Wikipiidia
kuswiki
https://kus.wikipedia.org/wiki/Zug_lakir
MediaWiki 1.44.0-wmf.3
first-letter
Miidia
Lakir kanɛ bɛ di kɔn
Sɔnsʋg zin'ig
Tʋmtʋm
Tʋmtʋm sɔnsʋg zin'ig
Wikipiidia
Wikipiidia sɔnsʋg zin'ig
Faal
Faal sɔnsʋg zin'ig
MiidiaWiki
MiidiaWiki sɔnsʋg zin'ig
Tɛmpilet
Tɛmpilet sɔnsʋg zin'ig
Sʋŋir zin'ig
Sʋŋir sɔnsʋg zin'ig
Bɛn
Bɛn sɔnsʋg zin'ig
TimedText
TimedText talk
Module
Module talk
Bodobodo
0
1789
13920
2024-11-19T14:53:35Z
Ndeego
425
I created an article
13920
wikitext
text/x-wiki
Bodobodo anɛ dikpɛŋ kanɛ ka ba mɔr zɔ’ɔm gbila maan (tita’am anɛ wheat) nɛ kuom, ka kpɛn’ɛsidi di dɔɔg kanɛ sɛn’ɛd pʋʋgin sɛn’ɛdi di. Gbana sɔb saŋa sa dunia sʋ’ʋlim wʋsa ni, di anɛ dikanɛ ka buudi bɛdigʋ dit. Di anɛ dikʋdʋg kanɛ ka Ninsaalib pin’ili maal ka di ka’a zinaa, ka nyɛ yʋ’ʋr hali Ninsaalibi pin’il kuob saŋa sa, ba mɛ len mɔri maan winpʋ’ʋsim malima.
Ba tɔn’ɔe paas danbin bodobodo ni, bɛɛ di mɛŋ maal danbin, bɛɛ ba paas tisi’eba (wʋʋ tikanɛ ka ba mɔri niŋid la’adi sɛn’ɛd), bɛɛ danbin kanɛ ka ba maani di, dinɛ na kɛ ka pɛbisim kpɛn’ɛ di pʋʋgin nɛ paŋ, ka pɛbisim la fʋʋnsim kɛ ka bodobodo la uk agɔl. Tɛn’ɛs bɛdigʋ ni, bodobodo banɛ ka ba kuosid la ba paasid si’elnami di pʋʋgin ye ba paasi di malisim, tɛbisim, color, di yuugir, di ningbiŋ maalig, ka mɛ ye ba kɛ ka di maalig an na’ana’.
Yʋ’ʋr la yi si’el na
Na’asaa-yʋ’ʋr kanɛ ka banɛ da bɛ na’asaatɛŋ da pʋd bodobodo da anɛ hlaf (hlaifs bɛ Gothic: nannanna na’asaalin anɛ loaf), din an yʋ’ʋr kanɛ bɛɛ yʋʋg.[1] Old High German pian’ad buon yee hleib[2] ka nannanna German pian’ad buon ye Laib yʋ’ʋr kan yinɛ Proto-Germanic yʋ’ʋr, ka buud si’eba pɛ’ɛŋi yi anina mɛ pʋdi ba buudi pian’ad ni, wan wʋʋ Slavic buudi (Czech: dim buon chléb, Polish: buon bochen chleba, Russian: buon khleb) ka Finnic (Finnish: buon leipä, Estonian: dim buon leib). Na’asaalin ka ba buon bread la bɛ Germany buudi pian’ad si’eba ni, wan wʋʋ West Frisian dim buon: brea, Dutch dim buon ye: brood, German dim buon ye: Brot, Swedish dim buon ye: bröd, ka Norwegian nɛ Danish dim mɛ buon ye: brød; di gbin anɛ bʋ’akir, di gbini da pa’al si’em yiiga da anɛ "bʋndinɛ bʋ’ak", "bʋngbilig".[3]
Pin'ilig
5vpt7eb97sq8otd88kimk6k7laemog6
13922
13920
2024-11-19T15:06:37Z
Ndeego
425
I edited
13922
wikitext
text/x-wiki
'''Bodobodo''' anɛ dikpɛŋ kanɛ ka ba mɔr zɔ’ɔm gbila maan (tita’am anɛ wheat) nɛ kuom, ka kpɛn’ɛsidi di [[dɔɔg]] kanɛ sɛn’ɛd pʋʋgin sɛn’ɛdi di. Gbana sɔb saŋa sa dunia sʋ’ʋlim wʋsa ni, di anɛ dikanɛ ka buudi bɛdigʋ dit. Di anɛ dikʋdʋg kanɛ ka Ninsaalib pin’ili maal ka di ka’a zinaa, ka nyɛ yʋ’ʋr hali Ninsaalibi pin’il kuob saŋa sa, ba mɛ len mɔri maan winpʋ’ʋsim malima.
