Confessio

<mediawiki xmlns="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11/" xmlns:xsi="http://www.w3.org/2001/XMLSchema-instance" xsi:schemaLocation="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11/ http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11.xsd" version="0.11" xml:lang="la">
  <siteinfo>
    <sitename>Wikisource</sitename>
    <dbname>lawikisource</dbname>
    <base>https://la.wikisource.org/wiki/Pagina_prima</base>
    <generator>MediaWiki 1.44.0-wmf.8</generator>
    <case>first-letter</case>
    <namespaces>
      <namespace key="-2" case="first-letter">Media</namespace>
      <namespace key="-1" case="first-letter">Specialis</namespace>
      <namespace key="0" case="first-letter" />
      <namespace key="1" case="first-letter">Disputatio</namespace>
      <namespace key="2" case="first-letter">Usor</namespace>
      <namespace key="3" case="first-letter">Disputatio Usoris</namespace>
      <namespace key="4" case="first-letter">Vicifons</namespace>
      <namespace key="5" case="first-letter">Disputatio Vicifontis</namespace>
      <namespace key="6" case="first-letter">Fasciculus</namespace>
      <namespace key="7" case="first-letter">Disputatio Fasciculi</namespace>
      <namespace key="8" case="first-letter">MediaWiki</namespace>
      <namespace key="9" case="first-letter">Disputatio MediaWiki</namespace>
      <namespace key="10" case="first-letter">Formula</namespace>
      <namespace key="11" case="first-letter">Disputatio Formulae</namespace>
      <namespace key="12" case="first-letter">Auxilium</namespace>
      <namespace key="13" case="first-letter">Disputatio Auxilii</namespace>
      <namespace key="14" case="first-letter">Categoria</namespace>
      <namespace key="15" case="first-letter">Disputatio Categoriae</namespace>
      <namespace key="102" case="first-letter">Scriptor</namespace>
      <namespace key="103" case="first-letter">Disputatio Scriptoris</namespace>
      <namespace key="104" case="first-letter">Pagina</namespace>
      <namespace key="105" case="first-letter">Disputatio Paginae</namespace>
      <namespace key="106" case="first-letter">Liber</namespace>
      <namespace key="107" case="first-letter">Disputatio Libri</namespace>
      <namespace key="710" case="first-letter">TimedText</namespace>
      <namespace key="711" case="first-letter">TimedText talk</namespace>
      <namespace key="828" case="first-letter">Modulus</namespace>
      <namespace key="829" case="first-letter">Disputatio Moduli</namespace>
    </namespaces>
  </siteinfo>
  <page>
    <title>Confessio</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4314</id>
    <revision>
      <id>223895</id>
      <parentid>178591</parentid>
      <timestamp>2024-12-20T07:09:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Mizardellorsa</username>
        <id>3917</id>
      </contributor>
      <origin>223895</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="31044" sha1="i599qnwbzmsunfduye1u1ow5lvf0uht" xml:space="preserve">{{titulus2
|Scriptor=Patricius
|OperaeTitulus=Confessio
|OperaeWikiPagina=Confessio
|Annus=Saeculum V
|SubTitulus=
|Genera=Theologia
|Editio= ''Patrick in his own words,'' ed. J. Duffy, Dublin 2000
|Fons= [http://www.fh-augsburg.de/~harsch/Chronologia/Lspost05/Patrick/pat_conf.html Bibioteca Augustana]
}}

'''[[Patrologia Latina/53|Migne ''Patrologia Latina'' Tomus 53]]'''

{| align=center id=toc
|- align=center
|
[[#1|1]] - [[#2|2]] - [[#3|3]] - [[#4|4]] - [[#5|5]] - [[#6|6]] - [[#7|7]] - [[#8|8]] - [[#9|9]] - [[#10|10]] - [[#11|11]] - [[#12|12]] - [[#13|13]] - [[#14|14]] - [[#15|15]] - [[#16|16]] - [[#17|17]] - [[#18|18]] - [[#19|19]] - [[#20|20]] - [[#21|21]] - [[#22|22]] - [[#23|23]] - [[#24|24]] - [[#25|25]] - [[#26|26]] - [[#27|27]] - [[#28|28]] - [[#29|29]] - [[#30|30]] - [[#31|31]] - [[#32|32]] - [[#33|33]] - [[#34|34]] - [[#35|35]] - [[#36|36]] - [[#37|37]] - [[#38|38]] - [[#39|39]] - [[#40|40]] - [[#41|41]] - [[#42|42]] - [[#43|43]] - [[#44|44]] - [[#45|45]] - [[#46|46]] - [[#47|47]] - [[#48|48]] - [[#49|49]] - [[#50|50]] - [[#51|51]] - [[#52|52]] - [[#53|53]] - [[#54|54]] - [[#55|55]] - [[#56|56]] - [[#57|57]] - [[#58|58]] - [[#59|59]] - [[#60|60]] - [[#61|61]] - [[#62|62]]
|}
__NOTOC__
===1===
Ego Patricius peccator rusticissimus et minimus omnium fidelium et contemptibilis sum apud plurimos patrem habui Calpornum diaconum filium quendam cum presbyteri, qui fuit in vico Bannavem Taberniae; villulam enim prope habuit, ubi ego capturam dedi. Annorum eram tunc fere sedecim. Deum verum ignorabam et Hiberione in captivitate adductus sum, cum tot milia hominum secundum merita nostra, quia a Deo recessimus, et praecepta eius non custodivimus et sacerdotibus nostris non oboedientes fuimus, qui nostram salutem admonebant. Et Deus induxit super nos iram animationis suae et dispersit nos in gentibus multis etiam usque ad ultimum terrae, ubi nunc parvitas mea esse videtur inter alienigenas,

===2===
et ibi Dominus aperuit sensum incredulitatis meae ut vel sero rememorarem dilicta mea ut converterem toto corde ad Dominum Deum meum, qui respexit humilitatem meam et missertus est adoliscentiae et ignorantiae meae et custodivit me antequam scirem eum et antequam saperem vel distinguerem inter bonum et malum et munivit me et consulatus est mei ut pater filium.

===3===
Unde autem tacere non possum neque expedit quidem tanta beneficia et tantam gratiam, quam mihi Dominus praestare dignatus est in terra captivitatis meae, quia haec est retributio nostra, ut post correptionem vel agnitionem Dei exaltare et confiteri mirabilia eius coram omni natione quae est sub omni caelo.

===4===
Quia non est alius Deus nec umquam fuit ante nec erit post haec praeter Deum Patrem ingenitum, sine principio, a quo est omne principium, omnia tenentem, ut didicimus; et huius filium Iesum Christum, quem cum Patre scilicet semper fuisse testamur, ante originem saeculi spiritualiter apud Patrem inenarrabiliter genitum ante omne principium, et per ipsum facta sunt visibilia et invisibilia, hominem factum, morte devicta in caelis ad Patrem receptum. Et dedit illi omnem potestatem super omne nomen caelestium et terrestrium et infernorum et omnis lingua confiteatur ei quia Dominus et Deus est Iesus Christus, quem credimus et expectamus adventum ipsius mox futurum, iudex vivorum atque mortuorum, qui reddet unicuique secundum facta sua, et effudit in nobis habunde Spiritum Sanctum, donum et pignus inmortalitatis, qui facit credentes et oboedientes ut sint filii Dei et coheredes Christi, quem confitemur et adoramus unum Deum in Trinitate sacri nominis.

===5===
Ipse enim dixit per prophetam: Invoca me in die tribulationis tuae et liberabo te et magnificabis me. Et iterum inquit: Opera autem Dei revelare et confiteri honorificum est.

===6===
Tamen etsi in multis inperfectus sum opto fratribus et cognatis meis scire qualitatem meam, ut possint perspicere votum animae meae.

===7===
Non ignoro testimonium Domini mei, qui in psalmo testatur Perdes eos qui loquuntur mendacium. Et iterum inquit Os quod mentitur occidit animam. Et idem Dominus in evangelio inquit: Verbum otiosum quod locuti fuerint homines reddent pro eo rationem in die iudicii.

===8===
Unde autem vehementer debueram cum timore et tremore metuere hanc sententiam in die illa ubi nemo se poterit subtrahere vel abscondere, sed omnes omnino reddituri sumus rationem etiam minimorum peccatorum ante tribunal Domini Christi.

===9===
Quapropter olim cogitavi scribere, sed et usque nunc haesitavi; timui enim ne inciderem in linguam hominum, quia non dedici sicut et ceteri, qui optime itaque iura et sacras literas utraque pari modo combiberunt et sermones illorum ex infantia numquam mutarunt, sed magis ad perfectum semper addiderunt. Nam sermo et loquela nostra translata est in linguam alienam, sicut facile potest probari ex saliva scripturae meae qualiter sum ego in sermonibus instructus atque eruditus, quia inquit Sapiens per linguam dinoscetur, et sensus et scientia et doctrina veritatis.

===10===
Sed quid prodest excusatio iuxta veritatem, praesertim cum praesumptione, quatenus modo ipse adpeto in senectute mea quod in iuventute non comparavi, quod obstiterunt peccata mea ut confirmarem quod ante perlegeram. Sed quis me credit etsi dixero quod ante praefatus sum? Adolescens, immo paene puer inverbis, capturam dedi, antequam scirem quid adpetere vel quid vitare debueram. Unde ergo hodie erubesco et vehementer pertimeo denudare imperitiam meam, quia disertis brevitate sermone explicare nequeo, sicut enim spiritus gestit et animus, et sensus monstrat adfectus.

===11===
Sed si itaque datum mihi fuisset sicut et caeteris verumtamen non silerem propter retributionem. Et si forte videtur apud aliquantos me in hoc praeponere cum mea inscientia et tardiori lingua, sed etiam scriptum est enim Linguae balbutientes velociter discent loqui pacem. Quanto magis nos adpetere debemus, qui sumus, inquit, epistola Christi in salutem usque ad ultimum terrae, et si non diserta sed rata et fortissima, scripta in cordibus vestris non atramento sed Spiritu Dei vivi. Et iterum Spiritus testatur: et rusticationem ab Altissimo creatam.

===12===
Unde ego primus rusticus profuga indoctus scilicet, qui nescio in posterum providere, sed illud scio certissime quia utique priusquam humiliarer ego, eram velut lapis qui iacet in luto profondo: et venit qui potens est et in sua misericordia sustulit me et quidem scilicet sursum adlevavit et collocavit me in summo pariete, et inde fortitor debueram exclamare ad retribuendum quoque aliquid Domino pro tantis beneficiis eius, hic et in aeternum, quae mens hominum aestimare non potest.

===13===
Unde autem admiramini itaque magni et pussilli qui timetis Deum et vos Domini cati rethorici audite ergo et scrutamini quis me stultum excitavit de medio eorum qui videntur esse sapientes et legis periti et potentes in sermone et in omni re, et me quidam, detestabilis huius mundi, prae caeteris inspiravit si talis essem, dummodo autem, ut cum metu et reverentia et sine querella fideliter prodessem genti ad quam caritas Christi transtulit et donavit me in vita mea, si dignus fuero, denique ut cum humilitate et vericiter deservirem illis.

===14===
In mensura itaque fidei Trinitatis oportet distinguere sine reprehensione periculi notum facere domum Dei et consulationem aeternam, sine timore fiducialiter Dei nomen ubique expandere, ut etiam post obitum meum exagallias relinquere fratribus et filiis meis quos in Domino ego babtizavi tot milia hominum,

===15===
et non eram dignus neque talis ut hoc Dominus servulo suo concederet, post aerumnas et tantas moles, post captivitatem, post annos multos in gentem illam tantam gratiam mihi donaret, quod ego aliquando in iuventute mea numquam speravi neque cogitavi.

===16===
Sed postquam Hiberione deveneram cotidie itaque pecora pascebam et frequens in die orabam, magis ac magis accedebat amor Dei et timor ipsius et fides augebatur et spiritus agebatur, ut in die una usque ad centum orationes et in nocte prope similiter; ut etiam in silvis et monte manebam, et ante lucem excitabar ad orationem per nivem, per gelu, per pluviam, et nihil mali sentiebam, neque ulla pigritia erat in me, sicut modo video, quia tunc spiritus in me fervebat,

===17===
et ibi scilicet quadam nocte in somno audivi vocem dicentem mihi «Bene ieiunas cito iturus ad patriam tuam» et iterum post paululum tempus audivi responsum dicentem mihi «Ecce, navis tua parata est.» Et non erat prope, sed forte habebat ducenta milia passus et ibi numquam fueram nec ibi notum quemquam de hominibus habebam, et deinde postmodum conversus sum in fugam et intermisi hominem cum quo fueram sex annis et veni in virtute Dei, qui viam meam ad bonum dirigebat et nihil metuebam donec perveni ad navem illam.

===18===
Et illa die qua perveni profecta est navis de loco suo, et locutus sum ut haberem unde navigare cum illis. Et gubernator displicuit illi et acriter cum indignatione respondit: «Nequaquam tu nobiscum adpetes ire.» Et cum haec audiissem, separavi me ab illis ut venirem ad teguriolum ubi hospitabam, et in itenere coepi orare, et antequam orationem consummarem audivi unum ex illis et fortiter exclamabat post me: «Veni cito, quia vocant te homines isti.» Et statim ad illos reversus sum, et coeperunt mihi dicere: «Veni, quia ex fide recipimus te; fac nobiscum amicitiam, quomodo volueris.» Et in illa die itaque reppuli sugere mammellas eorum propter timorem Dei, sed verumtamen ab illis speravi venire in fidem Iesu Christi, quia gentes erant, et ob hoc obtinui cum illis et protinus navigavimus.

===19===
Et post triduum terram cepimus, et viginti octo dies per desertum iter fecimus. Et cibus defuit illis et fames invaluit super eos, et alio die coepit gubernator mihi dicere «Quid est, Christiane? Tu dicis Deus tuus magnus et omnipotens est. Quare ergo pro nobis orare non potes? Quia nos a fame periclitamur; difficile est enim ut aliquem hominem umquam videamus.» Ego enim evidenter dixi illis: «Convertemini ex fide ex toto corde ad Dominum Deum meum, quia nihil est inpossibile illi, ut hodie cibum mittat vobis in viam vestram usque dum satiamini, quia ubique abundabat illi.» Et adiuvante Deo ita factum est: Ecce grex porcorum in via ante oculos nostros apparuit, et multos ex illis interfecerunt et ibi duas noctes manserunt et bene refecti, et canes eorum repleti sunt, quia multi ex illis defecerunt et secus viam semivivi relicti sunt. Et post hoc summas gratias egerunt Deo et ego honorificatus sum sub oculis eorum, et ex hac die cibum abundanter habuerunt. Etiam mel silvestre invenerunt, et mihi partem obtulerunt et unus ex illis dixit: «Immolaticium est.» Deo gratias, exinde nihil gustavi.

===20===
Eadem vero nocte eram dormiens et fortiter temptavit me Satanas, quod memor ero quandiu fuero in hoc corpore, et cecidit super me veluti saxum ingens et nihil membrorum meorum praevalens. Sed unde me venit ignaro in spiritu ut «Heliam» vocarem? Et inter haec vidi in caelum solem oriri et dum clamarem «Helia, Helia» viribus meis, ecce splendor solis illius decidit super me et statim discussit a me omnem gravitudinem. Et credo quod a Christo Domino meo subventus sum et Spiritus eius iam tunc clamabat pro me et spero quod sic erit in die presurae meae, sicut in evanguelio inquit In illa die, Dominus testatur, non vos estis qui loquimini, sed Spiritus Patris vestri qui loquitur in vobis.

===21===
Et iterum post annos multos adhuc capturam dedi. Ea nocte prima itaque mansi cum illis. Responsum autem divinum audivi dicentem mihi: «Duobus mensibus eris cum illis.» Quod ita factum est: Nocte illa sexagesima liberavit me Dominus de manibus eorum.

===22===
Etiam in itenere praevidit nobis cibum et ignem et siccitatem cotidie donec decimo die pervenimus homines. Sicut superius insinuavi, viginti et octo dies per disertum iter fecimus et ea nocte qua pervenimus ad homines, de cibo vero nihil habuimus.

===23===
Et iterum post paucos annos in Britannis eram cum parentibus meis, qui me ut filium susciperunt, et ex fide rogaverunt me ut vel modo ego post tantas tribulationes quas ego pertuli nusquam ab illis discederem. Et ibi scilicet vidi in sinu noctis virum venientem quasi de Hiberione, cui nomen Victoricius, cum epistolis innumerabilibus, et dedit mihi unam ex his, et legi principium epistolae continentem Vox Hiberionacum, et cum recitabam principium epistolae putabam ipso momento audire vocem ipsorum qui erant iuxta silvam Focluti, quae est prope mare occidentale. Et sic exclamaverunt quasi ex uno ore: «Rogamus te, sancte puer ut venias et adhuc ambules inter nos», et valde conpunctus sum corde, et valde amplius non potui legere et sic expertus sum. Deo gratias, quia post plurimos annos praestitit illis Dominus secundum clamorem illorum.

===24===
Et alia nocte, nescio, Deus scit, utrum in me an iuxta me, verbis peritissimis, quos ego audivi et non potui intellegere, nisi ad postremum orationis sic effitiatus est «qui dedit animam suam pro te ipse est qui loquitur in te.» Et sic expergefactus sum gaudibundus.

===25===
Et iterum vidi in me ipsum orantem et eram quasi intra corpus meum et audivi super me, hoc est super interiorem hominem, et ibi fortiter orabat gemitibus. Et inter haec stupebam et admirabam et cogitabam quis esset qui in me orabat, sed ad postremum orationis sic effitiatus est ut sit Spiritus, et sic expertus sum et recordatus sum apostolo dicente: Spiritus adiuvat infirmitatis orationis nostrae: nam quod oremus sicut oportet nescimus, sed ipse Spiritus postulat pro nobis gemitibus inenarrabilibus, quae verbis exprimi non possunt. Et iterum: Dominus advocatus noster postulat pro nobis.

===26===
Et quando temptatus sum ab aliquantis senioribus meis, qui venerunt et peccata mea contra laboriosum episcopatcum meum obiecerunt, utique illo die fortiter impulsus sum ut caderem hic et in aeternum; sed Dominus pepercit proselito et perigrino propter nomen suum benigne et valde mihi subvenit in hac conculcatione. Quod in labem et in opprobrium non male deveni. Deum oro ut non illis in peccatum reputetur.

===27===
Occasionem post annos triginta invenerunt me adversus verbum quod confessus fueram antequam essem diaconus. Propter anxietatem maesto animo insinuavi amicissimo meo quae in pueritia mea una die gesseram, immo in una hora, quia necdum prevalebam. Nescio Deus scit, si habebam tunc annos quindecim, et Deum vivum non credebam neque ex infantia mea, sed in morte et in incredulitate mansi donec valde castigatus sum et in veritate humiliatus sum fame et nudidate et cotidie.

===28===
Contra, Hiberionem non sponte pergebam donec prope deficiebam. Sed hoc potius bene mihi fuit, qui ex hoc emendatus sum a Domino et aptavit me ut hodie essem quod aliquando longe a me erat, ut ego curam haberem aut satagerem pro salute aliorum quando autem tunc etiam de me ipso non cogitabam.

===29===
Igitur in illo die quo reprobatus sum a memoratis supradictis ad noctem illam vidi in visu noctis quod scriptum erat contra faciem meam sine honore, et inter haec audivi responsum divinum dicentem mihi: «Male vidimus faciem designati nudato nomine», nec sic praedixit, «Male vidisti» sed «Male vidimus» quasi sibi se iunxisset sicut dixit: Qui vos tangit, quasi qui tangit pupillam oculi mei.

===30===
Idcirco gratias ago ei qui me in omnibus confortavit, ut non me impediret a profectione quam statueram et de mea quoque opera quod a Christo Domino meo didiceram, sed magis ex eo sensi in me virtutem non parvam et fides mea probata est coram Deo et hominibus.

===31===
Unde autem audenter dico non me reprehendit conscientia mea hic et in futurum: teste Deo habeo quia non sum mentitus in sermonibus quos ego retuli vobis.

===32===
Sed magis doleo pro amicissimo meo cur hoc meruimus audire tale responsum. Cui ego credidi etiam animam. Et comperi ab aliquantis fratribus ante defensionem illam, quod ego non interfui nec in Brittanniis eram nec a me oriebatur, ut et ille in mea absentia pulsaret pro me. Etiam mihi ipse ore suo dixerat: «Ecce dandus es tu ad gradum episcopatus», quod non eram dignus. Sed unde venit illi postmodum ut coram cunctis, bonis et malis, et me publice dehonestaret quod ante sponte et letus indulserat, et Dominus, qui maior omnibus est?

===33===
Satis dico. Sed tamen non debeo abscondere donum Dei quod largitus est nobis in terra captivitatis meae, quia tunc fortiter inquisivi eum et ibi inveni illum et servavit me ab onmibus iniquitatibus, sic credo, propter inhabitantem Spiritum eius, qui operatus est usque in hanc diem in me. Audenter rursus. Sed scit Deus si mihi homo hoc effatus fuisset, forsitan tacuissem propter caritatem Christi.

===34===
Unde ergo indefessam gratiam ago Deo meo qui me fidelem servavit in die temptationis meae, ita ut hodie confidenter offeram illi sacrificium ut hostiam viventem animam meam Christo Domino meo, qui me servavit ab onmibus angustiis meis ut et dicam: quis ego sum, Domino, vel quae est vocatio mea, qui mihi tantam divinitatem comparuisti, ita ut hodie in gentibus constanter exultarem et magnificarem nomen tuum ubicumque loco fuero, necnon in secundis sed etiam in pressuris, ut quicquid mihi evenerit sive bonum sive malum aequaliter debeo suscipere et Deo gratias semper agere, qui mihi ostendit ut indubitabilem eum sine fine crederem et qui me audierit ut ego inscius et in novissimis diebus hoc opus tam pium et tam mirificum auderem adgredere, ita ut imitarem quippiam illos quos ante Dominus iam olim predixerat prenuntiaturos evangelium suum in testimonium omnibus gentibus ante finem mundi, quod ita ergo vidimus itaque suppletum est. Ecce testes sumus quia evangelium praedicatum usque ubi nemo ultra est.

===35===
Longum est autem totum per singula enarrare laborem meum vel per partes. Breviter dicam qualiter piissimus Deus de servitute saepe liberavit et de periculis duodecim qua periclitata est anima mea praeter insidias multas et quae verbis exprimere non valeo. Nec iniuriam legentibus faciam, sed Deum auctorem habeo, qui novit omnia etiam antequam fiant; ut me pauperculum pupillum idiotam responsum divinum crebre admonere.

===36===
Unde mihi haec sapientia, quae in me non erat, qui nec numerum dierum noveram neque Deum sapiebam? Unde mihi postmodum donum tam magnum tam salubre Deum agnoscere vel diligere, sed ut patriam et parentes amitterem?

===37===
Et munera multa mihi offerebantur cum fletu et lacrimis et offendi illos, necnon contra votum aliquantos de senioribus meis, sed gubernante Deo nullo modo consensi neque adquievi illis, non mea gratia, sed Deus qui vincit in me et resistit illis onmibus, ut ego veneram ad Hibernas gentes evangelium praedicare et ab incredulis contumelias perferre, ut audirem obprobrium peregrinationis meae, et persecutionis multas usque ad vincula et ut darem ingenuitatem meam pro utilitate aliorum et, si dignus fuero, promptus sum ut etiam animam meam incunctanter et libentissime pro nomine eius. Et ibi opto impendere eam usque ad mortem si Dominus mihi indulgeret,

===38===
quia valde debitor sum Deo, qui mihi tantam gratiam donavit ut populi multi per me in Deum renascerentur et postmodum consummarentur et ut clerici ubique illis ordinarentur ad plebem nuper venientem ad credulitatem, quam sumpsit Dominus ab extremis terrae, sicut olim promiserat per prophetas suos: Ad te gentes venient ab extremis terrae et dicent: Sicut falsa comparaverunt patres nostri idola et non est in eis utilitas et iterum Posui te lumen in gentibus ut sis in salutem usque ad extremum terrae.

===39===
Et ibi volo expectare promissum ipsius, qui utique numquam fallit sicut in evanguelio pollicetur: Venient ab oriente et occidente, et recumbent cum Abraam et Issac et Iacob, sicut credimus ab omni mundo venturi sunt credentes.

===40===
Idcirco itaque oportet quidem bene et dilegenter piscare, sicut Dominus praemonet et docet dicens: Venite post me, et faciam vos fieri piscatores hominum. Et iterum dicit per prophetas: Ecce mitto piscatores et venatores multos, dicit Deus et cetera. Unde autem valde oportebat retia nostra tendere, ita ut multitudo copiosa et turba Deo caperetur et ubique essent clerici qui babtizarent et exhortarent populum indegentem et desiderantem, sicut Dominus inquit in evanguelio, admonet et docet dicens: Euntes ergo nunc docete omnes gentes babtizantes eas in nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti docentes eos observare omnia quaecumque mandavi vobis: et ecce ego vobiscum sum omnibus diebus usque ad consummationem saeculi, et iterum dicit Euntes ergo in mundum universum praedicate evangelium omni creaturae; qui crediderit et baptizatus fuerit saluus erit; qui vero non crediderit condemnabitur, et iterum Praedicabitur hoc evangelium regni in universo mundi in testimonium omnibus gentibus et tunc venit finis et item Dominus per prophetam praenunciat, inquit Et erit in novissimus diebus, dicit Dominus, effundam de Spiritu meo super omnem carnem et prophetabunt filii vestri et filiae vestrae et iuvenes vestri visiones videbunt et seniores vestri somnia somniabunt et quidem super servos meos et super ancillas meas in diebus illis effundam de Spiritu meo et prophetabunt, et in Osee dicit, vocabo non plebem meam plebem meam et non misericordiam consecutam misericordiam consecutam et erit in loco ubi dictum est, Non plebs mea vos, ibi vocabuntur filii Dei vivi.

===41===
Unde autem hiberione qui numquam notitiam Dei habuerunt nisi idola et in munda usque nunc semper coluerunt quomodo nuper facta est plebs Domini et filii Dei nuncupantur, filii Scottorum et filiae regulorum monachi et virgines Christi esse videntur?

===42===
Et etiam una benedicta Scotta genitiva nobilis pulcherrima adulta erat, quam ego baptizavi, et post paucos dies una causa venit ad nosv insinuavit nobis responsum accepisse a nuntio Dei et monuit eam ut esset virgo Christi et ipsa Deo proximaret: Deo gratias, sexta ab hac die optime et auidissime arripuit illud quod etiam omnes virgines Dei ita hoc faciunt, non sponte patrum earum, sed et persecutionem patiuntur et improperia falsa a parentibus suis et nihilominus plus augetur numerus, et de genere nostro qui ibi nati sunt, nescimus numerum eorum, praeter viduas et continentes. Sed et illae maxime laborant quae servitio detinentur, usque ad terrores et minas assidue perferunt; sed Dominus gratiam dedit multis ex ancillis meis, nametsi vetantur tamen fortiter imitantur.

===43===
Unde autem etsi voluero amittere illas et ut pergens in Brittanniis, et libentissime paratus eram quasi ad patriam et parentes; non id solum sed etiam usque ad Gallias visitare fratres et ut viderem faciem sanctorum Domini mei; scit Deus quod ego valde optabam, Sed alligatus Spiritu, qui mihi protestatur si hoc fecero, ut futurum reum me esse designat et timeo pedere laborem quem incohavi, et non ego sed Christus Dominus, qui mihi imperavit ut venirem esse me cum illis residuum aetatis meae, si Dominus voluerit et custodierit me ab omni via mala, ut non peccem coram illo.

===44===
Spero autem hoc debueram, sed memet ipsum non credo quamdiu fuero in hoc corpore mortis, quia fortis est qui cotidie nititur subvertere me a fide et praeposita castitate religionis non fictae usque in finem vite meae Christo Domino meo. Sed caro inimica semper trahit ad mortem. Id est ad inlecebras in inlicitate perficiendas. Et scio ex parte quare vitam perfectam ego non egi sicut et ceteri credentes, sed confiteor Domino meo. Et non erubesco in conspectu ipsius quia non mentior ex quo cognovi eum a iuventute mea creuit in me amor Dei et timor ipsius et usque nunc favente Domino, fidem servavi.

===45===
Rideat autem et insultet qui voluerit, ego non silebo neque abscondo signa et mirabilia quae mihi a Domino ministrata sunt ante multos annos quam fierent, quasi qui 'novit omnia etiam ante tempora saecularia. 

===46===
Unde autem debueram sine cessatione Deo gratias agere, qui saepe indulsit insipientiae meae neglegentiae meae et de loco non in unoquoque ut non mihi vehementer irasceretur, qui adiutor datus sum et non cito adquievi secundum quod mihi ostensum fuerat et sicut Spiritus suggerebat et misertus est mihi Dominus in milia milium, quia vidit in me quod paratus eram, sed quod mihi pro his nesciebam de statu meo quid facerem, quia multi hanc legationem prohibebant, etiam inter seipsos post tergum meum narrabant et dicebant: «Iste quare se mittit in periculo inter hostes qui Deum non noverunt?» Non ut causa malizie, sed non sapiebat illis, sicut et ego ipse testor, intellege propter rusticitatem meam, et non cito agnovi gratiam quae tunc erat in me; nunc mihi sapit quod ante debueram.

===47===
Nunc ergo simpliciter insinuavi fratribus et conservis meis, qui mihi crediderunt propter quod praedixi et praedico ad roborandum et confirmandam fidem vestram. Utinam ut et vos imitemini maiora et potiora faciatis. Hoc erit gloria mea, quia filius sapiens gloria patris est.

===48===
Vos scitis et Deus, qualiter inter vos conversatus sum a iuventute mea in fide veritatis et in sinceritate cordis. Etiam ad gentes illas inter quas habito, ego fidem illis praestavi et praestabo. Deus scit, neminem illorum circumveni, nec cogito, propter Deum et ecclesiam ipsius, ne excitem illis et nobis omnibus persecutionem et ne per me blasphemaretur nomen Domini, quia scriptum est: Vae homini per quem nomen Domini blasphematur.

===49===
Nam etsi imperitus sum in omnibus tamen conatus sum quippiam servare me etiam et fratribus Christianis et virginibus Christi et mulieribus religiosis, quae mihi ultronea munuscula donabant et super altare iactabant ex ornamentis suis et iterum reddebam illis et adversus me scandalizabantur cur hoc faciebam. Sed ego propter spem perennitatis, ut me in onmibus caute propterea conservarem; ita ut non me in aliquo titulo infideli caperent vel ministerium servitutis meae nec etiam in minimo incredulis locum darem infamare sive detractare.

===50===
Forte autem quando baptizavi tot milia hominum speraverim ab aliquo illorum vel dimidio scriptulae? Dicite mihi et reddam vobis. Aut quando ordinavit ubique Dominus clericos per modicitatem meam et ministerium gratis distribui illis si poposci ab aliquo illorum vel pretium calciamenti mei, dicite adversus me et reddam vobis magis.

===51===
Ego impendi pro vobis ut me caperent, et inter vos et ubique pergebam causa vestra in multis periculis etiam usque ad exteras partes, ubi nemo ultra erat et ubi numquam aliquis pervenerat qui baptizaret aut clericos ordinaret aut populum consummaret, donante Domino diligenter et libentissime pro salute vestra omnia generavi.

===52===
Interim praemia dabam regibus praeter quod dabam mercedem filiis ipsorum qui mecum ambulant, et nihilominus comprehenderunt me cum comitibus meis et illa die auidissime cupiebant interficere me, sed tempus nondum venerat et omnia quaecumque nobiscum invenerunt rapuerunt illud et me ipsum ferro vinxerunt et quartodecimo die absoluit me Dominus de potestate eorum et quicquid nostrum fuit redditum est nobis propter Deum et necessarios amicos quos ante praevidimus.

===53===
Vos autem experti estis quantum ego erogavi illis qui iudicabant per omnes regiones quos ego frequentius visitabam. Censeo enim non minimum quam pretium quindecim hominum distribui illis, ita ut me fruamini et ego vobis semper fruar in Deum. Non me paenitet nec satis est mihi: adhuc impendo et superinpendam; potens est Dominus ut det mihi postmodum ut meipsum impendat pro animabus vestris.

===54===
Ecce testem Deum invoco in animam meam quia non mentior: neque ut sit occassio adulationis vel avaritiae, scripserim vobis neque ut honorem spero ab aliquo vestro. Sufficit enim honor qui nondum videtur sed corde creditur; fidelis autem, qui promisit: numquam mentitur.

===55===
Sed video iam in praesenti saeculo me supra modum exaltatum a Domino, et non eram dignus neque talis ut hoc mihi praestaret, dum scio certissime quod mihi melius convenit paupertas et calamitas quam divitiae et diliciae, sed et Christus Dominus pauper fuit pro nobis, ego vero miser et infelix etsi opes voluero iam non habeo, neque me ipsum iudico, quia quotidie spero aut internicionem aut circumveniri aut redigi in servitutem sive occasio cuiuslibet, sed nihil horum vereor propter promissa caelorum, quia iactavi meipsum in manus Dei omnipotentis, qui ubique dominatur. Sicut propheta dicit: Iacta cogitatum tuum in Deum, et ipse te enutriet.

===56===
Ecce nunc commendo animam meam fidelissimo Deo meo, pro quo legationem fungor in ignobilitate mea, sed quia personam non accipit et eligit me ad hoc officium ut unus essem de suis minimis minister.

===57===
Unde autem retribuam illi pro omnibus quae retribuit mihi. Sed quid dicam vel quid promittam Domino meo, quia nihil valeo nisi ipse mihi dederit? Sed scrutatur corda et renes quia satis et nimis cupio et paratus eram ut donaret mihi bibere calicem eius, sicut indulsit et ceteris amantibus se.

===58===
Qua propter non contingat mihi a Deo meo ut numquam amittam plebem suam quamquam adquisivit in ultimis terrae. Oro Deum ut det mihi perseverantiam et dignetur ut reddam illi testem fidelem usque ad transitum meum propter Deum meum,

===59===
et si aliquid boni umquam imitatus sum propter Deum meum, quem diligo, peto illi det mihi ut cum illis proselitis et captivis pro nomine suo effundam sanguinem meum, etsi ipsam etiam caream sepulturam aut miserissime cadaver per singula membra dividatur canibus aut bestiis asperis ut volucres caeli comederent illud. Certissime reor, si mihi hoc incurrisset, lucratus sum animam cum corpore meo quia sine ulla dubitatione in die illa resurgemus in claritate solis, hoc est, in gloria Christi Iesu redemptoris nostril, quasi filii Dei vivi et coheredes Christi, et conformes futuri imaginis ipsius; quoniam ex ipso et per ipsum et in ipso regnaturi sumus.

===60===
Nam sol iste quem videmus ipso iubente propter nos cotidie oritur, sed numquam regnabit neque permanebit splendor eius, sed et omnes qui adorant eum in poenam miseri male devenient. Nos autem qui credimus et adoramus solem verum Christum, qui numquam interibit neque qui fecerit voluntatem ipsius, sed manebit in aeternum quomodo et Christus manet in aeternum, qui regnat cum Deo Patre omnipotente et cum Spiritu Sancto ante saecula et nunc et per omnia saecula saeculorum. Amen.

===61===
Ecce iterum iterumque breviter exponam verba Confessionis meae. Testificor in veritate et in exultatione cordis coram Deo et sanctis angelis eius quia numquam habui aliquam occasionem praeter evangelium et promissa illius ut numquam redirem ad gentem illam unde autem prius vix evaseram.

===62===
Sed praecor credentibus et timentibus Deum, quicumque dignatus fuerit inspicere vel recipere hanc scripturam quam Patricius peccator indoctus scilicet Hiberione conscripsit, ut nemo umquam dicat quod mea ignorantia si aliquid pusillum egi vel demonstraverim secundum Dei placitum, sed arbitramini et verissime credatur quod donum Dei fuisset. Et haec est Confessio mea antequam moriar.
{{finis}}</text>
      <sha1>i599qnwbzmsunfduye1u1ow5lvf0uht</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Acta seu disputatio contra Fortunatum Manichaeum</title>
    <ns>0</ns>
    <id>36745</id>
    <revision>
      <id>223857</id>
      <parentid>223856</parentid>
      <timestamp>2024-12-19T12:03:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Mizardellorsa</username>
        <id>3917</id>
      </contributor>
      <origin>223857</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="46482" sha1="o7akm3apgbwhxxnkh2rkzpt9rsx03jb" xml:space="preserve">{{titulus2
|Scriptor= Aurelius Augustinus
|OperaeTitulus= Acta seu disputatio contra Fortunatum Manichaeum
|OperaeWikiPagina= Acta seu disputatio contra Fortunatum Manichaeum
|Annus= ~392
|SubTitulus= liber unus
|Genera=Theologia
|Editio= [https://www.documentacatholicaomnia.eu/04z/z_0354-0430__Augustinus__Acta_Seu_Disputatio_Contra_Fortunatum_Manichaeum__MLT.pdf.html Migne]
|Fons = [https://www.augustinus.it/latino/contro_fortunato/index.htm augustinus.it]
}}
CONTRA FORTUNATUM
 

DISPUTATIO PRIMAE DIEI
 

Quinto. calendas septembris, Arcadio Augusto bis et Rufino viris clarissimis consulibus., habita disputatio adversus Fortunatum Manichaeorum presbyterum, in urbe Hipponensium regionum, in Balneis Sossii, sub praesentia populi.

Summum errorem puto, omnipotentem Deum, in quo una nobis spes est, ex aliqua parte violabilem, aut coinquinabilem, aut corruptibilem credere.

1. AUGUSTINUS dixit: Ego iam errorem puto, quam antea veritatem putabam: utrum recte existimem, a te praesente audire cupio. In. primis summum errorem puto, omnipotentem Deum, in quo una nobis spes est, ex aliqua parte violabilem, aut coinquinabilem, aut corruptibilem credere. Hoc vestram haeresim affirmare scio; non quidem verbis. quibus nunc usus sum: nam et vos interrogati confitemini Deum esse incorruptibilem et omnino. inviolabilem et incoinquinabilem; sed cum coeperitis caetera exponere, cogimini eum corruptibilem, penetrabilem, et coinquinabilem profiteri. Dicitis enim aliam nescio quam gentem tenebrarum adversus Dei regnum rebellasse: Deum autem omnipotentem, cum videret quanta labes et vastitas immineret regnis suis, nisi aliquid adversae genti opponeret, et ei resisteret, misisse hanc virtutem, de cuius commixtione cum malo et tenebrarum gente mundus sit fabricatus. Hinc esse quod hic animae bonae laborant, serviunt, errant, corrumpuntur: ut necessarium haberent liberatorem, qui eas ab errore purgaret, et a commixtione solveret, et a servitute liberaret. Hoc ego nefas puto credere, Deum omnipotentem aliquam adversam gentem timuisse, aut necessitatem esse passum, ut nos in aerumnas praecipitaret.

Principalia fidei Manichaeorum.

FORTUNATUS dixit: Quia te medium fuisse nostrum scio, id est, inter Manichaeos administrasse, ista sunt principalia fidei nostrae. De conversatione hic agitur, de quibus falsis criminibus pulsamur. Ex te ergo praesentes audiant boni viri, utrum sint vera super quibus criminamur et appetimur, an sint falsa. Etenim ex tua doctrina, et ex tua expositione et ostensione poterunt verius scire nostram conversationem, si a te fuerit prodita. Interfuisti orationi.

2. AUGUSTINUS dixit: Interfui. Sed alia quaestio est de fide, alia de moribus: ego de fide proposui. Sed si illi qui adsunt, malunt audire de moribus, nec istam quaestionem defugio.
FORTUNATUS dixit: Purgare me prius volo penes conscientiam vestram, penes quam. polluimur, ex idonei viri testimonio, qui mihi et nunc idoneus est, et in futura iusti iudicis Christi examinatione, si ea quae iactantur vidit in nobis, vel consecutus est.

Ratio fidei Manichaeorum.

3. AUGUSTINUS dixit: Ad aliud vocas, cum ego de fide proposuerim. De moribus autem vestris plene scire possunt qui Electi vestri sunt. Nostis autem me non Electum vestrum, sed Auditorem fuisse. Itaque, quamvis et orationi vestrae interfuerim, ut interrogasti; utrum separatim vobiscum habeatis aliquam orationem, Deus solus potest nosse, et vos. Ego tamen in oratione in qua interfui, nihil turpe fieri vidi: sed solum contra fidem animadverti, quam postea didici et probavi, quod contra solem facitis orationem. Praeter hoc in illa oratione vestra nihil novi comperi. Quisquis autem vobis opponit quaestionem aliquam de moribus, Electis vestris opponit. Quid autem inter vos agatis, qui Electi estis, ego scire non possum. Nam et Eucharistiam audivi a vobis saepe quod accipiatis: tempus autem accipiendi cum me lateret, quid accipiatis, unde nosse potui? Itaque serva, si placet, quaestionem de moribus, ut inter Electos vestros discutiatur, si discuti potest. Mihi fides data est a vobis, quam hodie improbo. De ipsa proposui: ad propositum meum mihi respondeatur.

FORTUNATUS dixit: Et nostra professio ipsa est, quod incorruptibilis sit Deus, quod lucidus, quod inadibilis, intenibilis, impassibilis, quod aeternam lucem et propriam inhabitet : quod nihil ex sese corruptibile proferat, nec tenebras, nec daemones, nec satanam, nec aliquid adversum in regno eius reperiri possit. Sui autem similem Salvatorem direxisse: Verbum natum a constitutione mundi cum mundum fabricaret, post mundi fabricam inter homines venisse: dignas sibi animas elegisse sanctae suae voluntati, mandatis suis coelestibus sanctificatas, fide ac ratione imbutas coelestium rerum; ipso ductore hinc iterum easdem animas ad regnum Dei reversuras esse, secundum sanctam ipsius pollicitationem, qui dixit: Ego sum via, veritas, et ianua 1; et: Nemo potest ad Patrem pervenire, nisi per me 2. His rebus nos credimus, quia alias animae, id est, alio mediante non poterunt ad regnum Dei reverti, nisi ipsum repererint viam, veritatem, et ianuam. Ipse enim dixit: Qui me vidit, vidit et Patrem meum 3; et: Qui in me crediderit, mortem non gustabit in aeternum, sed transitum facit de morte ad vitam, et in iudicium non veniet 4. His rebus credimus, et haec est ratio fidei nostrae, et pro viribus animi nostri mandatis eius obtemperare, unam fidem sectantes huius Trinitatis, Patris et Filii et Spiritus Sancti.

Quae causa praecipitavit animas in mortem.

4. AUGUSTINUS dixit: Has animas, quas de morte ad vitam per Christum venire fatemini, quae causa praecipitavit in mortem?
FORTUNATUS dixit: Hinc iam dignare prosequi et contraire, si nihil praeter Deum.

5. AUGUSTINUS dixit: Imo tu dignare respondere id quod interrogaris, has animas quae causa morti dederit.

FORTUNATUS dixit: Imo tu dignare dicere, utrum aliquid sit praeter Deum, an omnia in Deo sint.

6. AUGUSTINUS dixit: Illud ego respondere possum, quod me nosse Dominus voluit, Deum necessitatem nullam pati posse, neque ex aliqua parte violari atque corrumpi. Quod cum tu quoque fatearis, quaero qua necessitate huc miserit animas quas dicis per Christum redire.

FORTUNATUS dixit: Quod tu dixisti, quia huc usque tibi Deus revelavit quod incorruptibilis sit, quemadmodum et mihi; ratio quaerenda est, quemadmodum animae et ob quam causam istum in mundum venerint, ut merito nunc eas per unigenitum Filium suum ac sui similem de hoc mundo liberaret, si nihil praeter ipsum.

Si Deus nihil pati potuit a gente tenebrarum, quia inviolabilis est; sine causa huc nos misit, ut nos hic aerumnas patiamur.

7. AUGUSTINUS dixit: Non debemus frustrare tantos qui praesentes sunt, et de quaestione proposita ire ad aliud. Sic confitemur ambo, sic nobis concedimus esse incorruptibilem et inviolabilem Deum, et nihil pati potuisse: ex quo est consequens ut falsa sit haeresis vestra, quae dicit, Deum cum videret imminere vastitatem ac labem regnis suis, misisse virtutem quae cum tenebrarum gente bellaret, et ex ea commixtione nostras animas laborare. Brevis est ergo ratio mea, et, quantum existimo, cuivis planissima. Si Deus nihil pati potuit a gente tenebrarum, quia inviolabilis est; sine causa huc nos misit, ut nos hic aerumnas patiamur. Si autem aliquid pati potuit; non est inviolabilis, et decipitis eos quibus dicitis esse inviolabilem Deum. Hoc enim vestra haeresis negat, cum caetera exponitis.

Eo modo sentit Fortunatus quemadmodum Paulus.

FORTUNATUS dixit: Hoc sentimus, quod nos instruit beatus apostolus Paulus, qui dixit: Hoc sentite in vobis, quod et in Christo Iesu; qui cum in forma Dei esset constitutus, non rapinam arbitratus est esse se aequalem Deo; sed semetipsum exinanivit, formam servi accipiens, in similitudine hominum factus, et habitu inventus ut homo: humiliavit semetipsum, et factus est subditus usque ad mortem 5. Hoc ergo sentimus de nobis, quod et de Christo; qui cum in forma Dei esset constitutus, factus est subditus usque ad mortem, ut similitudinem animarum nostrarum ostenderet. Et quemadmodum in se mortis similitudinem ostendit, et se a Patre esse de medio mortuorum resuscitatum; eo modo sentimus et de animis nostris futurum, quod per ipsum poterimus ab hac morte liberari: quae aut aliena est a Deo, aut si propria est Dei, et misericordia eius cessat, et liberatoris nomen, et opera liberantis.

8. AUGUSTINUS dixit: Ego quaero quemadmodum in mortem venerimus, et tu dicis quemadmodum de morte liberemur.

FORTUNATUS dixit: Ita Apostolus dixit quomodo sentire debeamus de animis nostris, quod Christus nobis ostendit. Si fuit Christus in passione et morte, et nos: si voluntate Patris descendit in passionem et mortem, et nos.

Quaerimus utrum aliquid nocere possit, an non possit Deo

9. AUGUSTINUS dixit: Notum est omnibus catholicam fidem ita se habere, quod Dominus noster, id est, Virtus et Sapientia Dei 6, et Verbum per quod facta sunt omnia, et sine quo factum est nihil 7, ad liberationem nostram hominem suscepit. In ipso homine quem suscepit, demonstravit illa quae dicis. Nos autem nunc de ipsius Dei et ineffabilis maiestatis substantia quaerimus, utrum ei aliquid nocere possit, an non possit. Si enim potest ei aliquid nocere, non est inviolabilis. Si non potest ei aliquid nocere, quid ei factura erat gens tenebrarum, contra quam dicitis bellum gestum esse a Deo ante constitutionem mundi, in quo bello nos, id est animas, quas modo indigere liberatore manifestum est, commixtas esse omni malo, et morti implicitas asseritis? Redeo enim ad illud brevissimum: Si poterat ei noceri, non est inviolabilis; si non poterat, crudeliter huc nos misit, ut ista patiamur.
FORTUNATUS dixit: Anima Dei est, an non?

Quaeritur utrum anima ex Deo sit, necne.

10. AUGUSTINUS dixit: Si iustum est ut non interrogatis meis respondeatur, et ego interroger, respondebo.

FORTUNATUS dixit: Si in proprio agit anima? Hoc a te quaero.

11. AUGUSTINUS dixit: Ego quidem quod interrogasti dicam: tantum illud memineris; te noluisse respondere interrogatis meis, me autem tuis respondere. Si quaeris utrum a Deo descenderit anima, magna quidem quaestio est: sed sive a Deo descendit, sive non; illud de anima respondeo, non esse Deum; aliud esse Deum, aliud animam. Deum esse inviolabilem, incorruptibilem, et impenetrabilem, et incoinquinabilem, et qui ex nulla parte corrumpi possit, et cui nulla ex parte noceri potest. Animam vero videmus et peccatricem esse, et in aerumna versari, et veritatem quaerere, et liberatore indigere. Haec mutatio animae ostendit mihi quod anima non sit Deus. Nam si anima substantia Dei est, substantia Dei errat, substantia Dei corrumpitur, substantia Dei violatur, substantia Dei decipitur: quod nefas est dicere.

FORTUNATUS dixit: Ergo negasti animam ex Deo esse, quamdiu peccatis ac vitiis et mundanis rebus deservit, et errore ducitur: quod fieri non potest, ut aut Deus hoc patiatur, aut substantia eius. Est enim Deus incorruptibilis, et substantia eius immaculata est et sancta. Hic vero quaeritur a vobis, utrum anima ex Deo sit, necne? Quod nos fatemur, et ostendimus ex Salvatoris adventu, ex ipsius sancta praedicatione, ex ipsius electione, dum animis miseretur, et secundum eius arbitrium anima venisse dicitur, ut eamdem de morte liberaret, et perduceret eam ad aeternam gloriam, et restitueret Patri. Quid vero de anima tu ipse dicis aut speras, utrum sit a Deo, necne? substantiam Dei, ex qua negas esse animam, nullis passionibus posse subiacere.

12. AUGUSTINUS dixit: Animam sic negavi esse substantiam Dei, ut negem illam esse Deum: sed tamen ex Deo auctore esse, quia facta est a Deo. Aliud est qui fecit, aliud quod fecit. Qui fecit, corruptibilis esse omnino non potest: quod autem fecit, omnino non potest aequale esse illi qui fecit.

FORTUNATUS dixit: Nec ego dixi animam esse similem Deo. Sed quia dixisti factitiam esse animam, et nihil praeter Deum; quaero undenam Deus animae substantiam adinvenit.

13. AUGUSTINUS dixit: Tantum memento me respondere ad ea quae interrogas; te autem ad ea quae interrogo non respondere. Animam dico factam a Deo, ut caetera omnia quae a Deo facta sunt; et inter illa quae Deus omnipotens fecit, principalem locum datum esse animae. Si autem quaeris unde Deus animam fecit, memento confiteri me tecum, Deum esse omnipotentem. Omnipotens autem non est, qui quaerit adiuvari aliqua materia unde faciat quod velit. Ex quo est consequens, ut secundum fidem nostram omnia quae Deus fecit per Verbum et Sapientiam suam, de nihilo fecerit. Sic enim legimus: Ipse iussit, et facta sunt; ipse mandavit, et constituta sunt 8.

FORTUNATUS dixit: Ex iussione constant universa?

Duae sunt substantiae in hoc mundo, quae speciebus et nominibus constant; quarum est una corporis, alia vero aeterna.

14. AUGUSTINUS dixit: Ita credo, sed universa quae facta sunt.

FORTUNATUS dixit: Facta consonant, sed quia inconvenientia sibi sunt, haec per hoc ergo constat non esse unam substantiam, licet ex unius iussione eadem ad compositionem mundi huius et faciem venerint. Caeterum rebus ipsis patet quia nihil simile tenebrae et lux, nihil simile veritas et mendacium, nihil simile mors et vita, nihil simile anima et corpus, et caetera istis similia quae et nominibus et speciebus distant ab invicem: et merito dixisse Dominum nostrum: Arbor quam non plantavit Pater meus coelestis, eradicabitur 9, et in ignem mittetur, quia non affert fructus bonos 10: et esse arborem radicatam. Hinc vere constat ex ratione rerum, quod duae sunt substantiae in hoc mundo, quae speciebus et nominibus constant; quarum est una corporis, alia vero aeterna, Patris omnipotentis quam esse credimus.

Duo sunt genera malorum, peccatum et poena peccati.

15. AUGUSTINUS dixit: Contraria ista quae te movent, ut adversa sentiamus, propter peccatum nostrum, id est, propter peccatum hominis contigerunt. Nam omnia Deus et bona fecit, et bene ordinavit; peccatum autem non fecit: et hoc est solum quod dicitur malum, voluntarium nostrum peccatum. Est et aliud genus mali, quod est poena peccati. Cum ergo duo sint genera malorum, peccatum et poena peccati; peccatum ad Deum non pertinet, poena peccati ad vindicem pertinet. Etenim ut bonus est Deus, qui omnia constituit; sic iustus est, ut vindicet in peccatum. Cum ergo omnia optime sint ordinata, quae videntur nobis nunc adversa esse, merito contigit hominis lapsi, qui legem Dei servare noluit. Animae enim rationali quae est in homine, dedit Deus liberum arbitrium. Sic enim posset habere meritum, si voluntate, non necessitate boni essemus. Cum ergo oporteat non necessitate, sed voluntate bonum esse, oportebat ut Deus animae daret liberum arbitrium. Huic autem animae obtemperanti legibus suis, omnia subiecit sine adversitate: ut ei caetera quae Deus condidit servirent, si et ipsa Deo servire voluisset. Si autem ipsa noluisset Deo servire, ea quae illi serviebant, in poenam eius converterentur. Quare si recte omnia a Deo ordinata sunt, et bona sunt, et Deus non patitur malum.

FORTUNATUS dixit: Non patitur, sed praevenit malum.

Animae rationali dedit Deus liberum arbitrium.

16. AUGUSTINUS dixit: A quo enim passurus erat?

FORTUNATUS dixit: Hoc meum est, quia praevenire voluit: non temere, sed virtute et praescientia. Caeterum nega malum praeter Deum esse; cum praecepta ostendi quia sunt alia, quae praeter voluntatem ipsius fiunt. Praeceptum non intercedit, nisi ubi est et contrarietas. Libera facultas vivendi non datur, nisi ubi est lapsus, secundum Apostoli rationem, qui dicit: Et vos cum essetis mortui delictis et peccatis vestris, in quibus aliquando ambulastis secundum magisterium huius mundi, secundum principem potestatis aeris huius, spiritus qui nunc operatur in filiis diffidentiae, in quibus et nos et omnes aliquando conversati sumus in desideriis carnis nostrae, facientes voluntates consiliorum carnis, et eramus naturaliter filii irae, sicut et caeteri. Deus autem qui dives est in omni misericordia, misertus est nobis. Et cum mortui essemus peccatis, convivificavit nos in Christo, cuius gratia estis salvi facti; simul et suscitavit, et cum eo collocavit in coelestibus cum Christo Iesu, ut ostenderet in saeculis supervenientibus abundantes divitias gratiae suae in bonitate super nos in Christo Iesu. Gratia enim estis salvati per fidem: et hoc non ex vobis, Dei enim donum est; non ex operibus, ut ne quis glorietur. Ipsius enim sumus factura, creati in Christo Iesu in operibus bonis, quae praeparavit Deus ut in illis ambulemus. Propter quod memores estote, quod aliquando vos eratis gentes in carne, qui dicebamini praeputium, ab ea quae dicitur circumcisio in carne manufacta, quia eratis illo tempore sine Christo, alienati a conversatione Israel, et hospites testamentorum, promissionis spem non habentes, et sine Deo in hoc mundo. Nunc autem in Christo Iesu, vos qui aliquando eratis longe, facti estis prope in sanguine Christi. Ipse est enim pax nostra, qui fecit utraque unum, et medium parietem maceriae solvens, inimicitias in carne sua; legem mandatorum decretis evacuans, ut duos condat in semetipsum, in unum novum hominem, faciens pacem, ut reconciliet ambos in uno corpore Deo, per crucem interficiens inimicitias in semetipso. Et veniens evangelizavit pacem vobis qui longe, et pacem iis qui prope. Quoniam per ipsum habemus utrique in uno spiritu accessum ad Patrem 11.

Peccando aversi eramus a Deo; tenendo autem praecepta Christi, reconciliamur Deo.

17. AUGUSTINUS dixit: Ista Apostoli lectio, quam recitare voluisti si non fallor, pro mea plurimum, et contra tuam fidem facit. Primo, quia ipsum liberum arbitrium, quo ego dixi fieri ut anima peccet, satis hic expressum est, cum peccata nominavit, et cum reconciliationem nostram dixit fieri cum Deo per Iesum Christum. Peccando enim aversi eramus a Deo; tenendo autem praecepta Christi, reconciliamur Deo: ut qui peccatis mortui eramus, servantes praecepta eius vivificemur, et pacem habeamus cum illo in uno spiritu, a quo alienati eramus, non servantes mandata eius; sicuti de homine qui primus est constitutus, in fide nostra praedicatur. Ergo nunc quaero abs te, secundum eam lectionem quae lecta est, quomodo habeamus peccata, si natura contraria nos cogit facere quod facimus? Qui enim cogitur necessitate aliquid facere, non peccat. Qui autem peccat, libero arbitrio peccat. Quare sit nobis poenitentia imperata, si nos nihil mali fecimus, sed gens tenebrarum? Quaero item, indulgentia peccatorum cui detur; nobis, an genti tenebrarum. Sed si genti tenebrarum datur indulgentia peccatorum, regnabit et ipsa cum Deo accipiens indulgentiam peccatorum. Si autem nobis datur indulgentia peccatorum, manifestum est quia voluntate peccavimus. Satis enim stultum est ignosci ei qui nihil mali fecit. Nihil autem mali fecit, qui nihil sua voluntate fecit. Hodie ergo anima pollicente sibi Deo indulgentiam peccatorum et reconciliationem, si peccare destiterit, et de peccatis poenitentiam gesserit, si respondeat secundum vestram fidem, et dicat: Quid enim peccavi? quid commerui? Quid me expulisti de regnis tuis, ut contra nescio quam gentem pugnarem? Depressa sum, permixta sum, corrupta sum, defecta sum, non est mihi servatum liberum arbitrium. Tu nosti necessitatem qua pressa sum: cur mihi vulnera imputas quae suscepi? Quare me cogis ad poenitentiam, cum tu sis causa vulnerum meorum; cum tu scias, quae passa sum, gentem tenebrarum in me fecisse te auctore, qui violari non poteras, et tamen volens cavere regnis tuis, quibus nihil noceri possit, me in miserias praecipitasti? Si certe ego pars tua sum, quae de visceribus tuis processi, si de regno tuo et de ore tuo; in hac gente tenebrarum aliquid pati non debui, ut me incorrupta, illa subiiceretur, si pars eram Domini. Nunc autem cum illa temperari non posset nisi mea corruptione, quomodo aut pars tua dicor, aut tu inviolabilis manes, aut non es crudelis, qui me pati voluisti pro his regnis, quibus nihil noceri poterat ab illa gente tenebrarum? Ad hoc responde, si placet: et dignare etiam illud mihi exponere, quomodo dictum est a Paulo apostolo: Eramus naturaliter filii irae, quos reconciliatos dicit Deo. Si ergo naturaliter filii irae erant, quomodo dicis naturaliter animam filiam esse et portionem Dei?

FORTUNATUS dixit: Si secundum animam dixisset Apostolus quod simus naturaliter filii irae, alienata esset anima ore Apostoli a Deo. Et hac modo tu ratione ostendis quod anima non sit Dei; quia naturaliter, inquit Apostolus, sumus filii irae. Si vero secundum quod lege tenebatur idem Apostolus, ex semine Abrahae, ut ipse contestatur, descendens; constat eum corporaliter dixisse, nos fuisse filios irae, sicut et caeteros. Animae vero substantiam ostendit quod sit ex Deo, et animam aliter non posse reconciliari Deo, nisi per magistrum qui est Christus Iesus. Interfecta enim inimicitia, videbatur anima indigna exstitisse Deo. Sed quia missa est, hoc confitemur, a Deo tamen omnipotente, et originem trahens, et missa ad ipsius voluntatem consignandam. Quemadmodum et Salvatorem Christum credimus de coelo venisse, voluntatem Patris complere. Quae voluntas Patris haec erat, animas nostras de eadem inimicitia liberare, interfecta eadem inimicitia. Quae si adversa Deo non fuisset, nec inimicitia vocaretur ubi erat unitas, nec interfectio diceretur aut fieret ubi vita erat.

18. AUGUSTINUS dixit: Memento quod Apostolus dixerit, conversatione nos alienatos a Deo esse.
FORTUNATUS dixit: Trado ego duas substantias fuisse. In lucis substantia haberi Deum, ut superius diximus, incorruptibilem: fuisse vero contrariam naturam tenebrarum, eam quam virtute Dei vinci hodie quoque confiteor, et ad meum regressum salvatorem esse Christum emissum, ut ante idem Apostolus ait.

Scriptura vehementer contra Manichaeos est.

19. AUGUSTINUS dixit: Rationibus ut discuteremus duarum naturarum fidem, impositum est ab iis qui nos audiunt. Sed quoniam ad Scripturas iterum confugisti, ad eas ego descendo, ac nihil praetermittendum esse postulo, ne quibusdam capitibus utentes, nebulas afferamus eis quibus notae Scripturae non sunt. A capite igitur quod habet Apostolus in Epistola sua ad Romanos consideremus. In prima enim pagina est quod vehementer contra vos est. Dicit enim: Paulus servus Christi Iesu, vocatus apostolus, separatus in Evangelium Dei, quod ante promiserat per Prophetas suos in Scripturis sanctis, de Filio suo, qui factus est ei ex semine David secundum carnem, qui praedestinatus est Filius Dei in virtute, secundum spiritum sanctificationis ex resurrectione mortuorum Iesu Christi Domini nostri 12. Videmus Apostolum de Domino nostro nos docere, ut et virtute Dei ante carnem praedestinatus fuerit, et secundum carnem factus sit ei ex semine David. Hoc vos cum semper negaveritis et negetis, quomodo Scripturas flagitatis, ut secundum eas potius disseramus?

FORTUNATUS dixit: Secundum carnem asseritis ex semine David, cum praedicetur ex virgine esse natus, et Filius Dei magnificetur. Fieri enim non potest, nisi ut quod de spiritu est, spiritus habeatur; et quod de carne est, caro intellegatur. Contra quod est ipsa auctoritas Evangelii qua dicitur, quod caro et sanguis regnum Dei non possidebunt, neque corruptio incorruptelam possidebit 13.

Hic strepitus factus est a considentibus, qui rationibus potius agi volebant: quia videbant eum non omnia quae in Apostoli codice scripta sunt, velle accipere. Deinde passim sermocinatio ab omnibus haberi coepit, quousque diceret sermonem Dei ligatum esse in gente tenebrarum. Quod cum exhorruissent qui aderant, discessum est.

POSTERA DIE ADHIBITO ITERUM NOTARIO, RES ACTA SIC EST
Fortunatus dicit quod aliena sunt mala a Deo.

FORTUNATUS dixit: Dico quod nihil mali ex se proferat Deus omnipotens, et quod quae sua sunt incorrupta maneant, uno ex fonte inviolabili orta et genita: caetera vero quae in hoc mundo versantur contraria, non ex Deo manare, nec principe Deo paruisse in hoc saeculo, id est, quod non ex ipso originem trahant. Haec ergo in fide suscepimus, quod aliena sint mala a Deo.

Nisi libera voluntas esset in nobis, peccata non essent.

20. AUGUSTINUS dixit: Et nostra fides haec est, quod malorum genitor non sit Deus, neque ullam naturam fecerit malam. Sed cum uterque nostrum consentiat incorruptibilem Deum et incoinquinabilem, prudentium est aestimare et fidelium, quae sit fides purior et maiestate Dei dignior: illa ubi asseritur, vel virtus Dei, vel pars aliqua Dei, vel sermo Dei posse commutari, violari, corrumpi, ligari; an ea ubi dicitur et omnipotentem Deum et omnem ipsius naturam et substantiam nulla parte unquam posse corrumpi, sed mala esse voluntario peccato animae, cui dedit Deus liberum arbitrium. Quod liberum arbitrium si non dedisset Deus, iudicium puniendi nullum iustum esse posset, nec meritum recte faciendi, nec praeceptum divinum ut ageretur poenitentia de peccatis; nec ipsa indulgentia peccatorum, quam nobis Deus per Dominum nostrum Iesum Christum donavit. Quia qui non voluntate peccat, non peccat. Hoc arbitror omnibus apertum esse atque perspicuum. Quapropter non nos movere debet, si aliqua in iis quae Deus fecit molesta patimur pro meritis nostris. Sicut enim ille bonus est, ut constitueret omnia; sic iustus est, ut peccatis non parcat. Quae peccata, ut dixi, nisi libera voluntas esset in nobis, peccata non essent. Si quis enim, verbi causa, ligaretur ab aliquo caeteris membris, et de manu eius falsum scriberetur sine eius propria voluntate; quaero, si hoc iudici patefieret, posset hunc hominem falsitatis crimine condemnare? Quare si manifestum est, peccatum non esse ubi non est liberum voluntatis arbitrium, volo audire, anima, quam dicitis aut partem, aut virtutem, aut sermonem, aut aliud quodlibet Dei, quid mali fecerit, ut a Deo puniatur, aut poenitentiam agat peccati, aut veniam mereatur; cum nihil ipsa peccaverit.

Utrum Deus mala instituerit, necne.

FORTUNATUS dixit: De substantiis proposui, quod bonorum tantummodo Deus creator, ultor vero malorum habeatur, eo quod mala ex ipso non sint. Merito ergo hoc sentio, et ulcisci Deum mala, quia ex ipso non sunt. Caeterum si ex ipso essent, aut daret licentiam peccandi, quod dicis liberum arbitrium dedisse Deum, consensor iam inveniebatur delicti mei, eo quod delicti mei auctor esset: aut ignorans quid futurus essem, delinqueret, quem ipse non se dignum institueret. Hoc ergo propositum est a me, et quod interrogo nunc, utrum Deus mala instituerit, necne; et utrum ipse finem malorum instituerit. Etenim quae ab ipso diximus facta esse, ut opifice Deo, uti ab ipso creata et genita incorruptibilia haberi, his rebus apparet, et fides evangelica docet. Haec ego et proposui quae sunt credulitatis nostrae, et quae a te possunt in ista professione nostra firmari, ita tamen ut non desit auctoritas fidei christianae. Et quia nullo genere recte me credere ostendere possum, nisi eamdem fidem Scripturarum auctoritate firmaverim: id ergo est quod insinuavi, quod dixi. Aut si mala auctore Deo in mundo paruerunt, hoc ipse dicere dignare: aut si recte creditur mala ex Deo non esse, hoc etiam praesentium contemplatio prosequi debet et suscipere. De substantiis dixi, non de peccato quod in nobis versatur. Si enim originem non haberet quod cogitamus delicta facere; non cogeremur ad peccatum venire, vel ad delictum. Nam quia inviti peccamus, et cogimur a contraria et inimica nobis substantia, idcirco sequimur scientiam rerum. Qua scientia admonita anima et memoriae pristinae reddita, recognoscit ex quo originem trahat, in quo malo versetur, quibus bonis iterum emendans quod nolens peccavit, possit per emendationem delictorum suorum, bonorum operum gratia, meritum sibi reconciliationis apud Deum collocare, auctore Salvatore nostro, qui nos docet et bona exercere, et mala fugere. Propositum est enim nobis, quod non ab aliqua contraria natura, sed sua sponte homo aut iustitiae serviat, aut peccatis se obnoxium faciat: cum nulla existente contraria gente, si sola versatur anima in corpore constituta, cui Deus, ut dicis, liberum arbitrium dedit, sine peccato esset, nec peccatis se obnoxium faceret.

Radix omnium malorum est cupiditas.

21. AUGUSTINUS dixit: Ego dico peccatum non esse, si non propria voluntate peccetur : hinc esse et praemium, quia propria voluntate recta facimus. Aut si poenam meretur, qui peccat invitus, debet et praemium mereri, qui bene facit invitus. Quis autem dubitet non deferri praemium, nisi ei qui bona voluntate aliquid fecerit? Ex quo intellegimus et poenam inferri ei qui voluntate mala aliquid fecerit. Sed quoniam me ad priores naturas et substantias revocas, fides mea est, omnipotentem Deum, quod maxime animadvertendum est, et animo figendum, omnipotentem Deum, iustum et bonum, fecisse bona. Sed ea quae ab illo facta sunt, non possunt esse talia, qualis est ipse qui fecit. Iniustum est enim et stultum credere, quod opera paria sint artifici, et condita conditori. Quapropter, si pia fides est ut omnia bona Deus fecerit, quibus tamen ipse multo est excellentior longeque praestantior; origo et caput mali est peccatum, sicut Apostolus dixit: Radix omnium malorum est cupiditas: quam quidam sequentes, naufragaverunt a fide, et inseruerunt se doloribus multis 14. Si enim radicem omnium malorum quaeris, habes Apostolum dicentem, radicem omnium malorum esse cupiditatem. Radicem radicis quaerere non possum. Aut si est aliud malum, cuius radix non est cupiditas, non erit omnium malorum radix cupiditas. Si autem verum est, omnium malorum radicem esse cupiditatem, frustra aliud aliquod mali genus quaerimus. Tua vero natura contraria quam inducis; quoniam iam respondi obiectis tuis; quaeso ut tu mihi dicere digneris, si illa natura contraria est totum malum, neque peccatum potest esse nisi ex illa, poenam ipsa sola debet mereri, non anima a qua non est peccatum. At si dicis ipsam solam mereri poenam, et animam non mereri; quaero cui data sit poenitentia, quae sit iussa poenitere. Si anima iussa est poenitere; ab illa peccatum, et ipsa voluntate peccavit. Nam si cogitur anima facere malum, neque illa est quae malum facit; nonne stultum est et plenum dementiae, ut gens tenebrarum peccaverit, et me poeniteat de peccatis? Nonne plenum dementiae est, ut gens tenebrarum peccaverit, et mihi detur indulgentia peccatorum: qui possum dicere secundum fidem vestram: Quid feci? quid commisi? Apud te fui, integer fui, nulla labe contaminatus fui: tu me huc misisti, tu necessitatem passus es, tu cavisti regnis tuis, cum magna eis labes et vastitas immineret. Cum ergo noveris necessitatem qua hic oppressus sum, qua respirare non potui, cui resistere non potui; quid me accusas quasi peccantem? aut quid promittis indulgentiam peccatorum? Ad hoc sine ambagibus responde, si placet, sicut tibi ego sine ambagibus respondi.

