәтін7 = {{{туған жері|}}} |белгі8 = Қайтыс болған күні |мәтін8 = {{wikidata/p570|{{{қайтыс болған күні|}}}|{{{Туған күні|}}}|from={{{from|}}}|nocat={{{nocat|}}}}} |белгі9 = Қайтыс болған жері |мәтін9 = {{{қайтыс болған жері|}}} |белгі10 = Тұрғылықты жері |мәтін10 = {{{тұрғылықты жері|}}} |белгі11 = Салмақ дәрежесі |мәтін11 = {{{салмақ дәрежесі|}}} |белгі12 = Бойы |мәтін12 = {{{бойы|}}} |белгі13 = Қолдың қарқыны |мәтін13 = {{{қолдың қарқыны|}}} |белгі14 = Стилі |мәтін14 = {{{стилі|}}} |белгі15 = Бапкері |мәтін15 = {{{бапкері|}}} |белгі16 = Команда |мәтін16 = {{{команда|}}} |белгі17 = Мансабы |мәтін17 = {{{мансабы|}}} |белгі18 = Чемпион белдігі |мәтін18 = {{{чемпион белдігі|}}} |тақырыпша19 = {{#if:{{{жалпы|}}}|[[Аралас жекпе-жек|Кәсіби]] мансабы}} |белгі20 = Жалпы |мәтін20 = {{{жалпы|}}} |белгі21 = Жеңгені |мәтін21 = {{{жеңді|}}} |белгі22 = · {{normal|нокаут}} |мәтін22 = {{{жеңді_нокаут|}}} |белгі23 = · {{normal|берілу}} |мәтін23 = {{{жеңді_берілу|}}} |белгі24 = · {{normal|шешім}} |мәтін24 = {{{жеңді_шешім|}}} |белгі25 = Жеңілгені |мәтін25 = {{{жеңілді|}}} |белгі26 = · {{normal|нокаут}} |мәтін26 = {{{жеңілді_нокаут|}}} |белгі27 = · {{normal|берілу}} |мәтін27 = {{{жеңілді_берілу|}}} |белгі28 = · {{normal|шешім}} |мәтін28 = {{{жеңілді_шешім|}}} |белгі29 = Тең |мәтін29 = {{{тең|}}} |белгі30 = Өткізілмеген |мәтін30 = {{{өткізілмеген|}}} |тақырыпша31 = {{#if:{{{әуесқой_жалпы|}}}|Әуесқой мансабы}} |белгі32 = Жалпы |мәтін32 = {{{әуесқой_жалпы|}}} |белгі33 = Жеңгені |мәтін33 = {{{әуесқой_жеңді|}}} |белгі34 = · {{normal|нокаут}} |мәтін34 = {{{әуесқой_жеңді_нокаут|}}} |белгі35 = · {{normal|берілу}} |мәтін35 = {{{әуесқой_жеңді_берілу|}}} |белгі36 = · {{normal|шешім}} |мәтін36 = {{{әуесқой_жеңді_шешім|}}} |белгі37 = Жеңілгені |мәтін37 = {{{әуесқой_жеңілді|}}} |белгі38 = · {{normal|нокаут}} |мәтін38 = {{{әуесқой_жеңілді_нокаут|}}} |белгі39 = · {{normal|берілу}} |мәтін39 = {{{әуесқой_жеңілді_берілу|}}} |белгі40 = · {{normal|шешім}} |мәтін40 = {{{әуесқой_жеңілді_шешім|}}} |белгі41 = Тең |мәтін41 = {{{әуесқой_тең|}}} |белгі42 = Өткізілмеген |мәтін42 = {{{әуесқой_өткізілмеген|}}} |тақырыпша43 = {{#if:{{{бокс_жалпы|}}}|[[Бокс]] мансабы}} |белгі44 = Жалпы |мәтін44 = {{{бокс_жалпы|}}} |белгі45 = Жеңгені |мәтін45 = {{{бокс_жеңді|}}} |белгі46 = · {{normal|нокаут}} |мәтін46 = {{{бокс_жеңді_нокаут|}}} |белгі47 = · {{normal|шешім}} |мәтін47 = {{{бокс_жеңді_шешім|}}} |белгі48 = Жеңілгені |мәтін48 = {{{бокс_жеңілді|}}} |белгі49 = · {{normal|нокаут}} |мәтін49 = {{{бокс_жеңілді_нокаут|}}} |белгі50 = · {{normal|шешім}} |мәтін50 = {{{бокс_жеңілді_шешім|}}} |белгі51 = Тең |мәтін51 = {{{бокс_тең|}}} |белгі52 = Өткізілмеген |мәтін52 = {{{бокс_өткізілмеген|}}} |тақырыпша53 = {{#if:{{{кбокс_жалпы|}}}|[[Кикбоксинг]] мансабы}} |белгі54 = Жалпы |мәтін54 = {{{кбокс_жалпы|}}} |белгі55 = Жеңгені |мәтін55 = {{{кбокс_жеңді|}}} |белгі56 = · {{normal|нокаут}} |мәтін56 = {{{кбокс_жеңді_нокаут|}}} |белгі57 = · {{normal|шешім}} |мәтін57 = {{{кбокс_жеңді_шешім|}}} |белгі58 = Жеңілгені |мәтін58 = {{{кбокс_жеңілді|}}} |белгі59 = · {{normal|нокаут}} |мәтін59 = {{{кбокс_жеңілді_нокаут|}}} |белгі60 = · {{normal|шешім}} |мәтін60 = {{{кбокс_жеңілді_шешім|}}} |белгі61 = Тең |мәтін61 = {{{кбокс_тең|}}} |белгі62 = Өткізілмеген |мәтін62 = {{{кбокс_өткізілмеген|}}} |тақырыпша63 = {{#if:{{{мамандығы|}}}{{{университет|}}}{{{жұбайы|}}}{{{бала|}}}{{{туыс|}}}{{{шәкірт|}}}|Қосымша ақпарат}} |белгі64 = Мамандығы |мәтін64 = {{{мамандығы|}}} |белгі65 = Универститет |мәтін65 = {{{университет|}}} |белгі66 = Жұбайы |мәтін66 = {{{жұбайы|}}} |белгі67 = Бала |мәтін67 = {{{бала|}}} |белгі68 = Туыс |мәтін68 = {{{туыс|}}} |белгі69 = Шәкірт |мәтін69 = {{{шәкірт|}}} |тақырыпша70 = {{#if:{{{twitter|}}}{{{instagram|}}}{{{facebook|}}}{{{telegram|}}}{{{сайты|}}}|Байланыс}} |белгі71 = Twitter |мәтін71 = {{#if:{{{twitter|}}}|{{{twitter}}}}} |белгі72 = Instagram |мәтін72 = {{#if:{{{instagram|}}}|{{{instagram}}}}} |белгі73 = Facebook |мәтін73 = {{#if:{{{facebook|}}}|{{{facebook}}}}} |белгі74 = Telegram |мәтін74 = {{#if:{{{telegram|}}}|{{{telegram}}}}} |белгі75 = Сайты |мәтін75 = {{#if:{{{сайты|}}}|{{{сайты}}}]}} |мәтін76 = {{#if:{{{boxrec|}}}|[[BoxRec]]-тегі [http://boxrec.com/en/boxer/{{{boxrec}}} статистикасы]}} |мәтін77 = {{#if:{{{sherdog|}}}|[[Sherdog]]-тағы [http://www.sherdog.com/fightfinder/fightfinder.asp?fighterID={{{sherdog|}}} статистикасы]}} }}<includeonly>{{Мақала бойынша санаттар|Алфавит бойынша тұлғалар}}{{Мақала бойынша санаттар|Алфавит бойынша жауынгерлер}}</includeonly><noinclude> {{doc}} [[Санат:Үлгілер-инфобокстар:Спортшылар|Аралас жекпе-жек жауынгерлері]] [[Санат:Үлгілер-инфобокстар:Аралас жекпе-жек]] </noinclude> szcxy18yrzg12qjdhhycpm2xqbrrw9o 3414848 3414843 2024-12-27T21:16:32Z Murat Karibay 96529 3414848 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс |дене_класс = vcard |үсті = {{{есімі}}} [[Сурет:MMA pictogram.svg|20px]] |үсті_класс = fn |үсті2 = {{{шынайы есімі|}}} |үсті_класс2 = nickname |сурет = {{#if:{{{суреті|}}}|[[Сурет:{{{суреті}}}|220px|{{#if:{{{Сурет тақырыбы|}}}|{{{Сурет тақырыбы}}}|Суреті}}]]}} |сурет_атауы = {{{Сурет тақырыбы|}}} |тақырыпша_стиль = background:#efefef; |тақырыпша1 = Жалпы мағлұмат |белгі2 = Толық есімі |мәтін2 = {{{толық есімі|}}} |класс2 = nickname |белгі3 = Лақап аты |мәтін3 = {{{лақап аты|}}} |класс3 = nickname |белгі4 = Азаматтығы |мәтін4 = {{#if:{{{азаматтығы|}}}|<span class="country-name">{{{азаматтығы|}}}</span>}} |белгі5 = Ұлты |мәтін5 = {{{ұлты|}}} |белгі6 = Туған күні |мәтін6 = {{wikidata/p569|{{{туған күні|}}}|{{{қайтыс болған күні|}}}|from={{{from|}}}|nocat={{{nocat|}}}}} |белгі7 = Туған жері |мәтін7 = {{{туған жері|}}} |белгі8 = Қайтыс болған күні |мәтін8 = {{wikidata/p570|{{{қайтыс болған күні|}}}|{{{Туған күні|}}}|from={{{from|}}}|nocat={{{nocat|}}}}} |белгі9 = Қайтыс болған жері |мәтін9 = {{{қайтыс болған жері|}}} |белгі10 = Тұрғылықты жері |мәтін10 = {{{тұрғылықты жері|}}} |белгі11 = Салмақ дәрежесі |мәтін11 = {{{салмақ дәрежесі|}}} |белгі12 = Бойы |мәтін12 = {{{бойы|}}} |белгі13 = Қолдың қарқыны |мәтін13 = {{{қолдың қарқыны|}}} |белгі14 = Стилі |мәтін14 = {{{стилі|}}} |белгі15 = Бапкері |мәтін15 = {{{бапкері|}}} |белгі16 = Команда |мәтін16 = {{{команда|}}} |белгі17 = Мансабы |мәтін17 = {{{мансабы|}}} |белгі18 = Чемпион белдігі |мәтін18 = {{{чемпион белдігі|}}} |тақырыпша19 = {{#if:{{{жалпы|}}}|[[Аралас жекпе-жек|Кәсіби]] мансабы}} |белгі20 = Жалпы |мәтін20 = {{{жалпы|}}} |белгі21 = Жеңгені |мәтін21 = {{{жеңді|}}} |белгі22 = · {{normal|нокаут}} |мәтін22 = {{{жеңді_нокаут|}}} |белгі23 = · {{normal|берілу}} |мәтін23 = {{{жеңді_берілу|}}} |белгі24 = · {{normal|шешім}} |мәтін24 = {{{жеңді_шешім|}}} |белгі25 = Жеңілгені |мәтін25 = {{{жеңілді|}}} |белгі26 = · {{normal|нокаут}} |мәтін26 = {{{жеңілді_нокаут|}}} |белгі27 = · {{normal|берілу}} |мәтін27 = {{{жеңілді_берілу|}}} |белгі28 = · {{normal|шешім}} |мәтін28 = {{{жеңілді_шешім|}}} |белгі29 = Тең |мәтін29 = {{{тең|}}} |белгі30 = Өткізілмеген |мәтін30 = {{{өткізілмеген|}}} |тақырыпша31 = {{#if:{{{әуесқой_жалпы|}}}|Әуесқой мансабы}} |белгі32 = Жалпы |мәтін32 = {{{әуесқой_жалпы|}}} |белгі33 = Жеңгені |мәтін33 = {{{әуесқой_жеңді|}}} |белгі34 = · {{normal|нокаут}} |мәтін34 = {{{әуесқой_жеңді_нокаут|}}} |белгі35 = · {{normal|берілу}} |мәтін35 = {{{әуесқой_жеңді_берілу|}}} |белгі36 = · {{normal|шешім}} |мәтін36 = {{{әуесқой_жеңді_шешім|}}} |белгі37 = Жеңілгені |мәтін37 = {{{әуесқой_жеңілді|}}} |белгі38 = · {{normal|нокаут}} |мәтін38 = {{{әуесқой_жеңілді_нокаут|}}} |белгі39 = · {{normal|берілу}} |мәтін39 = {{{әуесқой_жеңілді_берілу|}}} |белгі40 = · {{normal|шешім}} |мәтін40 = {{{әуесқой_жеңілді_шешім|}}} |белгі41 = Тең |мәтін41 = {{{әуесқой_тең|}}} |белгі42 = Өткізілмеген |мәтін42 = {{{әуесқой_өткізілмеген|}}} |тақырыпша43 = {{#if:{{{бокс_жалпы|}}}|[[Бокс]] мансабы}} |белгі44 = Жалпы |мәтін44 = {{{бокс_жалпы|}}} |белгі45 = Жеңгені |мәтін45 = {{{бокс_жеңді|}}} |белгі46 = · {{normal|нокаут}} |мәтін46 = {{{бокс_жеңді_нокаут|}}} |белгі47 = · {{normal|шешім}} |мәтін47 = {{{бокс_жеңді_шешім|}}} |белгі48 = Жеңілгені |мәтін48 = {{{бокс_жеңілді|}}} |белгі49 = · {{normal|нокаут}} |мәтін49 = {{{бокс_жеңілді_нокаут|}}} |белгі50 = · {{normal|шешім}} |мәтін50 = {{{бокс_жеңілді_шешім|}}} |белгі51 = Тең |мәтін51 = {{{бокс_тең|}}} |белгі52 = Өткізілмеген |мәтін52 = {{{бокс_өткізілмеген|}}} |тақырыпша53 = {{#if:{{{кбокс_жалпы|}}}|[[Кикбоксинг]] мансабы}} |белгі54 = Жалпы |мәтін54 = {{{кбокс_жалпы|}}} |белгі55 = Жеңгені |мәтін55 = {{{кбокс_жеңді|}}} |белгі56 = · {{normal|нокаут}} |мәтін56 = {{{кбокс_жеңді_нокаут|}}} |белгі57 = · {{normal|шешім}} |мәтін57 = {{{кбокс_жеңді_шешім|}}} |белгі58 = Жеңілгені |мәтін58 = {{{кбокс_жеңілді|}}} |белгі59 = · {{normal|нокаут}} |мәтін59 = {{{кбокс_жеңілді_нокаут|}}} |белгі60 = · {{normal|шешім}} |мәтін60 = {{{кбокс_жеңілді_шешім|}}} |белгі61 = Тең |мәтін61 = {{{кбокс_тең|}}} |белгі62 = Өткізілмеген |мәтін62 = {{{кбокс_өткізілмеген|}}} |тақырыпша63 = {{#if:{{{мамандығы|}}}{{{университет|}}}{{{жұбайы|}}}{{{бала|}}}{{{туыс|}}}{{{шәкірт|}}}|Қосымша ақпарат}} |белгі64 = Мамандығы |мәтін64 = {{{мамандығы|}}} |белгі65 = Универститет |мәтін65 = {{{университет|}}} |белгі66 = Жұбайы |мәтін66 = {{{жұбайы|}}} |белгі67 = Бала |мәтін67 = {{{бала|}}} |белгі68 = Туыс |мәтін68 = {{{туыс|}}} |белгі69 = Шәкірт |мәтін69 = {{{шәкірт|}}} |тақырыпша70 = {{#if:{{{twitter|}}}{{{instagram|}}}{{{facebook|}}}{{{telegram|}}}{{{сайты|}}}|Байланыс}} |белгі71 = Twitter |мәтін71 = {{{twitter|}}} |белгі72 = Instagram |мәтін72 = {{{instagram|}}} |белгі73 = Facebook |мәтін73 = {{{facebook|}}} |белгі74 = Telegram |мәтін74 = {{{telegram|}}} |белгі75 = Сайты |мәтін75 = {{{сайты|}}} |мәтін76 = {{#if:{{{boxrec|}}}|[[BoxRec]]-тегі [http://boxrec.com/en/boxer/{{{boxrec}}} статистикасы]}} |мәтін77 = {{#if:{{{sherdog|}}}|[[Sherdog]]-тағы [http://www.sherdog.com/fightfinder/fightfinder.asp?fighterID={{{sherdog|}}} статистикасы]}} }}<includeonly>{{Мақала бойынша санаттар|Алфавит бойынша тұлғалар}}{{Мақала бойынша санаттар|Алфавит бойынша жауынгерлер}}</includeonly><noinclude> {{doc}} [[Санат:Үлгілер-инфобокстар:Спортшылар|Аралас жекпе-жек жауынгерлері]] [[Санат:Үлгілер-инфобокстар:Аралас жекпе-жек]] </noinclude> gepm6vpe8fr2axe2aglbdflnxi4j3px 3414852 3414848 2024-12-27T22:32:25Z Murat Karibay 96529 3414852 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс |дене_класс = vcard |үсті = {{{есімі}}} [[Сурет:MMA pictogram.svg|20px]] |үсті_класс = fn |үсті2 = {{{шынайы есімі|}}} |үсті_класс2 = nickname |сурет = {{#if:{{{суреті|}}}|[[Сурет:{{{суреті}}}|220px|{{#if:{{{Сурет тақырыбы|}}}|{{{Сурет тақырыбы}}}|Суреті}}]]}} |сурет_атауы = {{{Сурет тақырыбы|}}} |тақырыпша_стиль = background:#efefef; |тақырыпша1 = Жалпы мағлұмат |белгі2 = Толық есімі |мәтін2 = {{{толық есімі|}}} |класс2 = nickname |белгі3 = Лақап аты |мәтін3 = {{{лақап аты|}}} |класс3 = nickname |белгі4 = Азаматтығы |мәтін4 = {{#if:{{{азаматтығы|}}}|<span class="country-name">{{{азаматтығы|}}}</span>}} |белгі5 = Ұлты |мәтін5 = {{{ұлты|}}} |белгі6 = Туған күні |мәтін6 = {{wikidata/p569|{{{туған күні|}}}|{{{қайтыс болған күні|}}}|from={{{from|}}}|nocat={{{nocat|}}}}} |белгі7 = Туған жері |мәтін7 = {{{туған жері|}}} |белгі8 = Қайтыс болған күні |мәтін8 = {{wikidata/p570|{{{қайтыс болған күні|}}}|{{{Туған күні|}}}|from={{{from|}}}|nocat={{{nocat|}}}}} |белгі9 = Қайтыс болған жері |мәтін9 = {{{қайтыс болған жері|}}} |белгі10 = Тұрғылықты жері |мәтін10 = {{{тұрғылықты жері|}}} |белгі11 = Салмақ дәрежесі |мәтін11 = {{{салмақ дәрежесі|}}} |белгі12 = Салмағы |мәтін12 = {{{салмағы|}}} |белгі13 = Бойы |мәтін13 = {{{бойы|}}} |белгі14 = Қолдың қарқыны |мәтін14 = {{{қолдың қарқыны|}}} |белгі15 = Стилі |мәтін15 = {{{стилі|}}} |белгі16 = Бапкері |мәтін16 = {{{бапкері|}}} |белгі17 = Команда |мәтін17 = {{{команда|}}} |белгі18 = Мансабы |мәтін18 = {{{мансабы|}}} |белгі19 = Чемпион белдігі |мәтін19 = {{{чемпион белдігі|}}} |тақырыпша20 = {{#if:{{{жалпы|}}}|[[Аралас жекпе-жек|Кәсіби]] мансабы}} |белгі21 = Жалпы |мәтін21 = {{{жалпы|}}} |белгі22 = Жеңгені |мәтін22 = {{{жеңді|}}} |белгі23 = · {{normal|нокаут}} |мәтін23 = {{{жеңді_нокаут|}}} |белгі24 = · {{normal|берілу}} |мәтін24 = {{{жеңді_берілу|}}} |белгі25 = · {{normal|шешім}} |мәтін25 = {{{жеңді_шешім|}}} |белгі26 = Жеңілгені |мәтін26 = {{{жеңілді|}}} |белгі27 = · {{normal|нокаут}} |мәтін27 = {{{жеңілді_нокаут|}}} |белгі28 = · {{normal|берілу}} |мәтін28 = {{{жеңілді_берілу|}}} |белгі29 = · {{normal|шешім}} |мәтін29 = {{{жеңілді_шешім|}}} |белгі30 = Тең |мәтін30 = {{{тең|}}} |белгі31 = Өткізілмеген |мәтін31 = {{{өткізілмеген|}}} |тақырыпша32 = {{#if:{{{әуесқой_жалпы|}}}|Әуесқой мансабы}} |белгі33 = Жалпы |мәтін33 = {{{әуесқой_жалпы|}}} |белгі34 = Жеңгені |мәтін34 = {{{әуесқой_жеңді|}}} |белгі35 = · {{normal|нокаут}} |мәтін35 = {{{әуесқой_жеңді_нокаут|}}} |белгі36 = · {{normal|берілу}} |мәтін36 = {{{әуесқой_жеңді_берілу|}}} |белгі37 = · {{normal|шешім}} |мәтін37 = {{{әуесқой_жеңді_шешім|}}} |белгі38 = Жеңілгені |мәтін38 = {{{әуесқой_жеңілді|}}} |белгі39 = · {{normal|нокаут}} |мәтін39 = {{{әуесқой_жеңілді_нокаут|}}} |белгі40 = · {{normal|берілу}} |мәтін40 = {{{әуесқой_жеңілді_берілу|}}} |белгі41 = · {{normal|шешім}} |мәтін41 = {{{әуесқой_жеңілді_шешім|}}} |белгі42 = Тең |мәтін42 = {{{әуесқой_тең|}}} |белгі43 = Өткізілмеген |мәтін43 = {{{әуесқой_өткізілмеген|}}} |тақырыпша44 = {{#if:{{{бокс_жалпы|}}}|[[Бокс]] мансабы}} |белгі45 = Жалпы |мәтін45 = {{{бокс_жалпы|}}} |белгі46 = Жеңгені |мәтін46 = {{{бокс_жеңді|}}} |белгі47 = · {{normal|нокаут}} |мәтін47 = {{{бокс_жеңді_нокаут|}}} |белгі48 = · {{normal|шешім}} |мәтін48 = {{{бокс_жеңді_шешім|}}} |белгі49 = Жеңілгені |мәтін49 = {{{бокс_жеңілді|}}} |белгі50 = · {{normal|нокаут}} |мәтін50 = {{{бокс_жеңілді_нокаут|}}} |белгі51 = · {{normal|шешім}} |мәтін51 = {{{бокс_жеңілді_шешім|}}} |белгі52 = Тең |мәтін52 = {{{бокс_тең|}}} |белгі53 = Өткізілмеген |мәтін53 = {{{бокс_өткізілмеген|}}} |тақырыпша54 = {{#if:{{{кбокс_жалпы|}}}|[[Кикбоксинг]] мансабы}} |белгі55 = Жалпы |мәтін55 = {{{кбокс_жалпы|}}} |белгі56 = Жеңгені |мәтін56 = {{{кбокс_жеңді|}}} |белгі57 = · {{normal|нокаут}} |мәтін57 = {{{кбокс_жеңді_нокаут|}}} |белгі58 = · {{normal|шешім}} |мәтін58 = {{{кбокс_жеңді_шешім|}}} |белгі59 = Жеңілгені |мәтін59 = {{{кбокс_жеңілді|}}} |белгі60 = · {{normal|нокаут}} |мәтін60 = {{{кбокс_жеңілді_нокаут|}}} |белгі61 = · {{normal|шешім}} |мәтін61 = {{{кбокс_жеңілді_шешім|}}} |белгі62 = Тең |мәтін62 = {{{кбокс_тең|}}} |белгі63 = Өткізілмеген |мәтін63 = {{{кбокс_өткізілмеген|}}} |тақырыпша64 = {{#if:{{{мамандығы|}}}{{{университет|}}}{{{жұбайы|}}}{{{бала|}}}{{{туыс|}}}{{{шәкірт|}}}|Қосымша ақпарат}} |белгі65 = Мамандығы |мәтін65 = {{{мамандығы|}}} |белгі66 = Универститет |мәтін66 = {{{университет|}}} |белгі67 = Жұбайы |мәтін67 = {{{жұбайы|}}} |белгі68 = Бала |мәтін68 = {{{бала|}}} |белгі69 = Туыс |мәтін69 = {{{туыс|}}} |белгі70 = Шәкірт |мәтін70 = {{{шәкірт|}}} |тақырыпша71 = {{#if:{{{twitter|}}}{{{instagram|}}}{{{facebook|}}}{{{telegram|}}}{{{сайты|}}}|Байланыс}} |белгі72 = Twitter |мәтін72 = {{{twitter|}}} |белгі73 = Instagram |мәтін73 = {{{instagram|}}} |белгі74 = Facebook |мәтін74 = {{{facebook|}}} |белгі75 = Telegram |мәтін75 = {{{telegram|}}} |белгі76 = Сайты |мәтін76 = {{{сайты|}}} |мәтін77 = {{#if:{{{boxrec|}}}|[[BoxRec]]-тегі [http://boxrec.com/en/boxer/{{{boxrec}}} статистикасы]}} |мәтін78 = {{#if:{{{sherdog|}}}|[[Sherdog]]-тағы [http://www.sherdog.com/fightfinder/fightfinder.asp?fighterID={{{sherdog|}}} статистикасы]}} }}<includeonly>{{Мақала бойынша санаттар|Алфавит бойынша тұлғалар}}{{Мақала бойынша санаттар|Алфавит бойынша жауынгерлер}}</includeonly><noinclude> {{doc}} [[Санат:Үлгілер-инфобокстар:Спортшылар|Аралас жекпе-жек жауынгерлері]] [[Санат:Үлгілер-инфобокстар:Аралас жекпе-жек]] </noinclude> lq1q4frejrex6losz414lw78o4h7mk1 10 697735 3414720 3414530 2024-12-27T14:43:00Z Murat Karibay 96529 3414720 wikitext text/x-wiki {{Құжаттама беті}} <!-- ТӨМЕНГЕ ҮЛГІ ПАРАМЕТРЛЕРІ ҚОЛДАНЫЛУЫ ТУРАЛЫ ЖАЗЫҢЫЗ. --> == Көшіруге арналған үлгі == <pre> {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = |шынайы есімі = |суреті = |толық есімі = |лақап аты = |азаматтығы = |туған күні = |туған жері = |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |тұрғылықты жері = |салмақ дәрежесі = |бойы = |қолдың қарқыны = |стилі = |бапкері = |команда = |мансабы = |чемпион белдігі = |жалпы = <!-- кәсіби аралас жекпе-жектегі статистика --> |жеңді = |жеңді_нокаут = |жеңді_берілу = |жеңді_шешім = |жеңілді = |жеңілді_нокаут = |жеңілді_берілу = |жеңілді_шешім = |тең = |өткізілмеген = |әуесқой_жалпы = <!-- әуесқой аралас жекпе-жектегі статистика --> |әуесқой_жеңді = |әуесқой_жеңді_нокаут = |әуесқой_жеңді_берілу = |әуесқой_жеңді_шешім = |әуесқой_тең = |әуесқой_жеңілді = |әуесқой_нокаут = |әуесқой_берілді = |әуесқой_шешім = |әуесқой_тең = |әуесқой_өткізілмеген = |boxrec_id = <!-- boxrec.com сайтындағы ID нөмірі --> |Сайты = <!-- Әлеуметтік желі мен сайты --> }} </pre> rr8h8uv3oww9tqbrkrakmg68k0pbbb6 3414730 3414720 2024-12-27T15:03:55Z Murat Karibay 96529 3414730 wikitext text/x-wiki {{Құжаттама беті}} <!-- ТӨМЕНГЕ ҮЛГІ ПАРАМЕТРЛЕРІ ҚОЛДАНЫЛУЫ ТУРАЛЫ ЖАЗЫҢЫЗ. --> == Көшіруге арналған үлгі == <pre> {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = |шынайы есімі = |суреті = |толық есімі = |лақап аты = |азаматтығы = |туған күні = |туған жері = |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |тұрғылықты жері = |салмақ дәрежесі = |бойы = |қолдың қарқыны = |стилі = |бапкері = |команда = |мансабы = |чемпион белдігі = |жалпы = <!-- кәсіби аралас жекпе-жектегі статистика --> |жеңді = |жеңді_нокаут = |жеңді_берілу = |жеңді_шешім = |жеңілді = |жеңілді_нокаут = |жеңілді_берілу = |жеңілді_шешім = |тең = |өткізілмеген = |әуесқой_жалпы = <!-- әуесқой аралас жекпе-жектегі статистика --> |әуесқой_жеңді = |әуесқой_жеңді_нокаут = |әуесқой_жеңді_берілу = |әуесқой_жеңді_шешім = |әуесқой_тең = |әуесқой_жеңілді = |әуесқой_нокаут = |әуесқой_берілді = |әуесқой_шешім = |әуесқой_тең = |әуесқой_өткізілмеген = |бокс_жалпы = <!-- бокстағы статистика --> |бокс_жеңді = |бокс_жеңді_нокаут = |бокс_жеңді_шешім = |бокс_жеңілді = |бокс_жеңілді_нокаут = |бокс_жеңілді_шешім = |бокс_тең = |бокс_өткізілмеген = |кбокс_жалпы = <!-- кикбокстағы статистика --> |кбокс_жеңді = |кбокс_жеңді_нокаут = |кбокс_жеңді_шешім = |кбокс_жеңілді = |кбокс_жеңілді_нокаут = |кбокс_жеңілді_шешім = |кбокс_тең = |кбокс_өткізілмеген = |мамандығы = <!-- қосымша ақпарат --> |университет = |жұбайы = |бала = |туыс = |шәкірт = |twitter = <!-- Әлеуметтік желі мен сайты --> |instagram = |facebook = |telegram = |сайты = |boxrec = <!-- boxrec.com сайтындағы ID нөмірі --> |sherdog = <!-- sherdog.com сайтындағы ID нөмірі --> }} </pre> 8ft3m6aecdbkitxv1hhb0f7p2t8vzsp 3414732 3414730 2024-12-27T15:06:01Z Murat Karibay 96529 3414732 wikitext text/x-wiki {{Құжаттама беті}} <!-- ТӨМЕНГЕ ҮЛГІ ПАРАМЕТРЛЕРІ ҚОЛДАНЫЛУЫ ТУРАЛЫ ЖАЗЫҢЫЗ. --> == Көшіруге арналған үлгі == <pre> {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = |шынайы есімі = |суреті = |толық есімі = |лақап аты = |азаматтығы = |туған күні = |туған жері = |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |тұрғылықты жері = |салмақ дәрежесі = |бойы = |қолдың қарқыны = |стилі = |бапкері = |команда = |мансабы = |чемпион белдігі = |жалпы = <!-- кәсіби аралас жекпе-жектегі статистика --> |жеңді = |жеңді_нокаут = |жеңді_берілу = |жеңді_шешім = |жеңілді = |жеңілді_нокаут = |жеңілді_берілу = |жеңілді_шешім = |тең = |өткізілмеген = |әуесқой_жалпы = <!-- әуесқой аралас жекпе-жектегі статистика --> |әуесқой_жеңді = |әуесқой_жеңді_нокаут = |әуесқой_жеңді_берілу = |әуесқой_жеңді_шешім = |әуесқой_тең = |әуесқой_жеңілді = |әуесқой_нокаут = |әуесқой_берілді = |әуесқой_шешім = |әуесқой_тең = |әуесқой_өткізілмеген = |бокс_жалпы = <!-- бокстағы статистика --> |бокс_жеңді = |бокс_жеңді_нокаут = |бокс_жеңді_шешім = |бокс_жеңілді = |бокс_жеңілді_нокаут = |бокс_жеңілді_шешім = |бокс_тең = |бокс_өткізілмеген = |кбокс_жалпы = <!-- кикбокстағы статистика --> |кбокс_жеңді = |кбокс_жеңді_нокаут = |кбокс_жеңді_шешім = |кбокс_жеңілді = |кбокс_жеңілді_нокаут = |кбокс_жеңілді_шешім = |кбокс_тең = |кбокс_өткізілмеген = |мамандығы = <!-- қосымша ақпарат --> |университет = |жұбайы = |бала = |туыс = |шәкірт = |twitter = <!-- Әлеуметтік желі мен сайты --> |instagram = |facebook = |telegram = |сайты = |boxrec = <!-- boxrec.com сайтындағы ID нөмірі --> |sherdog = <!-- sherdog.com сайтындағы ID нөмірі --> }} </pre> ihd5xt1wcmfk7acnxocnm7rn6n9a53m 3414734 3414732 2024-12-27T15:10:26Z Murat Karibay 96529 3414734 wikitext text/x-wiki {{Құжаттама беті}} <!-- ТӨМЕНГЕ ҮЛГІ ПАРАМЕТРЛЕРІ ҚОЛДАНЫЛУЫ ТУРАЛЫ ЖАЗЫҢЫЗ. --> == Көшіруге арналған үлгі == <pre> {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = |шынайы есімі = |суреті = |толық есімі = |лақап аты = |азаматтығы = |туған күні = |туған жері = |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |тұрғылықты жері = |салмақ дәрежесі = |бойы = |қолдың қарқыны = |стилі = |бапкері = |команда = |мансабы = |чемпион белдігі = |жалпы = <!-- кәсіби аралас жекпе-жектегі статистика --> |жеңді = |жеңді_нокаут = |жеңді_берілу = |жеңді_шешім = |жеңілді = |жеңілді_нокаут = |жеңілді_берілу = |жеңілді_шешім = |тең = |өткізілмеген = |әуесқой_жалпы = <!-- әуесқой аралас жекпе-жектегі статистика --> |әуесқой_жеңді = |әуесқой_жеңді_нокаут = |әуесқой_жеңді_берілу = |әуесқой_жеңді_шешім = |әуесқой_жеңілді = |әуесқой_жеңілді_нокаут = |әуесқой_жеңілді_берілді = |әуесқой_жеңілді_шешім = |әуесқой_тең = |әуесқой_өткізілмеген = |бокс_жалпы = <!-- бокстағы статистика --> |бокс_жеңді = |бокс_жеңді_нокаут = |бокс_жеңді_шешім = |бокс_жеңілді = |бокс_жеңілді_нокаут = |бокс_жеңілді_шешім = |бокс_тең = |бокс_өткізілмеген = |кбокс_жалпы = <!-- кикбокстағы статистика --> |кбокс_жеңді = |кбокс_жеңді_нокаут = |кбокс_жеңді_шешім = |кбокс_жеңілді = |кбокс_жеңілді_нокаут = |кбокс_жеңілді_шешім = |кбокс_тең = |кбокс_өткізілмеген = |мамандығы = <!-- қосымша ақпарат --> |университет = |жұбайы = |бала = |туыс = |шәкірт = |twitter = <!-- Әлеуметтік желі мен сайты --> |instagram = |facebook = |telegram = |сайты = |boxrec = <!-- boxrec.com сайтындағы ID нөмірі --> |sherdog = <!-- sherdog.com сайтындағы ID нөмірі --> }} </pre> 2a33zvogaulm6v3178ebw7bfbgvbk1p 3414751 3414734 2024-12-27T16:07:11Z Murat Karibay 96529 3414751 wikitext text/x-wiki {{Құжаттама беті}} <!-- ТӨМЕНГЕ ҮЛГІ ПАРАМЕТРЛЕРІ ҚОЛДАНЫЛУЫ ТУРАЛЫ ЖАЗЫҢЫЗ. --> == Көшіруге арналған үлгі == <pre> {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = |шынайы есімі = |суреті = |толық есімі = |лақап аты = |азаматтығы = |ұлты = |туған күні = |туған жері = |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |тұрғылықты жері = |салмақ дәрежесі = |бойы = |қолдың қарқыны = |стилі = |бапкері = |команда = |мансабы = |чемпион белдігі = |жалпы = <!-- кәсіби аралас жекпе-жектегі статистика --> |жеңді = |жеңді_нокаут = |жеңді_берілу = |жеңді_шешім = |жеңілді = |жеңілді_нокаут = |жеңілді_берілу = |жеңілді_шешім = |тең = |өткізілмеген = |әуесқой_жалпы = <!-- әуесқой аралас жекпе-жектегі статистика --> |әуесқой_жеңді = |әуесқой_жеңді_нокаут = |әуесқой_жеңді_берілу = |әуесқой_жеңді_шешім = |әуесқой_жеңілді = |әуесқой_жеңілді_нокаут = |әуесқой_жеңілді_берілді = |әуесқой_жеңілді_шешім = |әуесқой_тең = |әуесқой_өткізілмеген = |бокс_жалпы = <!-- бокстағы статистика --> |бокс_жеңді = |бокс_жеңді_нокаут = |бокс_жеңді_шешім = |бокс_жеңілді = |бокс_жеңілді_нокаут = |бокс_жеңілді_шешім = |бокс_тең = |бокс_өткізілмеген = |кбокс_жалпы = <!-- кикбокстағы статистика --> |кбокс_жеңді = |кбокс_жеңді_нокаут = |кбокс_жеңді_шешім = |кбокс_жеңілді = |кбокс_жеңілді_нокаут = |кбокс_жеңілді_шешім = |кбокс_тең = |кбокс_өткізілмеген = |мамандығы = <!-- қосымша ақпарат --> |университет = |жұбайы = |бала = |туыс = |шәкірт = |twitter = <!-- Әлеуметтік желі мен сайты --> |instagram = |facebook = |telegram = |сайты = |boxrec = <!-- boxrec.com сайтындағы ID нөмірі --> |sherdog = <!-- sherdog.com сайтындағы ID нөмірі --> }} </pre> 58h1fczymfeuww6keou5dg34dx8ked7 3414755 3414751 2024-12-27T16:29:17Z Murat Karibay 96529 3414755 wikitext text/x-wiki {{Құжаттама беті}} <!-- ТӨМЕНГЕ ҮЛГІ ПАРАМЕТРЛЕРІ ҚОЛДАНЫЛУЫ ТУРАЛЫ ЖАЗЫҢЫЗ. --> == Көшіруге арналған үлгі == <pre> {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = |шынайы есімі = |суреті = |толық есімі = |лақап аты = |азаматтығы = |ұлты = |туған күні = <!-- {{КК.АА.ЖЖЖЖ}} --> |туған жері = |қайтыс болған күні = <!-- {{КК.АА.ЖЖЖЖ}} --> |қайтыс болған жері = |тұрғылықты жері = |салмақ дәрежесі = |бойы = |қолдың қарқыны = |стилі = |бапкері = |команда = |мансабы = |чемпион белдігі = |жалпы = <!-- кәсіби аралас жекпе-жектегі статистика --> |жеңді = |жеңді_нокаут = |жеңді_берілу = |жеңді_шешім = |жеңілді = |жеңілді_нокаут = |жеңілді_берілу = |жеңілді_шешім = |тең = |өткізілмеген = |әуесқой_жалпы = <!-- әуесқой аралас жекпе-жектегі статистика --> |әуесқой_жеңді = |әуесқой_жеңді_нокаут = |әуесқой_жеңді_берілу = |әуесқой_жеңді_шешім = |әуесқой_жеңілді = |әуесқой_жеңілді_нокаут = |әуесқой_жеңілді_берілді = |әуесқой_жеңілді_шешім = |әуесқой_тең = |әуесқой_өткізілмеген = |бокс_жалпы = <!-- бокстағы статистика --> |бокс_жеңді = |бокс_жеңді_нокаут = |бокс_жеңді_шешім = |бокс_жеңілді = |бокс_жеңілді_нокаут = |бокс_жеңілді_шешім = |бокс_тең = |бокс_өткізілмеген = |кбокс_жалпы = <!-- кикбокстағы статистика --> |кбокс_жеңді = |кбокс_жеңді_нокаут = |кбокс_жеңді_шешім = |кбокс_жеңілді = |кбокс_жеңілді_нокаут = |кбокс_жеңілді_шешім = |кбокс_тең = |кбокс_өткізілмеген = |мамандығы = <!-- қосымша ақпарат --> |университет = |жұбайы = |бала = |туыс = |шәкірт = |twitter = <!-- Әлеуметтік желі мен сайты --> |instagram = |facebook = |telegram = |сайты = |boxrec = <!-- boxrec.com сайтындағы ID нөмірі --> |sherdog = <!-- sherdog.com сайтындағы ID нөмірі --> }} </pre> 2aszq96rlek96jaxxuxr7wmgg56t8ji 3414760 3414755 2024-12-27T17:00:29Z Murat Karibay 96529 3414760 wikitext text/x-wiki {{Құжаттама беті}} <!-- ТӨМЕНГЕ ҮЛГІ ПАРАМЕТРЛЕРІ ҚОЛДАНЫЛУЫ ТУРАЛЫ ЖАЗЫҢЫЗ. --> == Көшіруге арналған үлгі == <pre> {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = |шынайы есімі = |суреті = |толық есімі = |лақап аты = |азаматтығы = |ұлты = |туған күні = <!-- {{КК.АА.ЖЖЖЖ}} --> |туған жері = |қайтыс болған күні = <!-- {{КК.АА.ЖЖЖЖ}} --> |қайтыс болған жері = |тұрғылықты жері = |салмақ дәрежесі = |бойы = |қолдың қарқыны = |стилі = |бапкері = |команда = |мансабы = |чемпион белдігі = |жалпы = <!-- кәсіби аралас жекпе-жектегі статистика --> |жеңді = |жеңді_нокаут = |жеңді_берілу = |жеңді_шешім = |жеңілді = |жеңілді_нокаут = |жеңілді_берілу = |жеңілді_шешім = |тең = |өткізілмеген = |әуесқой_жалпы = <!-- әуесқой аралас жекпе-жектегі статистика --> |әуесқой_жеңді = |әуесқой_жеңді_нокаут = |әуесқой_жеңді_берілу = |әуесқой_жеңді_шешім = |әуесқой_жеңілді = |әуесқой_жеңілді_нокаут = |әуесқой_жеңілді_берілді = |әуесқой_жеңілді_шешім = |әуесқой_тең = |әуесқой_өткізілмеген = |бокс_жалпы = <!-- бокстағы статистика --> |бокс_жеңді = |бокс_жеңді_нокаут = |бокс_жеңді_шешім = |бокс_жеңілді = |бокс_жеңілді_нокаут = |бокс_жеңілді_шешім = |бокс_тең = |бокс_өткізілмеген = |кбокс_жалпы = <!-- кикбокстағы статистика --> |кбокс_жеңді = |кбокс_жеңді_нокаут = |кбокс_жеңді_шешім = |кбокс_жеңілді = |кбокс_жеңілді_нокаут = |кбокс_жеңілді_шешім = |кбокс_тең = |кбокс_өткізілмеген = |мамандығы = <!-- қосымша ақпарат --> |университет = |жұбайы = |бала = |туыс = |шәкірт = |twitter = <!-- Әлеуметтік желі мен сайты --> |instagram = |facebook = |telegram = |сайты = |boxrec = <!-- boxrec.com сайтындағы ID нөмірі --> |sherdog = <!-- sherdog.com сайтындағы ID нөмірі --> }} </pre> == Мысалы == {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = Мырқымбай |шынайы есімі = Пәленше Пәленшеұлы |суреті = Piratey.svg |толық есімі = Пәленше Пәленшеұлы |лақап аты = Мырқымбай |азаматтығы = [[Мажарстан]] |ұлты = [[Немістер|Неміс]] |туған күні = 24.06.1930 |туған жері = [[Токио]], [[Жапония]] |қайтыс болған күні = 31.12.1985 |қайтыс болған жері = [[Лондон]], [[Ұлыбритания]] |тұрғылықты жері = [[Сидней]], [[Аустралия]] |салмақ дәрежесі = Жеңіл салмақ |бойы = 175 см |қолдың қарқыны = 180 см |стилі = [[Кикбоксинг]], [[Каратэ]], [[Дзюдо]] |бапкері = Шықбермес Шығайбай |команда = |мансабы = 1950 - 1979 |чемпион белдігі = |жалпы = 30 |жеңді = 23 |жеңді_нокаут = 12 |жеңді_берілу = 9 |жеңді_шешім = 2 |жеңілді = 5 |жеңілді_нокаут = 2 |жеңілді_берілу = 1 |жеңілді_шешім = 2 |тең = 1 |өткізілмеген = 1 |әуесқой_жалпы = 13 |әуесқой_жеңді = 7 |әуесқой_жеңді_нокаут = 4 |әуесқой_жеңді_берілу = 2 |әуесқой_жеңді_шешім = 1 |әуесқой_жеңілді = 3 |әуесқой_жеңілді_нокаут = 1 |әуесқой_жеңілді_берілді = 1 |әуесқой_жеңілді_шешім = 1 |әуесқой_тең = 2 |әуесқой_өткізілмеген = 1 |бокс_жалпы = 24 |бокс_жеңді = 17 |бокс_жеңді_нокаут = 16 |бокс_жеңді_шешім = 1 |бокс_жеңілді = 4 |бокс_жеңілді_нокаут = 3 |бокс_жеңілді_шешім = 1 |бокс_тең = 1 |бокс_өткізілмеген = 2 |кбокс_жалпы = 40 |кбокс_жеңді = 33 |кбокс_жеңді_нокаут = 27 |кбокс_жеңді_шешім = 6 |кбокс_жеңілді = 5 |кбокс_жеңілді_нокаут = 1 |кбокс_жеңілді_шешім = 4 |кбокс_тең = 0 |кбокс_өткізілмеген = 2 |мамандығы = [[Заңгер]] |университет = [[Оксфорд университеті]] |жұбайы = [[Жезтырнақ]] |бала = 3 |туыс = [[Алдар көсе]] |шәкірт = [[Толағай (аңыз)|Толағай]] |twitter = |instagram = |facebook = |telegram = |сайты = |boxrec = |sherdog = }} dyyc936sbiavtzylxc5k9x8qx7p0mo5 3414767 3414760 2024-12-27T17:21:17Z Murat Karibay 96529 3414767 wikitext text/x-wiki {{Құжаттама беті}} <!-- ТӨМЕНГЕ ҮЛГІ ПАРАМЕТРЛЕРІ ҚОЛДАНЫЛУЫ ТУРАЛЫ ЖАЗЫҢЫЗ. --> == Көшіруге арналған үлгі == <pre> {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = |шынайы есімі = |суреті = |толық есімі = |лақап аты = |азаматтығы = |ұлты = |туған күні = <!-- {{КК.АА.ЖЖЖЖ}} --> |туған жері = |қайтыс болған күні = <!-- {{КК.АА.ЖЖЖЖ}} --> |қайтыс болған жері = |тұрғылықты жері = |салмақ дәрежесі = |бойы = |қолдың қарқыны = |стилі = |бапкері = |команда = |мансабы = |чемпион белдігі = |жалпы = <!-- кәсіби аралас жекпе-жектегі статистика --> |жеңді = |жеңді_нокаут = |жеңді_берілу = |жеңді_шешім = |жеңілді = |жеңілді_нокаут = |жеңілді_берілу = |жеңілді_шешім = |тең = |өткізілмеген = |әуесқой_жалпы = <!-- әуесқой аралас жекпе-жектегі статистика --> |әуесқой_жеңді = |әуесқой_жеңді_нокаут = |әуесқой_жеңді_берілу = |әуесқой_жеңді_шешім = |әуесқой_жеңілді = |әуесқой_жеңілді_нокаут = |әуесқой_жеңілді_берілді = |әуесқой_жеңілді_шешім = |әуесқой_тең = |әуесқой_өткізілмеген = |бокс_жалпы = <!-- бокстағы статистика --> |бокс_жеңді = |бокс_жеңді_нокаут = |бокс_жеңді_шешім = |бокс_жеңілді = |бокс_жеңілді_нокаут = |бокс_жеңілді_шешім = |бокс_тең = |бокс_өткізілмеген = |кбокс_жалпы = <!-- кикбокстағы статистика --> |кбокс_жеңді = |кбокс_жеңді_нокаут = |кбокс_жеңді_шешім = |кбокс_жеңілді = |кбокс_жеңілді_нокаут = |кбокс_жеңілді_шешім = |кбокс_тең = |кбокс_өткізілмеген = |мамандығы = <!-- қосымша ақпарат --> |университет = |жұбайы = |бала = |туыс = |шәкірт = |twitter = <!-- Әлеуметтік желі мен сайты --> |instagram = |facebook = |telegram = |сайты = |boxrec = <!-- boxrec.com сайтындағы ID нөмірі --> |sherdog = <!-- sherdog.com сайтындағы ID нөмірі --> }} </pre> == Мысалы == <div style="width:650px;overflow:auto"> <pre> {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = Мырқымбай |шынайы есімі = Пәленше Пәленшеұлы |суреті = Piratey.svg |толық есімі = Пәленше Пәленшеұлы |лақап аты = Мырқымбай |азаматтығы = [[Мажарстан]] |ұлты = [[Немістер|Неміс]] |туған күні = 24.06.1930 |туған жері = [[Токио]], [[Жапония]] |қайтыс болған күні = 31.12.1985 |қайтыс болған жері = [[Лондон]], [[Ұлыбритания]] |тұрғылықты жері = [[Сидней]], [[Аустралия]] |салмақ дәрежесі = Жеңіл салмақ |бойы = 175 см |қолдың қарқыны = 180 см |стилі = [[Кикбоксинг]], [[Каратэ]], [[Дзюдо]] |бапкері = Шықбермес Шығайбай |команда = Ash Qazaq Pro |мансабы = 1950 - 1979 |чемпион белдігі = Pride, UFC |жалпы = 30 |жеңді = 23 |жеңді_нокаут = 12 |жеңді_берілу = 9 |жеңді_шешім = 2 |жеңілді = 5 |жеңілді_нокаут = 2 |жеңілді_берілу = 1 |жеңілді_шешім = 2 |тең = 1 |өткізілмеген = 1 |әуесқой_жалпы = 13 |әуесқой_жеңді = 7 |әуесқой_жеңді_нокаут = 4 |әуесқой_жеңді_берілу = 2 |әуесқой_жеңді_шешім = 1 |әуесқой_жеңілді = 3 |әуесқой_жеңілді_нокаут = 1 |әуесқой_жеңілді_берілді = 1 |әуесқой_жеңілді_шешім = 1 |әуесқой_тең = 2 |әуесқой_өткізілмеген = 1 |бокс_жалпы = 24 |бокс_жеңді = 17 |бокс_жеңді_нокаут = 16 |бокс_жеңді_шешім = 1 |бокс_жеңілді = 4 |бокс_жеңілді_нокаут = 3 |бокс_жеңілді_шешім = 1 |бокс_тең = 1 |бокс_өткізілмеген = 2 |кбокс_жалпы = 40 |кбокс_жеңді = 33 |кбокс_жеңді_нокаут = 27 |кбокс_жеңді_шешім = 6 |кбокс_жеңілді = 5 |кбокс_жеңілді_нокаут = 1 |кбокс_жеңілді_шешім = 4 |кбокс_тең = 0 |кбокс_өткізілмеген = 2 |мамандығы = [[Заңгер]] |университет = [[Оксфорд университеті]] |жұбайы = [[Жезтырнақ]] |бала = 3 |туыс = [[Алдар көсе]] |шәкірт = [[Толағай (аңыз)|Толағай]] |twitter = |instagram = |facebook = |telegram = |сайты = |boxrec = |sherdog = }} </pre> </div> {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = Мырқымбай |шынайы есімі = Пәленше Пәленшеұлы |суреті = Piratey.svg |толық есімі = Пәленше Пәленшеұлы |лақап аты = Мырқымбай |азаматтығы = [[Мажарстан]] |ұлты = [[Немістер|Неміс]] |туған күні = 24.06.1930 |туған жері = [[Токио]], [[Жапония]] |қайтыс болған күні = 31.12.1985 |қайтыс болған жері = [[Лондон]], [[Ұлыбритания]] |тұрғылықты жері = [[Сидней]], [[Аустралия]] |салмақ дәрежесі = Жеңіл салмақ |бойы = 175 см |қолдың қарқыны = 180 см |стилі = [[Кикбоксинг]], [[Каратэ]], [[Дзюдо]] |бапкері = Шықбермес Шығайбай |команда = |мансабы = 1950 - 1979 |чемпион белдігі = |жалпы = 30 |жеңді = 23 |жеңді_нокаут = 12 |жеңді_берілу = 9 |жеңді_шешім = 2 |жеңілді = 5 |жеңілді_нокаут = 2 |жеңілді_берілу = 1 |жеңілді_шешім = 2 |тең = 1 |өткізілмеген = 1 |әуесқой_жалпы = 13 |әуесқой_жеңді = 7 |әуесқой_жеңді_нокаут = 4 |әуесқой_жеңді_берілу = 2 |әуесқой_жеңді_шешім = 1 |әуесқой_жеңілді = 3 |әуесқой_жеңілді_нокаут = 1 |әуесқой_жеңілді_берілді = 1 |әуесқой_жеңілді_шешім = 1 |әуесқой_тең = 2 |әуесқой_өткізілмеген = 1 |бокс_жалпы = 24 |бокс_жеңді = 17 |бокс_жеңді_нокаут = 16 |бокс_жеңді_шешім = 1 |бокс_жеңілді = 4 |бокс_жеңілді_нокаут = 3 |бокс_жеңілді_шешім = 1 |бокс_тең = 1 |бокс_өткізілмеген = 2 |кбокс_жалпы = 40 |кбокс_жеңді = 33 |кбокс_жеңді_нокаут = 27 |кбокс_жеңді_шешім = 6 |кбокс_жеңілді = 5 |кбокс_жеңілді_нокаут = 1 |кбокс_жеңілді_шешім = 4 |кбокс_тең = 0 |кбокс_өткізілмеген = 2 |мамандығы = [[Заңгер]] |университет = [[Оксфорд университеті]] |жұбайы = [[Жезтырнақ]] |бала = 3 |туыс = [[Алдар көсе]] |шәкірт = [[Толағай (аңыз)|Толағай]] |twitter = |instagram = |facebook = |telegram = |сайты = |boxrec = |sherdog = }} thgjvhbasimcgtb05c6wgve0xqzkylq 3414769 3414767 2024-12-27T17:22:57Z Murat Karibay 96529 3414769 wikitext text/x-wiki {{Құжаттама беті}} <!-- ТӨМЕНГЕ ҮЛГІ ПАРАМЕТРЛЕРІ ҚОЛДАНЫЛУЫ ТУРАЛЫ ЖАЗЫҢЫЗ. --> == Көшіруге арналған үлгі == <pre> {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = |шынайы есімі = |суреті = |толық есімі = |лақап аты = |азаматтығы = |ұлты = |туған күні = <!-- {{КК.АА.ЖЖЖЖ}} --> |туған жері = |қайтыс болған күні = <!-- {{КК.АА.ЖЖЖЖ}} --> |қайтыс болған жері = |тұрғылықты жері = |салмақ дәрежесі = |бойы = |қолдың қарқыны = |стилі = |бапкері = |команда = |мансабы = |чемпион белдігі = |жалпы = <!-- кәсіби аралас жекпе-жектегі статистика --> |жеңді = |жеңді_нокаут = |жеңді_берілу = |жеңді_шешім = |жеңілді = |жеңілді_нокаут = |жеңілді_берілу = |жеңілді_шешім = |тең = |өткізілмеген = |әуесқой_жалпы = <!-- әуесқой аралас жекпе-жектегі статистика --> |әуесқой_жеңді = |әуесқой_жеңді_нокаут = |әуесқой_жеңді_берілу = |әуесқой_жеңді_шешім = |әуесқой_жеңілді = |әуесқой_жеңілді_нокаут = |әуесқой_жеңілді_берілді = |әуесқой_жеңілді_шешім = |әуесқой_тең = |әуесқой_өткізілмеген = |бокс_жалпы = <!-- бокстағы статистика --> |бокс_жеңді = |бокс_жеңді_нокаут = |бокс_жеңді_шешім = |бокс_жеңілді = |бокс_жеңілді_нокаут = |бокс_жеңілді_шешім = |бокс_тең = |бокс_өткізілмеген = |кбокс_жалпы = <!-- кикбокстағы статистика --> |кбокс_жеңді = |кбокс_жеңді_нокаут = |кбокс_жеңді_шешім = |кбокс_жеңілді = |кбокс_жеңілді_нокаут = |кбокс_жеңілді_шешім = |кбокс_тең = |кбокс_өткізілмеген = |мамандығы = <!-- қосымша ақпарат --> |университет = |жұбайы = |бала = |туыс = |шәкірт = |twitter = <!-- Әлеуметтік желі мен сайты --> |instagram = |facebook = |telegram = |сайты = |boxrec = <!-- boxrec.com сайтындағы ID нөмірі --> |sherdog = <!-- sherdog.com сайтындағы ID нөмірі --> }} </pre> == Мысалы == <div style="width:600px;overflow:auto"> <pre> {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = Мырқымбай |шынайы есімі = Пәленше Пәленшеұлы |суреті = Piratey.svg |толық есімі = Пәленше Пәленшеұлы |лақап аты = Мырқымбай |азаматтығы = [[Мажарстан]] |ұлты = [[Немістер|Неміс]] |туған күні = 24.06.1930 |туған жері = [[Токио]], [[Жапония]] |қайтыс болған күні = 31.12.1985 |қайтыс болған жері = [[Лондон]], [[Ұлыбритания]] |тұрғылықты жері = [[Сидней]], [[Аустралия]] |салмақ дәрежесі = Жеңіл салмақ |бойы = 175 см |қолдың қарқыны = 180 см |стилі = [[Кикбоксинг]], [[Каратэ]], [[Дзюдо]] |бапкері = Шықбермес Шығайбай |команда = Ash Qazaq Pro |мансабы = 1950 - 1979 |чемпион белдігі = Pride, UFC |жалпы = 30 |жеңді = 23 |жеңді_нокаут = 12 |жеңді_берілу = 9 |жеңді_шешім = 2 |жеңілді = 5 |жеңілді_нокаут = 2 |жеңілді_берілу = 1 |жеңілді_шешім = 2 |тең = 1 |өткізілмеген = 1 |әуесқой_жалпы = 13 |әуесқой_жеңді = 7 |әуесқой_жеңді_нокаут = 4 |әуесқой_жеңді_берілу = 2 |әуесқой_жеңді_шешім = 1 |әуесқой_жеңілді = 3 |әуесқой_жеңілді_нокаут = 1 |әуесқой_жеңілді_берілді = 1 |әуесқой_жеңілді_шешім = 1 |әуесқой_тең = 2 |әуесқой_өткізілмеген = 1 |бокс_жалпы = 24 |бокс_жеңді = 17 |бокс_жеңді_нокаут = 16 |бокс_жеңді_шешім = 1 |бокс_жеңілді = 4 |бокс_жеңілді_нокаут = 3 |бокс_жеңілді_шешім = 1 |бокс_тең = 1 |бокс_өткізілмеген = 2 |кбокс_жалпы = 40 |кбокс_жеңді = 33 |кбокс_жеңді_нокаут = 27 |кбокс_жеңді_шешім = 6 |кбокс_жеңілді = 5 |кбокс_жеңілді_нокаут = 1 |кбокс_жеңілді_шешім = 4 |кбокс_тең = 0 |кбокс_өткізілмеген = 2 |мамандығы = [[Заңгер]] |университет = [[Оксфорд университеті]] |жұбайы = [[Жезтырнақ]] |бала = 3 |туыс = [[Алдар көсе]] |шәкірт = [[Толағай (аңыз)|Толағай]] |twitter = |instagram = |facebook = |telegram = |сайты = |boxrec = |sherdog = }} </pre> </div> {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = Мырқымбай |шынайы есімі = Пәленше Пәленшеұлы |суреті = Piratey.svg |толық есімі = Пәленше Пәленшеұлы |лақап аты = Мырқымбай |азаматтығы = [[Мажарстан]] |ұлты = [[Немістер|Неміс]] |туған күні = 24.06.1930 |туған жері = [[Токио]], [[Жапония]] |қайтыс болған күні = 31.12.1985 |қайтыс болған жері = [[Лондон]], [[Ұлыбритания]] |тұрғылықты жері = [[Сидней]], [[Аустралия]] |салмақ дәрежесі = Жеңіл салмақ |бойы = 175 см |қолдың қарқыны = 180 см |стилі = [[Кикбоксинг]], [[Каратэ]], [[Дзюдо]] |бапкері = Шықбермес Шығайбай |команда = |мансабы = 1950 - 1979 |чемпион белдігі = |жалпы = 30 |жеңді = 23 |жеңді_нокаут = 12 |жеңді_берілу = 9 |жеңді_шешім = 2 |жеңілді = 5 |жеңілді_нокаут = 2 |жеңілді_берілу = 1 |жеңілді_шешім = 2 |тең = 1 |өткізілмеген = 1 |әуесқой_жалпы = 13 |әуесқой_жеңді = 7 |әуесқой_жеңді_нокаут = 4 |әуесқой_жеңді_берілу = 2 |әуесқой_жеңді_шешім = 1 |әуесқой_жеңілді = 3 |әуесқой_жеңілді_нокаут = 1 |әуесқой_жеңілді_берілді = 1 |әуесқой_жеңілді_шешім = 1 |әуесқой_тең = 2 |әуесқой_өткізілмеген = 1 |бокс_жалпы = 24 |бокс_жеңді = 17 |бокс_жеңді_нокаут = 16 |бокс_жеңді_шешім = 1 |бокс_жеңілді = 4 |бокс_жеңілді_нокаут = 3 |бокс_жеңілді_шешім = 1 |бокс_тең = 1 |бокс_өткізілмеген = 2 |кбокс_жалпы = 40 |кбокс_жеңді = 33 |кбокс_жеңді_нокаут = 27 |кбокс_жеңді_шешім = 6 |кбокс_жеңілді = 5 |кбокс_жеңілді_нокаут = 1 |кбокс_жеңілді_шешім = 4 |кбокс_тең = 0 |кбокс_өткізілмеген = 2 |мамандығы = [[Заңгер]] |университет = [[Оксфорд университеті]] |жұбайы = [[Жезтырнақ]] |бала = 3 |туыс = [[Алдар көсе]] |шәкірт = [[Толағай (аңыз)|Толағай]] |twitter = |instagram = |facebook = |telegram = |сайты = |boxrec = |sherdog = }} 9zki4pk24vypb3ctwwepuyqx7woxdjq 3414777 3414769 2024-12-27T17:41:11Z Murat Karibay 96529 3414777 wikitext text/x-wiki {{Құжаттама беті}} <!-- ТӨМЕНГЕ ҮЛГІ ПАРАМЕТРЛЕРІ ҚОЛДАНЫЛУЫ ТУРАЛЫ ЖАЗЫҢЫЗ. --> == Көшіруге арналған үлгі == <pre> {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = |шынайы есімі = |суреті = |толық есімі = |лақап аты = |азаматтығы = |ұлты = |туған күні = <!-- {{КК.АА.ЖЖЖЖ}} --> |туған жері = |қайтыс болған күні = <!-- {{КК.АА.ЖЖЖЖ}} --> |қайтыс болған жері = |тұрғылықты жері = |салмақ дәрежесі = |бойы = |қолдың қарқыны = |стилі = |бапкері = |команда = |мансабы = |чемпион белдігі = |жалпы = <!-- кәсіби аралас жекпе-жектегі статистика --> |жеңді = |жеңді_нокаут = |жеңді_берілу = |жеңді_шешім = |жеңілді = |жеңілді_нокаут = |жеңілді_берілу = |жеңілді_шешім = |тең = |өткізілмеген = |әуесқой_жалпы = <!-- әуесқой аралас жекпе-жектегі статистика --> |әуесқой_жеңді = |әуесқой_жеңді_нокаут = |әуесқой_жеңді_берілу = |әуесқой_жеңді_шешім = |әуесқой_жеңілді = |әуесқой_жеңілді_нокаут = |әуесқой_жеңілді_берілді = |әуесқой_жеңілді_шешім = |әуесқой_тең = |әуесқой_өткізілмеген = |бокс_жалпы = <!-- бокстағы статистика --> |бокс_жеңді = |бокс_жеңді_нокаут = |бокс_жеңді_шешім = |бокс_жеңілді = |бокс_жеңілді_нокаут = |бокс_жеңілді_шешім = |бокс_тең = |бокс_өткізілмеген = |кбокс_жалпы = <!-- кикбокстағы статистика --> |кбокс_жеңді = |кбокс_жеңді_нокаут = |кбокс_жеңді_шешім = |кбокс_жеңілді = |кбокс_жеңілді_нокаут = |кбокс_жеңілді_шешім = |кбокс_тең = |кбокс_өткізілмеген = |мамандығы = <!-- қосымша ақпарат --> |университет = |жұбайы = |бала = |туыс = |шәкірт = |twitter = <!-- Әлеуметтік желі мен сайты --> |instagram = |facebook = |telegram = |сайты = |boxrec = <!-- boxrec.com сайтындағы ID нөмірі --> |sherdog = <!-- sherdog.com сайтындағы ID нөмірі --> }} </pre> == Мысалы == <div style="width:600px;overflow:auto"> <pre> {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = Мырқымбай |шынайы есімі = Пәленше Пәленшеұлы |суреті = Piratey.svg |толық есімі = Пәленше Пәленшеұлы |лақап аты = Мырқымбай |азаматтығы = [[Мажарстан]] |ұлты = [[Немістер|Неміс]] |туған күні = 24.06.1930 |туған жері = [[Токио]], [[Жапония]] |қайтыс болған күні = 31.12.1985 |қайтыс болған жері = [[Лондон]], [[Ұлыбритания]] |тұрғылықты жері = [[Сидней]], [[Аустралия]] |салмақ дәрежесі = Жеңіл салмақ |бойы = 175 см |қолдың қарқыны = 180 см |стилі = [[Кикбоксинг]], [[Каратэ]], [[Дзюдо]] |бапкері = Шықбермес Шығайбай |команда = Ash Qazaq Pro |мансабы = 1950 - 1979 |чемпион белдігі = Pride, UFC |жалпы = 30 |жеңді = 23 |жеңді_нокаут = 12 |жеңді_берілу = 9 |жеңді_шешім = 2 |жеңілді = 5 |жеңілді_нокаут = 2 |жеңілді_берілу = 1 |жеңілді_шешім = 2 |тең = 1 |өткізілмеген = 1 |әуесқой_жалпы = 13 |әуесқой_жеңді = 7 |әуесқой_жеңді_нокаут = 4 |әуесқой_жеңді_берілу = 2 |әуесқой_жеңді_шешім = 1 |әуесқой_жеңілді = 3 |әуесқой_жеңілді_нокаут = 1 |әуесқой_жеңілді_берілді = 1 |әуесқой_жеңілді_шешім = 1 |әуесқой_тең = 2 |әуесқой_өткізілмеген = 1 |бокс_жалпы = 24 |бокс_жеңді = 17 |бокс_жеңді_нокаут = 16 |бокс_жеңді_шешім = 1 |бокс_жеңілді = 4 |бокс_жеңілді_нокаут = 3 |бокс_жеңілді_шешім = 1 |бокс_тең = 1 |бокс_өткізілмеген = 2 |кбокс_жалпы = 40 |кбокс_жеңді = 33 |кбокс_жеңді_нокаут = 27 |кбокс_жеңді_шешім = 6 |кбокс_жеңілді = 5 |кбокс_жеңілді_нокаут = 1 |кбокс_жеңілді_шешім = 4 |кбокс_тең = 0 |кбокс_өткізілмеген = 2 |мамандығы = [[Заңгер]] |университет = [[Оксфорд университеті]] |жұбайы = [[Жезтырнақ]] |бала = 3 |туыс = [[Алдар көсе]] |шәкірт = [[Толағай (аңыз)|Толағай]] |twitter = |instagram = |facebook = |telegram = |сайты = |boxrec = |sherdog = }} </pre> </div> {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = Мырқымбай |шынайы есімі = Пәленше Пәленшеұлы |суреті = Piratey.svg |толық есімі = Пәленше Пәленшеұлы |лақап аты = Мырқымбай |азаматтығы = [[Мажарстан]] |ұлты = [[Немістер|Неміс]] |туған күні = 24.06.1930 |туған жері = [[Токио]], [[Жапония]] |қайтыс болған күні = 31.12.1985 |қайтыс болған жері = [[Лондон]], [[Ұлыбритания]] |тұрғылықты жері = [[Сидней]], [[Аустралия]] |салмақ дәрежесі = Жеңіл салмақ |бойы = 175 см |қолдың қарқыны = 180 см |стилі = [[Кикбоксинг]], [[Каратэ]], [[Дзюдо]] |бапкері = Шықбермес Шығайбай |команда = |мансабы = 1950 - 1979 |чемпион белдігі = |жалпы = 30 |жеңді = 23 |жеңді_нокаут = 12 |жеңді_берілу = 9 |жеңді_шешім = 2 |жеңілді = 5 |жеңілді_нокаут = 2 |жеңілді_берілу = 1 |жеңілді_шешім = 2 |тең = 1 |өткізілмеген = 1 |әуесқой_жалпы = 13 |әуесқой_жеңді = 7 |әуесқой_жеңді_нокаут = 4 |әуесқой_жеңді_берілу = 2 |әуесқой_жеңді_шешім = 1 |әуесқой_жеңілді = 3 |әуесқой_жеңілді_нокаут = 1 |әуесқой_жеңілді_берілді = 1 |әуесқой_жеңілді_шешім = 1 |әуесқой_тең = 2 |әуесқой_өткізілмеген = 1 |бокс_жалпы = 24 |бокс_жеңді = 17 |бокс_жеңді_нокаут = 16 |бокс_жеңді_шешім = 1 |бокс_жеңілді = 4 |бокс_жеңілді_нокаут = 3 |бокс_жеңілді_шешім = 1 |бокс_тең = 1 |бокс_өткізілмеген = 2 |кбокс_жалпы = 40 |кбокс_жеңді = 33 |кбокс_жеңді_нокаут = 27 |кбокс_жеңді_шешім = 6 |кбокс_жеңілді = 5 |кбокс_жеңілді_нокаут = 1 |кбокс_жеңілді_шешім = 4 |кбокс_тең = 0 |кбокс_өткізілмеген = 2 |мамандығы = [[Заңгер]] |университет = [[Оксфорд университеті]] |жұбайы = [[Жезтырнақ]] |бала = 3 |туыс = [[Алдаркөсе]] |шәкірт = [[Толағай (аңыз)|Толағай]] |twitter = |instagram = |facebook = |telegram = |сайты = |boxrec = |sherdog = }} 211f1yfx8v9d0cnowmyx9pf4v9dgmka 3414849 3414777 2024-12-27T22:11:35Z Murat Karibay 96529 3414849 wikitext text/x-wiki {{Құжаттама беті}} <!-- ТӨМЕНГЕ ҮЛГІ ПАРАМЕТРЛЕРІ ҚОЛДАНЫЛУЫ ТУРАЛЫ ЖАЗЫҢЫЗ. --> == Көшіруге арналған үлгі == <pre> {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = |шынайы есімі = |суреті = <!-- Upload Wizard арқылы жүктелген суретті қолданыңыз --> |толық есімі = |лақап аты = |азаматтығы = |ұлты = |туған күні = <!-- {{КК.АА.ЖЖЖЖ}} --> |туған жері = |қайтыс болған күні = <!-- {{КК.АА.ЖЖЖЖ}} --> |қайтыс болған жері = |тұрғылықты жері = |салмақ дәрежесі = |бойы = |қолдың қарқыны = |стилі = |бапкері = |команда = |мансабы = |чемпион белдігі = <!-- кәсіби аралас жекпе-жектегі статистика --> |жалпы = <!-- жалпы шайқас саны --> |жеңді = <!-- жалпы жеңген шайқас саны --> |жеңді_нокаут = <!-- нокаут арқылы жеңген шайқас саны --> |жеңді_берілу = <!-- берілу арқылы жеңген шайқас саны --> |жеңді_шешім = <!-- төрешілер шешімі арқылы жеңген шайқас саны --> |жеңілді = <!-- жалпы жеңілген шайқас саны --> |жеңілді_нокаут = <!-- нокаут арқылы жеңілген шайқас саны --> |жеңілді_берілу = <!-- берілу арқылы жеңілген шайқас саны --> |жеңілді_шешім = <!-- төрешілер шешімі арқылы жеңілген шайқас саны --> |тең = <!-- тең шайқас саны --> |өткізілмеген = <!-- өткізілмеген шайқас саны --> <!-- әуесқой аралас жекпе-жектегі статистика --> |әуесқой_жалпы = <!-- жалпы шайқас саны --> |әуесқой_жеңді = <!-- жалпы жеңген шайқас саны --> |әуесқой_жеңді_нокаут = <!-- нокаут арқылы жеңген шайқас саны --> |әуесқой_жеңді_берілу = <!-- берілу арқылы жеңген шайқас саны --> |әуесқой_жеңді_шешім = <!-- төрешілер шешімі арқылы жеңген шайқас саны --> |әуесқой_жеңілді = <!-- жалпы жеңілген шайқас саны --> |әуесқой_жеңілді_нокаут = <!-- нокаут арқылы жеңілген шайқас саны --> |әуесқой_жеңілді_берілді = <!-- берілу арқылы жеңілген шайқас саны --> |әуесқой_жеңілді_шешім = <!-- төрешілер шешімі арқылы жеңілген шайқас саны --> |әуесқой_тең = <!-- тең шайқас саны --> |әуесқой_өткізілмеген = <!-- өткізілмеген шайқас саны --> <!-- бокстағы статистика --> |бокс_жалпы = <!-- жалпы шайқас саны --> |бокс_жеңді = <!-- жалпы жеңген шайқас саны --> |бокс_жеңді_нокаут = <!-- нокаут арқылы жеңген шайқас саны --> |бокс_жеңді_шешім = <!-- төрешілер шешімі арқылы жеңген шайқас саны --> |бокс_жеңілді = <!-- жалпы жеңілген шайқас саны --> |бокс_жеңілді_нокаут = <!-- нокаут арқылы жеңілген шайқас саны --> |бокс_жеңілді_шешім = <!-- төрешілер шешімі арқылы жеңілген шайқас саны --> |бокс_тең = <!-- тең шайқас саны --> |бокс_өткізілмеген = <!-- өткізілмеген шайқас саны --> <!-- кикбокстағы статистика --> |кбокс_жалпы = <!-- жалпы шайқас саны --> |кбокс_жеңді = <!-- жалпы жеңген шайқас саны --> |кбокс_жеңді_нокаут = <!-- нокаут арқылы жеңген шайқас саны --> |кбокс_жеңді_шешім = <!-- төрешілер шешімі арқылы жеңген шайқас саны --> |кбокс_жеңілді = <!-- жалпы жеңілген шайқас саны --> |кбокс_жеңілді_нокаут = <!-- нокаут арқылы жеңілген шайқас саны --> |кбокс_жеңілді_шешім = <!-- төрешілер шешімі арқылы жеңілген шайқас саны --> |кбокс_тең = <!-- тең шайқас саны --> |кбокс_өткізілмеген = <!-- өткізілмеген шайқас саны --> <!-- қосымша ақпарат --> |мамандығы = |университет = |жұбайы = |бала = |туыс = |шәкірт = <!-- Әлеуметтік желі мен сайты --> |twitter = <!-- [https://x.com/логин логин] --> |instagram = <!-- [https://instagram.com/логин логин] --> |facebook = <!-- [https://facebook.com/логин логин] --> |telegram = <!-- [https://t.me/логин логин] --> |сайты = <!-- [https://сайт.қаз/ сайт] --> |boxrec = <!-- boxrec.com сайтындағы ID нөмірі --> |sherdog = <!-- sherdog.com сайтындағы ID нөмірі --> }} </pre> == Мысалы == <div style="width:600px;overflow:auto"> <pre> {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = Мырқымбай |шынайы есімі = Пәленше Пәленшеұлы |суреті = Piratey.svg |толық есімі = Пәленше Пәленшеұлы |лақап аты = Мырқымбай |азаматтығы = [[Мажарстан]] |ұлты = [[Немістер|Неміс]] |туған күні = 24.06.1930 |туған жері = [[Токио]], [[Жапония]] |қайтыс болған күні = 31.12.1985 |қайтыс болған жері = [[Лондон]], [[Ұлыбритания]] |тұрғылықты жері = [[Сидней]], [[Аустралия]] |салмақ дәрежесі = Жеңіл салмақ |бойы = 175 см |қолдың қарқыны = 180 см |стилі = [[Кикбоксинг]], [[Каратэ]], [[Дзюдо]] |бапкері = Шықбермес Шығайбай |команда = Ash Qazaq Pro |мансабы = 1950 - 1979 |чемпион белдігі = Pride, UFC |жалпы = 30 |жеңді = 23 |жеңді_нокаут = 12 |жеңді_берілу = 9 |жеңді_шешім = 2 |жеңілді = 5 |жеңілді_нокаут = 2 |жеңілді_берілу = 1 |жеңілді_шешім = 2 |тең = 1 |өткізілмеген = 1 |әуесқой_жалпы = 13 |әуесқой_жеңді = 7 |әуесқой_жеңді_нокаут = 4 |әуесқой_жеңді_берілу = 2 |әуесқой_жеңді_шешім = 1 |әуесқой_жеңілді = 3 |әуесқой_жеңілді_нокаут = 1 |әуесқой_жеңілді_берілді = 1 |әуесқой_жеңілді_шешім = 1 |әуесқой_тең = 2 |әуесқой_өткізілмеген = 1 |бокс_жалпы = 24 |бокс_жеңді = 17 |бокс_жеңді_нокаут = 16 |бокс_жеңді_шешім = 1 |бокс_жеңілді = 4 |бокс_жеңілді_нокаут = 3 |бокс_жеңілді_шешім = 1 |бокс_тең = 1 |бокс_өткізілмеген = 2 |кбокс_жалпы = 40 |кбокс_жеңді = 33 |кбокс_жеңді_нокаут = 27 |кбокс_жеңді_шешім = 6 |кбокс_жеңілді = 5 |кбокс_жеңілді_нокаут = 1 |кбокс_жеңілді_шешім = 4 |кбокс_тең = 0 |кбокс_өткізілмеген = 2 |мамандығы = [[Заңгер]] |университет = [[Оксфорд университеті]] |жұбайы = [[Жезтырнақ]] |бала = 3 |туыс = [[Алдар көсе]] |шәкірт = [[Толағай (аңыз)|Толағай]] |twitter = |instagram = |facebook = |telegram = |сайты = |boxrec = |sherdog = }} </pre> </div> {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = Мырқымбай |шынайы есімі = Пәленше Пәленшеұлы |суреті = Piratey.svg |толық есімі = Пәленше Пәленшеұлы |лақап аты = Мырқымбай |азаматтығы = [[Мажарстан]] |ұлты = [[Немістер|Неміс]] |туған күні = 24.06.1930 |туған жері = [[Токио]], [[Жапония]] |қайтыс болған күні = 31.12.1985 |қайтыс болған жері = [[Лондон]], [[Ұлыбритания]] |тұрғылықты жері = [[Сидней]], [[Аустралия]] |салмақ дәрежесі = Жеңіл салмақ |бойы = 175 см |қолдың қарқыны = 180 см |стилі = [[Кикбоксинг]], [[Каратэ]], [[Дзюдо]] |бапкері = Шықбермес Шығайбай |команда = |мансабы = 1950 - 1979 |чемпион белдігі = |жалпы = 30 |жеңді = 23 |жеңді_нокаут = 12 |жеңді_берілу = 9 |жеңді_шешім = 2 |жеңілді = 5 |жеңілді_нокаут = 2 |жеңілді_берілу = 1 |жеңілді_шешім = 2 |тең = 1 |өткізілмеген = 1 |әуесқой_жалпы = 13 |әуесқой_жеңді = 7 |әуесқой_жеңді_нокаут = 4 |әуесқой_жеңді_берілу = 2 |әуесқой_жеңді_шешім = 1 |әуесқой_жеңілді = 3 |әуесқой_жеңілді_нокаут = 1 |әуесқой_жеңілді_берілді = 1 |әуесқой_жеңілді_шешім = 1 |әуесқой_тең = 2 |әуесқой_өткізілмеген = 1 |бокс_жалпы = 24 |бокс_жеңді = 17 |бокс_жеңді_нокаут = 16 |бокс_жеңді_шешім = 1 |бокс_жеңілді = 4 |бокс_жеңілді_нокаут = 3 |бокс_жеңілді_шешім = 1 |бокс_тең = 1 |бокс_өткізілмеген = 2 |кбокс_жалпы = 40 |кбокс_жеңді = 33 |кбокс_жеңді_нокаут = 27 |кбокс_жеңді_шешім = 6 |кбокс_жеңілді = 5 |кбокс_жеңілді_нокаут = 1 |кбокс_жеңілді_шешім = 4 |кбокс_тең = 0 |кбокс_өткізілмеген = 2 |мамандығы = [[Заңгер]] |университет = [[Оксфорд университеті]] |жұбайы = [[Жезтырнақ]] |бала = 3 |туыс = [[Алдаркөсе]] |шәкірт = [[Толағай (аңыз)|Толағай]] |twitter = |instagram = |facebook = |telegram = |сайты = |boxrec = |sherdog = }} l8dbpp4bnbza50dnf2tjw4tdbwqta8t 3414850 3414849 2024-12-27T22:19:29Z Murat Karibay 96529 3414850 wikitext text/x-wiki {{Құжаттама беті}} <!-- ТӨМЕНГЕ ҮЛГІ ПАРАМЕТРЛЕРІ ҚОЛДАНЫЛУЫ ТУРАЛЫ ЖАЗЫҢЫЗ. --> == Көшіруге арналған үлгі == <pre> {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = <!-- жауынгердің есімі --> |шынайы есімі = <!-- жауынгердің аты-тегі --> |суреті = <!-- Upload Wizard арқылы жүктелген суретті қолданыңыз --> |толық есімі = <!-- жауынгердің толық аты-жөні --> |лақап аты = <!-- жауынгердің лақап аты --> |азаматтығы = <!-- жауынгердің азаматтығы --> |ұлты = <!-- жауынгердің ұлты --> |туған күні = <!-- {{КК.АА.ЖЖЖЖ}} --> |туған жері = <!-- жауынгердің туған мекені --> |қайтыс болған күні = <!-- {{КК.АА.ЖЖЖЖ}} --> |қайтыс болған жері = <!-- жауынгердің қайтыс болған мекені --> |тұрғылықты жері = <!-- жауынгердің тұратын мекені --> |салмақ дәрежесі = <!-- жауынгердің салмағы (кг) --> |бойы = <!-- жауынгердің бойы (см) --> |қолдың қарқыны = <!-- жауынгердің екі қолының ұзындығы (см) --> |стилі = <!-- жауынгердің қолданатын спорт түрі --> |бапкері = <!-- жауынгердің бапкері --> |команда = <!-- жаттығу жасайтын командасы --> |мансабы = <!-- мансабының басталу мен аяқталу жылдары --> |чемпион белдігі = <!-- кәсіби аралас жекпе-жектегі статистика --> |жалпы = <!-- жалпы шайқас саны --> |жеңді = <!-- жалпы жеңген шайқас саны --> |жеңді_нокаут = <!-- нокаут арқылы жеңген шайқас саны --> |жеңді_берілу = <!-- берілу арқылы жеңген шайқас саны --> |жеңді_шешім = <!-- төрешілер шешімі арқылы жеңген шайқас саны --> |жеңілді = <!-- жалпы жеңілген шайқас саны --> |жеңілді_нокаут = <!-- нокаут арқылы жеңілген шайқас саны --> |жеңілді_берілу = <!-- берілу арқылы жеңілген шайқас саны --> |жеңілді_шешім = <!-- төрешілер шешімі арқылы жеңілген шайқас саны --> |тең = <!-- тең шайқас саны --> |өткізілмеген = <!-- өткізілмеген шайқас саны --> <!-- әуесқой аралас жекпе-жектегі статистика --> |әуесқой_жалпы = <!-- жалпы шайқас саны --> |әуесқой_жеңді = <!-- жалпы жеңген шайқас саны --> |әуесқой_жеңді_нокаут = <!-- нокаут арқылы жеңген шайқас саны --> |әуесқой_жеңді_берілу = <!-- берілу арқылы жеңген шайқас саны --> |әуесқой_жеңді_шешім = <!-- төрешілер шешімі арқылы жеңген шайқас саны --> |әуесқой_жеңілді = <!-- жалпы жеңілген шайқас саны --> |әуесқой_жеңілді_нокаут = <!-- нокаут арқылы жеңілген шайқас саны --> |әуесқой_жеңілді_берілді = <!-- берілу арқылы жеңілген шайқас саны --> |әуесқой_жеңілді_шешім = <!-- төрешілер шешімі арқылы жеңілген шайқас саны --> |әуесқой_тең = <!-- тең шайқас саны --> |әуесқой_өткізілмеген = <!-- өткізілмеген шайқас саны --> <!-- бокстағы статистика --> |бокс_жалпы = <!-- жалпы шайқас саны --> |бокс_жеңді = <!-- жалпы жеңген шайқас саны --> |бокс_жеңді_нокаут = <!-- нокаут арқылы жеңген шайқас саны --> |бокс_жеңді_шешім = <!-- төрешілер шешімі арқылы жеңген шайқас саны --> |бокс_жеңілді = <!-- жалпы жеңілген шайқас саны --> |бокс_жеңілді_нокаут = <!-- нокаут арқылы жеңілген шайқас саны --> |бокс_жеңілді_шешім = <!-- төрешілер шешімі арқылы жеңілген шайқас саны --> |бокс_тең = <!-- тең шайқас саны --> |бокс_өткізілмеген = <!-- өткізілмеген шайқас саны --> <!-- кикбокстағы статистика --> |кбокс_жалпы = <!-- жалпы шайқас саны --> |кбокс_жеңді = <!-- жалпы жеңген шайқас саны --> |кбокс_жеңді_нокаут = <!-- нокаут арқылы жеңген шайқас саны --> |кбокс_жеңді_шешім = <!-- төрешілер шешімі арқылы жеңген шайқас саны --> |кбокс_жеңілді = <!-- жалпы жеңілген шайқас саны --> |кбокс_жеңілді_нокаут = <!-- нокаут арқылы жеңілген шайқас саны --> |кбокс_жеңілді_шешім = <!-- төрешілер шешімі арқылы жеңілген шайқас саны --> |кбокс_тең = <!-- тең шайқас саны --> |кбокс_өткізілмеген = <!-- өткізілмеген шайқас саны --> <!-- қосымша ақпарат --> |мамандығы = <!-- тәмамдаған мамандығы --> |университет = <!-- оқыған университеті --> |жұбайы = <!-- жауынгердің жұбайы --> |бала = <!-- жауынгердің бала саны --> |туыс = <!-- жауынгердің туысы --> |шәкірт = <!-- жауынгердің шәкірті --> <!-- Әлеуметтік желі мен сайты --> |twitter = <!-- [https://x.com/логин логин] --> |instagram = <!-- [https://instagram.com/логин логин] --> |facebook = <!-- [https://facebook.com/логин логин] --> |telegram = <!-- [https://t.me/логин логин] --> |сайты = <!-- [https://сайт.қаз/ сайт] --> |boxrec = <!-- boxrec.com сайтындағы ID нөмірі --> |sherdog = <!-- sherdog.com сайтындағы ID нөмірі --> }} </pre> == Мысалы == <div style="width:600px;overflow:auto"> <pre> {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = Мырқымбай |шынайы есімі = Пәленше Пәленшеұлы |суреті = Piratey.svg |толық есімі = Пәленше Пәленшеұлы |лақап аты = Мырқымбай |азаматтығы = [[Мажарстан]] |ұлты = [[Немістер|Неміс]] |туған күні = 24.06.1930 |туған жері = [[Токио]], [[Жапония]] |қайтыс болған күні = 31.12.1985 |қайтыс болған жері = [[Лондон]], [[Ұлыбритания]] |тұрғылықты жері = [[Сидней]], [[Аустралия]] |салмақ дәрежесі = Жеңіл салмақ |бойы = 175 см |қолдың қарқыны = 180 см |стилі = [[Кикбоксинг]], [[Каратэ]], [[Дзюдо]] |бапкері = Шықбермес Шығайбай |команда = Ash Qazaq Pro |мансабы = 1950 - 1979 |чемпион белдігі = Pride, UFC |жалпы = 30 |жеңді = 23 |жеңді_нокаут = 12 |жеңді_берілу = 9 |жеңді_шешім = 2 |жеңілді = 5 |жеңілді_нокаут = 2 |жеңілді_берілу = 1 |жеңілді_шешім = 2 |тең = 1 |өткізілмеген = 1 |әуесқой_жалпы = 13 |әуесқой_жеңді = 7 |әуесқой_жеңді_нокаут = 4 |әуесқой_жеңді_берілу = 2 |әуесқой_жеңді_шешім = 1 |әуесқой_жеңілді = 3 |әуесқой_жеңілді_нокаут = 1 |әуесқой_жеңілді_берілді = 1 |әуесқой_жеңілді_шешім = 1 |әуесқой_тең = 2 |әуесқой_өткізілмеген = 1 |бокс_жалпы = 24 |бокс_жеңді = 17 |бокс_жеңді_нокаут = 16 |бокс_жеңді_шешім = 1 |бокс_жеңілді = 4 |бокс_жеңілді_нокаут = 3 |бокс_жеңілді_шешім = 1 |бокс_тең = 1 |бокс_өткізілмеген = 2 |кбокс_жалпы = 40 |кбокс_жеңді = 33 |кбокс_жеңді_нокаут = 27 |кбокс_жеңді_шешім = 6 |кбокс_жеңілді = 5 |кбокс_жеңілді_нокаут = 1 |кбокс_жеңілді_шешім = 4 |кбокс_тең = 0 |кбокс_өткізілмеген = 2 |мамандығы = [[Заңгер]] |университет = [[Оксфорд университеті]] |жұбайы = [[Жезтырнақ]] |бала = 3 |туыс = [[Алдар көсе]] |шәкірт = [[Толағай (аңыз)|Толағай]] |twitter = |instagram = |facebook = |telegram = |сайты = |boxrec = |sherdog = }} </pre> </div> {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = Мырқымбай |шынайы есімі = Пәленше Пәленшеұлы |суреті = Piratey.svg |толық есімі = Пәленше Пәленшеұлы |лақап аты = Мырқымбай |азаматтығы = [[Мажарстан]] |ұлты = [[Немістер|Неміс]] |туған күні = 24.06.1930 |туған жері = [[Токио]], [[Жапония]] |қайтыс болған күні = 31.12.1985 |қайтыс болған жері = [[Лондон]], [[Ұлыбритания]] |тұрғылықты жері = [[Сидней]], [[Аустралия]] |салмақ дәрежесі = Жеңіл салмақ |бойы = 175 см |қолдың қарқыны = 180 см |стилі = [[Кикбоксинг]], [[Каратэ]], [[Дзюдо]] |бапкері = Шықбермес Шығайбай |команда = |мансабы = 1950 - 1979 |чемпион белдігі = |жалпы = 30 |жеңді = 23 |жеңді_нокаут = 12 |жеңді_берілу = 9 |жеңді_шешім = 2 |жеңілді = 5 |жеңілді_нокаут = 2 |жеңілді_берілу = 1 |жеңілді_шешім = 2 |тең = 1 |өткізілмеген = 1 |әуесқой_жалпы = 13 |әуесқой_жеңді = 7 |әуесқой_жеңді_нокаут = 4 |әуесқой_жеңді_берілу = 2 |әуесқой_жеңді_шешім = 1 |әуесқой_жеңілді = 3 |әуесқой_жеңілді_нокаут = 1 |әуесқой_жеңілді_берілді = 1 |әуесқой_жеңілді_шешім = 1 |әуесқой_тең = 2 |әуесқой_өткізілмеген = 1 |бокс_жалпы = 24 |бокс_жеңді = 17 |бокс_жеңді_нокаут = 16 |бокс_жеңді_шешім = 1 |бокс_жеңілді = 4 |бокс_жеңілді_нокаут = 3 |бокс_жеңілді_шешім = 1 |бокс_тең = 1 |бокс_өткізілмеген = 2 |кбокс_жалпы = 40 |кбокс_жеңді = 33 |кбокс_жеңді_нокаут = 27 |кбокс_жеңді_шешім = 6 |кбокс_жеңілді = 5 |кбокс_жеңілді_нокаут = 1 |кбокс_жеңілді_шешім = 4 |кбокс_тең = 0 |кбокс_өткізілмеген = 2 |мамандығы = [[Заңгер]] |университет = [[Оксфорд университеті]] |жұбайы = [[Жезтырнақ]] |бала = 3 |туыс = [[Алдаркөсе]] |шәкірт = [[Толағай (аңыз)|Толағай]] |twitter = |instagram = |facebook = |telegram = |сайты = |boxrec = |sherdog = }} khkup1eukxkc3oxwugjcpr0hdb51zpg 3414853 3414850 2024-12-27T22:34:51Z Murat Karibay 96529 3414853 wikitext text/x-wiki {{Құжаттама беті}} <!-- ТӨМЕНГЕ ҮЛГІ ПАРАМЕТРЛЕРІ ҚОЛДАНЫЛУЫ ТУРАЛЫ ЖАЗЫҢЫЗ. --> == Көшіруге арналған үлгі == <pre> {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = <!-- жауынгердің есімі --> |шынайы есімі = <!-- жауынгердің аты-тегі --> |суреті = <!-- Upload Wizard арқылы жүктелген суретті қолданыңыз --> |толық есімі = <!-- жауынгердің толық аты-жөні --> |лақап аты = <!-- жауынгердің лақап аты --> |азаматтығы = <!-- жауынгердің азаматтығы --> |ұлты = <!-- жауынгердің ұлты --> |туған күні = <!-- {{КК.АА.ЖЖЖЖ}} --> |туған жері = <!-- жауынгердің туған мекені --> |қайтыс болған күні = <!-- {{КК.АА.ЖЖЖЖ}} --> |қайтыс болған жері = <!-- жауынгердің қайтыс болған мекені --> |тұрғылықты жері = <!-- жауынгердің тұратын мекені --> |салмақ дәрежесі = <!-- жауынгердің салмағы дивизионы --> |салмағы = <!-- жауынгердің салмағы (кг) --> |бойы = <!-- жауынгердің бойы (см) --> |қолдың қарқыны = <!-- жауынгердің екі қолының ұзындығы (см) --> |стилі = <!-- жауынгердің қолданатын спорт түрі --> |бапкері = <!-- жауынгердің бапкері --> |команда = <!-- жаттығу жасайтын командасы --> |мансабы = <!-- мансабының басталу мен аяқталу жылдары --> |чемпион белдігі = <!-- жауынгердің жеңіп алған чемпион белдігі --> <!-- кәсіби аралас жекпе-жектегі статистика --> |жалпы = <!-- жалпы шайқас саны --> |жеңді = <!-- жалпы жеңген шайқас саны --> |жеңді_нокаут = <!-- нокаут арқылы жеңген шайқас саны --> |жеңді_берілу = <!-- берілу арқылы жеңген шайқас саны --> |жеңді_шешім = <!-- төрешілер шешімі арқылы жеңген шайқас саны --> |жеңілді = <!-- жалпы жеңілген шайқас саны --> |жеңілді_нокаут = <!-- нокаут арқылы жеңілген шайқас саны --> |жеңілді_берілу = <!-- берілу арқылы жеңілген шайқас саны --> |жеңілді_шешім = <!-- төрешілер шешімі арқылы жеңілген шайқас саны --> |тең = <!-- тең шайқас саны --> |өткізілмеген = <!-- өткізілмеген шайқас саны --> <!-- әуесқой аралас жекпе-жектегі статистика --> |әуесқой_жалпы = <!-- жалпы шайқас саны --> |әуесқой_жеңді = <!-- жалпы жеңген шайқас саны --> |әуесқой_жеңді_нокаут = <!-- нокаут арқылы жеңген шайқас саны --> |әуесқой_жеңді_берілу = <!-- берілу арқылы жеңген шайқас саны --> |әуесқой_жеңді_шешім = <!-- төрешілер шешімі арқылы жеңген шайқас саны --> |әуесқой_жеңілді = <!-- жалпы жеңілген шайқас саны --> |әуесқой_жеңілді_нокаут = <!-- нокаут арқылы жеңілген шайқас саны --> |әуесқой_жеңілді_берілді = <!-- берілу арқылы жеңілген шайқас саны --> |әуесқой_жеңілді_шешім = <!-- төрешілер шешімі арқылы жеңілген шайқас саны --> |әуесқой_тең = <!-- тең шайқас саны --> |әуесқой_өткізілмеген = <!-- өткізілмеген шайқас саны --> <!-- бокстағы статистика --> |бокс_жалпы = <!-- жалпы шайқас саны --> |бокс_жеңді = <!-- жалпы жеңген шайқас саны --> |бокс_жеңді_нокаут = <!-- нокаут арқылы жеңген шайқас саны --> |бокс_жеңді_шешім = <!-- төрешілер шешімі арқылы жеңген шайқас саны --> |бокс_жеңілді = <!-- жалпы жеңілген шайқас саны --> |бокс_жеңілді_нокаут = <!-- нокаут арқылы жеңілген шайқас саны --> |бокс_жеңілді_шешім = <!-- төрешілер шешімі арқылы жеңілген шайқас саны --> |бокс_тең = <!-- тең шайқас саны --> |бокс_өткізілмеген = <!-- өткізілмеген шайқас саны --> <!-- кикбокстағы статистика --> |кбокс_жалпы = <!-- жалпы шайқас саны --> |кбокс_жеңді = <!-- жалпы жеңген шайқас саны --> |кбокс_жеңді_нокаут = <!-- нокаут арқылы жеңген шайқас саны --> |кбокс_жеңді_шешім = <!-- төрешілер шешімі арқылы жеңген шайқас саны --> |кбокс_жеңілді = <!-- жалпы жеңілген шайқас саны --> |кбокс_жеңілді_нокаут = <!-- нокаут арқылы жеңілген шайқас саны --> |кбокс_жеңілді_шешім = <!-- төрешілер шешімі арқылы жеңілген шайқас саны --> |кбокс_тең = <!-- тең шайқас саны --> |кбокс_өткізілмеген = <!-- өткізілмеген шайқас саны --> <!-- қосымша ақпарат --> |мамандығы = <!-- тәмамдаған мамандығы --> |университет = <!-- оқыған университеті --> |жұбайы = <!-- жауынгердің жұбайы --> |бала = <!-- жауынгердің бала саны --> |туыс = <!-- жауынгердің туысы --> |шәкірт = <!-- жауынгердің шәкірті --> <!-- Әлеуметтік желі мен сайты --> |twitter = <!-- [https://x.com/логин логин] --> |instagram = <!-- [https://instagram.com/логин логин] --> |facebook = <!-- [https://facebook.com/логин логин] --> |telegram = <!-- [https://t.me/логин логин] --> |сайты = <!-- [https://сайт.қаз/ сайт] --> |boxrec = <!-- boxrec.com сайтындағы ID нөмірі --> |sherdog = <!-- sherdog.com сайтындағы ID нөмірі --> }} </pre> == Мысалы == <div style="width:600px;overflow:auto"> <pre> {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = Мырқымбай |шынайы есімі = Пәленше Пәленшеұлы |суреті = Piratey.svg |толық есімі = Пәленше Пәленшеұлы |лақап аты = Мырқымбай |азаматтығы = [[Мажарстан]] |ұлты = [[Немістер|Неміс]] |туған күні = 24.06.1930 |туған жері = [[Токио]], [[Жапония]] |қайтыс болған күні = 31.12.1985 |қайтыс болған жері = [[Лондон]], [[Ұлыбритания]] |тұрғылықты жері = [[Сидней]], [[Аустралия]] |салмақ дәрежесі = Жеңіл салмақ |салмағы = 77 кг |бойы = 175 см |қолдың қарқыны = 180 см |стилі = [[Кикбоксинг]], [[Каратэ]], [[Дзюдо]] |бапкері = Шықбермес Шығайбай |команда = Ash Qazaq Pro |мансабы = 1950 - 1979 |чемпион белдігі = Pride, UFC |жалпы = 30 |жеңді = 23 |жеңді_нокаут = 12 |жеңді_берілу = 9 |жеңді_шешім = 2 |жеңілді = 5 |жеңілді_нокаут = 2 |жеңілді_берілу = 1 |жеңілді_шешім = 2 |тең = 1 |өткізілмеген = 1 |әуесқой_жалпы = 13 |әуесқой_жеңді = 7 |әуесқой_жеңді_нокаут = 4 |әуесқой_жеңді_берілу = 2 |әуесқой_жеңді_шешім = 1 |әуесқой_жеңілді = 3 |әуесқой_жеңілді_нокаут = 1 |әуесқой_жеңілді_берілді = 1 |әуесқой_жеңілді_шешім = 1 |әуесқой_тең = 2 |әуесқой_өткізілмеген = 1 |бокс_жалпы = 24 |бокс_жеңді = 17 |бокс_жеңді_нокаут = 16 |бокс_жеңді_шешім = 1 |бокс_жеңілді = 4 |бокс_жеңілді_нокаут = 3 |бокс_жеңілді_шешім = 1 |бокс_тең = 1 |бокс_өткізілмеген = 2 |кбокс_жалпы = 40 |кбокс_жеңді = 33 |кбокс_жеңді_нокаут = 27 |кбокс_жеңді_шешім = 6 |кбокс_жеңілді = 5 |кбокс_жеңілді_нокаут = 1 |кбокс_жеңілді_шешім = 4 |кбокс_тең = 0 |кбокс_өткізілмеген = 2 |мамандығы = [[Заңгер]] |университет = [[Оксфорд университеті]] |жұбайы = [[Жезтырнақ]] |бала = 3 |туыс = [[Алдар көсе]] |шәкірт = [[Толағай (аңыз)|Толағай]] |twitter = |instagram = |facebook = |telegram = |сайты = |boxrec = |sherdog = }} </pre> </div> {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = Мырқымбай |шынайы есімі = Пәленше Пәленшеұлы |суреті = Piratey.svg |толық есімі = Пәленше Пәленшеұлы |лақап аты = Мырқымбай |азаматтығы = [[Мажарстан]] |ұлты = [[Немістер|Неміс]] |туған күні = 24.06.1930 |туған жері = [[Токио]], [[Жапония]] |қайтыс болған күні = 31.12.1985 |қайтыс болған жері = [[Лондон]], [[Ұлыбритания]] |тұрғылықты жері = [[Сидней]], [[Аустралия]] |салмақ дәрежесі = Жартылай орта салмақ |салмағы = 77 кг |бойы = 175 см |қолдың қарқыны = 180 см |стилі = [[Кикбоксинг]], [[Каратэ]], [[Дзюдо]] |бапкері = Шықбермес Шығайбай |команда = |мансабы = 1950 - 1979 |чемпион белдігі = |жалпы = 30 |жеңді = 23 |жеңді_нокаут = 12 |жеңді_берілу = 9 |жеңді_шешім = 2 |жеңілді = 5 |жеңілді_нокаут = 2 |жеңілді_берілу = 1 |жеңілді_шешім = 2 |тең = 1 |өткізілмеген = 1 |әуесқой_жалпы = 13 |әуесқой_жеңді = 7 |әуесқой_жеңді_нокаут = 4 |әуесқой_жеңді_берілу = 2 |әуесқой_жеңді_шешім = 1 |әуесқой_жеңілді = 3 |әуесқой_жеңілді_нокаут = 1 |әуесқой_жеңілді_берілді = 1 |әуесқой_жеңілді_шешім = 1 |әуесқой_тең = 2 |әуесқой_өткізілмеген = 1 |бокс_жалпы = 24 |бокс_жеңді = 17 |бокс_жеңді_нокаут = 16 |бокс_жеңді_шешім = 1 |бокс_жеңілді = 4 |бокс_жеңілді_нокаут = 3 |бокс_жеңілді_шешім = 1 |бокс_тең = 1 |бокс_өткізілмеген = 2 |кбокс_жалпы = 40 |кбокс_жеңді = 33 |кбокс_жеңді_нокаут = 27 |кбокс_жеңді_шешім = 6 |кбокс_жеңілді = 5 |кбокс_жеңілді_нокаут = 1 |кбокс_жеңілді_шешім = 4 |кбокс_тең = 0 |кбокс_өткізілмеген = 2 |мамандығы = [[Заңгер]] |университет = [[Оксфорд университеті]] |жұбайы = [[Жезтырнақ]] |бала = 3 |туыс = [[Алдаркөсе]] |шәкірт = [[Толағай (аңыз)|Толағай]] |twitter = |instagram = |facebook = |telegram = |сайты = |boxrec = |sherdog = }} fu4wox4kltm03xli14af2molxroyhc9 3414868 3414853 2024-12-28T00:10:04Z Murat Karibay 96529 3414868 wikitext text/x-wiki {{Құжаттама беті}} <!-- ТӨМЕНГЕ ҮЛГІ ПАРАМЕТРЛЕРІ ҚОЛДАНЫЛУЫ ТУРАЛЫ ЖАЗЫҢЫЗ. --> == Көшіруге арналған үлгі == <pre> {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = <!-- жауынгердің есімі --> |шынайы есімі = <!-- жауынгердің аты-тегі --> |суреті = <!-- Upload Wizard арқылы жүктелген суретті қолданыңыз --> |толық есімі = <!-- жауынгердің толық аты-жөні --> |лақап аты = <!-- жауынгердің лақап аты --> |азаматтығы = <!-- жауынгердің азаматтығы --> |ұлты = <!-- жауынгердің ұлты --> |туған күні = <!-- {{КК.АА.ЖЖЖЖ}} --> |туған жері = <!-- жауынгердің туған мекені --> |қайтыс болған күні = <!-- {{КК.АА.ЖЖЖЖ}} --> |қайтыс болған жері = <!-- жауынгердің қайтыс болған мекені --> |тұрғылықты жері = <!-- жауынгердің тұратын мекені --> |салмақ дәрежесі = <!-- жауынгердің салмақ дивизионы --> |салмағы = <!-- жауынгердің салмағы (кг) --> |бойы = <!-- жауынгердің бойы (см) --> |қолдың қарқыны = <!-- жауынгердің екі қолының ұзындығы (см) --> |стилі = <!-- жауынгердің қолданатын спорт түрі --> |бапкері = <!-- жауынгердің бапкері --> |команда = <!-- жаттығу жасайтын командасы --> |мансабы = <!-- мансабының басталу мен аяқталу жылдары --> |чемпион белдігі = <!-- жауынгердің жеңіп алған чемпион белдігі --> <!-- кәсіби аралас жекпе-жектегі статистика --> |жалпы = <!-- жалпы шайқас саны --> |жеңді = <!-- жалпы жеңген шайқас саны --> |жеңді_нокаут = <!-- нокаут арқылы жеңген шайқас саны --> |жеңді_берілу = <!-- берілу арқылы жеңген шайқас саны --> |жеңді_шешім = <!-- төрешілер шешімі арқылы жеңген шайқас саны --> |жеңілді = <!-- жалпы жеңілген шайқас саны --> |жеңілді_нокаут = <!-- нокаут арқылы жеңілген шайқас саны --> |жеңілді_берілу = <!-- берілу арқылы жеңілген шайқас саны --> |жеңілді_шешім = <!-- төрешілер шешімі арқылы жеңілген шайқас саны --> |тең = <!-- тең шайқас саны --> |өткізілмеген = <!-- өткізілмеген шайқас саны --> <!-- әуесқой аралас жекпе-жектегі статистика --> |әуесқой_жалпы = <!-- жалпы шайқас саны --> |әуесқой_жеңді = <!-- жалпы жеңген шайқас саны --> |әуесқой_жеңді_нокаут = <!-- нокаут арқылы жеңген шайқас саны --> |әуесқой_жеңді_берілу = <!-- берілу арқылы жеңген шайқас саны --> |әуесқой_жеңді_шешім = <!-- төрешілер шешімі арқылы жеңген шайқас саны --> |әуесқой_жеңілді = <!-- жалпы жеңілген шайқас саны --> |әуесқой_жеңілді_нокаут = <!-- нокаут арқылы жеңілген шайқас саны --> |әуесқой_жеңілді_берілді = <!-- берілу арқылы жеңілген шайқас саны --> |әуесқой_жеңілді_шешім = <!-- төрешілер шешімі арқылы жеңілген шайқас саны --> |әуесқой_тең = <!-- тең шайқас саны --> |әуесқой_өткізілмеген = <!-- өткізілмеген шайқас саны --> <!-- бокстағы статистика --> |бокс_жалпы = <!-- жалпы шайқас саны --> |бокс_жеңді = <!-- жалпы жеңген шайқас саны --> |бокс_жеңді_нокаут = <!-- нокаут арқылы жеңген шайқас саны --> |бокс_жеңді_шешім = <!-- төрешілер шешімі арқылы жеңген шайқас саны --> |бокс_жеңілді = <!-- жалпы жеңілген шайқас саны --> |бокс_жеңілді_нокаут = <!-- нокаут арқылы жеңілген шайқас саны --> |бокс_жеңілді_шешім = <!-- төрешілер шешімі арқылы жеңілген шайқас саны --> |бокс_тең = <!-- тең шайқас саны --> |бокс_өткізілмеген = <!-- өткізілмеген шайқас саны --> <!-- кикбокстағы статистика --> |кбокс_жалпы = <!-- жалпы шайқас саны --> |кбокс_жеңді = <!-- жалпы жеңген шайқас саны --> |кбокс_жеңді_нокаут = <!-- нокаут арқылы жеңген шайқас саны --> |кбокс_жеңді_шешім = <!-- төрешілер шешімі арқылы жеңген шайқас саны --> |кбокс_жеңілді = <!-- жалпы жеңілген шайқас саны --> |кбокс_жеңілді_нокаут = <!-- нокаут арқылы жеңілген шайқас саны --> |кбокс_жеңілді_шешім = <!-- төрешілер шешімі арқылы жеңілген шайқас саны --> |кбокс_тең = <!-- тең шайқас саны --> |кбокс_өткізілмеген = <!-- өткізілмеген шайқас саны --> <!-- қосымша ақпарат --> |мамандығы = <!-- тәмамдаған мамандығы --> |университет = <!-- оқыған университеті --> |жұбайы = <!-- жауынгердің жұбайы --> |бала = <!-- жауынгердің бала саны --> |туыс = <!-- жауынгердің туысы --> |шәкірт = <!-- жауынгердің шәкірті --> <!-- Әлеуметтік желі мен сайты --> |twitter = <!-- [https://x.com/логин логин] --> |instagram = <!-- [https://instagram.com/логин логин] --> |facebook = <!-- [https://facebook.com/логин логин] --> |telegram = <!-- [https://t.me/логин логин] --> |сайты = <!-- [https://сайт.қаз/ сайт] --> |boxrec = <!-- boxrec.com сайтындағы ID нөмірі --> |sherdog = <!-- sherdog.com сайтындағы ID нөмірі --> }} </pre> == Мысалы == <div style="width:600px;overflow:auto"> <pre> {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = Мырқымбай |шынайы есімі = Пәленше Пәленшеұлы |суреті = Piratey.svg |толық есімі = Пәленше Пәленшеұлы |лақап аты = Мырқымбай |азаматтығы = [[Мажарстан]] |ұлты = [[Немістер|Неміс]] |туған күні = 24.06.1930 |туған жері = [[Токио]], [[Жапония]] |қайтыс болған күні = 31.12.1985 |қайтыс болған жері = [[Лондон]], [[Ұлыбритания]] |тұрғылықты жері = [[Сидней]], [[Аустралия]] |салмақ дәрежесі = Жеңіл салмақ |салмағы = 77 кг |бойы = 175 см |қолдың қарқыны = 180 см |стилі = [[Кикбоксинг]], [[Каратэ]], [[Дзюдо]] |бапкері = Шықбермес Шығайбай |команда = Ash Qazaq Pro |мансабы = 1950 - 1979 |чемпион белдігі = Pride, UFC |жалпы = 30 |жеңді = 23 |жеңді_нокаут = 12 |жеңді_берілу = 9 |жеңді_шешім = 2 |жеңілді = 5 |жеңілді_нокаут = 2 |жеңілді_берілу = 1 |жеңілді_шешім = 2 |тең = 1 |өткізілмеген = 1 |әуесқой_жалпы = 13 |әуесқой_жеңді = 7 |әуесқой_жеңді_нокаут = 4 |әуесқой_жеңді_берілу = 2 |әуесқой_жеңді_шешім = 1 |әуесқой_жеңілді = 3 |әуесқой_жеңілді_нокаут = 1 |әуесқой_жеңілді_берілді = 1 |әуесқой_жеңілді_шешім = 1 |әуесқой_тең = 2 |әуесқой_өткізілмеген = 1 |бокс_жалпы = 24 |бокс_жеңді = 17 |бокс_жеңді_нокаут = 16 |бокс_жеңді_шешім = 1 |бокс_жеңілді = 4 |бокс_жеңілді_нокаут = 3 |бокс_жеңілді_шешім = 1 |бокс_тең = 1 |бокс_өткізілмеген = 2 |кбокс_жалпы = 40 |кбокс_жеңді = 33 |кбокс_жеңді_нокаут = 27 |кбокс_жеңді_шешім = 6 |кбокс_жеңілді = 5 |кбокс_жеңілді_нокаут = 1 |кбокс_жеңілді_шешім = 4 |кбокс_тең = 0 |кбокс_өткізілмеген = 2 |мамандығы = [[Заңгер]] |университет = [[Оксфорд университеті]] |жұбайы = [[Жезтырнақ]] |бала = 3 |туыс = [[Алдар көсе]] |шәкірт = [[Толағай (аңыз)|Толағай]] |twitter = |instagram = |facebook = |telegram = |сайты = |boxrec = |sherdog = }} </pre> </div> {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = Мырқымбай |шынайы есімі = Пәленше Пәленшеұлы |суреті = Piratey.svg |толық есімі = Пәленше Пәленшеұлы |лақап аты = Мырқымбай |азаматтығы = [[Мажарстан]] |ұлты = [[Немістер|Неміс]] |туған күні = 24.06.1930 |туған жері = [[Токио]], [[Жапония]] |қайтыс болған күні = 31.12.1985 |қайтыс болған жері = [[Лондон]], [[Ұлыбритания]] |тұрғылықты жері = [[Сидней]], [[Аустралия]] |салмақ дәрежесі = Жартылай орта салмақ |салмағы = 77 кг |бойы = 175 см |қолдың қарқыны = 180 см |стилі = [[Кикбоксинг]], [[Каратэ]], [[Дзюдо]] |бапкері = Шықбермес Шығайбай |команда = |мансабы = 1950 - 1979 |чемпион белдігі = |жалпы = 30 |жеңді = 23 |жеңді_нокаут = 12 |жеңді_берілу = 9 |жеңді_шешім = 2 |жеңілді = 5 |жеңілді_нокаут = 2 |жеңілді_берілу = 1 |жеңілді_шешім = 2 |тең = 1 |өткізілмеген = 1 |әуесқой_жалпы = 13 |әуесқой_жеңді = 7 |әуесқой_жеңді_нокаут = 4 |әуесқой_жеңді_берілу = 2 |әуесқой_жеңді_шешім = 1 |әуесқой_жеңілді = 3 |әуесқой_жеңілді_нокаут = 1 |әуесқой_жеңілді_берілді = 1 |әуесқой_жеңілді_шешім = 1 |әуесқой_тең = 2 |әуесқой_өткізілмеген = 1 |бокс_жалпы = 24 |бокс_жеңді = 17 |бокс_жеңді_нокаут = 16 |бокс_жеңді_шешім = 1 |бокс_жеңілді = 4 |бокс_жеңілді_нокаут = 3 |бокс_жеңілді_шешім = 1 |бокс_тең = 1 |бокс_өткізілмеген = 2 |кбокс_жалпы = 40 |кбокс_жеңді = 33 |кбокс_жеңді_нокаут = 27 |кбокс_жеңді_шешім = 6 |кбокс_жеңілді = 5 |кбокс_жеңілді_нокаут = 1 |кбокс_жеңілді_шешім = 4 |кбокс_тең = 0 |кбокс_өткізілмеген = 2 |мамандығы = [[Заңгер]] |университет = [[Оксфорд университеті]] |жұбайы = [[Жезтырнақ]] |бала = 3 |туыс = [[Алдаркөсе]] |шәкірт = [[Толағай (аңыз)|Толағай]] |twitter = |instagram = |facebook = |telegram = |сайты = |boxrec = |sherdog = }} 3paqvw5amzlesa5v65k1wk9tlb5iyrx 0 698862 3414876 3151226 2024-12-28T00:48:52Z CommonsDelinker 165 «[[:File:Blason_Rouergue.svg]]» деген «[[:File:Blason_comtes_de_Rodez.svg]]» дегенмен алмастырылды. 3414876 wikitext text/x-wiki {{Мағына|Окситания}} {{Франция аймағы | Атауы = Окситания | Өз тілінде = Occitanie | Карта = Languedoc-Roussillon-Midi-Pyrénées region locator map.svg | Карта өлшемі = 200px | Ту суреті = Flag_of_Région_Occitanie_(symbol_only).svg | Ту суретінің өлшемі = | Логотип суреті = Blason région fr Occitanie.svg | Логотип суретінің өлшемі = | Ту = | Логотип = | Астана = Тулуза | Ірі қалалары = [[Тулуза]], [[Монпелье]], [[Ним]], [[Перпиньян]] | Департаменттер = 13 | Округтер = | Кантондар = 269 | Коммуналар = 4565 | Кеңес президенті = [[Кароль Дельга]]<br>([[Франциядағы аймақтық сайлау (2015)|2016]]—2021; [[Социалистік партия (Франция)|СП]]) | Префект = [[Паскаль Майос]] | Жер аумағы = 72 724 | Тілдері = '''Ресми:''' [[Француз тілі|Француз]]<br>'''Аймақтық:''' [[Окситан тілі|Окситан]], [[Каталан тілі|Каталан]] | Халық санын бағалау = 5 683 878 | Халық саны бойынша аймақ орны = 5 | Бағалау болған жыл = 2013 | Халық санағы болған жыл = 2013 | Халық санағы = | Халық тығыздығы = 76,64<ref name="metro">[[Франция метрополиясы|Метрополиядағы]] аймақтар арасында </ref> | Тығыздығы = 76,64<ref name="metro">[[Франция метрополиясы|Метрополиядағы]] аймақтар арасында </ref> | Уақыт белдеуі = +1 }} '''Окситания''' ({{Lang-fr|Occitanie}}, {{Lang2|oc|ca|Occitània}}) — Францияның 2016 жылғы аумақтық реформасына сәйкес<ref name="reform">{{Cite web|url=http://www.assemblee-nationale.fr/14/dossiers/delimitation_regions_organisation_territoriale.asp#delimitation_regions_elections|title=Collectivités territoriales : nouvelle organisation territoriale|author=|date=2015-08-07|work=|publisher=Assemblée Nationale|accessdate=2016-01-01|lang=fr|archivedate=2015-12-24|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151224155305/http://www.assemblee-nationale.fr/14/dossiers/delimitation_regions_organisation_territoriale.asp#delimitation_regions_elections|deadlink=no}}</ref> [[Лангедок-Руссильон]] және Миди-Пиреней аймақтарын біріктіру нәтижесінде құрылған [[Франция аймақтары|Франция аймағы]]. Жаңа аймақтың құрылған күні 2016 жылдың 1 қаңтары<ref name="map">{{Cite web|url=http://www.lemonde.fr/politique/article/2014/12/17/la-carte-a-13-regions-definitivement-adoptee_4542278_823448.html|title=La carte à 13 régions définitivement adoptée|author=|date=2014-12-17|work=|publisher=Le Monde|accessdate=2016-01-01|lang=fr|archivedate=2020-05-15|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200515014944/https://www.lemonde.fr/politique/article/2014/12/17/la-carte-a-13-regions-definitivement-adoptee_4542278_823448.html|deadlink=no}}</ref>. == Атауы == Заң мәтіні '''Лангедок''' ({{Lang-fr|Languedoc}}) және '''Руссильон''' ({{Lang-fr|Roussillon}}), '''[[Пиреней таулары|Пиреней]]''' таулары ({{Lang-fr|Pyrénées}}) тарихи аймақтары қосындысынан тұратын аймақтың уақытша атауын және Франция картасында аймақтың орнын ('''Оңтүстік'''; {{Lang-fr|Midi}}), [[Дефис|дефис арқылы]] бөлінген (француз емлесі) белгілеуді анықтайды. Аймақтық астананың тұрақты атауы мен орналасқан жерін Өңірлік кеңес 2016 жылдың 1 шілдесіне дейін анықтауы және 2016 жылдың 1 қазанына дейін Францияның Мемлекеттік кеңесі бекітуі тиіс<ref name="date">{{Cite web|url=http://www.rtl.fr/actu/politique/elections-regionales-2015-sept-nouvelles-regions-se-cherchent-toujours-un-nom-7780844057|title=Élections régionales 2015 : sept nouvelles régions se cherchent toujours un nom|author=Cyprien Cini, Loïc Farge|date=2015-12-14|work=|publisher=RTL|accessdate=2016-01-10|lang=fr|archivedate=2016-01-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160127204442/http://www.rtl.fr/actu/politique/elections-regionales-2015-sept-nouvelles-regions-se-cherchent-toujours-un-nom-7780844057|deadlink=no}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.lesechos.fr/elections/regionales/regionales-2015/021502041575-les-nouvelles-regions-a-la-recherche-de-leurs-futurs-noms-1178565.php#|title=Les nouvelles régions à la recherche de leurs futurs noms|author=Laurence Albert|date=2015-11-25|work=|publisher=Les Échos|accessdate=2016-01-10|lang=fr|archivedate=2015-11-26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151126134733/http://www.lesechos.fr/elections/regionales/regionales-2015/021502041575-les-nouvelles-regions-a-la-recherche-de-leurs-futurs-noms-1178565.php|deadlink=no}}</ref>. == География == Жалпы ауданы 72 724 км² болатын аймақ Франция метрополиясында екінші орын алады. Ол елдің оңтүстігінде орналасқан және батысында және солтүстік-батысында [[Жаңа Аквитания]] аймағымен, солтүстік-шығысында Оверн — Рона — Альпімен, шығысында Прованс — Альпі — Кот-д'Азурмен шектеседі. Оңтүстікте аймақ [[Испания]] және [[Андорра|Андоррамен]] шектеседі. Оңтүстік-шығыстан аймақты [[Жерорта теңізі]] шайып жатыр. Францияның бес ұлы өзенінің бірі [[Гаронна]] осы аймақ арқылы ағып өтеді. Оңтүстіктен аймақ Испаниядан Пиреней тау сілемімен бөлінген. == Тарих == 1790 жылы Францияның тарихи провинциялары департаменттерге айналды. 1919 жылы [[Үшінші Француз Республикасы|Үшінші республика]] кезінде {{iw|Этьен Клементель|Этьен Клементельдің|fr|Étienne Clémentel}}<small class="ref-info" style="cursor:help;" title="француз тілінде">({{Fr icon}})</small> кезінде «экономикалық аймақтар» құрылып, экономикалық жоспарлаудың алғашқы әрекеті жасалды. 