Ba tɔn’ɔe paas danbin bodobodo ni, bɛɛ di mɛŋ maal danbin, bɛɛ ba paas tisi’eba (wʋʋ tikanɛ ka ba mɔri niŋid la’adi sɛn’ɛd), bɛɛ danbin kanɛ ka ba maani di, dinɛ na kɛ ka pɛbisim kpɛn’ɛ di pʋʋgin nɛ paŋ, ka pɛbisim la fʋʋnsim kɛ ka bodobodo la uk agɔl. Tɛn’ɛs bɛdigʋ ni, bodobodo banɛ ka ba kuosid la ba paasid si’elnami di pʋʋgin ye ba paasi di malisim, tɛbisim, color, di yuugir, di ningbiŋ maalig, ka mɛ ye ba kɛ ka di maalig an na’ana’.
== Yʋ’ʋr la yi si’el na ==
Na’asaa-yʋ’ʋr kanɛ ka banɛ da bɛ na’asaatɛŋ da pʋd bodobodo da anɛ hlaf (hlaifs bɛ Gothic: nannanna na’asaalin anɛ loaf), din an yʋ’ʋr kanɛ bɛɛ yʋʋg.[1] Old High German pian’ad buon yee hleib[2] ka nannanna German pian’ad buon ye Laib yʋ’ʋr kan yinɛ Proto-Germanic yʋ’ʋr, ka buud si’eba pɛ’ɛŋi yi anina mɛ pʋdi ba buudi pian’ad ni, wan wʋʋ Slavic buudi (Czech: dim buon chléb, Polish: buon bochen chleba, Russian: buon khleb) ka Finnic (Finnish: buon leipä, Estonian: dim buon leib). Na’asaalin ka ba buon bread la bɛ Germany buudi pian’ad si’eba ni, wan wʋʋ West Frisian dim buon: brea, Dutch dim buon ye: brood, German dim buon ye: Brot, Swedish dim buon ye: bröd, ka Norwegian nɛ Danish dim mɛ buon ye: brød; di gbin anɛ bʋ’akir, di gbini da pa’al si’em yiiga da anɛ "bʋndinɛ bʋ’ak", "bʋngbilig".[3]
== Pin'ilig ==
== Gbanvɛɛnsa ==
a6q0eeky4n5pi9np1tyquqj8clmrr83
Zɔ’ɔm
0
1790
13921
2024-11-19T15:02:09Z
Ndeego
425
I created an article
13921
wikitext
text/x-wiki
Zɔ’ɔm anɛ ban na nɛɛ bi’el kpi’ema, nya’a, bɛŋa, bɛɛ biili ka di bʋlʋg. Ba mɔr zɔ’ɔm maan diib bɛdigʋ. Bi’elim zɔ’ɔm, di kaskas anɛ wheat zɔ’ɔm, anɛ bun yinne dinɛ ka ba mɔri maan bodobodo, ka di an dikpɛŋi tis buudi bɛdigʋ. Kawɛnna zɔ’ɔm an dinɛ yela pak hali tis Mesoamerican cuisine hali kʋdʋmin sa, ka nan kpɛn an dikpɛŋi tis banɛ bɛ America sʋ’ʋlim. Rye zɔ’ɔm anɛ zɔ’ɔm kanɛ ka ba mɔri paasidi maan bodobodo bɛ Central Europe nɛ Northern Europe.