FORTUNATUS dixit: Hoc nos dicimus, quod a contraria natura anima cogatur delinquere: cui non vis esse radicem, nisi hoc tantum, quod in nobis malum versatur; cum constet exceptis nostris corporibus mala in omni mundo versari. Non ista quae in corporibus solum habemus in toto mundo versantur, et nominibus valent, bona; mala radix haeret. Nam dixit Dignatio tua quod haec sit radix malorum, cupiditas, quae in nostris corporibus versatur: cum quando non est cupiditas mali ex nostris corporibus, ex principali illa contraria natura versatur in toto mundo. Apostolus etenim nominavit id radicem esse malorum cupiditatem, non unum malum, quam dixisti radicem omnium malorum. Cupiditas vero non uno modo intellegitur, quam dixisti radicem esse omnium malorum, quasi in corporibus nostris solum versetur: cum constet hoc quod in nobis versatur malum, ex auctore malo descendere, et portiunculam esse mali hanc radicem quam tu esse dicis; ut non sit ipsa radix, sed sit portiuncula mali, eius mali quod ubique versatur. Quam radicem et arborem malam Dominus noster appellavit, nunquam fructus bonos afferentem, quam non plantavit Pater suus, ac merito eradicari et in ignem mitti 15. Nam quod dicis, contrariae naturae peccatum debere imputari; illa natura mali est: et id esse peccatum animae, si post commonitionem Salvatoris nostri et sanam doctrinam eius a contraria et inimica sui stirpe se segregaverit anima, et purioribus se adornans anima; aliter non posse substantiae suae reddi. Dictum est enim: Si non venissem et locutus eis fuissem, peccatum non haberent. Nunc vero quia veni, et locutus sum, et noluerunt mihi credere, veniam de peccato non habebunt 16. Unde patet recte esse poenitentiam datam post adventum Salvatoris, et post hanc scientiam rerum, qua possit anima, ac si divino fonte lota, de sordibus et vitiis tam mundi totius, quam corporum in quibus eadem anima versatur, regno Dei, unde progressa est, repraesentari. Nam dictum est ab Apostolo, quod prudentia carnis inimica sit Deo: legi enim Dei non est subiecta; nec enim potest 17. Patet ergo his rebus, quod anima bona, factione illius quae legi Dei non est subiecta, peccare videtur, non sua sponte. Namque idem sequitur, quod caro concupiscit adversus spiritum, et spiritus adversus carnem; ut non quaecumque vultis, illa faciatis 18. Dicit iterum: Video aliam legem in membris meis, repugnantem legi mentis meae, et captivum me ducentem in lege peccati et mortis. Ergo miser ego homo, quis me liberabit de corpore mortis huius, nisi gratia Dei per Dominum nostrum Iesum Christum, per quem mihi mundus crucifixus est, et ego mundo? 19

Hoc est quod adversus animam pugnat, consuetudo facta in carne.

22. AUGUSTINUS dixit: Agnosco et amplector testimonia divinarum Scripturarum, et fidei meae quemadmodum congruant, sicut Deus donare dignabitur, paucis exponam. Liberum voluntatis arbitrium in illo homine fuisse dico, qui primus formatus est. Ille sic factus est, ut nihil omnino voluntati eius resisteret, si vellet Dei praecepta servare. Postquam autem ipse libera voluntate peccavit, nos in necessitatem praecipitati sumus, qui ab eius stirpe descendimus. Potest autem unusquisque nostrum mediocri consideratione invenire verum esse quod dico. Hodie namque in nostris actionibus antequam consuetudine aliqua implicemur, liberum habemus arbitrium faciendi aliquid, vel non faciendi. Cum autem ista libertate fecerimus aliquid, et facti ipsius tenuerit animam perniciosa dulcedo et voluptas, eadem ipsa sua consuetudine sic implicatur, ut postea vincere non possit, quod sibi ipsa peccando fabricata est. Videmus multos iurare nolle: sed quia iam consuetudinem lingua tenuit, non posse refrenare, quin ea exeant de ore ipsorum, quae non possumus dicere ad mali stirpem non pertinere. Ut enim vobiscum his verbis agam, quae utinam sicut de ore vestro non recedunt, ita et corde intellegantur: Per Paracletum iuratis. Si ergo vultis experiri verum esse quod dico, instituite non iurare. Videbitis illam consuetudinem ferri quo solet. Et hoc est quod adversus animam pugnat, consuetudo facta in carne. Ipsa est nimirum carnis prudentia, quae quamdiu ita legi Dei subiici non potest, tamdiu prudentia carnis est: sed illuminata anima, desinit illa esse carnis prudentia. Sic enim dictum est, prudentiam carnis non posse legi Dei esse subiectam, quemadmodum si diceretur, glacialem nivem calidam esse non posse. Nullo enim pacto, quamdiu nix est, calida esse potest. Sed quemadmodum illa nix calore resolvitur, et desinit nix esse, ut possit calescere: sic illa carnis prudentia, id est, consuetudo facta cum carne, cum fuerit mens nostra illuminata, et ad arbitrium divinae legis totum hominem sibi Deus subiecerit, pro illa consuetudine animae mala facit consuetudinem bonam. Ex quo illae duae arbores, bona arbor et mala arbor quas commemorasti, verissime dictum est a Domino quod suos fructus habeant; id est, neque bona possit dare malos fructus, neque mala bonos, sed quamdiu mala est. Accipiamus duos homines; bonum hominem, et malum hominem. Quamdiu bonus est, malos fructus dare non potest: quamdiu malus est, fructus bonos dare non potest. Sed ut intellegas istas duas arbores sic esse a Domino positas, ut ibi significaretur liberum arbitrium, non naturas esse istas duas arbores, sed voluntates nostras, ipse ait in Evangelio: Aut facite arborem bonam, aut facite arborem malam 20. Quis est qui possit facere naturam? Si ergo imperatum est nobis ut faciamus arborem aut bonam aut malam, nostrum est eligere quod velimus. De isto ergo peccato hominis, et de ista consuetudine animae facta cum carne Apostolus dicit: Nemo vos seducat 21: Omnis creatura quae a Deo facta est, bona est 22. Dicit idem Apostolus quem tu ipse commemorasti: Sicut per unius inobedientiam, peccatores constituti sunt multi; sic et per unius obedientiam, iusti constituentur multi 23. Quoniam per hominem mors, et per hominem resurrectio mortuorum 24. Quamdiu ergo portamus imaginem terreni hominis 25, id est, quamdiu secundum carnem vivimus, qui vetus etiam homo nominatur, habemus necessitatem consuetudinis nostrae, ut non quod volumus faciamus. Cum autem gratia Dei amorem nobis divinum inspiraverit, et nos suae voluntati subditos fecerit, quibus dictum est: Vos in libertatem vocati estis 26; et: Gratia Dei liberavit me a lege peccati et mortis 27; lex autem peccati est, ut quicumque peccaverit, moriatur. Ab ista lege liberamur, cum iusti esse coeperimus. Lex mortis est, qua dictum est homini: Terra es, et in terram ibis 28. Ex ipso enim omnes sic nascimur, quia terra sumus, et in terram ibimus propter meritum peccati primi hominis. Propter autem gratiam Dei, quae nos liberat a lege peccati et mortis, ad iustitiam conversi liberamur: ut postea eadem ipsa caro quae nos poenis torsit in peccatis manentes, subiiciatur nobis in resurrectione, et nulla adversitate nos quatiat, quominus legem Dei et divina praecepta servemus. Unde quoniam ego respondi tuis, dignare tu respondere illud quod desidero, quemadmodum fieri possit ut si est Deo natura contraria, nobis imputetur peccatum qui in illam naturam non voluntate, sed ab ipso Deo, cui noceri nihil poterat, missi sumus.

FORTUNATUS dixit: Hoc genere quemadmodum et Dominus dixit discipulis suis: Ecce ego mitto vos sicut oves in medio luporum 29. Hinc sciendum est quod non inimica mente Salvator noster agnos suos, id est, discipulos suos in medio luporum dirigere voluit, nisi esset aliqua contrarietas, quae in similitudine luporum eamdem poneret, ubi et discipulos suos miserat: ut quae forte in medio luporum animae possent decipi, ad propriam substantiam revocarentur. Hinc ergo apparet antiquitas temporum nostrorum quam repetimus, et annorum nostrorum, ante mundi constitutionem hoc more missas esse animas contra contrariam naturam, ut eamdem sua passione subiicientes, victoria Deo redderetur. Nam dixit idem Apostolus, quod non solum esset luctatio contra carnem et sanguinem, sed et contra principes et potestates, et spiritalia nequitiae, et dominationem tenebrarum 30. Si ergo utrobique mala versantur et nequitiae habentur; iam non solum est malum in nostris corporibus, sed in toto mundo, ubi videntur versari animae, quae sub coelo isto versantur et implicatae sunt.

Peccatores sub iugo diaboli; iusti sub iugo iustitiae.

23. AUGUSTINUS dixit: Agnos suos Dominus in medio luporum misit, id est, homines iustos in medio hominum peccatorum, ad praedicationem Evangelii tempore hominis suscepti ab inaestimabili divina Sapientia, ut a peccato ad iustitiam nos vocaret. Quod autem ait Apostolus, nobis colluctationem non esse adversus carnem et sanguinem, sed adversus principes et potestates, et caetera quae sunt commemorata; hoc significat diabolum et angelos eius, sicut etiam nos, peccato cecidisse et lapsos esse, et obtinuisse terrena, id est homines peccatores, qui quamdiu peccatores sumus, sub iugo eorum sumus; quemadmodum, cum iusti erimus, erimus sub iugo iustitiae: et contra illos luctam habemus, ut migrantes ad iustitiam, ab eorum dominatione liberemur. Ergo et tu dignare mihi breviter ad unum quod interrogo respondere. Noceri Deo non poterat, an poterat? Sed quaeso mihi ut, Non poterat, respondeas.

FORTUNATUS dixit: Non poterat noceri.

24. AUGUSTINUS dixit: Quare ergo huc nos misit secundum vestram fidem?

FORTUNATUS dixit: Professio mea haec est, quia noceri non poterat Deo, et quod Deus huc nos direxit. Sed quia id tibi contrarium est, tu dic qua ratione hic apparuit anima, quam nunc cupit Deus noster, et mandatis, et proprio Filio directo liberare?

25. AUGUSTINUS dixit: Quoniam video te interrogatis meis respondere non potuisse, et me aliquid interrogare voluisse, ecce satisfacio tibi, dummodo memineris te ad id quod interrogavi non respondisse. Anima quare hic sit in mundo involuta miseriis, non modo, sed paulo ante nescio quoties a me dictum est. Peccavit anima, et ideo misera est. Liberum arbitrium accepit, usa est libero arbitrio, quemadmodum voluit: lapsa est, eiecta de beatitudine, implicata est miseriis. Ad hoc tibi recitavi testimonium Apostoli dicentis: Sicut per unum hominem mors, sic et per unum hominem resurrectio mortuorum 31. Quid quaeris amplius? Unde tu responde; cui noceri non poterat, quare huc nos misit?

FORTUNATUS dixit: Causa haec quaerenda est, cur huc venerit anima, aut quare eamdem Deus hinc cupit liberare, quae in medio malorum vivit.

Si Deo noceri non poterat, quare huc nos misit?

26. AUGUSTINUS dixit: Hanc causam abs te quaero; id est, si Deo noceri non poterat, quare huc nos misit?

FORTUNATUS dixit: Quaeritur a nobis, si Deo malum nocere non possit, quare huc anima missa fuerit, aut qua ratione mundo permixta sit. Quod in eo manifestum est quod ait Apostolus: Numquid dicit figmentum ei qui se finxit: Cur me ita formaveris? 32 Si ergo causanda est haec res, interrogandus est qui animam direxit nulla cogente se necessitate. Si autem necessitas fuit mittendi animam, merito est et voluntas liberandi eam.

27. AUGUSTINUS dixit: Premitur ergo Deus necessitate?

FORTUNATUS dixit: Iam hoc est: noli ad invidiam excitare id quod dictum est, quod non necessitati facimus subditum esse Deum, sed voluntarie misisse animam.

28. AUGUSTINUS dixit: Recita quod supra dictum est.
Et recitatum est: Si autem necessitas fuit mittendi animam, merito est et voluntas liberandi eam.

AUGUSTINUS dixit: Audivimus: Si autem necessitas fuit mittendi animam, merito est et voluntas liberandi eam. Tu ergo dixisti fuisse necessitatem mittendi animam. Sed si modo voluntatem vis dicere, et hoc addo: Cui noceri nihil poterat, crudelis voluntas fuit mittendi animam ad tantas miserias. Quod refellendi causa quia loquor, veniam peto ab illius unius misericordia, in quo spem liberationis habemus ab omnibus erroribus haereticorum.

FORTUNATUS dixit: Nos dicere asseveras crudelem esse Deum mittendo animam: fecisse vero Deum hominem, et insufflasse in eum animam, quam utique praescivit in futuram miseriam involvi, et beneficio malorum non posse haereditati suae repraesentari. Hoc aut ignorantis est, aut dantis animam ad haec mala quae supra memorata sunt. Id commemoravi, quia dixisti ante tempus non multum, quod adoptaverit sibi Deus animam, non quod ab ipso sit; aliud est enim adoptare.

29. AUGUSTINUS dixit: De adoptione nostra memini me ante dies dixisse, secundum testimonium Apostoli, qui dicit nos vocatos in adoptionem filiorum 33. Non ergo meum fuit illud, sed apostolicum responsum. De qua re, id est, de ista adoptione, suo tempore, si placet, inquiramus: et de illa insibilatione respondebo, cum tu meis obiectionibus responderis.

FORTUNATUS dixit: Progressum dico fuisse animae contra contrariam naturam, quae natura Deo nocere nihil poterat.

30. AUGUSTINUS dixit: Quid opus erat isto progressu, ubi nihil habebat Deus quod caveret, cui nocere nihil poterat?

FORTUNATUS dixit: Constat apud conscientiam vestram, a Deo venisse Christum?

31. AUGUSTINUS dixit: Iterum me interrogas? Ad interrogata responde.

FORTUNATUS dixit: Sic accepi in fide, quod voluntate Dei ipse huc venerit.

Quare Deus huc animam ad miserias, ad errorem, ad ista quae patimur, misit?

32. AUGUSTINUS dixit: Et ego dico: Deus omnipotens, inviolabilis, incommutabilis, cui noceri nihil possit, quare huc animam ad miserias, ad errorem, ad ista quae patimur, misit?


FORTUNATUS dixit: Dictum est enim: Potestatem habeo ponendi animam meam, et potestatem accipiendi eam 34. Nunc dixit quod voluntate Dei progressa est anima.

33. AUGUSTINUS dixit: Ego autem causam quaero, quare cum Deo noceri nihil possit...?

FORTUNATUS dixit: Nihil noceri Deo iam diximus, et in contraria natura esse animam diximus, ideo ut contrariae naturae modum imponeret: modo imposito contrariae naturae, sumit eamdem Deus. Ipse enim dixit: Potestatem habeo ponendi animam meam, et potestatem sumendi eam. Hanc Pater mihi dedit potestatem ponendi animam meam, et sumendi eam. Deus ergo qui loquebatur in Filio, de qua anima diceret? Constat esse animam nostram, quae in his corporibus habetur, quod de eius voluntate venerit, et de voluntate ipsius iterum assumatur.

34. AUGUSTINUS dixit: Unde dixerit Dominus noster: Potestatem habeo ponendi animam meam, et potestatem habeo sumendi eam, omnibus notum est: quia passurus erat, et resurrecturus. Ego autem abs te iterum atque iterum quaero, si Deo nihil noceri poterat, cur huc animas misit?

FORTUNATUS dixit: Naturae contrariae modum imponere.

35. AUGUSTINUS dixit: Et omnipotens Deus, misericors et omnium summus, ut modum imponeret naturae contrariae, ideo illam moderatam esse voluit, ut nos immoderatos efficeret?

FORTUNATUS dixit: Sed ideo ad se revocat.

36. AUGUSTINUS dixit: Si ad se revocat ab immoderatione, si a peccato, ab errore, a miseria; quid opus erat tanta mala animam pati per tantum tempus, donec mundus finiatur: cum Deo, a quo eam dicitis missam, noceri nihil possit?

FORTUNATUS dixit: Quid ergo dicturus sum?

Augustinus admonitus divinitus ut errorem Manichaeorum relinqueret.

37. AUGUSTINUS dixit: Et ego novi non te habere quid dicas, et me cum vos audirem in hac quaestione nunquam invenisse quod dicerem; et inde fuisse admonitum divinitus ut illum errorem relinquerem, et ad fidem catholicam me converterem, vel potius revocarem, ipsius indulgentia qui me huic fallaciae semper inhaerere non sivit. Sed si confiteris te non habere quod respondeas; omnibus audientibus et recognoscentibus, quoniam fideles sunt, catholicam fidem, si permittunt et volunt, exponam.

FORTUNATUS dixit: Sine praeiudicio professionis meae dixerim: illa quae a te opponuntur cum retractavero meis cum maioribus, si minus responderint interrogationi huic meae, quae similiter a te nunc mihi offertur; erit in mea contemplatione (quia et ego animam meam cupio certa fide liberari) venire ad huius rei inquisitionem, quae a te mihi offertur, et ostensurum te polliceris.

AUGUSTINUS dixit: Deo gratias.</text>
      <sha1>o7akm3apgbwhxxnkh2rkzpt9rsx03jb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>De laude eremi</title>
    <ns>0</ns>
    <id>37260</id>
    <revision>
      <id>223904</id>
      <parentid>171033</parentid>
      <timestamp>2024-12-20T10:33:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Mizardellorsa</username>
        <id>3917</id>
      </contributor>
      <origin>223904</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="28408" sha1="5mlw1ygdays6zslkl9nm4c2rc9t8roh" xml:space="preserve">{{titulus
|Scriptor= Eucherius Lugdunensis
|OperaeTitulus= De laude eremi
|OperaeWikiPagina= De laude eremi
|Annus= Saeculo V
|SubTitulus=
|Genera=Theologia
}}

'''[[Patrologia Latina/50|Migne ''Patrologia Latina'' Tomus 50]]''' 

EVCHERI ARELATIS DE LAVDE EREMI

1. Magno tu quidem animo egressus dudum de domo tua et de cognatione tua usque in mare magnum recedentia penetraveras, maiore tamen virtute eremus a te repetita est. Siquidem, cum hanc primum hospes ingressus es, [habuisti] ducem et velut itineris tui praevium, quem deinde militiae caelestis magistrum, eumque tunc secutus et parentes relinquens parentem tamen sequebaris; nunc vero, cum eundem ascitum ad pontificale fastigium prosequendum putaveris, ad familiare secretum eremi te amor rettulit. Ergo nunc es nobilior et maior exemplo: prius enim, cum desertum peteres, comitatus etiam fratrem videbaris; nunc, cum desertum repeteres, etiam fratrem reliquisti. At qualem illum quantumque! Quanto tibi semper dilectionis cultu observatum! Quam singulari tibi affectione devinctum! Ut cuius caritati praeferre nihil possis, nisi forte solam eremi caritatem! Quam cum illi iusto praeponis examine, [approbasti] diligere te non illum parum sed hanc amplius aliquid. Ostendisti etiam ille in te secreti amor quam magnus esset, cui etiam maximus cederet. Qui quidem eremi amor, quid in te nisi Dei amor appellandus est! [Servasti] ergo caritatis ordinem lege [praescriptum] primo Deum tuum, exin proximum diligendo.

2. Quem tamen ego sola profectus tui contemplatione, ut animo conicio, nec adversatum itineri consilioque tuo [existimo], sed inusitato inter devinctas sibi personas modo [dimittere] te ille, ut puto, non minus voluit quam tu [discedere]. Diligit enim et ille te multum vicissim; in amore tamen tuo [commodum] tuum consulit, cumque affluentissima eius et summa in te sit caritas, fastigium tamen illius tendit usque ad utilitatem. 

3. Et tu licet omnem iamdudum censum in Christi pauperes Christo dives effuderis, tum et praeferas licet annis iuvenem, moribus senem, sis etiam ingenio clarus, clarus eloquio, nihil in te tamen primore loco magis suspexerim dilexerimque quam quod solitudinis sedem sic concupisti; unde quia me respondere copiosius spatiosissimis ac facundissimis litteris tuis saepe postulas, sufferas paulisper necesse est, cum sis sapiens, insipientiam meam, dum recolo multimodam Domini gratiam erga hanc ipsam eremum dilectam tuam. Eremum ergo recte incircumscriptum Dei nostri templum dixerim; etenim quem certum est habitare in silentio, credendum est gaudere secreto. Saepius se illic videndum sanctis suis praebuit et conciliante loco congressum non est aspernatus humanum; in deserto quippe Moyses glorificato vulta Deum conspicit, in deserto Helias vultum pavens, ne Deum conspiciat, obvolvit; et quamvis omnia ipse tamquam sua revisitet neque uspiam desit, tamen, ut aestimare licet peculiarius visitationem dignatur eremi et caeli secretum.

4. Ferunt quendam alio quaerenti quali inesse loco Deum crederet respondisse, ut, quo se duceret, impiger sequeretur; tunc comitante eodem, ad late patentis eremi secreta venisse et ostendens solitudinis vastae recessum: &quot;En,&quot; inquit, &quot;ubi Deus est.&quot; Nec immerito ibi esse promptius creditur, ubi facilius invenitur.

5. Nam et in primordiis rerum, cum omnia Deus in sapientia faceret et singula quaeque futuris usibus apta distingueret, non utique hanc terrae partem inutilem et inhonoratam reliquit, sed cuncta [non magis praesenti magnificentia quam futuri praescientia creans, venturis, ut arbitror, eremum sanctis paravit]. Credo, his illam locupletem in fructibus voluit et pro indulgentioris naturae vice hanc sanctorum dare fecundam, ut sic pinguescerent fines deserti et, cum rigaret de superioribus suis montes, abundarent quoque multiplicata fruge convalles, locorumque damna suppleret, cum habitationem sterilem habitatore ditaret.

6. Possessor ille paradisi et transgressor praecepti, cum locum voluptatis habitaret, [fixam sibi a Deo legem] servare non potuit; quanto enim [iocundior] ille amoenitatibus locus, tanto hic in lapsum pronior fuit. Unde non solum hunc legibus suis subdidit, sed etiam in nos [usque suum illum stimulum mors] tetendit. Proinde eremum colat qui vitam cupit; quia amoeni incola mortem paravit. Sed iam ad posteriora eremi Deo semper acceptae exempla veniamus.

7. Moyses, cum egisset pecus ad interiora deserti, tunc resplendente eminus Deum igne vidit innocuo; nec solum vidit, verum etiam audivit loquentem. Nempe tunc Dominus, cum [abici pedum vincula commoneret], sanctam eremi terram pronuntiavit dicens: Locus in quo tu stas terra sancta est; manifesto tunc iudicio meritum occulti honoris expressit. Confirmata quippe est [a Deo sanctitas loci sanctitate etiam testimonii], in quo, ut reor, etiam illud pariter et latenter enuntiat, ut accedens ad eremum pristinis curarum obligationibus vitae gressus absolvat et anterioribus vinculis expeditus incedat, ne locum polluat. Ibi primum Moyses divini colloquii familiaris adhibetur interpres, accipit verba ac vicissim refert, dicenda [agendave] et percunctatur pariter et docetur ac mutuo confabulationis [usitatoque commercio] cum caeli Domino sermocinatur; ibi virgam resumit [in opera signorum potentem] ingressusque eremum pastor ovium, pastor ab eremo remittitur populorum.

8. Quid deinde plebs Dei ab Aegypto liberanda et operibus absolvenda terrenis, numquid non avia petiit ad solitudinesque confugit appropinquatura in eremo utique Deo, a quo fuerat exempta servitio? Tendebat igitur ad desertum longa vastitate terribile, Moyse duce. Quam magna multitudo dulcedinis tuae, Domine! Eremum ingressus Moyses, Deum viderat; en redit rursus ut videat. Ipse plane dux itineris populum suum Dominus ad deserta ducebat, [in usum utriusque temporis viantibus] trahens columnam nunc rubentem flamma, nunc nube candentem. Dabat ita tunc promerentibus e caelo signum, quod lactea mole porrectum alternis irradiabat ardoribus. Intento Israhel lumine sequebatur radium corusco eminus igne rutilantem, [ut in eremi secreta tendentibus digne Dominus,] cum iter ostenderet, lumen praeferret.

9. Huic identidem populo nonne ad deserta tendenti obiecta invii maris claustra patuerunt, cum inter praeruptos gurgites iter carpens, pulverulenta vestigiis agmine rubris litoribus ingessit minantesque undarum pendentium montes de profunda valle suspiciens sic custos gentis freti stagna transivit.

10. Neque in hoc tantum divini operis virtus stetit; nudata namque rersum refluo aequore operiens, iter eorum cum hoste delevit, totumque in sedibus suis mare, credo ne ab eremo Israhel reverteretur, opposuit. Aperuit inter aquas viam et circumfusis deinde aquis texit, ut desertum expetentibus patefaceret itum, clauderet reditum.

11. Hac ergo [gratiae virtute] donata est gens illa, cum ad solitudinem tenderet; plura tamen promeruit, cum possideret. Illic namque eandem insperato Dominus miraculo refecit, cum percussa silice exundantes aquas sitientibus praebuit, et abhorrentibus saxis rivos nativo fonte depromens, [occulta manu imposuit subitam latentibus venis naturam]. Nec solum illic ingesto flumine viscera siccae rupis infudit, verum etiam dulcedine super indita amaros tristibus aquis haustus repressit. Illas elicuit, has placavit; nec maiore miraculo e saxis aquas quam ex aquis alias aquas reddidit. Obstupuit plebs cuncta caelestis auxilii illic opem sentiens non minus in his aquis quae erant quam in illis quae nondum fuerant.

12. Illic etiam idem populus demissum caelitus cibum [albenti] solo legit, cum in nubibus Dominus panem pluvium sicco imbre deiecit. In tabernacula et in circumiecta castrorum manna ninguido aere [illapsum cecidit], ubi panem angelorum manducavit homo. Et quia sufficit diei malitia sua, cotidianum divina indulgentia victum contulit iam tunc lege praemissa, ne in crastinum cogitaret. Sic quondam in eremo [constitutis], quia [praestare] victum terrena non poterant, caelum ministrabat.

13. [Legem] etiam et caelestia edicta Hebraeus idem numquid non eremi inhabitator accepit, tum cum propius admotus inspicere divino digito impressa tabulis signa meruit? Eductus castris in occursum Domini, ad radicem montis obvius institit; vidit equidem pavore perculsus illum Sinai verticem, quem terrore multo conspicuae maiestatis [insederat]; aspexit attonitus montem [procul] [interfluenti] igne fumantem, quem deinde totum late nubes densissima obtectum operiebat; expavit hinc [micantia] expressis ignibus fulgura et tonitrua crebris fragoribus [mixto] buccinarum clangore reboantia. Ita filii Israhel, dum in solitudinibus [degerent], Dei sedem videre, vocem audire [meruerunt].

14. Talibus olim similibusque usa est ac sustentata miraculis natio illa, cum deserti incola fuit, cum eam inusitatus cibus, repentinus potus, [incomsummabilisque] vestitus aleret, cum etiam illorum quae extrinsecus corpus ambiebant infatigabili habitu permanerent. Quicquid eorum [necessitati] locorum [ingenium] non [obtulerat], manifesta Dei magnificentia suggerebat. Vix in haec caelestis gratiae dona [pervenit] sanctorum unus, qui de hoc populo ait: Non fecit taliter Dominus omni nationi; [specialia] contulit, [inaudita concessit], cum divinis [muneribus] populum refecit in eremo.

15. Et haec quamvis in figuram nostri facta tradantur et facies illa rerum mysteriis flagret occultis, omnesque in Moyse baptizati in nube et in mari escam spiritalem manducasse, potum spiritalem bibisse referantur, tamen omnia haec ita [futurorum] continent fidem, ut gestorum custodiant veritatem. Quamquam nec sic quidem eremi minor laus est, etiam si ea quae illic gesta sunt in sacramentorum sint altitudinem referenda; nihil gratiae derogatur, [etiam si ille tunc status corporis et vestimentorum non secuta corruptio] venturae vitae specimen detulerunt. Magna namque loci gratia est, si quales illos beatissimi saeculi felicitas habebit, tales in hoc iam istos eremus habeat.

16. Quid, quod filii Israhel ad illam desiderabilem terram non nisi habitatione eremi pervenerunt? Et ut gens eadem postea possideret illam lacte et melle manantem, prius hanc aridam incultamque posssedit. Totum semper ad veram patriam eremi mansionibus iter panditur. Habitet inhabitabilem terram, qui vult videre bona Domini in regione vivorum, sit hospes huius, qui civis esse contendit illius.

17. Sed ut haec relinquam, David ipse insidias regis infesti [non nisi] cum desertum expeteret evasit, qui in Idumaeae ariditatibus commoratus toto Dominum corde sitiebat, ut sitiens in deserto et in invio et inaquoso tum demum appareret Deo in sancto, ac deinceps Dei virtutem pariter et gloriam sanctus videret.

18. Helias vero, maximus secretorum colonus, caelum imbribus clausit, ignibus reseravit, ministra alite cibum sumpsit, fixa mortis iura revocavit, Iordanem dividuum interrupto amne transivit, caelum ardenti curru raptus ascendit. Truly, Elijah, the most distinguished husbandman, closed the sky of showers, reserved enemies for the fires, received nourishment from a bird, revoked the fixed laws of death, by the Jordan being divided, he crossed the broken stream, being carried away in a flaming chariot, he ascended into heaven. 19. Quid deinde Helisaeus, consectator vitae huius atque virtutis? Nonne perinde divinorum miraculorum opere claruit, quem insignem nunc scissus torrens, nunc innatans ferrum, nunc redivivi, nunc olei incrementa fecerunt, quique postremo post alia quam plurima duplicatam in se virtutem magistri hoc etiam comprobavit, quod ille superstes defunctum, hic defunctum exsuscitat iam defunctus?

20. Filii quoque prophetarum relictis urbibus expetebant gemino defluentem fonte Iordanem exstruebantque in abditis tabernacula remoto iuncta torrenti. Excubabat cohors sancta secreti fluminis ripis, velut quibusdam sparsa tentoriis et habitationibus congruis: egregia indoles spiritum custodiebat paternum.

21. Quid? Ille, quo maior inter mulierum natos non surrexit, nonne in deserto clamans in deserto vivebat? In deserto ab hoc baptismus traditur, in deserto paenitentia praedicatur, in deserto primum mentio regni caelestis infertur; ibi haec ille audientibus primus ingessit, ubi haec citius ambiens quisque promeruit. Nec immerito futurus hic arduus habitator deserti ante faciem Domini angelus mittitur, viam reserat in caeleste regnum, Christi et praecursor et testis dignum qui Patrem e caelo loquentem audiret, Filium baptizando contingeret, Spiritum sanctum descendentem videret.

22. Ipse quoque Dominus ac Salvator noster baptizatus confestim, ut Scriptura ait, a Spiritu in desertum ducitur. Quis hic igitur est Spiritus? [Cunctatio nulla subest, quin Sanctus. Quod deinde Spiritus sanctus pertrahit in desertum, nimirum istud ille dictat, ille istud tacitus inspirat, fitque eremus Spiritu sancto suggerente digna suggestio. Mystico ergo flumine infusus nihil sibi prius agendum putat, quam ut ad secreta contendat. Et tamen ille sanctificantes semper aquas tunc sanctificaverat nec peccati hominem purgatus abluerat]; peccatum enim ille neque fecerat neque metuebat. [Eremi tamen ardore flagrabat atque in onmibus salutaris auctor exempli hanc sibi non dignam nobis desiderabat. Quae si votiva Deo ab erroribus libero, quanto magis necessaria homini erroribus obnoxio? Si petita non delinquenti, quanto magis exoptanda peccanti]?

23. Ibi etiam in famulatum Domini remotis circumstrepentium turbis tacita divini vigoris ministeria succedunt, et in eremo constitutus, tamquam in caelum revectus, [occurrentium] excipitur officiis angelorum; ibi tunc temptantem notae artis insidiis hostem illum antiqui temporis confutavit supplantatoremque veteris Adam novus Adam reppulit. O laus magna deserti, ut diabolus qui vicerat in paradiso, in eremo vinceretur!

24. Desertus etiam locus ille erat, in quo Salvator noster quinque virorum milia panibus quinque et piscibus tantum duobus pavit, satiavit, explevit. Semper in deserto [suos] pane Iesus pascit; suis praetulerat olim manna divini muneris fidem, nunc fragmina praetulerunt, eodemque miraculo victus, ut tunc esurientibus decidit, ita nunc vescentibus crevit; cunctis dono suo epulae auctioribus maiores fuerunt cibis quam fuerant latae conviviis. Desertis, inquam, desertis tantorum nunc signorum causas demus: virtus potentiam declarasset, si habuisset locus copiam?

25. Et tunc Dominus Iesus ad excelsi montis remotiora secessit, cum tribus tantum sibi adhibitis electis insolita claritate vultus effulsit; qui, cum assumptum palam hominem praeferret, declarandae maiestatis indicium secretis credidit. Ibi tunc ille apostolorum maximus: Bonum erat, inquit, nos hic esse, adamans scilicet magnitudinem signi in remotione deserti.

26. Idem quoque Dominus Iesus, ut scribitur in desertum locum ibat ibique orabat. Locus ergo iam ille vocetur orationis locus, quem exerando Deum idoneum Deus auctor ostendit docuitque unde facilius nubes humiliantis se oratio penetraret, adiuta loco, quia honorata secreto, atque ipse illic orando cum peteret, demonstravit, ubi orare nos velle competeret.

27. Quid nunc ergo Iohannem, Macariumque commemorem, aliosque quam plures, quorum conversatio dum in desertis est, in caelis facta est? Appropinquaverunt illi tantum Domino quantum appropinquare Deo hominem fas sinebat admissique sunt in divinarum opera rerum quantum carne [circumdatos] licebat admitti. Fixam in superna mentem caelestibus inseruerunt secretis; hinc comitantem gratiam aut revelationibus tacitis aut clamantibus signis protulerunt, et suffragante secreto usque in id provecti sunt, ut terram quidem corpore tunc contingerent, caelum vero spiritu iam possiderent.

28. Hoc igitur eremi habitaculum dicam non immerito quamdam fidei sedem, virtutis arcam, caritatis sacrarium, pietatis thesaurum, iustitiae promptuarium. Nam sicut in magna domo pretiosa quaeque claustris obsignata in remotis habentur, ita magnificentia illa sanctorum abditorum eremo, quam [dificultatibus suis] natura observavit; deponiturque in terra quoddam conclave deserti, ne conversationis humanae usu obsolescat. Apteque a mundi Domino haec pretiosior divitiarum suppellex in illa mundanae domus [parte non solum] conditur, verum etiam, cum usus est, ex reconditis promitur.

29. Fuit olim erga eremum cura divinae Providentiae summa et maxima, sed ne nunc quidem parva est. Nam et nunc, cum eremi incolis victus divinitus insperata supervenit largitate, quid aliud quam e caelo lapsus defluit? Habent et isti in hac caelesti munificentia suum manna, nec minus his Dominus brachii sui opere secreto alimoniam spargit ex abdito. Et cum silicibus perfossis tandem divino munere respondentes e saxis aquae profluunt, quid aliud quam velut Moysi virgae ictu percussa rupe emerguntur? Vestimentorum perinde habitus in eremi vastitate degentibus; nunc quoque ecce non deficit, qui, dum iugiter gratuito divina provisione succedit, utique succedendo manet. Aluit Dominus in deserto suos quondam, sed et nunc alit; et illos quidem quadraginta annis, hos vero quousque anni erunt.

30. Merito hanc Sanctus divino igne succensus relicta sede propria sedem legat; merito propinquis, filiis parentibusque praeponat, suorumque omnium commercio emat; merito haec genitalem deserentibus patriam temporariae patriae nomen obtineat, a qua non metus, non desiderium, non gaudium, non maeror evocet; merito plane universorum affectuum sola sit pretium.

31. Quis enim enumerare beneficia eremi digne queat, virtutisque commoda habitantium in ea? In mundo positi, quodammodo extra mundum recedunt, in solitudinibus, ut ait Apostolus, errantes, in montibus et in speluncis et in cavernis terrae. Nec immerito dignum talibus Apostolus negat esse mundum, qui alieni sunt ab illo rei publicae humanae tumultu, sepositi, quieti, silentes, nec magis absunt a voluntate peccandi quam a facultate.

32. Clari apud veteres saeculi huius viri, defatigati laboribus negotiorum suorum, in philosophiam se tamquam in domum suam recipiebant. Quanto pulchrius ad haec manifestissimae sapientiae studia divertunt magnificentiusque ad solitudinum libertatem et desertorum secreta secedunt, ut, philosophiae tantum vacantes, in illius eremi deambulacris tamquam in suis gymnasiis, exerceantur! Ubi, quaeso, liberius quam in deserti habitatione servetur Pascha? Sed virtutibus et continentia: continentia, inquam, quae velut alia quaedam est cordis eremus. Nam et Moyses quadraginta continuos se in eremo dies, totidemque et post se illic Helias ieiunio dedit, et uterque ibi inediam ultra humani effectus vires extendit; deinde et Dominus idem, sed in deserto, abstinentiae tempus exegit. Nec praeterea usquam legimus spatia eadem exacta ieiunio, ut putandum sit aliquem tribui per Dominum locis illis etiam vigorem.

33. Ubi, quaeso, magis vacare et quam dulcis sit Dominus, videre contingit? Ubi promptior ad perfectionem tendentibus via panditur? Ubi maior virtutibus campus aperitur? Ubi facilius mentis, ut possit circumspicere, custodia? Ubi liberior cordis, ut deo inhaerere certet, intentio, quam illis utique secretis, in quibus Deum non solum invenire promptum est, verum etiam custodire?

34. Et quamvis saepe in eremo tenuis soli pulvis occurrat, nusquam tamen firmius Evangelicae illius domus fundamenta iaciuntur. In illis licet aliquis consistere harenis velit, nequaquam tamen super harenas domum construit, nusquam magis quam illic supra petram praedictum illud aedificium collocatur, quod immobili stabilitate fundatum, inconcussa mole durabit, ut tempore ingruentium procellarum non flantibus ventis, non immissis torrentibus subruatur. Itaque habitatores deserti talia sibi aedificia, sed in cordibus, fabricant, [illi qui summa imis appetunt, excelsa humilitate sectantur], desides atque immemores terrenorum, ob spem votumque caelestium; qui abiciunt divitias, dum egere malunt; non egere festinant, dum esse divites concupiscunt; die ac nocte labore vigilisque decertant, ut apprehendant vitae illius principium, cuius non invenietur extremum. Sic materno eremus sinu continet illos aeternitatis rectissime avaros, [bene prodigos brevitatis], incuriosos praesentis temporis, [certos futuri], et per haec assequuntur, ut in quos saeculorum fines decurrerunt, his saecula sine fine contingant.

35. Fervent ibi conscriptae interioris hominis salubriter leges et aeterni saeculi iura subtilius. Non illic humana criminum facinorumque praescripta vim suam resonant, nec se ultricia capitalium delictorum iura exserunt: cor nisi purissimum indignae leges faciunt reum; atque ipse omni studio mentis motus interior intra iustitiae terminos coercetur eodemque se iudice vel levium cogitationum principia plectuntur. Apud alios malum sit malum fecisse, apud hos vero malum est bonum non fecisse.

36. Sed quo modo ego possim commemoratione digna interiora eremi [instituta] venerari? Nunc vero [illud tacitus] praeterire non possum, quod in habitatoribus eius vis illa virtutis quam abscondita cunctis paene tam nota est. Nam cum se utique in remota abigunt mundum, humanumque consortium repudiantes, occuli quidem gestiunt, meritum tamen occulere non posunt; quantum se eorum introrsum agit vita, tantum se foras proripit gloria Deo, ut arbitror, ita [inter utrumque] moderante, ut [incola eremi suae] lateat saeculo et non lateat exemplo. Haec lucerna est, quae per universum mundum resplendet supra eremi candelabrum locata; hinc se flagrantissimum lumen per tenebrosa mundi membra diffundit; haec est civitas quae abscondi non potest in deserti monte constructa, quae imagine sua caelestem Hierusalem terris dedit. Proinde si quis in tenebris est, huic lumini appropinquet, ut videat, si quis discrimini patet, ad hanc civitatem tendat, ut tutus sit.

37. O quam iocundae sunt sitientibus Deum etiam deviae illis saltibus solitudines! Quam amoena sunt quaerentibus Christum illa secreta, quae longe lateque natura excubante porrecta sunt! Silent omnia: tunc in Deum suum laeta mens quibusdam silentii stimulis excitatur, tunc ineffabilibus vegetatur excessibus, nullus interstrepens illic sonus, nulla nisi forte cum Deo vox est; solus ille animo, dum sonitus silentium secretae stationis intervenit interpolatque illum placidae quietis statum, strepitus quiete dulcior, et sanctus modestissimae conversationis tumultus; tunc hymnis suave resonantibus excelsa ipsa ferventes [chori] pulsant, atque in caelum non minus [paene vocibus quam orationibus] pervenitur.

38. Fremit frustra tunc circuiens adversarius tamquam intra caulas ovibus septis lupus, et tamquam [munorum] obiectu [ita eremi ambitu]. Hostes [suos] submovet ac, ne in vanum vigilent qui custodiunt civitatem, peculiarius Christo propugnatore munitur, ut adoptiva Deo gens quantum secreti spatiis exposita, tantum hostibus suis clausa sit. Invisit sane speciosa deserti laetantium angelorum chorus, et per illam Iacob scalam commeantes, eremum frequentia abditae visitationis illustrant. In illo quoque meridie sponsus recubat habitatoresque deserti caritate vulnerati contemplantur eum dicentes: Invenimus quem quaesivit anima nostra, tenebimus eum et non dimittemus.

39. Non est infructuosum, ut creditur, non est istud sterile eremi solum nec infecunda arentis saxa deserti. Illic multiplex germen et centenos accola fructus recondit; non facile illic iacta semina [secus] viam decidunt, quae volucres assumant, nec in petrosa facile dilabuntur, quae non habentia altitudinem terrae orto sole aestuent et arescant, neque in spineta facile fugiunt, quae iam adultis sentibus obruantur. Uberi illic messem proventu colonus metet, producitur in his saxis seges illa per quam etiam ossa pinguescunt. Invenitur etiam illic panis vivus qui de caelo descendit, erumpunt in illis rupibus fontes irrigui et aquae vivae, quae non satiandis solum, verum etiam possint sufficere salvandis. [Hic interioris hominis pratum et voluptas, hic incultum desertum illic mira amoenitate iocundum est, eademque corporis est eremus, animae paradisus].

40. Nulla iam quamvis fertilis tellus terrae eremi se comparatione iactaverit. Est terra aliqua frugibus ditis? In hac maxime nascitur frumentum illud, quod esurientes adipe suo satiat. Est alia gravidis laeta vinetis? In hac maxime profertur vinum illud, quod bene laetificat cor hominis. Est alia pascuis praestans? In hac saluberrime pascunt oves illae, de quibus dicitur, Pasce oves meas. Est alia floribus picta vernantibus? In hac maxime verus ille flos campi et lilium convallium refulget. Postremo alia est speciosis exsultans metallis, alia vero auro suo fulva est? In hac varii lapidum micant vibrante luce fulgores. Ita terra haec singulis terris maior ad singula, omnes longe praecedit bonis omnibus.

41. Recte ergo tu, veneranda tellus, sanctis aut in te positis aut non procul a te remotis aut habitabilis dudum aut desiderabilis exstitisti, quia pro universis bonis illius es fertilis, in quo habentur universa. Tu cultorem hunc, qui suam terram, non qui tuam excolat, requiris, [tu inhabitantium te vitiis sterilis, tu fecunda virtutibus]. Tuam quicumque sanctorum familiaritatem quaesivit, Deum repperit; Christum in te, quisquis te coluit, invenit. Ipse qui habitat, Domino habitatore laetatur idemque est et possessor tuus et divina possessio; tuum qui non refugit habitaculum, factus est ipse Dei templum.

42. Equidem cunctis eremi locis quae piorum illuminantur secessu reverentiam debeo, praecipuo tamen Lirinum meam honore complector, quae procellosi naufragiis mundi effusis, piissimis ulnis receptat venientes ab illo, saeculi flagrantes aestu blande introducit sub umbras suas, ut illic spiritum sub illa interiore Domini umbra anheli resumant. Aquis scatens, herbis virens, floribus renitens, visibus odoribusque iocunda, [paradisum possidentibus se] exhibet quem possidebunt; digna quae caelestibus disciplinis Honorato auctore fundata sit, quae tantis institutis tantum nacta sit patrem, apostolici spiritus vigore et vultus radiantem; digna quae illum suscipiens, ita emitteret; digna quae et praestantissimos alat monachos et [ambiendos] proferat sacerdotes. Haec nunc successorem eius tenet, Maximum nomine, clarum, quia post ipsum meruit adsciri; haec habuit reverendi nominis Lupum, qui nobis illum ex tribu Beniamin lupum retulit; haec habuit germanum eius Vincentium, interno gemmam splendore perspicuam; haec nunc possidet venerabilem gravitate Caprasium, veteribus sanctis parem; haec nunc habet sanctos senes illos, qui divisis cellulis Aegyptios Patres Galliis nostris intulerunt.

43. Quos ego illic, Iesu bone, sanctorum coetus, conventusque vidi! Pretiosa in his suavi unguedine alabastra flagrabant, spirabat passim odor vitae. Interioris hominis faciem exterioris habitu praeferebant, constricti caritate, humilitate deiecti, mollissimi pietate, firmissimi in spe, incessu modesti, oboedientia citi, occursu taciti, vultu sereni, prorsus ipsa protinus contemplatione angelicae quietis agmen ostendunt. Nihil concupiscunt, nihil desiderant nisi eum tantum, quem solum desiderantes concupiscunt. Dum beatam quaerunt vitam, beata agunt, eamque et dum adhuc ambiunt, iam consequuntur. Itaque optant a [peccatoribus] segregari? iam segregati sunt. Castam possidere vitam volunt? Iam possident. Omne in Dei laudibus tempus habere ambiunt? Habent. Desiderant gaudere sanctorum coetibus? Gaudent. Christo frui cupiunt? Spiritu fruuntur. Vitam eremi adipisci gestiunt? Corde adipiscuntur. Ita per largissimam gratiam Christi multa ex his quae in futurum exoptant in [praesentiarum] merentur; rem porro ipsam capiunt, dum spem sequuntur. [Habent non parvum etiam in labore ipso pretium laboris, quia paene iam in opere est quod merces erit].

44. [Horum mi Hilari carissime, redditus insertusque consortio, plurimum tibi, plurimum etiam illis contulisti, qui nunc pro reditu tuo alacri exsultatione laetantur]. Cum his, [obsecro peccatorum meorum intercessionisque memoriam ne oblitteraveris]; cum his, inquam, quibus nescio an ipse gaudii plus attuleris an maius inveneris. Tu nunc verior Israhel, qui corde Deum conspicaris, ab Aegypto saeculi tenebris dudum expeditus, salutiferas aquas submerso hoste transgressus, in deserto accensum fidei ignem secutus, amara quondam, per lignum crucis dulcia nunc experiris, salientes in vitam aeternam aquas a Christo trahis, internum hominem superno pane pascis, in Evangelio tonitrui divinam accipis vocem; qui cum Israhel in eremo contineris, cum Iesu terram repromissionis intrabis. Vale in Christo Iesu Domino nostro.</text>
      <sha1>5mlw1ygdays6zslkl9nm4c2rc9t8roh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Adversus avaritiam</title>
    <ns>0</ns>
    <id>40653</id>
    <revision>
      <id>223894</id>
      <parentid>138651</parentid>
      <timestamp>2024-12-20T07:05:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Mizardellorsa</username>
        <id>3917</id>
      </contributor>
      <origin>223894</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="594" sha1="8hcjnc7fcrvwrrziyho5hjktspmlqkz" xml:space="preserve">
{{titulus2
|Scriptor= Salvianus Massiliensis
|OperaeTitulus= Adversus avaritiam
|OperaeWikiPagina= Adversus avaritiam
|Annus= Saeculo V
|SubTitulus= 
|Genera=Theologia
|Liber=
|Editio= ex Patrologia Latina - Salvianus Massiliensis, Adversus avaritiam, Parisiis, [[Scriptor:Jacques Paul Migne|J. P. Migne]], 1847
|Fons= [http://mlat.uzh.ch/?c=2&amp;w=SalMas.AdvAva Corpus Corporum]
}}
'''[[Patrologia Latina/53|Migne ''Patrologia Latina'' Tomus 53]]'''


*[[Adversus avaritiam/I|LIBER I]]
*[[Adversus avaritiam/II|LIBER II]]
*[[Adversus avaritiam/III|LIBER III]]
*[[Adversus avaritiam/IV|LIBER IV]]</text>
      <sha1>8hcjnc7fcrvwrrziyho5hjktspmlqkz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>De gubernatione Dei/V</title>
    <ns>0</ns>
    <id>40667</id>
    <revision>
      <id>223893</id>
      <parentid>135501</parentid>
      <timestamp>2024-12-20T06:56:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Mizardellorsa</username>
        <id>3917</id>
      </contributor>
      <origin>223893</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="34071" sha1="n139wbbnb9kctlpep99k2fikytj5qds" xml:space="preserve">{{titulus2
|Scriptor= Salvianus Massiliensis
|OperaeTitulus= De gubernatione Dei
|OperaeWikiPagina= De gubernatione Dei
|Annus= Saeculo V
|SubTitulus= LIBER QUINTUS
|Genera=Theologia
|Liber=
}}
==LIBER QUINTUS.==
92 I. Scio infidelissimos quosque et veritatis divinae incapaces dicere adversum haec posse quae diximus: Si tantus sit Christianorum infidelium reatus ut plus peccent praetermittentes mandata Domini quae sciant, quam paganae gentes quae nesciant, salubriorem his fuisse ignorantiam quam agnitionem, et contra eos esse admodum quod agnoverint veritatem. Quibus hoc respondendum est, non veritatem his obesse, sed vitia; nec legem nocere, sed mores. Denique da mores bonos, et legis scita pro nobis sunt. Tolle vitia, lex prodest. Scimus enim, inquit Apostolus, quia lex bona est, si quis ea legitime utatur (I Tim. I, 8). Legitime itaque lege utere, et legem tibi bonam ipse fecisti. Scimus enim, inquit, quia lex bona est, si quis ea legitime utatur: sciens hoc, quod justo lex non est posita (Ibid., 8, 9). Ac per hoc justus esse incipe, et eris liber a lege: quia non potest lex venire contra mores, quae jam habetur in moribus. Scimus enim, inquit, quia lex bona est, si quis ea legitime utatur: sciens hoc, quod justo lex non est posita, sed injustis, et non subditis, sed sceleratis et impiis et peccatoribus; et si quod aliud sanae doctrinae adversatur (Ibid., 8-10). Ac per hoc non tam lex tibi, o homo, quam tu legi adversaris; nec lex contra te bene praecipiendo, sed tu contra legem male vivendo agis. 93 Immo illa pro te est, tu contra illam. Illa enim tibi consulit sancta dicendo, tu contra illam venis prava faciendo; nec contra illam tantum, sed etiam contra te; hoc ipso enim quod contra illam et contra te, quia in illa salus et vita tua est: ac per hoc dum legem divinam deseris, salutem propriam derelinquis. Non aliter ergo nos de Dominica lege querimur quam queri de optimo medico impatiens aegrotus solet: qui cum ingravescere sibi morbos vitio suo fecerit, imperitiam medentis accusat. Quasi vero curare ullam infirmitatem praecepta possint, si ei non obedierit infirmus; aut sanare quemquam observantia valeat quam medicus ei imperat, si eam sibi aegrotus ipse non praestat. Quid juvant stomachum absinthia, si statim dulcia subsequantur? Quid conferunt phrenetico silentia circumstantium, quem suus clamor occidit? Aut quid prodesse poterit antidotum, cui superfunditur venenum? Et nobis itaque lex est antidotum, sed vitiositas venenum. Sanare nos non potest legis antidotum, quos occidunt venena vitiorum. Sed jam de his et antea satis diximus; et si ita res postulaverit, etiam post haec juvante Deo aliqua dicemus.

II. Interim quia duo superius barbarorum genera vel sectas esse memoravimus, paganorum atque haereticorum, quia de paganis jam, ut arbitror, satisfecimus, de haereticis quoque, ut causa poscit, subjiciamus. Potest enim quispiam dicere: Etiamsi a paganis lex divina non exigat ut mandata faciant quae non sciunt, certe ab haereticis exigit qui sciunt: eadem enim etiam illos legere quae nos legimus, eosdem apud illos prophetas Dei, eosdem apostolos, eosdem evangelistas esse; ac per hoc aut non minus ab illis legem negligi quam a nobis, aut etiam multo magis: 94 quia cum eadem legant scripta quae nostri, multa faciunt deteriora quam nostri. Utrumque ergo videamus. Eadem, inquis, legunt illi quae leguntur a nobis. Quomodo eadem, quae ab auctoribus quondam malis et male sunt interpolata et male tradita? ac per hoc jam non eadem, quia non possunt penitus dici ipsa quae sunt in aliqua sui parte vitiata. Incolumitatem enim non habent quae plenitudinem perdiderunt, nec statum suum omnino servant quae sacramentorum virtute privata sunt. Nos ergo tantum Scripturas sacras plenas, inviolatas, integras habemus, qui eas vel in fonte suo bibimus, vel certe de purissimo fonte haustas per ministerium purae translationis haurimus. Nos tantummodo bene legimus. Atque utinam quam bene legimus, tam bene adimpleremus! Sed vereor quod qui non bene observamus, nec bene lectitemus: quia minor reatus est sancta non legere, quam lecta violare. Caeterae quippe nationes aut non habent legem Dei, aut debilem et convulneratam habent; ac per hoc, ut diximus, non habent quae sic habent. Nam etsi qui gentium barbararum sunt qui in libris suis minus videantur Scripturam sacram interpolatam habere vel laceram, habent tamen veterum magistrorum traditione corruptam, ac per hoc traditionem potius quam Scripturam habent, quia hoc non retinent quod veritas legis suadet, sed quod pravitas malae traditionis inseruit. Barbari quippe homines, Romanae, immo potius humanae eruditionis expertes, qui nihil omnino sciunt nisi quod a doctoribus suis audiunt; quod audiunt, hoc sequuntur: ac sic necesse est eos qui totius litteraturae ac scientiae ignari, sacramentum divinae legis doctrina magis quam lectione cognoscunt, doctrinam potius retinere quam legem. Itaque eis traditio magistrorum suorum 95 et doctrina inveterata quasi lex est, quia hoc sciunt tantummodo quod docentur. Haeretici ergo sunt, sed non scientes. Denique apud nos sunt haeretici, apud se non sunt. Nam in tantum se catholicos esse judicant, ut nos ipsos titulo haereticae appellationis infament. Quod ergo illi nobis sunt, hoc nos illis. Nos eos injuriam divinae generationi facere certi sumus, quod minorem Patre Filium dicant. Illi nos injuriosos Patri existimant, quia aequales esse credamus. Veritas apud nos est, sed illi apud se esse praesumunt. Honor Dei apud nos est, sed illi hoc arbitrantur honorem divinitatis esse quod credunt. Inofficiosi sunt, sed illis hoc est summum religionis officium. Impii sunt, sed hoc putant veram esse pietatem. Errant ergo, sed bono animo errant, non odio, sed affectu Dei, honorare se Dominum atque amare credentes. Quamvis non habeant rectam fidem, illi tamen hoc perfectam Dei aestimant charitatem. Qualiter pro hoc ipso falsae opinionis errore in die judicii puniendi sint, nullus potest scire nisi judex. Interim idcirco eis, ut reor, patientiam Deus commodat, quia videt eos, etsi non recte credere, affectu tamen piae opinionis errare; maxime cum sciat eos ea facere quae nesciunt, nostros autem negligere quod credunt: ac per hoc illos magistrorum peccare vitio, nostros suo; illos ignorantes, nostros scientes; illos id facere quod putent rectum, nostros quod sciant esse perversum. Et ideo justo judicio illos patientia Dei sustinet, et nos animadversione castigat; quia ignosci aliquatenus ignorantiae potest, contemptus veniam non meretur. Sic enim scriptum est: Servus qui nescit voluntatem domini sui, et non facit eam, vapulabit paucis. Qui autem scit eam, et non facit eam, vapulabit multis (Luc. XII, 47, 48). 

III. Non ergo miremur 96 quod multis caedimur; quia non inscientia, sed rebellione peccamus. Scientes enim bona, non bene agimus, et discretionem recti ac pravi intelligentes, prava sectamur; legem legimus, et legitima calcamus, et ad hoc tantum praeceptorum sacrorum scita cognoscimus, ut gravius post interdicta peccemus. Deum colere nos dicimus, et diabolo obtemperamus. Et post haec volumus ut bona a Deo accipiamus, cum malis mala semper addamus; fieri voluntatem nostram a Deo cupimus, cum Dei nos facere nolimus. Quasi superiores nos Deo agimus. Volumus ut voluntati nostrae Deus jugiter pareat, cum omnes nos voluntati ejus jugiter repugnemus. Sed ille justus est, licet nos simus injusti. Castigat enim quos castigandos putat, patitur quos putat esse patiendos. Utrumque ad unam rem vult proficere ut et castigatio in catholicis peccandi refrenet libidinem, et quandoque haereticos patientia Dei faciat plenam fidei noscere veritatem, maxime cum sciat eos forsitan catholica non indignos fide, quos videat catholicis vitae comparatione praestare. Omnes autem isti de quibus loquimur, aut Vandali sunt aut Gothi. Nam de Romanis haereticis, quorum innumera multitudo est, nihil dicimus, neque aut Romanis eos aut barbaris comparamus, quia et infidelitate Romanis sunt deteriores, et foeditate vitae barbaris turpiores. Sed hoc nos non solum non juvat, sed etiam supra id quod a nobis ipsis gravamur gravat, quia et ii quos tales causamur esse, Romani sunt. Unde intelligere possumus quid mereatur omnis Romana respublica, cum pars Romanorum offendat Deum vita, pars et infidelitate pariter et vita. Salvo eo quod etiam ipsae quondam haereses barbarorum de Romani magisterii pravitate fluxerunt, 97 ac perinde etiam hoc nostrum crimen est, quod populi barbarorum haeretici esse coeperunt. 

IV. Porro autem quantum ad conversatioem Gothorum aut Vandalorum pertinet, quid est in quo eis aut praeponere nos aut etiam comparare possimus? Ac primum ut de affectu et charitate dicam (quam praecipuam Dominus docet esse virtutem, et quam non solum per omnes Scripturas sacras, sed etiam per se ipse commendat dicens: In hoc scietur quod discipuli mei estis, si vos invicem diligatis [Joan. XIII, 35] omnes se fere barbari, qui modo sunt unius gentis et regis, mutuo amant, omnes pene Romani se mutuo persequuntur. Quis enim civis non invidet civi? Quis enim plenam vicino exhibet charitatem? Omnes quippe a se, etsi loco non absunt, affectu absunt; etsi habitatione junguntur, mente disjuncti sunt. Atque utinam hoc, licet sit pessimum malum, utinam cives tantum atque vicini! Illud est gravius, quod nec propinqui quidem propinquitatis jura conservant. Quis enim se proximis suis proximum reddit? Quis solvit charitati, quod se agnoscit debere vel nomini? Quis hoc est animo quod vocatur? Quis tam propinquus corde quam sanguine, in quo non luridus malevolentiae zelus ardet, cujus non sensum livor invasit, cui non prosperitas aliena supplicium est? Quis non bonum alterius, malum suum credit? Cui ita sufficit felicitas sua, ut etiam alium velit esse felicem? Novum et inaestimabile nunc in plurimis malum est. Parum alicui est si ipse sit felix, nisi alter fuerit infelix. Jam vero illud quale, quam saevum, quam ex hac ipsa impietate descendens, quam alienum a barbaris, quam familiare Romanis, quod se invicem exactione proscribunt: immo non invicem: nam hoc tolerabilius ferme esset si pateretur quisque 98 quod fecerat; illud gravius est, quod plurimi proscribuntur a paucis, quibus exactio publica peculiaris est praeda, qui fiscalis debiti titulos faciunt quaestus esse privatos; et hoc non summi tantum, sed pene infimi; non judices solum, sed etiam judicibus obsequentes. Quae enim sunt non modo urbes, sed etiam municipia atque vici; ubi non quot curiales fuerint, tot tyranni sint? Quanquam forte hoc nomine sibi gratulentur, quia potens et honoratus esse videatur. Nam et latrones ferme omnes gaudent et gloriantur, si atrociores admodum quam sunt esse dicantur. Quis ergo, ut dixi, locus est ubi non a principalibus civitatum viduarum et pupillorum viscera devorentur, et cum his ferme sanctorum omnium? Nam et hos quasi viduas ac pupillos habent, quia tueri se aut pro studio professionis suae nolunt, aut pro innocentia atque humilitate non possunt. Nemo itaque horum tutus est, neque ulli admodum praeter summos a vastatione latrocinii populantis immunes, nisi qui fuerint ipsis latronibus pares in hac conditione; immo in hoc scelus res devoluta est, ut nisi quis malus fuerit, salvus esse non possit. 

V. Sed videlicet cum tot sint qui bonos vastant, sunt fortasse aliqui qui in hac vastatione succurrant; qui, ut scriptum est, eripiant egenum et pauperem de manu peccatoris (Psal. LXXXI, 4). Non est qui faciat bonum, non est pene usque ad unum (Psal. XIII, 1). Ideo dixit, pene usque ad unum quia tanta est raritas bonorum, ut pene unus esse videatur. Quis enim vexatis atque laborantibus opem tribuat, cum improborum hominum violentiae etiam sacerdotes Domini non resistant? Nam aut tacent plurimi eorum, aut similes sunt tacentibus, etiamsi loquantur; et hoc multi non inconstantia, sed consilio, ut putant, atque ratione. 99 Exsertam enim veritatem proferre nolunt, quia eam aures improborum homines sustinere non possunt; nec solum refugiunt, sed etiam oderunt et exsecrantur, et non modo auditam non reverentur aut metuunt, sed majore etiam superbientis pervicaciae perduellione contemnunt. Et ideo tacent etiam qui loqui possunt, dum ipsis interdum malis parcunt; nec volunt eis vim apertae promere veritatis, ne faciant eos ingesta acrius veritate pejores. Inter haec vastantur pauperes, viduae gemunt, orphani proculcantur, in tantum ut multi eorum et non obscuris natalibus editi et liberaliter instituti ad hostes fugiant, ne persecutionis publicae afflictione moriantur; quaerentes scilicet apud barbaros Romanam humanitatem, quia apud Romanos barbaram inhumanitatem ferre non possunt. Et quamvis ab his ad quos confugiunt discrepent ritu, discrepent lingua, ipso etiam, ut ita dicam, corporum atque induviarum barbaricarum fetore dissentiant, malunt tamen in barbaris pati cultum dissimilem, quam in Romanis injustitiam saevientem. Itaque passim vel ad Gothos, vel ad Bacaudas, vel ad alios ubique dominantes barbaros migrant, et commigrasse non poenitet. Malunt enim sub specie captivitatis vivere liberi, quam sub specie libertatis esse captivi. Itaque nomen civium Romanorum, aliquando non solum magno aestimatum, sed magno emptum, nunc ultro repudiatur ac fugitur; nec vile tantum, sed etiam abominabile pene habetur. Et quod esse majus testimonium Romanae iniquitatis potest, quam quod plerique et honesti et nobiles, et quibus Romanus status summo et splendori esse debuit et honori, ad hoc tamen Romanae iniquitatis crudelitate compulsi sunt ut nolint esse Romani? Et hinc est quod etiam hi qui ad barbaros 100 non confugiunt, barbari tamen esse coguntur: scilicet ut est pars magna Hispanorum, et non minima Gallorum, omnes denique quos per universum Romanum orbem fecit Romana iniquitas jam non esse Romanos. 

VI. De Bacaudis nunc mihi sermo est, qui per malos judices et cruentos spoliati, afflicti, necati, postquam jus Romanae libertatis amiserant, etiam honorem Romani nominis perdiderunt. Et imputatur his infelicitas sua, imputamus his nomen calamitatis suae, imputamus nomen quod ipsi fecimus. Et vocamus rebelles, vocamus perditos, quos esse compulimus criminosos. Quibus enim aliis rebus Bacaudae facti sunt, nisi iniquitatibus nostris, nisi improbitatibus judicum, nisi eorum proscriptionibus et rapinis, qui exactionis publicae nomen in quaestus proprii emolumenta verterunt, et indictiones tributarias praedas suas esse fecerunt, qui in similitudinem immanium bestiarum non rexerunt traditos sibi, sed devorarunt, nec spoliis tantum hominum, ut plerique latrones solent, sed laceratione etiam et, ut ita dicam, sanguine pascebantur? Ac sic actum est ut latrociniis judicum strangulati homines et necati inciperent esse quasi barbari, quia non permittebantur esse Romani: acquieverunt enim esse quod non erant, quia non permittebantur esse quod fuerant; coactique sunt vitam saltem defendere, quia se jam libertatem videbant penitus perdidisse. Aut quid aliud etiam nunc agitur quam tunc actum est, id est, ut qui adhuc Bacaudae non sunt, esse cogantur? Quantum enim ad vim atque injurias pertinet, compelluntur ut velint esse, sed imbecillitate impediuntur ut non sint. Sic sunt ergo quasi captivi jugo hostium pressi. Tolerant supplicium necessitate, non voto. Animo desiderant libertatem, sed summam sustinent servitutem. 