1941 жылы 30 маусымда Маршал Петен үкіметі аймақтық кемелдің басшылығымен департаменттерді біріктірді. Олар 1946 жылға дейін болды және 1960 жылы қайта құрылды. Бұл құрылым 2015 жылға дейін өзгеріссіз қалды. == Әкімшілік бөлініс == Облыс 72 724 км² астам аумақты алып жатыр, халқы 5 683 878<ref>{{Cite web|url=http://www.insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/france-regions.asp?annee=2014#regions%202016|title=Populations légales 2013 des régions 2016|author=|date=|work=|publisher=Institut national de la statistique et des études économiques|accessdate=2016-01-01|lang=fr|archivedate=2016-02-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160222055632/http://www.insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/france-regions.asp?annee=2014#regions%202016|deadlink=no}}</ref>. Халық тығыздығы (2013 жылғы жағдай бойынша) 76,64 адам. /км². === Департаменттер === {| class="wikitable" style="text-align:center; width:80%;" ! colspan="2" |Департамент ! Елтаңба ! Ауданы ! Халқы ! Халық тығыздығы ! Префектура |- ! style="background-color:FFFFFF" | 09 | [[Арьеж]] |[[Сурет:Blason_département_fr_Ariège.svg|ортаға|44x44 нүкте]] | 4890 км² | 152 366 | 32,23 адам/км² | Фуа |- ! style="background-color:FFFFFF" | 11 | [[Од (департамент)|Од]] |[[Сурет:Blason_non-officiel_département_fr_Aude.svg|ортаға|44x44 нүкте]] | 6139 км² | 362 339 | 59,60 адам/км² | [[Каркассонн|Каркасон]] |- ! style="background-color:FFFFFF" | 12 | [[Аверон|Авейрон]] |[[Сурет:Blason comtes de Rodez.svg|ортаға|44x44 нүкте]] | 8735 км² | 276 229 | 33,01 адам/км² | Родез |- ! style="background-color:FFFFFF" | 30 | [[Гар (департамент)|Гар]] |[[Сурет:Blason_département_fr_Gard.svg|ортаға|44x44 нүкте]] | 5853 км² | 725 618 | 124,09 адам/км² | [[Ним]] |- ! style="background-color:FFFFFF" | 31 | [[Жоғарғы Гаронна]] |[[Сурет:Blason_département_fr_Haute-Garonne.svg|ортаға|44x44 нүкте]] | 6309 км² | 1 279 349 | 201,04 адам/км² | [[Тулуза]] |- ! style="background-color:FFFFFF" | 32 | [[Жер (департамент)|Жер]] |[[Сурет:Blason_département_fr_Gers.svg|ортаға|44x44 нүкте]] | 6257 км² | 189 530 | 31,24 адам/км² | Ош |- ! style="background-color:FFFFFF" | 34 | [[Эро (департамент)|Эро]] |[[Сурет:Blason_département_fr_Hérault.svg|ортаға|44x44 нүкте]] | 6101 км² | 1 077 627 | 174,17 адам/км² | [[Монпелье]] |- ! style="background-color:FFFFFF" | 46 | [[Ло (департамент)|Лот]] |[[Сурет:Blason_département_fr_Lot.svg|ортаға|44x44 нүкте]] | 5217 км² | 174 346 | 34,74 адам/км² | Каор |- ! style="background-color:FFFFFF" | 48 | [[Лозер]] |[[Сурет:Blason_département_fr_Lozère.svg|ортаға|44x44 нүкте]] | 5167 км² | 76 889 | 15,73 адам/км² | Манд |- ! style="background-color:FFFFFF" | 65 | [[Жоғарғы Пиреней|Жоғары Пиреней]] |[[Сурет:Blason_département_fr_Hautes-Pyrénées.svg|ортаға|44x44 нүкте]] | 4464 км² | 228 854 | 53,30 адам/км² | Тарб |- ! style="background-color:FFFFFF" | 66 | [[Шығыс Пиреней]] |[[Сурет:Blason_66.svg|ортаға|44x44 нүкте]] | 4116 км² | 457 793 | 111,09 адам/км² | [[Перпиньян]] |- ! style="background-color:FFFFFF" | 81 | [[Тарн]] |[[Сурет:Blason_département_fr_Tarn.svg|ортаға|44x44 нүкте]] | 5758 км² | 378 947 | 67,23 адам/км² | Альби |- ! style="background-color:FFFFFF" | 82 | [[Тарн және Гаронна]] |[[Сурет:Blason_département_fr_Tarn-et-Garonne.svg|ортаға|44x44 нүкте]] | 3718 км² | 246 971 | 66,76 адам/км² | Монтобан |} === Ең ірі қалалар === Аймақтың ең ірі қалалары (30 мыңнан астам халқы бар) мыналар: {| class="wikitable sortable" ! align="center" width="20" |№ ! width="150" | Қала ! width="150" | Департамент ! width="100" | Халық саны (2013)<ref>{{Cite web|url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?ref_id=estim-pop&reg_id=99|title=Populations légales 2013 des départements et des collectivités d'outre-mer|publisher=Institut national de la statistique et des études économiques|accessdate=2015-12-28|lang=fr|archivedate=2016-01-20|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160120234327/http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=estim-pop|deadlink=no}}</ref> |- | align="center" | 1 | [[Тулуза]] | [[Жоғарғы Гаронна]] | align="center" | {{Сан|458298}} |- | align="center" | 2 | [[Монпелье]] | [[Эро (департамент)|Эро]] | align="center" | {{Сан|272084}} |- | align="center" | 3 | [[Ним|Нимс]] | [[Гар (департамент)|Гар]] | align="center" | {{Сан|150564}} |- | align="center" | 4 | [[Перпиньян]] | [[Шығыс Пиреней]] | align="center" | {{Сан|120959}} |- | align="center" | 5 | [[Безье (Эро)|безерлер]] | [[Эро (департамент)|Эро]] | align="center" | {{Сан|74811}} |- | align="center" | 6 | Монтобан | [[Тарн және Гаронна]] | align="center" | {{Сан|57921}} |- | align="center" | 7 | [[Нарбонн|Нарбон]] | [[Од (департамент)|Од]] | align="center" | {{Сан|52802}} |- | align="center" | 8 | Альби | [[Тарн]] | align="center" | {{Сан|49342}} |- | align="center" | 9 | [[Каркассонн|Каркасон]] | [[Од (департамент)|Од]] | align="center" | {{Сан|46724}} |- | align="center" | 10 | [[Сет (коммуна)|Орнату]] | [[Эро (департамент)|Эро]] | align="center" | {{Сан|44270}} |- | align="center" | 11 | Кастр | [[Тарн]] | align="center" | {{Сан|41636}} |- | align="center" | 12 | Тарб | [[Жоғарғы Пиреней|Жоғары Пиреней]] | align="center" | {{Сан|41062}} |- | align="center" | 13 | [[Алес (Гар)|Алес]] | [[Гар (департамент)|Гар]] | align="center" | {{Сан|40771}} |- | align="center" | 14 | Коломье | [[Жоғарғы Гаронна]] | align="center" | {{Сан|38302}} |} == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} == Сондай-ақ, қараңыз == * [[Лангедок-Руссильон|Лангедок — Руссильон]] * Оңтүстік — Пиреней [[Санат:Окситания]] rx12r315lmr4lyf1p67idek9c40w0wj 0 701322 3414743 3331309 2024-12-27T15:33:03Z Нұрақбай Нұрсая 164692 /* growthexperiments-addlink-summary-summary:2|1|0 */ 3414743 wikitext text/x-wiki {{Сайт |атауы = Нысанның цифрлық идентификаторы (<small>дискретті нысан идентификаторы</small>) |шынайы атауы = Digital Object Identifier (DOI) |түрі = Сандық нысан идентификаторы |қазіргі статусы = International DOI Foundation }} '''Нысанның цифрлық идентификаторы''' ({{Lang-en|digital object identifier}} (DOI){{Sfn|DOI Marketing Brochure}}, '''дискретті нысан идентификаторы'''{{Sfn|ГОСТ Р ИСО 26324-2015|2016}} (DOI)) ақпараттық әрекет объектілерін белгілеуге арналған DOI жүйесінің негізгі элементі болып табылады. Бұл сандық нысан идентификаторы емес, сандық нысан идентификаторы. DOI 2000 жылдан бері қолданылып келеді және қазіргі уақытта 5000-нан астам билік органдары (баспалар, ғылыми деректер орталықтары, киностудиялар және т.б.) шығарады. Жылына 100 миллионнан астам DOI атаулары және 1,5 миллиардтан астам DOI жарияланымдары бар<ref>[https://www.doi.org/driven_by_doi/DOI_Marketing_Brochure.pdf What is a DOI?]. Driven by DOI Brochure, p. 3.</ref>. Айта кету керек, DOI кейде оны пайдалану басталғанға дейін жасалған жарияланымдарға тағайындалады. DOI атауы (идентификатор, нөмір) жарияланым немесе оның бөлігі ([[кітап]], кітап тарауы, [[мақала]]) немесе элемент (сурет, кесте, формула және т.б.) сияқты объектілерге тағайындалуы мүмкін, аудио және бейне контент, деректер жинақтары мен деректер базасы, материалдық объектілер (DVD, қағаз кітап), адамдар (авторлар, композиторлар, баспалар), ұйымдар және т.б. Жүйені ұйымдастыру мен басқаруға қойылатын талаптар, DOI атаулары мен метадеректер құрылымы, оларды тағайындау және ашу тәртібі ISO 26324:2012{{Sfn|ISO 26324:2012|2012}}. Ресейде халықаралық стандартқа ұқсас ГОСТ Р ISO 26324 стандарты жұмыс істейді{{Sfn|ГОСТ Р ИСО 26324-2015|2016}}. == Сипаттама == DOI объектілерді бірегей және дәл анықтауға және ол туралы толық ақпаратқа (метадеректер) немесе объектіге кіру ашық болса, тікелей объектінің өзіне қол жеткізуге мүмкіндік береді. Нысанға DOI тағайындаған ұйым нысанға және/немесе ол туралы деректерге сілтеме әрқашан жұмыс істейтінін қамтамасыз етуге міндетті. Бұл DOI тағайындалған нысанды оның орны өзгерсе де табуға болатынын білдіреді. Сонымен бірге нысанның өзін және осы нысанмен байланысты ақпаратты DOI иесі әр уақытта және кез келген уақытта әртүрлі тәсілдермен қосуға, өзгертуге немесе топтастыруға болады. DOI көмегімен объектінің нұсқалары (түзетулері) сияқты байланысты объектілерді де ажыратуға және бөлек байланыстыруға болады (мысалы, DOI ғылыми жарияланымдарға арналған нұсқаларды басқару жүйесі [https://www.crossref.org/services/crossmark/ Crossmark by Crossref] қараңыз). Электрондық құжаттың DOI құрамындағы ақпарат оның орналасқан жерінің көрсеткішін (мысалы, [[URL]]), оның атауын (атауы), басқа нысан идентификаторларын (мысалы, кітаптың электрондық суретіне арналған [[ISBN]]) және құрылымдық және кеңейтілетін нысанда объектімен байланысты оны (метадеректер) сипаттау деректер жиынтығын қамтиды. == Есептік ұйымдар == '''Халықаралық DOI қоры''' (International DOI Foundation — IDF) коммерциялық емес, мүшелікке негізделген ұйым болып табылады, ол DOI префиксін тағайындау, нысандар үшін DOI тіркеуі, және қатысты DOI қызметтері. IDF — DOI жүйесі үшін уәкілетті ISO 26324 стандартын тіркеушісі. DOI жүйесі сандық желілерде пайдалану үшін тұрақты және өзара әрекеттесетін DOI тіркеу және пайдалану үшін техникалық және әлеуметтік инфрақұрылымды қамтамасыз етеді. DOI жүйесі мыналардан тұрады: * [https://www.doi.org/ Халықаралық DOI қоры (International DOI Foundation)] * [https://www.doi.org/RA_Coverage.html Тіркеу агенттіктері (Registration Agencies)] '''Тіркеу агенттіктерін''' IDF тағайындайды және DOI префикс иелеріне қызмет көрсетеді: олар DOI префикстерін таратады, нысандар үшін DOI тіркейді және нысан иелеріне DOI тағайындауға, нысан метадеректерін және күй деректерін тасымалдауға және жаңартуға мүмкіндік беретін қажетті инфрақұрылымды қамтамасыз етеді. Тіркеушілер сонымен қатар DOI жүйесінің кең таралуына белсенді түрде ықпал етеді, тұтастай DOI жүйесін әзірлеуде IDF-пен ынтымақтасады және өздерінің нақты пайдаланушылар қауымдастығы атынан қызметтерді ұсынады. Әрбір RA-ның нақты анықталған жауапкершілік аймағы бар. '''Белсенді RA және олардың жауапкершілік аймақтарының толық тізімі''' [https://www.doi.org/RA_Coverage.html IDF веб-сайтында] қол жетімді. ; ; Негізгі RA * [http://doi.airiti.com/en/index.html Airiti] — қытай және тай тілдеріндегі электронды ғылыми журналдарға DOI беретін RA; * [https://www.crossref.org/ Crossref] — ғылыми контентті (кітаптар, журнал мақалалары, конференция материалдары және т.б.) баспагерлермен жұмыс істейтін халықаралық RA және ғылыми жарияланымдар үшін DOI қамтамасыз ету; * [http://www.datacite.org/ Datacite] — деректер қоймалары бар деректер орталықтарымен, басқарушылармен, кітапханалармен, мұрағаттармен, университеттермен және зерттеу ұйымдарымен жұмыс істейтін және деректерді және басқа зерттеу нәтижелерін басқару, сақтау, таңдау және мұрағаттау үшін жауап беретін RA. DataCite эксперименттер деректері (нәтижелері), үлкен жинақтар (деректер базалары, кітапханалар және т.б.) үшін DOI тіркеуге мүмкіндік береді, кейіннен ғылыми жарияланымдарда және DOI арқылы дұрыс пайдаланылған деректер мен ғылыми зерттеулердің басқа нәтижелері осындай деректер көзімен байланысты (мысалы, CERN — Еуропалық ядролық зерттеулер ұйымы http://doi.web.cern.ch/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200326012953/http://doi.web.cern.ch/ |date=2020-03-26 }} қараңыз). * [http://www.eidr.org/ Entertainment Identifier Registry (EIDR)] — коммерциялық бейне-контент үшін DOI қамтамасыз ететін RA. * [https://japanlinkcenter.org/top/english.html Japan Link Center (JaLC)] — жапон тіліндегі электронды ғылыми журналдар үшін DOI ұсынатын RA. * [http://new.oversea.cnki.net/index/ Қытайдың ұлттық білім инфрақұрылымы (CNKI)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20230403155709/http://new.oversea.cnki.net/index/ |date=2023-04-03 }} — Қытай үкіметінің қолдауымен Синьхуа университеті мен Қытайдың ғылыми-техникалық ақпарат институты құрған қытайлық ғылыми басылымдар үшін DOI беретін RA. * [http://arquivo.pt/wayback/20080224213920/http://publications.europa.eu/index_en.htm Еуропалық Одақтың басылымдар кеңсесі (OP)] — Еуропалық Одақ органдарының ресми басылымдары үшін DOI беретін RA; == DOI құрылымы == Сыртқы жағынан, DOI екі бөліктен тұратын [[Әріп|әріптер]] мен сандардың бірегей жолы болып табылады: префикс пен [[жұрнақ]] (10.префикс/суффикс). Мысалы: '''10.1000/123''' мұнда * 10.1000 — префикс немесе ''иеленушінің идентификаторы (баспагер, авторлық құқық иесі, деректер орталығы, кітапхана және т.б.)'', идентификатор атрибутынан (10) және иесін көрсететін жолдан (1000) құралған; * 123 — жұрнақ, белгілі бір нысанды көрсететін ''нысан идентификаторы''. Суффиксті иесінің өзі жасайды және префикс иесінің қалауы бойынша кез келген сандар және/немесе әріптер жиынын қамтуы мүмкін. Сериалық басылымдар үшін: * Ұйым префиксі/ISSN жыл көлемі беті (тараулар). DOI — ыңғайлы сілтеме ([[Интернет|интернеттен]] іздеу үшін), нысанға апаратын жол (мақала, кітап, деректер және т.б.) объектіге және/немесе ол туралы қажетті ақпаратқа қол жеткізу үшін жалпы [[Виртуалды шындық|ақпараттық-виртуалды кеңістікте]]. Crossref талаптарына сәйкес жарияланымдарда да, веб-сайттарда да DOI интернет сілтемесі ([[URL]]) ретінде көрсетілуі керек. == Ғылыми коммуникациялардағы DOI == Де-факто, DOI ғылыми ақпаратқа тұрақты қол жеткізуді және өзара сілтемелерді есепке алуды қамтамасыз ететін заманауи ғылыми басылымдардың міндетті элементі және стандарты болып табылады. DOI ғалымдар арасында деректер алмасу үшін ағылшын тілді ғылыми ортада қабылданады. === DOI мысалдары === : https://doi.org/10.1007/b136753 :: Бұл Берлинде басылған «Magnetic Functions Beyond Spin-Hamiltonian» (ISBN 3-540-26079-X) 2006 жылғы кітабының сандық көшірмесінің DOI болып табылады, оны [[Журнал|профессор]] D. Michael P. Mingos өңдеген, «Springer-Verlag Berlin Heidelberg» (Springer Science+Business Media бөлігі) серия-журналдағы № 117 бөлім ([[ISSN]] 0081-5993 D. Michael P. Mingos басылымы). Кітапта сонымен қатар Конгресс кітапханасының бақылау нөмірі (LCCN) 2005926235 бар. : https://doi.org/10.1007/978-3-540-46129-6 :: Бұл Дидье Аструктың ({{Аударылмаған 5|IUF|IUF|fr|Institut universitaire de France}} мүшесі) 2007 жылғы «Organometallic Chemistry & Catalysis» (ISBN 978-3-540-46129-6) кітабының «Springer-Verlag Berlin Heidelberg» [[Ағылшын тілі|ағылшын]] тілінде басып шығарған сандық көшірмесінің DOI болып табылады. LCCN 2007924912. Бұл кітаптың мазмұны бастапқыда 2000 жылы француз тілінде «Chimie Organométallique» (ISBN 2-86883-493-0) кітабында «EDP Sciences Гренобль» басылымында жарияланған. == Сондай-ақ, қараңыз == * PMID * PMC == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} == Әдебиет == * If you use the internet to manage content or information about assets, you can benefit from being driven by DOI : [англ.]. — International DOI Foundation. — 16 p. * ISO 26324:2012 : Digital object identifier system : [англ.] / Technical Committee: ISO/TC 46/SC 9 Identification and description. — Ed. 1. — International Organisation of Standartisation, 2012. — May. — 17 p. == Сілтемелер == * [http://www.doi.org Халықаралық DOI қоры] * [http://crossref.org/ CrossRef]{{Ref-en}}), ғылыми және кәсіби басылымдарға арналған ресми DOI тіркеу агенттігі * Norman Paskin. Сандық нысан идентификаторы (DOI®) жүйесі (шексіз) // Кітапхана-ақпараттану энциклопедиясы. - Taylor & Francis Group, 2010 ж. - doi : 10.1081/E-ELIS3-120044418.{{Ref-en}} * [http://pdf.livejournal.com/438166.html Мақала идентификаторлары] / RElf блогы, 2007-02-14 * [http://www.openscience.in.ua/about-doi DOI үшін практикалық нұсқаулар] [[Санат:Ақпараттану]] o6mio8pj6qeagy4b6ran4zwdbltgjaf 3414749 3414743 2024-12-27T15:52:17Z Nurtenge 93712 [[Special:Contributions/Нұрақбай Нұрсая|Нұрақбай Нұрсая]] ([[User talk:Нұрақбай Нұрсая|т]]) өңдемелерінен [[User:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] соңғы нұсқасына қайтарды 3331309 wikitext text/x-wiki {{Сайт |атауы = Нысанның цифрлық идентификаторы (<small>дискретті нысан идентификаторы</small>) |шынайы атауы = Digital Object Identifier (DOI) |түрі = Сандық нысан идентификаторы |қазіргі статусы = International DOI Foundation }} '''Нысанның цифрлық идентификаторы''' ({{Lang-en|digital object identifier}} (DOI){{Sfn|DOI Marketing Brochure}}, '''дискретті нысан идентификаторы'''{{Sfn|ГОСТ Р ИСО 26324-2015|2016}} (DOI)) ақпараттық әрекет объектілерін белгілеуге арналған DOI жүйесінің негізгі элементі болып табылады. Бұл сандық нысан идентификаторы емес, сандық нысан идентификаторы. DOI 2000 жылдан бері қолданылып келеді және қазіргі уақытта 5000-нан астам билік органдары (баспалар, ғылыми деректер орталықтары, киностудиялар және т.б.) шығарады. Жылына 100 миллионнан астам DOI атаулары және 1,5 миллиардтан астам DOI жарияланымдары бар<ref>[https://www.doi.org/driven_by_doi/DOI_Marketing_Brochure.pdf What is a DOI?]. Driven by DOI Brochure, p. 3.</ref>. Айта кету керек, DOI кейде оны пайдалану басталғанға дейін жасалған жарияланымдарға тағайындалады. DOI атауы (идентификатор, нөмір) жарияланым немесе оның бөлігі (кітап, кітап тарауы, мақала) немесе элемент (сурет, кесте, формула және т.б.) сияқты объектілерге тағайындалуы мүмкін, аудио және бейне контент, деректер жинақтары мен деректер базасы, материалдық объектілер (DVD, қағаз кітап), адамдар (авторлар, композиторлар, баспалар), ұйымдар және т.б. Жүйені ұйымдастыру мен басқаруға қойылатын талаптар, DOI атаулары мен метадеректер құрылымы, оларды тағайындау және ашу тәртібі ISO 26324:2012{{Sfn|ISO 26324:2012|2012}}. Ресейде халықаралық стандартқа ұқсас ГОСТ Р ISO 26324 стандарты жұмыс істейді{{Sfn|ГОСТ Р ИСО 26324-2015|2016}}. == Сипаттама == DOI объектілерді бірегей және дәл анықтауға және ол туралы толық ақпаратқа (метадеректер) немесе объектіге кіру ашық болса, тікелей объектінің өзіне қол жеткізуге мүмкіндік береді. Нысанға DOI тағайындаған ұйым нысанға және/немесе ол туралы деректерге сілтеме әрқашан жұмыс істейтінін қамтамасыз етуге міндетті. Бұл DOI тағайындалған нысанды оның орны өзгерсе де табуға болатынын білдіреді. Сонымен бірге нысанның өзін және осы нысанмен байланысты ақпаратты DOI иесі әр уақытта және кез келген уақытта әртүрлі тәсілдермен қосуға, өзгертуге немесе топтастыруға болады. DOI көмегімен объектінің нұсқалары (түзетулері) сияқты байланысты объектілерді де ажыратуға және бөлек байланыстыруға болады (мысалы, DOI ғылыми жарияланымдарға арналған нұсқаларды басқару жүйесі [https://www.crossref.org/services/crossmark/ Crossmark by Crossref] қараңыз). Электрондық құжаттың DOI құрамындағы ақпарат оның орналасқан жерінің көрсеткішін (мысалы, [[URL]]), оның атауын (атауы), басқа нысан идентификаторларын (мысалы, кітаптың электрондық суретіне арналған [[ISBN]]) және құрылымдық және кеңейтілетін нысанда объектімен байланысты оны (метадеректер) сипаттау деректер жиынтығын қамтиды. == Есептік ұйымдар == '''Халықаралық DOI қоры''' (International DOI Foundation — IDF) коммерциялық емес, мүшелікке негізделген ұйым болып табылады, ол DOI префиксін тағайындау, нысандар үшін DOI тіркеуі, және қатысты DOI қызметтері. IDF — DOI жүйесі үшін уәкілетті ISO 26324 стандартын тіркеушісі. DOI жүйесі сандық желілерде пайдалану үшін тұрақты және өзара әрекеттесетін DOI тіркеу және пайдалану үшін техникалық және әлеуметтік инфрақұрылымды қамтамасыз етеді. DOI жүйесі мыналардан тұрады: * [https://www.doi.org/ Халықаралық DOI қоры (International DOI Foundation)] * [https://www.doi.org/RA_Coverage.html Тіркеу агенттіктері (Registration Agencies)] '''Тіркеу агенттіктерін''' IDF тағайындайды және DOI префикс иелеріне қызмет көрсетеді: олар DOI префикстерін таратады, нысандар үшін DOI тіркейді және нысан иелеріне DOI тағайындауға, нысан метадеректерін және күй деректерін тасымалдауға және жаңартуға мүмкіндік беретін қажетті инфрақұрылымды қамтамасыз етеді. Тіркеушілер сонымен қатар DOI жүйесінің кең таралуына белсенді түрде ықпал етеді, тұтастай DOI жүйесін әзірлеуде IDF-пен ынтымақтасады және өздерінің нақты пайдаланушылар қауымдастығы атынан қызметтерді ұсынады. Әрбір RA-ның нақты анықталған жауапкершілік аймағы бар. '''Белсенді RA және олардың жауапкершілік аймақтарының толық тізімі''' [https://www.doi.org/RA_Coverage.html IDF веб-сайтында] қол жетімді. ; ; Негізгі RA * [http://doi.airiti.com/en/index.html Airiti] — қытай және тай тілдеріндегі электронды ғылыми журналдарға DOI беретін RA; * [https://www.crossref.org/ Crossref] — ғылыми контентті (кітаптар, журнал мақалалары, конференция материалдары және т.б.) баспагерлермен жұмыс істейтін халықаралық RA және ғылыми жарияланымдар үшін DOI қамтамасыз ету; * [http://www.datacite.org/ Datacite] — деректер қоймалары бар деректер орталықтарымен, басқарушылармен, кітапханалармен, мұрағаттармен, университеттермен және зерттеу ұйымдарымен жұмыс істейтін және деректерді және басқа зерттеу нәтижелерін басқару, сақтау, таңдау және мұрағаттау үшін жауап беретін RA. DataCite эксперименттер деректері (нәтижелері), үлкен жинақтар (деректер базалары, кітапханалар және т.б.) үшін DOI тіркеуге мүмкіндік береді, кейіннен ғылыми жарияланымдарда және DOI арқылы дұрыс пайдаланылған деректер мен ғылыми зерттеулердің басқа нәтижелері осындай деректер көзімен байланысты (мысалы, CERN — Еуропалық ядролық зерттеулер ұйымы http://doi.web.cern.ch/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200326012953/http://doi.web.cern.ch/ |date=2020-03-26 }} қараңыз). * [http://www.eidr.org/ Entertainment Identifier Registry (EIDR)] — коммерциялық бейне-контент үшін DOI қамтамасыз ететін RA. * [https://japanlinkcenter.org/top/english.html Japan Link Center (JaLC)] — жапон тіліндегі электронды ғылыми журналдар үшін DOI ұсынатын RA. * [http://new.oversea.cnki.net/index/ Қытайдың ұлттық білім инфрақұрылымы (CNKI)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20230403155709/http://new.oversea.cnki.net/index/ |date=2023-04-03 }} — Қытай үкіметінің қолдауымен Синьхуа университеті мен Қытайдың ғылыми-техникалық ақпарат институты құрған қытайлық ғылыми басылымдар үшін DOI беретін RA. * [http://arquivo.pt/wayback/20080224213920/http://publications.europa.eu/index_en.htm Еуропалық Одақтың басылымдар кеңсесі (OP)] — Еуропалық Одақ органдарының ресми басылымдары үшін DOI беретін RA; == DOI құрылымы == Сыртқы жағынан, DOI екі бөліктен тұратын [[Әріп|әріптер]] мен сандардың бірегей жолы болып табылады: префикс пен [[жұрнақ]] (10.префикс/суффикс). Мысалы: '''10.1000/123''' мұнда * 10.1000 — префикс немесе ''иеленушінің идентификаторы (баспагер, авторлық құқық иесі, деректер орталығы, кітапхана және т.б.)'', идентификатор атрибутынан (10) және иесін көрсететін жолдан (1000) құралған; * 123 — жұрнақ, белгілі бір нысанды көрсететін ''нысан идентификаторы''. Суффиксті иесінің өзі жасайды және префикс иесінің қалауы бойынша кез келген сандар және/немесе әріптер жиынын қамтуы мүмкін. Сериалық басылымдар үшін: * Ұйым префиксі/ISSN жыл көлемі беті (тараулар). DOI — ыңғайлы сілтеме ([[Интернет|интернеттен]] іздеу үшін), нысанға апаратын жол (мақала, кітап, деректер және т.б.) объектіге және/немесе ол туралы қажетті ақпаратқа қол жеткізу үшін жалпы [[Виртуалды шындық|ақпараттық-виртуалды кеңістікте]]. Crossref талаптарына сәйкес жарияланымдарда да, веб-сайттарда да DOI интернет сілтемесі ([[URL]]) ретінде көрсетілуі керек. == Ғылыми коммуникациялардағы DOI == Де-факто, DOI ғылыми ақпаратқа тұрақты қол жеткізуді және өзара сілтемелерді есепке алуды қамтамасыз ететін заманауи ғылыми басылымдардың міндетті элементі және стандарты болып табылады. DOI ғалымдар арасында деректер алмасу үшін ағылшын тілді ғылыми ортада қабылданады. === DOI мысалдары === : https://doi.org/10.1007/b136753 :: Бұл Берлинде басылған «Magnetic Functions Beyond Spin-Hamiltonian» (ISBN 3-540-26079-X) 2006 жылғы кітабының сандық көшірмесінің DOI болып табылады, оны [[Журнал|профессор]] D. Michael P. Mingos өңдеген, «Springer-Verlag Berlin Heidelberg» (Springer Science+Business Media бөлігі) серия-журналдағы № 117 бөлім ([[ISSN]] 0081-5993 D. Michael P. Mingos басылымы). Кітапта сонымен қатар Конгресс кітапханасының бақылау нөмірі (LCCN) 2005926235 бар. : https://doi.org/10.1007/978-3-540-46129-6 :: Бұл Дидье Аструктың ({{Аударылмаған 5|IUF|IUF|fr|Institut universitaire de France}} мүшесі) 2007 жылғы «Organometallic Chemistry & Catalysis» (ISBN 978-3-540-46129-6) кітабының «Springer-Verlag Berlin Heidelberg» [[Ағылшын тілі|ағылшын]] тілінде басып шығарған сандық көшірмесінің DOI болып табылады. LCCN 2007924912. Бұл кітаптың мазмұны бастапқыда 2000 жылы француз тілінде «Chimie Organométallique» (ISBN 2-86883-493-0) кітабында «EDP Sciences Гренобль» басылымында жарияланған. == Сондай-ақ, қараңыз == * PMID * PMC == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} == Әдебиет == * If you use the internet to manage content or information about assets, you can benefit from being driven by DOI : [англ.]. — International DOI Foundation. — 16 p. * ISO 26324:2012 : Digital object identifier system : [англ.] / Technical Committee: ISO/TC 46/SC 9 Identification and description. — Ed. 1. — International Organisation of Standartisation, 2012. — May. — 17 p. == Сілтемелер == * [http://www.doi.org Халықаралық DOI қоры] * [http://crossref.org/ CrossRef]{{Ref-en}}), ғылыми және кәсіби басылымдарға арналған ресми DOI тіркеу агенттігі * Norman Paskin. Сандық нысан идентификаторы (DOI®) жүйесі (шексіз) // Кітапхана-ақпараттану энциклопедиясы. - Taylor & Francis Group, 2010 ж. - doi : 10.1081/E-ELIS3-120044418.{{Ref-en}} * [http://pdf.livejournal.com/438166.html Мақала идентификаторлары] / RElf блогы, 2007-02-14 * [http://www.openscience.in.ua/about-doi DOI үшін практикалық нұсқаулар] [[Санат:Ақпараттану]] amdphkfwh05u2pu6pa47wcc36zlw35g 3 708088 3414844 3192472 2024-12-27T20:42:23Z AccountVanishRequests 160572 AccountVanishRequests [[Қатысушы талқылауы:Nishitarya]] бетін [[Қатысушы талқылауы:Renamed user 7378c952211a6431c15c49989675834b]] бетіне жылжытты (айдатқыш қалдырмады): Automatically moved page while renaming the user "[[Special:CentralAuth/Nishitarya|Nishitarya]]" to "[[Special:CentralAuth/Renamed user 7378c952211a6431c15c49989675834b|Renamed user 7378c952211a6431c15c49989675834b]]" 3192472 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Nishitarya}} -- <font color="#009900">[[Қатысушы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-family:Georgia;"><i>Мұхамеджан А.А.</i></span>]]</font> [[Қатысушы талқылауы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-size:90%"><font color="#0000FF">(талқылауы)</font></span>]] 12:44, 2023 ж. тамыздың 26 (+06) ryw68wbd29vxmd6cnco527rg1ntd9dq 2 713624 3414968 3407132 2024-12-28T08:31:22Z DreamRimmer 140958 DreamRimmer [[Қатысушы:Malik Nursultan B/Мақалалар]] бетін [[Қатысушы:Nurken/Мақалалар]] бетіне жылжытты: Automatically moved page while renaming the user "[[Special:CentralAuth/Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]]" to "[[Special:CentralAuth/Nurken|Nurken]]" 3407132 wikitext text/x-wiki <div style="float:right; width:18%"> {{Box-header/12|Өңдеуді қажет етеді|Қатысушы:Malik Nursultan B}} * [[Жақып Қажманұлы Асанов]] * [[Баастық Ирак]] * [[Енгван Инсугович Ким]]{{Box-footer}} </div> == Жазған мақалаларым == === Тұлғалар === * [[Юлія Володимирівна Тимошенко]] * [[Владимир Владимирович Путин]] ([https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%92%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%80_%D0%92%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87_%D0%9F%D1%83%D1%82%D0%B8%D0%BD&oldid=3300954 көбісі]) * [[Сергей Викторович Лавров]] * [[Жигули Молдақалықұлы Дайрабаев]] * [[Леонид Эдуардович Слуцкий]] * [[Николай Платонович Патрушев]] * [[Дональд Трамп]] ([https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%94%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%B4_%D0%A2%D1%80%D0%B0%D0%BC%D0%BF&oldid=3360782 көбісі]) * [[Джей Ди Вэнс]] * [[Тим Уолз]] * [[Нұрсұлтан Назарбаев отбасы]] * [[Қасым-Жомарт Тоқаев отбасы]] === Оқиғалар === * [[Түрікменстандағы президент сайлауы (2022)]] * [[Тверь облысындағы әуе апаты (2023)]] * [[Қазақстандағы парламент сайлауы (2023)]] * [[Астанадағы мәслихат сайлауы (2023)]] * [[2024 АҚШ президент сайлауы]] === Жерлер === * [[Шешен-Ингуш Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы]] * [[Иркутск облысы]] === Ұйымдар === * [[Ұлыбритания консервативті партиясы]] * [[Біртұтас Ресей]] * [[Батьківщина]] * [[Еуропалық ынтымақтастық]] === Үлгілер === * [[Үлгі:Заң шығарушы орган]] * [[Үлгі:Дипломатиялық миссия]] * [[Үлгі:Ел экономикасы]] === Басқалары === * [[Украина премьер-министрі]] * [[Қазақстан Парламенті Мәжілісінің 8-сайланым депутаттары]] s3e3ynn7ep032pr1p3uqz5f7n5xlq5p 0 720204 3414904 3378591 2024-12-28T05:42:21Z StarDeg 13992 3414904 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік қайраткер | түс = мемлекет басшысы | Қазақша есімі = Хавьер Херардо Милей | Шынайы есімі = {{lang-es|Javier Gerardo Milei}} | Суреті = Javier Milei in 2022.jpg | Сурет ені = | Атауы = Хавьер Милей (2022) | Титулы = [[Аргентина]]ның [[Аргентина президенттерінің тізімі|58]]-[[Аргентина президент|Президенті]] | Ту = Standard of the President of Argentina Afloat.svg | Ту2 = Flag of Argentina.svg | Реті = | Басқара бастады = | Басқаруын аяқтады = | Президент = | Ізашары = [[Альберто Фернандес]] | Ізбасары = | Вице-президент = [[Виктория Вильярруэль]] | Премьер = | Титулы_2 = Буэнос-Айрестен Аргентинаның депутаты | Ту_2 = Cámara de diputados de Argentina.svg | Ту2_2 = Flag of Argentina.svg | Президент_2 = | Басқара бастады_2 = [[10 желтоқсан]] [[2021 жыл]] | Басқаруын аяқтады_2 = | Ізашары_2 = | Ізбасары_2 = | Вице-президент_2 = | Титулы_3 = Аргентина либертариандық партиясының құрметті президенті | Ту_3 = Partido Libertario (Argentina).png | Ту2_3 = Flag of Argentina.svg | Реті_3 = | Басқара бастады_3 = 23 ақпан 2019 жыл | Басқаруын аяқтады_3 = | Вице-президент_3 = | Туған күні = 22.10.1970 | Туған жері = {{Туғанжері|Буэнос-Айрес|Буэнос-Айресте}}, [[Аргентина]] | Қайтыс болған күні = | Қайтыс болған жері = | Жерленді = | Діні = [[Католик шіркеуі]]<ref>{{cite tweet|<!--trans-title=I'm sorry, I'm a Catholic, and in my values violence and robbery are wrong. It's your problem if you endorse robbery and liberties cutbacks|-->lang=es|author= Javier Milei |author-link=Хавьер Милей|user=JMilei|number=915941489125003265|title=Disculpame. Yo soy católico. Y en mis valores la violencia y el robo está mal. Será un problema tuyo si avalás el robo y recorte de libertad|date=2017-10-05|access-date=2023-08-28}}</ref> | Әкесі = {{lang-es|Norberto Horacio Milei}} | Анасы = {{lang-es|Alicia Luján Lucich}} | Жұбайы = | Балалары = | Партиясы = Либертариандық партия (Аргентина) | Білімі = Бельграно Университеті | Мамандығы = экономист | Қолтаңбасы = Javier Milei signature.svg | Сайты = | Commons = Javier Milei | Марапаттары = }} '''Хавьер Херардо Милей''' ({{lang-es|Javier Gerardo Milei}}; [[22 қазан]], [[1970 жыл|1970]], [[Буэнос-Айрес]], [[Аргентина]]) — [[Аргентина|аргентиналық]] саяси және мемлекет қайраткері, [[экономист]], [[кәсіпкер]]. [[2023 жыл]]дың [[20 қараша]]сынан бастап Аргентинаның сайланған президенті. Әлемдік тарихтағы алғашқы [[Либертаризм|либертариандық]] президент<ref>[https://kaz.inform.kz/news/haver-miley-argentina-prezident-kizmetne-krst-4006fe/ Хавьер Милей Аргентина президенті қызметіне кірісті 2023.1.12]</ref><ref>{{Cite web |url=https://www.nbcnews.com/now/video/meet-javier-milei-argentina-s-next-president-198342213739 |title=Meet Javier Milei, Argentina’s next president |lang=en |date=2023-11-21 |publisher=NBC News |access-date=2023-11-24 |archive-date=2023-11-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231123144855/https://www.nbcnews.com/now/video/meet-javier-milei-argentina-s-next-president-198342213739 |deadlink=no }}</ref>. Саясатқа келгенге дейін ол экономист және [[экономика]] мен [[саясат]] туралы көптеген кітаптардың авторы ретінде танымал болды. Милей Австрия экономикалық мектебінің белсенді жақтаушысы. Әр түрлі Аргентина әкімшіліктерінің [[Салық саясаты|фискалдық саясатын]] сынға алып, мемлекеттік шығындарды қысқартуды жақтады. Университет профессоры ретінде ол экономистерге арналған макроэкономика, экономикалық өсім, микроэкономика және математика курстарын оқыды. 2021 жылы Милей саясатқа кірісіп, Буэнос-Айрестің атынан өзі құрған «Бостандық келеді» партиясынан депутат болып сайланды. Депутат лауазымында Аргентинаның саяси элитасын және оның жоғары мемлекеттік шығындарға бейімділігін сынға ала отырып, өзінің заңнамалық қызметін дауыс берумен шектеді.Кейінірек [[Серхио Масса]]ны [[Аргентинадағы жалпы сайлау (2023)|2023 жылғы президенттік сайлау]]да жеңіп, Аргентинада жалғасып жатқан [[экономикалық дағдарыс]]ының себебі ретінде елдегі перонизмнің идеологиялық үстемдігін айыптады. Милей өзінің ерекше мінезімен және бұқаралық ақпарат құралдарында белсенді болуымен танымал.Саяси тұрғыдан ол оңшыл [[Либертаризм|либертариан]], [[Популизм|популист]] және ультралиберал ретінде сипатталады. Милей өзінің шектен шыққандығымен, қайталанбас мінезімен және бұқаралық ақпарат құралдарында белсенді болуымен танымал. Саяси тұрғыдан алғанда, ол оңшыл либертариандық, [[Популизм|популистік]] және ультралибералдық ретінде сипатталады және ол өзін, атап айтқанда, минархизм және анархо-капитализм принциптерін ұстанатын либералды-либертариандық деп санайды. Оның көзқарастары Аргентинаның саяси кеңістігінде ерекше орын алады және елеулі қоғамдық резонанс пен даулы реакцияларды тудырады. Атап айтқанда, ол экономиканың нақты долларлануына әкелетін Аргентина Орталық банкін таратуды, сондай-ақ елдің бюджеттік және құрылымдық саясатын кешенді қайта құруды ұсынды. Оның есірткі, қару-жарақ, жезөкшелік, гейлердің некелері, жыныстық артықшылықтар және гендерлік сәйкестік сияқты мәселелер бойынша таңдау еркіндігін қолдауы оның түсік жасатуға, эвтаназияға және қылмыстық иммиграцияға жалпы қарсылығымен қайшы келеді. == Өмірбаяны == Хавьер Майли 1970 жылы 22 қазанда [[Буэнос-Айрес]]тің Палермо ауданында итальяндық отбасында дүниеге келген. Оның әкесі автобус жүргізушісі Норберто Орасио Майлей ({{lang-es|Norberto Horacio Milei}})<ref>{{Cite web|url=https://www.ilpost.it/2023/08/14/chi-e-javier-milei-il-leader-di-estrema-destra-che-ha-vinto-le-primarie-in-argentina/|title=Javier Milei, il leader di estrema destra che ha vinto le primarie in Argentina|lang=it|website={{iw|Il Post}}|date=2023-08-14|access-date=2023-11-21|archive-date=2023-10-23|archive-url=https://web.archive.org/web/20231023072218/https://www.ilpost.it/2023/08/14/chi-e-javier-milei-il-leader-di-estrema-destra-che-ha-vinto-le-primarie-in-argentina/|deadlink=no}}</ref>, ал анасы - үй шаруасындағы әйел Алисия Лухан Лусич ({{lang-es|Alicia Luján Lucich}})<ref>{{Cite web|url=https://english.elpais.com/international/2023-08-14/javier-milei-the-ultra-right-libertarian-and-anarcho-capitalist-who-represents-angry-argentina.html|title=Javier Milei: The ultra-right libertarian and ‘anarcho-capitalist’ who represents angry Argentina|lang=en|author=José Pablo Criales|website=[[El País]]|date=2023-08-14|access-date=2023-11-21|archive-date=2023-08-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20230815185618/https://english.elpais.com/international/2023-08-14/javier-milei-the-ultra-right-libertarian-and-anarcho-capitalist-who-represents-angry-argentina.html|deadlink=no}}</ref>. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Үлкен жиырмалық басшылары|мемлекет=АҚШ}} [[Санат:Аргентина саясаткерлері]] [[Санат:Қазіргі мемлекет басшылары]] qcvhwo64v4c37xe303mlot17yh82o4g 2 725520 3414787 3414536 2024-12-27T18:27:10Z 1nter pares 146705 /* СИРИЯ */ 3414787 wikitext text/x-wiki == Қазақстан == # [[Ақтаудағы Embraer E190 апаты]] === Тұлғалар === # [[Шоғы батыр Мұңалұлы]] == Хронология == # [[Сириядағы азаматтық соғыс хронологиясы (2011–2012)]] == СИРИЯ == === Шайқастар === # [[Алеппо үшін шайқас (2024)]] # [[Хамаға шабуыл (2024)]] # [[Сирияның оңтүстігіндегі шабуыл (2024)]] # [[Сирияның солтүстік-батысындағы шабуыл (2024)]] # [[Дамаскінің құлауы (2024)]] # [[Хомсқа шабуыл (2024)]] # [[Көктем қалқаны операциясы]] (2020) === Құрылымдар === # [[Хайят Тахрир аш-Шам]] # [[Сирияның өтпелі үкіметі]] === Лаңкестік === # [[Алепподағы терактілер (2012)]] === Палестина/Сирия === * [[Сирия Палестиналық]] == КОРЕЯ == # [[Корея Республикасындағы әскери жағдай (2024)]] == Израиль == # [[Израильдің Сирияға басып кіруі (2024)]] == Қытай == Белгісіз (?) == Толықтыру және жазу керек мақалалар == Израиль-Ливан бітімі, Сирия азаматтық соғысы хронологиясы, БАРЛЫҚ ЛИВАН СОҒЫСТАРЫ (ХРОНОЛОГИЯЛАРЫМЕН) Жазу: Сирия азаматтық соғысы хронологиясы (2024 жылға дейін). Басқа да хронологиялар. == Ресей == # [[Сочидегі су тасқыны (2024)]] # [[Керіш бұғазындағы мазут төгілуі (2024)]] == Германия == # [[Магдебургтегі көлік шабуылы (2024)]] == Ливан == # [[Галилеяға бейбітшілік операциясы (1982)]] ТОЛЫҚТЫРУ!!! 2025 0bsgv4kkqhm2yxa94ttwt9poun8od7b 2 727014 3414809 3414071 2024-12-27T18:49:46Z 1nter pares 146705 /* Менің мақалаларым */ 3414809 wikitext text/x-wiki {{User:Box/Туған жері:Маңғыстау облысы}} {{Қатысушы:Box/Шегіндіруші}} == Менің мақалаларым == '''Қақтығыстар/Апаттар:''' : [[Маңғыстау облысындағы ереуіл]] • [[Йемендегі әуе шабуылдары (2024)]] • [[Рукин экспедициясы]] • [[Бірінші Ливан соғысы (1982)]] • [[Екінші Ливан соғысы (2006)]] • [[Үшінші Ливан соғысы (2024)]] • [[Үшінші Ливан соғысының хронологиясы (2024)]] • [[Иранның Израильге зымыран соққысы (сәуір 2024)]] • [[Иранның Израильге зымыран соққысы (қазан 2024)]] • [[Израильдің Иранға соққысы (сәуір 2024)]] • [[Израильдің Иранға соққысы (қазан 2024)]] • [[Араб-Израиль қақтығысы]] • [[Испаниядағы су тасқыны (2024)]] • [[Сочидегі су тасқыны (2024)]] • [[Керіш бұғазындағы мазут төгілуі (2024)]] • [[Грузиядағы парламент сайлауынан кейінгі наразылықтар (2024)]] • [[Абхазиядағы наразылықтар (2024)]] • [[Жаңаөзендегі ереуіл (2024)]] • [[Ақтаудағы Embraer E190 апаты]] • [[Израиль мен Хезболланың бейбіт келісімі]] • [[Қызыл теңіздегі дағдарыс]] • [[Алеппо үшін шайқас (2024)]] • [[Алепподағы терактілер (2012)]] • [[Дамаскінің құлауы (2024)]] • [[Хамаға шабуыл (2024)]] • [[Хомсқа шабуыл (2024)]] • [[Сирия оппозициясының шабуылы (2024)]] • [[Сирияның оңтүстігіндегі шабуыл (2024)]] • [[Көктем қалқаны операциясы]] • [[Корея Республикасындағы әскери жағдай (2024)]] • [[Израильдің Сирияға басып кіруі (2024)]] • [[Сириядағы азаматтық соғыс хронологиясы (2011–2012)]] • [[Магдебургтегі көлік шабуылы (2024)]] '''Мемлекеттер:''' : [[Ұлыбритания мандатындағы Палестина]] • [[Француз мандатындағы Ливан мен Сирия]] • [[Трансиордания Әмірлігі]] • [[Сирия Палестиналық]] '''Саясат/Дін:''' : [[Гирчи — Көбірек еркіндік]] • [[Хайят Тахрир аш-Шам]] • [[Сирияның өтпелі үкіметі]] '''Тұлғалар:''' : [[Мұңал батыр Келімбердіұлы]] • [[Шоғы батыр Мұңалұлы]] • [[Абыз би Әтембекұлы]] • [[Томан би]] • [[Малайсары би Тілеукеұлы]] • [[Бекайдар би Әлменбетұлы]] • [[Мөңке би Төлеұлы]] • [[Текей Райымбердіұлы]] • [[Киікбай би Айтуғанұлы]] • [[Жабай би]] • [[Мая би Әнетұлы]] • [[Қырымқұл би Әнетұлы]] • [[Дәулеталы батыр Жарыұлы]] • [[Қашаған би Әуелұлы]] • [[Сарыбай би Айдосұлы]] • [[Қожамжар шешен Қазиұлы]] • [[Шағырай батыр Жәдікұлы]] • [[Сарымерген би Қосжанұлы]] • [[Еркебұлан Шәкіртұлы Мырзағалиев]] • [[Шомбыр батыр Болатұлы]] • [[Әнияр Қожабайұлы Молдабаев]] • [[Нұрлан Абызұлы Құлбаев]] • [[Артур Кёстлер]] • [[Робин Джордж Коллингвуд]] '''Басқа:''' : [[Ұлттық атлас]] • [[Балықшы рулары]] • [[Ақпан рулары]] == Марапаттарым == {| style="border: 1px solid gray; background-color: #fdffe7;" |rowspan="2" valign="middle" | [[File:AnimWIKISTAR-laurier-WT.gif|left|120px]] |rowspan="2" | |style="font-size: x-large; padding: 0; vertical-align: middle; height: 1.1em;" | '''[[Уикипедия:Марапаттама/Уикижұлдыз|Уикижұлдыз]]''' |- |style="vertical-align: middle; border-top: 1px solid gray;" | [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] — Уикипедия жобасындағы аса белсенді әрекеттері үшін, Уикипедияның дамуы жолындағы үлкен еңбектері үшін! --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:47, 2024 ж. желтоқсанның 14 (+05) |} 9xectcr9x5rssx01vqe0806bncnbg31 0 730412 3414973 3388162 2024-12-28T09:04:15Z Шайнүсіп 161753 3414973 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік қайраткер |Титулы = [[Қазақстан]]ның [[Болгария]]дағы [[Қазақстан елшілерінің тізімі#Болгария|Елшісі]] |Басқара бастады = 2009 |Басқаруын аяқтады = 9 желтоқсан 2022 |Ту = Flag of Bulgaria.svg |Ту2 = Flag of Kazakhstan.svg |Президент = [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]]<br> [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]] |Ізашары = [[Сержан Оралбайұлы Әбдікәрімов|Сержан Әбдікәрімов]] |Ізбасары = [[Виктор Валерьевич Темірбаев|Виктор Темірбаев]] |Білімі = 1. [[Қазақ ұлттық медицина университеті|Алматы мемлекеттік медицина институты]] (1980) (қазіргі [[Қазақ ұлттық медицина университеті]])<br>2. РФ СІМ Дипломатиялық академиясы (1999)<br>3. [[Қазақ ұлттық педагогикалық университеті|Алматы мемлекеттік университеті]] (2008) (қазіргі [[Қазақ ұлттық педагогикалық университеті|Қазақ Ұлттық педагогикалық университеті]]) <br>4. София университеті (2015) |Мамандығы = [[Заңгер]] |Ғылыми дәрежесі = [[PhD-доктор|Философия докторы]] |Туған күні = 10.9.1957 |Туған жері = [[Баянауыл]], {{туғанжері|Баянауыл ауданы|Баянауыл ауданында}}, [[Павлодар облысы]] |Жұбайы = Қарлыға Кемелқызы Ізбастина (Тоқаева) |Балалары = '''ұлдары '''<br>Қаныш (1981),<br>Мұхамед (1983) және<br>Бекет (1984) Ізбастиндер<br> '''қызы '''<br>Дана Медеуова (1978) }} '''Теміртай Рымтайұлы Ізбастин''' ([[10 қыркүйек]] [[1957 жыл|1957]], [[Баянауыл]], [[Баянауыл ауданы]], [[Павлодар облысы]]) – қазақстандық [[дипломат]], [[Болгария]]дағы елші (2009-2022)<ref> https://online.zakon.kz/m/amp/document/35542201</ref>. [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]]тың күйеу баласы<ref> https://rus.azattyq.org/amp/32168825.html</ref><ref> https://alash.kz/kz/article/toqaevtyng-kujeu-balasy-qyzmetinen-bosatyldy.html</ref><ref> https://sputnik.kz/amp/20220418/toqaev-kuyeu-bala-ata-zan-24277064.html</ref><ref> https://www.azattyq.org/amp/30248021.html</ref>. == Өмірбаяны == [[Арғын]]-[[Сүйіндік (Орта жүз)|Сүйіндік]] тайпасының [[Оразкелді (Арғын)|қаржас]] руынан шыққан. 1957 жылдың 10 қыркүйегінде [[Павлодар облысы]]ның [[Баянауыл]] ауылында дүниеге келген. [[1980 жыл|1980]] жылы [[Қазақ ұлттық медицина университеті|С.Ж. Асфендияров атындағы Қазақ ұлттық медицина университеті]]н бітірген. [[2008 жыл|2008]] жылы [[Қазақ ұлттық педагогикалық университеті|Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университетін]] бітірген. [[2015 жыл|2015]] жылы Болгарияның София университетін Ph.D дәрежесімен бітірді. Төтенше және Өкілетті Елші дипломатиялық дәрежесі бар<ref>{{Cite web|url=https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=35114003#pos=9;-22|title=Избастин Темиртай Рымтаевич (персональная справка)|work=Информационная система ПАРАГРАФ|accessdate=2020-11-06|archivedate=2021-07-31|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210731153252/https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=35114003#pos=9;-22|deadlink=no}}</ref>. === Еңбек қызметі === 1994-1997 жылдары - Қазақстанның [[Мажарстан]]дағы және [[Қытай|Қытай Халық Республикасындағы]] елшіліктерінде қызмет етті. 1997-2001 жылдары - Германияның [[Дюссельдорф]] қаласындағы Қазақстан Республикасының консулы. 2002-2005 жылдары - Қазақстан Республикасының [[Аустрия]]дағы Елшілігінің консулы, кеңесшісі. 2005-2009 жылдары - [[Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігі]] Консулдық қызмет департаментінің бөлім жетекшісі, департамент директорының орынбасары, директор міндетін атқарушы. 2009-2019 жылдары - Қазақстанның [[Болгария|Болгария Республикасындағы]] Дипломатиялық миссиясының басшысы. 2019 жылдың 1 қарашасынан 2022 жылдың 9 желтоқсанына дейін – Қазақстан Республикасының Болгария Республикасындағы Төтенше және Өкілетті Елшісі.<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://www.inform.kz/ru/article/3581354|title=Темиртай Избастин назначен послом Казахстана в Болгарии|author=INFORM.KZ|work=www.inform.kz|date=2019-11-01|accessdate=2020-11-06}}</ref><ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://www.inform.kz/ru/temirtay-izbastin-osvobozhden-ot-dolzhnosti-posla-rk-bolgarii_a4011276|title=Темиртай Избастин освобожден от должности посла РК Болгарии|work=www.inform.kz|date=2022-12-09|accessdate=2022-12-09|archivedate=2022-12-09|archiveurl=https://web.archive.org/web/20221209035915/https://www.inform.kz/ru/temirtay-izbastin-osvobozhden-ot-dolzhnosti-posla-rk-bolgarii_a4011276|deadlink=no}}</ref> == Отбасы == * Үйленген, төрт баласы бар<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://tengrinews.kz/kazakhstan_news/temirtay-izbastin-naznachen-poslom-kazahstana-v-bolgarii-383077/|title=Темиртай Избастин назначен послом Казахстана в Болгарии|author=tengrinews.kz|work=Главные новости Казахстана - Tengrinews.kz|date=2019-11-01|accessdate=2020-11-06|archivedate=2019-12-11|archiveurl=https://web.archive.org/web/20191211094547/https://tengrinews.kz/kazakhstan_news/temirtay-izbastin-naznachen-poslom-kazahstana-v-bolgarii-383077/|deadlink=no}}</ref>. * Жұбайы, Қарлыға Кемелқызы Ізбастина (Тоқаева) (19.09.1956 жылы туған) — Қазақстан Президенті [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаевтың]] әпкесі<ref>{{Cite web|url=http://www.exclusive.kz/expertiza/daily/117324/|title=МИД прокомментировал назначение родственника Токаева|work=exclusive.kz|accessdate=2020-11-06|archivedate=2021-07-31|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210731155032/https://www.exclusive.kz/expertiza/daily/117324/|deadlink=no}}</ref>. * Ұлдары: Қаныш, Мұхамед, Бекет. * Қызы: Дана.<ref>{{Cite web|url=https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=35114003|title=Избастин Темиртай Рымтаевич (персональная справка)|work=Информационная система ПАРАГРАФ|accessdate=2022-07-01|archivedate=2022-07-01|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220701150149/https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=35114003|deadlink=no}}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Қазақстан мемлекет қайраткерлері]] [[Санат:Абай атындағы Қазақ Ұлттық педагогикалық университеті түлектері]] [[Санат:Асфендияров атындағы Қазақ ұлттық медицина университеті түлектері]] [[Санат:Қазақстанның Болгариядағы елшілері]] [[Санат:Павлодар облысында туғандар]] fumasuqpksosx2588qco1mitil3lucr 0 730445 3414759 3414391 2024-12-27T16:50:02Z Артем Загребельный 159332 /* Әйелдер */ 3414759 wikitext text/x-wiki {{Тексерілмеген мақала|date=ақпан 2024}} [[Сурет:Michael Phelps Ryan Lochte Laszlo Cseh medals 2008 Olympics.jpg|350px|thumb|right|[[Майкл Фелпс]] (ортада) карерасында 39 рекорд жаңартты]] '''Жүзудегі әлемдік рекордтар''' - бұл жүзушілердің ережелермен келісілген салыстырмалы және қайталанатын жағдайларда жүзуде көрсеткен ең жоғары нәтижелер. == Ережесі == Рекордтар Халықаралық жүзу Федерациясы (ФИНА) ратификациялайды. Рекордтарды "ұзын суға" (50 метрлік бассейн) немесе "қысқа суға" (25 метрлік бассейн) қоюға болады. ФИНА ерлер мен әйелдер үшін бекітілген пәндер тізіміне сәйкес әлемдік рекордтарды мойындайды: * [[Кроль|Еркін]]: 50 м, 100 м, 200 м, 400 м, 800 м, 1500 м * Арқамен: 50 м 20, 100 м,0 м * [[Брасс]]: 50 м, 100 м, 200 м * [[Баттерфляй]]: 50 м, 100 м, 200 м * Комбинация: 100 м (қысқа су), 200 м, 400 м * Эстафета: 4×50 м [[плавание вольным стилем|еркін]] (қысқа су), 4×100 м [[плавание вольным стилем|еркін]], 4×200 м [[плавание вольным стилем|еркін]], 4×50 м [[комплексное плавание|комбинация]] (қысқа су), 4×100 м [[комплексное плавание|комбинация]]; * Микст: 4×50 м [[плавание вольным стилем|еркін]] (қысқа су), 4×50 м [[комплексное плавание|комбинация]] (қысқа су), 4×100 м [[плавание вольным стилем|еркін]] (ұзын су), 4×100 м [[комплексное плавание|комбинация]] (ұзын су)<ref name="fina1">[http://www.fina.org/project/index.php?option=com_content&task=view&id=45&Itemid=119 FINA rules] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130726002347/http://www.fina.org/project/index.php?option=com_content&task=view&id=45&Itemid=119 |date=2013-07-26 }} {{v|3|8|2012}}</ref>. == 50-метролік бассейн == === Ерлер === {| class="wikitable" style="font-size:90%; width: 98%;" |- ! Ұзындық !! Уақыт !! !! Жүзуші !! Ел !! width="110px" | Күні !! Жарыс !! Өткізілген жері !! {{small|Видео}} |- | ‎50 м еркін || 20,91 | кос | [[Сезар Сьело]] || {{Байрақ|Бразилия}} | 25 желтоқсан 2009 || Бразилия чемпионаты || {{Ту|Бразилия}} [[Бразилия]] | [https://www.youtube.com/watch?v=epALibnFa8Q ​] |- | 100 м еркін || 46,40 | | [[Пан Чжанле]] || {{Байрақ|Қытай}} |31 шілде 2024 || [[2024 жылғы Жазғы Олимпиада ойындары|Олимпиада ойындары]] || {{Ту|Франция}} [[Париж]] | [https://vk.com/video/playlist/142497057_-4?z=video142497057_456239296%2Fpl_142497057_-4 &#8203;] |- | ‎200 м еркін || 1.42,00 | кос | [[Бидерман, Пауль|Пауль Бидерман]] || {{Байрақ|Германия}} | 28 шілде 2009 || [[Плавание на чемпионате мира по водным видам спорта 2009 — 200 метров вольным стилем (мужчины)|Әлем чемпионаты]] || {{Ту|Италия}} [[Рим]] | [https://www.youtube.com/watch?v=MeOw35fsltE ​] |- | 400 м еркін | 3.40,07 | кос |[[Бидерман, Пауль|Пауль Бидерман]] |{{Байрақ|Германия}} |26 шілде 2009 |[[Плавание на чемпионате мира по водным видам спорта 2009 — 400 метров вольным стилем (мужчины)|Әлем чемпионаты]] |{{Ту|Италия}} [[Рим]] |[https://www.youtube.com/watch?v=D9IJpZgKCd0 ​] |- |800 м еркін |7.32,12 | кос |[[Чжан Линь (пловец)|Чжан Линь]] |{{Байрақ|Қытай}} |29 шілде 2009 |[[Плавание на чемпионате мира по водным видам спорта 2009 — 800 метров вольным стилем (мужчины)|Әлем чемпионаты]] |{{Ту|Италия}} [[Рим]] |<ref>{{cite news|first=Craig|last=Lord|title=WR: Zhang Zips Up For 7:32.12 800 Free|url=http://www.swimnews.com/news/view/7134|work=swimnews.com|date=2009-07-29|accessdate=2011-11-16|archivedate=2009-07-31|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090731013653/http://www.swimnews.com/News/view/7134}}</ref> |- |1500 м еркін |14:30.67 | |[[Бобби Финке]] |{{Байрақ|АҚШ}} |4 тамыз 2024 |[[2024 жылғы Жазғы Олимпиада ойындары|Олимпиада ойындары]] |{{Ту|Франция}} [[Париж]] |[https://vk.com/artemzagrebelny?z=video142497057_456239302%2F18267956fca05817bc%2Fpl_wall_142497057 &#8203;] |- | 50 м арқамен || 23,55 | жф | [[Колесников, Климент Андреевич|Климент Колесников]]|| {{Байрақ|Ресей}} | 27 шілде 2023 | Ресей кубогы | {{Ту|Ресей}} [[Казань]] | |- | 100 м арқамен | 51,60 | | Томас Чеккон|| {{Байрақ|Италия}} | 20 маусым 2022 | [[Плавание на чемпионате мира по водным видам спорта 2022|Әлем чемпионаты]] | {{Ту|Венгрия}} [[Будапешт]] |<ref>{{cite web|title=ЧМ-2022 Мужчины, 100 м н/с, финал|url=https://www.omegatiming.com/File/00011700000102EC0104FFFFFFFFFF01.pdf|publisher=[[Omega SA|Omega Timing]]|date=2022-06-20|access-date=2022-06-21|archive-date=2022-06-20|archive-url=https://web.archive.org/web/20220620171449/https://www.omegatiming.com/File/00011700000102EC0104FFFFFFFFFF01.pdf|deadlink=no}}</ref> [https://aquatics.eurovisionsports.tv/player/vod/62b0a9f48f088790ed04b458?lastWatchedIndex=0&isFromTabLayout=false ​]{{Deadlink|date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} |- |200 м арқамен |1.51,92 | кос |[[Пирсол, Аарон|Аарон Пирсол]] |{{Байрақ|АҚШ}} |31 шілде 2009 |[[Плавание на чемпионате мира по водным видам спорта 2009 — Мужчины, 200 м, на спине|Әлем чемпионаты]] |{{Ту|Италия}} [[Рим]] |[https://www.youtube.com/watch?v=DRjmB4LOCWo ​] |- |50 м [[брасс]] |25.95 | | [[Пити, Адам|Адам Пити]] | {{Байрақ|Ұлыбритания}} |31 қаңтар 2024 |[[Плавание на чемпионате мира по водным видам спорта 2009 — Мужчины, 200 м, на спине|Әлем чемпионаты]] | | |- | 100 м [[брасс]] || 56,88 | жф | [[Пити, Адам|Адам Пити]] || {{Байрақ|Ұлыбритания}} |21 шілде 2019 |[[Плавание на чемпионате мира по водным видам спорта 2019|Әлем чемпионаты]] |{{Ту|Корея Республикасы}} [[Кванджу]] |[https://www.youtube.com/watch?v=r5lVUne7yRI ​] |- | 200 м [[брасс]] || 2.05,48 | | [[Цинь Хайян]] || {{Байрақ|Қытай}} | 28 шілде 2023 |[[Плавание на чемпионате мира по водным видам спорта 2023|Әлем чемпионаты]] |{{Ту|Жапония}} [[Фукуока]] | [https://www.youtube.com/watch?v=-3mYrnBZFKg&t=13s ​] |- |50 м [[баттерфляй]] |22.27 | |[[Говоров, Андрей Андреевич|Андрей Говоров]] |{{Байрақ|Украина}} |1 шілде 2018 |Sette Colli Trophy |{{Ту|Италия}} [[Рим]] |[https://www.youtube.com/watch?v=GW4fAh8pTCE ​] |- | 100 м [[баттерфляй]] || 49,45 | | [[Дрессел, Калеб|Калеб Дрессел]] || {{Байрақ|АҚШ}} | 31 шілде 2021 || [[Плавание на летних Олимпийских играх 2020 — 100 метров баттерфляем (мужчины)|Олимпиада ойындары]] || {{Ту|Жапония}} [[Токио]] |[https://www.youtube.com/watch?v=GF2bfzaCVfQ ​]<ref>{{Cite web |url=http://www.fina.org/competition-detailed-results/154896/27250 |title=Results {{!}} fina.org — Official FINA website<!-- Заголовок добавлен ботом --> |access-date=2019-07-26 |archive-date=2019-08-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190822140441/https://www.fina.org/competition-detailed-results/154896/27250 |deadlink=no }}</ref> |- | 200 м [[баттерфляй]] || 1.50,34 | | [[Милак, Криштоф|Криштоф Милак]] || {{Байрақ|Венгрия}} | 21 маусым 2022 || [[Плавание на чемпионате мира по водным видам спорта 2022|Әлем чемпионаты]] || {{Ту|Венгрия}} [[Будапешт]] |<ref>{{cite web|title=ЧМ-2022 Мужчины, 200м баттерфляй, финал, результаты.|url=https://www.omegatiming.com/File/00011700000104EE0104FFFFFFFFFF01.pdf|publisher=[[Omega SA|Omega Timing]]|date=2022-06-21|access-date=2022-06-22|archive-date=2022-06-21|archive-url=https://web.archive.org/web/20220621170927/https://www.omegatiming.com/File/00011700000104EE0104FFFFFFFFFF01.pdf|deadlink=no}}</ref> [https://aquatics.eurovisionsports.tv/player/vod/62b1fb5de4b02f46e1eb748c?lastWatchedIndex=0&isFromTabLayout=false ​] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220622010724/https://aquatics.eurovisionsports.tv/player/vod/62b1fb5de4b02f46e1eb748c?lastWatchedIndex=0&isFromTabLayout=false |date=2022-06-22 }} |- |200 м комплекс |1.54,00 | |[[Райан Лохте]] |{{Байрақ|АҚШ}} |28 шілде 2011 |[[Плавание на чемпионате мира по водным видам спорта 2011|Әлем чемпионаты]] |{{Ту|Қытай}} [[Шанхай]] |[https://www.youtube.com/watch?v=aQWHv_Bhtuw&t ​] |- |400 м комплекс |4:02.50 | |Леон Маршан |{{Байрақ|Франция}} |23 шілде 2023 |[[Плавание на чемпионате мира по водным видам спорта 2023|Әлем чемпионаты]] |{{Ту|Жапония}} [[Фукуока]] |​[https://www.facebook.com/zagrebelny.artem/videos/1147680679734909 ​] |- |Эстафета 4×100 м<br>еркін |3.08,24 | кос |[[Фелпс, Майкл|Майкл Фелпс]] (47,51)<br>[[Уэбер-Гейл, Гарретт|Гарретт Уэбер-Гейл]] (47,02)<br>[[Джонс, Каллен|Каллен Джонс]] (47,65)<br>[[Лезак, Джейсон|Джейсон Лезак]] (46,06) |{{Байрақ|АҚШ}} |11 тамыз 2008 |[[Плавание на летних Олимпийских играх 2008 — эстафета 4×100 метров вольным стилем (мужчины)|Олимпиада ойындары]] |{{Ту|Қытай}} [[Пекин]] |[https://www.youtube.com/watch?v=IIm32eEVW98 ​] |- |Эстафета 4×200 м<br>еркін |6.58,55 | кос |[[Фелпс, Майкл|Майкл Фелпс]] (1.44,49)<br>[[Рики Беренс]] (1.44,13)<br>[[Дэвид Уолтерс]] (1.45,47)<br>[[Лохте, Райан|Райан Лохте]] (1.44,46) |{{Байрақ|АҚШ}} |31 шілде 2009 |[[Плавание на чемпионате мира по водным видам спорта 2009|Әлем чемпионаты]] |{{Ту|Италия}} [[Рим]] |<ref>{{cite news|first=Craig |last=Lord |title=WR: USA Takes 4×200m In 6:58.55 |url=http://www.swimnews.com/news/view/7164 |work=swimnews.com |date=2009-07-31 |accessdate=2011-11-17 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090803092140/http://www.swimnews.com/News/view/7164 |archivedate=2009-08-03 |df= }}</ref> |- |Эстафета 4×100 м<br>комбинация |3.26,78 | |[[Мёрфи, Райан (пловец)|Райан Мерфи]] (52,31)<br>[[Эндрю, Майкл|Майкл Эндрю]] (58,49)<br>[[Дрессел, Калеб|Калеб Дрессел]] (49,03)<br> [[Эппл, Зак|Зак Эппл]] (46,96) |{{Байрақ|АҚШ}} |1 тамыз 2021 |[[Плавание на летних Олимпийских играх 2020|Олимпиада ойындары]] |{{Ту|Жапония}} [[Токио]] |<ref>{{cite news |first=Craig |last=Lord |title=Плавание на летних Олимпийских играх 2020, Мужчины, эстафета 4 * 100 комбинированная, финал, результаты |url=https://olympics.com/tokyo-2020/olympic-games/en/results/swimming/results-men-s-4-x-100m-medley-relay-fnl-000100-.htm |publisher=olimpics.com |date=2021-08-01 |accessdate=2021-08-01 |archivedate=2021-08-02 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20210802212218/https://olympics.com/tokyo-2020/olympic-games/en/results/swimming/results-men-s-4-x-100m-medley-relay-fnl-000100-.htm }}</ref> |} Шартты белгілер: # - рекорд ФИНА-дан ратификациялауды күтеді; Кезеңдердегі рекордтар: к-квалификация; жф — жартылай финал; э — эстафетаның 1-кезеңі; эк −эстафета квалификациясының 1-кезеңі; б — Б финалы; † — ұзағырақ жүзу кезінде; у-уақыт бойынша жүзу; кос — жүзу костюмінде рекорды орнатылды. === Әйелдер === {| class="wikitable" style="font-size:90%; width: 98%;" |- ! Ұзындық !! Уақыт !! !!Жүзуші !! Ел !! Күні !! Жарыс !! Өткізілген жері !! {{small|Видео}} |- | 50 м еркін || 23,61 | жф | [[Шёстрём, Сара|Сара Шёстрём]] || {{Байрақ|Швеция}} | 29 шілде 2023 || [[Плавание на чемпионате мира по водным видам спорта 2023|Әлем чемпионаты]] || {{Ту|Жапония}} [[Фукуока]] | [https://www.youtube.com/watch?v=0vpY70Sf47I ​] |- | 100 м еркін || 51,71 | э | [[Шёстрём, Сара|Сара Шёстрём]] || {{Байрақ|Швеция}} | 23 шілде 2017 || [[Плавание на чемпионате мира по водным видам спорта 2017|Әлем чемпионаты]] || {{Ту|Венгрия}} [[Будапешт]] |- | 200 м еркін || 1.52,85 | # | [[О’Каллаган, Молли|Молли О’Каллаган]] || {{Байрақ|Аустралия}} | 26 шілде 2023 ||[[Плавание на чемпионате мира по водным видам спорта 2023|Әлем чемпионаты]] || {{Ту|Жапония}} [[Фукуока]] |[https://www.youtube.com/watch?v=wClcWMZ6Mhs ​] |- | 400 м еркін || 3.55,38 | | [[Титмус, Ариарне|Ариарне Титмус]] || {{Байрақ|Аустралия}} | 26 шілде 2023 ||[[Плавание на чемпионате мира по водным видам спорта 2023|Әлем чемпионаты]] || {{Ту|Жапония}} [[Фукуока]] |[https://www.youtube.com/watch?v=opY7HYmvChU ​] |- |800 м еркін |8.04,79 | |[[Ледеки, Кэти|Кэти Ледеки]] |{{Байрақ|АҚШ}} |12 тамыз 2016 |[[Плавание на летних Олимпийских играх 2016|Олимпиада ойындары]] |{{Ту|Бразилия}} [[Рио-де-Жанейро]] |[https://www.youtube.com/watch?v=GAGXNs0MXzI&t ​] |- |1500 м еркін |15.20,48 | | [[Ледеки, Кэти|Кэти Ледеки]] || {{Байрақ|АҚШ}} | 16 мамыр 2018 || TYR Pro Swim Series || {{Ту|АҚШ}} [[Индианаполис]] |[https://www.youtube.com/watch?v=v0_uvorHBA4 ​] |- |50 м арқамен |26,86 | |[[Маккиоун, Кейли|Кейли Маккиоун]] |{{Байрақ|Аустралия}} |20 қазан 2023 |[[Кубок мира по плаванию|Әлем кубогы]] |{{Ту|Венгрия}} [[Будапешт]] |[https://www.youtube.com/watch?v=uCUDOekEEiM ​] |- |100 м арқамен |57,13 | | [[Реган Смит]] || {{Байрақ|АҚШ}} |18 маусым 2024 ||АҚШ Олимпиадалық сынақтары || {{Ту|АҚШ}} [[Индианаполис]] |[https://www.youtube.com/watch?v=38Lk9nM3B_g &#8203;] |- |200 м арқамен |2.03,35 | жф |[[Смит, Реган|Реган Смит]] |{{Байрақ|АҚШ}} |26 шілде 2019 |[[Плавание на чемпионате мира по водным видам спорта 2019|Әлем чемпионаты]] |{{Ту|Корея Республикасы}} [[Кванджу]] |[https://www.youtube.com/watch?v=M5z8rMU-do4 ​] |- |50 м [[брасс]] |29,16 | |[[Мейлутите, Рута|Рута Мейлутите]] |{{Байрақ|Литва}} |30 шілде 2023 |[[Чемпионат мира по водным видам спорта 2023|Әлем чемпионаты]] |{{Ту|Жапония}} [[Фукуока]] |<ref>{{cite web|title= Результаты.|url=http://budapest2020.microplustiming.com/indexBudapest2021_web.php?s=Q2hlY2tKc29uVG9Mb2FkKCdBU0YnLCAnMDE2JywgJzAwMycsICcwMDEnLCAnJywgJycsICdXb21lbsKgLcKgNTAgbSBSYW5hIC0gU2VtaS1GaW5hbCcsICdXb21lbsKgLcKgNTBtIEJyZWFzdHN0cm9rZSAtIFNlbWktRmluYWwnLCAnV29tZW7CoC3CoDUwIG0gQnJhc3NlIC0gU2VtaS1GaW5hbCcpOw==&cat=&page=&spec=&bat=&td=CAL_CIS_DAY&hg=&descIT=&descEN=&descFR=&curCatSel_M_F=18:57&sport=Swimming|date=2021-05-22|accessdate=2021-05-23|publisher=budapest2020.microplustiming.com|archive-date=2021-05-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20210522174658/http://budapest2020.microplustiming.com/indexBudapest2021_web.php?s=Q2hlY2tKc29uVG9Mb2FkKCdBU0YnLCAnMDE2JywgJzAwMycsICcwMDEnLCAnJywgJycsICdXb21lbsKgLcKgNTAgbSBSYW5hIC0gU2VtaS1GaW5hbCcsICdXb21lbsKgLcKgNTBtIEJyZWFzdHN0cm9rZSAtIFNlbWktRmluYWwnLCAnV29tZW7CoC3CoDUwIG0gQnJhc3NlIC0gU2VtaS1GaW5hbCcpOw==&cat=&page=&spec=&bat=&td=CAL_CIS_DAY&hg=&descIT=&descEN=&descFR=&curCatSel_M_F=18:57&sport=Swimming|deadlink=no}}</ref>[https://www.youtube.com/watch?v=Yl0eN1UsW7Q ​] |- |100 м [[брасс]] |1.04,13 | |[[Кинг, Лилли|Лилли Кинг]] |{{Байрақ|АҚШ}} |25 шілде 2017 |[[Плавание на чемпионате мира по водным видам спорта 2017|Әлем чемпионаты]] |{{Ту|Венгрия}} [[Будапешт]] |[https://www.youtube.com/watch?v=bWDfTYfgUBc ​] |- |200 м [[брасс]] |2.17,55 | |[[Чикунова, Евгения Игоревна|Евгения Чикунова]] |{{Байрақ|Ресей}} |21 апреля 2023 |Россия чемпионаты |{{Ту|Ресей}} [[Казань]] |<ref>{{cite web|title=Женщины 200 м брасс Финал Итоговый протокол.|url=https://new.russwimming.ru/upload/live/4R_LC_2023/ResultList_137F.pdf|publisher=russwimming.ru|date=2023-04-21|access-date=2023-04-21|archive-date=2023-04-21|archive-url=https://web.archive.org/web/20230421165846/https://new.russwimming.ru/upload/live/4R_LC_2023/ResultList_137F.pdf|deadlink=no}}</ref>[https://www.youtube.com/watch?v=hw5VVmptlDg ​] |- |50 м [[баттерфляй]] |24,43 | |[[Шёстрём, Сара|Сара Шёстрём]] |{{Байрақ|Швеция}} |5 шілде 2014 |Швеция чемпионаты |{{Ту|Швеция}} [[Бурос]] |[https://www.youtube.com/watch?v=AXbWtW5al2o ​] |- |100 м [[баттерфляй]] |55,48 | |[[Шёстрём, Сара|Сара Шёстрём]] |{{Байрақ|Швеция}} |7 тамыз 2016 |[[Плавание на летних Олимпийских играх 2016 — 100 метров баттерфляем (женщины)|Олимпиада ойындары]] |{{Ту|Бразилия}} [[Рио-де-Жанейро]] |[https://www.youtube.com/watch?v=M_dlXfmyYmg ​] |- |200 м [[баттерфляй]] |2.01,81 | кос |[[Лю Цзыгэ]] |{{Байрақ|Қытай}} |21 қазан 2009 |Қытай ойындары |{{Ту|Қытай}} [[Цзинань]] |[https://www.youtube.com/watch?v=ORkOliy9mlE ​] |- |200 м комплекс |2.06,12 | |[[Хоссу, Катинка|Катинка Хоссу]] |{{Байрақ|Венгрия}} |3 тамыз 2015 |[[Плавание на чемпионате мира по водным видам спорта 2015|Әлем чемпионаты]] |{{Ту|Ресей}} [[Казань]] |[https://www.youtube.com/watch?v=uJdQXXtmUkE ​] |- |400 м комплекс |4.25,87 | | [[Макинтош, Саммер|Саммер Макинтош]] || {{Байрақ|Канада}} | 1 апреля 2023 | Ұлттық іріктеу туры | {{Ту|Канада}} [[Торонто]] |<ref>{{cite web|title=Женщины 400 м комплексное плавание Финал Итоговый протокол|url=https://results.swimming.ca/2023_Bell_Canadian_Trials/230328F045.htm|publisher=swimming.ca|date=2023-04-01|accessdate=2023-04-06|archive-date=2023-04-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20230401232200/https://results.swimming.ca/2023_Bell_Canadian_Trials/230328F045.htm|deadlink=no}}</ref> [https://www.youtube.com/watch?v=1Ll-3OjflTE ​] |- |Эстафета 4×100 м<br>еркін |3:27.96 | |[[О’Каллаган, Молли|Молли О’Каллаган]] (52.04) <br> [[Джек, Шейна|Шейна Джек]] (51,69)<br>[[Харрис, Мег|Мег Харрис]] (52,29)<br>[[Маккеон, Эмма|Эмма Маккеон]] (51,90) |{{Байрақ|Аустралия}} |23 шілде 2023 |[[Плавание на чемпионате мира по водным видам спорта 2023|Әлем чемпионаты]] |{{Ту|Жапония}} [[Фукуока]] |<ref>{{cite web|title=Женщины 4*100 м в/с Финал Итоговый протокол|url=https://www.omegatiming.com/File/00011600010201F70104FFFFFFFFFF01.pdf|date=2023-07-23|accessdate=2023-07-26|archive-date=2023-07-23|archive-url=https://web.archive.org/web/20230723114504/https://www.omegatiming.com/File/00011600010201EF0104FFFFFFFFFF01.pdf|deadlink=no}}</ref> [https://www.facebook.com/zagrebelny.artem/videos/1147680679734909 ​] |- |Эстафета 4×200 м<br>еркін |7:37,50 | | [[О’Каллаган, Молли|Молли О’Каллаган]] (1:53.66) <br> [[Джек, Шейна|Шейна Джек]] (1:55.63) <br> [[Тросселл, Брайанна|Брайанна Тросселл]] (1:55.80) <br> [[Титмус, Ариарне|Ариарне Титмус]] (1:52.41) |{{Байрақ|Аустралия}} |27 шілде 2023 |[[Плавание на чемпионате мира по водным видам спорта 2023|Әлем чемпионаты]] |{{Ту|Жапония}} [[Фукуока]] |<ref>{{cite web|title=Женщины 4*200 м в/с Финал Итоговый протокол|url=https://www.omegatiming.com/File/00011600010201F80104FFFFFFFFFF01.pdf|date=2023-07-27|accessdate=2023-07-29|archive-date=2023-07-23|archive-url=https://web.archive.org/web/20230723114504/https://www.omegatiming.com/File/00011600010201F80104FFFFFFFFFF01.pdf|deadlink=no}}</ref> [https://www.youtube.com/watch?v=QI8_90Rv5Ac ​] |- |Эстафета 4×100 м<br>комбинация |3:49,63 | |[[Смит, Реган|Реган Смит]] (57,28)<br>[[Кинг, Лилли|Лилли Кинг]] (1.04,90)<br>[[Гретчен Уолш]] (55,03)<br>[[Торри Хуске]] (52,42) |{{Байрақ|АҚШ}} |4 тамыз 2024 |[[2024 жылғы Жазғы Олимпиада ойындарындағы жүзу|Олимпиада ойындары]] |{{Ту|Франция}} [[Париж]] | <ref>{{Cite web |url= https://olympics.com/ru/paris-2024/results/swimming/women-s-4-x-100m-medley-relay/fnl-000100-- |title= Эстафета 4×100 м комбинация |access-date=2024-08-06 }}</ref> [https://vk.com/artemzagrebelny?z=video142497057_456239301%2F22612f40e85b25e751 &#8203;] |} Шартты белгілер: # - рекорд ФИНА-дан ратификациялауды күтеді; Кезеңдердегі рекордтар: к-квалификация; жф — жартылай финал; э — эстафетаның 1-кезеңі; эк −эстафета квалификациясының 1-кезеңі; б — Б финалы; † — ұзағырақ жүзу кезінде; у-уақыт бойынша жүзу; кос — жүзу костюмінде рекорды орнатылды. === Микст === {| class="wikitable" style="font-size:90%; width: 98%;" |- ! Ұзындық !! Уақыт !! !! Жүзуші !! Ел !! Күні !! Жарыс !! Өткізілген жері !! Видео |- |4×100 м<br>еркін |3.18,83 | |(48.14) Джек Картрайт<br>(47.25) [[Чалмерс, Кайл|Кайл Чалмерс]]<br>(51.73) Шейна Джек<br>(51.71) [[О’Каллаган, Молли|Молли О’Каллаган]] |{{Байрақ|Аустралия}} | 29 шілде 2023 || [[Плавание на чемпионате мира по водным видам спорта 2023|Әлем чемпионаты]] || {{Ту|Жапония}} [[Фукуока]] |<ref>{{Cite web|title=Чемпионат мира по водным видам спорта 2019. Официальный протокол.|url=https://www.omegatiming.com/File/00011301070301F704FFFFFFFFFFFF01.pdf|date=2019-07-27|access-date=2021-05-14|archive-date=2021-05-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20210514040933/https://www.omegatiming.com/File/00011301070301F704FFFFFFFFFFFF01.pdf|deadlink=no}}{{lang-en|английский текст}}</ref> [https://aquatics.eurovisionsports.tv/player/vod/62b5fc30e4b03c784d34b8dc?lastWatchedIndex=0&isFromTabLayout=true ​​] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20230405232143/https://aquatics.eurovisionsports.tv/player/vod/62b5fc30e4b03c784d34b8dc?lastWatchedIndex=0&isFromTabLayout=true |date=2023-04-05 }} |- |4×100 м<br> комбинация |3:37.58 | |(58.80) [[Доусон, Кэтлин|Кэтлин Доусон]]<br> (56.78) [[Пити, Адам|Адам Пити]]<br> (50.00) [[Гай, Джеймс|Джеймс Гай]] <br>(52.68) [[Хопкин, Анна|Анна Хопкин]] | {{Байрақ|Ұлыбритания}} | 31 шілде 2021 || [[Плавание на летних Олимпийских играх 2020|Олимпиада ойындары]] || {{Ту|Жапония}} [[Токио]] |<ref>{{Cite web|title=ОИ-2020, плавание, смешанная комбинированная эстафета 4х100 м финальные результаты.|url=https://olympics.com/tokyo-2020/olympic-games/en/results/swimming/results-mixed-4-x-100m-medley-relay-fnl-000100-.htm|date=2021-07-31|access-date=2021-07-31|archive-date=2021-07-31|archive-url=https://web.archive.org/web/20210731034653/https://olympics.com/tokyo-2020/olympic-games/en/results/swimming/results-mixed-4-x-100m-medley-relay-fnl-000100-.htm|deadlink=yes}}{{lang-en|английский текст}}</ref> [https://www.facebook.com/100007661022977/videos/pcb.2877959679136038/211878604205058 ​] |} Шартты белгілер: # - рекорд ФИНА-дан ратификациялауды күтеді; Кезеңдердегі рекордтар: к-квалификация; жф — жартылай финал; э — эстафетаның 1-кезеңі; эк −эстафета квалификациясының 1-кезеңі; б — Б финалы; † — ұзағырақ жүзу кезінде; у-уақыт бойынша жүзу. == 25-метролік бассейн == === Ерлер === {| class="wikitable" style="font-size:90%; width: 98%;" |- ! Ұзындық !! Уақыт !! !! Жүзуші !! Ел !! Күні !! Жарыс !! Өткізілген жері !! {{small|Видео}} |- | [[Мировые рекорды на дистанции 50 метров вольным стилем у мужчин в 25-метровом бассейне|50 м еркін]] ||19.90 |пф | [[Джордан Крукс]] || {{Байрақ|Кайман аралдары}} | 14 желтоқсан 2024 ||[[Чемпионат мира по плаванию на короткой воде|Әлем чемпионаты]]|| {{Ту|Венгрия}} [[Будапешт]] |<ref>{{cite web|title=Men's 50m Freestyle Semifinals Results|url=https://www.omegatiming.com/File/00011800080101EB0102FFFFFFFFFF01.pdf|publisher=Omega Timing|date=14 December 2024|accessdate=20 December 2024}}</ref>[https://vk.com/artemzagrebelny?z=video142497057_456239337%2F835e28de64f6558bb1 &#8203;] |- |[[Прогресс мировых рекордов на дистанции 100 метров вольным стилем у мужчин в 25-метровом бассейне|100 м еркін]] |44,84 | |[[Чалмерс, Кайл|Кайл Чалмерс]] |{{Байрақ|Аустралия}} |29 қазан 2021 |[[Кубок мира по плаванию|Әлем кубогы]] |{{Ту|Ресей}} [[Казань]] |<ref>{{cite web|title=Видео. Кубок Мира 100 м в/с, мужчины|url=https://www.facebook.com/100007661022977/videos/pcb.2941252422806763/247053300805707|publisher=Royal swimming club|date=2021-10-29|accessdate=2021-10-29|archive-date=2021-10-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20211029173033/https://www.facebook.com/100007661022977/videos/pcb.2941252422806763/247053300805707|deadlink=no}}</ref> |- |[[Прогресс мировых рекордов на дистанции 200 метров вольным стилем у мужчин в 25-метровом бассейне|200 м еркін]] | 1.38,61 | | [[Люк Хобсон]] || {{Байрақ|АҚШ}} | 15 желтоқсан 2024 ||[[Чемпионат мира по плаванию на короткой воде|Әлем чемпионаты]]|| {{Ту|Венгрия}} [[Будапешт]] |<ref>{{cite web|title=Men's 200m Freestyle Final Results|url=https://www.omegatiming.com/File/00011800080101EE0104FFFFFFFFFF01.pdf|publisher=Omega Timing|date=15 December 2024|accessdate=23 December 2024}}</ref>[https://vk.com/artemzagrebelny?z=video142497057_456239340%2F95ffc7656fd6882006 &#8203;] |- | [[Прогресс мировых рекордов на дистанции 400 метров вольным стилем у мужчин в 25-метровом бассейне|400 м еркін]] | 3.32,25 | | [[Аньель, Янник|Янник Аньель]] | {{Байрақ|Франция}} | 15 қараша 2012 | Франция чемпионаты | {{Ту|Франция}} [[Анже]] | [https://www.youtube.com/watch?v=q_WOH0X9JKU ​] |- |[[Прогресс мировых рекордов на дистанции 800 метров вольным стилем у мужчин в 25-метровом бассейне|800 м еркін]] | 7.20,46 | | Даниэль Виффен | {{Байрақ|Ирландия}} | 10 желтоқсан 2023 | [[Европа чемпионаты по плаванию|Европа чемпионаты]] | {{Ту|Румыния}} [[Отопени]] | [https://www.youtube.com/watch?v=582caZZSaHs ​] |- | [[Прогресс мировых рекордов на дистанции 1500 метров вольным стилем у мужчин в 25-метровом бассейне|1500 еркін]] | 14.06,88 | | [[Велльброк, Флориан|Флориан Велльброк]] | {{Байрақ|Германия}} | 21 желтоқсан 2021 | [[Чемпионат мира по плаванию на короткой воде|Әлем чемпионаты]] | {{Ту|БАӘ}} [[Абу-Даби]] |<ref>{{cite news|title=Мужчины, 1500 м в/с, финал, результаты|url=https://www.fina.org/competitions/2/15th-fina-world-swimming-championships-25m-2021/results?discipline=&event=f4e7f9ec-2330-45ea-be14-3ad507bd0911&unit=finals|date=2021-12-21|accessdate=2021-12-21|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20211221145739/https://www.fina.org/competitions/2/15th-fina-world-swimming-championships-25m-2021/results?discipline=&event=f4e7f9ec-2330-45ea-be14-3ad507bd0911&unit=finals|archivedate=2021-12-21|df=dmy-all}}</ref> |- | [[Прогресс мировых рекордов на дистанции 50 метров в плавании на спине у мужчин в 25-метровом бассейне|50 м арқамен]] | 22,11 | | [[Колесников, Климент Андреевич|Климент Колесников]] | {{Байрақ|Ресей}} | 23 қараша 2022 | Россия чемпионаты | {{Ту|Ресей}} [[Казань]] |<ref>{{Cite web |url=https://www.worldaquatics.com/athletes/1045759/kliment-kolesnikov |title=Kliment KOLESNIKOV Results AQUA Official |archive-date=2023-07-28 |archive-url=http://web.archive.org/web/20230728114604/https://www.worldaquatics.com/athletes/1045759/kliment-kolesnikov |deadlink=no }}</ref> |- | [[Прогресс мировых рекордов на дистанции 100 метров в плавании на спине у мужчин в 25-метровом бассейне|100 м арқамен]] | 48,33 | | [[Стюарт, Коулмен|Коулмен Стюарт]]|| {{Байрақ|АҚШ}} | 28 тамыз 2021 || [[Международная плавательная лига|ISL]] || {{Ту|Италия}} [[Неаполь]] |[https://www.youtube.com/watch?v=Hb-clN9IwxA ​] |- | [[Прогресс мировых рекордов на дистанции 200 метров в плавании на спине у мужчин в 25-метровом бассейне|200 м арқамен]] | 1.45,63 | | [[Ларкин, Митч|Митч Ларкин]] | {{Байрақ|Аустралия}} | 27 қараша 2015 | Аустралия чемпионаты | {{Ту|Аустралия}} [[Сидней]] |[https://www.youtube.com/watch?v=PRwHAsEpgEQ ​] |- | [[Прогресс мировых рекордов на дистанции 50 метров в плавании брассом у мужчин в 25-метровом бассейне|50 м брасс]] || 24,95 | | [[Сакчи, Хусейн Эмре|Эмре Сакчи]] || {{Байрақ|Түркия}} | 27 желтоқсан 2021 || Түркия чемпионаты || {{Ту|Түркия}} [[Газиантеп]] | |- | [[Прогресс мировых рекордов на дистанции 100 метров в плавании брассом у мужчин в 25-метровом бассейне|100 м брасс]] | 55,28 | | [[Шиманович, Илья Сергеевич|Илья Шиманович]] | {{Байрақ|Беларусь}} | 26 қараша 2021 || [[Международная плавательная лига|ISL]] || {{Ту|Нидерланд}} [[Эйндховен]] | |- | [[Прогресс мировых рекордов на дистанции 200 метров в плавании брассом у мужчин в 25-метровом бассейне|200 м брасс]] || 2.00,16 | | [[Пригода, Кирилл Геннадьевич|Кирилл Пригода]] || {{Байрақ|Ресей}} | 13 желтоқсан 2018 || [[Чемпионат мира по плаванию на короткой воде 2018|Әлем чемпионаты]] || {{Ту|Қытай}} [[Ханчжоу]] | [https://www.youtube.com/watch?v=-f5TwL655Tk&t=28s ​] |-21.67 квалификация ж Әлем чемпионаты | [[Мировые рекорды на дистанции 50 метров в плавании баттерфляем у мужчин в 25-метровом бассейне|50 м баттерфляй]] | 21,32 | | [[Ноэ Понти ]] || {{Байрақ|Швейцария }} | 11 желтоқсан 2024 || Әлем чемпионаттары || {{Ту|Венгрия }} [[Будапешт ]] |<ref>{{cite web|title= Men's 50m Butterfly Final. Results |url=https://www.worldaquatics.com/competitions/3433/world-aquatics-swimming-championships-25m-2024/results?event=3d9d1963-af7e-4e9e-9c96-eb6c15e6f643 |publisher=worldaquatics.com |date=11 December 2024|accessdate=16 December 2024}}</ref>[https://vkvideo.ru/video-228643357_456239024 &#8203;] |- | [[Прогресс мировых рекордов на дистанции 100 метров в плавании баттерфляем у мужчин в 25-метровом бассейне|100 м баттерфляй]] | 47,71 | | [[Ноэ Понти ]] || {{Байрақ|Швейцария }} | 14 желтоқсан 2024 || Әлем чемпионаттары || {{Ту|Венгрия }} [[Будапешт ]] |[https://vk.com/artemzagrebelny?z=video142497057_456239339%2F14a4c959febe4abba8 &#8203;] |- | [[Прогресс мировых рекордов на дистанции 200 метров в плавании баттерфляем у мужчин в 25-метровом бассейне|200 м баттерфляй]] | 1.48,24 | | [[Сэто, Дайя|Дайа Сэто]] | {{Байрақ|Жапония}} | 11 желтоқсан 2018 | [[Чемпионат мира по плаванию на короткой воде 2018|Әлем чемпионаты]] | {{Ту|Қытай}} [[Ханчжоу]] |[https://www.youtube.com/watch?v=pr6gEIOaf40&t ​] |- | [[Прогресс мировых рекордов на дистанции 200 метров в плавании баттерфляем у мужчин в 25-метровом бассейне|200 м баттерфляй]] | 1.46,85 |# | [[Хонда, Томору|Томору Хонда]] | {{Байрақ|Жапония}} | 22 қазан 2022 | Жапония чемпионаты | {{Ту|Жапония}} [[Токио]] |[https://www.facebook.com/100007561117363/videos/1151467825795134 ​​] |- |[[Прогресс мировых рекордов на дистанции 100 м комплексным плаванием у мужчин в 25-метровом бассейне|100 м комплекс]] |49,28 | | [[Дрессел, Калеб|Калеб Дрессел]] | {{Байрақ|АҚШ}} | 22 қараша 2020 | [[Международная плавательная лига|ISL]] | {{Ту|Венгрия}} [[Будапешт]] |​[https://www.youtube.com/watch?v=w2rObyVD16E ​] |- | [[Прогресс мировых рекордов на дистанции 200 метров комплексным плаванием у мужчин в 25-метровом бассейне|200 м комплекс]] | 1:48,88 | | [[Леон Маршан ]] | {{Байрақ|Франция}} | 1 қараша 2024 | Әлем кубогы | {{Ту|Сингапур }} [[Сингапур]] |<ref>{{cite web|title=Men's 200m IM Final Results|url=https://www.omegatiming.com/File/00011800070105EE0104FFFFFFFFFF01.pdf|publisher=omegatiming.com|date=1 November 2024|accessdate=11 November 2024}}</ref>[https://www.youtube.com/watch?v=Fc-i1YbvAHU &#8203;] |- | [[Прогресс мировых рекордов на дистанции 400 метров комплексным плаванием у мужчин в 25-метровом бассейне|400 м комплекс]] | 3.54,81 | | [[Сэто, Дайя|Дайа Сэто]] | {{Байрақ|Жапония}} | 20 желтоқсан 2019 | [[Международная плавательная лига|ISL]] | {{Ту|АҚШ}} [[Лас-Вегас]] |[https://www.youtube.com/watch?v=vBSbkvbkyTs ​] |- |Эстафета 4 × 50 м<br>еркін |1:21.80 | | [[Дрессел, Калеб|Келеб Дрессел]] (20.43)<br> [[Хелд, Райан|Райан Хелд]] (20.25)<br>[[Конгер, Джек|Джек Конгер]] (20.59)<br> [[Чедвик, Майкл|Майкл Чедвик]] (20.53) |{{Байрақ|АҚШ}} |14 желтоқсан 2018 ||[[Чемпионат мира по плаванию на короткой воде 2018|Әлем чемпионаты]] |{{Ту|Қытай}} [[Ханчжоу]] |<ref>{{cite web|title=Официальный протокол.|url=https://www.omegatiming.com/File/Download?id=000112010C0101F604FFFFFFFFFFFF01|publisher=omegatiming.com|date=2018-12-14|access-date=2021-05-09|archive-date=2019-12-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20191214040237/https://www.omegatiming.com/File/Download?id=000112010C0101F604FFFFFFFFFFFF01|deadlink=no}}{{lang-en|английский текст}}</ref>[https://www.youtube.com/watch?v=IP_1BCdENHA ​] |- | Эстафета 4 × 50 м<br>еркін |1:20.77 | # |[[Бернар, Ален|Ален Бернар]] (20.64)<br>[[Жило, Фабьен|Фабьен Жило]] (20.33)<br> [[Лево, Амори|Амори Лево]](19.93)<br>[[Буске, Фредерик|Фредерик Буске]] (19.87) |{{Байрақ|Франция}} |14 желтоқсан 2008 | [[Европа чемпионаты по плаванию на короткой воде 2008|Европа чемпионаты]] |{{Ту|Хорватия}} [[Риека]] | [https://www.youtube.com/watch?v=1tPqAQHfYJg ​] |- | Эстафета 4 × 100 м<br>еркін | 3:02.75 | | [[Алессандро Миресси]](46.15)<br>[[Паоло Конте Бонин]](45,93)<br>[[Леонардо де Плано]](45.54)<br>[[Томас Чеккони]](45.13) | {{Байрақ|Италия}} | 13 желтоқсан 2022 | [[Чемпионат мира по плаванию на короткой воде|Әлем чемпионаты]] |{{Ту|Аустралия}} [[Мельбурн]] |<ref>{{cite web|title=Men's 4x100m Freestyle Relay Final Results|url=https://www.omegatiming.com/File/00011700030101F70104FFFFFFFFFF01.pdf|date=2022-12-13|access-date=2022-12-13|archive-date=2022-12-20|archive-url=https://web.archive.org/web/20221220070928/https://www.omegatiming.com/File/00011700030101F70104FFFFFFFFFF01.pdf|deadlink=no}}</ref> [https://www.facebook.com/zagrebelny.artem/videos/563835368896896 ​] |- | Эстафета 4х200 м<br>еркін | 6:44.12 | | [[Киран Смит]] (1:41.04) <br>[[Карсон Фостер]] (1:40.48)<br>[[Трентон Джулиан]] (1:41.44) <br>[[Дрю Киблер]] (1:41.16) | {{Байрақ|АҚШ}} | 16 желтоқсан 2022 |[[Чемпионат мира по плаванию на короткой воде|Әлем чемпионаты]] |{{Ту|Аустралия }} [[Мельбурн]] |<ref>{{cite web|title=Men's 4x200m Freestyle Final Results|url=https://www.omegatiming.com/File/00011700030101F80104FFFFFFFFFF01.pdf|work=Omega Timing|date=2022-12-16|accessdate=2022-12-16|archive-date=2022-12-21|archive-url=https://web.archive.org/web/20221221095612/https://www.omegatiming.com/File/00011700030101F80104FFFFFFFFFF01.pdf|deadlink=no}}</ref> [https://www.youtube.com/watch?v=t8xkHgzZ-xA ​] |- |Эстафета 4х50 м<br>комбинация |1:29.72 | | [[Лоренцо Мора]] (22.65) <br>[[Мартиненги, Николо|Николо Мартиненги]] (24.95) <br>[[Маттео Риволта]] (21.60) <br>[[Леонардо Деплано]] (20.52) | {{Байрақ|Италия}} | 17 желтоқсан 2022 || [[Чемпионат мира по плаванию на короткой воде|Әлем чемпионаты]] || {{Ту|Аустралия }} [[Мельбурн]] |<ref>{{cite web|title= Комбинированная эстафета 4х50 м. Результаты.|url= https://www.omegatiming.com/File/00011700030105F60104FFFFFFFFFF01.pdf|publisher= copenhagen2017.microplustiming.com|date= 2022-12-17|access-date= 2022-12-31|archive-date= 2022-12-21|archive-url= https://web.archive.org/web/20221221095731/https://www.omegatiming.com/File/00011700030105F60104FFFFFFFFFF01.pdf|deadlink= no}}</ref> [https://vk.com/video/@artemzagrebelny?z=video142497057_456239191%2Fpl_142497057_-2 ​] |- | Эстафета 4×100 м<br>комбинация | 3:18.98 | | [[Мерфи, Райан (пловец)|Райан Мерфи]] (48,96) <br>[[Ник Финк]] (54,88)<br>[[Трентон Джулиан]] (49,19) <br>[[Киран Смит]] (45,95) | {{Байрақ|АҚШ}} | 18 желтоқсан 2022 || Әлем чемпионаты || {{Ту|Аустралия }} [[Мельбурн]] |<ref name="автоссылка1">{{cite web|title=Men's 4x100m Medley Relay Final Results|url=https://www.omegatiming.com/File/00011700030105F70104FFFFFFFFFF01.pdf|date=2022-12-18|access-date=2022-12-22|archive-date=2022-12-21|archive-url=https://web.archive.org/web/20221221230236/https://www.omegatiming.com/File/00011700030105F70104FFFFFFFFFF01.pdf|deadlink=no}}</ref><ref>{{cite web|title=Video - Men's 4x100m Medley Relay Final|url=https://www.facebook.com/zagrebelny.artem/videos/1500978467053138/?notif_id=1671690652775411&notif_t=video_processed&ref=notif|date=2022-12-18|access-date=2022-12-22|archive-date=2022-12-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20221222064043/https://www.facebook.com/zagrebelny.artem/videos/1500978467053138/?notif_id=1671690652775411&notif_t=video_processed&ref=notif|deadlink=no}}</ref> |- | Эстафета 4×100 м<br>комбинация | 3:18.98 |= | [[Айзек Купер]] (49.46) <br>[[Джошуа Йонг]] (56.55) <br>[[Мэттью Темпл]] (48,34) <br>[[Кайл Чалмерс]] (44,63) | {{Байрақ|Аустралия}} | 18 желтоқсан 2022 || Әлем чемпионаты || {{Ту|Аустралия }} [[Мельбурн]] |<ref name="автоссылка1" /> [https://www.facebook.com/zagrebelny.artem/videos/1500978467053138/?notif_id=1671690652775411&notif_t=video_processed&ref=notif ​] |} Шартты белгілер: # - рекорд ФИНА-дан ратификациялауды күтеді; Кезеңдердегі рекордтар: к-квалификация; жф — жартылай финал; э — эстафетаның 1-кезеңі; эк −эстафета квалификациясының 1-кезеңі; б — Б финалы; † — ұзағырақ жүзу кезінде; у-уақыт бойынша жүзу. === Әйелдер === {| class="wikitable" style="font-size:90%; width: 98%;" |- ! Ұзындық !! Уақыт !! !! Жүзуші !! Ел !! Күні !! Жарыс !! Өткізілген жері !! {{small|Видео}} |- | 50 м еркін | 22,83 | | [[Гретчен Уолш ]] | {{Байрақ|АҚШ}} | 15 желтоқсан 2024 | [[Чемпионат мира по плаванию на короткой воде|Әлем чемпионаты]] | {{Ту|Венгрия}} [[Будапешт]] |<ref>{{cite web|title=Women's 50m Freestyle Final Results|url=https://www.omegatiming.com/File/00011800080201EB0104FFFFFFFFFF01.pdf|publisher=Omega Timing|date=15 December 2024|accessdate=25 December 2024}}</ref>[https://vkvideo.ru/video-228643357_456239033 &#8203;] |- | 100 м еркін | 50,58 | | [[Кэмпбелл, Кейт|Кэйт Кэмпбэлл]] | {{Байрақ|Аустралия}} | 26 қазан 2017 | Аустралия чемпионаты | {{Ту|Аустралия}} [[Аделаида]] |[https://www.youtube.com/watch?v=00TDGHbw7uQ ​] |- | 200 м еркін | 1.50,31 | | [[Хоги, Шивон|Шивон Хоуи]] | {{Байрақ|Гонконг}} | 17 желтоқсан 2021 | [[Чемпионат мира по плаванию на короткой воде|Әлем чемпионаты]] | {{Ту|БАӘ}} [[Абу-Даби]] |[https://www.facebook.com/royal.swimmingclub.3/videos/313610823957517/?notif_id=1639769549274870&notif_t=video_processed&ref=notif ​] |- | 400 м еркін | 3:50.25 | | [[Summer McIntosh]] | {{Байрақ|Канада}} | 10 желтоқсан 2024 | [[Чемпионат мира по плаванию на короткой воде|Әлем чемпионаты]] | {{Ту|Венгрия}} [[Будапешт]] | <ref>{{cite web|title=Women's 400m Freestyle Final Results|url=https://www.omegatiming.com/File/00011800080201EF0104FFFFFFFFFF01.pdf|publisher=Omega Timing|date=10 December 2024|accessdate=10 December 2024}}</ref>[https://vkvideo.ru/video-228643357_456239021 &#8203;] |- | 800 м еркін | 7.57,42 | |[[Кэти Ледеки]] |{{Байрақ|АҚШ}} |5 қараша 2022 | [[Кубок мира по плаванию|Әлем кубогы]] | {{Ту|АҚШ}} [[Индианаполис]] |[https://www.youtube.com/watch?v=ET-rZh5wzlo ​] |- |1500 м еркін |15:08.24 | |[[Кэти Ледеки]] |{{Байрақ|АҚШ}} |29 қазан 2022 |[[Кубок мира по плаванию|Әлем кубогы]] |{{Ту|Канада}} [[Торонто]] |[https://www.youtube.com/watch?v=p20kZqUAd0k ​]<ref>{{cite web|title=Кэти Ледеки улучшила прежний мировой рекорд на 1500 в,с более, чем на 10 сек.