Bi’elim zɔ’ɔm mɔr buudi wan wʋʋ endosperm, germ, nɛ bran ka ba la’as taaba (an bi’el mʋma zɔ’ɔm) bɛɛ di bʋʋlim la ma’a (zɔ’ɔm kanɛ ka ba fʋk). Zɔ’ɔm nam bɛ kɔn’ɔb-kɔn’ɔb, si’eba pʋ nɛɛm ka di bi’igi bʋlʋg alasaa. Zɔ’ɔm si’eba bɛ ka ba nɛɛmi di ka di bi’ig ka si’eba mɛ lɛɛ pʋ bi’igida, amaa, ba wʋsa la’asi anɛ zɔ’ɔm.
Banɛ gɔsid ban’as gu’ub yela la yina sa’al nidib ye ba da di zɔ’ɔm kanɛ ka ba bʋʋ di ka pʋ dʋgɛ. Zɔ’ɔm tɔn’ɔe mɔr bʋnvʋl banɛ ziid ban’as wan wʋʋ E. coli ka di nar ye ba dʋgʋ di ka nyaan di wʋʋ disi’eba ka ba maan si’em la.[1]
Yʋ’ʋr la yi si’el na
Na’asaalin ka ba buon zɔ’ɔm ye flour la da yina pʋʋm ka ba buon ye flower la ni na, ka yʋda ayi’ la wʋsa yinɛ Old French fleur bɛɛ flour ni, ka di gbin da pa’al ye din na "vɛnlim", ka mɛ lɛn pa’al ye "bʋnbʋʋlʋg". Ba pian’ak kanɛ an fleur de farine la gbin pa’al ye "zɔ’ɔm la ɛɛnti bʋlʋgi vɛn la", bɔzʋgɔ, ba da nyɛt zɔ’ɔm yitnɛ ban na bʋ’ar bi’elim nɛ kuga, ka kpɛɛsi yis bʋʋlʋm la.[2]
Pin’ilig
Kawɛnna zɔ’ɔm da anɛ nimmua bʋn Mesoamerican cuisine saŋa sa ka nan kpɛn an ba dikpɛŋi bɛ America sʋ’ʋlim. Rye zɔ’ɔm anɛ zɔ’ɔm kanɛ ka ba mɔri maan bodobodo bɛ central nɛ northern Europe. Zanbina bɛ pa’al ye ba da nɛm zɔ’ɔm (wheat bi’elim ka ba nyɛ ka di bɛ zin’ig si’a ka ba nɛɛmi di nɛ kuga) ka ba gɔs ka di yʋʋgi tʋʋg yʋʋma 6000 BC. Yʋʋm tusayi, nɛ piinɛ nii (2018), banɛ zamisid kʋdʋmin yela da yɛl ye ba nyɛ[3] zin’ig kanɛ ka ba da maan bodobodo ka di bɛ Shubayqa 1, lin bɛnɛ Natufian tɔn’ɔsnam la’asig zin’ig ka di na bɛɛ tʋʋg yʋʋma tusa piinɛ anaasi (14,000) ka di bɛ northwest Jordan tɛŋin. Romans tɛŋ dimi da an yiiga dimi pin’ili mɔr la’afʋoma nɛɛm bi’elim ka di kilim zɔ’ɔm. Yʋʋm tusir, kɔbisyɔpɔi nɛ pisnii nɛ ayuobʋ (1786) ni, sankan ka nifnɛɛlim da kɛna la, zɔ’ɔm banɛka kanɛ ka ba mɔr tʋʋlig paŋi nɛɛmid, ka ba buon Albion Mills, Southwark, da yina bɛ London tɛŋin.[4] Yʋʋm tusir, kɔbiswai nɛ pistan’ la saŋa (1930s), ka ba pin’ili gɛndigid zɔ’ɔm nɛ la’asi’eba wan wʋʋ iron, niacin, thiamine nɛ riboflavin.