101 VII. Ita ergo et cum omnibus ferme humilioribus agitur. Una enim re ad duas diversissimas coarctantur. Vis summa exigit ut aspirare ad libertatem velint, sed eadem vis posse non sinit quae velle compellit. Sed imputari his potest forsitan quod hoc velint homines qui nihil magis cuperent quam ne cogerentur hoc velle. Summa enim infelicitas est quod volunt. Nam cum his multo melius agebatur si non compellerentur hoc velle. Sed quid possunt aliud velle miseri, qui assiduum, immo continuum exactionis publicae patiuntur excidium, quibus imminet semper gravis et indefessa proscriptio, qui domos suas deserunt, ne in ipsis domibus torqueantur, exsilia petunt, ne supplicia sustineant? Leniores his hostes quam exactores sunt. Et res insa hoc indicat. Ad hostes fugiunt ut vim exactionis evadant. Et quidem hoc ipsum, quamvis durum et inhumanum, minus tamen grave atque acerbum erat, si omnes aequaliter atque in commune tolerarent. Illud indignius ac poenalius, quod omnium onus non omnes sustinent, immo quod pauperculos homines tributa divitum premunt, et infirmiores ferunt sarcinas fortiorum. Nec alia causa est quod sustinere non possunt, nisi quia major est miserorum sarcina quam facultas. Res diversissimas dissimillimasque patiuntur, invidiam et egestatem. Invidia est enim in solutione, egestas in facultate. Si respicias quod dependunt, abundare arbitreris; si respicias quod habent, egere reperies. Quis aestimare rem hujus iniquitatis potest? Solutionem sustinent divitum et indigentiam mendicorum. Plus multo est quod dicturus sum. Adjectiones tributarias ipsi interdum divites faciunt, pro quibus pauperes solvunt. Sed dicis: Cum ipsorum maximus census sit, et ipsorum maximae pensiones, 102 quomodo id fieri potest, ut ipsi sibi augere debitum velint? Neque ego id dico quod sibi augeant. Nam et ideo augent, quia non sibi augent. Dicam quomodo. Veniunt plerumque novi nuntii, novi epistolarii a summis sublimitatibus missi qui commendantur inlustribus paucis ad exitia plurimorum. Decernuntur his nova munera, decernuntur novae indictiones. Decernunt potentes quod solvant pauperes, decernit gratia divitum quod perdat turba miserorum. Ipsi enim in nullo sentiunt quod decernunt. Sed non possunt. inquis, non honorari et liberalius accipi qui fuerint a majoribus missi. Estote ergo vos divites primi in conferendo, qui estis primi in decernendo. Estote primi in largitate rerum, qui primi estis in liberalitate verborum. Qui das de meo, da et de tuo. Tametsi rectissime, quisquis ille es qui solus vis capere gratiam, solus patereris expensam. Sed acquiescimus pauperes vestrae, divites, voluntati. Quod paucis jubetis, solvamus omnes. Quid tam justum, quid tam humanum? Gravant nos novis debitis decreta vestra. Facite saltem debitum ipsum vobis nobiscum esse commune. Quid enim iniquius esse aut quid indignius potest, quam ut soli sitis immunes a debito, qui cunctos facitis debitores? Et quidem miserrimi pauperes sic totum hoc quod diximus solvunt, quod qua re vel qua ratione solvant penitus ignorant. Cui enim licet discutere cur solvat, aut cui permittitur explorare quid debeat? Sed tunc id evidentissime proditur, cum invicem sibi divites irascuntur, cum indignantur aliqui eorum quod sine consilio ac tractatu suo aliqua decreta sint. Tunc a quibusdam eorum audias dici: O facinus indignum! Duo aut tres statuunt quod multos necet: a paucis potentibus decernitur quod a multis miseris dependatur. 103 Honori enim suo unusquisque divitum praestat, ut nolit aliquid se absente decerni, non justitiae, ut iniqua nolit se praesente constitui. Denique quod in aliis reprehenderant, ipsi postea aut pro contemptus praeteriti ultione, aut pro potestatis praesumptione constituunt. Ac per hoc infelicissimi pauperes sic sunt quasi inter concertantes procellas in medio mari positi. Nunc istorum scilicet, nunc illorum fluctibus obruuntur. 

VIII. Sed videlicet qui in hac parte iniqui sunt, in alia moderati inveniuntur et justi, ac pravitatem unius rei alterius probitate compensant. Nam sicut in onere novarum indictionum pauperes gravant, ita in novorum remediorum opitulatione sustentant: sicut tributis novis minores maxime deprimuntur, sic remediis novis maxime sublevantur. Immo par est iniquitas in utroque. Nam sicut sunt in aggravatione pauperes primi, ita in relevatione postremi. Si quando enim, ut nuper factum est, defectis urbibus minuendas in aliquo tributarias functiones potestates summae existimaverint, illico remedium cunctis datum soli inter se divites partiuntur. Quis tunc pauperum meminit? Quis ad communionem beneficii humiles et egestuosos vocant? Quis eum qui primus est semper in sarcina, vel ultimo esse loco patitur in medela? Et quid plura? Tributarii omnino pauperes non putantur, nisi cum his tributi cumulus imponitur. Extra numerum autem tributariorum sunt, cum remedia dividuntur. Et putamus quod poena divinae severitatis indigni sumus, cum sic nos semper pauperes puniamus? aut credimus, cum iniqui nos jugiter simus, quod Deus justus in nos omnino esse non debeat? Ubi enim aut in quibus sunt, nisi in Romanis tantum, haec mala? Quorum injustitia tanta, nisi nostra? Franci enim hoc scelus nesciunt. 104 Chuni ab his sceleribus immunes sunt. Nihil horum est apud Vandalos, nihil horum apud Gothos. Tam longe enim est ut haec inter Gothos barbari tolerent, ut ne Romani quidem qui inter eos vivunt ista patiantur. Itaque unum illic Romanorum omnium votum est, ne umquam eos necesse sit in jus transire Romanorum. Una et consentiens illic Romanae plebis oratio, ut liceat eis vitam quam agunt agere cum barbaris. Et miramur si non vincuntur a nostris partibus Gothi, cum malint apud eos esse quam apud nos Romani? Itaque non solum transfugere ab eis ad nos fratres nostri omnino nolunt, sed ut ad eos confugiant, nos relinquunt. Et quidem mirari possim quod hoc non omnes omnino facerent tributarii pauperes et egestuosi, nisi quod una tantum causa est quare non faciunt, quia transferre illuc resculas atque habitatiunculas suas familiasque non possunt. Nam cum plerique eorum agellos ac tabernacula sua deserant ut vim exactionis evadant, quomodo non quae compelluntur deserere vellent, sed secum, si possibilitas pateretur, auferrent? Ergo quia hoc non valent quod forte mallent, faciunt quod unum valent. Tradunt se ad tuendum protegendumque majoribus, dedititios se divitum faciunt, et quasi in jus eorum ditionemque transcendunt. Nec tamen grave hoc aut indignum arbitrarer, immo potius gratularer hanc potentum magnitudinem quibus se pauperes dedunt, si patrocinia ista non venderent, si quod se dicunt humiles defensare, humanitati tribuerent, non cupiditati. Illud grave ac peracerbum est, quod hac lege tueri pauperes videntur ut spolient, hac lege defendunt miseros ut miseriores faciant defendendo. Omnes enim qui defendi videntur, defensoribus suis omnem fere substantiam suam 105 priusquam defendantur addicunt; ac sic, ut patres habeant defensionem, perdunt filii haereditatem. Tuitio parentum mendicitate pignorum comparatur. Ecce quae sunt auxilia ac patrocinia majorum. Nihil susceptis tribuunt, sed sibi. Hoc enim pacto aliquid parentibus temporarie attribuitur, ut in futuro totum filiis auferatur. Vendunt itaque, et quidem gravissimo pretio vendunt majores quidam cuncta quae praestant. Et quod dixi vendunt, utinam venderent usitato more atque communi! aliquid forsitan remaneret emptoribus. Novum quippe hoc genus venditionis et emptionis est. Venditor nihil tradit, et totum accipit. Emptor nihil accipit, et totum penitus amittit. Cumque omnis ferme contractus hoc in se habeat ut invidia penes emptorem, inopia penes venditorem esse videatur, quia emptor ad hoc emit ut substantiam suam augeat, venditor ad hoc vendit ut minuat: inauditum hoc commercii genus est; venditoribus crescit facultas, emptoribus nihil remanet nisi sola mendicitas. Nam illud quale, quam non ferendum, atque monstrigerum, et quod non dicam pati humanae mentes, sed quod audire vix possunt; quod plerique pauperum atque miserorum spoliati resculis suis, et exterminati agellis suis, cum rem amiserint, amissarum tamen rerum tributa patiuntur, cum possessio ab his recesserit, capitatio non recedit? Proprietatibus carent, et vectigalibus obruuntur. Quis aestimare hoc malum possit? Rebus eorum incubant pervasores, et tributa miseri pro pervasoribus solvunt. Post mortem patris, nati obsequiis juris sui agellos non habent, et agrorum munere enecantur. Ac per hoc nil aliud sceleribus tantis agitur, nisi ut qui privata pervasione nudati sunt, publica afflictione moriantur, 106 et quibus rem depraedatio tulit, vitam tollat exactio. Itaque nonnulli eorum de quibus loquimur, qui aut consultiores sunt, aut quos consultos necessitas fecit, cum domicilia atque agellos suos aut pervasionibus perdunt aut fugati ab exactoribus deserunt, quia tenere non possunt, fundos majorum expetunt, et coloni divitum fiunt. Ac sicut solent aut hi qui hostium terrore compulsi ad castella se conferunt, aut hi qui perdito ingenuae incolumitatis statu ad asylum aliquod desperatione confugiunt; ita et isti qui habere amplius vel sedem vel dignitatem suorum natalium non queunt, jugo se inquilinae abjectionis addicunt, in hanc necessitatem redacti ut extorres non facultatis tantum, sed etiam conditionis suae, atque exsulantes non a rebus tantum suis, sed etiam a se ipsis, ac perdentes secum omnia sua, et rerum proprietate careant, et jus libertatis amittant. IX. Et quidem, quia ita infelix necessitas cogit, ferenda utcumque erat extrema haec sors eorum, si non esset aliquid extremius. Illud gravius et acerbius, quod additur huic malo saevius malum. Nam suscipiuntur ut advenae, fiunt praejudicio habitationis indigenae; et exemplo quodam illius maleficae praepotentis quae transferre homines in bestias dicebatur, ita et isti omnes qui intra fundos divitum recipiuntur, quasi Circei poculi transfiguratione mutantur. Nam quos suscipiunt ut extraneos et alienos, incipiunt habere quasi proprios; quos esse constat ingenuos, vertuntur in servos. Et miramur si nos barbari capiunt, cum fratres nostros nos faciamus esse captivos? Nil ergo mirum est quod vastationes sunt atque excidia civitatum. Diu id plurimorum oppressione elaboravimus ut captivando alios, etiam ipsi inciperemus esse captivi. Sentimus enim, etsi tardius 107 multo quam merebamur, sentimus tandem illa quae fecimus, et, juxta sermonem sacrum (Psal. CXXVII, 2), labores manuum nostrarum manducamus, ac justo judice Deo solvimus quae debemus. Miserti quippe exsulum non sumus; ecce ipsi exsules sumus. Peregrinos fraude cepimus; ecce ipsi peregrinamur atque fraudamur. Praejudiciis temporum ingenui status homines circumvenimus; ecce ipsi nuper quidem in alieno solo vivere coepimus, sed praejudicia jam timemus. Et o quanta est infidelis malarum mentium caecitas! damnationem perferimus judicantis Dei, et necdum nos agnoscimus judicari. Et mirantur aliqui sanctorum, quod exemplo nostro caeteri non emendentur qui nihil adhuc tale tolerarunt, cum tormentis nostrarum iniquitatum nec ipsi quidem qui jam a Deo plectimur, corrigamur. O superbiam non ferendam! Plurimi poenas peccatorum suorum perferunt, et intelligere causas poenarum nemo dignatur. Sed est causa evidens quae hanc superbiam facit; scilicet, quia etsi aliqua jam patimur, nondum tamen patimur quae meremur. Tanta est enim misericordia Dei ut etsi nos pati vult aliqua de piaculis nostris, nolit tamen cuncta tolerare: quia castigat malos, non reddit mala; et agnoscere nos peccata nostra mavult quam sustinere. Scilicet ut piis ac salubribus flagellis ostendat nobis quae ferre mereamur, juxta illud scilicet beati Apostoli dictum quo ait: Ignoras quoniam bonitas Dei ad poenitentiam te adducit? Secundum duritiem autem tuam et cor impoenitens thesaurizas tibi iram in die irae (Rom. II, 4, 5). Et vere ita agimus, ut dicit Apostolus. Deus enim nos vocat ad poenitentiam, sed nos thesaurizamus iram. Deus nos invitat ad veniam, sed nos quotidie cumulamus offensam. Vim Deo facimus 108 iniquitatibus nostris, ipsi in nos iram Divinitatis armamus. Cogimus ad ulciscendas criminum nostrorum immanitates nolentem Deum. Prope est ut eum non permittamus ut parcat. Nam cum in eum nullum unquam injustitiae signum cadere aut apparere possit, sic agimus ut si enormitates nostrorum scelerum non ulciscitur, injustus esse videatur. X. Sed videlicet peccator fuit aliquando aliquis, fortasse jam non est? An est ullus criminum modus, et non prius est ut de vita homines quam de iniquitate discedant? Quis enim non cum ipsis iniquitatibus suis moritur, et cum ipsis admodum atque in ipsis sceleribus sepelitur? Ut vere de his propheticum illud rectissime dici possit: Sepulcra eorum, domus eorum in aeternum; et comparati sunt jumentis insipientibus, et similes facti sunt illis (Psal. XLVIII, 12, 13). Atque utinam jumentis! Melius quippe fuerit belluina imprudentia deviasse. Illud pejus et criminosius, quia non ignorantia Dei, sed despectione peccarunt. Atque hoc videlicet laici tantummodo, non quidam etiam clericorum? saeculares tantummodo, non multi etiam religiosi? immo sub specie religionis vitiis saecularibus mancipati: qui scilicet post veterum flagitiorum probra et crimina titulo sibimet sanctitatis inscripto, non conversatione alii, sed professione nomen tantum demutavere, non vitam et summam divini cultus habitum magis quam actum existimantes, vestem tantummodo exuere, non mentem. Unde illi se minore invidia criminosos putant; qui cum poenitentiam quasi egisse dicantur, sicut mores pristinos, ita etiam habitum non relinquunt. Nam taliter ferme omnia agunt, ut eos non tam putes antea poenitentiam criminum egisse quam postea ipsius poenitentiae poenitere, nec tam prius poenituisse 109 quod male vixerint quam postea quod se promiserint bene esse victuros. Sciunt me verum loqui, et testimonium mihi etiam conscientia sua dicunt, cum multi alii, tum praecipue illi novorum honorum religiosi ambitores, et post acceptum poenitentiae nomen, amplissimae ac prius non habitae potestatis emptores. Adeo non saeculares tantum, sed plus etiam quam saeculares esse voluerunt; ut non sufficeret eis quod ante fuerant, nisi plus essent postea quam fuissent. Quomodo igitur tales isti poenitentiam se egisse non poenitent; sicut etiam illi de conversione ac Deo aliquid cogitasse, qui a conjugibus propriis abstinentes, a rerum alienarum pervasione non abstinent, et cum profiteantur continentiam corporum, incontinentia debacchantur animorum. Novum prorsus conversionis genus. Licita non faciunt, et inlicita committunt. Temperant a concubitu, et non temperant a rapina. Quid agis, stulta persuasio? Peccata interdixit Deus, non matrimonia. Non conveniunt vestris studiis facta vestra. Non debetis esse amici criminum, qui dicitis vos sectatores esse virtutum. Praeposterum est quod agitis. Non est hoc conversio, sed aversio. Quia jam pridem, ut fama est, opus etiam honesti matrimonii reliquistis, tandem a scelere cessate. Et quidem justum est, ut ab omni scelere. Sed tamen si non ab omni, quia hoc fortasse durum et impossibile esse creditis, certe vel a maximo et prodigioso. Esto, juxta te, quicumque ille es, vicini stare non valeant. Esto, pauperes habitare non possint. Esto, sis persecutor multorum inopum vastatorque miserorum. Esto afflictar omnium, dummodo extraneorum. Tandem, quaeso, vel tuis parce; et si non omnibus tuis, quia etiam hoc forsitan onerosum tibi et grave judicas si tuis omnibus 110 parcas, parce saltem vel illis tuis qui te non affinibus tantum aliis aut propinquis, sed personis etiam devinctissimis et pignoribus charissimis praetulerunt. Et quid dicam de pignoribus ac filiis? Praetulerunt te etiam animabus pene ac spebus suis, non quidem laudabiliter; et errorem suum qui ita egit, ipse cognoscit. Sed quid ad te tamen, cui ipsum hoc praestitit quod erravit? Hoc enim plus ei debes, quia dilectionis tuae nimietate peccavit. Caecus quidem factus est affectu tuo, et notatur a cunctis atque reprehenditur. Sed tu tamen hoc magis ei obnoxius factus es, quia se ab omnibus fecit pro tuo amore culpari. XI. Quid ergo simile apud barbaros Gothos? Quis eorum amantibus nocet, quis diligentem insequitur, quis chari sui mucrone jugulatur? Tu amantes persequeris, tu offerentibus munera manus amputas, tu diligentes proximos necas; et non metuis, non expavescis? Quid faceres, si judicium Dei praesens non etiam proxima flagellatione sensisses? Addis insuper et adjungis malis prioribus nova crimina. Considera quae te maneant graviora facientem, cum minora soleant etiam per daemones vindicari. Contentus esto jam, quaesumus, amicorum tuorum et sodalium latrociniis: sufficiat vexatos fuisse pauperes, sufficiat spoliatos a te fuisse mendicos: pene nullus juxta te intrepidus, nullus potest esse securus. Facilius praecipitati Alpina rupe torrentes aut incendia ventis exagitata tolerantur. Non sic pereuntes, ut ita dixerim, nautae Gharybdis voracitate aut Scylleis, ut aiunt, canibus devorantur. Exturbas possessiunculis suis vicinos tuos, habitatione ac facultate proximos tuos. Numquid, ut scriptum est (Isa. V, 8), super terram solus habitabis? Hoc unum quippe est quod obtinere non poteris. 111 Quamlibet enim cuncta occupes, quamlibet cuncta pervadas, vicinum semper invenies. Respice, quaeso, alios, quos velis nolis et ipse suspicis. Respice alios, quos velis nolis etiam ipse miraris. Altiores sunt caeteris dignitate, et aequales dignatione; majores sunt potestate, et minores humilitate. Scis profecto etiam ipse ad quem nunc loquimur, de quo loquamur; et idem de quo nunc querimur, debes agnoscere quem hac laude veneremur. Atque utinam multi essent qui laudarentur! Salubritas esset omnium, generositas plurimorum. Sed esto, tu nolis esse laudabilis; cur velis, quaeso, esse damnabilis? Cur tibi injustitia nil amicius, cur avaritia nil jucundius, cur rapacitate nil charius? cur nil judicas pretiosius quam nequitiam, cur nil praestantius quam rapinam? Disce vel a pagano homine verum bonum. Charitate enim, inquit, et benevolentia septum te oportet esse, non armis Fallunt te itaque opiniones tuae, fallit pravae et caecae mentis improbitas. Si vis probus, si vis potens, si vis magnus esse, honestate debes caeteros, non malignitate superare. Legi quondam in quodam loco: Nemo malus, nisi stultus. Si enim saperet, bonus esse mallet. Et tu ergo, si tamen redire adhuc ad sanitatem potes, exue nequitiam, si vis habere sapientiam. Si enim optas vel sapiens omnino esse vel sanus, exuendus tibi omnino et commutandus es. Abdicare itaque a te ipso, ne abdiceris a Christo. Repudia te, ut recipiaris a Christo. Perde te ipse, ne pereas. Qui enim, inquit Salvator, perdiderit animam suam propter me, inveniet eam (Luc. IX, 24). Dilige itaque hanc tam salubrem perditionem, ut assequaris veram salutem. Liberandus enim a Deo omnino non eris, nisi te ipse damnaveris.</text>
      <sha1>n139wbbnb9kctlpep99k2fikytj5qds</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>De gubernatione Dei/VI</title>
    <ns>0</ns>
    <id>40668</id>
    <revision>
      <id>223892</id>
      <parentid>135502</parentid>
      <timestamp>2024-12-19T22:01:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Mizardellorsa</username>
        <id>3917</id>
      </contributor>
      <origin>223892</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="50535" sha1="f5woq69r6dm7f74y553mhod566hfcnf" xml:space="preserve">{{titulus2
|Scriptor= Salvianus Massiliensis
|OperaeTitulus= De gubernatione Dei
|OperaeWikiPagina= De gubernatione Dei
|Annus= Saeculo V
|SubTitulus= LIBER SEXTUS
|Genera=Theologia
|Liber=
}}

=== LIBER SEXTUS. ===
 

112 I. Personaliter diu locuti sumus, et excessisse videmur regulam disputandi. Cogitat enim absque dubio is qui legit (si fuerit tamen aliquis, qui haec Christi amore conscripta ob Christum legat), cogitat de me forsitan vel dicit: Cum causa generalis sit quam exsequitur, quid negotio huic contulit quod in personam unius tanta congessit? Esto. Putaverit enim ille de quo locutus est, talis sit. Sed nunquid officit bonitati unius crimen alterius, aut, quod fortius multo est, nunquid laeditur scelere personali causa cunctorum? Possum quidem evidentibus testimoniis approbare, quia laeditur, Achar enim quondam de anathemate quippiam furto abstulit (Josue VII, 4), et crimen unius hominis plaga omnium fuit. David numerari plebem Israeliticam jussit, et errorem illius Dominus clade totius populi vindicavit (II Reg. XXIV, 1). Rabsaces locutus quaedam est in contumeliam Dei; et centum octoginta quinque millia hominum strage perculit quod unius profani hominis procax lingua maledixit (Isa. XXXI). Et ideo non immerito etiam beatus apostolus Paulus ejici de Ecclesia pestilentem jubet; et cur jubeat, ostendit dit dicens: Quia modicum fermentum totam massam corrumpit (I Cor. V, 6). Unde evidenter agnoscimus, etiam unum saepissime malum hominem perditionem esse multorum. Nec injuria intelligere is quicumque legerit debet, non superflue me superius de uno malo aliqua dixisse, cum scilicet frequentissime divinae majestatis iracundia etiam per unum legatur accensa. Sed ego non ago hac districtione qua dico. Neque enim necesse est ut unum obesse omnibus putem, cum omnes mutuo sibi obsunt. Non convenit ut per unum cunctos periclitari putem, 113 cum per se cuncti periclitentur. Omnes enim admodum in perditione ruunt, aut certe. ut aliquid dicam lenius, pene omnes. Unde enim hoc bonum populo Christiano, ut aut minor, aut certe vel idem esset malorum numerus qui bonorum? O miseriam lacrymabilem! o miseriam luctuosam! Quam dissimilis est nunc a se ipso populus Christianus, id est, ab eo qui fuit quondam! Tunc princeps apostolorum Petrus Ananiam et Sapphiram, quia mentiti essent, morte mulctavit (Act. V). Beatissimus quoque Paulus etiam unum de Ecclesia malum expulit, ne contactu suo plurimos inquinaret (I Cor. V, 5). Nunc nos etiam pari utriusque partis numero contenti sumus. Et quid contenti dicam? Exsultare nos potius ac tripudiare gaudio conveniret, si parilitas ista nobis contingeret. Ecce in quid recidimus, ecce in quid post illam Christiani populi puritatem qua omnes quondam immaculati erant, ecce in quid redacti sumus, ut beatam fore Ecclesiam judicemus, si vel tantum in se boni habeat quantum mali. Nam quomodo non beatam arbitremur, si mediam plebis partem haberet innoxiam, quam pene totam nunc esse plangimus criminosam? Unde superflue, cum hoc ita sit, superflue dudum de uno malo locuti sumus, superflue unius scelera deflevimus. Aut omnes enim, aut pene omnes flendi atque lugendi sunt. Nam aut plurimi tales sunt, aut certe, quod non minus criminosum est, cupiunt tales esse, et laborant actu malorum operum non impares videri; ac per hoc etiam si minora mala faciunt, quia minus possunt, non minus tamen mali sunt, quia nolunt minus esse, si possint. Denique, quod unum possunt, vel voto tales sunt, ac voluntate 114 non cedunt; et in quantum facultas suppetit, superare contendunt. Est enim, licet in dissimilibus rebus, haec illorum aemulatio quae bonorum; ut sicut boni optant cunctos honestate mentium vincere, sic mali cupiant pravitate superare. Nam sicut haec bonorum gloria est ut quotidie meliores sint, sic malorum omnium ut deteriores; et sicut optimi cupiunt virtutum universarum culmen ascendere, sic pessimi optant palmas sibi universorum scelerum vindicare. Et hoc utique in malum nostrum maxime nostri, hoc est, Christiani, qui scilicet, ut jam diximus, malitiam sapientiam putant, et de quibus Deus specialiter dicit: Perdam sapientiam sapientum, et intellectum prudentium reprobabo (I Isa XXIX, 14). Cumque Apostolus clamet: Si quis videtur sapiens, stultus fiat ut sit sapiens (I Cor. 3, 18); hoc est dicere, Si quis vult esse sapiens, sit bonus, quia nemo vere sapiens nisi vere bonus: nos e diverso, malarum mentium vitio et, ut Divinitas ait (Rom. I, 28), reprobo sensu bonitatem pro stultitia repudiantes, et nequitiam pro sapientia diligentes, tanto quotidie prudentiores esse nos credimus quanto pejores sumus. 

II. Et quae tandem, rogo, spes emendationis in nobis est, qui non errore opinionis ad malum ducimur, sed studio malae voluntatis adnitimur ut semper pejores esse videamur? Et hinc est quod dudum questus sum deteriores nos multo esse quam barbaros: quia illos ignorantia legis excusat, nos scientia accusat. Illi per imperitiam veritatis, quia quae sunt bona nesciunt, mala pro bonis diligunt; nos cum scientiam veritatis habeamus, quae sint bona optime novimus * modis. Primum, quod nihil ferme vel criminum vel flagitiorum est quod in spectaculis non sit; ubi summum deliciarum genus est mori homines, aut, quod est morte gravius acerbiusque, lacerari, 115 expleri ferarum alvos humanis carnibus, comedi homines cum circumstantium laetitia, conspicientium voluptate; hoc est, non minus pene hominum aspectibus quam bestiarum dentibus devorari. Atque ut hoc fiat, orbis impendium est. Magna enim cura id agitur et elaboratur. Adeuntur etiam loca abdita, lustrantur invii saltus, peragrantur silvae inexplicabiles, conscenduntur nubiferae Alpes, penetrantur niviferae valles; et ut devorari possint a feris viscera hominum, non licet naturam rerum aliquid habere secretum. Sed haec, inquis, non semper fiunt. Certum est. Et praeclara erroris est excusatio, quia non semper fiunt. Quasi vero unquam fieri debeant quae Deum laedant; aut ideo, quae mala sunt, bene fiant, quia non jugiter fiant. Nam et homicidae homines non semper occidunt; et homicidae tamen sunt, etiam quando non occidunt, quia interdum polluuntur homicidio. Et latrones omnes non semper latrocinantur, sed latrones tamen esse non desinunt: quia etiam cum rebus ipsis latrocinia non agunt, animis tamen a latrocinio non recedunt. Sic utique omnes hi qui spectaculis istius modi delectantur, etiam quando non spectant, innoxii tamen a spectaculorum piaculis mente non sunt, quia semper vellent spectare, si possent. Nec solum hoc, sed sunt alia majora. Quid enim? Nunquid non consulibus et pulli adhuc gentilium sacrilegiorum more pascuntur, et volantis pennae auguria quaeruntur, ac pene omnia fiunt quae etiam illi quondam pagani veteres frivola atque inridenda duxerunt? Et cum haec omnia ipsi agant qui annis nomina tribuunt, et a quibus anni ipsi exordium sumunt, credimus nobis bene annos posse procedere qui a rebus talibus ordiuntur? Atque utinam sicut haec propter consules tantum fiunt, 116 ita illos tantum incestarent propter quos fiunt. Illud est feralissimum et gravissimum, quod dum consensu publico aguntur, honor paucissimorum fit crimen omnium; ac sicut singulis annis bini inaugurentur, prope est ut in omni mundo nullus evadat. 

III. Sed de his putemus hoc satis esse quod dictum est, quae, ut ipsi excusatis, non semper fiunt. De quotidianis tamen obscenitatibus loquamur; quas tales ac tam innumeras legiones daemonum excogitaverunt, ut etiam honestae ac probae mentes, etsi nonnullas earum spernere ac calcare possunt, omnes tamen penitus superare vix possint. Sicut enim exercitus pugnaturi ea loca per quae venturas hostium turmas sciunt, aut foveis intercidere aut sudibus praefigere aut tribulis infestare dicuntur; scilicet ut etiamsi non in omnia ea quispiam incidat, nullus tamen penitus evadat: ita etiam daemones tam multas in vita ista humano generi inlecebrarum insidias praetenderunt, ut etsi plurimas earum aliquis effugiat, tamen quacunque capiatur. Equidem quia longum est nunc dicere de omnibus, amphitheatris scilicet, odeis, lusoriis, pompis, athletis, petaminariis, pantomimis, caeterisque portentis, quae piget dicere, quia piget malum tale vel nosse, de solis circorum ac theatrorum impuritatibus dico. Talia enim sunt quae illic fiunt, ut ea non solum dicere, sed etiam recordari aliquis sine pollutione non possit. Alia quippe crimina singulas sibi ferme in nobis vendicant portiones, ut cogitationes sordidae animum, ut impudici aspectus oculos, ut auditus improbi aures; ita ut cum ex his unum aliquod erraverit, reliqua possint carere peccatis. In theatris vero nihil horum reatu vacat, quia et concupiscentiis animus et auditu aures et aspectu oculi polluuntur: quae quidem 117 omnia tam flagitiosa sunt, ut etiam explicare ea quispiam atque eloqui salvo pudore non valeat. Quis enim integro verecundiae statu dicere queat, illas rerum turpium imitationes, illas vocum ac verborum obscenitates, illas motuum turpitudines, illas gestuum foeditates? quae quanti sint criminis vel hinc intelligi potest quod et relationem sui interdicunt. Nonnulla quippe etiam maxima scelera incolumi honestate referentis et nominari et argui possunt, ut homicidium, latrocinium, adulterium, sacrilegium, caeteraque in hunc modum. Solae theatrorum impuritates sunt quae honeste non possunt vel accusari. Ita nova in coarguenda harum turpitudinum probrositate res evenit arguenti, ut cum absque dubio honestus sit qui accusare ea velit, honestate tamen integra ea loqui et accusare non possit. Alia quoque omnia mala agentes polluunt, non videntes vel audientes. Siquidem etsi blasphemum quempiam audias, sacrilegio non pollueris, quia mente dissentis; et si intervenias latrocinio, non inquinaris actu, quia abhorres animo. Solae spectaculorum impuritates sunt quae unum admodum faciunt et agentium et aspicientium crimen. Nam dum spectantes haec comprobant ac libenter vident, omnes ea visu atque assensu agunt. Ut vere in eos apostolicum illud peculiariter cadat, quia digni sunt morte non solum qui faciunt ea, sed etiam qui consentiunt facientibus (Rom. I, 32). Itaque in illis imaginibus fornicationum omnis omnino plebs animo fornicatur; et qui forte ad spectaculum puri venerant, de theatro adulteri revertuntur. Non enim tunc tantummodo quando redeunt, sed etiam quando veniunt, fornicantur. Nam hoc ipso quod aliquis rem obscenam cupit, dum ad immunda properat, immundus est. 

IV. Quae cum ita sint, ecce qualia 118 aut omnes aut pene omnes Romani agunt. Et cum haec ita sint; qui talia agimus, negligi nos a Divinitate causamur; relinqui nos a Domino nostro dicimus, cum ipsi Dominum relinquamus? Fingamus enim quod respicere nos Dominus noster velit etiam non merentes; videamus si potest. Ecce innumera Christianorum millia in spectaculis quotidie rerum turpium commorantur. Potest ergo ad illos Deus respicere qui tales sunt? Potest ad eos respicere qui bacchantur in circis, qui moechantur in theatris? An forte hoc volumus et hoc dignum putamus, ut cum in circis nos et in theatris Deus videat, ea quae nos aspicimus aspiciat quoque ipse nobiscum, et turpitudines quas nos cernimus, cernat etiam ipse nobiscum? Alterutrum enim fieri necesse est. Quia si nos videre dignatur, consequens est ut etiam illa ubi nos sumus videat? aut si ab illis, quod non dubium est, avertit oculos, etiam a nobis, qui illic sumus, pariter avertat. Et cum haec ita sint, facimus haec tamen ac sine cessatione quae dixi. An forte in morem veterum paganorum theatrorum et circorum nos deum habere arbitramur? Faciebant enim haec illi quondam, quia has idolorum suorum delicias esse credebant. Nos quomodo haec facimus, qui odisse Deum nostrum haec certi sumus? Aut certe si placere has turpitudines Deo novimus, non prohibeo quin sine cessatione faciamus. Sin vero in conscientia nostra hoc est quod Deus horret, quod exsecratur, quod sicut in his sit pastus diaboli, ita offensio Dei, quomodo nos in Ecclesia Dei colere Deum dicimus, qui in obscenitate ludorum semper diabolo deservimus, et hoc gnari ac scientes, de consilio et industria? Et quae nobis, quaeso, spes erit apud Deum, qui non casu aut imprudentia Deum laedimus, 119 sed exemplo illorum quondam gigantum quos insanis conatibus superna tentasse et quasi in nubes gradum tulisse legimus? Sic nos per injurias quas in omni mundo Deo semper inferimus, quasi consensu publico coelum oppugnamus. Christo ergo (o amentia monstruosa!), Christo circenses offerimus et mimos, et tunc hoc maxime cum ab eo aliquid boni capimus, cum prosperitatis ab eo aliquid attribuitur, aut victoria de hostibus a Divinitate praestatur? Et quid aliud hac re facere videmur quam si quis homini beneficium largienti injuriosus sit, aut blandientem conviciis caedat, aut osculantis vultum mucrone transfigat? Interrogo enim omnes potentes ac divites mundi hujus, cujus piaculi reus sit servus ille qui bono ac pio domino malum cogitet, qui bene merenti convicium faciat, et pro libertate quam accipit contumeliam reddat. Absque dubio maximi criminis reus creditur qui malum pro bono reddit, cui etiam malum pro malo reddere non liceret. Hoc ergo etiam nos qui Christiani dicimur, facimus. Inritamus in nos misericordem Deum impuritatibus nostris, propitiantem sordibus laedimus, blandientem injuriis verberamus. 

V. Christo ergo (o amentia monstruosa!), Christo circenses offerimus et mimos, Christo pro beneficiis suis theatrorum obscena reddimus, Christo ludicrorum turpissimorum hostias immolamus? Videlicet hoc nos pro nobis in carne natus Salvator noster edocuit. Hoc vel per se ipsum vel per apostolos praedicavit. Propter hoc humanae nativitatis verecundiam subiit, et contumeliosa terreni ortus principia suscepit. Propter hoc in praesepio jacuit, cui servierunt angeli cum jaceret. Propter hoc involvi se pannorum crepundiis voluit, qui coelum regebat in pannis. Propter hoc in patibulo pependit, 120 quem pendentem mundus expavit. Qui propter vos, inquit Apostolus, pauper factus est, cum dives esset, ut illius inopia vos honestaremini (II Cor. VIII, 9). Et cum in forma, inquit, Dei esset, humiliavit semetipsum usque ad mortem, mortem autem crucis (Philipp. II, 6, 8). Hoc nos videlicet Christus imbuit, cum pro nobis ista toleraret. Praeclaram passioni ejus vicissitudinem reddimus, qui cum morte ipsius redemptionem acceperimus, vitam ei turpissimam repensamus. Apparuit enim, inquit beatissimus Paulus, gratia Domini nostri Jesu Christi, erudiens nos, ut abnegantes impietatem et saecularia desideria, sobrie et pie et juste vivamus in hoc saeculo, exspectantes beatam spem et adventum Domini gloriae magni Dei et Salvatoris nostri Jesu Christi: qui dedit semetipsum pro nobis, ut nos redimeret ab omni iniquitate, et mundaret sibi populum acceptabilem, sectatorem bonorum operum (Tit. I, 11-14). Ubi sunt qui haec faciant propter quae venisse Christum Apostolus dicit? Ubi sunt qui desideria saeculi fugiant, ubi qui vitam pie ac juste agant, ubi qui sperare se spem beatam bonis operibus ostendant, et immaculatam vitam agentes, hoc ipso se perhibent regnum Dei exspectare quia merentur accipere? Venit, inquit, Dominus Jesus Christus, ut mundaret sibi populum acceptabilem, sectatorem bonorum operum. Ubi est populus ille mundus, ubi populus acceptabilis, ubi populus boni operis, ubi populus sanctitatis? Christus, inquit Scriptura, pro nobis passus est, nobis exemplum relinquens ut sequamur vestigia ejus (I Pet. II, 21). Videlicet vestigia Salvatoris sequimur in circis, vestigia Salvatoris sequimur in theatris. Tale nobis scilicet Christus reliquit exemplum; quem flevisse legimus, risisse non legimus. Et hoc utrumque pro nobis: quia fletus compunctio est animae, risus corruptio disciplinae. 121 Et ideo dicebat, Vae vobis qui ridetis, quoniam flebitis (Luc. VI, 25). Et: Beati qui fletis, quoniam ridebitis (Ibid., 21). Nobis autem ridere et gaudere non sufficit, nisi cum peccato atque insania gaudeamus, nisi risus noster impuritatibus, nisi flagitiis misceatur. 

VI. Quis, rogo, hic error est, quae stultitia? Numquid laetari assidue et ridere non possumus, nisi risum nostrum atque laetitiam scelus esse faciamus? An forte infructuosum putamus gaudium simplex, nec delectat ridere sine crimine? Quod, rogo, hoc malum est, aut quis furor? Rideamus, quaeso, quamlibet immensuratim, laetemur quamlibet jugiter, dummodo innocenter. Quae vecordia est et amentia, ut non putemus risum et gaudium tanti esse, nisi in se Dei habuerit injuriam? injuriam utique, et quidem maximam. In spectaculis enim quaedam apostasia fidei est et a symbolis ipsius et coelestibus sacramentis lethalis praevaricatio. Quae est enim in baptismo salutari Christianorum prima confessio? Quae scilicet nisi ut renuntiare se diabolo ac pompis ejus atque spectaculis et operibus protestentur? Ergo spectacula et pompae, etiam juxta nostram professionem, opera sunt diaboli. Quomodo, o Christiane, spectacula post baptismum sequeris, quae opus esse diaboli confiteris? Renuntiasti semel diabolo et spectaculis ejus; ac per hoc necesse est ut prudens et sciens, dum ad spectacula remeas, ad diabolum te redire cognoscas. Utrique enim rei simul renuntiasti, et unum utrumque esse dixisti. Si ad unum reverteris, ad utrumque remeasti. Abrenuntio enim, inquis, diabolo, pompis, spectaculis et operibus ejus. Et quid postea? Credo, inquis, in Deum patrem omnipotentem et in Jesum Christum filium ejus. Ergo primum renuntiatur diabolo, ut credatur Deo: 122 quia qui non renuntiat diabolo, non credit Deo: et ideo qui revertitur ad diabolum, relinquit Deum. Diabolus autem in spectaculis est et pompis suis; ac per hoc cum redimus ad spectacula, relinquimus fidem Christi. Hoc itaque modo omnia symboli sacramenta solvuntur; et totum quod in symbolo sequitur, labefactatur et nutat. Nihil enim sequens stat, si principale non steterit. Dic igitur tu, Christiane, quomodo tenere te sequentia symboli putas, cujus principia perdidisti? Membra sine capite nihil prosunt, et ad exordium sui cuncta respiciunt; quae utique si perierint, omnia pessum trahunt. Siquidem stirpe sublata, aut non sunt reliqua; aut si sunt, sine emolumento sunt, quia sine capite nihil constat. Si cui itaque leve spectaculorum crimen videtur, respiciat cuncta ista quae diximus; et videbit in spectaculis non voluptatem esse, sed mortem. Quid est autem aliud quam mortem incurrere, vitae originem perdidisse? Ubi enim fundamentum symboli evertitur, vita ipsa jugulatur. 

VII. Rursum ergo necesse est redeamus ad illud quod saepe diximus: Quid simile apud barbaros? ubi apud illos circenses, ubi theatra, ubi scelus diversarum impuritatum, hoc est, spei nostrae ac salutis excidium? quibus illi etsi, utpote pagani, uterentur, minore tamen culpa sacrae offensionis errabant: quia etsi esset impuritas visionis, praevaricatio tamen non erat sacramenti. Nos vero quid respondere pro nobis possumus? Tenemus symbolum et evertimus, et confitemur munus salutis pariter et negamus. Ac per hoc ubi est Christianitas nostra, qui ad hoc tantummodo sacramentum salutis accipimus ut majore postea praevaricationis scelere peccemus? Nos ecclesiis Dei ludicra anteponimus, nos altaria spernimus et theatra honoramus. Omnia denique amamus, 123 omnia colimus. Solus nobis in comparatione omnium Deus vilis est. Denique, praeter alia quae id probant, indicat hoc etiam haec res ipsa quam dico. Si quando enim evenerit, quod scilicet saepe evenit, ut eodem die et festivitas ecclesiastica et ludi publici agantur; quaero ab omnium conscientia, quis locus majores Christianorum virorum copias habeat, cavea ludi publici, an atrium Dei? et templum omnes magis sectentur, an theatrum? dicta evangeliorum magis diligant, an thymelicorum? verba vitae, an verba mortis? verba Christi, an verba mimi? Non est dubium quin illud magis amemus quod anteponimus. Omni enim feralium ludicrorum die, si quaelibet Ecclesiae festa fuerint, non solum ad ecclesiam non veniunt qui Christianos se esse dicunt, sed si qui inscii forte venerint, dum in ipsa ecclesia sunt, si ludos agi audiunt, ecclesiam derelinquunt. Spernitur Dei templum, ut curratur ad theatrum. Ecclesia vacuatur, circus impletur. Christum in altario dimittimus, ut adulterantes visu impurissimo oculos ludicrorum turpium fornicatione pascamus. Postea sed videlicet qui corrumpimur rebus prosperis, faciendum aliquid in principio. Et ideo rectissime ad nos Dominus Deus dicit: Propter spurcitiam exterminati estis exterminio. Et rursum: Exterminabuntur, inquit, arae hujus risus. 

VIII. Sed videlicet responderi hoc potest, non in omnibus haec Romanorum urbibus agi. Verum est. Etiam plus ego addo, ne illic quidem nunc agi, ubi semper acta sunt antea. Non enim hoc agitur jam in Moguntiacensium civitate; sed quia excisa atque deleta est. Non agitur Agrippinae; sed quia hostibus plena. Non agitur in Treverorum urbe excellentissima; sed quia quadruplici est eversione prostrata. Non agitur denique in plurimis 124 Galliarum urbibus et Hispaniarum. Et ideo vae nobis atque impuritatibus nostris, vae nobis atque iniquitatibus nostris. Quae spes Christianis plebibus ante Deum est, quandoquidem ex illo tempore in urbibus Romanis haec mala non sunt, ex quo in Barbarorum jure esse coeperunt? Ac per hoc vitiositas et impuritas quasi germanitas quaedam est Romanorum hominum et quasi mens atque natura, quia ibi praecipue vitia ubicunque Romani. Sed gravis est forsitan haec atque iniqua conquestio. Gravis profecto, si falsa. At quomodo, inquis, quomodo non falsa, cum in paucis nunc ferme Romanis urbibus fiant ista quae diximus, plurimas autem jam harum impuritatum labe non pollui; ubi licet sint loca ipsa ac domicilia erroris antiqui, nequaquam tamen aguntur illa quae prius acta sunt. Considerandum ergo utrumque est, id est, quid sit quod adhuc loca ipsa ac diversoria ludicrorum sint, ludicra autem esse cessaverint. Loca enim et habitacula turpitudinum idcirco adhuc sunt, quia illic impura omnis prius acta sunt. Nunc autem ludicra ipsa ideo non aguntur, quia agi jam prae miseria temporis atque egestate non possunt. Et ideo quod prius actum est, vitiositatis fuit; quod nunc non agitur, necessitatis. Calamitas enim fisci et mendicitas jam Romani aerarii non sinit, ut ubique in res nugatorias perditae profundantur expensae. Pereant adhuc quamlibet multa, et quasi in coenum projiciantur; sed modo tamen perire jam tanta non queunt, quia non sunt tanta quae pereant. Nam quantum ad votum nostrae libidinis atque impurissimae voluptatis, optaremus profecto vel ad hoc tantummodo plus habere, ut possemus in hoc turpitudinis lutum plura convertere. Et res probat quanta prodigere vellemus, si opulenti essemus ac splendidi, 125 cum prodigamus tanta mendici. Ea est enim labes praesentium morum atque perditio, ut cum jam non habeat paupertas quod possit perdere, adhuc tamen velit vitiositas plus perire. Non est ergo quod blandiri nobis aliquid in hac parte possimus, ut dicamus non in omnibus nunc urbibus agi illa quae prius acta sunt. Ideo enim non in omnibus jam aguntur, quia urbes ubi agebantur illa, jam non sunt; et ubi quidem diu acta sunt, id effecerunt ut ubi illa agebantur, esse non possint; sicut ipse Deus ad peccatores locutus est per prophetam, quia horum recordatus est Dominus, et ascendit, inquit, super cor ejus, et non poterat Dominus ultra portare propter malitiam studiorum vestrorum, et propter abominationes quas fecistis; et facta est terra vestra in desolationem et stuporem et in maledictum (Jerem. XLIV, 21, 22). Per haec ergo jam factum est, ut major pars Romani orbis in desolationem esset et in stuporem et in maledictum. 

IX. Atque utinam acta tantummodo prius essent, et agere haec Romana vitiositas aliquando cessaret. Forsitan, ut scriptum est, propitiaretur Deus peccatis nostris. Sed nequaquam ita agimus, ut propitietur. Mala enim incessabiliter malis addimus, et peccatis peccata cumulamus; et cum maxima nostri pars jam perierit, id agimus ut pereamus omnes. Quis, rogo, interfici alterum juxta se videt, et ipse non metuit? Quis domum vicini sui ardere cernit, et non efficere omnibus modis nititur ne ipse incendio concremetur? Nos non vicinos nostros tantum ardere vidimus, sed ipsi jam ex maxima nostrorum corporum parte arsimus. Et quid hoc, proh nefas, mali est? Arsimus, arsimus; et tamen flammas quibus jam arsimus, non timemus. Nam quod non ubique, ut dixi, agantur quae prius acta sunt, miseriae est beneficium, 126 non disciplinae. Denique facile hoc probo. Da enim prioris temporis statum, et statim ubique sunt quae fuerunt. Plus addo; quantum ad vota hominum pertinet, etsi jam non ubique sunt, ubique adhuc sunt, quia ubique ea populus vellet esse Romanus. Cum enim ab homine mala res sola necessitate non agitur, ipsa rei turpis cupiditas pro actione damnatur. Nam, sicut dixi, juxta Domini nostri dictum: Qui mulierem viderit ad concupiscendum, reus est adulterii corde concepti (Matth. V, 28), intelligere possumus quid etiam si res turpes atque damnabiles necessitate non agimus, pro ipsa tamen rerum turpium voluntate damnamur. Et quid dicam de voluntate? omnes haec ferme, cum possunt, agunt. Denique cujuslibet civitatis incolae Ravennam aut Romam venerint, pars sunt Romanae plebis in circo, pars sunt populi Ravennatis in theatro. Ac per hoc nemo se loco aut absentia excusatum putet. Omnes turpitudine rerum unum sunt, qui sibi rerum turpium voluntate sociantur. Et blandimur nobis insuper de probitate morum, blandimur nobis de turpitudinum raritate? Ego amplius dico, non solum agi nunc illas ludicrorum infamium labes quae prius actae sunt, sed criminosius multo agi quam prius actae sunt. Tunc enim integra Romani orbis membra florebant, angusta esse horrea publicae opes fecerant, cunctarum urbium cives divitiis ac deliciis affluebant; vix poterat religionis auctoritas, inter tantam rerum exuberantiam, morum tenere censuram. Pascebantur quidem tunc passim in locis plurimis auctores turpium voluptatum, sed plena ac referta erant omnia. Nemo sumptus rei publicae cogitabat, nemo dispendia, quia non sentiebatur expensa. Quaerebat quodammodo ipsa res publica, ubi perderet quod penus posset jam vix recipere. 127 Et ideo cumulus divitiarum qui jam fere modum excesserat, etiam in res nugatorias redundabat. Nunc autem quid dici potest? Recesserunt a nobis copiae veteres, recesserunt priorum temporum facultates; miseri jam sumus, et necdum nugaces esse cessamus. Cumque etiam pupillis, prodigis vel prodigiosis soleat subvenire paupertas, simulque ut destiterint esse divites, desinunt quoque esse vitiosi; nos tantum novum genus pupillorum ac perditorum sumus, in quibus opulentia esse desiit, sed nequitia perdurat. Adeo nos non, ut alii homines, causas corruptelarum in inlecebris, sed in cordibus habemus, et vitiositas nostra mens nostra est; ut ad emendandos nos non facultatum ablatione, sed malarum rerum amore peccemus. 

X. Quanta autem vitia Romanorum sint quibus barbarae gentes non coinquinantur, licet hactenus satis dixerim, addam tamen multa quae desunt. Sed illud admoneo tamen antequam dicam, ne ullum penitus culpae genus quod ad contumeliam Dei pertinet, cuiquam leve esse videatur. Si enim inlustrem ac praepotentem virum nequaquam exhonorari a quoquam licet, et si quisquam exhonoraverit, decretis legalibus reus sistitur, et injuriarum actor jure damnatur; quanto utique majoris piaculi crimen est, injuriosum quempiam Deo esse? Semper enim per dignitatem injuriam perferentis crescit culpa facientis: quia necesse est quanto major est persona ejus qui contumeliam patitur, tanto major sit noxa ejus qui facit. Et hinc est quod legimus in lege (Exod. XXI), etiam eos qui videntur contra mandatum sacrum levia fecisse, severissime tamen esse punitos. Ut intelligeremus scilicet nil ad Deum pertinens leve esse ducendum; quia etiam quod videbatur exiguum esse culpa, grande hoc faciebat Divinitatis injuria. 128 Denique Oza ille levites Dei quid contra mandatum coeleste fecit, quod vacillantem arcam Domini sustinere tentavit (II Reg. VI)? Nihil enim hinc erat lege praeceptum. Et statim dum sustinebat, exstinctus est; non quia, ut videtur, ad speciem contumaci aliquid aut inofficiosa saltem mente commiserit, sed ipso officio inofficiosus fuit qui injussa praesumpsit. Homo Israeliticae plebis cum ligna sabbatis collegisset, occisus est (Num. XV, 32 seqq.); et hoc, judicio ac jussu Dei, piissimi scilicet ac misericordissimi judicis, et qui parcere absque dubio quam occidere maluisset, nisi rationem misericordiae severitatis ratio vicisset. Unus enim incautus perlit, ne multi per incautelam postea deperirent. Et quid de singulis dicam? Universa gens Hebraeorum, cum per eremum iter ageret, quia consuetudinarias carnes desideravit, partem suae plebis amisit (Num. XI, 4 seqq.). Et quidem interdictum necdum fuerat ne desideraret; sed legali, ut reor, observantiae proficere Deus voluit, ut rebellem concupiscentiam coerceret: quo facilius scilicet cunctus populus agnosceret quantum evitare deberet quae Deus scriptis coelestibus interdiceret, quando etiam illa eum admissa laederent quae necdum lege vetuisset. Laborem quoque se sustinere idem populus ingemuit (Num. XXI, 4 seqq.), et propter hoc plagis coelestibus verberabatur; non quia laboranti gemere non liceat, sed ingratus scilicet fuit gemitus Deum quasi auctorem immoderati laboris accusans. Ex quo intelligi convenit quantum placere Deo debeat qui rerum jucundarum beatitudine fruitur, quando etiam de his queri non licet quae ingrata videantur. XI. Quaeritur forsitan quorsum ista pertineant? Quorsum absque dubio nisi ut nihil leve aestimetur quo Deus laeditur? De ludis enim publicis dicimus, 129 ludibriis scilicet spei nostrae, ludibriis vitae nostrae. Nam dum in theatris et circis ludimus, deperimus, secundum illud utique dictum sermonis sacri: Stultus per risum operatur scelus (Prov. X, 23). Et nos itaque dum inter turpia ac dedecorosa ridemus, scelera committimus; et quidem scelera non minima, sed in hoc ipso poenaliora; quia cum videantur specie esse proba, rebus sunt exitiosis pestilentissima. Nam cum duo sint maxima mala, id est, si homo aut se ipsum perimat, aut Deum laedat; hoc utrumque in ludis publicis agitur. Nam per turpitudines criminosas aeterna illic salus Christianae plebis exstinguitur, et per sacrilegas superstitiones majestas divina violatur. Dubium enim non est quod laedunt Deum, utpote idolis consecratae. Colitur namque et honoratur Minerva in gymnasiis, Venus in theatris, Neptunus in circis, Mars in arenis, Mercurius in palaestris; et ideo pro qualitate auctorum cultus est superstitionum. Quidquid immunditiarum est, hoc exercetur in theatris; quidquid luxuriarum, in palaestris; quidquid immoderationis, in circis; quidquid furoris, in caveis. Alibi est impudicitia, alibi lascivia, alibi intemperantia, alibi insania: ubique daemon, immo per singula ludicrorum loca, universa daemonum monstra. Praesident enim sedibus suo cultui dedicatis. Ac per hoc in spectaculis istiusmodi non sola est inlecebra nec sola vitiositas. Admisceri enim huic Christianum hominem superstitioni, genus est sacrilegii; quia eorum cultibus communicat, quorum festivitatibus delectatur. Quod quidem licet semper admodum grave sit, tunc tamen magis intolerabile, cum praeter consuetudinarium vitae usum hoc vel adversa nostra faciunt criminosius vel secunda: quia et magis placandus est in adversis Deus, et minus laedendus in prosperis. 130 Placari quippe debet cum irascitur, laedi non debet cum propitiatur. Adversa enim nobis per iracundiam Dei veniunt, secunda pergratiam. Nos autem e diverso omnia agimus. Dicis, Quomodo? Accipe. Ac primum si quando exoratus sua ipsa misericordia Deus (neque enim unquam nos ita vivimus ut exorari mereamur), sed si quando, ut dixi, a se ipso exoratus pacificos nobis dies, proventus uberes, et divitem bonis omnibus tranquillitatem et abundantiam dederit super vota crescentem; tanta secundarum rerum prosperitate corrumpimur, tanta morum insolescentium pravitate vitiamur, ut et Dei penitus obliviscamur et nostri. Et cum omnem fructum datae a Deo pacis in hoc consistere Apostolus dicat: Ut quietam et tranquillam vitam agamus in omni pietate et castitate (I Tim. II, 2); ad hoc tantum data a Deo quiete utimur, ut in ebrietate, ut in luxuria, ut in flagitiis, ut in rapinis, ut in omni scelere atque improbitate vivamus. Quasi vero beneficium datae pacis vacatio sit probrositatis, et ad hoc inducias tranquillitatis Deo donante capiamus ut licentius securiusque peccemus. Indigni itaque coelestibus donis sumus, qui beneficiis Dei non bene utimur, et facimus rem bonorum operum materiam tantum esse vitiorum: quo fit ut ipsa pax contra nos sit quae sic agitur a nobis, nec expediat rem accipere qua deteriores sumus. Quis hoc credere queat? Mutamus naturam rerum iniquitatibus nostris; et quae Deus bona fecit munere pietatis suae, ea nos nobis facimus mala esse moribus malis. XII. Sed videlicet qui corrumpimur rebus prosperis, corrigimur adversis; et quos intemperantes pax longa fecit, turbatio facit esse moderatos. Nunquid populi civitatum qui impudici rebus prosperis fuerant, asperis casti esse coeperunt? 131 Nunquid ebrietas quae tranquillitate et abundantia creverat, hostili saltem depopulatione cessavit? Vastata est Italia tot jam cladibus. Ergo Italorum vitia destiterunt? Obsessa est urbs Roma et expugnata. Ergo desierunt blasphemi ac furiosi esse Romani? Inundarunt Gallias gentes barbarae. Ergo, quantum ad mores perditos spectat, non eadem sunt Gallorum crimina quae fuerunt? Transcenderunt in Hispaniae terras populi Wandalorum. Mutata quidem est sors Hispanorum, sed non mutata vitiositas. Postremo, ne qua pars mundi exitialibus malis esset immunis, navigare per fluctus bella coeperunt: quae vastatis urbibus mari clausis, et eversis Sardinia ac Sicilia, id est, fiscalibus horreis, atque abscissis velut vitalibus venis, Africam ipsam, id est, quasi animam captivavere rei publicae. Ecquid? ingressis terram illam gentibus barbaris, forsitan vel metu vitia cessarunt? aut sicut corrigi ad praesens etiam nequissimi quique servorum solent, modestiam saltem ac disciplinam terror extorsit! Quis aestimare hoc malum possit? Circumsonabant armis muros Cirtae atque Carthaginis populi barbarorum; et ecclesia Carthaginensis insaniebat in circis, luxuriabat in theatris. Alii foris jugulabantur, alii intus fornicabantur. Pars plebis erat foris captiva hostium, pars intus captiva vitiorum. Cujus sors pejor fuerit, incertum est. Illi quidem erant extrinsecus carne, sed isti intus mente captivi; et ex duobus lethalibus malis levius, ut reor, est captivitatem corporis Christianum quam captivitatem animae sustinere, secundum illud quod docet Salvator ipse in Evangelio (Luc. IX, 24, 25), graviorem multo animarum mortem esse quam corporum. An credimus forte quod captivus animis populus ille non fuerit, qui laetus tunc in suorum captivitatibus fuit? 132 Captivus corde et sensu non erat, qui inter suorum supplicia ridebat, qui jugulari se in suorum jugulis non intelligebat, qui mori se in suorum mortibus non putabat? Fragor, ut ita dixerim, extra muros et intra muros praeliorum et ludicrorum; confundebatur vox morientium voxque bacchantium; ac vix discerni forsitan poterat plebis ejulatio quae cadebat in bello, et sonus populi qui clamabat in circo. Et cum haec omnia fierent, quid aliud talis populus agebat nisi ut cum eum Deus perdere adhuc fortasse nollet, tamen ipse exigeret ut periret? XIII. Sed quid ego loquor de longe positis et quasi in alio orbe submotis, cum sciam etiam in solo patrio atque in civitatibus Gallicanis omnes ferme praecelsiores viros calamitatibus suis factos fuisse pejores? Vidi siquidem ego ipse Treveros domi nobiles, dignitate sublimes, licet jam spoliatos atque vastatos; minus tamen eversos rebus fuisse quam moribus. Quamvis enim depopulatis jam atque nudatis aliquid supererat de substantia, nihil tamen de disciplina. Adeo graviores in semet hostes externis hostibus erant, ut licet a barbaris jam eversi essent, a se tamen magis everterentur. Lugubre est referre quae vidimus, senes honoratos, decrepitos Christianos, imminente jam admodum excidio civitatis, gulae ac lasciviae servientes. Quid primum hic accusandum est? quod honorati, an quod senes, an quod Christiani, an quod periclitantes? Quis enim hoc fieri posse credat, vel in securitate a senibus, vel in discrimine a pueris, vel unquam a Christianis? Jacebant in conviviis obliti honoris, obliti aetatis; obliti professionis, obliti nominis sui, principes civitatis cibo conferti, vinolentia dissoluti, clamoribus rabidi, bacchatione furiosi, nihil minus quam sensus sui; 133 immo quia prope jugiter tales, nihil magis quam sensus sui. Sed cum haec ita essent, plus multo est quod dicturus sum: finem perditioni huic nec civitatum excidia fecerunt. Denique expugnata est quater urbs Gallorum opulentissima. Promptum est de qua dicam. Sufficere utique debuerat emendationi prima captivitas, ut instauratio peccatorum non instaurasset excidium. Sed quid plura? Incredibile est quod loquor. Assiduitas illic calamitatum, augmentum illic criminum fuit. Sicut enim anguinum illud monstrum, ut fabulae ferunt, multiplicabat occisio; ita etiam in Gallorum excellentissima urbe iis ipsis quibus coercebantur plagis scelera crescebant: ut putares poenam ipsorum criminum quasi matrem esse vitiorum. Et quid plura? Ad hoc malorum quotidie pullulantium multiplicatione perventum est, ut facilius esset urbem illam sine habitatore quam ullum pene habitatorem esse sine crimine. Igitur hoc in illa. Quid in alia non longe, sed prope ejusdem magnificentiae civitate? Nonne eadem et rerum ruina pariter et morum? Nam praeter caetera, cum duobus illic praecipuis et generalibus malis, avaritia et ebrietate, omnia concidissent; ad hoc postremo rabida vini aviditate perventum est, ut principes urbis ipsius ne tunc quidem de conviviis surgerent, cum jam urbem hostis intraret. Adeo etiam Deus ipsis evidenter, ut credo, manifestare voluit cur perirent; cum per quam rem ad perditionem ultimam venerant, eam ipsam agerent cum perirent. Vidi ego illic res lacrymabiles, nihil scilicet inter pueros differre et senes. Una erat scurrilitas, una levitas: simul omnia, luxus, potationes, perditiones: cuncta omnes pariter agebant, ludebant, ebriebantur, enecabantur; lasciviebant in conviviis, vetuli et honorati, 134 ad vivendum prope jam imbecilles, ad vinum praevalidissimi; infirmi ad ambulandum, robusti ad bibendum; ad gressum nutabundi, ad saltandum expediti. Et quid plura? In hoc per cuncta illa quae diximus, devoluti sunt ut compleretur in eis dictum illud sermonis sacri: Vinum et mulieres apostatare faciunt a Deo (Eccli. XIX 2). Nam dum bibunt, ludunt, moechantur, insaniunt Christum negare coeperunt. Et miramur post ista omnia si ruinam rerum suarum passi sunt, qui tanto ante mentibus corruerunt? Nemo itaque urbem illam excidio suo tantum perisse credat. Ubi enim talia acta sunt, prius jam perierant quam perirent. 

XIV. Dixi de urbibus praeclarissimis. Quid reliquae in diversis Galliarum partibus civitates? Nunquid non consimilibus habitatorum suorum vitiis conciderunt? Nam ita cunctos crimina sua presserant, ut nec metuerent periculum suum. Praenoscebatur captivas, nec formidabatur. Ablatus quippe erat a peccatoribus timor, ne posset esse cautela. Itaque Barbaris pene in conspectu omnium sitis, nullus erat metus hominum, non custodia civitatum. Tanta animarum vel potius peccatorum caecitas fuit, ut cum absque dubio nullus perire vellet, nullus tamen id ageret ne periret. Totum incuria et segnities, totum negligentia et gula, totum ebrietas et somnolentia possidebant; secundum illud scilicet quod de talibus scriptum est: Quia sopor Domini inruerat super eos (I Reg. XXVI, 12). Sopor quippe infunditur, ut perditio subsequatur. Cum enim, ut scriptum est (Gen. XVIII, 20), completis iniquitatibus suis peccator quis meretur ut pereat, providentia ab eo tollitur ne periturus evadat. Sed haec hactenus. Satis enim, ut arbitror, quod proposui evidenter ostendi, ne in summo quidem rerum discrimine 135 cessasse unquam vitia civium usque ad excidia civitatum. 

XV. Atque haec fuerunt fortasse, jam non sunt, aut unquam esse cessabunt. Videlicet, si qua adhuc hodie aut civitas aut provincia vel plagis coelestibus caeditur, vel hostili populatione vastatur; humiliatur, convertitur, emendatur, et non cunctos ferme Romani nominis populos prius est interire quam corrigi, non prius ipsos quam in ipsis vitia non esse. Denique id breviter probari potest excisa ter continuatis eversionibus summa urbe Gallorum, cum omnis civitas bustum esset, malis et post excidia crescentibus. Nam quos hostis in excidio non occiderat, post excidium calamitas obruebat; cum id quod in excidio evaserat morti, post excidium non superesset calamitati. Alios enim impressa altius vulnera longis mortibus necabant; alios ambustos hostium flammis etiam post flammas poena torquebat. Alii interibant fame, alii nuditate, alii tabescentes, alii rigentes: ac sic in unum exitum mortis per diversa moriendi genera conruebant. Et quid plura? Excidio unius urbis affligebantur quoque aliae civitates. Jacebant siquidem passim, quod ipse vidi atque sustinui, utriusque sexus cadavera nuda, lacera, urbis oculos incestantia, avibus canibusque laniata. Lues erat viventium, foetor funereus mortuorum. Mors de morte exhalabatur. Ac sic, etiam qui excidiis supra dictae urbis non interfuerant, mala alieni excidii perferebant. Et quid post haec, inquam, quid post haec omnia? Quis aestimare hoc amentiae genus possit? Pauci nobiles qui excidio superfuerant, quasi pro summo deletae urbis remedio circenses ab imperatoribus postulabant. Vellem mihi hoc loco ad exsequendam rerum indignitatem parem negotio eloquentiam dari; scilicet ut tantum virtutis esset in querimonia, 136 quantum doloris in causa. Quis enim aestimare possit quid primum in his de quibus diximus, accusandum sit, irreligiositas, an stultitia, an luxuria, an amentia? Totum quippe in illis est. Quid enim irreligiosius quam petere aliquid in injuriam Dei? aut quid stultius quam quid petas non considerare? ant quid tam perditi luxus quam in luctu res desiderare luxuriae? aut quid amentius quam in malis esse et malorum intelligentiam non habere? Quanquam in his omnibus nulla res minus culpanda est quam amentia: quia voluntas crimen non habet, ubi furore peccatur. Quo magis his de quibus loquimur accusandi sunt, quia sani insaniebant. Circenses ergo Treveri desideratis, et hoc vastati, hoc expugnati, post cladem, post sanguinem, post supplicia, post captivitatem, post tot eversae urbis excidia? Quid lacrymabilius hac stultitia, quid luctuosius hac amentia? Fateor, miserrimos esse vos credidi cum excidia passi estis; sed miseriores vos video cum spectacula postulatis. Putabam enim vos in excidiis rem tantum atque substantiam; nesciebam etiam sensum atque intelligentiam perdidisse. Theatra igitur quaeritis, circum a principibus postulatis? Cui, quaeso, statui, cui populo, cui civitati? Urbi exustae ac perditae, plebi captivae et interemptae, quae aut periit aut luget; de qua etiam si quid superest, totum calamitatis est; quae cuncta aut moestitudine est anxia, aut lacrymis exhausta, aut orbitate prostrata; in qua nescias pene cujus sit sors pejor ac durior, interfectorum an viventium? Tantae enim sunt miseriae superstitum, ut infelicitatem vicerint mortuorum. Ludicra ergo publica Trever petis? Ubi, quaeso, exercenda? an super busta et cineres, super ossa et sanguinem peremptorum? Quae enim urbis pars his malis omnibus vacat? 137 Ubi non cruor fusus, ubi non strata corpora, ubi non concisorum membra lacerata? Ubique facies captae urbis, ubique horror captivitatis, ubique imago mortis. Jacent reliquiae infelicissimae plebis super tumulos defunctorum suorum, et tu circenses rogas? Nigra est incendio civitas, et tu vultum festivitatis usurpas? Lugent cuncta, tu laetus es. Insuper etiam inlecebris flagitiosissimis Deum provocas, et superstitionibus pessimis iram Divinitatis inritas. Non miror plane, non miror tibi evenisse mala quae consecuta sunt. Nam quia te tria excidia non correxerant, quarto perire meruisti. 

XVI. Haec autem omnia ideo copiosius paulo prolata sunt, ut probaremus scilicet omnia quae pertulimus, non improvidentia nos Dei atque neglectu, sed justitia, sed judicio, sed aequissima dispensatione et dignissima retributione tolerasse, neque ullam penitus Romani orbis aut Romani nominis portionem, quamlibet graviter plagis coelestibus caesam, unquam fuisse correctam. Et ideo nequaquam uti meremur prosperis, quia non corrigimur adversis. Quamvis nobis etiam indignis interdum tribuantur bona: quia bonus Dominus, quasi indulgentissimus pater, etsi nos nonnunquam sinit pro peccatis nostris humiliari, non diu tamen patitur affligi; et ideo nunc asperis rebus castigat suos pro disciplina, nunc tranquillis fovet pro indulgentia. Sicut enim optimi ac peritissimi medici dissimilibus morbis curas dispares praestant, atque aliis per dulcia medicamina, aliis per amara succurrunt, et quosdam curant cauteriorum adustione, quosdam malagmatum placabilitate, aliis adhibent duram ferri prosectionem, aliis blandam infundunt olei lenitatem; et tamen diversissimis licet curis eadem salus quaeritur: 138 ita etiam Deus noster, si quando nos plagis austerioribus coercet, quasi cauteriis ac sectionibus curat; quando autem rebus prosperis refovet, quasi oleo ac malagmatibus consolatur. Per diversam enim medicaminum opem ad unam nos vult perducere sanitatem. Solent quippe etiam nequissimos servos quos supplicia non correxerint, blandimenta corrigere; et quos dominis suis verbera non summiserant, beneficia summittunt. Infantes quoque et omnes fere parvulos contumaces, quos morigeros minae ac ferulae non efficiunt, interdum panchresta atque blanditiae ad obedientiam trahunt. Unde intelligere debemus, nos et servis nequissimis nequiores et insipientibus parvulis stultiores esse, quos nec quasi malos servos tormenta corrigunt, nec quasi infantulos blandimenta convertunt. XVII. Et quidem quemadmodum nullam Romani nominis partem poena correxerit, satis, ut arbitror, jam probavimus. Superest ut, quemadmodum nec munera nec blandimenta nos Dei corrigant, comprobemus. Munera autem Dei et blandimenta quaenam sunt? Quae scilicet, nisi pax nostra, et quies nostra, et famulantes votis ac voluptatibus nostris rerum secundarum tranquillitates? Aliquid ergo, quia res exigit, etiam speciale dicamus. Igitur quotiens in metu, in angustiis, in periculis sumus; cum aut civitates ab hostibus obsidentur, aut provinciae populatione vastantur, aut quibuscumque rerum adversitatibus rei publicae membra caeduntur, et opem coelestis manus votis precamur: si quo sacrae miserationis auxilio aut salvatae urbes fuerint, aut finita populatio, aut hostiles exercitus fusi, et metus omnis dono Divinitatis ablatus, quid statim post haec omnia facimus? Compensare, credo, Domino Deo nostro, cultu, honore, reverentia, beneficia quae ab eo acceperimus adnitimur. 139 Hoc enim est consequens; atque id etiam usus vitae humanae habet, ut referatur gratia feneratoribus gratiarum, et recipiant vicem munerum munerantes. Ita ergo nos forsitan facimus, atque humanis saltem cum Deo nostro retributionibus agentes, cum ab eo bona accepimus, bona reddimus. Ad domos videlicet Dominicas statim currimus, corpora humi sternimus, mixtis cum fletu gaudiis supplicamus, inlustramus donariis sacris limina, aras muneribus implemus; et quia ipsi dono illius festi sumus, templis quoque ipsius vultum nostrae festivitatis induimus; aut certe, quod ei non minus cordi est, prioribus vitae vitiis renuntiamus, operum bonorum victimas caedimus, et pro gaudiis novis novae conversationis hostias immolamus, omnibus denique immunditiis bellum sanctum indicimus, circorum insanias fugimus, foeditates theatralium ludorum exsecramur, vovemus Domino novam vitam, et ad obtinendam ejus perpetuo protectionem, nosmet ipsos Deo sacrificamus. 