|url=https://swimswam.com/katie-ledecky-breaks-1500-free-world-record-by-10-seconds-gets-800-ar-en-route/|publisher=swimswam.com|date=2022-10-29|access-date=2022-10-30|archive-date=2022-10-30|archive-url=https://web.archive.org/web/20221030002650/https://swimswam.com/katie-ledecky-breaks-1500-free-world-record-by-10-seconds-gets-800-ar-en-route/|deadlink=no}}{{lang-en|}}</ref> |- | 50 м арқамен | 25.23 | |[[Реган Смит ]] |{{Байрақ|АҚШ }} | 13 желтоқсан 2024 | [[Чемпионат мира по плаванию на короткой воде|Әлем чемпионаты]] | {{Ту|Венгрия}} [[Будапешт]] |<ref>{{cite web|title=Women's 50m Backstroke Final Results|url=https://www.omegatiming.com/File/00011800080202EB0104FFFFFFFFFF01.pdf|publisher=Omega Timing|date=13 December 2024|accessdate=18 December 2024}}</ref>[https://vkvideo.ru/video-228643357_456239026 &#8203;] |- |100 м арқамен | 54,02 | э |[[Реган Смит ]] |{{Байрақ|АҚШ }} | 15 желтоқсан 2024 | [[Чемпионат мира по плаванию на короткой воде|Әлем чемпионаты]] | {{Ту|Венгрия}} [[Будапешт]] |<ref>{{cite web|title=Women's 4x100m Medley Relay Final Results|url=https://www.omegatiming.com/File/00011800080205F70104FFFFFFFFFF01.pdf|publisher=Omega Timing|date=15 December 2024|accessdate=26 December 2024}}</ref>[https://vkvideo.ru/video-228643357_456239034 &#8203;] |- | 200 м арқамен | 1:58.04 | |[[Реган Смит ]] |{{Байрақ|АҚШ }} | 15 желтоқсан 2024 | [[Чемпионат мира по плаванию на короткой воде|Әлем чемпионаты]] | {{Ту|Венгрия}} [[Будапешт]] |<ref>{{cite web|title=Women's 200m Backstroke Final Results|url=https://www.omegatiming.com/File/00011800080202EE0104FFFFFFFFFF01.pdf|publisher=Omega Timing|date=15 December 2024|accessdate=27 December 2024}}</ref>[https://vkvideo.ru/video-228643357_456239035 &#8203;] |- | 50 м [[брасс]] | 28,37 |жф | [[Мейлутите, Рута|Рута Мейлутите]] | {{Байрақ|Литва}} | 17 желтоқсан 2022 | [[Чемпионат мира по плаванию|Әлем кубогы]] | {{Ту|Аустралия}} [[Мельбурн]] |<ref>{{cite web|title=Women's 50m Breaststroke Semifinals Results|url=https://www.omegatiming.com/File/00011700030203EB0102FFFFFFFFFF01.pdf|publisher=Omega Timing|date=2022-12-17|accessdate=2022-12-17|archive-date=2022-12-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20221219235209/https://www.omegatiming.com/File/00011700030203EB0102FFFFFFFFFF01.pdf|deadlink=no}}</ref> [https://www.facebook.com/zagrebelny.artem/videos/529222178935246/?notif_id=1671320917357622&notif_t=video_processed&ref=notif ​] |- | 100 м [[брасс]] | 1.02,36 | = | [[Мейлутите, Рута|Рута Мейлутите]] | {{Байрақ|Литва}} | 12 қазан 2013 | [[Кубок мира по плаванию|Әлем кубогы]] | {{Ту|Ресей}} [[Москва]] |[https://www.youtube.com/watch?v=BXIf7VLV0-w ​]<ref>{{cite web|title=Women's 100m Breaststroke Result|url=http://www.omegatiming.com/File/Download?id=00010D020701021E02FFFFFFFFFFFF02|publisher=Omega Timing|date=2013-10-12|accessdate=2013-10-12|archive-date=2015-09-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20150924134859/http://www.omegatiming.com/File/Download?id=00010D020701021E02FFFFFFFFFFFF02|deadlink=no}}</ref> |- | 100 м [[брасс]] | 1.02,36 | = | [[Алия Аткинсон]] | {{Байрақ|Ямайка}} | 6 желтоқсан 2014 | [[Чемпионат мира по плаванию на короткой воде 2014|Әлем чемпионаты]] | {{Ту|Катар}} [[Доха]] |<ref>{{cite web|title=Чемпионат мира по плаванию на короткой воде 2014. Официальный протокол.|url=https://www.omegatiming.com/File/00010E010D01021E02FFFFFFFFFFFF02.pdf|publisher=omegatiming.com|date=2014-12-06|accessdate=2021-05-14|archive-date=2021-05-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20210514050019/https://www.omegatiming.com/File/00010E010D01021E02FFFFFFFFFFFF02.pdf|deadlink=no}}</ref> |- | 100 м [[брасс]] | 1.02,36 | = | [[Алия Аткинсон]] | {{Байрақ|Ямайка}} | 26 тамыз 2016 | [[Кубок мира по плаванию|Әлем кубогы]] | {{Ту|Франция}} [[Шартр]] |<ref>{{cite web|title=Alia Atkinson Ties World Record in 100 Breaststroke in Chartres|url=https://swimswam.com/alia-atkinson-ties-world-record-100-breaststroke-chartres/|publisher=Swimswam|date=2016-08-26|accessdate=2016-08-26|archive-date=2019-05-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20190514122156/https://swimswam.com/alia-atkinson-ties-world-record-100-breaststroke-chartres/|deadlink=no}}</ref> |- | 200 м [[брасс]] | 2.12,50 | | [[Кейт Дуглас ]] | {{Байрақ|АҚШ}} | 13 желтоқсан 2024 | [[Чемпионат мира по плаванию на короткой воде|Әлем чемпионаты]] | {{Ту|Венгрия}} [[Будапешт]] |<ref>{{cite web|title=Women's 200m Breaststroke Final Results|url=https://www.omegatiming.com/File/00011800080203EE0104FFFFFFFFFF01.pdf|publisher=Omega Timing|date=13 December 2024|accessdate=19 December 2024}}</ref> [https://vkvideo.ru/video-228643357_456239027 &#8203;] |- | 50 м [[баттерфляй]] | 23,94 |жф | [[Гретчен Уолш ]] | {{Байрақ|АҚШ}} | 10 желтоқсан 2024 | [[Чемпионат мира по плаванию на короткой воде|Әлем чемпионаты]] | {{Ту|Венгрия}} [[Будапешт]] |<ref>{{cite web|title=Women's 50m Butterfly Semifinals Results|url=https://www.omegatiming.com/File/00011800080204EB0102FFFFFFFFFF01.pdf|publisher=Omega Timing|date=10 December 2024|accessdate=10 December 2024}}</ref><ref>{{cite web|title=Video - Women's 50m Butterfly Semifinals |url=https://vkvideo.ru/video-228643357_456239022|publisher=|date=10 December 2024|accessdate=13 December 2024}}</ref> |- | 100 м [[баттерфляй]] |52.71 | | [[Гретчен Уолш ]] |{{Байрақ|АҚШ}} | 14 желтоқсан 2024 | [[Чемпионат мира по плаванию на короткой воде|Әлем чемпионаты]] | {{Ту|Венгрия}} [[Будапешт]] |<ref>{{cite web|title=Women's 100m Butterfly Final Results|url=https://www.omegatiming.com/File/00011800080204EC0104FFFFFFFFFF01.pdf|publisher=Omega Timing|date=14 December 2024|accessdate=22 December 2024}}</ref>[https://vk.com/club228643357?z=video-228643357_456239030%2Fvideos-228643357%2Fpl_-228643357_-2 &#8203;] |- | 200 м [[баттерфляй]] | 1.59,32 | | [[Макинтош, Саммер|Саммер Макинтош]] | {{Байрақ|Канада }} | 12 желтоқсан 2024 | [[Чемпионат мира по плаванию на короткой воде 2024|Әлем чемпионаты]] | {{Ту|Венгрия}} [[Будапешт]] |<ref>{{cite web|title=Women's 200m Butterfly Final Results|url=https://www.omegatiming.com/File/00011800080204EE0104FFFFFFFFFF01.pdf|publisher=Omega Timing|date=12 December 2024|accessdate=12 December 2024}}</ref>[https://vkvideo.ru/video-228643357_456239025 &#8203;] |- | 100 м комплексное плавание | 55,98 | | [[Гретчен Уолш ]] | {{Байрақ|АҚШ}} | 18 қазан 2024 | Virginia vs Florida Dual Meet | {{Ту|Германия}} [[Берлин]] | <ref>{{cite web|title=Women's 100m IM TT WR|url= https://storage.googleapis.com/virginiasports-com/2024/10/UVA-vs-Florida-Full-Results.pdf|publisher= virginiasports-com|date=18 October 2024|access-date=12 Nobember 2024}}</ref>[https://vkvideo.ru/video-228643357_456239022 &#8203;] |- | 200 м комплексное плавание | 2.01,86 | | [[Хоссу, Катинка|Катинка Хоссу]] | {{Байрақ|Венгрия}} | 6 желтоқсан 2014 | [[Чемпионат мира по плаванию на короткой воде 2014|Әлем чемпионаты]] | {{Ту|Катар}} [[Доха]] |[https://www.youtube.com/watch?time_continue=53&v=5VWa7h4KNiI ​] |- | 400 м комплексное плавание | 4:15,48 | | [[Summer McIntosh]] | {{Байрақ|Канада}} | 14 желтоқсан 2024 | [[Чемпионат мира по плаванию на короткой воде|Әлем чемпионаты]] | {{Ту|Венгрия}} [[Будапешт]] |[https://vkvideo.ru/video-228643357_456239031 &#8203;] |- | Эстафета 4×50 м<br>еркін |1:32.50 | у |[[Кромовидьойо, Раноми|Раноми Кромовидьойо]] (23.05)<br> Майке де Вард (23.16)<br>Ким Буш (23.47)<br>[[Хемскерк, Фемке|Фемке Хемскерк]] (22.82) | {{Байрақ|Нидерланд}} | 12 желтоқсан 2020 |Wouda Cup | {{Ту|Нидерланд}} [[Эйндховен]] |[https://www.youtube.com/watch?v=rMdKoDyBAZE&feature=emb_logo ​]<ref>{{cite web|title=Женщины, Эстафета 4×50 в/с, результаты |url=http://www.fina.org/fina-rankings/results?top=1&gender=Women&year=All&poolConfiguration=SCM&distance=All&style=All&timesMode=AllTimes&continentId=All&countryId=All&type=overall-rankings&selectedGroup=All&selectedGender=Women&selectedDistance=All|publisher=fina.org|date=2020-12-12 |accessdate=2021-12-17}}</ref> |- | Эстафета 4×100 м<br>еркін | 3:25.43 | | [[О’Каллаган, Молли|Молли О’Каллаган]] (52.19)<br>[[Мэдисон Уилсон]] (51.28)<br> [[Харрис, Мег|Мег Харрис]] (52.00) <br>[[Маккеон, Эмма|Эмма Маккеон]] (49,96) | {{Байрақ|Нидерланд}} | 13 желтоқсан 2022 | [[Чемпионат мира по плаванию на короткой воде|Әлем чемпионаты]] | {{Ту|Аустралия}} [[Мельбурн]] |<ref>{{cite web|title=Women's 4x100m Freestyle Relay Final Results|url=https://www.omegatiming.com/File/00011700030201F70104FFFFFFFFFF01.pdf|date=2022-12-13|access-date=2022-12-13|archive-date=2022-12-20|archive-url=https://web.archive.org/web/20221220142808/https://www.omegatiming.com/File/00011700030201F70104FFFFFFFFFF01.pdf|deadlink=no}}</ref>[https://www.youtube.com/watch?v=5QKGGmxlNbg ​] |- | 4×200 м эстафета<br>еркін | 7.30.87 | | [[Мэдисон Уилсон]] (1:53.13)<br>[[О’Каллаган, Молли|Молли О’Каллаган]] (1:52.83)<br>[[Нил, Лиа (австралийская пловчиха)|Лия Нил]] (1:52.67)<br>[[Лани Паллистер]] (1:52.24) | {{Байрақ|Нидерланд}} | 14 желтоқсан 2022 | [[Чемпионат мира по плаванию на короткой воде|Әлем чемпионаты]] | {{Ту|Аустралия}} [[Мельбурн]] |<ref>{{cite web|title=Women's 4x100m Freestyle Relay Final Results|url=https://www.omegatiming.com/File/00011700030201F80104FFFFFFFFFF01.pdf|date=2022-12-14|access-date=2022-12-14|archive-date=2023-02-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20230224210940/https://www.omegatiming.com/File/00011700030201F80104FFFFFFFFFF01.pdf|deadlink=no}}</ref> |- | Эстафета 4×50 м<br>комбинация | 1:42.38 | | [[Смолига, Оливия|Оливия Смолига]] (25.91)<br>[[Мейли, Кэти|Кэти Мейли]] (29.29)<br>[[Далия, Келси|Келси Далия]](24.02)<br>[[Комерфорд, Мэллори|Мэллори Комерфорд]] (23.10) | {{Байрақ|АҚШ}} | 12 желтоқсан 2018 | [[Чемпионат мира по плаванию на короткой воде 2018|Әлем чемпионаты]] | {{Ту|Қытай}} [[Ханчжоу]] |[https://www.youtube.com/watch?time_continue=397&v=qWIZYEH9peQ ​] |- | Эстафета 4×50 м<br>комбинация | 1:42.38 |= | [[Ханссон, Луис|Луиза Ханссон]] (25.60)<br>[[Ханссон, Луис|Софи Ханссон]] (29.01)<br>[[Шестрем, Сара|Сара Шестрем]](23.96)<br>[[Колеман, Мишель|Мишель Коулман]] (23.44) | {{Байрақ|Швеция}} | 17 желтоқсан 2021 | [[Чемпионат мира по плаванию на короткой воде|Әлем чемпионаты]] | {{Ту|БАӘ}} [[Абу-Даби]] |<ref>{{cite web|title=Женщины эстафета 4×50 м комбинированная|url=https://www.omegatiming.com/File/00011500190205F60104FFFFFFFFFF01.pdf|publisher=Omega Timing|date=2021-12-17|accessdate=2021-12-17|archive-date=2021-12-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20211218090218/https://www.omegatiming.com/File/00011500190205F60104FFFFFFFFFF01.pdf|deadlink=no}}</ref>[https://www.facebook.com/royal.swimmingclub.3/videos/237774168476602 ​] |- | Эстафета 4×100 м<br>комбинация | 3:44.52 | | [[Смолига, Оливия|Оливия Смолига]] (25.97)<br>[[Кинг, Лили|Лили Кинг]] (1:02.40)<br>[[Далия, Келси|Келси Далия]](54.79)<br>[[Браун, Эрика (пловчиха)|Эрика Браун]](51.73) | {{Байрақ|АҚШ}} | 21 қараша 2020 | [[Международная плавательная лига|ISL]] | {{Ту|Венгрия}} [[Будапешт]] |[https://www.youtube.com/watch?v=3Rc_X6AxYfk&feature=emb_logo ​] |} Шартты белгілер: # - рекорд ФИНА-дан ратификациялауды күтеді; Кезеңдердегі рекордтар: к-квалификация; жф — жартылай финал; э — эстафетаның 1-кезеңі; эк −эстафета квалификациясының 1-кезеңі; б — Б финалы; † — ұзағырақ жүзу кезінде; у-уақыт бойынша жүзу. === Микст === {| class="wikitable" style="font-size:90%; width: 98%;" |- ! Ұзындық !! Уақыт !! !!Жүзуші !! Ел !! Күні !! Жарыс !! Өткізілген жері !! {{small|Видео}} |- |Эстафета 4×50 м<br> еркін |1.27.33 | |[[Максим Груссе]] (20.92)<br>[[Маноду, Флоран|Флоран Маноду]] (20.26)<br>[[Гастальделло, Бериль|Берил Гастальделло]] (23.00)<br>[[Мелани Эник]] (23.15) |{{Байрақ|Франция}} |16 желтоқсан 2022 |[[Чемпионат мира по плаванию на короткой воде|Әлем чемпионаты]] |{{Ту|Аустралия}} [[Мельбурн]] |<ref>{{cite web|title=Mixed 4x50m Freestyle Relay Final Results|url=https://www.omegatiming.com/File/00011700030301F60104FFFFFFFFFF01.pdf|date=2022-12-16|accessdate=2022-12-29|archive-date=2022-12-21|archive-url=https://web.archive.org/web/20221221151856/https://www.omegatiming.com/File/00011700030301F60104FFFFFFFFFF01.pdf|deadlink=no}}</ref> [https://www.youtube.com/watch?v=G946Adjg0NI ​] |- |Эстафета 4×50 м<br> комбинация |1:35.15 | | [[Мерфи, Райан (пловец)|Райан Мерфи]] (22.37) <br> [[Финк, Ник|Ник Финк]] (24.96)<br>[[Дуглас, Кейт|Кейт Дугласс]] (24.09)<br> [[Хаски, Торри|Торри Хаске]] (23.73) |{{Байрақ|АҚШ}} |14 желтоқсан 2022 |Әлем чемпионаты қысқа суда |{{Ту|Аустралия}} [[Мельбурн]] |<ref>{{cite web|title=Mixed 4x50m Medley Relay Final Results|url=https://www.omegatiming.com/File/00011700030305F60104FFFFFFFFFF01.pdf|date=2022-12-14|accessdate=2022-12-14|archive-date=2022-12-21|archive-url=https://web.archive.org/web/20221221014415/https://www.omegatiming.com/File/00011700030305F60104FFFFFFFFFF01.pdf|deadlink=no}}</ref> [https://www.youtube.com/watch?v=ul7oas7Zcy4 ​] |} Шартты белгілер: # - рекорд ФИНА-дан ратификациялауды күтеді; Кезеңдердегі рекордтар: к-квалификация; жф — жартылай финал; э — эстафетаның 1-кезеңі; эк −эстафета квалификациясының 1-кезеңі; б — Б финалы; † — ұзағырақ жүзу кезінде; у-уақыт бойынша жүзу. == Рекордшылар рейтингі == {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" width:100%;" |- !rowspan="2"|Елдер !rowspan="2"|Рекорд<br>саны !style="width:3em"|ҰС !style="width:3em"|ҚС !style="width:4em"|Барлығы !style="width:3em"|ҰС !style="width:3em"|ҚС !style="width:4em"|Барлығы !style="width:3em"|ҰС !style="width:3em"|ҚС !style="width:4em"|Барлығы |- class="unsortable" !colspan="3"|Ерлер !colspan="3"|Әйелдер !colspan="3"|Микст |- |align=left|{{Байрақ|АҚШ}} || 22 || 6 || 7 || 13 || 4 || 4 || 8 || || 1 || 1 |- |align=left|{{Байрақ|Аустралия}} || 17 || || 3 || 3 || 7 || 6 || 13 || 1 || || 1 |- |align=left|{{Байрақ|Қытай}} || 6 || 4 || || 4 || 1 || 1 || 2 || || || |- |align=left|{{Байрақ|Венгрия}} || 5 || 1 || 1 || 2 || 1 || 2 || 3 || || || |- |align=left|{{Байрақ|Швеция}} || 5 || || || || 4 || 1 || 5 || || || |- |align=left|{{Байрақ|Франция}} || 4 || 1 || 2 || 3 || || || || || 1 || 1 |- |align=left|{{Байрақ|Германия}} || 4 || 2 || 2 || 4 || || || || || || |- |align=left|{{Байрақ|Ресей}} || 4 || 1 || 2 || 3 || 1 || || 1 || || || |- |align=left|{{Байрақ|Канада}} || 3 || || || || 1 || 2 || 3 || || || |- |align=left|{{Байрақ|Ұлыбритания}} || 3 || 2 || || 2 || || || || 1 || || 1 |- |align=left|{{Байрақ|Италия}} || 3 || 1 || 2 || 3 || || || || || || |- |align=left|{{Байрақ|Литва }} || 3 || || || || 1 || 2 || 3 || || || |- |align=left|{{Байрақ|Бразилия }} || 2 || 1 || 1 || 2 || || || || || || |- |align=left|{{Байрақ|Жапония}} || 2 || || 2 || 2 || || || || || || |- |align=left|{{Байрақ|Нидерланд }} || 2 || || || || || 2 || 2 || || || |- |align=left|{{Байрақ|Испания}} || 2 || || || || || 2 || 2 || || || |- |align=left|{{Байрақ|Беларусь}} || 1 || || 1 || 1 || || || || || || |- |align=left|{{Байрақ|Гонконг}} || 1 || || || || || 1 || 1 || || || |- |align=left|{{Байрақ|Ирландия}} || 1 || || 1 || 1 || || || || || || |- |align=left|{{Байрақ|Ямайка}} || 1 || || || || || 1 || 1 || || || |- |align=left|{{Байрақ|Түркия}} || 1 || || 1 || 1 || || || || || || |- |align=left|{{Байрақ|Украина}} || 1 || 1 || || 1 || || || || || || |- class=sortbottom | '''Барлығы''' || '''93''' || '''20''' || '''25''' || '''45''' || '''21''' || '''24''' || '''44''' || '''2''' || '''2''' || '''4''' |} {{col-begin}} {{col-break|width=50%}} == Дереккөздер == {{Дереккөздер|2}} gj3ugm0kzznusnlkkbuxwupdkgoamrv 0 733827 3414688 3414549 2024-12-27T12:16:47Z Casserium 68287 /* Ақтөбе облысы */ 3414688 wikitext text/x-wiki Бұл мақалада қазіргі уақытта қызмет атқаратын Қазақстанның облыстық маңызы бар [[Қазақстан қалалары|қала]] және [[Қазақстан аудандары|аудан]] әкімдерінің тізімі көрсетілген. Әкімдердің көбі (100-ге жуық әкім) қызметке 2023 жылы тағайындалған. == Өңір әкімдері == # [[Ұлытау облысы]] әкімі — [[Дастан Адайұлы Рыспеков|Дастан Рыспеков]] (2024 жылғы 9 қазаннан). Тағайындалғанға дейін Ұлытау облысы әкімінің орынбасары болды. # [[Маңғыстау облысы]] әкімі — [[Нұрдәулет Игілікұлы Қилыбай|Нұрдәулет Қилыбай]] (2024 жылғы 17 мамырдан). Тағайындалғанға дейін [[Өзенмұнайгаз|«ӨзенМұнайГаз»]] компаниясының бас директоры болды. # [[Солтүстік Қазақстан облысы]] әкімі — [[Ғауез Торсанұлы Нұрмұхамбетов|Ғауез Нұрмұхамбетов]] (2023 жылғы 23 қыркүйектен). Тағайындалғанға дейін Сенат депутаты болды. # [[Жамбыл облысы]] әкімі — [[Ербол Шырақбайұлы Қарашөкеев|Ербол Қарашөкеев]] (2023 жылғы 5 қыркүйектен). Тағайындалғанға дейін Ауыл шаруашылығы министрі болды. # [[Ақмола облысы]] әкімі — [[Марат Мұратұлы Ахметжанов|Марат Ахметжанов]] (2023 жылғы 5 қыркүйектен). Тағайындалғанға дейін Ішкі істер министрі болды. # [[Ақтөбе облысы]] әкімі — [[Асхат Берлешұлы Шахаров|Асхат Шахаров]] (2023 жылғы 5 қыркүйектен). Тағайындалғанға дейін Президент Әкімшілігінің мемлекеттік инспекторы болды. # [[Шымкент]] әкімі — [[Ғабит Әбдімажитұлы Сыздықбеков|Ғабит Сыздықбеков]] (2023 жылғы 5 қыркүйектен). Тағайындалғанға дейін Үкімет Аппараты басшысының бірінші орынбасары болды. # [[Шығыс Қазақстан облысы]] әкімі — [[Ермек Беделбайұлы Көшербаев|Ермек Көшербаев]] (2023 жылғы 16 маусымнан). Тағайындалғанға дейін Қазақстанның Ресейдегі елшісі болды. # [[Астана]] әкімі — [[Жеңіс Махмұдұлы Қасымбек|Жеңіс Қасымбек]] (2022 жылғы 8 желтоқсаннан). Тағайындалғанға дейін Қарағанды облысының әкімі болды. # [[Қарағанды облысы]] әкімі — [[Ермағанбет Қабдулаұлы Бөлекпаев|Ермағанбет Бөлекпаев]] (2022 жылғы 8 желтоқсаннан). Тағайындалғанға дейін Қарағанды қаласының әкімі болды. # [[Павлодар облысы]] әкімі — [[Асайын Қуандықұлы Байханов|Асайын Байханов]] (2022 жылғы 7 желтоқсаннан). Тағайындалғанға дейін Павлодар қаласының әкімі болды. # [[Батыс Қазақстан облысы]] әкімі — [[Нариман Төреғалиұлы Төреғалиев|Нариман Төреғалиев]] (2022 жылғы 2 желтоқсаннан). Тағайындалғанға дейін Сенат депутаты болды. # [[Қостанай облысы]] әкімі — [[Құмар Іргебайұлы Ақсақалов|Құмар Ақсақалов]] (2022 жылғы 1 желтоқсаннан). Тағайындалғанға дейін Солтүстік Қазақстан облысының әкімі болды. # [[Түркістан облысы]] әкімі — [[Дархан Амангелдіұлы Сатыбалды|Дархан Сатыбалды]] (2022 жылғы 31 тамыздан). Тағайындалғанға дейін Қазақстанның Өзбекстандағы елшісі болды. # [[Абай облысы]] әкімі — [[Нұрлан Телманұлы Ұранхаев|Нұрлан Ұранхаев]] (2022 жылғы 11 маусымнан). Тағайындалғанға дейін Астана қаласының Сәулет, қала құрылысы және жер қатынастары басқармасының басшысы болды. # [[Алматы облысы]] әкімі — [[Марат Елеусізұлы Сұлтанғазиев|Марат Сұлтанғазиев]] (2022 жылғы 11 маусымнан). Тағайындалғанға дейін бірінші Қаржы вице-министрі болды. # [[Жетісу облысы]] әкімі — [[Бейбіт Өксікбайұлы Исабаев|Бейбіт Исабаев]] (2022 жылғы 11 маусымнан). Тағайындалғанға дейін Сенат депутаты болды. # [[Атырау облысы]] әкімі — [[Серік Жамбылұлы Шәпкенов|Серік Шәпкенов]] (2022 жылғы 7 сәуірден). Тағайындалғанға дейін Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі болды. # [[Қызылорда облысы]] әкімі — [[Нұрлыбек Машбекұлы Нәлібаев|Нұрлыбек Нәлібаев]] (2022 жылғы 7 сәуірден). Тағайындалғанға дейін Премьер-министр кеңсесінің Өңірлік даму бөлімінің меңгерушісі болды. # [[Алматы]] әкімі — [[Ерболат Асқарбекұлы Досаев|Ерболат Досаев]] (2022 жылғы 31 қаңтардан). Тағайындалғанға дейін Ұлттық банк төрағасы болды. == Астана қаласы == ; [[Астана|Қала]] әкімі — [[Жеңіс Махмұдұлы Қасымбек]] (2022 жылғы 8 желтоқсаннан) # [[Алматы ауданы (Астана)|Алматы ауданы]] — Рүстем Серікұлы Тәуекелов (2024-) # [[Байқоңыр ауданы]] — Талғат Абайұлы Рахманберді (2023-) # [[Есіл ауданы (Астана)|Есіл ауданы]] — Дәрменияр Алғатбекұлы Қыдырбек-ұлы (2024-) # [[Нұра ауданы (Астана)|Нұра ауданы]] — Ришат Уәлиханұлы Тұрдыбеков (2024-) # [[Сарайшық ауданы]] — Мақсат Саматұлы (2024-) # [[Сарыарқа ауданы]] — Бауыржан Бейбітұлы Ералы (2023-) == Алматы қаласы == ; [[Алматы|Қала]] әкімі — [[Ерболат Асқарбекұлы Досаев]] (2022 жылғы 31 қаңтардан) # [[Алатау ауданы]] — Талғат Жанболатұлы Малыбаев (2024-) # [[Алмалы ауданы]] — Арман Нұржанұлы Шамшин (2024-) # [[Әуезов ауданы]] — Абзал Қуандықұлы Егембердиев (2023-) # [[Бостандық ауданы (Алматы)|Бостандық ауданы]] — Санжар Мендібайұлы Алин (2023-) # [[Жетісу ауданы]] — Ляззат Әуесханқызы Жылқыбаева (2024-) # [[Медеу ауданы]] — Еркебұлан Нұрланұлы Оразалин (2022-) # [[Наурызбай ауданы]] — Назира Асылбекқызы Тоғызбаева (2023-) # [[Түрксіб ауданы]] — Бақытжан Қожанбердіұлы Ақжаров (2020-) == Шымкент қаласы == ; [[Шымкент|Қала]] әкімі — [[Ғабит Әбдімажитұлы Сыздықбеков]] (2023 жылғы 5 қыркүйектен) # [[Абай ауданы (Шымкент)|Абай ауданы]] — Шәкір Асылханұлы Сұлтанхан (2024-) # [[Әл-Фараби ауданы]] — Рашид Мамытұлы Мыңбаев (2021-) # [[Еңбекші ауданы]] — Досбол Күздікбайұлы Есілбек (2021-) # [[Қаратау ауданы]] — Рахымберді Жанысбекұлы Мүлкеманов (2022-) # [[Тұран ауданы]] — Берік Айдарұлы Әшірбеков (2023-) == Байқоңыр қаласы == ; [[Байқоңыр (қала)|Қала]] әкімшілігінің басшысы — [[Константин Дмитриевич Бусыгин]] (2017 жылғы 30 мамырдан) == Абай облысы == ; [[Абай облысы|Облыс]] әкімі — [[Нұрлан Телманұлы Ұранхаев]] (2022 жылғы 11 маусымнан) # [[Абай ауданы (Абай облысы)|Абай ауданы]] — Мейіржан Серікбосынұлы Смағұлов (2023-) # [[Ақсуат ауданы]] — Ерсін Кәдірбекұлы Ескендіров (2024-) # [[Аягөз ауданы]] — Қанат Серікқанұлы Әділбай (2023-) # [[Бесқарағай ауданы]] — Нұрбек Тұрсынқанұлы Қошқарбаев (2024-) # [[Бородулиха ауданы]] — Айдар Маратұлы Ибраев (2023-) # [[Жаңасемей ауданы]] — Руслан Ерланұлы Базарбаев (2024-) # [[Жарма ауданы]] — Нұрлан Мұхаметрақымұлы Борсукбаев (2024-) # [[Көкпекті ауданы]] — Әділет Нұрсағатұлы Қожанбаев (2024-) # [[Мақаншы ауданы]] — Дәурен Бақытжанұлы Қойгелдин (2024-) # [[Үржар ауданы]] — Ақылбек Жұмабекұлы Башимбаев (2024-) # [[Курчатов]] қаласы — Болат Таңсықбайұлы Әбдіралиев (2023-) # [[Семей]] қаласы — Талғат Батырұлы Мұратов (2024-) == Ақмола облысы == ; [[Ақмола облысы|Облыс]] әкімі — [[Марат Мұратұлы Ахметжанов]] (2023 жылғы 5 қыркүйектен) # [[Ақкөл ауданы]] – Біржан Тасболатұлы Әбдірахманов (2023-) # [[Аршалы ауданы]] – Достанбек Берікұлы Есжанов (2024-) # [[Астрахан ауданы]] – Талғат Аманбайұлы Ерсейітов (2023-) # [[Атбасар ауданы]] – Кенеш Ғалибекұлы Әлімжанов (2024-) # [[Бурабай ауданы]] – Арай Серікбайұлы Садықов (2023-) # [[Бұланды ауданы]] – Ардақ Дулатұлы Смайылов (2023-) # [[Біржан сал ауданы]] – (бос орын) # [[Егіндікөл ауданы]] – Юрий Викторович Курушин (2023-) # [[Ерейментау ауданы]] – Нұрлан Зияйденұлы Мұқатов (2023-) # [[Есіл ауданы (Ақмола облысы)|Есіл ауданы]] – Серік Мырзасейітұлы Балжанов (2023-) # [[Жақсы ауданы]] – Алмагүл Аманжолқызы Қадыралина (2021-) # [[Жарқайың ауданы]] – Ербол Кәрімұлы Жүсіпбеков (2024-) # [[Зеренді ауданы]] – Әсен Дулатұлы Жақсылықов (2021-) # [[Қорғалжын ауданы]] – Алмас Аянұлы Алин (2024-) # [[Сандықтау ауданы]] – (бос орын) # [[Целиноград ауданы]] – Дарын Сабырғалиұлы Сабырғали (2024-) # [[Шортанды ауданы]] – Сағындық Серікбайұлы Шабаров (2022-) # [[Көкшетау]] қаласы – Әнуар Қайыргелдіұлы Күмпекеев (2024-) # [[Қосшы]] қаласы – Азамат Есімұлы Қапышев (2024-) # [[Степногорск]] қаласы – Гайдар Қабдоллаұлы Қасенов (2024-) == Ақтөбе облысы == ; [[Ақтөбе облысы|Облыс]] әкімі — [[Асхат Берлешұлы Шахаров]] (2023 жылғы 5 қыркүйектен) # [[Алға ауданы]] – Асланбек Серікұлы Шүйіншалиев (2024-) # [[Әйтеке би ауданы]] – Дәулетияр Қанатұлы Тоғызбаев (2023-) # [[Байғанин ауданы]] – Айбек Мұратқалиұлы Көпенов (2023-) # [[Қарғалы ауданы]] – Нұрлыбек Амандоллаұлы Өнербаев (2024-) # [[Қобда ауданы]] – Ізгілік Досмұратұлы Тынымгереев (2023-) # [[Мәртөк ауданы]] – Медет Жұмабайұлы Ысқақов (2023-) # [[Мұғалжар ауданы]] – Дархан Жанысханұлы Ермағанбетов (2023-) # [[Ойыл ауданы]] – Асқар Қайырғалиұлы Қазыбаев (2019-) # [[Темір ауданы]] – Алмас Жақсылықұлы Жақсылықов (2024-) # [[Хромтау ауданы]] – Нұрхан Жасұланұлы Тілеумұратов (2023-) # [[Шалқар ауданы]] – Жанболат Өтеғұлұлы Жидеханов (2020-) # [[Ырғыз ауданы]] – Нұрлан Қасымханұлы Қызбергенов (2022-) # [[Ақтөбе]] қаласы – Азамат Бауыржанұлы Бекет (2023-) ; Ақтөбе аудандары # [[Алматы ауданы (Ақтөбе)|Алматы ауданы]] – Рүстем Баймырзаұлы Өтешов (2024-) # [[Астана ауданы]] – Баянбек Талғатұлы Қырықбаев (2024-) == Алматы облысы == ; [[Алматы облысы|Облыс]] әкімі — [[Марат Елеусізұлы Сұлтанғазиев]] (2022 жылғы 11 маусымнан) # [[Балқаш ауданы]] – Азат Үкітайұлы Құтпанбетов (2023-) # [[Еңбекшіқазақ ауданы]] – Талғат Ескендірұлы Байеділов (2024-) # [[Жамбыл ауданы (Алматы облысы)|Жамбыл ауданы]] – Нұрлан Ертасұлы Ертас (2021-) # [[Кеген ауданы]] – [[Нұрбақыт Молдахметұлы Теңізбаев]] (2023-) # [[Қарасай ауданы]] – Жасұлан Тоққожаұлы Естенов (2022-) # [[Райымбек ауданы]] – Берік Фатықұлы Дүйсенбаев (2022-) # [[Талғар ауданы]] – Таңат Есенкелдіұлы Айдарбеков (2023-) # [[Ұйғыр ауданы]] – Бота Серікқызы Елеусізова (2023-) # [[Іле ауданы]] – Қайыржан Серікбайұлы Жақсымбетов (2024-) # [[Алатау (қала)|Алатау]] қаласы – Әркен Хамитұлы Өтенов (2024-) # [[Қонаев (қала)|Қонаев]] қаласы – Асхат Ермекұлы Бердіханов (2024-) == Атырау облысы == ; [[Атырау облысы|Облыс]] әкімі — [[Серік Жамбылұлы Шәпкенов]] (2022 жылғы 7 сәуірден) # [[Жылыой ауданы]] – Жұмабек Байрақбайұлы Қаражанов (2022-) # [[Индер ауданы]] – Серік Бағытжанұлы Нысанбаев (2024-) # [[Исатай ауданы]] – Нұрым Бекежанұлы Мусин (2023-) # [[Құрманғазы ауданы]] – Абат Сайфоллаұлы Жанғалиев (2023-) # [[Қызылқоға ауданы]] – Қанат Қадыржанұлы Әзмұханов (2022-) # [[Мақат ауданы]] – Азамат Саматұлы Мәмбетов (2024-) # [[Махамбет ауданы]] – Қайрат Есқабылұлы Нұрлыбаев (2022-) # [[Атырау]] қаласы – Шәкір Кейкінұлы Кейкин (2023-) == Батыс Қазақстан облысы == ; [[Батыс Қазақстан облысы|Облыс]] әкімі — [[Нариман Төреғалиұлы Төреғалиев]] (2022 жылғы 2 желтоқсаннан) # [[Ақжайық ауданы]] – Мұрат Амангелдіұлы Сердалин (2023-) # [[Бәйтерек ауданы]] – [[Марат Лұқпанұлы Тоқжанов]] (2020-) # [[Бөкей ордасы ауданы]] – Нұрлыбек Жасқайратұлы Даумов (2021-) # [[Бөрлі ауданы]] – Еркебұлан Нұретдинұлы Ихсанов (2022-) # [[Жаңақала ауданы]] – Алпамыс Жаңабайұлы Көшкінбаев (2023-) # [[Жәнібек ауданы]] – Тимур Серікұлы Шиниязов (2023-) # [[Казталов ауданы]] – Асланбек Ахметоллаұлы Сарқұлов (2023-) # [[Қаратөбе ауданы]] – Қадыржан Орынбасарұлы Сүйеуғалиев (2021-) # [[Сырым ауданы]] – Жұмагелді Жолдыбайұлы Батырниязов (2023-) # [[Тасқала ауданы]] – Талғат Асқарұлы Шәкіров (2023-) # [[Теректі ауданы]] – Әлия Биғазықызы Мұханбетжанова (2023-) # [[Шыңғырлау ауданы]] – Мұрат Амангелдіұлы Өмірәлиев (2023-) # [[Орал]] қаласы — Мұрат Болатұлы Бәйменов (2024-) == Жамбыл облысы == ; [[Жамбыл облысы|Облыс]] әкімі — [[Ербол Шырақбайұлы Қарашөкеев]] (2023 жылғы 5 қыркүйектен) # [[Байзақ ауданы]] – Олжас Елебекұлы Баққараев (2024-) # [[Жамбыл ауданы (Жамбыл облысы)|Жамбыл ауданы]] – Ерлан Қыдыралыұлы (2022-) # [[Жуалы ауданы]] – Жалғас Әлижанұлы Мұртаза (2022-) # [[Қордай ауданы]] – Бегзат Сейсенқұлұлы Болатбеков (2022-) # [[Меркі ауданы]] – Жорабек Нұрмергенұлы Баубеков (2022-) # [[Мойынқұм ауданы]] – Ермек Амангелдіұлы Кәрентаев (2024-) # [[Сарысу ауданы]] – Сәкен Үмбетұлы Мамытов (2023-) # [[Талас ауданы]] – Нұрбол Әбдімәжитұлы Жүнісбеков (2022-) # [[Тұрар Рысқұлов ауданы]] – Ернар Серікәліұлы Есіркепов (2022-) # [[Шу ауданы]] – Бақытжан Оразалыұлы Жәнібеков (2023-) # [[Тараз]] қаласы – Бақытжан Әмірбекұлы Орынбеков (2022-) == Жетісу облысы == ; [[Жетісу облысы|Облыс]] әкімі — [[Бейбіт Өксікбайұлы Исабаев]] (2022 жылғы 11 маусымнан) # [[Ақсу ауданы]] – Берік Тынышбайұлы Тынышбаев (2023-) # [[Алакөл ауданы]] – Алмас Сапарғалиұлы Абдинов (2021-) # [[Ескелді ауданы]] – Елдос Тұрсынбайұлы Ахметов (2022-) # [[Кербұлақ ауданы]] – Қанат Болатұлы Есболатов (2022-) # [[Көксу ауданы]] – Дәулет Кенжеханұлы Халелов (2023-) # [[Қаратал ауданы]] – Ұлан Әлдибекұлы Досымбеков (2023-) # [[Панфилов ауданы]] – Марат Рахымбердіұлы Сағымбек (2022-) # [[Сарқан ауданы]] – Ғалымжан Қанатұлы Маманбаев (2022-) # [[Талдықорған]] қаласы – Ернат Дүйсенбекұлы Бәзіл (2023-) # [[Текелі]] қаласы – Алмас Қабдулұлы Әділ (2022-) == Қарағанды облысы == ; [[Қарағанды облысы|Облыс]] әкімі — [[Ермағанбет Қабдулаұлы Бөлекпаев]] (2022 жылғы 8 желтоқсаннан) # [[Абай ауданы (Қарағанды облысы)|Абай ауданы]] – Сәбит Темешұлы Оспанов (2023-) # [[Ақтоғай ауданы (Қарағанды облысы)|Ақтоғай ауданы]] – Руслан Айтыкенұлы Кенжебеков (2023-) # [[Бұқар жырау ауданы]] – Ерлан Бейсембайұлы Құсайын (2024-) # [[Қарқаралы ауданы]] – Әділжан Арғынов (2023-) # [[Нұра ауданы (Қарағанды облысы)|Нұра ауданы]] – Бақытжан Мылтықбайұлы Мұқанов (2022-) # [[Осакаров ауданы]] – Руслан Есенбекұлы Нұрмұханбетов (2022-) # [[Шет ауданы]] – Мұхит Сайлауұлы Мұхтаров (2020-) # [[Балқаш (қала)|Балқаш]] қаласы – Сапар Қайыркенұлы Сатаев (2023-) # [[Қарағанды]] қаласы – Мейрам Мұратұлы Қожықов (2023-) # [[Приозёрск]] қаласы – Мансур Талғатұлы Ахметов (2023-) # [[Саран (қала)|Саран]] қаласы – Дарын Бейбітұлы Бұлқайыр (2024-) # [[Теміртау]] қаласы – [[Ғалым Әбіханұлы Әшімов]] (2024-) # [[Шахтинск]] қаласы – Мұрат Есетұлы Қыдырғанбеков (2022-) ; Қарағанды аудандары # [[Әлихан Бөкейхан ауданы]] – Досбол Батырбекұлы Күлекеев (2023-) # [[Қазыбек би ауданы (Қарағанды)|Қазыбек би ауданы]] – Ералы Серікұлы Оспанов (2023-) == Қостанай облысы == ; [[Қостанай облысы|Облыс]] әкімі — [[Құмар Іргебайұлы Ақсақалов]] (2022 жылғы 1 желтоқсаннан) # [[Алтынсарин ауданы]] — Арнұр Маратұлы Сартов (2022-) # [[Амангелді ауданы]] — Қанат Уәшұлы Кеделбаев (2024-) # [[Әулиекөл ауданы]] — Жансұлтан Қоңыртайұлы Тәукенов (2023-) # [[Бейімбет Майлин ауданы]] — Қайсар Батырханұлы Мыржақыпов (2020-) # [[Денисов ауданы]] — Руслан Жоламанұлы Қатпаев (2023-) # [[Жангелді ауданы]] — Дінмұхамед Серікұлы Бидашев (2024-) # [[Жітіқара ауданы]] — Аслан Амантайұлы Жаныспаев (2024-) # [[Қамысты ауданы]] — Ерлан Әлімбайұлы Жаулыбаев (2023-) # [[Қарабалық ауданы]] — Руслан Болатұлы Халықов (2021-) # [[Қарасу ауданы]] — Қайрат Темірханұлы Оспанов (2024-) # [[Қостанай ауданы]] — Олжас Жомартұлы Нұрғалиев (2024-) # [[Меңдіқара ауданы]] — Ғабит Мәжитұлы Бекбаев (2021-) # [[Науырзым ауданы]] — Мәди Өмірзақұлы Ихтиляпов (2023-) # [[Сарыкөл ауданы]] — Марат Лесбекұлы Шымырбеков (2024-) # [[Ұзынкөл ауданы]] — Марат Кенжебекұлы Жұрқабаев (2024-) # [[Фёдоров ауданы]] — Тәуба Қайыржанұлы Исабаев (2016-) # [[Арқалық (қала)|Арқалық]] қаласы – Әмірхан Біркенұлы Асанов (2021-) # [[Қостанай]] қаласы – Марат Қонысбайұлы Жүндібаев (2022-) # [[Лисаковск]] қаласы – Абай Сәрсембайұлы Ибраев (2021-) # [[Рудный]] қаласы – Виктор Николаевич Ионенко (2023-) == Қызылорда облысы == ; [[Қызылорда облысы|Облыс]] әкімі — [[Нұрлыбек Машбекұлы Нәлібаев]] (2022 жылғы 7 сәуірден) # [[Арал ауданы]] – Аманжол Сақыпұлы Оңғарбаев (2024-) # [[Жалағаш ауданы]] – Ардақ Әбдіғаппарұлы Ибраимов (2023-) # [[Жаңақорған ауданы]] – Мажит Самитұлы Самитов (2024-) # [[Қазалы ауданы]] – [[Мейрамбек Зинабдинұлы Шермағанбет]] (2024-) # [[Қармақшы ауданы]] – Жандос Еркінбек (2023-) # [[Сырдария ауданы (Қызылорда облысы)|Сырдария ауданы]] – Берік Әбдіғаппарұлы Сәрменбаев (2023-) # [[Шиелі ауданы]] – Айтбай Насриддинұлы Жандарбеков (2024-) # [[Қызылорда]] қаласы – Нұржан Сәбитұлы Ахатов (2024-) == Маңғыстау облысы == ; [[Маңғыстау облысы|Облыс]] әкімі — [[Нұрдәулет Игілікұлы Қилыбай]] (2024 жылғы 17 мамырдан) # [[Бейнеу ауданы]] — Рахымжан Ысқақұлы Шалбаев (2023-) # [[Қарақия ауданы]] — Сымбат Қуанышұлы Төретаев (2023-) # [[Маңғыстау ауданы]] — Ғалымжан Мұқырұлы Ниязов (2022-) # [[Мұнайлы ауданы]] — Ержан Күмісқалиев (2022-) # [[Түпқараған ауданы]] — Рахат Тезекбайұлы Елтизаров (2022-) # [[Ақтау]] қаласы — Әбілқайыр Жаңайұлы Байпақов (2024-) # [[Жаңаөзен]] қаласы — Жансейіт Исаханұлы Қайнарбаев (2024-) == Павлодар облысы == ; [[Павлодар облысы|Облыс]] әкімі — [[Асайын Қуандықұлы Байханов]] (2022 жылғы 7 желтоқсаннан) # [[Аққулы ауданы]] — Руслан Берекеленұлы Мұқанов (2023-) # [[Ақтоғай ауданы (Павлодар облысы)|Ақтоғай ауданы]] — Қаршыға Зәлмұханұлы Арынов (2018-) # [[Баянауыл ауданы]] — Ардақ Әнуарбекұлы Ксентаев (2023-) # [[Ертіс ауданы]] — Нығман Мүтәләпұлы Жүсіпов (2024-) # [[Железин ауданы]] — Айтуған Абылайұлы Шайхимов (2021-) # [[Май ауданы]] — Ағыбай Қойшыбайұлы Әмірин (2021-) # [[Павлодар ауданы]] — Дидар Елубекұлы Ыбыраев (2024-) # [[Тереңкөл ауданы]] — Азамат Тоқтамысұлы Маңғұтов (2022-) # [[Успен ауданы]] — Нұрболат Абылайханұлы Мақашев (2023-) # [[Шарбақты ауданы]] — Сержан Ерғалымұлы Иманқұлов (2023-) # [[Ақсу]] қаласы – Болатбек Кәрімұлы Шәріпов (2024-) # [[Екібастұз]] қаласы – Аян Уахитұлы Бейсекин (2022-) # [[Павлодар]] қаласы – Хасар Айтпекұлы Хабылбеков (2023-) == Солтүстік Қазақстан облысы == ; [[Солтүстік Қазақстан облысы|Облыс]] әкімі — [[Ғауез Торсанұлы Нұрмұхамбетов]] (2023 жылғы 23 қыркүйектен) # [[Айыртау ауданы]] — Ерболат Мұратұлы Бекшенов (2021-) # [[Ақжар ауданы]] — [[Рүстем Мұқашұлы Елубаев]] (2024-) # [[Аққайың ауданы]] — Жанар Поселкеқызы Құсайын (2024-) # [[Ғабит Мүсірепов ауданы]] — Руслан Әкімжанұлы Аңбаев (2023-) # [[Есіл ауданы (Солтүстік Қазақстан облысы)|Есіл ауданы]] — Мереке Тілеужанұлы Мұхамедияров (2023-) # [[Жамбыл ауданы (Солтүстік Қазақстан облысы)|Жамбыл ауданы]] — Азамат Бауыржанұлы Бектасов (2023-) # [[Қызылжар ауданы]] — Сақтаған Кәкімбекұлы Сәдуақасов (2024-) # [[Мағжан Жұмабаев ауданы]] — Рахат Назымбекұлы Смағұлов (2024-) # [[Мамлют ауданы]] — Елена Фёдоровна Степаненко (2023-) # [[Тайынша ауданы]] — Берік Ақылжанұлы Әлжанов (2022-) # [[Тимирязев ауданы]] — Ерлан Қайырұлы Жаров (2022-) # [[Уәлиханов ауданы]] — Мұрат Тоқмағанбетұлы Абдулов (2024-) # [[Шал ақын ауданы]] — Қайрат Қайроллаұлы Омаров (2024-) # [[Петропавл]] қаласы — Серiк Мақсұтұлы Мұхамедиев (2023-) == Түркістан облысы == ; [[Түркістан облысы|Облыс]] әкімі — [[Дархан Амангелдіұлы Сатыбалды]] (2022 жылғы 31 тамыздан) # [[Бәйдібек ауданы]] — Ерлан Зайыпұлы Нұрмаханов (2023-) # [[Жетісай ауданы]] — Серік Үсенұлы Мамытов (2023-) # [[Келес ауданы]] — Жәнібек Есенұлы Ағыбаев (2022-) # [[Қазығұрт ауданы]] — Азизхан Әзімханұлы Исмаилов (2023-) # [[Мақтаарал ауданы]] — Бақыт Насырханұлы Асанов (2018-) # [[Ордабасы ауданы]] — Азат Әбдіғалиұлы Оралбаев (2023-) # [[Отырар ауданы]] — Қайрат Жолдыбайұлы Жолдыбай (2024-) # [[Сайрам ауданы]] — Арман Сәбитұлы Сәбитов (2023-) # [[Сарыағаш ауданы]] — Арман Айдарұлы Абдуллаев (2023-) # [[Сауран ауданы]] — Мақсат Асылбекұлы Таңғатаров (2023-) # [[Созақ ауданы]] — Мұхит Сексенбайұлы Тұрысбеков (2022-) # [[Төле би ауданы]] — Еркеғали Амантайұлы Әлімқұлов (2024-) # [[Түлкібас ауданы]] — Асқар Сұлтанұлы Естібаев (2024-) # [[Шардара ауданы]] — Арман Романұлы Қарсыбаев (2023-) # [[Арыс]] қаласы — Қайсар Зәкірұлы Маңқараев (2024-) # [[Кентау]] қаласы — Жандос Қалмырзаұлы Тасов (2022-) # [[Түркістан (қала)|Түркістан]] қаласы — Әзімбек Пазылбекұлы (2024-) == Ұлытау облысы == ; [[Ұлытау облысы|Облыс]] әкімі — [[Дастан Адайұлы Рыспеков]] (2024 жылғы 9 қазаннан) # [[Жаңаарқа ауданы]] – Қанат Шубайұлы Қожықаев (2023-) # [[Ұлытау ауданы]] – Аманжол Батырбекұлы Мырзабеков (2022-) # [[Жезқазған]] қаласы – Қайрат Абдоллаұлы Шайжанов (2022-) # [[Қаражал (қала)|Қаражал]] қаласы – Айқын Қылышұлы Елеусізов (2023-) # [[Сәтбаев (қала)|Сәтбаев]] қаласы – Мұрат Ерболатұлы Бөрібаев (2024-) == Шығыс Қазақстан облысы == ; [[Шығыс Қазақстан облысы|Облыс]] әкімі — [[Ермек Беделбайұлы Көшербаев]] (2023 жылғы 16 маусымнан) # [[Алтай ауданы]] — Ренат Тілеуханұлы Құрманбаев (2023-) # [[Глубокое ауданы]] — Эльдар Лұқбекұлы Тумашинов (2022-) # [[Зайсан ауданы]] — Аэлита Ахметсәлімқызы (2023-) # [[Катонқарағай ауданы]] — Данияр Бекқазыұлы Дүйсенбаев (2024-) # [[Күршім ауданы]] — (бос орын) # [[Марқакөл ауданы]] — Рүстембек Набиолдаұлы Кемешев (2024-) # [[Самар ауданы]] — Серік Жеңісұлы Жеңісов (2024-) # [[Тарбағатай ауданы]] — Дархан Шомпайұлы Жөргекбаев (2022-) # [[Ұлан ауданы]] — Арман Ілиясұлы Бекбосынов (2024-) # [[Үлкен Нарын ауданы]] — Елдос Жанболатұлы Байрахметов (2024-) # [[Шемонаиха ауданы]] — Григорий Иосифович Акулов (2019-) # [[Өскемен]] қаласы – Алмат Талғатұлы Ақышев (2024-) # [[Риддер]] қаласы – Думан Есдәулетұлы Рахметқалиев (2024-) == Тағы қараңыз == * [[Қазақстан облыстары әкімдерінің тізімі]] * [[Қазақстан ірі қалалары әкімдерінің тізімі]] == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Қазақстан бойынша тізімдер]] p52sq7ow2xsdbpznyslr1e0q0997ua8 3414981 3414688 2024-12-28T09:45:44Z Casserium 68287 /* Абай облысы */ 3414981 wikitext text/x-wiki Бұл мақалада қазіргі уақытта қызмет атқаратын Қазақстанның облыстық маңызы бар [[Қазақстан қалалары|қала]] және [[Қазақстан аудандары|аудан]] әкімдерінің тізімі көрсетілген. Әкімдердің көбі (100-ге жуық әкім) қызметке 2023 жылы тағайындалған. == Өңір әкімдері == # [[Ұлытау облысы]] әкімі — [[Дастан Адайұлы Рыспеков|Дастан Рыспеков]] (2024 жылғы 9 қазаннан). Тағайындалғанға дейін Ұлытау облысы әкімінің орынбасары болды. # [[Маңғыстау облысы]] әкімі — [[Нұрдәулет Игілікұлы Қилыбай|Нұрдәулет Қилыбай]] (2024 жылғы 17 мамырдан). Тағайындалғанға дейін [[Өзенмұнайгаз|«ӨзенМұнайГаз»]] компаниясының бас директоры болды. # [[Солтүстік Қазақстан облысы]] әкімі — [[Ғауез Торсанұлы Нұрмұхамбетов|Ғауез Нұрмұхамбетов]] (2023 жылғы 23 қыркүйектен). Тағайындалғанға дейін Сенат депутаты болды. # [[Жамбыл облысы]] әкімі — [[Ербол Шырақбайұлы Қарашөкеев|Ербол Қарашөкеев]] (2023 жылғы 5 қыркүйектен). Тағайындалғанға дейін Ауыл шаруашылығы министрі болды. # [[Ақмола облысы]] әкімі — [[Марат Мұратұлы Ахметжанов|Марат Ахметжанов]] (2023 жылғы 5 қыркүйектен). Тағайындалғанға дейін Ішкі істер министрі болды. # [[Ақтөбе облысы]] әкімі — [[Асхат Берлешұлы Шахаров|Асхат Шахаров]] (2023 жылғы 5 қыркүйектен). Тағайындалғанға дейін Президент Әкімшілігінің мемлекеттік инспекторы болды. # [[Шымкент]] әкімі — [[Ғабит Әбдімажитұлы Сыздықбеков|Ғабит Сыздықбеков]] (2023 жылғы 5 қыркүйектен). Тағайындалғанға дейін Үкімет Аппараты басшысының бірінші орынбасары болды. # [[Шығыс Қазақстан облысы]] әкімі — [[Ермек Беделбайұлы Көшербаев|Ермек Көшербаев]] (2023 жылғы 16 маусымнан). Тағайындалғанға дейін Қазақстанның Ресейдегі елшісі болды. # [[Астана]] әкімі — [[Жеңіс Махмұдұлы Қасымбек|Жеңіс Қасымбек]] (2022 жылғы 8 желтоқсаннан). Тағайындалғанға дейін Қарағанды облысының әкімі болды. # [[Қарағанды облысы]] әкімі — [[Ермағанбет Қабдулаұлы Бөлекпаев|Ермағанбет Бөлекпаев]] (2022 жылғы 8 желтоқсаннан). Тағайындалғанға дейін Қарағанды қаласының әкімі болды. # [[Павлодар облысы]] әкімі — [[Асайын Қуандықұлы Байханов|Асайын Байханов]] (2022 жылғы 7 желтоқсаннан). Тағайындалғанға дейін Павлодар қаласының әкімі болды. # [[Батыс Қазақстан облысы]] әкімі — [[Нариман Төреғалиұлы Төреғалиев|Нариман Төреғалиев]] (2022 жылғы 2 желтоқсаннан). Тағайындалғанға дейін Сенат депутаты болды. # [[Қостанай облысы]] әкімі — [[Құмар Іргебайұлы Ақсақалов|Құмар Ақсақалов]] (2022 жылғы 1 желтоқсаннан). Тағайындалғанға дейін Солтүстік Қазақстан облысының әкімі болды. # [[Түркістан облысы]] әкімі — [[Дархан Амангелдіұлы Сатыбалды|Дархан Сатыбалды]] (2022 жылғы 31 тамыздан). Тағайындалғанға дейін Қазақстанның Өзбекстандағы елшісі болды. # [[Абай облысы]] әкімі — [[Нұрлан Телманұлы Ұранхаев|Нұрлан Ұранхаев]] (2022 жылғы 11 маусымнан). Тағайындалғанға дейін Астана қаласының Сәулет, қала құрылысы және жер қатынастары басқармасының басшысы болды. # [[Алматы облысы]] әкімі — [[Марат Елеусізұлы Сұлтанғазиев|Марат Сұлтанғазиев]] (2022 жылғы 11 маусымнан). Тағайындалғанға дейін бірінші Қаржы вице-министрі болды. # [[Жетісу облысы]] әкімі — [[Бейбіт Өксікбайұлы Исабаев|Бейбіт Исабаев]] (2022 жылғы 11 маусымнан). Тағайындалғанға дейін Сенат депутаты болды. # [[Атырау облысы]] әкімі — [[Серік Жамбылұлы Шәпкенов|Серік Шәпкенов]] (2022 жылғы 7 сәуірден). Тағайындалғанға дейін Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі болды. # [[Қызылорда облысы]] әкімі — [[Нұрлыбек Машбекұлы Нәлібаев|Нұрлыбек Нәлібаев]] (2022 жылғы 7 сәуірден). Тағайындалғанға дейін Премьер-министр кеңсесінің Өңірлік даму бөлімінің меңгерушісі болды. # [[Алматы]] әкімі — [[Ерболат Асқарбекұлы Досаев|Ерболат Досаев]] (2022 жылғы 31 қаңтардан). Тағайындалғанға дейін Ұлттық банк төрағасы болды. == Астана қаласы == ; [[Астана|Қала]] әкімі — [[Жеңіс Махмұдұлы Қасымбек]] (2022 жылғы 8 желтоқсаннан) # [[Алматы ауданы (Астана)|Алматы ауданы]] — Рүстем Серікұлы Тәуекелов (2024-) # [[Байқоңыр ауданы]] — Талғат Абайұлы Рахманберді (2023-) # [[Есіл ауданы (Астана)|Есіл ауданы]] — Дәрменияр Алғатбекұлы Қыдырбек-ұлы (2024-) # [[Нұра ауданы (Астана)|Нұра ауданы]] — Ришат Уәлиханұлы Тұрдыбеков (2024-) # [[Сарайшық ауданы]] — Мақсат Саматұлы (2024-) # [[Сарыарқа ауданы]] — Бауыржан Бейбітұлы Ералы (2023-) == Алматы қаласы == ; [[Алматы|Қала]] әкімі — [[Ерболат Асқарбекұлы Досаев]] (2022 жылғы 31 қаңтардан) # [[Алатау ауданы]] — Талғат Жанболатұлы Малыбаев (2024-) # [[Алмалы ауданы]] — Арман Нұржанұлы Шамшин (2024-) # [[Әуезов ауданы]] — Абзал Қуандықұлы Егембердиев (2023-) # [[Бостандық ауданы (Алматы)|Бостандық ауданы]] — Санжар Мендібайұлы Алин (2023-) # [[Жетісу ауданы]] — Ляззат Әуесханқызы Жылқыбаева (2024-) # [[Медеу ауданы]] — Еркебұлан Нұрланұлы Оразалин (2022-) # [[Наурызбай ауданы]] — Назира Асылбекқызы Тоғызбаева (2023-) # [[Түрксіб ауданы]] — Бақытжан Қожанбердіұлы Ақжаров (2020-) == Шымкент қаласы == ; [[Шымкент|Қала]] әкімі — [[Ғабит Әбдімажитұлы Сыздықбеков]] (2023 жылғы 5 қыркүйектен) # [[Абай ауданы (Шымкент)|Абай ауданы]] — Шәкір Асылханұлы Сұлтанхан (2024-) # [[Әл-Фараби ауданы]] — Рашид Мамытұлы Мыңбаев (2021-) # [[Еңбекші ауданы]] — Досбол Күздікбайұлы Есілбек (2021-) # [[Қаратау ауданы]] — Рахымберді Жанысбекұлы Мүлкеманов (2022-) # [[Тұран ауданы]] — Берік Айдарұлы Әшірбеков (2023-) == Байқоңыр қаласы == ; [[Байқоңыр (қала)|Қала]] әкімшілігінің басшысы — [[Константин Дмитриевич Бусыгин]] (2017 жылғы 30 мамырдан) == Абай облысы == ; [[Абай облысы|Облыс]] әкімі — [[Нұрлан Телманұлы Ұранхаев]] (2022 жылғы 11 маусымнан) # [[Абай ауданы (Абай облысы)|Абай ауданы]] — Мейіржан Серікбосынұлы Смағұлов (2023-) # [[Ақсуат ауданы]] — Ерсін Кәдірбекұлы Ескендіров (2024-) # [[Аягөз ауданы]] — Данияр Қайырханұлы Шәкәрімов (2024-) # [[Бесқарағай ауданы]] — Нұрбек Тұрсынқанұлы Қошқарбаев (2024-) # [[Бородулиха ауданы]] — Айдар Маратұлы Ибраев (2023-) # [[Жаңасемей ауданы]] — Руслан Ерланұлы Базарбаев (2024-) # [[Жарма ауданы]] — Нұрлан Мұхаметрақымұлы Борсукбаев (2024-) # [[Көкпекті ауданы]] — Әділет Нұрсағатұлы Қожанбаев (2024-) # [[Мақаншы ауданы]] — Дәурен Бақытжанұлы Қойгелдин (2024-) # [[Үржар ауданы]] — Ақылбек Жұмабекұлы Башимбаев (2024-) # [[Курчатов]] қаласы — Болат Таңсықбайұлы Әбдіралиев (2023-) # [[Семей]] қаласы — Талғат Батырұлы Мұратов (2024-) == Ақмола облысы == ; [[Ақмола облысы|Облыс]] әкімі — [[Марат Мұратұлы Ахметжанов]] (2023 жылғы 5 қыркүйектен) # [[Ақкөл ауданы]] – Біржан Тасболатұлы Әбдірахманов (2023-) # [[Аршалы ауданы]] – Достанбек Берікұлы Есжанов (2024-) # [[Астрахан ауданы]] – Талғат Аманбайұлы Ерсейітов (2023-) # [[Атбасар ауданы]] – Кенеш Ғалибекұлы Әлімжанов (2024-) # [[Бурабай ауданы]] – Арай Серікбайұлы Садықов (2023-) # [[Бұланды ауданы]] – Ардақ Дулатұлы Смайылов (2023-) # [[Біржан сал ауданы]] – (бос орын) # [[Егіндікөл ауданы]] – Юрий Викторович Курушин (2023-) # [[Ерейментау ауданы]] – Нұрлан Зияйденұлы Мұқатов (2023-) # [[Есіл ауданы (Ақмола облысы)|Есіл ауданы]] – Серік Мырзасейітұлы Балжанов (2023-) # [[Жақсы ауданы]] – Алмагүл Аманжолқызы Қадыралина (2021-) # [[Жарқайың ауданы]] – Ербол Кәрімұлы Жүсіпбеков (2024-) # [[Зеренді ауданы]] – Әсен Дулатұлы Жақсылықов (2021-) # [[Қорғалжын ауданы]] – Алмас Аянұлы Алин (2024-) # [[Сандықтау ауданы]] – (бос орын) # [[Целиноград ауданы]] – Дарын Сабырғалиұлы Сабырғали (2024-) # [[Шортанды ауданы]] – Сағындық Серікбайұлы Шабаров (2022-) # [[Көкшетау]] қаласы – Әнуар Қайыргелдіұлы Күмпекеев (2024-) # [[Қосшы]] қаласы – Азамат Есімұлы Қапышев (2024-) # [[Степногорск]] қаласы – Гайдар Қабдоллаұлы Қасенов (2024-) == Ақтөбе облысы == ; [[Ақтөбе облысы|Облыс]] әкімі — [[Асхат Берлешұлы Шахаров]] (2023 жылғы 5 қыркүйектен) # [[Алға ауданы]] – Асланбек Серікұлы Шүйіншалиев (2024-) # [[Әйтеке би ауданы]] – Дәулетияр Қанатұлы Тоғызбаев (2023-) # [[Байғанин ауданы]] – Айбек Мұратқалиұлы Көпенов (2023-) # [[Қарғалы ауданы]] – Нұрлыбек Амандоллаұлы Өнербаев (2024-) # [[Қобда ауданы]] – Ізгілік Досмұратұлы Тынымгереев (2023-) # [[Мәртөк ауданы]] – Медет Жұмабайұлы Ысқақов (2023-) # [[Мұғалжар ауданы]] – Дархан Жанысханұлы Ермағанбетов (2023-) # [[Ойыл ауданы]] – Асқар Қайырғалиұлы Қазыбаев (2019-) # [[Темір ауданы]] – Алмас Жақсылықұлы Жақсылықов (2024-) # [[Хромтау ауданы]] – Нұрхан Жасұланұлы Тілеумұратов (2023-) # [[Шалқар ауданы]] – Жанболат Өтеғұлұлы Жидеханов (2020-) # [[Ырғыз ауданы]] – Нұрлан Қасымханұлы Қызбергенов (2022-) # [[Ақтөбе]] қаласы – Азамат Бауыржанұлы Бекет (2023-) ; Ақтөбе аудандары # [[Алматы ауданы (Ақтөбе)|Алматы ауданы]] – Рүстем Баймырзаұлы Өтешов (2024-) # [[Астана ауданы]] – Баянбек Талғатұлы Қырықбаев (2024-) == Алматы облысы == ; [[Алматы облысы|Облыс]] әкімі — [[Марат Елеусізұлы Сұлтанғазиев]] (2022 жылғы 11 маусымнан) # [[Балқаш ауданы]] – Азат Үкітайұлы Құтпанбетов (2023-) # [[Еңбекшіқазақ ауданы]] – Талғат Ескендірұлы Байеділов (2024-) # [[Жамбыл ауданы (Алматы облысы)|Жамбыл ауданы]] – Нұрлан Ертасұлы Ертас (2021-) # [[Кеген ауданы]] – [[Нұрбақыт Молдахметұлы Теңізбаев]] (2023-) # [[Қарасай ауданы]] – Жасұлан Тоққожаұлы Естенов (2022-) # [[Райымбек ауданы]] – Берік Фатықұлы Дүйсенбаев (2022-) # [[Талғар ауданы]] – Таңат Есенкелдіұлы Айдарбеков (2023-) # [[Ұйғыр ауданы]] – Бота Серікқызы Елеусізова (2023-) # [[Іле ауданы]] – Қайыржан Серікбайұлы Жақсымбетов (2024-) # [[Алатау (қала)|Алатау]] қаласы – Әркен Хамитұлы Өтенов (2024-) # [[Қонаев (қала)|Қонаев]] қаласы – Асхат Ермекұлы Бердіханов (2024-) == Атырау облысы == ; [[Атырау облысы|Облыс]] әкімі — [[Серік Жамбылұлы Шәпкенов]] (2022 жылғы 7 сәуірден) # [[Жылыой ауданы]] – Жұмабек Байрақбайұлы Қаражанов (2022-) # [[Индер ауданы]] – Серік Бағытжанұлы Нысанбаев (2024-) # [[Исатай ауданы]] – Нұрым Бекежанұлы Мусин (2023-) # [[Құрманғазы ауданы]] – Абат Сайфоллаұлы Жанғалиев (2023-) # [[Қызылқоға ауданы]] – Қанат Қадыржанұлы Әзмұханов (2022-) # [[Мақат ауданы]] – Азамат Саматұлы Мәмбетов (2024-) # [[Махамбет ауданы]] – Қайрат Есқабылұлы Нұрлыбаев (2022-) # [[Атырау]] қаласы – Шәкір Кейкінұлы Кейкин (2023-) == Батыс Қазақстан облысы == ; [[Батыс Қазақстан облысы|Облыс]] әкімі — [[Нариман Төреғалиұлы Төреғалиев]] (2022 жылғы 2 желтоқсаннан) # [[Ақжайық ауданы]] – Мұрат Амангелдіұлы Сердалин (2023-) # [[Бәйтерек ауданы]] – [[Марат Лұқпанұлы Тоқжанов]] (2020-) # [[Бөкей ордасы ауданы]] – Нұрлыбек Жасқайратұлы Даумов (2021-) # [[Бөрлі ауданы]] – Еркебұлан Нұретдинұлы Ихсанов (2022-) # [[Жаңақала ауданы]] – Алпамыс Жаңабайұлы Көшкінбаев (2023-) # [[Жәнібек ауданы]] – Тимур Серікұлы Шиниязов (2023-) # [[Казталов ауданы]] – Асланбек Ахметоллаұлы Сарқұлов (2023-) # [[Қаратөбе ауданы]] – Қадыржан Орынбасарұлы Сүйеуғалиев (2021-) # [[Сырым ауданы]] – Жұмагелді Жолдыбайұлы Батырниязов (2023-) # [[Тасқала ауданы]] – Талғат Асқарұлы Шәкіров (2023-) # [[Теректі ауданы]] – Әлия Биғазықызы Мұханбетжанова (2023-) # [[Шыңғырлау ауданы]] – Мұрат Амангелдіұлы Өмірәлиев (2023-) # [[Орал]] қаласы — Мұрат Болатұлы Бәйменов (2024-) == Жамбыл облысы == ; [[Жамбыл облысы|Облыс]] әкімі — [[Ербол Шырақбайұлы Қарашөкеев]] (2023 жылғы 5 қыркүйектен) # [[Байзақ ауданы]] – Олжас Елебекұлы Баққараев (2024-) # [[Жамбыл ауданы (Жамбыл облысы)|Жамбыл ауданы]] – Ерлан Қыдыралыұлы (2022-) # [[Жуалы ауданы]] – Жалғас Әлижанұлы Мұртаза (2022-) # [[Қордай ауданы]] – Бегзат Сейсенқұлұлы Болатбеков (2022-) # [[Меркі ауданы]] – Жорабек Нұрмергенұлы Баубеков (2022-) # [[Мойынқұм ауданы]] – Ермек Амангелдіұлы Кәрентаев (2024-) # [[Сарысу ауданы]] – Сәкен Үмбетұлы Мамытов (2023-) # [[Талас ауданы]] – Нұрбол Әбдімәжитұлы Жүнісбеков (2022-) # [[Тұрар Рысқұлов ауданы]] – Ернар Серікәліұлы Есіркепов (2022-) # [[Шу ауданы]] – Бақытжан Оразалыұлы Жәнібеков (2023-) # [[Тараз]] қаласы – Бақытжан Әмірбекұлы Орынбеков (2022-) == Жетісу облысы == ; [[Жетісу облысы|Облыс]] әкімі — [[Бейбіт Өксікбайұлы Исабаев]] (2022 жылғы 11 маусымнан) # [[Ақсу ауданы]] – Берік Тынышбайұлы Тынышбаев (2023-) # [[Алакөл ауданы]] – Алмас Сапарғалиұлы Абдинов (2021-) # [[Ескелді ауданы]] – Елдос Тұрсынбайұлы Ахметов (2022-) # [[Кербұлақ ауданы]] – Қанат Болатұлы Есболатов (2022-) # [[Көксу ауданы]] – Дәулет Кенжеханұлы Халелов (2023-) # [[Қаратал ауданы]] – Ұлан Әлдибекұлы Досымбеков (2023-) # [[Панфилов ауданы]] – Марат Рахымбердіұлы Сағымбек (2022-) # [[Сарқан ауданы]] – Ғалымжан Қанатұлы Маманбаев (2022-) # [[Талдықорған]] қаласы – Ернат Дүйсенбекұлы Бәзіл (2023-) # [[Текелі]] қаласы – Алмас Қабдулұлы Әділ (2022-) == Қарағанды облысы == ; [[Қарағанды облысы|Облыс]] әкімі — [[Ермағанбет Қабдулаұлы Бөлекпаев]] (2022 жылғы 8 желтоқсаннан) # [[Абай ауданы (Қарағанды облысы)|Абай ауданы]] – Сәбит Темешұлы Оспанов (2023-) # [[Ақтоғай ауданы (Қарағанды облысы)|Ақтоғай ауданы]] – Руслан Айтыкенұлы Кенжебеков (2023-) # [[Бұқар жырау ауданы]] – Ерлан Бейсембайұлы Құсайын (2024-) # [[Қарқаралы ауданы]] – Әділжан Арғынов (2023-) # [[Нұра ауданы (Қарағанды облысы)|Нұра ауданы]] – Бақытжан Мылтықбайұлы Мұқанов (2022-) # [[Осакаров ауданы]] – Руслан Есенбекұлы Нұрмұханбетов (2022-) # [[Шет ауданы]] – Мұхит Сайлауұлы Мұхтаров (2020-) # [[Балқаш (қала)|Балқаш]] қаласы – Сапар Қайыркенұлы Сатаев (2023-) # [[Қарағанды]] қаласы – Мейрам Мұратұлы Қожықов (2023-) # [[Приозёрск]] қаласы – Мансур Талғатұлы Ахметов (2023-) # [[Саран (қала)|Саран]] қаласы – Дарын Бейбітұлы Бұлқайыр (2024-) # [[Теміртау]] қаласы – [[Ғалым Әбіханұлы Әшімов]] (2024-) # [[Шахтинск]] қаласы – Мұрат Есетұлы Қыдырғанбеков (2022-) ; Қарағанды аудандары # [[Әлихан Бөкейхан ауданы]] – Досбол Батырбекұлы Күлекеев (2023-) # [[Қазыбек би ауданы (Қарағанды)|Қазыбек би ауданы]] – Ералы Серікұлы Оспанов (2023-) == Қостанай облысы == ; [[Қостанай облысы|Облыс]] әкімі — [[Құмар Іргебайұлы Ақсақалов]] (2022 жылғы 1 желтоқсаннан) # [[Алтынсарин ауданы]] — Арнұр Маратұлы Сартов (2022-) # [[Амангелді ауданы]] — Қанат Уәшұлы Кеделбаев (2024-) # [[Әулиекөл ауданы]] — Жансұлтан Қоңыртайұлы Тәукенов (2023-) # [[Бейімбет Майлин ауданы]] — Қайсар Батырханұлы Мыржақыпов (2020-) # [[Денисов ауданы]] — Руслан Жоламанұлы Қатпаев (2023-) # [[Жангелді ауданы]] — Дінмұхамед Серікұлы Бидашев (2024-) # [[Жітіқара ауданы]] — Аслан Амантайұлы Жаныспаев (2024-) # [[Қамысты ауданы]] — Ерлан Әлімбайұлы Жаулыбаев (2023-) # [[Қарабалық ауданы]] — Руслан Болатұлы Халықов (2021-) # [[Қарасу ауданы]] — Қайрат Темірханұлы Оспанов (2024-) # [[Қостанай ауданы]] — Олжас Жомартұлы Нұрғалиев (2024-) # [[Меңдіқара ауданы]] — Ғабит Мәжитұлы Бекбаев (2021-) # [[Науырзым ауданы]] — Мәди Өмірзақұлы Ихтиляпов (2023-) # [[Сарыкөл ауданы]] — Марат Лесбекұлы Шымырбеков (2024-) # [[Ұзынкөл ауданы]] — Марат Кенжебекұлы Жұрқабаев (2024-) # [[Фёдоров ауданы]] — Тәуба Қайыржанұлы Исабаев (2016-) # [[Арқалық (қала)|Арқалық]] қаласы – Әмірхан Біркенұлы Асанов (2021-) # [[Қостанай]] қаласы – Марат Қонысбайұлы Жүндібаев (2022-) # [[Лисаковск]] қаласы – Абай Сәрсембайұлы Ибраев (2021-) # [[Рудный]] қаласы – Виктор Николаевич Ионенко (2023-) == Қызылорда облысы == ; [[Қызылорда облысы|Облыс]] әкімі — [[Нұрлыбек Машбекұлы Нәлібаев]] (2022 жылғы 7 сәуірден) # [[Арал ауданы]] – Аманжол Сақыпұлы Оңғарбаев (2024-) # [[Жалағаш ауданы]] – Ардақ Әбдіғаппарұлы Ибраимов (2023-) # [[Жаңақорған ауданы]] – Мажит Самитұлы Самитов (2024-) # [[Қазалы ауданы]] – [[Мейрамбек Зинабдинұлы Шермағанбет]] (2024-) # [[Қармақшы ауданы]] – Жандос Еркінбек (2023-) # [[Сырдария ауданы (Қызылорда облысы)|Сырдария ауданы]] – Берік Әбдіғаппарұлы Сәрменбаев (2023-) # [[Шиелі ауданы]] – Айтбай Насриддинұлы Жандарбеков (2024-) # [[Қызылорда]] қаласы – Нұржан Сәбитұлы Ахатов (2024-) == Маңғыстау облысы == ; [[Маңғыстау облысы|Облыс]] әкімі — [[Нұрдәулет Игілікұлы Қилыбай]] (2024 жылғы 17 мамырдан) # [[Бейнеу ауданы]] — Рахымжан Ысқақұлы Шалбаев (2023-) # [[Қарақия ауданы]] — Сымбат Қуанышұлы Төретаев (2023-) # [[Маңғыстау ауданы]] — Ғалымжан Мұқырұлы Ниязов (2022-) # [[Мұнайлы ауданы]] — Ержан Күмісқалиев (2022-) # [[Түпқараған ауданы]] — Рахат Тезекбайұлы Елтизаров (2022-) # [[Ақтау]] қаласы — Әбілқайыр Жаңайұлы Байпақов (2024-) # [[Жаңаөзен]] қаласы — Жансейіт Исаханұлы Қайнарбаев (2024-) == Павлодар облысы == ; [[Павлодар облысы|Облыс]] әкімі — [[Асайын Қуандықұлы Байханов]] (2022 жылғы 7 желтоқсаннан) # [[Аққулы ауданы]] — Руслан Берекеленұлы Мұқанов (2023-) # [[Ақтоғай ауданы (Павлодар облысы)|Ақтоғай ауданы]] — Қаршыға Зәлмұханұлы Арынов (2018-) # [[Баянауыл ауданы]] — Ардақ Әнуарбекұлы Ксентаев (2023-) # [[Ертіс ауданы]] — Нығман Мүтәләпұлы Жүсіпов (2024-) # [[Железин ауданы]] — Айтуған Абылайұлы Шайхимов (2021-) # [[Май ауданы]] — Ағыбай Қойшыбайұлы Әмірин (2021-) # [[Павлодар ауданы]] — Дидар Елубекұлы Ыбыраев (2024-) # [[Тереңкөл ауданы]] — Азамат Тоқтамысұлы Маңғұтов (2022-) # [[Успен ауданы]] — Нұрболат Абылайханұлы Мақашев (2023-) # [[Шарбақты ауданы]] — Сержан Ерғалымұлы Иманқұлов (2023-) # [[Ақсу]] қаласы – Болатбек Кәрімұлы Шәріпов (2024-) # [[Екібастұз]] қаласы – Аян Уахитұлы Бейсекин (2022-) # [[Павлодар]] қаласы – Хасар Айтпекұлы Хабылбеков (2023-) == Солтүстік Қазақстан облысы == ; [[Солтүстік Қазақстан облысы|Облыс]] әкімі — [[Ғауез Торсанұлы Нұрмұхамбетов]] (2023 жылғы 23 қыркүйектен) # [[Айыртау ауданы]] — Ерболат Мұратұлы Бекшенов (2021-) # [[Ақжар ауданы]] — [[Рүстем Мұқашұлы Елубаев]] (2024-) # [[Аққайың ауданы]] — Жанар Поселкеқызы Құсайын (2024-) # [[Ғабит Мүсірепов ауданы]] — Руслан Әкімжанұлы Аңбаев (2023-) # [[Есіл ауданы (Солтүстік Қазақстан облысы)|Есіл ауданы]] — Мереке Тілеужанұлы Мұхамедияров (2023-) # [[Жамбыл ауданы (Солтүстік Қазақстан облысы)|Жамбыл ауданы]] — Азамат Бауыржанұлы Бектасов (2023-) # [[Қызылжар ауданы]] — Сақтаған Кәкімбекұлы Сәдуақасов (2024-) # [[Мағжан Жұмабаев ауданы]] — Рахат Назымбекұлы Смағұлов (2024-) # [[Мамлют ауданы]] — Елена Фёдоровна Степаненко (2023-) # [[Тайынша ауданы]] — Берік Ақылжанұлы Әлжанов (2022-) # [[Тимирязев ауданы]] — Ерлан Қайырұлы Жаров (2022-) # [[Уәлиханов ауданы]] — Мұрат Тоқмағанбетұлы Абдулов (2024-) # [[Шал ақын ауданы]] — Қайрат Қайроллаұлы Омаров (2024-) # [[Петропавл]] қаласы — Серiк Мақсұтұлы Мұхамедиев (2023-) == Түркістан облысы == ; [[Түркістан облысы|Облыс]] әкімі — [[Дархан Амангелдіұлы Сатыбалды]] (2022 жылғы 31 тамыздан) # [[Бәйдібек ауданы]] — Ерлан Зайыпұлы Нұрмаханов (2023-) # [[Жетісай ауданы]] — Серік Үсенұлы Мамытов (2023-) # [[Келес ауданы]] — Жәнібек Есенұлы Ағыбаев (2022-) # [[Қазығұрт ауданы]] — Азизхан Әзімханұлы Исмаилов (2023-) # [[Мақтаарал ауданы]] — Бақыт Насырханұлы Асанов (2018-) # [[Ордабасы ауданы]] — Азат Әбдіғалиұлы Оралбаев (2023-) # [[Отырар ауданы]] — Қайрат Жолдыбайұлы Жолдыбай (2024-) # [[Сайрам ауданы]] — Арман Сәбитұлы Сәбитов (2023-) # [[Сарыағаш ауданы]] — Арман Айдарұлы Абдуллаев (2023-) # [[Сауран ауданы]] — Мақсат Асылбекұлы Таңғатаров (2023-) # [[Созақ ауданы]] — Мұхит Сексенбайұлы Тұрысбеков (2022-) # [[Төле би ауданы]] — Еркеғали Амантайұлы Әлімқұлов (2024-) # [[Түлкібас ауданы]] — Асқар Сұлтанұлы Естібаев (2024-) # [[Шардара ауданы]] — Арман Романұлы Қарсыбаев (2023-) # [[Арыс]] қаласы — Қайсар Зәкірұлы Маңқараев (2024-) # [[Кентау]] қаласы — Жандос Қалмырзаұлы Тасов (2022-) # [[Түркістан (қала)|Түркістан]] қаласы — Әзімбек Пазылбекұлы (2024-) == Ұлытау облысы == ; [[Ұлытау облысы|Облыс]] әкімі — [[Дастан Адайұлы Рыспеков]] (2024 жылғы 9 қазаннан) # [[Жаңаарқа ауданы]] – Қанат Шубайұлы Қожықаев (2023-) # [[Ұлытау ауданы]] – Аманжол Батырбекұлы Мырзабеков (2022-) # [[Жезқазған]] қаласы – Қайрат Абдоллаұлы Шайжанов (2022-) # [[Қаражал (қала)|Қаражал]] қаласы – Айқын Қылышұлы Елеусізов (2023-) # [[Сәтбаев (қала)|Сәтбаев]] қаласы – Мұрат Ерболатұлы Бөрібаев (2024-) == Шығыс Қазақстан облысы == ; [[Шығыс Қазақстан облысы|Облыс]] әкімі — [[Ермек Беделбайұлы Көшербаев]] (2023 жылғы 16 маусымнан) # [[Алтай ауданы]] — Ренат Тілеуханұлы Құрманбаев (2023-) # [[Глубокое ауданы]] — Эльдар Лұқбекұлы Тумашинов (2022-) # [[Зайсан ауданы]] — Аэлита Ахметсәлімқызы (2023-) # [[Катонқарағай ауданы]] — Данияр Бекқазыұлы Дүйсенбаев (2024-) # [[Күршім ауданы]] — (бос орын) # [[Марқакөл ауданы]] — Рүстембек Набиолдаұлы Кемешев (2024-) # [[Самар ауданы]] — Серік Жеңісұлы Жеңісов (2024-) # [[Тарбағатай ауданы]] — Дархан Шомпайұлы Жөргекбаев (2022-) # [[Ұлан ауданы]] — Арман Ілиясұлы Бекбосынов (2024-) # [[Үлкен Нарын ауданы]] — Елдос Жанболатұлы Байрахметов (2024-) # [[Шемонаиха ауданы]] — Григорий Иосифович Акулов (2019-) # [[Өскемен]] қаласы – Алмат Талғатұлы Ақышев (2024-) # [[Риддер]] қаласы – Думан Есдәулетұлы Рахметқалиев (2024-) == Тағы қараңыз == * [[Қазақстан облыстары әкімдерінің тізімі]] * [[Қазақстан ірі қалалары әкімдерінің тізімі]] == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Қазақстан бойынша тізімдер]] bmt368ksscqbb02cmh6ln0q1kaakd27 3414983 3414981 2024-12-28T09:47:08Z Casserium 68287 /* Ақмола облысы */ 3414983 wikitext text/x-wiki Бұл мақалада қазіргі уақытта қызмет атқаратын Қазақстанның облыстық маңызы бар [[Қазақстан қалалары|қала]] және [[Қазақстан аудандары|аудан]] әкімдерінің тізімі көрсетілген. Әкімдердің көбі (100-ге жуық әкім) қызметке 2023 жылы тағайындалған. == Өңір әкімдері == # [[Ұлытау облысы]] әкімі — [[Дастан Адайұлы Рыспеков|Дастан Рыспеков]] (2024 жылғы 9 қазаннан). Тағайындалғанға дейін Ұлытау облысы әкімінің орынбасары болды. # [[Маңғыстау облысы]] әкімі — [[Нұрдәулет Игілікұлы Қилыбай|Нұрдәулет Қилыбай]] (2024 жылғы 17 мамырдан). Тағайындалғанға дейін [[Өзенмұнайгаз|«ӨзенМұнайГаз»]] компаниясының бас директоры болды. # [[Солтүстік Қазақстан облысы]] әкімі — [[Ғауез Торсанұлы Нұрмұхамбетов|Ғауез Нұрмұхамбетов]] (2023 жылғы 23 қыркүйектен). Тағайындалғанға дейін Сенат депутаты болды. # [[Жамбыл облысы]] әкімі — [[Ербол Шырақбайұлы Қарашөкеев|Ербол Қарашөкеев]] (2023 жылғы 5 қыркүйектен). Тағайындалғанға дейін Ауыл шаруашылығы министрі болды. # [[Ақмола облысы]] әкімі — [[Марат Мұратұлы Ахметжанов|Марат Ахметжанов]] (2023 жылғы 5 қыркүйектен). Тағайындалғанға дейін Ішкі істер министрі болды. # [[Ақтөбе облысы]] әкімі — [[Асхат Берлешұлы Шахаров|Асхат Шахаров]] (2023 жылғы 5 қыркүйектен). Тағайындалғанға дейін Президент Әкімшілігінің мемлекеттік инспекторы болды. # [[Шымкент]] әкімі — [[Ғабит Әбдімажитұлы Сыздықбеков|Ғабит Сыздықбеков]] (2023 жылғы 5 қыркүйектен). Тағайындалғанға дейін Үкімет Аппараты басшысының бірінші орынбасары болды. # [[Шығыс Қазақстан облысы]] әкімі — [[Ермек Беделбайұлы Көшербаев|Ермек Көшербаев]] (2023 жылғы 16 маусымнан). Тағайындалғанға дейін Қазақстанның Ресейдегі елшісі болды. # [[Астана]] әкімі — [[Жеңіс Махмұдұлы Қасымбек|Жеңіс Қасымбек]] (2022 жылғы 8 желтоқсаннан). Тағайындалғанға дейін Қарағанды облысының әкімі болды. # [[Қарағанды облысы]] әкімі — [[Ермағанбет Қабдулаұлы Бөлекпаев|Ермағанбет Бөлекпаев]] (2022 жылғы 8 желтоқсаннан). Тағайындалғанға дейін Қарағанды қаласының әкімі болды. # [[Павлодар облысы]] әкімі — [[Асайын Қуандықұлы Байханов|Асайын Байханов]] (2022 жылғы 7 желтоқсаннан). Тағайындалғанға дейін Павлодар қаласының әкімі болды. # [[Батыс Қазақстан облысы]] әкімі — [[Нариман Төреғалиұлы Төреғалиев|Нариман Төреғалиев]] (2022 жылғы 2 желтоқсаннан). Тағайындалғанға дейін Сенат депутаты болды. # [[Қостанай облысы]] әкімі — [[Құмар Іргебайұлы Ақсақалов|Құмар Ақсақалов]] (2022 жылғы 1 желтоқсаннан). Тағайындалғанға дейін Солтүстік Қазақстан облысының әкімі болды. # [[Түркістан облысы]] әкімі — [[Дархан Амангелдіұлы Сатыбалды|Дархан Сатыбалды]] (2022 жылғы 31 тамыздан). Тағайындалғанға дейін Қазақстанның Өзбекстандағы елшісі болды. # [[Абай облысы]] әкімі — [[Нұрлан Телманұлы Ұранхаев|Нұрлан Ұранхаев]] (2022 жылғы 11 маусымнан). Тағайындалғанға дейін Астана қаласының Сәулет, қала құрылысы және жер қатынастары басқармасының басшысы болды. # [[Алматы облысы]] әкімі — [[Марат Елеусізұлы Сұлтанғазиев|Марат Сұлтанғазиев]] (2022 жылғы 11 маусымнан). Тағайындалғанға дейін бірінші Қаржы вице-министрі болды. # [[Жетісу облысы]] әкімі — [[Бейбіт Өксікбайұлы Исабаев|Бейбіт Исабаев]] (2022 жылғы 11 маусымнан). Тағайындалғанға дейін Сенат депутаты болды. # [[Атырау облысы]] әкімі — [[Серік Жамбылұлы Шәпкенов|Серік Шәпкенов]] (2022 жылғы 7 сәуірден). Тағайындалғанға дейін Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі болды. # [[Қызылорда облысы]] әкімі — [[Нұрлыбек Машбекұлы Нәлібаев|Нұрлыбек Нәлібаев]] (2022 жылғы 7 сәуірден). Тағайындалғанға дейін Премьер-министр кеңсесінің Өңірлік даму бөлімінің меңгерушісі болды. # [[Алматы]] әкімі — [[Ерболат Асқарбекұлы Досаев|Ерболат Досаев]] (2022 жылғы 31 қаңтардан). Тағайындалғанға дейін Ұлттық банк төрағасы болды. == Астана қаласы == ; [[Астана|Қала]] әкімі — [[Жеңіс Махмұдұлы Қасымбек]] (2022 жылғы 8 желтоқсаннан) # [[Алматы ауданы (Астана)|Алматы ауданы]] — Рүстем Серікұлы Тәуекелов (2024-) # [[Байқоңыр ауданы]] — Талғат Абайұлы Рахманберді (2023-) # [[Есіл ауданы (Астана)|Есіл ауданы]] — Дәрменияр Алғатбекұлы Қыдырбек-ұлы (2024-) # [[Нұра ауданы (Астана)|Нұра ауданы]] — Ришат Уәлиханұлы Тұрдыбеков (2024-) # [[Сарайшық ауданы]] — Мақсат Саматұлы (2024-) # [[Сарыарқа ауданы]] — Бауыржан Бейбітұлы Ералы (2023-) == Алматы қаласы == ; [[Алматы|Қала]] әкімі — [[Ерболат Асқарбекұлы Досаев]] (2022 жылғы 31 қаңтардан) # [[Алатау ауданы]] — Талғат Жанболатұлы Малыбаев (2024-) # [[Алмалы ауданы]] — Арман Нұржанұлы Шамшин (2024-) # [[Әуезов ауданы]] — Абзал Қуандықұлы Егембердиев (2023-) # [[Бостандық ауданы (Алматы)|Бостандық ауданы]] — Санжар Мендібайұлы Алин (2023-) # [[Жетісу ауданы]] — Ляззат Әуесханқызы Жылқыбаева (2024-) # [[Медеу ауданы]] — Еркебұлан Нұрланұлы Оразалин (2022-) # [[Наурызбай ауданы]] — Назира Асылбекқызы Тоғызбаева (2023-) # [[Түрксіб ауданы]] — Бақытжан Қожанбердіұлы Ақжаров (2020-) == Шымкент қаласы == ; [[Шымкент|Қала]] әкімі — [[Ғабит Әбдімажитұлы Сыздықбеков]] (2023 жылғы 5 қыркүйектен) # [[Абай ауданы (Шымкент)|Абай ауданы]] — Шәкір Асылханұлы Сұлтанхан (2024-) # [[Әл-Фараби ауданы]] — Рашид Мамытұлы Мыңбаев (2021-) # [[Еңбекші ауданы]] — Досбол Күздікбайұлы Есілбек (2021-) # [[Қаратау ауданы]] — Рахымберді Жанысбекұлы Мүлкеманов (2022-) # [[Тұран ауданы]] — Берік Айдарұлы Әшірбеков (2023-) == Байқоңыр қаласы == ; [[Байқоңыр (қала)|Қала]] әкімшілігінің басшысы — [[Константин Дмитриевич Бусыгин]] (2017 жылғы 30 мамырдан) == Абай облысы == ; [[Абай облысы|Облыс]] әкімі — [[Нұрлан Телманұлы Ұранхаев]] (2022 жылғы 11 маусымнан) # [[Абай ауданы (Абай облысы)|Абай ауданы]] — Мейіржан Серікбосынұлы Смағұлов (2023-) # [[Ақсуат ауданы]] — Ерсін Кәдірбекұлы Ескендіров (2024-) # [[Аягөз ауданы]] — Данияр Қайырханұлы Шәкәрімов (2024-) # [[Бесқарағай ауданы]] — Нұрбек Тұрсынқанұлы Қошқарбаев (2024-) # [[Бородулиха ауданы]] — Айдар Маратұлы Ибраев (2023-) # [[Жаңасемей ауданы]] — Руслан Ерланұлы Базарбаев (2024-) # [[Жарма ауданы]] — Нұрлан Мұхаметрақымұлы Борсукбаев (2024-) # [[Көкпекті ауданы]] — Әділет Нұрсағатұлы Қожанбаев (2024-) # [[Мақаншы ауданы]] — Дәурен Бақытжанұлы Қойгелдин (2024-) # [[Үржар ауданы]] — Ақылбек Жұмабекұлы Башимбаев (2024-) # [[Курчатов]] қаласы — Болат Таңсықбайұлы Әбдіралиев (2023-) # [[Семей]] қаласы — Талғат Батырұлы Мұратов (2024-) == Ақмола облысы == ; [[Ақмола облысы|Облыс]] әкімі — [[Марат Мұратұлы Ахметжанов]] (2023 жылғы 5 қыркүйектен) # [[Ақкөл ауданы]] – Біржан Тасболатұлы Әбдірахманов (2023-) # [[Аршалы ауданы]] – Достанбек Берікұлы Есжанов (2024-) # [[Астрахан ауданы]] – Талғат Аманбайұлы Ерсейітов (2023-) # [[Атбасар ауданы]] – Кенеш Ғалибекұлы Әлімжанов (2024-) # [[Бурабай ауданы]] – Арай Серікбайұлы Садықов (2023-) # [[Бұланды ауданы]] – Ардақ Дулатұлы Смайылов (2023-) # [[Біржан сал ауданы]] – Бауыржан Қазыбекұлы Қасенов (2024-) # [[Егіндікөл ауданы]] – Юрий Викторович Курушин (2023-) # [[Ерейментау ауданы]] – Нұрлан Зияйденұлы Мұқатов (2023-) # [[Есіл ауданы (Ақмола облысы)|Есіл ауданы]] – Серік Мырзасейітұлы Балжанов (2023-) # [[Жақсы ауданы]] – Алмагүл Аманжолқызы Қадыралина (2021-) # [[Жарқайың ауданы]] – Ербол Кәрімұлы Жүсіпбеков (2024-) # [[Зеренді ауданы]] – Әсен Дулатұлы Жақсылықов (2021-) # [[Қорғалжын ауданы]] – Алмас Аянұлы Алин (2024-) # [[Сандықтау ауданы]] – (бос орын) # [[Целиноград ауданы]] – Дарын Сабырғалиұлы Сабырғали (2024-) # [[Шортанды ауданы]] – Сағындық Серікбайұлы Шабаров (2022-) # [[Көкшетау]] қаласы – Әнуар Қайыргелдіұлы Күмпекеев (2024-) # [[Қосшы]] қаласы – Азамат Есімұлы Қапышев (2024-) # [[Степногорск]] қаласы – Гайдар Қабдоллаұлы Қасенов (2024-) == Ақтөбе облысы == ; [[Ақтөбе облысы|Облыс]] әкімі — [[Асхат Берлешұлы Шахаров]] (2023 жылғы 5 қыркүйектен) # [[Алға ауданы]] – Асланбек Серікұлы Шүйіншалиев (2024-) # [[Әйтеке би ауданы]] – Дәулетияр Қанатұлы Тоғызбаев (2023-) # [[Байғанин ауданы]] – Айбек Мұратқалиұлы Көпенов (2023-) # [[Қарғалы ауданы]] – Нұрлыбек Амандоллаұлы Өнербаев (2024-) # [[Қобда ауданы]] – Ізгілік Досмұратұлы Тынымгереев (2023-) # [[Мәртөк ауданы]] – Медет Жұмабайұлы Ысқақов (2023-) # [[Мұғалжар ауданы]] – Дархан Жанысханұлы Ермағанбетов (2023-) # [[Ойыл ауданы]] – Асқар Қайырғалиұлы Қазыбаев (2019-) # [[Темір ауданы]] – Алмас Жақсылықұлы Жақсылықов (2024-) # [[Хромтау ауданы]] – Нұрхан Жасұланұлы Тілеумұратов (2023-) # [[Шалқар ауданы]] – Жанболат Өтеғұлұлы Жидеханов (2020-) # [[Ырғыз ауданы]] – Нұрлан Қасымханұлы Қызбергенов (2022-) # [[Ақтөбе]] қаласы – Азамат Бауыржанұлы Бекет (2023-) ; Ақтөбе аудандары # [[Алматы ауданы (Ақтөбе)|Алматы ауданы]] – Рүстем Баймырзаұлы Өтешов (2024-) # [[Астана ауданы]] – Баянбек Талғатұлы Қырықбаев (2024-) == Алматы облысы == ; [[Алматы облысы|Облыс]] әкімі — [[Марат Елеусізұлы Сұлтанғазиев]] (2022 жылғы 11 маусымнан) # [[Балқаш ауданы]] – Азат Үкітайұлы Құтпанбетов (2023-) # [[Еңбекшіқазақ ауданы]] – Талғат Ескендірұлы Байеділов (2024-) # [[Жамбыл ауданы (Алматы облысы)|Жамбыл ауданы]] – Нұрлан Ертасұлы Ертас (2021-) # [[Кеген ауданы]] – [[Нұрбақыт Молдахметұлы Теңізбаев]] (2023-) # [[Қарасай ауданы]] – Жасұлан Тоққожаұлы Естенов (2022-) # [[Райымбек ауданы]] – Берік Фатықұлы Дүйсенбаев (2022-) # [[Талғар ауданы]] – Таңат Есенкелдіұлы Айдарбеков (2023-) # [[Ұйғыр ауданы]] – Бота Серікқызы Елеусізова (2023-) # [[Іле ауданы]] – Қайыржан Серікбайұлы Жақсымбетов (2024-) # [[Алатау (қала)|Алатау]] қаласы – Әркен Хамитұлы Өтенов (2024-) # [[Қонаев (қала)|Қонаев]] қаласы – Асхат Ермекұлы Бердіханов (2024-) == Атырау облысы == ; [[Атырау облысы|Облыс]] әкімі — [[Серік Жамбылұлы Шәпкенов]] (2022 жылғы 7 сәуірден) # [[Жылыой ауданы]] – Жұмабек Байрақбайұлы Қаражанов (2022-) # [[Индер ауданы]] – Серік Бағытжанұлы Нысанбаев (2024-) # [[Исатай ауданы]] – Нұрым Бекежанұлы Мусин (2023-) # [[Құрманғазы ауданы]] – Абат Сайфоллаұлы Жанғалиев (2023-) # [[Қызылқоға ауданы]] – Қанат Қадыржанұлы Әзмұханов (2022-) # [[Мақат ауданы]] – Азамат Саматұлы Мәмбетов (2024-) # [[Махамбет ауданы]] – Қайрат Есқабылұлы Нұрлыбаев (2022-) # [[Атырау]] қаласы – Шәкір Кейкінұлы Кейкин (2023-) == Батыс Қазақстан облысы == ; [[Батыс Қазақстан облысы|Облыс]] әкімі — [[Нариман Төреғалиұлы Төреғалиев]] (2022 жылғы 2 желтоқсаннан) # [[Ақжайық ауданы]] – Мұрат Амангелдіұлы Сердалин (2023-) # [[Бәйтерек ауданы]] – [[Марат Лұқпанұлы Тоқжанов]] (2020-) # [[Бөкей ордасы ауданы]] – Нұрлыбек Жасқайратұлы Даумов (2021-) # [[Бөрлі ауданы]] – Еркебұлан Нұретдинұлы Ихсанов (2022-) # [[Жаңақала ауданы]] – Алпамыс Жаңабайұлы Көшкінбаев (2023-) # [[Жәнібек ауданы]] – Тимур Серікұлы Шиниязов (2023-) # [[Казталов ауданы]] – Асланбек Ахметоллаұлы Сарқұлов (2023-) # [[Қаратөбе ауданы]] – Қадыржан Орынбасарұлы Сүйеуғалиев (2021-) # [[Сырым ауданы]] – Жұмагелді Жолдыбайұлы Батырниязов (2023-) # [[Тасқала ауданы]] – Талғат Асқарұлы Шәкіров (2023-) # [[Теректі ауданы]] – Әлия Биғазықызы Мұханбетжанова (2023-) # [[Шыңғырлау ауданы]] – Мұрат Амангелдіұлы Өмірәлиев (2023-) # [[Орал]] қаласы — Мұрат Болатұлы Бәйменов (2024-) == Жамбыл облысы == ; [[Жамбыл облысы|Облыс]] әкімі — [[Ербол Шырақбайұлы Қарашөкеев]] (2023 жылғы 5 қыркүйектен) # [[Байзақ ауданы]] – Олжас Елебекұлы Баққараев (2024-) # [[Жамбыл ауданы (Жамбыл облысы)|Жамбыл ауданы]] – Ерлан Қыдыралыұлы (2022-) # [[Жуалы ауданы]] – Жалғас Әлижанұлы Мұртаза (2022-) # [[Қордай ауданы]] – Бегзат Сейсенқұлұлы Болатбеков (2022-) # [[Меркі ауданы]] – Жорабек Нұрмергенұлы Баубеков (2022-) # [[Мойынқұм ауданы]] – Ермек Амангелдіұлы Кәрентаев (2024-) # [[Сарысу ауданы]] – Сәкен Үмбетұлы Мамытов (2023-) # [[Талас ауданы]] – Нұрбол Әбдімәжитұлы Жүнісбеков (2022-) # [[Тұрар Рысқұлов ауданы]] – Ернар Серікәліұлы Есіркепов (2022-) # [[Шу ауданы]] – Бақытжан Оразалыұлы Жәнібеков (2023-) # [[Тараз]] қаласы – Бақытжан Әмірбекұлы Орынбеков (2022-) == Жетісу облысы == ; [[Жетісу облысы|Облыс]] әкімі — [[Бейбіт Өксікбайұлы Исабаев]] (2022 жылғы 11 маусымнан) # [[Ақсу ауданы]] – Берік Тынышбайұлы Тынышбаев (2023-) # [[Алакөл ауданы]] – Алмас Сапарғалиұлы Абдинов (2021-) # [[Ескелді ауданы]] – Елдос Тұрсынбайұлы Ахметов (2022-) # [[Кербұлақ ауданы]] – Қанат Болатұлы Есболатов (2022-) # [[Көксу ауданы]] – Дәулет Кенжеханұлы Халелов (2023-) # [[Қаратал ауданы]] – Ұлан Әлдибекұлы Досымбеков (2023-) # [[Панфилов ауданы]] – Марат Рахымбердіұлы Сағымбек (2022-) # [[Сарқан ауданы]] – Ғалымжан Қанатұлы Маманбаев (2022-) # [[Талдықорған]] қаласы – Ернат Дүйсенбекұлы Бәзіл (2023-) # [[Текелі]] қаласы – Алмас Қабдулұлы Әділ (2022-) == Қарағанды облысы == ; [[Қарағанды облысы|Облыс]] әкімі — [[Ермағанбет Қабдулаұлы Бөлекпаев]] (2022 жылғы 8 желтоқсаннан) # [[Абай ауданы (Қарағанды облысы)|Абай ауданы]] – Сәбит Темешұлы Оспанов (2023-) # [[Ақтоғай ауданы (Қарағанды облысы)|Ақтоғай ауданы]] – Руслан Айтыкенұлы Кенжебеков (2023-) # [[Бұқар жырау ауданы]] – Ерлан Бейсембайұлы Құсайын (2024-) # [[Қарқаралы ауданы]] – Әділжан Арғынов (2023-) # [[Нұра ауданы (Қарағанды облысы)|Нұра ауданы]] – Бақытжан Мылтықбайұлы Мұқанов (2022-) # [[Осакаров ауданы]] – Руслан Есенбекұлы Нұрмұханбетов (2022-) # [[Шет ауданы]] – Мұхит Сайлауұлы Мұхтаров (2020-) # [[Балқаш (қала)|Балқаш]] қаласы – Сапар Қайыркенұлы Сатаев (2023-) # [[Қарағанды]] қаласы – Мейрам Мұратұлы Қожықов (2023-) # [[Приозёрск]] қаласы – Мансур Талғатұлы Ахметов (2023-) # [[Саран (қала)|Саран]] қаласы – Дарын Бейбітұлы Бұлқайыр (2024-) # [[Теміртау]] қаласы – [[Ғалым Әбіханұлы Әшімов]] (2024-) # [[Шахтинск]] қаласы – Мұрат Есетұлы Қыдырғанбеков (2022-) ; Қарағанды аудандары # [[Әлихан Бөкейхан ауданы]] – Досбол Батырбекұлы Күлекеев (2023-) # [[Қазыбек би ауданы (Қарағанды)|Қазыбек би ауданы]] – Ералы Серікұлы Оспанов (2023-) == Қостанай облысы == ; [[Қостанай облысы|Облыс]] әкімі — [[Құмар Іргебайұлы Ақсақалов]] (2022 жылғы 1 желтоқсаннан) # [[Алтынсарин ауданы]] — Арнұр Маратұлы Сартов (2022-) # [[Амангелді ауданы]] — Қанат Уәшұлы Кеделбаев (2024-) # [[Әулиекөл ауданы]] — Жансұлтан Қоңыртайұлы Тәукенов (2023-) # [[Бейімбет Майлин ауданы]] — Қайсар Батырханұлы Мыржақыпов (2020-) # [[Денисов ауданы]] — Руслан Жоламанұлы Қатпаев (2023-) # [[Жангелді ауданы]] — Дінмұхамед Серікұлы Бидашев (2024-) # [[Жітіқара ауданы]] — Аслан Амантайұлы Жаныспаев (2024-) # [[Қамысты ауданы]] — Ерлан Әлімбайұлы Жаулыбаев (2023-) # [[Қарабалық ауданы]] — Руслан Болатұлы Халықов (2021-) # [[Қарасу ауданы]] — Қайрат Темірханұлы Оспанов (2024-) # [[Қостанай ауданы]] — Олжас Жомартұлы Нұрғалиев (2024-) # [[Меңдіқара ауданы]] — Ғабит Мәжитұлы Бекбаев (2021-) # [[Науырзым ауданы]] — Мәди Өмірзақұлы Ихтиляпов (2023-) # [[Сарыкөл ауданы]] — Марат Лесбекұлы Шымырбеков (2024-) # [[Ұзынкөл ауданы]] — Марат Кенжебекұлы Жұрқабаев (2024-) # [[Фёдоров ауданы]] — Тәуба Қайыржанұлы Исабаев (2016-) # [[Арқалық (қала)|Арқалық]] қаласы – Әмірхан Біркенұлы Асанов (2021-) # [[Қостанай]] қаласы – Марат Қонысбайұлы Жүндібаев (2022-) # [[Лисаковск]] қаласы – Абай Сәрсембайұлы Ибраев (2021-) # [[Рудный]] қаласы – Виктор Николаевич Ионенко (2023-) == Қызылорда облысы == ; [[Қызылорда облысы|Облыс]] әкімі — [[Нұрлыбек Машбекұлы Нәлібаев]] (2022 жылғы 7 сәуірден) # [[Арал ауданы]] – Аманжол Сақыпұлы Оңғарбаев (2024-) # [[Жалағаш ауданы]] – Ардақ Әбдіғаппарұлы Ибраимов (2023-) # [[Жаңақорған ауданы]] – Мажит Самитұлы Самитов (2024-) # [[Қазалы ауданы]] – [[Мейрамбек Зинабдинұлы Шермағанбет]] (2024-) # [[Қармақшы ауданы]] – Жандос Еркінбек (2023-) # [[Сырдария ауданы (Қызылорда облысы)|Сырдария ауданы]] – Берік Әбдіғаппарұлы Сәрменбаев (2023-) # [[Шиелі ауданы]] – Айтбай Насриддинұлы Жандарбеков (2024-) # [[Қызылорда]] қаласы – Нұржан Сәбитұлы Ахатов (2024-) == Маңғыстау облысы == ; [[Маңғыстау облысы|Облыс]] әкімі — [[Нұрдәулет Игілікұлы Қилыбай]] (2024 жылғы 17 мамырдан) # [[Бейнеу ауданы]] — Рахымжан Ысқақұлы Шалбаев (2023-) # [[Қарақия ауданы]] — Сымбат Қуанышұлы Төретаев (2023-) # [[Маңғыстау ауданы]] — Ғалымжан Мұқырұлы Ниязов (2022-) # [[Мұнайлы ауданы]] — Ержан Күмісқалиев (2022-) # [[Түпқараған ауданы]] — Рахат Тезекбайұлы Елтизаров (2022-) # [[Ақтау]] қаласы — Әбілқайыр Жаңайұлы Байпақов (2024-) # [[Жаңаөзен]] қаласы — Жансейіт Исаханұлы Қайнарбаев (2024-) == Павлодар облысы == ; [[Павлодар облысы|Облыс]] әкімі — [[Асайын Қуандықұлы Байханов]] (2022 жылғы 7 желтоқсаннан) # [[Аққулы ауданы]] — Руслан Берекеленұлы Мұқанов (2023-) # [[Ақтоғай ауданы (Павлодар облысы)|Ақтоғай ауданы]] — Қаршыға Зәлмұханұлы Арынов (2018-) # [[Баянауыл ауданы]] — Ардақ Әнуарбекұлы Ксентаев (2023-) # [[Ертіс ауданы]] — Нығман Мүтәләпұлы Жүсіпов (2024-) # [[Железин ауданы]] — Айтуған Абылайұлы Шайхимов (2021-) # [[Май ауданы]] — Ағыбай Қойшыбайұлы Әмірин (2021-) # [[Павлодар ауданы]] — Дидар Елубекұлы Ыбыраев (2024-) # [[Тереңкөл ауданы]] — Азамат Тоқтамысұлы Маңғұтов (2022-) # [[Успен ауданы]] — Нұрболат Абылайханұлы Мақашев (2023-) # [[Шарбақты ауданы]] — Сержан Ерғалымұлы Иманқұлов (2023-) # [[Ақсу]] қаласы – Болатбек Кәрімұлы Шәріпов (2024-) # [[Екібастұз]] қаласы – Аян Уахитұлы Бейсекин (2022-) # [[Павлодар]] қаласы – Хасар Айтпекұлы Хабылбеков (2023-) == Солтүстік Қазақстан облысы == ; [[Солтүстік Қазақстан облысы|Облыс]] әкімі — [[Ғауез Торсанұлы Нұрмұхамбетов]] (2023 жылғы 23 қыркүйектен) # [[Айыртау ауданы]] — Ерболат Мұратұлы Бекшенов (2021-) # [[Ақжар ауданы]] — [[Рүстем Мұқашұлы Елубаев]] (2024-) # [[Аққайың ауданы]] — Жанар Поселкеқызы Құсайын (2024-) # [[Ғабит Мүсірепов ауданы]] — Руслан Әкімжанұлы Аңбаев (2023-) # [[Есіл ауданы (Солтүстік Қазақстан облысы)|Есіл ауданы]] — Мереке Тілеужанұлы Мұхамедияров (2023-) # [[Жамбыл ауданы (Солтүстік Қазақстан облысы)|Жамбыл ауданы]] — Азамат Бауыржанұлы Бектасов (2023-) # [[Қызылжар ауданы]] — Сақтаған Кәкімбекұлы Сәдуақасов (2024-) # [[Мағжан Жұмабаев ауданы]] — Рахат Назымбекұлы Смағұлов (2024-) # [[Мамлют ауданы]] — Елена Фёдоровна Степаненко (2023-) # [[Тайынша ауданы]] — Берік Ақылжанұлы Әлжанов (2022-) # [[Тимирязев ауданы]] — Ерлан Қайырұлы Жаров (2022-) # [[Уәлиханов ауданы]] — Мұрат Тоқмағанбетұлы Абдулов (2024-) # [[Шал ақын ауданы]] — Қайрат Қайроллаұлы Омаров (2024-) # [[Петропавл]] қаласы — Серiк Мақсұтұлы Мұхамедиев (2023-) == Түркістан облысы == ; [[Түркістан облысы|Облыс]] әкімі — [[Дархан Амангелдіұлы Сатыбалды]] (2022 жылғы 31 тамыздан) # [[Бәйдібек ауданы]] — Ерлан Зайыпұлы Нұрмаханов (2023-) # [[Жетісай ауданы]] — Серік Үсенұлы Мамытов (2023-) # [[Келес ауданы]] — Жәнібек Есенұлы Ағыбаев (2022-) # [[Қазығұрт ауданы]] — Азизхан Әзімханұлы Исмаилов (2023-) # [[Мақтаарал ауданы]] — Бақыт Насырханұлы Асанов (2018-) # [[Ордабасы ауданы]] — Азат Әбдіғалиұлы Оралбаев (2023-) # [[Отырар ауданы]] — Қайрат Жолдыбайұлы Жолдыбай (2024-) # [[Сайрам ауданы]] — Арман Сәбитұлы Сәбитов (2023-) # [[Сарыағаш ауданы]] — Арман Айдарұлы Абдуллаев (2023-) # [[Сауран ауданы]] — Мақсат Асылбекұлы Таңғатаров (2023-) # [[Созақ ауданы]] — Мұхит Сексенбайұлы Тұрысбеков (2022-) # [[Төле би ауданы]] — Еркеғали Амантайұлы Әлімқұлов (2024-) # [[Түлкібас ауданы]] — Асқар Сұлтанұлы Естібаев (2024-) # [[Шардара ауданы]] — Арман Романұлы Қарсыбаев (2023-) # [[Арыс]] қаласы — Қайсар Зәкірұлы Маңқараев (2024-) # [[Кентау]] қаласы — Жандос Қалмырзаұлы Тасов (2022-) # [[Түркістан (қала)|Түркістан]] қаласы — Әзімбек Пазылбекұлы (2024-) == Ұлытау облысы == ; [[Ұлытау облысы|Облыс]] әкімі — [[Дастан Адайұлы Рыспеков]] (2024 жылғы 9 қазаннан) # [[Жаңаарқа ауданы]] – Қанат Шубайұлы Қожықаев (2023-) # [[Ұлытау ауданы]] – Аманжол Батырбекұлы Мырзабеков (2022-) # [[Жезқазған]] қаласы – Қайрат Абдоллаұлы Шайжанов (2022-) # [[Қаражал (қала)|Қаражал]] қаласы – Айқын Қылышұлы Елеусізов (2023-) # [[Сәтбаев (қала)|Сәтбаев]] қаласы – Мұрат Ерболатұлы Бөрібаев (2024-) == Шығыс Қазақстан облысы == ; [[Шығыс Қазақстан облысы|Облыс]] әкімі — [[Ермек Беделбайұлы Көшербаев]] (2023 жылғы 16 маусымнан) # [[Алтай ауданы]] — Ренат Тілеуханұлы Құрманбаев (2023-) # [[Глубокое ауданы]] — Эльдар Лұқбекұлы Тумашинов (2022-) # [[Зайсан ауданы]] — Аэлита Ахметсәлімқызы (2023-) # [[Катонқарағай ауданы]] — Данияр Бекқазыұлы Дүйсенбаев (2024-) # [[Күршім ауданы]] — (бос орын) # [[Марқакөл ауданы]] — Рүстембек Набиолдаұлы Кемешев (2024-) # [[Самар ауданы]] — Серік Жеңісұлы Жеңісов (2024-) # [[Тарбағатай ауданы]] — Дархан Шомпайұлы Жөргекбаев (2022-) # [[Ұлан ауданы]] — Арман Ілиясұлы Бекбосынов (2024-) # [[Үлкен Нарын ауданы]] — Елдос Жанболатұлы Байрахметов (2024-) # [[Шемонаиха ауданы]] — Григорий Иосифович Акулов (2019-) # [[Өскемен]] қаласы – Алмат Талғатұлы Ақышев (2024-) # [[Риддер]] қаласы – Думан Есдәулетұлы Рахметқалиев (2024-) == Тағы қараңыз == * [[Қазақстан облыстары әкімдерінің тізімі]] * [[Қазақстан ірі қалалары әкімдерінің тізімі]] == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Қазақстан бойынша тізімдер]] 5t9zlh3xk3wdql9enp022mtlpw4qkl5 0 736334 3414783 3312765 2024-12-27T18:00:47Z Muzaffar Turgunov 120280 3414783 wikitext text/x-wiki [[Сурет:DNA polymerase.png|нобай|Адамның бета-ДНҚ-полимеразасындағы ДНҚ-байланыстырушы орамды шаш қыстырғыш аймақтарының үш өлшемді құрылымы]] '''ДНҚ полимераза''' – [[ДНҚ]] репликациясына қатысатын [[Ферменттер|фермент]]. Бұл кластың ферменттері ДНҚ нуклеотидтерінің тізбегі бойымен дезоксирибонуклеотидтердің полимерленуін катализдейді, оны фермент «оқиды» және үлгі ретінде пайдаланады. Жаңа нуклеотидтің түрі ол оқылатын шаблонмен комплементарлылық принципімен анықталады. Жиналған молекула шаблон моноспиралын толықтырады және қос спиралдың екінші компонентімен бірдей. Шаблон ретінде ДНҚ тізбектерінің бірін пайдаланатын ДНҚ-тәуелді ДНҚ-полимераза және РНҚ-дан ақпаратты оқуға қабілетті РНҚ-тәуелді ДНҚ-полимераза ([[кері транскриптаза]]ның басқа атауы) бар (кері транскрипция). ДНҚ полимераза голофермент болып саналады, өйткені ол қалыпты жұмыс істеуі үшін кофактор ретінде [[магний]] [[ион]]дарының болуын талап етеді. Магний иондары болмаған жағдайда оны апофермент деп санауға болады. ДНҚ полимераза нуклеотидтер тізбегінің созылуымен байланысу арқылы ДНҚ репликациясын бастайды. Шаблонмен байланысудың/диссоциацияланудың бір актісінде ДНҚ-полимераза ферменті қосқан нуклеотидтердің орташа саны процесс қабілеттілігі деп аталады. == Тағы қараңыз == * [[Полимеразды тізбекті реакция]] == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Әдебиеттер == * {{мақала|тақырыбы=Eukaryotic DNA polymerases: proposal for a revised nomenclature |баспасы=[[Journal of Biological Chemistry]] |томы=276 |номер=47 |бетері=43487—43490 |pmid=11579108 |doi=10.1074/jbc.R100056200 |ссылка=http://www.jbc.org/cgi/content/full/276/47/43487 |язык=en |авторы=Burgers P., Koonin E., Bruford E et al. |жыл=2001}} == Сыртқы сілтемелер == {{Сыртқы сілтемелер}} [[Санат:ДНҚ]] [[Санат:Молекулалық-генетикалық процесстер]] [[Санат:ЕС 2.7.7]] [[Санат:ДНҚ полимераза]] 2oeyv5vdhjks3kz061o9af4abem5yv8 3 738931 3414966 3334463 2024-12-28T08:31:21Z DreamRimmer 140958 DreamRimmer [[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B/Мұрағат/1]] бетін [[Қатысушы талқылауы:Nurken/Мұрағат/1]] бетіне жылжытты: Automatically moved page while renaming the user "[[Special:CentralAuth/Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]]" to "[[Special:CentralAuth/Nurken|Nurken]]" 3334463 wikitext text/x-wiki {{Жабық}} {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Malik Nursultan B}} -- [[Қатысушы:Sibom|Sibom]] ([[Қатысушы талқылауы:Sibom|талқылауы]]) 13:51, 2021 ж. шілденің 7 (+06) == Үлгі қою == Саламатсыз, қосып жатқан үлесіңізге рахмет. Тек бір кішігірім кеңесім: үлгіні мақаланың ортасына емес, ең басына қою керек. Соны ескеруіңізді сұраймын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 18:59, 2022 ж. сәуірдің 27 (+06) == Тұлғаларға арналған үлгі == Саламатсыз, тұлғаларға арналған үлгілерде: туған/қайтысболған күні параметрін санмен толтыру керек ('''1.11.1111'''), сосын туған/қайтысболған жері бойынша {{tl|туғанжері}}, {{tl|қайтысболғанжері}} деген үлгі бар. Тағы артық, дубликат санаттарды алмастырып, ауыстырып, толықтырып тұрған дұрыс. Уикипедияғы қосып жатқан үлесіңізге размет --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 20:19, 2022 ж. мамырдың 6 (+06) == Орынсыз сілтемелер == Тағы да саламатсыз, қазуиге жақсы сапалы өңдеме жасағаңызға көп рахмет. Бірақ та бір айтарым бар: мақалаға тікелей қатысты сөздерге сілтеме жасау керек, әрі бір сөзге бірнеше рет сілтеме жасауға болмайды. Мысалы: әншілерге құр ''музыка''ға, актерлерге жай ''кино'' сөздеріне, мемлекет атауларына, даталарға қайта-қайта сілтеме жасаудың керегі жоқ. Рахмет --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:25, 2022 ж. мамырдың 17 (+06) Саламатсыз, жақсы. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылауы]]) 12:13, 2022 ж. мамырдың 17 (+06) == Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022 == {{WAM |header = [[meta:m:Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022|Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022]] <div style="margin-right:1em; float:right;">[[Сурет:Wikidata 2022 Istanbul social media campaign 02.jpg|right|thumb|300px|Wikidata 2022 Istanbul|link=meta:Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022]]</div> |subheader = Конференция 2022 жылдың 21-23 қазаны аралығында Түркияның [[Ыстанбұл]] қаласында өтеді. <div style="text-valign:center; margin-left:200px; margin-right:50px; margin-top:10px; position:absolute;"> |body = Құрметті достар, Ыстамбұл Уикидерек конференциясына стипендия алуға өтінімдер ашық екенін хабарлауға қуаныштымын. Егер сіз түркі қауымдастығының өкілі болсаңыз және түркі тілдеріндегі Уикимедиа жобаларына белсенді қатысатын болсаңыз, онда сіз стипендияға өтініш бере аласыз. Өтініштер 2022 жылдың 30 маусымы, UTC 23:59 дейін қабылданады. Үміткерлер толық стипендияға өтініш бере алады. Толық стипендия Түркі қолданушылары тобының Уикимедиа қауымдастығы (Wikimedians of Turkic Languages User Group) ұйымдастыратын конференция кезінде жеке тұлғаның екіжақты саяхат, ортақ тұрғын үй және тамақтану құнын қамтиды. * Түркі тіліндегі уикимедиашыларға арналған Wikidata Training туралы қосымша ақпарат алу үшін мына сайтқа кіріңіз: https://w.wiki/53dX * Стипендия, тіркеу және өтініш формасы туралы көбірек білу үшін мына сайтқа кіріңіз: https://w.wiki/5FFv Бұған қоса, Түркі қолданушылары тобының Уикимедиа қауымдастығы жобалары мен оқиғалары туралы ақпарат пен жаңалықтар алу үшін біздің пошталық тізімге (https://w.wiki/5FFw) жазылуға шақырамыз. Барлық жақсылықты тілеймін [[User:Mehman97|<span style="color:#ff0500">'''''Mehman'''''</span>]] [[User Talk:Mehman97|<span style="color:#0500ff">'''''97'''''</span>]] 03:48, 2022 ж. маусымның 11 (+06) |footer = Бұл хабарлама [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|бот]] арқылы жіберілген • [[Уикипедия:Хабарлама тарату/Жеткізіп беру тізімі|Жазылу немесе жазылудан бас тарту]] }} <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=3014707 тізімін пайдаланып User:Arystanbek@kkwiki деген хабарлама жіберген --> == Санат қою == Құрметті қатысушы жаңадан жазылған мақалаларға санат қоюды ұмытпаңыз [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:14, 2022 ж. маусымның 24 (+06) Кешіріңіз, келесі жолы ұмытпауға тырысамын. Рахмет [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылауы]]) 01:23, 2022 ж. маусымның 24 (+06) == Ким Чен Ын == <pre>== Дереккөздер == {{дереккөздер}}</pre> осылай қою керек, санаттар дұрыс қойылмаған, егер үлгіде туған/өлген күні дұрыс толтырса және де туған/өлген жылдары параметріне {{tl|туғанжері}}, {{tl|қайтысболғанжері}} деген үлгілерді дұрыстап толтырса: автоматты түрде санаттар пайда болады (сіз дубликат жасап **** туғандар деп жасап жатсыз). Интеруики қойылмаған. Аталған қателіктерді түзетіп шықсаңыз, сәттілік --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:46, 2022 ж. маусымның 27 (+06) Осы жолы интеруики қойғызбады, бетті "өзгертуге болмайды" деді. Қалғанын дұрыстаймын [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылауы]]) 02:52, 2022 ж. маусымның 27 (+06) == Туғанжері мен қайтыс болғанжері == Саламатсыз, тағы мен) Туған/қайтысболғанжері үлгісі бір рет қолданады: қалаға немесе ауданға кейде ауыл үлкен атақты болса соған пайдаланады, қалғандары жай ғана сілтеме болады, облысы елі, ауылы т.с.с. Ал туған күні параметріне тек сан жазасыз) Сұрақтар болса сұраңыз. Рахмет [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 13:34, 2022 ж. шілденің 2 (+06) gsl8p9xooo3c19mk2v51dny9qhwq1bz 3 738933 3414959 3334465 2024-12-28T08:30:20Z DreamRimmer 140958 DreamRimmer [[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B/Мұрағат/2]] бетін [[Қатысушы талқылауы:Nurken/Мұрағат/2]] бетіне жылжытты: Automatically moved page while renaming the user "[[Special:CentralAuth/Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]]" to "[[Special:CentralAuth/Nurken|Nurken]]" 3334465 wikitext text/x-wiki {{Жабық}} == Мақаланы санаттау == {{ambox |type = style |image = <imagemap> Сурет:Kpdf bookish.svg|48px default [[Уикипедия:Санаттау|Санаттау]] desc none </imagemap> |text =Сіздің [https://kk.wikipedia.org/w/index.php?limit=100&title=Арнайы:Үлесі&contribs=user&target={{urlencode:{{BASEPAGENAME}}}}&namespace=0&newOnly=1 жазып жатқан мақалаларыңызда] [[Уикипедия:Санаттау|санат]] қойылмаған. Санат қою үшін мақаланың соңына '''<code><nowiki>[[Санат:Санат атауы]]</nowiki> </code>''' деп жазыңыз.<br /> Санаттауды жеңілдету үшін [[Уикипедия:Гаджеттер/HotCat|HotCat]] құралын қолданыңыз. Қараңыз: [[Уикипедия:Жиі_қойылатын_сұрақтар#Санатты қалай қоя аламын?]] {{#if:[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:52, 2022 ж. тамыздың 1 (+06)|[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:52, 2022 ж. тамыздың 1 (+06)}} }} Мен санат қосып жүрген сияқты едім🤔 әлде қате жасап жатырмын ба? Басқа, ұқсас мақалалардағы санаттарды жаңа мақалаға көшіріп саламын, телефонымда көрсетіп тұрады, санаттың бар екендігі. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылауы]]) 12:52, 2022 ж. тамыздың 14 (+06) :Кейбір мақалаларда туған күнінен басқа санаттар жоқ болды--[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:10, 2022 ж. тамыздың 14 (+06) == Шуашша Уикипедия == Кеш жарық, Шуаш-Чуваш деп өзгерттіңіз, енді ескі атауға біршама мақалалар сілтеніп тұр. Әсіресе '''Шуашша Уикипедия''' сөзіне, түркі тілдес және уикипедия тізімдері үлгілерін түзетіп шықсаңыз. Сол жақта құралдар бөлімінде [[Арнайы:Мында сілтегендер/Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|Мұнда сілтейтін беттер]] деген параметрге өтіңіз. Рахмет [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:56, 2022 ж. тамыздың 29 (+06) Жақсы, өзгертемін, алайда үлгілерді әлі өңдей алмаймын, «бұзақылыққа қарсы қорғалған» дейді. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 23:18, 2022 ж. тамыздың 29 (+06) == Тағы да санат жайлы == Кеш жарық! Өзіңіз бастаған мақалаларға мейлінше санаттармен толтыруды өтінемін, егер қазуикиде жоқ болса өзіңіз бастаңыз. [[Шешен-Ингуш Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы]]‎ деген мақалаға мемлекеттер үлгісін қоя салыпсыз, ол санатқа тәуелді емес, толыққанды елдерге қойылатын санат қой. Өз бастаған дүниені толық аяқтауды өтінемін (ешкім супер мақала жасаңыз деп міндеттемейді, тек басы аяғы бар мазмұны жақсы мақала болса жетіп жатыр) [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:18, 2022 ж. қыркүйектің 14 (+06) == Таңдаулы мақалаға дауыс беру == Қайырлы күн! [[Уикипедия:Таңдаулы мақалаға үміткерлер/Қымыз]] деген бетте өз дауысыңызды қалдырыңыз. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 17:15, 2022 ж. қазанның 1 (+06) :[[Қымыз]] мақаласы таңдаулы емес па еді?[[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 17:20, 2022 ж. қазанның 1 (+06) :: Ол жақсы мақала дәрежесінде болып тұр. Таңдаулы мақала деген жақсы мақаладан жақсырақ екенін білдіретін дәреже. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 18:31, 2022 ж. қазанның 3 (+06) :::Жақсы, дауыс беремін. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 18:33, 2022 ж. қазанның 3 (+06) :::: Сіздің пікіріңізше, талапқа сай болды ма? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 15:01, 2022 ж. қазанның 20 (+06) == Жылжыту == Кеш жарық! Қосып жатқан үлесіңізге үлкен рахмет) Мақала атауын жылжытқанда, асықпай, ойланып жасаған дұрыс. Себебі сіз жылжытқан мақалалардың ескі атауына қаншама мақалалар, үлгілер сілтеніп тұр. Соны ескеріп, ''автоуики'' қосымшасын жүктеп, ескі сілтемелерді түзетіп шығарсыз деген үміттемін. Рахмет. Мынау админ мазамды қайта-қайта алды ғой деп жатқан шығарсыз) Белсенді қатысушы болғандықтан: осындай шағын қателіктерге назар аударсын, жинаған тәжірибемді айтқан кеңес түрім) [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:00, 2022 ж. қазанның 11 (+06) :Автоуики дегенді қалай жүктейді екен, ол мобилды телефонда бар ма? Кеңестеріңіз үшін рақмет. Оларды ескеремін. Жоқ, мазамды алған жоқсыз) [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 23:10, 2022 ж. қазанның 11 (+06) ::Мобильді қосымшаса бар ма білмедім. ''AutoWikiBrowser'' гуглдан іздеп, жүктеп алыңыз. Сосын Арыстанбек мырзаға осы қосымшаны пайдалануға рұқсат алыңыз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:22, 2022 ж. қазанның 12 (+06) == Мақаланы санаттау == {{ambox |type = style |image = <imagemap> Сурет:Kpdf bookish.svg|48px default [[Уикипедия:Санаттау|Санаттау]] desc none </imagemap> |text =Сіздің [https://kk.wikipedia.org/w/index.php?limit=100&title=Арнайы:Үлесі&contribs=user&target={{urlencode:{{BASEPAGENAME}}}}&namespace=0&newOnly=1 жазып жатқан мақалаларыңызда] [[Уикипедия:Санаттау|санат]] қойылмаған. Санат қою үшін мақаланың соңына '''<code><nowiki>[[Санат:Санат атауы]]</nowiki> </code>''' деп жазыңыз.<br /> Санаттауды жеңілдету үшін [[Уикипедия:Гаджеттер/HotCat|HotCat]] құралын қолданыңыз. Қараңыз: [[Уикипедия:Жиі_қойылатын_сұрақтар#Санатты қалай қоя аламын?]] {{#if:[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 20:49, 2022 ж. қарашаның 27 (+06)|[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 20:49, 2022 ж. қарашаның 27 (+06)}} }} == Тұлға жайындағы мақала атауы == [https://kk.wikipedia.org/wiki/Topic:X7uac9f4bufkyp2k Мында] өз пікіріңізді білдіруіңізді сұраймын. Бұл хабарлама [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|бот]] арқылы жіберілген • [[Уикипедия:Хабарлама тарату/Жеткізіп беру тізімі|Жазылу немесе жазылудан бас тарту]] 22:43, 2022 ж. қарашаның 29 (+06) <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=3014707 тізімін пайдаланып User:Мұхамеджан Амангелді@kkwiki деген хабарлама жіберген --> == Бауыржан Момышұлы == Қайырлы күн! [[Уикипедия:Жақсы мақалаға үміткерлер/Бауыржан Момышұлы]] деген бетте өз дауысыңызды қалдырыңыз. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылау]]) 16:19, 2022 ж. желтоқсанның 3 (+06) : Malik Nursultan B, сіз айтқан ескертулер ескеріліп, мақала едәуір толықтырылды. Оны қайтадан қарап шықсаңыз... --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылау]]) 17:13, 2023 ж. қаңтардың 13 (+06) == Жақсы мақалаға дауыс беру == Құрметті Malik Nursaultan B, [[Уикипедия:Жақсы мақалаға үміткерлер/Қайрат Ноғайбайұлы Рысқұлбеков]] деген бетте өз дауысыңызды әлде ойынызды қалдырынзшы --[[Қатысушы:Рахман999|Рахман999]]([[Қатысушы талқылауы:Рахман999|талқылауы]]) 15262, 2022 ж. қарашаның 4 (+06) [[Қатысушы:Рахман999|Рахман999]] ([[Қатысушы талқылауы:Рахман999|талқылау]]) 16:48, 2022 ж. желтоқсанның 4 (+06) == Министрлер кабинеті == Кеш жарық, егер уақыт тауып жатсаңыз {{tl|Әлихан Смайыловтың министрлер кабинеті}} үлгісін толықтырып, жаңартып жіберсеңіз және де осы үлгіні жаңадан тағайындалған министрлерге қойып шықсаңыз. Рахмет [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:27, 2023 ж. қаңтардың 4 (+06) :Жақсы! [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 10:51, 2023 ж. қаңтардың 5 (+06) == Translation request == Hello. Can you create and upload the article [[Әзербайжан географиясы]] in Kazakh Wikipedia, by translating it from the well sourced article [[:ru:География Азербайджана]]? Yours sincerely, [[Қатысушы:Multituberculata|Multituberculata]] ([[Қатысушы талқылауы:Multituberculata|талқылау]]) 20:12, 2023 ж. ақпанның 8 (+06) :Good evening! Azerbaijan is actually in my to-do countries list. I will do that, later! [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) == 2023 Қазақ Уикимедиа конференциясы == {{WAM |header = [[meta:Wikimedia Community of Kazakh language User Group/Events/Conference|2023 Қазақ Уикимедиа конференциясы]] <div style="margin-right:1em; float:right;">[[Сурет:Central Downtown Astana 2.jpg|right|thumb|300px|2023 Астанадағы конференция|link=meta:Wikimedia Community of Kazakh language User Group/Events/Conference]]</div> |subheader = 2023 жылғы 3-4 маусым күндері Астанада болады.<div style="text-valign:center; margin-left:200px; margin-right:50px; margin-top:10px; position:absolute;"> |body = Құрметті достар, Астанада болатын Уикимедиа конференциясына стипендия алуға өтінім қабылданып жатқанын қуана хабарлаймыз. Қазақша сөйлейтін уикимедиашылар қауымдастығының өкілі болсаңыз әрі қазақ тіліндегі Уикимедиа жобаларына үлес қоссаңыз, осы конференцияға қатысу үшін стипендияға өтініш бере аласыз. Стипендияның екі түрі болмақ: жол мен қонақ үйге кететін шығынды толық қамтитыны және тек жолды қамтитын жартылай стипендия. * Конференция жайлы толығырақ білу үшін және стипендияға өтініш беру үшін мына парақшаны оқып көріңіз: [[meta:Wikimedia Community of Kazakh language User Group/Events/Conference|Қазақ Уикимедиа конференциясы 2023]] * Конференцияда қандай тақырып қозғалғанын қалайтыныңызды айтқыңыз келса, бұл шарадан не күтетініңізді жеткізгіңіз келсе, мына сауалнаманы толтырыңыз: [https://docs.google.com/forms/d/1QBS6WXkv0dChIHcwhG325Dyu2mu_Hctcev78_f9Yoec/viewform?edit_requested=true сауалнамаға сілтеме] </div> |footer = Ізгі ниетпен, [[Қатысушы:Amangeldi Mukhamejan|Amangeldi Mukhamejan]] ([[Қатысушы талқылауы:Amangeldi Mukhamejan|талқылау]]) }} <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=3104995 тізімін пайдаланып User:Amangeldi Mukhamejan@kkwiki деген хабарлама жіберген --> == Кісі есімін неге бұрмалайсыз? == Мен жазған [[Кемал Қылышдароғлы]] мақаласын неге ауыстырып жібердіңіз? Ол қазақ емес қой, есімін де өзгертіпсіз. Мысалға, Эрнест Хемингуэйді Эрност Миллерұлы деп айтпайсыз ғой. Қызықсыз. --[[Қатысушы:Мира Белль|Мира Белль]] ([[Қатысушы талқылауы:Мира Белль|талқылау]]) 20:45, 2023 ж. мамырдың 14 (+06) :Онда есімі Кемаль Кылычдароғлу болсын. Түрік тілінде Қ жоқ! 😁 [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 21:01, 2023 ж. мамырдың 14 (+06) ::Қылышдарұлының есімі телеграм арнасында талқыланған еді. Түркітілдес азаматтардың есімдері мүмкін болғанда қазақшаланады: Рэджэп Тайип Әрдоан Режеп Тайып Ердоған болды, және т.б.. Неге Кылычдароолумен солай істемеске? [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 21:03, 2023 ж. мамырдың 14 (+06) ::: А-а, ондай талқылаудың болғанын білмеппін. Бірақ оғлы деп жазғанның өзі қазақшаланғаны болмай ма? Қалай десеңіз де, есімі Кемал(ь) боп қалғаны дұрыс қой!! --[[Қатысушы:Мира Белль|Мира Белль]] ([[Қатысушы талқылауы:Мира Белль|талқылау]]) 21:41, 2023 ж. мамырдың 14 (+06) Ең көрнекті мысал: [[Мұстафа Кемал Ататүрік]]. Мұнда Кемал ғой! ::::Иә, сол жақты телеграмда айтқан. Кемал дейміз. Ал "оғлы" деген "ұлы" деген сөздің түрікшесі болса, онда неге "ұлы" дей салмасқа? [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 21:49, 2023 ж. мамырдың 14 (+06) ::::: Газеттерде түрік есімдері оғлы деп берілгенін көрдім да, солай жаздым. --[[Қатысушы:Мира Белль|Мира Белль]] ([[Қатысушы талқылауы:Мира Белль|талқылау]]) 21:59, 2023 ж. мамырдың 14 (+06) ::::: Мен мақала атын тағы өзгерттім, себебін мұнда жаздым: [[Талқылау:Кемал Қылышдароғлы]] --[[Қатысушы:Мира Белль|Мира Белль]] ([[Қатысушы талқылауы:Мира Белль|талқылау]]) 17:08, 2023 ж. мамырдың 28 (+06) == Санат == Санаттарға интеруикиді қоюды ұмытпаңыз [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:00, 2023 ж. маусымның 12 (+06) :Жақсы, рахмет [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 00:25, 2023 ж. маусымның 12 (+06) 2qk18ycvww4abjzf3pvictdvel4ylp0 0 740700 3414717 3414521 2024-12-27T14:40:55Z Murat Karibay 96529 3414717 wikitext text/x-wiki {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = Асу Абайұлы Алмабаев |шынайы есімі = |суреті = 8W4A9808f.jpg |толық есімі = |лақап аты = Зұлпықар |азаматтығы = {{Байрақ|Қазақстан}} |туған күні = 25.1.1994 |туған жері = [[Жаңаталап (Сарысу ауданы)|Жаңаталап]] ауылы, [[Сарысу ауданы]], [[Жамбыл облысы]], [[Қазақстан]] |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |тұрғылықты жері = [[Алматы]] |салмақ дәрежесі = Аса жеңіл салмақты (56 кг) |бойы = 162 см |қолдың қарқыны = |стилі = [[Грэпплинг|грэпплинг]], [[Аралас жекпе-жек|ММА]], бразилдік джиу-джитсу, [[Қазақ күресі|қазақша күрес]] |бапкері = |команда = DAR Pro Team |мансабы = 2013—әлі күнге дейін |чемпион белдігі = |жалпы = 23 |жеңді = 21 |жеңді_нокаут = 3 |жеңді_берілу = 9 |жеңді_шешім = 9 |жеңілді = 2 |жеңілді_нокаут = 1 |жеңілді_берілу = |жеңілді_шешім = 1 |тең = |өткізілмеген = |әуесқой_жалпы = |әуесқой_жеңді = |әуесқой_жеңді_нокаут = |әуесқой_жеңді_берілу = |әуесқой_жеңді_шешім = |әуесқой_тең = |әуесқой_жеңілді = |әуесқой_нокаут = |әуесқой_берілді = |әуесқой_шешім = |әуесқой_тең = |әуесқой_өткізілмеген = |boxrec_id = |Сайты = [https://www.instagram.com/asu_zulfikar57/ Instagram] }} '''Асу Абайұлы Алмабаев''' ([[25 қаңтар]] [[1994 жыл|1994]], [[Жаңаталап (Сарысу ауданы)|Жаңаталап]] ауылы, [[Сарысу ауданы]], [[Жамбыл облысы]], [[Қазақстан]]) — қазақ аралас жекпе-жек жауынгері UFC демеушілігімен аса жеңіл салмақ дәрежесінде өнер көрсетеді. М-1 аса жеңіл салмақтағы бұрынғы чемпионы. Сондай-ақ Absolute Championship Akhmat, AMC Fight Nights Global, BRAVE Combat Federation, M-1 Global және т.б. жауынгерлік ұйымдардың турнирлеріне қатысуымен танымал. == Өмірбаяны == Асу Алмабаев 1994 жылы 25 қаңтарда [[Жамбыл облысы]], [[Сарысу ауданы]], [[Жаңаталап (Сарысу ауданы)|Жаңаталап]] ауылында дүниеге келген. Ұлы жүздің [[Ысты]] руынан шыққан. Жастайынан ұлттық күрес — [[Қазақ күресі|қазақ күресімен]] айналыса бастады. Асу бесінші сыныпта оқып жүргенде, оның отбасы [[Алматы]] қаласына көшіп, сол жерде Асу басқа спорт түрлерімен — [[Бокс|бокс]], [[Каратэ|каратэ]], қоян-қолтық ұрыс және джиу-джитсумен айналыса бастады. Көптеген жаттығулардың арқасында ол өзінің қолынан ережесіз ұрыс (ММА) жақсы келетінін түсінді. Он жасар Асу Алматыға көшіп келгеннен бері ата-анасының шағын сауда нүктесі болған «Алтын Орда» базарында жұмыс істеді. Асу 23 жасына дейін базарда жұмыс істеп, кейін спортты таңдап, кәсіби түрде өнер көрсете бастады. === Лақап аты === Өзінің мансабының басында Асудың досы әзілдеп ойлап тапқан «Братан» деген лақап аты болды. Алмабаевты «Торнадо» деп те атаған. Кейінірек Асу кітап оқып, оған Мұхаммед пайғамбардың қылышы — [[Зұлпықар|Зұлпықар (семсер)]] туралы әңгімесі ұнап, жауынгер осыны алуды шешіп, тек осы лақап атпен өнер көрсетуді жалғастырады. === Кәсіби мансабының басы === 22 жасында Асу жеңіл салмақта (61 келі) «Alash Pride Selection» халықаралық бас жүлдесінің жеңімпазы атанды. 2013 жылдың 1 маусымында Алмабаев [[Мәскеу|Мәскеуде]] кәсіпқой аралас жекпе-жектен Rod Fighting – Shield and Sword 4: Russia vs. Kazakhstan турнирінде дебют жасады. Ресейлік Вадим Бусеевпен жекпе-жек қазақстандық үшін оңай болған жоқ, бірақ төрешілердің бірауыздан дауыс беруімен жеңіске жетті. 2016 жылы қазақстандық Краснодарда өткен «Оңтүстік майдан-3» турнирінде мерзімінен бұрын жеңіске жетті. 57 келіге дейінгі салмақта Асу Олег Эрикпен кездесті. Жекпе-жек бірінші раундта аяқталды. Бір айдан кейін тағы бір қызықты жекпе-жек болды. Енді бұл кәсіпқой мансабындағы дебюттік кездесуі болған Ғаламырза Айвазов Үфіде қазақстандыққа қарсы шықты. Ол қарсыласының шабуылын сабырмен қарсы алып, жауап беруді ұмытпады. Бірінші раундтың аяқталуына бір минуттан астам уақыт қалғанда Айвазов қарсыласының аяғын бас салып, оны жерге жатқызып үлгерді. Алайда ресейлік өзіне ең тиімді жағдайды орнатуға тырысып жатқанда, Алмабаев оны ауырту тәсілінде ұстап алып, бірінші раундтың шамамен 3 минут 41 секундында жекпе-жекті лезде аяқтады. Осы жекпе-жектердің арқасында Асу Алмабаев болашағынан үміт күттіретін жауынгерге айтылды. Көп ұзамай ресейлік Fight Nights ұйымы спортшыға әріптестікті ұсынды. Бұл қазақстандық үшін аралас жекпе-жек әлемінде жаңа мүмкіндіктерді ашты. 2017 жылы күрескер ақыры базардағы жұмысын тастап, тек жаттығуға көңіл бөлді. 2018 жылдың желтоқсанында Асу М-1 лигасында өнер көрсете бастап, [[Шавкат Рахмонов]] пен [[Хадис Баширұлы Ибраһимов|Хадис Ибраһимовпен]] бір картада жекпе-жек өткізді. 2019 жылы M-1 Challenge 105 турнирінде Асу канадалық Крис Келадесті жеңіп, аса жеңіл салмақта уақытша чемпион атанды. 2020 жылы Алматыда өткен Naiza Fighter Championship 27 турнирінде Асу Абайұлы қазақстандық Дархан Сқақовқа қарсы ұрыста NFC аса жеңіл салмақтағы белбеуін жеңіп алды. Ол тұншықтырғыш тәсілімен жеңді. === Brave CF мансабы === 2021 жылы Алмабаев Таяу Шығыстағы ең ірі MMA промоушені BRAVE Combat Federation келісімшартқа отырды. 15 айда Асу Brave CF турнирінде төрт жекпе-жекте жеңіске жетіп, ең жақсы нәтиже көрсетті. 2022 жылы қазақстандық Brave CF турнирінде жыл күрескері болып танылды. Көп ұзамай спортшыға титулдық жекпе-жек пен жаңа келісім-шарт ұсынылды, бірақ Асу келіспеді, өйткені алда одан да қызықты келешек — [[Ultimate Fighting Championship|UFC-ге]] қатысу күтіп тұрды. === UFC мансабы === 2023 жылдың сәуір айында Асу Алмабаев ресми түрде [[Ultimate Fighting Championship|UFC-мен]] келісімшартқа отырды<ref>{{cite web|author=Аян Несіпбеков|title=UFC жолы: Асу Алмабаев|url=https://www.youtube.com/watch?v=_oK_NBJg07Q&t=18s&ab_channel=PALMProduction|publisher=PALM agency|date=2023-08-01|access-date=2023-08-03|archive-date=2023-08-03|archive-url=https://web.archive.org/web/20230803130518/https://www.youtube.com/watch?v=_oK_NBJg07Q&t=18s&ab_channel=PALMProduction|url-status=live}}</ref>. Қазақстандықтың әлемдегі ең үздік промоушендегі алғашқы қарсыласы ямайкалық Оди Осборн болды. Қарсыластар 2023 жылдың 5 тамызында UFC on ESPN 50 турнирінде жекпе-жек өткізді. Бұл жекпе-жек [[Нашвилл|Нашвиллдегі]] жекпе-жек кешінің кардын ашты. Раундтың бірінші минутында қазақстандық тамаша оң жақ оверхенд (бокс) көрсетті, кейіннен сәтті тейкдаун жасап, гардта белсенді жұмыс істей бастады. Бес минуттық кезеңнің соңында «Зұлпықар» тұншықтыру әдісін жасады, бірақ гонг Алмабаевқа ісін аяқтауға мүмкіндік бермеді. Асу екінші раундты дәл тиген оң жақ хай-киктен бастап, тұрыстан қарсыласынан басым түсті. Қазақстандықтың қысымы өз жемісін беріп, қарсыласын қайтадан төсенішке жатқызып, ямайкалықтың арқасын ұстап, тұншықтыру әдісін жасады. Үшінші минуттың соңында Осборн Алмабаевтың қысымынан берілуге мәжбүр болды. Турнир соңында бес жауынгер кештің ең жақсы өнер көрсеткен үшін $50 000 бонус алды. Олардың қатарында Асу Абайұлы та болды. == Титулдары мен жетістіктері == '''Джиу-джитсу''' *{{1}}Джиу-джитсудан әлем чемпионы *{{1}}Combat Jiu-Jitsu Азия чемпионатының алтын жүлдегері *{{1}}Combat Jiu-Jitsu Қазақстан чемпионы<br /> '''Alash Pride Selection''' * Жеңіл салмақтағы халықаралық Бас жүлде жеңімпазы (2017 жылы) '''M-1 Global''' * [[Сурет:Boxbelt Heavychamp.png|60px]] Аса жеңіл салмақтағы уақытша чемпионы (2019 жылы) '''Naiza Fighter Championship (NFC)''' * [[Сурет:Boxbelt Heavychamp.png|60px]] NFC аса жеңіл салмақтағы чемпионы (2020 жылы) '''BRAVE Combat Federation''' * Жылдың үздік сабмишены (2021 жылы) * Жылдың үздік күрескері (2022 жылы) '''[[Ultimate Fighting Championship]]''' * ESPN 50-де UFC-де Оди Осборнға қарсы (2023) ұрыста «Кештің ең жақсы нәтижесі үшін» бонус == Кәсіби ММА бойынша статистикасы == {{MMArecordbox |draws= |nc= |ko-wins=3 |sub-wins=9 |dec-wins=9 |ko-losses=1 |sub-losses= |dec-losses=1 |dq-wins= |dq-losses= |other-wins= |other-losses= }} {{MMA record start}} | {{yes|Жеңді}} | align=center|21-2 | {{Ту|Бразилия}} Матеус Николау | Бірауызды шешім | UFC Fight Night: Перейра vs. Эрнандез | 19 қазан 2024 | align=center|30 жас, 8 ай, 25 күн | align=center|3 | align=center|5:00 | [[Лас-Вегас]], [[Невада]], [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center|20-2 | {{Ту|АҚШ}} Хосе Джонсон | Бірауызды шешім | UFC on ESPN: Перес vs. Таир | 15 маусым 2024 | align=center|30 жас, 4 ай, 21 күн | align=center|3 | align=center|5:00 | [[Энтерпрайз]], [[Невада]], [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center|19-2 | {{Ту|АҚШ}} Си-Джей Вейгара | Бірауызды шешім | UFC 299 | 9 наурыз 2024 | align=center|30 жас, 1 ай, 15 күн | align=center|3 | align=center|5:00 | [[Майами]], [[Флорида]], [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center|18-2 | {{Ту|Ямайка}} Оди Осборн | Сабмишен (арқасынан тұншықтыру) | UFC on ESPN 50 | 5 тамыз 2023 | align=center|29 жас, 6 ай, 11 күн | align=center|2 | align=center|3:11 | [[Нэшвилл]], [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]] | {{small|[[Ultimate Fighting Championship|UFC]] дебюті. Кештің қойылымы.}} |- | {{yes|Жеңді}} | align=center|17-2 | {{Ту|Филиппин}} Кенет Манингат | Сабмишен (арқасынан тұншықтыру) | Brave CF 66 - Brave Combat Federation 66 | 26 қараша 2022 | align=center|28 жас, 10 ай, 1 күн | align=center|2 | align=center|3:30 | [[Бали]], [[Индонезия]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center|16-2 | {{Ту|АҚШ}} Зак Маковски | Бөлінген шешім | Brave CF 60 - Brave Combat Federation 60 | 30 шілде 2022 | align=center|28 жас, 6 ай, 5 күн | align=center|3 | align=center|5:00 | [[Бахрейн]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center|15-2 | {{Ту|Әзербайжан}} Имран Магарамов | Бірауызды шешім | Brave CF 57 - Brave Combat Federation 57 | 11 наурыз 2022 | align=center|28 жас, 1 ай, 17 күн | align=center|3 | align=center|5:00 | [[Бахрейн]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center|14-2 | {{Ту|Бразилия}} Кайк Аленкар | Нокаут (соққы) | NFC 36 - Naiza Fighter Championship 36 | 29 желтоқсан 2021 | align=center|27 жас, 11 ай, 4 күн | align=center|3 | align=center|0:27 | [[Алматы]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 13-2 | {{Ту|Украина}} Александр Доскальчук | Сабмишен (арқасынан тұншықтыру) | Brave CF 53 - Brave Combat Federation 53 | 21 тамыз 2021 | align=center| 27 жас, 6 ай, 27 күн | align=center| 2 | align=center| 3:47 | [[Алматы]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 12-2 | {{Ту|Қазақстан}} Дархан Сқақов | Сабмишен (арқасынан тұншықтыру) | NFC 27 - Naiza Fighter Championship 27 | 25 желтоқсан 2020 | align=center| 26 жас, 11 ай, 0 күн | align=center| 1 | align=center| 3:29 | [[Алматы]], [[Қазақстан]] | {{small|NFC аса жеңіл салмақтағы (56 кг) чемпион титулын жеңіп алды }} |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 11-2 | {{Ту|Канада}} Крис Келэйдс | Бірауызды шешім | M-1 Challenge 105: Реттингхауз - Морозов | 19 қазан 2019 | align=center| 25 жас, 8 ай, 25 күн | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Астана]], [[Қазақстан]] | {{small|М-1 Global аса жеңіл салмақтағы уақытша чемпионы атанды }} |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 10-2 | {{Ту|Франция}} Пьер Люде | Сабмишен (гильотинамен тұншықтыру) | M-1 Challenge 101: Приказа - Рахмонов | 30 наурыз 2019 | align=center| 25 жас, 2 ай, 5 күн | align=center| 2 | align=center| 1:50 | [[Алматы]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 9-2 | {{Ту|Ресей}} Кирилл Фоменков | Сабмишен (арқасынан тұншықтыру) | M-1 Challenge Battle in Atyrau | 15 желтоқсан 2018 | align=center| 24 жас, 10 ай, 21 күн | align=center| 2 | align=center| 3:51 | [[Атырау]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 8-2 | {{Ту|Ресей}} Сауд Карагишов | Техникалық нокаут (соққылар) | FNG Fight Nights Global 88 | 31 тамыз 2018 | align=center| 24 жас, 7 ай, 6 күн | align=center| 2 | align=center| 4:09 | [[Астана]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 7-2 | {{Ту|Ресей}} Шәміл Ахмаев | Бірауызды шешім | BYE 4 2018 Berkut Young Eagles Grand Prix: Opening Round 4 | 29 сәуір 2018 | align=center| 24 жас, 3 ай, 4 күн | align=center| 3 | align=center| 5:00 | Толстой-Юрт, [[Шешен Республикасы]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 6-2 | {{Ту|Әзербайжан}} Кенан Джафарли | Бірауызды шешім | Alash Pride FC | 30 желтоқсан 2017 | align=center| 23 жас, 11 ай, 5 күн | align=center| 2 | align=center| 5:00 | [[Алматы]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 5–2 | {{Ту|Ресей}} Ибраһим Мамаев | Сабмишен (перуандық галстук) | ACB 69 Young Eagles 22 | 9 қыркүйек 2017 | align=center| 23 жас, 7 ай, 15 күн | align=center| 2 | align=center| 2:08 | [[Алматы]], [[Қазақстан]] | |- | {{no|Жеңілді}} | align=center| 4–2 | {{Ту|Әзербайжан}} Мехман Мамедов | Шешіммен (бөлінген) | Alash Pride FC: Alash Aibary | 1 сәуір 2017 | align=center| 23 жас, 2 ай, 7 күн | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Алматы]], [[Қазақстан]] | |- | {{no|Жеңілді}} | align=center| 4–1 | {{Ту|Ресей}} Таһир Ұланбеков | Техникалық нокаут (соққылардан берілу) | EFN - Fight Nights Global 58 | 28 қаңтар 2017 | align=center| 23 жас, 0 ай, 3 күн | align=center| 3 | align=center| 4:51 | [[Махачқала]], [[Дағыстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 4-0 | {{Ту|Ресей}} Галамырза Айвазов | Сабмишен (шынтақ иінтірегі) | EFN - Fight Nights Global 45 | 22 сәуір 2016 | align=center| 22 жас, 2 ай, 28 күн | align=center| 1 | align=center| 3:41 | [[Үфі]], [[Ресей]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 3-0 | {{Ту|Ресей}} Олег Эрик | Сабмишен (арқасынан тұншықтыру) | Tech-Krep FC - Southern Front 3 | 3 наурыз 2016 | align=center| 22 жас, 1 ай, 9 күн | align=center| 1 | align=center| 4:04 | [[Краснодар]], [[Ресей]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 2-0 | {{Ту|Қазақстан}} Елдос Қалиев | Техникалық нокаут | Alash Pride Selection 13 | 14 ақпан 2016 | align=center| 22 жас, 0 ай, 20 күн | align=center| 1 | align=center| 4:31 | [[Алматы]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 1-0 | {{Ту|Ресей}} Вадим Бусеев | Бірауызды шешім | Rod Fighting – Shield and Sword 4: Russia vs. Kazakhstan | 1 маусым 2013 | align=center| 19 жас, 4 ай, 7 күн | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Мәскеу]], [[Ресей]] |- ! colspan="11"|Дереккөздер:<ref>{{Cite web|url=https://www.sherdog.com/fighter/Asu-Almabaev-219183|title=Asu Almabayev MMA Stats, Pictures, News, Videos, Biography - Sherdog.com|last=Sherdog.com|website=Sherdog|access-date=2023-08-05|archive-date=2023-08-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20190724175005/https://www.sherdog.com/fighter/Asu-Almabaev-219183|deadlink=no}}</ref> {{end}} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Қазақстанның аралас жекпе-жек жауынгерлері]] hr4zdw8ou6iy85a49oxu0332kf5t4m6 3 741334 3414954 3354387 2024-12-28T08:30:20Z DreamRimmer 140958 DreamRimmer [[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B/Мұрағат/3]] бетін [[Қатысушы талқылауы:Nurken/Мұрағат/3]] бетіне жылжытты: Automatically moved page while renaming the user "[[Special:CentralAuth/Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]]" to "[[Special:CentralAuth/Nurken|Nurken]]" 3354387 wikitext text/x-wiki {{Жабық}} == Конференцияға қатысу мүмкіндігі == [[metawiki:Wikimedia_Community_of_Kazakh_language_User_Group/Events/Conference#Interested_in_participating|Мына жерде]] конференцияға қатысуға ниет білдіріпсіз. Қыркүйектің 2-3 күні қатыса аласыз ба, сол туралы 1-2 күнде жауап беруіңізді сұраймын. [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 17:02, 2023 ж. тамыздың 22 (+06) :Армысыз, иә, қатыса аламын. Еске түсіргеніңіз үшін рахмет. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 18:09, 2023 ж. тамыздың 22 (+06) == Жаңа таңдаулы мақала == Қайырлы кеш! [[Уикипедия:Таңдаулы мақалаға үміткерлер/Эрнест Хемингуэй]] деген бетте өз дауысыңызды қалдырыңыз --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылау]]) 23:23, 2023 ж. тамыздың 29 (+06) == Партия және награда атаулары туралы == Құрметті @[[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] оқырмандарға түсінікті болуы үшін мақала мен санаттарда ресейлік партиялар мен атаулардың түпнұсқаға сәйкес жазылуы дұрыс болар. Біртұтас Ресей деген Единая Россия ғой? Қасында қазақшаға аудармасын беруге болады. Еңбегіңізге көп рахмет. [[Қатысушы:Ashina|Ashina]] ([[Қатысушы талқылауы:Ashina|талқылау]]) 09:40, 2023 ж. қыркүйектің 26 (+06) == Жаңа жақсы мақала == Кеш жарық! [[Уикипедия:Жақсы мақалаға үміткерлер/Ұсыну#Биология]] деген бетте дауысыңызды қалдырсаңыз... --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылау]]) 19:34, 2023 ж. қазанның 5 (+06) == 2023 Уикиконференциясы үлгісі == Қайырлы күн! Сіз 2023 жылы өткен Уикиконцеренцияның мүшесі болғандықтан сізге осы '''<nowiki>{{1 - Уикиконференция қатысушысы}}</nowiki>''' үлгісін өз қатысушы бетіңізге қоюыңызды ұсынамын.--[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылау]]) 15:48, 2023 ж. қазанның 6 (+06) :Қайырлы күн, жақсы, қоямын! I hate to be that guy, бірақ қателеспесем дұрысы "1-Уикиконференция" болу керек? https://emle.kz/articles/76 [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 15:54, 2023 ж. қазанның 6 (+06) ::Ескерткеніңізге рақмет, түзетіп қойдым, енді түзетілген атауға ауыстырсаңыз өз қатысушы бетіңіздегі үлгінің атауын)))--[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылау]]) 16:10, 2023 ж. қазанның 6 (+06) == Навигациялық үлгі == Кеш жарық, министрлікке арналған навигацялық үлгі бар. Соны жаңартып барлық мақалаға қойып шығу керек. {{tl|Қазақстан Республикасының министрліктері}} [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:52, 2023 ж. қазанның 22 (+06) :Кеш жарық, үлгінің бар екенін білмеппін, жақсы, ескеремін, рахмет [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 19:59, 2023 ж. қазанның 22 (+06) == Конвертерді жою == Қайырлы күн! [[Уикипедия:Форум/Техникалық#Қазақ-латын-төте конвертерің толықтай жою|Мына]] жерде өте маңызды тақырып қозғалып жатыр, қауымдастық мүшесі ретінде ойыңызды қалдырып кетуге шақырамын. Құрметпен, [[Қатысушы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Қатысушы талқылауы:MediaWiki message delivery|талқылау]]) 17:06, 2023 ж. қазанның 29 (+06) <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=3104995 тізімін пайдаланып User:Amangeldi Mukhamejan@kkwiki деген хабарлама жіберген --> == Үлгі:Комикс == Санат [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:34, 2023 ж. қарашаның 19 (+06) :Санат қосылды, [[:Үлгі:Комикс кейіпкері]] үлгісінің [[:Санат:Үлгілер-инфобокстар:Комикстер]] санатына қосылуы сұралады (маған рұқсат етілмейді екен) [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 00:36, 2023 ж. қарашаның 20 (+06) :Done --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:29, 2023 ж. қарашаның 23 (+06) == III Чарльз == [https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=III_%D0%A7%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B7&redirect=no III Чарлз] осыған сілтенген беттерді түзетіп шықсаңыз [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:29, 2023 ж. желтоқсанның 11 (+06) == CEE Youth Game Night barnstar == {| style="background-color: #fdffe7; border: 1px solid #fceb92;" |rowspan="2" style="vertical-align: middle; padding: 5px;" | [[File:CEE Youth Group Game Night barnstar 3.svg|100px]] |style="font-size: x-large; padding: 3px 3px 0 3px; height: 1.5em;" | '''CEE Youth Game Night''' |- |style="vertical-align: middle; padding: 3px;" | Congratulations on your score at the [[meta:Wikimedia CEE Hub/Youth Group|CEE Youth Group]] game night held on January 27, 2024. [[Қатысушы:Kurmanbek|Kurmanbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Kurmanbek|талқылау]]) 00:58, 2024 ж. қаңтардың 28 (+06) |} == Бітікші сайлау == Жаңа бітікші сайлап жатырмыз, сол себепті [[Уикипедия:Бітікшілерді сайлау|мына жерде]] дауыс беруіңізді сұраймыз. <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=3222019 тізімін пайдаланып User:Amangeldi Mukhamejan@kkwiki деген хабарлама жіберген --> == Қазақ Уикимедиа конференциясы 2024 == Биылғы кезекті Қазақ Уикимедия конференциясы Қазақ Уикипедиясының туған күніне орай ұйымдастырылмықшы, нақты уақыты мен орны алда белгілі болады, әзірге қауымдастық пікірін білу мақсатында, [https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSdO1bp-Qvl5XEcv_qkVUNBF6pQrxtTHZ9nkUYT1M2f-f6IkzQ/viewform?usp=sf_link мына бір сауалнаманы] толтыруыңызды сұраймыз. [[Қатысушы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Қатысушы талқылауы:MediaWiki message delivery|талқылау]]) 22:46, 2024 ж. қаңтардың 30 (+06) <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=3222019 тізімін пайдаланып User:Amangeldi Mukhamejan@kkwiki деген хабарлама жіберген --> :Жауап бердім. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 23:16, 2024 ж. қаңтардың 30 (+06) == Администраторды сайлау‎ == Қайырлы күн! [[Уикипедия:Администраторларды сайлау‎|Мына бетте]] өз дауысыңызды қалдырсаңыз. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылау]]) 17:44, 2024 ж. ақпанның 2 (+06) == Жаңа таңдаулы мақала == <s>Уикипедия:Таңдаулы мақалаға үміткерлер/Негізгі белдеу</s> бетінде де дәреже беру өтіп жатыр. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылау]]) 17:45, 2024 ж. ақпанның 2 (+06) == Әзірбайжандағы президент сайлауы == Қайырлы күн, уақыт тапсаңыз Әзірбайжандағы президент сайлауы (2024) мақаласын бастауды ұсынамын. [[Қатысушы:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Ұлы Тұран|талқылау]]) 03:37, 2024 ж. ақпанның 11 (+06) :Рақмет! [[Қатысушы:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Ұлы Тұран|талқылау]]) 03:20, 2024 ж. ақпанның 13 (+06) ::👍 [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 03:21, 2024 ж. ақпанның 13 (+06) == Жылжыту == Кеш жарық, мақалалардың атын жылжытқанда, артынан қалған ескі сілтемені жөндеп кету керек. Үлгілерді, санаттарды т.с.с. [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:36, 2024 ж. ақпанның 23 (+06) :Кеш жарық. Ескеретін боламын, рахмет. :[[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 21:37, 2024 ж. ақпанның 23 (+06) ::Ұмытпаңыз, қайта-қайта артыңыздан түзетіп жүрмін --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 02:50, 2024 ж. наурыздың 18 (+06) == Жедел жоюдан алып тастау == Қайырлы күн! <s>Әл-жәбрдің атасы</s> журналы туралы мақала жедел жоюға қате ұсынылыпты. Бұны реттеуге көмектесе аласыз ба? [[Қатысушы:Бейсенбинова Салта|Бейсенбинова Салта]] ([[Қатысушы талқылауы:Бейсенбинова Салта|талқылау]]) 11:07, 2024 ж. наурыздың 23 (+06) == Мақалаларды жою == Қайырлы күн, сізден мына беттерді жоюды сұраймын. * <s>Астана Халықаралық Қаржы Орталығы</s> * <s>Қазақстандық салымдарға кепілдік беру қоры</s> * <s>ҚазЭнергоКабель</s> * <s>Ирвин Джеймс</s> * <s>Жебе компаниясы</s> * [[Заттыбек Көпбосынұлы]] * <s>Солтүстік Атлант пакті (ШАРТЫ)</s> * <s>Жоба:Инкубатор/Dynamite (ән)</s> * <s>Отбасы хрестоматиясы</s> * <s>Патшалық (телесериал)</s> [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 15:35, 2024 ж. сәуірдің 2 (+06) :Қайырлы күн, қарап көремін, рахмет. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 15:56, 2024 ж. сәуірдің 2 (+06) ::Көп рақмет. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 19:23, 2024 ж. сәуірдің 2 (+06) == Мақалаларды жою #2 == Қайырлы кеш, мына мақалаларды жоюға ұсынамын. * <s>Лаванда Браун</s> * <s>Лазурский Алексанр</s> * <s>Линден Эшби</s> * <s>Михаил Семёнович Панин</s> * <s>Агой Раушанов</s> * <s>Астана декларациясы</s> * <s>Генри Келлетт</s> * <s>Жанат Рахметоллаұлы Ерманов</s> * <s>Илья Павлович Сегал</s> * <s>Констанс Ву</s> * <s>Колтрейн Робби</s> * <s>Кишкис Петр Петрович</s> * <s>Ким Мён Су</s> * <s>Алматы облысының әкімшілік бөлінісі</s> [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 00:31, 2024 ж. сәуірдің 17 (+06) :<s>Михаил Семёнович Панин</s> мақаласын жаңа қатысушылар жазған екен және маңыздылығы жетіп тұр сияқты. Уикилендіруге, санат, дереккөз қосуға уақыт бердім. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 01:57, 2024 ж. сәуірдің 17 (+06) ::Жақсы, көрейік. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 02:52, 2024 ж. сәуірдің 17 (+06) == Мақалаларды жою #3 == Қайырлы кеш, мына мақалаларды жоюға ұсынамын. * <s>Дәрілік заттарды жасау</s> * <s>Вечерний Алматы</s> * <s>Бұрылу бейтараптығы</s> * <s>Бабала</s> * <s>Бабалат</s> * <s>Креймер Стенли</s> * <s>Қазақстан газеттерінің тізімі</s> * <s>Қазақстан Республикасының халықаралық қатынастары мен сыртқы саясаты</s> * [[Мова нанова]] * <s>Daryn.online</s> * <s>Қатысушы:DDP DJ DOMINIC PEWEE BIOGRAPHY</s> [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 23:23, 2024 ж. сәуірдің 24 (+05) :Рақмет. [[Мова нанова]] бетін не себеппен жоймадыңыз? [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 17:01, 2024 ж. сәуірдің 25 (+05) ::Уики-көктемнің [https://meta.m.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_CEE_Spring_2023/Structure/Belarus Беларусь тізімінде] тұрғандығынан маңыздылығы бар шығар деймін. Жалпы маңыздылығын кейін қарайын деп едім, бірақ есімнен шығып кетіпті. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 17:14, 2024 ж. сәуірдің 25 (+05) == Жою сұранысы == Қайырлы күн! Сізден келесі беттер мен суреттерді жоюды сұраймын: # <s>Талқылау:Минато</s> # <s>Талқылау:Қабақ Айтұлы</s> # <s>Талқылау:Walkman</s> # <s>Талқылау:Тілеу Айтұлы</s> Келесі файлдардың қайнары, қолдану мақсаты, жасалған уақыты көрсетілмеген, еркін емес суреттер, Қазақстанда панорама бостандығы жоқ: # <s>Сурет:МЕМЛЕКЕТТІК ТІЗІМ.pdf</s> # <s>Сурет:Мәдени мұра суреті.jpeg</s> # <s>Сурет:1) ҰОС ескерткіші.jpeg</s> # <s>Сурет:2). Байзақ батыр жерленген жері.jpg</s> # <s>Сурет:Ақмола мазары.jpg</s> # <s>Сурет:ҰОС ескерткіші.jpg</s> # <s>Сурет:Ақмола мавзолейі.jpg</s> # <s>Сурет:А. Суханбаев.jpg</s> # <s>Сурет:Әулиеата бекінісі.jpeg</s> # <s>Сурет:Б.Устаев.jpeg</s> # <s>Сурет:Жамбыл облысының ескерткіштері.jpeg</s> # <s>Сурет:Туймакент ҰОС.jpg</s> # <s>Сурет:Аймантобе.jpeg</s> # <s>Сурет:Памятник Ж. Жабаев.jpg</s> # <s>Сурет:ҰОС Айша бибі ауылы.jpg</s> # <s>Сурет:ҰОС Гродекова.jpg</s> Рақмет -- [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылау]]) 15:52, 2024 ж. сәуірдің 25 (+05) :Қарап шығып, жойдым. Еңбегің үшін рахмет! [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 16:43, 2024 ж. сәуірдің 25 (+05) Мыналарды да жою керек: <s>Теориялық әлеуметтік лингвистика</s> және <s>Экспрементті әлеуметтік лингвистика‎</s>. Себебі <s>Әлеуметтік лингвистика</s> деген бар ғой.--[[Қатысушы:Джамбульский|Джамбульский]] ([[Қатысушы талқылауы:Джамбульский|талқылау]]) 17:04, 2024 ж. сәуірдің 25 (+05) :Үшіншісі стильге сай емес, бірақ сонда да маңыздылығы жетіп тұр, сондықтан әзірге Жедел жойылсынға қостым. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 17:20, 2024 ж. сәуірдің 25 (+05) ::Жарайсың! Kasymov-тан асып түскен әкімші екенсің! --[[Қатысушы:Джамбульский|Джамбульский]] ([[Қатысушы талқылауы:Джамбульский|талқылау]]) 17:22, 2024 ж. сәуірдің 25 (+05) == Қатысушы беттерін жою == Қайырлы күн, қалайсыз, мына мағынасыз қатысушы беттерін жоюды ұсынамын. * <s>Қатысушы талқылауы:Nurkhan Talgatuly</s> * <s>Қатысушы:Qaraqalpaqpan/зертхана</s> * <s>Қатысушы:Umpalumpa.t</s> * <s>Қатысушы:Umpalumpa.t/зертхана</s> * <s>Қатысушы:Wikisaurus/Қазақ КСР Мемлекеттік сыйлығы</s> * <s>Қатысушы:АААр</s> * <s>Жоба:Инкубатор/Стив Балмер</s> * <s>Қатысушы:Мұрагер</s> [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 10:47, 2024 ж. мамырдың 1 (+05) :Дайын. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 18:21, 2024 ж. мамырдың 1 (+05) == Жою сұранысы 2.0 == Қайырлы күн! Қазақша Уикипедияға авторы не қайнары не қолдану мақсаты немесе осының ешқайсысы көрсетілмей жүктелген бірнеше файлдарды жоюға сұраныс беремін: # <s>Қатысушы:Абылай/Антонов конструкторлық бюросы</s> (сурет емес, бірақ сол күйі қалып кеткен мақала) # <s>Сурет:Arab-man-dirinking-camel-urine.webm</s> # <s>Сурет:Галатасарай әнұран.ogg</s> # <s>Сурет:Ambroxol1.svg</s> # <s>Сурет:Ambroxol 2.svg</s> # <s>Сурет:Antonov logo.svg</s> # <s>Сурет:Chrome Logo.svg</s> # [[:Сурет:EBay Logo.svg]] # <s>Сурет:FIFA.svg</s> # [[:Сурет:Flag of the African Union.svg]] # [[:Сурет:Flag of the Emirate of Bukhara.svg]] # <s>Сурет:Google Chrome 2011 logo.svg</s> # <s>Сурет:KKB new logo.svg</s> # [[:Сурет:KazTransOil.svg]] # [[:Сурет:Nvidia logo.svg]] # <s>Сурет:Osaka University logo.svg</s> # [[:Сурет:Toyota.svg]] # <s>Сурет:Twitter 2010 logo.svg</s> # <s>Сурет:Windows logo.svg</s> Рақмет -- [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылау]]) 17:30, 2024 ж. мамырдың 1 (+05) :Орындалды. Әлі де көк сілтеме болып жанып тұрғандары — Ортаққорда бар аттас файлдар ғана. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 18:21, 2024 ж. мамырдың 1 (+05) == Жою №6 == Қайырлы кеш. Мына қажетсіз айрық бетті <s>Мұқыр ауылдық округі</s> жоюды өтінемін. -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 23:51, 2024 ж. мамырдың 1 (+05) :Кеш жарық, бәрі дайын. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 02:34, 2024 ж. мамырдың 2 (+05) ::Көп рақмет -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 18:29, 2024 ж. мамырдың 2 (+05) == Мақалаларды жою #4 == Қайырлы күн, мына мақалаларды жоюға ұсынамын. * <s>Су буының PV - диаграммасы. Негізгі анықтаулары.</s> * <s>Су буының энтальпиясы.</s> * <s>Жамбыл ауданының (Жамбыл облысы) ескерткіштері</s> * <s>Жамбыл облысы бойынша Республикалық маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштерінің тізімі</s> * <s>Жеке басқа қол сұқпаущылық</s> * <s>Тілдін мәртебесі</s> * <s>Тері туберкулезі</s> * <s>Қажығалиев Мұртас Мұратұлы</s> * <s>Пневматикалық транспорт</s> * <s>Райа Килстедт</s> [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 04:19, 2024 ж. мамырдың 2 (+05) :Дайын! Жалпы жетім мақалалар жоюды өз қолыма менің де алғаным дұрыс деймін. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 18:22, 2024 ж. мамырдың 2 (+05) ::Рақмет. Іске сәт! [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 19:01, 2024 ж. мамырдың 2 (+05) :::Қайырлы кеш, Нұрсұлтан! Расында, Қазақша Уикипедияда 2011-2016 жылдары оңды-солды әр нәрсе туралы басталған мақала көп екен, сондай-ақ, не авторы, не қолдану мақсаты, не қайнары көрсетілмеген орынсыз файлдар да жетіп артылады. Қазақша Уикипедияны жақсылап сүзгіден өткізу қажет боп тұр -- [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылау]]) 19:11, 2024 ж. мамырдың 2 (+05) == К восстановлению == Добрый вечер! Пожалуйста, восстановите статью <s>Агостина Сегатори «Тамбурин» кафесінде</s>. Это шедевр Ван Гога, статья есть на 17 других языках. --[[Қатысушы:Менеджер по сроку годности|Менеджер по сроку годности]] ([[Қатысушы талқылауы:Менеджер по сроку годности|талқылау]]) 23:44, 2024 ж. мамырдың 4 (+05) :Статья была очень даже неполная и не была написано в нужном стиле. Я посчитал, что его обновлять не станут, и решил, что удалить проще, чем викифицировать. Да и название не совсем по-казахски звучит, правильнее было бы «Тамбурин кафесіндегі Агостина Сегатори» [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 19:51, 2024 ж. мамырдың 5 (+05) :: Думаю, я смогу викифицировать эту статью, если вы восстановите... --[[Қатысушы:Менеджер по сроку годности|Менеджер по сроку годности]] ([[Қатысушы талқылауы:Менеджер по сроку годности|талқылау]]) 00:15, 2024 ж. мамырдың 6 (+05) :::Вернул статью с новым названием [[Тамбурин кафесіндегі Агостина Сегатори]]. Пока возвращал, вспомнил ещё одну причину удаления — на статью не ссылаеться никакая другая статья, в КазВП такие называются "жетім бет". Надеюсь, что это тоже как-нибудь решится. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 01:15, 2024 ж. мамырдың 6 (+05) :::: Спасибо! Хорошо. --[[Қатысушы:Менеджер по сроку годности|Менеджер по сроку годности]] ([[Қатысушы талқылауы:Менеджер по сроку годности|талқылау]]) 00:29, 2024 ж. мамырдың 7 (+05) == жою == Сәлеметсізбе! энциклопедиялық стильде сай кельмейтін осы мақалаларды жоя аласыз ба? <s>Мен қайтып келмеймін (фильм)</s>, <s>Футбол төңірегі</s>, <s>Белдемше киген сақшылар</s>, <s>Кімді ойласаң сол келеді</s>, <s>Оңтайлы сәт</s>, <s>Қ.К. қазынасы</s>, <s>Эпик</s>, <s>Қараңғы бөлме</s>, <s>Әдетке айналған ажырасу</s>, <s>Кэрри</s>, <s>Аштық ойындары: Тұтанған от</s>, <s>Біз зообақ сатып алдық</s>, <s>Қара киімді әйел</s>, <s>Рейд (фильм)</s>, <s>РобоКоп (фильм, 2014)</s>, <s>Прометей (фильм)</s>, <s>Мәңгіліктің рок (фильм)</s>, <s>Монаколық Грейс</s>, <s>Кітап ұрлаушы</s>, <s>Шу-Чу (фильм)</s>, <s>Қара киімді әйел</s>, <s>Элизиум</s>, <s>Маймылдар ғаламшары</s>, [[Қатысушы:TalgatSnow|TalgatSnow]] ([[Қатысушы талқылауы:TalgatSnow|талқылау]]) 19:16, 2024 ж. мамырдың 5 (+05) :Дайын [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 20:05, 2024 ж. мамырдың 5 (+05) ::Рахмет [[Қатысушы:TalgatSnow|TalgatSnow]] ([[Қатысушы талқылауы:TalgatSnow|талқылау]]) 11:40, 2024 ж. мамырдың 6 (+05) == Efn == Қайырлы кеш. [[Үлгі:Efn|<nowiki>{{efn}}</nowiki>]] үлгісін қолданғанда, латынша әріптердің орнына ^{lower-alpha 1} деп шығатыны бар еді. Осы мәселені шешу үшін ағылшынша Уикипедияда бар [[en:MediaWiki:Cite link label group-lower-alpha]] деген бетті осында бастау керек ([[МедиаУики:Cite link label group-lower-alpha]] деген атпен). Жасай аласыз ба? -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 01:03, 2024 ж. мамырдың 8 (+05) :Кеш жарық. Жасадым, efn үлгісінің кодын көрдім, бәрі де ағылшынуикидегідей. Әлі де lowe-alpha деп тұрса бұдан әрі осыны қалай шешсек екенін, өкінішке орай, білмеймін. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 02:56, 2024 ж. мамырдың 8 (+05) ::Рақмет. Ол lower-alpha дегенді әріпке ауыстыратын бөлек үлгі қажет екен. Соны жасап көрейін, шешілетін шығар. -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 03:43, 2024 ж. мамырдың 8 (+05) :::Енді [[Үлгі:Дереккөздер|Дереккөздер]] үлгісі жабық екен, уақытша аша тұрыңызшы. -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 19:50, 2024 ж. мамырдың 8 (+05) == Жылдар бойынша жаңалықтар == Қайырлы күн! «Үлгі:Басты бет/Жаңалықтар/doc» үлгісіне кіріп, «Үлгі:Басты бет/Жаңалықтар/2023‎» бетін қосуыңызды сұраймын. --[[Қатысушы:Джамбульский|Джамбульский]] ([[Қатысушы талқылауы:Джамбульский|талқылау]]) 15:10, 2024 ж. мамырдың 14 (+05) :Қайырлы күн! Дайын [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 15:18, 2024 ж. мамырдың 14 (+05) :: Мына бетті де қоса салсаңыз: Үлгі:Басты бет/Жаңалықтар/2024 --[[Қатысушы:Джамбульский|Джамбульский]] ([[Қатысушы талқылауы:Джамбульский|талқылау]]) 16:34, 2024 ж. мамырдың 14 (+05) :::{{@|Джамбульский}} расында сіз кімнің не жазғанын, не істегенін аңдығанды. өзіңізге қатысы жоқ тақырыптарға қыстырылғанды жақсы көреді екенсіз. Былай қараса мен тек Kasymov-қа жаздым, сіздің бұл жерде еш қатысыңыз жоқ -- [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылау]]) 16:38, 2024 ж. мамырдың 14 (+05) ::::Ойбай-ей, мынау сайт екеуің үшін ғана жасалған бе еді? --[[Қатысушы:Джамбульский|Джамбульский]] ([[Қатысушы талқылауы:Джамбульский|талқылау]]) 16:45, 2024 ж. мамырдың 14 (+05) == жою == Сәлеметсізбе! осы санаттар мен мақалаларды жоя аласыз ба? <s>Санат:Неміс шахматшылары, Санат:Неміс математиктері, Санат:Голландия физиктері, Американың ақылы Эйч-Би-Оу кабельдік қызметі, Арбатсгемайн-Шафтдер Эффентлих-Рехтлихен Рундфук-Анштальген Дер Бундес-Республик Дойчланд</s>, Тақталар тектоникасы [[Қатысушы:TalgatSnow|TalgatSnow]] ([[Қатысушы талқылауы:TalgatSnow|талқылау]]) 18:44, 2024 ж. мамырдың 17 (+05) :Қайырлы күн, дайын! [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 19:06, 2024 ж. мамырдың 17 (+05) ::рахмет. [[Оскар сыйлығы|оскар]] мақаласы марапат санатта сыйлық ал үлгіде жүлде деп жазылып тұр.оны бір ретке келтіріп содан кейін бәрін боттармен түзеуге бола ма ? ::басқа сыйлықтардың атауы бойынша да консенсус қажет. барлық жерде бірдей болу үшін [[Қатысушы:TalgatSnow|TalgatSnow]] ([[Қатысушы талқылауы:TalgatSnow|талқылау]]) 21:30, 2024 ж. мамырдың 17 (+05) :::Боттар жайлы маған жазбай-ақ қойсаңыз болады. 😁 Мен олар жайлы мүлдем ешнәрсе білмеймін десек те болады. Ал Оскар болса, ол — сыйлық (премия), жүлде деген сөз болса, оның мағынасы нақты емес, жай приз болады деймін, қателеспесем. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 21:36, 2024 ж. мамырдың 17 (+05) ::::Сіз админ болғандықтан біледі деп ойладым 😁 енді солай қала берсін. атын жылжытсам, тым көп мақалаларды өзгертуге тура келеді [[Қатысушы:TalgatSnow|TalgatSnow]] ([[Қатысушы талқылауы:TalgatSnow|талқылау]]) 21:46, 2024 ж. мамырдың 17 (+05) == Мақалаларды жою #5 == Қайырлы кеш, мына мақалаларды жоюға ұсынамын. Өзіңіз қарап шығып жойсаңыз. * <s>Нежметтин Ербакан</s> * <s>ИнформНапалм (InformNapalm)</s> * <s>Inform Napalm</s> * <s>Өкпенің тіршілік сыйымдылығы</s> * <s>Өрнектерді ықшамдау</s> * <s>Пиранделло Луиджи</s> * <s>1996-1998 жылдардағы банктік реформалар</s> * <s>Ш.Уәлиханов атындағы Көкшетау Университетінің Химия және биотехнология кафедрасы</s> * <s>Шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржылық қорлары</s> * <s>Шраддха Капур</s> * <s>Маматқұлов Савутжан (''Надири'')</s> * <s>Айтолқын Несіпбекқызы Тұрғынбаева</s> * <s>Аннулоспиральды жүйке ұшы</s> * <s>Табберт фон Иоган Страленберг</s> * <s>Крюкохват</s> [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 22:03, 2024 ж. мамырдың 19 (+05) :Кеш жарық, дайын! [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 00:35, 2024 ж. мамырдың 20 (+05) ::Рақмет. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 01:56, 2024 ж. мамырдың 20 (+05) == Мақалаларды жою #6 == Қайырлы күн, мына мақалаларды да жою керек: * <s>Иоганни Густав Ренат</s> * <s>Әбілқайыр Мұқамбет Ғази Баһадур хан</s> * <s>Әуе-десанттық күштер күні</s> * <s>Шіркеулік славянизмдер</s> * <s>Байзақ ауданының ескерткіштері</s> * <s>Қорғанысқа және басқаруға жұмсалатын шығыстар</s> * <s>Гринвуд Джеймс</s> * <s>Зат мөлшері. Авогадро саны. Молярлық масса</s> * <s>Ең кіші шекті өлшем</s> * <s>Ең үлкен шекті өлшем</s> * <s>Есенжол Қаниұлы Әлиаров</s> [[Қатысушы:Джамбульский|Джамбульский]] ([[Қатысушы талқылауы:Джамбульский|талқылау]]) 11:58, 2024 ж. мамырдың 20 (+05) : Сосын тағы <s>Қазақстан Республикасының Ұлттық Қызыл жарты ай қоғамы</s> [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 23:59, 2024 ж. мамырдың 21 (+05) :: Көпшілігін басқа админдер жойып қойған екен; жойылмай қалғандарды алып тастадым. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 00:13, 2024 ж. мамырдың 23 (+05) == жою == Сәлеметсізбе! осы санаттар мен мақалаларды жоя аласыз ба? <s>Кэстель Джон</s>, <s>Хофт Питер Корнелис</s>, <s>Кру</s>, <s>Халхалар</s>, <s>Иоган Густав Ренат</s>, <s>Маккартни Пол Джеймс</s>, <s>Санат:Француз музыканттары</s>, <s>Санат:АҚШ кинолары</s>, <s>Санат:Ағылшын әншілері</s>, <s>Санат:Сазгерлер (ұлт бойынша)</s>, <s>Санат:Орыс сазгерлері</s>, <s>Санат:Орыс композиторлары</s>, <s>Санат:Француз сазгерлері</s>, <s>Санат:Француз әншілері</s> (осы санаттағы барлық мақалаларды жоюға болады, өйткені боттармен шала жазылған) [[Қатысушы:TalgatSnow|TalgatSnow]] ([[Қатысушы талқылауы:TalgatSnow|талқылау]]) 19:03, 2024 ж. мамырдың 25 (+05) :Дайын! Санаттарда болған мақаланың біразы бір-ақ абзацтан құрылған және жалғыз дереккөзі орысУП болғасын соларды да жоя салдым. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 01:53, 2024 ж. мамырдың 26 (+05) ::Осындай минималды сапа талаптарына сай келмейтін мақалалар басқа уикиде бірден жойылады. Ал бізде осындай сапасыз беттер уикипедияның кем дегенде 1/5 бөлігін құрайды. Оларды неге ешкім жоймайтынын білмеймін [[Қатысушы:TalgatSnow|TalgatSnow]] ([[Қатысушы талқылауы:TalgatSnow|талқылау]]) 10:32, 2024 ж. мамырдың 26 (+05) :::Себебі қарсыластары көп, бірақ өздері дым істемейді --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:57, 2024 ж. мамырдың 26 (+05) ::::қарсы бола берсін, ереже деген бар ғой. менің ойымша, жаңа пайдаланушыларға шектеулер енгізу керек. олардың мақаласы тексерілгенге дейін жаңаларын жасауға тыйым салу керек. тек тексеруден кейін жаңаларын жасауға рұқсат беруге болады. бетті жасағаннан кейін автоматты түрде хабарлама жіберуге болады: егер сіздің мақалаңыз үш күн ішінде аяқталмаса немесе тексерілмесе ол жойылады. және мақаланы жазу ережелері бойынша қысқаша нұсқаулық жазуға болады. ::::мақала жазуды негізгі талаптарға бөлуге болады: дұрыс безендіру, сілтемелер, инфобокс, маңыздылық, санаттау, дереккөздер және көлемі. егер мақала кем дегенде 3 талапқа сәйкес келмесе оны жою керек [[Қатысушы:TalgatSnow|TalgatSnow]] ([[Қатысушы талқылауы:TalgatSnow|талқылау]]) 10:51, 2024 ж. мамырдың 27 (+05) == АҚШ америкалықтары == АҚШ америкалықтары мақаласы бекер жойылды [[Қатысушы:TalgatSnow|TalgatSnow]] ([[Қатысушы талқылауы:TalgatSnow|талқылау]]) 19:13, 2024 ж. мамырдың 28 (+05) :Уикипедия стилінде жазылмаған, жартысы аударылмай, ағылшынша қалған мақала. Уикилендіріп отырғанша жоя салғанды оңай көрдім. Маңыздылығы көп болса да, сапа талаптарына сай емес. Біреудің жазғысы келсе, қайта бастасын. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 00:39, 2024 ж. мамырдың 29 (+05) ::[[Америкалықтар]] осы мақаламен біріктіруге керек еді. жартысы АҚШ америкалықтары туралы, жартысы континент тұрғындары туралы жазылған. бірақ интеруики арқылы ол континент тұрғындары туралы мақалаға байланысты [[Қатысушы:TalgatSnow|TalgatSnow]] ([[Қатысушы талқылауы:TalgatSnow|талқылау]]) 09:39, 2024 ж. мамырдың 29 (+05) :::Жарайды, бүгін кешке қарап көремін. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 12:13, 2024 ж. мамырдың 29 (+05) :::Өзім жойған [[АҚШ америкалықтары]] мақаласына қарап көрдім. Шынымды айтсам, ол жерде сақтайтын ешнәрсе жоқ; стилі келмейді, ақпараты өзекті емес. [[Америкалықтар]] мақаласындағы АҚШ америкалықтары туралы бәрін бөліп алып, өзімнен де материал қосып, [[АҚШ америкалықтары]] мақаласын жаңадан бастайтынымды шештім. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 00:35, 2024 ж. мамырдың 30 (+05) ::::Мен де сол нәрсе туралы айтып отырмын) [[Қатысушы:TalgatSnow|TalgatSnow]] ([[Қатысушы талқылауы:TalgatSnow|талқылау]]) 11:55, 2024 ж. мамырдың 30 (+05) Сәлеметсізбе! Сондай-ақ [[Йозеф Гайдн]]. [[Ив Жамэ]], [[Милен Фармер]], [[Блайнд Блэйк]] мақалаларын қалпына келтіруді сұраймын. Олар өте атақты адамдар ғой. --[[Қатысушы:Мира Белль|Мира Белль]] ([[Қатысушы талқылауы:Мира Белль|талқылау]]) 12:33, 2024 ж. мамырдың 29 (+05) :Уикилендіруді біреу өз қолына аламын десе, Йозеф Гайнд мақаласын қалпына келтіре аламын. Ал сіз айтып кеткен мақалалардың қалғаны тым нашар жазылған болған; 2013–2016 жылдардан бері ешкім өңдемеген, жалғыз дереккөзі орыс, не ағылшын Уикипедиясына сілтеген жарты-мақалалар. Маңыздылық критерийлеріне келіп тұрса да, сапа талаптарын да есімізге алайық. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 12:45, 2024 ж. мамырдың 29 (+05) :: Төртеуін де қайтарыңызшы, мен оларға мүмкіндігімше ақпарат қосамын. --[[Қатысушы:Мира Белль|Мира Белль]] ([[Қатысушы талқылауы:Мира Белль|талқылау]]) 13:10, 2024 ж. мамырдың 29 (+05) ::шала жазылған мақалаларды қалпына келтіру керек емес. ол тіпті ережеге қайшы келеді. сіз оларды жойып дұрыс істеп жатырсыз. бірақ біріктіруге арналған немесе ұқсас мақалаларда кейбір дұрыс жазылған ақпаратты көшіру керек. жай ғана жоймай. сол туралы айтып жатырмын. [[Қатысушы:TalgatSnow|TalgatSnow]] ([[Қатысушы талқылауы:TalgatSnow|талқылау]]) 14:24, 2024 ж. мамырдың 29 (+05) == жою == Сәлеметсізбе! осы санаттар мен мақалаларды жоя аласыз ба? <s>Нуэрлер</s>, <s>Нупелер</s>, <s>Денизли</s>, <s>Браун университеті</s>, <s>Кейс Вестерн Резерв университеті</s>, <s>Дартмут университеті</s>, <s>Санат:Ресейдегі университеттер</s>, <s>Үлгі:Country data Empire of Japan</s>, <s>Үлгі:Country data Аустрия-Мажарстан</s>, <s>Меланезиялық</s>, <s>Тосын тәжірибе</s>, <s>Carrie Coon</s>, <s>Догон ұлты</s>, <s>Натали Зеа</s> және осы тізімдерде қалаларды [[Латвия қалаларының тізімі]], [[Болгария қалаларының тізімі]] көбінде Латвиядағы қала екі сөзден басқа ештене жоқ [[Қатысушы:TalgatSnow|TalgatSnow]] ([[Қатысушы талқылауы:TalgatSnow|талқылау]]) 22:40, 2024 ж. маусымның 2 (+05) :Дайын! [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 16:11, 2024 ж. маусымның 3 (+05) ::👍 [[Қатысушы:TalgatSnow|TalgatSnow]] ([[Қатысушы талқылауы:TalgatSnow|талқылау]]) 17:26, 2024 ж. маусымның 3 (+05) == Мақалаларды жою #7 == Қайырлы кеш, мына беттерді жоюға ұсынамын: * <s>Санат:Арал қаласы</s> * <s>Санат:Қазақстан компаниялары индустрия бойынша</s> * <s>Қатысушы:Mqsat</s> * <s>Уәкілетті мемлекеттік орган</s> * <s>Уәкілетті орган</s> * <s>Жоба:Қазақстан футболы</s> * <s>Қазхром Ұлтаралық Компаниясы</s> * <s>Ветеринарлық медицина және мал шаруашылығы институты</s> * <s>Ветеринарлық медицина және мал шаруашылығы институты (БҚАТУ)</s> * <s>Индустриалды-технологиялық институты (БҚАТУ)</s> * <s>Политехникалық институты (БҚАТУ)</s> * <s>Тілдерді дамыту орталығы (БҚАТУ)</s> * <s>Агротехнология институты (БҚАТУ)</s> * <s>«Экономика, ақпараттық технологиялар және кәсіби білім беру» институты (БҚАТУ)</s> * <s>Мұнайгаздылықты болжаудың сенімділігі</s> * <s>Паналау ғимараттарының желдеткіші</s> [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 00:20, 2024 ж. маусымның 6 (+05) :Дайын! [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 03:08, 2024 ж. маусымның 6 (+05) ::Рақмет, тағы <s>Үлгі:Айдың ортақ жұмысы/2023 жылғы маусым</s> жоя салсаңыз. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 14:14, 2024 ж. маусымның 6 (+05) == жою == Қайырлы кеш, мына беттерді жоюға ұсынамын: <s>Югославия хандығы</s>, <s>Ауған соғысында қаза тапқандар</s>, <s>Маймонд Мұса</s>, <s>Луи Эрсан</s>, <s>Алтын рудалары</s>, <s>Хельстон темір жолы</s>, <s>Қайып (хан)</s>, <s>Лили Поттер</s>, <s>Римус Люпин</s>, <s>Ачелер</s>, <s>Джек Торн</s>, [[Машинажасау]], <s>Сәмеке сұлтан</s>, <s>Елена Кампурис</s>, <s>Майкл Джордан Бренді</s>, <s>Саймонов Федор Иванович</s>, <s>Аркадий Филиппович Давидович</s>, <s>Марла Мейплз</s>, [[Тора]], <s>Джей Эрнандес</s>, <s>Келли Брук</s>, <s>Оруженосец Кашка</s>, <s>Наташа Алам</s>, [[Қатысушы:TalgatSnow|TalgatSnow]] ([[Қатысушы талқылауы:TalgatSnow|талқылау]]) 00:46, 2024 ж. маусымның 7 (+05) :Дайын! Екеуін бағыттау беті қылдым; оқырмандар үшін ыңғайлы болады деймін. Осындай мақалаларды байқап жүргеніңіз үшін рахмет. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 01:18, 2024 ж. маусымның 7 (+05) ::сізді жалықтырсам кешірерсіз). бірақ сізден басқа белсенді админдер жоқ сияқты [[Қатысушы:TalgatSnow|TalgatSnow]] ([[Қатысушы талқылауы:TalgatSnow|талқылау]]) 01:35, 2024 ж. маусымның 7 (+05) :::Кешірім сұраудың керегі жоқ. Бізді, Уикипедияшыларды білесіз ғой; не арқылы болсын, жобамызға көмектесе алсақ, ризамыз. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 01:42, 2024 ж. маусымның 7 (+05) Қайырлы күн! Мына жалған сілтемелерді жойсаңыз: [[көпміңдеттілік]], [[Procter & Gamble]], [[түcті металлургия]], [[тандау факторы]]. --[[Қатысушы:Джамбульский|Джамбульский]] ([[Қатысушы талқылауы:Джамбульский|талқылау]]) 11:32, 2024 ж. маусымның 9 (+05) :Дайын; екіншісін жою керек емес деп санадым да, қалдыра салдым. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 16:36, 2024 ж. маусымның 9 (+05) :: Рахмет, онда Проктер мен Гэмбл сол беттің үстіне жылжыта аласыз ба? --[[Қатысушы:Джамбульский|Джамбульский]] ([[Қатысушы талқылауы:Джамбульский|талқылау]]) 17:07, 2024 ж. маусымның 9 (+05) :::«Үстіне жылжыту» деген қалай сонда? [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 17:22, 2024 ж. маусымның 9 (+05) :::: Немесе сол сілтемені жойып, Проктер мен Гэмбл атауын ағылшын нұсқаға өзгертсеңіз... --[[Қатысушы:Джамбульский|Джамбульский]] ([[Қатысушы талқылауы:Джамбульский|талқылау]]) 17:33, 2024 ж. маусымның 9 (+05) Мақаланың атын дұрыстай саласыз ба? --[[Қатысушы:Джамбульский|Джамбульский]] ([[Қатысушы талқылауы:Джамбульский|талқылау]]) 18:08, 2024 ж. маусымның 9 (+05) ::::@[[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]], Проктер және Гэмбл, Procter & Gamble деген 2 айдағышты жойсаңыз. Сонда жылжытуға мүмкіндік болады. -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 01:04, 2024 ж. маусымның 10 (+05) == Медиа Уики == Қайырлы кеш. Уикипедияны локализациялайтын [https://translatewiki.net/ translatewiki.net] сайтында аударылған кей беттер Қазақша Уикипедияда қайталанып тұр. Соны жоятын мүмкіндік болса, мыналарды жойып көріңізші, аудармасы сапасыздау: # [[МедиаУики:Tooltip-n-portal]] # [[МедиаУики:Articleexists]] -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 22:06, 2024 ж. маусымның 9 (+05) :Мақалалардың талқылау беттен басқа еш жерде сілтемесінің жоқтығынан жойып көрдім. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 16:15, 2024 ж. маусымның 11 (+05) ::Көп рақмет -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 19:56, 2024 ж. маусымның 11 (+05) == жою == Қайырлы күн, мына беттерді жоюға ұсынамын: <s>Дарын, Қазақ ССР-інің халық жазушысы, Санат:Көп балалы аналарға, Қазақстанның ордендері мен медальдары, Қазақстанның еңбек ciңipгeн қайраткері, Джефф Голдблюм, Джеймс Пол Марсден, Людвиг Эдуард Больцман, Уна Тереза Имоген Хили, Артём Пиндюра, Меган Трейнор, Ару мен Құбыжық (фильм), Джейми Дорнан</s> [[Қатысушы:TalgatSnow|TalgatSnow]] ([[Қатысушы талқылауы:TalgatSnow|талқылау]]) 15:15, 2024 ж. маусымның 24 (+05) :Орындалды. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 19:24, 2024 ж. маусымның 24 (+05) Мына машиналық аударманы да жойған дұрыс болады - [[Асклепий асасы]]. --[[Қатысушы:Джамбульский|Джамбульский]] ([[Қатысушы талқылауы:Джамбульский|талқылау]]) 18:48, 2024 ж. маусымның 24 (+05) :Шынымен де машиналық аударма екен. Қарап көремін. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 19:25, 2024 ж. маусымның 24 (+05) :: Бұл мақала неге жойылмады? --[[Қатысушы:Джамбульский|Джамбульский]] ([[Қатысушы талқылауы:Джамбульский|талқылау]]) 11:22, 2024 ж. маусымның 25 (+05) :::Тарихына назар аударсаңыз, мен мақаланың аударылғанын тексердім; машиналық аударма болып шыққан мәтіннің барлығын жойдым, не дұрыстадым. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 20:01, 2024 ж. маусымның 25 (+05) :::: Бұл сізге өте жақын тақырып болғаны ғой, әйтпесе басқа мақалалардай жоя салатын едіңіз ғой. Мысалы, [[Шапқыншылыққа қарсы азаттық күрес]] немесе [[Браун университеті]] сияқты мақалаларды да дамытуға болатын еді ғой. Бірақ оларды дұрыстауға уақытыңызды аяған сияқтысыз. --[[Қатысушы:Джамбульский|Джамбульский]] ([[Қатысушы талқылауы:Джамбульский|талқылау]]) 20:48, 2024 ж. маусымның 25 (+05) ::::: Араласқаныма ғафу етіңіз, бірақ Шапқыншылыққа қарсы азаттық күрес мақаласы энциклопедиялық мақала емес қой, сондықтан оны ары қарай дамытудың не мәнісі бар? Маңыздылығы аз, ешқандай бет сілтенбейді, басқа тілдегі мақаласы жоқ. Ал Браун университеті Уикипедия талаптарына сай жазылмағандықтан жойылуы мүмкін. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 21:38, 2024 ж. маусымның 25 (+05) :::::: Жоңғарларға қарсы күрес туралы мақала неге энциклопедиялық емес деп ойлайсыз? --[[Қатысушы:Джамбульский|Джамбульский]] ([[Қатысушы талқылауы:Джамбульский|талқылау]]) 22:27, 2024 ж. маусымның 25 (+05) :::::::Тақырыбы біз үшін шынымен де маңызды. Алайда мақала атауының өзі Уикипедияға келмейді. "Шапқыншылыққа қарсы азаттық күрес" деген немене? Не шапқыншылық? Кімнің күресі? :::::::«Мақаланың» жазылуы да нашар. Біраз жазылған мәтіннің бір ғана дереккөзі бар (оның өзі «өлі», ашылмайды), бастапқыда тұратын бір де бір сипаттама абзац та, еш инфобокс та, еш санаттау да жоқ. Уикипедиямен таныс адам ол жазылған мәтіннің бұл жобаға келмейтінін бірден біледі. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 22:53, 2024 ж. маусымның 25 (+05) :::::::неге сіз әртүрлі аккаунттардан жазып адамдарды арандатасыз? мен сіздің кім екеніңді білемін, басқа адамдардан уақыт алудан гөрі пайдалы іспен айналысқаны дұрыс [[Қатысушы:TalgatSnow|TalgatSnow]] ([[Қатысушы талқылауы:TalgatSnow|талқылау]]) 23:10, 2024 ж. маусымның 25 (+05) :::::Осы екі мақаланың мен қалдырған мақаладан айырмашылығы — біреуі Уикипедия стиліне сай жазылса, дереккөзі келтірілсе, қалған екеуі мүлдем осы сайттағы басқа мақаламен салыстырғанда келмейді. Мысалы, Браун универі мақаласында мүлдем еш мәтін де болмаған емес, бір ағылшынша толтырылған инфобокс ғана. Мақала нашар жазылса және оның еш дұрыс дереккөзі болмаса, оны ешбір біраз өңдеп жатпаса, форматталуы келмесе, мен оны әдетте жоя саламын. Ондай «мақаланың» керегі жоқ деймін, тақырыбы қандай маңызды болса да. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 22:49, 2024 ж. маусымның 25 (+05) :::: Тағы бір мысал: [[Маймылдар ғаламшары]]. Бұл сапасы да, көлемі де жақсы мақала болған, бірақ оны жойдыңыз? --[[Қатысушы:Джамбульский|Джамбульский]] ([[Қатысушы талқылауы:Джамбульский|талқылау]]) 23:26, 2024 ж. маусымның 25 (+05) :::::Бір ғана дереккөзі бар, еш санаты, еш инфобоксы, еш сілтемесі жоқ жетім бет. Сіз осы сайттағы бір де бір мақала оқып көрдіңіз ба? [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 23:31, 2024 ж. маусымның 25 (+05) :Осы қатысушы және соған ұқсас қатысушылар (Мира, Бейсенгул тағы сол сияқтылар), түкке пайдасы жоқ арандатушылар. Өздері өтініп, басқаша шешім қабылдап қойсан, қиындатып, өзіңді кінәлі әрі қате қылып көрсетеді. Сондықтан мұндай қазаққа жау адамдардан аулақ жүрген дұрыс --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:45, 2024 ж. маусымның 25 (+05) ::бұл бір адам ғой әртүрлі аккаунттардан жазып жатқан [[Қатысушы:TalgatSnow|TalgatSnow]] ([[Қатысушы талқылауы:TalgatSnow|талқылау]]) 23:48, 2024 ж. маусымның 25 (+05) == Мақалаларды жою #8 == Қайырлы кеш, мына беттерді жоюға ұсынамын: * <s>Санат:Өзбекэнерго</s> * <s>Санат:Жіктелім тереңдігі асып кеткен беттер</s> * <s>Санат:Швеция Еуровидение ән байқауында 2012</s> * <s>Санитарлық-гигиеналық қадағалау</s> * <s>Қалдықсыз және қалдығы aз технология</s> * <s>Үзілмелі шу</s> * <s>Жарып сою</s> * <s>Шапқыншылыққа қарсы азаттық күрес</s> * <s>Қаржы құқығы</s> * <s>Талқылау:Қаракесек (Арғын)</s> [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 23:32, 2024 ж. маусымның 24 (+05) :Дайын👍 [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылау]]) 20:05, 2024 ж. маусымның 25 (+05) ::Рақмет! [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 21:20, 2024 ж. маусымның 25 (+05) 5h13ow01aqoqtu7o2b5eve37aokshfh 0 742263 3414980 3361005 2024-12-28T09:43:56Z Casserium 68287 3414980 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік орган |атауы = Қазақстан Республикасы Су ресурстары және ирригация министрлігінің Су ресурстарын реттеу, қорғау және пайдалану комитеті |қысқартылған атауы = |шынайы атауы = |шынайы атауы1 = |шынайы атауы2 = |мемлекет = {{KAZ}} |құзыреті = |құзерет_тақырып_мәтіні = |эмблема = |эмблеманың ені = |эмблеманың тақырыбы = |мөрі = |мөрдің ені = |мөрдің тақырыбы = |сурет = |сурет ені = |сурет тақырыбы = |құрылған жылы = [[10 шілде]] [[2024 жыл]] |ізашары1 = |ізашары2 = |таратылған жылы = |ізбасары = |бағынады = |штаб-пәтері = [[Астана]] қаласы, Мәңгілік ел даңғылы, 8, "Министрліктер үйі" |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region_code = |қызметкерлер = |бюджет = |министрдің есімі1 = |министрдің міндеті1 = |министрдің есімі2 = |министрдің міндеті2 = |басшылықтың есімі1 = Сейілбек Серғазыұлы Нұрымбетов |басшылықтың лауазымы1 = Төрағасы |басшылықтың есімі2 = |басшылықтың лауазымы2 = |жоғарыда тұрған мекеме = |бір мекемеге қарасты орган1 = |бір мекемеге қарасты орган2 = |құжат1 = |сайты = |түсініктемелер = |карта = |карта ені = |картаның тақырыбы = }} '''Қазақстан Республикасы Су ресурстары және ирригация министрлігінің Су ресурстарын реттеу, қорғау және пайдалану комитеті''' — су қорын пайдалану және қорғау саласындағы басшылықты жүзеге асыратын [[Қазақстан Республикасы Су ресурстары және ирригация министрлігі]]нің ведомствосы. == Міндеттері == * мемлекеттік саясатты іске асыру мәселелері бойынша үйлестіруді қамтамасыз ету, су ресурстарын басқару саласындағы стратегиялық, реттеуші, іске асыру және бақылау-қадағалау функцияларын орындау<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/G24MA000115 Қазақстан Республикасы Су ресурстары және ирригация министрлігінің Су ресурстарын реттеу, қорғау және пайдалану комитеті туралы ережені бекіту туралы]</ref> == Қарамағындағы ұйымдар == * «Су ресурстарын пайдалануды реттеу және қорғау жөніндегі Арал-Сырдария бассейндік инспекциясы» РММ * «Су ресурстарын пайдалануды реттеу және қорғау жөніндегі Балқаш-Алакөл бассейндік инспекциясы» РММ * «Су ресурстарын пайдалануды реттеу және қорғау жөніндегі Ертіс бассейндік инспекциясы» РММ * «Су ресурстарын пайдалануды реттеу және қорғау жөніндегі Есіл бассейндік инспекциясы» РММ * «Су ресурстарын пайдалануды реттеу және қорғау жөніндегі Нұра-Сарысу бассейндік инспекциясы» РММ * «Су ресурстарын пайдалануды реттеу және қорғау жөніндегі Тобыл-Торғай бассейндік инспекциясы» РММ * «Су ресурстарын пайдалануды реттеу және қорғау жөніндегі Жайық-Каспий бассейндік инспекциясы» РММ * «Су ресурстарын пайдалануды реттеу және қорғау жөніндегі Шу-Талас бассейндік инспекциясы» РММ == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Қазақстан Республикасының министрліктері}} [[Санат:Қазақстан Республикасының комитеттері|С]] mi2i6yhgyouhgdaxaeycr6ecbjmvucx 0 742552 3414690 3401514 2024-12-27T12:18:51Z Casserium 68287 3414690 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік орган |атауы = Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрлігінің Төтенше жағдайлардың алдын алу комитеті |қысқартылған атауы = |шынайы атауы = |шынайы атауы1 = |шынайы атауы2 = |мемлекет = {{KAZ}} |құзыреті = |құзерет_тақырып_мәтіні = |эмблема = |эмблеманың ені = |эмблеманың тақырыбы = |мөрі = |мөрдің ені = |мөрдің тақырыбы = |сурет = |сурет ені = |сурет тақырыбы = |құрылған жылы = [[28 маусым]] [[2024 жыл]] |ізашары1 = |ізашары2 = |таратылған жылы = |ізбасары = |бағынады = |штаб-пәтері = [[Астана]] қаласы, Мәңгілік ел даңғылы, 8-үй, "Министрліктер үйі" әкімшілік ғимараты, 2-кіреберіс |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region_code = |қызметкерлер = |бюджет = |министрдің есімі1 = |министрдің міндеті1 = |министрдің есімі2 = |министрдің міндеті2 = |басшылықтың есімі1 = Серік Тұрсынәліұлы Жүнісбеков |басшылықтың лауазымы1 = Төрағасы |басшылықтың есімі2 = |басшылықтың лауазымы2 = |жоғарыда тұрған мекеме = |бір мекемеге қарасты орган1 = |бір мекемеге қарасты орган2 = |құжат1 = |сайты = https://www.gov.kz/memleket/entities/kpchs?lang=kk |түсініктемелер = |карта = |карта ені = |картаның тақырыбы = }} '''Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрлігінің Төтенше жағдайлардың алдын алу комитеті''' — табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлардың алдын алу саласындағы басшылықты жүзеге асыратын [[Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрлігі]]нің ведомствосы. == Міндеттері == # төтенше жағдайлардың алдын алу саласындағы мемлекеттік саясатты қалыптастыру және іске асыру; # Комитет құзыреті шегінде азаматтық қорғаудың мемлекеттік жүйесінің жұмыс істеуін және одан әрі дамуын қамтамасыз ету<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/G24O0000291 "Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрлігінің ведомстволары мен аумақтық бөлімшелері туралы ережелерді бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрінің 2020 жылғы 30 қазандағы № 16 бұйрығына толықтырулар енгізу туралы]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Қазақстан Республикасының министрліктері}} [[Санат:Қазақстан Республикасының комитеттері|Т]] 07lqtekxjqfxzdebzva0iq5vvj6aqoh 0 744620 3414865 3389448 2024-12-27T23:53:21Z Casserium 68287 /* Қарамағындағы ұйымдар */ 3414865 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік орган |атауы = Қазақстан Республикасы Туризм және спорт министрлігінің Ойын бизнесін және лотереяны реттеу комитеті |қысқартылған атауы = |шынайы атауы = |шынайы атауы1 = |шынайы атауы2 = |мемлекет = {{KAZ}} |құзыреті = |құзерет_тақырып_мәтіні = |эмблема = |эмблеманың ені = |эмблеманың тақырыбы = |мөрі = |мөрдің ені = |мөрдің тақырыбы = |сурет = |сурет ені = |сурет тақырыбы = |құрылған жылы = [[4 қыркүйек]] [[2024 жыл]] |ізашары1 = |ізашары2 = |таратылған жылы = |ізбасары = |бағынады = |штаб-пәтері = [[Астана]] қаласы, Есіл ауданы, Мәңгілік Ел даңғылы, № 8 үй, "Министрліктер үйі" әкімшілік ғимараты, 15-кіреберіс |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region_code = |қызметкерлер = |бюджет = |министрдің есімі1 = |министрдің міндеті1 = |министрдің есімі2 = |министрдің міндеті2 = |басшылықтың есімі1 = |басшылықтың лауазымы1 = Төрағасы |басшылықтың есімі2 = |басшылықтың лауазымы2 = |жоғарыда тұрған мекеме = |бір мекемеге қарасты орган1 = |бір мекемеге қарасты орган2 = |құжат1 = |сайты = |түсініктемелер = |карта = |карта ені = |картаның тақырыбы = }} '''Қазақстан Республикасы Туризм және спорт министрлігінің Ойын бизнесін және лотереяны реттеу комитеті''' — ойын бизнесі, лотереялар және лотерея қызметі саласында басшылықты жүзеге асыратын [[Қазақстан Республикасы Туризм және спорт министрлігі]]нің ведомствосы. == Міндеттері == * ойын бизнесі, лотереялар және лотерея қызметі саласындағы мемлекеттік саясатты іске асыру; * мемлекеттік саясатты іске асыру мәселелері бойынша үйлестіруді қамтамасыз ету, ойын бизнесі, лотерея және лотерея қызметі саласындағы реттеу, іске асыру, бақылау функцияларын орындау, сондай-ақ ведомство құзыреті шегінде Министрліктің стратегиялық функцияларын орындауға қатысу<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/G24TS000157 "Қазақстан Республикасы Туризм және спорт министрлігінің Ойын бизнесін және лотереяны реттеу комитеті" мемлекеттік мекемесінің ережесін бекіту туралы]</ref> == Қарамағындағы ұйымдар == * «Бірыңғай есепке алу жүйесінің операторы» ЖШС == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Қазақстан Республикасының министрліктері}} [[Санат:Қазақстан Республикасының комитеттері|О]] k81n9ptp0mpmz5bjrzu1gv0h0c26zvb 3414866 3414865 2024-12-27T23:54:28Z Casserium 68287 3414866 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік орган |атауы = Қазақстан Республикасы Туризм және спорт министрлігінің Ойын бизнесін және лотереяны реттеу комитеті |қысқартылған атауы = |шынайы атауы = |шынайы атауы1 = |шынайы атауы2 = |мемлекет = {{KAZ}} |құзыреті = |құзерет_тақырып_мәтіні = |эмблема = |эмблеманың ені = |эмблеманың тақырыбы = |мөрі = |мөрдің ені = |мөрдің тақырыбы = |сурет = |сурет ені = |сурет тақырыбы = |құрылған жылы = [[4 қыркүйек]] [[2024 жыл]] |ізашары1 = |ізашары2 = |таратылған жылы = |ізбасары = |бағынады = |штаб-пәтері = [[Астана]] қаласы, Есіл ауданы, Мәңгілік Ел даңғылы, № 8 үй, "Министрліктер үйі" әкімшілік ғимараты, 15-кіреберіс |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region_code = |қызметкерлер = |бюджет = |министрдің есімі1 = |министрдің міндеті1 = |министрдің есімі2 = |министрдің міндеті2 = |басшылықтың есімі1 = |басшылықтың лауазымы1 = Төрағасы |басшылықтың есімі2 = |басшылықтың лауазымы2 = |жоғарыда тұрған мекеме = |бір мекемеге қарасты орган1 = |бір мекемеге қарасты орган2 = |құжат1 = |сайты = https://www.gov.kz/memleket/entities/olr?lang=kk |түсініктемелер = |карта = |карта ені = |картаның тақырыбы = }} '''Қазақстан Республикасы Туризм және спорт министрлігінің Ойын бизнесін және лотереяны реттеу комитеті''' — ойын бизнесі, лотереялар және лотерея қызметі саласында басшылықты жүзеге асыратын [[Қазақстан Республикасы Туризм және спорт министрлігі]]нің ведомствосы. == Міндеттері == * ойын бизнесі, лотереялар және лотерея қызметі саласындағы мемлекеттік саясатты іске асыру; * мемлекеттік саясатты іске асыру мәселелері бойынша үйлестіруді қамтамасыз ету, ойын бизнесі, лотерея және лотерея қызметі саласындағы реттеу, іске асыру, бақылау функцияларын орындау, сондай-ақ ведомство құзыреті шегінде Министрліктің стратегиялық функцияларын орындауға қатысу<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/G24TS000157 "Қазақстан Республикасы Туризм және спорт министрлігінің Ойын бизнесін және лотереяны реттеу комитеті" мемлекеттік мекемесінің ережесін бекіту туралы]</ref> == Қарамағындағы ұйымдар == * «Бірыңғай есепке алу жүйесінің операторы» ЖШС == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Қазақстан Республикасының министрліктері}} [[Санат:Қазақстан Республикасының комитеттері|О]] g5magot8r5dqgpsi0605476j0jd39oq 0 745885 3414998 3383607 2024-12-28T11:45:08Z Makenzis 71333 3414998 wikitext text/x-wiki {{футбол клубы|атауы={{ту|Жапония}} Токио Верди|логотип=Tokyo Verdy.png|құрылған=1969|стадионы=[[Адзиномото (стадион)|Адзиномото]]|сыйымдылығы=50 100|pattern_la1=_Tokyo Verdy1969 2024 HOME FP|pattern_b1=_Tokyo Verdy1969 2024 HOME FP|pattern_ra1=_Tokyo Verdy1969 2024 HOME FP|pattern_sh1=_Tokyo Verdy1969 2024 HOME FP|pattern_so1=_Tokyo Verdy1969 2024 HOME FP|leftarm1=008000|body1=008000|rightarm1=008000|shorts1=008000|socks1=008000|pattern_la2=_Tokyo Verdy1969 2024 AWAY FP|pattern_b2=_Tokyo Verdy1969 2024 AWAY FP|pattern_ra2=_Tokyo Verdy1969 2024 AWAY FP|pattern_sh2=_Tokyo Verdy1969 2024 AWAY FP|pattern_so2=_Tokyo Verdy1969 2024 AWAY FP|leftarm2=|body2=|rightarm2=|shorts2=|socks2=}}{{нихонго|'''«Токио Верди»'''|東京ヴェルディ|То:кё: Вэруди|{{lang-en|Tokyo Verdy}}}} — [[Жапония|Жапонияның]] [[Токио]] қаласындағы футбол клубы. == Жетістіктері == === Ұлттық === * '''Жапония чемпионы''' (7): 1983, 1984, 1987, 1991, 1992, 1993, 1994 * '''Император кубогы''' (5): 1984, 1986, 1987, 1996, 20046 === Халықаралық === * АФК чемпиондар кубогы: 1986/1987 == Сілтемелер == * [http://www.verdy.co.jp/ Ресми сайт]{{ref-ja}} [[Санат:Жапония футбол клубтары]] 10n2tza1qrnr0f445sitbugzs832qxz 0 746044 3414906 3389178 2024-12-28T05:44:35Z StarDeg 13992 /* Дереккөздер */ 3414906 wikitext text/x-wiki [[Сурет:石破新内閣発足に当たっての記者会見 (6) (cropped).jpg|200px|thumb|right|200px|Исиба Сигэру (2024)]] '''Исиба Сигэру''' ({{lang-jp|石破 茂}} Исиба Сигэру, [[4 ақпан]] [[1957 жыл]]ы туған) — жапон саяси қайраткері, 2024 жылдың 27 қыркүйегінен бастап [[Либералды-демократиялық партия (Жапония)|Либералды-демократиялық партияның]] (ЛДП) төрағасы<ref>{{cite news |last=Ninivagi|first=Gabriele |title=Ishiba wins: An unusual result for an unusual election |url=https://www.japantimes.co.jp/news/2024/09/27/japan/politics/ldp-presidential-election-analysis/|access-date=28 September 2024 |work=The Japan Times}}</ref> және 2024 жылдың 1 қазанынан бастап [[Жапония премьер-министрі]]<ref name="автоссылка1">{{Cite web |date=2024-10-01 |title=Japan's Ishiba confirmed as prime minister, set to unveil cabinet |url=https://www.reuters.com/world/asia-pacific/japans-new-pm-ishiba-set-be-formally-anointed-unveil-cabinet-2024-10-01/ |access-date=2024-10-01 |website=Reuters }}</ref>. 2011 жылға дейін ЛДП-ның [[Фукуширо Нукага]] басшылық ететін Хэйсэй-Кэнкюкай партиялық фракциясына кірді<ref name=Launch>[http://www.yomiuri.co.jp/dy/national/20070926TDY01002.htm «Fukuda Cabinet launched / Changes minimized to reduce impact on Diet business»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080302043844/http://www.yomiuri.co.jp/dy/national/20070926TDY01002.htm |date=2008-03-02 }}, ''The Yomiuri Shimbun'', 26 September 2007.</ref>. Қорғаныс министрі және ауыл шаруашылығы министрі қызметтерін атқарды. 2012—2014 жылдары ЛДП-ның бас хатшысы болды. == Өмірбаяны == Исиба Токионың Чиёда ауданында дүниеге келді, ал оның тұрақты мекенжайы Тоттори префектурасындағы Язу ауданындағы ауыл. Оның әкесі, Жиро Исиба, мемлекеттік қызметкер болып, сол уақытта құрылыс министрінің орынбасары қызметін атқарды. Анасы мұғалім және христиан уағызышы Мичитомо Канамориның немересі. 1958 жылы Жиро Исиба Тоттори префектурасының губернаторы болып сайланғаннан кейін, отбасы Тоттори қаласына көшіп барды. Сигэру Исиба Токиодағы өмірі туралы ешқандай естеліктері жоқ. Жиро Исиба губернатор болып 1974 жылға дейін қызмет етті, одан кейін Жоғары палатаға сайланды және Зенко Сузуки үкіметінде ішкі министр болып жұмыс істеді. ССигэру Исиба Тоттори префектурасында өсіп, мектепке барды. Тоттори университетіне тиесілі бастауыш мектепті бітіргеннен кейін, Токио қаласындағы Кэйо беделді орта мектебінде оқу үшін көшіп, кейін Кэйо университетінде заң мамандығында білімін жалғастырды. 1979 жылы оқуын аяқтағаннан кейін «Mitsui Bank» банкіне жұмысқа орналасты. Оның әкесі 1981 жылы қайтыс болды, ал бұрынғы премьер-министр Какуэй Танака, отбасылық досы, Исибаны саясатқа қадам басуға және әкесінің мұрасын жалғастыруға ынталандырды. == Саяси мансабы == 1983 жылы Исиба банк секторынан шығып, Какуэй Танака басшылық ететін Либералды-демократиялық партиясяна (ЛДП) тиесілі Дүйсенбі клубының хатшылығында жұмыс істей бастады. 1986 жылдың шілдесінде Исиба Тоттори округі бойынша ЛДП атынан сайлауға түсіп, Парламенттің Төменгі палатасына сайланды. 