Di maalig
Ban nɛɛmid zɔ’ɔm si’em anɛ ban na nɔk kuga bɛɛ kʋnt banɛ giligidi nɛɛm bi’elim.[6] Fu ya’a gɔs zina nwa’, "kuga nɛɛr" pa’al ye bi’elim la nwa’as nɛ nɛɛm ka di anɛ kugur bɛɛ kʋnt zi’edigi gban’ae kugur bɛɛ kʋnt kanɛ giligid ka ba kpa’asid bi’elim la niŋid tɛnsʋk ka di nɛɛmid.
Banɛka paala
Banɛka banɛ mɔr kʋnt ka di giligidi nɛm zɔ’ɔm kɛna di’e kuga nɛɛr nɔbir, bɔzugɔ, na’asaasɔɔng kɛna kɛ ka zɔ’ɔm nɛɛmig kɛŋ tuon hali, bɛ yʋ’ʋn maal banɛkanam ka ba nɛɛmid tɔ’ɔtɔ’ ka mɛ pʋ lɛn bɔɔd nidib bɛdigʋ ye ba nɛɛm, ka ba yʋ’ʋn mɔr nɛ kuom paŋ[7] nɛ sisi’em paŋi nɛɛmid banɛkanam la. Pʋtɛn’ɛr bama kɛ ka ba yʋ’ʋn mɔr kuom nɛ sisi’em paŋi maan si’elnam bɛdigʋ ka ka’ banɛka ma’a nɛɛ.[8] Di pʋ yʋʋgɛ, banɛka si’eba yʋ’ʋn bɛ nɛɛmid sʋ’ʋŋa, ka ba mɔri di kɛn’ 20th century tɛnsʋk saŋa na.
Dɛŋ banɛ bɛ
Di bugum nyʋ’ɔr yela
Zɔ’ɔm baanla banɛ ka sisi’em tɔn’ɔe da’adi di na nyaŋi la’aŋ bugum—di ya’a kɛŋ la’as nɛ la’ad banɛ la’aŋid bugum pɛbisim ni agɔl[36] . Yɛla bɛdigʋ naam ya, zin’is banɛ ka ba nɛɛmid zɔ’ɔm, di yinne anɛ bugum kanɛ da la’aŋ yʋʋm tusir, kɔbisnii nɛ pisyɔpɔi nɛ anii (1878) da bɛnɛ Washburn "A" Mill, Minneapolis sʋ’ʋlim ka da ku’ nidib pisi nɛ ayi (22).[37][38]
Bʋlvʋlbɛ’ɛdnam
Banɛ gɔsid ban’as gu’ub yela la yina sa’al nidib ye ba da di zɔ’ɔm kanɛ ka ba bʋʋ di ka pʋ dʋgɛ. Zɔ’ɔm tɔn’ɔe mɔr bʋnvʋl banɛ ziid ban’as wan wʋʋ E. coli ka di nar ye ba dʋgʋ di ka nyaan di wʋʋ disi’eba ka ba maan si’em la.[1]
Din maan la’asi’eba
Bread, pasta, crackers, cakes, nɛ diib buudi bɛdigʋ ka ba mɔr zɔ’ɔm maan. Ba mɛ mɔr Wheat zɔ’ɔm li’id dʋgʋd gbina ni ye ba nyaŋi kpi’em. Ba len mɔri paasidi maan titabid kanɛ ka ba buon papier-mâché glue la.[39]
Din maan la’asi’eba
Bread, pasta, crackers, cakes, nɛ diib buudi bɛdigʋ ka ba mɔr zɔ’ɔm maan. Ba mɛ mɔr Wheat zɔ’ɔm li’id dʋgʋd gbina ni ye ba nyaŋi kpi’em. Ba len mɔri paasidi maan titabid kanɛ ka ba buon papier-mâché glue la.[39]
e3wt0g4luqz0pxy7vxau0k1mu123dmj
13923
13921
2024-11-19T15:15:18Z
Ndeego
425
I edited
13923
wikitext
text/x-wiki
'''Zɔ’ɔm''' anɛ ban na nɛɛ bi’el kpi’ema, nya’a, bɛŋa, bɛɛ biili ka di bʋlʋg. Ba mɔr zɔ’ɔm maan diib bɛdigʋ. Bi’elim zɔ’ɔm, di kaskas anɛ wheat zɔ’ɔm, anɛ bun yinne dinɛ ka ba mɔri maan [[bodobodo]], ka di an dikpɛŋi tis buudi bɛdigʋ. [[Kawɛnna]] zɔ’ɔm an dinɛ yela pak hali tis Mesoamerican cuisine hali kʋdʋmin sa, ka nan kpɛn an dikpɛŋi tis banɛ bɛ America sʋ’ʋlim. Rye zɔ’ɔm anɛ zɔ’ɔm kanɛ ka ba mɔri paasidi maan [[bodobodo]] bɛ Central Europe nɛ Northern Europe.