XVIII. Cum haec ergo quae diximus, pro recentibus beneficiis Dei debeant fieri, videamus quae fiant. Ad ludos protinus curritur, ad insanias convolatur, in theatris populus diffunditur, in circis plebs tota bacchatur. Ille nobis ad hoc bona praestat, ut boni simus. Nos e diverso, quotiens bona accipimus, mala nostra cumulamus. Ille nos beneficiis suis vocat ad probitatem, nos ruimus in improbitatem. Ille beneficiis suis provocat ad compunctionem, non ruimus in dissolutionem. Vocat ille ad castitatem, nos ruimus in impuritatem. Praeclare videlicet sacris muneribus respondemus. Praeclare dona ejus vel agnoscimus, vel honoramus; qui quantum ab eo beneficii accipimus, tantum ei injuriarum repensamus. Aut injuria Dei hoc forte non est, aut esse indignior potest, 140 aut multis ac magnis opus sit? Sed quia inveterata in nobis malorum omnium labe aliter jam non vitiosi esse non possumus nisi ut omnino non simus; quae in nobis, rogo, spes bonae frugis est? Qui ignorantia peccant, errore agnito corriguntur. Qui religionis expertes sunt, cum mutaverunt sectam, mutare incipiunt disciplinam. Postremo, ut dixi, qui aut abundantia nimia aut securitate vitiantur, desinunt esse perditi cum destiterint esse securi. Nos nec ignorantia labimur, nec religionis expertes sumus, nec prosperitate rerum ac securitate corrumpimur. Omnia siquidem e diverso sunt. Religionem novimus, ignorantia non excusamur, pacem et divitias priorum temporum non habemus; omnia quae fuerunt, aut ablata aut immutata sunt; sola tantum vitia creverunt. Nihil nobis de pace et prosperitate pristina reliquum est, nisi sola omnino crimina quae prosperitatem non esse fecerunt. Ubi namque sunt antiquae Romanorum opes ac dignitates? Fortissimi quondam Romani erant, nunc sine viribus. Timebantur Romani veteres, nos timemus. Vectigalia illis solvebant populi Barbarorum, nos vectigales Barbaris sumus. Vendunt nobis hostes lucis usuram. Tota admodum salus nostra commercium est. O infelicitates nostras! ad quid devenimus! Et pro hoc gratias Barbaris agimus, a quibus nos ipsos pretio comparamus? Quid potest esse nobis vel abjectius vel miserius? Et vivere nos post ista credimus, quibus vita sic constat! Insuper etiam ridiculos ipsi nos facimus: aurum quod pendimus, munera vocamus. Dicimus donum esse quod pretium est, et quidem pretium conditionis durissimae ac miserrimae. Omnes quippe captivi, cum semel redempti fuerint, libertate potiuntur. Nos semper redimimur, et nunquam liberi sumus. Illorum more dominorum nobiscum Barbari agunt qui mancipia obsequiis suis non necessaria mercedibus dependendis locant. Similiter enim nos nunquam ab hac sumus liberi functione quam pendimus. Ad hoc quippe mercedes jugiter solvimus, ut sine cessatione solvamus.</text>
      <sha1>f5woq69r6dm7f74y553mhod566hfcnf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Patrologia Latina/11</title>
    <ns>0</ns>
    <id>50901</id>
    <revision>
      <id>223889</id>
      <parentid>223810</parentid>
      <timestamp>2024-12-19T17:43:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Mizardellorsa</username>
        <id>3917</id>
      </contributor>
      <origin>223889</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1875" sha1="pjtnouzosrtn7x0drt37wctvusm30xl" xml:space="preserve">{{titulus2
|Scriptor=Iacobus Paulus Migne
|OperaeTitulus=Patrologia Latina
|OperaeWikiPagina=Patrologia Latina/11 
|Annus=  1844
|SubTitulus= 
|Genera=
|Editio=Migne 1844
|Fons=[http://www.documentacatholicaomnia.eu/1815-1875,_Migne,_Patrologia_Latina_01._Rerum_Conspectus_Pro_Tomis_Ordinatus,_MLT-1.html Documenta Catholica Omnia]
}}__NOTOC__

&lt;div class=&quot;verse&quot;&gt;

{{Liber
|Ante=Tomus 10
|AnteNomen=Patrologia Latina/10
|Post= Tomus 12
|PostNomen=Patrologia Latina/12
}}

       
Migne Patrologia Latina - Volumen 011	


1815-1875, Migne, Patrologia Latina Volumen 011

----------------------------------
'''[https://books.google.it/books?id=7RuFOLgJ6DMC&amp;redir_esc=y google pdf]'''
[[File:Patrologia Latina 011.djvu|90px|thumb]]

* [[Sermo de vita S. Zenonis]] (Coronatus Notarius), J. P. Migne; PL 11, 0199B-0206C
* [[Missae S. Zenonis]] (Auctor incertus), J. P. Migne; PL 11, 0213B-0224D
* [[Testimonia selecta de S. Zenone]] (Auctores varii), J. P. Migne; PL 11, 0223D-0232B
* [[Epistola nuncupatoria]] (Valerius), J. P. Migne; PL 11, 0237B-0240B
* [[Tractatus (Zeno Veronensis)]], J. P. Migne; PL 11, 0253B-0528A
* [[Tractatus (PL  011)|Tractatus]] (Auctores varii), J. P. Migne; PL 11, 0533B-0534D
* [[Veterum testimonia]] (Auctores varii), J. P. Migne; PL 11, 0769C-0772C
* [[De schismate Donatistarum]] (Optatus Milevitanus), J. P. Migne; PL 11, 0885A-1104B
* [[Monumenta vetera ad historiam Donatistarum pertinentia]] (Auctores varii), J. P. Migne; PL 11, 1179C-1222A
* [[Capitula gestorum (Marcellus Memorialis)|Capitula gestorum]] (Marcellus Memorialis), J. P. Migne; PL 11, 1231C-1258C
* [[Praefatio (Marcellus Memorialis)]], J. P. Migne; PL 11, 1231A-1232B
* [[Leges in Donatistas]] (Auctores varii), J. P. Migne; PL 11, 1420C-1434A
* [[Veterum fragmenta de Donatistis]] (Auctores varii), J. P. Migne; PL 11, 1434B-1438D
[[Category:Patrologiae Cursus Completus]]</text>
      <sha1>pjtnouzosrtn7x0drt37wctvusm30xl</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Patrologia Latina/12</title>
    <ns>0</ns>
    <id>50902</id>
    <revision>
      <id>223888</id>
      <parentid>223811</parentid>
      <timestamp>2024-12-19T17:42:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Mizardellorsa</username>
        <id>3917</id>
      </contributor>
      <origin>223888</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1391" sha1="7ij4v62429xztpye6qh8zkt80snnfur" xml:space="preserve">{{titulus2
|Scriptor=Iacobus Paulus Migne
|OperaeTitulus=Patrologia Latina
|OperaeWikiPagina=Patrologia Latina/12 
|Annus=  1844
|SubTitulus= XI - Eusebius Vercellensis
|Genera=
|Editio=Migne 1844
|Fons=[http://www.documentacatholicaomnia.eu/1815-1875,_Migne,_Patrologia_Latina_01._Rerum_Conspectus_Pro_Tomis_Ordinatus,_MLT-1.html Documenta Catholica Omnia]
}}__NOTOC__

&lt;div class=&quot;verse&quot;&gt;

{{Liber
|Ante=Tomus 11
|AnteNomen=Patrologia Latina/11
|Post= Tomus 13
|PostNomen=Patrologia Latina/13
}}

Migne Patrologia Latina - Volumen 012	
 
'''[https://archive.org/details/patrologiaecurs44unkngoog archive pdf]'''

----------------------
[[File:Patrologia Latina 012.djvu|90px|thumb]]
* [[Evangelium (Eusebius Vercellensis)|Evangelium (Eusebius Vercellensis)]], J. P. Migne; PL 12, 0141-0832
* [[Epistolae (Eusebius)|Epistolae (Eusebius]] Vercellensis), J. P. Migne; PL 12, 0947C-0954B
* [[De Trinitate confessio]] (Eusebius Vercellensis), J. P. Migne; PL 12, 0953-0968B
* [[De errore profanarum religionum]] (Julius Firmicus Maternus), J. P. Migne; PL 12, 0981D-1050A
* [[Selecta testimonia (PL 012)|Selecta testimonia]] (Auctores varii), J. P. Migne; PL 12, 1101C-1110D
* [[De haeresibus (Philastrius Brixiensis)|De haeresibus]] (Philastrius Brixiensis), J. P. Migne; PL 12, 1111D-1302A

 	 	 	 	  
1815-1875, Migne, Patrologia Latina Volumen 012

[[Category:Patrologiae Cursus Completus]]</text>
      <sha1>7ij4v62429xztpye6qh8zkt80snnfur</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Patrologia Latina/21</title>
    <ns>0</ns>
    <id>51023</id>
    <revision>
      <id>223885</id>
      <parentid>223814</parentid>
      <timestamp>2024-12-19T17:37:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Mizardellorsa</username>
        <id>3917</id>
      </contributor>
      <origin>223885</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2376" sha1="46v5pdy69vexyiib4cyu07fri55fr5t" xml:space="preserve">{{titulus2
|Scriptor=Iacobus Paulus Migne
|OperaeTitulus=Patrologia Latina
|OperaeWikiPagina=Patrologia Latina/21 
|Annus=  1844
|SubTitulus= XXI - Rufinus Aquileiensis
|Genera=
|Editio=Migne 1844
|Fons=[http://www.documentacatholicaomnia.eu/1815-1875,_Migne,_Patrologia_Latina_01._Rerum_Conspectus_Pro_Tomis_Ordinatus,_MLT-1.html Documenta Catholica Omnia]
}}__NOTOC__

&lt;div class=&quot;verse&quot;&gt;

{{Liber
|Ante=Tomus 20
|AnteNomen=Patrologia Latina/20
|Post= Tomus 22
|PostNomen=Patrologia Latina/22
}}


'''[https://archive.org/details/patrologiaecurs24goog archive pdf]'''

Migne Patrologia Latina - Volumen 021	  

  
--------------------------------------------
[[File:Patrologia Latina 021.djvu|90px|thumb]]
 
* [[De scriptoribus ecclesiasticis]] cap. 17 (Gennadius Massiliensis),  - 
* [[Interpretatio XXVI homiliarum]] (Joannes Chrysostomus),  - 
* [[Opera Tyrannii Rufini]] (Rufinus Aquileiensis),  0293C-0294D 
* [[De benedictionibus patriarcharum (Rufinus)|De benedictionibus patriarcharum]] (Rufinus Aquileiensis),  0297-0336A 
* [[Commentarius in Symbolum apostolorum]] (Rufinus Aquileiensis),  0335B-0386C 
* [[Historia monachorum (Rufinus)|Historia monachorum]] (Rufinus Aquileiensis),  0389-0462B 
* [[Historia ecclesiastica (Rufinus)|Historia ecclesiastica]] (Rufinus Aquileiensis),  0463-0540C 
* [[Apologia in Sanctum Hieronymum]] (Rufinus Aquileiensis),  0541A-0624A 
* [[Apologia ad Anastasium]] (Rufinus Aquileiensis),  0623B-0628A 
* [[Epistola ad Ioannem|Epistola ad Joannem]] (Anastasius I),  0627C-0632A 
* [[Commentarius in LXXV psalmos]] (Auctor incertus (Rufinus Aquileiensis?)),  0645B-0960B 
* [[Commentarius in Oseam (Rufinus)|Commentarius in Oseam]] (Auctor incertus (Rufinus Aquileiensis?)),  0961D-1034B 
* [[Commentarius in Ioel (Rufinus)|Commentarius in Joel]] (Auctor incertus (Rufinus Aquileiensis?)),  1033B-1058B 
* [[Commentarius in Amos]] (Auctor incertus (Rufinus Aquileiensis?)),  1057C-1104D 
* [[Vita Sanctae Eugeniae]] (Auctor incertus (Rufinus Aquileiensis?)),  1105A-1122D 
* [[Libellus de fide (Rufinus)|Libellus de fide]] (Auctor incertus (Rufinus Aquileiensis?)),  1123A-1123 
* [[Liber de fide (Rufinus)]] (Auctor incertus (Rufinus Aquileiensis?)),  1123B-1153 
* [[Selectae variantes lectiones]] (Auctor incertus),  1175-1178 
	 	 	 	  
1815-1875, Migne, Patrologia Latina Volumen 021

[[Category:Patrologiae Cursus Completus]]</text>
      <sha1>46v5pdy69vexyiib4cyu07fri55fr5t</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Epistolae (Quodvultdeus)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>51126</id>
    <revision>
      <id>223860</id>
      <parentid>213308</parentid>
      <timestamp>2024-12-19T12:20:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Mizardellorsa</username>
        <id>3917</id>
      </contributor>
      <origin>223860</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12406" sha1="5j84ulz83vlgi4feqbx8dpyaghjv1q7" xml:space="preserve">{{titulus2
|Scriptor= Quodvultdeus
|OperaeTitulus= Epistolae 
|OperaeWikiPagina=Epistolae (Quodvultdeus)
|Annus=  Saeculo V
|SubTitulus= 
|Genera=
|Editio=Migne 1841
|Fons=[http://www.mlat.uzh.ch/MLS/xanfang.php?tabelle=Quodvultdeus_cps2&amp;corpus=2&amp;allow_download=0&amp;lang=0 Corpus Corporum]
}}

'''[[Patrologia Latina/42|Migne ''Patrologia Latina'' Tomus 42]]'''

''Quodvu.Episto38 42 Quodvultdeusfl. 400 Parisiis J. P. Migne 1841 early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin orthography latin'' 

EPISTOLA CCXXI.

Domino merito venerabili, et vere beatissimo patri AUGUSTINO episcopo, QUODVULTDEUS diaconus. 1. Diu trepidus fui, et ausus hos meos aliquoties distuli: sed me principaliter, ut dici assolet, animavit Beatitudinis tuae benevolentia omnibus comprobata; quam dum considero, magis timui, ne non petendo superbus, non quaerendo desidiosus, non pulsando piger a Domino judicarer. Sufficere autem mihi crederem hujusmodi tantummodo voluntatem, si fructum adipisci non possem: cum autem pro certo noverim, ostium divini sermonis, quod Venerationi tuae coelestis gratia patefecit, paratam esse mentem tuam sanctam, quam possidet Christus, non solum cunctis volentibus pandere, verum etiam nolentibus, ut introire non pigeat, persuadere; occupationi Reverentiae tuae multiloquio superfluo moram non faciam, sed desiderium obsecrationis meae breviter indicabo.

2. Nonnullos in clero hujusce etiam amplissimae civitatis esse imperitos, ex me ipso conjicio; et quantum universo illi ordini profuturum sit quod expeto, considerationi Sanctitatis tuae discutiendum offero. Privilegio namque cunctorum qui hoc de spiritualibus tuis laboribus promerentur, etiam me indignum consecuturum esse praesumo, domine merito venerabilis, et vere beatissime pater. Precor igitur Beatitudinem tuam, ut ex quo christiana religio haereditatis promissae nomen accepit, quae haereses fuerint, sint; quos errores intulerint, inferant; quid adversus catholicam Ecclesiam senserint, sentiant, de fide, de Trinitate, de Baptismo, de poenitentia, de homine Christo, de Deo Christo, de resurrectione, de Novo et Vetere Testamento, et omnia omnino, quibus a veritate dissentiunt: quae etiam Baptismum habeant, quaeve non habeant; et post quas baptizet, nec tamen rebaptizet Ecclesia, qualiter suscipiat venientes, et quid singulis lege, auctoritate, atque ratione respondeat, digneris exponere. 3. Nec me tantae Beatitudo tua credat ineptiae, ut non inspiciam quantis et quam ingentibus voluminibus opus sit, ut possint ista dissolvi. Verum hoc ego fieri non expeto; id enim multipliciter factum esse non dubito: sed breviter, perstricte atque summatim, et opiniones rogo cujuslibet haeresis exponi, et quid contra teneat Ecclesia catholica, quantum instructioni satis est, subdi: ut volut quodam ex omnibus concepto commonitorio, si quis aliquam objectionem aut convictionem uberius, plenius ac planius nosse voluerit, ad opulenta et magnifica volumina transmittatur, quibus a diversis, et praecipue a Veneratione tua in hoc ipsum constat elaboratum. Sufficiet autem admonitio talis, ut puto, doctis et imperitis, otiosis et occupatis, et ad cujuslibet gradus ministerium Ecclesiae undecumque promotis; dum et ille qui multa legit, eadem breviter recordatur, et compendio ignarus instruitur, ut noverit quid teneat, quid evitet; quid aversetur ne faciat, quid ut faciat assequatur. Fortassis autem, si tamen quod arbitror verum est, etiam adversus calumniantium malignas mentes et dolosa labia opus hoc parvum inter caetera mirifica testimonio coronae tuae non deerit: ut quibus patet campus calumniandi profusior, validis et ex omni parte conclusis fidei limitibus coarctati, omnibusque veritatis telorum generibus circumacti, etiam uno multiformi jaculo repente prostrati, morticinos spiritus non audeant anhelare. 4. Video quam onerosus existam meliora cogitanti, et disponenti majora sancto seni, et querelas corporis sustinenti. Sed per Christum Dominum rogo, qui te participem sapientiae suae sine invidia esse concessit, ut hanc gratiam dones indoctis Ecclesiae, qui te agnoscis sapientibus atque insipientibus debitorem (Rom. I, 14), merito ac jure dicturus: Videte quoniam non mihi soli laboravi, sed omnibus exquirentibus veritatem (Eccli. XXIV, 47, et XXXIII, 18). Potui adhuc offerre supplices et multiplices preces, et mecum imperitorum classes adsciscere: sed malui jam audire dictantem, quam occupare legentem. 

EPISTOLA CCXXII.

Dilectissimo filio et condiacono QUODVULTDEO, AUGUSTINUS episcopus. 1. Acceptis litteris Charitatis tuae, ubi a me ardentissimo studio postulasti, ut de omnibus haeresibus, quae post Domini Salvatoris adventum adversus ejus doctrinam pullulaverunt, aliquid breviter scriberem; quam sit hoc difficile, continuo reperta occasione rescripsi per filium meum Hipponensium primarium Philocalum: mox autem etiam ista oblata est, qua nunc rescribo, et breviter difficultatem operis ejus ostendo.

2. Philastrius quidam Brixiensis episcopus, quem cum sancto Ambrosio Mediolani etiam ipse vidi, scripsit hinc librum; nec illas haereses praetermittens, quae in populo Judaeo fuerunt ante adventum Domini, easque viginti octo commemoravit: et post Domini adventum centum viginti octo. Scripsit hinc etiam graece episcopus Cyprius Epiphanius, in doctrina catholicae fidei laudabiliter diffamatus: sed ipse utriusque temporis haereses colligens, octoginta complexus est. Cum ergo ambo id vellent facere quod a me petis, quantum tamen inter se differant de numero interim sectarum, vides: quod utique non evenisset, nisi aliud uni eorum videretur esse haeresis, et aliud alteri. Neque enim putandum est aliquas ignorasse Epiphanium, quas noverat Philastrius, cum Epiphanium longe Philastrio doctiorem invenerimus; ita ut Philastrium potius dicere deberemus latuisse plurimas, si tam plures esset ille complexus, et iste pauciores. Sed procul dubio in ea quaestione ubi disceptatur quid sit haeresis, non idem videbatur ambobus; et revera hoc omnino definire difficile est: et ideo cavendum, cum omnes in numerum redigere conamur, ne praetermittamus aliquas, quamvis haereses sint; aut annumeremus aliquas, cum haereses non sint. Vide ergo ne forte librum sancti Epiphanii tibi mittere debeam: ipsum enim arbitror Philastrio doctius hinc locutum; qui possit apud Carthaginem in latinam linguam verti facilius atque commodius, ut tu potius praestes nobis, quod quaeris a nobis. 3. Perlatorem multum commendo. Subdiaconus est de nostra dioecesi; de fundo autem viri spectabilis, nobisque charissimi Orontii. Pro illo autem, et pro ejus patre, a quo adoptatus est, etiam ad ipsum scripsi; quas litteras cum legerit christiana Benignitas tua, peto ut eas apud memoratum virum tua intercessione adjuvare digneris. Misi autem cum illo etiam hominem Ecclesiae, ne ad tuam Sanctitatem difficilis ei esset accessus: non enim parum de illo sollicitus sum, a qua me sollicitudine Dominus, ut spero, per tuae charitatis instantiam liberabit. Peto etiam mihi rescribere non graveris, quemadmodum sit in fide catholica ille Theodosius, per quem Manichaei nonnulli sunt proditi; et ipsi quos ab eo proditos, putamus esse correctos. Si quid etiam de profectione sanctorum episcoporum forte audivisti, fac ut noverim. Deo vivas. 

EPISTOLA CCXXIII.

Domino merito venerabili, ac beatissimo sacro patri AUGUSTINO episcopo, QUODVULTDEUS diaconus. 1. Unum quidem Reverentiae tuae commonitorium, quod per ecclesiasticum dignatus es destinare, suscepi. Nam quod prius directum esse Beatitudo tua significavit, per virum honorabilem Philocalum, necdum ad me pervenit. Verum quamvis conscius propriorum semper fuerim peccatorum, nunc tamen evidenter agnovi, adipiscendo illi quod exoravi muneri, meam toti Ecclesiae impedimento esse personam. Sed omnino confido, quoniam qui per Unici sui gratiam humani generis dignatus est delere facinora, nec mea in perniciem cunctorum praevalere permittet, potiusque ubi abundavit peccatum, gratiam faciet redundare (Rom. V, 20), domine merito venerabilis, ac beatissime pater. Difficultatem operis, quod instruendis imperitissimis nobis per tuam beneficentiam praestari suppliciter exoravi, nec ipse ignorans ante praedixi; sed de divini fontis ubertate, quam tibi Dominus tribuit, veraci corde praesumpsi.

2. Nam etsi Philastrius et Epiphanius venerandi episcopi tale aliquid scripsisse memorantur, quod procul dubio me inter caetera, imo sicut omnia, latet; non tamen arbitror eos hanc curam diligentiamque adhibuisse, ut singulis quibusque opinionibus contrarias etiam opiniones adjungerent, ritusque subjicerent; tum denique opus illud utriusque qualecumque sit non habet fortassis eam, quam desidero brevitatem. Frustra etiam homini, qui latina non didicit, graeca facundia delegatur; quia non ego tantummodo consilium, sed et auxilium postulavi. Quid autem Venerationem tuam de interpretum non solum difficultate, sed etiam obscuritate admoneam, cum ipse hoc magis ac plene dijudices? Accedit ad causam, quod nonnullae etiam post illorum obitum haereses emersisse doceantur, quarum nullam illi fecerint mentionem. 3. Quamobrem ad peculiare patrocinium pietatis tuae confugio, et voce mea, sed universali desiderio, paratum ad misericordiam sacrosanctum pietatis pectus appello; sequestratis saporibus peregrinis, considerate textu prioris epistolae, panem Afrum, quem nostra provincia solet habere praecipuum, coelesti etiam manna conditum, sero pulsanti et famem patienti non deneges. Profecto enim nec ego pulsare cessabo, donec ipse concedas: ut quod non impetrat privilegium, ubi nullum est meritum, saltem indefessa importunitas mereatur. EPISTOLA CCXXIV.
Domino sinceriter dilectissimo, fratri et condiacono QUODVULTDEO, AUGUSTINUS episcopus. 1. Cum mihi haec scribendi offerretur occasio per Fussalensem presbyterum, quem commendo Charitati tuae, recensui epistolam tuam, in qua petis, ut de haeresibus, quae oriri potuerunt ex quo Domini in carne nuntiari coepit adventus, aliquid scriberem. Hoc autem feci, ut viderem utrum jam deberem opus ipsum aggredi, et inde tibi aliquid mittere; ubi considerares tanto esse difficilius, quanto vis effici brevius. Sed ne hoc quidem potui, talibus curis supervenientibus impeditus, a quibus omnino dissimulare non possem: nam me at ab eo, quod habebam in manibus, averterunt.

2. Hoc autem est ubi respondeo libris Juliani, quos octo edidit post illos quatuor, quibus ante respondi. Hos enim cum Romae accepisset frater Alypius, nondum omnes descripserat, cum oblatam occasionem noluit praeterire, per quam mihi quinque transmisit; promittens alios tres cito se esse missurum, et multum instans ne respondere differrem. Cujus instantia coactus sum remissius agere quod agebam; ut operi utrique non deessem, uni diebus, alteri noctibus, quando mihi ab aliis occupationibus hinc atque hinc venire non desistentibus parceretur. Agebam vero rem plurimum necessariam: nam retractabam opuscula mea, et si quid in eis me offenderet, vel alios offendere posset, partim reprehendendo, partim defendendo, quod legi deberet et posset, operabar. Et duo volumina jam absolveram, retractatis omnibus libris meis, quorum numerum nesciebam: eosque ducentos triginta duos esse cognovi. Restabant epistolae, deinde tractatus populares, quos Graeci homilias vocant. Et plurimas jam epistolarum legeram, sed adhuc nihil inde dictaveram, cum me etiam isti Juliani libri occupare coeperant, quorum nunc quarto respondere coepi. Quando ergo id explicavero, quintoque respondero, si tres non supervenerint, dispono (si Deus voluerit) et quod poscis incipere, simul agens utrumque, et hoc scilicet, et illud de retractatione opusculorum meorum, nocturnis et diurnis temporibus in singula distributis. 3. Hoc ideo insinuavi Sanctitati tuae, ut quantum tibi desiderium est sumendi quod poscis, tanto flagrantius a Domino mihi poscas a adjutorium, quo serviam laudabili studio tuo, atque utilitati eorum quibus id existimas profuturum, domine sinceriter dilectissime frater. Commendo iterum perlatorem, et negotium propter quod eo perrexit; si cognoveris apud quem agendum sit, peto ne pigeat adjuvare. Non enim possumus necessitates hominum ejusmodi deserere, qui nostri non coloni, sed, quod majus est, fratres sunt, et in charitate Christi ad curam pertinent nostram. Deo vivas.
[[Categoria:Patrologiae Cursus Completus]]</text>
      <sha1>5j84ulz83vlgi4feqbx8dpyaghjv1q7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Appendicula ad Chronicum</title>
    <ns>0</ns>
    <id>51177</id>
    <revision>
      <id>223899</id>
      <parentid>170881</parentid>
      <timestamp>2024-12-20T08:15:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Mizardellorsa</username>
        <id>3917</id>
      </contributor>
      <origin>223899</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3575" sha1="kgrdzm8iobwj72pjn22au92lo6l1nx7" xml:space="preserve">{{titulus2
|Scriptor=Prosper Tiro Aquitanus
|OperaeTitulus=Appendicula ad Chronicum
|OperaeWikiPagina=
|Annus=  Saeculo V
|SubTitulus= 
|Genera=
|Editio=Migne 1846
|Fons=[http://www.mlat.uzh.ch/MLS/xanfang.php?tabelle=Prosper_Aquitanus_cps2&amp;corpus=2&amp;allow_download=0&amp;lang=0 Corpus Corporum]
}}
'''[[Patrologia Latina/51|Migne ''Patrologia Latina'' Tomus 51]]'''


''ProAqu.ApAdCh 51 Prosper Aquitanus390-463 Parisiis J. P. Migne 1846 early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin orthography latin'' 

NOTA.

755 Cum in codice quem Augustanum vocamus, Pithaeus vero sub Ulriciani titulo citavit in notis suis ad Chronicum Eusebii, etc., subjiciantur quaedam quae leguntur etiam in ms. Colbertinae Bibliothecae 240, et illa limites excedant Prosperiano Chronico a Gennadio assignatos in Catalogo, cap. 84, de Prospero, de quibus fusius dicta in admonitione consules, si vacat; illa nos hic, charactere tamen inferiori, excudi debere credidimus. In quibus regni Vandalorum, post captam ab iis Romam, status per annos non paucos repraesentatur. Quibus tamen in iisdem libris praefiguntur tres consulatus, qui Valentiniani VIII ultimum cum morte consulatum exceperunt.

VARANE ET JOHANNE.

CONSTANTINO ET RUFO.

ARDABURE ET MAXIMIANO.

Post consulatum Theodosii XVII et Festi, Geisericus Vandalorum rex Carthaginem ingressus est, die XIV kalendarum Novembrium. Qui rexit eamdem Africam civitatem annis XXXVIII, mensibus III, diebus VI.

Post hunc regnavit Hunerix, filius ejus, annis VII, mensibus X, diebus XVIII. Qui in fine anni VII regni sui catholicae Ecclesiae persecutionem fecit, omnesque Ecclesias clausit, et cunctos Domini catholicos sacerdotes, cum Eugenio Carthaginensi episcopo exsilio relegavit. Qui Dei judicio scatens vermibus vitam finivit.

Post eum regnavit Guntamundus Gentunis ejusdem Hunerici regis fratris filius annos XI, menses IX, dies XI. Qui tertio anno regni sui coemeterium sancti martyris Agilei apud Carthaginem catholicis dare praecipit, 756 Eugenio Carthaginensi episcopo, ab eodem jam de exsilio revocato. Decimo autem anno regni sui, Ecclesias catholicorum aperuit, et omnes Dei Sacerdotes, petente Eugenio Carthaginensi episcopo, de exsilio revocavit. Quae Ecclesiae fuerunt clausae annos XI, menses VI, dies V, hoc est, ab octavo anno Hunerici, id est, ex die VII idus Februarii, usque in decimum annum regis Guntamundi, in diem IV idus Augusti. In quo completi sunt supradicti anni X, menses VI, dies V. Qui memoratus Guntamundus rex postmodum vixit annos II, menses I.

Post quem regnavit Trasamundus Gentunis filius annos XXVI, menses VIII, dies IV.

Ab exordio ergo imperii Aviti, usque ad annum XXVII Trasamundi. . . . XVIII. A XIV anno autem imperii et morte Valentis, usque in annum XXV Trasamundi, anni sunt CXVIII.

Post quem regnavit Hildrix, filius Hunerici, annos VIII, dies VIII. Qui in exordio regni sui Bonifacium episcopum apud Carthaginem in Ecclesia sancti Agilei ordinari praecepit, et omnibus catholicis libertatem restituit.

Quo regnante, assumpta tyrannide Geilamer regnum ejus invadit, in quo sedit annos III, menses III. Qui tanta homicidia scelestus commisit, ut nec suis parentibus parceret.

Fiunt ergo ab exordio regis Geiserici, usque ad exitum Vandalorum, anni XCIII, menses X, dies XI. Ab interitu vero Valentis in XIV anno regni ejus, usque ad supra dictum tempus, anni CLIV. Collecta ergo omnium summa annorum ab Adam usque ad Vandalorum perditionem fiunt anni VMDCCXXXIII.</text>
      <sha1>kgrdzm8iobwj72pjn22au92lo6l1nx7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Patrologia Latina/29</title>
    <ns>0</ns>
    <id>51341</id>
    <revision>
      <id>223884</id>
      <parentid>223815</parentid>
      <timestamp>2024-12-19T17:36:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Mizardellorsa</username>
        <id>3917</id>
      </contributor>
      <origin>223884</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5144" sha1="93rkh0d0sd87kqr11xum1irv9v182n7" xml:space="preserve">{{titulus2
|Scriptor=Iacobus Paulus Migne
|OperaeTitulus=Patrologia Latina
|OperaeWikiPagina=Patrologia Latina/29 
|Annus=  1844
|SubTitulus=XXIX - Hieronymus
|Genera=
|Editio=Migne 1844
|Fons=[http://www.documentacatholicaomnia.eu/1815-1875,_Migne,_Patrologia_Latina_01._Rerum_Conspectus_Pro_Tomis_Ordinatus,_MLT-1.html Documenta Catholica Omnia]
}}__NOTOC__

&lt;div class=&quot;verse&quot;&gt;

{{Liber
|Ante=Tomus 28
|AnteNomen=Patrologia Latina/28
|Post= Tomus 30
|PostNomen=Patrologia Latina/30
}}

'''[https://archive.org/details/patrologiaecurs121unkngoog archive pdf]'''
 
Migne Patrologia Latina - Volumen 029	
[[File:Patrologia Latina 029.djvu|90px|thumb]]


Texts (35): 
* [[Liber Tobiae (Hieronymus)|Liber Tobiae]] (Hieronymus Stridonensis), J. P. Migne; PL 29, 0023A-0037
* [[Liber Iudith (Hieronymus)|Liber Judith]] (Hieronymus Stridonensis), J. P. Migne; PL 29, 0037D-0059
* [[Liber Iob 2 (Hieronymus)|Liber Job 2]] (Hieronymus Stridonensis), J. P. Migne; PL 29, 0059B-0114A
* [[Liber Psalmorum 2 (Hieronymus)|Liber Psalmorum 2]] (Hieronymus Stridonensis), J. P. Migne; PL 29, 0115-0397
* [[Praefationes aliae (Hieronymus)|Praefationes aliae]] (Hieronymus Stridonensis), J. P. Migne; PL 29, 0401-0404C
* [[Praefatio in Evangelia (Hieronymus)|Praefatio in Evangelia]] (Hieronymus Stridonensis), J. P. Migne; PL 29, 0525C-0530A
* [[Canones Evangeliorum (Eusebius Pamphilus)|Canones Evangeliorum]] (Eusebius Pamphilus), J. P. Migne; PL 29, 0529C-0541
* [[Evangelium secundum Matthaeum (Hieronymus)|Evangelium secundum Matthaeum]] (Hieronymus Stridonensis), J. P. Migne; PL 29, 0541B-0583
* [[Evangelium secundum Marcum (Hieronymus)|Evangelium secundum Marcum]] (Hieronymus Stridonensis), J. P. Migne; PL 29, 0583B-0607
* [[Evangelium secundum Lucam (Hieronymus)|Evangelium secundum Lucam]] (Hieronymus Stridonensis), J. P. Migne; PL 29, 0607D-0653
* [[Evangelium secundum Ioannem (Hieronymus)|Evangelium secundum Joannem]] (Hieronymus Stridonensis), J. P. Migne; PL 29, 0653B-0686C
* [[Actus apostolorum (Hieronymus)|Actus apostolorum]] (Hieronymus Stridonensis), J. P. Migne; PL 29, 0687A-0727
* [[Epistola Pauli ad Romanos (Hieronymus)|Epistola Pauli ad Romanos]] (Hieronymus Stridonensis), J. P. Migne; PL 29, 0727-0744C
* [[Epistola Pauli ad Corinthios I (Hieronymus)|Epistola Pauli ad Corinthios I]] (Hieronymus Stridonensis), J. P. Migne; PL 29, 0745A-0762A
* [[Epistola Pauli ad Corinthios II (Hieronymus)|Epistola Pauli ad Corinthios II]] (Hieronymus Stridonensis), J. P. Migne; PL 29, 0761B-0772D
* [[Epistola Pauli ad Galatas (Hieronymus)|Epistola Pauli ad Galatas]] (Hieronymus Stridonensis), J. P. Migne; PL 29, 0771D-0778B
* [[Epistola Pauli ad Ephesios (Hieronymus)|Epistola Pauli ad Ephesios]] (Hieronymus Stridonensis), J. P. Migne; PL 29, 0777C-0784C
* [[Epistola Pauli ad Philippenses (Hieronymus)|Epistola Pauli ad Philippenses]] (Hieronymus Stridonensis), J. P. Migne; PL 29, 0783D-0788C
* [[Epistola Pauli ad Colossenses (Hieronymus)|Epistola Pauli ad Colossenses]] (Hieronymus Stridonensis), J. P. Migne; PL 29, 0787D-0792C
* [[Epistola Pauli ad Thessalonicenses I (Hieronymus)|Epistola Pauli ad Thessalonicenses]] I (Hieronymus Stridonensis), J. P. Migne; PL 29, 0791D-0796B
* [[Epistola Pauli ad Thessalonicenses II (Hieronymus)|Epistola Pauli ad Thessalonicenses II]] (Hieronymus Stridonensis), J. P. Migne; PL 29, 0795D-0798C
* [[Epistola Pauli ad Timotheum I (Hieronymus)|Epistola Pauli ad Timotheum I]] (Hieronymus Stridonensis), J. P. Migne; PL 29, 0797C-0802D
* [[Epistola Pauli ad Timotheum II (Hieronymus)|Epistola Pauli ad Timotheum II]] (Hieronymus Stridonensis), J. P. Migne; PL 29, 0803A-0805
* [[Epistola Pauli ad Titum (Hieronymus)|Epistola Pauli ad Titum]] (Hieronymus Stridonensis), J. P. Migne; PL 29, 0805D-0807
* [[Epistola Pauli ad Philemonem (Hieronymus)|Epistola Pauli ad Philemonem]] (Hieronymus Stridonensis), J. P. Migne; PL 29, 0807D-0809
* [[Epistola Pauli ad Hebraeos (Hieronymus)|Epistola Pauli ad Hebraeos]] (Hieronymus Stridonensis), J. P. Migne; PL 29, 0809B-0821
* [[Prologus Epistolarum canonicarum]] (Auctor incertus (Hieronymus Stridonensis?)), J. P. Migne; PL 29, 0821C-0832A
* [[Epistola Iacobi (Hieronymus)|Epistola Jacobi]] (Hieronymus Stridonensis), J. P. Migne; PL 29, 0831B-0835
* [[Epistola Petri I (Hieronymus)|Epistola Petri I]] (Hieronymus Stridonensis), J. P. Migne; PL 29, 0835B-0839
* [[Epistola Petri II (Hieronymus)|Epistola Petri II]] (Hieronymus Stridonensis), J. P. Migne; PL 29, 0839C-0841
* [[Epistola Ioannis I (Hieronymus)|Epistola Joannis I]] (Hieronymus Stridonensis), J. P. Migne; PL 29, 0841D-0847
* [[Epistola Ioannis II (Hieronymus)|Epistola Joannis II]] (Hieronymus Stridonensis), J. P. Migne; PL 29, 0847B-0847
* [[Epistola Ioannis III (Hieronymus)|Epistola Joannis III]] (Hieronymus Stridonensis), J. P. Migne; PL 29, 0847D-0849
* [[Epistola Iudae (Hieronymus)|Epistola Judae]] (Hieronymus Stridonensis), J. P. Migne; PL 29, 0849B-0849
* [[Apocalypsis Ioannis (Hieronymus)|Apocalypsis Joannis]] (Hieronymus Stridonensis), J. P. Migne; PL 29, 0851A-0871


1815-1875, Migne, Patrologia Latina Volumen 029
[[Category:Patrologiae Cursus Completus]]</text>
      <sha1>93rkh0d0sd87kqr11xum1irv9v182n7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Patrologia Latina/20</title>
    <ns>0</ns>
    <id>51369</id>
    <revision>
      <id>223886</id>
      <parentid>211471</parentid>
      <timestamp>2024-12-19T17:40:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Mizardellorsa</username>
        <id>3917</id>
      </contributor>
      <origin>223886</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3657" sha1="shw7gvts0pcjq5z42j0q991quja4np6" xml:space="preserve">{{titulus2
|Scriptor=Iacobus Paulus Migne
|OperaeTitulus=Patrologia Latina
|OperaeWikiPagina=Patrologia Latina/20 
|Annus=  1844
|SubTitulus= XX- Phoebaudus 
|Genera=
|Editio=Migne 1844
|Fons=[http://www.documentacatholicaomnia.eu/1815-1875,_Migne,_Patrologia_Latina_01._Rerum_Conspectus_Pro_Tomis_Ordinatus,_MLT-1.html Documenta Catholica Omnia]
}}__NOTOC__

&lt;div class=&quot;verse&quot;&gt;

{{Liber
|Ante=Tomus 19
|AnteNomen=Patrologia Latina/19
|Post= Tomus 21
|PostNomen=Patrologia Latina/21
}}


Migne Patrologia Latina - Volumen 020	

'''[https://archive.org/details/patrologiaecurs75unkngoog archive pdf]'''

-------------------------------------------------------------
[[File:Patrologia Latina 020.djvu|90px|thumb]]
* [[Liber contra Arianos]] (Phoebadius Aginensis),  0013D-0030D
* [[De fide orthodoxa]] (Phoebadius Aginensis),  0031A-0050A
* [[Libellus fidei]] (Phoebadius Aginensis),  0049B-0050C
* [[Epistolae et decreta (Anastasius I)]],  0065B-0076A
* [[Epistolae dubiae (Anastasius I)|Epistolae dubiae]] (Auctor incertus (Anastasius I?)),  0075D-0080A
* [[Testimonia veterum (PL 020)|Testimonia veterum]] (Auctores varii),  0081C-0096A
* [[Chronici |Chronici (Sulpicius]] Severus),  0095B-0160A
* [[De vita beati Martini]] (Sulpicius Severus),  0160B-0176C
* [[Dialogi (Sulpicius)|Dialogi (Sulpicius]] Severus),  0183D-0222D
* [[Epistolae 1 (Sulpicius Severus)|Epistolae 1 (Sulpicius]] Severus),  0223A-0248B
* [[Testimonia Selecta (PL 20)|Testimonia selecta]] (Auctores varii),  0309A-0316C
* [[Lectiones propriae]] (Auctor incertus),  0317A-0318B
* [[Sermo de octo beatitudinibus]] (Chromatius Aquileiensis),  0323C-0328C
* [[Tractatus in evangelium S. Matthaei]] (Chromatius Aquileiensis),  0328D-0368C
* [[Dicta (Chromatius)|Dicta (Chromatius]] Aquileiensis),  0367D-0368D
* [[Epistolae (Chromatius)|Epistolae (Auctor incertus (Chromatius]] Aquileiensis?)),  0369D-0376B
* [[Scripta deperdita]] (Auctor incertus (Chromatius Aquileiensis?)),  0369B-0370B
* [[De laude sanctorum]] (Victricius Rothomagensis),  0443A-0458A
* [[Epistolae et decreta (Innocentius I)]],  0463D-0612C
* [[Decreta (Innocentius I)]],  0623C-0628D
* [[Epistolae (Innocentius I)]],  0627D-0636A
* [[Epistolae et decreta (Zosimus)|Epistolae et decreta (Zosimus]] papa),  0640D-0686A
* [[Decreta (Zosimus)|Decreta (Zosimus]] papa),  0701D-0701D
* [[Epistola (Zosimus)|Epistola]] (Auctor incertus (Zosimus papa?)),  0703B-0704B
* [[Adversus Coelestium]] (Paulinus Mediolanensis),  0711A-0716A
* [[De benedictionibus patriarcharum|De benedictionibus patriarcharum (Paulinus Mediolanensis)|De benedictionibus patriarcharum]] (Paulinus Mediolanensis),  0715B-0732B
* [[Epistola (Severus Minoricensis)|Epistola de Judaeis (Severus]] Majoricensis),  0731C-0746C
* [[Epistolae et decreta (Bonifacius II)|Epistolae et decreta (Bonifacius I)]],  0749A-0784B
* [[Decreta (Bonifacius I)]],  0789B-0792A
* [[Epistolae (Bonifacius I)]],  0791B-0792C
* [[Testimonia (PL 020)|Testimonia]] (Auctores varii),  0823A-0826D
* [[Sermones (Gaudentius)|Sermones (Gaudentius]] Brixiensis),  0827-1002B
* [[Carmen (Gaudentius)|Carmen (Gaudentius]] Brixiensis),  1004-1006D
* [[Synodica (Aurelius Carthaginensis)]],  1013B-1014B
* [[Epistola 1 (Aurelius Carthaginensis)]],  1016A-1016A
* [[Professio fidei (Bachiarius)|Professio fidei (Bachiarius]] Hispaniae),  1019-1036C
* [[De reparatione lapsi |De reparatione lapsi (Bachiarius]] Hispaniae),  1037A-1062B
* [[Consultationes]] (Zacchaeus Christianus),  1071C-1166C
* [[Altercatio]] (Evagrius monachus),  1165D-1182A
* [[Sententiae (Evagrius monachus)|Sententiae (Evagrius]] monachus),  1181B-1188D


[[Category:Patrologiae Cursus Completus]]</text>
      <sha1>shw7gvts0pcjq5z42j0q991quja4np6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Patrologia Latina/19</title>
    <ns>0</ns>
    <id>51370</id>
    <revision>
      <id>223887</id>
      <parentid>223813</parentid>
      <timestamp>2024-12-19T17:41:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Mizardellorsa</username>
        <id>3917</id>
      </contributor>
      <origin>223887</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3237" sha1="hlbxdvumsmgayftknxrzdigvrufbssj" xml:space="preserve">{{titulus2
|Scriptor=Iacobus Paulus Migne
|OperaeTitulus=Patrologia Latina
|OperaeWikiPagina=Patrologia Latina/19
|Annus=  1844
|SubTitulus= Vettius Aquilinus XIX
|Genera=
|Editio=Migne 1844
|Fons=[http://www.documentacatholicaomnia.eu/1815-1875,_Migne,_Patrologia_Latina_01._Rerum_Conspectus_Pro_Tomis_Ordinatus,_MLT-1.html Documenta Catholica Omnia]
}}__NOTOC__

&lt;div class=&quot;verse&quot;&gt;

{{Liber
|Ante=Tomus 18
|AnteNomen=Patrologia Latina/18
|Post= Tomus 20
|PostNomen=Patrologia Latina/20
}}


'''[https://archive.org/details/patrologiaecurs174unkngoog archive pdf]'''
          
Migne Patrologia Latina - Volumen 019	  

-------------------------------------------------
[[File:Patrologia Latina 019.djvu|90px|thumb]]
* [[Epigramma (Coelius)|Epigramma (Coelius Sedulius)]],  -
* [[Historia evangelica]] (Aquilinus Juvencus),  0053C-0346A
* [[In Genesin (Iuvencus)|In Genesin]] (Auctor incertus (Aquilinus Juvencus?)),  0345C-0380B
* [[De laudibus Domini]] (Auctor incertus (Aquilinus Juvencus?)),  0379D-0386A
* [[Triumphus heroicus Christi]] (Auctor incertus (Aquilinus Juvencus?)),  0385B-0388B
* [[Testimonia (PL 019)|Testimonia]] (Auctores varii),  0389A-0392A
* [[Epistola ad Constantium|Epistola ad Constantinum]] (Porphyrius Optatianus),  0391B-0392C
* [[Epistola ad Porphyrium]] (Constantinus I),  0393A-0394B
* [[Panegyricus (Porfirius)|Panegyricus (Porphyrius]] Optatianus),  0395-0431
* [[Carmen Paschale]] (Coelius Sedulius),  0533B-0752A
* [[Elegia (Coelius)|Elegia]] (Coelius Sedulius),  0753B-0762A
* [[Hymnus (Coelius)|Hymnus (Coelius]] Sedulius),  0763B-0770A
* [[Carmen de incarnatione]] (Coelius Sedulius),  0773A-0780A
* [[Carmina epigrammatica]] (Turcius Rufius Asterius),  0779C-0788A
* [[Decretum de libris recipiendis]] (Auctor incertus),  0788B-0793
* [[Carmen bucolicum (Severus)|Carmen bucolicum]] (Severus Rhetor),  0797C-0800D
* [[Centones Virgiliani]] (Proba),  0803A-0818A
* [[Praefatiunculae]] (Ausonius Burdigalensis; Theodosius I),  0823B-0826B
* [[Epigrammata (Ausonius)|Epigrammata (Ausonius]] Burdigalensis),  0825B-0838D
* [[Ephemeris (Ausonius)|Ephemeris (Ausonius]] Burdigalensis),  0839A-0842D
* [[Parentalia]] (Ausonius Burdigalensis),  0841D-0850D
* [[Commemoratio professorum Burdigalensium]] (Ausonius Burdigalensis),  0851A-0862A
* [[Epitaphia heroum (Ausonius)|Epitaphia heroum (Ausonius]] Burdigalensis),  0861B-0866B
* [[De duodecim Caesaribus (Ausonius)|De duodecim Caesaribus (Ausonius]] Burdigalensis),  0865B-0866D
* [[Tetrasticha]] (Ausonius Burdigalensis),  0865D-0868D
* [[Ordo nobilium urbium]] (Ausonius Burdigalensis),  0869A-0872C
* [[Ludus Septem Sapientium (Migne)|Ludus septem sapientum]] (Ausonius Burdigalensis),  0871D-0876C
* [[Septem sapientum sententiae]] (Ausonius Burdigalensis),  0875D-0878B
* [[Idyllia]] (Ausonius Burdigalensis),  0877C-0908D
* [[Eclogarium (Ausonius)|Eclogarium (Ausonius]] Burdigalensis),  0907D-0914D
* [[Epistolae (Ausonius)|Epistolae (Ausonius]] Burdigalensis),  0913D-0936D
* [[Actio gratiarum ad imperatorem]] (Ausonius Burdigalensis),  0937A-0948A
* [[Periochae in Homeri Iliada et Odysseam]] (Ausonius Burdigalensis),  0947A-0958D
 

1815-1875, Migne, Patrologia Latina Volumen 019

[[Category:Patrologiae Cursus Completus]]</text>
      <sha1>hlbxdvumsmgayftknxrzdigvrufbssj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Homiliae (Valerianus)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>51692</id>
    <revision>
      <id>223898</id>
      <parentid>170791</parentid>
      <timestamp>2024-12-20T07:23:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Mizardellorsa</username>
        <id>3917</id>
      </contributor>
      <origin>223898</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="188523" sha1="ix19i071tyx2343ociss0ejce3d0dgm" xml:space="preserve">{{titulus2
|Scriptor=Valerianus Cemeliensis
|OperaeTitulus= Homiliae 
|OperaeWikiPagina=Homiliae (Valerianus)
|Annus=  Saeculo V
|SubTitulus= 
|Genera=
|Editio=Corpus Corporum
|Fons=[http://www.mlat.uzh.ch/download_pl/?lang=0&amp;dir=/var/www/Corpus2_PL/&amp;file=052_Valerianus-Cemeliensis_Homiliae.xml&amp;xml=1 Corpus Corporum]
}}
'''[[Patrologia Latina/52|Migne ''Patrologia Latina'' Tomus 52]]''' 

''ValCem.Homili2 52 Valerianus Cemeliensisfl.450 Parisiis J. P. Migne 1846 early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin orthography latin''

Homiliae

- HOMILIA I. De bono disciplinae.

- HOMILIA II. De arcta et angusta via.

- HOMILIA III. Item de arcta et angusta via.

- HOMILIA IV. De promissis et non redditis.

- HOMILIA V. De oris insolentia.

- HOMILIA VI. De otiosis verbis.

- HOMILIA VII. De misericordia.

- HOMILIA VIII. Item de misericordia.

- HOMILIA IX. De eadem misericordia.

- HOMILIA X. De parasitis.

- HOMILIA XI. Qui gloriatur, in Domino glorietur.

- HOMILIA XII. De bono conservandae pacis.

- HOMILIA XIII. Item de bono pacis conservandae.

- HOMILIA XIV. De bono humilitatis.

- HOMILIA XV. De bono martyrii.

- HOMILIA XVI. Item de bono martyrii.

- HOMILIA XVII. Item III de bono martyrii.

- HOMILIA XVIII. De Machabaeis.

- HOMILIA XIX. De Quadragesima.

- HOMILIA XX. De avaritia.

 
1 HOMILIA 

I. De bono disciplinae. 1. Multi qui sanae doctrinae adversantur, justitiam culpant, et disciplinam imperium esse judicant, ac rationabilem castigationem superbiae assignant: cum non sit imperium, nisi ubi aliquid jubetur injustum; nec sit superbia, nisi ubi negligitur disciplina. Disciplina igitur magistra est religionis, magistra verae pietatis, quae nec ideo increpat ut laedat, nec ideo castigat ut noceat. Denique mores hominum irata corrigit, inflammata custodit, ita Salomone dicente: Fili, ne deficias a disciplina Domini, neque fatigeris cum ab eo increparis. Quem enim diligit Dominus, increpat; flagellat autem omnem filium quem recipit (Prov. III, 11). Nihil profecto est, quod non disciplina aut emendet, aut salvum faciat. Quam si quis sapiens apprehenderit, nec gratiam amicitiarum perdit, nec periculum damnationis incurrit. Nemo disciplinam irrationabilem putet, sub qua videt, universis quae in coelo et sub coelo sunt verbo operante compositis, omnipotentis Dei stare consilium. In principio enim operis sui Deus nihil prius quam disciplinam fecit. Nam cum assistente Sapientia coelum suspenderet, terram pararet, maria concluderet, et suis locis suisque temporibus cursum solis lunaeque globum disponeret, omnia sub disciplina constituit. Quid autem non esset tenebrosum, quid non incompositum, quid non haberetur absurdum, nisi constitutis legibus cuncta starent elementa? Numquid sine disciplina agitur solis cursus? qui quamvis diurni itineris necessitatem infatigatus impleverit, ad officium tamen suum matutinus occurrit, et se in parte coeli quotidie terrarum spatia lustraturus ostendit. Tanta est disciplinae ratio, ut intra temporum metas lege conscriptas ita indefessi itineris alternis vicibus siderum cursus agitetur, ut nec luna defectionis suae, ac damna effugiat, nec solem diurni luminis flamma destituat. Numquid sine disciplina est, quod tanti maris fluctus humili terrarum littore continentur, et in suo sinu frequenter incitata ventis altior aggere unda concluditur? Omnia profecto insipiens natura confunderet, nisi mundum disciplinae ratio gubernaret. 2. Haec ideo proposuimus dicere, ut disceretis obedire evangelicis praeceptis et coelestibus obtemperare mandatis. Quid autem rationalem animam et ad Dei imaginem factam expediat, facile potest homo intelligere, cum videt sacratis per voluntatem Dei constitutionibus disciplinae etiam elementa servire. Audite prophetam dicentem: Servite Domino in timore, et exsultate ei cum tremore. Apprehendite disciplinam, ne quando irascatur Dominus, et pereatis de via justa (Ps. II, 11, 12). Bene in omnibus causis timor obtemperat disciplinae: qui pro hoc ipso quod imminentes periculorum casus aut iras judicum cavere novit, potestatem conservandae salutis obtinuit. Quid igitur adultero castum? quid furi esset tutum? quid latroni non pervium? quis non expavesceret concava littorum, secreta silvarum? quid non praesumptio possideret, nisi furorem animorum sub metu poenae disciplina compesceret? Ac nisi constitutus esset ordo vivendi, numquam profecto finem poneret natura peccandi. Nihil est quod non gula suadeat, si gulae disciplina consentiat. Nihil est quod non perdat luxuria, si amore vitiorum a te disciplina discedat. Nihil est quod non habendi ac possidendi cupiditate animus occupet, nisi avaritiae vitium disciplina condemnet. Omnia sub metu disciplinae vitia jacent. Jam non est in quo fides umquam erubescat, si homo futurum Dei judicium respiciat et causam reddendae rationis intendat; nec est in quo vindex scelerum flamma desaeviat, si intuitu disciplinae aut quae sunt honesta cogites, aut quae sunt pudenda castiges. Multi ibi nomen crudelitatis imponunt, ubi pro amore disciplinae crimen admissi sceleris supplicio vindicatur latronis, cum sententia judicantis justis legibus serviat; et non solum praesentibus, sed etiam futuris manum porrigat. 3. Quis igitur non licito crederet se debere peccare, si impudicis et impiis actibus judex non praescriberet disciplinam? Videamus quid lex loquatur: Non occides, non adulterabis, non furaberis, non falsum testimonium dices (Exod. XX, 13, 16). Haec sunt disciplinae legis, quibus etiam districtio sententiae saecularis obsequitur; impugnando turpia, resecando criminosa. Nam adjicit Scriptura: Judex non est vindex positus boni 2 operis, sed mali (Rom. XIII, 3). Ita ut etiam vicarium poenae genus exigat, cum dicit: Oculum pro oculo, dentem pro dente (Lev. XXIV, 20). Sed istam antiquae sententiae severitatem facile vitare possumus, si flammas futuri judicii cogitemus. Absolute autem docet Paulus apostolus posse contemni saecularis arma judicii, qui dicit: Si vis non timere potestatem, quod bonum est fac (Rom. XIII, 3). Sed haec non otiose tractanda sunt. Nam cum de his terrenis potestatibus Apostoli doctrina commemorat, sensibus nostris coelestis judicii partes insinuat. Nam cum docet serviendum saeculi legibus, admonet necessario hominem futuris cavere temporibus. Si vis, inquit, non timere potestatem, quod bonum est fac. Hoc est dicere. Vis non futurum timere judicium, declina a malo, et fac bonum (Ps. XXXVI, 27). Ergo hanc primam constitutionis formam quae saeculi legibus caret, cavere debemus et vincere, ut possimus a nobis illud praejudicium futurae mortis excludere: quia quos ista temporalis non affligit poena, hos illa in aeternum insatiabili tormentorum persequitur dolore. Nemo autem illum homicidii crimen evasisse aestimet, quem excusatum saecularis judicii corrupti sententia absolverit. Nec ille adulterii facinus praetermissum putet, qui indulgentiae lege deprehensus evasit. Nemo cum sanam dexteram videt falsitatis reo debita jure supplicia judicet fuisse concessa. Defunctis corporibus salva sunt crimina, nisi fuerint prius apud Deum lacrymarum intercessione purgata; exspectat enim reum suum gehenna debitis armata suppliciis. Ad confusionem magis praesentis vitae, non ad absolutionem criminis, pertinet auctoritas sententiae saecularis. Illa ergo nobis sunt ante omnia cogitanda supplicia, ubi homo vivit durante poena, ubi nec tormenta corpori, nec desunt membra tortori. Quae tamen facile vitare possumus, si habenas disciplinae teneamus, ita dicente Apostolo: Si vis non timere potestatem, bonum fac, et habebis laudem ex ea (Rom. XIII, 3). 4. Quis sapiens non ad haec disciplinae bona animum laetus apponat, ubi potest homo non solum criminis poenam vitare, sed et gratiam laudationis acquirere? Audite prophetam dicentem: Apprehendite disciplinam, ne quando irascatur Dominus, et pereatis de via justa (Ps. II, 12). In hoc loco ad illos, puto, pertinet ista sententia, ad quos nondum disciplina pervenit; qui adhuc in deviis morantur, capti antiquo superstitionis errore. Probantur enim sub lege numquam vixisse, qui admonentur ut apprehendant studium disciplinae. Sequitur in hoc psalmo: Ne quando irascatur Dominus, et pereatis de via justa. Igitur si illos propheta statuit reos, ad quos disciplina numquam pervenit, quid de illis judicandum putamus, quos disciplina destituit? Inter utrorumque actus auctoritas propheticae lectionis incusat minorem plane culpam non pervenisse ad disciplinam, quam legem disciplinae respuisse. Ecce dicit propheta: Qui spernit disciplinam, odit animam suam (Prov. XV, 32). Et vere, ut dixit, ita est. Nam hostis est et inimicus animae suae, qui spretis disciplinae monitis diabolicis occupatur officiis. 5. Dicunt aliquanti disciplinam satis duris legibus constitutam. Loquantur ista satis miseri, quos ad omne facinus ille diabolus auctor mortis invitat, quorum mentes insatiabilis gula possidet, super quos regnat ebrietas, quos turpis luxuria captivos tenet, et a quibus numquam superbia ingrata discedit. Illis autem quibus est studium honestae fidem servare continentiae, humilitati pietatique servire, dulce disciplinae onus est et leve jugum Domini, quod non gravat nisi aut perditos aut perituros. Erubesco dicere in confusionem humanae negligentiae, quare apud aliquantos parum proficiat disciplina, cum videamus pastorale magisterium etiam apud muta animalia non perire. Doceant nos ecce servare ordinem disciplinae tam dociles equorum animi, cum in gyrum ducti flexuosis gressibus membra componunt, et sub unius habenae retinaculo ita laxari se consentiunt, ut et currendi et stanti modus sub quadam legum dispositione servetur. Ita quos natura numero dividit, studio disciplinae conjungit. Videte quam fortia boum corpora plaustro subjaceant: quae in tantum imperio animum parant, ut tumentia naturaliter levi jugo colla supponant. Ita disciplinae constitutionibus serviunt, etiam quae in feritate nascuntur. Unde miror aliquoties hominem cui inest sapientia et intellectus prudentiae, passim praecepta disciplinae negligere, cum videamus mutum animal vitia cavere, jussis obtemperare, imperio deservire, atque ita ad omnem obedientiam animum aptare, ut cum opus fuerit armatis legionibus occurrat, et hostilibus se telis jussum objiciat. Audite in hoc loco prophetam dicentem: Cognovit bos possessorem suum, et asinus praesepe domini sui; Israel autem me non cognovit (Isa. I, 3). Vereor dicere, ne nostram negligentiam pulset ista sententia: non autem cognoscit Dominum, qui conditionis suae non cognoscit officium. 6. Ostendam sane quomodo Dominus possit aut inveniri aut cognosci, si tamen est animus videndi. Si vis videre Dominum, require mendicum, suscipe peregrinum, visita infirmum, curre ad carcerem. Si vis videre Deum, vincula captivitatis absolve, nodos iniquitatis incide. Audi de hoc Dominum dicentem: Esurivi, et dedistis mihi manducare; sitivi, et dedistis mihi bibere; hospes fui, et suscepistis me; nudus fui, et cooperuistis me; infirmus fui, et visitastis me; in carcere eram, et venistis ad me (Matth. XXV, 35, 36). Moneo itaque ne despicias nudum, ne caeco manum subtrahas, ne involutum pannis contemnas. In hac enim veste primum Dominus cum a magis quaereretur, inventus est. Et quia de disciplina fecimus mentionem sub qua fides Christiana viget, necesse est ut omnia in aures vestras vitae ornamenta deferantur, ut intelligat unusquisque parum sibi prodesse conversionis famam, nisi in contemptu mundi amaverit disciplinam. Ergo cui studium est Christum colere. prius cordis sic corporis indumenta suscipiat. Omnis igitur vita religionis professae, integritatis debet famam sentire, ne quem exspectat corona virtutis, pudoris damno feriat. Corporis integritas vitam muniat, integritatem fides incontaminata custodiat, ut manente utriusque partis beneficio, immaculatum hominem faciat regnare cum Christo. 7. Sed in hoc solo constat conversionis nostrae ratio, ut boni simus. Laborandum igitur illi ante omnia est, ut qui bonitatem sequitur, bonus esse judicetur. Nam quamvis homo purum corpus immaculatumque custodiat, laceratam vitam ad Deum portat, cujus actus vultum infamat, licet sciamus conscientiam solam bonis actibus posse sufficere. Sed quanto melius est ut semper de te bene sentiat, qui circa januam tuam vanis suspicionibus frequenter aegrotat? Insitum est enim naturaliter vulgo, ut de bonis male semper 3 judicet. Sed tu qui curam bonae famae colis, studio tuo gratiam integrae opinionis acquire. Vita ergo nostra ita sit lucida, ut sit omnibus nota. Integritas religioni, pudor serviat humilitati. Quem amor tenet servandae integritatis, ante omnia falsi ad se famam non admittat erroris. Magnum est quidem et gloriosum et usque ad coelum omnium ore proferendum, numquam malis actibus locum dedisse; sed multo fortius est numquam falsis suspicionibus laborasse. Quid enim tibi prodest sobrietas, si vitia ebrietatis exerceas? Quis te non ebrium judicet, si inter effluentes vino calices saltantium gyros imiteris? Quis te castum putabit, si te viderit meretricum fabulis mixtum scenico sermone compositis, aut loquentem turpia, aut inhonesta resonantem? Laudo quidem conscientiam castitatis in te, sed odi colloquium meretricis. 8. In quo loco fortasse dicat aliquis, Sufficit mihi pura conscientia. Quantum ad innocentiam pertinet, tibi soli sufficit. Sed providendum est ne facilitate tua alter peccet, et alienum peccatum in te redundet, juxta illud quod dicit Scriptura: Vae illi per quem scandalum venit (Matth. XVIII, 7). Quamvis autem pretioso serico corpus vestias, et niveo vellere membra componas, non sine macula diem transigis, si camini ardentis ora contigeris. In omni igitur actu tuo vitam tuam disciplina comitetur. Si vis placere Christo, elabora ut professionem tuam fides adjuvet, fama commendet. Praecedat vos patientia humilitatis socia, assistat pudicitia integritatis magistra: fugiat cupiditas, erubescat ebrietas, luxuria actus suos lugeat, superbia confusa discedat. Quicumque igitur est qui festinat Deum agnoscere, sub hoc disciplinae ordine Christum nostrum poterit invenire. Multa quidem superabant adhuc, dilectissimi, quae disciplinae ratio suadebat aperire: quae interim putavimus differenda, ne otiosis auribus fastidium pareret longa narratio. Sane ne quid in hoc opere subtraxisse videamur, elaborabimus ut ea quae religiosis actibus competunt, sequenti tempore disseramus. 