29 жасында бұл палатадағы ең жас депутат болды. Саяси мансабының алғашқы кезеңдерінде Исиба ауыл шаруашылығы саясатына көңіл бөлді, алайда 1990 жылғы [[Шығанақ соғысы|Парсы шығанағындағы соғыс]] және 1992 жылғы [[Солтүстік Корея]]ға сапары қорғаныс саясатына қызығушылығын оятты. Ол Киити Миязава үкіметінде ауыл шаруашылығы министрінің парламенттік орынбасары қызметін атқарды, бірақ 1993 жылы ЛДП-дан шығып, Жапондық қайта жаңғыру партиясына қосылды. Партия бірнеше басқа партиямен біріктірілгеннен кейін ''Ұлттық еңбек майданы'' партиясының мүшесі болды. Алайда, 1996 жылы бұл партиядағы ішкі даулардың салдарынан одан шығып, бір жылдан кейін қайтадан ЛДП-ға оралды. 2000 жылы Исиба қайтадан ауыл шаруашылығы министрінің парламенттік орынбасары болып тағайындалды, бірақ сол жылдың желтоқсанында Қорғаныс агенттігінің орынбасарлығына ауыстырылды. [[Дзюничиро Койзуми]] премьер-министр болған соң, 2002 жылы Исиба Қорғаныс агенттігінің директоры қызметіне тағайындалып, алғаш рет үкімет құрамына енді. Бұл қызметте 2004 жылдың қыркүйегіне дейін болды. 2007 жылдың 26 қыркүйегінде Исиба [[Ясуо Фукуда]]ның үкіметінде қорғаныс министрі болып тағайындалды. Ол бұл қызметті 2008 жылдың 1 тамызына дейін атқарды. Фукуданың отставкасынан кейін Исиба 2008 жылдың қыркүйегінде ЛДП төрағалығына кандидатурасын ұсынды, бірақ 25 дауыс жинап, соңғы орынға шықты; сол жылы [[Таро Асо]] ЛДП төрағасы болып тағайындалды. Асодан кейін 2008 жылдың 24 қыркүйегінде құрылған кабинеттің құрамында ауыл шаруашылығы, орман шаруашылығы және балық шаруашылығы министрі болып тағайындалды. 2009 жылы Токио ассамблеясының сайлауында ЛДП жеңілгеннен кейін Асодан отставкаға кетуді талап етті. 2012 жылы ЛДП әлі де оппозицияда болғанда, Исиба партия төрағасы қызметіне қайтадан кандидатурасын ұсынды, бірақ [[Шинзо Абе]]ге жеңілді. Ол ЛДП-ның бас хатшысы қызметіне қабылданып, 2012 жылдың желтоқсанында ЛДП жеңіске жеткеннен кейін бұл қызметке қайтадан тағайындалды. 2013 жылдың қарашасында Исиба жаңа құпиялылық заңына қарсы бейбіт наразылықтарды «терроризм актілерімен» салыстырып, дауға себеп болды. Кейін бұл пікірін қайтарып алды. 2014 жылдың қыркүйегінде Шинзо Абэ премьер-министрлігі кезінде кабинетте орын ауыстыру барысында Исиба ЛДП-ның бас хатшысы лауазымынан жаңа құрылатын халық санының азаюы мен аймақтық экономиканы қалпына келтіру министрі қызметіне ауыстырылды. Қауіпсіздік заңнамасы бойынша жауапкершілікті қабылдауды бас тартты. ЛДП-дағы фракцияларға сын айтқанына қарамастан, 2015 жылдың 28 қыркүйегінде Шинзо Абенің мұрагері болу үшін ''Суигецукаи'' атты өзінің жеке фракциясын құрды. Алайда, оның фракциясында ЛДП төрағасына кандидатура ұсыну үшін қажетті 20 дауысты алу үшін бір дауыс жетіспеді. 2016 жылдың сәуірінде ауыл шаруашылығы министрі қызметіне қабылдамағаннан кейін кабинеттен шықты. 2018 жылы ЛДП президенті сайлауында Абэге қарсы шықты, бірақ жеңіліс тапты. 2020 жылы Шинзо Абэ отставкаға кеткеннен кейін, Исиба ЛДП төрағасы қызметіне кандидатурасын ұсынды, бірақ [[Ёсихидэ Суга]]ға қарағанда үшінші орынға ие болды. 2021 жылы кандидатурасын ұсынбауға шешім қабылдап, орнына Таро Конды қолдады. == Үкімет басшысы == 2024 жылдың 14 тамызында ЛДП төрағасы және премьер-министр [[Фумио Кисида]] қыркүйекте өтетін партиялық сайлауға қайта қатыспайтынын мәлімдеп, премьер-министр қызметінен іс жүзінде бас тартты. Бұл қадам заңсыз қаржы қорлары мен ЛДП-ның [[Біріктіру шіркеуі]]мен байланысына қатысты бұрынғы даулы мәселелерден туындаған рекордтық төмен рейтингтерден кейін жасалды. Исиба [[Санэ Такаити]] мен [[Синдзиро Коидзуми]] сияқты негізгі мұрагерлердің бірі болды. 2024 жылдың 27 қыркүйегінде өткен партиялық сайлауда Исиба екінші кезеңде Такаитиді аз ғана дауыспен жеңіп, парламенттегі 189 мүшеден 215 дауыс (52,57%) жинап, ЛДП-ның жаңа төрағасы және болашақ премьер-министр атанды. Исибаның жеңісі сарапшылар тарапынан күтпеген және таңғаларлық оқиға ретінде сипатталды, өйткені оның партияны басқаруға бірнеше сәтсіз талпыныстары және парламенттегі көптеген ЛДП мүшелері арасында салыстырмалы түрде танымал еместігі белгілі болатын. == Саяси ұстанымдары == Сигэру Исиба [[Центризм|центрист]] және қалыпты [[консерватор]] ретінде сипатталады. === Әлеуметтік саясат === Исиба некеден кейін әйелдерге өздерінің бастапқы тектерін сақтауға мүмкіндік беретін жүйені енгізуді қолдайтынын білдірді. Оның пікірінше, бұл өзгеріс ЛДП ішінде кеңірек талқылауды қажет етеді және консенсусқа қол жеткізуі керек. Сонымен қатар, ол Жапонияда [[бір жынысты неке]]лерді заңдастыруды қолдайды. 2024 жылы жазған «Консервативті саясаткер» атты кітабында Исиба [[ЛГБТ]] құқықтарын қорғауға бағытталған заңдардың Жоғарғы Соттың шешімін күтпей-ақ қабылдануы керектігін айтады. === Сыртқы саясат === 2013 жылы Корей түбегіндегі дағдарыс кезінде Исиба Жапонияның Солтүстік Кореяға алдын ала соққы жасауға құқығы бар екенін мәлімдеді. [[Ресейдің Украинаға басып кіруі|Украинаға Ресейдің басып кіруі]] кезінде жазған естеліктерінде Исиба [[Ресей]]дің басқыншылығын [[Қытай]]дың [[Тайвань]]ға ықтимал шабуылымен салыстыруға қарсы ескерту жасады және бұл салыстыру эмоционалдық реакцияларға негізделіп, Қытайдың қаупін прагматикалық тұрғыдан бағаламайтынын айтты. Ол сондай-ақ Фумио Кисида жиі қолданатын «Бүгінгі Украина ертеңгі Шығыс Азия болуы мүмкін» деген фразаны сынға алды. 2024 жылдың қыркүйегінде Исиба «[[АҚШ]]-тың салыстырмалы түрде әлсіреуі» Қытай, Ресей және Солтүстік Корея тарапынан туындайтын қауіпсіздік қатерлеріне қарсы «Азиялық [[НАТО]]» құру қажеттілігін тудыруы мүмкін деп мәлімдеді. Ол өзінің сайлауалды кампаниясында Жапонияның АҚШ-пен одағын теңдестіріп, Жапониядағы америкалық әскери базаларға үлкен бақылау жасауды талап етті. Исиба Тайвань демократиясын қолдайтынын ашық білдіріп жүрген саясаткерлердің бірі. Сонымен қатар, ол жағдайды шиеленістірмеу үшін Қытаймен күштірек дипломатия және диалог орнатуға шақырады. == Жеке өмірі == Исиба 18 жасында [[Шоқындыру|шоқындырылып]], [[Протестантизм|протестант шіркеуінің]] мүшесі болды. Жұбайымен университетте оқып жүрген кезінде танысып, 1983 жылы үйленді. Екі қызы бар. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Үлкен жиырмалық басшылары|мемлекет=АҚШ}} [[Санат:Жапония премьер-министрлері]] [[Санат:Жапония мемлекет қайраткерлері]] q53mfr8idvb7hx78yaxgtrqfzvuodlr 0 746155 3414991 3388159 2024-12-28T10:35:55Z Makenzis 71333 3414991 wikitext text/x-wiki {{футбол клубы | атауы = {{ту|Жапония}} Сёнан Бельмаре | логотип = ФК Сёнан.png | құрылған = 1968 | стадионы = [[Сёнан БМВ Стэдиум Хирацука]]<br>[[Хирацука]], [[Канагава (префектура)|Канагава]] | сыйымдылығы = 18 500 | pattern_la1 = _Shonan Bellmare 2024 HOME FP | pattern_b1 = _Shonan Bellmare 2024 HOME FP | pattern_ra1 = _Shonan Bellmare 2024 HOME FP | pattern_sh1 = _Shonan Bellmare 2023 SP2 FP | pattern_so1 = _Shonan Bellmare 2024 HOME FP | leftarm1 = 6fb92e | body1 = 6fb92e | rightarm1 = 6fb92e | shorts1 = 38e64e | socks1 = 08E524 | pattern_la2 = _Shonan Bellmare 2024 AWAY FP | pattern_b2 = _Shonan Bellmare 2024 AWAY FP | pattern_ra2 = _Shonan Bellmare 2024 AWAY FP | pattern_sh2 = _Shonan Bellmare 2022 AWAY FP | pattern_so2 = _Shonan Bellmare 2024 AWAY FP | leftarm2 = FFFFFF | body2 = FFFFFF | rightarm2 = FFFFFF | shorts2 = FFFFFF | socks2 = FFFFFF }} {{нихонго|'''«Сёнан Бельмаре»'''|湘南ベルマーレ|Сё:нан Бэрума:рэ|{{lang-en|Shonan Bellmare}}}} — Жапонияның [[Хирацука]] қаласындағы футбол клубы. == Жетістіктері == *Жапония чемпионы (2): 1977, 1981 *Император кубогы (3): 1977, 1979, 1994 == Сілтемелер == *http://www.bellmare.co.jp// [[Санат:Жапония футбол клубтары]] 0w4zubkx6a4l9hhar14pr177r4rih0x 3 747822 3414696 3396984 2024-12-27T13:02:00Z Robertsky 164444 Robertsky [[Қатысушы талқылауы:Niepodkoloryzowany]] бетін [[Қатысушы талқылауы:Shabe]] бетіне жылжытты: Automatically moved page while renaming the user "[[Special:CentralAuth/Niepodkoloryzowany|Niepodkoloryzowany]]" to "[[Special:CentralAuth/Shabe|Shabe]]" 3396984 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Niepodkoloryzowany}} -- [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 16:30, 2024 ж. қарашаның 3 (+05) er3v27v8l57ktolf26diulhzg74ml91 0 748660 3414985 3413838 2024-12-28T09:52:24Z 1nter pares 146705 3414985 wikitext text/x-wiki {{Қарулы қақтығыс |қақтығыс = Маңғыстау облысындағы ереуіл (2024) |бөлім = |сурет = |сурет атауы = |дата = 12 қараша – 5 желтоқсан 2024 жылы |орын = {{Байрақ|Қазақстан}}, [[Маңғыстау облысы]], [[Жаңаөзен|Жаңаөзен қаласы]]<ref>{{Cite web |url=https://tengrinews.kz/kazakhstan_news/zabastovka-janaozene-kazmunaygaze-otvetili-trebovaniya-554103/ |title=Забастовка в Жанаозене: в “КазМунайГазе“ ответили на требования работников “Озенмунайгаза“ |lang=ru |website=tengrinews.kz |access-date=2024-11-15}}</ref> |себеп = * ӨМГ зейнеткерлері мен денсаулығынан айырылған мұнайшылардың балаларын тікелей штатқа алу;<ref name="qaz.ulysmedia.news">{{Cite web |url=https://qaz.ulysmedia.kz/news/22645-ku-iturkylyktar-zhurip-zhatyr-zhanaozendegi-zhumysshylar-kazmunaigaz-aldymyzga-kelsin-deidi/ |title="Құйтұрқылықтар жүріп жатыр". Жаңаөзендегі жұмысшылар ҚазМұнайГаз алдымызға келсін дейді |lang=kk |website=qaz.ulysmedia.kz |access-date=2024-11-19}}</ref><br> * Жаңаөзен қаласында жұмыссыздық мәселесін шешу;<ref name="qaz.ulysmedia.news" /><br> * Ұжымдық шартта 2013 дейін болған дербес еңбекақы төлеу жүйесін қайтару;<ref name="qaz.ulysmedia.news" /><br> * машинистер мен операторлардың дәрежесін көтеру;<ref name="qaz.ulysmedia.news" /><br> * 30% қосымша жалақы тәртібін төлеуді ұжымдық шартқа енгізу.<ref name="qaz.ulysmedia.news" /> |нәтиже = * Рұқсатсыз акция тоқтатылды;<ref name="www.lada.kz">{{Cite web |url=https://www.lada.kz/aktau_news/society/131731-zabastovka-prekrashchena-rabotniki-ao-ozenmunaigaz-vyshli-na-rabotu.html |title=Забастовка прекращена: работники АО «Озенмунайгаз» вышли на работу |lang=ru |website=www.lada.kz |access-date=2024-12-05}}</ref> * ӨМГ бұрғылау жұмыстары басқармасының қызметкерлері толық құрамда жұмыс орындарына оралды;<ref name="www.lada.kz" /> * Түсіндіруді және талқылауды қажет ететін мәселелер заңнамаға және құқықтық тәртіпке қатаң сәйкестікте татуластыру комиссиясының отырысында қаралады.<ref name="www.lada.kz" /> |статусы = |өзгерістер = |қарсылас1 = |қарсылас2 = |қарсылас3 = |қарсылас4 = |командир1 = |командир2 = |командир3 = |командир4 = |күштер1 = : 1 700 жұмысшы (Алғашқы күндері)<br>281 жұмысшы (кейін)<ref>{{Cite web |url=https://www.lada.kz/society/society/131100-kmg-prizyvaem-sotrudnikov-upravleniia-burovykh-rabot-vyiti-na-rabotu.html |title=КМГ: Призываем сотрудников «Управления буровых работ» выйти на работу |lang=ru |website=www.lada.kz |access-date=2024-11-19}}</ref> |күштер2 = Белгісіз |күштер3 = |күштер4 = |шығындар1 = |шығындар2 = |шығындар3 = |шығындар4 = |жалпы шығындар = |азаматтық шығындар = |ортаққор = |ескерту = }} '''Жаңаөзендегі ереуіл''' — 2024 жылы 12 қарашада [[Маңғыстау облысы|Маңғыстау облысындағы]] [[Жаңаөзен]] қаласында "[[Өзенмұнайгаз|Өзенмұнайгазға]]" қарасты "Бұрғылау жұмыстары басқармасы" (БЖБ) компаниясының жұмысшылары жұмысты тоқтатып, [[ереуіл|ереуілге]] шықты. 13 қарашада "Өзенмұнайгазға" қарасты тағы үш мекеме БЖБ-ның талаптарын қолдап, жұмысқа шықпаған.<ref name="qaz.ulysmedia.kz">{{Cite web |url=https://qaz.ulysmedia.kz/news/22498-zhanaozende-ereuil-burgylau-kompaniiasynyn-zhumysshylary-basshylykk-a-5-talap-koidy/ |title=Жаңаөзенде ереуіл: Бұрғылау компаниясының жұмысшылары басшылыққа 5 талап қойды |lang=kk |website=qaz.ulysmedia.kz |access-date=2024-11-14}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://www.azattyq.org/a/zhanaozendegi-ereuil-sanktsiya-salqyny-turmedegi-ashtyq-azatnews-19-11-2024/33208236.html |title=Жаңаөзендегі ереуіл, санкция салқыны, түрмедегі аштық – AzatNEWS |lang=kk |website=www.azattyq.org |access-date=2024-11-19}}</ref><ref name="smartnews.kz">{{Cite web |url=https://smartnews.kz/news/bireuin-de-aralaspandar-ozenmunajgazdyn-bastygy-ereuilge-shykkan-zhumysshysyn-korkytkan-video-tarady-video |title=«Біреуің де араласпаңдар»: Өзенмұнайгаздың бастығы ереуілге шыққан жұмысшысын қорқытқан видео тарады |lang=kk |website=smartnews.kz |access-date=2024-11-19}}</ref> == Жұмысшылардың талаптары == Жұмысшылар басшылыққа бес түрлі талап қойған, олар: ӨМГ зейнеткерлері мен денсаулығынан айырылған мұнайшылардың балаларын тікелей штатқа алу, [[Жаңаөзен]] қаласында жұмыссыздық мәселесін шешу, Ұжымдық шартта 2013 дейін болған дербес еңбекақы төлеу жүйесін қайтару, машинистер мен операторлардың дәрежесін көтеру, 30% қосымша жалақы тәртібін төлеуді ұжымдық шартқа енгізу.<ref name="qaz.ulysmedia.kz" /><ref name="smartnews.kz" /><ref>{{Cite web |url=https://qaz.ulysmedia.kz/news/22951-zhanaozendegi-ereuil-khasenov-ol-zhakk-a-bargysy-kelmeidi-s-tkalievtin-ogan-alyp-kosary-zhok/ |title=Жаңаөзендегі ереуіл: Хасенов ол жаққа барғысы келмейді, Сәтқалиевтің оған алып-қосары жоқ |lang=kk |website=qaz.ulysmedia.kz |access-date=2024-11-25}}</ref> == Барысы == === Қараша === '''12 қараша:''' Рұқсат етілмеген акцияға алғашқы күндері 1700 адам қатысқан. Бірақ түсіндірме әңгімелерден кейін жұмысшылардың көпшілігі өз орындарына оралды.<ref>{{Cite web |url=https://azh.kz/ru/news/view/108566 |title=В КМГ сделали заявление касательно ситуации в Озенмунайгаза |lang=ru |website=azh.news.kz |access-date=2024-11-19}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://qaz.ulysmedia.kz/news/22508-kazmunaigazdan-aldymyzga-kelsin-soilesemiz-kelisemiz-zhanaozendegi-zhumysshylar-ereuili/ |title=«ҚазМұнайГаздан келсін, сөйлесеміз». Жаңаөзенде жұмысшылар ереуілі жалғасып жатыр |lang=kk |website=qaz.ulysmedia.kz |access-date=2024-11-19}}</ref> '''13 қараша:''' Ереуілшілермен «ӨзенМұнайГаз» компаниясының бас директоры Жанболат Саймағанбетов кездесті. Компания басшылығы қызметкерлердің талаптарын «заңсыз» деп атады.<ref name="newtimes.kz">{{Cite web |url=https://newtimes.kz/eksklyuziv/197842-zabastovka-v-zhanaozene-khronologiia-sobytii |title=Очередная забастовка нефтяников в Жанаозене: хронология событий |lang=ru |website=newtimes.kz |access-date=2024-11-22}}</ref> '''15 қараша:''' Ұлттық компания қызметкерлердің алты (бес) талабына егжей-тегжейлі талдау жасап, олардың әрқайсысына түсініктеме берді.<ref name="newtimes.kz" /> '''19 қараша:''' Instagram-да «ӨзенМұнайГаз» компаниясының бас директоры ереуілге қатысушылардың біріне қауіп төндірген бейнесі пайда болды. Сол күні ҚМГ-де 281 жұмысшы жұмысқа шығудан бас тартты.<ref name="newtimes.kz" /> '''22 қараша:''' 22 қарашада ҚМГ басшысы Асхат Хасенов брифинг барысында 141 адам жұмысқа шықпағанын мәлімдеді.<ref name="azh.kz" /><ref name="massaget.kz">{{Cite web |url=https://massaget.kz/news/janaozendeg-munayshyilar-ereul-baskarma-toragasyi-jana-120730/ |title=Жаңаөзендегі мұнайшылар ереуілі - Басқарма төрағасы жаңа мәліметтерді бөлісті |lang=kk |website=massaget.kz |access-date=2024-11-22}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://www.azattyq.org/a/33212351.html |title=Ресейдің "ашуы", Тоқаевтың тапсырмасы, Жаңаөзендегі ереуіл AzatNEWS |lang=kk |website=www.azattyq.org |access-date=2024-11-22}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://vlast.kz/novosti/62761-glava-kmg-prizval-vseh-bastuusih-v-zanaozene-sotrudnikov-burovoj-kompanii-vernutsa-k-rabote.html |title=Глава КМГ призвал всех бастующих в Жанаозене сотрудников буровой компании вернуться к работе |lang=kk |website=vlast.kz |access-date=2024-11-22}}</ref><ref name="newtimes.kz" /> '''26 қараша:''' Жанболат Саймағанбетов жұмысшылардың жұмысты тоқтатқанына 14 күн толғанын атап өтіп, олардың талаптарын “заңсыз” деп атады. “Өзенмұнайгаз” АҚ-ның бас директоры 15–25 қараша күндері ереуілде тұрып, қызметке оралған жұмысшыларға жалақысының 50 пайызын төлеуге дайын екенін жеткізді. Ал ереуілді жалғастыратын жұмысшыларға жалақы жоқ екенін айтты. Ал ҚазМұнайГаз өкілдері жұмысшыларға бармай, тек баспасөз қызметі арқылы талаптарды орындай алмайтынын мәлімдеген.<ref>{{Cite web |url=https://qaz.ulysmedia.kz/news/23004-kazmunaigaz-kelmeidi-zhalaky-tolenbeidi-ozenmunaigaz-basshysy-ereuilshilerge-m-limdeme-zhasady/ |title="ҚазМұнайГаз" келмейді", "жалақы төленбейді". Өзенмұнайгаз басшысы ереуілшілерге мәлімдеме жасады |lang=kk |website=qaz.ulysmedia.kz |access-date=2024-11-26}}</ref> === Желтоқсан === '''4 желтоқсан:''' Мекеме жұмысшыларының бірі желіде жариялаған видеода ереуілшілерге ҚазМұнайГаз өкілдері келгенін, алайда мардымды ештеңе демегенін айтады. Бекзат Абайылданов мұнайшыларға 5 адамдық топ болып Астанаға келіссөзге баруды ұсынған. Алайда ереуілшілер ұсыныстан бас тартқан.<ref>{{Cite web |url=https://qaz.ulysmedia.kz/news/23337-kazmunaigaz-dan-ku-dalar-keldi-zhanaozendegi-ereuilshilerge-bargan-kmg-orynbasary-ne-dedi/ |title=«ҚазМұнайГаз-дан құдалар келді». Жаңаөзендегі ереуілшілерге барған ҚМГ орынбасары не деді |lang=kk |website=qaz.ulysmedia.kz |access-date=2024-12-04}}</ref> '''5 желтоқсан:''' «Өзенмұнайгаз» АҚ (ӨМГ) бұрғылау жұмыстары басқармасы қызметкерлерінің кәсіподағымен кезекті келіссөздер жүргізілді. Ереуіл аяқталды.<ref name="www.lada.kz" /> == Салдары == Журналистердің ереуілді жалғастыратындар жауапқа тартыла ма деген сауалына: "заңнамаға сәйкес шаралар қабылданады" - дейді Хасенов. Сондай-ақ, ҚМГ басшысы ереуілдің салдарынан өндірістік шығындар тәулігіне шамамен 100 тоннаны құрайтынын хабарлады.<ref name="azh.kz">{{Cite web |url=https://azh.kz/ru/news/view/108681 |title=Глава КМГ призвал всех бастующих в Жанаозене сотрудников буровой компании вернуться к работе |lang=ru |website=azh.kz |access-date=2024-11-22}}</ref><ref name="massaget.kz" /><ref>{{Cite web |url=https://zhasalash.kz/news/zhanaozendeg-ereul-kansha-shigin-akeld-5edcba/ |title=Жаңаөзендегі ереуіл қанша шығын әкелді? |lang=kk |website=zhasalash.kz |access-date=2024-11-22}}</ref> == Қыркүйектегі ереуіл == «[[Kunan Service]]<nowiki/>» және «[[Akadi Holding]]<nowiki/>» компанияларының 150-ге жуық жұмысшысы жалақыны бір жарым есеге көтеруді және ұйымдарды біріктіруді талап етті.<ref>{{Cite web |url=https://bureau.kz/novosti/150-rabochih-obyavili-zabastovku/ |title=150 рабочих объявили забастовку на месторождении в Мангистау |lang=ru |website=bureau.kz |access-date=2024-09-14}}</ref> Жұмысшылар «[[Маңғыстаумұнайгаз]]<nowiki/>» АҚ және «[[ҚазМұнайГаз]]<nowiki/>» басшыларымен кездескенімен келіссөздерден нәтиже шықпағанын айтты.<ref>{{Cite web |url=https://kaz.orda.kz/mangystaudagy-ken-ornynda-150-zhumysshy-ereuilge-shykty-126890/ |title=Маңғыстаудағы кен орнында 150 жұмысшы ереуілге шықты |lang=kk |website=kaz.orda.kz |access-date=2024-09-13}}</ref> == Қазандағы ереуіл == Қазан айында Жаңаөзендегі «[[Кезби]]<nowiki/>» мұнай сервисі жұмысшылары ереуілге шықты. Олардың жұмысқа шықпағанына бір тәулік өтіп, ереуілге шыққан мұнайшылар осылайша кәсіпорынның жұмысын тоқтатып тастады. «Кезби» компаниясында 1200 адам жұмыс істейді, [[Ереуіл|ереуілге]] шамамен жүзге жуық адам шықты.<ref>{{Cite web |url=https://orda.kz/neftjaniki-v-ocherednoj-raz-ustroili-zabastovku-v-zhanaozene-393660/ |title=Нефтяники в очередной раз устроили забастовку в Жанаозене |lang=ru |website=orda.kz |access-date=2024-10-28}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://kz.kursiv.media/2024-10-29/zhrb-kz-kezbi-zhozen/ |title=Жанаозенские нефтяники снова вышли на забастовку |lang=kk |website=kz.kursiv.media |access-date=2024-10-29}}</ref> Маңғыстау облысының әкімдігі кәсіпорынның жекеменшік екенін алға тартып, жауап беруден бас тартты.<ref>{{Cite web |url=https://smartnews.kz/news/14989-mangystaulyk-munajshylar-tagy-da-ereuilge-shykty |title=Маңғыстаулық мұнайшылар тағы да ереуілге шықты |lang=kk |website=smartnews.kz |access-date=2024-10-29}}</ref> == Тағы қараңыз == * [[Маңғыстау облысындағы ереуіл]] == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:Қазақстандағы наразылықтар]] [[Санат:Маңғыстау облысы]] [[Санат:2024 жылғы наразылықтар]] [[Санат:Маңғыстау облысы тарихы]] l4uvppqu6anpsm3me3mnat2o0mbcs1h 3 749570 3414723 3414565 2024-12-27T14:45:14Z Nurtenge 93712 /* Бұғаттау */ Жауап беру 3414723 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Әбдіқадыр Асхат}} -- [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 08:30, 2024 ж. желтоқсанның 8 (+05) :Ок [[Қатысушы:Әбдіқадыр Асхат|Әбдіқадыр Асхат]] ([[Қатысушы талқылауы:Әбдіқадыр Асхат|талқылау]]) 13:17, 2024 ж. желтоқсанның 8 (+05) == Оңды-солды сілтеме == Қайырлы күн! Әр сөзге оңды-солды сілтеме қоймауыңызды сұраймын. Кеше сізге спам туралы ескертіп едім ғой, бұл да негізі спамға жатады, тек басқа түрі. «[[:ru:Википедия:Внутренние ссылки|Википедия:Внутренние ссылки]]» бетімен танысып шықсаңыз болады. Рақмет. -- [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылау]]) 19:40, 2024 ж. желтоқсанның 25 (+05) :Сонымен қатар, <nowiki>[[Мысалы|Мысалының]]</nowiki> емес, <nowiki>[[Мысалы]]ның</nowiki> деп сілтеме жасау қажет. -- [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылау]]) 19:43, 2024 ж. желтоқсанның 25 (+05) ::Кешірім сұраймын, мен білмеппін [[Қатысушы:Әбдіқадыр Асхат|Әбдіқадыр Асхат]] ([[Қатысушы талқылауы:Әбдіқадыр Асхат|талқылау]]) 19:58, 2024 ж. желтоқсанның 25 (+05) == Бұғаттау == Кеш жарық, ренжімеңіз. Сізді 1 аптаға бұғаттаймын. Сіз 100 өңдеме алу үшін, кез-келген мақаланы шұқып, ''аздап'' мәлімет қосып, жүйесіз жұмыс болып жатыр [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:20, 2024 ж. желтоқсанның 27 (+05) :Кешірім сұраймын, бірақ бұл қалай сонда ? [[Қатысушы:Әбдіқадыр Асхат|Әбдіқадыр Асхат]] ([[Қатысушы талқылауы:Әбдіқадыр Асхат|талқылау]]) 08:04, 2024 ж. желтоқсанның 27 (+05) ::Сізге [[Уикипедия:Форум/Сұрақтар#Өзім қалаған тақырыптағы мақаланы қайда жазуға болады(зерханадан басқа)|мұнда]] осы туралы ескертілген болатын -- [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылау]]) 19:45, 2024 ж. желтоқсанның 27 (+05) pcw1wwklq2zztb61ern5fbyu8anjrxe 0 749800 3414997 3413661 2024-12-28T11:43:41Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 21 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 3414997 wikitext text/x-wiki '''Сириядағы азаматтық соғыс''' — 2011 жылдың көктемінде жергілікті азаматтық қақтығыс ретінде басталып, кейін [[Башар әл-Асад|Башар Асад]] режиміне қарсы көтеріліске ұласқан жанжал. Уақыт өте келе бұл соғысқа аймақтағы негізгі мемлекеттер ғана емес, сонымен қатар халықаралық ұйымдар, әскери-саяси топтар мен әлемдік державалар да араласты.<ref name=":1">{{Cite web |url=https://www.azattyq.org/a/syria_war/25146714.html |title=Сириядағы азамат соғысы |lang=kk |website=www.azattyq.org |access-date=2013-09-23}}</ref> [[Сурет:Syrian_Civil_War_map.svg|thumb|350px|right|Ағымдағы қақтығыс картасы]] == Алғашқы демонстрациялар == '''15 наурыз:''' Жүздеген адам Дамаск, Алеппо, Дейр-эз-Зор, Эль-Хасаке, Даръа, Хаме қалаларында көшеге шықты. Шерулерге қатысушылар 1963 жылдан бері енгізілген төтенше жағдайдың тоқтатылуын, саяси тұтқындарды босатуды, азаматтық, саяси және экономикалық бостандықтарды қалпына келтіруді, сыбайлас жемқорлықты жоюды талап етті. Антиүкіметтік наразылықтар полициямен қақтығыстармен аяқталып, бірнеше адам ұсталды.<ref name=":1" /><ref>{{Cite web |url=https://www.azattyq.org/a/syria_civil_war_timeline/25089962.html |title=Сириядағы азаматтық соғыс |lang=kk |website=www.azattyq.org |access-date=2013-08-02}}</ref><ref name="Taking">[https://books.google.com/books?id=6Sh8AwAAQBAJ&pg=PA161&lpg=PA161&dq=qamishlo+protest+march+12,+2011&source=bl&ots=ORYo-JXMXG&sig=LzKtnTEU16F4Hb9tYF6JB6uMiyo&hl=en&sa=X&ved=0CC0Q6AEwAmoVChMIseCWtNSExwIVSRWSCh2dqAAr#v=onepage&q=qamishlo%20protest%20march%2012,%202011&f=false Lina Khatib, Ellen Lust. Taking to the Streets: The Transformation of Arab Activism. JHU Press] ISBN 1-4214-1313-2</ref><ref>{{Cite news|url = http://www.bbc.co.uk/news/world-middle-east-12749674|title = Mid-East unrest: Syrian protests in Damascus and Aleppo|publisher = BBC|date = 2011-03-15|access-date = 2017-12-05|archive-date = 2016-02-02|archive-url = https://web.archive.org/web/20160202134319/http://www.bbc.co.uk/news/world-middle-east-12749674|url-status = live}}</ref> '''16 наурыз:''' Дамаскіде қауіпсіздік күштері мен билікке жақтас адамдар дубинкалармен қаруланып, ІІМ ғимараты жанындағы Марже алаңында саяси тұтқындарды босатуды талап еткен наразылық акциясына қатысушыларды таратып жіберді.<ref name="Taking" /><ref name="Recap">{{Cite news|last = Iddon|first = Paul|title = A recap of the Syrian crisis to date|url = http://www.digitaljournal.com/article/329590|access-date = 2017-12-06|work = Digital Journal|date = 30 July|archive-date = 2018-06-23|archive-url = https://web.archive.org/web/20180623005235/http://www.digitaljournal.com/article/329590|url-status = live}}</ref><ref name=VoA15-3-11>{{Cite news|title=Syrian Security Forces Break Up Damascus Protest|work=Voice of America|url=http://www.voanews.com/english/news/middle-east/Syrian-Security-Forces-Break-Up-Damascus-Protest-118085199.html|access-date=2017-12-06|date=2011-03-16|archive-url=https://web.archive.org/web/20110404205509/http://www.voanews.com/english/news/middle-east/Syrian-Security-Forces-Break-Up-Damascus-Protest-118085199.html|archive-date=2011-04-04}}</ref><ref name=Jaz.16-3-11>{{Cite news|title=Rare protest quashed in Syria|work=Al Jazeera|url=http://english.aljazeera.net/news/middleeast/2011/03/2011316131236735771.html|access-date=2017-12-06|date=2011-03-16|archive-date=2011-03-17|archive-url=https://web.archive.org/web/20110317095713/http://english.aljazeera.net/news/middleeast/2011/03/2011316131236735771.html|url-status=live}}</ref><ref name=autogenerated9-9>[http://www.rosbalt.ru/main/2011/03/16/829040.html Полиция в Сирии применила дубинки против демонстрантов] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120204053619/http://www.rosbalt.ru/main/2011/03/16/829040.html |date=2012-02-04 }} // «Росбалт» от 16 марта 2011</ref> == Қантөгіс кезеңі == === Наурыз === '''18 наурыз:''' Дамаск, Дейр-эз-Зор, Эль-Камышлы, Хомс және Банияс қалаларында үкіметке қарсы шерулер мен қауіпсіздік күштерімен қақтығыстар болды. Наразылық білдірушілер саяси тұтқындарды босатуды, төтенше жағдай режимін жоюды, азаматтық бостандықтарды қамтамасыз етуді және үкімет шенеуніктерінің жаппай сыбайлас жемқорлығын тоқтатуды талап етті.<ref name=NYT18-3-11>{{cite news|title=In Syria, Crackdown After Protests|url=https://www.nytimes.com/2011/03/19/world/middleeast/19syria.html?_r=0|access-date=2017-12-06|newspaper=New York Times|date=2011-03-18|archive-date=2019-02-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20190212170237/https://www.nytimes.com/2011/03/19/world/middleeast/19syria.html?_r=0|url-status=live}}</ref> 18 наурызда Сирияның оңтүстік-батысындағы Иордания шекарасына жақын орналасқан Дараа қаласында бірнеше күнге созылған тәртіпсіздіктер басталды.<ref name="Time10-6-11">{{cite news|last = Clanet|first = Christian|title = Inside Syria's Slaughter: A Journalist Sneaks into Dara'a, the 'Ghetto of Death'|url = http://www.time.com/time/world/article/0,8599,2076778,00.html|access-date = 2017-12-05|newspaper = Time|date = 2011-06-10|archive-date = 2013-08-23|archive-url = https://web.archive.org/web/20130823230753/http://www.time.com/time/world/article/0,8599,2076778,00.html}}</ref> Шерулер Сирияда тыйым салынған «Мұсылман бауырлар» ұйымы мүшелері тарапынан қолдау тапты. Бірінші күні-ақ қауіпсіздік күштерімен қақтығыстар кезінде үш адам қаза тауып, тағы біреуі алған жарақаттарынан кейін қайтыс болды.<ref>{{Cite web |url=http://www.bbc.com/news/world-middle-east-12794882 |title=Middle East unrest: Silence broken in Syria // BBC News, 19 March 2011 |access-date=2017-12-14 |archive-date=2016-07-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160721131551/http://www.bbc.com/news/world-middle-east-12794882 |url-status=live }}</ref> '''20 наурыз:''' Жиналған топ билеуші Баас партиясының кеңсесін, әділет сарайын, бірнеше полиция бөлімшесін өртеп, екі телекоммуникациялық компанияның кеңсесін талқандады. Қауіпсіздік күштері жиналғандарға оқ атты.<ref name="ISW 2011">{{мақала|сілтеме=http://www.understandingwar.org/sites/default/files/Struggle_For_Syria.pdf |тақырыбы=The Struggle for Syria in 2011 |издание=Institute for the Study of War |авторы=Holliday, Joseph |ай=12 |жыл=2011 |archivedate=2011-12-21 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20111221072753/http://www.understandingwar.org/sites/default/files/Struggle_For_Syria.pdf }}</ref> Қалаға апаратын жолдар мен оның өзінде әскер мен полицияның бақылау бекеттері орнатылды. '''22 наурыз:''' Полиция Даръаға бара жатқан шерушілер колонналарына оқ атты. Олар жергілікті наразылықтарға қосылмақ болған. Толқулар [[Даръа|Даръаға]] жақын орналасқан елді мекендерге де тарады. '''23 наурыз:''' Түнде қауіпсіздік күштері күштерін күшейтіп, шерушілердің негізгі тірегі саналатын Әль-Омари мешітін басып алуға шабуыл жасады.<ref>[https://lenta.ru/news/2011/03/23/daraa/ В Сирии убиты пятеро участников антиправительственных выступлений] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201127002850/https://lenta.ru/news/2011/03/23/daraa/ |date=2020-11-27 }} // LENTA.RU, 23 марта 2011</ref> Сирия мемлекеттік телеарнасы шабуыл барысында мешіттен тәркіленген қару-жарақ қорын көрсетті. Ол қару-жарақтарға атыс қаруы, гранаталар және оқ-дәрілер кірген. Шерушілердің өкілдеріне сілтеме жасаған БАҚ-тың хабарлауынша, осы күні полициямен қақтығыстар барысында 15 адам қаза тапты.<ref name="autogenerated3">[http://www.islamrf.ru/news/world/w-news/15490/ В противостояниях сирийской полиции и манифестантов в Даръа 23 марта погибли 15 человек — оппозиция] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304094455/http://www.islamrf.ru/news/world/w-news/15490/ |date=2016-03-04 }} // ISLAM.RF от 24 марта 2011</ref> Күндіз Сирия мемлекеттік телеарнасы Башар Асадтың провинция губернаторын қызметтен босатқаны туралы ресми мәлімдеме жасады.<ref>[https://lenta.ru/news/2011/03/23/daraa1/ Президент Сирии уволил губернатора мятежного города] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210622234558/https://lenta.ru/news/2011/03/23/daraa1/ |date=2021-06-22 }} // LENTA.RU от 23 марта 2011</ref> '''25 наурыз:''' Оппозиция наразылық шараларын өткізді. [[Дамаск|Дамасктен]] оңтүстікте орналасқан [[Ас-Санамейн]] қаласында кем дегенде 20 адам қаза тапты.<ref name=autogenerated14>{{cite web|date=2012-04-11|url=https://lenta.ru/news/2012/04/11/attack/|title=Сирийская армия начала штурм двух городов|publisher=[[Lenta.ru]]|access-date=2012-09-18|archive-date=2012-08-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20120814043328/http://lenta.ru/news/2012/04/11/attack/|url-status=live}}</ref> '''26 наурыз:''' Латакияда тәртіпсіздіктер басталды, полиция Баас партиясының штаб-пәтерін өртеуге тырысқан екі адамды атып өлтірді.<ref>{{Cite web |url=http://www.gazeta.ru/news/lenta/2011/03/26/n_1764717.shtml |title=Два человека были застрелены при попытке поджечь отделение партии «Баас» в сирийском городе Латакия |access-date=2012-10-12 |archive-date=2012-10-17 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121017090445/http://www.gazeta.ru/news/lenta/2011/03/26/n_1764717.shtml |url-status=live }}</ref> Қолдарында суық қару болған жастар тәртіп сақшыларымен қақтығысқа түсті.<ref>{{Cite web |url=http://www.rosbalt.ru/main/2011/03/27/832899.html |title=Дамаск подтвердил гибель 12 человек в Латакии |access-date=2012-10-12 |archive-date=2012-02-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120204054032/http://www.rosbalt.ru/main/2011/03/27/832899.html |url-status=live }}</ref> Билік Сейднайя (Дамаск маңында) түрмесінде қамауда отырған 70 саяси тұтқынға амнистия жариялады.<ref>{{Cite web |url=http://www.km.ru/news/v-tufase-siriiskie-demonstranty-sozhgli-zdanie-gorkoma-pravyashchei-partii |title=В Туфасе сирийские мятежники сожгли здание горкома правящей партии |access-date=2013-06-30 |archive-date=2011-05-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110528054510/http://www.km.ru/news/v-tufase-siriiskie-demonstranty-sozhgli-zdanie-gorkoma-pravyashchei-partii |url-status=live }}</ref> '''29 наурыз:''' Сирия үкіметі отставкаға жіберілді.<ref>{{Cite web |url=http://www.rbc.ru/rbcfreenews/20110329170034.shtml |title=Правительство Сирии ушло в отставку |access-date=2012-10-17 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140116120804/http://www.rbc.ru/rbcfreenews/20110329170034.shtml |archive-date=2014-01-16 |url-status=dead }}</ref> Сирия қалаларында президентті қолдауға бағытталған ауқымды демонстрациялар өтті. '''30 наурыз:''' Башар Асад Халық кеңесі депутаттарының алдында сөйлеген сөзінде Сирия басшылығының көппартиялы жүйені енгізуге, сот жүйесін реформалауға, БАҚ туралы жаңа заңға қатысты реформалар жүргізу бағытын растады.<ref name="tass.ru">{{Cite web |url=https://tass.ru/spravochnaya-informaciya/520200 |title=Хронология событий в Сирии с марта 2011 года |lang=ru |website=tass.ru |access-date=2012-03-28}}</ref> === Сәуір === '''3 сәуір:''' Президент [[Башар әл-Асад|Башар Асад]] жаңа премьер-министр етіп [[Адель Сафарт|Адель Сафартты]] тағайындады.<ref name="autogenerated12">{{cite web|date=2011-04-03|url=https://lenta.ru/news/2011/04/03/minister/|title=Президент Сирии назначил нового премьер-министра|publisher=[[Lenta.ru]]|access-date=2012-09-18|archive-date=2012-08-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20120814014609/http://lenta.ru/news/2011/04/03/minister/|url-status=live}}</ref> '''7 сәуір:''' Сирия президенті арнайы жарлықпен Эль-Хасике провинциясының солтүстік-шығысындағы күрд халқына азаматтық құқық берді. Бұған дейін Эль-Хасика, Камышлы және Амуда қалаларында күрд партияларының белсенділері азаматтық құқықтармен қатар Сирия аумағында [[Күрд автономиясы|күрд автономиясын]] құруды талап еткен митингілер өткізген болатын.<ref name="tass.ru" /> '''14 сәуір:''' Жаңа үкімет құрылды.<ref>{{Cite web |url=http://mignews.com.ua/ru/articles/69150.html |title=Сирия получила новое правительство |access-date=2012-10-12 |archive-date=2012-08-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120807171805/http://mignews.com.ua/ru/articles/69150.html |url-status=live }}</ref> '''20 сәуір:''' Башар Асад 48 жыл бойы елде күшінде болған төтенше жағдай режимінің ресми түрде жойылғанын жариялады. Алайда оппозиция бұл шараларды «кеш қабылданған» деп атады.<ref>{{Cite web |url=http://www.novopol.ru/-v-sirii-otmenen-rejim-chrezvyichaynogo-polojeniya-text100023.html |title=В Сирии отменён режим чрезвычайного положения |access-date=2012-10-17 |archive-date=2011-07-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110714012754/http://www.novopol.ru/-v-sirii-otmenen-rejim-chrezvyichaynogo-polojeniya-text100023.html |url-status=dead }}</ref> '''21 сәуір:''' Хомс қаласында белгісіз адамдар Сирия генералы [[Абу әл-Теллави]] мен [[Ияд Харфуш|Ияд Харфуштың]] отбасыларына қарсы қанды қылмыс жасады. Билік бұл қылмысты оппозиция өкілдеріне жүктесе, оппозиция билік пен әскерді айыптады.<ref name=autogenerated17>{{Cite web |url=http://www.mignews.com/news/disasters/world/210411_221154_58820.html |title=Двух сирийских генералов с семьями порезали на куски |access-date=2012-10-17 |archive-date=2011-05-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110525005340/http://www.mignews.com/news/disasters/world/210411_221154_58820.html |url-status=live }}</ref> '''25 сәуір:''' Оппозиция шерулері жалғасып жатқан Дамаск маңайына, сондай-ақ Дераа және Джебла қалаларына үкімет әскерлері енгізілді. Елге шетелдік журналистердің кіруіне тыйым салынды.<ref name="tass.ru" /> '''27 сәуір:''' БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің отырысында Сирия билігінің әрекеттерін айыптайтын бірыңғай мәлімдеме қабылданбады. Оған Ресей, Қытай және Қауіпсіздік Кеңесіндегі жалғыз араб мемлекеті Ливан қарсы шықты.<ref name="tass.ru" /> === Маусым === Маусым айының басында Хама, Джиср-эш-Шугур (Идлиб провинциясы), Дейр-эз-Зор қалаларында қанды қақтығыстар болды.<ref>{{cite web|url=http://www.bbc.co.uk/news/world-middle-east-13662296|title=Syria unrest: 'Deadly clashes' in Jisr al-Shughour|publisher=Bbc.co.uk|date=2011-06-05|access-date=2011-06-12|archive-url=https://www.webcitation.org/69q1HAidn?url=http://www.bbc.co.uk/news/world-middle-east-13662296|archive-date=2012-08-11}}</ref> Қақтығыстар барысында ондаған адам қаза тапты. Сирия бұқаралық ақпарат құралдарының мәлімдемесіне сүйенсек, Джиср-эш-Шугур қаласында көтерілісшілердің қолынан 120-ға жуық полиция қызметкері қаза тапқан. Шілде айының соңында Хомс қаласында үкімет әскері мен көтерілісшілер арасында алғашқы қақтығыстар орын алды.<ref>[http://www.svoboda.org/archive/ru_news_zone/20110722/17/17.html?id=24273104 Сирийские войска продолжают операции в городе Хомс] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150924112229/http://www.svoboda.org/archive/ru_news_zone/20110722/17/17.html?id=24273104 |date=2015-09-24 }} // «Радио Свобода» от 22 июля 2011</ref> === Шілде === '''23 шілде:''' Жергілікті әскери училищеде бомбалар жарылды.<ref>[http://russian.news.cn/social/2011-07/23/c_131004489.htm Взрывы прогремели в военном училище в сирийском Хомсе, количество пострадавших неизвестно] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140107193703/http://russian.news.cn/social/2011-07/23/c_131004489.htm |date=2014-01-07 }} // «Синьхуа» от 23 июля 2011</ref> Сол күні Хомс қаласында әдейі теміржолға зақым келтірілуінің салдарынан жолаушылар пойызы рельсінен шығып кетіп, отқа оранды.<ref>[http://russian.news.cn/newsflash/2011-07/23/c_131004442.htm Срочно: В Сирии в результате атаки перевернулся поезд, погиб его машинист] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140107194546/http://russian.news.cn/newsflash/2011-07/23/c_131004442.htm |date=2014-01-07 }} // «Синьхуа» от 23 июля 2011</ref> Машинист қаза тапты, көптеген жолаушылар жарақат алды.<ref>[http://russian.news.cn/world/2012-01/15/c_131361305.htm В Сирии совершён теракт против поезда, перевозившего горючее] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140107193836/http://russian.news.cn/world/2012-01/15/c_131361305.htm |date=2014-01-07 }} // «Синьхуа» от 15 января 2012</ref> '''29 шілде:''' Көтерілісшілер жағына өткен Сирия армиясының бұрынғы әскери қызметкерлерінен құралған [[Еркін Сирия армиясы|Еркін Сирия армиясының]] (ЕСА) құрылғаны жарияланды.<ref name=":1" /> ЕСА өзінің басты мақсаты ретінде президент Башар Асадты биліктен шеттетуді мәлімдеді. '''31 шілде:''' Рамазан мейрамы қарсаңында президент Башар Асад бірқатар қалаларға танктер, бронетехникалар, армия бөлімшелері мен үкіметті қолдайтын жартылай әскери құрылымдарды енгізуге бұйрық берді. Бұл шешім жағдайды бақылауға алу және наразылықтарды басу мақсатында қабылданды, бірақ ол қантөгіске әкелді.<ref>[https://www.washingtonpost.com/opinions/syrias-ramadan-massacre/2011/08/01/gIQAZHCKoI_story.html Syria’s Ramadan massacre] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190322050737/https://www.washingtonpost.com/opinions/syrias-ramadan-massacre/2011/08/01/gIQAZHCKoI_story.html |date=2019-03-22 }}. ''The Washington Post''. 2 August 2011</ref><ref name="Annas">[https://web.archive.org/web/20160723100148/http://www.globalpost.com/dispatch/news/regions/middle-east/110827/despite-provocation-syrias-powerful-tribes-cling-peaceful-p Annasofie Flamand and Hugh Macleod. Despite provocation, Syria’s powerful tribes cling to peaceful protests. Syrian tribes embrace nonviolent resistance, defying stereotypes // Global Post, August 28, 2011]</ref> Адам құқықтарын қорғаушылардың бағалауы бойынша, әскери операцияның алғашқы екі күнінде-ақ [[Дейр-эз-Зор]] қаласында 25 адам қаза тапқан. Мыңдаған тұрғындар танкілердің тұрғын үйлерге бей-берекет атылған оқтарынан құтылу үшін қаладан кетті. Артиллериялық атыстардан кейін жаппай тұтқындаулар басталды. Құқық қорғаушылардың мәліметі бойынша, екі апта ішінде қала мен оның маңында бірнеше ондаған адам қаза тауып, жүздеген адам мемлекеттік қауіпсіздік күштері тарапынан қамауға алынған.<ref name="Annas" /><ref>[http://www.aljazeera.com/news/middleeast/2011/08/2011812125517309603.html 'Dozens dead' in Syria after Friday protests] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191205125100/http://www.aljazeera.com/news/middleeast/2011/08/2011812125517309603.html |date=2019-12-05 }}, Al Jazeera, 12 August 2011</ref> === Тамыз === '''3 тамыз:''' БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесі төрағасы арнайы мәлімдеме жасап, Сирия билігінің бейбіт тұрғындарға қарсы күш қолдануын және адам құқықтарын бұзуын қатаң айыптады.<ref name="tass.ru" /> '''4 тамыз:''' Сирия президенті Башар Асад елде көппартиялы жүйе енгізу туралы және жалпыұлттық сайлау ұйымдастыру туралы жарлықты бекітті.<ref name="tass.ru" /> '''17 тамыз:''' Танктер мен бронетехникалар қалалардан ішінара шығарылды.<ref>[http://www.aljazeera.com/news/middleeast/2011/08/20118175632478698.html Syrian troops 'withdraw' from key cities] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190803040640/http://www.aljazeera.com/news/middleeast/2011/08/20118175632478698.html |date=2019-08-03 }}. Al Jazeera. 17 August 2011.</ref><ref>{{Cite web |url=https://3mv.ru/forum/13-181-1 |title=Что происходит в Сирии? |access-date=2020-04-27 |archive-date=2015-10-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151019051217/http://3mv.ru/forum/13-181-1 |url-status=live }}</ref><ref>{{Cite web |url=https://www.reuters.com/article/2011/08/09/us-syria-idUSTRE76T02020110809 |title=Syria pursues army offensive despite Turkish talks |access-date=2017-10-01 |archive-date=2014-11-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20141126024525/http://www.reuters.com/article/2011/08/09/us-syria-idUSTRE76T02020110809 |url-status=dead }}</ref><ref name=autogenerated7>{{Cite web |url=http://english.aljazeera.net/news/middleeast/2011/08/201182582619939913.html |title=Syrian tanks 'resume shelling' eastern town, Al Jazeera English |access-date=2012-10-17 |archive-date=2011-10-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20111006075353/http://english.aljazeera.net//news/middleeast/2011/08/201182582619939913.html |url-status=live }}</ref> '''23 тамыз:''' Ыстамбұлда [[Сирия ұлттық кеңесі|Сириялық ұлттық кеңес]] құрылды. Кеңес Сирияның қуғындағы үкіметінің рөлін атқаруы керек еді, бірақ оның қызметіне әртүрлі оппозициялық топтардың көшбасшылары арасындағы жеке амбициялар мен қарым-қатынастар кедергі келтірді. '''27 тамыз:''' Дамаскіде наразылық акциясы өтті. Наразылық білдірушілер полицияға тас лақтыра бастады, ал полиция жауап ретінде оқ атып, сегіз адамды жаралады.<ref>{{Cite web |url=http://www.apsny.ge/2011/conf/1314478780.php |title=В Сирии силы безопасности открыли огонь по мятежникам |access-date=2013-06-30 |archive-date=2015-12-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151222110334/http://www.apsny.ge/2011/conf/1314478780.php |url-status=dead }}</ref> === Қыркүйек === '''2 қыркүйек:''' [[Еуропа Одағы|Еуроодақ]] Сирия мұнайын импорттауға эмбарго енгізді.<ref name="tass.ru" /> '''5 қыркүйек:''' Армия бөлімдері Хомс қаласына кірді. Қаланың ескі бөлігіндегі бірнеше кварталды басып алған көтерілісшілерге қарсы ұрыс кезінде 10 қыркүйекке дейін сегіз адам қаза тауып, бірнеше ондаған әскери қызметкер жарақат алды.<ref>[http://www.vesti.ru/doc.html?id=565928 Сирийские войска штурмуют мятежный Хомс] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140814204636/http://www.vesti.ru/doc.html?id=565928 |date=2014-08-14 }} // «Вести» от 10 сентября 2011</ref> '''10 қыркүйек:''' Араб мемлекеттері лигасының Бас хатшысы Набиль әл-Араби Дамаскіге сапармен барып, Сириядағы дағдарысты реттеу үшін «жол картасын» ұсынды.<ref name="tass.ru" /> '''13 қыркүйек:''' АҚШ пен Францияның Сириядағы елшілері Дамаскіде оппозициялық белсенді Гият Матардың қоштасу рәсіміне қатысты. Белгіленген деректер бойынша, ол 6 қыркүйекте тұтқындалғаннан кейін азаптаулардан қайтыс болған.<ref>{{Cite web |url=http://www.svobodanews.ru/content/news/24327568.html |title=Послы США и Франции участвовали в прощании с сирийским активистом |access-date=2012-10-12 |archive-date=2012-10-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121019092922/http://www.svobodanews.ru/content/news/24327568.html |url-status=live }}</ref><ref>{{cite web|author=11 September 2011|url=http://supportkurds.org/reports/urgent-syria-death-in-detention-of-activist-ghiyath-matter-fear-for-the-life-of-fellow-activist-yahya-sharbaji/|title=Urgent – Syria: Death in detention of activist Ghiyath Matter, Fear for the life of fellow activist Yahya Sharbaji|publisher=Supportkurds.org|date=2011-09-11|access-date=2012-01-26|archive-url=https://www.webcitation.org/69NZBOKtW?url=http://supportkurds.org/reports/urgent-syria-death-in-detention-of-activist-ghiyath-matter-fear-for-the-life-of-fellow-activist-yahya-sharbaji/|archive-date=2012-07-23|url-status=live}}</ref> === Хомс қаласындағы оқиғалар<br>(Қазан-Қараша) === === Қазан === '''5 қазан:''' БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің отырысында Ресей мен Қытай Сирия билігі оппозицияның наразылықтарын басуды тоқтатпаған жағдайда санкциялар салуды көздейтін қарар жобасына вето қойды.<ref name="tass.ru" /> '''12 қазан:''' Дамаск орталығындағы Себаат Бахрат алаңында Сирия президенті Башар Асадтың реформаларын қолдауға арналған миллиондық митинг өтті.<ref name="tass.ru" /> '''18 қазан:''' [[Сирия үкіметтік күштері|Үкімет күштері]] мұнда арнайы операция жүргізді. Құқық қорғау ұйымдарының мәліметі бойынша, қақтығыстарда 21 адам қаза тапты.<ref>[http://ria.ru/arab_sy/20111018/462816404.html Более 20 человек погибли при столкновениях в Сирии — правозащитники] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140107193419/http://ria.ru/arab_sy/20111018/462816404.html |date=2014-01-07 }} // РИА «Новости» от 18 октября 2011</ref> '''26 қазан:''' Дамаскіге Катар премьер-министрі шейх Хамад бен Джасем Әл Тани бастаған Араб әмірліктерінің Сирия жөніндегі бесжақты комитетінің өкілдері келді. Башар Асадпен келіссөздер барысында Сириядағы дағдарысты реттеу жолдары талқыланды.<ref name="tass.ru" /> '''30 қазан:''' [[Сирия армиясы]] мен қарулы топтар арасында қақтығыс кезінде 20 адам қаза тауып, 53 әскери жараланды; сонымен қатар 10 бейбіт тұрғын да қаза тапты.<ref>[http://ria.ru/arab_sy/20111030/475104307.html Бои армии Сирии с оппозиционными военными унесли жизни 20 солдат] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140107193316/http://ria.ru/arab_sy/20111030/475104307.html |date=2014-01-07 }} // РИА «Новости» от 30 октября 2011</ref> === Қараша === '''2 қараша:''' Каирде сыртқы істер министрлері деңгейінде Араб мемлекеттері Лигасының шұғыл кеңесі өтті, онда Сирия Араб мемлекеттері Лигасы ұсынған елдегі жағдайды қалыпқа келтіру жөніндегі «жол картасын» қабылдады. Сирия билігі екі апта ішінде ұлттық диалогты бастауы тиіс еді.<ref name="tass.ru" /> '''7 қараша:''' Әскери бөлімдер қала орталығына кірді.<ref>{{Cite web |url=https://lenta.ru/news/2011/11/07/enterhoms/ |title=Сирийские власти ввели войска в Хомс |access-date=2020-04-27 |archive-date=2021-01-24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210124134226/https://lenta.ru/news/2011/11/07/enterhoms/ |url-status=live }}</ref> '''8 қараша:''' [[Хомс|Хомстағы]] алты күнге созылған қарулы операция барысында 100-ден астам адам қаза тауып, жарақат алды.<ref name="tass.ru" /> '''12 қараша:''' Каирде Араб мемлекеттері Лигасының шұғыл отырысында Дамаск елдегі жағдайды қалыпқа келтіру жөніндегі араб аралық жоспардың барлық тармақтарын орындағанға дейін 16 қарашадан бастап Сирияның Араб мемлекетті Лигасындағы мүшелігін тоқтату туралы шешім қабылданды.<ref name="tass.ru" /> '''28 қараша:''' Бүстан ауданында ірі терактінің жолы кесілді — Пресвятая Богородица шіркеуінің маңында орнатылған бомбалар табылып, залалсыздандырылды.<ref>Сирия // «Зарубежное военное обозрение», № 1 (778), 2012. стр. 101</ref> === Желтоқсан === '''4 желтоқсан:''' Сирияның Сыртқы істер министрлігі елде бақылаушыларды орналастыру туралы Араб мемлекеттері Лигасының (АМЛ) жоспарын қолдады. Желтоқсанның ортасында Сирия бақылаушыларды орналастыру туралы АМЛ хаттамасына қол қойды.<ref name="tass.ru" /> '''15 желтоқсан:''' Ресей делегациясы Сирия бойынша БҰҰ Қауіпсіздік кеңесіне резолюция жобасын ұсынды. Бұл құжат бойынша сарапшылар деңгейінде бірнеше талқылау раунды өтті, бірақ ресейлік жоба қабылданған жоқ.<ref name="tass.ru" /> '''19 желтоқсан:''' БҰҰ Бас Ассамблеясы Сириядағы адам құқықтарының жағдайын айыптайтын резолюция қабылдады.<ref name="tass.ru" /> '''23 желтоқсан:''' Дамаскіде екі жанкешті басқарған бомбаланған көлік жарылды. Бұл жарылыс Сирия мемлекеттік қауіпсіздік күштеріне тиесілі ғимараттардың маңында болды.<ref>{{cite web|date=2011-12-23|url=https://lenta.ru/news/2011/12/23/damascus/|title=В Дамаске взорвали штаб-квартиру спецслужбы|publisher=[[Lenta.ru]]|access-date=2012-09-18|archive-date=2012-07-20|archive-url=https://web.archive.org/web/20120720002710/http://www.lenta.ru/news/2011/12/23/damascus/|url-status=live}}</ref> Шабуыл салдарынан 44 адам қаза тауып, тағы 166 адам жарақат алды.<ref>{{Cite web |url=http://www.rosbalt.ru/main/2011/03/26/832760.html |title=Боевики в сирийском Туфасе подожгли здание горкома правящей партии |access-date=2012-10-17 |archive-date=2012-02-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120204053950/http://www.rosbalt.ru/main/2011/03/26/832760.html |url-status=live }}</ref> '''28 желтоқсан:''' Сирия билігі үкіметке қарсы митингтер мен демонстрацияларға қатысқаны үшін ұсталған 755 адамды босатты.<ref name="tass.ru" /> == 2012 (Қаңтар-Сәуір) == === Қаңтар === '''6 қаңтар:''' Дамаскіде болған теракт салдарынан 25 адам қаза тауып, 50 адам жарақат алды.<ref>{{Cite web |url=https://vz.ru/news/2012/1/6/551681.html |title=Теракт в Дамаске унес жизни 25 человек, Взгляд |access-date=2020-04-27 |archive-date=2017-12-29 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171229231629/https://vz.ru/news/2012/1/6/551681.html |url-status=live }}</ref> '''10 қаңтар:''' «Джебхат ан-Нусра» атты исламшыл топтың құрылғаны туралы жария түрде хабарланды. '''11 қаңтар:''' Башар Асад Дамаскіде өткен митингте: «Біз соңғы күндерін өткеріп жатқан қастандықты жеңеміз», — деп мәлімдеді.<ref>{{Cite web |url=http://www.km.ru/v-mire/2012/01/11/narodnye-volneniya-v-stranakh-arabskogo-mira/prezident-sirii-vpervye-za-vse-vremya |title=Президент Сирии впервые за все время беспорядков выступил на митинге |access-date=2012-10-12 |archive-date=2012-01-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120113232756/http://www.km.ru/v-mire/2012/01/11/narodnye-volneniya-v-stranakh-arabskogo-mira/prezident-sirii-vpervye-za-vse-vremya |url-status=live }}</ref> Сол күні Хомс қаласында көтерілісшілер<ref>{{Cite web |url=https://expert.ru/expert/2012/08/na-poroge-haosa/ |title=Гражданская война в Сирии |access-date=2020-04-27 |archive-date=2021-10-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211018230419/https://expert.ru/expert/2012/08/na-poroge-haosa/ |url-status=live }}</ref><ref>[http://www.lefigaro.fr/flash-actu/2012/01/20/97001-20120120FILWWW00672-gilles-jacquier-aurait-ete-victime-d-une-bavure-des-insurges.php Le Figaro — Flash Actu : Gilles Jacquier aurait été victime d’une bavure des insurgés] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121017201621/http://www.lefigaro.fr/flash-actu/2012/01/20/97001-20120120FILWWW00672-gilles-jacquier-aurait-ete-victime-d-une-bavure-des-insurges.php |date=2012-10-17 }}{{ref-fr}}</ref> Сирия президенті Башар Асадты қолдауға шыққан демонстранттарды нысанаға алды.<ref>[http://www.itar-tass.com/c11/474914.html Французский журналист Жиль Жакье был убит в январе в Сирии из-за взрыва снаряда, выпущенного оппозиционерами] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121024033313/http://www.itar-tass.com/c11/474914.html |date=2012-10-24 }} // ИТАР-ТАСС от 18 июля 2012</ref> Бұл оқиға алавиттер тұратын Акрам ауданының аумағында болды. Шабуыл салдарынан сегіз адам қаза тауып, 25 адам жараланды.<ref>{{Cite web |url=http://www.newsru.com/world/11jan2012/homs.html |title=В сирийском городе Хомс боевики напали на демонстрацию. Есть погибшие, среди них журналист France 2 |access-date=2012-10-12 |archive-date=2014-01-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140107193816/http://www.newsru.com/world/11jan2012/homs.html |url-status=live }}</ref> Миномет минасының жарылуы нәтижесінде Францияның «France 2» телеарнасының репортері Жиль Жакье қайтыс болды.<ref>{{Cite web |url=http://www.francetv.fr/info/un-journaliste-de-france-2-tue-en-syrie_49233.html |title=Gilles Jacquier, un journaliste courageux au plus près des gens — francetv info |access-date=2012-10-12 |archive-date=2012-06-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120628023359/http://www.francetv.fr/info/un-journaliste-de-france-2-tue-en-syrie_49233.html |url-status=live }}</ref> '''21 қаңтар:''' Көтерілісшілердің дезертирлерден құрылған жасақтары Дамаскіден 20 км шығысқа қарай орналасқан, 120 мың тұрғыны бар [[Дума]] қаласын басып алды. Қарқынды қақтығыстар [[Дейр-эз-Зор]] мен [[Хомс]] қалаларында да орын алды.<ref name=douma>{{Cite web |url=https://lenta.ru/news/2012/01/22/douma/ |title=Сирийские повстанцы захватили пригород Дамаска |access-date=2020-04-27 |archive-date=2022-02-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220226154857/https://lenta.ru/news/2012/01/22/douma/ |url-status=live }}</ref> === Ақпан === '''4 ақпан:''' Түнде [[Сирия армиясы|Сирия әскері]] Хомстың бірнеше ауданына алғашқы артиллериялық соққылар жасады. Бұл 3 ақпанда Еркін Сирия армиясы мүшелерінің бақылау-өткізу бекеттеріне шабуыл жасап, шамамен 10 сарбазды өлтіруіне жауап ретінде жасалды. Оқ жаудырудың алғашқы күнінде-ақ 200-ден астам адам қаза тапты.<ref name="Alj">{{cite news |url=http://www.aljazeera.com/news/middleeast/2012/02/201223231333768854.html |title='Hundreds of casualties in Syria's Homs' in army assault on Syria's Homs |work=Al Jazeera |date=2011-10-04 |access-date=2012-02-06 |archive-date=2018-08-01 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180801025519/https://www.aljazeera.com/news/middleeast/2012/02/201223231333768854.html |url-status=live }}</ref><ref name="aljazeera3">{{cite web|url=http://blogs.aljazeera.net/liveblog/Syria|title=Syria Live Blog|work=Al Jazeera|access-date=2012-02-06|archive-url=https://www.webcitation.org/6EAd6WgAA?url=http://blogs.aljazeera.com/liveblog/topic/syria-153|archive-date=2013-02-04|url-status=live}}</ref> '''6 ақпан:''' Оқ жаудыру салдарынан тағы 97 тұрғын қайтыс болды. Жүздеген адам жарақат алды. Сирия билігі бастапқыда Хомсты атқылауға қатысы барын жоққа шығарып, жауапкершілікті қарсыластарына сілтеді. Кейін олар қалада «лаңкестікке қарсы операция» жүргізіліп жатқанын мәлімдеді. Хомстағы бейбіт тұрғындардың қазасын көптеген әлемдік көшбасшылар айыптады. АҚШ президенті Барак Обама Башар Асадтың отставкаға кетуін талап етті. Асад үкіметіне қарсы күштер көптеген елдерде демонстрациялар ұйымдастырды. Афина, Берлин, Каир, Кувейт және Лондон қалаларындағы Сирия елшіліктеріне шабуылдар жасалды.<ref name=DAWN-2012-02-04>«''otesters stormed Syrian embassies in Athens, Berlin, Cairo, Kuwait and London''»<br>{{cite news|url=http://www.dawn.com/2012/02/04/syria-mourns-“horrific-massacre”-in-homs.html|title=Syria mourns "horrific massacre" in Homs |work=DAWN|agency=Agence France-Presse|date=2012-02-04|access-date=2012-02-05}}</ref> Ұлыбритания мен АҚШ өз елшілерін Дамасктан кері шақыртып алды.<ref>{{Cite web |url=http://www.bbc.co.uk/russian/multimedia/2012/02/120207_homs_shelling_wood.shtml |title=Хомс: обстрелы днём, похороны по ночам |access-date=2012-10-12 |archive-date=2012-03-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120302080238/http://www.bbc.co.uk/russian/multimedia/2012/02/120207_homs_shelling_wood.shtml |url-status=live }}</ref><ref>{{Cite web |url=http://www.bbc.co.uk/news/world-middle-east-16912756 |title=Syria crisis: Fear and abandonment in under-fire Homs |access-date=2012-10-12 |archive-date=2012-03-20 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120320111326/http://www.bbc.co.uk/news/world-middle-east-16912756 |url-status=live }}</ref> '''10 ақпан:''' [[Алеппо]] қаласында [[Алепподағы терактілер (2012)|екі жарылыс]] болып, салдарынан 28 адам қаза тауып, 235 адам жарақат алды.<ref>{{Cite web |url=http://www.meta.kz/novosti/mideast/541700-siriyskaya-oppoziciya-zaputalas-v-otvetstvennyh-za-terakt-v-aleppo.html |title=Сирийская оппозиция запуталась в ответственных за теракт в Алеппо |access-date=2013-06-30 |archive-date=2021-01-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210126105030/http://www.meta.kz/novosti/mideast/541700-siriyskaya-oppoziciya-zaputalas-v-otvetstvennyh-za-terakt-v-aleppo.html |url-status=dead }}</ref> Жарылыстар үшін жауапкершілікті [[Еркін Сирия армиясы]] өз мойнына алды.<ref>{{Cite web |url=http://ru.euronews.com/2012/02/10/syria-25-killed-in-aleppo-blast |title=Сирийские повстанцы стоят за взрывами в Алеппо |access-date=2012-10-12 |archive-date=2016-10-01 |archive-url=https://web.archive.org/web/20161001192302/http://ru.euronews.com/2012/02/10/syria-25-killed-in-aleppo-blast |url-status=dead }}</ref> '''29 ақпан:''' Сирия әскері Хомс қаласының орталығындағы Баба Амр ауданын бақылауына алды.<ref>{{Cite web |url=https://lenta.ru/news/2012/02/29/herewego/ |title=Сирийская армия начала наступление на Хомс |access-date=2020-04-27 |archive-date=2022-02-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220226103450/https://lenta.ru/news/2012/02/29/herewego/ |url-status=live }}</ref><ref>{{Cite web |url=http://www.kommersant.ru/news/1883536 |title=Сирийская армия взяла под контроль город Хомс |access-date=2012-10-12 |archive-date=2012-04-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120415203946/http://kommersant.ru/news/1883536 |url-status=live }}</ref> === Наурыз === '''13 наурыз:''' Сирия билігі Идлиб қаласын бақылауға алғанын мәлімдеді.<ref>[https://lenta.ru/news/2012/03/13/idlib Сирийские власти заявили о захвате города Идлиб. Lenta.ru] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220602222020/https://lenta.ru/news/2012/03/13/idlib |date=2022-06-02 }} (13.03.2012)</ref> '''17 наурыз:''' [[Дамаск]] қаласында екі жарылыстың салдарынан 27 адам қаза тауып, 97 адам жарақат алды.<ref>{{cite web|url=http://www.bbc.co.uk/russian/international/2012/03/120318_syria_aleppo_blast.shtml|title=В результате взрыва автомобиля в Алеппо есть убитые|publisher=BBC|access-date=2012-03-24|lang=ru|archive-url=https://www.webcitation.org/69NZE7HIm?url=http://www.bbc.co.uk/russian/international/2012/03/120318_syria_aleppo_blast.shtml|archive-date=2012-07-23|url-status=live}}</ref> '''18 наурыз:''' [[Алеппо]] қаласында мина қойылған автомобиль жарылды. Алдын ала мәліметтер бойынша, үш адам қаза тауып, ондаған адам жарақат алды.<ref>{{cite web|url=http://www.newsru.com/world/18mar2012/aleppo.html|title=Взрыв в сирийском городе Алеппо: трое погибших, десятки раненых|publisher=News.ru|access-date=2012-03-24|lang=ru|archive-url=https://web.archive.org/web/20120323230939/http://www.newsru.com/world/18mar2012/aleppo.html|archive-date=2012-03-23|url-status=live}}</ref> '''19 наурыз:''' Дамаскідегі шайқастарда 80 сириялық солдат қаза тапты. Күндіз үкіметтік армияның бөлімшелері Дейр-эз-Зор қаласына шабуыл жасауға кірісті.<ref>{{cite web|date=2012-03-19|url=https://lenta.ru/news/2012/03/19/herewego/|title=Сирийская армия начала штурм приграничного с Ираком города|publisher=Lenta.ru|access-date=2012-09-18|archive-date=2012-07-20|archive-url=https://web.archive.org/web/20120720001047/http://lenta.ru/news/2012/03/19/herewego/|url-status=live}}</ref> '''28 наурыз:''' Сирия үкіметтік әскерлері елдің орталығында орналасқан Калаат аль-Мадик қаласына және оған жақын елді мекендерге шабуыл жасауға кірісті.<ref>{{cite web|date=2012-03-28|url=https://lenta.ru/news/2012/03/28/newtown/|title=Сирийские войска начали штурм очередного города|publisher=Lenta.ru|access-date=2012-09-18|archive-date=2012-07-20|archive-url=https://web.archive.org/web/20120720031353/http://lenta.ru/news/2012/03/28/newtown/|url-status=live}}</ref> '''30 наурыз:''' Күндіз Сирия үкіметтік әскерлері Хомс қаласының тұрғын үй аудандарын миномет пен артиллериямен қайтадан атқылай бастады.<ref>{{cite web|date=2012-03-30|url=https://lenta.ru/news/2012/03/30/again/|title=Сирийская артиллерия возобновила обстрел «освобождённого» Хомса|publisher=Lenta.ru|access-date=2012-09-18|archive-date=2012-07-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20120718155823/http://lenta.ru/news/2012/03/30/again/|url-status=live}}</ref> === Сәуір === '''7 сәуір:''' Agence France-Presse құқық қорғау ұйымдарына сілтеме жасап, Сириядағы үкіметтік әскерлер мен көтерілісшілер арасындағы қақтығыстарда 100-ден астам адамның қаза тапқанын, олардың 74-і бейбіт тұрғындар екенін хабарлады.<ref>{{Cite web |url=http://www.meta.kz/novosti/mideast/668139-v-godovschinu-sozdaniya-partii-asada-v-sirii-ubito-100-chelovek.html |title=В годовщину создания партии Асада в Сирии убито 100 человек |access-date=2013-06-30 |archive-date=2013-06-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130619192951/http://meta.kz/novosti/mideast/668139-v-godovschinu-sozdaniya-partii-asada-v-sirii-ubito-100-chelovek.html |url-status=dead }}</ref> '''9 сәуір:''' Сирияда үкіметтік әскерлерінің көтерілісшілердің позицияларына жасаған шабуылдары нәтижесінде 100-ден астам адам қаза тапты.<ref>{{cite web|date=2012-04-09|url=https://lenta.ru/news/2012/04/09/syria/|title=В Сирии за день убиты более 100 человек|publisher=Lenta.ru|access-date=2012-09-18|archive-date=2012-08-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20120811083449/http://lenta.ru/news/2012/04/09/syria/|url-status=live}}</ref> '''11 сәуір:''' Кем дегенде 20 дана бронетехника Хама қаласының орталық көшелеріне кірді. Бұл уақытта Растан қаласына артиллериялық шабуыл да басталды.<ref>{{Cite web |url=http://www.segodnya.ua/world/cirijckaja-armija-prictupila-k-vypolneniju-mirnoho-plana-shturmom-dvukh-horodov.html |title=Сирийская армия приступила к выполнению мирного плана штурмом двух городов |access-date=2013-06-30 |archive-date=2016-03-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160304114515/http://www.segodnya.ua/world/cirijckaja-armija-prictupila-k-vypolneniju-mirnoho-plana-shturmom-dvukh-horodov.html |url-status=live }}</ref> '''12 сәуір:''' Бітім жарияланды. Алайда, Сирия билігі әскерлерді қалалардан шығармайтынын айтып, «қарулы топтардың» кез келген шабуылына қарсы тұруға дайын екенін мәлімдеді.<ref>{{Cite web |url=http://asiareport.ru/index.php/news/14676-siriya-privykaet-k-vossoedineniyu.html |title=Сирия привыкает к воссоединению |access-date=2013-06-30 |archive-date=2013-08-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130809134230/http://asiareport.ru/index.php/news/14676-siriya-privykaet-k-vossoedineniyu.html |url-status=live }}</ref><ref>[http://kievskaya.com.ua/mir/sobytiya/siriya-prekratila-krovoprolitiya-nastupilo-peremirie.html Сирия прекратила кровопролития: наступило перемирие]{{Deadlink|date=December 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> '''16 сәуір:''' Сирияға БҰҰ-ның 6 адамнан тұратын алғашқы бақылаушылар тобы келді.<ref>[http://focus.ua/foreign/227551/ В Сирию прибыла первая группа наблюдателей ООН]</ref><ref>{{Cite web |url=http://www.km.ru/v-mire/2012/04/16/siriiskii-krizis/v-siriyu-pribyla-pervaya-gruppa-nablyudatelei-oon |title=В Сирию прибыла первая группа наблюдателей ООН |access-date=2013-06-30 |archive-date=2012-07-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120709091125/http://www.km.ru/v-mire/2012/04/16/siriiskii-krizis/v-siriyu-pribyla-pervaya-gruppa-nablyudatelei-oon |url-status=live }}</ref> '''22 сәуір:''' Сирия әскері Дамаск маңындағы Дума қаласына шабуыл жасауға кірісті.<ref>{{cite web|date=2012-04-22|url=https://lenta.ru/news/2012/04/22/syrian/|title=Сирийская армия приступила к штурму пригорода Дамаска|publisher=[[Lenta.ru]]|access-date=2012-09-18|archive-date=2012-07-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20120714070822/http://lenta.ru/news/2012/04/22/syrian/|url-status=live}}</ref> == 2012 (Мамыр-Тамыз) == === Мамыр === '''8 мамыр:''' Сирияда [[Халық кеңесі|Халық кеңесіне]] сайлау өтті. Бұл сайлау алғаш рет көппартиялық негізде ұйымдастырылды. [[Баас партиясы]] осы жолы басқа партиялармен бірдей жағдайда сайлауға қатысты.<ref name=autogenerated21>{{Cite web |url=http://www.rosbalt.ru/main/2012/05/08/978429.html |title=В Сирии завершились парламентские выборы |access-date=2016-03-03 |archive-date=2012-06-20 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120620041302/http://www.rosbalt.ru/main/2012/05/08/978429.html |url-status=live }}</ref> Сайлауға дауыс беру құқығы бар азаматтардың 51,26%-ы қатысты. Сайлау нәтижесінде Баас партиясы жетекшілік ететін «Ұлттық бірлік» блогы жеңіске жетті. Бұл оқиға елдің саяси жүйесіндегі өзгерістердің көрсеткіші ретінде қабылданды.<ref name=autogenerated22>{{Cite web |url=http://www.vesti.ru/doc.html?id=795158 |title=Госдеп США: выборы в Сирии смехотворны |access-date=2016-03-03 |archive-date=2012-06-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120607064324/http://www.vesti.ru/doc.html?id=795158 |url-status=live }}</ref> '''10 мамыр:''' Дамаск қаласында әскери барлау ғимаратының жанында екі мина қойылған автомобиль жарылды. Кемінде 55 адам қаза тауып, ондаған адам жарақат алды.<ref>{{Cite web |url=http://www.bbc.co.uk/news/world-middle-east-18015935 |title=BBC News — Syria unrest: Damascus 'suicide blasts' kill dozens |access-date=2012-10-12 |archive-date=2012-08-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120822211449/http://www.bbc.co.uk/news/world-middle-east-18015935 |url-status=live }}</ref> '''14 мамыр:''' [[Эр-Растан]] қаласындағы шайқастар кезінде кемінде 23 әскери қызметкер қаза тауып, 3 БМП өртелді.<ref>{{cite web|date=2012-05-14|url=https://lenta.ru/news/2012/05/14/rastan/|title=Сирийские повстанцы сожгли три БМП с солдатами|publisher=[[Lenta.ru]]|access-date=2012-09-18|archive-date=2012-07-20|archive-url=https://web.archive.org/web/20120720040625/http://lenta.ru/news/2012/05/14/rastan/|url-status=live}}</ref> Ресейдің Сыртқы істер министрлігі Сирия үкіметіне Ресей Федерациясы тарапынан қару-жарақ жеткізілгенін мойындады. Дегенмен, қарудың қорғаныс сипатына сілтеме жасап, оның заңдылығы туралы мәлімдеме жасалды.<ref name="ria.ru">[http://ria.ru/arab_sy/20120514/648920563.html РФ поставляет оружие в Сирию на законных основаниях — замглавы МИД РФ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120720054004/http://ria.ru/arab_sy/20120514/648920563.html |date=2012-07-20 }} // РИА, 14.05.2012</ref> '''16 мамыр:''' The Washington Post газеті Сирия көтерілісшілерін Парсы шығанағының мұнай монархиялары қаржыландырып, қару-жарақпен қамтамасыз етіп жатқанын хабарлады.<ref name=autogenerated17 /><ref name=autogenerated24>{{cite web|date=2012-05-16|url=https://lenta.ru/news/2012/05/16/syrianrebels/|title=Сирийские повстанцы начали получать иностранную помощь|publisher=[[Lenta.ru]]|access-date=2012-09-18|archive-date=2012-11-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20121109024743/http://lenta.ru/news/2012/05/16/syrianrebels/|url-status=live}}</ref> '''17 мамыр:''' БҰҰ сарапшылар комиссиясының есебі жарияланды, онда Иранның БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің қару экспорттауға тыйым салуын бұзып, Сирияға қару жеткізіп жатқаны мәлімделді.<ref name=golos-ameriki>{{Cite web |url=http://www.golos-ameriki.ru/content/un-iran-syria/667022.html |title=Иран, по данным ООН, экспортирует оружие в Сирию в нарушение санкций. golos-ameriki.ru. 17.05.2012 |access-date=2012-10-12 |archive-date=2015-10-24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151024125715/http://www.golos-ameriki.ru/content/un-iran-syria/667022.html |url-status=live }}</ref> '''19 мамыр:''' Дейр-эз-Зор қаласында теракт болды. Кемінде 9 адам қаза тауып, 100-ден астам адам жарақат алды.<ref>[http://ru.euronews.com/2012/05/19/un-warns-al-qaeda-behind-syrian-car-bombings Сирия: очередной теракт] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120607005702/http://ru.euronews.com/2012/05/19/un-warns-al-qaeda-behind-syrian-car-bombings |date=2012-06-07 }} // euronews.com, 19.05.2012</ref> '''25 мамыр:''' Хуле қаласында үкіметтік әскерлер мен оларды қолдайтын «Шабиха» атты әскерилер жасаған жазалау операциясы барысында 108 адам қаза тапты, оның ішінде 49 бала және 34 әйел бар. 300-ден астам адам жарақат алды. БҰҰ Адам құқықтары жөніндегі кеңесінің мәліметінше, қаза тапқандардың шамамен 20-сы артиллериялық шабуылдардың салдарынан көз жұмған, ал қалғандары жақын қашықтықтан атылған оқтар мен суық қарумен өлтірілген.<ref name=Reuters529>{{Cite news |url= https://www.reuters.com/article/2012/05/29/us-syria-un-idUSBRE84S10020120529 |title= Most Houla victims killed in summary executions: U.N. |author= Nebehay, Stephanie |date= 2012-05-29 |agency= Reuters |access-date= 2012-05-29 |archive-url= https://www.webcitation.org/6838u6v39?url=http://www.reuters.com/article/2012/05/29/us-syria-un-idUSBRE84S10020120529 |archive-date= 2012-05-30 |url-status= live }}</ref> '''27 мамыр:''' Иранның жоғары лауазымды әскери офицері Иран қарулы күштерінің Сириядағы қақтығысқа Сирия үкіметінің жағында қатысып жатқанын мойындады.<ref name="alarabiya">{{Cite web |url=https://english.alarabiya.net/articles/2012/01/21/189650.html |title=Syrian deserters seize town of Douma northeast of Damascus, scores killed |access-date=2020-04-27 |archive-date=2017-10-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171010014940/http://english.alarabiya.net/articles/2012/01/21/189650.html |url-status=live }}</ref> '''31 мамыр:''' Еркін Сирия армиясының өкілі, полковник [[Қассим Саадеддин]] Сирия үкіметіне ультиматум қойып, 48 сағат ішінде атысты тоқтату жоспарын орындауды талап етті. Ол, егер Дамаск ресми түрде жауап бермесе, көтерілісшілердің халықаралық бейбіт жоспарға бағынудан бас тартатынын мәлімдеді.<ref name=autogenerated20>[http://www.bbc.co.uk/russian/international/2012/05/120530_syria_rebels_deadline.shtml Сирийские повстанцы выдвинули ультиматум Асаду] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120531041137/http://www.bbc.co.uk/russian/international/2012/05/120530_syria_rebels_deadline.shtml |date=2012-05-31 }} // «Русская служба BBC» от 31 мая 2012 года</ref><ref name=autogenerated15>{{Cite web |url=http://ua.euronews.com/2012/05/31/un-chief-warns-of-civil-war-in-syria/ |title=ООН: Сирія як ніколи близька до громадянської війни. euronews.com. 31/05/2012 |access-date=2016-03-03 |archive-date=2012-06-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120606043628/http://ua.euronews.com/2012/05/31/un-chief-warns-of-civil-war-in-syria/ |url-status=dead }}</ref> === Маусым === Маусымның басында Сирия президенті [[Башар әл-Асад|Башар Асад]] парламентте сөйлеген сөзінде «террористерге» қарсы күресті жалғастыратынын мәлімдеп, елдегі соғысты қоздыруда «сыртқы күштерді» айыптады.<ref name="svoboda05-06-12" /> '''4 маусым:''' Сирия көтерілісшілерінің әскери кеңесінің ресми өкілі, майор Сами аль-Курди оппозиция үкіметтік әскерлермен жасалған бітімге бағынудан бас тартатынын және «өз азаматтарын қорғау операцияларын» бастайтынын хабарлады. Сонымен қатар, ол БҰҰ бақылаушылары миссиясының мандатын кеңейтуді талап етіп, ол миссияның «тек бақылап қана қоймай, елдегі қазіргі үкіметті «бейбітшілікке мәжбүрлеу» қажеттігін» айтты.<ref name=autogenerated27>[http://world.comments.ua/2012/06/05/342198/povstantsi-sirii-ofitsialno.html Повстанцы Сирии официально отказались от перемирия с властями] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121017083310/http://world.comments.ua/2012/06/05/342198/povstantsi-sirii-ofitsialno.html |date=2012-10-17 }} // comments.ua, 5.06.2012</ref> Қақтығыстар елдің оңтүстігінде, Даръа провинциясында, солтүстігінде, Түркиямен шекарада орналасқан Идлиб провинциясында орын алды, мұнда көтерілісшілерге қарсы авиация қолданылды. Латакия провинциясында да ауыр шайқастар болды. Халықаралық агенттіктердің хабарлауынша, үкіметтік әскерлер Хомс және Дамаск қалаларының оппозиция бақылауындағы аудандарына, сондай-ақ Хама провинциясындағы Кфар Зита қаласына кірді.<ref name="svoboda05-06-12" /> '''5 маусым:''' Сирия билігі батыс дипломаттарының бір тобын елден шығару туралы шешім қабылдағанын жариялады. Бұл қадам Батыс елдерінің Сирия дипломаттарын елден шығаруына жауап ретінде жасалған.<ref name="svoboda05-06-12">{{cite web|url=https://www.svoboda.org/a/24604366.html|title=Российско-китайская проблема Сирии|date=2012-06-05|publisher=svoboda.org|access-date=2017-11-21|archive-date=2017-12-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20171201080958/https://www.svoboda.org/a/24604366.html|url-status=live}}</ref> '''7 маусым:''' БҰҰ бас хатшысы [[Пан Ги Мун]] Сирияның әл-Кубейр ауылында бейбіт тұрғындардың жаппай қырылуын «суреттеуге келмейтін варварлық» деп атап, бұл оқиғалардың «Асад режимінің заңдылығын жоққа шығаратынын» мәлімдеді. Ол Кофи Аннанның бейбітшілік жоспарының орындалмай жатқанын мойындап, Сирияда толыққанды азаматтық соғыстың басталу қаупі бар екенін ескертті. БАҚ мәліметінше, әл-Кубейрде 80-ге жуық адам, соның ішінде көптеген әйелдер мен балалар қаза тапқан. Оппозиция шабуылды үкіметті қолдайтын «Шабиха» қарулы топтары жасады деп мәлімдеді. Ал Сирия билігі бұл оқиғада 9 адамның қаза тапқанын хабарлап, кінәні «лаңкестік топтарға» жүктеді.<ref name="svoboda120608">{{cite web|url=http://www.svoboda.org/content/article/24608073.html|title=Сирия: «Хезболла» и Иран благодарят Россию|date=2012-06-08|publisher=svoboda.org|access-date=2017-11-21|archive-date=2013-06-21|archive-url=https://web.archive.org/web/20130621125246/http://www.svoboda.org/content/article/24608073.html|url-status=live}}</ref> '''13 маусым:''' БҰҰ-ның бітімгершілік операциялар жөніндегі Бас хатшысының орынбасары [[Эрве Ладсу]] Сирияда азаматтық соғыс жүріп жатқанын ресми түрде мойындады. Оның айтуынша, Сирия үкіметі кейбір қалалар мен елдің тұтас аймақтарын бақылаудан айырылған, ал оппозицияға қарсы әскери авиация мен соққы жасаушы тікұшақтар қолданылуда.<ref name=autogenerated333>{{Cite web |url=https://lenta.ru/articles/2012/06/14/newturn/ |title=И.Яковина. Уровнем выше |access-date=2020-04-27 |archive-date=2022-06-08 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220608065350/https://lenta.ru/articles/2012/06/14/newturn/ |url-status=live }}</ref> '''22 маусым:''' Сирияның әуе қорғаныс күштері Сирияның аумақтық суларының әуе кеңістігінде Түркияның RF-4E барлау ұшағын атып түсірді.<ref name=autogenerated34>{{cite news|url=https://regnum.ru/news/polit/1544646.html|title=Сирия подтвердила, что сбила турецкий истребитель|publisher=ИА REGNUM|date=2012-06-23|access-date=2020-04-27|archive-date=2022-05-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20220506131002/https://regnum.ru/news/polit/1544646.html|url-status=live}}</ref> '''25 маусым:''' Сирияның әуе қорғаныс күштері бұған дейін атып түсірілген ұшақты іздестіру жұмыстарын жүргізіп жатқан Түркияның ұшағына оқ атты.<ref name=autogenerated23>{{Cite web |url=http://www.rbc.ua/rus/newsline/show/siriya-snova-obstrelyala-turetskiy-samolet-25062012140800 |title=Сирия снова обстреляла турецкий самолёт. rbc.ua. 25.06.2012 |access-date=2016-03-03 |archive-date=2014-07-05 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140705021806/http://www.rbc.ua/rus/newsline/show/siriya-snova-obstrelyala-turetskiy-samolet-25062012140800 |url-status=live }}</ref> '''28 маусым:''' Түркия үкіметі әскердің жауынгерлік дайындық деңгейін арттырып, Сириямен шекаралас аймақтарға әскери күштерді шоғырландыруды бастады. Түрік үкіметінің мәлімдеуінше, бұл шаралар Сирия тарапынан болуы мүмкін арандатушылық әрекеттерге жауап беру мақсатында қолға алынды.<ref>{{Cite web |url=http://www.svobodanews.ru/archive/ru_news_zone/20120628/17/17.html?id=24628938 |title=В Дамаске повстанцы напали на Дворец правосудия; Турция стягивает войска к границе с Сирией. svobodanews.ru. 28.06.2012 |access-date=2012-10-12 |archive-date=2012-10-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121019103037/http://www.svobodanews.ru/archive/ru_news_zone/20120628/17/17.html?id=24628938 |url-status=live }}</ref> === Шілде === '''1 шілде:''' Үкіметтік әскерлер Дума қаласын бақылауына алды.<ref>{{Cite web |url=http://www.vesti.ru/doc.html?id=837664&tid=95994 |title=Сирийские войска взяли Думу под контроль. vesti.ru. 01.07.2012 |access-date=2012-10-12 |archive-date=2012-07-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120719101016/http://www.vesti.ru/doc.html?id=837664&tid=95994 |url-status=live }}</ref> '''5 шілде:''' Үкіметтік әскерлер [[Идлиб]] провинциясындағы [[Хан-Шейхун]] қаласына шабуыл жасап, оны бақылауына алды. Шабуылға бірнеше ондаған бронетехника мен әскери тікұшақтар қатысты. Көтерілісшілер өз позицияларын тастап, Хан-Шейхунның солтүстігіне қарай шегінді. Қала халқының басым бөлігі үкімет әскерлерінің шабуылына дейін үйлерін тастап кеткен. Бұған дейін көтерілісшілердің бақылауында болған Хан-Шейхун [[Дамаск]] пен [[Алеппо]] қалаларын байланыстыратын негізгі тасжолды жауып тастаған еді.<ref>{{Cite web |url=https://lenta.ru/news/2012/07/05/khan/ |title=Сирийские войска взяли штурмом город Хан-Шейхун |access-date=2020-04-27 |archive-date=2022-02-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220226094721/https://lenta.ru/news/2012/07/05/khan/ |url-status=live }}</ref> Оппозицияның күш салуына қарамастан, билік Жерорта теңізі маңындағы ірі порт Латакияны бақылауда ұстауды жалғастырды. '''6 шілде:''' Сирия Республика гвардиясының бригадалық генералы Манаф Тлас елден шығып, Түркияға кеткені белгілі болды.<ref>{{Cite web |url=https://lenta.ru/news/2012/07/05/manaf/ |title=Генерал из ближайшего окружения Асада бежал в Турцию |access-date=2017-11-22 |archive-date=2016-05-05 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160505103753/https://lenta.ru/news/2012/07/05/manaf/ |url-status=live }}</ref> Тлас президент Башар Асадтың жақын серіктерінің бірі болған және Сирия армиясының элиталық бөлімшелерінің бірі саналатын, Дамаскіде орналасқан Республика гвардиясының 104-бригадасын басқарған. '''7 шілде:''' Сирия аумағынан атылған бірнеше оқ пен зымыран Ливанның Вади-Халед тау аймағында жарылды. Бұл жерде Сириядан қашқан босқындардың лагері орналасқан. Нәтижесінде үш босқын қаза тапты, жеті адам жарақат алды. Тағы бір әйел Эль-Хише ауылында, сириялық босқындарға арналған қабылдау пунктіне жақын жерде минаға түсіп жараланды. Сириядан атылған оқтар Ливанның тағы екі аумағы — Эль-Аваде мен Эль-Кальханы да зақымдады, бұл жерде мешіттің ғимараты бүлінді. Сирия телеарнасы армияның арнайы бөлімшелері Ливаннан өтпек болған ірі террористік топты Сирия аумағында жойғанын хабарлады.<ref>{{Cite web |url=http://www.newsru.com/world/07jul2012/livan.html |title=Сирия обстреляла территорию Ливана, есть погибшие среди беженцев |access-date=2012-10-12 |archive-date=2012-08-27 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120827192323/http://www.newsru.com/world/07jul2012/livan.html |url-status=live }}</ref> '''12 шілде:''' Хама провинциясындағы Тремсех ауылында болған шабуыл кезінде 200-ден астам адам қаза тапты, олардың көпшілігі бейбіт тұрғындар. Сирия билігі бұл оқиғада ауылда терроршылар тобының қоршауға алынғанын және армияның арнайы бөлімшелері шабуыл жасағанын, нәтижесінде «көптеген экстремистердің» өлтірілгенін мәлімдеді.<ref name="dw130712">{{cite web|url=http://www.dw.com/ru/сирийская-оппозиция-сообщила-о-самой-жестокой-расправе-за-время-конфликта/a-16094792|title=Сирийская оппозиция сообщила о самой жестокой расправе за время конфликта|date=2012-07-13|publisher=Deutsche Welle|access-date=2017-11-21|archive-date=2017-12-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20171201044306/http://www.dw.com/ru/сирийская-оппозиция-сообщила-о-самой-жестокой-расправе-за-время-конфликта/a-16094792|url-status=live}}</ref> '''14 шілде:''' Халықаралық Қызыл Крест Комитеті Сириядағы зорлық-зомбылықтың өршуіне байланысты бұл оқиғаны «ішкі қарулы қақтығыс» деп бағалады. Бұған дейін ХҚКК Сириядағы жағдайды үкімет әскерлері мен қарулы көтерілісшілер арасындағы қақтығыс ретінде қарастырған болатын.<ref name="dw140712">{{cite web|url=http://www.dw.com/ru/в-тремсехе-жертвами-расправы-стали-сирийские-оппозиционеры/a-16098512|title=В Тремсехе жертвами расправы стали сирийские оппозиционеры|date=2012-07-15|publisher=Deutsche Welle|access-date=2017-11-21|archive-date=2017-10-16|archive-url=https://web.archive.org/web/20171016123230/http://www.dw.com/ru/в-тремсехе-жертвами-расправы-стали-сирийские-оппозиционеры/a-16098512|url-status=live}}</ref> '''15 шілде:''' Сирия астанасы Дамаскіде қарулы қақтығыстар басталды. Сириялық «Мұсылман бауырлар» ұйымының өкілі кейінірек мәлімдегендей, «революциялық қолбасшылық» Дамаскіні азат ету үшін күресті бастау туралы шешім қабылдап, қалаға және оның солтүстігінен, шығысынан және оңтүстігінен 50–100 адамнан тұратын 50 қарулы топ жіберген.<ref name="itar-tass.com">{{Cite web |url=http://www.itar-tass.com/c303/476920.html |title=Боевики установили контроль над всеми КПП на границе Сирии с Ираком |access-date=2012-10-12 |archive-date=2012-10-17 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121017173108/http://www.itar-tass.com/c303/476920.html |url-status=live }}</ref> Бұл аймақтар үкіметке қарсы толқулардың негізгі ошақтары болып табылады. Оппозиция өкілдерінің мәлімдеуінше, сол күні үкімет әскері негізінен суннит мұсылмандары тұратын Мидан ауданын бақылауға алу үшін қалаға енген көтерілісшілерді ығыстыру мақсатында қала маңына кірді. '''16 шілде:''' Қарулы қақтығыстар Дамаскінің Тадамун, Джобар және Кфар Суса сияқты басқа аудандарына да таралды.<ref>{{Cite web |url=http://www.bbc.co.uk/russian/international/2012/07/120716_syria_damascus_fighting_intensifies.shtml |title=В Дамаске второй день подряд идут тяжелые бои. bbc.co.uk. 16 июля 2012 г |access-date=2012-10-12 |archive-date=2012-08-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120823110211/http://www.bbc.co.uk/russian/international/2012/07/120716_syria_damascus_fighting_intensifies.shtml |url-status=live }}</ref> Қақтығыстар барысында үкімет әскерлері ауыр бронетехника мен әскери авиацияны қолданды. '''17 шілде:''' Әскери қимылдар қаланың орталық аудандарына ауысып, негізгі шайқастар Дамаскінің басты көшелерінің бірі — Багдад көшесінде өтті.