Bi’elim zɔ’ɔm mɔr buudi wan wʋʋ endosperm, germ, nɛ bran ka ba la’as taaba (an bi’el mʋma zɔ’ɔm) bɛɛ di bʋʋlim la ma’a (zɔ’ɔm kanɛ ka ba fʋk). Zɔ’ɔm nam bɛ kɔn’ɔb-kɔn’ɔb, si’eba pʋ nɛɛm ka di bi’igi bʋlʋg alasaa. Zɔ’ɔm si’eba bɛ ka ba nɛɛmi di ka di bi’ig ka si’eba mɛ lɛɛ pʋ bi’igida, amaa, ba wʋsa la’asi anɛ zɔ’ɔm.
Banɛ gɔsid ban’as gu’ub yela la yina sa’al nidib ye ba da di zɔ’ɔm kanɛ ka ba bʋʋ di ka pʋ dʋgɛ. Zɔ’ɔm tɔn’ɔe mɔr bʋnvʋl banɛ ziid ban’as wan wʋʋ E. coli ka di nar ye ba dʋgʋ di ka nyaan di wʋʋ disi’eba ka ba maan si’em la.[1]
== Yʋ’ʋr la yi si’el na ==
Na’asaalin ka ba buon zɔ’ɔm ye flour la da yina pʋʋm ka ba buon ye flower la ni na, ka yʋda ayi’ la wʋsa yinɛ Old French fleur bɛɛ flour ni, ka di gbin da pa’al ye din na "vɛnlim", ka mɛ lɛn pa’al ye "bʋnbʋʋlʋg". Ba pian’ak kanɛ an fleur de farine la gbin pa’al ye "zɔ’ɔm la ɛɛnti bʋlʋgi vɛn la", bɔzʋgɔ, ba da nyɛt zɔ’ɔm yitnɛ ban na bʋ’ar bi’elim nɛ kuga, ka kpɛɛsi yis bʋʋlʋm la.[2]
== Pin’ilig ==
Kawɛnna zɔ’ɔm da anɛ nimmua bʋn Mesoamerican cuisine saŋa sa ka nan kpɛn an ba dikpɛŋi bɛ America sʋ’ʋlim. Rye zɔ’ɔm anɛ zɔ’ɔm kanɛ ka ba mɔri maan bodobodo bɛ central nɛ northern Europe. Zanbina bɛ pa’al ye ba da nɛm zɔ’ɔm (wheat bi’elim ka ba nyɛ ka di bɛ zin’ig si’a ka ba nɛɛmi di nɛ kuga) ka ba gɔs ka di yʋʋgi tʋʋg yʋʋma 6000 BC. Yʋʋm tusayi, nɛ piinɛ nii (2018), banɛ zamisid kʋdʋmin yela da yɛl ye ba nyɛ[3] zin’ig kanɛ ka ba da maan [[bodobodo]] ka di bɛ Shubayqa 1, lin bɛnɛ Natufian tɔn’ɔsnam la’asig zin’ig ka di na bɛɛ tʋʋg yʋʋma tusa piinɛ anaasi (14,000) ka di bɛ northwest Jordan tɛŋin. Romans tɛŋ dimi da an yiiga dimi pin’ili mɔr la’afʋoma nɛɛm bi’elim ka di kilim zɔ’ɔm. Yʋʋm tusir, kɔbisyɔpɔi nɛ pisnii nɛ ayuobʋ (1786) ni, sankan ka nifnɛɛlim da kɛna la, zɔ’ɔm banɛka kanɛ ka ba mɔr tʋʋlig paŋi nɛɛmid, ka ba buon Albion Mills, Southwark, da yina bɛ London tɛŋin.[4] Yʋʋm tusir, kɔbiswai nɛ pistan’ la saŋa (1930s), ka ba pin’ili gɛndigid zɔ’ɔm nɛ la’asi’eba wan wʋʋ iron, niacin, thiamine nɛ riboflavin.