HOMILIA II. De arcta et angusta via. 1. Multis atque innumeris disciplinae legibus, dilectissimi, sicut audistis evangelistam dicentem, vivendi rationem Christus noster instituit; et diversis modis renascenti populo viam salutis ostendit: nihilque occultum esse voluit, quod animam aut salvaret aut salvaret aut perderet; ne res tanto pretio comparata diabolicis superstitionibus ignorantiae vitio decepta serviret. Sed quod pejus est, parum prodest medicina morituris: et ideo difficilis est via salutis, quia facilior est semper exitus mortis, ita Scriptura dicente: Quam ampla et spatiosa via est quae ducit ad mortem, et multi sunt qui intrant per eam! Quam arcta et angusta via quae ducit ad vitam, et pauci sunt qui inveniunt eam (Matth. VII, 13, 14)! Mirantur fortasse aliqui quare evangelista amplam et facilem dicat esse viam mortis, cum iter vitae toto arctetur accessu. Cui autem umquam difficilis fuit ad inferiora descensus, ubi homo onere suo trahitur, et fascis sui victus mole portatur? Multa sunt autem quae viam prosperae salutis impediunt. In quo loco illos specialiter mortis injuria persequitur, quibus vanitas et crudelitas dominatur. Concurrunt praeterea in praejudicium vitae dissensiones, aemulationes, lites, rixae, sacrilegia, adulteria, homicidia, fraterna odia, parricidalia consilia, falsitatibus armata perjuria, quae non solum ascendentem impediunt, sed etiam in profundum tartari mergunt. Quando ergo fieri potest ut ille homo facile ad superiora perveniat, quem tanta vitia impediunt? Arcta et angusta via est quae ducit ad vitam. Haec est illa via, dilectissimi, per quam justi pergunt, et sancti immaculatique gradiuntur; per quam illis iter est, qui humilitate, integritate, sanctitate praediti indefessi Christum nostrum prosequuntur. 2. Hujus ergo viae et eligendus nobis et muniendus accessus est, quia sicut est arduus, ita et pervius: facilem autem se volentibus praestat, si non aut vanitas impediat, aut fallax hujus mundi ornatus obsistat. Liberum autem et exutum omnibus impedimentis illum esse convenit, qui iter ardui montis aggreditur. Sicut autem videmus injusto fasce vacillare vestigia; ita multis lapsibus subjacet anima, si fuerit iniquis actibus occupata. Unde exonerandum corpus est saecularibus desideriis impeditum, ne per ardua et excelsa tendentibus, aut periculum mortis incumbat, aut desperatio laboris accrescat. Quis igitur sapiens animal suum impeditum sarcina per angustum iter dirigat, cujus unum latus excelsi montis moles premat, aliud rupes praeceps astituat? ubi si temeritas praevaluerit, aut revertendum est, aut evadendum. Similis est et hominis illius causa qui viam religionis ingressus est. Opus est ergo ut semper resecet quaecumque aut inhonesta videantur aut turpia, qui animam suam ad coelestem gloriam desiderat pervenire. Non sine causa autem dicit Dominus: Relinque bona tua, et sequere me (Matth. XIX, 21). Bona ista, dilectissimi, mala nostra sunt, terrenis actibus enutrita: quibus dum aliquanti nimium attente serviunt, coelestia perdiderunt. 3. Si vultis itaque ut vobis pateat coelestis janua, removenda sunt omnia, et poenitentiae deputanda sunt quaecumque in excidium vitae negligenter et inconvenienter usitata sunt. Difficile autem est ut ad ea quae praeparavit Dominus credentibus in se, tibi perveniendi sit aditus, nisi onustum vitiis pectus exoneres, atque omnes injustitiae culpas religiosae disciplinae auctoritate compescas. Superflue autem te putas ardui itineris et viae asperae semitas tenere, si animae impediaris errore. Ponite vobis denique, si videtur, ante oculos duos ad superiora tendentes; quorum unus gravi pondere onustus pergat, alter levi tantum baculo nixus incedat; et videbitis quis facilius ad superiora perveniat. Respicite prius ad illum qui gravatur onere; et videbitis hominis illius pendentia retrorsum festinare vestigia, atque ita flexo genu incedere, ut putetur redire. Modo descendenti, modo cadenti similis, ita in diversam partem penduli itineris toto corpore per singula momenta jactatur, ut ipsa necessitas ambulandi pene plus desperationis habeat quam laboris. Convertite modo oculos vestros ad illum, cujus cervicibus nihil ponderis imminet; et videtis quam liber incedit, quam facile illi est per ardua exutis ire plantis, et in locis scrupeis pendulis haerere vestigiis. Nunc levi cursu procerus attollitur, nunc per diversa tota animi alacritate portatur; ut ostendat difficultatem locorum liberis non impedire corporibus nec laboriosa esse cuiquam itinera, quamvis sint ardua, si exoneretur mens injustis ponderibus occupata. Similis est, dilectissimi, ratio sive his quos iniqui actus onerant, 4 sive illis quos veteri exutos culpa poenitentiae lacrymae commendant. Debet itaque quae sunt onerosa deponere, qui vult ad judicium securus venire: et terrena contemnere, cui est animus coelestia possidere. 4. Sane, dilectissimi, quo facilius illius ardui itineris exsuperemus angustias, sincerae mentis adhibenda sunt studia: et removendum si quid litium aut infelix sermo servit, aut in opprobrium domus alienae injuriae forte veneni lingua commovit. Aestimari autem non potest quantum impediant viam vitae vitia indisciplinatae linguae: quae dum nimium loquendo organum sui oris exercet, odia adversum se etiam de otiosis sermonibus excitavit. Nam dicit Dominus etiam de otiosis sermonibus rationem esse reddendam (Matth. XII, 36). Videte ergo quid illi futurum sit quem causa culpae ad principalis impugnat, cum non sit sine periculo animae ad judicium etiam levia quaecumque portare. Arcta et angusta est via, quae ducit ad vitam. Quicumque ergo est sapiens, primo loco jactet a se impedimenta mundi, et muniat iter suum studio disciplinae; removeat intercedente poenitentia quaecumque per negligentiam videntur imposita; nec secum portandum putet quidquid gloria saecularis imposuit: quia licet sint per se gravia, fiunt tamen itineris difficultate graviora. Forte aliquantis in hoc saeculo nimium delicatis angusti et ardui itineris necessitas desperationem parit. Et vere habet hoc ratio, ut aspera quaeque et difficilia rudis animus expavescat. Sed quid facimus, quod nulla deliciosis militibus virtutum patet janua? Quis autem fructus laboris esset, si per plana discurreres? aut quando te ad locum paratum venisse gauderes, si sine injuria corporis pervenires? Quis umquam otiosus tropaea composuit? aut quis circumstantibus undique hostium legionibus ad victoriam dormitando pervenit? Parum laudis habet virtutum corona, quae ex labore non descendit. Potest quidem habere palmam, sed non habet gloriam. Quando fuit ut agricola horrea sua otiosus impleret? aut quis umquam legitimo tempore agri sui fructum recepit, nisi prius multiplicato rudem terram sulco confecerit? Haec est autem magnorum ratio virtutum, ut quanto plus homo laborat, tanto plus mercedis acquirat. 5. Videamus tamen, qualis ista via mortis sit quam evangelista dicit amplam et spatiosam, et fluctibus plenam: quae quamvis referta sit mortibus, numquam tamen desinit suscipere criminosos. Est enim hujus naturae, ut cito ad se perituros invitet: facilem autem se illis praebet, quos disciplina destituit. In comparatione autem plani et angusti itineris, nihil viatori periculosius spatiosis itineribus: quia sine disciplina curritur, ubi equorum habenae laxantur: atque ita fit ut multos porta mortis recipiat; quia ubi liberius pergitur, facilius pervenitur. Audite Dominum dicentem: Tolle crucem tuam, et sequere me (Matth. XVI, 24). Facilem profecto homo illius ardui itineris non expavescit accessum. Quare autem illum labor conturbet, cui alter manum porrigit? Quisque igitur per ardua alterius latere regitur, necessitatem coeptae rei diviso itineris labore hortatur. Et ideo potest fieri ut ad promissa regni praemia non dubie perveniat, qui ad superiora Domino comitante festinat. Sed deponendum est prius, dilectissimi, sicut superius diximus, quidquid humanis corporibus infelix saeculi error imposuit: ne forte nos peccatorum mole objecta ad illa remunerationis tempora aut non patiatur pervenire; aut si pervenerimus, coelestis regni portas non permittat intrare. 6. Sed dicis, Non possumus pervenire: certis experimentis agitur; videmus enim frequenter multos insalutato patrefamilias janua teste discedere; quos tamen nequitia, aut malitia, aut perfidia, aut luxuria, aut superbia facit exosos. Contempletur unusquisque vestrum diabolicae praesumptionis offensam; et intelliget quantum superbia gravet hominem ad superiora tendentem; vel in quo statu sit positus, cui elationis spiritus dominatur. Audite de hoc Dominum dicentem: Humilibus Deus dat gratiam, superbis resistit (Jac. IV, 6). Sed nec minus impeditur necessitas hujus itineris vitio cupiditatis: quae dum vult nimia pecuniae mole gaudere, divitem in regnum coelorum non permittit intrare, ita Domino dicente: Amen dico vobis, quia difficile est divitem intrare in regnum coelorum (Matth. XIX, 23). Hinc ebrietas, luxuriae malis conscia, non parum humanis corporibus oneris indicit: quae dum impudicis actibus servit, infelicem hominem a consortio regni coelestis exclusit. Obsidet etiam angusti itineris secretum crudelitas cum impietate conjuncta: quae dum cruentis legibus mortis instituit, coelestis gloriae clausit viam, ita Apostolo dicente: Non fures, non avari, non ebriosi, non maledici, non rapaces regnum Dei possidebunt (I Cor. VI, 10). Ad haec ergo quae diximus, pugnandum nobis est studio disciplinae, ut perveniamus ad locum vitae. Adhibenda magis est itineri nostro pietas, misericordia, humilitas, integritas, castitas, sobrietas, pax, fides, charitas. Non autem prius ad locum promissae haereditatis pervenies, nisi sub hoc vitae studio onustum prius vitiis corpus exueris. 

HOMILIA III. Item de arcta et angusta via. 1. Omnis homo cui est cura Deum videre et coelestia regna contingere, facile potest intelligere, angusti et ardui itineris necessitates ad vitae compendium pertinere, et spem obtinendae gloriae in labore consistere. Nihil est enim quod non labor exsuperet; si tamen in alteram partem, ut assolet, animus non declinet. Constat autem illi omnes difficultates occurrere, qui illius spatiosae viae delectatur errore. Audite evangelistam dicentem: Quam ampla via et spatiosa est quae ducit ad mortem, et multi sunt qui intrant per eam! Quam arcta et angusta via est quae ducit advitam, et pauci sunt qui inveniunt eam (Matth. VII, 13, 14)! Non dubito quod aliquantis in ordine coelestis militiae constitutis desperationem faciat, quod coelestis militiae ardui itineris arctatur accessus. Et vere, dilectissimi, non solum arduum, sed etiam difficile et plus quam laboriosum est ad celsiora tendentibus. Sed invitis desidiosis, et occupatis negligentibus, sine dubio etiam per plana necessitas laboris accrescit. Quamvis autem sint aspera et difficilia quaecumque sunt in excelsis posita, non dubie fit ut in apertum campum veniant, si itinerantibus nihil desperationis occurrat. Omne igitur opus, dilectissimi, in quo studium humanae conversationis invigilat, voluntarium requirit officium. Nam inaestimabile est quantum difficultatis accrescat, si hominem voluntas in maxima rerum necessitate decipiat. Numquam ille bene iter ardui montis aggreditur, cui 5 desperatio dominatur. Quando autem potest fieri ut corpus assuescat labori, nisi voluntas obtemperet laboranti? Respice et vide quam cito ad terram resilit, qui equum trepidus ascendit: vel quantis laboret angustiis, qui invitus altum mare navigaturus ingreditur. 2. Religio Christiani nominis in qua vocati sumus, liberi arbitrii suscepit officium, ad quam si quis invitus venerit, oneri onus addit, et exutis antiqua lege corporibus, desperatae vitae pondus imponit. Inde est quod multos porta mortis recipit, quia perituris semper vitae difficultas occurrit. Necessarium itaque ut qui ad libertatis viam pervenit, si quid in se est infidelitatis, resecet, et coeleste testimonium studio voluntariae servitutis accumulet: ne homo tantis Deo beneficiis obnoxius, in parvis officiis inveniatur ingratus. A negligentibus et imperitis servitium Deo debitum forte judicetur onerosum, ex hoc quod nullum tempus vacationis excipiat. Omnem hominem Deus, non solum ad libertatem vocavit, sed etiam in summa rerum dignitate constituit. Ipse autem sibi servitium indicit, qui invitus servit. Nam si voluntati servitium accommodes, non te famulum Dei invenies esse, sed filium. Nam ita dicit propheta voce Domini: Ego ero vobis in patrem, et vos eritis mihi in filios et filias, dicit Dominus omnipotens (Jerom. XXXI, 9; II Cor. VI, 18). 3. Conditionis nostrae, dilectissimi, talis est servitus, ut laudemus semper Dominum nostrum in operibus suis, et extollamus eum in claritate majestatis suae voce continua. Quid autem praeter hoc humanum indiget invisibilis, incomprehensibilis, inaestimabilis gloriae potestas? aut in quo corporale requirat officium, cui chorus obsequitur angelorum? Illa est servitus intolerabilis, quam indicit tyrannicae, hoc est diabolicae, dominationis superbia, impiae captivitatis injuria: ad officium vero, non ad servitium pertinet voluntarie superiori personae exhibere famulatum. Audite prophetam dicentem: Voluntarie sacrificabo tibi, Domine (Ps. LIII, 8). Discite quantum distet inter addictam et voluntariam servitutem. Numquam potest fieri ut sine offensa diem transigat, quem negligentia addictae servitutis accusat. Qui ex voto Domino suo paret, acquirit gratiam invitus, accumulavit injuriam, ita propheta dicente: Maledictus homo, qui facit opera Domini negligenter (Jerem. XLVIII, 10). Si consideret unusquisque vestrum gratiam adhibitae libertatis, quam Christus noster fidelibus populis per regenerationem vitalis lavacri et Spiritus sancti effusionem concessit, intelligit non otiose Domino serviendum; cui quamvis quodlibet quotidie honoris aut muneris exhibeamus, numquam tamen persolvimus quod debemus. Quando autem est ut ille persolvat debitum, quem constat vicario poenae munere comparatum, nisi forte pro amore redemptoris se simili sententia aut mortis aut damnationis excipiat? Sed dum ista fortissimis quibusque proveniunt, nos vel quod solum possumus, Christo nostro quotidie gratiarum hostias immolemus; ut si alios commendant virtutum merita, nobis saltem locum gratiae faciant voluntariae servitutis officia. 4. Exoneremus ante omnia corda nostra impia contagione, ut fructus possimus nutrire justitiae: debet enim ex integro terrenis actibus abrenuntiare, qui vult coelestibus mandatis satisfacere. Nam sicut homo numquam invitus bene servit, ita nec occupatus bene commendata custodit. Voluntarie sacrificabo tibi. Non sine causa propheta hac se Domino voce commendat. Sciebat necessario multos dubio corde servire; et aliud ore promittere, aliud pectorum secreto disponere. Voluntarie sacrificabo tibi. Quamvis parva, ex voto offerentis magna fiunt munera: consumunt vero auctorem suum beneficia quae constiterint extorta: sic denique semper plangit quod erogavit, qui convivium invitus instituit. Voluntarie sacrificabo tibi: hoc est voluntario sacrificio. Ut auctori tuo oris munuscula quotidie laetus exhibeas, ejus sacrificium laudis verborum suavitate componas; atque ad officium operis deputati devotus occurras. Audite prophetam dicentem: Voluntaria oris mei fac beneplacita, Domine (Ps. CXVIII, 108). 5. Cum ergo convenimus ad ecclesiam, dilectissimi, ante omnia secreta pectoris nostri fides veritatis auxilio munita possideat: ut enim purum et immaculatum Deus diligit, non falsitate obsessum, non perjuriis occupatum, non fictum, non dubium; levitatis enim perfectae haec sunt indicia, aut sanctitatis amor, aut studia disciplinae, hoc est immaculatam hostiam sacrificiis exhibere, tota Domino fideliter mente servisse. Servitii autem nostri haec est ratio, ut beneficia Christi nostri semper recolas, et in quo religiose fidei labore profeceris, auctori tuae libertatis assignes. Inter omnia custodias praecepta justitiae, uni Deo servias, Trinitatis tamen honore servato. Unam fidem, unum baptisma credas, Patris, Filii, vel Spiritus sancti unam claritatis confitearis essentiam; nec divisa voluntate cujusquam aut praecedere aut regnare personam; sed Patrem et Filium et Spiritum sanctum unius potestatis, unius credas esse virtutis. Ita igitur fit ut illud arduum et angustum iter in aeternum victurus exsuperes; atque ea quae justis laboribus in coelesti parte promissa sunt, non dubie consequaris, si per hos disciplinae gradus excurras, et vitae tuae tempora sub hac vivendi lege disponas. 

HOMILIA IV. De promissis et non redditis. 1. Si homo obnoxius beneficiis, dilectissimi, promissioni suae satisfaceret, et studio devotionis implendae fidem placitis exhiberet; neminem umquam repetitio debiti ingrata confunderet: nec esset cuiquam imputandi locus, si mox promissi muneris votum sequeretur effectus. Sed inde est quod interdum amicitiarum fides laesa suspirat, quia necesse est aliquoties homini aut redhibitionis increpare moram, aut debitoris exprobare perfidiam. Inimicitias enim dixisse est promissa denegasse: quia ad litem pertinet, si quid aut hic invitus reddit, aut ille per moras exacerbatus exigit. Audistis prophetam dicentem: Sic psallam nomini tuo, Deus, in saeculum saeculi, ut reddam vota mea de die in diem (Ps. LX, 9). Infinitum est, dilectissimi, quid beneficia gratiae capiant, si ante diem creditorem suum debitor solutione praeveniat. Quicumque autem commodatam pecuniam ultro reddiderit, sibi reponit. Non difficile enim homo cum opus fuerit quodlibet impetrat, si feneratori suo celeri satisfactione respondeat. Ille vero quem perfidia arguit, semper creditoris sui januam clausam invenit; et quamvis frequenter, pulset ac supplicet, tristis et vacuus cum increpatione recedit. Si ergo homo homini mentiendo adversum se odia excitat; quando magis si Deo fallat, et coelestis majestatis 6 Dominum lubrica promissione decipiat? 2. Ideo haec proposuimus, dilectissimi, quia solent aliquanti imminentibus periculis ita animorum vota componere, ut accedente tempore obliviscantur se aliquid Domino promisisse. Hic hostiam corporis sui offert; ille poenitentiae lacrymas repromittit: alius in amore ecclesiarum, alius in honore sanctorum voti reus exstitit. Sed ista tam facile est promittere quam negare, circa quos tam diu durat spes devotionis implendae quam diu dolor sentitur in capite. Ita paulatim consuescit promissa denegare, postquam mortem coeperit non timere. Et miramur quare aliquoties Dominus undantibus lacrymis tam tarde respondeat, nec exaudiat supplicantium voces justis doloribus servientes! Miramur quare non sollicito agricolae laetior se solito cultura componat, quare non fecundo cespite multiplex spica parturiat, quare non pingues oleae exhibeant pretiosa commercia, quare non plenis torcularibus sudet copiosa vindemia! Nemo hic terrae imputet, nemo intemperiem aeris accuset: manus arida nihil colligit; aut si collegerit, mox amittit. Infructuosi agricolae semper vacua et otiosa sunt horrea. Nam et inde descendit, quod aliquoties non invenit medicina quos sanet. Difficile est ut medicus manum fideliter accommodet, quem frequenter languentis promissio vana destituit. 3. Ecce hic filii sui infirmitate suspirat, et sanctorum januas die noctuque precibus inquietat. Haec mariti, ille uxoris suae valetudine afflictus, secretum pectoris sui pulsat, et flebili oratione auxilium coelestis miserationis implorat, se suumque munus Deo offerens. Sed ista succedentibus votis videmus aliquoties universa subito animum excedere, ut aestimes miseros oblivionis magis bibisse poculum, non salutis. Ita non semper fallacibus votis profutura respondent. Quando autem est ut beneficium inveniat, qui debitum non reportat? Non potest fieri ne aliquando suae perfidiae poenas luat, qui inanibus verbis patientiam judicis frequenter illuserit. Inde est quod otiosis Dei auribus hominum preces evanescunt, nec habet effectum intercessio lacrymarum, quia difficile est ut exaudiantur, qui Deo suo frequenter vana promissione blandiuntur. 4. Beati apud quos manet fides placiti, et nullum studium mentiendi. Melius est profecto non promittere quam promissa fraudare: ubi quamvis homo inhumanitatis notetur culpa, nulla tamen subdolae circumventionis gravatur injuria. Recurrite denique ad Actus Apostolorum, et invenietis ad damnum animae pertinere promissis fidem frangere. Legimus igitur Ananiam et Sapphiram uxorem suam vendito patrimonio suo partem dispensandae pecuniae ad apostolos detulisse, partem domi reconditam reservasse; quibus ait sanctus Petrus: Implevit, Anania, iniquitas cor vestrum mentiri Spiritui sancto, cum esset fundus in vestra potestate; non hominibus mentiti estis, sed Deo (Act. V, 3, 4). Ita dum operantur fraudem, mercati sunt mortem; et dum cupiditati serviunt, aeterna munera perdiderunt. Ecce dicit propheta: Vota mea Domino reddam, in atriis domus Domini (Ps. CXV, 18). Obligatus legitima debiti est sine dubio pactione, qui convincitur Domino aliquid promisisse: qui autem redditurum se loquitur, necessario debitum confitetur. Tam diu enim juris tui est patrimonium tuum, quam diu chirographi fide alteri non fuerit obligatum. In omni itaque placito, sive quod amicitia obtulerit, sive quod voluntas ascripserit, non lentanda redhibitio. Nam omnis oblati muneris gratia perit, ubi causa repetitionis incumbit. Ita nihil votis suis praestitit, cui necesse est invito reddere quod promisit. Nam legimus in Salomone: Si voveris votum Domino tuo, ne moram feceris reddere illud: quaerens enim quaeret illud Dominus tuus a te, et erunt in peccatum quae egrediuntur per labia tua, nisi reddideris illud (Deut. XXIII, 21). 5. Ergo, dilectissimi, moneo ut quicumque se Domino votum promisisse novit, statim reddat. Certe qui solvendo non sufficit, non promittat. Non hic, ut aliquanti putant, inhumanitatis vitia exaggeramus; sed de fide dicimus, quam videmus apud aliquantos periclitari pestilentia vanitatis. Nam multi sunt, quod pejus est, qui subtracto libertatis suae pretio, non integram pecuniam, hoc est, semiplenam religionis fidem ad Dominum detulerunt. Audite prophetam dicentem: Vovete et reddite Deo vestro munera (Ps. LXXV, 12). Vovete, his dat consilium conversionis. Reddite, ab istis debitum promissae repetit sanctitatis. Parum autem ille habet de religione, quem studere vides saeculo, et plus praesenti vitae favere quam aeternae gloriae. Tunc probas nihil te Domino tua oblatione fraudasse, si justitiae partes colas, integritatem diligas, sanctitatem quam promisisti exhibeas. Debet autem expavescere Ananiae vel uxoris ejus exitum, qui intelligit se Domino fuisse mentitum. Vovete et reddite Deo vestro munera. In hoc loco causam munificentiae non importune prosequitur, quia testimoniis competentibus admonemur. Siquidem infructuosis hominibus acquiescamus, ut ista vox affectum indicet postulantis. Numquid a te Deus aliquid requirit, quia illi desit? quid autem non habet, qui totum possidet? Numquid quia in tribulationibus tuis promittis aurum, aut in doloribus polliceris argentum, Dei usibus necessarium est? aut ideo aliquis pretiosos lapides aut vestes offert, quia his Deus indiget? Ob hoc a te tuum munus quaeritur, ut ipse fulgeas tuo auro, ipse tuo niteas argento, ipse tuis gemmis orneris, ipse tuo serico vestiaris. Tuis donis tuam vult Dominus animam componi, quam videt aut superbiae, aut nequitiae, aut avaritiae, aut luxuriae vitio depravatam Vovete et reddite Domino Deo vestro munera. 6. Sed dicis forte, Non indiget Deus nostra munera. Non quidem munera indiget: sed fructum requirit, quem propter redemptionem animae tuae misericordiae deputavit. Nam praeter illam hostiam corporis tui quam incorruptam et inviolatam altaribus convenit exhibere, nec non vocis officia quae nostro debemus artifici, hoc est apud Dominum acceptabile sacrificium, ut bonitati et misericordiae studeas, ut justitiae partes foveas, et fide intemerata jugiter Domino placere contendas; ut nudum non invitus vestias, ut inopem non invitus pascas, ut captivos voluntarie redimas, ut in vinculo constitutum memor tuae redemptionis absolvas. Ad haec forte respondeas, Quid pauperi faciam, quid filio derelinquo? Audi Dominum dicentem: Qui plus amaverit filium aut filiam, quam me, non est me dignus (Matth. X, 37). Videtis ergo nihil praeferendum Deo, nec plus filium cogitandum esse quam Deum. Dicis, Quid filio derelinquo? Si cum unum filium habeas, alium tibi desperanti uxoris partus exhibeat, nonne utrumque tibi uno successionis 7 gradu pietas paterna commendat, et ut supervenienti locum facias, etiam testamenti jura rescindis? Ita haereditatem cui solet unus inhaereditare, frequenter videmus inter multos numero accrescente sufficere. Qui ergo habet unicum filium, cogitet Christum sibi natum; atque inter duos aut tres vel plures ita opes suas dividat, ne Christus noster exhaeredatus abscedat. Quod si tantum gaudes numero filiorum, moneo ut admisso ad consortium haereditatis redemptore tuo, ita patrimonii tui divisionem temperes, quasi aut unum minus natum tibi judices, aut unum plus accrevisse gratuleris. Fac ergo locum Christo tuo inter filios sibi dilectos. Quare autem illos non una patrimonii in terra divisio maneat, quos in coelo eadem portio promissae haereditatis exspectat? Quicumque autem indigentibus et miseris quae sunt vitae necessaria subtraxerit, primogenito et quidem meliori inter omnes filios portionem subditam denegavit. Audite in hoc loco Scripturam dicentem: Qui pauperi miseretur, Deo fenerat (Prov. XIX, 17). 7. Multi sunt qui miserorum necessitatem ita illudendam putant, ut in dies promittendo decipiant; et hoc ad illa vota pertinet, quae superius diximus oblivione consumi. Quid juvat differri miserum, si abundantia suppetit facultatum? Ubi vides hominem statim posse benefacere, et eleemosynam procrastinata humanitate differre, solam ibi voluntatem intelligis defuisse. Audite ad hunc locum Psalmistam dicentem: Sic psallam nomini tuo, Deus, in saeculum saeculi, ut reddam vota mea de die in diem (Ps. LX, 9). Numquid dixit de anno in annum? Sed dixit de die in diem. Omni ergo die operandum nobis est, dilectissimi: debitum autem Deo et promissum munus non est tempore prolongandum. Nihil futuro judicio debet, qui quotidie vota persolverit: nec est unde rationem in posterum praestet, qui de die in diem Domino bonorum operum fructus justo labore ditatus obtulerit. Ecce dicit: Quaecumque feceritis uni ex minimis istis, mihi fecistis (Matth. XXV, 40). Sive ergo bonum, sive malum quis fecerit, ad Domini majestatem noverit pertinere; utriusque enim partis retributio hominem exspectat. Unde studendum nobis est misericordiae et eleemosynis: ne cum venerit Dominus coeli et terrae, inter caeteros animae errores pauperum nobis nuditates opponat, et oculis nostris infelicitates ingerat miserorum. Nemo ergo despiciat nudum, nemo conturbet aspero ore mendicum. Haec est inter omnia placita Deo hostia, hic ordo salutarium sacrificiorum, ut miseris in necessitate subvenias: et ne in infidelitatis notam incidas, compos voti fidem tuae promissionis absolvas. 

HOMILIA V. De oris insolentia. 1. Non otiosum est, dilectissimi, quod inter omnia vitia quae vitam humanae conditionis impugnant, specialiter linguae insolentiam propheta castigat. Sciebat necessario amari oris studio aliquoties venena componi, et nimia facilitate labiorum frequenter odia comparari. Et vere, dilectissimi, ita est. Nam inquieta naturaliter lingua non parvum mortalibus affert vitae detrimentum, ut cum bene composita, dissipat, aut diu pacata conturbat. Quando autem est ut se rixa moveat, si se lingua compescat? aut quis ibi locus est inimicitiarum, ubi cessant venena verborum? Nam hoc habet semper lingua malitiosa commercium, ut lites serat, odia moveat, mortes acquirat, ita in hoc loco Salomone dicente: Lingua multos conturbavit pacem habentes; civitates destruxit, et domos effodit (Eccli. XXVIII, 16, 17). Falluntur profecto, qui putant nihil esse ferro fortius, nihil veneno violentius: quamvis autem ista in perficiendis mortibus habeant peculiare naturae beneficium, cedunt tamen in contentione verborum. Nihil enim est tam noxium aut malitiosum, quod non viribus suis minus sit, si se incitata semel lingua commoverit. Multa sunt quidem humani corporis vitia, et satis gravia; sed parum possunt consiliis virtutibusque suis, nisi sceleribus armentur alienis: sicut est crudelitas, quae impietati servit, et portas inferi cruenta mortis lege custodit. Quid autem falsitas posset, si cupiditas otiosa dormiret? nam et ipse mortis exitus minor esset, si aut ferrum deficeret aut venena cessarent. 2. Singulare autem malum est lingua, in qua tantum malitiae robur exsultat, ut in perficiendo opere suo alterius auxilium non requirat. Cohibenda ergo nobis est, sicut propheta admonet: ne forte cum proruperit, aut excitata laedat, aut incitata percutiat. Solet enim non impune recedere, cum se in verborum procacitate jactaverit. Nam commota flammas evomit; et cum alium nocere quaerit, totum intrinsecus male conscium pectus incendit. Audite prophetam dicentem: De multiloquio non effugies peccatum (Prov. X, 19). Facilius, si necesse est, quilibet potest ferre armatas ferro acies, et instructas rebus bellicis legiones; quis autem sustineat labiorum tela infixa pectoribus? Facilius sine dubio recipiunt sanitatem corpora ferro lacerata: aut quare aliquis tantum gladio occisorum morti crudelitatis pondus imponat, cum aliquoties minora ibi sint pericula, ubi major est cruoris invidia? Difficilius autem semper sanatur, quidquid extrinsecus collisionis includitur. Non difficile est profecto medico ulcera quamvis tumentia in oculis posita herbarum beneficio castigata mollire. Habet et vis veneni remedium suum; quod haustum quamvis in ultima viscerum sede dominetur, salutaris tamen poculi unda perquiritur: in tantum ut miretur aliquoties artifex scelerum, superveniente medicina nihil oris sui incantationem valuisse; linguae vero insanabilis plaga est, quae quamvis leviter percutiat, alta tamen semper movet pectoris dolore suspiria. Sciebat sine dubio propheta quantum malum esset linguae, cum clamaret: Pone, Domine, custodiam ori meo et ostium circumstantiae labiis meis, ut non declinet cor meum in verba mala (Ps. CXL, 3, 4). Si quis ergo est sapiens, ponat custodiam ori suo, et det labia vinculo taciturnitatis. 3. Sed nec unius tantum partis studia procacis linguae pulsat invidia. Agendum quidem est huic, ne aliquid injuriosum proferat; sed nec minus illi providendum, ut insanientis hominis dicta rationabili verborum responsione supplodat. Magnum autem studium est servandae pacis, si amaritudinem alienae linguae blando prosequaris alloquio, cito autem iniquorum labia amicus sermo confundit. Sed, quod pejus est, facilius invenies qui aut male semper dicere, aut libenter mala velit audire. Nihil est saevius, nihil violentius amaris asperisque sermonibus: quorum vulnera tanto difficilius curantur, quanto facilius proferuntur. Ferri spicula per coelum volantis facile scuti objectione contemnis; 8 verborum vero jactus nec revocari potest, nec prohiberi, multo enim velociores sagittis sunt. Quae autem ibi propugnacula subveniant, aut quae munitio tam parata succurrat, ubi emissum telum pene ante percutit quam procedit? Enumerari non potest quantis sit lingua jaculis accincta verborum, quibus satis promptum est etiam quae sunt animae secretiora percutere. Quamcumque autem aures injuriam suscipiunt, illico ad cordis secreta transmittunt: ubi si semel introierit, sine mortis exitu non recedit. Res autem quae nullis medicinae beneficiis indagata excluditur, in perpetuo dolores operatur. Unde castigandus est linguae sonus, ne de facilitate verborum faciat venenum. 4. Si respiciamus, dilectissimi, ad omnes qui corporibus dominantur dolores, nihil invenies quod non possit aut ferro sanari, aut blanda medicaminis confectione molliri. Latere autem neminem potest quam graves sint luporum morsus, quam periculosum serpentium virus: sed his facile obsisti potest aut herbarum succo, aut arte medicorum. Verborum vero intolerabile vulnus est: difficile autem sanare potest alius doloris causam, quae semel pectori infixa sedem animae latenter invaserit. Audite prophetam dicentem: Mors et vita in manibus linguae (Prov. XVIII, 21). Vere, dilectissime, si ad interiora respicias, et tumorem exasperati cordis diligenter inquiras, invenies verborum vulnera mortes operari. Quid mihi autem aliquis in comparatione malitiosae linguae artificium veneficii increpet, et noxias poculorum compositiones accuset? Excessit illa res omne genus veneni, quae non potest nisi morte compesci. Omnis quidem malitia ex corde descendit: sed haec ipsa, quamvis sit noxia, facile potest tolerari, si res iniquo nutrita consilio non provocetur in litem; sed aut tacita doleat, aut in suis volutata sedibus conquiescat. Tam diu enim sanari potest iniquarum valitudo cogitationum, quam diu id quod corde concipitur, ore tacito continetur. Verum ubi semel lingua rotante proruperit, frustra medicum quaerit; sine remedio est enim culpa verborum; quia deleri non polest quidquid lacrymarum inserta per aures propagavit injuria. Audite Dominum dicentem: Facito ori tuo ostia et seras, et verbis tuis facito stateram (Eccli. XXVIII, 28). 5. Ad haec forte respondeas, Quis possit in tantum oris sui labia continere, ut tacitus diem transeat? Non haec sententia honestae linguae vinculum taciturnitatis indicit. Vult plane loqui hominem; sed honesta proferentem, ac pacifica cogitantem. Multum autem verbis honoris accrescit, si dulcisonos organi cantus nulla mentis amaritudo confundat. Haec ideo proposuimus, dilectissimi, quia invenimus multos aliquoties uno atque eodem sermone dulcibus verbis venena miscere; et fictis pacis blanditiis litium pugnas introire. Quid istis infelicius, quid periculosius esse potest, qui fallacis linguae studio vitae insidiantur alienae? Quare isti non respiciunt ad illum propheticum psalmum, qui dicit: Disperdat Dominus labia dolosa (Ps. XI, 4)? Videtis sub quali maledictione vivit, qui aliud in corde serit, aliud in lingua disponit? Bene profecto noverat Dominus coeli ac terrae, aliquoties malos sanctorum studia ficta humilitate decipere; qui ore evangelico dicit: Veniunt ad vos in vestimentis ovium, ab intus autem sunt lupi rapaces (Matth. VII, 17). Inextricabile profecto malum est, dolosa consilia miscere blanditiis. Nolo suspectas munerum suavitates. Quis autem libenter habeat acidos lactes, et tristi herbarum sapore conditos? Difficile igitur potest fieri ut ille cuiquam placere possit, qui simul dulcem et falsam aquam profert. Quando autem est ut gustus non offendat, si favo mellis quaecumque amaritudo se misceat? Cor ipsum hominis, quamvis sit vivum et sapiens, integra prudentia caret, quod amaritudo fellis infecerit. Omnia itaque subdolae mentis compescenda sunt vitia: ne dum coeperint aliqua extrinsecus amara conficere, etiam ea quae sunt in ore nostro dulcia incipiant displicere. 6. Audite prophetam dicentem, Pone, Domine, custodiam ori meo. Haec est utilis custodia oris nostri, ut non facile declinet cor nostrum in verba, quaecumque ad expugnanda pacis studia aut turpis sermo profert, aut vilis actus personae confingit. Inter confusos autem linguae sonos neminem poenituit tacuisse. Nam videmus frequenter etiam verborum facta in crimen venire, et nimia facilitate verborum amicitiis odia succedere. Quando autem potest fieri ut homo aut magniloquus, aut maliloquus non habeatur ingratus? Quod tamen vitium si requiras, superabundat in aliquantis feminis: quae sicut non dubitant quae sunt turpia dicere, ita nec ea quae sunt pudenda confunduntur audire. Sed nec nos ista dicimus, ut aliquis semper vocem suam presso ore contineat, et linguae sonum obductis labiis perpetua taciturnitas includat. Ut nimium malos loqui ingratum est, ita inutile est bonos semper tacere. Cum opus ergo fuerit, proferamus verba justitiae: sit os nostrum conditum. 7. Sed dicis forte, Non potest non aliquando respondere provocatus. Tacendum est plane, cum improbus sermo labia quieta sollicitat; et loquendum, cum os amicum pacis studia commendat. Ita et loqui et tacere perfectio est. Est autem utriusque partis causa verborum tenuisse mensuram. Magnum est tacere, magnum est loqui; sed sapientis est utrumque moderari. Nam aliquoties nimia taciturnitas stultitiae ascribitur, sicut et verborum nimietas ad furorem refertur. De qua re si nostri sententiam requiras arbitrii, jam malo aliquis tacendo stultus, quam nimium loquendo judicetur insanus. Loquamur ergo, sed cum timore et tremore, cogitantes de omnibus verbis rationem esse reddendam (Matth. XII, 36): ita ut nihil de corde nostro iniquum exeat, nihil de ore blasphemum procedat, nihil resideat in cogitatione quod laedat. Nam praeter illa quibus auditus offenditur, quorumdam interiorem conscientiam propheta castigat: Labia dolosa in ore et corde locuti sunt mala (Ps. XI, 3). Inter illas ergo insolentis linguae culpas, cogitationes. Nam quidquid in corde loqueris, Domino confiteris; quia Deus scrutator est cordis. Videte ergo si possit fieri ut illi occultum aut excusatum possit esse quod clamas, quem non potest latere quod cogitas. Omni itaque studio, dilectissimi, aequali vinculo ora nostra moderentur. Nihil ingratum lingua proferat, nihil injuriosum improbus sermo confingat, nihil subdolum, nihil dolosum in corde nostro sit, nihil asperum, nihil otiosum. Nam Dominus dixit etiam de verbis otiosis rationem esse reddendam (Matth. XII, 36). Quamvis autem aliquis vitam fide muniat, scientia regat, castitate et sobrietate componat; nihil est quod in homine placeat, si in toto corpore sola lingua displiceat. 

9 HOMILIA VI. De otiosis verbis. 1. Quotiescumque, dilectissimi, pro studio necessitatis nobis creditae causam tractavimus disciplinae, dum graviora persequi voluimus, aliquanta negleximus: quae licet aliquantis videantur facilia, si diligentius requiras, multis criminibus inveniuntur obnoxia. Quibus nunc porrigenda manus est, et elaborandum studio medicinae, ut unaquaeque res culpas suae infirmitatis agnoscat. Currite ergo per singula, si videtur, quae aut poenae serviunt, aut laetitiae blandiuntur; et invenietis non solum in saevis draconibus regnare noxium virus, sed etiam in exiguis apum venena latere corporibus. Frequenter diximus, dilectissimi, ebrietatem et cupiditatem quosdam fontes esse vitiorum, ex quibus quidam torrentes praecipitati peccatorum nascuntur, qui secum maximam partem humani generis in profundum trahunt: cum hinc ebrietas gulae gurgitem fovet, inde cupiditas furorem improbae pervasionis accendit Haec enim mater est superbiae, illa luxuriae; quarum una falsitatis, altera deformitatis est socia: quibus studii est homicidia exercere, adulteria fabricare, amicitiarum fundamenta destruere; cum quodam commercio foeditatis furtivo amori mercedem suggerit cupiditas, occasionem praestat ebrietas. 2. Sed haec, dilectissime, sicut aliquoties diximus, parvo poteris labore cohibere, si illa prius quae peccandi fomitem praestant, volueris resecare: nec plane difficile tibi erit compescere quae sequuntur, si ea quae sunt in capite vitia castigata damnentur. Cito enim universa corporis junctura deficiet, si non sit qui ventri improbo pabulum subministret. Unde ante omnia ebrietatis sive cupiditatis castiganda sunt vitia, quae sibi inter caetera vindicant principatum; ut illa quae his obsequuntur, suo periclitentur officio. Facile est enim quamvis profundi gurgitis undam siccari, si ortus aquae possit excludi. Multa quidem, dilectissimi, adhuc de his quae recolimus, memoriae suggeruntur: sed quia aliquoties in earumdem castigatione satisfecimus disciplinae, putamus pro commemoratione rerum hodie dicta posse sufficere. Unde ex his quae praesenti materiae videntur inserta, interim temperamus, donec illarum partium crimina quae aliquantis facilia videntur, exponamus. 3. Audistis, dilectissimi, evangelistam dicentem de otiosis verbis Domino rationem reddendam ( Ibid. ). Si respiciatis, dilectissimi, ad haec quae proposuimus, et illa quae in castigatione indisciplinatae linguae aliquoties diximus; intelligitis hanc sententiam ad oris insolentiam pertinere: cujus dicta quamvis otiosa dicantur, non tamen otiose tractanda sunt. Nemo autem credat levem esse culpam, quam tantopere coelestis sententia districtionis impugnat. Hinc denique exsequitur quidquid fama mentitur: otiosa sunt enim semper infructuosa colloquia ficti rumoris exposita. Qui autem putandus est otiosus esse sermo, nisi ignarus rationis et nuntius falsitatis; cui id studii est, aut ridenda confingere, aut de incertis quasi certa sentire? Est autem hoc genus hominum, quod dum fabulas pascit, nescit cavere mendacium. Audiant isti Dominum dicentem: Os quod mentitur, occidit animam (Sap. I, 11). Otiosa verba sunt figurata convicia, stulta fatigatione composita, dulcibus ut aliqui putant, sed multis accincta plagis ac mortiferis insuper armata suppliciis. Nam quamvis laetitiam excitent, odia tamen frequenter incidunt. Multa sunt, dilectissimi, his similia, quae forte non sint praetermittenda, licet inter omnia verborum vitia videantur extrema. Si, verbi gratia, hominem fusci coloris appellas argenteum, otiosum verbum injuriam facie quia si verum dixeris, accusasti; si falsum detuleris, irrisisti. Cum hominem procerae staturae et antiquae infantem vocas, nonne injuriam facis, si veritate suppressa puerili studio mentiaris? Ad contumeliam enim pertinet, si verbis tuis humano corpori aut aliquid addas aut detrahas. 4. Sed dicis forte, satis levia esse ista, et facile portanda. Verum est. Nam talia sunt ista genera vocabulorum, ac si alienis crinibus leves plumas inseras; vel si per totum verticem juventutis primae honore fulgentem, liquentes cineres aut pulverulenti aliquid candoris asperseris: non quidem caput oneras, sed deformas. Similiter et detracta per jocos coma, quamvis nihil operetur doloris, multum tamen exhibet foeditatis. Cavendum est ergo, dilectissimi, ne scenico sermone alter alterum laedat, et theatralibus verbis verecundiam fratri laesae aestimationis incutiat. Solet igitur nimia oris facetia excitare motus animorum, et sermo laetitia accinctus reciprocum parare convicium. Sic denique scintilla quamvis parva flammas evomit, et ex nihilo exorta magna frequenter movet incendia. Otiosus sermo satis otioso nutritur auctore. Unde quia theatralium verborum fecimus mentionem, forte pro studio disciplinae nec illa debeam reticere, quae otiosis verbis curiosas aures capiunt, atque alti pectoris secreta concutiunt, dum plagis modulantibus blandiuntur. Haec sunt illa vitia, quae superius commemoravimus quadam mellis suavitate componi: hoc illud opus, quo diximus admixta dulcedine tristes vulnerum dolores institui. 5. In hoc loco forte aliquis pro amore disciplinae interrogandum putet quae sint istae otiosae voces, quae injuriam excitent et periculum audientibus parent. Bene requiris, ne per ignorantiam periclitetur auditus. Invenimus igitur frequenter, ita impudicitiae viam muniri, atque ex hoc fomenta adulteriis ministrari: cum hic agili plectro tinnientis citharae sonos expedit, ille docili digito laborantis organi blandimenta componit. Isti sunt laquei, quibus famulantibus inter caetera vulnera diabolus hominum mortes operatur. Nam quotiescumque dulci voce mulcetur auditus, ad turpe facinus invitatur aspectus. Nemo insidiosis cantibus credat, nec ad illa libidinosae vocis incitamenta respiciat: quae cum oblectant, saeviunt; cum blandiuntur, occidunt. Sic frequenter videmus blandis sibilis aves decipi, et hebetes feras in laqueum mortis dulcedine vocis impelli. Similis est, dilectissimi, causa mortalium quos dulcisoni cantus cura sollicitat. In hoc autem proficiunt varietates vocum, et producta sine syllabis verba, ut homo aut capiatur aut capiat. Explicari non potest, dilectissimi, quam periculosos laqueos exhibeant mimicae studia voluptatis. Nam si aliquis posset humani pectoris secreta perquirere, inveniret ad singulos sonos fistulae corda infelicium suspirare. Intelligite ergo quid inter viros ac mulieres nimium familiaris ac secretus sermo faciat, 10 quid juncta vicinia, quid jocis mixta colloquia, quid gula deliciis invitata, quid auri fames ad omne facinus prostitutionis exposita; si alienum furorem etiam mutae vocis blandimenta decipiant. 6. Refugiendus est ergo error iste vocis sonus, qui humanis pectoribus dulcedine sua amaritudinem fecit, et persuasione quadam melliflui cantus frequenter mortifera aegris venena commiscuit. In quo loco primum obturandae aures sunt, opponentes scutum fidei, quo facilius omnis lenocinantis vocis excludatur auditus. Adhibenda etiam disciplina, quae oculorum desideria repellat, et tabescentis cordis incitamenta compescat. Nam ita docet evangelista dicens: Si te scandalizat oculus, erue eum (Matth. V, 29). Nemo, dilectissimi, in hoc credat hujus sententiae stare rationem, quasi Dominus humanum corpus deformare velit, quod ad similitudinem suam plasmavit et ad speciem suae dignationis instituit: hoc est oculos eruere, quae sunt in homine turpia resecare, et viles actus emendatione compescere, castigatis illecebris truncare luxuriam, et bono conscientiae manus improbae cupiditatis abscindere. Ille autem manus suas incidit, qui in se infidelitatis tela confregerit, et justo judicio infidelitatis calamos amputarit. Ad salutem igitur animae pertinet, si debilitentur vitia iniquis actibus enutrita, et radicitus vellatur impiorum aspectus oculorum: quibus cito mortis stimulus acquiescit, si haec quae superius dixi, integra et illaesa permiseris dominari. Sed quo facilius ista operemur, audiendus est Christus, qui dicit: Relinque omnia bona tua, et sequere me (Matth. XIX, 21). 7. Scio quidem, dilectissimi, quod laboriose suscipiunt ista, qui saeculi actibus occupantur: quibus dulcis est istius vitae usus. Sed si diligenter requiras, vanitate plenus, et quodammodo tenui umbra vestitus, ad tempus mundus obsequitur, et haec quam videtis fallax divitiarum pompa blanditur. Bene ista noverat sanctus David, qui dicit: Averte, Domine, oculos meos, ne videant vanitatem (Ps. CXVIII, 37). Quae est ista vanitas, nisi cultus divitiarum et saecularium studia voluptatum? Confirmat hoc in Salomone qui dicit: Vanitas vanitatum, omnis homo dives (Eccle. I, 2). Nemo ergo, dilectissimi, in hujus mundi vanitate confidat, quam videt infirmis stare vestigiis; cujus cultus temporalis atque inanis est, et ornatus fumo ventoque similis. Talis est autem decor vultus ejus, ac si speciem illius vitis aspicias, quae solstitiani flore composita, promissae fructum nescit exhibere vindemiae; quae dum nimium parturit, maculam perpetuae sterilitatis incurrit. 8. Longe alium nobis, dilectissimi, aeternae vitae tempus promittit ornatum, si tamen homo peccatis pauper incedat. Ille autem ad Christum dives vadit, qui misericordiae fructus congregat, et stultae studia cupiditatis impugnat. Ille ad coelos opulentissimus pergit, qui a se pompam temporariae vanitatis excludit. Ille secum magnas opes ad paradisum portat, qui onustum vitiis pectus studio religionis exonerat. Ille postremo omnem penuriam mendicitatis evasit, qui quotidie in corde suo Christi nostri mandata serit, et pervigili fide horrea pectoris sui seminibus divinae institutionis impleverit. Ita ut ante omnia illius otiosi sermonis compescas libertatem, quae si inter illa religiosae vitae studia mixta consederit, non dubie in examinatione futuri judicii praejudicat sanctitati. Cito autem quae sunt in homine optima revilescunt, nisi inter caetera quae emendationem requirunt, studiose ea quae superius commemoravimus linguae vitia resecentur. 

HOMILIA VII. De misericordia. 1. Si respiciamus, dilectissimi, omnes justitiae gradus per quos opus religionis instruitur, non invenies cui non apud Dominum gratiosa servitus locum comparet dignitatis. Sed haec ipsa, fides quae in nobis operatur, quamvis humano labore proficiant, ad Dominum referenda sunt, per quem et in quo, si qua sunt bene gesta, consistunt, et in posterum quibusque profutura servantur. Unde nemo sapiens Dei beneficia suis virtutibus aestimet applicanda, ne audiat illam Apostoli sententiam dicentis: Quid habes quod non accepisti? aut si accepisti, quid gloriaris quasi non acceperis (I Cor. IV, 7)? Scimus quidem, dilectissimi, quod juxta Evangeliorum fidem quae beatitudinis promissa commemorat, homini justitia in coelestibus locum fecit: id est promissionem paradisi et terram repromissionis gratia mansuetudinis et humilitatis obtinuit; cordis puritas Christum videre meruit; misericordia consimilem mercedem retributionis accepit; pacis jucunditas multis inter filios Dei locum paravit; poena sanctorum victoriae coronam et coelestis regni gloriam ex virtutis meritis acquisivit. Sed haec omnia una atque eadem Patris et Filii et Spiritus sancti in nobis virtus operatur, quae perfectionem justis laboribus praestat, ac bonae voluntati quaecumque sunt optima subministrat. Unum est sane et pernimium, quod ex illa misericordiae sede descendit, in quo sibi quotidie juste possit mortalis homo gloriari: hoc est, refectio pauperum et redemptio captivorum; si tamen ipsam non aut jactantia dissipet, aut tristitia ingrata conturbet. 2. Auditis ecce evangelistam dicentem: Venite, benedicti Patris mei, possidete mecum regnum coelorum promissum vobis a constitutione mundi. Esurivi, et dedistis mihi manducare; sitivi, et dedistis mihi bibere; nudus eram, et vestistis me (Matth. XXV, 34-36). Videtis ergo quod si gloriari cuiquam oportet, non nisi in hoc opere convenit gloriari, in quo pasci ac vestiri se Dominus praecipit; et in dies famem suam portiuncula panis fracti postulat saturari. Si vultis ergo ut non sit inanis gloriatio, primo loco abundantibus eleemosynis summi regis redimamus amicitias: et ut nobis pateat coeleste regnum, omne misericordiae studium convertamus ad Dominum. In cujus amore non otiose aut negligenter pauperum tractandae sunt lacrymae: ne ille qui totum orbem solet pascere, ad nostram confusionem inter mendicos videatur esurire. Contemplare denique singulorum necessitates, et nostri erga miseros sollicitudinem Salvatoris; et intelliges ibi esse Christum nostrum, ubi abundantiam videris lacrymarum. Nec enim longe tibi quaerendus est Dominus, si non sis avarus. Exspectat nos ecce foris, cum illa suorum turba famulorum. Non enim tibi errandum est oculo, ut dubites circa quem potissimum opus miserandae erogationis impendas. Ipsum scias esse Christum nostrum, quem videris nudum, quem aspexeris caecum, quem offenderis claudicantem, quem pannis involutum, quem videris sordida veste contectum. In hac denique veste, cum a magis quaereretur, inventus est; et cum in praesepi positus jaceret, sub hoc habitu apertis thesauris munera oblata suscepit. Ad haec respondet illa evangelica sententia, quae dicit: Thesaurizate vobis thesauros in coelo, ubi neque tinea corrumpit, neque fures effodiunt (Matth. VI, 20). 11 Hi sunt illi thesauri qui coelestibus meritis deputantur, quos nulla res adversa contaminat; hoc est, facultatum per miseros dispensata substantia. 3. Audi itaque primo in hoc loco consilium meum, quicumque divitiarum abundantia gloriaris. Si times tineam, commenda; si furem metuis, in superiore parte commenda. Ecce habes idoneum custodem, qui opes tuas servet tibi, in aeternum et in saeculum saeculi profuturas. Addit ad haec: Nolite vobis thesaurizare thesauros in terra ( Ibid., 19). Non ab re est, dilectissimi, quod admonet Dominus, ne quis thesaurum suum terrae commendet. Frequenter enim videmus congesta terrae vitio periclitari; et opes nimium defossas quadam limi tabe consumi. Unde utilius judico esse commodare quam abscondere, et fenore magis credere quam terrae deputare. Stultitiae autem genus est, clausum tenere quod potest multiplici labore proficere, et ad usum aeternae vitae fructum exhibere justitiae. Moneo ergo ne quis in terra abscondat thesaurum suum, hoc est, ne quis terrenis actibus coelestis animae dignitatem deputandam putet. Illius autem thesauros tinea comedit, qui vanitati servit, et vitam suam in hujus mundi pompa constituit. Tinea igitur, dilectissimi, vermis est invidiae et avaritiae, qui secreta cordis solus possidet, solus quae sunt in abditis congesta consumit. Furem vero diabolum credite: qui ut bonis operibus insidietur, objecta saeculi pompa blanditur; et ut hominem a consortio regni coelestis excludat, aurum manibus ingerit, argentum oculis opponit, gemmas collo inserit. Ita superbiam nutrit, et desideria carnis stimulo cupiditatis accendit; quae sicut Scriptura dicit, mergunt hominem in interitum (I Tim. VI, 19). Non dubie autem ille poenis exonerat profundum, qui thesauros suos praemittit ad coelum. Audite quid Dominus offerat: Venite, benedicti Patris mei, possidete mecum regnum promissum vobis a constitutione mundi. Esurivi, et dedistis mihi manducare; sitivi, et dedistis mihi bibere; nudus eram, et vestistis me (Matth. XXV, 34, 36). Quis dubitet post hanc vocem, de hoc saeculo cum tota patrimonii sui pompa migrare? Stultitiae profecto vanitas est, vitium in electione meritorum, plus mundum eligere, quam coeleste regnum, magis saeculo placere, quam Christo. Si quis itaque vult locum invenire in coelesti sede non desinat indigentibus necessaria ministrare. 4. Sed forte dicat aliquis, Tenues sunt facultates meae, non patiuntur tantas erogationis expensas. Si tibi aliquis domum praeclaram hujus temporariae possessionis offerret, nonne pretio collato undique nummos aggereres; et si forte sacculi tui pondus non sufficeret, rem tibi necessariam mutuata pecunia comparares, donec ampliata novo cespite possessione gauderes? Ecce possessio tibi regni coelestis offertur, et quidem parva pretii mercede taxata, quae possit etiam ab illo facile emi, qui non solet de paupertate causari. Videamus tamen quid sit quod a te nomine pretii postulatur, cibus, potus et vestitus. Ad haec non invenio cui erogatio non quotidiana suppetat. Si requiras, forte horreis tuis annonae species exuberat, et novas vini cellulas antiqui gustus fama commendat. Quid tibi prodest servare ista, si nescias lucrativis studere commerciis? Sed dicis, Pauper sum. Numquid sub hac voce illis excusare te poteris, quibus pretia specierum pro temporum sterilitate deponis? Sine causa exiguitatem tuae facultatis accusas: potes habere quod vendas, non potes habere quod dones? Non sine causa dictum est: Frange esurienti panem tuum (Isa. LVIII, 7). Ad inhumanos puto pertinere istam sententiam, quorum panes reconditos et incontaminatos solet caries exesa consumere. Frange ergo esurienti panem tuum, ne pereat, et te a consortio regni coelestis excludat. Addit ad haec, Et domesticos seminis tui ne despexeris ( Ibid. ). Qui sunt domestici nostri? Necessario omnes qui nobis sunt nascendi lege conjuncti. Quid est quod in faciendis eleemosynis non est cujusquam excipienda persona, nec habendum electionis judicium? Quia res quae necessitati servit, erogationis ordinem non requirit. Quid autem tibi est opus quaerere utrum Christianus an Judaeus, utrum haereticus an gentilis, utrum Romanus an barbarus, utrum liber an servus sit ille qui postulat? Ubi incumbit necessitas, non opus est ut personam discutias: ne cum indignos misericordia segregas, Dei Filium pariter amittas. Unde autem scire possumus in qua parte terrarum habitet Christus? Ubique credendus est esse, qui totum noscitur possidere. 5. Sequitur superiora: Tunc erumpet temporaneum lumen tuum, et vestimenta tua ante orientur, et praeibit te justitia, et claritas Dei circumdabit te. Tunc clamabis ad Dominum, et Dominus exaudiet te. Adhuc te loquente dicet, Ecce adsum (Ibid., 8, 9). Et hoc propter fracti panis particulam. Quam plus putas acquires, si majora praestaveris? Audite evangelistam dicentem: Beati misericordes, quoniam ipsis miserebitur Deus (Matth. V, 7). Multi quidem gradus sunt misericordiae; sed requirendum est qui potissimum existant. Principatus misericordiae est quidem lapso manum porrigere, erranti viam salutis ostendere, infirmos visitare, in tribulatione positos solatiis inhaerere; sed illa est praecipue exspectanda, esurientem pascere, nudum vestire, captivum redimere, ad tempus non habenti necessaria commodare. Invenimus aliquoties praeterea multa genera misericordiae, quibus se vulgo studia humana commendant: quae cum nullum exhibeant misericordiae fructum, misericordiae tamen mentiuntur affectum. De his enim dicit Jacobus in Epistola sua: Si frater aut soror nudi sint, et indigeant victu quotidiano, dicat aliquis vestrum: Ite in pace, calefacimini et saturamini, non dederitis eis quae necessaria sunt corpori, nihil vobis proderit (Jac. II, 15, 16). Quis non oderit tale genus misericordiae, ubi oris elegantia infirmo pietas otiosa blanditur, et infructuosae coelo lacrymae porriguntur? Quid juvat alienum flere naufragium, si negligas corpus expositum; aut prodest animum excruciare dolore alieni vulneris, si deneges poculum sanitatis? Non pascunt esurientem blanda colloquia, nec vestiunt alienam nuditatem infructuosa consilia. Quid juvat fomentis mollibus palpasse mendicum, si non reficias fame moriturum? Quod istud genus est misericordiae, ut hominem velis vivere, et nolis in necessitate servare? Crudelis est profecto pietas, quae scit dolere miseris, et nescit subvenire perituris. 6. Quid amplius quaeritis, dilectissimi, pro erogatione fracti panis? etiamsi non fuisset vobis coelestis regni portio repromissa, sufficere peccatoribus deberet illa sententia, quae mortalibus spem futurae salutis et laetitiam perpetuae detulit securitatis. Nam si respiciatis ad vestri 12 laboris fructus et coelestis indulgentiam pietatis, multo plus recipitis quam datis. Ecce pro pastu pauperis in Evangeliis coelorum vobis regnum promittitur; pro erogatione fracti panis, et hospitii receptaculo, vel nudati corporis vestimento, opem suam vobis invocantibus per prophetas Dominus pollicetur (Isa. LVIII, 9): in psalmis justitia misericordiae vestrae in saeculum saeculi collocatur (Ps. CXI, 9). Si comparemus terrenis coelestia, satis parvo constat res tam pretiosa commercio; aut quanta pars est eleemosynae vestrae ad illa quae videtur mortalibus Dominus praestitisse? Ecce nos damus terrena, ille coelestia; a nobis temporanea offeruntur, ille sempiterna largitur. Vultis scire quantum distent a coelestibus donis vestri census? In comparatione beneficiorum, non est eadem ratio, divitias accipere perpetuas, et dare quae erant peritura. Ante omnia illis lacrymis consulendum est, quas nuper furor cruentae hostilitatis indixit. Nec enim deest in quo se opere bona voluntas exerceat. Nam, quod pejus est, multos videmus de sua suorumque redemptione sollicitos, quibus manus porrigenda est. Sed dicis, pauper sum. Nec nos quemquam suademus dare quod non habet: sed cujus facultas tam tenuis est, ut non possit redimere captivum, saltem illud quod est minimum addat ad pretium, ut vel parvo nummo videatur satisfecisse mandato. 

HOMILIA VIII. Item de misericordia. 1. Multae causae, dilectissimi, ex evangelica lectione venientes in diversam partem animum trahunt: quas si voluerimus sub unius materiae propositione disponere, necesse est ut causa causae impediat, alterius negotii intellectum alter excludat. Quando autem potest fieri ut non confusione multa rum rerum aut dicentis, aut audientis impediatur ingenium? Inter caetera ergo, dilectissimi, quibus pro meritis suis, beatitudinis gratiam evangelista commemorat fuisse collatam, interim causam misericordiae apud vos putavimus exponendam, quae quotidiani operis fructum requirit: caetera temporibus suis, cum usus fuerit, exsequemur; ut unaquaeque res cum propriis viribus fixa constiterit, alterius causae materiam non requirat. Ecce dicit Dominus: Beati misericordes, quoniam ipsis miserebitur Deus (Matth. V, 7). Miror, si post hanc vocem dubitet aliquis nummum suum expendere, cum viderit justis lucra respondere beneficii. Quid autem prodest congestam auri massam sacculo custodire, cum possis quotidie et bene facere, et expensae fenus pecuniae reportare? Beati misericordes, quoniam ipsis miserebitur Deus. Gaudete, dilectissimi, et securi donate, atque indubitanter expendite. Quis autem non certatim opes suas larga per miseros erogatione dispenset, cum multiplices fructus et duplicia dona se intelligat recepturum? Ecce denique beatos illos Dominus in hac vita judicavit, quibus in futuro misericordiam repromisit. 2. Audite in alio loco Dominum dicentem: Omni petenti te tribue (Luc. VI, 30). Non est otiosum, dilectissimi, quod omnibus petentibus eleemosynam Dominus dare jubet. Sciebat necessario aliquoties inter malos etiam bonos latere; atque ideo bonos malosque commiscuit, ne cum indignos erogatio nimium cauta praeteriret, etiam dignus misericordia indonatus abscederet. Nulla est discretio postulantis; nec est necessitas exploranda pauperis; dantis, non accipientis fructus quaeruntur. Non interest cui petenti eroges; non enim requirit Dominus utrum mereatur ille qui postulat; sed quaerit quantum praestet qui donat. Audite ad hunc locum Apostolum dicentem: Qui parce seminat, parce et metet (I Cor. IX, 6). Profecto nobis praestamus, quotiescumque miseris subvenimus, lucrum nostrum est, nostrarum erogatio facultatum. Nam si respicias ad spem futurae retributionis, fenori traditur quidquid esurientibus ministratur, ita dicente propheta: Beatus qui intelligit super egenum et pauperem, in die mala liberabit eum Dominus (Ps. XL, 1). His omnibus fidejussor est Christus, qui dicit: Ego vobis in centuplum reddam (Matth. XIX, 29). Insuper et vita aeterna promititur; impietati et avaritiae judicii districtio reservatur, ita evangelista dicente: Cum venerit Filius Hominis in majestate sua, et omnes angeli cum eo, tunc segregabit omnes ab invicem, oves a dextris, et haedos a sinistris; dicens illis qui a dextris sunt: Venite, filii mei, possidete mecum regnum coelorum. Esurivi, et dedistis mihi manducare; sitivi, et dedistis mihi bibere; hospes eram, et collegistis me; nudus eram, et vestistis me. Dicet illis qui a sinistris sunt: Recedite a me, maledicti, in ignem aeternum. Esurivi, et non dedistis mihi manducare; sitivi, et non dedistis mihi bibere (Matth. XXV, 31, 32, 34-36, 41, 42). Cogitemus ergo, dilectissimi, et provideamus ne nos retributio impietatis inveniat. Nam sicut in pascendis vestiendisque pauperibus placatur Dominus, ita laeditur in contemptu miserorum; cui tanta est cura infelicium, ut sibi datum judicet quidquid inopem aut vestit aut reficit. 3. Audite Salomonem dicentem: Fili, benefac tecum, conclude eleemosynam in sinu pauperis (Eccli. XXIX, 15). Quisque ergo utilitatibus suis consulere desiderat, non invitus pauperem pascat. Non deest autem in quo quotidie possis lucrum facere, si ad necessitatem respicias paupertatis alienae. Nam dicit Scriptura: Eleemosyna et fide peccata purgantur. (Proverb. XV, 27). Ecce hic jejunis faucibus pastum requirit, ille miserabile vestimentum deesse sibi in nuditate testatur. Satis crudelis est et nimium durus quem non tangit dolor, cum partem corporis sui aut debilitas, aut nuditas, aut paupertas stimulat. Parum profecto sibi prospicit, qui non causae alienae necessitatis intendit. Nil tibi prosunt divitiae tuae, si divitiarum beneficiis non utaris. Nam pars mendicitatis est, congestam secreto pecuniam possidere. Nescis quod non recipit fructum quicumque non seminat, juxta illam sententiam, quam superius commemoravimus, Qui parce seminat, parce et metet (II Cor. IX, 6)? Haec est igitur exercendae culturae ratio, ut quanto plus homo seminum terrae commendat, tanto futuris messibus spes major accrescat. Qui non seminat, otiosis manibus alios metentes spectat. Nam qui inter caeteros agricolas plus laboraverit, plus reponet. Quando autem potest fieri ut horrea sua vacua despiciat, qui semina multiplicato jugiter sulco terrae commiserit? Quid tibi prodest congestis incubare divitiis, si de his nullum lucrum capias? Videmus denique frequenter inveteratam frugum massam vetustate consumi, et vitiata temporibus vina nullis in posterum usibus profutura jactari. Illud solum aliquoties Domino magis intelligimus profuisse, quod renovandi gratia solet agricola indigentibus commodare. Quidquid autem avaritia servaverit, aut aestas nimia decipit, aut vetustas ingrata consumit, aut tinea damnosa corrumpit. Hoc solum sibi homo reponit, quidquid causa miserationis expenderit. Nam ita dicit 13 Dominus: Thesaurizate vobis thesauros in coelo, ubi neque tinea consumit, nec fures effodiunt et furantur (Matth. VI, 20). 4. Provideamus ergo, dilectissimi, ne facultates nostras vermis avaritiae exterminet. Praemittamus illuc opes nostras, ubi nullus fur irruat, nullus insidiator incendat. Commendemus divitias nostras Domino dicenti: Nolite vobis thesaurizare thesauros in terra (Ibid., 19). Quisquis enim facultates suas in opere Dei fideliter erogaverit, in parte coeli reconditas ac repositas sub justo fidejussore custodit. Nemo sapiens ad hujus saeculi ornamenta respiciat: quae dum temporaliter voluntatibus hominum serviunt, animis possidentis illudunt. Duo sunt genera divitiarum: unum quod suadet ad mortem, aliud quod ducit ad vitam. Divitiae mortis sunt, incubare facultatibus alienis, et coacervatam pecuniam infelicium lacrymis comparatam in diem annumerare saeculi haereditatibus profuturam. Illae integrae et incorruptae divitiae, quibus animae redimuntur, quibus peccata purgantur. Illius divitiae acceptabiles Deo sunt, cujus largitate pauper alitur, nudus vestitur, captivus redimitur, vinctus absolvitur, coelestis regni haereditas comparatur. Nolo illas divitias, quae quotidie augmento suo famem faciunt, et in posterum dignitatis suae flore nudatae, amatores suos esurire patiuntur. 5. Recurramus denique ad Scripturas, et intelligetis in comparatione divitiarum sub meliore sorte stare pauperiem. In castigatione enim avaritiae Dominus quemdam divitem apud inferos Abrahae patri nostro ita supplicasse assignat, ut mendicum Lazarum in sublimiori loco residentem mitteret, qui refrigeraret os ejus, et aestuantia siti labia restingueret. Cui ita traditur fuisse responsum: Fili, recordare quia recepisti bona in vita tua, et Lazarus similiter mala; nunc autem hic consolatur, tu vero cruciaris (Luc. XVI, 25). Videtis quod quaedam vices studia bonorum ac malorum hominum manent, quas studio misericordiae convenit praeveniri; ne infructuosae divitiae adversum se ultrices criminum flammas accendant? Paremus itaque nobis, dilectissimi, apud Dominum locum gratiae, et viam vitae nostrae munificentia et largitate muniamus. Affectuum nostrorum labem apud Dominum praemissa satisfactione purgemus, respicientes ad illam propheticam sententiam quae dicit: Qui seminant in lacrymis, in gaudio metent (Ps. CXXV, 5). Si quis ergo conscientiam suam diligenter interrogat, non otiosis auribus ista suscipienda putet. Non enim poteris in illa die futuri judicii aliter invenire refrigerium, nisi vulnera tua aut curaveris refectione pauperum, aut laveris inundatione lacrymarum. Profusius autem ipsi flete, et facultates vestras flentibus erogate, ut futuris temporibus inter caeteros gaudia metentes, fructus misericordiae colligatis. 