<ref>[http://www.bbc.co.uk/ukrainian/ukraine_in_russian/2012/07/120717_ru_s_syria_damascus_fight.shtml Сирия: в Дамаске ожесточились бои, говорит оппозиция. bbc.co.uk. 17 июля, 2012 г.]</ref> Бұл уақытқа қарай, әсіресе Идлиб провинциясының Түркиямен шекаралас ауылдық аймақтарында үкімет бақылауынан тыс аймақтар пайда болды. '''22 шілде:''' Түркия шекарасына ПВО жүйелері орналастырылғаннан кейін, сириялық әскери тікұшақтар патрульдеуді тоқтатты, нәтижесінде Идлиб үстінде факті бойынша ұшуға тыйым салынған аймақ құрылды.<ref>{{Cite web |url=https://lenta.ru/news/2012/07/11/likelibya/ |title=На севере Сирии появился аналог Бенгази |access-date=2020-04-27 |archive-date=2022-05-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220509030018/https://lenta.ru/news/2012/07/11/likelibya/ |url-status=live }}</ref><ref>{{Cite web |url=https://lenta.ru/news/2012/07/06/bufferzone/ |title=Турция создала на севере Сирии ряд «зон безопасности» |access-date=2017-11-22 |archive-date=2016-05-05 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160505063500/https://lenta.ru/news/2012/07/06/bufferzone/ |url-status=live }}</ref><ref>{{Cite web |url=https://lenta.ru/news/2012/07/22/turkey/ |title=Турция отправила ракеты «земля-воздух» на границу с Сирией |access-date=2020-04-27 |archive-date=2021-10-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211022165545/https://lenta.ru/news/2012/07/22/turkey/ |url-status=live }}</ref> == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:Сирия тарихы]] [[Санат:Сириядағы азаматтық соғыс]] dkrg4uy9logaddvvie49fztdu3p80ij 0 750166 3414706 3414539 2024-12-27T13:41:20Z Murat Karibay 96529 3414706 wikitext text/x-wiki {{Аралас стильдегі жауынгер |Есімі = Бекзат Алмахан |Суреті = Almakhan2.png |Лақап аты = Turan Warrior ({{lang-kz|Тұран жауынгері}}) |Азаматтығы = {{Байрақ|Қазақстан}} |Туған күні = 8.10.1997 |Туған жері = [[Ақжар (Жамбыл облысы)|Ақжар ауылы]], {{туғанжері|Байзақ ауданы|Байзақ ауданында}}, [[Жамбыл облысы]], [[Қазақстан]] |Тұрғылықты жері = [[Алматы]] |Салмақ дәрежесі = Супер жеңіл салмақ |Бойы = 170 см |Қолдың қарқыны = 173 см |Толық есімі = Бекзат Алмахан |Команда = DDV Team 777, Triumph Fights |Стилі = [[Каратэ]] |Мансабы = [[2018 жыл|2018]] жылдан бастап |жалпы = 13 |жеңді = 11 |жеңді_нокаут = 9 |жеңді_берілу = 1 |жеңді_шешім = 1 |жеңілді = 2 |жеңілді_нокаут = |жеңілді_берілу = 1 |жеңілді_шешім = 1 |тең = |өткізілмеген = |әуесқой_жалпы = 11 |әуесқой_жеңді = 11 |әуесқой_жеңді_нокаут = 6 |әуесқой_жеңді_берілу = 2 |әуесқой_жеңді_шешім = 3 |әуесқой_тең = |әуесқой_жеңілді = |әуесқой_нокаут = |әуесқой_берілді = |әуесқой_шешім = |әуесқой_тең = |әуесқой_өткізілмеген = |Сайты = [https://www.instagram.com/bekzatalmahan/ Instagram] }} '''Бекзат Алмахан''' ([[8 қазан]] [[1997 жыл]] дүниеге келген, Ақжар, [[Қазақстан]]) — супер жеңіл салмақ санатында өнер көрсететін [[Ultimate Fighting Championship]] (UFC) демеушілік ететін қазақ аралас жекпе-жек шебері. <ref>https://www.ufc.com/athlete/bekzat-almakhan</ref> == Өмірбаяны == Бекзат 1997 жылғы 8 қазанда Жамбыл облысы Байзақ ауданындағы Ақжар ауылында, қазақ отбасында дүниеге келген. Тараз қаласында өскен.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=wU869uBSu8g</ref> Спортқа 3 сыныптан бастап қызығып, мектеп бітіргенге дейін каратэге қатысқан. Университетке түскеннен кейін кәсіби түрде жаттыға бастады.<ref>https://tengrisport.kz/trends/taraza-las-vegas-pochemu-UFC-reshil-podpisat-bekzata-524813/</ref> Бекзат ата-анасына аралас жекпе-жекпен кәсіби түрде айналысам дегенінде анасы қарсы болғанымен, әкесі қолдаған.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=hOXyW4yz1bU&t=3969s</ref> == Мансабы == '''Алғашқы қадамы''' Бекзат 2018 жылға 28 шілдеде Alash Pride FC - Alash Pride стадионында Сер-од Билгуунге қарсы кәсіпқой дебюті болды. Жекпе-жекті секундант тоқтатқандықтан, техникалық нокаут жасады деп жеңіске жетті.<ref>https://www.zakon.kz/sport/6422702-UFC-popolnil-kazakhstanskiy-fayter-bekzat-almakhan.html</ref> 2020 жылы ол Bushido Kazakhstan турнирінде бірінші рет жеңілді. Ол гран-приде [[Қырғызстан|Қырғызстанның]] жекпе-жекшісі Султан Жолдошбектен жеңіліп қалды.<ref>https://www.zakon.kz/sport/6422702-UFC-popolnil-kazakhstanskiy-fayter-bekzat-almakhan.html</ref> '''Sherdog статистикасы''' Бұрын Бекзаттың сайттағы рекорды 17 жеңіс пен бір жеңіліс болған, бірақ классикалық ММА ережелері бойынша бірқатар жеңістер алынбағаны анықталған соң Sherdog командасы оны 11-1-ге дейін қысқартты.<ref>https://www.sports.kz/news/debyutanta-ufc-izkazahstana-lishili-shesti-pobed</ref> '''Ultimate Fighting Championship''' Бекзатқа UFC ұйымы 2024 жылдың 2 наурызында UFC Fight Night 238 турнирінде жеңіліске ұшырамаған Умар Нурмагомедовпен жекпе-жекке шығуға келісім-шарт ұсынды.<ref>https://mmajunkie.usatoday.com/2024/02/ufc-news-umar-nurmagomedov-next-fight-vs-bekzat-almakhan</ref> Бекзат Умар Нурмагомедовты бірінші раундта нокдаунға жіберді, алайда Нурмагомедов жекпе-жектің басым бөлігіне үстемдік етті. Нәтижесінде Бекзат бірауыздан шешіммен жекпе-жекте жеңіліп қалды.<ref>https://cagesidepress.com/2024/03/02/ufc-vegas-87-umar-nurmagomedov-survives-knockdown-decisions-bekzat-almakhan/</ref> == Титулдары мен жетістіктері == '''Каратэ''' * Қара белбеу == Статисткасы == {{MMArecordbox |draws= |nc= |ko-wins=9 |sub-wins=1 |dec-wins=1 |ko-losses= |sub-losses=1 |dec-losses=1 |dq-wins= |dq-losses= |other-wins= |other-losses= }} {{MMA record start}} |- | {{no|Жеңілді}} | align=center| 11-2 | {{ту|Дағыстан}} Умар Нурмагомедов | Шешім (бірауызды) | UFC Fight Night: Rozenstruik vs. Gaziev | 2 наурыз 2024 | 26 жас, 4 ай, 26 күн | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Лас-Вегас|Лас Вегас]], [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]] | {{small|[[Ultimate Fighting Championship|UFC]]-дегі бастамасы}} |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 11-1 | {{ту|Бразилия}} Ян Ферраз | Техникалық нокаут (соққылар) | Octagon Promotion - Octagon 52 | 18 қараша 2023 | 26 жас, 0 ай, 11 күн | align=center| 3 | align=center| 4:58 | [[Алматы]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 10-1 | {{ту|Бразилия}} Матеус Родригес Глория | Нокаут (бас соққысы және соққылар) | Octagon Promotion - Octagon 47: Almakhan vs. Gloria | 22 шілде 2023 | 25 жас, 9 ай, 15 күн | align=center| 1 | align=center| 0:07 | [[Алматы]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 9-1 | {{ту|Аргентина}} Мауро Мастромарини | Шешім (бірауызды) | UAE Warriors 36 - Machado vs. Jung | 25 ақпан 2023 | 25 жас, 4 ай, 18 күн | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Абу-Даби]], [[Біріккен Араб Әмірліктері|БАӘ]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 8-1 | {{ту|Бразилия}} Женилтон Матос | Техникалық нокаут (секундант тоқтатты) | Octagon Promotion - Octagon 38: Tolenov vs. Leylizade | 21 желтоқсан 2022 | 25 жас, 2 ай, 14 күн | align=center| 2 | align=center| 5:00 | [[Алматы]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 7-1 | {{ту|Бразилия}} Geovane Vargas | Техникалық нокаут (бас соққысы) | Octagon Promotion - Octagon 32 | 1 шілде 2022 | 24 жас, 8 ай, 25 күн | align=center| 3 | align=center| 3:07 | [[Алматы]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 6-1 | {{ту|Әзербайжан}} Сабухи Гулиев | Техникалық нокаут (соққылар) | Octagon Promotion - Octagon 29: Naimanbayev vs. Kalilov | 24 наурыз 2022 | 24 жас, 5 ай, 17 күн | align=center| 1 | align=center| 4:35 | [[Алматы]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 5-1 | {{ту|Әзербайжан}} Фуад Мусаев | Техникалық нокаут (сабмишнде соққылау) | MMA Series 43 - Moscow Calling | 30 қазан 2021 | 24 жас, 0 ай, 23 күн | align=center| 1 | align=center| 4:23 | [[Мәскеу]], [[Ресей]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 4-1 | {{ту|Қазақстан}} Бекжан Өтемісов | Берілу (қылғындыру) | Octagon Promotion - Octagon 20 | 16 маусым 2021 | 23 жас, 8 ай, 9 күн | align=center| 3 | align=center| 1:17 | [[Алматы]], [[Қазақстан]] | |- | {{no|Жеңілді}} | align=center| 3-1 | {{ту|Қырғызстан}} Султан Жолдошбек | Берілу (гильотин) | rowspan=3| Bushido Kazakhstan - Grand Prix of Bushido Qazaqstan | rowspan=3| 25 қазан 2020 | rowspan=3| 23 жас, 0 ай, 18 күн | align=center| 2 | align=center| 0:44 | rowspan=3|[[Алматы]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 3-0 | {{ту|Қазақстан}} Айдын Көдеков | Техникалық нокаут (дәрігер тоқтатты) | align=center| 1 | align=center| 3:33 | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 2-0 | {{ту|Қазақстан}} Талғат Қалмұрат | Техникалық нокаут (соққылар) | align=center| 3 | align=center| 3:03 | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 1-0 | {{ту|Моңғолия}} Сер-од Билгуун | Техникалық нокаут (секундант тоқтатты) | Alash Pride FC - Alash Pride | 28 шілде 2018 | 20 жас, 9 ай, 21 күн | align=center| 2 | align=center| 3:11 | [[Қапшағай|Қонаев]], [[Қазақстан]] | {{small|Супер жеңіл салмақтағы бастамасы}} {{end}} {{MMA exhibition record box |draws= |nc= |ko-wins=5 |ko-losses= |sub-wins=3 |sub-losses= |dec-wins=3 |dec-losses= |dq-wins= |dq-losses= |other-wins= |other-losses= }} {{MMA record start}} |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 11-0 | {{ту|Саха Республикасы}} Борис Игнатиев | Шешім (бірауызды) | Zhekpe Zhek - Zhekpe Zhek Championship | 4 желтоқсан 2021 | 24 жас, 1 ай, 28 күн | align=center| 2 | align=center| 5:00 | [[Алматы]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 10-0 | {{ту|Қазақстан}} Рауан Бекболат | Техникалық нокаут (секундант тоқтатты) | Zhekpe Zhek - Zhekpe Zhek Championship | 1 наурыз 2020 | 22 жас, 4 ай, 25 күн | align=center| 2 | align=center| 2:55 | [[Алматы]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 9-0 | {{ту|Моңғолия}} Сер-од Билгуун | Берілу (қол қайыру) | rowspan=2| Zhekpe Zhek - Zhekpe Zhek | rowspan=2| 17 қаңтар 2019 | rowspan=2| 21 жас, 3 ай, 10 күн | align=center| 2 | align=center| 3:13 | rowspan=2|[[Талдықорған]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 8-0 | {{ту|Қырғызстан}} Нургелды Мухтаров | Техникалық нокаут (соққылар) | align=center| 1 | align=center| 1:24 | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 7-0 | {{ту|Қазақстан}} Айбол Ахметов | Шешім (бірауызды) | Alash Pride FC - Alash Pride | 3 наурыз 2019 | 21 жас, 4 ай, 27 күн | align=center| 2 | align=center| 5:00 | [[Қонаев]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 6-0 | {{ту|Қазақстан}} Сергей Морозов | Шешім (бірауызды) | rowspan=2| AFCA / Fight Club 777 - Tournament 777 | rowspan=2| 8 мамыр 2018 | rowspan=2| 20 жас, 7 ай, 1 күн | align=center| 3 | align=center| 5:00 | rowspan=2|[[Алматы]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 5-0 | {{ту|Қазақстан}} Фараби Саутбаев | Берілу (қол қайыру) | align=center| 1 | align=center| 1:35 | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 4-0 | {{ту|Қырғызстан}} Темирлан Жумабек | Техникалық нокаут (соққылар) | rowspan=2| Zhekpe Zhek - Asian Cup | rowspan=2| 3 қараша 2017 | rowspan=2| 20 жас, 0 ай, 27 күн | align=center| 1 | align=center| 0:00 | [[Талдықорған]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 3-0 | {{ту|Қырғызстан}} Елмурат Урамов | Нокаут (соққы) | align=center| 1 | align=center| 3:37 | [[Талдықорған]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 2-0 | {{ту|Қазақстан}} Манибек Набаев | Техникалық нокаут (соққылар) | Zhekpe Zhek - Pro MMA Tournament | 27 қаңтар 2017 | 19 жас, 3 ай, 20 күн | align=center| 2 | align=center| 3:32 | [[Алматы]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 1-0 | {{ту|Қырғызстан}} Асылбек Салижанов | Нокаут (соққы) | Zhekpe Zhek - Zhekpe Zhek | 10 қыркүйек 2016 | 18 жас, 11 ай, 3 күн | align=center| 1 | align=center| 1:35 | [[Түркістан]], [[Қазақстан]] | |- {{end}} <ref>{{Cite web |last=Sherdog.com |title=Bekzat Almakhan |url=https://www.sherdog.com/fighter/Bekzat-Almakhan-294895 |website=Sherdog}}</ref> == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:Қазақстанның аралас жекпе-жек жауынгерлері]] 4av0xsykf567jzkmb4u5wvb7jtlvydr 3414718 3414706 2024-12-27T14:41:38Z Murat Karibay 96529 3414718 wikitext text/x-wiki {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = Бекзат Алмахан |суреті = Almakhan2.png |лақап аты = Turan Warrior ({{lang-kz|Тұран жауынгері}}) |азаматтығы = {{Байрақ|Қазақстан}} |туған күні = 8.10.1997 |туған жері = [[Ақжар (Жамбыл облысы)|Ақжар ауылы]], {{туғанжері|Байзақ ауданы|Байзақ ауданында}}, [[Жамбыл облысы]], [[Қазақстан]] |тұрғылықты жері = [[Алматы]] |салмақ дәрежесі = Супер жеңіл салмақ |бойы = 170 см |қолдың қарқыны = 173 см |толық есімі = Бекзат Алмахан |команда = DDV Team 777, Triumph Fights |стилі = [[Каратэ]] |мансабы = [[2018 жыл|2018]] жылдан бастап |жалпы = 13 |жеңді = 11 |жеңді_нокаут = 9 |жеңді_берілу = 1 |жеңді_шешім = 1 |жеңілді = 2 |жеңілді_нокаут = |жеңілді_берілу = 1 |жеңілді_шешім = 1 |тең = |өткізілмеген = |әуесқой_жалпы = 11 |әуесқой_жеңді = 11 |әуесқой_жеңді_нокаут = 6 |әуесқой_жеңді_берілу = 2 |әуесқой_жеңді_шешім = 3 |әуесқой_тең = |әуесқой_жеңілді = |әуесқой_нокаут = |әуесқой_берілді = |әуесқой_шешім = |әуесқой_тең = |әуесқой_өткізілмеген = |Сайты = [https://www.instagram.com/bekzatalmahan/ Instagram] }} '''Бекзат Алмахан''' ([[8 қазан]] [[1997 жыл]] дүниеге келген, Ақжар, [[Қазақстан]]) — супер жеңіл салмақ санатында өнер көрсететін [[Ultimate Fighting Championship]] (UFC) демеушілік ететін қазақ аралас жекпе-жек шебері. <ref>https://www.ufc.com/athlete/bekzat-almakhan</ref> == Өмірбаяны == Бекзат 1997 жылғы 8 қазанда Жамбыл облысы Байзақ ауданындағы Ақжар ауылында, қазақ отбасында дүниеге келген. Тараз қаласында өскен.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=wU869uBSu8g</ref> Спортқа 3 сыныптан бастап қызығып, мектеп бітіргенге дейін каратэге қатысқан. Университетке түскеннен кейін кәсіби түрде жаттыға бастады.<ref>https://tengrisport.kz/trends/taraza-las-vegas-pochemu-UFC-reshil-podpisat-bekzata-524813/</ref> Бекзат ата-анасына аралас жекпе-жекпен кәсіби түрде айналысам дегенінде анасы қарсы болғанымен, әкесі қолдаған.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=hOXyW4yz1bU&t=3969s</ref> == Мансабы == '''Алғашқы қадамы''' Бекзат 2018 жылға 28 шілдеде Alash Pride FC - Alash Pride стадионында Сер-од Билгуунге қарсы кәсіпқой дебюті болды. Жекпе-жекті секундант тоқтатқандықтан, техникалық нокаут жасады деп жеңіске жетті.<ref>https://www.zakon.kz/sport/6422702-UFC-popolnil-kazakhstanskiy-fayter-bekzat-almakhan.html</ref> 2020 жылы ол Bushido Kazakhstan турнирінде бірінші рет жеңілді. Ол гран-приде [[Қырғызстан|Қырғызстанның]] жекпе-жекшісі Султан Жолдошбектен жеңіліп қалды.<ref>https://www.zakon.kz/sport/6422702-UFC-popolnil-kazakhstanskiy-fayter-bekzat-almakhan.html</ref> '''Sherdog статистикасы''' Бұрын Бекзаттың сайттағы рекорды 17 жеңіс пен бір жеңіліс болған, бірақ классикалық ММА ережелері бойынша бірқатар жеңістер алынбағаны анықталған соң Sherdog командасы оны 11-1-ге дейін қысқартты.<ref>https://www.sports.kz/news/debyutanta-ufc-izkazahstana-lishili-shesti-pobed</ref> '''Ultimate Fighting Championship''' Бекзатқа UFC ұйымы 2024 жылдың 2 наурызында UFC Fight Night 238 турнирінде жеңіліске ұшырамаған Умар Нурмагомедовпен жекпе-жекке шығуға келісім-шарт ұсынды.<ref>https://mmajunkie.usatoday.com/2024/02/ufc-news-umar-nurmagomedov-next-fight-vs-bekzat-almakhan</ref> Бекзат Умар Нурмагомедовты бірінші раундта нокдаунға жіберді, алайда Нурмагомедов жекпе-жектің басым бөлігіне үстемдік етті. Нәтижесінде Бекзат бірауыздан шешіммен жекпе-жекте жеңіліп қалды.<ref>https://cagesidepress.com/2024/03/02/ufc-vegas-87-umar-nurmagomedov-survives-knockdown-decisions-bekzat-almakhan/</ref> == Титулдары мен жетістіктері == '''Каратэ''' * Қара белбеу == Статисткасы == {{MMArecordbox |draws= |nc= |ko-wins=9 |sub-wins=1 |dec-wins=1 |ko-losses= |sub-losses=1 |dec-losses=1 |dq-wins= |dq-losses= |other-wins= |other-losses= }} {{MMA record start}} |- | {{no|Жеңілді}} | align=center| 11-2 | {{ту|Дағыстан}} Умар Нурмагомедов | Шешім (бірауызды) | UFC Fight Night: Rozenstruik vs. Gaziev | 2 наурыз 2024 | 26 жас, 4 ай, 26 күн | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Лас-Вегас|Лас Вегас]], [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]] | {{small|[[Ultimate Fighting Championship|UFC]]-дегі бастамасы}} |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 11-1 | {{ту|Бразилия}} Ян Ферраз | Техникалық нокаут (соққылар) | Octagon Promotion - Octagon 52 | 18 қараша 2023 | 26 жас, 0 ай, 11 күн | align=center| 3 | align=center| 4:58 | [[Алматы]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 10-1 | {{ту|Бразилия}} Матеус Родригес Глория | Нокаут (бас соққысы және соққылар) | Octagon Promotion - Octagon 47: Almakhan vs. Gloria | 22 шілде 2023 | 25 жас, 9 ай, 15 күн | align=center| 1 | align=center| 0:07 | [[Алматы]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 9-1 | {{ту|Аргентина}} Мауро Мастромарини | Шешім (бірауызды) | UAE Warriors 36 - Machado vs. Jung | 25 ақпан 2023 | 25 жас, 4 ай, 18 күн | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Абу-Даби]], [[Біріккен Араб Әмірліктері|БАӘ]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 8-1 | {{ту|Бразилия}} Женилтон Матос | Техникалық нокаут (секундант тоқтатты) | Octagon Promotion - Octagon 38: Tolenov vs. Leylizade | 21 желтоқсан 2022 | 25 жас, 2 ай, 14 күн | align=center| 2 | align=center| 5:00 | [[Алматы]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 7-1 | {{ту|Бразилия}} Geovane Vargas | Техникалық нокаут (бас соққысы) | Octagon Promotion - Octagon 32 | 1 шілде 2022 | 24 жас, 8 ай, 25 күн | align=center| 3 | align=center| 3:07 | [[Алматы]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 6-1 | {{ту|Әзербайжан}} Сабухи Гулиев | Техникалық нокаут (соққылар) | Octagon Promotion - Octagon 29: Naimanbayev vs. Kalilov | 24 наурыз 2022 | 24 жас, 5 ай, 17 күн | align=center| 1 | align=center| 4:35 | [[Алматы]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 5-1 | {{ту|Әзербайжан}} Фуад Мусаев | Техникалық нокаут (сабмишнде соққылау) | MMA Series 43 - Moscow Calling | 30 қазан 2021 | 24 жас, 0 ай, 23 күн | align=center| 1 | align=center| 4:23 | [[Мәскеу]], [[Ресей]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 4-1 | {{ту|Қазақстан}} Бекжан Өтемісов | Берілу (қылғындыру) | Octagon Promotion - Octagon 20 | 16 маусым 2021 | 23 жас, 8 ай, 9 күн | align=center| 3 | align=center| 1:17 | [[Алматы]], [[Қазақстан]] | |- | {{no|Жеңілді}} | align=center| 3-1 | {{ту|Қырғызстан}} Султан Жолдошбек | Берілу (гильотин) | rowspan=3| Bushido Kazakhstan - Grand Prix of Bushido Qazaqstan | rowspan=3| 25 қазан 2020 | rowspan=3| 23 жас, 0 ай, 18 күн | align=center| 2 | align=center| 0:44 | rowspan=3|[[Алматы]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 3-0 | {{ту|Қазақстан}} Айдын Көдеков | Техникалық нокаут (дәрігер тоқтатты) | align=center| 1 | align=center| 3:33 | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 2-0 | {{ту|Қазақстан}} Талғат Қалмұрат | Техникалық нокаут (соққылар) | align=center| 3 | align=center| 3:03 | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 1-0 | {{ту|Моңғолия}} Сер-од Билгуун | Техникалық нокаут (секундант тоқтатты) | Alash Pride FC - Alash Pride | 28 шілде 2018 | 20 жас, 9 ай, 21 күн | align=center| 2 | align=center| 3:11 | [[Қапшағай|Қонаев]], [[Қазақстан]] | {{small|Супер жеңіл салмақтағы бастамасы}} {{end}} {{MMA exhibition record box |draws= |nc= |ko-wins=5 |ko-losses= |sub-wins=3 |sub-losses= |dec-wins=3 |dec-losses= |dq-wins= |dq-losses= |other-wins= |other-losses= }} {{MMA record start}} |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 11-0 | {{ту|Саха Республикасы}} Борис Игнатиев | Шешім (бірауызды) | Zhekpe Zhek - Zhekpe Zhek Championship | 4 желтоқсан 2021 | 24 жас, 1 ай, 28 күн | align=center| 2 | align=center| 5:00 | [[Алматы]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 10-0 | {{ту|Қазақстан}} Рауан Бекболат | Техникалық нокаут (секундант тоқтатты) | Zhekpe Zhek - Zhekpe Zhek Championship | 1 наурыз 2020 | 22 жас, 4 ай, 25 күн | align=center| 2 | align=center| 2:55 | [[Алматы]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 9-0 | {{ту|Моңғолия}} Сер-од Билгуун | Берілу (қол қайыру) | rowspan=2| Zhekpe Zhek - Zhekpe Zhek | rowspan=2| 17 қаңтар 2019 | rowspan=2| 21 жас, 3 ай, 10 күн | align=center| 2 | align=center| 3:13 | rowspan=2|[[Талдықорған]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 8-0 | {{ту|Қырғызстан}} Нургелды Мухтаров | Техникалық нокаут (соққылар) | align=center| 1 | align=center| 1:24 | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 7-0 | {{ту|Қазақстан}} Айбол Ахметов | Шешім (бірауызды) | Alash Pride FC - Alash Pride | 3 наурыз 2019 | 21 жас, 4 ай, 27 күн | align=center| 2 | align=center| 5:00 | [[Қонаев]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 6-0 | {{ту|Қазақстан}} Сергей Морозов | Шешім (бірауызды) | rowspan=2| AFCA / Fight Club 777 - Tournament 777 | rowspan=2| 8 мамыр 2018 | rowspan=2| 20 жас, 7 ай, 1 күн | align=center| 3 | align=center| 5:00 | rowspan=2|[[Алматы]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 5-0 | {{ту|Қазақстан}} Фараби Саутбаев | Берілу (қол қайыру) | align=center| 1 | align=center| 1:35 | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 4-0 | {{ту|Қырғызстан}} Темирлан Жумабек | Техникалық нокаут (соққылар) | rowspan=2| Zhekpe Zhek - Asian Cup | rowspan=2| 3 қараша 2017 | rowspan=2| 20 жас, 0 ай, 27 күн | align=center| 1 | align=center| 0:00 | [[Талдықорған]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 3-0 | {{ту|Қырғызстан}} Елмурат Урамов | Нокаут (соққы) | align=center| 1 | align=center| 3:37 | [[Талдықорған]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 2-0 | {{ту|Қазақстан}} Манибек Набаев | Техникалық нокаут (соққылар) | Zhekpe Zhek - Pro MMA Tournament | 27 қаңтар 2017 | 19 жас, 3 ай, 20 күн | align=center| 2 | align=center| 3:32 | [[Алматы]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 1-0 | {{ту|Қырғызстан}} Асылбек Салижанов | Нокаут (соққы) | Zhekpe Zhek - Zhekpe Zhek | 10 қыркүйек 2016 | 18 жас, 11 ай, 3 күн | align=center| 1 | align=center| 1:35 | [[Түркістан]], [[Қазақстан]] | |- {{end}} <ref>{{Cite web |last=Sherdog.com |title=Bekzat Almakhan |url=https://www.sherdog.com/fighter/Bekzat-Almakhan-294895 |website=Sherdog}}</ref> == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:Қазақстанның аралас жекпе-жек жауынгерлері]] 5odsc1qi4tljzscnby3x9mi8qp4fk0p 3414735 3414718 2024-12-27T15:12:46Z Murat Karibay 96529 3414735 wikitext text/x-wiki {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = Бекзат Алмахан |суреті = Almakhan2.png |лақап аты = Turan Warrior ({{lang-kz|Тұран жауынгері}}) |азаматтығы = {{Байрақ|Қазақстан}} |туған күні = 8.10.1997 |туған жері = [[Ақжар (Жамбыл облысы)|Ақжар ауылы]], {{туғанжері|Байзақ ауданы|Байзақ ауданында}}, [[Жамбыл облысы]], [[Қазақстан]] |тұрғылықты жері = [[Алматы]] |салмақ дәрежесі = Супер жеңіл салмақ |бойы = 170 см |қолдың қарқыны = 173 см |толық есімі = Бекзат Алмахан |команда = DDV Team 777, Triumph Fights |стилі = [[Каратэ]] |мансабы = [[2018 жыл|2018]] жылдан бастап |жалпы = 13 |жеңді = 11 |жеңді_нокаут = 9 |жеңді_берілу = 1 |жеңді_шешім = 1 |жеңілді = 2 |жеңілді_нокаут = |жеңілді_берілу = 1 |жеңілді_шешім = 1 |тең = |өткізілмеген = |әуесқой_жалпы = 11 |әуесқой_жеңді = 11 |әуесқой_жеңді_нокаут = 6 |әуесқой_жеңді_берілу = 2 |әуесқой_жеңді_шешім = 3 |әуесқой_жеңілді = |әуесқой_жеңілді_нокаут = |әуесқой_жеңілді_берілді = |әуесқой_жеңілді_шешім = |әуесқой_тең = |әуесқой_өткізілмеген = |instagram = [https://www.instagram.com/bekzatalmahan/ bekzatalmahan] }} '''Бекзат Алмахан''' ([[8 қазан]] [[1997 жыл]] дүниеге келген, Ақжар, [[Қазақстан]]) — супер жеңіл салмақ санатында өнер көрсететін [[Ultimate Fighting Championship]] (UFC) демеушілік ететін қазақ аралас жекпе-жек шебері. <ref>https://www.ufc.com/athlete/bekzat-almakhan</ref> == Өмірбаяны == Бекзат 1997 жылғы 8 қазанда Жамбыл облысы Байзақ ауданындағы Ақжар ауылында, қазақ отбасында дүниеге келген. Тараз қаласында өскен.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=wU869uBSu8g</ref> Спортқа 3 сыныптан бастап қызығып, мектеп бітіргенге дейін каратэге қатысқан. Университетке түскеннен кейін кәсіби түрде жаттыға бастады.<ref>https://tengrisport.kz/trends/taraza-las-vegas-pochemu-UFC-reshil-podpisat-bekzata-524813/</ref> Бекзат ата-анасына аралас жекпе-жекпен кәсіби түрде айналысам дегенінде анасы қарсы болғанымен, әкесі қолдаған.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=hOXyW4yz1bU&t=3969s</ref> == Мансабы == '''Алғашқы қадамы''' Бекзат 2018 жылға 28 шілдеде Alash Pride FC - Alash Pride стадионында Сер-од Билгуунге қарсы кәсіпқой дебюті болды. Жекпе-жекті секундант тоқтатқандықтан, техникалық нокаут жасады деп жеңіске жетті.<ref>https://www.zakon.kz/sport/6422702-UFC-popolnil-kazakhstanskiy-fayter-bekzat-almakhan.html</ref> 2020 жылы ол Bushido Kazakhstan турнирінде бірінші рет жеңілді. Ол гран-приде [[Қырғызстан|Қырғызстанның]] жекпе-жекшісі Султан Жолдошбектен жеңіліп қалды.<ref>https://www.zakon.kz/sport/6422702-UFC-popolnil-kazakhstanskiy-fayter-bekzat-almakhan.html</ref> '''Sherdog статистикасы''' Бұрын Бекзаттың сайттағы рекорды 17 жеңіс пен бір жеңіліс болған, бірақ классикалық ММА ережелері бойынша бірқатар жеңістер алынбағаны анықталған соң Sherdog командасы оны 11-1-ге дейін қысқартты.<ref>https://www.sports.kz/news/debyutanta-ufc-izkazahstana-lishili-shesti-pobed</ref> '''Ultimate Fighting Championship''' Бекзатқа UFC ұйымы 2024 жылдың 2 наурызында UFC Fight Night 238 турнирінде жеңіліске ұшырамаған Умар Нурмагомедовпен жекпе-жекке шығуға келісім-шарт ұсынды.<ref>https://mmajunkie.usatoday.com/2024/02/ufc-news-umar-nurmagomedov-next-fight-vs-bekzat-almakhan</ref> Бекзат Умар Нурмагомедовты бірінші раундта нокдаунға жіберді, алайда Нурмагомедов жекпе-жектің басым бөлігіне үстемдік етті. Нәтижесінде Бекзат бірауыздан шешіммен жекпе-жекте жеңіліп қалды.<ref>https://cagesidepress.com/2024/03/02/ufc-vegas-87-umar-nurmagomedov-survives-knockdown-decisions-bekzat-almakhan/</ref> == Титулдары мен жетістіктері == '''Каратэ''' * Қара белбеу == Статисткасы == {{MMArecordbox |draws= |nc= |ko-wins=9 |sub-wins=1 |dec-wins=1 |ko-losses= |sub-losses=1 |dec-losses=1 |dq-wins= |dq-losses= |other-wins= |other-losses= }} {{MMA record start}} |- | {{no|Жеңілді}} | align=center| 11-2 | {{ту|Дағыстан}} Умар Нурмагомедов | Шешім (бірауызды) | UFC Fight Night: Rozenstruik vs. Gaziev | 2 наурыз 2024 | 26 жас, 4 ай, 26 күн | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Лас-Вегас|Лас Вегас]], [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]] | {{small|[[Ultimate Fighting Championship|UFC]]-дегі бастамасы}} |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 11-1 | {{ту|Бразилия}} Ян Ферраз | Техникалық нокаут (соққылар) | Octagon Promotion - Octagon 52 | 18 қараша 2023 | 26 жас, 0 ай, 11 күн | align=center| 3 | align=center| 4:58 | [[Алматы]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 10-1 | {{ту|Бразилия}} Матеус Родригес Глория | Нокаут (бас соққысы және соққылар) | Octagon Promotion - Octagon 47: Almakhan vs. Gloria | 22 шілде 2023 | 25 жас, 9 ай, 15 күн | align=center| 1 | align=center| 0:07 | [[Алматы]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 9-1 | {{ту|Аргентина}} Мауро Мастромарини | Шешім (бірауызды) | UAE Warriors 36 - Machado vs. Jung | 25 ақпан 2023 | 25 жас, 4 ай, 18 күн | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Абу-Даби]], [[Біріккен Араб Әмірліктері|БАӘ]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 8-1 | {{ту|Бразилия}} Женилтон Матос | Техникалық нокаут (секундант тоқтатты) | Octagon Promotion - Octagon 38: Tolenov vs. Leylizade | 21 желтоқсан 2022 | 25 жас, 2 ай, 14 күн | align=center| 2 | align=center| 5:00 | [[Алматы]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 7-1 | {{ту|Бразилия}} Geovane Vargas | Техникалық нокаут (бас соққысы) | Octagon Promotion - Octagon 32 | 1 шілде 2022 | 24 жас, 8 ай, 25 күн | align=center| 3 | align=center| 3:07 | [[Алматы]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 6-1 | {{ту|Әзербайжан}} Сабухи Гулиев | Техникалық нокаут (соққылар) | Octagon Promotion - Octagon 29: Naimanbayev vs. Kalilov | 24 наурыз 2022 | 24 жас, 5 ай, 17 күн | align=center| 1 | align=center| 4:35 | [[Алматы]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 5-1 | {{ту|Әзербайжан}} Фуад Мусаев | Техникалық нокаут (сабмишнде соққылау) | MMA Series 43 - Moscow Calling | 30 қазан 2021 | 24 жас, 0 ай, 23 күн | align=center| 1 | align=center| 4:23 | [[Мәскеу]], [[Ресей]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 4-1 | {{ту|Қазақстан}} Бекжан Өтемісов | Берілу (қылғындыру) | Octagon Promotion - Octagon 20 | 16 маусым 2021 | 23 жас, 8 ай, 9 күн | align=center| 3 | align=center| 1:17 | [[Алматы]], [[Қазақстан]] | |- | {{no|Жеңілді}} | align=center| 3-1 | {{ту|Қырғызстан}} Султан Жолдошбек | Берілу (гильотин) | rowspan=3| Bushido Kazakhstan - Grand Prix of Bushido Qazaqstan | rowspan=3| 25 қазан 2020 | rowspan=3| 23 жас, 0 ай, 18 күн | align=center| 2 | align=center| 0:44 | rowspan=3|[[Алматы]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 3-0 | {{ту|Қазақстан}} Айдын Көдеков | Техникалық нокаут (дәрігер тоқтатты) | align=center| 1 | align=center| 3:33 | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 2-0 | {{ту|Қазақстан}} Талғат Қалмұрат | Техникалық нокаут (соққылар) | align=center| 3 | align=center| 3:03 | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 1-0 | {{ту|Моңғолия}} Сер-од Билгуун | Техникалық нокаут (секундант тоқтатты) | Alash Pride FC - Alash Pride | 28 шілде 2018 | 20 жас, 9 ай, 21 күн | align=center| 2 | align=center| 3:11 | [[Қапшағай|Қонаев]], [[Қазақстан]] | {{small|Супер жеңіл салмақтағы бастамасы}} {{end}} {{MMA exhibition record box |draws= |nc= |ko-wins=5 |ko-losses= |sub-wins=3 |sub-losses= |dec-wins=3 |dec-losses= |dq-wins= |dq-losses= |other-wins= |other-losses= }} {{MMA record start}} |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 11-0 | {{ту|Саха Республикасы}} Борис Игнатиев | Шешім (бірауызды) | Zhekpe Zhek - Zhekpe Zhek Championship | 4 желтоқсан 2021 | 24 жас, 1 ай, 28 күн | align=center| 2 | align=center| 5:00 | [[Алматы]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 10-0 | {{ту|Қазақстан}} Рауан Бекболат | Техникалық нокаут (секундант тоқтатты) | Zhekpe Zhek - Zhekpe Zhek Championship | 1 наурыз 2020 | 22 жас, 4 ай, 25 күн | align=center| 2 | align=center| 2:55 | [[Алматы]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 9-0 | {{ту|Моңғолия}} Сер-од Билгуун | Берілу (қол қайыру) | rowspan=2| Zhekpe Zhek - Zhekpe Zhek | rowspan=2| 17 қаңтар 2019 | rowspan=2| 21 жас, 3 ай, 10 күн | align=center| 2 | align=center| 3:13 | rowspan=2|[[Талдықорған]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 8-0 | {{ту|Қырғызстан}} Нургелды Мухтаров | Техникалық нокаут (соққылар) | align=center| 1 | align=center| 1:24 | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 7-0 | {{ту|Қазақстан}} Айбол Ахметов | Шешім (бірауызды) | Alash Pride FC - Alash Pride | 3 наурыз 2019 | 21 жас, 4 ай, 27 күн | align=center| 2 | align=center| 5:00 | [[Қонаев]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 6-0 | {{ту|Қазақстан}} Сергей Морозов | Шешім (бірауызды) | rowspan=2| AFCA / Fight Club 777 - Tournament 777 | rowspan=2| 8 мамыр 2018 | rowspan=2| 20 жас, 7 ай, 1 күн | align=center| 3 | align=center| 5:00 | rowspan=2|[[Алматы]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 5-0 | {{ту|Қазақстан}} Фараби Саутбаев | Берілу (қол қайыру) | align=center| 1 | align=center| 1:35 | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 4-0 | {{ту|Қырғызстан}} Темирлан Жумабек | Техникалық нокаут (соққылар) | rowspan=2| Zhekpe Zhek - Asian Cup | rowspan=2| 3 қараша 2017 | rowspan=2| 20 жас, 0 ай, 27 күн | align=center| 1 | align=center| 0:00 | [[Талдықорған]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 3-0 | {{ту|Қырғызстан}} Елмурат Урамов | Нокаут (соққы) | align=center| 1 | align=center| 3:37 | [[Талдықорған]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 2-0 | {{ту|Қазақстан}} Манибек Набаев | Техникалық нокаут (соққылар) | Zhekpe Zhek - Pro MMA Tournament | 27 қаңтар 2017 | 19 жас, 3 ай, 20 күн | align=center| 2 | align=center| 3:32 | [[Алматы]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 1-0 | {{ту|Қырғызстан}} Асылбек Салижанов | Нокаут (соққы) | Zhekpe Zhek - Zhekpe Zhek | 10 қыркүйек 2016 | 18 жас, 11 ай, 3 күн | align=center| 1 | align=center| 1:35 | [[Түркістан]], [[Қазақстан]] | |- {{end}} <ref>{{Cite web |last=Sherdog.com |title=Bekzat Almakhan |url=https://www.sherdog.com/fighter/Bekzat-Almakhan-294895 |website=Sherdog}}</ref> == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:Қазақстанның аралас жекпе-жек жауынгерлері]] jv7wdimoo7an4g95vza5m2iodfasttd 3414831 3414735 2024-12-27T20:00:49Z Murat Karibay 96529 /* Статисткасы */ 3414831 wikitext text/x-wiki {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = Бекзат Алмахан |суреті = Almakhan2.png |лақап аты = Turan Warrior ({{lang-kz|Тұран жауынгері}}) |азаматтығы = {{Байрақ|Қазақстан}} |туған күні = 8.10.1997 |туған жері = [[Ақжар (Жамбыл облысы)|Ақжар ауылы]], {{туғанжері|Байзақ ауданы|Байзақ ауданында}}, [[Жамбыл облысы]], [[Қазақстан]] |тұрғылықты жері = [[Алматы]] |салмақ дәрежесі = Супер жеңіл салмақ |бойы = 170 см |қолдың қарқыны = 173 см |толық есімі = Бекзат Алмахан |команда = DDV Team 777, Triumph Fights |стилі = [[Каратэ]] |мансабы = [[2018 жыл|2018]] жылдан бастап |жалпы = 13 |жеңді = 11 |жеңді_нокаут = 9 |жеңді_берілу = 1 |жеңді_шешім = 1 |жеңілді = 2 |жеңілді_нокаут = |жеңілді_берілу = 1 |жеңілді_шешім = 1 |тең = |өткізілмеген = |әуесқой_жалпы = 11 |әуесқой_жеңді = 11 |әуесқой_жеңді_нокаут = 6 |әуесқой_жеңді_берілу = 2 |әуесқой_жеңді_шешім = 3 |әуесқой_жеңілді = |әуесқой_жеңілді_нокаут = |әуесқой_жеңілді_берілді = |әуесқой_жеңілді_шешім = |әуесқой_тең = |әуесқой_өткізілмеген = |instagram = [https://www.instagram.com/bekzatalmahan/ bekzatalmahan] }} '''Бекзат Алмахан''' ([[8 қазан]] [[1997 жыл]] дүниеге келген, Ақжар, [[Қазақстан]]) — супер жеңіл салмақ санатында өнер көрсететін [[Ultimate Fighting Championship]] (UFC) демеушілік ететін қазақ аралас жекпе-жек шебері. <ref>https://www.ufc.com/athlete/bekzat-almakhan</ref> == Өмірбаяны == Бекзат 1997 жылғы 8 қазанда Жамбыл облысы Байзақ ауданындағы Ақжар ауылында, қазақ отбасында дүниеге келген. Тараз қаласында өскен.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=wU869uBSu8g</ref> Спортқа 3 сыныптан бастап қызығып, мектеп бітіргенге дейін каратэге қатысқан. Университетке түскеннен кейін кәсіби түрде жаттыға бастады.<ref>https://tengrisport.kz/trends/taraza-las-vegas-pochemu-UFC-reshil-podpisat-bekzata-524813/</ref> Бекзат ата-анасына аралас жекпе-жекпен кәсіби түрде айналысам дегенінде анасы қарсы болғанымен, әкесі қолдаған.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=hOXyW4yz1bU&t=3969s</ref> == Мансабы == '''Алғашқы қадамы''' Бекзат 2018 жылға 28 шілдеде Alash Pride FC - Alash Pride стадионында Сер-од Билгуунге қарсы кәсіпқой дебюті болды. Жекпе-жекті секундант тоқтатқандықтан, техникалық нокаут жасады деп жеңіске жетті.<ref>https://www.zakon.kz/sport/6422702-UFC-popolnil-kazakhstanskiy-fayter-bekzat-almakhan.html</ref> 2020 жылы ол Bushido Kazakhstan турнирінде бірінші рет жеңілді. Ол гран-приде [[Қырғызстан|Қырғызстанның]] жекпе-жекшісі Султан Жолдошбектен жеңіліп қалды.<ref>https://www.zakon.kz/sport/6422702-UFC-popolnil-kazakhstanskiy-fayter-bekzat-almakhan.html</ref> '''Sherdog статистикасы''' Бұрын Бекзаттың сайттағы рекорды 17 жеңіс пен бір жеңіліс болған, бірақ классикалық ММА ережелері бойынша бірқатар жеңістер алынбағаны анықталған соң Sherdog командасы оны 11-1-ге дейін қысқартты.<ref>https://www.sports.kz/news/debyutanta-ufc-izkazahstana-lishili-shesti-pobed</ref> '''Ultimate Fighting Championship''' Бекзатқа UFC ұйымы 2024 жылдың 2 наурызында UFC Fight Night 238 турнирінде жеңіліске ұшырамаған Умар Нурмагомедовпен жекпе-жекке шығуға келісім-шарт ұсынды.<ref>https://mmajunkie.usatoday.com/2024/02/ufc-news-umar-nurmagomedov-next-fight-vs-bekzat-almakhan</ref> Бекзат Умар Нурмагомедовты бірінші раундта нокдаунға жіберді, алайда Нурмагомедов жекпе-жектің басым бөлігіне үстемдік етті. Нәтижесінде Бекзат бірауыздан шешіммен жекпе-жекте жеңіліп қалды.<ref>https://cagesidepress.com/2024/03/02/ufc-vegas-87-umar-nurmagomedov-survives-knockdown-decisions-bekzat-almakhan/</ref> == Титулдары мен жетістіктері == '''Каратэ''' * Қара белбеу == Статисткасы == {{MMArecordbox |draws= |nc= |ko-wins=9 |sub-wins=1 |dec-wins=1 |ko-losses= |sub-losses=1 |dec-losses=1 |dq-wins= |dq-losses= |other-wins= |other-losses= }} {{MMA record start}} |- | {{no|Жеңілді}} | align=center| 11-2 | {{ту|Дағыстан}} Умар Нурмагомедов | Шешім (бірауызды) | UFC Fight Night: Rozenstruik vs. Gaziev | 2 наурыз 2024 | 26 жас, 4 ай, 26 күн | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Лас-Вегас|Лас Вегас]], [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]] | {{small|[[Ultimate Fighting Championship|UFC]]-дегі бастамасы}} |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 11-1 | {{ту|Бразилия}} Ян Ферраз | Техникалық нокаут (соққылар) | Octagon Promotion - Octagon 52 | 18 қараша 2023 | 26 жас, 0 ай, 11 күн | align=center| 3 | align=center| 4:58 | [[Алматы]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 10-1 | {{ту|Бразилия}} Матеус Родригес Глория | Нокаут (бас соққысы және соққылар) | Octagon Promotion - Octagon 47: Almakhan vs. Gloria | 22 шілде 2023 | 25 жас, 9 ай, 15 күн | align=center| 1 | align=center| 0:07 | [[Алматы]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 9-1 | {{ту|Аргентина}} Мауро Мастромарини | Шешім (бірауызды) | UAE Warriors 36 - Machado vs. Jung | 25 ақпан 2023 | 25 жас, 4 ай, 18 күн | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Абу-Даби]], [[Біріккен Араб Әмірліктері|БАӘ]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 8-1 | {{ту|Бразилия}} Женилтон Матос | Техникалық нокаут (секундант тоқтатты) | Octagon Promotion - Octagon 38: Tolenov vs. Leylizade | 21 желтоқсан 2022 | 25 жас, 2 ай, 14 күн | align=center| 2 | align=center| 5:00 | [[Алматы]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 7-1 | {{ту|Бразилия}} Geovane Vargas | Техникалық нокаут (бас соққысы) | Octagon Promotion - Octagon 32 | 1 шілде 2022 | 24 жас, 8 ай, 25 күн | align=center| 3 | align=center| 3:07 | [[Алматы]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 6-1 | {{ту|Әзербайжан}} Сабухи Гулиев | Техникалық нокаут (соққылар) | Octagon Promotion - Octagon 29: Naimanbayev vs. Kalilov | 24 наурыз 2022 | 24 жас, 5 ай, 17 күн | align=center| 1 | align=center| 4:35 | [[Алматы]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 5-1 | {{ту|Әзербайжан}} Фуад Мусаев | Техникалық нокаут (сабмишнде соққылау) | MMA Series 43 - Moscow Calling | 30 қазан 2021 | 24 жас, 0 ай, 23 күн | align=center| 1 | align=center| 4:23 | [[Мәскеу]], [[Ресей]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 4-1 | {{ту|Қазақстан}} Бекжан Өтемісов | Берілу (қылғындыру) | Octagon Promotion - Octagon 20 | 16 маусым 2021 | 23 жас, 8 ай, 9 күн | align=center| 3 | align=center| 1:17 | [[Алматы]], [[Қазақстан]] | |- | {{no|Жеңілді}} | align=center| 3-1 | {{ту|Қырғызстан}} Султан Жолдошбек | Берілу (гильотин) | rowspan=3| Bushido Kazakhstan - Grand Prix of Bushido Qazaqstan | rowspan=3| 25 қазан 2020 | rowspan=3| 23 жас, 0 ай, 18 күн | align=center| 2 | align=center| 0:44 | rowspan=3|[[Алматы]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 3-0 | {{ту|Қазақстан}} Айдын Көдеков | Техникалық нокаут (дәрігер тоқтатты) | align=center| 1 | align=center| 3:33 | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 2-0 | {{ту|Қазақстан}} Талғат Қалмұрат | Техникалық нокаут (соққылар) | align=center| 3 | align=center| 3:03 | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 1-0 | {{ту|Моңғолия}} Сер-од Билгуун | Техникалық нокаут (секундант тоқтатты) | Alash Pride FC - Alash Pride | 28 шілде 2018 | 20 жас, 9 ай, 21 күн | align=center| 2 | align=center| 3:11 | [[Қапшағай|Қонаев]], [[Қазақстан]] | {{small|Супер жеңіл салмақтағы бастамасы}} {{end}} {{MMA exhibition record box |draws= |nc= |ko-wins=5 |ko-losses= |sub-wins=3 |sub-losses= |dec-wins=3 |dec-losses= |dq-wins= |dq-losses= |other-wins= |other-losses= }} {{MMA record start}} |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 11-0 | {{ту|Саха Республикасы}} Борис Игнатиев | Шешім (бірауызды) | Zhekpe Zhek - Zhekpe Zhek Championship | 4 желтоқсан 2021 | 24 жас, 1 ай, 28 күн | align=center| 2 | align=center| 5:00 | [[Алматы]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 10-0 | {{ту|Қазақстан}} Рауан Бекболат | Техникалық нокаут (секундант тоқтатты) | Zhekpe Zhek - Zhekpe Zhek Championship | 1 наурыз 2020 | 22 жас, 4 ай, 25 күн | align=center| 2 | align=center| 2:55 | [[Алматы]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 9-0 | {{ту|Моңғолия}} Сер-од Билгуун | Берілу (қол қайыру) | rowspan=2| Zhekpe Zhek - Zhekpe Zhek | rowspan=2| 17 қаңтар 2019 | rowspan=2| 21 жас, 3 ай, 10 күн | align=center| 2 | align=center| 3:13 | rowspan=2|[[Талдықорған]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 8-0 | {{ту|Қырғызстан}} Нургелды Мухтаров | Техникалық нокаут (соққылар) | align=center| 1 | align=center| 1:24 | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 7-0 | {{ту|Қазақстан}} Айбол Ахметов | Шешім (бірауызды) | Alash Pride FC - Alash Pride | 3 наурыз 2019 | 21 жас, 4 ай, 27 күн | align=center| 2 | align=center| 5:00 | [[Қонаев]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 6-0 | {{ту|Қазақстан}} Сергей Морозов | Шешім (бірауызды) | rowspan=2| AFCA / Fight Club 777 - Tournament 777 | rowspan=2| 8 мамыр 2018 | rowspan=2| 20 жас, 7 ай, 1 күн | align=center| 3 | align=center| 5:00 | rowspan=2|[[Алматы]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 5-0 | {{ту|Қазақстан}} Фараби Саутбаев | Берілу (қол қайыру) | align=center| 1 | align=center| 1:35 | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 4-0 | {{ту|Қырғызстан}} Темирлан Жумабек | Техникалық нокаут (соққылар) | rowspan=2| Zhekpe Zhek - Asian Cup | rowspan=2| 3 қараша 2017 | rowspan=2| 20 жас, 0 ай, 27 күн | align=center| 1 | align=center| 0:00 | [[Талдықорған]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 3-0 | {{ту|Қырғызстан}} Елмурат Урамов | Нокаут (соққы) | align=center| 1 | align=center| 3:37 | [[Талдықорған]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 2-0 | {{ту|Қазақстан}} Манибек Набаев | Техникалық нокаут (соққылар) | Zhekpe Zhek - Pro MMA Tournament | 27 қаңтар 2017 | 19 жас, 3 ай, 20 күн | align=center| 2 | align=center| 3:32 | [[Алматы]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 1-0 | {{ту|Қырғызстан}} Асылбек Салижанов | Нокаут (соққы) | Zhekpe Zhek - Zhekpe Zhek | 10 қыркүйек 2016 | 18 жас, 11 ай, 3 күн | align=center| 1 | align=center| 1:35 | [[Түркістан (қала)|Түркістан]], [[Қазақстан]] | |- {{end}} <ref>{{Cite web |last=Sherdog.com |title=Bekzat Almakhan |url=https://www.sherdog.com/fighter/Bekzat-Almakhan-294895 |website=Sherdog}}</ref> == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:Қазақстанның аралас жекпе-жек жауынгерлері]] 4xjqjdfljig7u1p8qs6bm08lrcakeuc 3414833 3414831 2024-12-27T20:02:10Z Murat Karibay 96529 /* Статисткасы */ 3414833 wikitext text/x-wiki {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = Бекзат Алмахан |суреті = Almakhan2.png |лақап аты = Turan Warrior ({{lang-kz|Тұран жауынгері}}) |азаматтығы = {{Байрақ|Қазақстан}} |туған күні = 8.10.1997 |туған жері = [[Ақжар (Жамбыл облысы)|Ақжар ауылы]], {{туғанжері|Байзақ ауданы|Байзақ ауданында}}, [[Жамбыл облысы]], [[Қазақстан]] |тұрғылықты жері = [[Алматы]] |салмақ дәрежесі = Супер жеңіл салмақ |бойы = 170 см |қолдың қарқыны = 173 см |толық есімі = Бекзат Алмахан |команда = DDV Team 777, Triumph Fights |стилі = [[Каратэ]] |мансабы = [[2018 жыл|2018]] жылдан бастап |жалпы = 13 |жеңді = 11 |жеңді_нокаут = 9 |жеңді_берілу = 1 |жеңді_шешім = 1 |жеңілді = 2 |жеңілді_нокаут = |жеңілді_берілу = 1 |жеңілді_шешім = 1 |тең = |өткізілмеген = |әуесқой_жалпы = 11 |әуесқой_жеңді = 11 |әуесқой_жеңді_нокаут = 6 |әуесқой_жеңді_берілу = 2 |әуесқой_жеңді_шешім = 3 |әуесқой_жеңілді = |әуесқой_жеңілді_нокаут = |әуесқой_жеңілді_берілді = |әуесқой_жеңілді_шешім = |әуесқой_тең = |әуесқой_өткізілмеген = |instagram = [https://www.instagram.com/bekzatalmahan/ bekzatalmahan] }} '''Бекзат Алмахан''' ([[8 қазан]] [[1997 жыл]] дүниеге келген, Ақжар, [[Қазақстан]]) — супер жеңіл салмақ санатында өнер көрсететін [[Ultimate Fighting Championship]] (UFC) демеушілік ететін қазақ аралас жекпе-жек шебері. <ref>https://www.ufc.com/athlete/bekzat-almakhan</ref> == Өмірбаяны == Бекзат 1997 жылғы 8 қазанда Жамбыл облысы Байзақ ауданындағы Ақжар ауылында, қазақ отбасында дүниеге келген. Тараз қаласында өскен.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=wU869uBSu8g</ref> Спортқа 3 сыныптан бастап қызығып, мектеп бітіргенге дейін каратэге қатысқан. Университетке түскеннен кейін кәсіби түрде жаттыға бастады.<ref>https://tengrisport.kz/trends/taraza-las-vegas-pochemu-UFC-reshil-podpisat-bekzata-524813/</ref> Бекзат ата-анасына аралас жекпе-жекпен кәсіби түрде айналысам дегенінде анасы қарсы болғанымен, әкесі қолдаған.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=hOXyW4yz1bU&t=3969s</ref> == Мансабы == '''Алғашқы қадамы''' Бекзат 2018 жылға 28 шілдеде Alash Pride FC - Alash Pride стадионында Сер-од Билгуунге қарсы кәсіпқой дебюті болды. Жекпе-жекті секундант тоқтатқандықтан, техникалық нокаут жасады деп жеңіске жетті.<ref>https://www.zakon.kz/sport/6422702-UFC-popolnil-kazakhstanskiy-fayter-bekzat-almakhan.html</ref> 2020 жылы ол Bushido Kazakhstan турнирінде бірінші рет жеңілді. Ол гран-приде [[Қырғызстан|Қырғызстанның]] жекпе-жекшісі Султан Жолдошбектен жеңіліп қалды.<ref>https://www.zakon.kz/sport/6422702-UFC-popolnil-kazakhstanskiy-fayter-bekzat-almakhan.html</ref> '''Sherdog статистикасы''' Бұрын Бекзаттың сайттағы рекорды 17 жеңіс пен бір жеңіліс болған, бірақ классикалық ММА ережелері бойынша бірқатар жеңістер алынбағаны анықталған соң Sherdog командасы оны 11-1-ге дейін қысқартты.<ref>https://www.sports.kz/news/debyutanta-ufc-izkazahstana-lishili-shesti-pobed</ref> '''Ultimate Fighting Championship''' Бекзатқа UFC ұйымы 2024 жылдың 2 наурызында UFC Fight Night 238 турнирінде жеңіліске ұшырамаған Умар Нурмагомедовпен жекпе-жекке шығуға келісім-шарт ұсынды.<ref>https://mmajunkie.usatoday.com/2024/02/ufc-news-umar-nurmagomedov-next-fight-vs-bekzat-almakhan</ref> Бекзат Умар Нурмагомедовты бірінші раундта нокдаунға жіберді, алайда Нурмагомедов жекпе-жектің басым бөлігіне үстемдік етті. Нәтижесінде Бекзат бірауыздан шешіммен жекпе-жекте жеңіліп қалды.<ref>https://cagesidepress.com/2024/03/02/ufc-vegas-87-umar-nurmagomedov-survives-knockdown-decisions-bekzat-almakhan/</ref> == Титулдары мен жетістіктері == '''Каратэ''' * Қара белбеу == Статисткасы == {{MMArecordbox |draws= |nc= |ko-wins=9 |sub-wins=1 |dec-wins=1 |ko-losses= |sub-losses=1 |dec-losses=1 |dq-wins= |dq-losses= |other-wins= |other-losses= }} {{MMA record start}} |- | {{no|Жеңілді}} | align=center| 11-2 | {{ту|Дағыстан}} Умар Нурмагомедов | Шешім (бірауызды) | UFC Fight Night: Rozenstruik vs. Gaziev | 2 наурыз 2024 | 26 жас, 4 ай, 26 күн | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Лас-Вегас|Лас Вегас]], [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]] | {{small|[[Ultimate Fighting Championship|UFC]]-дегі бастамасы}} |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 11-1 | {{ту|Бразилия}} Ян Ферраз | Техникалық нокаут (соққылар) | Octagon Promotion - Octagon 52 | 18 қараша 2023 | 26 жас, 0 ай, 11 күн | align=center| 3 | align=center| 4:58 | [[Алматы]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 10-1 | {{ту|Бразилия}} Матеус Родригес Глория | Нокаут (бас соққысы және соққылар) | Octagon Promotion - Octagon 47: Almakhan vs. Gloria | 22 шілде 2023 | 25 жас, 9 ай, 15 күн | align=center| 1 | align=center| 0:07 | [[Алматы]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 9-1 | {{ту|Аргентина}} Мауро Мастромарини | Шешім (бірауызды) | UAE Warriors 36 - Machado vs. Jung | 25 ақпан 2023 | 25 жас, 4 ай, 18 күн | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Абу-Даби]], [[Біріккен Араб Әмірліктері|БАӘ]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 8-1 | {{ту|Бразилия}} Женилтон Матос | Техникалық нокаут (секундант тоқтатты) | Octagon Promotion - Octagon 38: Tolenov vs. Leylizade | 21 желтоқсан 2022 | 25 жас, 2 ай, 14 күн | align=center| 2 | align=center| 5:00 | [[Алматы]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 7-1 | {{ту|Бразилия}} Geovane Vargas | Техникалық нокаут (бас соққысы) | Octagon Promotion - Octagon 32 | 1 шілде 2022 | 24 жас, 8 ай, 25 күн | align=center| 3 | align=center| 3:07 | [[Алматы]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 6-1 | {{ту|Әзербайжан}} Сабухи Гулиев | Техникалық нокаут (соққылар) | Octagon Promotion - Octagon 29: Naimanbayev vs. Kalilov | 24 наурыз 2022 | 24 жас, 5 ай, 17 күн | align=center| 1 | align=center| 4:35 | [[Алматы]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 5-1 | {{ту|Әзербайжан}} Фуад Мусаев | Техникалық нокаут (сабмишнде соққылау) | MMA Series 43 - Moscow Calling | 30 қазан 2021 | 24 жас, 0 ай, 23 күн | align=center| 1 | align=center| 4:23 | [[Мәскеу]], [[Ресей]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 4-1 | {{ту|Қазақстан}} Бекжан Өтемісов | Берілу (қылғындыру) | Octagon Promotion - Octagon 20 | 16 маусым 2021 | 23 жас, 8 ай, 9 күн | align=center| 3 | align=center| 1:17 | [[Алматы]], [[Қазақстан]] | |- | {{no|Жеңілді}} | align=center| 3-1 | {{ту|Қырғызстан}} Султан Жолдошбек | Берілу (гильотин) | rowspan=3| Bushido Kazakhstan - Grand Prix of Bushido Qazaqstan | rowspan=3| 25 қазан 2020 | rowspan=3| 23 жас, 0 ай, 18 күн | align=center| 2 | align=center| 0:44 | rowspan=3|[[Алматы]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 3-0 | {{ту|Қазақстан}} Айдын Көдеков | Техникалық нокаут (дәрігер тоқтатты) | align=center| 1 | align=center| 3:33 | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 2-0 | {{ту|Қазақстан}} Талғат Қалмұрат | Техникалық нокаут (соққылар) | align=center| 3 | align=center| 3:03 | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 1-0 | {{ту|Моңғолия}} Сер-од Билгуун | Техникалық нокаут (секундант тоқтатты) | Alash Pride FC - Alash Pride | 28 шілде 2018 | 20 жас, 9 ай, 21 күн | align=center| 2 | align=center| 3:11 | [[Қонаев (қала)|Қапшағай]], [[Қазақстан]] | {{small|Супер жеңіл салмақтағы бастамасы}} {{end}} {{MMA exhibition record box |draws= |nc= |ko-wins=5 |ko-losses= |sub-wins=3 |sub-losses= |dec-wins=3 |dec-losses= |dq-wins= |dq-losses= |other-wins= |other-losses= }} {{MMA record start}} |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 11-0 | {{ту|Саха Республикасы}} Борис Игнатиев | Шешім (бірауызды) | Zhekpe Zhek - Zhekpe Zhek Championship | 4 желтоқсан 2021 | 24 жас, 1 ай, 28 күн | align=center| 2 | align=center| 5:00 | [[Алматы]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 10-0 | {{ту|Қазақстан}} Рауан Бекболат | Техникалық нокаут (секундант тоқтатты) | Zhekpe Zhek - Zhekpe Zhek Championship | 1 наурыз 2020 | 22 жас, 4 ай, 25 күн | align=center| 2 | align=center| 2:55 | [[Алматы]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 9-0 | {{ту|Моңғолия}} Сер-од Билгуун | Берілу (қол қайыру) | rowspan=2| Zhekpe Zhek - Zhekpe Zhek | rowspan=2| 17 қаңтар 2019 | rowspan=2| 21 жас, 3 ай, 10 күн | align=center| 2 | align=center| 3:13 | rowspan=2|[[Талдықорған]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 8-0 | {{ту|Қырғызстан}} Нургелды Мухтаров | Техникалық нокаут (соққылар) | align=center| 1 | align=center| 1:24 | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 7-0 | {{ту|Қазақстан}} Айбол Ахметов | Шешім (бірауызды) | Alash Pride FC - Alash Pride | 3 наурыз 2019 | 21 жас, 4 ай, 27 күн | align=center| 2 | align=center| 5:00 | [[Қонаев (қала)|Қапшағай]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 6-0 | {{ту|Қазақстан}} Сергей Морозов | Шешім (бірауызды) | rowspan=2| AFCA / Fight Club 777 - Tournament 777 | rowspan=2| 8 мамыр 2018 | rowspan=2| 20 жас, 7 ай, 1 күн | align=center| 3 | align=center| 5:00 | rowspan=2|[[Алматы]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 5-0 | {{ту|Қазақстан}} Фараби Саутбаев | Берілу (қол қайыру) | align=center| 1 | align=center| 1:35 | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 4-0 | {{ту|Қырғызстан}} Темирлан Жумабек | Техникалық нокаут (соққылар) | rowspan=2| Zhekpe Zhek - Asian Cup | rowspan=2| 3 қараша 2017 | rowspan=2| 20 жас, 0 ай, 27 күн | align=center| 1 | align=center| 0:00 | [[Талдықорған]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 3-0 | {{ту|Қырғызстан}} Елмурат Урамов | Нокаут (соққы) | align=center| 1 | align=center| 3:37 | [[Талдықорған]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 2-0 | {{ту|Қазақстан}} Манибек Набаев | Техникалық нокаут (соққылар) | Zhekpe Zhek - Pro MMA Tournament | 27 қаңтар 2017 | 19 жас, 3 ай, 20 күн | align=center| 2 | align=center| 3:32 | [[Алматы]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 1-0 | {{ту|Қырғызстан}} Асылбек Салижанов | Нокаут (соққы) | Zhekpe Zhek - Zhekpe Zhek | 10 қыркүйек 2016 | 18 жас, 11 ай, 3 күн | align=center| 1 | align=center| 1:35 | [[Түркістан (қала)|Түркістан]], [[Қазақстан]] | |- {{end}} <ref>{{Cite web |last=Sherdog.com |title=Bekzat Almakhan |url=https://www.sherdog.com/fighter/Bekzat-Almakhan-294895 |website=Sherdog}}</ref> == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:Қазақстанның аралас жекпе-жек жауынгерлері]] 1aqleo63busqviot841pjan0j9jysuk 3414869 3414833 2024-12-28T00:14:28Z Murat Karibay 96529 3414869 wikitext text/x-wiki {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = Бекзат Алмахан |суреті = Almakhan2.png |лақап аты = Turan Warrior ({{lang-kz|Тұран жауынгері}}) |азаматтығы = {{Байрақ|Қазақстан}} |туған күні = 8.10.1997 |туған жері = [[Ақжар (Жамбыл облысы)|Ақжар ауылы]], {{туғанжері|Байзақ ауданы|Байзақ ауданында}}, [[Жамбыл облысы]], [[Қазақстан]] |тұрғылықты жері = [[Алматы]] |салмақ дәрежесі = Супер жеңіл салмақ |бойы = 170 см |қолдың қарқыны = 173 см |толық есімі = Бекзат Алмахан |команда = DDV Team 777, Triumph Fights |стилі = [[Каратэ]] |мансабы = [[2018 жыл|2018]] жылдан бастап |жалпы = 13 |жеңді = 11 |жеңді_нокаут = 9 |жеңді_берілу = 1 |жеңді_шешім = 1 |жеңілді = 2 |жеңілді_нокаут = |жеңілді_берілу = 1 |жеңілді_шешім = 1 |тең = |өткізілмеген = |әуесқой_жалпы = 11 |әуесқой_жеңді = 11 |әуесқой_жеңді_нокаут = 6 |әуесқой_жеңді_берілу = 2 |әуесқой_жеңді_шешім = 3 |әуесқой_жеңілді = |әуесқой_жеңілді_нокаут = |әуесқой_жеңілді_берілді = |әуесқой_жеңілді_шешім = |әуесқой_тең = |әуесқой_өткізілмеген = |instagram = [https://www.instagram.com/bekzatalmahan/ bekzatalmahan] }} '''Бекзат Алмахан''' ([[8 қазан]] [[1997 жыл|1997 жылы]], [[Ақжар (Жамбыл облысы)|Ақжар]], [[Қазақстан]]) — супер жеңіл салмақ санатында өнер көрсететін [[Ultimate Fighting Championship]] (UFC) демеушілік ететін қазақ аралас жекпе-жек шебері. <ref>https://www.ufc.com/athlete/bekzat-almakhan</ref> == Өмірбаяны == Бекзат 1997 жылғы 8 қазанда Жамбыл облысы Байзақ ауданындағы Ақжар ауылында, қазақ отбасында дүниеге келген. Тараз қаласында өскен.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=wU869uBSu8g</ref> Спортқа 3 сыныптан бастап қызығып, мектеп бітіргенге дейін каратэге қатысқан. Университетке түскеннен кейін кәсіби түрде жаттыға бастады.<ref>https://tengrisport.kz/trends/taraza-las-vegas-pochemu-UFC-reshil-podpisat-bekzata-524813/</ref> Бекзат ата-анасына аралас жекпе-жекпен кәсіби түрде айналысам дегенінде анасы қарсы болғанымен, әкесі қолдаған.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=hOXyW4yz1bU&t=3969s</ref> == Мансабы == '''Алғашқы қадамы''' Бекзат 2018 жылға 28 шілдеде Alash Pride FC - Alash Pride стадионында Сер-од Билгуунге қарсы кәсіпқой дебюті болды. Жекпе-жекті секундант тоқтатқандықтан, техникалық нокаут жасады деп жеңіске жетті.<ref>https://www.zakon.kz/sport/6422702-UFC-popolnil-kazakhstanskiy-fayter-bekzat-almakhan.html</ref> 2020 жылы ол Bushido Kazakhstan турнирінде бірінші рет жеңілді. Ол гран-приде [[Қырғызстан|Қырғызстанның]] жекпе-жекшісі Султан Жолдошбектен жеңіліп қалды.<ref>https://www.zakon.kz/sport/6422702-UFC-popolnil-kazakhstanskiy-fayter-bekzat-almakhan.html</ref> '''Sherdog статистикасы''' Бұрын Бекзаттың сайттағы рекорды 17 жеңіс пен бір жеңіліс болған, бірақ классикалық ММА ережелері бойынша бірқатар жеңістер алынбағаны анықталған соң Sherdog командасы оны 11-1-ге дейін қысқартты.<ref>https://www.sports.kz/news/debyutanta-ufc-izkazahstana-lishili-shesti-pobed</ref> '''Ultimate Fighting Championship''' Бекзатқа UFC ұйымы 2024 жылдың 2 наурызында UFC Fight Night 238 турнирінде жеңіліске ұшырамаған Умар Нурмагомедовпен жекпе-жекке шығуға келісім-шарт ұсынды.<ref>https://mmajunkie.usatoday.com/2024/02/ufc-news-umar-nurmagomedov-next-fight-vs-bekzat-almakhan</ref> Бекзат Умар Нурмагомедовты бірінші раундта нокдаунға жіберді, алайда Нурмагомедов жекпе-жектің басым бөлігіне үстемдік етті. Нәтижесінде Бекзат бірауыздан шешіммен жекпе-жекте жеңіліп қалды.<ref>https://cagesidepress.com/2024/03/02/ufc-vegas-87-umar-nurmagomedov-survives-knockdown-decisions-bekzat-almakhan/</ref> == Титулдары мен жетістіктері == '''Каратэ''' * Қара белбеу == Статисткасы == {{MMArecordbox |draws= |nc= |ko-wins=9 |sub-wins=1 |dec-wins=1 |ko-losses= |sub-losses=1 |dec-losses=1 |dq-wins= |dq-losses= |other-wins= |other-losses= }} {{MMA record start}} |- | {{no|Жеңілді}} | align=center| 11-2 | {{ту|Дағыстан}} Умар Нурмагомедов | Шешім (бірауызды) | UFC Fight Night: Rozenstruik vs. Gaziev | 2 наурыз 2024 | 26 жас, 4 ай, 26 күн | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Лас-Вегас|Лас Вегас]], [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]] | {{small|[[Ultimate Fighting Championship|UFC]]-дегі бастамасы}} |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 11-1 | {{ту|Бразилия}} Ян Ферраз | Техникалық нокаут (соққылар) | Octagon Promotion - Octagon 52 | 18 қараша 2023 | 26 жас, 0 ай, 11 күн | align=center| 3 | align=center| 4:58 | [[Алматы]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 10-1 | {{ту|Бразилия}} Матеус Родригес Глория | Нокаут (бас соққысы және соққылар) | Octagon Promotion - Octagon 47: Almakhan vs. Gloria | 22 шілде 2023 | 25 жас, 9 ай, 15 күн | align=center| 1 | align=center| 0:07 | [[Алматы]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 9-1 | {{ту|Аргентина}} Мауро Мастромарини | Шешім (бірауызды) | UAE Warriors 36 - Machado vs. Jung | 25 ақпан 2023 | 25 жас, 4 ай, 18 күн | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Абу-Даби]], [[Біріккен Араб Әмірліктері|БАӘ]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 8-1 | {{ту|Бразилия}} Женилтон Матос | Техникалық нокаут (секундант тоқтатты) | Octagon Promotion - Octagon 38: Tolenov vs. Leylizade | 21 желтоқсан 2022 | 25 жас, 2 ай, 14 күн | align=center| 2 | align=center| 5:00 | [[Алматы]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 7-1 | {{ту|Бразилия}} Geovane Vargas | Техникалық нокаут (бас соққысы) | Octagon Promotion - Octagon 32 | 1 шілде 2022 | 24 жас, 8 ай, 25 күн | align=center| 3 | align=center| 3:07 | [[Алматы]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 6-1 | {{ту|Әзербайжан}} Сабухи Гулиев | Техникалық нокаут (соққылар) | Octagon Promotion - Octagon 29: Naimanbayev vs. Kalilov | 24 наурыз 2022 | 24 жас, 5 ай, 17 күн | align=center| 1 | align=center| 4:35 | [[Алматы]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 5-1 | {{ту|Әзербайжан}} Фуад Мусаев | Техникалық нокаут (сабмишнде соққылау) | MMA Series 43 - Moscow Calling | 30 қазан 2021 | 24 жас, 0 ай, 23 күн | align=center| 1 | align=center| 4:23 | [[Мәскеу]], [[Ресей]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 4-1 | {{ту|Қазақстан}} Бекжан Өтемісов | Берілу (қылғындыру) | Octagon Promotion - Octagon 20 | 16 маусым 2021 | 23 жас, 8 ай, 9 күн | align=center| 3 | align=center| 1:17 | [[Алматы]], [[Қазақстан]] | |- | {{no|Жеңілді}} | align=center| 3-1 | {{ту|Қырғызстан}} Султан Жолдошбек | Берілу (гильотин) | rowspan=3| Bushido Kazakhstan - Grand Prix of Bushido Qazaqstan | rowspan=3| 25 қазан 2020 | rowspan=3| 23 жас, 0 ай, 18 күн | align=center| 2 | align=center| 0:44 | rowspan=3|[[Алматы]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 3-0 | {{ту|Қазақстан}} Айдын Көдеков | Техникалық нокаут (дәрігер тоқтатты) | align=center| 1 | align=center| 3:33 | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 2-0 | {{ту|Қазақстан}} Талғат Қалмұрат | Техникалық нокаут (соққылар) | align=center| 3 | align=center| 3:03 | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 1-0 | {{ту|Моңғолия}} Сер-од Билгуун | Техникалық нокаут (секундант тоқтатты) | Alash Pride FC - Alash Pride | 28 шілде 2018 | 20 жас, 9 ай, 21 күн | align=center| 2 | align=center| 3:11 | [[Қонаев (қала)|Қапшағай]], [[Қазақстан]] | {{small|Супер жеңіл салмақтағы бастамасы}} {{end}} {{MMA exhibition record box |draws= |nc= |ko-wins=5 |ko-losses= |sub-wins=3 |sub-losses= |dec-wins=3 |dec-losses= |dq-wins= |dq-losses= |other-wins= |other-losses= }} {{MMA record start}} |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 11-0 | {{ту|Саха Республикасы}} Борис Игнатиев | Шешім (бірауызды) | Zhekpe Zhek - Zhekpe Zhek Championship | 4 желтоқсан 2021 | 24 жас, 1 ай, 28 күн | align=center| 2 | align=center| 5:00 | [[Алматы]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 10-0 | {{ту|Қазақстан}} Рауан Бекболат | Техникалық нокаут (секундант тоқтатты) | Zhekpe Zhek - Zhekpe Zhek Championship | 1 наурыз 2020 | 22 жас, 4 ай, 25 күн | align=center| 2 | align=center| 2:55 | [[Алматы]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 9-0 | {{ту|Моңғолия}} Сер-од Билгуун | Берілу (қол қайыру) | rowspan=2| Zhekpe Zhek - Zhekpe Zhek | rowspan=2| 17 қаңтар 2019 | rowspan=2| 21 жас, 3 ай, 10 күн | align=center| 2 | align=center| 3:13 | rowspan=2|[[Талдықорған]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 8-0 | {{ту|Қырғызстан}} Нургелды Мухтаров | Техникалық нокаут (соққылар) | align=center| 1 | align=center| 1:24 | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 7-0 | {{ту|Қазақстан}} Айбол Ахметов | Шешім (бірауызды) | Alash Pride FC - Alash Pride | 3 наурыз 2019 | 21 жас, 4 ай, 27 күн | align=center| 2 | align=center| 5:00 | [[Қонаев (қала)|Қапшағай]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 6-0 | {{ту|Қазақстан}} Сергей Морозов | Шешім (бірауызды) | rowspan=2| AFCA / Fight Club 777 - Tournament 777 | rowspan=2| 8 мамыр 2018 | rowspan=2| 20 жас, 7 ай, 1 күн | align=center| 3 | align=center| 5:00 | rowspan=2|[[Алматы]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 5-0 | {{ту|Қазақстан}} Фараби Саутбаев | Берілу (қол қайыру) | align=center| 1 | align=center| 1:35 | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 4-0 | {{ту|Қырғызстан}} Темирлан Жумабек | Техникалық нокаут (соққылар) | rowspan=2| Zhekpe Zhek - Asian Cup | rowspan=2| 3 қараша 2017 | rowspan=2| 20 жас, 0 ай, 27 күн | align=center| 1 | align=center| 0:00 | [[Талдықорған]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 3-0 | {{ту|Қырғызстан}} Елмурат Урамов | Нокаут (соққы) | align=center| 1 | align=center| 3:37 | [[Талдықорған]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 2-0 | {{ту|Қазақстан}} Манибек Набаев | Техникалық нокаут (соққылар) | Zhekpe Zhek - Pro MMA Tournament | 27 қаңтар 2017 | 19 жас, 3 ай, 20 күн | align=center| 2 | align=center| 3:32 | [[Алматы]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 1-0 | {{ту|Қырғызстан}} Асылбек Салижанов | Нокаут (соққы) | Zhekpe Zhek - Zhekpe Zhek | 10 қыркүйек 2016 | 18 жас, 11 ай, 3 күн | align=center| 1 | align=center| 1:35 | [[Түркістан (қала)|Түркістан]], [[Қазақстан]] | |- {{end}} <ref>{{Cite web |last=Sherdog.com |title=Bekzat Almakhan |url=https://www.sherdog.com/fighter/Bekzat-Almakhan-294895 |website=Sherdog}}</ref> == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:Қазақстанның аралас жекпе-жек жауынгерлері]] 3pwqgfkfy4ltp7txngkrjor7k28zzj4 3414870 3414869 2024-12-28T00:21:22Z Murat Karibay 96529 3414870 wikitext text/x-wiki {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = Бекзат Алмахан |суреті = Almakhan2.png |лақап аты = Turan Warrior ({{lang-kz|Тұран жауынгері}}) |азаматтығы = {{Байрақ|Қазақстан}} |ұлты = [[Қазақтар|Қазақ]] |туған күні = 8.10.1997 |туған жері = [[Ақжар (Жамбыл облысы)|Ақжар ауылы]], {{туғанжері|Байзақ ауданы|Байзақ ауданында}}, [[Жамбыл облысы]], [[Қазақстан]] |тұрғылықты жері = [[Алматы]] |салмақ дәрежесі = Супер жеңіл салмақ |салмағы = 61 кг |бойы = 170 см |қолдың қарқыны = 173 см |толық есімі = Бекзат Алмахан |команда = DDV Team 777, Triumph Fights |бапкері = Дәнеш Дүнгенбай |стилі = [[Каратэ]] |мансабы = [[2018 жыл|2018]] жылдан бастап |жалпы = 13 |жеңді = 11 |жеңді_нокаут = 9 |жеңді_берілу = 1 |жеңді_шешім = 1 |жеңілді = 2 |жеңілді_нокаут = |жеңілді_берілу = 1 |жеңілді_шешім = 1 |тең = |өткізілмеген = |әуесқой_жалпы = 11 |әуесқой_жеңді = 11 |әуесқой_жеңді_нокаут = 6 |әуесқой_жеңді_берілу = 2 |әуесқой_жеңді_шешім = 3 |әуесқой_жеңілді = |әуесқой_жеңілді_нокаут = |әуесқой_жеңілді_берілді = |әуесқой_жеңілді_шешім = |әуесқой_тең = |әуесқой_өткізілмеген = |instagram = [https://www.instagram.com/bekzatalmahan/ bekzatalmahan] }} '''Бекзат Алмахан''' ([[8 қазан]] [[1997 жыл|1997 жылы]], [[Ақжар (Жамбыл облысы)|Ақжар]], [[Қазақстан]]) — супер жеңіл салмақ санатында өнер көрсететін [[Ultimate Fighting Championship]] (UFC) демеушілік ететін қазақ аралас жекпе-жек шебері. <ref>https://www.ufc.com/athlete/bekzat-almakhan</ref> == Өмірбаяны == Бекзат 1997 жылғы 8 қазанда Жамбыл облысы Байзақ ауданындағы Ақжар ауылында, қазақ отбасында дүниеге келген. Тараз қаласында өскен.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=wU869uBSu8g</ref> Спортқа 3 сыныптан бастап қызығып, мектеп бітіргенге дейін каратэге қатысқан. Университетке түскеннен кейін кәсіби түрде жаттыға бастады.<ref>https://tengrisport.kz/trends/taraza-las-vegas-pochemu-UFC-reshil-podpisat-bekzata-524813/</ref> Бекзат ата-анасына аралас жекпе-жекпен кәсіби түрде айналысам дегенінде анасы қарсы болғанымен, әкесі қолдаған.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=hOXyW4yz1bU&t=3969s</ref> == Мансабы == '''Алғашқы қадамы''' Бекзат 2018 жылға 28 шілдеде Alash Pride FC - Alash Pride стадионында Сер-од Билгуунге қарсы кәсіпқой дебюті болды. Жекпе-жекті секундант тоқтатқандықтан, техникалық нокаут жасады деп жеңіске жетті.<ref>https://www.zakon.kz/sport/6422702-UFC-popolnil-kazakhstanskiy-fayter-bekzat-almakhan.html</ref> 2020 жылы ол Bushido Kazakhstan турнирінде бірінші рет жеңілді. Ол гран-приде [[Қырғызстан|Қырғызстанның]] жекпе-жекшісі Султан Жолдошбектен жеңіліп қалды.<ref>https://www.zakon.kz/sport/6422702-UFC-popolnil-kazakhstanskiy-fayter-bekzat-almakhan.html</ref> '''Sherdog статистикасы''' Бұрын Бекзаттың сайттағы рекорды 17 жеңіс пен бір жеңіліс болған, бірақ классикалық ММА ережелері бойынша бірқатар жеңістер алынбағаны анықталған соң Sherdog командасы оны 11-1-ге дейін қысқартты.<ref>https://www.sports.kz/news/debyutanta-ufc-izkazahstana-lishili-shesti-pobed</ref> '''Ultimate Fighting Championship''' Бекзатқа UFC ұйымы 2024 жылдың 2 наурызында UFC Fight Night 238 турнирінде жеңіліске ұшырамаған Умар Нурмагомедовпен жекпе-жекке шығуға келісім-шарт ұсынды.<ref>https://mmajunkie.usatoday.com/2024/02/ufc-news-umar-nurmagomedov-next-fight-vs-bekzat-almakhan</ref> Бекзат Умар Нурмагомедовты бірінші раундта нокдаунға жіберді, алайда Нурмагомедов жекпе-жектің басым бөлігіне үстемдік етті. Нәтижесінде Бекзат бірауыздан шешіммен жекпе-жекте жеңіліп қалды.<ref>https://cagesidepress.com/2024/03/02/ufc-vegas-87-umar-nurmagomedov-survives-knockdown-decisions-bekzat-almakhan/</ref> == Титулдары мен жетістіктері == '''Каратэ''' * Қара белбеу == Статисткасы == {{MMArecordbox |draws= |nc= |ko-wins=9 |sub-wins=1 |dec-wins=1 |ko-losses= |sub-losses=1 |dec-losses=1 |dq-wins= |dq-losses= |other-wins= |other-losses= }} {{MMA record start}} |- | {{no|Жеңілді}} | align=center| 11-2 | {{ту|Дағыстан}} Умар Нурмагомедов | Шешім (бірауызды) | UFC Fight Night: Rozenstruik vs. Gaziev | 2 наурыз 2024 | 26 жас, 4 ай, 26 күн | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Лас-Вегас|Лас Вегас]], [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]] | {{small|[[Ultimate Fighting Championship|UFC]]-дегі бастамасы}} |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 11-1 | {{ту|Бразилия}} Ян Ферраз | Техникалық нокаут (соққылар) | Octagon Promotion - Octagon 52 | 18 қараша 2023 | 26 жас, 0 ай, 11 күн | align=center| 3 | align=center| 4:58 | [[Алматы]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 10-1 | {{ту|Бразилия}} Матеус Родригес Глория | Нокаут (бас соққысы және соққылар) | Octagon Promotion - Octagon 47: Almakhan vs. Gloria | 22 шілде 2023 | 25 жас, 9 ай, 15 күн | align=center| 1 | align=center| 0:07 | [[Алматы]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 9-1 | {{ту|Аргентина}} Мауро Мастромарини | Шешім (бірауызды) | UAE Warriors 36 - Machado vs. Jung | 25 ақпан 2023 | 25 жас, 4 ай, 18 күн | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Абу-Даби]], [[Біріккен Араб Әмірліктері|БАӘ]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 8-1 | {{ту|Бразилия}} Женилтон Матос | Техникалық нокаут (секундант тоқтатты) | Octagon Promotion - Octagon 38: Tolenov vs. Leylizade | 21 желтоқсан 2022 | 25 жас, 2 ай, 14 күн | align=center| 2 | align=center| 5:00 | [[Алматы]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 7-1 | {{ту|Бразилия}} Geovane Vargas | Техникалық нокаут (бас соққысы) | Octagon Promotion - Octagon 32 | 1 шілде 2022 | 24 жас, 8 ай, 25 күн | align=center| 3 | align=center| 3:07 | [[Алматы]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 6-1 | {{ту|Әзербайжан}} Сабухи Гулиев | Техникалық нокаут (соққылар) | Octagon Promotion - Octagon 29: Naimanbayev vs. Kalilov | 24 наурыз 2022 | 24 жас, 5 ай, 17 күн | align=center| 1 | align=center| 4:35 | [[Алматы]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 5-1 | {{ту|Әзербайжан}} Фуад Мусаев | Техникалық нокаут (сабмишнде соққылау) | MMA Series 43 - Moscow Calling | 30 қазан 2021 | 24 жас, 0 ай, 23 күн | align=center| 1 | align=center| 4:23 | [[Мәскеу]], [[Ресей]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 4-1 | {{ту|Қазақстан}} Бекжан Өтемісов | Берілу (қылғындыру) | Octagon Promotion - Octagon 20 | 16 маусым 2021 | 23 жас, 8 ай, 9 күн | align=center| 3 | align=center| 1:17 | [[Алматы]], [[Қазақстан]] | |- | {{no|Жеңілді}} | align=center| 3-1 | {{ту|Қырғызстан}} Султан Жолдошбек | Берілу (гильотин) | rowspan=3| Bushido Kazakhstan - Grand Prix of Bushido Qazaqstan | rowspan=3| 25 қазан 2020 | rowspan=3| 23 жас, 0 ай, 18 күн | align=center| 2 | align=center| 0:44 | rowspan=3|[[Алматы]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 3-0 | {{ту|Қазақстан}} Айдын Көдеков | Техникалық нокаут (дәрігер тоқтатты) | align=center| 1 | align=center| 3:33 | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 2-0 | {{ту|Қазақстан}} Талғат Қалмұрат | Техникалық нокаут (соққылар) | align=center| 3 | align=center| 3:03 | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 1-0 | {{ту|Моңғолия}} Сер-од Билгуун | Техникалық нокаут (секундант тоқтатты) | Alash Pride FC - Alash Pride | 28 шілде 2018 | 20 жас, 9 ай, 21 күн | align=center| 2 | align=center| 3:11 | [[Қонаев (қала)|Қапшағай]], [[Қазақстан]] | {{small|Супер жеңіл салмақтағы бастамасы}} {{end}} {{MMA exhibition record box |draws= |nc= |ko-wins=5 |ko-losses= |sub-wins=3 |sub-losses= |dec-wins=3 |dec-losses= |dq-wins= |dq-losses= |other-wins= |other-losses= }} {{MMA record start}} |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 11-0 | {{ту|Саха Республикасы}} Борис Игнатиев | Шешім (бірауызды) | Zhekpe Zhek - Zhekpe Zhek Championship | 4 желтоқсан 2021 | 24 жас, 1 ай, 28 күн | align=center| 2 | align=center| 5:00 | [[Алматы]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 10-0 | {{ту|Қазақстан}} Рауан Бекболат | Техникалық нокаут (секундант тоқтатты) | Zhekpe Zhek - Zhekpe Zhek Championship | 1 наурыз 2020 | 22 жас, 4 ай, 25 күн | align=center| 2 | align=center| 2:55 | [[Алматы]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 9-0 | {{ту|Моңғолия}} Сер-од Билгуун | Берілу (қол қайыру) | rowspan=2| Zhekpe Zhek - Zhekpe Zhek | rowspan=2| 17 қаңтар 2019 | rowspan=2| 21 жас, 3 ай, 10 күн | align=center| 2 | align=center| 3:13 | rowspan=2|[[Талдықорған]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 8-0 | {{ту|Қырғызстан}} Нургелды Мухтаров | Техникалық нокаут (соққылар) | align=center| 1 | align=center| 1:24 | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 7-0 | {{ту|Қазақстан}} Айбол Ахметов | Шешім (бірауызды) | Alash Pride FC - Alash Pride | 3 наурыз 2019 | 21 жас, 4 ай, 27 күн | align=center| 2 | align=center| 5:00 | [[Қонаев (қала)|Қапшағай]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 6-0 | {{ту|Қазақстан}} Сергей Морозов | Шешім (бірауызды) | rowspan=2| AFCA / Fight Club 777 - Tournament 777 | rowspan=2| 8 мамыр 2018 | rowspan=2| 20 жас, 7 ай, 1 күн | align=center| 3 | align=center| 5:00 | rowspan=2|[[Алматы]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 5-0 | {{ту|Қазақстан}} Фараби Саутбаев | Берілу (қол қайыру) | align=center| 1 | align=center| 1:35 | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 4-0 | {{ту|Қырғызстан}} Темирлан Жумабек | Техникалық нокаут (соққылар) | rowspan=2| Zhekpe Zhek - Asian Cup | rowspan=2| 3 қараша 2017 | rowspan=2| 20 жас, 0 ай, 27 күн | align=center| 1 | align=center| 0:00 | [[Талдықорған]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 3-0 | {{ту|Қырғызстан}} Елмурат Урамов | Нокаут (соққы) | align=center| 1 | align=center| 3:37 | [[Талдықорған]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 2-0 | {{ту|Қазақстан}} Манибек Набаев | Техникалық нокаут (соққылар) | Zhekpe Zhek - Pro MMA Tournament | 27 қаңтар 2017 | 19 жас, 3 ай, 20 күн | align=center| 2 | align=center| 3:32 | [[Алматы]], [[Қазақстан]] | |- | {{yes|Жеңді}} | align=center| 1-0 | {{ту|Қырғызстан}} Асылбек Салижанов | Нокаут (соққы) | Zhekpe Zhek - Zhekpe Zhek | 10 қыркүйек 2016 | 18 жас, 11 ай, 3 күн | align=center| 1 | align=center| 1:35 | [[Түркістан (қала)|Түркістан]], [[Қазақстан]] | |- {{end}} <ref>{{Cite web |last=Sherdog.com |title=Bekzat Almakhan |url=https://www.sherdog.com/fighter/Bekzat-Almakhan-294895 |website=Sherdog}}</ref> == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:Қазақстанның аралас жекпе-жек жауынгерлері]] rdr9lg0wayd313paaa4db7jpwqqs0j9 0 750499 3414741 3412637 2024-12-27T15:30:15Z Nurtenge 93712 3414741 wikitext text/x-wiki {{Ән |Шынайы атауы = To dråper vann |Қазақша атауы = Екі тамшы су |Мұқабасы = |Сурет атауы = |Орындаушы = [[Marcus & Martinus]] |Альбом = [[Hei (Marcus & Martinus альбомы)|Hei]] |Шығарылды = 2012 |Формат = |Түрі = сингл |Жазылды = |Жанры = [[Поп-музыка|поп]] |Тілі = [[Норвег тілі|норвег]] |Ұзақтығы = 2:44 |Лейблі = |Сөзі = |Әні = |Продюсері = |Сертификация = |алдыңғы_атауы = |алдыңғы_жыл = |келесі_атауы = Leah |келесі_жыл = 2013 }} '''«To dråper vann»''' ({{lang-kk|Екі тамшы су}}) — 2012 жылы шығарылған норвегиялық музыкалық дуэт [[Marcus & Martinus]] әні. Ән [[Melodi Grand Prix Junior 2012]] балалар ән байқауы үшін жазылып, байқауда жетістікке жетті. 2002 жылдан 2022 жылға дейін жыл сайын [[Norwegian Broadcasting Corporation|Норвегиялық хабар тарату корпорациясымен]] (NRK) өткізіліп келген [[Melodi Grand Prix Junior]] байқауында Marcus және Martinus 2012 жылғы 1 қыркүйек күні өткізілген финалға шығып, жеңіске жетті. Ән [[VG-lista]] чартында бір апта ең жоғарғы 8-позицияда болды.<ref name=":1">{{Cite web|url=http://lista.vg.no/artist/marcus-martinus/5943|title=VG-lista for Marcus & Martinus|accessdate=2016-11-16|publisher=VG Nett}}</ref> Ән 2015 жылы «[[Hei]]» альбомының құрамына енді. == Melodi Grand Prix Junior 2012 == 2002 жылдан 2012 жылға дейін жыл сайын өткізіліп келген [[Melodi Grand Prix Junior]] балалар ән байқауының [[Melodi Grand Prix Junior 2012|2012 жылғы шығарылымына]] [[Norwegian Broadcasting Corporation|Норвегиялық хабар тарату корпорациясы]] (NRK) 513 ән қабылдап, қазылар алқасы ішінен 10 әнді финалға іріктеп алды. Финал 2012 жылғы 1 қыркүйекте, сенбі күні [[Норвегия]]ның [[Осло]] қаласында орналасқан «[[Oslo Spektrum]]» аренасында өтті. Байқаудың жүргізушілері [[Маргрете Рёд]] пен [[Туджи]] болды. Қатысушылардың арасында бір топ, екі ағайынды дуо және жеті соло әншілер болды.<ref>{{Cite web|url=http://nrksuper.no/super/mgpjr/arkiv/finalistene-2012/|title=Finalistene 2012|accessdate=2016-11-16|publisher=Norsk rikskringkasting|sitat=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170518073622/http://nrksuper.no/super/mgpjr/arkiv/finalistene-2012/#|archivedate=2017-05-18|deadlink=yes}}</ref> Алдымен он финалист өз әндерін орындады, ал телекөрермендер олардың төртеуіне суперфиналға шығу үшін дауыс берді. Суперфиналға шыққан төрт ән қайтадан орындалды және телекөрермендер жеңімпазды анықтау үшін қайтадан дауыс берді. Жеңімпаз телекөрермендердің дауысы арқылы анықталды, оған тек SMS немесе MGPjr сайты арқылы дауыс беруге болады. 2012 жылғы байқауда тек жеңімпаз ғана жария етілді, қалған әндер орынсыз қалды және суперфиналист төрт әннің алған ұпайлары да белгісіз болып қалды. Жеңімпаздар [[Трофорс]] қаласынан он жасар егіз ағайынды [[Marcus & Martinus|Маркус пен Мартинус]] болды. Бұл олардың мансабының басталуы болды.<ref name=":0">{{Cite web||url=https://tv.nrk.no/serie/melodi-grand-prix-junior/MUHU20000112/01-09-2012|title=MGPjr 2012 – finale|accessdate=2016-11-16|date=2012-09-01|publisher=Norsk rikskringkasting}}</ref><ref name=":1" /> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{s-start}} {{s-ach}} {{succession box |ізашары = «Trenger deg» әнімен<br />Sval |титул = [[Melodi Grand Prix Junior|Melodi Grand Prix Junior жеңімпазы]] |жылдар = [[Melodi Grand Prix Junior 2012|2012]] |ізбасары = «Så sur da» әнімен<br />Unik 4 }} {{s-end}} {{Портал жолағы|Музыка}} [[Санат:2012 жылғы әндер]] [[Санат:2012 жылғы синглдер]] [[Санат:Marcus & Martinus әндері]] akmy7q8lyo6p8nwosn6l1jqds9uxw13 0 750509 3414842 3412715 2024-12-27T20:30:15Z 1nter pares 146705 3414842 wikitext text/x-wiki {{Қарулы қақтығыс |қақтығыс = Бірінші Ливан соғысы |бөлім = |сурет = Israeli troops in south Lebanon (1982).jpg |сурет атауы = Оңтүстік Ливандағы Израиль әскері |дата = : 6 маусым 1982<ref>{{Cite web |url=http://www.mfa.gov.il/MFA/History/Modern+History/Israel+wars/Operation+Peace+for+Galilee+-+1982.htm |title=The Lebanon War: Operation Peace for Galilee (1982) Ministry of Foreign Affairs |access-date=2012-03-06 |archive-date=2012-01-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120121205801/http://www.mfa.gov.il/MFA/History/Modern+History/Israel+wars/Operation+Peace+for+Galilee+-+1982.htm |deadlink=no }}</ref> – 5 маусым 1985<ref>{{Кітап|сілтеме=https://link.springer.com/chapter/10.1057/9781137527974_4|авторы=Shawn T. Cochran|тақырыбы=War Termination as a Civil-Military Bargain|жылы=2016|тілі=en|издательство=Palgrave Macmillan New York|беті=71|бет=220|isbn=978-1-137-52796-7}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.helion.co.uk/conflicts/first-lebanon-war.php|title=First Lebanon War (1982-1985) {{!}} Military History Books {{!}} Helion & Company|website=www.helion.co.uk|access-date=2024-06-18}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.globalsecurity.org/military/library/report/1987/SGC.htm|title=The Israeli Experience In Lebanon, 1982-1985|website=www.globalsecurity.org|access-date=2024-06-18}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.britannica.com/summary/Lebanese-Civil-War|title=Lebanese Civil War summary {{!}} Britannica|lang=en|website=www.britannica.com|access-date=2024-06-18}}</ref> |орын = : {{Байрақ|Израиль}}, {{Байрақ|Ливан}} |себеп = : * Ливанда орналасқан «ПАЕҰ»-ны әскери-саяси күш ретінде жою, оның Израиль аумағына жасайтын террористік шабуылдарын тоқтату; * Ливандағы Сирияның әскери қатысуынан құтылу.{{sfn|Сакер, т.II|2011|c=74—76, 80—81}} |нәтиже = : * Ливандағы ПАЕҰ құрылымдары жойылып, оның басшылығы Туниске қуылды; * Сирияның Ливандағы позициялары тек күшейе түсті.{{sfn|Сакер, т.II|2011|c=92—95; 109—110}} |статусы = |өзгерістер = |қарсылас1 = : {{Байрақ|Израиль}} |қарсылас2 = : [[File:Emblem of the PLO Vector Graphic.svg|22px]] [[Палестинаны азат ету ұйымы|ПАЕҰ]]<br>[[Баастық Сирия]] |қарсылас3 = |қарсылас4 = |командир1 = : {{Ту|Израиль}} [[Рафаэль Эйтан]]<br>{{Ту|Израиль}} [[Амир Дрори]] |командир2 = : Белгісіз |командир3 = |командир4 = |күштер1 = |күштер2 = |күштер3 = |күштер4 = |шығындар1 = |шығындар2 = |шығындар3 = |шығындар4 = |жалпы шығындар = |азаматтық шығындар = |ортаққор = |ескерту = }} '''Бірінші Ливан соғысы''' ([[Иврит тілі|ивр.]] מלחמת לבנון‎, «Milḥemet Levanon»; [[Араб тілі|араб.]] الإجتياح‎, «Al-Ijtīāḥ») немесе '''Галилеяға бейбітшілік операциясы''' — 1982 жылы 6 маусымда Израиль әскері Ливанға ауқымды әскери шабуыл жасады. Негізгі мақсат Израильдің солтүстік шекарасына жақын орналасқан палестиналық базаларды жою болды. Дегенмен, Израильдің қорғаныс министрі Ариэль Шарон әскерлердің Ливан астанасы Бейрутқа дейін жетуін және Палестинаны азат ету ұйымын (ПАЕҰ) Ливан аумағынан толықтай ығыстыруды талап етті. «Галилеяға бейбітшілік» операциясы аяқталғаннан кейін Израиль әскері басып алынған Оңтүстік Ливанда «қауіпсіздік аймағын» құрды, оны «Оңтүстік Ливан армиясымен» бірлесе бақылады. 1985 жылы Израиль әскерінің Оңтүстік Ливанға шегінуі соғыстың аяқталуы ретінде қарастырылғанымен, шииттердің әскери топтары бірігіп, Оңтүстік Ливанды Израиль басқыншылығынан босату мақсатында баяу жүретін партизандық соғыс жүргізе бастады. Бұл 15 жылға созылған ұсақ ауқымды қарулы қақтығысқа әкеліп, 2000 жылы Израильдің Ливаннан толық шығуымен аяқталды.<ref>{{Cite web|url=http://dx.doi.org/10.1163/2468-1733_shafr_sim220050057|title=Righteous Victims: A History of the Zionist-Arab Conflict, 1881-1999|website=The SHAFR Guide Online|access-date=2024-06-08}}</ref> Израильде бұл операция ұзақ уақыт бойы соғыс ретінде танылмаған.