== Di maalig ==
Ban nɛɛmid zɔ’ɔm si’em anɛ ban na nɔk kuga bɛɛ kʋnt banɛ giligidi nɛɛm bi’elim.[6] Fu ya’a gɔs zina nwa’, "kuga nɛɛr" pa’al ye bi’elim la nwa’as nɛ nɛɛm ka di anɛ kugur bɛɛ kʋnt zi’edigi gban’ae kugur bɛɛ kʋnt kanɛ giligid ka ba kpa’asid bi’elim la niŋid tɛnsʋk ka di nɛɛmid.
== Banɛka paala ==
Banɛka banɛ mɔr kʋnt ka di giligidi nɛm zɔ’ɔm kɛna di’e kuga nɛɛr nɔbir, bɔzugɔ, na’asaasɔɔng kɛna kɛ ka zɔ’ɔm nɛɛmig kɛŋ tuon hali, bɛ yʋ’ʋn maal banɛkanam ka ba nɛɛmid tɔ’ɔtɔ’ ka mɛ pʋ lɛn bɔɔd nidib bɛdigʋ ye ba nɛɛm, ka ba yʋ’ʋn mɔr nɛ kuom paŋ[7] nɛ sisi’em paŋi nɛɛmid banɛkanam la. Pʋtɛn’ɛr bama kɛ ka ba yʋ’ʋn mɔr kuom nɛ sisi’em paŋi maan si’elnam bɛdigʋ ka ka’ banɛka ma’a nɛɛ.[8] Di pʋ yʋʋgɛ, banɛka si’eba yʋ’ʋn bɛ nɛɛmid sʋ’ʋŋa, ka ba mɔri di kɛn’ 20th century tɛnsʋk saŋa na.
== Dɛŋ banɛ bɛ ==
=== Di bugum nyʋ’ɔr yela ===
Zɔ’ɔm baanla banɛ ka sisi’em tɔn’ɔe da’adi di na nyaŋi la’aŋ bugum—di ya’a kɛŋ la’as nɛ la’ad banɛ la’aŋid [[bugum]] pɛbisim ni agɔl[36] . Yɛla bɛdigʋ naam ya, zin’is banɛ ka ba nɛɛmid zɔ’ɔm, di yinne anɛ [[bugum]] kanɛ da la’aŋ yʋʋm tusir, kɔbisnii nɛ pisyɔpɔi nɛ anii (1878) da bɛnɛ Washburn "A" Mill, Minneapolis sʋ’ʋlim ka da ku’ nidib pisi nɛ ayi (22).[37][38]
==== Bʋlvʋlbɛ’ɛdnam ====
Banɛ gɔsid ban’as gu’ub yela la yina sa’al nidib ye ba da di zɔ’ɔm kanɛ ka ba bʋʋ di ka pʋ dʋgɛ. Zɔ’ɔm tɔn’ɔe mɔr bʋnvʋl banɛ ziid ban’as wan wʋʋ E. coli ka di nar ye ba dʋgʋ di ka nyaan di wʋʋ disi’eba ka ba maan si’em la.[1]
== Din maan la’asi’eba ==
Bread, pasta, crackers, cakes, nɛ diib buudi bɛdigʋ ka ba mɔr zɔ’ɔm maan. Ba mɛ mɔr Wheat zɔ’ɔm li’id dʋgʋd gbina ni ye ba nyaŋi kpi’em. Ba len mɔri paasidi maan titabid kanɛ ka ba buon papier-mâché glue la.[39]
== Gbanvɛɛnsa ==
ptnqjggut3c26wom898e018uczc40ix