HOMILIA IX. De eadem misericordia. 1. Quotiescumque, dilectissimi, charitatem vestram pro studio religionis admonere opus est, toties nobis illa sententia evangelicae lectionis occurrit, quae futuro judicio inter bonos malosque discernit: quam si quis neglexerit, lacrymas metet; si quis excoluerit, abundantissimos laetitiae fructus acquiret, ita evangelista dicente: Cum venerit Dominus in majestate sua, et segregaverit malos a bonis, dicet ad illos qui a dextris sunt: Venite, possidete mecum regnum coelorum. Esurivi, et dedistis mihi manducare; sitivi, et dedistis mihi bibere. Dicet et ad illos qui a sinistris sunt: Recedite a me, maledicti, in ignem aeternum. Esurivi, et non dedistis mihi manducare; sitivi, et non dedistis bibere (Matth. XXV, 31 seq.). Quicumque ergo, dilectissimi, vestrum ad illud coelestis regni consortium venire desiderat, primo loco paupertati manum porrigat, nec alienas lacrymas otiose respiciat; quia unumquemque sive boni operis, sive mali sententia retributionis exspectat, ita Domino dicente: Quaecumque seminaverit homo, illa et metet (Galat. VI, 8). Inter caetera ergo, dilectissimi, quibus religiosae vitae studio opera apponimus, non praetermittamus necessitatem pauperum, ne perdamus infelicium commercia lacrymarum. In hoc enim stat apud Dominum ratio pecuniae per miseros dispensata, ut quanto plus homo erogat, tanto fenoris plus reponat. Sic multis seminibus multa parturiunt, ac multis parturientibus multiplicata consurgunt. Audite de hoc quoque Dominum dicentem: Qui parce seminat, parce et metet (II Cor. IX, 6). Si ergo videtis quod qui parum serit parum metet, ita et qui parum erogaverit, parum recipiet; qui nihil serit, nihil reponit; ita fit ut qui parum recondit, invitus saepe jejunet. Quando autem potest fieri ut homo horrea sua plena magnis frugibus videat, qui nihil seminis terrae commendat? Si vultis ergo, ut fructus laetitiae colligamus, largius in lacrymis seminemus: Qui parce seminat, parce et metet. 2. Invenimus frequenter hominem, qui cum esurienti semel eleemosynam dederit, mandatum se persolvisse credit. Non igitur deficientes fame artus unius diei pastu refecisse sufficiet: sine causa autem una die bonus est, qui altera descendit ingratus. Nam praecedentis misericordiae beneficium perdidit, qui putat esurienti semel sufficere quod donavit. Ille autem ad Dominum integros misericordiae fructus praemittit, a quo pauper numquam tristis abscedit. Jugi medicamine opus est medico, ut gemitus alieni doloris excludat: quia infirmitas quae in diem crescit, medicinam in diem requirit. Sed nec minore cura nobis providendum est, ut abundantibus eleemosynis curemus, si quid in nobis cruentum, si quid est sordidum. Non enim statim sanantur vulnera quae semel laveris. Saepe excisi corporis medicina repetenda est. Si vultis itaque, dilectissimi, ut dies vitae nostrae nulla avaritiae culpa contaminet, non claudamus aures nostras ad clamorem infelicium, nec avertamus oculos nostros a nuditate miserorum. Nemo autem sibi putet perire, quod pauperibus donaverit. Nam sicut mendicitas inhumanitatem sequitur, ita opulentia humanitatis studio comparatur; ita propheta dicente: Qui dat pauperibus, numquam egebit; qui vero avertit faciem suam, in maxima penuria erit (Prov. XXVIII, 27). Ecce aures vestras clamor esurientis increpat, et jejunis faucibus januam tuam sonus vocis deficientis accusat. Quare tibi non occurrit illa sententia: Beatus qui intelligit super egenum et pauperem; in die mala liberabit eum Dominus (Ps. XL, 1)? Satis illum negotiatorem constat stultum, qui reconditum sacculo tenet nummum, de quo inde potest habere commercium. 3. Sed quod pejus est, avaritiae multa consentiunt. Hic ne misereatur pauperi, obstrepit vocem postulantium conturbatione sermonum: ille, ne audiat, aliud audisse simulat. Satis misera est ista vivendi conditio, ut homo dum studet avaritiae, auribus suis gravitatem conetur imponere. Respice ad illam sententiam quae dicit: Qui pauperi miseretur, Deo fenerat (Prov. XIX, 16). Quare ergo dubitet 14 aliquis indigentem pascere, cum videat se ista Christo nostro in pauperis refectione conferre? Sunt aliqui, qui miserabilem mendicitatem spe procrastinatae humanitatis illudunt; qui cum excusare postulantibus erubescunt, miseros promittendo decipiunt. Ecce hic dicit, Clavis deest, custos absentat; cum primum fueris reversus, accipies. Non cogitas illam sententiam Salomonis, quae dicit: Ne dixeris, Abi et revertere, cras ego dabo, cum possis statim benefacere (Prov. III, 28). Unde scis quid contingat sequenti die? Dicis, Cum primum fuerit reversus, accipies: quando est illud, esurienti ut villicus tuus redeat, qui forte te volente frequenter absentat? quando est, ut ad clamantem illa fastidiosa secretorum tuorum claustra dissiliant, quae dum tuae serviunt voluntati, nesciunt aperiri? Dicis, Cum fueris reversus, accipies. Quid si nudum gravior solito tempestas caedat? quid si deficientes fame artus exitus vicinae mortis excipiat? Quis non judicet tuo judicio deputatum morti, quem videt tuo beneficio potuisse servari? Cum fueris reversus, accipies. Cujus fide redit, quem virtus tota destituit? aut qua spe domum repetit, qui pridie confusus abscessit? 4. Deponamus quod promissioni tuae redeundo satisfaciat, forte sub hac qua pridie conditione venturus. Satis justius plane est, elemosynam statim negasse, quam esurientem spe promissa decipere. Audite Dominum dicentem: Frange esurienti panem tuum (Isa. LVIII, 7-9). Requiramus si vultis, dilectissimi, qua fractus panis mercede pensetur. Ecce dicit Dominus: Frange esurienti panem; si videris nudum, vesti eum; et domesticos seminis tui ne despexeris. Tunc erumpet temporaneum lumen tuum, et vestimenta tua cito orientur, et praeibit ante te justitia, et claritas Dei circumdabit te. Tunc exclamabis, et Deus exaudiet te; et dum adhuc loqueris dicet, Ecce adsum. Videte, dilectissimi, quantum nobis constet erogatio tenuis expensae, ut ad petitionem nostram tantae majestatis Dominus dignetur occurrere. Nam et alibi dicit: Qui dederit uni ex minimis istis calicem aquae frigidae, amen dico vobis, quia non peribit merces ejus (Matth. X, 42). In hoc loco voluntas requiritur, non facultas. In maximis enim affectum integrae devotionis ostendit, qui in minimis votum miserationis exhibuit. Unusquisque ergo, dilectissimi, prout habet, ut potest, eroget, largiatur, expendat. Nemo claudum refugiat, nemo surdum non audisse se fingat, nemo debili manus subtrahat, quia omnia ista in retributione consistunt. Vestire enim pauperem, corporis sui est operuisse nuditatem; lucrum autem magnum est refecisse mendicum. Sic enim dicit Dominus: Quaecumque feceritis uni ex minimis istis, mihi fecistis (Matth. XXV, 10). Tanta est enim apud Dominum nostrum cura miserorum, ut sibi praestitum putet quidquid egentibus erogatio miseranda contulerit. Videmus igitur aliquoties inter abundantis vini frumentique commercia egentes viduas, quas sexus et senectus decepit, quibus nec laborandi, nec providendi virtus suppetit. Satis ille impius est, quem non ad misericordiam provocat aut infelicitas desolationis, aut infirmitas senectutis. Videmus, et quod pejus est, frequenter multitudinem captivorum nudis errare corporibus. Quid tibi prodest abundantia divitiarum tuarum, si in conspectu tuo unus algeat, alter esuriat? 5. Ecce imminet tempus, dilectissimi, justae retributionis et promissae in coelestibus munus haereditatis. Erogemus ergo et expendamus in hoc saeculo, si vultis partem divitiarum obtineamus in coelo. Audite Dominum dicentem: Thesaurizate vobis thesauros in coelo (Matth. VI, 20); et alibi: Facite vobis sacculos, qui non veterascunt (Luc. XII, 33). Bene, dilectissimi, Christus noster boni operis fructum pensata facultatum qualitate disposuit; ut in faciendis eleemosynis nec dives, nec pauper excusare se possit: ita ut huic qui plurimum possidebat, thesauros juberet erogare; illum quem noverat paupertatis squalore sordere, esurienti panem juberet frangere. Quae autem tam vacua horrea, quae sustinere non possint tam tenuem erogationis expensam? aut qui tam miseri census, quos possit conturbare mendicus? Facile sane et sine difficultate potest implere mandatum, cui ultra possibilitatem nihil constat impositum. Scio quidem census tenues frequenter bonae voluntati obsistere, ita ut non sit in quo se opera pretiosae cogitationis extendant. Sed si illa quae majora sunt implere non possumus, vel haec quae parva et facilia sunt non praetermittamus. Frange esurienti panem. Ad haec quis non devota mente respondeat, quamvis paupertate oppressus sit, et tota victus mendicitate suspiret? Alioquin aut nimium mendicus, aut satis vanus est, qui in facienda eleemosyna non est fracti panis erogatione contentus. Sed dicis: Multa minutatim dispensata massam faciunt. Verum est: sed quantum est istud ad illud quod dicit Dominus: Ego vobis reddam in centuplum, insuper et vitam aeternam (Matth. XIX, 29)? Tu tamen, qui tam invitus fracti panis portiunculam porrigis, quid faceres, si a te auri pondus, si argenti pretiosum talentum, aut aliquid integrum peteretur? Nescio, si tu aliquando dato magno pretio captivum redimas, qui de re tam parva suspiras. Qui pauperi miseretur, Deo feneratur (Prov. XIX, 16). Unde, dilectissimi, moneo ut nemo partem divitiarum Deo subtrahat, qui justis laboribus non difficilem boni operis fructum reportat, cum misericordiae mercedem multiplici miseratione compensat. Non dubitemus itaque erogare, non dissimulemus expendere. Maxima enim semper fuit apud cultores terrae spes alendae vitae, ex abundantia seminasse. 

HOMILIA X. De parasitis. 1. Quotiescumque, dilectissimi, pro studio disciplinae, ad confusionem malorum, opus fuit bonarum partium virtutes exponere, multum amicitiis honoris exhibuimus, cum singula quaeque pro suis meritis laudaremus: praeferendo fraternae conjunctionis studia, quae pacis et charitatis juncta consortio, vitam perfectae religionis instituunt. Sed dum assidue singularum rerum causas curiosus inquiro, et honestis actibus officium sermonis accommodo, multum in ipsis amicitiis quod mihi displiceret inveni. Unde ne quid in adulatione bonarum partium subtraxisse videar disciplinae, ausus sum inter illas inimicitiarum culpas etiam amicitias castigare, si tamen amicitiae dicendae sunt, ubi operatur injuria multis acta vulneribus. In quo loco ad excusandam exsecrabilis erroris invidiam, aliquanti forte lusum praetendant, et poenalibus causis laetitiae nomen imponant. Ferat hoc quo libet animo, qui hujusmodi contumeliis subjacere consuevit. Ego ibi amicitias excessisse omne genus captivitatis puto, ubi nec laeso irasci, nec irato, convenit vindicari. In quo loco, dilectissimi, quem ex 15 duobus infeliciorem judicem, nescio: utrum illum qui aliena deformatione vivit, an istum qui corpus suum ludibrio prostituit et illusionibus tradidit. Nemo mihi in talibus causis patientiae nomen imponat: ad luxuriam profecto pertinet poena, quam irascentis inimici non extorquet injuria. Sed forte istis danda venia sit, quos ad omnem contumeliam paupertas trahit, et infelix penuria luxuriantibus plagis subjacere compellit; qui dum necessitati serviunt, contumeliis acquiescunt. Esto ut his patientiam causa improbae paupertatis indicat; quid de illis judicamus, quos aliena pascit contumelia? Qualis iste gradus est amicitiarum, quem vinxit poena, asperavit injuria? aut quae illi potest esse gratia familiaritatis, ubi est quotidie poena venalis? 2. Erubesco quidem, dilectissimi, in confusione miserorum quos fames improbae cupiditatis illexit; sed multo plus illorum actu et conversatione suspiro, apud quos poenalis amicitia tristitiam removit, et laetitiam cruentus amor familiaritatis exegit. Infelices quidem illos judico, quos ad jugem contumeliam venter invitat, et ad omnem injuriam gula numquam poculis exsatiatura sollicitat. Sed istos multo infeliciores puto, qui amica instigatione pugnas instituunt, et inter fluentes mero calices alieno sanguine satiantur. Ecce hic convivium instituit, et votivo quodam apparatu undique greges adulantium congregavit. Inter quos procedit parasitorum gula: cui consuetudinis est injuriam mero vendere, et poculis scissa plagis vestimenta sarcire. Videte ergo, quomodo isti ferant odiorum causas, apud quos cruentas esse placet amicitias. Quid non invenit infelix ac damnosa luxuria? Ecce fit spectaculo homo homini: et ad excitandam laetitiam aut sermo turpis, aut vultus exigitur foeditatis. Huic denique manducanti barba vellitur, illi bibenti sedilia subtrahuntur; hic ligno scissili, ille fragili vitro pascitur. Tanta est igitur libido ridendi, ut putent miseri nullum sine laetitia transire convivium, nisi in cibos verterint aut vestimenta corporum, aut ministeria poculorum. Quantis autem putatis miseriis ista constare? Ecce quidquid detrimenti mensa fecerit, insatiabilis venter acquirit. Nam qui hujusmodi voluptatibus servit, etiam mercedem laboris sui aut bibendo conterit, aut vapulando consumit. 3. Sed haec ante omnia illis imputanda sunt, quae laetitiae causa ad tam foedum ministerium gradum amicitiae et familiaritatis inclinant. In meliore profecto statu est apud Dominum servitus, quae standi lege deputato paret officio. Est illi inter accumbentes locus ridendi, et nulla tamen inter exspectantes tenetur culpa peccati. Ecce instruitur acies poculorum telis armata. Exspectatur primum in contentione verborum victoria: nec finis ponitur, donec abundantibus lacrymis aspera quaeque poculorum temperentur. Polluere est magis quam exornare convivium, exspectare infelicium pugnas amicorum: si tamen amici dicendi sunt, qui captivorum lege serviunt, et gladiatorum more pascuntur. Datur misero inter ciborum novitates, vini liquores, quidquid vilius, quidquid asperius, ut in tanta rerum abundantia incertum sit utrum esurire aut sitire sit melius. Minus plane ludibrio subjacet tenebrosis sedibus deputata captivitas; ubi quamvis sustineat homo durum dominationis imperium, accipit tamen ex ipsa rerum necessitate solatia. Non enim habet, in quo possit erubescere, cui necesse est invito servire. Velim tamen scire, dilectissimi, in quo reficiat exspectantis animum injuria deformitatis alienae. Asserant forte hujus rei amatores jocis ista praestari: quasi re vera desit unde homo non requirat. 4. Ostendam vobis, si placet, oblectamenta non incommoda, quae facile omnem tabescentis animi possint moestitiam removere. Ecce infantibus quam sunt verborum admiranda principia: ubi primum informis littera vocabulum matris operatur, et distantis syllabae gemitus patris nomen orditur? Quis autem ibi laetus non sit, cum inter illa sermonum dura rudimenta, luctantes labiorum sonos rudis lingua decipit, et os trepidum stillantia verba destituit? Quod si forte spectaculis delectaris, habes equorum, licet aliquoties periculosa, satis tamen grata certamina, cum plagis gradu concito ventos aut timeant aut rapiunt. Nec parum laetitiae conferunt illa studia venationum, et canibus acta certamina, quae nec periculis, nec damnis constat exposita: cum hic in conflictu aemulis cursibus aurito lepori imminet, ille argutis naribus cervi vestigia latentis inquirit. Quae tamen dimittenda sunt saeculo, in quo antiquo aestuat errore luxuria. Nos vero aliter decet, quos Christus noster suis legibus vinxit, et ab illa superstitiosae gentilitatis stultitia segregavit. Licet nec nobis desint spectacula, quae tristitiam relevent, et anxium curis animum sufficienter oblectent. 5. Ponamus nobis ante oculos illas pugnas martyrum, et intueamur admirabilium exempla virtutum; et videbitis subito accrescente laetitia cedere omnes infelicium aestus animorum. Cui autem non laetitiam paret pugna, justis partibus succedente victoria, quam ferus hostis admotis tormentorum stimulis in sanctorum persecutione composuit? Quis igitur non rideat, quis non laetus sit, cum videat militem Christi nostri suppliciis exsultantem? erubescente persecutionis auctore, victum plagis cessisse tortorem? Si quis forte dulcisoni cantus delectatur auditu, ad psallentium prophetarum choros sollicita latius corda convertat. Impleatur os nostrum coelestium exsultatione psalmorum, referente Christo nostro gratias, qui spe redditae salutis in honore nominis sui jugiter exsultare nos voluit. Haec sit exsultatio cordis nostri, ut die noctuque laetemur in Domino. Hoc est autem exsultare, mandatis Domini tota mente servisse. Mandatis autem Domini servit, qui vitam suam ab omni vitiorum contagione custodit. Ille vitam suam custodit, qui fidem proximis suis exhibet, pacem diligit, amicitias colit. Hoc est igitur amicitias colere, alienam iracundiam moderationis studio sustinere, et ferventes fratris animos patientia temperare. Ita est, ut futuro judicio inter caeteros inculpatus incedas, si de Christo nostro in his omnibus quae diximus, te probatum castigatus exhibeas. 

HOMILIA XI. Qui gloriatur, in Domino glorietur. 1. Non recte sentiunt, dilectissimi, qui putant vitae ornamenta proprio labore componi, et sine adjutorio omnipotentis Dei virtutum posse merita comparari. Si ergo nostrum est tantum quod boni sumus, quare vitiis subjacemus? aut si ex nobis descendit omne quidquid potest hominem aut ornare aut salvum facere, 16 quare pereundi lege concludimur? Omnem profecto modum sacrilegae superstitionis excessit, qui in laboribus justis partem Deo subtrahit, a quo sapientiae spiritum accepimus, qui totum hominem regit, et ad omne opus bonum mortalium mentes accendit, cujus est quidquid ex illa justitiae sede descendit. Omnia itaque laborum insignia ad Deum referenda sunt, ne sancti Spiritus dona rescindat. Nimiae autem praesumptionis est vitium, imperatore pugnante militem solum palmam velle reportare victoriae. Sane si vultis potestis agnoscere cui mala, cui bona debeant imputari, propheta dicente: Bonitatem fecisti cum servo tuo, Domine (Ps. CXVIII, 65). Item alibi: Dixit insipiens in corde suo: Non est Deus (Ps. XIII, 1). Videtis ergo, quod bona nostra Divinitati debemus ascribere; mala autem humanis moribus imputare; quia ut bona procurante Domino creantur, ita mala diabolo auctore nascuntur. 2. Sed ut intelligatis vitam Dei munus esse, mortem diabolo subjacere, audite evangelistam dicentem: Venite, filii, possidete mecum regnum promissum vobis a constitutione mundi. Esurivi, et dedistis mihi manducare (Matth. XXV, 34, 35). Aliis vero dicit: Recedite a me, maledicti, in ignem aeternum, quia non dedistis mihi manducare (Ibid., 41). Videte ergo quod boni actus coelo serviunt, mali inferni sedibus deputantur. Divisio autem actuum nostrorum est: cum bene facimus, Christi sumus; cum mala operamur, in diaboli potestate transimus. Numquam enim deserit Dominus voluntatem religionis studio florentem: nec desunt solatia divinitatis, ubi sunt actus bonae conversationis. Tunc sane nos bona deserunt, cum deteriora succedunt: quia non dubie divino auxilio destituimur, postquam iniquitatis desideriis occupamur. Assistente igitur Deo ac Salvatore nostro, sine dubio dominatio diabolicae potestatis absentat. Ubi autem virtutum Dominus discesserit, facile hostis aulam vacuae possessionis invadit. Una est itaque spes salutis nostrae, ut malorum actuum ordinem nobis imputemus, bonorum Dei virtutibus ascribamus. Cito autem ille ad se imperium diabolicae potestatis admittit, qui divinae majestatis solatia non meruerit obtinere. 3. Sperandum ergo in Domino, ut boni simus: et cum boni fuerimus, in Domino gloriandum. Audite Apostolum dicentem: Quid habes quod non accepisti? Si accepisti, quid gloriaris, quasi non acceperis (I Cor. IV, 7)? Haec actuum nostrorum perfecta gloriatio est, si gloriemur in Domino, apud quem victoribus virtutum corona componitur. Ibi sane de se hominem gloriari oportet, ubi pro nomine Domini voluntaria crucis poena succedit: quae tamen gloriatio hunc habet fructum, si auxiliante Christo mereatur effectum; nam propheta in hoc loco dicit: Nisi Dominus aedificaverit domum, in vanum laborant qui aedificant eam, in vanum vigilant qui custodiunt eam (Ps. CXXVI, 1). Videtis ergo quod nec sine Domino quod bonum est aedificari, nec aedificatum sine Domino poterit custodiri. Aedificatio divinae hujus domus aedificatio est vitae nostrae, quam oportet divinae majestatis auxilio communiri. Rogandus itaque semper est Christus noster ut in nobis bona nutriat, et exorandus ut nutrita custodiat; atque ita intelligentiae nostrae corda componat, ut omnia quae bona sunt, gloriae coelestis potestati assignet. 4. Stultitiae vero genus est, ut homo suum esse judicet quod laboravit, qui in alterius potestate consistit. Ecce hic modo divitiis exsultat, modo paupertate suspirat: si in manus nostras sunt bona nostra, quare non cum volumus aut penuria cessat, aut divitiae perseverant? Hic modo sanitatis vigore attollitur, modo infirmitatis dolore vexatur: si in potestate hominis esset vitae nostrae salus, numquam periclitaretur mendicus, nec moreretur infirmus. Requirat denique unusquisque initia vitae suae, et auctorem quaerat generis humani, quis corpus formaverit, quis membra composuerit, quis terrenam materiam in humanum usum fecerit vegetare. Nonne haec omnia Dominus Sapientia procurante constituit? Cum ergo non sit nostrum quod sumus, quomodo nostrum est quod habemus? Stultitiae genus est, ut cum alii debeas vitae beneficium, tibi ascribas ornamenta virtutum. Ecce hic honore extollitur, ille sibi de corporis integritate blanditur; hic divitias labori suo imputat, ille scientiam doctrinae vigiliis assignat. Nec nos negare possumus ornamenta religiosae vitae vigilantiae studio comparari. Sed ibi Deus est, ubi integrae religionis est animus, ita Apostolo dicente: Exemplum ejus quaeritis qui in me loquitur Christus (II Cor. XIII, 3)? Satis ibi vacillat humanum studium, ubi non requiritur Dei auxilium. Nam non dubie periclitatur fides, si non muniatur patrocinio divinitatis. Nostrum est igitur bonum velle, Christi vero perficere. Nam ita Apostolus loquitur: Velle adjacet mihi, perficere autem bonum non invenio (Rom. VII, 18). Vides ergo boni operis voluntatem ex nobis debere descendere, perfectionem vero in Dei potestate pendere. Quare autem aliquis mortalium fieri bona suo tantum studio assignet, cum dicat propheta: Non est qui faciat bonum, non est usque ad unum (Ps. XIII, 3): et Evangelista itidem doceat non esse bonum, nisi solum Deum (Matth. XIX, 17)? Ergo videtis, quod si quando boni videmur, bonitatem Dei operamur. Audite Apostolum dicentem: Vos estis templum Dei, si tamen Spiritus Dei habitet in vobis (I Cor. III, 16). Templum profecto Dei sumus, sed cum bene facimus. Si ergo templum Dei est homo, necessario Dei est quod habemus in templo. 5. Sed haec bonis diximus. Verum non est Dei templum, ubi convenit multitudo vitiorum. Nam ubicumque crimina porriguntur, ibi diabolus dominatur. Ad illum scilicet respicit pompa divitiarum, qui sibi in magna domo vindicat principatum. Nos procuratoris loco fungimur, si aliquid lucri fecerimus, referetur ad Dominum; si damni, referetur ad procuratoris exitium. Quidquid enim servus in domini positus potestate laboraverit, necessario domini est. Habet quidem servus gratiam laboris sui, sed domino debet fructum operis impleti. Denique utili servo ad hoc pecunia creditur, ut domino duplicati fenoris lucra numerentur. 6. Respicite itaque ad consuetudinem conversationis humanae, et intelligetis utili servo ad hoc pecuniam credi, ut domino duplicati fenoris lucra numerentur. Nam ita in hoc loco evangelista dicit, ad eum qui lucrum quadruplicatae pecuniae reverso de peregre domino portavit: Euge, serve bone, quia in pauca fuisti fidelis, in multa te constituam, intra in gaudium domini tui (Matth. XXV, 23). Ita dominus laudatur in servo bono, servus bonus praedicatur in domino. Unde cavendum est ne quando quod ad gloriam boni operis pertinet, nostris virtutibus ascribamus, scientes quod non per jactantiam victoriae corona componitur, sed per fidem et confessionem Dominicae Passionis, quibus respondent bonorum operum studia. Haec est illa pecunia, cui diximus 17 coelestis regni respondere beneficia. Hoc illud negotium justo fenore duplicatum. Haec est illa retributio meritis debita ac beatis laboribus repromissa. 7. Multiplicetur ergo in nobis pietas, fides, misericordia, bonitas; ut cum venerit Dominus facere rationem cum servis suis, intremus in gaudium Domini Dei nostri. Quod facile obtinere possumus, si usque in finem coelestia mandata servemus. Sed non otiose nobis laborandum est, ut mercede digni judicemur. Justis autem actibus facile honesta succedunt, si tamen non occupent animum pravae voluptates, quae non difficile in ventos evanescunt, si non divinae majestatis solatia requirantur. Quisquis ergo est in hoc quo stat salus homini, religionis ordine constitutus, non extollatur gloria sanctitatis: sed magis fructum laboris sui Domino reservet, qui unicuique pro meritis coelestia dona componit. Qui gloriatur itaque, in Domino glorietur (I Cor. I, 31). Omni ergo studio agendum est, dilectissimi, ut vitam nostram Domino ita fides pura commendet, ne quid extollentia humana sibi vindicet, aut suis laboribus donet. Totum autem perdidit quod laboravit, qui propriis virtutibus fructum sanctitatis ascripserit. 

HOMILIA XII. De bono conservandae pacis. 1. Solliciti sint forte aliqui malivolis exprobrare verbis studium bonae voluntatis, et timori aut ignaviae ascribere, si quando homo litibus cedit, et exulceratus injuriis ad omnem patientiam quietis amore confugerit. Ad confutanda tam pravae mentis judicia, sufficere quidem deberet evangelicae lectionis admonitio. Sed quod ex nobis est, fidem rerum etsi exiguo sermone prosequimur; atque ea quae plenitudo religionis postulat, pro affectu quo charitati studemus, votis competentibus adjuvamus: licet sciam antiquis legibus ita multos devicto amore servire, ut odiis semper impugnent quidquid servandae pacis cura suggesserit. Siquidem id ipsum quod dicturi sumus, multis divinarum Scripturarum testimoniis approbemus, ita in hoc loco Domino dicente: Diligite inimicos vestros, benefacite his qui vos oderunt (Matth. V, 44). Non dubito quod aliquantis satis otiosum et impossibile videatur pro inimicitiis amorem deferre, pro contumeliis gratiam retulisse. Et vere, dilectissimi, difficile est, ut accepta injuria dolor non in quacumque parte corporis desaeviat. Sed sapientis est supervenientem dolorem aut patienter ferre, aut fomentis mollioribus temperare. Infinita autem virtus est, odia vicisse beneficiis. Nam ille inter caeteros palmam perfectae virtutis obtinet, qui ad vicem veneni pocula dulci melle componit. 2. Primus itaque dilectionis gradus est charitatis affectum amicitiis nutrire; integrae autem dilectionis est cumulus, odium amore repensare. Illud beneficiis ascribitur, hoc virtutibus deputatur. Additur praeterea ad cumulum perfectae dilectionis illa sententia, quae ait: Si esurierit inimicus tuus, ciba illum; si sitit, potum da illi; hoc enim faciens carbones ignis congeres super caput ejus (Rom. XII, 20). Quicumque ergo tu es, quem alienae insolentiae inquietat injuria, et dolor contumeliis excitatus stimulat; si vis perfectus esse, animorum iracundiam moderatione compesce, et a te patientiae bono odia improbae indignationis exclude: aut certe, si tantum vindicare desideras, miserere ab his qui ignorant salutem animae in hac dilectionis perfectione pendere. Forte odiis odia compensentur, et ad compensandum facinus vicaria injuria. Provocasse quidem ad iracundiam fratrem, crimen est; sed provocatum non cessasse, deforme est. Ita enim odiorum semina abundantissimos iniquitatis fructus reddunt, et scelerum poenas operantur, et cum auctor litis erubescit fratri satisfacere, et laesus justo, quantum ipse putat, judicio vindictam illatae requirit injuriae. 3. Audistis ecce, dilectissimi, quibus pacis studia fructibus gratulentur, nunc discite quantis odia criminibus incusentur. Sic enim proponit evangelista, Domino dicente: Qui odit fratrem suum, homicida est (I Joan. III, 51). Videte utriusque partis retributionem. Huic pro odio fratris homicidii macula ascribitur, illi vindicta pro parva eleemosyna praeparatur. Respice denique et vide quanto te amicitia quietis et pacis honore circumdet, quantum tibi favoris exhibeat, si adversus inimicitias amore contendas. Diligite inimicos vestros (Matth. V, 44). Longe autem minor fructus est, si amantem te diligas. Alienis enim moribus servit, qui non amantem diligit; suis autem moribus servit, qui amantem diligit. Ad illum necessario charitatis gratia pertinet, qui inter duos prior affectum amoris exhibuit; qui amantem diligit, debitum reddit. Nam non est novum meritum, ubi alterius praecedit officium: nec perfectioni ascribendum est, ubi muneribus munera, praemissis officiis redduntur officia. Si esurierit inimicus tuus, ciba illum (Rom. XII, 20). Numquid dixit, Si esurierit amicus tuus, ciba illum? Tu inimicum tuum pasce; nam amicus ipse sibi praestat ut non esuriat: quid autem ibi operatur tua eleemosyna, ubi amicum pascit amicitia. 4. Videamus tamen quid intersit inter eum qui indigentem amicum pascit et eum qui esurientem inimicum reficit. Ille gratiae reddit debitum, hic exhibet miserationis et virtutis exemplum. Gloriosum est quidem indigentem fratrem pascere, sed fortius est inimico in necessitate posito subvenire. Diligite inimicos vestros. Forte illi quem recens pulsat injuria, videantur ista non convenire rationi. Sed respiciat, quicumque est, ad vitae suae quietem; et intelliget quia inimicum dilexisse, vicisse est. Infinitum autem est, quantum periculi homini incumbat, cum duos aemulo furore consimiles ad pugnam ille diabolus magister litis armaverit, cujus est consuetudinis ad instiganda odia amaros portare ac reportare sermones. Quando est autem ut ille diem sine tribulatione transigat, vel quando est ut ab illo nox sine impia cogitatione discedat, quem ira indignatione stimulat? Numquam profecto sine suspicione vitam ducet, cui est semper necesse cogitare et timere quem laeserit. Summa itaque cura sunt dolores asperi blando verborum medicamine temperandi, quatenus et duritia cordis pacis studio castigata mollescat. In quo loco beatos illos judico, qui verba labiorum suorum tacito ore custodiunt, et memores coelestium mandatorum alienae vocis contumeliam non requirunt. Cessant enim odia, ubi non reputatur injuria; nec habet ullam virtutem iracundia, si desit unius in contentione persona. Ita duplex patientiam manet victoria: hominem vicisse proprios animorum motus, et temperasse mores alienos. 5. Scimus quidem, dilectissimi, quod aliquoties in contentione verborum laceratis auribus corda suspirant. Sed ipse sibi injuriam facit, qui litigiosi hominis 18 verba custodit: ipse se maculat, qui alterius dicta queritur in se fuisse collata. Plena victoria est, ad clamantem tacere, et non respondere provocanti. Habes enim mercedem et de tua patientia, et de fratris medela, si oblivioni deputetur injuria; ubi enim verbis verba succedunt, incendio fomenta praestantur. Sicut nihil est deformius respondere furiosis, ita nihil utilius tacere provocatis. Nam sic accrescunt inimicitiae, si cum alter se verbis defendit, alterius dicta alter accuset: nullus autem est finis inimicitiis, nisi ad tempus obtemperemus iratis. Dicis forte, Non est culpa, si illud quod dicit propheta feceris: Pone, Domine, custodiam ori meo, et ostium circumstantiae labiis meis (Psal. CXL, 3). Si non vis injuriam pati, religa plectrum oris tui, et obtura aures tuas, ne ad te irascentis fratris verba perveniant; aut certe si pervenerint, silentio deputentur. Sic fit ut conceptus furor virtutem perdat, si uno tacente alter solus insaniat. 6. Audite Apostolum dicentem: Dilectio proximi malum non operatur (Rom. XIII, 10). Vultis scire quod sit istud malum, quod gratiam fraternae dilectionis excludit? odia, rixae, simultates, lites, aemulationes, quae omnem cursum vitae praesentis infamant. Hoc ergo malo absolutus est, qui charitati servit: nec habet in eo locum ruina vitiorum, qui calcatis odiis integrum charitatis custodit affectum. Addit ecce dilectionis augmentum evangelista, dicens: Dilige proximum tuum, sicut temetipsum (Matth. XXII, 39). Videamus qui sit iste proximus, quem tanto studio evangelista commendat. Non ita propheta gradum parentelae aut necessitudinem consanguinitatis exposuit, ut extraneos a gratia fraternae dilectionis excluderet. Proximus tuus est omnis homo, qui eadem tibi est Christianitatis lege conjunctus; proximus tibi est, qui ab Ecclesiae consortio non videtur alienus; proximus tibi, quicumque est proximus Christi. Qui ergo proximum diligit, Deum diligit. Ita qui Deum diligit, oportet ut Christi sui proximum veneretur. Propheta laudans conjunctionem fraternam dicit: Ecce quam bonum et quam jucundum habitare fratres in unum (Psal. CXXXII, 1)! Quid in vita hominis est bonum, nisi pax, sub qua omnia quae sunt honesta proficiunt ac religiosa nutriuntur? Quid est jucundius quam ut omnes gentes uni Deo in pace serviant, atque in unius Domini laudem omnium populorum vota conveniant? Habitare in unum hoc est, in unum Deum credere, et in uno Dei Filio fideliter permanere. Haec est mortalibus utilis et jucunda conjunctio, ut non dividamus, sicut haeretici faciunt, Patrem a Filio, nec Filium a Patre, nec Spiritum sanctum ab utroque; sed credamus haec tria nomina per personas divisa, unius deitatis gaudere consortio. Ita fit ut cum in unum convenerit, nullum sit in Ecclesia dissidium charitatis. 7. Vitemus ergo semper, dilectissimi, odia: sed ut odia vitare possimus, ante omnia causas vitemus odiorum. Primo loco cesset invidia, quae ad omnem litem animos humanae mentis accendit. Nemo in comparatione personae alterius natales infamet; et non est quem insolentia sui oris accuset. Cavendum ante omnia est, ne quid per concertationem simultatis accrescat. Solet enim insanabilis inimicitia ex contentione descendere. In quo loco patientia opus est, cui non sine fructu propriae salutis obsequeris. Nam sicut illum qui injuriam fratri infert gravis peccati manet culpa; ita te maxima protegit virtutis corona, si accepta non irasceris injuria. Ille enim dilectionis plenus affectus est, si oblitteratis contumeliis, infirmitatibus miserearis alienis. Scimus quod gloriosum est aliquantis, exspectare benignis oculis poenas corporum aut damna miserabilium facultatum. Sed si qui sunt isti, audiant Dominum dicentem: Orate pro calumniantibus vobis (Matth. V, 44). Multi accepta injuria vicariam contumeliam parant, et vindictae locum animo latrocinanti exspectant. Et ubi est illud quod Dominus dicit: Nemini malum pro malo reddentes (Rom. XII, 17)? Ac ne aliquid sibi vindicaret iracundia, potestatis etiam spem abstulit ultionis, cum dicit: Mihi vindictam, ego retribuam, dicit Dominus (Ibid., 19). Dimittat ergo unusquisque fratri suo ex toto corde. Nullus recolat injuriam, nemo quaerat ira perseverante vindictam. Sint tibi cum inimico tuo semper blanda, sed pura colloquia: cessent obtrectationes, et cessant lites. Sic est ut a te diligatur inimicus, si non addas causas quibus semper inflammetur iratus. 

HOMILIA XIII. Item de bono pacis conservandae. 1. Aliquanti forte aestimant, dilectissimi, ab antiquis legis justitiam quam criminosi satis duram judicant, nimiae bonitatis praejudicio fuisse calcatam; ex hoc quod dicat Dominus in Evangelio: Diligite inimicos vestros, benefacite his qui vos oderunt, et orate pro calumniantibus vobis (Matth. V, 44). Satis crudelis est, dilectissimi, qui putat justitiae non convenire bonitatem, cum una atque eadem sit ratio Providentiae, malos bonitate compescere, bonos legis vinculo custodisse. Denique currite ad sanctum David, et invenietis fontem justitiae ac bonitatis unius esse virtutis, qui ita in parte psalmorum loquitur: Bonus es tu, Domine, et in bonitate tua doce me justificationes tuas (Ps. CXVIII, 68). Nemo ergo dilectissimi, legis descriptionem aliud putet esse quam bonitatis pietatisque consortium: quae cum disciplinae studet, honestis actibus mores instituit, et concitata iniquis cogitationibus corda severitate compescit. Nam ut sciatis nihil de antiquo jure fuisse subtractum, audite Dominum dicentem: Non veni legem solvere, sed adimplere (Matth. V, 17). 2. Non sine causa, dilectissimi, Christus noster praesentis ac veteris Testamenti praecepta unum corpus esse voluit. Sciebat alteram partem sine alterius adjutorio stare non posse: et vere ita est. Nam ubi est districtio judicantis, temperamentum semper opus est bonitatis. Omne denique poculum, dilectissimi, cujus auxilio medicina spem humanae salutis operatur, ex amaris speciebus et dulcibus constat. Quod si quis medicus rationis ignarus nequeat temperare, dum remedium quaerit, mortifera aegris venena componit, quae ita omnes extrinsecus dolores accendit, si tristes herbarum succos aequis nesciat miscere ponderibus. Ita et lex, dilectissimi, quae Christiana jura moderatur, ex amaris et dulcibus, hoc est, ex antiquis et praesentibus institutis est condita. Nam ut est peccatoribus ingrata, ita et justis tota est verborum suavitate composita: in tantum, ut his coeleste promittat regnum, illis gehennae minetur incendium. In qua si quis sapiens noverit humilitatis et pacis adjectione confectionis servare mensuram, nullam exinde districtioris juris patietur injuriam. Nam ut est facile aspera quaeque pocula mellis suavitate mollire, ita non est difficile honestis actibus antiqui juris amaritudinem temperasse. 3. Si quis itaque 19 vestrum justitiam amat, utriusque Testamenti mandata studeat, atque ita novellis legibus serviat, ut illa quae sunt antiquitus constituta non praetermittat. Sic ergo implebis legem Christi, si nihil de antiquis aut praesentibus institutis subtraxeris veritati. Quis autem sapiens opus justitiae fructum neget esse bonitatis, cum audiat prophetam dicentem: Bonum mihi quod humiliasti me, ut discerem justificationes tuas (Ps. CXVIII, 71)? Non dubito esse aliquos, dilectissimi, qui sub hac sententia perfectam putent stare justitiam, quae dicit: Oculum pro oculo, dentem pro dente (Levit. XXIV, 20). Dominabatur quidem ista dudum apud saeculi homines: sed ideo, quia necdum auctor venerat bonitatis. Qualem autem illam putatis fuisse justitiam, quae solam mortis operabatur injuriam? Et nullus profecto adhuc poenae finis esset, nisi Christus noster cruentis legibus oleum misericordiae miscuisset, hoc est, vere sine dolo implesset justitiam, bonitatis exhibuisset doctrinam. His ergo, dilectissimi, eruditionibus instituti, antiquae legis amaritudinem dilectionis studio temperemus; ne videatur ille perfectae modum excessisse justitiae, qui illatae vicem reportat injuriae. 4. Ecce dicit evangelista: Diligite inimicos vestros (Matth. V, 44). Forte aliquantis videtur absurdum, contumeliam amore repensare. Non est impossibile inimicum diligere, si partium tuarum utilitatem cogites. Diligite inimicos vestros. Nemo sub hoc mandati titulo aestimet se aliquod inimico praestare beneficium. Qui inimicum diligit, se diligit. Sibi enim pepercit, qui latrocinantis dexteram magni muneris praeda compescuit; et suum corpus texit, qui armato hosti precibus obviavit, negotio quodam conatus servare reverentiam pugnatori. Nam partem constat esse victoriae, praelium oblato auri pondere redemisse. Diligite inimicos vestros. Hoc est inimicos diligere, odiis non respondere, accepta contumelia patienter ferre, donare injuriam aut manu factam aut verborum stimulis excitatam. Nam ita dicit Dominus: Qui te percusserit in dexteram maxillam, praebe illi et sinistram (Matth. V, 19). Istud praebere scio quod aliquantis ingratum est qui nesciunt lites cavere, et imminentes suppliciorum poenas moderatione compescere. 5. Infinitum est autem quantum uni patientia sua praestet, si alter solus insaniat. Nam sicut duplicatas in se plagas excitat, qui repugnat; ita majoris rixae lucrum facit, qui manus suas alio feriente continuit. Benefacite his qui vos oderunt (Matth. V, 44).Primus gradus est ille quem diximus, ut inimicum tuum diligas, secundus vero ut inimico benefacias; nam ibi affectus docetur, hic opus miserationis exigitur. Aliud est enim inimicum diligere, aliud misero subvenisse. Parum igitur apud inimicum tuum proficit gratia dilectionis tuae, si eum quem diligere te asseris, esurire patiaris. Audite Paulum dicentem: Si esurierit inimicus tuus, ciba illum; si sitit, potum da illi; hoc enim faciendo, carbones ignis congeres super caput ejus (Rom. XII, 20). Hic, quantum video, misericordia crudelitati famulatur. Quare ergo non ille circa inimicos suos pecuniam securus expendat, quem promissae tempus ultionis exspectat? Nescit sine dubio irasci, qui dubitat misereri. Ultra felicitatem autem constat esse victoriae, inimicum salvum fecisse, et injuriam vindicasse. Sequitur in hoc ipso loco: Orate pro calumniantibus vobis (Matth. V, 44). Sine dubio hic Dominus conscientiam ficti cordis admonuit. Sciebat enim dilectionem verbis compositam, ac licet largam erogationis expensam, fieri frequenter ingratam. Ita ergo te ostendis non invitum illam vindicem tui eleemosynam fecisse, si inimici tui plagas coelesti medico supplici oratione commendes, et profusis lacrymis auxilium salutis implores. Diligite inimicos vestros. Si inimicos diligere jubemur; in quo statu putatis esse illum qui fratrem, nullis excitatus injuriis, impia infestatione insequitur? De hoc mihi videtur Apostolus dixisse: Qui odit fratrem suum sine causa, homicida est (I Joan. III, 15). Et vere ita est ac si occiderit hominem, qui odiis persequitur innocentem. 6. Sed videamus tamen qui sunt isti quos propter odia fraterna sanctus Joannes damnandos credidit. Puto illos esse de quibus propheta dicit: Invidia percussum est cor eorum. Isti sunt qui adversus se pugnas instituunt, et domos suas proprio igne incendunt, in quorum sinu clauso flamma tenetur incendio. Nam non est hic quod alteri debeat imputari, ubi nullus est cum adversa parte conflictus, cum omnes pene causae et omnia odia inter personas in acie provocatas desaeviant. Si credibile est, ecce invenimus reum qui adversarium non habet: habemus itaque qui possit puniri, et non invenimus qui debeat vindicari. Felicem plane illum judico, cujus gloriosam vitam torvis oculis alter aspexit. Nam satis bono loco est illius causa, qui aliena laborat invidia, quia non livet homo nisi melioribus; nec invidiae subjacet, nisi quem ad celsiora melior vitae profectus evexerit. Illos vero plus quam miseros puto, quos lucra alienae felicitatis exagitant; et iracundia impia aemulatione concepta occultis cordis jaculis inquietat. Bene istos sua tela puniunt; ut videatur mihi ipsa invidia aliquid habere discretionis, cum auctoris sui cor repercutit, et male conscium pectus cruento jugiter livore consumit. 7. Primo ergo castiganda invidia est, quae semel animo concepta dolores operatur. Sane ubi occurrit oculis nostris alienae gloria felicitatis, aemulationis nos magis studium teneat, non livoris; juxta illud quod dicit Apostolus: Aemulamini meliora (I Cor. XII, 31). Ille profecto nihil subtrahit veris amicitiis, qui sine invidia bonis aemulatur alienis; nec alteri injuriam facit, qui exemplis ad meliora contendit. Si quis ergo est sapiens, imitetur fructus justitiae, sequatur actus continentiae, apprehendat humilitatis gratiam, et cum bonis aemulo amore currat, ut ad meliora perveniat, respicientes ad illam apostolicam sententiam quae dicit: Sic currite ut apprehendatis (I Cor. IX, 24). Quicumque ergo movetur aliena gloria, currat post bonos, et elaboret ut apprehendat: et acquiesco ut praecedat, tantum ut sine animi livore contendat. Hoc est vere immaculatam exercuisse virtutem, sine injuria vicisse meliorem. Superbis sane locum demus, tantum ut nos in humilitate vincamus. Non nos ad aemulationem provocet lucrum militiae saecularis. Maneat illos pompa divitiarum quos admonet cura filiorum, licet multo plus lucri faciat ac sibi reponat qui culturam miserationis exercet. Nihil est autem tutius quam in ore pauperum partem recondere facultatum. Nam ita dicit Scriptura, Domino dicente: Qui parce seminat, parce et metet (II Cor. IX, 6). Tibi fraudas quidquid reservas. Erogemus ergo, dilectissimi, multum, ut multiplices colligamus fructus misericordiae. Sine lucro est autem pecunia quae sacculo tenetur inclusa: quae si negotio deputata fuerit, non multo post tempore 20 quadruplicata respondet. Quidquid pauperibus dederitis, sine dubio fenori deputatis, reddituro vobis in posterum, cum uniuscujusque labores multiplicato honore censentur. Exspectat enim singulos retributio operis sui, sive quos religiosa fides ornat, sive quos manus larga commendat. Nam ita Evangelista dicit: Beati pacifici, quoniam filii Dei vocabuntur (Matth. V, 7, 9). Sit ergo nobis, dilectissimi, primo loco cura pacis, secundo miserationis. Nihil fictum labiis corda nostra suggerant; nihil dubii ora respondeant, respicientes ante omnia ad illam sententiam quae dicit: Quod tibi non vis, alio ne facias (Tob. IV, 16). Haec illa quam diximus, perfecta dilectio, quae affectum integri amoris instituit. Ita est ergo ut in te antiqui juris districtio nihil habeat potestatis, si ea quae legis plenitudo postulat obedienter observes. 

HOMILIA XIV. De bono humilitatis. 1. Non sine injuria partis alterius, dilectissimi, est, quotiescumque opus est, vocis praeconia virtutum meritis exhibere, quia cum homo meliora laudat, deteriora castigat. Non enim dubie stultus notari se aestimat, si bonorum judicio sapiens laudatus abscedat. Sed quid facturi sumus, qui non possumus nec bona sine malorum increpatione disponere, nec mala sine bonorum commemoratione damnare? Dabit ergo veniam, qui se in hoc opere injuriam aestimat accepisse. Melius est enim ut mala conscio pudore confusa discedant, tantum ut ea quae sunt laudatione digna non lateant. Duae igitur causae in unum veniunt, humilitas et superbia, quarum exponi alteram sine alterius verecundia rerum natura non patitur, quia una suis actibus, altera erubescit alienis. Dicendum igitur est quantum humilitas utilitatis habeat, ut possitis intelligere quantum superbiae infelicitatis incumbat; et exponendum quantum superbia odiorum pariat, ut discatis quantum amoris gratia humilitatis acquirat; quo facilius unusquisque agnoscat vestrum quid in se debeat emendare, vel quid possit eligere. Non ita superbiae castiganda dominatio est, ut humilitatis praetermittenda sit gratia; nec in tantum humilitas praeferenda, ut superbiae tacenda sint vitia. Quid enim prodest scire valetudinis causam, si nescias medicinam? aut quid juvat nosse auxilium sanitatis, si nulla sit compescendi cura languoris? 2. Audite de his Scripturam dicentem: Humilibus Deus dat gratiam, superbis autem resistit (Jac. IV, 6). Discite nunc, dilectissimi, utriusque partis retributionem; et intelligetis quid diligere, quid odisse debeatis. Ecce hic pro amore humilitatis invitatur ad gratiam, ille pro superbiae crimine deputatur ad poenam. Castiget ergo unusquisque in se, si cui accreverit tumor animorum, ne adversum se coelestis justitiae arma commoveat. Difficile autem sine periculo vitae suae transigit, cui adversus sublimiorem potestatem causa dimicationis incumbit. Inclinandus est itaque ad omnem humilitatem animus, ut sit apud Dominum obtinendae locus gratiae. Potestis autem intelligere quam gravis sit culpa tumentis supercilii, quam necesse est tanto Divinitatis labore compesci. Bene humilitas semper illaesa est; nescit enim vinci, cui non est causa pugnandi. Superbia vero non solum odiis, sed etiam periculis subjacet. Difficile enim potest fieri ut non sustineat pugnam, qui injuriam indicit. Sed facile a nobis omne periculum hujus necessitatis excludimus, si adversus superbiae vitia humilitate pugnemus. Humilibus Deus dat gratiam, superbis autem resistit. 3. Si diligenter requiritis, dilectissimi, universa quibus ab initio mundi Domino coepimus displicere, invenietis omnium vitiorum principem fuisse superbiam, et cognoscetis facile in quo aut humilitas meruerit coelestem gratiam, aut superbia inciderit Divinitatis offensam. Periclitari denique superbia hominem diaboli exitus docuit: qui in sublimiori constitutus loco, humiliora despexit; ac propter vitium praesumptuosae mentis angelica dignitate depulsus, tyrannicae sententiam damnationis excepit. Videtis itaque quod superbiae partes agit qui superbiae studet. Quid autem superest illi, nisi damnationis sententia, cui arrogantia dominatur? Comparemus, si placet, bonis mala, et deteriora melioribus, et intelligetis quanta homo in diem superbiae vitio laboret invidia. Sed nec longe quaerenda persona est. Tu assume officium libertatis, et statim animum superbientis agnosces. Quae, rogo, illis est vita, quibus quotidiana sunt odia? Numquam profecto ille aut sine suo aut sine alterius peccato diem transigit, qui supercilio elatus incedit, quia inter superiores inferioresque personas semper aut despicitur aut timetur. Superbia vilitatis est vitium, et indicium ignobilitatis; nescit autem extolli nobilitas mentis. Semper accrescit apud indignos mores cum potestate supercilium; verum ubi est vitae splendor, humilitas otiosa blanditur. 4. Humilitatem illam veram et sanctam dico, quam religionis et Dei amor suadet, non timor dominationis extorquet. Illius humilitatis facimus mentionem quae charitatis est juncta consortio; quae non auctoritate extorquetur imperii, sed nutritur lege vivendi. Nemo profecto mores naturae tantum vitiis aestimet imputandos, cum facultate nutritur supercilium, cum potestate crescit imperium. Quando igitur infirmis corporibus sufficeret medicina, si cum homine nascerentur et vulnera? Nutritur superbia, dum hic se verbis sapientiorem, natalibus judicat ille meliorem; hic dum non vult loco moveri, ille dum putat se posse contemni. Ita videmus vitio superbiae odia crescere in comparatione personae: dum hic adulantium oculis auri argentique pondus ingerit, ille ambitum honoris opponit; hic dum in se praefert abundantiam opum, ille sermonum; hic dum se vult propter consilium expeti, ille propter convivium desiderat salutari. Enumerari vix possunt vitia superbiae! quae si homo vincere aut cavere posset, nullum laqueum diabolicae damnationis incurreret. Ecce hic ut semper novus esse videatur, excusationem salutatoribus mandat; ille ut quotidie salutetur, aegrotat; hic ut inveniat imputandi locum, fingit se de omnibus esse sollicitum, non quod absentem desideret, sed ut reum inofficiositatis accuset. Quaerit enim quam ex matutinis horis januam salutator obsederit, ut imputet quare amicorum pompa defuerit. Ita cum ad salutationem non admittatur ille qui praesto est, reus statuitur ille qui deest; ac si cum huic qui occurrit clauditur janua, illi qui deest paratur offensa. Nolo illos dicere fastus animorum, cum egreditur diu meditato supercilio, 21 ac suis locis suisque meritis ordinationes instituit; ita ut cum hic oscula porrigat, ille pectus opponat. Nullus illi sermo gratus, nullus confabulationis servatur affectus; alios oculis praeterit, alios sermone despicit: alteram, ut alteri se ostendat iratum. Quae rogo ibi est spes vivendi, ubi unus sub specie amicitiarum praesumit dominationem; alter, dum nimium obsequitur, sustinet servitutem? 5. Videamus autem qualis sit hic superbus, cum inter aequales in judicio sententiam daturus forte consederit. Videor mihi videre pugnas verborum eructatione compositas, cum unus misericordiae studeat, alter justitiae favere se fingat; non ut recto judicio fidem servet, sed ut studia personae superioris exspectet. Aliud enim sensisse se simulat, ut alterius disceptatione dissentiat. Non putat in consiliis rectum, nisi quod solus senserit; non putat justum, nisi quod sibi ipse persuaserit. Vult solus audiri, ac solus omnium ore laudari; nec deest, quod pejus est, ex hac parte qui faveat. Cito enim superbia adulationi dat locum, dum aut hic quaerit gratiam, aut ille veretur offensam. Nec parva est in ipsis conviviis superbia, cum altior toro locus paratur, atque in tantum sublimior lectus sternitur, ut magis pendere quam jacere videatur. Ita superbia acquiescit injuriae, ne pati videatur injuriam. Quaeritur quis assurgenti manum porrigat, quis humerum regat; quis latus fulciat. Nemo mihi excusare potest hoc vitium non esse tyrannicae dominationis. Officium enim quod homo homini exhibet, si non ad hoc solum deferatur ut tueatur infirmum, constat esse servitium. In quo loco laudo paupertatis patientiam, quae cum propriis virtutibus deseritur, alienis moribus famulatur. Sed quid solis divitibus tantum superbiae pondus imponimus; cum videamus frequenter homines in summa penuria constitutos simili animorum infelicitate sordere? De quibus dicit ille sapientissimus Salomon: Tres odit anima mea . . . pauperem superbum, et caetera quae sequuntur (Eccli. XXV, 3, 4). Excedit sine dubio ille superbiae modum, cui nulla est conscientia facultatum. In maximis et in sublimioribus humilitas praeferenda est, humilem vero pauperem nemo miratur; invitus enim se humiliat, quem necessitas paupertatis inclinat. Humilitas in paupere grata est, in divite gloriosa; humilitas inter inimicos blanda, superbia vero etiam inter amicos ingrata. 6. Requiramus e contrario, dilectissimi, quae sint bona humilitatis. Blanda est et officiosa semper humilitas, in amicitiis grata, in contumeliis otiosa: non extollitur prosperis, non mutatur adversis; non indicit servitium, non extorquet; officio prior ad salutandum, tardior ad sedendum; non se adulantium grege exspectat deduci; non se ambitiose desiderat salutari; non laudis studia postulat, non favorem vocis exspectat: odit acclamantium choros, quia non sine verecundia laudatur bona conscientia. Non requirit voces adulantium, nisi qui se laudatione novit indignum; verecundius autem semper laudatur amicorum studiis, qui meretur. Verum ubi indignitas dominatur, notari actus suos aestimat, si illaudatus abscedat. Circumsepta est humilitas bonitate. Ut facere injuriam nescit, ita a contumelia non requirit. Vir humilis in contentionibus magis vult tacere quam vincere, in judiciis acquiescit imperitus videri quam impudens judicari; non in verbis promptus, non ad respondendum paratus. Citatus vero et facilis est superborum sermo, plenus contumeliis et refertus injuriis, numquam sine vulnere missus, numquam sine dolore jaculatus; cujus insanabilis plaga est, et irremediabilis macula. Ubi autem pervenerit verborum culpa, mox per satisfactionem sequitur medicina. 7. Hanc ergo amare, dilectissimi, hanc quaerere, hanc eligere, hanc tenere nos convenit, ut non perdamus gratiam mercedis munere promissam. Audite evangelistam dicentem: Qui se humiliat, exaltabitur; et qui se exaltat, humiliabitur (Luc. XIV, 11; XVIII, 14). Exaltatio ista damnatio est, quae circa arrogantes et superbos futuri judicii exserit potestatem. Inclinandus itaque nobis est animus, quatenus supplosa omni nota superbiae, odiorum studia conquiescant. Sic erit ut homo de humiliori loco ad celsiora perveniat, et remuneratus honore condigno coelestis gratiam potestatis acquirat. 

HOMILIA XV. De bono martyrii. 1. Multa mihi loquendi apud vos fiducia est, dilectissimi, quotiescumque opus est in amore beati martyris ad memoriam praeconia revocare martyrii, quae animosa fides peperit lucrativis incitata suppliciis, licet non tantum lingua sufficiat quantum martyria postulant. Quando autem omnia humani oris officium poterit expedire quaecumque in paratum belli coelitus virtus operata est? Itaque, quod solum possumus, favorem labiorum meritis exhibemus, siquidem nullius sensum latere possent facta certaminis quod nobis per annos singulos reparat documenta virtutum. Audistis Psalmistam dicentem: Pretiosa in conspectu Domini mors sanctorum ejus (Ps. CXV, 15). Quid pretiosius esse potest illa morte quae in conflictu pugnae hostilibus telis nescit cedere? Maximam profecto illam animam constat palmam reportare victoriae, quae non acquiescit impiis legibus decepta servire. Hoc est vere eximiae virtutis indicium, persecutionis tempore plus morti favere quam vitae. Licet aeternae vitae locum faciat, quem in confessione Christi nostri voluntaria crucis poena commendat, ita Domino dicente: Qui amat animam suam, perdet illam; et qui odit animam suam, in vita aeterna inveniet eam (Joan. XII, 25). Quis non sapiens, contempta hujus lucis usura, si ita usus venerit, ad martyrium ambitiose festinet, cum videat ad lucrum vitae pertinere morti animam deputasse? Quare autem non homo ad tam pretiosum opus devotus occurrat, ac se impiorum manus audacter objiciat, quem coelestis gratia remunerationis exspectat, juxta illud quod Dominus in illa beatitudinis descriptione commemorat: Beati qui persecutionem patiuntur propter justitiam, quia ipsorum est regnum coelorum (Matth. V, 10). 2. Videtis quantos fructus humanis fides suppliciis probata contulerit, vel in quo loco sit posita contemptu corporis acquisita victoria. Quis autem posset de hac quam commemoravimus mercede dubitare, cum videat ecce in amore sanctorum totius orbis studia convenire, et passim undique ad devotionem annuae solemnitatis occurrere? Facile profecto intelligimus quis illis in coelesti sede locus paretur, quorum memoriam tanta officiorum 22 cura prosequitur. Aptemus itaque animos ad futuram gloriam quae reposita est nobis, et praeponamus terrenis coelestia, ut possimus illa aeternae vitae promissa contingere. Nemo autem sibi de hujus mundi ambitione blandiatur, quem videt in diem deficere accessu aetatis et temporis. Si comparemus denique aeternis praesentia, satis vilia et inutilia constat esse quae temporaliter possidemus. Require denique gratiam debitae haereditatis, et intelligis hujus mundi divitias displicere, ac judicas nihil auro obscurius, nihil argenti splendore sordidius. In comparatione autem paradisi, vitro similis est gemma pretiosior. Ita est enim hujus lucis et futuri temporis dignitas, ac si stante in coelo luna oculis hominum radius se matutinalis infuderit. Tamdiu enim placet lunare commercium, quamdiu tenebrosae nocti constitutis legibus praestat officium: quae quamvis placeat candore nocturni luminis, obscuratur tamen supervenientis sideris claritate melioris. 3. Hoc est solum quod tempora praesentis vitae commendet, si ea agimus quae futuro judicio non subjaceant accusationi, nec possint accusata convinci. Sed ut nulla in posterum anima apud Deum injustitiae. laboret invidia, amplectendus est ille profecto psalmus qui dicit: Qui seminant in lacrymis, in gaudio metent (Ps. CXXV, 5). Hoc est in lacrymis seminare et gaudia metere, praecedentes vitae actus proprio confutare judicio, et lascivientem animam justo subdidisse supplicio. Cito enim tristitia laetitiam consequitur, si districtionem judicis satisfactione praevenias, et admissi criminis culpas assidua castigatione confundas. Sed ne minorem ex hoc gratiam comparasse puteris, afflictis et moerore confectis subvenias, et causam tuam apud pauperes larga erogatione componas. Nam ita dicit Dominus: Beati misericordes, quoniam ipsis miserebitur Deus. Beati qui lugent, quoniam ipsi consolabuntur (Matth. V, 7, 5). Si quis itaque vestrum, dilectissimi, studiose Christi consolationem requirit, alienos dolores eleemosynis resecet, ac studiose lacrymas suas huic in cujus honore convenimus, patrono commendet; ac se frequentibus patrociniis insinuet, quo facilius possit impetrare quaecumque Domino pro sua utilitate suggesserit. Occurrendum est semper Dei amicis, ac serviendum est proximis, et incessabiliter supplicandum ut sanctae intercessionis possimus obtinere suffragium. Quis autem apud justum judicem locus erit veniae, si amicis regis nescias supplicare? 4. Denique respicite ad saecularis ordinem disciplinae, et intelligetis quae circa sanctorum obsequia cura manere vos debeat. Sine dubio nisi prius placatus fuerit illius animus qui secreta domus praetoriae observat, non facile pervenitur ad sublimioris amicitiam potestatis. Studiose profecto expetenda sunt suffragia patronorum, quibus solis datum est irascentis Domini animos nosse mollire, et iracundiam temperare. In magna igitur domo post dominum secundus est semper gradus amicorum. Soli sunt per quos apud dominum et suggerendi liber locus, et impetrandi facilis praebeatur accessus. Peculiari itaque veneratione excolenda nobis est memoria sanctorum, ut januam salutis aperiant, et in notitiam Domini desideria nostrae pervenire faciant servitutis. Magna enim securitatis est portio, in rebus asperis de domo regis habuisse suffragium. Nam decrescit quodammodo invidia criminis, ubi reus ad amicitias regalis familiae coeperit pertinere. Ita sine periculo homo vitam transigit, si sit qui apud Dominum negligentiam peccatoris excuset. Nemo autem est cui non opus sit potentioris etiam in maxima securitate suffragium. Nam quamvis aliquantos in hoc numero fides probata sanctificet, opus tamen est ut sit qui ipsam fidem Domino supplici intercessione commendet. Nec enim tam fortem invenias, ut non egeat auxilium fortioris. Sicut bene sub scuto militatur, ita tuto testibus sub patrono res agitur; ubi quamvis immineat poena, si sit qui intercedat, non dubie obnoxia legibus donatur injuria. Quis autem modus esse potest mortis, si cum judex sententia feriat, non sit qui reo supplici intercessione subveniat. 5. Si cogitaremus, dilectissimi, quantum nobis civis martyris virtus praestitit, a laudibus Dei nostri numquam linguae studium, numquam oris cessaret officium. Respicite ad illorum studia qui peregrinas aquas bibunt, et fontes longe positos sitientes inquirunt, et videtis quantum gratiae habeat suis aquis inundata possessio. Aestimari autem non potest quantum patrimonio utilitatis accrescat, si quando quod alibi ambitiose quaeritur, in propria possessione nascatur. Vobis ecce Dominus virtutum, de quo quotidie praesumeretis, dedit fontem vivum habere, non deficientem, non asperum, non amarum: de quo si quis voluerit bibere, semper justitiam sitiet, nec umquam ab illa coelestium mandatorum lege discedet. Si vultis ergo, dilectissimi, ut sit nobis in coelesti sede portio, quam victoribus Dominus repromisit, imitemur primo loco sancti martyris fidem in confessione, et sequamur viam ejus in virtute, nec dubitemus in amore Domini cruentis lictoris manibus pectus opponere. Voluntarium autem militem in conflictu pugnae cito protegit corona victoriae. Sed dum ista beatis superveniunt, et felicium meritis conferuntur, nos interim, quod ad praesentem animae salutem pertinet, resistamus adversis. Non deest autem in quo possis quotidie vincere, si volueris carnis desideriis repugnare. Respice et vide quanta circa te saeviant certamina criminum, vel quam multa sit acies instructa vitiorum. Hinc superbia, inde fidem nostram impugnat invidia; modo ebrietas luxuriae materiam suggerit, modo cupiditas animum ad omne genus falsitatis incendit; cujus studium est inter caetera rixas serere, lites movere, odia comparare. Adversus istas ergo legiones nobis est armis spiritalibus dimicandum, et die noctuque in acie standum, donec aut vitia cedant, aut ad poenitentiam inclinata confugiant. Quibus superatis, non dubie etiam illum qui summam martyrii palmam requirit, possumus inire conflictum. Quis autem ibi nollet pugnare, aut quis non conetur vincere, ubi non solum homo praecedentibus laborum meritis, sed etiam praesentibus virtutum docetur exemplis? 

HOMILIA XVI. Item de bono martyrii. 1.
Satis necessaria fuit, dilectissimi, huic mundo, quantum res docet, ad excitandam virtutum gloriam victoriae tam praeclarae cognitio. Qui adhuc sine dubio jaceret in tenebrosis vinculis, si non inclytis sanctorum illuminaretur exemplis; et circa devia et incerta pugnaret, 23 nisi incredulas hominum mentes diffusa per totum orbem martyrii corona confunderet. Ob quam rem Deo agendae sunt gratiae, qui ad tantam patientiam mortalium mentes armavit, nec otiosus operis magni labores aspexit; ita ut cum amatoribus suis indiceret pugnae necessitatem, victoribus pararet justa retributione mercedem, ita evangelista dicente: Beati qui persecutionem patiuntur propter justitiam, quoniam ipsorum est regnum coelorum (Ibid., 10). Quisque ergo sapiens studio religionis ad superiora contendit, discat prius unde magis veniat corona virtutibus. Nec enim longe nobis quaerendus quem sequamur. Ecce ante oculos nostros est, qui quotidie exemplis salutaribus provocat, et paterna affectione ad consortium sanctitatis invitat. Facile ergo, si vultis, ea quae sunt coelesti regno digna apprehenditis, cum habeatis quotidie quem possitis sequi, et quem debeatis imitari. Respicite, dilectissimi, ad aliarum regionum studia, quae videmus in amore sanctorum peregrinis latius florere commerciis; et intelligetis quantum nobis Dominus praestiterit, vel quantum circa nos sollicitudinis aut amoris impenderit, qui inter caeteras nationes quas salvandi studio respexit, etiam loca nostra martyrii cruore perfudit. Requirite, et invenietis quam ambitiose totus pene orbis expetat patrocinia sanctitatis: ita ut tantarum virtutum merita certantibus votis ac frequentibus jugiter prosequantur officiis. Facile ergo agnoscitis quam specialis circa vicem martyrum officiorum cura nos maneat, cum videatis huc etiam extraneas nationes devotae mentis amore concurrere, et, prout causa exigit, sancti martyris solatia postulare. Habetis plane quod peculiarius gratulari. Nam ex vestro fonte oritur quidquid religionis ubique bibitur, et ex vobis nascitur quidquid alibi sitientibus ministratur. Discite ergo ex hoc, dilectissimi, Deum diligere, qui se quotidie coelesti imperio sanguinis sui effusione commendat: et agnoscite quantum amatoribus Christi nostri patientia, quantum religionis actibus conferat in persecutione tristitia.