<ref>{{Cite web |url=http://www.newsru.co.il/israel/21mar2007/second503.html |title=Комиссия решила назвать Вторую Ливанскую войну Второй Ливанской войной // Newsru.co.il от 21 марта 2007 |access-date=2008-06-01 |archive-date=2012-09-05 |archive-url=https://archive.today/20120905011107/http://www.newsru.co.il/israel/21mar2007/second503.html |deadlink=no }}</ref> == Салдары == 1982 жылғы маусымда Израиль Ливанда кең ауқымды әскери операцияларды бастады және ел аумағының көп бөлігін басып алды. Күзге қарай палестиналықтар Батыс Бейруттан, ал сириялық әскерлер Бейрут-Дамаск тас жолының оңтүстігіндегі астаналар мен аудандардан кетуге мәжбүр болды. Палестина құрамаларының шығарылуын көпұлтты күштер бақылап отырды.<ref>{{Cite web |url=https://www.mezgil.kz/e/action/ShowInfo.php?classid=2&id=5750 |title=Таяу Шығыста тағы соғыс: Израиль-Ливан қанқасап қырылысуда! |lang=kk |website=www.mezgil.kz |access-date=2024-09-24}}</ref> == Тағы қараңыз == * [[Екінші Ливан соғысы (2006)]] * [[Үшінші Ливан соғысы (2024)]] == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:Араб-Израиль қақтығыстары]] [[Санат:1982 жылғы қақтығыстар]] [[Санат:Израиль соғыстары]] [[Санат:Ливан соғыстары]] f1c4fuusd5962vyd1veely1t9e262dd 0 750646 3414910 3413430 2024-12-28T06:41:44Z Орел Карл 81620 /* Өмірбаяны */ 3414910 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік қайраткер | түс = монарх | Қазақша есімі = Мүбарак Герей | Шынайы есімі = {{lang-crh|Mubarek Geray}},<br />''مبارك كراى'' | Суреті = | Атауы = | Сурет ені = | Елтаңба = | Елтаңба атауы = | Елтаңба ені = | Титулы = [[Нұреддин (лауазым)|Қырым нұреддині]] | Лақап аты = | Ту = Flag of the Crimean Tatar people.svg | Ту2 = Crimean Tatar tamga icon (blue and gold).png | Басқара бастады = [[1632 жыл|1632]] | Басқаруын аяқтады = [[1635 жыл|1635]] | Басқарған кезеңі = | Ізашары = [[Мүбарак Герей (I Селәмет Герейдің ұлы)|Мүбарак Герей]] | Ізбасары = Сағадат Герей | Тәж кигізу жорасы = | Биліктен бас тартуы = | Мұрагері = | Бірігіп басқарушы1 = | Бірігіп басқарушы1Басқара бастады = | Бірігіп басқарушы1Басқаруын аяқтады = | регент1 = | регент1Басқара бастады = | регент1Басқаруын аяқтады = | регент2 = | регент2Басқара бастады = | регент2Басқаруын аяқтады = | Премьер = | Вице-президент = | Президент = | Монарх = | Губернатор = | Вице-губернатор = | Титулы_2 = | Ту_2 = | Ту2_2 = | Реті_2 = | Басқара бастады_2 = | Басқаруын аяқтады_2 = | Ізашары_2 = | Ізбасары_2 = | Титулы_3 = | Ту_3 = | Ту2_3 = | Реті_3 = | Басқара бастады_3 = | Басқаруын аяқтады_3 = | Ізашары_3 = | Ізбасары_3 = | Титулы_4 = | Ту_4 = | Ту2_4 = | Реті_4 = | Басқара бастады_4 = | Басқаруын аяқтады_4 = | Ізашары_4 = | Ізбасары_4 = | Түсініктемелер = | Діні = [[ислам]] | Азаматтығы = | Туған күні = | Туған жері = | Қайтыс болған күні = 1635 | Қайтыс болған жері = | Жерленді = | Династия = [[Герейлер (әулет)|Герейлер]] | Туған кездегі есімі = | Әкесі = [[Жәнібек Герей]] | Анасы = | Жұбайы = | Балалары = | Қызмет еткен жылдары = | Құрамында болды = | Әскер түрі = | Атағы = | Басқарды = | Шайқасы = | Ғылыми аясы = | Жұмыс істеген орны = | Партиясы = | Қызметі = | Мамандығы = | Білімі = | Ғылыми дәрежесі = | Марапаттары = | Қолтаңбасы = | Монограммасы = | Сайты = | Commons = }} '''Мүбарак Герей''' ({{lang-crh|Mubarek Geray}}; [[1635 жыл|1635 ж.]] қаңтар қай.) — Қырым нұреддині (1632-1635), Қырым ханы [[Жәнібек Герей|Жәнібек Герейдің]] (1610-1623, 1628-1635) ұлы. == Өмірбаяны == 1631 жылы қыста Осман үкіметінің бұйрығымен Қырым ханы [[Жәнібек Герей]] Поляк-Литва одағының құрамындағы Украинаның Сол жағалауына үлкен жорық ұйымдастырды. 1631 жылдың желтоқсанында — 1632 жылдың ақпанында Мүбарак Герей ханзаданың басшылығымен 15 мыңдық татар-ноғай әскері Лубный және Пирятин қалаларына жорық жасады. Жорық сәтсіз аяқталды. Көптеген татарлар мен ноғайлар тұтқындарды алмай, тоңып, аттарынан айырылды. 1632 жылы маусымда Жәнібек Герей өзінің өгей інілерін жазалады. Қалғай [[Азамат Герей|Азамат Герейді]] өлтіріп, ал оның бауырлары нұреддин [[Мүбарак Герей (I Селәмет Герейдің ұлы)|Мүбарак Герей]] мен [[Сафа Герей (нұреддин)|Сафа Герей]] түрік иелігіне қашып кетеді. Жәнібек өгей інісі [[IV Мехмет Герей|Мехмет Герейді]] жаңа қалғай, ал өзінің ұлы Мүбарак Герейді жаңа нұреддин етіп тағайындады. 1633 жылдың жазында нұреддин Мүбарак Герей оңтүстік орыс жерлеріне ірі жойқын жорық жасады. Мүбарак бастаған 30 мыңдық Қырым әскері [[Үзім соқпағы]] бойындағы [[Ресей патшалығы|Ресей патшалығының]] оңтүстік уездеріне басып кірді. 17 шілдеде әскер Ливныйға жақындады. Мүбарек Герей өз әскерін шағын жасақтарға бөлді, олар жақын маңдағы болыстарды талқандап, шайқаса бастады. Қырымдықтар, тіпті, жолға шыққан қала тәрізді қыстақтар мен қалалардың шеткі жерлеріне шабуылдады. 22 шілдеде олар Тулаға жақындап, екі рет қаланы басып алуға тырысты, бірақ орыс жауынгерлері тойтарыс берді. Әскер Туладан өтіп, Мәскеу иелігіне тереңірек жылжыды. 24 шілдеде Мүбарак Герей Окадағы Серпуховқа жақындады. Әскердің бір бөлігі Окадан өтіп, Серпуховты қоршауға алып, Мәскеу уездерінің бір бөлігін қиратты. Мүбарак Герейдің өзі әскердің басқа бөлігімен Кашираға қарай жылжып, оның айналасын ойрандады. Жекелеген жасақтар Рязань, Кашир, Коломна, Зарайск, Серпухов, Таруса, Калуга, Алексин, Пронск, Оболенск, Воротынск, Болхов, Белев, Ливны уездерін қиратты. А.А.Новосельскийдің есептеулері бойынша тек осы уездердің өзінде 6 мыңға жуық тұрғын тұтқынға алынған. 1635 жылы қаңтарда нұреддин Мүбарак Герей Шеркестанға бара жатып, [[Жаңақала (Қырым)|Жаңақалаға]] келіп, сол жерде қайтыс болды. Ал сол 1635 жылдың көктемінде түрік сұлтаны [[IV Мұрат]] (1623-1640) Қырым ханы Жәнібек Герейді тақтан түсіріп, [[Ыстанбұл|Ыстанбұлға]] шақырып, [[Родос]] аралына айдауға жіберді, ол сол жерде келесі 1636 жылы қайтыс болды. == Әдебиет == * ''Новосельский А. А.'' Борьба Московского государства с татарами в 17 веке. — {{М.}}—{{Л.}}: Издательство Академии наук СССР, 1948. * ''Гайворонский Олекса''. Повелители двух материков. — Т. 2. — Киев—Бахчисарай, 2009. — ISBN 9789662260038 * ''[[Хәлім Герей (тарихшы)|Хәлім Герей-сұлтан]]''. Розовый куст ханов, или история Крыма. — Симферополь, 2008. — ISBN 978-966-8518-91-1 * ''Смирнов В. Д.'' Крымское ханство под верховенством Оттоманской империи. — Т 1. — Издательский дом «Рубежи Х Х I», 2005. — ISBN 5-347-00008-2 == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Қырым хандығының нұреддиндері]] q3v4y5zyped85j9sefvg7t2z0jmsu5h 0 750682 3414799 3413949 2024-12-27T18:36:38Z Muzaffar Turgunov 120280 3414799 wikitext text/x-wiki '''Абылайұлы Жангентхан''' (24 сәуір [[1949 жыл]] туған, [[Қызылорда облысы]] [[Қазалы ауданы]] [[Жанкент (ауыл)|Жанкент ауылы]]) – медицина ғылымының докторы ([[1990 жыл|1990]]), профессор ([[1998 жыл|1998]]). Қазақстанда кәсіби эндокринологияның негізін қалаушылардың бірі. ҚР ҰҒА-ның биология-медицина бөлімінің мүшесі. [[Семей медицина университеті|Семей мемлекеттік медицина институтын]] ([[1972 жыл|1972]], Семей мемлекеттік медицина академиясы) бітірген. 1973-76 ж. еңбек жолын Қызылорда облысы Байқоңыр қаласындағы ауруханада интерн-дәрігер болып бастады. 1976-90 ж. 1-ші Мәскеу медицина институтының аспирантурасында, КСРО Медицина ғылымдары академиясының докторантурасында оқып, ғылыми зерттеулермен айналысқан. == Еңбек жолы == ҚР Денсаулық сақтау министрлігінің Гигиена және кәсіби аурулар ғылыми-зерттеу институты директорының орынбасары (1994-98), Эпидемиология және микробиология ғылыми-зерттеу институты директорының орынбасары (1998-2001), Кардиология мен ішкі ағзалар аурулар ғылыми-зерттеу институты директорының орынбасары, бөлім меңгерушісі (2001-12) қызметтерін атқарған. 2010-16 ж. ҚазҰМУ-да эндокринология кафедрасының меңгерушісі, 2017 жылдан профессор қызметін атқарды. == Ғылыми еңбектері мен зерттеулері == Негізгі ғылыми еңбектері эндокринология, тирсоидология, лимфология, профпатология, радиациялық экология және медицина, экспериментология, психологияның әр түрлі мәселелеріне арналған. Абылайұлы Жангентхан 300-ден астам ғылыми еңбектің, оның ішінде 8 монография, 30 патенттің авторы. 4 ғылым докторы, 36 ғылым кандидатын, 2 РһD дайындаған. <ref>СЫР ЕЛІ. Энциклопедия / Бас ред. Б.С. Каримова. 2-басылым. – Алматы: «Тау-Қайнар» ЖШС, 2023.</ref> == Марапаттары == * ҚР Денсаулық сақтау ісінің үздігі ([[1997 жыл|1997]]) * Қазақстанның еңбек сіңірген ғылым қайраткері ([[2003 жыл|2003]]) * Қазалы ауданының [[Құрметті азамат|құрметті азаматы]] == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Тексерілмеген мақала|date=желтоқсан 2024}} kxkxt6ir50vjiocnyxe3qysy0vkyzdu 3414802 3414799 2024-12-27T18:42:28Z Muzaffar Turgunov 120280 3414802 wikitext text/x-wiki {{Дәрігер|Есімі=Жангентхан Абылайұлы|Туған күні=24.04.1949|Туған жері=[[Жанкент (ауыл)|Жанкент ауылы]], [[Қазалы ауданы]], [[Қызылорда облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]], [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]]|Азаматтығы={{USSR}}<br />{{KAZ}}|Ғылыми дәрежесі=профессор|Альма-матер=[[Семей медицина университеті]]|Кім ретінде әйгілі=эндокринолог, [[профессор]]|Марапаттары мен премиялары=Қазақстанның еңбек сіңірген ғылым қайраткері|Жұмыс орны=ҚазҰМУ-да эндокринология кафедрасының профессор (2017)}} '''Абылайұлы Жангентхан''' (24 сәуір [[1949 жыл]] туған, [[Қызылорда облысы]], [[Қазалы ауданы]], [[Жанкент (ауыл)|Жанкент ауылы]]) – медицина ғылымының докторы ([[1990 жыл|1990]]), профессор ([[1998 жыл|1998]]). Қазақстанда кәсіби эндокринологияның негізін қалаушылардың бірі. ҚР ҰҒА-ның биология-медицина бөлімінің мүшесі. [[Семей медицина университеті|Семей мемлекеттік медицина институтын]] ([[1972 жыл|1972]], Семей мемлекеттік медицина академиясы) бітірген. 1973-76 ж. еңбек жолын Қызылорда облысы Байқоңыр қаласындағы ауруханада интерн-дәрігер болып бастады. 1976-90 ж. 1-ші Мәскеу медицина институтының аспирантурасында, КСРО Медицина ғылымдары академиясының докторантурасында оқып, ғылыми зерттеулермен айналысқан. == Еңбек жолы == ҚР Денсаулық сақтау министрлігінің Гигиена және кәсіби аурулар ғылыми-зерттеу институты директорының орынбасары (1994-98), Эпидемиология және микробиология ғылыми-зерттеу институты директорының орынбасары (1998-2001), Кардиология мен ішкі ағзалар аурулар ғылыми-зерттеу институты директорының орынбасары, бөлім меңгерушісі (2001-12) қызметтерін атқарған. 2010-16 ж. ҚазҰМУ-да эндокринология кафедрасының меңгерушісі, 2017 жылдан профессор қызметін атқарды. == Ғылыми еңбектері мен зерттеулері == Негізгі ғылыми еңбектері эндокринология, тирсоидология, лимфология, профпатология, радиациялық экология және медицина, экспериментология, психологияның әр түрлі мәселелеріне арналған. Абылайұлы Жангентхан 300-ден астам ғылыми еңбектің, оның ішінде 8 монография, 30 патенттің авторы. 4 ғылым докторы, 36 ғылым кандидатын, 2 РһD дайындаған. <ref>СЫР ЕЛІ. Энциклопедия / Бас ред. Б.С. Каримова. 2-басылым. – Алматы: «Тау-Қайнар» ЖШС, 2023.</ref> == Марапаттары == * ҚР Денсаулық сақтау ісінің үздігі ([[1997 жыл|1997]]) * Қазақстанның еңбек сіңірген ғылым қайраткері ([[2003 жыл|2003]]) * Қазалы ауданының [[Құрметті азамат|құрметті азаматы]] == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Тексерілмеген мақала|date=желтоқсан 2024}} btya8d06htdvsv37n7fxa7g5cgvkohw 3414806 3414802 2024-12-27T18:46:38Z Muzaffar Turgunov 120280 3414806 wikitext text/x-wiki {{Дәрігер|Есімі=Жангентхан Абылайұлы|Туған күні=24.04.1949|Туған жері=[[Жанкент (ауыл)|Жанкент ауылы]], [[Қазалы ауданы]], [[Қызылорда облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]], [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]]|Азаматтығы={{USSR}}<br />{{KAZ}}|Ғылыми дәрежесі=профессор|Альма-матер=[[Семей медицина университеті]]|Кім ретінде әйгілі=эндокринолог, [[профессор]]|Марапаттары мен премиялары=Қазақстанның еңбек сіңірген ғылым қайраткері|Жұмыс орны=ҚазҰМУ-да эндокринология кафедрасының профессор (2017)}} '''Абылайұлы Жангентхан''' (24 сәуір [[1949 жыл]] туған, [[Қызылорда облысы]], [[Қазалы ауданы]], [[Жанкент (ауыл)|Жанкент ауылы]]) – медицина ғылымының докторы ([[1990 жыл|1990]]), профессор ([[1998 жыл|1998]]). Қазақстанда кәсіби эндокринологияның негізін қалаушылардың бірі. ҚР ҰҒА-ның биология-медицина бөлімінің мүшесі. [[Семей медицина университеті|Семей мемлекеттік медицина институтын]] ([[1972 жыл|1972]], Семей мемлекеттік медицина академиясы) бітірген. 1973-76 ж. еңбек жолын Қызылорда облысы Байқоңыр қаласындағы ауруханада интерн-дәрігер болып бастады. 1976-90 ж. 1-ші Мәскеу медицина институтының аспирантурасында, КСРО Медицина ғылымдары академиясының докторантурасында оқып, ғылыми зерттеулермен айналысқан. == Еңбек жолы == ҚР Денсаулық сақтау министрлігінің Гигиена және кәсіби аурулар ғылыми-зерттеу институты директорының орынбасары (1994-98), Эпидемиология және микробиология ғылыми-зерттеу институты директорының орынбасары (1998-2001), Кардиология мен ішкі ағзалар аурулар ғылыми-зерттеу институты директорының орынбасары, бөлім меңгерушісі (2001-12) қызметтерін атқарған. 2010-16 ж. ҚазҰМУ-да эндокринология кафедрасының меңгерушісі, 2017 жылдан профессор қызметін атқарды. == Ғылыми еңбектері мен зерттеулері == Негізгі ғылыми еңбектері эндокринология, тирсоидология, лимфология, профпатология, радиациялық экология және медицина, экспериментология, психологияның әр түрлі мәселелеріне арналған. Абылайұлы Жангентхан 300-ден астам ғылыми еңбектің, оның ішінде 8 монография, 30 патенттің авторы. 4 ғылым докторы, 36 ғылым кандидатын, 2 РһD дайындаған. <ref>СЫР ЕЛІ. Энциклопедия / Бас ред. Б.С. Каримова. 2-басылым. – Алматы: «Тау-Қайнар» ЖШС, 2023.</ref> == Марапаттары == * ҚР Денсаулық сақтау ісінің үздігі ([[1997 жыл|1997]]) * Қазақстанның еңбек сіңірген ғылым қайраткері ([[2003 жыл|2003]]) * Қазалы ауданының [[Құрметті азамат|құрметті азаматы]] == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Қазалы ауданыда туғандар]] [[Санат:Семей медицина университеті түлектері]] [[Санат:Қазақстанның еңбек сіңірген ғылым қайраткері]] [[Санат:Медицина ғылымдарының докторлары]] [[Санат:Асфендияров атындағы Қазақ ұлттық медицина университетінің профессорлары]] c74hd4wzx5lfm65kfc6p1wl3aq255xz 0 750698 3414917 3414624 2024-12-28T07:00:46Z AdsonY 164833 /* Апат себептері */ 3414917 wikitext text/x-wiki {{Ағымдағы оқиғалар}} {{Әуе апаты | Атауы = Ақтаудағы Embraer E190 апаты | Суреті = Flight 8243 Scale 2km Screenshot From 2024-12-26 06-39-58.png | Сурет атауы = J28243 рейсінің соңғы минуттарындағы ұшу схемасы | Дата = 25 желтоқсан 2024 жылы | Уақыты = 10:28 (UTC+4)<ref>{{Cite web |url=https://www.interfax.ru/world/1000527 |title=Самолет AZAL готовился к посадке в режиме direct mode после отказа системы управления |lang=ru |website=www.interfax.ru |access-date=2024-12-25}}</ref> | Сипаты = | Себебі = Алдын ала мәлімет бойынша: басқару жүйесінің ақауы, ықтимал себебі – құстардың ұшақпен соқтығысуы | Апат орны = [[Ақтау]], [[Түпқараған ауданы|Түпқараған]], [[Маңғыстау облысы]], {{Байрақ|Қазақстан}} | Координаттары = {{coord|43|53|34.00|N|51|0|22.00|E|}} | Қайтыс болғандар = 39<ref>[https://www.golfstriminform.ru/ekonomika/произошло-крушение-самолета-embraer-190ar-в-каза/ Произошло крушение самолета Embraer 190AR в Казахстане: 28 выживших, 39 погибших]</ref> | Жарақаттанғандар = 28 | Әуе кемесінің суреті = | Әуе кемесі суретінің тақырыбы = | Модель = Embraer E190 | Ұшақтың аты = | Әуекомпаниясы = {{Ту|Әзербайжан}} [[Azerbaijan Airlines]] | Ұшып шыққан пункті = | Жолдағы аялдамасы = | Келу пункті = | Сапары = J28243 | Борттық нөмір = 4K-AZ65 | Шыққан жылы = | Жолаушылар = | Экипаж саны = | Қайтыс болғандар1 = | Жарақаттанғандар1 = | Тірі қалғандар = | Модель2 = | Екінші әуе кемесінің суреті2 =Azerbaijan Airlines - Embraer 190AR (ERJ-190-100IGW) 4K-AZ65 Antalya Airport June 18, 2016 (cropped).jpg | Екінші әуе кемесі суретінің тақырыбы2 = Апатқа ұшыраған ұшақ 8 жыл бұрын | Ұшақтың аты2 = «Гусар» | Әуекомпаниясы2 = | Ұшып шыққан пункті2 = [[Гейдар Алиев атындағы халықаралық әуежай]], [[Баку]], {{Байрақ|Әзербайжан}} | Жолдағы аялдамасы2 = | Келу пункті2 = [[Грозный әуежайі]], [[Грозный]], {{Байрақ|Ресей}} | Сапары2 = | Борттық нөмір2 = | Шыққан жылы2 = 2013 | Жолаушылар2 = 62 | Экипаж саны2 = 5 | Қайтыс болғандар2 = | Жарақаттанғандар2 = | Тірі қалғандар2 = 28 | Модель3 = | Үшінші әуе кемесінің суреті3 = | Үшінші әуе кемесі суретінің тақырыбы3 = | Ұшақтың аты3 = | Әуекомпаниясы3 = | Ұшып шыққан пункті3 = | Жолдағы аялдамасы3 = | Келу пункті3 = | Сапары3 = | Борттық нөмір3 = | Шыққан жылы3 = | Жолаушылар3 = | Экипаж саны3 = | Қайтыс болғандар3 = | Жарақаттанғандар3 = | Тірі қалғандар3 = | nocat = }} '''Ақтаудағы Embraer E190 апаты''' — 2024 жылғы 25 желтоқсанда таңертең [[Embraer E190]] ұшағының қатысуымен орын алған қайғылы [[Әуе апаты|әуе апаты]].<ref>{{Cite web|url=https://glavny.tv/last-news/incident-news/letevshiy-v-groznyy-samolet-ruhnul-v-aeroportu-aktau/|title=Летевший из Азербайджана в Грозный самолет рухнул в аэропорту Актау|lang=ru-RU|first=Иван|last=Березин|website=Главный Региональный|date=2024-12-25|access-date=2024-12-25}}</ref> Әзербайжанның көлік министрлігінің алдын ала мәліметіне сәйкес, [[Azerbaijan Airlines]] әуе компаниясына тиесілі жолаушылар ұшағы «[[Баку]]-[[Грозный]]<nowiki/>» бағыты бойынша ұшып бара жатып, [[Ақтау әуежайы]] маңында апатқа ұшырады.<ref>{{Cite web |url=https://www.arnapress.kz/proisshestviya/235738-passazhirskiy-samolet-poterpel-krushenie-vblizi-aktau |title=Пассажирский самолет потерпел крушение вблизи Актау |lang=ru |website=www.arnapress.kz |access-date=2024-12-25}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://kaz.zakon.kz/okiga/6054420-atauday-sha-apaty-aman-alandardy-aldyn-ala-tzm-shyty.html |title=Ақтаудағы ұшақ апаты: аман қалғандардың алдын ала тізімі шықты |lang=kk |website=kaz.zakon.kz |access-date=2024-12-25}}</ref> [[Баку]]-[[Грозный]] бағыты бойынша 8243 рейсін орындаған Embraer E190 ұшағы Ақтау әуежайына жақын жерде [[Апат|апатқа]] ұшырады.<ref name=":0">{{Cite web|url=https://orda.kz/passazhirskij-samolet-ruhnul-v-ajeroportu-aktau-396121/|title=Пассажирский самолёт рухнул в аэропорту Актау|lang=ru|website=Orda.kz|date=2024-12-25}}</ref> [[Ұшақ]] [[әуежай]] үстінде екі айналым жасап, қаладан 3 км<ref name="inbusiness.kz">{{Cite web |url=https://inbusiness.kz/kz/last/aktauda-apatka-ushyragan-ushakta-kazakstandyktar-da-bolgan |title=Ақтауда апатқа ұшыраған ұшақта қазақстандықтар да болған |lang=kk |website=inbusiness.kz |access-date=2024-12-25}}</ref> қашықтықта ұшу-қону жолағына жақын жерде құлап, өртке оранды.<ref name=":0" /><ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/social/news/2024/12/25/24709976.shtml|title=Самолет, летевший из Баку в Грозный, упал в аэропорту Актау - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-12-25|access-date=2024-12-25}}</ref> Бортта 67 адам (62 жолаушы және 5 экипаж мүшесі) болған, соның 29-ы тірі қалды.<ref name=":3">{{Cite web|url=https://www.interfax.ru/russia/1000530|title=Выжившие в авиакатастрофе в Актау сидели в хвостовой части самолета|lang=ru|website=Интерфакс|date=2024-12-25}}</ref> == Ұшақ == Апатқа ұшыраған [[Embraer ERJ-190AR]] ұшағы болатын (Борттық нөмірі 4K-AZ65).<ref name=":1">{{Cite web|url=https://asn.flightsafety.org/wikibase/468275|title=Accident Embraer ERJ-190AR 4K-AZ65, Wednesday 25 December 2024|first=Harro|last=Ranter|website=asn.flightsafety.org|access-date=2024-12-25}}</ref> 22 шілде 2013 жылы ұшақ [[Сан-Жозе-дус-Кампус]] қаласындағы (Бразилия) [[Embraer]] заутынан ұшырылып, Баку қаласына қарай сапарын бастады. Ұшақ Натал, Лас-Пальмас және Пальма-де-Мальорка әуежайлары арқылы ұшып өтті.<ref name=":2" /> 24 шілдеде Бакуге жеткенде, ұшаққа 4K-AZ65 тіркеу белгісі мен «Гусар» атауы берілді. Бұл атау Әзербайжанның Гусар қаласының құрметіне қойылған. Кейінірек ұшақ [[Әзербайжан әуе жолдарына|Әзербайжан әуе жолдары]] және олардың еншілес Buta Airways әуе компаниясында пайдаланылды.<ref name=":2" /> 2017 жылдың қазанында ұшақты [[Buta Airways]] компаниясы сатып алған және ол жерде 2023 жылға дейін қызмет еткен. 2023 жылдың қазанында ұшақ [[AZAR]] компаниясының құрамына қайта оралған.<ref name=":2">{{Cite web|url=https://www.planespotters.net/airframe/embraer-erj-190-4k-az65-azal-azerbaijan-airlines/38q464|title=4K-AZ65 AZAL Azerbaijan Airlines Embraer ERJ-190AR (ERJ-190-100 IGW)|lang=en|website=www.planespotters.net|date=2024-12-25|access-date=2024-12-25}}</ref> Апат алдында, 2023 жылдың 25 желтоқсанынан 2024 жылдың 19 қазанына дейін ұшақ авиакомпания орналасқан Баку әуежайында тоқтап тұрды.<ref name=":2" /> == Экипаж және жолаушылар == Ұшақ экипажы келесі мүшелерден тұрды:<ref>{{Cite web|url=https://www.rbc.ru/society/25/12/2024/676bb4419a7947844263d4e2?from=story_676bb5819a7947309a0a4999|title=Крушение пассажирского самолета Баку — Грозный. Главное|lang=ru|website=РБК|date=2024-12-25|access-date=2024-12-25}}</ref> * Кшнякин Игорь (Капитан) * Кальянинов Александр * Әлиева Хокума * Әсадов Зұлфұғар * Рагимли Айдан Экипаж құрамында осы жоғарыдағы 5 адам болған. Барлық экипаж мүшелері Әзербайжан азаматтары.<ref>{{Cite web|url=https://www.azal.az/ru/airline/news/details/?id=25122024#/|title=Информация пресс-службы|website=www.azal.az|access-date=2024-12-25}}</ref> Алдын ала ақпарат бойынша, апаттың салдарынан ұшқыштар қаза тапқан.<ref>{{Cite web |date=2024-12-25 |title=Оперштаб: Оба пилота погибли при крушении самолета AZAL в Актау |url=https://report.az/ru/proisshestviya/opershtab-oba-pilota-pogibli-pri-krushenii-samoleta-azal-v-aktau/ |access-date=2024-12-25 |website=Информационное Агентство Репорт |language=ru}}</ref> Ұшақ капитаны Игорь Кшнякин 15 000 сағаттан астам ұшып шыққан, оның 11 200 сағаттан астамы капитан қызметінде болған.<ref name=":2" /> Тірі қалғандар арасында бортсерік Хокума Алиева жоқ. Стюард Асадов Зульфугар мен стюардесса Рагимли Айдан әртүрлі дәрежедегі жарақаттар алған.<ref>{{Cite web |title=Stüardessanın qardaşı DANIŞDI: "Məndən DNT analizi götürdülər" |url=https://oxu.az/cemiyyet/stuardessanin-qardasi-danisdi-menden-dnt-analizi-goturduler |access-date=2024-12-25 |website=Oxu.az |language=az}}</ref> Ұшақ бортында болған 67 адамның 15-і [[Ресей|Ресей Федерациясының]] азаматтары,<ref>{{Cite web|url=https://t.me/bazabazon/33931|title=Baza - Telegram|website=Telegram|access-date=2024-12-25}}</ref> 37-сі [[Әзербайжан]] азаматтары, 6-ы [[Қазақстан]] азаматтары,<ref name="inbusiness.kz" /><ref>{{Cite web|url=https://t.me/azattyq/27856 |title=Azattyq - Telegram |website=Telegram |access-date=2024-12-25}}</ref> 3-і [[Қырғызстан]] азаматтары екені белгілі болды.<ref>{{Cite web|url=https://t.me/azattyq/27823 |title=Azattyq - Telegram |website=Telegram |access-date=2024-12-25}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.rbc.ru/society/25/12/2024/676bc9bd9a79473b96ec1207?from=story_676bb5819a7947309a0a4999|title=Azerbaijan Airlines опубликовала список пассажиров разбившегося самолета|lang=ru|website=РБК|date=2024-12-25|access-date=2024-12-25}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.nur.kz/incident/emergency/2204778-krushenie-samoleta-bliz-aktau-obnarodovan-spisok-passazhirov/|title=Крушение самолета близ Актау: обнародован полный список пассажиров|lang=ru|website=NUR.KZ|date=2024-12-25|access-date=2024-12-25}}</ref> {| class="wikitable sortable" ! rowspan="1" |Азаматтық ! colspan="1" |Жолаушылар ! colspan="1" |Экипаж ! colspan="1" |Барлығы |- valign="top" |{{Байрақ|Әзербайжан}} | style="text-align:center;" |37 | style="text-align:center;" |5 | style="text-align:center;" |42 |- valign="top" |{{Байрақ|Ресей}} | style="text-align:center;" |16 | style="text-align:center;" |0 | style="text-align:center;" |16 |- valign="top" |{{Байрақ|Қазақстан}} | style="text-align:center;" |6 | style="text-align:center;" |0 | style="text-align:center;" |6 |- |{{Байрақ|Қырғызстан}} | style="text-align:center;" |3 | style="text-align:center;" |0 | style="text-align:center;" |3 |- valign="top" |'''Барлығы''' | style="text-align:center;" |'''62''' | style="text-align:center;" |'''5''' | style="text-align:center;" |'''67''' |} == Барысы == === Оқиға === 2024 жылдың 25 желтоқсанында, сағат 03:55 UTC-де, ұшақ Баку қаласындағы [[Гейдар Алиев атындағы халықаралық әуежай|Гейдар Алиев атындағы халықаралық әуежайдан]] ұшып, [[Грозный әуежайі|Грозный әуежайына]] бағыт алды.<ref name=":1" /> Кейіннен тұман салдарынан ұшақты Махачкалаға қайта бағыттады.<ref>{{Cite web|url=https://www.rbc.ru/society/25/12/2024/676bbb089a794729dcdcfb65?from=story_676bb5819a7947309a0a4999|title=Власти объяснили, как летевший в Чечню самолет оказался в Казахстане|lang=ru|website=РБК|date=2024-12-25|access-date=2024-12-25}}</ref> Сағат 06:07 UTC-де, Каспий теңізінің үстінде болғанда,<ref>{{Cite web|url=https://www.flightradar24.com/data/aircraft/4k-az65#3879c26d|title=Live Flight Tracker - Real-Time Flight Tracker Map|lang=en|last=Flightradar24|website=Flightradar24|access-date=2024-12-25}}</ref> ұшақтың экипажы 7700 сигналын жіберіп,<ref name=":1" /><ref>{{Cite web|url=https://tengrinews.kz/kazakhstan_news/chto-izvestno-ob-upavshem-samolete-bliz-aktau-557928/|title=Что известно об упавшем самолете близ Актау|lang=ru|last=tengrinews.kz|website=Главные новости Казахстана - Tengrinews.kz|date=2024-12-25|access-date=2024-12-25}}</ref> төтенше жағдай туралы хабарлады. Бұдан кейін командир Ақтау қаласындағы қосымша аэродромға бағыт алу туралы шешім қабылдады.<ref name=":0" /> Сағат 06:30 UTC-де (11:30), төмен биіктікте және алдыңғы бөлігі төмен қараған күйде ұшақ әуежайдың ұшу-қону жолағының маңында жерге соқтығысты.<ref name=":1" /> Ұшақ бөліктерге бөлініп кеткен, тірі қалғандардың көпшілігі орналасқан оның артқы бөлігі ажырап,<ref>{{Cite web|url=https://www.interfax.ru/russia/1000530|title=Выжившие в авиакатастрофе в Актау сидели в хвостовой части самолета|lang=ru|website=Интерфакс|date=2024-12-25}}</ref> төңкеріліп қалған.<ref>{{Cite web|url=https://www.bbc.com/russian/articles/cn7rj32kr1no|title=Пассажирский самолет, летевший в Грозный, разбился в Казахстане|lang=ru|website=BBC News Русская служба|date=2024-12-25|access-date=2024-12-25}}</ref> Құтқару жұмыстарына 150 құтқарушы мен 45 техника жұмылдырылды.<ref name="inbusiness.kz" /><ref>{{Cite web|url=https://www.tourdom.ru/news/na-bortu-poterpevshego-krushenie-v-aktau-samoleta-mog-vzorvatsya-ballon-.html|title=На борту потерпевшего крушение в Актау самолета мог взорваться баллон|lang=ru|website=Tourdom.ru|access-date=2024-12-25}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://sputnik.kz/20241225/aqtau-manyndagy-ushaq-apaty-tiri-qalgandar-sany-25-ke-zhetti-49544854.html |title=Ақтау маңындағы ұшақ апаты: тірі қалғандар саны 25-ке жетті |lang=kk |website=sputnik.kz |access-date=2024-12-25}}</ref> Борттағы ақаулардың нақты себебі әзірге белгісіз. Алайда негізгі болжам — құстармен соқтығысып қалу.<ref>{{Cite web |url=https://kaz.zakon.kz/okiga/6054424-atauday-sha-apaty-an-ortalyyna-zhzdegen-adam-keld.html |title=Ақтаудағы ұшақ апаты: Қан орталығына жүздеген адам келді |lang=kk |website=kaz.zakon.kz |access-date=2024-12-25}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://inbusiness.kz/kz/last/aktaudagy-ushak-apaty-12-adam-auruhanaga-zhetkizildi |title=Ақтаудағы ұшақ апатынан кейін 12 адам ауруханаға жеткізілді |lang=kk |website=inbusiness.kz |access-date=2024-12-25}}</ref> Бұл нұсқаны ұшақтың иесі, [[Azerbaijan Airlines]] әуекомпаниясы да топшылап отыр.<ref>{{Cite web |url=https://kaz.orda.kz/songy-sapar-aktauda-apatka-ushyragan-ushak-zhajly-tolyk-akparat-129427/ |title=Соңғы сапар: Ақтауда апатқа ұшыраған ұшақ жайлы толық ақпарат |lang=kk |website=kaz.orda.kz |access-date=2024-12-25}}</ref> === Реакция === Қазақстан президенті [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев]],<ref>{{Cite web|url=https://tengrinews.kz/kazakhstan_news/tokaev-vyirazil-soboleznovaniya-svyazi-krusheniem-samoleta-557957/|title=Токаев выразил соболезнования в связи с крушением самолета в Актау|lang=ru|last=tengrinews.kz|website=Главные новости Казахстана - Tengrinews.kz|date=2024-12-25|access-date=2024-12-25}}</ref> Сербия президенті [[Александр Вучич]],<ref>{{Cite web|url=https://en.apa.az/official-news/serbian-president-extends-condolences-to-azerbaijan-over-plane-crash-456467|title=Serbian President extends condolences to Azerbaijan over plane crash|lang=en|website=Apa.az|access-date=2024-12-25}}</ref> Пәкістан премьер-министрі [[Шахбаз Шариф]],<ref>{{Cite web|url=https://en.apa.az/foreign-policy/pakistani-prime-minister-shahbaz-sharif-expresses-condolences-to-azerbaijan-over-plane-crash-456472|title=Pakistani Prime Minister Shahbaz Sharif expresses condolences to Azerbaijan over plane crash|lang=en|website=Apa.az|access-date=2024-12-25}}</ref> Қырғызстан президенті [[Садыр Жапаров]],<ref>{{Cite web|url=https://report.az/en/incident/sadyr-japarov-expresses-condolences-to-ilham-aliyev-over-plane-crash-in-aktau/|title=Sadyr Japarov expresses condolences to Ilham Aliyev over plane crash in Aktau|lang=en|website=Report News Agency|date=2024-12-25|access-date=2024-12-25}}</ref> Ресей президенті [[Владимир Путин]],<ref>{{Cite web|url=https://www.rbc.ru/rbcfreenews/676bce6e9a79470708c6102b?from=story_676bb5819a7947309a0a4999|title=Путин выразил соболезнования Алиеву из-за авиакатастрофы в Актау|lang=ru|website=РБК|date=2024-12-25|access-date=2024-12-25}}</ref> Түркия президенті [[Режеп Тайып Ердоған]],<ref>{{Cite web|url=https://en.apa.az/foreign-policy/turkish-president-recep-tayyip-erdogan-offers-condolences-following-azerbaijan-airlines-plane-crash-in-aktau-456482|title=Turkish President Recep Tayyip Erdogan offers condolences following Azerbaijan Airlines plane crash in Aktau|lang=en|website=Apa.az|access-date=2024-12-25}}</ref> Солтүстік Кипр Түрік Республикасының президенті [[Эрсин Татар]],<ref>{{Cite web |date=2024-12-25 |title=Ersin Tatar təyyarə qəzası ilə əlaqədar Azərbaycana başsağlığı verib |url=https://report.az/xarici-siyaset/ersin-tatar-teyyare-qezasi-ile-bagli-azerbaycana-bassagligi-verib/ |access-date=2024-12-25 |website=Report İnformasiya Agentliyi |language=az}}</ref> Иран президенті [[Масуд Пезешкиан]],<ref>{{Cite web |title=İran Prezidenti təyyarə qəzası ilə bağlı Azərbaycana başsağlığı verib |url=https://apa.az/xarici-siyaset/iran-prezidenti-teyyare-qezasi-ile-bagli-azerbaycana-bassagligi-verib-882080 |access-date=2024-12-25 |website=Apa.az |language=az}}</ref> Тәжікстан президенті [[Эмомали Рахмон]],<ref>{{Cite web |date=2024-12-25 |title=Emoməli Rəhmon təyyarə qəzası ilə əlaqədar Azərbaycan Prezidentinə başsağlığı verib |url=https://report.az/xarici-siyaset/tacikistan-prezidenti-teyyare-qezasi-ile-elaqedar-azerbaycan-prezidentine-bassagligi-verib/ |access-date=2024-12-25 |website=Report İnformasiya Agentliyi |language=az}}</ref> Израиль президенті [[Ицхак Герцог]],<ref>{{Cite web |title=İsrail Prezidenti: AZAL-ın təyyarəsinin qəzaya uğraması xəbəri məni dərindən kədərləndirdi |url=https://apa.az/xarici-siyaset/israil-prezidenti-azal-in-teyyaresinin-qezaya-ugramasi-xeberi-meni-derinden-kederlendirdi-882114 |access-date=2024-12-25 |website=Apa.az |language=az}}</ref> Молдавия президенті [[Майя Санду]]<ref>{{Cite web|url=https://report.az/ru/vneshnyaya-politika/prezident-moldovy-vyrazila-soboleznovaniya-v-svyazi-s-aviakatastrofoj-azal-v-kazahstane/|title=Президент Молдовы выразила соболезнования в связи с авиакатастрофой AZAL в Казахстане|lang=ru|website=Информационное Агентство Репорт|date=2024-12-25|access-date=2024-12-25}}</ref> Беларусь президенті [[Александр Лукашенко]],<ref>[https://president.gov.by/ru/events/soboleznovanie-prezidentu-azerbajdzana-il-hamu-alievu Соболезнование Президенту Азербайджана Ильхаму Алиеву]</ref> сондай-ақ [[АҚШ]], [[Ұлыбритания]]<ref>{{Cite web|url=https://apa.az/xarici-siyaset/abs-ve-boyuk-britaniya-sefirlikleri-teyyare-qezasi-ile-bagli-azerbaycana-bassagligi-verib-882049|title=ABŞ və Böyük Britaniya səfirlikləri təyyarə qəzası ilə bağlı Azərbaycana başsağlığı verib|lang=az|website=Apa.az|access-date=2024-12-25}}</ref> және [[Франция]]<ref>{{Cite web|url=https://report.az/en/foreign-politics/french-embassy-in-azerbaijan-expresses-condolences-over-plane-crash-in-aktau/|title=French Embassy in Azerbaijan expresses condolences over plane crash in Aktau|lang=en|website=Report News Agency|date=2024-12-25|access-date=2024-12-25}}</ref> елшіліктері, [[Грузия]]<ref>{{Cite web|url=https://en.apa.az/foreign-policy/georgian-mfa-expresses-condolences-to-azerbaijan-over-plane-crash-456476|title=Georgian MFA expresses condolences to Azerbaijan over plane crash|lang=en|website=Apa.az|access-date=2024-12-25}}</ref> мен [[Румыния|Румынияның]]<ref>{{Cite web|url=https://en.apa.az/foreign-policy/romanian-fm-expresses-condolences-to-azerbaijan-over-plane-crash-456477|title=Romanian FM expresses condolences to Azerbaijan over plane crash|lang=en|website=Apa.az|access-date=2024-12-25}}</ref> Сыртқы істер министрліктері [[Әзербайжан|Әзербайжанға]] әуе апатына байланысты көңіл айтты. 26 желтоқсан Әзербайжанда аза тұту күні деп жарияланды.<ref>{{Cite web|url=https://president.az/ru/articles/view/67691|title=Распоряжение Президента Азербайджанской Республики Об объявлении траура в Азербайджанской Республике с целью почтения памяти погибших в результате крушения пассажирского самолета Embraer 190 Закрытого акционерного общества «Азербайджан Хава Йоллары» при выполнении рейса Баку-Грозный (Российская Федерация) » Официальный сайт президента Азербайджанской Республики|lang=ru|website=president.az|access-date=2024-12-25}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://meduza.io/news/2024/12/25/v-azerbaydzhane-ob-yavlen-traur-v-svyazi-s-krusheniem-samoleta-v-aktau|title=В Азербайджане объявлен траур в связи с крушением самолета в Актау|lang=ru|website=Meduza|access-date=2024-12-25}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.rbc.ru/rbcfreenews/676befed9a79477f54226cac?from=story_676bb5819a7947309a0a4999|title=В Азербайджане объявили 26 декабря днем траура после крушения самолета|lang=ru|website=РБК|date=2024-12-25|access-date=2024-12-25}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.kommersant.ru/doc/7403309|title=В Азербайджане 26 декабря объявлен траур в связи с крушением самолета|lang=ru|website=Коммерсантъ|date=2024-12-25|access-date=2024-12-25}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://lenta.ru/news/2024/12/25/aliev-ob-yavil-v-azerbaydzhane-26-dekabrya-dnem-traura/|title=Алиев объявил 26 декабря днем траура в Азербайджане|lang=ru|website=Lenta.RU|access-date=2024-12-25}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.inform.kz/ru/26-dekabrya-v-azerbaydzhane-obyavili-traur|title=26 декабря в Азербайджане объявили траур|lang=ru|website=Казинформ|date=2024-12-25|access-date=2024-12-25}}</ref> Арменияның премьер-министрі [[Никол Пашинян]] әуе апатынан қаза тапқандардың отбасыларына көңіл айтты.<ref>{{Cite web|url=https://news.am/rus/news/858923.html|title=Премьер-министр Армении выразил соболезнования в связи с катастрофой рейса Баку-Грозный|lang=ru|website=news.am|date=2024-12-26|access-date=2024-12-26}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.interfax.kz/?lang=rus&int_id=21&news_id=160136|title=Премьер Армении соболезнует семьям погибших в авиакатастрофе самолета AZAL в Актау|lang=ru|last=Interfax-Kazakhstan|website=www.interfax.kz|access-date=2024-12-26}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://ru.axar.az/news/politika/929876.html|title=Пашинян выразил соболезнования в связи с крушением|lang=ru|website=Axar.Az|date=2024-12-25|access-date=2024-12-26}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://ru.armradio.am/2024/12/25/|title=Никол Пашинян выразил соболезнования семьям погибших в авиакатастрофе рейса Баку-Грозный|lang=ru-RU|website=Общественное Радио Армении|access-date=2024-12-26}}</ref> Әуе апатына байланысты [[Әзербайжан]] президенті [[Ильхам Әлиев]] Ресейге сапарын тоқтатты.<ref>{{Cite web|url=https://president.az/ru/articles/view/67684|title=Сообщение Пресс-службы Президента » Официальный сайт президента Азербайджанской Республики|lang=ru|website=president.az|access-date=2024-12-25}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.rbc.ru/rbcfreenews/676bd0889a79477f8a523ff5?from=story_676bb5819a7947309a0a4999|title=Алиев прервал визит в Россию из-за авиакатастрофы в Актау|lang=ru|website=РБК|date=2024-12-25|access-date=2024-12-25}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.interfax.ru/amp/1000549|title=Алиев прервал визит в Россию из-за крушения самолета AZAL в Актау|lang=ru|website=Интерфакс|date=2024-12-25}}</ref> Ресей президенті Владимир Путин апат орнына медицина қызметкерлері мен қажетті жабдықтармен МЧС Ресейдің ұшағы жіберілетінін мәлімдеді.<ref>{{Cite web|url=https://www.interfax.ru/russia/1000586|title=Путин заявил, что к месту авиакатастрофы в Актау вылетает борт МЧС РФ|lang=ru|website=Интерфакс|date=2024-12-25}}</ref> === Әзербайжан === 25 желтоқсандағы оқиға салдарынан Әзербайжанда көп адамның қазасына байланысты аза тұту күні жарияланды.<ref name=":1" /> Әзербайжан футзал лигасының және Әзербайжан Кубогының 8-туры бір минуттық үнсіздікпен басталатын болды.<ref>{{Cite web |date=2024-12-25 |title=Azərbaycanın futzal üzrə Yüksək Liqasının və kubokun oyunlarından əvvəl 1 dəqiqəlik sükut elan olunacaq |url=https://report.az/futbol-xeberleri/azrbaycanin-futzal-uzre-yuksek-liqasinin-ve-kubokun-oyunlarindan-evvel-1-deqiqelik-sukut-elan-olunacaq/ |access-date=2024-12-25 |website=Report İnformasiya Agentliyi |language=az}}</ref> Аза тұту күніне орай Әзербайжанда таеквондо чемпионаты мен біріншілігінің кездесулері кейінге қалдырылды.<ref>{{Cite web |date=2024-12-25 |title=Taekvondo üzrə Azərbaycan birinciliyi və çempionatının görüşləri matəm günü ilə əlaqədar təxirə salınıb |url=https://report.az/ferdi/taekvondo-uzre-olke-birinciliyi-ve-cempionatinin-gorusleri-matem-gunu-ile-elaqedar-texire-salinib/ |access-date=2024-12-25 |website=Report İnformasiya Agentliyi |language=az}}</ref> «Әзербайжан әуе жолдары» тергеу аяқталғанға дейін Баку — Грозный — Баку және Баку — Махачкала — Баку бағыттарындағы рейстерді орындауды тоқтататынын хабарлады.<ref>{{Cite news|title=Авиакомпания AZAL приостановила рейсы из Баку в Грозный и Махачкалу|url=https://www.interfax.ru/world/1000632|website=Интерфакс|date=2024-12-25}}</ref> == Көмек == Оқиға орнына көмек көрсету үшін 22 жедел жәрдем бригадасы мен апаттар медицинасы орталығының алты бригадасы жіберілді.<ref>{{Cite web |url=https://kaz.inform.kz/news/aktaudagi-ushak-apati-tort-adamnin-denes-tabildi-f3497c/ |title=Ақтаудағы ұшақ апаты: төрт адамның денесі табылды |lang=kk |website=kaz.inform.kz |access-date=2024-12-25}}</ref> <blockquote>«Облыстық көпбейінді ауруханада 30 хирургиялық және травматологиялық төсек-орын, сондай-ақ 10 реанимациялық орын дайындалды. Балалар ауруханасында 20 төсек-орын мен 10 реанимациялық орын ашылды» </blockquote> - деп толықтырды басқарма өкілдері. Сонымен қатар, 11 жастағы бала мен 16 жастағы жасөспірім де ауруханаға жатқызылды. Дәрігерлер мен құтқарушылар зардап шеккендерге көмектесіп жатыр.<ref>{{Cite web |url=https://kaz.orda.kz/ballon-zharyldy-aktaudagy-ushak-apatyna-katysty-songy-derekter-129420/ |title=Баллон жарылды: Ақтаудағы ұшақ апатына қатысты соңғы деректер |lang=kk |website=kaz.orda.kz |access-date=2024-12-25}}</ref> Қазақстанның Орталық қан банкі авиакатастрофа салдарынан зардап шеккендерді тиімді емдеу үшін қан тапсыру қажеттілігін хабарлады.<ref>{{Cite web |title=Aktau sakinləri təyyarə qəzasında yaralananlara qan verirlər - FOTO |url=https://apa.az/hadise/aktau-sakinleri-teyyare-qezasinda-yaralananlara-qan-verirler-foto-882092 |access-date=2024-12-25 |website=Apa.az |language=az}}</ref> Кейінірек шамамен 300 адам қан тапсыру науқанына қатысу үшін жиналды.<ref>{{Cite web |title=Aktauda yaşayan azərbaycanlı: Qanvermə aksiyasına qoşulmaq üçün 300-ə yaxın insan toplaşıb |url=https://apa.az/sosial/aktauda-yasayan-azerbaycanli-qanverme-aksiyasina-qosulmaq-ucun-300-e-yaxin-insan-toplasib-882094 |access-date=2024-12-25 |website=Apa.az |language=az}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tengrinews.kz/kazakhstan_news/jiteli-aktau-vyizvalis-pomosch-vyijivshim-krushenii-samoleta-557979/amp/|title=Жители Актау вызвались на помощь выжившим при крушении самолета - люди сдают кровь|lang=ru|last=tengrinews.kz|website=Главные новости Казахстана - Tengrinews.kz|date=2024-12-25|access-date=2024-12-25}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/social/news/2024/12/25/24713150.shtml|title=Жители Актау выстраиваются в очереди, чтобы сдать кровь для пострадавших в авиакатастрофе - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-12-25|access-date=2024-12-25}}</ref> Қазақстанда әуе апатынан зардап шеккендердің туыстары үшін жедел байланыс желісі ашылды.<ref>{{Cite web|url=https://www.rbc.ru/rbcfreenews/676bbb809a79472dbb7921e4?from=story_676bb5819a7947309a0a4999|title=Казахстан открыл горячую линию для родных пострадавших при авиакатастрофе|lang=ru|website=РБК|date=2024-12-25|access-date=2024-12-25}}</ref> Апатқа қарамастан, Ақтау әуежайы қалыпты режимде жұмысын жалғастырды.<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/proisshestviya/22766199|title=Аэропорт Актау работает в обычном режиме после крушения самолета AZAL|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-12-25}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://aif.ru/incidents/aeroport-aktau-rabotaet-v-obychnom-rezhime-posle-krusheniya-samoleta|title=Аэропорт Актау работает в обычном режиме после крушения самолета|lang=ru|website=AiF|date=2024-12-25|access-date=2024-12-25}}</ref> == Тергеу == Embraer E190 ұшағының Ақтау маңында апатқа ұшырауына байланысты [[Әзербайжан]] Бас прокуратурасы Қылмыстық кодекстің 262.3-бабы (әуе көлігінің қозғалысы мен пайдалану қауіпсіздігі ережелерін бұзу, абайсызда екі немесе одан да көп адамның өліміне әкелу) және 314.3-бабы (немқұрайлылық) бойынша қылмыстық іс қозғады. [[Қазақстан]] құқық қорғау органдары Қылмыстық кодекстің 345-бабы (көлік құралын пайдалану кезінде қауіпсіздік ережелерін бұзу, абайсызда екі немесе одан да көп адамның өліміне әкелу) бойынша іс бастады.<ref>{{Cite web |url=https://halyq-uni.kz/news/43012-aktaudagy-ushak-apaty-boiynsha-kylmystyk-is-kozgaldy/ |title=Ақтаудағы ұшақ апаты бойынша қылмыстық іс қозғалды |lang=kk |website=halyq-uni.kz |access-date=2024-12-25}}</ref> Ал [[Ресей|Ресей Федерациясының]] Тергеу комитеті Қылмыстық кодекстің 263-бабы (әуе көлігінің қозғалысы мен пайдалану қауіпсіздігі ережелерін бұзу) бойынша қылмыстық іс қозғады.<ref>{{Cite web|url=https://www.rbc.ru/society/25/12/2024/676bd75c9a79473659912638?from=story_676bb5819a7947309a0a4999|title=Три страны завели уголовные дела после крушения самолета в Актау|lang=ru|website=РБК|date=2024-12-25|access-date=2024-12-25}}</ref> === Апат себептері === ==== Ресей зымыраны ==== Ұшақ [[Ресейдің Украинаға басып кіруі|Ресей мен Украина арасындағы соғыстың]] оқиғасы ретінде Ресейдің Украинаның ұрыс дрондарына тойтарыс беріп жатқан аумағына ұшқан<ref>https://www.bbc.com/russian/articles/cvg630g67x0o</ref>. Апаттан соң, ұшақтың денесінде көптеген айқын шрапнель оқтарынан туатын зақымды көруге болады. Апаттан тірі қалған куәгерлердің айтуы бойынша, ұшу кезінде сырттан ұшақтың маңында жарылыс естілген. Жолаушылардың апатқа дейінгі ұшақтың ішінен түсірілген видеоларында тесілген құтқару күртешелері әрі әйел жолаушының аяғынан қан төгілуі байқалады.<ref>https://news-pravda.com/russia/2024/12/25/940708.html</ref> Әскери аналитик Ян Матвеевтің ойлауынша, апат Ресейдің әуе қорғаныс жүйелері, дәлірек [[Панцирь-С1]] жүйесінің радиолокациялық қателік салдарынан туындаған деген пікірін білдірді<ref>[https://www.currenttime.tv/a/33252822.html ''"Самолет мог быть поврежден зенитной ракетой". Ян Матвеев – о версии авиакатастрофы в Казахстане из-за работы российской ПВО''] </ref>. Авиация аналитигі Ричард Абулафия ''Türkiye Today'' баспасына сөзінде құстармен соқтығысу болжамын жоққа шығарды. ''Türkiye Today'' зақым ауқымдығынан және өрнегінен құстармен соқтығысу болжамы шындыққа жанаспайтынын атап өтті. Керісінше, зымыранныӊ зақымына ұқсайды деген болжамды білдіртті<ref>[https://www.turkiyetoday.com/world/growing-evidence-suggests-azerbaijan-airlines-flight-was-targeted-by-missile-strike-97513/ "Growing evidence suggests Azerbaijan Airlines flight was targeted by missile strike"]</ref>. ''[[The New York Times]]'' баспасы Әзербайжан тергеушілерініӊ келтірілген залалға Ресейдіӊ Панцирь-С1 әуе қорғаныс жүйесі жауапты деп есептейтінін жеткізген.<ref>Mazaeva, Milana; Nechepurenko, Ivan (27 December 2024). [https://www.nytimes.com/2024/12/27/world/europe/azerbaijan-airlines-crash-kazakhstan-survivors.html "A Strange Banging Sound, Chaos and Prayers Before a Plane Crashes".] ''New York Times''.</ref> == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} == Сілтемелер == * [https://1news.az/news/20241225110615977-Sredi-passazhirov-rukhnuvshego-samoleta-byli-grazhdane-chetyrekh-stran-FOTO-VIDEO-OBNOVLENO Среди пассажиров рухнувшего самолета были граждане четырех стран - ФОТО - ВИДЕО - ОБНОВЛЕНО] * [https://www.rbc.ru/story/676bb5819a7947309a0a4999 Катастрофа самолета Баку-Грозный] — РБК [[Санат:2024 жылғы апаттар]] [[Санат:2024 жылдағы Қазақстан]] [[Санат:2024 жылдағы Әзербайжан]] [[Санат:Қазақстандағы әуе апаттары]] [[Санат:Маңғыстау облысы тарихы]] [[Санат:Түпқараған ауданы]] [[Санат:Ұшақтардың құстармен соқтығысу салдарынан болған авиациялық апаттар]] dcib68c52slu03aeaoiazr7ynhgjup0 3414993 3414917 2024-12-28T11:08:16Z Rtfroot 116554 3414993 wikitext text/x-wiki {{Ағымдағы оқиғалар}} {{Әуе апаты | Атауы = Ақтаудағы Embraer E190 апаты | Суреті = Flight 8243 Scale 2km Screenshot From 2024-12-26 06-39-58.png | Сурет атауы = J28243 рейсінің соңғы минуттарындағы ұшу схемасы | Дата = 25 желтоқсан 2024 жылы | Уақыты = 10:28 (UTC+4)<ref>{{Cite web |url=https://www.interfax.ru/world/1000527 |title=Самолет AZAL готовился к посадке в режиме direct mode после отказа системы управления |lang=ru |website=www.interfax.ru |access-date=2024-12-25}}</ref> | Сипаты = | Себебі = Алдын ала мәлімет бойынша: басқару жүйесінің ақауы, ықтимал себебі – құстардың ұшақпен соқтығысуы | Апат орны = [[Ақтау]], [[Түпқараған ауданы|Түпқараған]], [[Маңғыстау облысы]], {{Байрақ|Қазақстан}} | Координаттары = {{coord|43|53|34.00|N|51|0|22.00|E|}} | Қайтыс болғандар = 39<ref>[https://www.golfstriminform.ru/ekonomika/произошло-крушение-самолета-embraer-190ar-в-каза/ Произошло крушение самолета Embraer 190AR в Казахстане: 28 выживших, 39 погибших]</ref> | Жарақаттанғандар = 28 | Әуе кемесінің суреті = | Әуе кемесі суретінің тақырыбы = | Модель = Embraer E190 | Ұшақтың аты = | Әуекомпаниясы = {{Ту|Әзербайжан}} [[Azerbaijan Airlines]] | Ұшып шыққан пункті = | Жолдағы аялдамасы = | Келу пункті = | Сапары = J28243 | Борттық нөмір = 4K-AZ65 | Шыққан жылы = | Жолаушылар = | Экипаж саны = | Қайтыс болғандар1 = | Жарақаттанғандар1 = | Тірі қалғандар = | Модель2 = | Екінші әуе кемесінің суреті2 =Azerbaijan Airlines - Embraer 190AR (ERJ-190-100IGW) 4K-AZ65 Antalya Airport June 18, 2016 (cropped).jpg | Екінші әуе кемесі суретінің тақырыбы2 = Апатқа ұшыраған ұшақ 8 жыл бұрын | Ұшақтың аты2 = «Гусар» | Әуекомпаниясы2 = | Ұшып шыққан пункті2 = [[Гейдар Алиев атындағы халықаралық әуежай]], [[Баку]], {{Байрақ|Әзербайжан}} | Жолдағы аялдамасы2 = | Келу пункті2 = [[Грозный әуежайі]], [[Грозный]], {{Байрақ|Ресей}} | Сапары2 = | Борттық нөмір2 = | Шыққан жылы2 = 2013 | Жолаушылар2 = 62 | Экипаж саны2 = 5 | Қайтыс болғандар2 = | Жарақаттанғандар2 = | Тірі қалғандар2 = 28 | Модель3 = | Үшінші әуе кемесінің суреті3 = | Үшінші әуе кемесі суретінің тақырыбы3 = | Ұшақтың аты3 = | Әуекомпаниясы3 = | Ұшып шыққан пункті3 = | Жолдағы аялдамасы3 = | Келу пункті3 = | Сапары3 = | Борттық нөмір3 = | Шыққан жылы3 = | Жолаушылар3 = | Экипаж саны3 = | Қайтыс болғандар3 = | Жарақаттанғандар3 = | Тірі қалғандар3 = | nocat = }} '''Ақтаудағы Embraer E190 апаты''' — 2024 жылғы 25 желтоқсанда таңертең [[Embraer E190]] ұшағының қатысуымен орын алған қайғылы [[Әуе апаты|әуе апаты]].<ref>{{Cite web|url=https://glavny.tv/last-news/incident-news/letevshiy-v-groznyy-samolet-ruhnul-v-aeroportu-aktau/|title=Летевший из Азербайджана в Грозный самолет рухнул в аэропорту Актау|lang=ru-RU|first=Иван|last=Березин|website=Главный Региональный|date=2024-12-25|access-date=2024-12-25}}</ref> Әзербайжанның көлік министрлігінің алдын ала мәліметіне сәйкес, [[Azerbaijan Airlines]] әуе компаниясына тиесілі жолаушылар ұшағы «[[Баку]]-[[Грозный]]<nowiki/>» бағыты бойынша ұшып бара жатып, [[Ақтау әуежайы]] маңында апатқа ұшырады.<ref>{{Cite web |url=https://www.arnapress.kz/proisshestviya/235738-passazhirskiy-samolet-poterpel-krushenie-vblizi-aktau |title=Пассажирский самолет потерпел крушение вблизи Актау |lang=ru |website=www.arnapress.kz |access-date=2024-12-25}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://kaz.zakon.kz/okiga/6054420-atauday-sha-apaty-aman-alandardy-aldyn-ala-tzm-shyty.html |title=Ақтаудағы ұшақ апаты: аман қалғандардың алдын ала тізімі шықты |lang=kk |website=kaz.zakon.kz |access-date=2024-12-25}}</ref> [[Баку]]-[[Грозный]] бағыты бойынша 8243 рейсін орындаған Embraer E190 ұшағы Ақтау әуежайына жақын жерде [[Апат|апатқа]] ұшырады.<ref name=":0">{{Cite web|url=https://orda.kz/passazhirskij-samolet-ruhnul-v-ajeroportu-aktau-396121/|title=Пассажирский самолёт рухнул в аэропорту Актау|lang=ru|website=Orda.kz|date=2024-12-25}}</ref> [[Ұшақ]] [[әуежай]] үстінде екі айналым жасап, қаладан 3 км<ref name="inbusiness.kz">{{Cite web |url=https://inbusiness.kz/kz/last/aktauda-apatka-ushyragan-ushakta-kazakstandyktar-da-bolgan |title=Ақтауда апатқа ұшыраған ұшақта қазақстандықтар да болған |lang=kk |website=inbusiness.kz |access-date=2024-12-25}}</ref> қашықтықта ұшу-қону жолағына жақын жерде құлап, өртке оранды.<ref name=":0" /><ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/social/news/2024/12/25/24709976.shtml|title=Самолет, летевший из Баку в Грозный, упал в аэропорту Актау - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-12-25|access-date=2024-12-25}}</ref> Бортта 67 адам (62 жолаушы және 5 экипаж мүшесі) болған, соның 29-ы тірі қалды.<ref name=":3">{{Cite web|url=https://www.interfax.ru/russia/1000530|title=Выжившие в авиакатастрофе в Актау сидели в хвостовой части самолета|lang=ru|website=Интерфакс|date=2024-12-25}}</ref> == Ұшақ == Апатқа ұшыраған [[Embraer ERJ-190AR]] ұшағы болатын (Борттық нөмірі 4K-AZ65).<ref name=":1">{{Cite web|url=https://asn.flightsafety.org/wikibase/468275|title=Accident Embraer ERJ-190AR 4K-AZ65, Wednesday 25 December 2024|first=Harro|last=Ranter|website=asn.flightsafety.org|access-date=2024-12-25}}</ref> 22 шілде 2013 жылы ұшақ [[Сан-Жозе-дус-Кампус]] қаласындағы (Бразилия) [[Embraer]] заутынан ұшырылып, Баку қаласына қарай сапарын бастады. Ұшақ Натал, Лас-Пальмас және Пальма-де-Мальорка әуежайлары арқылы ұшып өтті.<ref name=":2" /> 24 шілдеде Бакуге жеткенде, ұшаққа 4K-AZ65 тіркеу белгісі мен «Гусар» атауы берілді. Бұл атау Әзербайжанның Гусар қаласының құрметіне қойылған. Кейінірек ұшақ [[Әзербайжан әуе жолдарына|Әзербайжан әуе жолдары]] және олардың еншілес Buta Airways әуе компаниясында пайдаланылды.<ref name=":2" /> 2017 жылдың қазанында ұшақты [[Buta Airways]] компаниясы сатып алған және ол жерде 2023 жылға дейін қызмет еткен. 2023 жылдың қазанында ұшақ [[AZAR]] компаниясының құрамына қайта оралған.<ref name=":2">{{Cite web|url=https://www.planespotters.net/airframe/embraer-erj-190-4k-az65-azal-azerbaijan-airlines/38q464|title=4K-AZ65 AZAL Azerbaijan Airlines Embraer ERJ-190AR (ERJ-190-100 IGW)|lang=en|website=www.planespotters.net|date=2024-12-25|access-date=2024-12-25}}</ref> Апат алдында, 2023 жылдың 25 желтоқсанынан 2024 жылдың 19 қазанына дейін ұшақ авиакомпания орналасқан Баку әуежайында тоқтап тұрды.<ref name=":2" /> == Экипаж және жолаушылар == Ұшақ экипажы келесі мүшелерден тұрды:<ref>{{Cite web|url=https://www.rbc.ru/society/25/12/2024/676bb4419a7947844263d4e2?from=story_676bb5819a7947309a0a4999|title=Крушение пассажирского самолета Баку — Грозный. Главное|lang=ru|website=РБК|date=2024-12-25|access-date=2024-12-25}}</ref> * Кшнякин Игорь (Капитан) * Кальянинов Александр * Әлиева Хокума * Әсадов Зұлфұғар * Рагимли Айдан Экипаж құрамында осы жоғарыдағы 5 адам болған. Барлық экипаж мүшелері Әзербайжан азаматтары.<ref>{{Cite web|url=https://www.azal.az/ru/airline/news/details/?id=25122024#/|title=Информация пресс-службы|website=www.azal.az|access-date=2024-12-25}}</ref> Алдын ала ақпарат бойынша, апаттың салдарынан ұшқыштар қаза тапқан.<ref>{{Cite web |date=2024-12-25 |title=Оперштаб: Оба пилота погибли при крушении самолета AZAL в Актау |url=https://report.az/ru/proisshestviya/opershtab-oba-pilota-pogibli-pri-krushenii-samoleta-azal-v-aktau/ |access-date=2024-12-25 |website=Информационное Агентство Репорт |language=ru}}</ref> Ұшақ капитаны Игорь Кшнякин 15 000 сағаттан астам ұшып шыққан, оның 11 200 сағаттан астамы капитан қызметінде болған.<ref name=":2" /> Тірі қалғандар арасында бортсерік Хокума Алиева жоқ. Стюард Асадов Зульфугар мен стюардесса Рагимли Айдан әртүрлі дәрежедегі жарақаттар алған.<ref>{{Cite web |title=Stüardessanın qardaşı DANIŞDI: "Məndən DNT analizi götürdülər" |url=https://oxu.az/cemiyyet/stuardessanin-qardasi-danisdi-menden-dnt-analizi-goturduler |access-date=2024-12-25 |website=Oxu.az |language=az}}</ref> Ұшақ бортында болған 67 адамның 15-і [[Ресей|Ресей Федерациясының]] азаматтары,<ref>{{Cite web|url=https://t.me/bazabazon/33931|title=Baza - Telegram|website=Telegram|access-date=2024-12-25}}</ref> 37-сі [[Әзербайжан]] азаматтары, 6-ы [[Қазақстан]] азаматтары,<ref name="inbusiness.kz" /><ref>{{Cite web|url=https://t.me/azattyq/27856 |title=Azattyq - Telegram |website=Telegram |access-date=2024-12-25}}</ref> 3-і [[Қырғызстан]] азаматтары екені белгілі болды.<ref>{{Cite web|url=https://t.me/azattyq/27823 |title=Azattyq - Telegram |website=Telegram |access-date=2024-12-25}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.rbc.ru/society/25/12/2024/676bc9bd9a79473b96ec1207?from=story_676bb5819a7947309a0a4999|title=Azerbaijan Airlines опубликовала список пассажиров разбившегося самолета|lang=ru|website=РБК|date=2024-12-25|access-date=2024-12-25}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.nur.kz/incident/emergency/2204778-krushenie-samoleta-bliz-aktau-obnarodovan-spisok-passazhirov/|title=Крушение самолета близ Актау: обнародован полный список пассажиров|lang=ru|website=NUR.KZ|date=2024-12-25|access-date=2024-12-25}}</ref> {| class="wikitable sortable" ! rowspan="1" |Азаматтық ! colspan="1" |Жолаушылар ! colspan="1" |Экипаж ! colspan="1" |Барлығы |- valign="top" |{{Байрақ|Әзербайжан}} | style="text-align:center;" |37 | style="text-align:center;" |5 | style="text-align:center;" |42 |- valign="top" |{{Байрақ|Ресей}} | style="text-align:center;" |16 | style="text-align:center;" |0 | style="text-align:center;" |16 |- valign="top" |{{Байрақ|Қазақстан}} | style="text-align:center;" |6 | style="text-align:center;" |0 | style="text-align:center;" |6 |- |{{Байрақ|Қырғызстан}} | style="text-align:center;" |3 | style="text-align:center;" |0 | style="text-align:center;" |3 |- valign="top" |'''Барлығы''' | style="text-align:center;" |'''62''' | style="text-align:center;" |'''5''' | style="text-align:center;" |'''67''' |} == Барысы == === Оқиға === {{Maplink|frame=yes|type=data|text=[[Flightradar24]] деректеріне сәйкес ұшақ траекториясы|frame-height=275|frame-long=48.8|frame-lat=42.3|zoom=6|from=Azerbaijan Airlines Flight 8243.map}} 2024 жылдың 25 желтоқсанында, сағат 03:55 UTC-де, ұшақ Баку қаласындағы [[Гейдар Алиев атындағы халықаралық әуежай|Гейдар Алиев атындағы халықаралық әуежайдан]] ұшып, [[Грозный әуежайі|Грозный әуежайына]] бағыт алды.<ref name=":1" /> Кейіннен тұман салдарынан ұшақты Махачкалаға қайта бағыттады.<ref>{{Cite web|url=https://www.rbc.ru/society/25/12/2024/676bbb089a794729dcdcfb65?from=story_676bb5819a7947309a0a4999|title=Власти объяснили, как летевший в Чечню самолет оказался в Казахстане|lang=ru|website=РБК|date=2024-12-25|access-date=2024-12-25}}</ref> Сағат 06:07 UTC-де, Каспий теңізінің үстінде болғанда,<ref>{{Cite web|url=https://www.flightradar24.com/data/aircraft/4k-az65#3879c26d|title=Live Flight Tracker - Real-Time Flight Tracker Map|lang=en|last=Flightradar24|website=Flightradar24|access-date=2024-12-25}}</ref> ұшақтың экипажы 7700 сигналын жіберіп,<ref name=":1" /><ref>{{Cite web|url=https://tengrinews.kz/kazakhstan_news/chto-izvestno-ob-upavshem-samolete-bliz-aktau-557928/|title=Что известно об упавшем самолете близ Актау|lang=ru|last=tengrinews.kz|website=Главные новости Казахстана - Tengrinews.kz|date=2024-12-25|access-date=2024-12-25}}</ref> төтенше жағдай туралы хабарлады. Бұдан кейін командир Ақтау қаласындағы қосымша аэродромға бағыт алу туралы шешім қабылдады.<ref name=":0" /> Сағат 06:30 UTC-де (11:30), төмен биіктікте және алдыңғы бөлігі төмен қараған күйде ұшақ әуежайдың ұшу-қону жолағының маңында жерге соқтығысты.<ref name=":1" /> Ұшақ бөліктерге бөлініп кеткен, тірі қалғандардың көпшілігі орналасқан оның артқы бөлігі ажырап,<ref>{{Cite web|url=https://www.interfax.ru/russia/1000530|title=Выжившие в авиакатастрофе в Актау сидели в хвостовой части самолета|lang=ru|website=Интерфакс|date=2024-12-25}}</ref> төңкеріліп қалған.<ref>{{Cite web|url=https://www.bbc.com/russian/articles/cn7rj32kr1no|title=Пассажирский самолет, летевший в Грозный, разбился в Казахстане|lang=ru|website=BBC News Русская служба|date=2024-12-25|access-date=2024-12-25}}</ref> Құтқару жұмыстарына 150 құтқарушы мен 45 техника жұмылдырылды.<ref name="inbusiness.kz" /><ref>{{Cite web|url=https://www.tourdom.ru/news/na-bortu-poterpevshego-krushenie-v-aktau-samoleta-mog-vzorvatsya-ballon-.html|title=На борту потерпевшего крушение в Актау самолета мог взорваться баллон|lang=ru|website=Tourdom.ru|access-date=2024-12-25}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://sputnik.kz/20241225/aqtau-manyndagy-ushaq-apaty-tiri-qalgandar-sany-25-ke-zhetti-49544854.html |title=Ақтау маңындағы ұшақ апаты: тірі қалғандар саны 25-ке жетті |lang=kk |website=sputnik.kz |access-date=2024-12-25}}</ref> Борттағы ақаулардың нақты себебі әзірге белгісіз. Алайда негізгі болжам — құстармен соқтығысып қалу.<ref>{{Cite web |url=https://kaz.zakon.kz/okiga/6054424-atauday-sha-apaty-an-ortalyyna-zhzdegen-adam-keld.html |title=Ақтаудағы ұшақ апаты: Қан орталығына жүздеген адам келді |lang=kk |website=kaz.zakon.kz |access-date=2024-12-25}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://inbusiness.kz/kz/last/aktaudagy-ushak-apaty-12-adam-auruhanaga-zhetkizildi |title=Ақтаудағы ұшақ апатынан кейін 12 адам ауруханаға жеткізілді |lang=kk |website=inbusiness.kz |access-date=2024-12-25}}</ref> Бұл нұсқаны ұшақтың иесі, [[Azerbaijan Airlines]] әуекомпаниясы да топшылап отыр.<ref>{{Cite web |url=https://kaz.orda.kz/songy-sapar-aktauda-apatka-ushyragan-ushak-zhajly-tolyk-akparat-129427/ |title=Соңғы сапар: Ақтауда апатқа ұшыраған ұшақ жайлы толық ақпарат |lang=kk |website=kaz.orda.kz |access-date=2024-12-25}}</ref> === Реакция === Қазақстан президенті [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев]],<ref>{{Cite web|url=https://tengrinews.kz/kazakhstan_news/tokaev-vyirazil-soboleznovaniya-svyazi-krusheniem-samoleta-557957/|title=Токаев выразил соболезнования в связи с крушением самолета в Актау|lang=ru|last=tengrinews.kz|website=Главные новости Казахстана - Tengrinews.kz|date=2024-12-25|access-date=2024-12-25}}</ref> Сербия президенті [[Александр Вучич]],<ref>{{Cite web|url=https://en.apa.az/official-news/serbian-president-extends-condolences-to-azerbaijan-over-plane-crash-456467|title=Serbian President extends condolences to Azerbaijan over plane crash|lang=en|website=Apa.az|access-date=2024-12-25}}</ref> Пәкістан премьер-министрі [[Шахбаз Шариф]],<ref>{{Cite web|url=https://en.apa.az/foreign-policy/pakistani-prime-minister-shahbaz-sharif-expresses-condolences-to-azerbaijan-over-plane-crash-456472|title=Pakistani Prime Minister Shahbaz Sharif expresses condolences to Azerbaijan over plane crash|lang=en|website=Apa.az|access-date=2024-12-25}}</ref> Қырғызстан президенті [[Садыр Жапаров]],<ref>{{Cite web|url=https://report.az/en/incident/sadyr-japarov-expresses-condolences-to-ilham-aliyev-over-plane-crash-in-aktau/|title=Sadyr Japarov expresses condolences to Ilham Aliyev over plane crash in Aktau|lang=en|website=Report News Agency|date=2024-12-25|access-date=2024-12-25}}</ref> Ресей президенті [[Владимир Путин]],<ref>{{Cite web|url=https://www.rbc.ru/rbcfreenews/676bce6e9a79470708c6102b?from=story_676bb5819a7947309a0a4999|title=Путин выразил соболезнования Алиеву из-за авиакатастрофы в Актау|lang=ru|website=РБК|date=2024-12-25|access-date=2024-12-25}}</ref> Түркия президенті [[Режеп Тайып Ердоған]],<ref>{{Cite web|url=https://en.apa.az/foreign-policy/turkish-president-recep-tayyip-erdogan-offers-condolences-following-azerbaijan-airlines-plane-crash-in-aktau-456482|title=Turkish President Recep Tayyip Erdogan offers condolences following Azerbaijan Airlines plane crash in Aktau|lang=en|website=Apa.az|access-date=2024-12-25}}</ref> Солтүстік Кипр Түрік Республикасының президенті [[Эрсин Татар]],<ref>{{Cite web |date=2024-12-25 |title=Ersin Tatar təyyarə qəzası ilə əlaqədar Azərbaycana başsağlığı verib |url=https://report.az/xarici-siyaset/ersin-tatar-teyyare-qezasi-ile-bagli-azerbaycana-bassagligi-verib/ |access-date=2024-12-25 |website=Report İnformasiya Agentliyi |language=az}}</ref> Иран президенті [[Масуд Пезешкиан]],<ref>{{Cite web |title=İran Prezidenti təyyarə qəzası ilə bağlı Azərbaycana başsağlığı verib |url=https://apa.az/xarici-siyaset/iran-prezidenti-teyyare-qezasi-ile-bagli-azerbaycana-bassagligi-verib-882080 |access-date=2024-12-25 |website=Apa.az |language=az}}</ref> Тәжікстан президенті [[Эмомали Рахмон]],<ref>{{Cite web |date=2024-12-25 |title=Emoməli Rəhmon təyyarə qəzası ilə əlaqədar Azərbaycan Prezidentinə başsağlığı verib |url=https://report.az/xarici-siyaset/tacikistan-prezidenti-teyyare-qezasi-ile-elaqedar-azerbaycan-prezidentine-bassagligi-verib/ |access-date=2024-12-25 |website=Report İnformasiya Agentliyi |language=az}}</ref> Израиль президенті [[Ицхак Герцог]],<ref>{{Cite web |title=İsrail Prezidenti: AZAL-ın təyyarəsinin qəzaya uğraması xəbəri məni dərindən kədərləndirdi |url=https://apa.az/xarici-siyaset/israil-prezidenti-azal-in-teyyaresinin-qezaya-ugramasi-xeberi-meni-derinden-kederlendirdi-882114 |access-date=2024-12-25 |website=Apa.az |language=az}}</ref> Молдавия президенті [[Майя Санду]]<ref>{{Cite web|url=https://report.az/ru/vneshnyaya-politika/prezident-moldovy-vyrazila-soboleznovaniya-v-svyazi-s-aviakatastrofoj-azal-v-kazahstane/|title=Президент Молдовы выразила соболезнования в связи с авиакатастрофой AZAL в Казахстане|lang=ru|website=Информационное Агентство Репорт|date=2024-12-25|access-date=2024-12-25}}</ref> Беларусь президенті [[Александр Лукашенко]],<ref>[https://president.gov.by/ru/events/soboleznovanie-prezidentu-azerbajdzana-il-hamu-alievu Соболезнование Президенту Азербайджана Ильхаму Алиеву]</ref> сондай-ақ [[АҚШ]], [[Ұлыбритания]]<ref>{{Cite web|url=https://apa.az/xarici-siyaset/abs-ve-boyuk-britaniya-sefirlikleri-teyyare-qezasi-ile-bagli-azerbaycana-bassagligi-verib-882049|title=ABŞ və Böyük Britaniya səfirlikləri təyyarə qəzası ilə bağlı Azərbaycana başsağlığı verib|lang=az|website=Apa.az|access-date=2024-12-25}}</ref> және [[Франция]]<ref>{{Cite web|url=https://report.az/en/foreign-politics/french-embassy-in-azerbaijan-expresses-condolences-over-plane-crash-in-aktau/|title=French Embassy in Azerbaijan expresses condolences over plane crash in Aktau|lang=en|website=Report News Agency|date=2024-12-25|access-date=2024-12-25}}</ref> елшіліктері, [[Грузия]]<ref>{{Cite web|url=https://en.apa.az/foreign-policy/georgian-mfa-expresses-condolences-to-azerbaijan-over-plane-crash-456476|title=Georgian MFA expresses condolences to Azerbaijan over plane crash|lang=en|website=Apa.az|access-date=2024-12-25}}</ref> мен [[Румыния|Румынияның]]<ref>{{Cite web|url=https://en.apa.az/foreign-policy/romanian-fm-expresses-condolences-to-azerbaijan-over-plane-crash-456477|title=Romanian FM expresses condolences to Azerbaijan over plane crash|lang=en|website=Apa.az|access-date=2024-12-25}}</ref> Сыртқы істер министрліктері [[Әзербайжан|Әзербайжанға]] әуе апатына байланысты көңіл айтты. 26 желтоқсан Әзербайжанда аза тұту күні деп жарияланды.<ref>{{Cite web|url=https://president.az/ru/articles/view/67691|title=Распоряжение Президента Азербайджанской Республики Об объявлении траура в Азербайджанской Республике с целью почтения памяти погибших в результате крушения пассажирского самолета Embraer 190 Закрытого акционерного общества «Азербайджан Хава Йоллары» при выполнении рейса Баку-Грозный (Российская Федерация) » Официальный сайт президента Азербайджанской Республики|lang=ru|website=president.az|access-date=2024-12-25}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://meduza.io/news/2024/12/25/v-azerbaydzhane-ob-yavlen-traur-v-svyazi-s-krusheniem-samoleta-v-aktau|title=В Азербайджане объявлен траур в связи с крушением самолета в Актау|lang=ru|website=Meduza|access-date=2024-12-25}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.rbc.ru/rbcfreenews/676befed9a79477f54226cac?from=story_676bb5819a7947309a0a4999|title=В Азербайджане объявили 26 декабря днем траура после крушения самолета|lang=ru|website=РБК|date=2024-12-25|access-date=2024-12-25}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.kommersant.ru/doc/7403309|title=В Азербайджане 26 декабря объявлен траур в связи с крушением самолета|lang=ru|website=Коммерсантъ|date=2024-12-25|access-date=2024-12-25}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://lenta.ru/news/2024/12/25/aliev-ob-yavil-v-azerbaydzhane-26-dekabrya-dnem-traura/|title=Алиев объявил 26 декабря днем траура в Азербайджане|lang=ru|website=Lenta.RU|access-date=2024-12-25}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.inform.kz/ru/26-dekabrya-v-azerbaydzhane-obyavili-traur|title=26 декабря в Азербайджане объявили траур|lang=ru|website=Казинформ|date=2024-12-25|access-date=2024-12-25}}</ref> Арменияның премьер-министрі [[Никол Пашинян]] әуе апатынан қаза тапқандардың отбасыларына көңіл айтты.<ref>{{Cite web|url=https://news.am/rus/news/858923.html|title=Премьер-министр Армении выразил соболезнования в связи с катастрофой рейса Баку-Грозный|lang=ru|website=news.am|date=2024-12-26|access-date=2024-12-26}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.interfax.kz/?lang=rus&int_id=21&news_id=160136|title=Премьер Армении соболезнует семьям погибших в авиакатастрофе самолета AZAL в Актау|lang=ru|last=Interfax-Kazakhstan|website=www.interfax.kz|access-date=2024-12-26}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://ru.axar.az/news/politika/929876.html|title=Пашинян выразил соболезнования в связи с крушением|lang=ru|website=Axar.Az|date=2024-12-25|access-date=2024-12-26}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://ru.armradio.am/2024/12/25/|title=Никол Пашинян выразил соболезнования семьям погибших в авиакатастрофе рейса Баку-Грозный|lang=ru-RU|website=Общественное Радио Армении|access-date=2024-12-26}}</ref> Әуе апатына байланысты [[Әзербайжан]] президенті [[Ильхам Әлиев]] Ресейге сапарын тоқтатты.<ref>{{Cite web|url=https://president.az/ru/articles/view/67684|title=Сообщение Пресс-службы Президента » Официальный сайт президента Азербайджанской Республики|lang=ru|website=president.az|access-date=2024-12-25}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.rbc.ru/rbcfreenews/676bd0889a79477f8a523ff5?from=story_676bb5819a7947309a0a4999|title=Алиев прервал визит в Россию из-за авиакатастрофы в Актау|lang=ru|website=РБК|date=2024-12-25|access-date=2024-12-25}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.interfax.ru/amp/1000549|title=Алиев прервал визит в Россию из-за крушения самолета AZAL в Актау|lang=ru|website=Интерфакс|date=2024-12-25}}</ref> Ресей президенті Владимир Путин апат орнына медицина қызметкерлері мен қажетті жабдықтармен МЧС Ресейдің ұшағы жіберілетінін мәлімдеді.<ref>{{Cite web|url=https://www.interfax.ru/russia/1000586|title=Путин заявил, что к месту авиакатастрофы в Актау вылетает борт МЧС РФ|lang=ru|website=Интерфакс|date=2024-12-25}}</ref> === Әзербайжан === 25 желтоқсандағы оқиға салдарынан Әзербайжанда көп адамның қазасына байланысты аза тұту күні жарияланды.<ref name=":1" /> Әзербайжан футзал лигасының және Әзербайжан Кубогының 8-туры бір минуттық үнсіздікпен басталатын болды.<ref>{{Cite web |date=2024-12-25 |title=Azərbaycanın futzal üzrə Yüksək Liqasının və kubokun oyunlarından əvvəl 1 dəqiqəlik sükut elan olunacaq |url=https://report.az/futbol-xeberleri/azrbaycanin-futzal-uzre-yuksek-liqasinin-ve-kubokun-oyunlarindan-evvel-1-deqiqelik-sukut-elan-olunacaq/ |access-date=2024-12-25 |website=Report İnformasiya Agentliyi |language=az}}</ref> Аза тұту күніне орай Әзербайжанда таеквондо чемпионаты мен біріншілігінің кездесулері кейінге қалдырылды.<ref>{{Cite web |date=2024-12-25 |title=Taekvondo üzrə Azərbaycan birinciliyi və çempionatının görüşləri matəm günü ilə əlaqədar təxirə salınıb |url=https://report.az/ferdi/taekvondo-uzre-olke-birinciliyi-ve-cempionatinin-gorusleri-matem-gunu-ile-elaqedar-texire-salinib/ |access-date=2024-12-25 |website=Report İnformasiya Agentliyi |language=az}}</ref> «Әзербайжан әуе жолдары» тергеу аяқталғанға дейін Баку — Грозный — Баку және Баку — Махачкала — Баку бағыттарындағы рейстерді орындауды тоқтататынын хабарлады.<ref>{{Cite news|title=Авиакомпания AZAL приостановила рейсы из Баку в Грозный и Махачкалу|url=https://www.interfax.ru/world/1000632|website=Интерфакс|date=2024-12-25}}</ref> == Көмек == Оқиға орнына көмек көрсету үшін 22 жедел жәрдем бригадасы мен апаттар медицинасы орталығының алты бригадасы жіберілді.<ref>{{Cite web |url=https://kaz.inform.kz/news/aktaudagi-ushak-apati-tort-adamnin-denes-tabildi-f3497c/ |title=Ақтаудағы ұшақ апаты: төрт адамның денесі табылды |lang=kk |website=kaz.inform.kz |access-date=2024-12-25}}</ref> <blockquote>«Облыстық көпбейінді ауруханада 30 хирургиялық және травматологиялық төсек-орын, сондай-ақ 10 реанимациялық орын дайындалды. Балалар ауруханасында 20 төсек-орын мен 10 реанимациялық орын ашылды» </blockquote> - деп толықтырды басқарма өкілдері. Сонымен қатар, 11 жастағы бала мен 16 жастағы жасөспірім де ауруханаға жатқызылды. Дәрігерлер мен құтқарушылар зардап шеккендерге көмектесіп жатыр.<ref>{{Cite web |url=https://kaz.orda.kz/ballon-zharyldy-aktaudagy-ushak-apatyna-katysty-songy-derekter-129420/ |title=Баллон жарылды: Ақтаудағы ұшақ апатына қатысты соңғы деректер |lang=kk |website=kaz.orda.kz |access-date=2024-12-25}}</ref> Қазақстанның Орталық қан банкі авиакатастрофа салдарынан зардап шеккендерді тиімді емдеу үшін қан тапсыру қажеттілігін хабарлады.<ref>{{Cite web |title=Aktau sakinləri təyyarə qəzasında yaralananlara qan verirlər - FOTO |url=https://apa.az/hadise/aktau-sakinleri-teyyare-qezasinda-yaralananlara-qan-verirler-foto-882092 |access-date=2024-12-25 |website=Apa.az |language=az}}</ref> Кейінірек шамамен 300 адам қан тапсыру науқанына қатысу үшін жиналды.<ref>{{Cite web |title=Aktauda yaşayan azərbaycanlı: Qanvermə aksiyasına qoşulmaq üçün 300-ə yaxın insan toplaşıb |url=https://apa.az/sosial/aktauda-yasayan-azerbaycanli-qanverme-aksiyasina-qosulmaq-ucun-300-e-yaxin-insan-toplasib-882094 |access-date=2024-12-25 |website=Apa.az |language=az}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tengrinews.kz/kazakhstan_news/jiteli-aktau-vyizvalis-pomosch-vyijivshim-krushenii-samoleta-557979/amp/|title=Жители Актау вызвались на помощь выжившим при крушении самолета - люди сдают кровь|lang=ru|last=tengrinews.kz|website=Главные новости Казахстана - Tengrinews.kz|date=2024-12-25|access-date=2024-12-25}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/social/news/2024/12/25/24713150.shtml|title=Жители Актау выстраиваются в очереди, чтобы сдать кровь для пострадавших в авиакатастрофе - Газета.Ru {{!}} Новости|lang=ru|website=Газета.Ru|date=2024-12-25|access-date=2024-12-25}}</ref> Қазақстанда әуе апатынан зардап шеккендердің туыстары үшін жедел байланыс желісі ашылды.<ref>{{Cite web|url=https://www.rbc.ru/rbcfreenews/676bbb809a79472dbb7921e4?from=story_676bb5819a7947309a0a4999|title=Казахстан открыл горячую линию для родных пострадавших при авиакатастрофе|lang=ru|website=РБК|date=2024-12-25|access-date=2024-12-25}}</ref> Апатқа қарамастан, Ақтау әуежайы қалыпты режимде жұмысын жалғастырды.<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/proisshestviya/22766199|title=Аэропорт Актау работает в обычном режиме после крушения самолета AZAL|lang=ru|website=TACC|access-date=2024-12-25}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://aif.ru/incidents/aeroport-aktau-rabotaet-v-obychnom-rezhime-posle-krusheniya-samoleta|title=Аэропорт Актау работает в обычном режиме после крушения самолета|lang=ru|website=AiF|date=2024-12-25|access-date=2024-12-25}}</ref> == Тергеу == Embraer E190 ұшағының Ақтау маңында апатқа ұшырауына байланысты [[Әзербайжан]] Бас прокуратурасы Қылмыстық кодекстің 262.3-бабы (әуе көлігінің қозғалысы мен пайдалану қауіпсіздігі ережелерін бұзу, абайсызда екі немесе одан да көп адамның өліміне әкелу) және 314.3-бабы (немқұрайлылық) бойынша қылмыстық іс қозғады. [[Қазақстан]] құқық қорғау органдары Қылмыстық кодекстің 345-бабы (көлік құралын пайдалану кезінде қауіпсіздік ережелерін бұзу, абайсызда екі немесе одан да көп адамның өліміне әкелу) бойынша іс бастады.<ref>{{Cite web |url=https://halyq-uni.kz/news/43012-aktaudagy-ushak-apaty-boiynsha-kylmystyk-is-kozgaldy/ |title=Ақтаудағы ұшақ апаты бойынша қылмыстық іс қозғалды |lang=kk |website=halyq-uni.kz |access-date=2024-12-25}}</ref> Ал [[Ресей|Ресей Федерациясының]] Тергеу комитеті Қылмыстық кодекстің 263-бабы (әуе көлігінің қозғалысы мен пайдалану қауіпсіздігі ережелерін бұзу) бойынша қылмыстық іс қозғады.<ref>{{Cite web|url=https://www.rbc.ru/society/25/12/2024/676bd75c9a79473659912638?from=story_676bb5819a7947309a0a4999|title=Три страны завели уголовные дела после крушения самолета в Актау|lang=ru|website=РБК|date=2024-12-25|access-date=2024-12-25}}</ref> === Апат себептері === ==== Ресей зымыраны ==== Ұшақ [[Ресейдің Украинаға басып кіруі|Ресей мен Украина арасындағы соғыстың]] оқиғасы ретінде Ресейдің Украинаның ұрыс дрондарына тойтарыс беріп жатқан аумағына ұшқан<ref>https://www.bbc.com/russian/articles/cvg630g67x0o</ref>. Апаттан соң, ұшақтың денесінде көптеген айқын шрапнель оқтарынан туатын зақымды көруге болады. Апаттан тірі қалған куәгерлердің айтуы бойынша, ұшу кезінде сырттан ұшақтың маңында жарылыс естілген. Жолаушылардың апатқа дейінгі ұшақтың ішінен түсірілген видеоларында тесілген құтқару күртешелері әрі әйел жолаушының аяғынан қан төгілуі байқалады.<ref>https://news-pravda.com/russia/2024/12/25/940708.html</ref> Әскери аналитик Ян Матвеевтің ойлауынша, апат Ресейдің әуе қорғаныс жүйелері, дәлірек [[Панцирь-С1]] жүйесінің радиолокациялық қателік салдарынан туындаған деген пікірін білдірді<ref>[https://www.currenttime.tv/a/33252822.html ''"Самолет мог быть поврежден зенитной ракетой". Ян Матвеев – о версии авиакатастрофы в Казахстане из-за работы российской ПВО''] </ref>. Авиация аналитигі Ричард Абулафия ''Türkiye Today'' баспасына сөзінде құстармен соқтығысу болжамын жоққа шығарды. ''Türkiye Today'' зақым ауқымдығынан және өрнегінен құстармен соқтығысу болжамы шындыққа жанаспайтынын атап өтті. Керісінше, зымыранныӊ зақымына ұқсайды деген болжамды білдіртті<ref>[https://www.turkiyetoday.com/world/growing-evidence-suggests-azerbaijan-airlines-flight-was-targeted-by-missile-strike-97513/ "Growing evidence suggests Azerbaijan Airlines flight was targeted by missile strike"]</ref>. ''[[The New York Times]]'' баспасы Әзербайжан тергеушілерініӊ келтірілген залалға Ресейдіӊ Панцирь-С1 әуе қорғаныс жүйесі жауапты деп есептейтінін жеткізген.<ref>Mazaeva, Milana; Nechepurenko, Ivan (27 December 2024). [https://www.nytimes.com/2024/12/27/world/europe/azerbaijan-airlines-crash-kazakhstan-survivors.html "A Strange Banging Sound, Chaos and Prayers Before a Plane Crashes".] ''New York Times''.</ref> == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} == Сілтемелер == * [https://1news.az/news/20241225110615977-Sredi-passazhirov-rukhnuvshego-samoleta-byli-grazhdane-chetyrekh-stran-FOTO-VIDEO-OBNOVLENO Среди пассажиров рухнувшего самолета были граждане четырех стран - ФОТО - ВИДЕО - ОБНОВЛЕНО] * [https://www.rbc.ru/story/676bb5819a7947309a0a4999 Катастрофа самолета Баку-Грозный] — РБК [[Санат:2024 жылғы апаттар]] [[Санат:2024 жылдағы Қазақстан]] [[Санат:2024 жылдағы Әзербайжан]] [[Санат:Қазақстандағы әуе апаттары]] [[Санат:Маңғыстау облысы тарихы]] [[Санат:Түпқараған ауданы]] [[Санат:Ұшақтардың құстармен соқтығысу салдарынан болған авиациялық апаттар]] 5a8cgupynq4fy76ldnp6nszn3jp4ddd 0 750704 3414808 3413950 2024-12-27T18:48:23Z Muzaffar Turgunov 120280 3414808 wikitext text/x-wiki '''Құндыз Жәмиқызы Аганина''' (24 желтоқсан [[1957 жыл|1957 жылы]] туған, [[Қызылорда облысы]], [[Жалағаш ауданы]], [[Аққұм ауылдық округі (Жалағаш ауданы)|Аққұм ауылы]]) — педагогика ғылымының докторы (2004), профессор, Халықаралық педагогика ғылымдары академиясының координатор мүшесі. Педагогика саласындағы көптеген ғылыми еңбектердің авторы. 1979 жылы Қазақ мемлекеттік қыздар педагогика институтының (қазіргі [[Қазақ ұлттық қыздар педагогикалық университеті]]) физика-математика факультетін бітірген. == Еңбек жолы == Еңбек жолын Алматы қаласы №112 орта мектебінде математика пәнінің мұғалімі болып бастады. Сонымен қатар, мектепте директордың тәрбие жұмыстары жөніндегі орынбасары қызметін атқарды. Бұл қызметте ол мектептің тәрбие жұмыстарын ұйымдастыру мен дамытуда маңызды рөл атқарды (1979-1991). 1991-2004 жылдары Ы. Алтынсарин атындағы Қазақ ұлттық білім академиясында ғылыми қызметкер болып жұмыс істеді. Оның ғылыми жұмыстары педагогика саласында жаңа тәсілдер мен әдістерді енгізуге бағытталған болатын. Сонымен қатар, ол академияда ғылыми зерттеулерді жүргізу мен ғылыми жобаларды ұйымдастыруда белсенді роль атқарды. 2005 жылдан 2008 жылға дейін ҚР Білім және ғылым министрлігінің Алматы қаласындағы Республикалық ғылыми-педагогикалық орталығының өкілдігінің басшысы қызметін атқарды. Бұл кезеңде ол білім беру саласындағы реформаларды жүзеге асыру, педагогикалық кадрларды дайындау мен біліктілігін арттыру мәселелерімен айналысты. 2008-2009 жылдары Ы. Алтынсарин атындағы Қазақ ұлттық білім академиясының 12 жылдық білім беру орталығының басшысы болды. Бұл кезеңде Құндыз Жәмиқызы 12 жылдық білім беру жүйесіне қатысты зерттеулер жүргізіп, жүйелі реформаларды енгізуге қатысты маңызды жұмыстар атқарды. 2009 жылдан бастап Қазақ ұлттық педагогикалық университетінде профессор болып қызмет атқарып келеді. Ол педагогика ғылымының дамуына үлкен үлес қосып, көптеген жас ғалымдарды тәрбиеледі.<ref>СЫР ЕЛІ. Энциклопедия / Бас ред. Б.С. Каримова. 2-басылым. – Алматы: «Тау-Қайнар» ЖШС, 2023.</ref> == Ғылыми қызметі == Педагогика ғылымы саласындағы 200-ден астам ғылыми еңбектің авторы. Оның ішінде 2 монография, 4 оқулық, 5 оқу құралы, 15 әдістемелік құрал және 1 авторлық куәлік бар. Оның ғылыми еңбектері педагогика саласындағы теориялық және практикалық мәселелерді шешуге бағытталған, оның ішінде мектепке дейінгі және орта білім жүйесіндегі инновациялық тәсілдер мен әдістерді зерттеуге ерекше назар аударылған. Құндыз Жәмиқызының жетекшілігімен 3 ғылым кандидаты мен 4 PhD докторы дайындалды. Оның ғылыми жұмыстары педагогика саласындағы білімді жаңарту мен дамытуға бағытталған. == Марапаттары мен жетістіктері == * Қазақстан Республикасының Білім беру ісінің үздігі ([[1991 жыл|1991]]) * ҚР БҒМ-ның "Алтынсарин" медалі ([[2018 жыл|2018]]) * Педагогика саласындағы зерттеулері үшін мемлекеттік сыйлықтың иегері Ол сондай-ақ Халықаралық педагогика ғылымдары академиясының мүшесі ретінде әлемдік деңгейде білім беру мәселелерін шешуге үлес қосып келеді. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Тексерілмеген мақала|date=желтоқсан 2024}} <references /> 8hljxe0weuivg1ouhhhwer5kzbr7p6g 3414812 3414808 2024-12-27T18:55:53Z Muzaffar Turgunov 120280 3414812 wikitext text/x-wiki {{Ғалым|Есімі=Құндыз Жәмиқызы Аганина|Туған күні=24.12.1957|Туған жері=[[Аққұм ауылдық округі (Жалағаш ауданы)|Аққұм ауылы]], [[Жалағаш ауданы]], [[Қызылорда облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]], [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]]|Азаматтығы={{USSR}}<br />{{KAZ}}|Ғылыми дәрежесі=педагогика ғылымының докторы (2004), профессор|Альма-матер=[[Қазақ ұлттық қыздар педагогикалық университеті]]|Несімен белгілі=педагог, [[профессор]]|Марапаттары=ҚР БҒМ-ның «Алтынсарин» медалі (2018)|Жұмыс орны=[[Қазақ ұлттық педагогикалық университеті]] (2009)}} '''Құндыз Жәмиқызы Аганина''' (24 желтоқсан [[1957 жыл|1957 жылы]] туған, [[Аққұм ауылдық округі (Жалағаш ауданы)|Аққұм ауылы]], [[Жалағаш ауданы]], [[Қызылорда облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]], [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]]) — педагогика ғылымының докторы (2004), профессор, Халықаралық педагогика ғылымдары академиясының координатор мүшесі. Педагогика саласындағы көптеген ғылыми еңбектердің авторы. 1979 жылы Қазақ мемлекеттік қыздар педагогика институтының (қазіргі [[Қазақ ұлттық қыздар педагогикалық университеті]]) физика-математика факультетін бітірген. == Еңбек жолы == Еңбек жолын Алматы қаласы №112 орта мектебінде математика пәнінің мұғалімі болып бастады. Сонымен қатар, мектепте директордың тәрбие жұмыстары жөніндегі орынбасары қызметін атқарды. Бұл қызметте ол мектептің тәрбие жұмыстарын ұйымдастыру мен дамытуда маңызды рөл атқарды (1979-1991). 1991-2004 жылдары Ы. Алтынсарин атындағы Қазақ ұлттық білім академиясында ғылыми қызметкер болып жұмыс істеді. Оның ғылыми жұмыстары педагогика саласында жаңа тәсілдер мен әдістерді енгізуге бағытталған болатын. Сонымен қатар, ол академияда ғылыми зерттеулерді жүргізу мен ғылыми жобаларды ұйымдастыруда белсенді роль атқарды. 2005 жылдан 2008 жылға дейін ҚР Білім және ғылым министрлігінің Алматы қаласындағы Республикалық ғылыми-педагогикалық орталығының өкілдігінің басшысы қызметін атқарды. Бұл кезеңде ол білім беру саласындағы реформаларды жүзеге асыру, педагогикалық кадрларды дайындау мен біліктілігін арттыру мәселелерімен айналысты. 