2. Ecce, sicut lectio docet, victorem possessio regni coelestis excipit. Tanti est plane sustinuisse carnificem, cui paret poena mercedem. Quis igitur sapiens, si ita usus venerit, tantae virtutis operam bene sibi conscius non requirat, ac se hostibus audaciter objiciat? Quare autem ille flammas non securus aspiciat, aut quare tortoris ungulas expavescat, quem tam pretiosa gratia remunerationis exspectat? Perfectae fidei est lucrativis locum dare suppliciis, praesertim cum tantis praecedentium virtutum docearis exemplis. Perfacile profecto potestis intelligere quid prosit fortissimis quibusque in persecutione vicisse, cum videatis quotidie adversus nequitiam diabolicae praesumptionis per singula sanctorum loca spiritalis judicii saevire sententiam. Non autem otiosa res est, dilectissimi, quod videmus frequenter in castigatione immundi spiritus corpora humana vexari, et invocatis sanctorum nominibus actus suos auctorem scelerum confiteri. Quando incredulis mentibus lectio sola sufficeret? quando humanis sensibus antiqua cognitio integram fidem veritatis insereret? aut quando ad credulitatem tantarum rerum descenderet animus, si ad assertionem praeteritorum solus exspectaretur auditus? Satis igitur infelix est, et alienus a Christo, cujus corda adhuc obsidentur stultae incredulitatis errore, cum videat merita sanctorum tantis stare virtutibus. Ad hos enim respicit, quod videmus frequenter aereum spiritum sub alterius persona psallentem, et alieno ore trepidae confessionis proferre sermonem. In quo cum operetur flamma, non videtur injuria; alter caeditur, et alius confitetur. 3. Tantum igitur Dominus per sanctos suos virtutis operatur, ut diabolicae nequitiae actus per occultas vulnerum plagas et invisibiles lacrymas judicii auctoritate confundat; et latentia scelerum blandimenta sub quodam tortore castigata compescat. Quis sapiens haec exspectet, et non statim quidquid illud est in se infidelitatis accuset, et memor conditionis suae jugi officio sanctorum memoriae condigne honorem paret? Facile videlicet potest intelligere quis illis apud Dominum locus sit, vel quo honore a nobis habendi sint, quibus examinatione palmarum commissum videt esse judicium. Horum ergo, dilectissimi, exempla sectanda sunt, horum fides sequenda, horum virtus imitanda. Nec difficile est cuiquam ista perficere: nam si cogitetis promissae remunerationis coronam, facile vobis erit vincere persecutionis injuriam. Ecce dicit Dominus: Qui perseveraverit, dabo illi victoriae coronam (Apoc. II, 26). Nemo ergo diffugiat, si ita usus fuerit, sonitus catenarum et tenebrosis sedibus otiosa supplicia, in usum impiorum parata, nervorum. Sine dubio universus apparatus mortis cedit, si tamen pugnandi voluntas accrescat. Omnis igitur spes obtinendae victoriae in fide et voluntate consistit. Si enim voluntas sequatur fidem, numquam deserit voluntatem. Difficile autem est ut ille sentiat poenam corporis, qui susceperit injuriam voluntariae passionis. Sane quo facilius in acie positus securus incedas, ante oculos ponenda sunt semper facta sanctorum. Nam in maximis praeliis non desunt pugnatori solatia, si fortissimorum virorum requirantur exempla. Ecce dicit Dominus: Tolle crucem tuam, et sequere me (Matth. XVI, 24). Sed forte non omnibus ista conveniant, quia frequenter delectatum corpus cedit injuriae. Qui de corporis sui fragilitate desperat, ad arma justitiae confugiat, quae voluntario deputatur officio. Facile autem supervenientis hostis impetum sustinet, quem ad pugnam voluntas armaverit; nec expavescit cruenti lictoris gladium, quem munit virtus animarum. 4. Sed cui ista laboriosa videntur, dilectissimi, faciliora suscipiant. Unum quidem est et arduum iter, sicut evangelista dicit, quod ducit ad vitam (Matth. VII, 14). Sed si requiramus, multae viae sunt per quas venitur ad gloriam. Ecce incumbit luxuria, dominatur superbia, saevit avaritia: adversus istas pugnandum est nobis studio disciplinae, cui omnis coelestis gloria virtutis obsequitur. Inclina denique superbiam, et statim consequeris gratiarum coronam; compesce avaritiam, et non dubie de omnibus vitiis poteris obtinere victoriam. Vince ergo prius desideria carnis, et non difficile tibi erit vincere tormenta carnificis. Nostis quantis malis invidia subjaceat; quae dum aliis livet, ipsa se percutit, vel quantum anima cupiditatis periclitetur incendio. Scitis quam gravis aspectus ad excitanda desideria, quam sint veloces jactus oculorum, quam turpis ebrietas, quam periculosae verborum sagittae, quae non sine dolore percutiunt, non sine fatigatione discedunt. Adversus haec ergo paranda nobis est crucis pugna. Toties denique in die tolles praemium, quoties desideria vinces animorum. 24 5. Multa sunt praeterea, dilectissimi, quae nobis necessitatem pugnae frequenter indicunt: quibus devictis ac superatis, non minimam palmam justo victor labore consequeris. Nam sicut quanta sunt in homine vitia, tanta sunt et vulnera, ita quanta sunt certamina, tanta sunt praemia; quot sunt victoriae, tot sunt coronae. Non enim ille sine triumpho parvo diem transigit, qui castigatis vitiis animo purificatus incedit. Ecce dicit Dominus: Tolle crucem tuam, et sequere me (Matth. XVI, 24). Scio quidem paucis deberi martyrii coronam, ipso Domino dicente: Multi vocati, pauci electi (Matth. XX, 16). Sed dum ista felicibus superveniunt, in his quae superius exposuimus excitanda fides est, ut nos, cum opus fuerit, impugnatione religiosae vitae hostilis impetus paratos inveniat. Virtus enim magna in minoribus semper experimentum capit. Sic rudis miles, priusquam ad pugnam veniat, adversus arborem truncatam robur exercet, et inductae manus vulnera ludendo componit. Nunc pedes attollitur, nunc rapido equorum cursu ventos imitatur; in tantum denique proficit studium, ut pene minor labor sit vicisse hostem, quam exercuisse virtutem. In similibus ergo, dilectissimi, praeludendum nobis est, et aptandus est studiis animus ad fortiora venturus. Virtus enim quae in parvis promittitur, facilius in maximis exhibetur. Sic dum consuescimus minora vincere, majora discimus tolerare. 

HOMILIA XVII. Item III de bono martyrii. 1. Asserunt, dilectissimi, solliciti agricolae rudem terram et nullis umquam examinatam sulcis, non statim justis respondere seminibus; nec bene conceptum sulco germen nutrire, nisi prius scissa ac saepius repetita mollescat. Jam tunc necesse est ut dominus agelli sui fructus securus exspectet, cum antiqui cespitis amaritudo cessaverit: ubi si arandi studium subito cultura destituit, prope est ut pristino colore terra sordescat. Haec est enim boni malique discretio, quod diligentia naturam vincit, negligentia revocat ad naturam. Sub hac, dilectissimi, vivendi ratione Christianae religionis cultura aut crescit, aut deficit; nec minore in hoc opere cura suspirat, cui necesse est duritiam humani cordis assidua castigatione mollire, et exposita frequentius fide obsessum vitiis pectus excolere. Non autem dubie apud negligentes periclitatur religiosae studium professionis; praesertim si coelestium verborum semina mens amara suscipiat, et indociles animi nesciant fructus nutrire justitiae. Nam sicut cessante studio solent spinis arva sordescere: ita ubi religionis cultura negligitur, vitium naturae renovatur. 2. Apud illas forte nationes, dilectissimi, laboriosum sit viam salutis justo sermone disponere, quibus tantum verbo fides Christianae religionis innotuit. Inveniant isti forte, etsi vanum, excusationis ingenium, qui dicant nulla sibi umquam quae sequerentur exempla admirabilium credita fuisse. Quorum vocem propheta convincit dicens: In omnem terram exivit sonus eorum, et in fines orbis terrae verba eorum (Ps. XVIII, 5). Nos ad haec, dilectissimi, quem gradum excusationis opponimus, si quid in nobis Dominus aut negligentiae deprehenderit, aut infidelitatis invenerit, apud quos Christianum nomen a virtutibus coepit? quorum non solum auribus, sed etiam oculis quotidie sub praesentia tanti martyris fides religionis inseritur? Et cujus tandem martyris? Illius necessario qui in hoc loco pugnam inclytae virtutis primus exercuit, et quo ordine coelestis regni possessionem obtineremus ostendit, qui in dies quid agendum nobis sit exemplo docet, quid proficiamus inquirit. Nemo autem dubitet illum pro actibus suis esse sollicitum, quem videt sibi parentelae affinitate conjunctum. 3. Oportet itaque, primo loco, ut nos huic patrono frequentibus insinuemus officiis; quatenus pro nobis apud Dominum peculiaris intercessor invigilet, et vitam nostram dignationis suae favore commendet. Nihil autem est quod non possit homo in qualibet necessitate positus obtinere, si amicis summi imperatoris non desinat supplicare. Respicite illorum studia, dilectissimi, qui sitientes aquas a peregrinis fontibus petunt: hoc est, qui sanctas ac venerabiles martyrum reliquias per extensa spatia terrarum studio religionis inquirunt, et diffusa per totum orbem virtutum merita peculiaribus officiis prosequuntur; et intelligetis quo honore nobis ille habendus est qui hujus urbis locum in conflictu coelestis pugnae suo victor cruore perfudit. Vidimus enim per diversas et longe positas regiones scissi corporis plagas passim dividi, et pretiosa vulnerum documenta toto cominus orbe portari; ita ut non minor sit illis sanctorum cura, quibus sola martyrii creduntur indicia. Patrocinium ergo quod aliis fides praestitit, nobis ultro Dominus majestatis exhibuit. Non itaque longe quaerendus est quem sequamur. Hic habemus patientiae magistrum, hic exempla praemiorum, hic formam virtutum, hic documenta meritorum. Aptemus itaque, si ita usus venerit, ad omnem patientiam animam; et memores annuae solemnitatis quem veneramur meritis, sequamur et exemplis. 4. Videte quae sunt ornamenta pectoris, quae pretioso serico quasi opus Dei tegitis, et fulvo auro sidereum vultum oneratis; et discite quae sit pompa vulnerum, quae corona lacrymarum, in quo stet sustinuisse carnificem, vel quanti constet vicisse tortorem; vel in qua descendat exsultatione victoria suppliciis comparata, ita propheta dicente: Qui seminant in lacrymis, in gaudio metent (Ps. CXXV, 5). Quis sapiens his rebus edoctus non judicet temporalis vitae usum in comparatione martyrii debere contemni? Si autem respiciatis ad haec quae quotidie sanctis exhibentur officia, agnoscetis persecutionis tempore melius esse perire quam vivere. Sed quare dicimus perire, cum propheta dicat: Justus vita vivet in aeternum (Ezech. XVIII, 9)? Huic ergo, dilectissimi, virtutum magistro profusis in diem lacrymis supplicemus, ut nos profuturis doceat servire vulneribus: ostendat adversum bellis pectus opponere atque omnem conflictum injuriae sustinere. Neque enim difficile est ibi inire pugnam, ubi videas praecessisse victoriam. Cito autem sedet animis, quod docetur exemplis. Sed, quod pejus est, propter vanitatem hujus mundi difficile est cuiquam ad coelestia pervenire. Non autem obtinet regnum promissum corporis delicata custodia; nec ad coronam virtutum facile pervenit, qui non legitimo agone certaverit. Necesse est igitur ut ad omnem injuriam corpus inclinet, qui ad locum victoriae pervenire disponit. In hoc autem stat obtinendae locus gloriae, ut discat prius displicere saeculo, qui placere vult Christo. 5. Audite in hoc loco Dominum dicentem: Qui amat animam suam, perdet illam; et qui odit animam suam, in vitam aeternam inveniet eam (Joan. XII, 25). Multa sunt genera passionum, quae Deo nostro 25 mortalem hominem vivendi lege commendent: in quibus etsi non est corona martyrum, est tamen non minima palma virtutum. Sane, dilectissimi, quia reposita est haec de qua diximus, corona victoribus, nos interim vel quod possumus, peccatis circumstantibus repugnemus. Cui ergo illa prima martyrii pompa non creditur, elaboret saltem, ut inter fortissimos quosque honestae ac religiosae vitae praemia consequatur. Non igitur ignoratis quantis naufragiis mens humana subjaceat. Ecce cupiditas oculorum nostrorum portas jugiter pulsat, et corda hominum divitiarum stimulis inquietat. Hinc hominem ad omne facinus animus, inde invitat aspectus. Non deest ergo in quo vincas, si pugnare non desinas, et quasi in acie positus hostilibus telis per momenta confligas. 6. Ad haec sane expugnanda evangelica institutione opus est, quae dicit: Si te scandalizat oculus tuus, erue eum (Matth. V, 29). Hoc est oculum eruere, vitia castigare, desideria carnis exstinguere, et disciplinae studio vitae lasciviam deprimere. Paratus tibi est ecce campus, luxuriae provocaris illecebris; et ut solet fieri, specie cultuque deciperis. Si vis ut ista superes, pugnandum est studio castitatis. Occurrat tibi Theclae inter flammas et rabidas bestias custodita pudicitia; quae in tantum mundi hujus ornamenta despexit, ut amore servandae pudicitiae conjugales thalamos desponsata contemneret, et integritatem professae virginitatis pugnando nutriret, vincendo servaret. Frequenter nos ad pugnam provocat iracundia, et furor animorum: instigamur injuriis, contumeliis lacessimur. Discite quo studio ista vincamus; armemus ad patientiam animos, et quod oratione obtinere non possumus, doceat nos ad haec evangelicus sermo qui dicit: Qui te percusserit in dextera maxilla, praebe illi et alteram (Matth. V, 39). Videtis quod injuriae acquievisse, vicisse est. Nam non minimam coronam illum constat reportare victoriae, qui, juxta haec quae praemisimus verba mandati, laesus nescit irasci. Suggerunt nobis aliquoties oculi quod animus non requirit, frequenter etiam ipsa suos lingua prodit errores, erumpit in vocem turpia et inhonesta resonantem. In hoc loco haec est ratio adhibenda virtutum, ut taciturnitatis studio amoris verba claudantur. Ubi in altercatione sermonum loquendi modus est virtutis cumulus. Audite de hoc prophetam dicentem: Pone, Domine, custodiam ori meo, ut non declinet cor meum in verba mala (Ps. CXL, 3). Vincenda ergo est avaritia, confutanda iracundia, castiganda luxuria, et circumstantiae vinculo ora refrenanda. His gradibus ad paradisum tenditur, his virtutum meritis ad sanctorum consortium pervenitur. 

HOMILIA XVIII. De Machabaeis. 1. Multa quidem spe, dilectissimi, ad aeternam salutem animus accenditur, si quando singulorum martyrum facta recoluntur: sed multiplicato quodammodo anima gaudio in amorem Domini favoremque se commovet, quotiescumque memoriae Machabaeorum mater occurrit, quae adhortatione sua una die septenarium numerum martyrii corona vestivit, tanto fide fortior, quanto partu videtur fuisse fecundior. In qua tanta virtutum documenta, quanta fuerunt pignora. Nam tot una die omnipotenti Deo martyres tradidit, quot filios mater diversis temporum vicibus acquisivit. Beata inter omnes matres, et ipsa orbitate felicior, cui tantum fides contulit, ut sub una die ad coelestis regni gloriam cum tota ventris fecunditate migraret. Hinc respicite illam evangelicam sententiam, quae dicit Christo nostro nec parentes praeferendos esse nec filios (Matth. X, 37). Apud aliquantos forte gloriosum sit, et exemplis salutaribus proferendum, unum filium Deo hostiam obtulisse. Haec omnem animarum virtutem et vota praecessit: ita ut in dolore saevientis poenae nullum filiorum affectus maternae pietatis exceperit. Videte autem per quot virtutum gradus pretiosa fides creverit: cum acquievisse semel satis sit, haec septies in amorem Domini pietatem maternam voluntaria orbitate mulctavit; bene sibi conscia, quae sciret omnem fructum ventris sui in illa vitae aeternitate consistere, juxta illam sententiam quae dicit: Qui amat animam suam, perdet illam; et qui odit animam suam, in vitam aeternam inveniet eam (Joan. XXII, 11). 2. Docet lectio veteris Testamenti Abraham patrem nostrum unicum filium suum Isaac immolandum Deo sacrificium obtulisse. Quod per totum orbem memorabile fidei constat esse documentum. Ac licet nullus perfuderit sanguis altaria, fuit tamen in voluntate victoria, quia apud Dominum hoc est velle, quod facere; cui ita angelum legimus acclamasse: Abraham, Abraham, ne injicias manus in puerum, sufficit quod agnovi quod diligis Dominum Deum tuum (Gen. XXII, 11, 12). Si ergo pater noster Abraham unum filium sacrificium obtulit, et placuit; quanto magis haec, quae uno tempore septem votis consentientibus immolavit, se ipsam octavo loco hostiam Deo offerens; ut quae fuerat ad incitamentum coelestis gloriae magistra tot fortissimorum virorum, fieret etiam ipsa eximiae virtutis exemplum? Sed si placet, dilectissimi, ipsius pugnae ordinem recolamus, ut discant parentes amare filios, et filii obtemperare parentibus: Christi nostri amore praelato, qui victoribus legitimo agone certantibus coronam vitae coelesti flore componit, ita Domino dicente: Qui vicerit, dabo illi coronam vitae (Apoc. XI, 11). Ecce, dilectissimi, quantum rei gestae fides eloquitur, instituitur pugna pro patriis legibus inter omnipotentis Dei et diaboli ministros, multis atque innumeris instructa suppliciis; quibus armatus auctor iniquitatis venena nequitiae suae consuevit exercere. Sed quamvis adversus justitiae ministros multis saeviat hostilis ira terroribus, fit sine trepidatione conflictus. In quo loco artifex scelerum et inimicus bonorum altiori interpellat corda consilio. Molitur igitur adversus singulos impietatis suae tela, et poenali quodam argumento, ut mos est, certamen singulare disponit, dum credit in adversis divisam per partes fraternitatem facile posse turbari, nec difficile vinci, si singulos in quaestione positos poena confecerit. 3. Producitur itaque primo loco natu primus, circumstantibus ac frementibus undique cum toto mortis apparatu impietatis officiis, non otiose persecutore tractante, qui putaret, sublato conjuratae virtutis capite, omne bellum posse finiri. Sed fefellerunt eum misero crudelitatis magisterio nimium edocta consilia. Nam tanto foedius hostis vincitur, quanto adversus unum justum virum major tyranno satellitum turba famulatur. Maximum autem est indicium ignaviae, inter consertos hostium globos unum palmam victoriae retulisse. Sauciato itaque hostis 26 furore cui diversa tormentorum genera serviebant, currit per singulos manus cruenta carnificis: et ad incutiendum mortis timorem, unicuique fraternum sanguinem portat, explorans metu mortis testimonia crudelitatis. Sed dum apud alterum victoriae locum molitur, victum se ab alio confitetur. Stetit autem apud omnes inconcussa fides, vis suorum animata suppliciis. Succedit in aciem secundus; nec longo intervallo procedit et tertius; quibus coronatis, pugnam quartus aggreditur; nec quintum, aut sextum mors funesta deterruit. Est denique in omnibus una fides, una virtus, una conscientia; ut omnes unum putares, atque omnes unum esse crederes, cum tamen singulos per partes laceraret injuria. Ita fraternitas victoriae animata consortio, dum paternis legibus servit, multiplicis virtutis insignia reportavit. 4. Inter tot igitur pompas funerum discurrit mater attonita, et curis anxia, ac metu et pavore conterrita. Sed neminem ista res decipiat; trepidat quidem, sed de victoriae eventu, non de morte filiorum. Ad singulas interrogationes mater stat sollicita, ne quem fides deciperet, ne quem a collegio sanctitatis fragilitas humana segregaret. Nam adversus cruentas hostis minas unumquemque sedula adhortatione prosequitur, ne vellet aliud esse quam frater. Singuli quidem patiuntur: sed ista cum singulis patitur, et cum singulis animo sola torquetur. Tollit ergo palmam propriae virtutis in amore omnipotentis Dei. Sed si respiciatis ad singula quae sedulitas materna sustinuit, cum omnibus filiis partem est sortita martyrii. Post tam innumeras virtutum palmas, venitur ecce ad illum, cujus aetas hosti obtinendae victoriae spem fecerat, et qui viderat circa fortiores aetate viros parum profecisse minacis inquisitionem sermonis, pueriles animos lactandos blandae adhortationis alloquio, omni denique via subdolae persuasionis aggreditur. Hunc divitiis et honore dignum judicat, illam unius filii absolutione aestimat esse palpandam. Sed animus jam totus directus ad coelum non facile recipit de terrena parte consilium: accenditur magis ad virtutis culmen intrepidae animus infantiae adhortante matre. 5. O novum et mirabile virtutis exemplum! orbitate sua mater exsultat: et unde pietas damnum patitur, lucrum reportat. Praemisso etiam hoc quem delicatius amabat filio, ipsa quoque viam gloriosae mortis ingreditur: nec longe innumeris vexata suppliciis, cum triumpho persecuta filios, ad coelestia et aeterna contempta hac temporali luce proripuit. Cui ergo, dilectissimi, curae sunt ventris sui pignora, hujus matris imitetur exempla, tam numerosa, tam fortia. In quam si quis vincendi studio intenderit, non dubie multiplicis gloriae honore muneratus incedit. Quaecumque itaque mater est, filios suos hoc honore dignos judicet: ac sub ista quam didicistis adhortatione doceat, ut discant coelestium legum instituta servare. Qui autem Christo nostro serviunt, fortissimorum virorum pugnas imitentur. Illa mater probat se amare filios suos, quae hoc quo mundus nititur errore depulso, de fructu ventris sui hostiam Deo tradiderit, ac se suosque Domino quotidie immolatura libenter obtulerit. Sed quo facilius illius coelestis virtutis insignia obtinere possimus, contemnenda sunt munera et honores hujus saeculi, quae humanos oculos vanitate suadente decipiunt. Hoc autem apud Dominum acceptabile constat esse sacrificium, si praelato coelesti honore saeculum coeperis despicere. 

HOMILIA XIX. De Quadragesima. 1. Si respiciamus, dilectissimi, causam praesentis solemnitatis, quae nobis spem salutis aeternae futurae resurrectionis lege commendat, non ab re est, si omnes hos in laetitia dies ducamus, atque illa districtioris vitae studia temperemus. Sed in hoc mihi aliquoties displicet laetantium chorus, quod putat homo totum sibi licere, quidquid Quadragesimae tempore illi religiosae deputaverat disciplinae. Unde nulli dubium est, praecedentia officia in confusionem venire, si nescias custodire quaecumque ad purificationem animae jejuniorum et vigiliarum labore te constiterit comparasse. Cito autem ille quae sunt comparata rescindit, qui immemor spiritalium munerum carnalibus desideriis acquiescit. Oportet enim inter quae diximus gaudia, illam religiosae disciplinae viam teneri, quae non dubie Domino hominem bonae voluntatis insinuat. Cui si sciremus condignam legibus servare reverentiam, nullum gehenna susciperet, nullum perpetuae mortis poena damnaret. Omni ergo studio nobis agendum est, dilectissimi, ne purificati corporis conscientiam indulgentia nimiae remissionis impugnet: non tantum dierum illorum observatione contenti, quos annuatim jejuniorum cura commendat. Licet hanc ipsam aliquantis ob inutilem somnum et insatiabilem gulam constet ingratam. Qui dum ad sanctae Paschae dies desiderio instigante festinant, accusando vigiliarum studia continentiae bona Pascha convivia et jejunia copiosa. Quasi re vera quod Quadragesimae dies prohibeant, licito fieri solemnitas votiva permittat, et in absolutione jejunii data sit licentia peccandi. 2. Ideo nemo putet ex eo omnia sibi licere, quia videt districtioris vitae tempora praeterisse. Solet enim omnem honestae vitae statum remissio incauta decipere. Non aestimet ille ebrietati aliquid fuisse permissum, qui videt constituto tempore cessare jejunium. Non credat mentes hominum somnolentiae deputatas, qui videt juges vigilias superveniente solemnitate fuisse suspensas. Non est utilis servus, qui feriatos dies ad hoc exspectat ut dormiat. Major sollicitudo agricolae manet, postquam diutino terram labore contigerit. Vigilandum igitur est primum, ne forte commendata sulcis semina, aut fera praesumptuosa sibi vindicet, aut avis insidiosa contemnat. Sequitur ut ex otio in usum aquae bibula fossa deducatur, ne superveniens tempestas pullulantia germina aut occidat aut rapiat. Opus est etiam herbas velli, et aridum cespitem sarculo operante molliri: ac per illos quos sibi agricolae vindicant feriatos 27 dies, improbum animal circumducta sepe prohibere. Tantus est enim amor alendae vitae, tanta providentiae cura, tantum culturae studium, ut nec tunc quemquam otiosum esse conveniat, cum agricolae arista fructus perfecto flore commendat. Nam solent adultae messes spinis accrescentibus impediri: atque illa quae in spe maturitatis constituta sunt, alieno semine suffocari. Ita intelligendum et multa agricolae studio crescere, maxima quaeque per negligentiam deperire. 3. Sed dicis forte, Omnes negligentias solemnitatis excusant. Omnibus sine dubio periculis subjacet, qui vitam suam quolibet tempore negligentiae tradiderit. Numquam denique equis otio deputatis bene frena laxantur. Ita et post hiemis rigorem cito inebriata aquis terra luxuriat. Videmus etiam frequenter navigia maris portu proximo, quiescentibus remis, subita vi incurrisse naufragiis. Ad haec ergo respicientes, fratres dilectissimi, ita vitae nostrae ordinem disponamus, ut primo loco castigemus illum conviviorum luxum, quatenus a nobis desideria carnis fugitiva discedant. Non igitur ideo dico, quasi adeo sit abstinendum a cibis, aut in totum parcendum poculis: quia licet sint ad crucem parata, tamen semper sustinenda sunt corpora. Displicet mihi solum in his diebus insatiabilis gula, atque illa ventris infructuosa commercia: displicet profusum ebrietate convivium, ac per totam noctem ludibrio expositum. Excedit profecto disciplinae modum, si quis plus bibat quam sitiat. Quid igitur apud illos exosum, ubi praeter ebrietatis vitium, etiam detrimenta conveniunt facultatum? Quis autem ferat illa damna vinolentiae, ubi plus vergitur ebrietatis causa quam bibitur? aut quis apparatum illius triclinii libenter aspiciat, in quo omnia pereuntis vini odore sordescunt? Nam ubi supercurrit merum, horret necessario turpi squalore convivium, perit profecto quidquid hydria plena susceperit. 4. Videat ergo quid futurum sit cui ebrietas placet, atque ad haec quae dicturi sumus animum sapienter accommodet, et non difficile causam suae infelicitatis agnoscet. Si oleo nimio vas compleveris, ad os patulum recurrit fervens unda vendemiae, et cum foeditate revomet quidquid ex nimietate susceperit. Videmus etiam frequenter exundante vino caprini generis vasa corrumpi, et undis luctantibus cuppas figuli rimas aperire. Nihil profecto liceret morti, si scirent miseri causas vitare pereundi. Debilitatis autem viam munit, qui infirmis corporibus plus aliquid oneris imponit. Ita est ut dubie coeptum iter peragat, quem injusti fascis pondus accusat. Moneo itaque, dilectissimi, ut si quis Christo nostro placere disponit, primo loco desideria gulae castiget, quae ebrietate famulante magistra solet esse damnorum. Denique hinc nuditas, hinc mendicitas, hinc solet aliquantis venire egestuosa paupertas, ita Salomone dicente: Omnis ebriosus pannis vestietur (Prov. XXIII, 21). Perseverent magis in bonis illi fructus continentiae, quibus videmur Domino Quadragesimae diebus devota jugiter mente servire: ne cum forte nos possidendos negligentiae dederimus, videamur studium honestae vitae temporibus solum praestitisse, non moribus. Quid prodest, si te Domino quadraginta diebus bonum exhibeas, et una die furore impiae crudelitatis offendas? Quid juvat per multa temporum spatia pudicitiae servasse reverentiam, si postmodum ad turpe facinus luxuria instigante rapiaris? Quid prodest cupiditati ad tempus fraudem fecisse, si post tantos misericordiae fructus quos tibi manus larga contulit, alienis damnis et lacrymis delecteris? Perit profecto quidquid gratiae homo per multos annos justis operibus acquisivit, si sub unius horae spatio quocumque turpis vitae depravetur errore. 5. Haec est igitur servandae disciplinae ratio, ut integritatem in te nutrias, castitatem diligas, pacem colas, atque omnia quae iniquitati serviunt, sub metu disciplinae confundas: ita ut superiori non superbiat mediocritas, nec despiciatur in personarum comparatione paupertas. Sicut autem magnum est semper servisse melioribus: ita utile est et gloriosum humiliori personae reverentiam praestitisse: quia in quantum homo dignitate praeditus humiliatur, attollitur, ita Domino dicente: Qui se exaltat, humiliabitur; et qui se humiliat, exaltabitur (Matth. XXIII, 11). Humilitatis itaque ante omnia via eligenda nobis est, quae nec odiis subjacet, et multum semper amoris acquirit, ita Apostolo dicente: Humilibus Deus dat gratiam, superbis autem resistit (Jac. IV, 6). Cogitet ergo quis hujusmodi labore iniquo de poena dubitare futuri judicii, qui videt adversus sese poenam coelestis iracundiae commoveri. Quam si quis humilitate praevenerit, non difficile erit ut in coelesti sede locum aeternae possessionis inveniat, de quo ille diabolus superbia operante depulsus, sententiam perpetuae damnationis excepit. Sectemur ergo humilitatem, sobrietatem, continentiam, pudicitiam; elaboremus obtinendo studio sanctitatis; ut vita nostra nullis damnis animae concutiatur, nullis umquam apud Dominum odiis addicta suspiret. 

HOMILIA XX. De avaritia. 1. Asserunt, dilectissimi, auctores omnium curationum diversis doloribus medicinae beneficia diversa competere, et singulis infirmitatibus singula quaeque beneficium peculiare praestare; ita ut doceant tumentia aut ferro debere compesci, aut medicaminis confectione molliri: latentia melius esse poculis indagari, frigida corporum ferventibus pasci, calidiora frigidioribus temperari. Ego vero in opere divinae institutionis aliter sentio. Nam si illam Epistolam ad Timotheum factam recenseatis, invenietis sub uno medicamine, et unius vulneris resecatione multas valetudines posse curari. Quod autem istud vulnus sit, in quo infirmitates diversae conveniunt et mortiferos dolores operantur, sanctus apostolus Paulus evidenter exposuit dicens: Radix omnium malorum est cupiditas: quam quidam appetentes erraverunt a fide, et inseruerunt se doloribus multis (I Tim. VI, 10). Tractandum est ergo, dilectissimi, quo opere, quo labore debeat tanta criminum silva succidi. Sed prius concurrentium undique in unum omnium vitiorum causas debetis agnoscere, et singula quaeque unde descendant, quo vadant, quid deformitatis, quid doloris exhibeant, diligenter inquirere. Maxima enim spes est recuperandae salutis, fontem nosse languoris. 2. Radix omnium malorum est cupiditas. Et vere, dilectissimi, si respiciamus ad singula quibus ab initio vitam suam habendi studio conditio humana prostituit, nihil est malorum, quod non cupiditas aut concipiat, aut parturiat, aut pascat, 28 aut nutriat. Ex hoc enim fomite videmus pullulare odiorum causas, hinc evenire criminum pugnas, hinc fraternas acies instrui, hinc amicitiarum foedera dissipari. Nemo ergo singulis infirmitatibus proprii doloris crimen assignet. Nam cum omnia vitia constent nominibus suis, pendent tamen sceleribus alienis. Videmus igitur superbiam vanitatis tumore componi, et humillimum quemque arrogantiae contagione moveri. Quem si inter aequales positum subito forte respicias, alium judicas esse quam fuerit, ita elatum verbis incedere, et tumenti aspectu aspicias ad coelum collum portare, ac paupertatis beneficio diu clausum iter linguae verborum munire ponderibus; atque in tantum fastidiosi oris verba disponere, ut cum ipse velit loqui, alium nolit audire. Sed haec quamvis sint per se gravia, constat illecebris cupiditatis animari. Cessat denique divitiarum pompa, et non tam facile invenies, qui superbiae laboret invidia. 3. Radix omnium malorum est cupiditas. Curramus per singula, si videtur, et invenietis quantis malis pullulet vitium cupiditatis. Ecce armatur vicinitas frequenter ad litem: unde est, nisi quod hic forte terminos transcendere, et cespitem juris alieni cogitat occupare? Quare non occurit oculis illa sententia: Ne transeatis terminos quos posuerunt patres vestri (Prov. XII, 28)? Ecce fit primum in hoc loco de proprietate contentio: et dum suam quisque cupiditatem verbis fovet, stimulum litis accendit. Crescit postmodum de contentione causatio: atque utinam hoc solum sufficeret cupiditati! Illud gravius est, quod dum nemo vult inchoatae calumniae facere jacturam, pervenitur ad rixam. Armantur servi, incitantur propinqui, et in alterius lucrum pectus opponitur alienum. Animatur vino furor conductus, et effusus sanguis fit pretium possessionis. Aperitur postmodum legibus forum; et dum ultionis locus quaeritur, congeminatur homicidium. Videmus etiam frequenter acies cupiditate componi, dum aut hic vult videri ditior, aut ille erubescit esse pauperior. Quibus inter se aemulantibus periclitatur interim vicina possessione consortium, dum quaerit quis primus invadat, et cogitat ut immune possideat. Ita fit ut dum cupiditas quaerit augmentum, patrimonium vacillet alienum. 4. Quare non cogitant isti illam sententiam, quae dicit: Stulte, hac nocte requiretur a te anima tua; haec quae parasti cujus erunt (Luc. XII, 20)? Et vere nihil est stultius quaerere dubia et acquirere peritura. Quid enim prosunt homini opes, quae ad hoc solum congregantur ut pereant? Certe te moriente remanet cespes avaritia propagatus: relinquitur ampliata possessio; et quamvis sit in alterius potestatem transfusa, testimonium tamen tui sceleris servatura. In quo loco cogitandus semper ille propheticus sermo: Vae illi qui jungit villam ad villam (Isa. V, 8). Sed dicis, Lego parentes filiis thesaurizare debere (II Cor. I, 24). Ex hac ipsa sententia potes agnoscere quid profecerit pietas tua. Ecce ad alium transeunt divitiarum tuarum ornamenta, et tecum remanet persuasionis invidia. Apud alium facultatum tuarum pompa resedit, et tecum poena migravit. Stultitiae genus est, aliis fecisse lucrum, et sibi parasse supplicium. Nam ita dicit Apostolus: Qui volunt divites fieri, incidunt in tentationem et laqueum diaboli (I Tim. VI, 9). 5. Sed nec longo intervallo coelestis sententia districtionis suae exserit potestatem. Nam quodam modo per gradus ad ultionem quamdam praeteritorum actuum vitiorum incrementa succedunt. Denique hic parricidali animo aut patris vitam increpat, aut matris mortem exspectat. Tueatur illum forte ab hoc crimine causa debitae haereditatis. Verum est: sed quamquam legitimus haeres sit, non tamen sine cupiditatis vitio successionis vota componit. Vellet denique unicus esse, si posset; modo de patris morte cogitat, modo de fratris vita suspirat. Non est hoc sine grandi scelere impietatis. Nam quisque hominum parentivae mortis exspectatione animam pascit, parricidali crimine in haereditate succedit. In quo loco cupiditatis impulsu nutriuntur inter cohaeredes odia. Necdum funus effertur, et jam testamenti fides juris interpretatione vacuatur. Alter de subscriptione patris disputat, alter de fratris persona desperat. Hic astruit scripturam non stare testibus, ille assignat testamentum non convenire temporibus. Ita vacillat praedium in collisione causarum; et quod acquisivit avaritia parentum, perdit cupiditas filiorum. Audite Scripturam dicentem: Ne concupiscas rem proximi tui (Exod. XX, 17). Enumerari non potest quantis modis cupiditas saeviat. Ecce ubi testamentum profertur, statim de falsitate cogitatur. Quaeritur quis mutum audierit loquentem, quis mortuum haeredes noverit ordinantem. Nec difficile est, quod pejus est, cuiquam invenire personas, aut scelere conjunctas, aut pretio comparatas. Imitatur hic infelix subscriptionem manus alienae. Ita scripturam quam testator non instituit, cupiditas calamo saepius repetente componit. 6. Radix omnium malorum est cupiditas. Hic ad confirmandam fraudem armat perjurio falsitatem, ille alienis litibus corruptum nonnumquam pectus opponit. Ita sub unius cupiditatis vitio facultas et acquiritur, et laceratur. Ubi est quod dicit Scriptura: Falsus testis non erit impunitus (Prov. V, 19)? Cui hoc imputandum putamus, quod inter illos quos audimus aliquoties criminibus interfuisse, etiam innocentes in crimen vocantur? Venit enim frequenter in quaestione suspicio; et cum apud alterum resideat furti culpa, ad alium transit pervasionis invidia. Ita dum augmentum facultatum quaeritur, etiam bene acquisita lacerantur. Sic fit ut aliquoties descendat ex cupiditate falsitas, et ex falsitate paupertas. Radix omnium malorum est cupiditas. Unde est quod videmus inter se frequenter armatas stare legiones? Quid autem aliud est, nisi quod aut ille aliena occupare quaerit, aut ille occupata custodit? Inde descendit quod aliquoties de imperii potestate contenditur, et de primatus ambitione certatur. Omnia profecto in pace consisterent, si hominem imperandi cupiditas non removeret. 7. Radix omnium malorum est avaritia. Requiramus cujus sit vitium quod tenui tabulato hominis vita committitur, et dubiis casibus pelagi incerta tentantur. Nonne cupiditati ascribendum est, cum superveniente procella altum mare nauticus clamor incusat? Nonne ad cupiditatis recurrit invidiam, cum scrupeis rupibus naufragum corpus illiditur, et tumentia aquis membra ignotis littoribus pelagi unda jactantur? Numquam se profecto nauta navigio credidisset, nisi navigandi desiderium negotiandi cupiditas incitasset. Fertur denique homo undis voto quadruplicandae pecuniae, portatur aurum ut reportetur cum falsitate perjurium. Numquam enim negotium sine fraude agitur, ubi ad hoc solum vilius emitur, ut charius distrahatur. In qua re etiam si votis hominum 29 navigatio quieta successerit, non sine naufragio est, cum inter vendentem et ementem iniquis aut ponderibus, aut mensuris, quis aut operatur aut patitur. Quare isti non cogitant illam sententiam quae dicit: Sicut mensus fueris, metietur tibi (Matth. VII, 2)? 8. Erubescimus illa dicere, dilectissimi, quae luxuria agente deferuntur cui descendit ex cupiditate commercium. Frequenter igitur conjugalis pudor pecuniae taxatione vilescit, et diu incontaminata virginitas sub parvo auri pondere prostituta fidem integritatis amisit. Tanta est apud aliquantos cupiditas, ut venalis pudor pretium foeditatis inveniat. Nam ita ad corruptionem corporis pecunia studiose pensatur, quasi dignum aliquid comparetur. Infelix profecto est, qui plus cupiditati consulit quam pudori. Damnasse est promissae haereditatis gratiam, integritatis fecisse jacturam. Videte sub uno crimine quam dissimile commercium cupiditatis. Hic pecuniam dedit, ut corruptionem emeret; illa pudorem perdidit, ut pecuniam compararet. Nihil enim sine cupiditate agitur, quotiescumque peccatur. Nam si removeas ornamentorum cultum, nullum patieris in corporis contaminatione naufragium. Cesset denique auri desiderium, et nec conjugalis fides perit, nec virginalis integritas erubescit. 9. Radix omnium malorum est avaritia. Hic proditionis arguitur, ille delator alieni criminis accusatur. Quis dubitet quod secretum pectoris oblatae pecuniae pondus irruperit? Nihil clausum constat, quod auro argentoque non pateat; nihil occultum, quod non pecunia indagante sit cognitum. Unde periculose illis conscientiae fides creditur, quibus cupiditas dominatur. Haberet profecto integritas totum secretum, si in aliena domo proditrix pecunia non haberet ingressum. Radix omnium malorum est cupiditas. Ecce ille Dominus ac Salvator noster exitum voluntariae Passionis vitio alienae cupiditatis implevit. Legimus damnationem Redemptoris nostri triginta argenteis comparatam. Sed sicut vidistis proditionem ex cupiditate venire, ita debetis agnoscere damnationem ex proditione descendere. Proditus quidem ductus ad supplicium, sed proditor currit ad laqueum. Ecce quid fructus habet cupiditas: pecunia damnationis ad comparationem sepulturae reposita, hoc est funeribus deputata. Intelligite ergo, in quo statu sit culpa cupiditatis, cum in damnationem venerit pretium proditionis. Nam et apostolus Petrus dicit: Pecunia tua tecum sit in perditionem (Act. VIII, 2). Forte sit aliquis de stultis et avaris qui sibi de hac sententia blandiatur, et praeferat quod audit secum suam pecuniam migraturam. Nihil votis istius ex hac parte subtrahimus. Ventura quidem tecum est, non ut putas ad ornamentum corporis, sed ad testimonium falsitatis. Non tamen ad illos est ratio, quos misericordia comitatur. Alia illos manet causa, quos pecunia sua circa pauperes expensanda Domino larga erogatione commendat, alia illos quos reconditae per scelus facultates accusant. Istis denique annumeratur ad supplicium, illis vero paratur ad regnum, ita Domino dicente: Venite, filii, possidete mecum regnum paratum vobis a constitutione mundi. Esurivi, et dedistis mihi manducare; sitivi, et dedistis mihi bibere; nudus eram, et vestistis me (Matth. XXV, 34-36). 10. Sit ergo, dilectissimi, unusquisque vestrum illa pecuniae qualitate contentus, quae gratiam salutis acquirat, non quae causam damnationis accendat. Castigemus itaque primo loco cupiditatem, si volumus ut omnium vitiorum vincamus errorem. Nemo appetat aliena, et non est qui inimicitiarum laboret invidia; nemo impetat consortium, et nullum est de pervasione certamen. Sit unusquisque contentus propria, et nulla est de occupata possessione causatio. Contemne aurum, et paratum evanescit homicidium; nec parricidalia odia seruntur, si cupiditatis oculus castigetur. Non est in quo haeres erubescat, si quis ad mediocritatem portionis suae contentus accedat. Non sit qui pecuniae augmentum quaerat, et neminem culpa proditionis accusat. Si non requiras lucrum, nullum patieris in tempestate naufragium; et cum agelli tui otiosus secreta custodis, alienum periculum securus aspicies. Vitare ista, dilectissimi, per singulos gradus forte difficile est, et laboriosum multis simul hostibus per diversos errores occurrere. Quaerendum est ergo compendium belli, et auctor litis requirendus; ut cum illo nobis sit pugna, a quo processit injuria. Non enim dubie legiones armis instructas poteris vincere. si tyrannum potueris obtinere. Totam autem causam belli finivit, qui auctorem pugnae superavit. Instruamus ergo virtutum acies adversus paratas scelerum legiones. Sed ante omnia adversus ipsam quae caput belli est, hoc est cupiditatem, fide auxiliante pugnemus. Ita non difficilis erit de illa quam diximus vitiorum labe victoria, matre captiva.</text>
      <sha1>ix19i071tyx2343ociss0ejce3d0dgm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Adversus Iudaeos (ed. Migne)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>51821</id>
    <revision>
      <id>223861</id>
      <parentid>170802</parentid>
      <timestamp>2024-12-19T12:24:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Mizardellorsa</username>
        <id>3917</id>
      </contributor>
      <origin>223861</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="34835" sha1="hrtto5npssas4b4uchqywuklc2gfx6q" xml:space="preserve">
{{titulus2
|Scriptor= Aurelius Augustinus
|OperaeTitulus= Adversus Iudaeos 
|OperaeWikiPagina= Adversus Iudaeos (ed. Migne)
|Annus= Saeculo V
|SubTitulus= (ed. Migne) 
|Genera=Theologia
|Editio=Migne 1841
|Fons=[http://www.mlat.uzh.ch/MLS/xanfang.php?tabelle=Augustinus_Hipponensis_cps2&amp;corpus=2&amp;allow_download=0&amp;lang=0 Corpus Corporum] 
}}
'''[[Patrologia Latina/42|Migne ''Patrologia Latina'' Tomus 42]]''' 

- CAPUT PRIMUM.

- CAPUT II.

- CAPUT III.

- CAPUT IV.

- CAPUT V.

- CAPUT VI.

- CAPUT VII.

- CAPUT VIII.

- CAPUT IX.

- CAPUT X.

''AugHip.AdvJud3 42 Augustinus Hipponensis354-430 Parisiis J. P. Migne 1841 early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin orthography latin'' 

CAPUT PRIMUM. 

1. Severitatis Dei exemplum in excisione Judaeorum; bonitatis vero, in insitione Gentium. Judaeorum caecitas ex scripturis Veteris Testamenti convincenda. Beatus apostolus Paulus, doctor Gentium in fide et veritate, exhortans nos ut in eadem fide, cujus idoneus minister effectus est, stabiles firmique maneamus, praecepto admonet, terret exemplo. Vides, inquit, bonitatem et severitatem Dei: in eos quidem qui ceciderunt, severitatem; in te autem bonitatem, si permanseris in bonitate. Hoc dixit utique de Judaeis, qui tanquam rami ex illa olea, quae in sanctis Patriarchis tanquam in radice fructifera, propter infidelitatem fracti sunt; ut Gentium propter fidem insereretur oleaster, et fieret particeps pinguedinis oleae ramis naturalibus amputatis, Sed noli, inquit, gloriari adversum ramos: nam si gloriaris, non tu radicem portas, sed radix te. Et quoniam salvantur aliqui ex illis, continuo subjunxit: Alioquin et tu excideris. Sed et illi si non permanserint in infidelitate, inserentur: potens est enim Deus iterum inserere eos (Rom. XI, 18-23). Illi autem qui permanent in infidelitate, ad illam sententiam Domini pertinent, ubi ait: Filii autem regni hujus ibunt in tenebras exteriores; ibi erit fletus et stridor dentium. Gentes autem permanentes in bonitate, ad illud quod superius ait: Multi ab oriente et occidente venient, et recumbent cum Abraham et Isaac et Jacob in regno coelorum (Matth. VIII, 12, 11). Itaque illis Patriarchis in radice viventibus, et infidelis superbia naturalium ramorum justa Dei severitate confringitur, et fidelis humilitas oleastri gratia divinae bonitatis inseritur. 2. Sed quando Judaeis ista dicuntur, Evangelium Apostolumque contemnunt, et quod dicimus non audiunt; quoniam quod legunt, non intelligunt. Nam utique si intelligerent de quo praedixerit propheta, quem legunt, Dedi te in lucem gentium, ita ut sis salus mea usque in fines terrae (Isai. XLIX, 6); non sic caeci essent, non sic aegroti, ut in Domino Christo nec lucem agnoscerent, nec salutem. Item si intelligerent, quod infructuose atque inaniter cantant, de quibus sit praenuntiatum, In omnem terram exivit sonus eorum, et in fines orbis terrae verba eorum (Psal. XVIII, 5); ad sonum Apostolorum evigilarent, et verba eorum divina esse sentirent. De sanctis ergo Scripturis, quarum et apud ipsos magna habetur auctoritas, sumenda sunt testimonia, quorum et si nolint oblata utilitate sanari, aperta possint veritate convinci. 

CAPUT II. 

3. Instrumenti Veteris libros ad nos pertinere, eorumque praecepta per nos melius impleri. Sed primo eorum ille redarguendus est error, quo putant ad nos ideo non pertinere Instrumenti Veteris libros, quia jam non vetera, sed nova sacramenta servamus. Dicunt enim nobis, Quid apud vos facit lectio Legis et Prophetarum, cujus praecepta servare non vultis? eo quod carnem praeputii non circumcidimus masculinam, et vescimur carnibus quas Lex dicit immundas, nec sabbata et neomenias et dies festos eorum carnaliter observamus, nec victimis pecorum sacrificamus Deo, nec Pascha in ove et azymis similiter celebramus: et si qua alia vetera sacramenta generali vocabulo umbras futurorum appellat Apostolus (Coloss. II, 17), quia ea significabant suo tempore revelanda, quae nos revelata suscepimus, ut remota umbra nuda eorum luce frueremur. De quibus singillatim nimis longum est disputare quemadmodum exuendo veterem hominem circumcidimur, non in exspoliatione corporis carnis; et quos cibos vitant in pecoribus, vitamus in moribus; et exhibemus corpora nostra hostiam vivam, sanctam, Deo placentem, cui et animas nostras in desideriis sanctis pro sanguine intelligenter effundimus, et Christi velut agni immaculati sanguine ab omni iniquitate mundamur. Qui propter similitudinem carnis peccati etiam caprino pecore in veteribus sacrificiis figuratur: nec eum negat in crucis cornibus taurum, qui in illo agnoscit maximam victimam. In illo requiem cum invenimus, vere sabbatizamus: et lunae novae observatio, vitae novae est sanctificatio. Et Pascha nostrum Christus est; et azyma nostrum sinceritas veritatis, fermentum non habens vetustatis: et si qua alia sunt, in quibus nunc immorari opus non est, quae illis veteribus adumbrata sunt signis, in illo habent finem, cujus regni non erit finis. In illo quippe omnia oportebat impleri, qui venit Legem et Prophetas non solvere, sed implere (Matth. V, 17). 

CAPUT III. 

4. Christus Legem non evacuavit arguendo, sed implendo mutavit. Mutatio veterum sacramentorum praedicta in Psalmis. Proinde illa vetera signa rerum non evacuavit arguendo, sed implendo mutavit: ut alia essent quae nuntiarent venisse jam Christum, quam fuerant illa quae praenuntiabant esse venturum. Quid sibi autem vult, quod sic praenotantur quidam psalmi, quos et ipsi legunt et habent in Litterarum auctoritate sanctarum, ut in eorum titulis scriptum sit, Pro iis quae immutabuntur; textus vero eorumdem psalmorum praedicat Christum: nisi quia eorum mutatio per illum futura praedicta est, per quem apparet impleta? ut populus Dei, qui nunc est populus christianus, jam non cogatur observare quae propheticis temporibus observabantur: non quia damnata, sed quia mutata sunt; non ut res ipsae quae significabantur perirent, sed ut rerum signa suis quaeque temporibus convenirent. 

CAPUT IV. 

5. Christus in Psalmo quadragesimo quarto praenuntiatus. Denique in psalmo quadragesimo quarto (nam ipse primus est eorum qui hujusmodi titulum praeferunt, Pro iis quae immutabuntur: ubi etiam legitur, Canticum pro dilecto ) apertissime Christus ostenditur: Speciosus forma prae filiis hominum. Qui cum in forma Dei esset, non rapinam arbitratus est, esse aequalis Deo. Ibi ei dicitur, Accingere gladium tuum juxta femur: quod in carne esset hominibus locuturus. Per gladium quippe sermo, per femur caro significatur: quia semetipsum exinanivit, formam servi accipiens; ut ille per divinitatem speciosus forma prae filiis hominum, etiam illud fieret per infirmitatem, quod de illo alius propheta, Vidimus eum, et non habebat speciem, neque decorem; sed vultus ejus abjectus, et deformis positio ejus (Isai. LIII, 2). Nam in eodem psalmo, quod non tantum homo, sed etiam Deus sit Christus, apertissime ostenditur, cum subditur: Thronus tuus, Deus, in saeculum saeculi, virga aequitatis virga regni tui. Dilexisti justitiam et odisti iniquitatem; propterea unxit te, Deus, Deus tuus oleo exsultationis prae participibus tuis. Ab unctione quippe, quo graece χρίσμα dicitur, Christus est appellatus: ipse est Deus unctus a Deo, qui et ipsam cum caeteris sacramentis carnalem in spiritualem mutavit unctionem. Ibi ei de Ecclesia dicitur: Astitit regina a dextris tuis in vestitu deaurato, circumamicta varietate. Ubi significatur linguarum varietas in omnibus gentibus: quarum tamen una et simplex fides est intus: Omnis enim pulchritudo filiae regis intrinsecus. Quam Psalmus alloquitur dicens, Audi, filia, et vide: audi promissum, vide completum. Et obliviscere populum tuum et domum patris tui. Sic nova implentur, sic vetera commutantur. Quoniam concupivit rex speciem tuam. Speciem quam fecit ipse per se, non invenit in te. Quomodo enim speciosa esses ejus oculis, quando eras tuis foedata peccatis? Ne tamen spem tuam arbitreris ponendam in homine, sequitur et dicit, Quoniam ipse est Dominus, Deus tuus. Ne formam servi spernas, ne potentis infirmitatem excelsique humilitatem derideas, ipse est Deus tuus. In eo quod parvus apparet, magnus latet; in umbra mortis sol justitiae, in contumelia crucis Dominus gloriae. Quamvis eum persecutores necent, infideles negent; ipse est Dominus Deus tuus: per cujus corpus immutantur, quae antea per umbras figurabantur. 

CAPUT V. 

6. Titulo Psalmi sexagesimi octavi qui de Christi passione scriptus est, etiam mutatio praedicitur. Psalmus quoque sexagesimus octavus habet in titulo: Pro iis quae commutabuntur. Et cantatur ibi passio Domini nostri Jesu Christi, transfigurantis in se quasdam etiam voces membrorum, hoc est fidelium suorum. Non enim ipse ulla delicta habuit, sed nostra portavit: unde dicit, Et delicta mea a te non sunt abscondita. Ibi scriptum est et praenuntiatum, quod in Evangelio legimus factum (Matth. XXVII, 34, 48): Dederunt in escam meam fel, et in siti mea potaverunt me aceto. Per hunc ergo immutata sunt vetera, quae titulus Psalmi praedixerat immutanda. Quod Judaei legentes et non intelligentes, aliquid se dicere existimant, cum requirunt a nobis quomodo accipiamus auctoritatem Legis et Prophetarum, cum sacramenta non observemus quae ibi praecepta sunt. Non observamus, quia mutata sunt: mutata sunt autem, quia mutanda praenuntiata sunt; et in eum credimus, cujus revelatione mutata sunt. Non ergo observamus sacramenta quae ibi praecepta sunt, quia intelligimus quae ibi praedicta sunt, et tenemus quae ibi promissa sunt. Isti autem qui haec nobis objiciunt, adhuc amari sunt ex parentibus suis, qui dederunt in escam Domino fel, et adhuc veteres ex aceto quod ei potandum obtulerunt: et ideo non intelligunt, quia in eis impletur quod sequitur, Fiat mensa eorum coram ipsis in muscipulam, et retributionem et scandalum. Ipsi enim fellei et acidi facti sunt, felleas et acidas escas pani vivo ministrando. Quomodo enim haec videant, de quibus ibi praedictum est, Excaecentur oculi eorum, ne videant? et quomodo sint recti, ut sursum cor habeant, de quibus praedictum est, Et dorsum eorum semper incurva? Nec de omnibus haec dicta sunt: imo vero de omnibus ad quos pertinent quae praedicta sunt. Ad eos enim qui vel tunc ex illis crediderunt in Christum, vel nunc usque credunt, vel deinceps usque in finem saeculi credituri sunt, ista non pertinent, ad verum Israel scilicet, qui videbit Dominum facie ad faciem. Neque enim omnes qui ex Israel sunt, hi Israel sunt: neque qui sunt semen Abraham, omnes filii sunt; sed in Isaac, inquit, vocabitur tibi semen: hoc est, non ii qui filii carnis, hi filii Dei, sed filii promissionis deputantur in semen (Rom. IX, 6-8). Sed hi pertinent ad spiritualem Sion et civitates Judae, id est, Ecclesias: de quibus Apostolus dicit, Eram autem ignotus facie Ecclesiis Judaeae, quae sunt in Christo (Galat. I, 22). Quoniam, sicut in eodem psalmo paulo post ponitur, Deus salvam faciet Sion, et aedificabuntur civitates Judae. Et inhabitabunt eam, et haereditate acquirent eam. Et semen servorum ejus possidebunt eam, et qui diligunt nomen ejus, inhabitabunt in ea. Sed cum haec audiunt Judaei, carnaliter accipiunt, et terrenam Jerusalem cogitant, quae servit cum filiis suis: non matrem nostram aeternam in coelis (Id. IV, 25, 26). 

CAPUT VI. 

7. Titulus quoque Psalmi septuagesimi noni praenuntiat mutationem. Mutationis faciendae testimonia contra Judaeos apertiora. Item psalmus septuagesimus nonus simili titulo praenotatur: Pro iis quae immutabuntur. In quo psalmo inter caetera scriptum est, Respice de coelo, et vide, et visita vineam istam: et perfice eam quam plantavit dextera tua; et super Filium hominis, quem confirmasti tibi. Ipsa est enim vinea de qua dicitur: Vineam ex Aegypto transtulisti. Non enim Christus aliam plantavit; sed ipsam, veniendo, in melius commutavit. Sic et in Evangelio legitur: Malos male perdet, et vineam suam locabit aliis agricolis (Matth. XXI, 41). Non enim ait, Eradicabit, aliamque plantabit; sed, eamdem ipsam locabit aliis agricolis. Eadem namque est sanctorum societate civitas Dei et congregatio filiorum promissionis, mortalium decessione ac successione complenda, atque in fine saeculi simul in omnibus immortalitatem debitam receptura: quae alio modo in alio psalmo per olivam fructiferam significatur, et dicit, Ego autem sicut oliva fructifera in domo Dei, speravi in misericordia Dei in aeternum, Et in saeculum saeculi (Psal. LI, 10). Neque quia fracti sunt infideles et superbi, ac per hoc infructuosi rami, ut insereretur oleaster Gentium, ideo perire potuit radix Patriarcharum et Prophetarum. Quia etsi fuerit, inquit Isaias, numerus filiorum Israel sicut arena maris, reliquiae salvae fient (Isai. X, 22): sed per eum de quo dicitur, et super Filium hominis, quem confirmasti tibi; et de quo repetitur, Fiat manus tua super virum dexterae tuae, et super Filium hominis, quem confirmasti tibi. Et non discedimus a te. Per hunc filium hominis, id est Christum Jesum, et de suis reliquis, hoc est Apostolis, et aliis multis, qui ex Israelitis in Christum Deum crediderunt, accedente plenitudine Gentium, vinea sancta perficitur: et in remotione veterum, atque institutione novorum sacramentorum titulus ejus psalmi, Pro his quae commutabuntur, impletur. 8. Apertioribus itaque testimoniis cum eis agendum est, quae sive consentiant, sive dissentiant, tamen sentiant. Ecce dies veniunt, dicit Dominus, et confirmabo super domum Jacob testamentum novum, non secundum testamentum quod constitui patribus eorum, in die qua apprehendi manum eorum, ut educerem eos de terra Aegypti (Jerem. XXXI, 31, 32). Ista certe praedicta mutatio, non per Psalmorum titulos intelligentibus paucis significatur, sed manifesto praeconio propheticae vocis exprimitur. Aperte promissum est testamentum novum, non secundum testamentum quod factum est ad populum, quando eductus est de Aegypto. Cum ergo in illo veteri testamento praecepta sint ista, quae nos ad novum pertinentes observare non cogimur, cur non Judaei se potius in vetustate supervacanea remansisse cognoscunt, quam nobis nova promissa tenentibus; quod vetera non observemus, objiciunt? Quoniam ergo, sicut scriptum est in Cantico canticorum, Aspiravit dies, removeantur umbrae (Cant. II, 17); spiritualis significatio jam lucescat, carnalis celebratio jam quiescat. Deus deorum Dominus locutus est, et vocavit terram a solis ortu usque ad occasum: utique omnem terram ad testamentum novum, cui dicitur in alio psalmo, Cantate Domino canticum novum; cantate Domino omnis terra. Non ergo sicut antea ex monte Sina locutus est uni populo, quem vocavit ex Aegypto Deus deorum; sed sic locutus est, ut vocaret terram a solis ortu usque ad occasum. Quam si Judaeus vellet intelligere locutionem, audiret hanc vocationem, et in eis esset quibus in eodem psalmo dicitur, Audi, populus meus, et loquar tibi, Israel, et testificabor tibi: Deus, Deus tuus ego sum. Non super sacrificia tua arguam te; holocausta autem tua in conspectu meo semper. Non accipiam de domo tua vitulos, neque de gregibus tuis hircos: quoniam meae sunt omnes bestiae silvae, pecora in montibus et boves; cognovi omnia volatilia coeli, et species agri mecum est. Si esuriero, non dicam tibi: meus est enim orbis terrae et plenitudo ejus. Numquid manducabo carnes taurorum, aut sanguinem hircorum potabo? Immola Deo sacrificium laudis, et redde Altissimo preces tuas. Et invoca me in die tribulationis, et eruam te, et glorificabis me. Certe et hic sacrificiorum veterum aperta mutatio est. Illa enim Deus accepturum se non fore praedixit, cultoribus suis sacrificium laudis indixit: et hoc non quod a nobis tanquam indigens expetat laudem, sed ut in ea nobis consulat ad salutem. Nam eumdem psalmum ita conclusit: Sacrificium laudis glorificabit me; et ibi via est, ubi ostendam illi salutare Dei (Psal. XLIX). Quid vero est salutare Dei, nisi Filius Dei, Salvator mundi; dies Filius ex die Patre, hoc est lumen ex lumine, cujus adventus revelavit testamentum novum? Unde etiam ubi dicitur, Cantate Domino canticum novum; cantate Domino, omnis terra. Cantate Domino, benedicite nomen ejus; statim evangelizandus ipse monstratur, atque additur, Bene nuntiate diem ex die salutare ejus (Psal. XCV 1, 2). Ipse igitur sacerdos et victima sacrificium laudis implevit, malorum operum tribuens indulgentiam, et bene operandi largiens gratiam. Ad hoc enim Domino sacrificium laudis ab ejus cultoribus immolatur, ut qui gloriatur, in Domino glorietur (I Cor. I, 31). 

CAPUT VII. 

9. Judaei prophetias quasdam pro se non recte interpretantes. Quae magis in Judaeos quadrant Prophetarum voces. Sed hoc Judaei cum audiunt, erecta cervice respondent: Nos sumus; de nobis hoc dictum est, nobis hoc dictum est. Nos enim sumus Israel populus Dei: nos in verbis dicentis agnoscimus, Audi, populus meus, et loquar tibi, Israel, et testificabor tibi. Quid sumus ad ista dicturi? Novimus quidem Israel spiritualem, de quo dicit Apostolus, Et quicumque hanc regulam sequuntur, pax super illos et misericordia, et super Israel Dei (Galat. VI, 16): istum autem Israel scimus esse carnalem, de quo idem dicit, Videte Israel secundum carnem (I Cor. X, 18). Sed ista isti non capiunt, et eo se ipsos carnales esse convincunt. Quos paululum quasi praesentes alloqui libet: Itane vos ad eum populum pertinetis, quem vocavit Deus deorum a solis ortu usque ad occasum? Nonne vos ex Aegypto in terram Chanaan translati estis? non illuc vocati a solis ortu usque ad occasum, sed inde dispersi in solis ortum et in occasum. Nonne vos ad ejus inimicos potius pertinetis, qui dicit in psalmo, Deus meus demonstravit mihi in inimicis meis, ne occideris eos, ne quando obliviscantur legis tuae: disperge illos in virtute tua (Psal. LVIII, 12)? Unde non obliviscentes legem Dei, sed eamdem circumferentes, Gentibus ad testimonium, vobis ad opprobrium, nescientes eam populo ministratis, qui vocatus est a solis ortu usque ad occasum. An vero negabitis? et ea quae tanta auctoritate praedicta, tanta manifestatione completa sunt, aut majore caecitate non intuemini, aut mirabili impudentia non fatemini? Quid ergo ad illud responsuri estis, quod Isaias propheta proclamat: Erit in novissimis temporibus manifestus mons domus Domini, paratus in cacumine montium, et exaltabitur super colles; et venient ad eum universae gentes, et dicent: Venite, ascendamus in montem Domini, et in domum Dei Jacob, et annuntiabit nobis viam salutis, et ingrediemur in eam; ex Sion enim lex prodiet, et verbum Domini ex Jerusalem (Isai. II, 2 et 3)? An et hic dicturi estis, Nos sumus; quoniam audistis domum Jacob et Sion et Jerusalem? Quasi nos negemus de semine Jacob esse Christum Dominum secundum carnem, qui significatus est vocabulo montis parati super cacumen montium, quod omnes celsitudines ejus celsitudo transcendit: aut negemus Apostolos et illas Ecclesias Judaeae, quae post Christi resurrectionem in eum continuo crediderunt, ad domum Jacob pertinere: aut vero alius intelligendus sit spiritualiter Jacob, quam ipse populus christianus; qui cum sit minor natu, quam populus Judaeorum, tamen eum crescendo superat, et subdit: ut impleatur quod de duobus illis fratribus in figura praedictum est, Et major serviet minori (Gen. XXV, 23). Sion autem et Jerusalem quamvis spiritualiter intelligatur Ecclesia, magis tamen adversus istos idoneum testimonium est, quia ex isto loco, ubi Christum crucifixerunt, et lex et verbum Domini processit ad Gentes. Lex enim quae illis per Moysen data est, de qua superbius extolluntur, et de qua melius convincuntur, non intelligitur prodisse de Sion et Jerusalem, sed de monte Sina. Ad terram quippe promissionis, ubi est Sion, quae appellatur etiam Jerusalem, post quadraginta annos cum ipsa Lege venerunt: non autem ibi eam vel inde acceperunt. Evangelium vero Christi, et Lex fidei, quod certum est, inde processit. Sicut etiam ipse Dominus, posteaquam resurrexit, loquens discipulis suis, et ostendens praedicta divinorum eloquiorum in se esse completa: Quoniam sic scriptum est, inquit, et sic oportuit Christum pati, et resurgere a mortuis die tertio, et praedicari in nomine ejus poenitentiam et remissionem peccatorum per omnes gentes, incipientibus ab Jerusalem (Luc. XXIV, 46, 47). Ecce quod prophetavit Isaias dicens: Ex Sion enim lex prodiet, et verbum Domini ex Jerusalem. Ibi enim veniens desuper secundum Domini promissionem Spiritus sanctus, eos quos tunc una domus continebat, implevit, et loqui linguis omnium gentium fecit (Act. II, 1-6): et inde exierunt praedicare Evangelium in notitiam omnium gentium. Sicut enim Lex illa, quae processit de monte Sina, quinquagesimo die post celebratum Pascha conscripta est digito Dei, quo significatur Spiritus sanctus: ita Lex ista, quae processit de Sion et Jerusalem, non in tabulis lapideis, sed in tabulis cordis sanctorum Evangelistarum scripta est per Spiritum sanctum, quinquagesimo die post verum Pascha passionis et resurrectionis Domini Christi; quo die Spiritus sanctus est missus, qui fuerat ante promissus. 10. Ite nunc, o Israelitae secundum carnem, non secundum spiritum; ite nunc, et adhuc contradicite apertissimae veritati: et cum auditis, Venite, ascendamus in montem Domini, et in domum Dei Jacob; dicite, Nos sumus; ut caeci offendatis in montem, ubi collisa facie pejus perdatis frontem. Si vere vultis dicere, Nos sumus; ibi hoc dicite, ubi auditis, Ab iniquitatibus populi mei ductus est ad mortem (Isai. LIII, 8). De Christo enim dictum est, quem vos in parentibus vestris duxistis ad mortem; qui sicut ovis ad immolandum ductus est, ut Pascha, quod nescientes celebratis, nescientes saeviendo impleretis. Si vere vultis dicere, Nos sumus; tunc dicite, quando auditis, Incrassa cor populi hujus, et aures eorum oppila, et oculos eorum grava (Id. VI, 10). Tunc dicite, Nos, sumus; quando auditis, Tota die expandi manus meas ad populum non credentem, et contradicentem (Id. LXV, 2). Tunc dicite, Nos sumus; quando auditis, Excaecentur oculi eorum ne videant, et dorsa eorum semper incurva (Psal. LXVIII, 24). In his atque hujusmodi propheticis vocibus dicite, Nos sumus; ubi sine ulla dubitatione vos estis: sed sic caeci estis, ut esse vos dicatis ubi non estis, et non vos agnoscatis ubi estis. 

CAPUT VIII. 