2008-2009 жылдары Ы. Алтынсарин атындағы Қазақ ұлттық білім академиясының 12 жылдық білім беру орталығының басшысы болды. Бұл кезеңде Құндыз Жәмиқызы 12 жылдық білім беру жүйесіне қатысты зерттеулер жүргізіп, жүйелі реформаларды енгізуге қатысты маңызды жұмыстар атқарды. 2009 жылдан бастап Қазақ ұлттық педагогикалық университетінде профессор болып қызмет атқарып келеді. Ол педагогика ғылымының дамуына үлкен үлес қосып, көптеген жас ғалымдарды тәрбиеледі.<ref>СЫР ЕЛІ. Энциклопедия / Бас ред. Б.С. Каримова. 2-басылым. – Алматы: «Тау-Қайнар» ЖШС, 2023.</ref> == Ғылыми қызметі == Педагогика ғылымы саласындағы 200-ден астам ғылыми еңбектің авторы. Оның ішінде 2 монография, 4 оқулық, 5 оқу құралы, 15 әдістемелік құрал және 1 авторлық куәлік бар. Оның ғылыми еңбектері педагогика саласындағы теориялық және практикалық мәселелерді шешуге бағытталған, оның ішінде мектепке дейінгі және орта білім жүйесіндегі инновациялық тәсілдер мен әдістерді зерттеуге ерекше назар аударылған. Құндыз Жәмиқызының жетекшілігімен 3 ғылым кандидаты мен 4 PhD докторы дайындалды. Оның ғылыми жұмыстары педагогика саласындағы білімді жаңарту мен дамытуға бағытталған. == Марапаттары мен жетістіктері == * Қазақстан Республикасының Білім беру ісінің үздігі ([[1991 жыл|1991]]) * ҚР БҒМ-ның "Алтынсарин" медалі ([[2018 жыл|2018]]) * Педагогика саласындағы зерттеулері үшін мемлекеттік сыйлықтың иегері Ол сондай-ақ Халықаралық педагогика ғылымдары академиясының мүшесі ретінде әлемдік деңгейде білім беру мәселелерін шешуге үлес қосып келеді. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Тексерілмеген мақала|date=желтоқсан 2024}} 2zt01z196dfddbveygt6i4fnu8ncnbk 3414815 3414812 2024-12-27T19:03:32Z Muzaffar Turgunov 120280 3414815 wikitext text/x-wiki {{Ғалым|Есімі=Құндыз Жәмиқызы Аганина|Туған күні=24.12.1957|Туған жері=[[Аққұм ауылдық округі (Жалағаш ауданы)|Аққұм ауылы]], [[Жалағаш ауданы]], [[Қызылорда облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]], [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]]|Азаматтығы={{USSR}}<br />{{KAZ}}|Ғылыми дәрежесі=педагогика ғылымының докторы (2004), профессор|Альма-матер=[[Қазақ ұлттық қыздар педагогикалық университеті]]|Несімен белгілі=педагог, [[профессор]]|Марапаттары=ҚР БҒМ-ның «Алтынсарин» медалі (2018)|Жұмыс орны=[[Қазақ ұлттық педагогикалық университеті]] (2009)}} '''Құндыз Жәмиқызы Аганина''' (24 желтоқсан [[1957 жыл|1957 жылы]] туған, [[Аққұм ауылдық округі (Жалағаш ауданы)|Аққұм ауылы]], [[Жалағаш ауданы]], [[Қызылорда облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]], [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]]) — педагогика ғылымының докторы (2004), профессор, Халықаралық педагогика ғылымдары академиясының координатор мүшесі. Педагогика саласындағы көптеген ғылыми еңбектердің авторы. 1979 жылы Қазақ мемлекеттік қыздар педагогика институтының (қазіргі [[Қазақ ұлттық қыздар педагогикалық университеті]]) физика-математика факультетін бітірген. == Еңбек жолы == Еңбек жолын Алматы қаласы №112 орта мектебінде математика пәнінің мұғалімі болып бастады. Сонымен қатар, мектепте директордың тәрбие жұмыстары жөніндегі орынбасары қызметін атқарды. Бұл қызметте ол мектептің тәрбие жұмыстарын ұйымдастыру мен дамытуда маңызды рөл атқарды (1979-1991). 1991-2004 жылдары Ы. Алтынсарин атындағы Қазақ ұлттық білім академиясында ғылыми қызметкер болып жұмыс істеді. Оның ғылыми жұмыстары педагогика саласында жаңа тәсілдер мен әдістерді енгізуге бағытталған болатын. Сонымен қатар, ол академияда ғылыми зерттеулерді жүргізу мен ғылыми жобаларды ұйымдастыруда белсенді роль атқарды. 2005 жылдан 2008 жылға дейін ҚР Білім және ғылым министрлігінің Алматы қаласындағы Республикалық ғылыми-педагогикалық орталығының өкілдігінің басшысы қызметін атқарды. Бұл кезеңде ол білім беру саласындағы реформаларды жүзеге асыру, педагогикалық кадрларды дайындау мен біліктілігін арттыру мәселелерімен айналысты. 2008-2009 жылдары Ы. Алтынсарин атындағы Қазақ ұлттық білім академиясының 12 жылдық білім беру орталығының басшысы болды. Бұл кезеңде Құндыз Жәмиқызы 12 жылдық білім беру жүйесіне қатысты зерттеулер жүргізіп, жүйелі реформаларды енгізуге қатысты маңызды жұмыстар атқарды. 2009 жылдан бастап Қазақ ұлттық педагогикалық университетінде профессор болып қызмет атқарып келеді. Ол педагогика ғылымының дамуына үлкен үлес қосып, көптеген жас ғалымдарды тәрбиеледі.<ref>СЫР ЕЛІ. Энциклопедия / Бас ред. Б.С. Каримова. 2-басылым. – Алматы: «Тау-Қайнар» ЖШС, 2023.</ref> == Ғылыми қызметі == Педагогика ғылымы саласындағы 200-ден астам ғылыми еңбектің авторы. Оның ішінде 2 монография, 4 оқулық, 5 оқу құралы, 15 әдістемелік құрал және 1 авторлық куәлік бар. Оның ғылыми еңбектері педагогика саласындағы теориялық және практикалық мәселелерді шешуге бағытталған, оның ішінде мектепке дейінгі және орта білім жүйесіндегі инновациялық тәсілдер мен әдістерді зерттеуге ерекше назар аударылған. Құндыз Жәмиқызының жетекшілігімен 3 ғылым кандидаты мен 4 PhD докторы дайындалды. Оның ғылыми жұмыстары педагогика саласындағы білімді жаңарту мен дамытуға бағытталған. == Марапаттары мен жетістіктері == * Қазақстан Республикасының Білім беру ісінің үздігі ([[1991 жыл|1991]]) * ҚР БҒМ-ның "Алтынсарин" медалі ([[2018 жыл|2018]]) * Педагогика саласындағы зерттеулері үшін мемлекеттік сыйлықтың иегері Ол сондай-ақ Халықаралық педагогика ғылымдары академиясының мүшесі ретінде әлемдік деңгейде білім беру мәселелерін шешуге үлес қосып келеді. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Жалағаш ауданында туғандар]] [[Санат:Қазақ ұлттық қыздар педагогикалық университеті түлектері]] [[Санат:Абай атындағы Қазақ Ұлттық педагогикалық университетінің профессорлары]] lupuuy2z2cjkezmqwd0kxacortj0szy 0 750814 3414685 3414615 2024-12-27T12:11:00Z Орел Карл 81620 /* Орналасқан жері */ 3414685 wikitext text/x-wiki [[Сурет:Теректі. Жартасқа салынған суреттері бар аспаның жалпы көрінісі.jpg|thumb|right|250px|Теректі. Жартасқа салынған суреттері бар аспаның жалпы көрінісі.jpg]] '''Теректі жартас суреттері''' – [[Шығыс Қазақстан облысының жергілікті маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштерінің мемлекеттік тізімі|Шығыс Қазақстан облысының жергілікті маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштері тізімі]]не енген археологиялық ескерткіш. == Орналасқан жері == [[Марқакөл ауданы]], [[Марқакөл (ауыл)|Марқакөл]] ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 3-6 км аралықтарында, [[Күршім жотасы|Күршім]] жотасының оңтүстік-шығыс тау сілемінде, Теректі өзені аңғарында орналасқан. == Сипаты == Қызыл, сары және қаратүсті бояумен жасалған суреттері бар жақпар тас жергілікті тұрғындарға баяғыдан таныс. Күмбездің астындағы кең қабырғаға салынған панно (сурет) бұғының және әлдебір жануардың, сондай-ақ қайықта отырған адамдардың бейнелері салынған суретті түрлі-түсті нүктелерден тұратын көлденең сызықтармен бірнеше бөлікке бөліп тұрғанын көрсетеді. Өкініштісі, жақпар тастағы бұл сурет бүгінде жойылып кеткен.<br> Осы жерге жақын жатқан әдемі сайдағы сағада тағы бір жақпар тас бар. Оның гранит күмбезінің астында ертедегі анималист суретші жасаған тамаша композиция сақталған. Кескін суретте суретші аңшылық көріністі бейнелемек болған. Мұнда тастың тік бетіне қызыл бояумен екі аттың, бір бұғының, екі қабанның, антропоморфты бейнемен түсініксіздеу тағы да бірнеше мүсіндердің сыртқы пошымдары салынған; барлық жануарлар оңнан солға қарай қозғалып барады. Композицияның бірінші бөлігіндегі гранит тастың шетінде көлемі мен жасалу мәнері әртүрлі, бояу түсі жағынан да бір-бірінен өзгеше екі антропоморфтық бейне тұр: қоңыр бояулы кішісі басқа суреттерден кейін салынғанға ұқсайды. Антропоморфты бейнелерден солға қарай регистрмен ат пен екі қабанның бейнесі көрсетілген.<br> Жоғарыдағы жануардың арқа сызығын дәл сондай қоңыр бояумен салынған және өткір ұшты қысқа найза секілді тік сызық кесіп өтеді. Суретке кейін қосылған қосымшаның іздері композицияның сол жақ бөлігінен де байқалады: қоңыр бояумен салынған үш кішкене крест мүсін аттардың артқы аяқтарын ішінара жауып тұр. Өкінішке қарай, панноның сол жағы уақыт табына көп ұшыраған: гранит бетінің кей жерлері қатпарланып кеткен, сол себепті көптеген бояулы мүсіндердің үзіктері ғана қалған. Теректі үңгіріндегі суреттер Қытай аумағы мен Қара Ертіс бастауындағы жартас суреттеріне өте ұқсас, бәлкім, бұл ежелгі жартас сурет өнерінің мәдени бірлігін көрсететінде шығар. Шығыс Қазақстан жартас суреттерінің мерзімін қазір тек жорамалдап қана айтуға болады. Жануарларды бейнелейтін сызықтар бұл суреттерді Еуразияның алғашқы анималистері жасаған шығармалардың ең тәуірлерінің қатарына жақындатады. Дәстүрлі аңшылық сюжет жартас сурет өнерінің барлық кезеңдеріне тән, алайда Теректі композициясынан садақ пен жебе бейнесін кездестіре алмайсыз. Осыдан кейін бұл суреттердің салыну мерзімі қола дәуірі мен неолит кезеңінен де ертерек деп айтуға бола ма, болмай ма? Бұл сұрақтың жауабын тек алдағы зерттеулер көрсетеді. Алайда, бұл ғылыми проблеманың қалай шешілетіндігіне қарамастан, Теректі суреттері Қазақстанның жартас суреттері жауһарларының қатарынан ойып орын алатынына шүбә жоқ.<ref>АЛТАЙДАН КАСПИЙГЕ ДЕЙІН. ҚАЗАҚСТАННЫҢ ТАБИҒИ,ТАРИХИ ЖӘНЕ МӘДЕНИ ЕСКЕРТКІШТЕРІ МЕН КӨРНЕКТІ ОРЫНДАРЫНЫҢ АТЛАСЫ. 3 томдық. Алматы. 2011. 1 т.–584 б., карталар, суреттер. ISBN 978-601-280-215-3, ISBN 978-601-280-216-0</ref> == Жартас суреттері == <gallery> Теректі жартасты аспасы. Жылқы бейнесі.jpg|Жылқы бейнесі. Теректі жартасты аспасы. Жабайы шошқа бейнесі.jpg|Жабайы шошқа бейнесі. Теректі жартасты аспасы. Антропоморфты бейнелер.jpg|Антропоморфты бейнелер. </gallery> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Шығыс Қазақстан облысының жергілікті маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштері]] [[Санат:Қазақстан археологиялық ескерткіштері]] [[Санат:Қазақстан петроглифтері]] c5r7q3chb2afel9vkolxmebz947sunu 0 750827 3414684 2024-12-27T12:04:24Z Мықтыбек Оразтайұлы 69223 Жаңа бетте: {{Тұлға |Есімі = Айгерім Датқабай |Шынайы есімі = |Сурет = Датқабай Айгерім Ерсұлтанқызы.png |ені = |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Толық есімі = |Туған күні = 01.02.1998 |Туған жері = Ұзын ата|Ұзын ата ау... 3414684 wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Айгерім Датқабай |Шынайы есімі = |Сурет = Датқабай Айгерім Ерсұлтанқызы.png |ені = |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Толық есімі = |Туған күні = 01.02.1998 |Туған жері = [[Ұзын ата|Ұзын ата ауылы]], [[Шардара ауданы]] |Қайтыс болған күні = |Қайтыс болған жері = |Азаматтығы = {{KAZ}} |Ұлты = [[Қазақтар|Қазақ]] |Мансабы = |Білімі = |Мамандығы = |Не үшін белгілі = |Партиясы = |Әкесі = |Анасы = |Жұбайы = |Балалары = |Отбасы = |Марапаттары = |Қолтаңбасы = |Сайты = |Басқалары = |Commons = }} '''Айгерім Ерсұлтанқызы Датқабай''' (1 ақпан 1998, Ұзын Ата, {{туғанжері|Шардара ауданы|Шардара ауданында}}) — логопед-дефектолог. 300 қайраткер энциклопедиясының кейіпкері. c3sr84dv26l2nn1vum7k9upuio35cdq 3414686 3414684 2024-12-27T12:11:07Z Мықтыбек Оразтайұлы 69223 3414686 wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Айгерім Датқабай |Шынайы есімі = |Сурет = Датқабай Айгерім Ерсұлтанқызы.png |ені = |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Толық есімі = |Туған күні = 01.02.1998 |Туған жері = [[Ұзын ата|Ұзын ата ауылы]], [[Шардара ауданы]] |Қайтыс болған күні = |Қайтыс болған жері = |Азаматтығы = {{KAZ}} |Ұлты = [[Қазақтар|Қазақ]] |Мансабы = |Білімі = |Мамандығы = |Не үшін белгілі = |Партиясы = |Әкесі = |Анасы = |Жұбайы = |Балалары = |Отбасы = |Марапаттары = |Қолтаңбасы = |Сайты = |Басқалары = |Commons = }} '''Айгерім Ерсұлтанқызы Датқабай''' (1 ақпан 1998, Ұзын Ата, {{туғанжері|Шардара ауданы|Шардара ауданында}}) — логопед-дефектолог. 300 қайраткер энциклопедиясының кейіпкері. == Өмірбаяны == “Ұзын-ата” орта мектебін аяқтап, Алматы қаласы [[Қазақ ұлттық қыздар педагогикалық университеті|Қазақ Ұлттық Қыздар Педагогикалық Университеті]] “Дефектология” бакалавр бөлімін бітірген. Алматы қаласындағы есту қабілеті бұзылған №5 арнайы (түзету) мектеп-интернатында дефектолог маманы (2018-2021). Шымкент қаласындағы А.Бөкейханов атындағы №2 Жалпы орта білім беретін мектептің логопед маманы (2021-2024) == Марапаттары == 300 қайраткер энциклопедиясының кейіпкері. == Сілтемелер == * https://bilimainasy.kz/02-10-02/ roiy7lbhsaqksqguigy0r1e1wfjl2so 3414687 3414686 2024-12-27T12:16:17Z Мықтыбек Оразтайұлы 69223 3414687 wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Айгерім Датқабай |Шынайы есімі = |Сурет = Датқабай_Айгерім_Ерсұлтанқызы.png |ені = |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Толық есімі = |Туған күні = 01.02.1998 |Туған жері = [[Ұзын ата|Ұзын ата ауылы]], [[Шардара ауданы]] |Қайтыс болған күні = |Қайтыс болған жері = |Азаматтығы = {{KAZ}} |Ұлты = [[Қазақтар|Қазақ]] |Мансабы = |Білімі = |Мамандығы = |Не үшін белгілі = |Партиясы = |Әкесі = |Анасы = |Жұбайы = |Балалары = |Отбасы = |Марапаттары = |Қолтаңбасы = |Сайты = |Басқалары = |Commons = }} '''Айгерім Ерсұлтанқызы Датқабай''' (1 ақпан 1998, Ұзын Ата, {{туғанжері|Шардара ауданы|Шардара ауданында}}) — логопед-дефектолог. 300 қайраткер энциклопедиясының кейіпкері. == Өмірбаяны == “Ұзын-ата” орта мектебін аяқтап, Алматы қаласы [[Қазақ ұлттық қыздар педагогикалық университеті|Қазақ Ұлттық Қыздар Педагогикалық Университеті]] “Дефектология” бакалавр бөлімін бітірген. Алматы қаласындағы есту қабілеті бұзылған №5 арнайы (түзету) мектеп-интернатында дефектолог маманы (2018-2021). Шымкент қаласындағы А.Бөкейханов атындағы №2 Жалпы орта білім беретін мектептің логопед маманы (2021-2024) == Марапаттары == 300 қайраткер энциклопедиясының кейіпкері. == Сілтемелер == * https://bilimainasy.kz/02-10-02/ fwivnksxsfe8mc0u9zxoeg65fgks2ps 3414692 3414687 2024-12-27T12:21:49Z Мықтыбек Оразтайұлы 69223 3414692 wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Айгерім Датқабай |Шынайы есімі = |Сурет = Датқабай_Айгерім_Ерсұлтанқызы.png |ені = 150px |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Толық есімі = |Туған күні = 01.02.1998 |Туған жері = [[Ұзын ата|Ұзын ата ауылы]], [[Шардара ауданы]] |Қайтыс болған күні = |Қайтыс болған жері = |Азаматтығы = {{KAZ}} |Ұлты = [[Қазақтар|Қазақ]] |Мансабы = |Білімі = |Мамандығы = |Не үшін белгілі = |Партиясы = |Әкесі = |Анасы = |Жұбайы = |Балалары = |Отбасы = |Марапаттары = |Қолтаңбасы = |Сайты = |Басқалары = |Commons = }} '''Айгерім Ерсұлтанқызы Датқабай''' (1 ақпан 1998, Ұзын Ата, {{туғанжері|Шардара ауданы|Шардара ауданында}}) — логопед-дефектолог. 300 қайраткер энциклопедиясының кейіпкері. == Өмірбаяны == “Ұзын-ата” орта мектебін аяқтап, Алматы қаласы [[Қазақ ұлттық қыздар педагогикалық университеті|Қазақ Ұлттық Қыздар Педагогикалық Университеті]] “Дефектология” бакалавр бөлімін бітірген. Алматы қаласындағы есту қабілеті бұзылған №5 арнайы (түзету) мектеп-интернатында дефектолог маманы (2018-2021). Шымкент қаласындағы А.Бөкейханов атындағы №2 Жалпы орта білім беретін мектептің логопед маманы (2021-2024) == Марапаттары == 300 қайраткер энциклопедиясының кейіпкері. == Сілтемелер == * https://bilimainasy.kz/02-10-02/ mushj8pxp94yijcggmm0epthaeaw8je 3414693 3414692 2024-12-27T12:23:57Z Мықтыбек Оразтайұлы 69223 3414693 wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Айгерім Датқабай |Шынайы есімі = |Сурет = Датқабай_Айгерім_Ерсұлтанқызы.png |ені = 190px |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Толық есімі = |Туған күні = 01.02.1998 |Туған жері = [[Ұзын ата|Ұзын ата ауылы]], [[Шардара ауданы]] |Қайтыс болған күні = |Қайтыс болған жері = |Азаматтығы = {{KAZ}} |Ұлты = [[Қазақтар|Қазақ]] |Мансабы = |Білімі = |Мамандығы = |Не үшін белгілі = |Партиясы = |Әкесі = |Анасы = |Жұбайы = |Балалары = |Отбасы = |Марапаттары = |Қолтаңбасы = |Сайты = |Басқалары = |Commons = }} '''Айгерім Ерсұлтанқызы Датқабай''' (1 ақпан 1998<ref>[https://poiski.pro/search/surname/%D0%94%D0%B0%D1%82%D0%BA%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D0%B9/name/%D0%90%D0%B9%D0%B3%D0%B5%D1%80%D1%96%D0%BC Айгерім Датқабай]</ref>, Ұзын Ата, {{туғанжері|Шардара ауданы|Шардара ауданында}}) — логопед-дефектолог. 300 қайраткер энциклопедиясының кейіпкері. == Өмірбаяны == “Ұзын-ата” орта мектебін аяқтап, Алматы қаласы [[Қазақ ұлттық қыздар педагогикалық университеті|Қазақ Ұлттық Қыздар Педагогикалық Университеті]] “Дефектология” бакалавр бөлімін бітірген. Алматы қаласындағы есту қабілеті бұзылған №5 арнайы (түзету) мектеп-интернатында дефектолог маманы (2018-2021). Шымкент қаласындағы А.Бөкейханов атындағы №2 Жалпы орта білім беретін мектептің логопед маманы (2021-2024) == Марапаттары == 300 қайраткер энциклопедиясының кейіпкері. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сілтемелер == * https://bilimainasy.kz/02-10-02/ sz4bktpu2fil89yoexvymf7wqc2m1bn 3414694 3414693 2024-12-27T12:24:55Z Мықтыбек Оразтайұлы 69223 «[[Санат:Логопедия|Логопедия]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) 3414694 wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Айгерім Датқабай |Шынайы есімі = |Сурет = Датқабай_Айгерім_Ерсұлтанқызы.png |ені = 190px |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Толық есімі = |Туған күні = 01.02.1998 |Туған жері = [[Ұзын ата|Ұзын ата ауылы]], [[Шардара ауданы]] |Қайтыс болған күні = |Қайтыс болған жері = |Азаматтығы = {{KAZ}} |Ұлты = [[Қазақтар|Қазақ]] |Мансабы = |Білімі = |Мамандығы = |Не үшін белгілі = |Партиясы = |Әкесі = |Анасы = |Жұбайы = |Балалары = |Отбасы = |Марапаттары = |Қолтаңбасы = |Сайты = |Басқалары = |Commons = }} '''Айгерім Ерсұлтанқызы Датқабай''' (1 ақпан 1998<ref>[https://poiski.pro/search/surname/%D0%94%D0%B0%D1%82%D0%BA%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D0%B9/name/%D0%90%D0%B9%D0%B3%D0%B5%D1%80%D1%96%D0%BC Айгерім Датқабай]</ref>, Ұзын Ата, {{туғанжері|Шардара ауданы|Шардара ауданында}}) — логопед-дефектолог. 300 қайраткер энциклопедиясының кейіпкері. == Өмірбаяны == “Ұзын-ата” орта мектебін аяқтап, Алматы қаласы [[Қазақ ұлттық қыздар педагогикалық университеті|Қазақ Ұлттық Қыздар Педагогикалық Университеті]] “Дефектология” бакалавр бөлімін бітірген. Алматы қаласындағы есту қабілеті бұзылған №5 арнайы (түзету) мектеп-интернатында дефектолог маманы (2018-2021). Шымкент қаласындағы А.Бөкейханов атындағы №2 Жалпы орта білім беретін мектептің логопед маманы (2021-2024) == Марапаттары == 300 қайраткер энциклопедиясының кейіпкері. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сілтемелер == * https://bilimainasy.kz/02-10-02/ [[Санат:Логопедия]] s91wwqosseqeam8ljta7ucpn5mn15aw 3414695 3414694 2024-12-27T12:26:44Z Мықтыбек Оразтайұлы 69223 3414695 wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Айгерім Датқабай |Шынайы есімі = |Сурет = Датқабай_Айгерім_Ерсұлтанқызы.png |ені = 190px |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Толық есімі = |Туған күні = 01.02.1998 |Туған жері = [[Ұзын ата|Ұзын ата ауылы]], [[Шардара ауданы]] |Қайтыс болған күні = |Қайтыс болған жері = |Азаматтығы = {{KAZ}} |Ұлты = [[Қазақтар|Қазақ]] |Мансабы = |Білімі = |Мамандығы = |Не үшін белгілі = |Партиясы = |Әкесі = |Анасы = |Жұбайы = |Балалары = |Отбасы = |Марапаттары = |Қолтаңбасы = |Сайты = |Басқалары = |Commons = }} '''Айгерім Ерсұлтанқызы Датқабай''' ([[1 ақпан]] [[1998 жыл|1998]]<ref>[https://poiski.pro/search/surname/%D0%94%D0%B0%D1%82%D0%BA%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D0%B9/name/%D0%90%D0%B9%D0%B3%D0%B5%D1%80%D1%96%D0%BC Айгерім Датқабай]</ref>, [[Ұзын ата|Ұзын Ата]], {{туғанжері|Шардара ауданы|Шардара ауданында}}, [[Түркістан облысы|Оңтүстік Қазақстан облысы]]) — логопед-дефектолог. 300 қайраткер энциклопедиясының кейіпкері. == Өмірбаяны == “Ұзын-ата” орта мектебін аяқтап, Алматы қаласы [[Қазақ ұлттық қыздар педагогикалық университеті|Қазақ Ұлттық Қыздар Педагогикалық Университеті]] “Дефектология” бакалавр бөлімін бітірген. Алматы қаласындағы есту қабілеті бұзылған №5 арнайы (түзету) мектеп-интернатында дефектолог маманы (2018-2021). Шымкент қаласындағы А.Бөкейханов атындағы №2 Жалпы орта білім беретін мектептің логопед маманы (2021-2024) == Марапаттары == 300 қайраткер энциклопедиясының кейіпкері. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сілтемелер == * https://bilimainasy.kz/02-10-02/ [[Санат:Логопедия]] rvmcnsjnurx4qgigaanwbyj9t9rqhqu 6 750828 3414691 2024-12-27T12:21:18Z Мықтыбек Оразтайұлы 69223 3414691 wikitext text/x-wiki == Лицензиялау == {{No license|27 желтоқсан 2024}} moww85491sisyv1h14xmp7450u0h4zp 3 750829 3414697 2024-12-27T13:02:00Z Robertsky 164444 Robertsky [[Қатысушы талқылауы:Niepodkoloryzowany]] бетін [[Қатысушы талқылауы:Shabe]] бетіне жылжытты: Automatically moved page while renaming the user "[[Special:CentralAuth/Niepodkoloryzowany|Niepodkoloryzowany]]" to "[[Special:CentralAuth/Shabe|Shabe]]" 3414697 wikitext text/x-wiki #АЙДАУ [[Қатысушы талқылауы:Shabe]] 31i5d8eu2gsihj3dh6epltim7my87jc 3 750830 3414698 2024-12-27T13:04:28Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3414698 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Liu54196}} -- [[Қатысушы:Erboldilyara|Сариев Ербол]] ([[Қатысушы талқылауы:Erboldilyara|талқылауы]] 18:04, 2024 ж. желтоқсанның 27 (+05) 969ddvrpss5utyd7fuc2b4xd0ooo10t 3 750831 3414699 2024-12-27T13:20:11Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3414699 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Hikaru Genji}} -- <font color="#009900">[[Қатысушы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-family:Georgia;"><i>Мұхамеджан А.А.</i></span>]]</font> [[Қатысушы талқылауы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-size:90%"><font color="#0000FF">(талқылауы)</font></span>]] 18:20, 2024 ж. желтоқсанның 27 (+05) hzw9uk7gfvun84332juvze2m8xxvf99 0 750832 3414701 2024-12-27T13:27:54Z Мықтыбек Оразтайұлы 69223 Жаңа бетте: {{Тұлға|Есімі=Эльмира Жүсіпова|Туған күні=10.5.1962|Сурет=Жүсіпова Эльмира Наурызбайқызы.jpg|Азаматтығы={{KAZ}}|Ұлты=Қазақ}} '''Эльмира Наурызбайқызы Жүсіпова''' (10 мамыр 1962, [[Темір ауылдық округі|Темір ауылы]], [[Отырар ауданы]], [[Түркістан облысы]]) — Ел жанашыры. Ұлағатт... 3414701 wikitext text/x-wiki {{Тұлға|Есімі=Эльмира Жүсіпова|Туған күні=10.5.1962|Сурет=Жүсіпова Эльмира Наурызбайқызы.jpg|Азаматтығы={{KAZ}}|Ұлты=Қазақ}} '''Эльмира Наурызбайқызы Жүсіпова''' (10 мамыр 1962, [[Темір ауылдық округі|Темір ауылы]], [[Отырар ауданы]], [[Түркістан облысы]]) — Ел жанашыры. Ұлағатты ұстаз. Кәсіпкер. == Өмірбаяны == Түркістан қаласы №4-орта мектепті аяқтап, қыздар педагогикалық университетін бітірді. 1969 жылы Түркістан қаласына қоныс аударып сол жылы №4 С.Сейфуллин атындағы орта мектептің 1-сыныбына қабылданып, 1979 жылы осы мектепті жоғары дәрежеде тәмамдады. 1980-1984 жылдар аралығында Алматы қаласындағы Қазақ ұлттық қыздар педагогикалық университетінен педагог-психолог (балалар психологы) мамандығын игеріп шықты. 1982 жылы Алматы архитектура құрылыс университетінің студенті Әбуов Бақытжанмен отбасын құрды. Қазіргі таңда екі ұл, екі қыз бар, немере тәрбиелеп отыр. Еңбек жолын 1985 жылы Өзбекстан Республикасы, Жызақ облысы, Мырзашөл ауданы Гагарин кентінен бастады. Бала бақшада тәрбиеші, әдіскер меңгеруші қызметін атқарды.   1999 жылы қаңтар айында тарихи Отанына, Шымкент қаласына оралды. Коррекциялық бала бақшада жұмыс жасап жүріп, логопед-дефектолог болып, өзінің кәсібін ашты. Зейнетке 2022 жылы шықты. == Марапаттары == Ұлағатты ұстаз. Қазақстан патриоты төс белгісі, Президенттен Алғыс хат. Алтын жұлдыз марапатының иегері. «Алтын жұлдыз» номинациясы иегері, президент Қ. Тоқаевтан Алғыс хат алып, еліміздің 300-қайраткер энциклопедиясына енген. Қазіргі таңда логопед-дефектология саласында көршілес Ресейде білімін жетілдіріп, Астана, Ақтөбе қалаларында  тәжірибе алмасып отырады. j5z2yx1o1gnxo2bzgkdv1prrgrk1y6d 3414702 3414701 2024-12-27T13:28:12Z Мықтыбек Оразтайұлы 69223 «[[Санат:Отырар ауданында туғандар|Отырар ауданында туғандар]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) 3414702 wikitext text/x-wiki {{Тұлға|Есімі=Эльмира Жүсіпова|Туған күні=10.5.1962|Сурет=Жүсіпова Эльмира Наурызбайқызы.jpg|Азаматтығы={{KAZ}}|Ұлты=Қазақ}} '''Эльмира Наурызбайқызы Жүсіпова''' (10 мамыр 1962, [[Темір ауылдық округі|Темір ауылы]], [[Отырар ауданы]], [[Түркістан облысы]]) — Ел жанашыры. Ұлағатты ұстаз. Кәсіпкер. == Өмірбаяны == Түркістан қаласы №4-орта мектепті аяқтап, қыздар педагогикалық университетін бітірді. 1969 жылы Түркістан қаласына қоныс аударып сол жылы №4 С.Сейфуллин атындағы орта мектептің 1-сыныбына қабылданып, 1979 жылы осы мектепті жоғары дәрежеде тәмамдады. 1980-1984 жылдар аралығында Алматы қаласындағы Қазақ ұлттық қыздар педагогикалық университетінен педагог-психолог (балалар психологы) мамандығын игеріп шықты. 1982 жылы Алматы архитектура құрылыс университетінің студенті Әбуов Бақытжанмен отбасын құрды. Қазіргі таңда екі ұл, екі қыз бар, немере тәрбиелеп отыр. Еңбек жолын 1985 жылы Өзбекстан Республикасы, Жызақ облысы, Мырзашөл ауданы Гагарин кентінен бастады. Бала бақшада тәрбиеші, әдіскер меңгеруші қызметін атқарды.   1999 жылы қаңтар айында тарихи Отанына, Шымкент қаласына оралды. Коррекциялық бала бақшада жұмыс жасап жүріп, логопед-дефектолог болып, өзінің кәсібін ашты. Зейнетке 2022 жылы шықты. == Марапаттары == Ұлағатты ұстаз. Қазақстан патриоты төс белгісі, Президенттен Алғыс хат. Алтын жұлдыз марапатының иегері. «Алтын жұлдыз» номинациясы иегері, президент Қ. Тоқаевтан Алғыс хат алып, еліміздің 300-қайраткер энциклопедиясына енген. Қазіргі таңда логопед-дефектология саласында көршілес Ресейде білімін жетілдіріп, Астана, Ақтөбе қалаларында  тәжірибе алмасып отырады. [[Санат:Отырар ауданында туғандар]] 4bmrlog3stmhsqnhppzf9tl547hpym8 3414704 3414702 2024-12-27T13:31:36Z Мықтыбек Оразтайұлы 69223 3414704 wikitext text/x-wiki {{Тұлға|Есімі=Эльмира Жүсіпова|Туған күні=10.5.1962|Сурет=Жүсіпова Эльмира Наурызбайқызы.jpg|Азаматтығы={{KAZ}}|Ұлты=Қазақ|Туған жері=[[Темір ауылдық округі|Темір ауылы]], [[Отырар ауданы]], [[Түркістан облысы]]}} '''Эльмира Наурызбайқызы Жүсіпова''' (10 мамыр 1962, [[Темір ауылдық округі|Темір ауылы]], [[Отырар ауданы]], [[Түркістан облысы]]) — Ел жанашыры. Ұлағатты ұстаз. Кәсіпкер. == Өмірбаяны == [[Түркістан (қала)|Түркістан қаласы]] №4-орта мектепті аяқтап, қыздар педагогикалық университетін бітірді. 1969 жылы Түркістан қаласына қоныс аударып сол жылы №4 С.Сейфуллин атындағы орта мектептің 1-сыныбына қабылданып, 1979 жылы осы мектепті жоғары дәрежеде тәмамдады. 1980-1984 жылдар аралығында Алматы қаласындағы [[Қазақ ұлттық қыздар педагогикалық университеті|Қазақ ұлттық қыздар педагогикалық университетінен]] педагог-психолог (балалар психологы) мамандығын игеріп шықты. 1982 жылы Алматы архитектура құрылыс университетінің студенті Әбуов Бақытжанмен отбасын құрды. Қазіргі таңда екі ұл, екі қыз бар, немере тәрбиелеп отыр. Еңбек жолын 1985 жылы Өзбекстан Республикасы, Жызақ облысы, Мырзашөл ауданы Гагарин кентінен бастады. Бала бақшада тәрбиеші, әдіскер меңгеруші қызметін атқарды.   1999 жылы қаңтар айында тарихи Отанына, Шымкент қаласына оралды. Коррекциялық бала бақшада жұмыс жасап жүріп, логопед-дефектолог болып, өзінің кәсібін ашты. Зейнетке 2022 жылы шықты. == Марапаттары == * Ұлағатты ұстаз. Қазақстан патриоты төс белгісі * Президенттен Алғыс хаты. * Алтын жұлдыз марапатының иегері. * 300-қайраткер энциклопедиясына енген. == Қазіргі өмірі == Қазіргі таңда логопед-дефектология саласында көршілес Ресейде білімін жетілдіріп, Астана, Ақтөбе қалаларында  тәжірибе алмасып отырады. == Сілтемелер == [[Санат:Отырар ауданында туғандар]] esebx50clabswyhd1edpmj1m5jclrv9 3414705 3414704 2024-12-27T13:32:43Z Мықтыбек Оразтайұлы 69223 /* Өмірбаяны */ 3414705 wikitext text/x-wiki {{Тұлға|Есімі=Эльмира Жүсіпова|Туған күні=10.5.1962|Сурет=Жүсіпова Эльмира Наурызбайқызы.jpg|Азаматтығы={{KAZ}}|Ұлты=Қазақ|Туған жері=[[Темір ауылдық округі|Темір ауылы]], [[Отырар ауданы]], [[Түркістан облысы]]}} '''Эльмира Наурызбайқызы Жүсіпова''' (10 мамыр 1962, [[Темір ауылдық округі|Темір ауылы]], [[Отырар ауданы]], [[Түркістан облысы]]) — Ел жанашыры. Ұлағатты ұстаз. Кәсіпкер. == Өмірбаяны == [[Түркістан (қала)|Түркістан қаласы]] №4-орта мектепті аяқтап, қыздар педагогикалық университетін бітірді. 1969 жылы Түркістан қаласына қоныс аударып сол жылы №4 С.Сейфуллин атындағы орта мектептің 1-сыныбына қабылданып, 1979 жылы осы мектепті жоғары дәрежеде тәмамдады. 1980-1984 жылдар аралығында Алматы қаласындағы [[Қазақ ұлттық қыздар педагогикалық университеті|Қазақ ұлттық қыздар педагогикалық университетінен]] педагог-психолог (балалар психологы) мамандығын игеріп шықты. Еңбек жолын 1985 жылы [[Өзбекстан|Өзбекстан Республикасы]], Жызақ облысы, Мырзашөл ауданы Гагарин кентінен бастады. Бала бақшада тәрбиеші, әдіскер меңгеруші қызметін атқарды.   1999 жылы қаңтар айында тарихи Отанына, Шымкент қаласына оралды. Коррекциялық бала бақшада жұмыс жасап жүріп, логопед-дефектолог болып, өзінің кәсібін ашты. Зейнетке 2022 жылы шықты. == Марапаттары == * Ұлағатты ұстаз. Қазақстан патриоты төс белгісі * Президенттен Алғыс хаты. * Алтын жұлдыз марапатының иегері. * 300-қайраткер энциклопедиясына енген. == Жеке өмірі == 1982 жылы Алматы архитектура құрылыс университетінің студенті Әбуов Бақытжанмен отбасын құрды. Қазіргі таңда екі ұл, екі қыз бар, немере тәрбиелеп отыр. Қазіргі таңда логопед-дефектология саласында көршілес Ресейде білімін жетілдіріп, Астана, Ақтөбе қалаларында  тәжірибе алмасып отырады. == Сілтемелер == [[Санат:Отырар ауданында туғандар]] n7ayaij9z8rcy88qua05g7v5i5ydvsc 6 750833 3414703 2024-12-27T13:28:43Z Мықтыбек Оразтайұлы 69223 3414703 wikitext text/x-wiki == Лицензиялау == {{self|CC-Zero}} 3oll6xc0ey6ufitb7kz8ablrpp6n2nu 3 750834 3414721 2024-12-27T14:43:34Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3414721 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=IndieHum}} -- [[Қатысушы:Sibom|Sibom]] ([[Қатысушы талқылауы:Sibom|талқылауы]]) 19:43, 2024 ж. желтоқсанның 27 (+05) a4qbob9vbaa0hgutj515k26pxtczx94 3 750835 3414729 2024-12-27T14:53:15Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3414729 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=محمد علي ناجي حزام العسالي}} -- [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:53, 2024 ж. желтоқсанның 27 (+05) 0qimj0jd8jk8za0jjwey0rotzbyxdm2 3 750836 3414748 2024-12-27T15:51:29Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3414748 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Шаяхметова Акерке}} -- [[Қатысушы:Салиха|Салиха]] ([[Қатысушы талқылауы:Салиха|талқылауы]]) 20:51, 2024 ж. желтоқсанның 27 (+05) mreqqy4kt95a4xk4ustq1nb3r2gep77 3 750837 3414763 2024-12-27T17:01:50Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3414763 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Sheepgain}} -- [[Қатысушы:GanS NIS|<span style="text-shadow:gray 4px 4px 3px;"><font face="AR Cena" color="black"><b>Fани</b></font></span>]] ([[Қатысушы талқылауы:GanS NIS|талқылауы]]) 22:01, 2024 ж. желтоқсанның 27 (+05) 2cwo4u3t54vewe9ulk9g50ldj1bdai9 11 750838 3414773 2024-12-27T17:30:04Z Murat Karibay 96529 /* Үлгіні беттің оң жағында жылжымайтындай ету керек */ жаңа бөлім 3414773 wikitext text/x-wiki == Үлгіні беттің оң жағында жылжымайтындай ету керек == @[[Қатысушы:Kasymov|Kasymov]] Инфобоксқа немесе үлгіге <code><nowiki>style="float:right; clear:right;</nowiki></code> деп қосу керек. Үлгінің құжаттамасына мысалды қостым, алайда үлгі түсіп тұр, себебі бекітетін код енгізілмеген. Мүмкін осы кодты қалай енгізу керегін айтып берерсіз? [[Қатысушы:Murat Karibay|Murat Karibay]] ([[Қатысушы талқылауы:Murat Karibay|талқылау]]) 22:30, 2024 ж. желтоқсанның 27 (+05) mccf6kmwuysi960w77k8lenkonbsrdf 3 750839 3414782 2024-12-27T17:56:36Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3414782 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Denis7}} -- [[Қатысушы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]] ([[Қатысушы талқылауы:Нұрлан Рахымжанов|талқылауы]]) 22:56, 2024 ж. желтоқсанның 27 (+05) azwe0jnrqta5xm7qtn7pc8q2vieaa4q 0 750840 3414789 2024-12-27T18:29:33Z 1nter pares 146705 Жаңа бетте: {{Әкімшілік бірлік |Қазақша атауы = Сирия Палестиналық |Шынайы атауы = {{lang-la|Syria Palaestina}} |Суреті = Roman Empire - Syria Palaestina (AD 210).svg |Сурет атауы = Сирия Палестиналық (210 жыл) |Елтаңба = |Ту = |Елтаңбаның ені = |Тудың ені = |Елтаңбаның аты = |Тудың... 3414789 wikitext text/x-wiki {{Әкімшілік бірлік |Қазақша атауы = Сирия Палестиналық |Шынайы атауы = {{lang-la|Syria Palaestina}} |Суреті = Roman Empire - Syria Palaestina (AD 210).svg |Сурет атауы = Сирия Палестиналық (210 жыл) |Елтаңба = |Ту = |Елтаңбаның ені = |Тудың ені = |Елтаңбаның аты = |Тудың аты = |Ел = Рим империясы |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = |type = |деңгей = |CoordScale = |Әнұраны = |Статусы = [[Рим провинциясы]] |Кіреді = [[Шығыс диоцезі]] |Әкімшілік құрылыстың түрі = |Кіреді1 = |Әкімшілік құрылыстың түрі1 = |Кіреді2 = |Әкімшілік құрылыстың түрі2 = |Енеді = |Төменгі әкімшілік құрылыстың түрі = |Астанасы = [[Палестиналық Кесария]] |Астана түрі = |Ірі қаласы = |Ірі қалалары = |Құрылды = 135 жылы |Таратылған уақыты = 390 жылы |Басшысы = |Басшының түрі = |Басшысы2 = |Басшының түрі2 = |ЖІӨ = |ЖІӨ жылы = |Жан басына шаққанда ЖІӨ = |ЖІӨ бойынша орны = |Жан басына шаққанда ЖІӨ орны = |Тілі = |Тілдері = |Тұрғыны = |Санақ жылы = |Пайызы = |Халық саны бойынша орны = |Тығыздығы = |Тығыздығы бойынша орны = |Ұлттық құрамы = |Конфессиялық құрамы = |Жер аумағы = |Жер аумағының пайызы = |Жер аумағы бойынша орны = |Максималды биіктігі = |Орташа биіктігі = |Минималды биіктігі = |Карта = |Карта ені = |Әкімшілік бірліктің картасы = |Әкімшілік бірлік картасының ені = |Уақыт белдеуі = |Аббревиатура = |ISO = |Сандық идентификаторы = |Идентификатор түрі = |Сандық идентификаторы2 = |Идентификатор түрі2 = |Сандық идентификаторы3 = |Идентификатор түрі3 = |FIPS = |Телефон коды = |Пошта индекстері = |Интернет-үйшігі = |Автомобиль коды = |Сайты = |Сайт тілі = |Commons санаты = |Кірістірме = |Түсініктемелер = }} '''Сирия Палестиналық''' — 135 жылы [[Бар-Кохба көтерілісі|Бар-Кохба көтерілісін]] басқаннан кейін [[Иудея провинциясы|Иудея провинциясының]] орнында құрылған рим провинциясы. Бұл провинция IV ғасырдың соңына дейін өмір сүрді, содан кейін үш Палестинаға бөлінді: [[Прима]], [[Секунда]] және [[Терция]]. Провинцияның астанасы [[Кесария]] қаласы болып қалды, ол маңызды христиан орталығына айналды. k2czjvlpfdgjx0b4h4u4c7nomyahghz 3414791 3414789 2024-12-27T18:32:13Z 1nter pares 146705 +[[Санат:Рим империясының провинциялары]]; +[[Санат:Палестина]]; +[[Санат:Палестина тарихы]] ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) 3414791 wikitext text/x-wiki {{Әкімшілік бірлік |Қазақша атауы = Сирия Палестиналық |Шынайы атауы = {{lang-la|Syria Palaestina}} |Суреті = Roman Empire - Syria Palaestina (AD 210).svg |Сурет атауы = Сирия Палестиналық (210 жыл) |Елтаңба = |Ту = |Елтаңбаның ені = |Тудың ені = |Елтаңбаның аты = |Тудың аты = |Ел = Рим империясы |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = |type = |деңгей = |CoordScale = |Әнұраны = |Статусы = [[Рим провинциясы]] |Кіреді = [[Шығыс диоцезі]] |Әкімшілік құрылыстың түрі = |Кіреді1 = |Әкімшілік құрылыстың түрі1 = |Кіреді2 = |Әкімшілік құрылыстың түрі2 = |Енеді = |Төменгі әкімшілік құрылыстың түрі = |Астанасы = [[Палестиналық Кесария]] |Астана түрі = |Ірі қаласы = |Ірі қалалары = |Құрылды = 135 жылы |Таратылған уақыты = 390 жылы |Басшысы = |Басшының түрі = |Басшысы2 = |Басшының түрі2 = |ЖІӨ = |ЖІӨ жылы = |Жан басына шаққанда ЖІӨ = |ЖІӨ бойынша орны = |Жан басына шаққанда ЖІӨ орны = |Тілі = |Тілдері = |Тұрғыны = |Санақ жылы = |Пайызы = |Халық саны бойынша орны = |Тығыздығы = |Тығыздығы бойынша орны = |Ұлттық құрамы = |Конфессиялық құрамы = |Жер аумағы = |Жер аумағының пайызы = |Жер аумағы бойынша орны = |Максималды биіктігі = |Орташа биіктігі = |Минималды биіктігі = |Карта = |Карта ені = |Әкімшілік бірліктің картасы = |Әкімшілік бірлік картасының ені = |Уақыт белдеуі = |Аббревиатура = |ISO = |Сандық идентификаторы = |Идентификатор түрі = |Сандық идентификаторы2 = |Идентификатор түрі2 = |Сандық идентификаторы3 = |Идентификатор түрі3 = |FIPS = |Телефон коды = |Пошта индекстері = |Интернет-үйшігі = |Автомобиль коды = |Сайты = |Сайт тілі = |Commons санаты = |Кірістірме = |Түсініктемелер = }} '''Сирия Палестиналық''' — 135 жылы [[Бар-Кохба көтерілісі|Бар-Кохба көтерілісін]] басқаннан кейін [[Иудея провинциясы|Иудея провинциясының]] орнында құрылған рим провинциясы. Бұл провинция IV ғасырдың соңына дейін өмір сүрді, содан кейін үш Палестинаға бөлінді: [[Прима]], [[Секунда]] және [[Терция]]. Провинцияның астанасы [[Кесария]] қаласы болып қалды, ол маңызды христиан орталығына айналды. [[Санат:Рим империясының провинциялары]] [[Санат:Палестина]] [[Санат:Палестина тарихы]] 97xrm1fm1b65f9w4pb0r3wkscoza88v 3414796 3414791 2024-12-27T18:34:49Z 1nter pares 146705 3414796 wikitext text/x-wiki {{Әкімшілік бірлік |Қазақша атауы = Сирия Палестиналық |Шынайы атауы = {{lang-la|Syria Palaestina}} |Суреті = Roman Empire - Syria Palaestina (AD 210).svg |Сурет атауы = Сирия Палестиналық (210 жыл) |Елтаңба = |Ту = |Елтаңбаның ені = |Тудың ені = |Елтаңбаның аты = |Тудың аты = |Ел = Рим империясы |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = |type = |деңгей = |CoordScale = |Әнұраны = |Статусы = [[Рим провинциясы]] |Кіреді = [[Шығыс диоцезі]] |Әкімшілік құрылыстың түрі = |Кіреді1 = |Әкімшілік құрылыстың түрі1 = |Кіреді2 = |Әкімшілік құрылыстың түрі2 = |Енеді = |Төменгі әкімшілік құрылыстың түрі = |Астанасы = [[Палестиналық Кесария]] |Астана түрі = |Ірі қаласы = |Ірі қалалары = |Құрылды = 135 жылы |Таратылған уақыты = 390 жылы |Басшысы = |Басшының түрі = |Басшысы2 = |Басшының түрі2 = |ЖІӨ = |ЖІӨ жылы = |Жан басына шаққанда ЖІӨ = |ЖІӨ бойынша орны = |Жан басына шаққанда ЖІӨ орны = |Тілі = |Тілдері = |Тұрғыны = |Санақ жылы = |Пайызы = |Халық саны бойынша орны = |Тығыздығы = |Тығыздығы бойынша орны = |Ұлттық құрамы = |Конфессиялық құрамы = |Жер аумағы = |Жер аумағының пайызы = |Жер аумағы бойынша орны = |Максималды биіктігі = |Орташа биіктігі = |Минималды биіктігі = |Карта = |Карта ені = |Әкімшілік бірліктің картасы = |Әкімшілік бірлік картасының ені = |Уақыт белдеуі = |Аббревиатура = |ISO = |Сандық идентификаторы = |Идентификатор түрі = |Сандық идентификаторы2 = |Идентификатор түрі2 = |Сандық идентификаторы3 = |Идентификатор түрі3 = |FIPS = |Телефон коды = |Пошта индекстері = |Интернет-үйшігі = |Автомобиль коды = |Сайты = |Сайт тілі = |Commons санаты = |Кірістірме = |Түсініктемелер = }} '''Сирия Палестиналық''' ([[Латын тілі|лат.]] Syria Palaestina) — 135 жылы [[Бар-Кохба көтерілісі|Бар-Кохба көтерілісін]] басқаннан кейін [[Иудея провинциясы|Иудея провинциясының]] орнында құрылған рим провинциясы. Бұл провинция IV ғасырдың соңына дейін өмір сүрді, содан кейін үш Палестинаға бөлінді: [[Прима]], [[Секунда]] және [[Терция]]. Провинцияның астанасы [[Кесария]] қаласы болып қалды, ол маңызды христиан орталығына айналды. «Сирия Палестиналық» тіркесі алғаш рет б.з.д. V ғасырда грек тарихшысы Геродоттың еңбектерінде кездеседі.<ref>{{Cite web |url=http://www.jig.ru/meadle_east/307.html |title=Что такое «Палестина»? |accessdate=2011-03-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090204194116/http://www.jig.ru/meadle_east/307.html |archivedate=2009-02-04 |deadlink=yes }}</ref> == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:Рим империясының провинциялары]] [[Санат:Палестина]] [[Санат:Палестина тарихы]] mdckftkxfe6s9x6cjhscrma8hc7z01t 3414801 3414796 2024-12-27T18:40:40Z 1nter pares 146705 3414801 wikitext text/x-wiki {{Әкімшілік бірлік |Қазақша атауы = Сирия Палестиналық |Шынайы атауы = {{lang-la|Syria Palaestina}} |Суреті = Roman Empire - Syria Palaestina (AD 210).svg |Сурет атауы = Сирия Палестиналық (210 жыл) |Елтаңба = |Ту = |Елтаңбаның ені = |Тудың ені = |Елтаңбаның аты = |Тудың аты = |Ел = Рим империясы |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = |type = |деңгей = |CoordScale = |Әнұраны = |Статусы = [[Рим провинциясы]] |Кіреді = [[Шығыс диоцезі]] |Әкімшілік құрылыстың түрі = |Кіреді1 = |Әкімшілік құрылыстың түрі1 = |Кіреді2 = |Әкімшілік құрылыстың түрі2 = |Енеді = |Төменгі әкімшілік құрылыстың түрі = |Астанасы = [[Палестиналық Кесария]] |Астана түрі = |Ірі қаласы = |Ірі қалалары = |Құрылды = 135 жылы |Таратылған уақыты = 390 жылы |Басшысы = |Басшының түрі = |Басшысы2 = |Басшының түрі2 = |ЖІӨ = |ЖІӨ жылы = |Жан басына шаққанда ЖІӨ = |ЖІӨ бойынша орны = |Жан басына шаққанда ЖІӨ орны = |Тілі = |Тілдері = |Тұрғыны = |Санақ жылы = |Пайызы = |Халық саны бойынша орны = |Тығыздығы = |Тығыздығы бойынша орны = |Ұлттық құрамы = |Конфессиялық құрамы = |Жер аумағы = |Жер аумағының пайызы = |Жер аумағы бойынша орны = |Максималды биіктігі = |Орташа биіктігі = |Минималды биіктігі = |Карта = |Карта ені = |Әкімшілік бірліктің картасы = |Әкімшілік бірлік картасының ені = |Уақыт белдеуі = |Аббревиатура = |ISO = |Сандық идентификаторы = |Идентификатор түрі = |Сандық идентификаторы2 = |Идентификатор түрі2 = |Сандық идентификаторы3 = |Идентификатор түрі3 = |FIPS = |Телефон коды = |Пошта индекстері = |Интернет-үйшігі = |Автомобиль коды = |Сайты = |Сайт тілі = |Commons санаты = |Кірістірме = |Түсініктемелер = }} '''Сирия Палестиналық''' ([[Латын тілі|лат.]] Syria Palaestina) — 135 жылы [[Бар-Кохба көтерілісі|Бар-Кохба көтерілісін]] басқаннан кейін [[Иудея провинциясы|Иудея провинциясының]] орнында құрылған рим провинциясы. Бұл провинция IV ғасырдың соңына дейін өмір сүрді, содан кейін үш Палестинаға бөлінді: [[Прима]], [[Секунда]] және [[Терция]]. Провинцияның астанасы [[Кесария]] қаласы болып қалды, ол маңызды христиан орталығына айналды. «Сирия Палестиналық» тіркесі алғаш рет б.з.д. V ғасырда грек тарихшысы Геродоттың еңбектерінде кездеседі.<ref>{{Cite web |url=http://www.jig.ru/meadle_east/307.html |title=Что такое «Палестина»? |accessdate=2011-03-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090204194116/http://www.jig.ru/meadle_east/307.html |archivedate=2009-02-04 |deadlink=yes }}</ref> == Тарихы == Рим императоры [[Адриан]] 135 жылы еврейлердің Бар-Кохба басшылығымен Римге қарсы көтерілісін басты. Ол Иерусалимнің атауын «Элия Капитолина» деп өзгертті және Жерорта теңізі мен Иордан өзені арасындағы бүкіл аумақты «Сирия Палестиналық» деп атауды бұйырды. Рим билігі аймақты эллинизациялау саясатын жүргізіп, амфитеатрлар, термалар және акведуктар салды. Сол уақыттағы құжаттарда «Иудея» және «Иерусалим» сөздері енді кездеспейтін болды. Қираған Иерусалимнің орнында император Адриан римдік Элия Капитолина қаласын тұрғызып, оның орталығында Юпитер ғибадатханасын салдырды. Сондай-ақ Елевферополь мен Никополь сияқты қалалар салынды. == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:Рим империясының провинциялары]] [[Санат:Палестина]] [[Санат:Палестина тарихы]] izfh3mn2xzwiskjfcwqclyjtbno4bam 3414805 3414801 2024-12-27T18:45:57Z 1nter pares 146705 /* Тарихы */ 3414805 wikitext text/x-wiki {{Әкімшілік бірлік |Қазақша атауы = Сирия Палестиналық |Шынайы атауы = {{lang-la|Syria Palaestina}} |Суреті = Roman Empire - Syria Palaestina (AD 210).svg |Сурет атауы = Сирия Палестиналық (210 жыл) |Елтаңба = |Ту = |Елтаңбаның ені = |Тудың ені = |Елтаңбаның аты = |Тудың аты = |Ел = Рим империясы |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = |type = |деңгей = |CoordScale = |Әнұраны = |Статусы = [[Рим провинциясы]] |Кіреді = [[Шығыс диоцезі]] |Әкімшілік құрылыстың түрі = |Кіреді1 = |Әкімшілік құрылыстың түрі1 = |Кіреді2 = |Әкімшілік құрылыстың түрі2 = |Енеді = |Төменгі әкімшілік құрылыстың түрі = |Астанасы = [[Палестиналық Кесария]] |Астана түрі = |Ірі қаласы = |Ірі қалалары = |Құрылды = 135 жылы |Таратылған уақыты = 390 жылы |Басшысы = |Басшының түрі = |Басшысы2 = |Басшының түрі2 = |ЖІӨ = |ЖІӨ жылы = |Жан басына шаққанда ЖІӨ = |ЖІӨ бойынша орны = |Жан басына шаққанда ЖІӨ орны = |Тілі = |Тілдері = |Тұрғыны = |Санақ жылы = |Пайызы = |Халық саны бойынша орны = |Тығыздығы = |Тығыздығы бойынша орны = |Ұлттық құрамы = |Конфессиялық құрамы = |Жер аумағы = |Жер аумағының пайызы = |Жер аумағы бойынша орны = |Максималды биіктігі = |Орташа биіктігі = |Минималды биіктігі = |Карта = |Карта ені = |Әкімшілік бірліктің картасы = |Әкімшілік бірлік картасының ені = |Уақыт белдеуі = |Аббревиатура = |ISO = |Сандық идентификаторы = |Идентификатор түрі = |Сандық идентификаторы2 = |Идентификатор түрі2 = |Сандық идентификаторы3 = |Идентификатор түрі3 = |FIPS = |Телефон коды = |Пошта индекстері = |Интернет-үйшігі = |Автомобиль коды = |Сайты = |Сайт тілі = |Commons санаты = |Кірістірме = |Түсініктемелер = }} '''Сирия Палестиналық''' ([[Латын тілі|лат.]] Syria Palaestina) — 135 жылы [[Бар-Кохба көтерілісі|Бар-Кохба көтерілісін]] басқаннан кейін [[Иудея провинциясы|Иудея провинциясының]] орнында құрылған рим провинциясы. Бұл провинция IV ғасырдың соңына дейін өмір сүрді, содан кейін үш Палестинаға бөлінді: [[Прима]], [[Секунда]] және [[Терция]]. Провинцияның астанасы [[Кесария]] қаласы болып қалды, ол маңызды христиан орталығына айналды. «Сирия Палестиналық» тіркесі алғаш рет б.з.д. V ғасырда грек тарихшысы Геродоттың еңбектерінде кездеседі.<ref>{{Cite web |url=http://www.jig.ru/meadle_east/307.html |title=Что такое «Палестина»? |accessdate=2011-03-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090204194116/http://www.jig.ru/meadle_east/307.html |archivedate=2009-02-04 |deadlink=yes }}</ref> == Тарихы == Рим императоры [[Адриан]] 135 жылы еврейлердің Бар-Кохба басшылығымен Римге қарсы көтерілісін басты. Ол Иерусалимнің атауын «Элия Капитолина» деп өзгертті және Жерорта теңізі мен Иордан өзені арасындағы бүкіл аумақты «Сирия Палестиналық» деп атауды бұйырды. Рим билігі аймақты эллинизациялау саясатын жүргізіп, амфитеатрлар, термалар және акведуктар салды. Сол уақыттағы құжаттарда «Иудея» және «Иерусалим» сөздері енді кездеспейтін болды. Қираған Иерусалимнің орнында император Адриан римдік Элия Капитолина қаласын тұрғызып, оның орталығында Юпитер ғибадатханасын салдырды. Сондай-ақ Елевферополь мен Никополь сияқты қалалар салынды. 260–273 жылдар аралығында бұл аймақ [[Валериан|император Валерианның]] жеңілістерінен кейін Рим империясының құрамындағы бөлініп шыққан [[Пальмира патшалығы|Пальмира патшалығының]] бөлігі болды. Бұл жағдай [[Аврелиан|Аврелиан императорының]] соғысына дейін жалғасты, ол жоғалған аумақтарды қайтарып, Пальмирды қиратты. 390 жылы Сирия Палестиналық Византия империясында үш бөлікке бөлінді: Палестина I (Палестина Прима — Иудея мен Самария, астанасы Кесария), Палестина II (Галилея, астанасы Скифополь), және Палестина III (Идумея, астанасы Петра). VII ғасырда аймақты арабтар жаулап алды. Араб жаулап алушылары 638 жылдан бастап елді «Фаластын» деп атады, бұл «Палестина» атауының арабша формасы болды. == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:Рим империясының провинциялары]] [[Санат:Палестина]] [[Санат:Палестина тарихы]] exqih15j52d9y8pbza47jkxg1dhq4xz 3414807 3414805 2024-12-27T18:48:15Z 1nter pares 146705 /* Тарихы */Сілтемелер 3414807 wikitext text/x-wiki {{Әкімшілік бірлік |Қазақша атауы = Сирия Палестиналық |Шынайы атауы = {{lang-la|Syria Palaestina}} |Суреті = Roman Empire - Syria Palaestina (AD 210).svg |Сурет атауы = Сирия Палестиналық (210 жыл) |Елтаңба = |Ту = |Елтаңбаның ені = |Тудың ені = |Елтаңбаның аты = |Тудың аты = |Ел = Рим империясы |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = |type = |деңгей = |CoordScale = |Әнұраны = |Статусы = [[Рим провинциясы]] |Кіреді = [[Шығыс диоцезі]] |Әкімшілік құрылыстың түрі = |Кіреді1 = |Әкімшілік құрылыстың түрі1 = |Кіреді2 = |Әкімшілік құрылыстың түрі2 = |Енеді = |Төменгі әкімшілік құрылыстың түрі = |Астанасы = [[Палестиналық Кесария]] |Астана түрі = |Ірі қаласы = |Ірі қалалары = |Құрылды = 135 жылы |Таратылған уақыты = 390 жылы |Басшысы = |Басшының түрі = |Басшысы2 = |Басшының түрі2 = |ЖІӨ = |ЖІӨ жылы = |Жан басына шаққанда ЖІӨ = |ЖІӨ бойынша орны = |Жан басына шаққанда ЖІӨ орны = |Тілі = |Тілдері = |Тұрғыны = |Санақ жылы = |Пайызы = |Халық саны бойынша орны = |Тығыздығы = |Тығыздығы бойынша орны = |Ұлттық құрамы = |Конфессиялық құрамы = |Жер аумағы = |Жер аумағының пайызы = |Жер аумағы бойынша орны = |Максималды биіктігі = |Орташа биіктігі = |Минималды биіктігі = |Карта = |Карта ені = |Әкімшілік бірліктің картасы = |Әкімшілік бірлік картасының ені = |Уақыт белдеуі = |Аббревиатура = |ISO = |Сандық идентификаторы = |Идентификатор түрі = |Сандық идентификаторы2 = |Идентификатор түрі2 = |Сандық идентификаторы3 = |Идентификатор түрі3 = |FIPS = |Телефон коды = |Пошта индекстері = |Интернет-үйшігі = |Автомобиль коды = |Сайты = |Сайт тілі = |Commons санаты = |Кірістірме = |Түсініктемелер = }} '''Сирия Палестиналық''' ([[Латын тілі|лат.]] Syria Palaestina) — 135 жылы [[Бар-Кохба көтерілісі|Бар-Кохба көтерілісін]] басқаннан кейін [[Иудея провинциясы|Иудея провинциясының]] орнында құрылған рим провинциясы. Бұл провинция IV ғасырдың соңына дейін өмір сүрді, содан кейін үш Палестинаға бөлінді: [[Прима]], [[Секунда]] және [[Терция]]. Провинцияның астанасы [[Кесария]] қаласы болып қалды, ол маңызды христиан орталығына айналды. «Сирия Палестиналық» тіркесі алғаш рет б.з.д. V ғасырда грек тарихшысы Геродоттың еңбектерінде кездеседі.<ref>{{Cite web |url=http://www.jig.ru/meadle_east/307.html |title=Что такое «Палестина»? |accessdate=2011-03-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090204194116/http://www.jig.ru/meadle_east/307.html |archivedate=2009-02-04 |deadlink=yes }}</ref> == Тарихы == Рим императоры [[Адриан]] 135 жылы еврейлердің Бар-Кохба басшылығымен Римге қарсы көтерілісін басты. Ол Иерусалимнің атауын «Элия Капитолина» деп өзгертті және [[Жерорта теңізі]] мен [[Иордан өзені]] арасындағы бүкіл аумақты «Сирия Палестиналық» деп атауды бұйырды. Рим билігі аймақты эллинизациялау саясатын жүргізіп, амфитеатрлар, термалар және акведуктар салды. Сол уақыттағы құжаттарда «Иудея» және «Иерусалим» сөздері енді кездеспейтін болды. Қираған Иерусалимнің орнында император Адриан римдік [[Элия Капитолина]] қаласын тұрғызып, оның орталығында [[Юпитер ғибадатханасы|Юпитер ғибадатханасын]] салдырды. Сондай-ақ Елевферополь мен Никополь сияқты қалалар салынды. 260–273 жылдар аралығында бұл аймақ [[Валериан|император Валерианның]] жеңілістерінен кейін Рим империясының құрамындағы бөлініп шыққан [[Пальмира патшалығы|Пальмира патшалығының]] бөлігі болды. Бұл жағдай [[Аврелиан|Аврелиан императорының]] соғысына дейін жалғасты, ол жоғалған аумақтарды қайтарып, Пальмирды қиратты. 390 жылы Сирия Палестиналық Византия империясында үш бөлікке бөлінді: Палестина I ([[Палестина Прима]] — [[Иудея]] мен [[Самария]], астанасы Кесария), Палестина II ([[Галилея]], астанасы [[Скифополь]]), және Палестина III ([[Идумея]], астанасы [[Петра]]). VII ғасырда аймақты арабтар жаулап алды. Араб жаулап алушылары 638 жылдан бастап елді «Фаластын» деп атады, бұл «Палестина» атауының арабша формасы болды. == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:Рим империясының провинциялары]] [[Санат:Палестина]] [[Санат:Палестина тарихы]] i68nlx4i1ot9w6n8n9pjx9g867vf763 3414830 3414807 2024-12-27T19:57:50Z 1nter pares 146705 3414830 wikitext text/x-wiki {{Әкімшілік бірлік |Қазақша атауы = Сирия Палестиналық |Шынайы атауы = {{lang-la|Syria Palaestina}} |Суреті = Roman Empire - Syria Palaestina (AD 210).svg |Сурет атауы = Сирия Палестиналық (210 жыл) |Елтаңба = |Ту = |Елтаңбаның ені = |Тудың ені = |Елтаңбаның аты = |Тудың аты = |Ел = Рим империясы |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = |type = |деңгей = |CoordScale = |Әнұраны = |Статусы = [[Рим провинциясы]] |Кіреді = [[Шығыс диоцезі]] |Әкімшілік құрылыстың түрі = |Кіреді1 = |Әкімшілік құрылыстың түрі1 = |Кіреді2 = |Әкімшілік құрылыстың түрі2 = |Енеді = |Төменгі әкімшілік құрылыстың түрі = |Астанасы = [[Палестиналық Кесария]] |Астана түрі = |Ірі қаласы = |Ірі қалалары = |Құрылды = 135 жылы |Таратылған уақыты = 390 жылы |Басшысы = |Басшының түрі = |Басшысы2 = |Басшының түрі2 = |ЖІӨ = |ЖІӨ жылы = |Жан басына шаққанда ЖІӨ = |ЖІӨ бойынша орны = |Жан басына шаққанда ЖІӨ орны = |Тілі = |Тілдері = |Тұрғыны = |Санақ жылы = |Пайызы = |Халық саны бойынша орны = |Тығыздығы = |Тығыздығы бойынша орны = |Ұлттық құрамы = |Конфессиялық құрамы = |Жер аумағы = |Жер аумағының пайызы = |Жер аумағы бойынша орны = |Максималды биіктігі = |Орташа биіктігі = |Минималды биіктігі = |Карта = |Карта ені = |Әкімшілік бірліктің картасы = |Әкімшілік бірлік картасының ені = |Уақыт белдеуі = |Аббревиатура = |ISO = |Сандық идентификаторы = |Идентификатор түрі = |Сандық идентификаторы2 = |Идентификатор түрі2 = |Сандық идентификаторы3 = |Идентификатор түрі3 = |FIPS = |Телефон коды = |Пошта индекстері = |Интернет-үйшігі = |Автомобиль коды = |Сайты = |Сайт тілі = |Commons санаты = |Кірістірме = |Түсініктемелер = }} '''Сирия Палестиналық''' ([[Латын тілі|лат.]] Syria Palaestina) — 135 жылы [[Бар-Кохба көтерілісі|Бар-Кохба көтерілісін]] басқаннан кейін [[Иудея провинциясы|Иудея провинциясының]] орнында құрылған рим провинциясы. Бұл провинция IV ғасырдың соңына дейін өмір сүрді, содан кейін үш Палестинаға бөлінді: [[Прима]], [[Секунда]] және [[Палестина Салютарис|Терция]]. Провинцияның астанасы [[Кесария]] қаласы болып қалды, ол маңызды христиан орталығына айналды. «Сирия Палестиналық» тіркесі алғаш рет б.з.д. V ғасырда грек тарихшысы Геродоттың еңбектерінде кездеседі.<ref>{{Cite web |url=http://www.jig.ru/meadle_east/307.html |title=Что такое «Палестина»? |accessdate=2011-03-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090204194116/http://www.jig.ru/meadle_east/307.html |archivedate=2009-02-04 |deadlink=yes }}</ref> == Тарихы == Рим императоры [[Адриан]] 135 жылы еврейлердің Бар-Кохба басшылығымен Римге қарсы көтерілісін басты. Ол Иерусалимнің атауын «Элия Капитолина» деп өзгертті және [[Жерорта теңізі]] мен [[Иордан өзені]] арасындағы бүкіл аумақты «Сирия Палестиналық» деп атауды бұйырды. Рим билігі аймақты эллинизациялау саясатын жүргізіп, амфитеатрлар, термалар және акведуктар салды. Сол уақыттағы құжаттарда «Иудея» және «Иерусалим» сөздері енді кездеспейтін болды. Қираған Иерусалимнің орнында император Адриан римдік [[Элия Капитолина]] қаласын тұрғызып, оның орталығында [[Юпитер ғибадатханасы|Юпитер ғибадатханасын]] салдырды. Сондай-ақ Елевферополь мен Никополь сияқты қалалар салынды. 260–273 жылдар аралығында бұл аймақ [[Валериан|император Валерианның]] жеңілістерінен кейін Рим империясының құрамындағы бөлініп шыққан [[Пальмира патшалығы|Пальмира патшалығының]] бөлігі болды. Бұл жағдай [[Аврелиан|Аврелиан императорының]] соғысына дейін жалғасты, ол жоғалған аумақтарды қайтарып, Пальмирды қиратты. 390 жылы Сирия Палестиналық Византия империясында үш бөлікке бөлінді: Палестина I ([[Палестина Прима]] — [[Иудея]] мен [[Самария]], астанасы Кесария), Палестина II ([[Галилея]], астанасы [[Скифополь]]), және Палестина III ([[Идумея]], астанасы [[Петра]]). VII ғасырда аймақты арабтар жаулап алды. Араб жаулап алушылары 638 жылдан бастап елді «Фаластын» деп атады, бұл «Палестина» атауының арабша формасы болды. == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:Рим империясының провинциялары]] [[Санат:Палестина]] [[Санат:Палестина тарихы]] p5bhqtxvp9ddncpwuqcqkh62vbq9z5n 2 750841 3414792 2024-12-27T18:32:54Z Borisenko-ru 141006 new page 3414792 wikitext text/x-wiki {{Userboxtop|toptext=}} {{#babel:ru|ru-5|en-5|kk-0}} {{Userboxbottom}} == Tools == * [[LaTeX|<span class="texhtml" style="font-family: 'CMU Serif', cmr10, LMRoman10-Regular, 'Latin Modern Math', 'Nimbus Roman No9 L', 'Times New Roman', Times, serif;">L<span style="text-transform: uppercase; font-size: 0.75em; vertical-align: 0.25em; margin-left: -0.36em; margin-right: -0.15em; line-height: 1ex;">a</span>T<span style="text-transform: uppercase; vertical-align: -0.25em; margin-left: -0.1667em; margin-right: -0.125em; line-height: 1ex;">e</span>X]] ** [https://web.archive.org/web/20160305074303/https://www.math.upenn.edu/tex-stuff/cookbook.pdf cookbook] ** [https://en.wikipedia.org/wiki/Help:Displaying_a_formula#LaTeX_basics <math>] ** [https://en.wikipedia.org/wiki/Help:Displaying_a_formula#Chemistry <chem>] ** [https://tug.org/FontCatalogue/ fonts] 48qn6vew3zvg4v5eifp5tgt7fm3d0vr 3 750842 3414828 2024-12-27T19:50:29Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3414828 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Kamillakenes}} -- [[Қатысушы:Erboldilyara|Сариев Ербол]] ([[Қатысушы талқылауы:Erboldilyara|талқылауы]] 00:50, 2024 ж. желтоқсанның 28 (+05) pxd9f1y5avpcuonvbzpg63fol2us7cf 3 750843 3414851 2024-12-27T22:23:54Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3414851 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Merey KBTU}} -- [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 03:23, 2024 ж. желтоқсанның 28 (+05) lgb48bml2n5nc8mnidhqadsrpl2xkal 3 750844 3414861 2024-12-27T23:15:32Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3414861 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Nctfan20044}} -- [[Қатысушы:Erboldilyara|Сариев Ербол]] ([[Қатысушы талқылауы:Erboldilyara|талқылауы]] 04:15, 2024 ж. желтоқсанның 28 (+05) f2cw07x4dsyraqrnwc3iaslv875zp6c 3 750845 3414878 2024-12-28T01:18:50Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3414878 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=KPOfficial26}} -- [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 06:18, 2024 ж. желтоқсанның 28 (+05) b1zv7i6d0d1by7tsp4bzvvs1dxygx7f 3 750846 3414880 2024-12-28T04:09:59Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3414880 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Ayannacali}} -- [[Қатысушы:Салиха|Салиха]] ([[Қатысушы талқылауы:Салиха|талқылауы]]) 09:09, 2024 ж. желтоқсанның 28 (+05) 6d53xmssxzbso897sili3ywcyeou76e 3 750847 3414882 2024-12-28T04:25:40Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3414882 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=加拿大球}} -- [[Қатысушы:Салиха|Салиха]] ([[Қатысушы талқылауы:Салиха|талқылауы]]) 09:25, 2024 ж. желтоқсанның 28 (+05) d3vhw3g78wbg2wvyzop7jfv0vkxoirv 3 750848 3414908 2024-12-28T05:53:24Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3414908 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Letzte Übermensch}} -- [[Қатысушы:Kaiyr|Kaiyr]] ([[Қатысушы талқылауы:Kaiyr|талқылауы]] 10:53, 2024 ж. желтоқсанның 28 (+05) ht7nb6rx8ttqtuhyivou6k5s3mzvmvt 3 750849 3414915 2024-12-28T06:59:06Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3414915 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=AdsonY}} -- [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 11:59, 2024 ж. желтоқсанның 28 (+05) kbodld0oyrht6lxswu49a37qqfq9vyl 3 750850 3414916 2024-12-28T06:59:45Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3414916 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=ОлжасОлжабаев}} -- [[Қатысушы:Erboldilyara|Сариев Ербол]] ([[Қатысушы талқылауы:Erboldilyara|талқылауы]] 11:59, 2024 ж. желтоқсанның 28 (+05) h85qlou9oxvyefc5dixnqii3cu6goof 0 750851 3414919 2024-12-28T07:09:24Z Орел Карл 81620 Жаңа бетте: {{Мемлекеттік қайраткер | түс = монарх | Қазақша есімі = Инает Герей | Шынайы есімі = {{lang-crh|İnayet Geray}},<br />''عنایت كراى'' | Суреті = | Атауы = | Сурет ені = | Елтаңба = | Елтаңба атауы = | Елтаңба ені = | Титулы... 3414919 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік қайраткер | түс = монарх | Қазақша есімі = Инает Герей | Шынайы есімі = {{lang-crh|İnayet Geray}},<br />''عنایت كراى'' | Суреті = | Атауы = | Сурет ені = | Елтаңба = | Елтаңба атауы = | Елтаңба ені = | Титулы = 26-[[Қырым хандарының тізімі|Билеуші, Падишаһ және Ұлы Қырым ханы]] | Лақап аты = | Ту = Flag of the Crimean Tatar people.svg | Ту2 = Gerae-tamga.svg | Басқара бастады = [[1635 жыл|1635]] | Басқаруын аяқтады = [[1637 жыл|1637]] | Басқарған кезеңі = | Ізашары = [[Жәнібек Герей]] | Ізбасары = [[I Баһадүр Герей]] | Тәж кигізу жорасы = | Биліктен бас тартуы = | Мұрагері = | Бірігіп басқарушы1 = | Бірігіп басқарушы1Басқара бастады = | Бірігіп басқарушы1Басқаруын аяқтады = | регент1 = | регент1Басқара бастады = | регент1Басқаруын аяқтады = | регент2 = | регент2Басқара бастады = | регент2Басқаруын аяқтады = | Премьер = | Вице-президент = | Президент = | Монарх = | Губернатор = | Вице-губернатор = | Титулы_2 = | Ту_2 = | Ту2_2 = | Реті_2 = | Басқара бастады_2 = | Басқаруын аяқтады_2 = | Ізашары_2 = | Ізбасары_2 = | Титулы_3 = | Ту_3 = | Ту2_3 = | Реті_3 = | Басқара бастады_3 = | Басқаруын аяқтады_3 = | Ізашары_3 = | Ізбасары_3 = | Титулы_4 = | Ту_4 = | Ту2_4 = | Реті_4 = | Басқара бастады_4 = | Басқаруын аяқтады_4 = | Ізашары_4 = | Ізбасары_4 = | Түсініктемелер = | Діні = [[Ислам|ислам]] | Азаматтығы = | Туған күні = 1597 | Туған жері = | Қайтыс болған күні = 1637 | Қайтыс болған жері = | Жерленді = [[Ыстанбұл]] | Династия = [[Герейлер (әулет)|Герейлер]] | Туған кездегі есімі = | Әкесі = [[II Ғазы Герей]] | Анасы = | Жұбайы = | Балалары = | Қызмет еткен жылдары = | Құрамында болды = | Әскер түрі = | Атағы = | Басқарды = | Шайқасы = | Ғылыми аясы = | Жұмыс істеген орны = | Партиясы = | Қызметі = | Мамандығы = | Білімі = | Ғылыми дәрежесі = | Марапаттары = | Қолтаңбасы = | Монограммасы = | Сайты = | Commons = }} '''Инает Герей''' ({{lang-crh|İnayet Geray}}; [[1597 жыл|1597]] — [[1637 жыл|1637]]) — [[Герейлер (әулет)|Герей]] әулетінен шыққан Қырым ханы (1635-1637), Қырым ханы [[II Ғазы Герей|II Ғазы Герейдің]] ұлы әрі Қырым ханы [[I Дәулет Герей|I Дәулет Герейдің]] немересі. 1608 жылы ағасы, Қырым ханы [[Тоқтамыс Герей|Тоқтамыс Герейді]] тұтқынға алып, өлтіргеннен кейін Инает Герей қалған бауырларымен бірге Қырымды тастап, Түркияға кетіп қалды. == Өмірбаяны == Ол [[II Ғазы Герей|II Ғазы Герей ханның]] (1588–1608) ұлы еді. Ғазыда, кем дегенде, [[Тоқтамыс Герей|Тоқтамыс]], Сефер, Инает, Хусам, Сағадат және Ауз деген ұлдары болды. Ғазы қайтыс болған соң ұлы Тоқтамыс Герейді хан етіп тағайындайды. Түріктер мұны қабылдамай, [[I Селәмет Герей|І Селәмет Герейді]] (1608–1610) хан етіп тағайындайды. Тоқтамыс пен оның бауыры Сеферді Селәметтің адамдары өлтіреді. Қалған ағайынды Инает, Хусам, Сағадат және Ауз аман-сау қалу үшін Түркияға жіберілді. Түркияда тұратын Герей әулетінің мүшелері, егер түріктер билеуші ханды биліктен алшақтатуға шешім қабылдаса, олардың орнын толтыру мүмкін болды. Селәметті 1610 жылы [[Жәнібек Герей|Жәнібек]] тақтан тайдырып, өзін хан деп жариялады. Ол 1623 жылы [[III Мехмет Герей|Мехмет Герейдің]] әрекетінен тақтан айырылып қалды. Бірақ-та билікті өзіне қайтарған соң, 1635 жылы Осман билігі оны хан тағынан түсіруге шешім қабылдады. == Билік еткен кезі == == Дереккөздер == {{дереккөздер}} gqpm6ytwpviiw89x60q8xh8w2wi8pkm 3414920 3414919 2024-12-28T07:10:38Z Орел Карл 81620 «[[Санат:Қырым хандары|Қырым хандары]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) 3414920 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік қайраткер | түс = монарх | Қазақша есімі = Инает Герей | Шынайы есімі = {{lang-crh|İnayet Geray}},<br />''عنایت كراى'' | Суреті = | Атауы = | Сурет ені = | Елтаңба = | Елтаңба атауы = | Елтаңба ені = | Титулы = 26-[[Қырым хандарының тізімі|Билеуші, Падишаһ және Ұлы Қырым ханы]] | Лақап аты = | Ту = Flag of the Crimean Tatar people.svg | Ту2 = Gerae-tamga.svg | Басқара бастады = [[1635 жыл|1635]] | Басқаруын аяқтады = [[1637 жыл|1637]] | Басқарған кезеңі = | Ізашары = [[Жәнібек Герей]] | Ізбасары = [[I Баһадүр Герей]] | Тәж кигізу жорасы = | Биліктен бас тартуы = | Мұрагері = | Бірігіп басқарушы1 = | Бірігіп басқарушы1Басқара бастады = | Бірігіп басқарушы1Басқаруын аяқтады = | регент1 = | регент1Басқара бастады = | регент1Басқаруын аяқтады = | регент2 = | регент2Басқара бастады = | регент2Басқаруын аяқтады = | Премьер = | Вице-президент = | Президент = | Монарх = | Губернатор = | Вице-губернатор = | Титулы_2 = | Ту_2 = | Ту2_2 = | Реті_2 = | Басқара бастады_2 = | Басқаруын аяқтады_2 = | Ізашары_2 = | Ізбасары_2 = | Титулы_3 = | Ту_3 = | Ту2_3 = | Реті_3 = | Басқара бастады_3 = | Басқаруын аяқтады_3 = | Ізашары_3 = | Ізбасары_3 = | Титулы_4 = | Ту_4 = | Ту2_4 = | Реті_4 = | Басқара бастады_4 = | Басқаруын аяқтады_4 = | Ізашары_4 = | Ізбасары_4 = | Түсініктемелер = | Діні = [[Ислам|ислам]] | Азаматтығы = | Туған күні = 1597 | Туған жері = | Қайтыс болған күні = 1637 | Қайтыс болған жері = | Жерленді = [[Ыстанбұл]] | Династия = [[Герейлер (әулет)|Герейлер]] | Туған кездегі есімі = | Әкесі = [[II Ғазы Герей]] | Анасы = | Жұбайы = | Балалары = | Қызмет еткен жылдары = | Құрамында болды = | Әскер түрі = | Атағы = | Басқарды = | Шайқасы = | Ғылыми аясы = | Жұмыс істеген орны = | Партиясы = | Қызметі = | Мамандығы = | Білімі = | Ғылыми дәрежесі = | Марапаттары = | Қолтаңбасы = | Монограммасы = | Сайты = | Commons = }} '''Инает Герей''' ({{lang-crh|İnayet Geray}}; [[1597 жыл|1597]] — [[1637 жыл|1637]]) — [[Герейлер (әулет)|Герей]] әулетінен шыққан Қырым ханы (1635-1637), Қырым ханы [[II Ғазы Герей|II Ғазы Герейдің]] ұлы әрі Қырым ханы [[I Дәулет Герей|I Дәулет Герейдің]] немересі. 1608 жылы ағасы, Қырым ханы [[Тоқтамыс Герей|Тоқтамыс Герейді]] тұтқынға алып, өлтіргеннен кейін Инает Герей қалған бауырларымен бірге Қырымды тастап, Түркияға кетіп қалды. == Өмірбаяны == Ол [[II Ғазы Герей|II Ғазы Герей ханның]] (1588–1608) ұлы еді. Ғазыда, кем дегенде, [[Тоқтамыс Герей|Тоқтамыс]], Сефер, Инает, Хусам, Сағадат және Ауз деген ұлдары болды. Ғазы қайтыс болған соң ұлы Тоқтамыс Герейді хан етіп тағайындайды. Түріктер мұны қабылдамай, [[I Селәмет Герей|І Селәмет Герейді]] (1608–1610) хан етіп тағайындайды. Тоқтамыс пен оның бауыры Сеферді Селәметтің адамдары өлтіреді. Қалған ағайынды Инает, Хусам, Сағадат және Ауз аман-сау қалу үшін Түркияға жіберілді. Түркияда тұратын Герей әулетінің мүшелері, егер түріктер билеуші ханды биліктен алшақтатуға шешім қабылдаса, олардың орнын толтыру мүмкін болды. Селәметті 1610 жылы [[Жәнібек Герей|Жәнібек]] тақтан тайдырып, өзін хан деп жариялады. Ол 1623 жылы [[III Мехмет Герей|Мехмет Герейдің]] әрекетінен тақтан айырылып қалды. Бірақ-та билікті өзіне қайтарған соң, 1635 жылы Осман билігі оны хан тағынан түсіруге шешім қабылдады. == Билік еткен кезі == == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Қырым хандары]] ry6gcyf325c6q5cxitstr05n82zos9z 3414921 3414920 2024-12-28T07:10:52Z Орел Карл 81620 /* Дереккөздер */ 3414921 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік қайраткер | түс = монарх | Қазақша есімі = Инает Герей | Шынайы есімі = {{lang-crh|İnayet Geray}},<br />''عنایت كراى'' | Суреті = | Атауы = | Сурет ені = | Елтаңба = | Елтаңба атауы = | Елтаңба ені = | Титулы = 26-[[Қырым хандарының тізімі|Билеуші, Падишаһ және Ұлы Қырым ханы]] | Лақап аты = | Ту = Flag of the Crimean Tatar people.svg | Ту2 = Gerae-tamga.svg | Басқара бастады = [[1635 жыл|1635]] | Басқаруын аяқтады = [[1637 жыл|1637]] | Басқарған кезеңі = | Ізашары = [[Жәнібек Герей]] | Ізбасары = [[I Баһадүр Герей]] | Тәж кигізу жорасы = | Биліктен бас тартуы = | Мұрагері = | Бірігіп басқарушы1 = | Бірігіп басқарушы1Басқара бастады = | Бірігіп басқарушы1Басқаруын аяқтады = | регент1 = | регент1Басқара бастады = | регент1Басқаруын аяқтады = | регент2 = | регент2Басқара бастады = | регент2Басқаруын аяқтады = | Премьер = | Вице-президент = | Президент = | Монарх = | Губернатор = | Вице-губернатор = | Титулы_2 = | Ту_2 = | Ту2_2 = | Реті_2 = | Басқара бастады_2 = | Басқаруын аяқтады_2 = | Ізашары_2 = | Ізбасары_2 = | Титулы_3 = | Ту_3 = | Ту2_3 = | Реті_3 = | Басқара бастады_3 = | Басқаруын аяқтады_3 = | Ізашары_3 = | Ізбасары_3 = | Титулы_4 = | Ту_4 = | Ту2_4 = | Реті_4 = | Басқара бастады_4 = | Басқаруын аяқтады_4 = | Ізашары_4 = | Ізбасары_4 = | Түсініктемелер = | Діні = [[Ислам|ислам]] | Азаматтығы = | Туған күні = 1597 | Туған жері = | Қайтыс болған күні = 1637 | Қайтыс болған жері = | Жерленді = [[Ыстанбұл]] | Династия = [[Герейлер (әулет)|Герейлер]] | Туған кездегі есімі = | Әкесі = [[II Ғазы Герей]] | Анасы = | Жұбайы = | Балалары = | Қызмет еткен жылдары = | Құрамында болды = | Әскер түрі = | Атағы = | Басқарды = | Шайқасы = | Ғылыми аясы = | Жұмыс істеген орны = | Партиясы = | Қызметі = | Мамандығы = | Білімі = | Ғылыми дәрежесі = | Марапаттары = | Қолтаңбасы = | Монограммасы = | Сайты = | Commons = }} '''Инает Герей''' ({{lang-crh|İnayet Geray}}; [[1597 жыл|1597]] — [[1637 жыл|1637]]) — [[Герейлер (әулет)|Герей]] әулетінен шыққан Қырым ханы (1635-1637), Қырым ханы [[II Ғазы Герей|II Ғазы Герейдің]] ұлы әрі Қырым ханы [[I Дәулет Герей|I Дәулет Герейдің]] немересі. 1608 жылы ағасы, Қырым ханы [[Тоқтамыс Герей|Тоқтамыс Герейді]] тұтқынға алып, өлтіргеннен кейін Инает Герей қалған бауырларымен бірге Қырымды тастап, Түркияға кетіп қалды. == Өмірбаяны == Ол [[II Ғазы Герей|II Ғазы Герей ханның]] (1588–1608) ұлы еді. Ғазыда, кем дегенде, [[Тоқтамыс Герей|Тоқтамыс]], Сефер, Инает, Хусам, Сағадат және Ауз деген ұлдары болды. Ғазы қайтыс болған соң ұлы Тоқтамыс Герейді хан етіп тағайындайды. Түріктер мұны қабылдамай, [[I Селәмет Герей|І Селәмет Герейді]] (1608–1610) хан етіп тағайындайды. Тоқтамыс пен оның бауыры Сеферді Селәметтің адамдары өлтіреді. Қалған ағайынды Инает, Хусам, Сағадат және Ауз аман-сау қалу үшін Түркияға жіберілді. Түркияда тұратын Герей әулетінің мүшелері, егер түріктер билеуші ханды биліктен алшақтатуға шешім қабылдаса, олардың орнын толтыру мүмкін болды. Селәметті 1610 жылы [[Жәнібек Герей|Жәнібек]] тақтан тайдырып, өзін хан деп жариялады. Ол 1623 жылы [[III Мехмет Герей|Мехмет Герейдің]] әрекетінен тақтан айырылып қалды. Бірақ-та билікті өзіне қайтарған соң, 1635 жылы Осман билігі оны хан тағынан түсіруге шешім қабылдады. == Билік еткен кезі == == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Қырым хандары}} [[Санат:Қырым хандары]] omqcc8z1uyl3znnlxjkdfmi2klsjo53 3 750852 3414926 2024-12-28T07:21:46Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3414926 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Elnur777536276}} -- [[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 12:21, 2024 ж. желтоқсанның 28 (+05) b2jwhmd4cqs9mfawhjkbe0u2mxpbgwa 3 750853 3414928 2024-12-28T07:23:54Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3414928 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Zedsamcat}} -- [[Қатысушы:Erboldilyara|Сариев Ербол]] ([[Қатысушы талқылауы:Erboldilyara|талқылауы]] 12:23, 2024 ж. желтоқсанның 28 (+05) tbkngze5vpeyc7xso4yafxer78oo556 3 750854 3414940 2024-12-28T07:45:23Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3414940 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Ubzar}} -- [[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 12:45, 2024 ж. желтоқсанның 28 (+05) bfxe5f55mgbzim7mn7nnb8ovk43dk5z 3 750855 3414961 2024-12-28T08:30:20Z DreamRimmer 140958 DreamRimmer [[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B]] бетін [[Қатысушы талқылауы:Nurken]] бетіне жылжытты: Automatically moved page while renaming the user "[[Special:CentralAuth/Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]]" to "[[Special:CentralAuth/Nurken|Nurken]]" 3414961 wikitext text/x-wiki #АЙДАУ [[Қатысушы талқылауы:Nurken]] p5pp6y7hmd0y5ff862qo87lkzte7v72 3 750856 3414962 2024-12-28T08:30:20Z DreamRimmer 140958 DreamRimmer [[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B/Мұрағат/3]] бетін [[Қатысушы талқылауы:Nurken/Мұрағат/3]] бетіне жылжытты: Automatically moved page while renaming the user "[[Special:CentralAuth/Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]]" to "[[Special:CentralAuth/Nurken|Nurken]]" 3414962 wikitext text/x-wiki #АЙДАУ [[Қатысушы талқылауы:Nurken/Мұрағат/3]] q5nhnwis8dd0rkwcx9ep01newxeam7o 2 750857 3414963 2024-12-28T08:30:21Z DreamRimmer 140958 DreamRimmer [[Қатысушы:Malik Nursultan B/зертхана]] бетін [[Қатысушы:Nurken/зертхана]] бетіне жылжытты: Automatically moved page while renaming the user "[[Special:CentralAuth/Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]]" to "[[Special:CentralAuth/Nurken|Nurken]]" 3414963 wikitext text/x-wiki #АЙДАУ [[Қатысушы:Nurken/зертхана]] o5sqxbzaeuohhgh7rbzk0d2sxoad05e 3 750858 3414964 2024-12-28T08:30:21Z DreamRimmer 140958 DreamRimmer [[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B/Мұрағат/2]] бетін [[Қатысушы талқылауы:Nurken/Мұрағат/2]] бетіне жылжытты: Automatically moved page while renaming the user "[[Special:CentralAuth/Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]]" to "[[Special:CentralAuth/Nurken|Nurken]]" 3414964 wikitext text/x-wiki #АЙДАУ [[Қатысушы талқылауы:Nurken/Мұрағат/2]] 4fwra2sx6ogheeovrlnmyvbxboqb8fi 2 750859 3414965 2024-12-28T08:30:22Z DreamRimmer 140958 DreamRimmer [[Қатысушы:Malik Nursultan B]] бетін [[Қатысушы:Nurken]] бетіне жылжытты: Automatically moved page while renaming the user "[[Special:CentralAuth/Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]]" to "[[Special:CentralAuth/Nurken|Nurken]]" 3414965 wikitext text/x-wiki #АЙДАУ [[Қатысушы:Nurken]] lqj8nf7th03ejdnn9h5akea6lwpkxtr 3 750860 3414967 2024-12-28T08:31:21Z DreamRimmer 140958 DreamRimmer [[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B/Мұрағат/1]] бетін [[Қатысушы талқылауы:Nurken/Мұрағат/1]] бетіне жылжытты: Automatically moved page while renaming the user "[[Special:CentralAuth/Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]]" to "[[Special:CentralAuth/Nurken|Nurken]]" 3414967 wikitext text/x-wiki #АЙДАУ [[Қатысушы талқылауы:Nurken/Мұрағат/1]] r9fdu2rk8q5dp0dvf0o01ut4b5h52ym 2 750861 3414969 2024-12-28T08:31:22Z DreamRimmer 140958 DreamRimmer [[Қатысушы:Malik Nursultan B/Мақалалар]] бетін [[Қатысушы:Nurken/Мақалалар]] бетіне жылжытты: Automatically moved page while renaming the user "[[Special:CentralAuth/Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]]" to "[[Special:CentralAuth/Nurken|Nurken]]" 3414969 wikitext text/x-wiki #АЙДАУ [[Қатысушы:Nurken/Мақалалар]] iuinxyexmssm1mxp2zy5j9nhgby7xw4 0 750862 3414972 2024-12-28T09:02:01Z Шайнүсіп 161753 Жаңа бетте: {{Мемлекеттік қайраткер|Есімі=Виктор Валерьевич Темірбаев|Титулы=[[Қазақстан]]ның [[Болгария]]дағы елшісі|Ту=Flag of Bulgaria.svg|Ту2=Flag of Kazakhstan.svg|Басқара бастады=9 желтоқсан 2022 жылдан бастап|Президент=[[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]]|Ізашары=Темірта... 3414972 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік қайраткер|Есімі=Виктор Валерьевич Темірбаев|Титулы=[[Қазақстан]]ның [[Болгария]]дағы елшісі|Ту=Flag of Bulgaria.svg|Ту2=Flag of Kazakhstan.svg|Басқара бастады=9 желтоқсан 2022 жылдан бастап|Президент=[[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]]|Ізашары=[[Теміртай Рымтайұлы Ізбастин|Теміртай Ізбастин]]|Титулы_2=[[Қазақстан]]ның [[Латвия]]дағы елшісі|Ту_2=Flag of Latvia.svg|Ту2_2=Flag of Kazakhstan.svg|Басқара бастады_2=8 ақпан 2019|Басқаруын аяқтады_2=1 қараша 2019|Президент_2=[[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]]<br> [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]]|Ізбасары_2=Тимур Владимирович Пірімбетов|Ізашары_2=[[Бауыржан Әлімұлы Мұхаметжанов|Бауыржан Мұхаметжанов]]|Титулы_3=[[Қазақстан]]ның [[Литва]]дағы елшісі|Ту_3=Flag of Lithuania.svg|Ту2_3=Flag of Kazakhstan.svg|Басқара бастады_3=тамыз 2018|Басқаруын аяқтады_3=9 желтоқсан 2022|Президент_3=[[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]]<br> [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]]|Ізбасары_3=Тимур Владимирович Пірімбетов|Ізашары_3=[[Бауыржан Әлімұлы Мұхаметжанов|Бауыржан Мұхаметжанов]]|Білімі=1. [[Мәскеу электроника және математика институты|Мәскеу электронды машина жасау институты]]<br>2. [[Ресей СІМ Дипломатиялық академиясы]]|Мамандығы=1. Радиоинженер-құрылысшы<br>2. Халықаралық қатынастар|Қызметі=[[Елші]], [[дипломатия]]|Азаматтығы={{Байрақ|КСРО}}→ <br> {{Байрақ|Қазақстан}}|Туған жері={{туғанжері|Павлодар|Павлодарда}}, [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]], [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]]|Әкесі=Валерий Батаевич Темірбаев|Туған күні=16.7.1967|Сайты=[https://www.gov.kz/memleket/entities/mfa-sofia#:~:text=%D1%81%25209%2520%D0%B4%D0%B5%D0%BA%D0%B0%D0%B1%D1%80%D1%8F%25202022%2520%D0%B3.&text=%D0%A7%D1%80%D0%B5%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B9%D0%BD%D1%8B%D0%BC%2520%D0%B8%2520%D0%9F%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D1%87%D0%BD%D1%8B%D0%BC%2520%D0%9F%D0%BE%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%BC%2520%D0%A0%D0%9A%2520%D1%8F%D0%B2%D0%BB%D1%8F%D0%B5%D1%82%D1%81%D1%8F%2520%D0%A2%D0%B5%D0%BC%D0%B8%D1%80%D0%B1%D0%B0%D0%B5%D0%B2%2520%D0%92%D0%B8%D0%BA%D1%82%D0%BE%D1%80%2520%D0%92%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D1%80%D1%8C%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87. Қазақстанның Болгариядағы елшілігі]|Әскер түрі=[[КСРО Қарулы Күштері]]|Қызмет еткен жылдары=1986—1988}} '''Виктор Валерьевич Темірбаев''' ([[16 шілде]] [[1967 жыл|1967]], [[Павлодар]]) — қазақстандық дипломат, [[Қазақстан елшілерінің тізімі|елші]]. І сыныпты Төтенше және Өкілетті Уәкіл. == Өмірбаяны == 1967 жылы 16 шілдеде [[Павлодар|Павлодарда]] дүниеге келді. === Білімі === 1993 жылы [[Мәскеу электроника және математика институты|Мәскеу электронды машина жасау институтын]] “радиоинженер-құрылысшы”, 1999 жылы [[Ресей СІМ Дипломатиялық академиясы|Ресей СІМ Дипломатиялық академиясын]] “халықаралық қатынастар” мамандығы бойынша тәмамдады. === Мансабы === * 1986—1988 — [[КСРО Қарулы Күштері|КСРО Қарулы Күштерінде]] әскери қызмет: * 1991—1993 — “Қазақстан қаржы-өнеркәсіптік тобы” АҚ менеджері; * 1993—1994 — [[Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігі|Қазақстан Сыртқы істер министрлігі]] Халықаралық экономикалық қатынастар басқармасының референті; * 1994—1994 — Мемлекеттік протокол басқармасының референті; * 1994—1997 — [[Қазақстанның Пәкістандағы Елшілігі|Қазақстанның Пәкістандағы Елшілігінің]] атташесі, үшінші хатшысі; * 1999—2003 — [[Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігі|Қазақстан Сыртқы істер министрлігі]] Көпжақты ынтымақтастық департаментінің екінші, бірінші хатшысы, кеңесшісі; * 2003—2005 — [[Қазақстанның Израильдегі Елшілігі|Қазақстанның Израильдегі Елшілігінің]] бірінші хатшысы; * 2005—2006 — [[Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігі|Қазақстан Сыртқы істер министрлігі]] Халықаралық ұйымдар және қауіпсіздік мәселелері департаментінің бөлім бастығы, Азия ынтымақтастығы департаментінің бөлім бастығы; * 2006—2007 — [[АӨСШК]] Хатшылығының саяси бөлімінің басшысы; * 2007—2008 — “Қазына” ТДҚ АҚ өкілдігі басшысының орынбасары; * 2009—2010 — «Ұлттық инновациялық қор» АҚ Корпоративтік даму департаментінің директоры; * 2010—2018 — [[Қазақстанның Ресейдегі Елшілігі|Қазақстанның Ресейдегі Елшілігінің]] кеңесшісі, кеңесші-уәкілі; * 2018—2022 — [[Қазақстан|Қазақстанның]] [[Литва|Литвадағы]] елшісі;<ref>{{Cite web|url=https://primeminister.kz/news/17036|title=Виктор Темірбаев ҚР-ның Литвадағы Төтенше және Өкілетті Елшісі қызметіне тағайындалды|date=2018-08-27|lang=kz|work=[[Қазақстан премьер-министрі]]нің ресми ақпараттық ресурсы|accessdate=2024-12-28}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen--911248|title=Мемлекет басшысының жарлықтарымен:|date=2022-12-09|lang=kz|work=[[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президентінің]] ресми сайты|accessdate=2024-12-28}}</ref> * 2019—2019 — [[Қазақстан|Қазақстанның]] [[Латвия|Латвиядағы]] елшісі;<ref>{{Cite web|url=https://kz.kursiv.media/2019-02-07/viktor-temirbaev-naznachen-poslom-kazakhstana-v-latvii/amp/|title=Виктор Темирбаев назначен послом Казахстана в Латвии|date=2019-02-07|lang=ru|work=kz.kursiv.media|accessdate=2024-12-28}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://primeminister.kz/news/glava-gosudarstva-naznachil-poslov-rk-v-knr-latvii-i-bolgarii|title=Мемлекет басшысы Қазақстанның ҚХР-дағы, Латвия және Болгариядағы елшілерін тағайындады|date=2019-11-01|lang=kz|work=[[Қазақстан премьер-министрі]]нің ресми ақпараттық ресурсы|accessdate=2024-12-28}}</ref> * 2022 — [[Қазақстан|Қазақстанның]] [[Болгария|Болгариядағы]] елшісі.<ref>{{Cite web|url=https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysynyn-zharlyktarymen--911248|title=Мемлекет басшысының жарлықтарымен:|date=2022-12-09|lang=kz|work=[[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президентінің]] ресми сайты|accessdate=2024-12-28}}</ref> === Жеке өмірі === Үйленген, 4 бала тәрбиелеуде.<ref>{{Cite web|url=https://online.zakon.kz/m/amp/document/34138108|title=Темирбаев Виктор Валерьевич (персональная справка)|lang=ru|work=online.zakon.kz|accessdate=2024-12-28}}</ref> Әкесі Валерий Батаевич Темірбаев (1941 туған) — [[Қазақстан|Қазақстанның]] [[Ресей|Ресейдегі]] (1993—1994), [[Беларусь|Беларусьтегі]] (1994—1996), [[Түрікменстан|Түрікменстандағы]] (1996—1999) елшісі және [[ТМД]] Жарғылық органдары жанындағы тұрақты өкілі (1995—1996).<ref>{{Cite web|url=https://tou.edu.kz/ru/social-activity/studencheskie-objedinenija/4-known-graduates/known-graduates/18-2009-01-05-03-55-04|title=ТЕМИРБАЕВ ВАЛЕРИЙ БАТАЕВИЧ|lang=ru|work=tou.edu.kz|accessdate=2024-12-28}}</ref> [[Орыс тілі|Орыс]], [[Ағылшын тілі|ағылшын]] және [[Испан тілі|испан тілдерін]] меңгерген. == Марапаттары мен атақтары == * І сыныпты Төтенше және Өкілетті Уәкіл. == Дереккөздер == [[Санат:Қазақстанның Болгариядағы елшілері]] [[Санат:Қазақстанның Латвиядағы елшілері]] [[Санат:Қазақстанның Литвадағы елшілері]] [[Санат:Қазақстан дипломаттары]] orpquxej4j3cdc6oxw66cued6tip2aj 3 750863 3414976 2024-12-28T09:31:16Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3414976 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Tomori Yamada}} -- <font color="#009900">[[Қатысушы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-family:Georgia;"><i>Мұхамеджан А.А.</i></span>]]</font> [[Қатысушы талқылауы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-size:90%"><font color="#0000FF">(талқылауы)</font></span>]] 14:31, 2024 ж. желтоқсанның 28 (+05) ir0r3q3dk8z7qb4fa5y6mci5s7pwhwr 3 750864 3414989 2024-12-28T10:31:38Z ASid 109844 ASid [[Қатысушы талқылауы:Robmarotiz]] бетін [[Қатысушы талқылауы:Marxivi]] бетіне жылжытты: Automatically moved page while renaming the user "[[Special:CentralAuth/Robmarotiz|Robmarotiz]]" to "[[Special:CentralAuth/Marxivi|Marxivi]]" 3414989 wikitext text/x-wiki #АЙДАУ [[Қатысушы талқылауы:Marxivi]] sqi7wkj9e5fh67cqj8na2w0exil5hlq 3 750865 3414990 2024-12-28T10:33:09Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3414990 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Vktrslnkw}} -- <font color="#009900">[[Қатысушы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-family:Georgia;"><i>Мұхамеджан А.А.</i></span>]]</font> [[Қатысушы талқылауы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-size:90%"><font color="#0000FF">(талқылауы)</font></span>]] 15:33, 2024 ж. желтоқсанның 28 (+05) t7pcbbcl8xy465h7urilm08xo4oh2ok