11. Judaeorum a Deo dimissio per Isaiam praenuntiata. Sed in haec manifestiora quae dicturus sum, paulisper attendite. Certe cum auditis in bono Israel, dicitis, Nos sumus; et cum auditis in bono Jacob, dicitis, Nos sumus. Et cum a vobis causa requiritur, respondetis, Quoniam Jacob ipse est et Israel, ex quo patriarcha propagati sumus, unde merito patris nostri appellatione censemur. Non ergo vos alto et gravi somno dormientes, ad spiritualia quae non capitis excitamus; neque nunc quomodo spiritualiter accipienda sint ista vocabula, vobis in auditu et visu spirituali surdis et caecis persuadere conamur. Nempe sicut vos fatemini, et lectio libri Geneseos manifeste declarat, unus homo erat Jacob et Israel (Gen. XXXII, 28); et unde gloriamini, ipsa est domus Jacob, quae domus est Israel. Quid ergo est, quod idem ipse propheta, cum praenuntiasset montem futurum paratum in cacumine montium, ad quem venturae essent universae gentes; quia non de monte Sina uni genti, sed de Sion et Jerusalem lex et verbum Domini processurum esset omnibus gentibus; quod manifestissime in Christo et Christianis videmus impletum: paulo post dicit, Et nunc tu, domus Jacob, venite, ambulemus in luce Domini? Hic profecto dicetis, ut soletis, Nos sumus; sed quod sequitur, paulisper attendite, ut cum dixeritis quod vultis, etiam quod non vultis audiatis. Nam Propheta conjungit et dicit, Dimisit enim plebem suam, domum Israel (Isai. II, 5, 6). Hic dicite, Nos sumus; hic vos agnoscite, et nobis quia ista commemoravimus, ignoscite. Si enim libenter auditis, ad vestrum dicuntur alloquium; si vero indignanter auditis, ad vestrum dicuntur opprobrium. Dicantur tamen oportet, sive volentibus, sive nolentibus vobis. Ecce, non ego, sed propheta quem legitis, per quem Deum locutum non potestis negare, quem de auctoritate divinarum Scripturarum non potestis auferre, quemadmodum illi Dominus imperavit, exclamat vehementer, et sicut tuba exaltat vocem suam (Isai. LVIII, 1), vosque increpat, dicens: Et nunc tu, domus Jacob, venite, ambulemus in luce Domini. Occidistis Christum in parentibus vestris. Tamdiu non credidistis, et contradixistis: sed nondum peristis, quia nondum de corpore existis; et nunc habetis spatium poenitendi, et nunc venite. Olim quidem debuistis, sed et nunc venite: nondum finiti sunt dies, cui nondum venit ultimus dies. Aut si vos tanquam domum Jacob Prophetam secutos, jam in luce Domini creditis ambulare, domum Israel quam dimisit ostendite. Nos enim utrosque monstramus, et quos ex illa domo vocando discreverit, et quos illic remanentes dimiserit. Vocavit enim inde non solum Apostolos, sed etiam post Christi resurrectionem populum magnum; unde superius jam diximus: dimisit autem illos, quos etiam vos non credendo imitamini; et vos ipsos, qui eos imitando in eadem pernicie demoramini. Aut si vos estis quos inde vocavit, ubi sunt quos dimisit? Non enim potestis dicere, quod nescio quam aliam gentem dimiserit; cum Propheta clamet: Dimisit enim plebem suam, domum Israel. Ecce quod estis, non quod vos esse jactatis. Dimisit enim et vineam, de qua exspectavit ut faceret uvas, fecit autem spinas; et mandavit nubibus suis ne pluerent super eam imbrem. Sed etiam inde eos vocavit, quibus dicit: Judicate inter me et vineam meam (Id. V, 2-6). De quibus et Dominus ait: Si ego in Beelzebub ejicio daemonia, filii vestri in quo ejiciunt? Ideo ipsi judices erunt vestri (Matth. XII, 27). Quibus hoc promittens: Sedebitis, inquit, super duodecim sedes, judicantes duodecim tribus Israel (Id. XIX, 28). Sedebit itaque domus Jacob, quae in luce Domini vocata ambulavit, judicare domum Israel, hoc est, plebem ipsius quam dimisit. Quomodo enim juxta eumdem prophetam, Lapis quem reprobaverunt oedificantes, hic factus est in caput anguli (Isai XXVIII, 16, et Psal. CXVII, 22); nisi quod ex circumcisione et praeputio populi tanquam parietes de diverso venientes, in angulo sibimet tanquam in pacis osculo copulantur? Unde dicit Apostolus: Ipse est enim pax nostra, qui fecit utraque unum (Ephes. II, 14). Qui ergo ex domo Jacob sive Israel vocantem secuti sunt, ipsi sunt lapidi angulari cohaerentes, et in Domini luce ambulantes: quos vero ibi dimisit, ipsi sunt ruinam aedificantes, et angularem lapidem reprobantes. 

CAPUT IX. 

12. Dimissio Judaeorum clarius praedicta per Malachiam. Sacrificium Christianorum ubique in terra et in coelo offertur. Postremo si haec verba prophetica secundum cor vestrum in alium sensum detorquere conamini, o Judaei, contra salutem vestram resistentes Filio Dei; si haec, inquam, verba sic vultis accipere, ut eadem sit plebs et domus Jacob vel Israel, et vocata et dimissa; non in aliis vocata, in aliis dimissa, sed universa propterea vocata, ut ambularet in luce Domini; quoniam propterea erat dimissa, quod non ambulabat in luce Domini; aut certe sic in aliis vocata, in aliis dimissa, ut nulla facta separatione mensae Dominicae, ad Christi sacrificium pertinente, sub eisdem veteribus sacramentis essent utrique, et ii scilicet qui in luce Domini ambulantes ejus praecepta servarunt, et ii qui justitiam respuentes ab eo deseri meruerunt: si haec ergo sic intelligere vultis, quid dicturi estis, et quomodo alium prophetam intellecturi, qui vobis omnino hanc amputat vocem, tanta manifestatione clamantem, Non est mihi voluntas in vobis, dicit Dominus omnipotens, et sacrificium non accipiam de manibus vestris. Quia ab oriente sole usque in occidentem nomen meum clarum factum est in gentibus; et in omni loco sacrificium offertur nomini meo, sacrificium mundum: quoniam magnum nomen meum in gentibus, dicit Dominus omnipotens (Malach. I, 10, 11). Qua tandem voce tantae rerum evidentiae reclamatis? Quid vos amplius nimis impudenter extollitis, ut graviore ruina miserabilius pereatis? Non est mihi voluntas in vobis, dicit, non quicumque, sed Dominus omnipotens. Quid tantum de Abrahae semine gloriamini, qui ubicumque auditis Jacob aut Israel, aut domum Jacob vel domum Israel, cum aliqua laude dici, contenditis hoc non potuisse dici, nisi de vobis? cum Dominus omnipotens dicat, Non est mihi voluntas in vobis, et sacrificium non accipiam de manibus vestris. Certe hic negare non potestis, non solum illum non accipere sacrificium de manibus vestris, sed nec vos illi offerre manibus vestris. Locus enim unus est lege Domini constitutus, ubi manibus vestris sacrificia jussit offerri, praeter quem locum omnino prohibuit. Hunc ergo locum quoniam pro vestris meritis amisistis, etiam sacrificium quod ibi tantum licebat offerri, in locis offerre aliis non audetis. Ecce omnino impletum est quod ait Propheta, Et sacrificium non accipiam de manibus vestris. Nam si in terrena Jerusalem maneret vobis templum et altare, possetis dicere in eis hoc esse completum, quorum iniquorum inter vos constitutorum sacrificia Dominus non acceptat; aliorum vero ex vobis atque in vobis acceptare sacrificia, qui Dei praecepta custodiunt. Hoc non est cur possit dici, ubi nullus omnino vestrum est, qui secundum Legem, quae de monte Sina processit, manibus suis sacrificium possit offerre. Neque hoc ita praedictum et impletum est, ut vos prophetica sententia respondere permittat, Quia manibus non offerimus carnem, sed corde et ore offerimus laudem, secundum illud in Psalmo: Immola Deo sacrificium laudis (Psal. XLIX, 14). Etiam hinc contradicit vobis, qui dicit, Non est mihi voluntas in vobis. 13. Deinde ne existimetis, non offerentibus vobis, nec illo accipiente de manibus vestris, Deo sacrificium non offerri; quo quidem ille non eget, qui bonorum nostrorum nullius indiget: tamen quia sine sacrificio non est, quod non illi, sed nobis utile est, adjungit et dicit, Quia ab oriente sole usque in occidentem nomen meum clarum est factum in gentibus; et in omni loco sacrificium offertur nomini meo, sacrificium mundum: quoniam magnum nomen meum in gentibus, dicit Dominus omnipotens. Quid ad haec respondetis? Aperite oculos tandem aliquando, et videte, ab oriente sole usque in occidentem, non in uno, sicut vobis fuerat constitutum, sed in omni loco offerri sacrificium Christianorum; non cuilibet deo, sed ei qui ista praedixit, Deo Israel. Unde et alibi dicit Ecclesiae suae: Et qui eruit te, ipse Deus Israel, universae terrae vocabitur (Isai. LIV, 5). Scrutamini Scripturas, in quibus putatis vos habere vitam aeternam (Joan. V, 39). Et profecto haberetis, si Christum in eis intelligeretis, et teneretis. Sed perscrutamini eas: ipsae testimonium perhibent de hoc sacrificio mundo, quod offertur Deo Israel; non ab una gente vestra, de cujus manibus non se accepturum praedixit; sed ab omnibus gentibus, quae dicunt, Venite, ascendamus in montem Domini (Isai. II, 3). Nec in uno loco, sicut vobis praeceptum erat in terrena Jerusalem; sed in omni loco, usque in ipsam Jerusalem. Nec secundum ordinem Aaron, sed secundum ordinem Melchisedec. Christo enim dictum est, et de Christo tanto ante praedictum est, Juravit Dominus, et non poenitebit eum, Tu es sacerdos in aeternum secundum ordinem Melchisedec (Psal. CIX, 4). Quid est, Juravit Dominus; nisi, inconcussa veritate firmavit? et quid est, non poenitebit eum, nisi, hoc sacerdotium nulla omnino ratione mutabit? Neque enim sicut hominem, poenitet Deum: sed Dei dicitur poenitentia, quamvis ab illo institutae, rei cujusque mutatio, quae credebatur esse mansura. Proinde cum dicit, Non poenitebit eum, Tu es sacerdos in aeternum secundum ordinem Melchisedec; satis ostendit eum poenituisse, hoc est, eum mutare voluisse sacerdotium quod constituerat secundum ordinem Aaron: sicut de utroque videmus impletum. Nam et Aaron sacerdotium jam nullum est in aliquo templo, et Christi sacerdotium in aeternum perseverat in coelo. 14. Ad hanc ergo lucem Domini vocat vos Propheta, cum dicit, Et nunc tu, domus Jacob, venite, ambulemus in luce Domini. Tu, domus Jacob, quam vocavit et elegit; non Tu, quam dimisit. Dimisit enim plebem suam, domum Israel. (Isai, II, 5, 6). Quicumque inde venire vultis, ad hanc pertinebitis, quam vocavit; illa carebitis, quam dimisit. Lux quippe Domini, in qua ambulant gentes, illa est de qua idem propheta dicit, Dedi te in lucem gentium, ut sis salus mea usque in fines terrae (Id. XLIX, 6). Cui hoc dictum est, nisi Christo? de quo impletum est, nisi de Christo? Non est ista lux in vobis, de quibus identidem dictum est: Dedit illis Deus spiritum compunctionis; oculos, ut non videant; et aures, ut non audiant, usque in hodiernum diem (Rom. XI, 8). Non est, inquam, in vobis haec lux: ideo nimia caecitate lapidem reprobatis, qui factus est in caput anguli. Ergo, Accedite ad eum, et illuminamini (Psal. XXXIII, 6). Quid est, Accedite; nisi, credite? Quo enim eatis, ut ad eum accedatis; cum ille sit lapis de quo Daniel propheta dicit, quod crescendo tam magnus mons factus sit, ut impleret universam faciem terrae (Dan. II, 35)? Sic enim et gentes quae dicunt, Venite, ascendamus in montem Domini, nusquam terrarum pergere et pervenire contendunt. Ubi sunt, ibi ascendunt: quia in omni loco sacrificium offertur secundum ordinem Melchisedec. Et sicut alius propheta dicit, Exterminat Deus omnes deos gentium terrae, et adorant eum unusquisque de loco suo (Sophon. II, 11). Cum ergo vobis dicitur, Accedite ad eum: non vobis dicitur, Naves aut jumenta praeparate, et vestris victimis onerate, et de tam longinquo pergite ad locum ubi Deus sacrificia vestrae devotionis acceptet; sed, Accedite ad eum qui in vestris auribus praedicatur, accedite ad eum qui ante oculos vestros glorificatur. Ambulando non laborabitis: ibi enim acceditis, ubi creditis. 

CAPUT X. 

15. Qua charitate invitandi Judaei ad fidem. Haec, charissimi, sive gratanter, sive indignanter audiant Judaei, nos tamen ubi possumus, cum eorum dilectione praedicemus. Nec superbe gloriemur adversus ramos fractos: sed potius cogitemus cujus gratia, et quanta misericordia, et in qua radice inserti sumus; ut non alta sapientes, sed humilibus consentientes (Beda seu Florus, ad Rom. XI), non eis cum praesumptione insultando, sed cum tremore exsultando dicamus (Psal. II, 11), Venite, ambulemus in luce Domini, quoniam magnum nomen ejus in gentibus. Si enim audierint et obaudierint, erunt inter eos quibus dictum est: Accedite ad eum, et illuminamini (Rom. XI); et vultus vestri non erubescent. Si autem audiunt et non obaudiunt, vident et invident, inter eos sunt de quibus dictum est: Peccator videbit, et irascetur; dentibus suis frendet, et tabescet (Psal. CXI, 10). Ego autem, dicit Ecclesia Christo, velut oliva fructifera in domo Domini, speravi in misericordia Dei in aeternum, et in saeculum saeculi (Psal. LI, 10).</text>
      <sha1>hrtto5npssas4b4uchqywuklc2gfx6q</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Contra epistolam Manichaei (ed. Migne)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>51824</id>
    <revision>
      <id>223858</id>
      <parentid>170619</parentid>
      <timestamp>2024-12-19T12:10:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Mizardellorsa</username>
        <id>3917</id>
      </contributor>
      <origin>223858</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="93486" sha1="bf7cv35z3hbanok31e8kpkdysb8gl1w" xml:space="preserve">
{{titulus2
|Scriptor= Aurelius Augustinus
|OperaeTitulus= Contra epistolam Manichaei 
|OperaeWikiPagina=Contra epistolam Manichaei (ed. Migne)
|Annus= Saeculo V
|SubTitulus= (ed. Migne) 
|Genera=Theologia
|Editio=Migne 1841
|Fons=[http://www.mlat.uzh.ch/MLS/xanfang.php?tabelle=Augustinus_Hipponensis_cps2&amp;corpus=2&amp;allow_download=0&amp;lang=0 Corpus Corporum] 
}}
'''[[Patrologia Latina/42|Migne ''Patrologia Latina'' Tomus 42]]'''

''AugHip.CoEpMa 42 Augustinus Hipponensis354-430 Parisiis J. P. Migne 1841 early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin orthography latin'' 

Contra epistolam Manichaei

Refellit priores partes Epistolae Manichaei, ostendens ipsum pro manifesta quam pollicebatur, et pro certa cognitione, nonnisi incerta et absurda deliramenta suis sectatoribus proponere.

CAPUT PRIMUM. 

1. Haeretici sanandi magis quam perdendi. Unum verum Deum omnipotentem, ex quo omnia, per quem omnia, in quo omnia, et rogavi et rogo, ut in refellenda et revincenda haeresi vestra, Manichaei, cui et vos fortasse imprudentius quam malitiosius adhaesistis, det mihi mentem pacatam atque tranquillam, et magis de vestra correctione, quam de subversione cogitantem. Quanquam enim Dominus per suos servos regna subvertat erroris; ipsos tamen homines, in quantum homines sunt, emendandos esse potius, quam perdendos jubet. Et quidquid divinitus ante illud ultimum judicium vindicatur, sive per improbos sive per justos, sive per nescientes sive per scientes, sive occulte sive palam; non ad interitum hominum, sed ad medicinam valere credendum est: quam qui respuerint, extremo supplicio praeparantur. Quapropter cum in hac universitate rerum, alia sint quae valent ad corporalem vindictam, sicut ignis, et venenum, et morbus, et caetera hujusmodi; alia quibus apud seipsum non molestiis corporis sui, sed cupiditatum suarum laqueis animus puniatur, sicuti est damnum, exsilium, orbitas, contumelia, et his similia; quaedam vero non sint cruciamenta, sed quasi fomenta et lenimenta languentium, ut sunt consolationes, cohortationes, disputationes; et quaecumque sunt talia: horum omnium quaedam etiam per malos nescientes operatur summa Dei justitia, quaedam autem per scientes bonos. Nostrum igitur fuit eligere et optare meliora, ut ad vestram correctionem aditum haberemus, non in contentione et aemulatione et persecutionibus; sed mansuete consolando, benevole cohortando, leniter disputando: sicut scriptum est, Servum autem Domini non oportet litigare; sed mitem esse ad omnes, docibilem, patientem, in modestia corripientem diversa sentientes (II Tim. II, 24, 25). Nostrum ergo fuit velle has partes expetere: Dei est volentibus et petentibus donare quod bonum est. 

CAPUT II. 2. Causae cur mitius agendum cum Manichaeis. Illi in vos saeviant, qui nesciunt cum quo labore verum inveniatur, et quam difficile caveantur errores. Illi in vos saeviant, qui nesciunt quam rarum et arduum sit carnalia phantasmata piae mentis serenitate superare. Illi in vos saeviant, qui nesciunt cum quanta difficultate sanctur oculus interioris hominis, ut possit intueri solem suum: non istum quem vos colitis coelesti corpore, oculis carneis et hominum et pecorum fulgentem atque radiantem, sed illum de quo scriptum est per prophetam, Ortus est mihi justitiae sol (Malach. IV, 2); et de quo dictum est in Evangelio, Erat lumen verum, quod illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum (Joan. I, 9). Illi in vos saeviant, qui nesciunt quibus suspiriis et gemitibus fiat, ut ex quantulacumque parte possit intelligi Deus. Postremo, illi in vos saeviant, qui nunquam tali errore decepti sunt, quali vos deceptos vident. 

CAPUT III. 3. Augustinus quondam manichaeus. Ego autem qui diu multumque jactatus tandem respicere potui quid sit illa sinceritas, quae sine inanis fabulae narratione percipitur; qui vanas imaginationes animi mei variis opinionibus erroribusque collectas vix miser merui Domino opitulante convincere; qui me ad detergendam caliginem mentis, tam tarde clementissimo medico vocanti blandientique subjeci; qui diu flevi, ut incommutabilis et immaculabilis substantia concinentibus divinis Libris sese mihi persuadere intrinsecus dignaretur; qui denique omnia illa figmenta, quae vos diuturna consuetudine implicatos et constrictos tenent, et quaesivi curiose, et attente audivi, et temere credidi, et instanter quibus potui persuasi, et adversus alios pertinaciter animoseque defendi; saevire in vos omnino non possum, quos sicut meipsum illo tempore, ita nunc debeo sustinere, et tanta patientia vobiscum agere, quanta mecum egerunt proximi mei, cum in vestro dogmate rabiosus et caecus errarem. 4. Ut autem facilius mitescatis, et non inimico animo vobisque pernicioso mihi adversemini, illud quovis judice impetrare me a vobis oportet, ut ex utraque parte omnis arrogantia deponatur. Nemo nostrum dicat jam se invenisse veritatem: sic eam quaeramus, quasi ab utrisque nesciatur. Ita enim diligenter et concorditer quaeri poterit, si nulla temeraria praesumptione inventa et cognita esse credatur. Aut si hoc a vobis impetrare non possum, saltem illud concedite, ut vos tanquam incognitos nunc primum audiam, nunc primum discutiam. Justum puto esse quod postulo: hac sane lege servata, ut vobiscum non orem, non conventicula celebrem, non Manichaei nomen accipiam, si non mihi de omnibus rebus ad salutem animae pertinentibus sine ulla caligine rationem perspicuam dederitis. 

CAPUT IV. 5. Argumenta fidei catholicae. In catholica enim Ecclesia, ut omittam sincerissimam sapientiam, ad cujus cognitionem pauci spirituales in hac vita perveniunt, ut eam ex minima quidem parte, quia homines sunt, sed tamen sine dubitatione cognoscant: caeteram quippe turbam non intelligendi vivacitas, sed credendi simplicitas tutissimam facit: ut ergo hanc omittam sapientiam, quam in Ecclesia esse catholica non creditis; multa sunt alia quae in ejus gremio me justissime teneant. Tenet consensio populorum atque gentium: tenet auctoritas miraculis inchoata, spe nutrita, charitate aucta, vetustate firmata: tenet ab ipsa sede Petri apostoli, cui pascendas oves suas post resurrectionem Dominus commendavit, usque ad praesentem episcopatum successio sacerdotum: tenet postremo ipsum Catholicae nomen, quod non sine causa inter tam multas haereses sic ista Ecclesia sola obtinuit, ut cum omnes haeretici se catholicos dici velint, quaerenti tamen peregrino alicui, ubi ad Catholicam conveniatur, nullus haereticorum vel basilicam suam vel domum audeat ostendere. Ista ergo tot et tanta nominis christiani charissima vincula recte hominem tenent credentem in catholica Ecclesia, etiamsi propter nostrae intelligentiae tarditatem vel vitae meritum veritas nondum se apertissime ostendat. Apud vos autem, ubi nihil horum est quod me invitet ac teneat, sola personat veritatis pollicitatio: quae quidem si tam manifesta monstratur, ut in dubium venire non possit, praeponenda est omnibus illis rebus, quibus in Catholica teneor; si autem tantummodo promittitur, et non exhibetur, nemo me movebit ab ea fide quae animum meum tot et tantis nexibus christianae religioni astringit. 

CAPUT V. 6. Contra titulum Epistolae Manichaei. Videamus igitur quid me doceat Manichaeus, et potissimum illum consideremus librum, quem Fundamenti Epistolam dicitis, ubi totum pene quod creditis continetur. Ipsa enim nobis illo tempore miseris quando lecta est, illuminati dicebamur a vobis. Certe sic incipit: Manichaeus apostolus Jesu Christi providentia Dei Patris. Haec sunt salubria verba, de perenni ac vivo fonte. Jam cum bona patientia, si placet, attendite quid quaeram. Non credo istum esse apostolum Christi. Quaeso ne succenseatis, et maledicere incipiatis. Nostis enim me statuisse, nihil a vobis prolatum temere credere. Quaero ergo quis sit iste Manichaeus? Respondebitis: Apostolus Christi. Non credo: quid jam dicas aut facias, non habebis; promittebas enim scientiam veritatis, et nunc quod nescio cogis ut credam. Evangelium mihi fortasse lecturus es, et inde Manichaei personam tentabis asserere. Si ergo invenires aliquem, qui Evangelio nondum credit, quid faceres dicenti tibi, Non credo? Ego vero Evangelio non crederem, nisi me catholicae Ecclesiae commoveret auctoritas. Quibus ergo obtemperavi dicentibus, Crede Evangelio; cur eis non obtemperem dicentibus mihi, Noli credere Manichaeis? Elige quid velis. Si dixeris, Crede Catholicis; ipsi me monent ut nullam fidem accommodem vobis: quapropter non possum illis credens, nisi tibi non credere. Si dixeris, Noli Catholicis credere; non recte facies per Evangelium me cogere ad Manichaei fidem, quia ipsi Evangelio Catholicis praedicantibus credidi. Si autem dixeris, Recte credidisti Catholicis laudantibus Evangelium; sed non recte illis credidisti vituperantibus Manichaeum: usque adeo me stultum putas, ut nulla reddita ratione quod vis credam, quod non vis non credam? Multo enim justius atque cautius facio, si Catholicis quoniam semel credidi, ad te non transeo, nisi me non credere jusseris, sed manifestissime ac apertissime scire aliquid feceris. Quocirca si mihi rationem redditurus es, dimitte Evangelium. Si ad Evangelium te tenes, ego me ad eos teneam, quibus praecipientibus Evangelio credidi; et his jubentibus tibi omnino non credam. Quod si forte in Evangelio aliquid apertissimum de Manichaei apostolatu invenire potueris, infirmabis mihi Catholicorum auctoritatem, qui jubent ut tibi non credam: qua infirmata, jam nec Evangelio credere potero, quia per eos illi credideram; ita nihil apud me valebit, quidquid inde protuleris. Quapropter si nihil manifestum de Manichaei apostolatu in Evangelio reperitur, Catholicis potius credam quam tibi. Si autem aliquid inde manifestum pro Manichaeo legeris, nec illis, nec tibi: illis, quia de te mihi mentiti sunt; tibi autem, quia eam scripturam mihi profers, cui per illos credideram, qui mihi mentiti sunt. Sed absit ut ego Evangelio non credam. Illi enim credens, non invenio quomodo possim etiam tibi credere. Apostolorum enim nomina, quae ibi leguntur (Matth. X, 2-4; Marc. III, 13-19, et Luc. VI, 13-16), non inter se continent nomen Manichaei. In locum autem traditoris Christi quis successerit, in Apostolorum Actibus legimus (Act. I, 26): cui libro necesse est me credere, si credo Evangelio, quoniam utramque Scripturam similiter mihi catholica commendat auctoritas. In eodem etiam libro de vocatione atque apostolatu Pauli vulgatissimam tenemus historiam (Id. IX). Lege mihi jam, si potes, in Evangelio, ubi Manichaeus apostolus dictus est; vel in aliquo alio libro, cui me jam credidisse confiteor. An illud lecturus es, ubi Spiritum sanctum paracletum Dominus promisit Apostolis? De quo loco vide quot et quanta sint, quae me revocent et deterreant ne Manichaeo credam. 

CAPUT VI. 7. Cur apostolum Christi se scripserit. Quaero enim, cur epistolae hujus principium sit, Manichaeus apostolus Jesu Christi; et non sit, Paracletus apostolus Jesu Christi. Si autem missus a Christo Paracletus Manichaeum misit, cur lego, Manichaeus apostolus Jesu Christi; et non potius, Manichaeus apostolus Paracleti? Si dicis ipsum esse Christum, qui est etiam Spiritus sanctus, contradicis ipsi Scripturae, ubi Dominus ait, Et alium Paracletum mittam vobis (Joan. XIV, 16). Si autem Christi nomen ideo recte positum putas, non quia ipse est Christus, qui et Paracletus, sed quia ejusdem sunt ambo substantiae; id est, non quia unus est, sed quia unum sunt: poterat et Paulus dicere, Paulus apostolus Dei Patris; quia dixit Dominus, Ego et Pater unum sumus (Id. X, 30). Nusquam hoc dicit: sed nec quisquam Apostolorum Patris se apostolum scribit. Quid sibi ergo vult ista novitas? Nonne vobis videtur nescio quam redolere fallaciam? Certe si nihil interesse arbitratus est, cur non varie in aliis epistolis apostolum Christi se nominat; in aliis, Paracleti? Sed Christi semper audivi, quotiescumque audivi: Paracleti autem nec semel. Quid hoc esse causae arbitramur, nisi quia illa superbia, mater omnium haereticorum, impulit hominem, ut non missum se a Paracleto vellet videri; sed ita susceptum, ut ipse Paracletus diceretur? Sicut Jesus Christus homo, non a Dei Filio, id est Virtute et Sapientia Dei, per quam facta sunt omnia, missus est; sed ita susceptus secundum catholicam fidem, ut ipse esset Dei Filius, id est, in illo ipso Dei Sapientia sanandis peccatoribus appareret: sic se ille voluit a Spiritu sancto, quem Christus promisit, videri esse susceptum, ut jam cum audimus Manichaeum Spiritum sanctum, intelligamus apostolum Jesu Christi, id est, missum a Jesu Christo, qui eum se missurum esse promisit. Singularis audacia ista, et ineffabile sacrilegium! 

CAPUT VII. 8. Manichaeus Spiritus sanctus quomodo creditus a suis. Sed tamen quaero, cum Pater et Filius et Spiritus sanctus, vobis etiam confitentibus, non dispari natura copulentur, cur hominem susceptum a Spiritu sancto Manichaeum, non putatis turpe, natum ex utroque sexu praedicare; hominem autem susceptum ab unigenita Sapientia Dei, natum de virgine credere formidatis? Si caro humana, si concubitus viri, si uterus mulieris non potuit inquinare Spiritum sanctum; quomodo potuit uterus virginis inquinare Dei Sapientiam? Manichaeus ergo iste qui de sancto Spiritu et evangelica lectione gloriatur, necesse est vobis concedat, aut missum se esse a Spiritu sancto, aut susceptum. Si missus est, Paracleti se apostolum dicat; si susceptus, concedat ei hominem matrem quem suscepit unigenitus Filius, si ei quem suscepit Spiritus sanctus concedit et patrem. Credat virginitate Mariae Verbum Dei non esse pollutum, si concubitu parentum suorum Spiritum sanctum non potuisse pollui ut credamus hortatur. Quod si dixeritis, non in utero vel ante uterum, sed jam natum Manichaeum a Spiritu sancto esse susceptum, sufficit ut fateamini habuisse carnem de viro et femina procreatam. Cum enim vos non timeatis viscera et sanguinem Manichaei de humano concubitu venientem, et intestina fimo plena, quae illa caro gestabat, et his omnibus non credatis contaminatum esse Spiritum sanctum, a quo illum hominem susceptum esse creditis: cur ego uterum virginalem et intacta genitalia reformidem, et non potius credam Sapientiam Dei in ipsis maternis visceribus homine suscepto immaculatam sinceramque mansisse? Quapropter quoniam sive missum, sive susceptum a Paracleto se Manichaeus vester affirmet, nihil horum poterit obtinere: ego jam cautior neque missum eum credo, neque susceptum. 

CAPUT VIII. 9. Festum natalis Manichaei. Nam quod addidit dicens, providentia Dei Patris; quid aliud ambivit Jesu Christo nominato, cujus se dicit apostolum, et Deo Patre, cujus providentia missum se dicit a Filio, nisi ut Spiritum sanctum ipsum tertium esse crederemus? Sic enim scribit: Manichaeus apostolus Jesu Christi providentia Dei Patris. Spiritus sanctus nominatus non est, qui maxime debuit ab eo nominari, qui nobis apostolatum suum Paracleti promissione commendat, ut evangelica auctoritate imperitos premat. Quod cum a vobis quaeritur, respondetis utique Manichaeo apostolo nominato, Spiritum sanctum paracletum nominari, quia in ipso venire dignatus est. Quaero ergo, sicut superius dicebam, quare exhorreatis cum dicit catholica Ecclesia, eum in quo venit divina Sapientia, natum esse de virgine: cum vos eum in quo Spiritum sanctum venisse praedicatis, natum de femina viro mixta nihil horreatis. Quid ergo aliud suspicer nescio, nisi quia iste Manichaeus, qui per Christi nomen ad imperitorum animos aditum quaerit, pro Christo ipso se coli voluit. Hoc unde conjiciam, breviter dicam. Cum saepe a vobis quaererem illo tempore quo vos audiebam, quae causa esset quod Pascha Domini plerumque nulla, interdum a paucis tepidissima celebritate frequentaretur, nullis vigiliis, nullo prolixiore jejunio indicto Auditoribus, nullo denique festiviore apparatu; cum vestrum bema, id est, diem quo Manichaeus occisus est, quinque gradibus instructo tribunali et pretiosis linteis adornato, ac in promptu posito et objecto adorantibus, magnis honoribus prosequamini: hoc ergo cum quaererem, respondebatur ejus diem passionis celebrandum esse qui vere passus esset; Christum autem qui natus non esset, neque veram, sed simulatam carnem humanis oculis ostendisset, non pertulisse, sed finxisse passionem. Quis non ingemiscat, homines qui se christianos dici volunt, timere ne polluatur veritas de virginis utero, et de mendacio non timere? Sed ut ad rem redeam, quis non suspicetur, cum diligenter attenderit, ideo negari a Manichaeo Christum natum esse de femina, et humanum corpus habuisse, ne passio ejus, quod totius jam orbis festissimum tempus est, ab eis qui sibi credidissent celebraretur, et non tanta devotione diem mortis suae desiderata solemnitas honoraret? Hoc enim nobis erat in illa bematis celebritate gratissimum, quod per Pascha frequentabatur: quoniam vehementius desiderabamus illum diem festum, subtracto alio qui solebat esse dulcissimus. 

CAPUT IX. 10. Spiritus sanctus quando missus. Fortasse dicas mihi: Quando ergo venit a Domino promissus Paracletus? Hic ego si non haberem aliud quod crederem, facilius eum adhuc venturum exspectarem, quam per Manichaeum venisse concederem. Nunc vero cum in Actibus Apostolorum manifestissime sancti Spiritus praedicetur adventus, quae me necessitas cogit haereticis tam periculose et tam facile credere? In libro enim memorato sic scriptum est: Primum quidem sermonem fecimus de omnibus, o Theophile, quae coepit Jesus facere et docere in die qua Apostolos elegit per Spiritum sanctum, et praecepit praedicare Evangelium. Quibus praebuit se vivum post passionem in multis argumentis dierum, visus est eis per dies quadraginta, et docens de regno Dei, et quomodo conversatus sit cum illis, et praeceperit eis ne discederent ab Jerosolymis, sed sustinerent pollicitationem Patris, quam audistis, inquit, ex ore meo. Quoniam Joannes quidem baptizavit aqua, vos autem Spiritu sancto incipietis baptizari: quem et accepturi estis non post multos dies istos usque ad Pentecosten. Illi quidem cum venissent, interrogabant eum, dicentes: Domine, si hoc in tempore repraesentaberis, et quando regnum Israel. Ille autem dixit: Nemo potest cognoscere tempus, quod Pater posuit in sua potestate; sed accipietis virtutem Spiritus sancti supervenientem in vos, et eritis mihi testes apud Jerusalem, et in tota Judaea et Samaria, et usque in totam terram (Act. I, 8). Ecce habes ubi commemoravit discipulos pollicitationis paternae, quam ex ore ejus audierant de Spiritu sancto venturo. Nunc videamus quando sit missus. Paulo post enim sequitur, et dicit: In illo tempore quo suppletus est dies Pentecostes, fuerunt omnes eadem animatione simul in unum: et factus est subito de coelo sonus, quasi ferretur flatus vehemens, et implevit totum illum locum in quo erant sedentes; et visae sunt illis linguae divisae quasi ignis, qui et insedit super unumquemque illorum. Et impleti sunt omnes Spiritu sancto, et coeperunt loqui linguis, quomodo Spiritus dabat eis pronuntiare. Jerosolymis autem fuerunt habitantes Judaei homines ex omni natione quae est sub coelo. Et cum facta esset vox, collecta est turba, et confusa est; quoniam audiebat unusquisque suo sermone et suis linguis loquentes eos. Stupebant autem et mirabantur, ad invicem dicentes: Nonne omnes qui loquuntur, natione sunt Galilaei? Et quomodo agnoscimus in illis sermonem in quo nati sumus? Parthi, Medi, Elamitae, et qui inhabitant Mesopotamiam, Armeniam et Cappadociam, Pontum, Asiam, Phrygiam et Pamphyliam, Aegyptum et regiones Africae, quae est ad Cyrenen; et qui advenerant Romani, et Judaei, et incolae, et Cretes, et Arabes, audiebant loquentes illos suis linguis magnalia Dei. Stupebant autem, et haesitabant ob id quod factum est, dicentes: Quidnam hoc vult esse? Alii autem irridebant, dicentes: Hi musto omnes onerati sunt (Act. II, 1-13). Ecce ubi venit Spiritus sanctus: quid vultis amplius? Si Scripturis credendum est, cur non his potius credam, quae robustissima auctoritate firmatae sunt; quae cum ipso Evangelio, ubi promissum Spiritum sanctum pariter credimus, innotescere populis et commendari posteris praedicarique meruerunt? Hos ergo Actus Apostolorum Evangelio pari auctoritate conjunctos cum lego, invenio non solum esse promissum illis veris Apostolis sanctum Spiritum, sed etiam tam manifeste missum, ut nullus de hac re locus relinqueretur erroribus. 

CAPUT X. 11. Spiritus sanctus bis datus. Clarificatio enim Domini nostri apud homines, resurrectio est a mortuis, et in coelum ascensio. Scriptum est autem in Evangelio κατὰ Ἰωάννην: Spiritus autem nondum erat datus, quia Jesus nondum erat clarificatus (Joan. VII, 39). Si ergo propterea nondum erat datus, quia Jesus nondum erat clarificatus, clarificato Jesu necessario statim datus est. Et propter ipsam geminam clarificationem, secundum hominem et secundum Deum, bis etiam datus est Spiritus sanctus: semel, postquam resurrexit a mortuis, cum insufflavit in faciem discipulorum, dicens, Accipite Spiritum Sanctum (Id. XX, 22). Et iterum, postquam ascendit in coelum, decem diebus transactis: qui numerus perfectionem significat; cum septenario numero, quo condita universa consistunt, additur Trinitas conditoris. De quibus rebus inter spirituales viros pie cauteque multa tractantur. Sed ego a proposito non recedam: suscepi enim prius vobiscum sic agere, ut non ego vos doceam, quod superbum fortasse arbitramini; sed tanquam ipse a vobis discere studeam, quod novem annis non potui. Quapropter habeo quibus Litteris credam de adventu Spiritus sancti, quibus me credere si prohibetis, ne temere credam quod nescio; sic enim soletis monere; multo minus vestris litteris credam. Quare, aut omnes libros auferte de medio, et disputando pandite veritatem, de qua dubitare non possim: aut tales proferte libros, quibus non mihi cum arrogantia imponatur quod credam, sed exhibeatur sine fraude quod discam. Fortasse, inquis, et haec epistola talis est. Nolo ergo in ejus limine ulterius immorari: interiora videamus. 

CAPUT XI. 12. Veritatem pollicetur Manichaeus, non exhibet.--Haec sunt, inquit, salubria verba, ex perenni ac vivo fonte; quae qui audierit, et eisdem primum crediderit, deinde quae insinuant custodierit, nunquam erit morti obnoxius, verum aeterna et gloriosa vita fruetur. Nam profecto beatus est judicandus, qui hac divina instructus cognitione fuerit, per quam liberatus in sempiterna vita permanebit. Et haec, ut videtis, pollicitatio est, nondum exhibitio veritatis: et vos quoque animadvertere facillime potestis, isto velamine quoslibet errores fucari posse, ut imperitorum animis per ornatam januam latenter irrepant. Si enim diceret: Haec sunt pestifera verba, ex venenoso fonte; quae qui audierit, et eisdem primum crediderit, deinde quae insinuant custodierit, nunquam erit vitae restituendus, verum poenali et aerumnosa morte afficietur (nam profecto miser est judicandus, qui hac inferna implicatus imperitia fuerit, per quam demersus in sempiternis cruciatibus permanebit); si ergo hoc diceret, verum diceret: sed libro huic non solum nullum conciliaret lectorem; sed omnes in quorum manus incidisset, in maxima odia concitaret. Quamobrem ad consequentia transeamus, nec nos ista decipiant quae possunt esse bonis et malis, doctis et indoctis verba communia. Quid ergo sequitur? 13. Pax, inquit, Dei invisibilis, et veritatis notitia sit cum fratribus sanctis et charissimis, qui mandatis coelestibus credunt pariter atque deserviunt. Ita sit, ut dicit. Nam et ista benigna et acceptissima optatio est. Tantum meminerimus haec et a bonis doctoribus et a deceptoribus dici posse. Itaque si nulla nisi talia diceret, omnibus legendum et amplectendum esse concederem. Nec illa quae adhuc sequuntur, improbaverim: adjungit enim, Sed et dextera luminis tueatur et eripiat vos ab omni incursatione maligna, et a laqueis mundi. Et omnino quidquid in hujus epistolae principio scriptum est, donec veniatur ad causam, nolo reprehendere, ne in rebus minoribus multum operae consumatur. Jam ergo evidentissimam pollicitationem hominis videamus. 

CAPUT XII. 14. Deliramenta Manichaei. Praelium ante mundi constitutionem commissum.--De eo igitur, inquit, frater dilectissime Pattici, de quo mihi significasti, dicens, Nosse te cupere cujusmodi sic nativitas Adae et Evae, utrum verbo sint iidem prolati, an primogeniti ex corpore: respondebitur tibi ut congruit. Namque de his a plerisque in variis scripturis relationibusque dissimili modo insertum atque commemoratum est. Quapropter veritas istius rei ut sese habet ab universis fere gentibus ignoratur, et ab omnibus qui etiam de hoc diu multumque disputarunt. Si enim illis super Adae et Evae generatione provenisset manifesto cognoscere, nunquam corruptioni et morti subjacerent. Manifestam ergo cognitionem hujus rei nobis pollicetur, ne corruptioni ac morti subjiciamur. Et si adhuc parum est, vide quid sequatur: Necessario ergo, inquit, plura sunt ante commemoranda, ut ad istud mysterium sine ulla possit ambiguitate perveniri. Hoc est quod dicebam, sic mihi demonstrari debere veritatem, ut ad eamdem sine ulla ambiguitate perveniam. Quod si ipse non polliceretur, me tamen hoc exigere et flagitare oportebat, ut tanta mercede cognitionis evidentissimae atque certissimae ex catholico christiano quibuslibet contradicentibus manichaeum me fieri non puderet. Jam igitur audiamus quid afferat. 15. Unde si tibi videtur, inquit, ausculta prius quae fuerint ante constitutionem mundi, et quo pacto praelium sit agitatum, ut possis luminis sejungere naturam ac tenebrarum. Jam incredibilia et falsa omnino proposuit. Quis enim credat ante constitutionem mundi ullum praelium fuisse commissum? Et tamen si est credibile, modo nos non credere, sed cognoscere venimus. Nam qui dicit Persas et Scythas ante multos annos secum bellasse, rem dicit credibilem; eam tamen quam vel auditam vel lectam possumus credere, non expertam comprehensamque cognoscere. Cum ergo istum repudiarem, si tale aliquid diceret; non enim ea promisit, quae cogeret credere, sed quae possem sine ulla ambiguitate cognoscere: quomodo eum non repudiabo, quando non modo incerta dicit, sed etiam incredibilia? Sed quid? si aliquibus rationibus ea perspicua et cognita faciet? Audiamus ergo, si possumus, cum tota patientia et lenitate quod sequitur. 

CAPUT XIII. 16. Duae substantiae contrariae. Regnum luminis. Incerta pro certis tradi a Manichaeo.--Haec quippe, inquit, in exordio fuerunt, duae substantiae a sese divisae. Et luminis quidem imperium tenebat Deus Pater, in sua sancta stirpe perpetuus, in virtute magnificus, natura ipsa verus, aeternitate propria semper exsultans, continens apud se sapientiam et sensus vitales: per quos etiam duodecim membra luminis sui comprehendit, regni videlicet proprii divitias affluentes. In unoquoque autem membrorum ejus sunt recondita millia innumerabilium et immensorum thesaurorum. Ipse vero Pater in sua laude praecipuus, magnitudine incomprehensibilis, copulata habet sibi beata et gloriosa saecula, neque numero, neque prolixitate aestimanda, cum quibus idem sanctus atque illustris Pater et genitor degit, nullo in regnis ejus insignibus aut indigente aut infirmo constituto. Ita autem fundata sunt ejusdem splendidissima regna supra lucidam et beatam terram, ut a nullo unquam aut moveri aut concuti possint. 17. Haec mihi unde probaturus est, aut haec ipse unde cognovit? Noli me terrere Paracleti nomine. Primo, quia non credere incognita, sed certa cognoscere accessi, a vobis ipsis factus timidior. Vos enim nostis, temere credentibus quam vehementer insultare soleatis: praesertim cum ipse, qui jam coepit incerta narrare, plenam ac firmam scientiam paulo ante promiserit. 

CAPUT XIV.
Pollicebatur rerum certarum cognitionem, et imperat incertarum fidem. Deinde, quoniam si mihi fides imperanda est, magis me teneret illa Scriptura, ubi lego, venisse Spiritum sanctum, et Apostolos inspirasse (Act. II, 1-4), quibus eum Dominus se missurum esse promiserat (Joan. XIV, 16, 26). Quapropter, aut ea quae dicit, proba mihi vera esse, ut ostendas quae non possum credere; aut eum qui dicit, proba mihi Spiritum sanctum esse, ut credam quae non potes ostendere. Ego namque catholicam fidem profiteor, et per illam me ad certam scientiam perventurum esse praesumo: tu vero, qui fidem meam labefactare conaris, certam scientiam trade, si potes; ut id quod credidi, temere me credidisse convincas. Duo sunt quae mihi profers: unum cum dicis Spiritum sanctum esse qui loquitur; et alterum, cum dicis manifesta esse quae loquitur. Utrumque abs te sine ulla dubitatione cognoscere debui: sed non sum avarus; unum horum doce. Ostende hunc esse Spiritum sanctum, et credam vera esse quae dicit, etiamsi nesciam: aut ostende vera esse quae dicit, et credam Spiritum sanctum esse, etiamsi nesciam. Numquid aequius aut benevolentius tecum agi potest? Sed tu nec hoc nec illud vales ostendere. Nihil aliud elegisti, nisi laudare quod credis, et irridere quod credo. Cum igitur etiam ego vicissim laudavero quod credo, et quod credis irrisero; quid putas nobis esse judicandum, quidve faciendum, nisi ut eos relinquamus, qui nos invitant certa cognoscere, et postea imperant ut incerta credamus; et eos sequamur, qui nos invitant prius credere, quod nondum valemus intueri, ut ipsa fide valentiores facti, quod credimus intelligere mereamur, non jam hominibus, sed ipso Deo intrinsecus mentem nostram illuminante atque firmante?

18. Et quoniam quaesivi unde mihi probet, nunc quaero unde ipse cognoverit. Si dicit sibi esse revelatum a Spiritu sancto, suamque mentem divinitus illustratam, ut ea quae dicit, certa et manifesta cognosceret; ipse significat quid intersit inter cognoscere et credere. Ipse enim cognoscit, cui apertissime ista monstrantur: eis autem quibus haec narrat, non cognitionem insinuat, sed credulitatem suadet. Cui quisquis temere consenserit, Manichaeus efficitur; non certa cognoscendo, sed incerta credendo; quales nos imperitos adolescentulos aliquando decepit. Debuit ergo non nobis polliceri scientiam, neque manifestam cognitionem, neque ad id quod quaeritur, sine ulla ambiguitate perventionem; sed dicere potius sibi ista esse monstrata, illos autem quibus narrantur credere sibi debere quae nesciunt. Sed si hoc diceret, quis non ei responderet, Si ergo incognita crediturus sum, cur non ea potius credam, quae jam consensione doctorum indoctorumque celebrantur, et per omnes populos gravissima auctoritate firmata sunt? Hoc ille metuens ne sibi diceretur, offundit nebulas imperitis; primum pollicens rerum certarum cognitionem, et postea incertarum imperans fidem. Cui tamen si hoc dicatur, ut saltem vel sibi haec doceat esse monstrata, similiter deficit, et hoc quoque ut credamus jubet. Quis ferat tantam fallaciam tantamque superbiam? 

CAPUT XV. 19. Non solum incerta, sed etiam falsa esse quae tradit. Deliramentum de terra et gente tenebrarum juxta latus terrae sanctae ac substantiae Dei. Confutatur primo, quia naturae Dei partes et latera tribuit tanquam sua mole per locorum spatia distendatur. Quid, si non solum incerta, sed etiam falsa esse quae dicit, Deo et Domino nostro mihi opitulante monstravero? Quid infelicius ista superstitione inveniri potest, quae non modo non exhibet scientiam quam promittit atque veritatem, sed ea dicit quae vehementer sunt scientiae veritatique contraria? Quod in sequentibus manifestius apparebit. Ita enim dicit: Juxta unam vero partem ac latus illustris illius ac sanctae terrae erat tenebrarum terra profunda et immensa magnitudine, in qua habitabant ignea corpora, genera scilicet pestifera. Hic infinitae tenebrae, ex eadem manantes natura inaestimabiles, cum propriis fetibus: ultra quas erant aquae coenosae ac turbidae cum suis inhabitatoribus; quarum interius venti horribiles ac vehementes cum suo principe et genitoribus. Rursum regio ignea et corruptibilis cum suis ducibus et nationibus. Pari more introrsum gens caliginis ac fumi plena, in qua morabatur immanis princeps omnium et dux, habens circa se innumerabiles principes, quorum omnium ipse erat mens atque origo: haeque fuerunt naturae quinque terrae pestiferae. 20. Si aerium vel etiam aetherium corpus diceret esse naturam Dei, profecto irrideretur ab omnibus, qui sapientiae veritatisque naturam per nulla locorum spatia distentam atque diffusam, sine ulla mole magnam et magnificam, nec in parte minorem, et in parte majorem, sed per omnia aequalem summo Patri, nec aliud habentem hic et aliud alibi, sed ubique integram, ubique praesentem qualicumque acie jam serenioris mentis intueri valent. 

CAPUT XVI.
Animam ipsam, etsi mutabilis sit, per spatia locorum non distendi. Nam tota sentit in singulis partibus corporis. Sed quid dicam de veritate atque sapientia, quae omnes animae potentias superat; cum ipsius animae natura quae mutabilis invenitur, nullo modo locorum spatia quadam mole sua occupet? Quidquid enim qualibet crassitudine est, non potest nisi minui per partes, habendo aliud hic et aliud alibi. Minor est enim digitus quam tota manus; et minor est digitus unus quam duo; et alibi est iste digitus, alibi ille, alibi caetera manus. Quod non solum in molibus corporum articulatis videmus: sed etiam terrae pars ista non est ibi ubi illa, quia suum locum quaeque obtinet: et pars humoris minor minore, et major majore loco est; et alia pars est circa fundum, alia circa oras poculi. Similiter aeris partes suos quaeque implent locos; nec fieri potest ut aer quo impletur haec domus, simul secum in eadem domo habere possit etiam illum aerem quem vicini habent: lucisque ipsius alia pars infunditur per hanc fenestram, alia per illam; et major per majorem, per minorem autem minor. Nec omnino potest esse aliquod corpus, sive coeleste sive terrestre, sive aerium sive humidum, quod non minus sit in parte quam in toto: neque ullo modo possit in loco hujus partis simul habere aliam partem; sed aliud hic et aliud alibi habens per quaelibet spatia locorum distanti et dividua, vel potius, ut ita dicam, sectili mole distenditur. Animae vero natura, etiamsi non illa ejus potentia consideretur qua intelligit veritatem, sed illa inferior qua continet corpus et sentit in corpore; nullo modo invenitur locorum spatiis aliqua mole distendi. Nam singulis sui corporis particulis tota praesto est, cum tota sentit in singulis: nec minor pars ejus in digito est, et major in brachio, sicut ipse digitus brachio minor est; sed ubique tanta est, quia ubique tota est. Cum enim tangitur digitus, non per totum corpus sentit, et tamen tota sentit. Totam enim tactus ille non latet; quod non fieret, nisi tota praesto esset. Nec sic tota praesto est, cum tangitur digitus et sentit in digito, ut caeterum deserat corpus, et sese ad unum illum locum in quo sentit agglomeret. Sed cum tota sentit in digito manus, si alius locus tangatur in pede, nec ibi desinit tota sentire: atque ita in singulis distantibus locis tota simul adest, non unum deserens ut in altero tota sit, neque ita utrumque tenens ut aliam partem hic habeat, et alibi aliam; sed sufficiens exhibere se singulis locis simul totam, quoniam tota sentit in singulis, satis ostendit se locorum spatiis non teneri.

CAPUT XVII.
Memoria capit maximorum locorum imagines. Quid, si ejus memoriam cogitemus, non rerum intelligibilium, sed harum corporearum quam et bestiae habere sentiuntur (nam et per loca nota sine errore jumenta pergunt, et cubilia sua bestiae repetunt, et canes dominorum suorum corpora recognoscunt, et dormientes plerumque immurmurant, et in latratum aliquando erumpunt, quod nullo modo possent nisi in eorum memoria visarum rerum vel per corpus utcumque sensarum versarentur imagines); quis digne cogitet, ubi capiantur istae imagines, ubi gestentur, vel ubi formentur? Si enim non possent esse majores quam nostri corporis quantitas tenet, diceret aliquis, intra ipsa sui corporis spatia quibus et illa concluditur, has imagines animam figurare atque servare. Nunc vero cum perexiguam terrae partem occupet corpus, immensarum regionum et coeli ac terrae imagines animus volvit, quibus catervatim discedentibus ac succedentibus non fit angustus: atque hinc se ostendit non diffusum esse per locos, quia maximorum locorum imaginibus non quasi capitur, sed potius eas capit; non sinu aliquo, sed vi potentiaque ineffabili, qua licet eis et addere quodlibet et detrahere, et in angustum eas contrahere, et per immensa expandere, et ordinare ut velit, et perturbare, et multiplicare, et ad paucitatem singularitatemve redigere.

CAPUT XVIII.
Intelligendi potentia de rerum veritate deque ipsa cogitatione judicat. Quid jam de illa loquar potentia, qua intelligitur veritas, qua istis ipsis quae de corporis sensu haustae figurantur, imaginibus sese pro veritate opponentibus magna vivacitate resistitur? Qua videtur aliam, verbi gratia, veram esse Carthaginem, aliam quam cogitans fingit, et pro suo arbitrio tota facilitate commutat: ex eadem venire facilitate innumerabiles mundos, in quibus Epicuri cogitatio innumerabiliter peregrinata est: et, ne multa consecter, ex eadem venire facilitate istam terram lucis per spatia infinita diffusam, et quinque antra gentis tenebrarum cum habitatoribus suis, in quibus Manichaei phantasmata veritatis sibi nomen ausa sunt usurpare. Quid est ergo haec potentia quae ista discernit? Profecto quantacumque sit, et his omnibus major est, et sine ulla tali rerum imaginatione cogitatur. Huic inveni spatia, si potes; hanc diffunde per locos, hanc infinitae molis tumore distende. Profecto si bene cogitas, non potes. Quidquid enim tibi tale occurrerit, judicas ipsa cogitatione secari posse per partes, facisque ibi aliam partem minorem, aliam majorem, quantum placet; illud autem ipsum quo ista judicas, cernis esse supra ista, non loci altitudine, sed potentiae dignitate.

CAPUT XIX. 21. Si anima per locos non extenditur, multo minus Deus. Quare, si animam toties mutabilem, sive variarum voluntatum turba, sive affectibus pro rerum copia vel inopia sese flectentibus, sive ipsis innumerabilibus ludis phantasmatum, sive oblivione et memoria, sive doctrina et imperitia; si ergo animam, ut dixi, his atque hujusmodi motionibus toties mutabilem, sentis non diffundi extendique per locos, sed omnia talia spatia potentiae vivacitate superare: quid de ipso Deo cogitandum aut existimandum est, qui supra omnes rationales mentes inconcussus atque incommutabilis manens, tribuit quod cuique tribuendum est? Quem facilius eloqui audet anima, quam videre: et quem tanto minus eloquitur, quanto sincerius videre potuerit. Qui tamen si, ut Manichaeorum phantasmata perstrepunt, locorum ex una parte determinato, ex aliis immenso spatio tenderetur: quantaelibet in eo particulae, et innumerabilia frusta alia majora, alia minora pro cogitantis arbitrio metirentur; ut bipedalis in eo, verbi gratia, pars octo partibus minor esset quam decempedalis. Id enim necesse est contingat omnibus naturis, quae per talia spatia diffusae ubique totae esse non possunt: quod in ipsa anima non invenitur, et ab eis qui considerare haec non valent, deformiter de illa et turpiter creditur. 

CAPUT XX. 22. Deliramentum de duplici terra refellitur. Verumtamen cum carnalibus animis fortasse non sic agendum est, sed descendendum est potius ad eorum cogitationes, qui naturam incorpoream et spiritualem cogitando potius sequi, vel non audent, vel nondum valent; ita ut nec ipsam cogitationem suam eadem cogitatione considerent, et inveniant eam nullo locorum spatio de ipsis locorum spatiis judicantem. Descendamus ergo ad eorum sensus, et quaeramus ab eis, juxta quam partem et juxta quod latus, sicut Manichaeus dicit, illustris illius ac sanctae terrae erat tenebrarum terra. Dicit enim, juxta unam partem ac latus; nec dicit quam partem, vel quod latus, dextrum an sinistrum. Sed quodlibet eligant, illud certe manifestum est, non dici unum latus, nisi ubi est et alterum latus. Ubi autem vel tria vel plura sunt latera, aut figurae ambitus intelligitur undique terminatus, aut si ex aliqua parte in immensum patet, ex iis tamen quae latera dicuntur, necesse est finiatur. Dicant ergo, ex alio latere, vel ex aliis lateribus, quid adjungebatur terrae lucis, si ex uno latere erat gens tenebrarum? Non dicunt: sed cum premuntur ut dicant, infinita dicunt esse alia latera terrae illius quam lucis vocant, id est, per infinita spatia distendi, et nullo fine cohiberi. Nec intelligunt jam non esse latera, quod quibusvis tardis ingeniis apertissimum est. Tunc enim essent latera, si finibus suis terminarentur. Quid ad me, inquit, si non sint latera? Sed cum diceres, juxta unam partem ac latus, aliam quoque partem sive partes, et aliud latus sive latera cogebas intelligi. Nam si unum tantum latus erat, tantum juxta latus dici debuit, non juxta unum latus. Sicut in corpore nostro recte dicimus esse aliquid juxta unum oculum, quia est alter oculus; aut juxta unam mamillam, quia est altera. Si autem dicamus juxta unum nasum, aut juxta unum umbilicum, cum alius non sit, a doctis et ab indoctis ridebimur. Sed non te verbis premo: fortasse enim unum quasi unicum appellare voluisti. 

CAPUT XXI.
Eamdem terram lucis, si terrae tenebrarum jungitur, esse corpoream. Figura terrae tenebrarum junctae cum terra lucis. Quid ergo erat juxta illud latus terrae, quam illustrem ac sanctam vocas? Terra, inquis, tenebrarum. Quid, de ista terra saltem concedis quod corporea erat? Necesse est te hoc dicere; quandoquidem omnia corpora inde asseris originem ducere. Quid ergo, quaeso, quamvis tardi, quamvis carnales homines, ne hoc quidem aliquando animadvertitis, quod lateribus sibi jungi utraque ista terra non possit, nisi esset utraque corporea? Cur ergo nobis dicebatur nescio qua caecitate perversis, tenebrarum tantum terram fuisse vel esse corpoream; illam vero quae terra luminis diceretur incorpoream et spiritualem credi oportere? Expergiscamur aliquando homines boni, et saltem admoniti quod facillimum est attendamus, duas terras sibi lateribus non posse conjungi, nisi utraque sit corpus.

23. Aut si ad ista etiam crassi et tardi sumus, quaero utrum et ipsa terra tenebrarum unum latus habuerit, et caetera infinita, sicut terra lucis. Non ita credunt; timent enim ne Deo videatur aequalis. Dicunt ergo illam per profundum immensam et per longum: sursum versus autem supra illam spatia infinite inanitatis affirmant. Et ne ipsa vel simplum, terra autem luminis duplum tenere videatur, angustant eam a duobus etiam lateribus. Tanquam si unus panis (sic enim quod dicitur facilius videri potest) in quadras quatuor decussatim formetur, in quibus tres sint candidae, una nigra: modo de tribus candidis tolle distinctionem, et fac illas et sursum versus et deorsum versus, et undique retro infinitas: sic ab eis esse creditur terra lucis. Illam vero nigram quadram fac deorsum versus et retro infinitam, supra se autem immensam inanitatem habere: sic opinantur terram tenebrarum. Sed haec nimis attentis et studiose inquirentibus quasi secreta demonstrant. 

CAPUT XXII.
Figura terrae lucis foedior. Verumtamen si ita est, apparet terram tenebrarum a terra lucis duobus lateribus tangi. Et utique si duobus tangitur, duobus etiam tangit. Certe juxta unum latus erat terra tenebrarum.

24. Deinde quam foeda figura terrae lucis apparet, tanquam fissa ungula nigro quodam cuneo subter arctato, illac tantum finita qua finditur, hians etiam et patens desuper interposito inani quidquid a superficie terrae tenebrarum sursum versus immensum est. Quam deinde melior ipsius terrae tenebrarum figura ostenditur: siquidem illa findit, haec finditur; illa inseritur, haec interpatet; illa in se nulli inanitati dat locum, haec ab inferiore tantum parte laxa non est, qua hostili cuneo subimpletur. Indocti ergo homines et avari cum majorem honorem tribuunt multitudini partium quam unitati, ut sex partes darent terrae lucis, tres deorsum versus, tres sursum versus, maluerunt penetrari terram lucis quam penetrare. Tali enim figura etsi commixtam negant, penetratam tamen negare non possunt. 

CAPUT XXIII. 25. Levius peccant Manichaeis Anthropomorphitae. Confer nunc, non spirituales catholicae fidei viros, in quibus quantum in hac vita animus potest, cernit substantiam naturamque divinam nullis locorum spatiis tendi, nullis lineamentorum dimensionibus figurari; sed confer carnales et parvulos nostros, qui solent auditis in allegoria membris quibusdam corporis nostri, velut cum dicuntur oculi Dei et aures Dei, solent Deum sibi libertate phantasmatis corporis humani specie figurare: hos confer jam illis Manichaeis, qui solent istas nugas intentis et curiosis hominibus quasi magna secreta describere: et considera qui tolerabilius et honestius de Deo sentiant; utrum ii qui eum forma humana, summa dignitate in suo genere praedita, cogitant, an ii qui eum infinita mole diffusum, non tamen undique, sed tribus quadris infinitum atque condensum, ex una vero fissum, patentem, hiantem, laxum superius inanitate, cuneatum inferius terra tenebrarum; vel, si ita melius est dicere, apertum superius natura propria, intratum inferius aliena. Ecce ego tecum derideo carnales homines, qui nondum possunt spiritualia cogitare, humana forma Deum existimantes: deride et tu mecum, si potes eos qui tam deformem turpemque fissuram vel scissuram Dei, tam inaniter supra hiulcam, tam inhoneste infra obturatam, multum miserabili cogitatione imaginantur. Cum hoc etiam intersit, quod isti carnales qui humana Deum forma cogitant, si Ecclesiae catholicae gremio contenti, cum lacte nutriendi sunt, non se in temerarias opiniones praecipitent, sed ibi studium pium quaerendi nutriant, ibi petant ut accipiant, ibi pulsent ut eis aperiatur; incipiunt spiritualiter allegorias parabolasque Scripturarum intelligere, et paulatim sapere divinas potentias, congruenter alibi aurium, alibi oculorum, alibi manuum vel pedum, vel etiam alarum atque pennarum, scuti quoque et gladii et galeae, caeterarumque talium innumerabilium rerum nomine enuntiari. Qua intelligentia quanto magis proficiunt, tanto magis catholici esse firmantur. Manichaei vero quando figurae illius imaginationem reliquerint, Manichaei esse non poterunt. Hoc enim quasi proprium atque praecipuum auctoris sui laudibus tribuunt, quod dicunt illa quae ab antiquis figurate in libris divina mysteria posita sunt, huic qui ultimus venturus erat, solvenda et demonstranda esse servata: et propterea post istum jam neminem doctorem divinitus esse venturum, quia nihil iste per allegorias et figuras dixerit, cum et antiquorum quae talia fuerant aperiret, et sua enodate manifesteque monstraret. Non habent ergo isti ad quas interpretationes revertantur, cum illis de auctore suo legitur, Juxta unam vero partem ac latus illustris illius ac sanctae terrae erat tenebrarum terra. Quocumque se verterint, necesse est ut phantasmatum suorum miseria coarctati, in scissuras aut abruptas praecisiones et juncturas, aut fissuras turpissimas incidant; quas non dicam de incommutabili natura Dei, sed de omni natura incorporea, quamvis mutabili, sicuti est anima, miserrimum est credere. Et tamen si non possem me intendere ad superiora, neque cogitationes meas a falsis imaginationibus quas per sensus corporeos memoria fixas gero, in libertatem ac sinceritatem naturae spiritualis evolvere; quanto melius humani corporis forma Deum cogitarem, quam illum nigrum cuneum scissurae inferiori ejus affigerem, superioremque vastissimam laxitatem, non inveniens unde oppilarem, sic immensa inanitate patentem et hiantem relinquerem? Quid ista opinione foedius? quid tenebrosius hoc errore dici aut fingi potest? 

CAPUT XXIV. 26. De numero naturarum in phantasmate Manichaei. Deinde volo mihi dicatur, quando lego, Deum Patrem, et supra lucidam beatamque terram fundata regna ejus, utrum unius et ejusdem substantiae atque naturae sint, et Pater, et regna ejus, et terra. Quod si ita est, jam non quasi aliam naturam, quae quasi corpus sit Dei, cuneus ille gentis tenebrarum diffindit et penetrat; quod quidem ipsum esset ineffabili deformitate turpissimum: sed ipsam omnino naturam Dei cuneus ille terrae tenebrarum diffindit et penetrat. Rogo, cogitate ista: homines estis; rogo, cogitate ista et fugite, taliumque phantasmatum sacrilegia, dilaniatis, si fieri potest, pectoribus, de fide vestra eradicate atque propellite. An dicturi estis, non unius ejusdemque naturae illa tria esse, sed alterius Patrem, alterius regna, alterius terram, ut suas naturas atque substantias habeant singula diversas, et excellentiae gradibus ordinatas? Quod si verum est, non duas, sed quatuor naturas Manichaeus praedicare debuerat. Si autem unam naturam habet Pater et regna, terra vero sola diversam, tres naturae fuerant praedicandae. Aut si propterea duas dicere maluit, quia terra tenebrarum non pertinet ad Deum, quaero quomodo ad Deum lucis terra pertineat. Si enim et naturam habet diversam, et non eam genuit, neque fecit; non ad eum pertinet, et in alieno regna ejus locata sunt. Aut si propterea pertinet quia vicina est, pertineat et terra tenebrarum, quae terram lucis non modo vicinitate contingit, sed etiam penetratione dissulcat. Si autem genuit eam, non eam credi oportet diversam habere naturam. Quod enim genuit Deus, hoc oportet credi esse quod Deus est, sicut de unigenito Filio in Catholica creditur. Itaque ad illam fugiendam et detestandam turpitudinem vos necessitas revocat, ut non terram quasi aliam atque diversam, sed ipsam Dei naturam niger ille cuneus diffindat. Quod si non genuit, sed fecit eam Deus, quaero unde fecerit. Si de se ipso, quid aliud est quam genuisse? Si de aliena aliqua natura, quaero utrum bona an mala. Si bona, erat ergo aliqua natura bona, quae non pertinebat ad Deum: quod nullo modo dicere audebitis. Si autem mala, non ergo illa gens tenebrarum sola natura mala erat. An forte jam inde assumpserat partem aliquam Deus, quam in terram lucis converteret, et super illam sua regna stabiliret? De tota ergo id fecisset, ut jam olim mala natura nulla esset. Quod si non de aliena substantia fecit terram lucis, restat ut eam de nihilo fecerit. 

CAPUT XXV. 27. Ex nihilo creari per Omnipotentem bona alia aliis inferiora. In figura conjunctionis duarum terrarum, qualiscumque fingatur, semper inesse deformitatem aut absurditatem. Quare, si vobis jam persuadetur posse aliquid boni omnipotentem Deum de nihilo facere, venite in Catholicam; et discite, omnes naturas quas fecit Deus et condidit, excellentiae gradibus ordinatas, a summis usque ad infimas, omnes bonas, sed alias aliis esse potiores: easque factas esse de nihilo, cum Deus artifex per sapientiam suam potentialiter, ut ita dicam, operaretur, ut posset esse quod non erat: et in quantum esset, bonum esset; in quantum autem deficeret, se non de Deo genitum, sed ab ipso de nihilo factum ostenderet. Quid enim vos teneat, si consideretis, non invenitis: cum terram luminis quam describitis, neque hoc esse quod Deus est possitis dicere, ne ipsa Dei natura foeditate quadrae illius inarctetur; neque de illo genitam, ne nihilominus hoc quod Deus est cogatur intelligi, et ad eamdem deformitatem redeat ; nec alienam ab illo, ne in alieno regna eum posuisse, et non duas, sed tres naturas dicere urgeamini; neque ab eodem de aliena factam substantia, ne aut bonum aliud fuerit praeter Deum, aut malum praeter gentem tenebrarum. Remanet igitur vobis, ut de nihilo terram luminis Deum fecisse fateamini: et non vultis credere quod si magnum aliquod bonum, quod tamen illo ipso esset inferius, Deus ex nihilo facere potuit: potuit etiam, quia bonus est, et nulli bono invidet, facere alterum bonum, quod illo priore esset inferius; potuit et tertium, cui secundum praeponeretur, et deinde usque ad infimum bonum naturarum factarum ordinem ducere, donec universitas earum, non numero indefinito incerta difflueret, sed certo terminata consisteret. Aut si nec de nihilo istam luminis terram Deum fecisse vultis fateri, non erit exitus quo tantas turpitudines et tam sacrilegas opiniones evadatis. 28. Aut videte certe, quoniam liberum est carnali cogitationi phantasmata qualia libuerit opinari, ne forte possitis aliam formam quamcumque huic conjunctioni duarum terrarum invenire, ne tam detestabilis et aversanda rerum facies animo occurrat: terram scilicet Dei, sive sit ejusdem naturae cujus est Deus, sive diversae, in qua tamen Dei regna fundata sint, ita ingenti mole per immensum jacere, ut per infinitum porrectis et apertis membris jaceat, quibus foedissime atque turpissime ab inferiori parte recipiat etiam ipsum immensae magnitudinis inarctatum illum cuneum terrae tenebrarum. Sed quidquid aliud inveneritis figurae, quo duae istae terrae sibi conjungantur, delere profecto Manichaei litteras non potestis: non dico alias quibus expressius ista descripsit; fortassis enim quia paucioribus notae sunt, minus periculi habere videantur: sed istas ipsas de quibus nunc agitur, Epistolae Fundamenti, quae fere omnibus qui apud vos illuminati vocantur solet esse notissima. Hic quippe ita scribitur: Juxta unam vero partem ac latus illius illustris ac sanctae terrae, erat tenebrarum terra profunda et immensa magnitudine. 

CAPUT XXVI.
Coarctantur Manichaei, sive tortuoso latere conjunctionem illam fieri dicant, sive curvo, sive recto. In hoc tertio genere juncturae esset concordia et pulchritudo utrique terrae conveniens. Quid exspectamus amplius? Tenemus enim quod juxta latus erat. Quomodo libet jam fingite figuras, et qualia libet lineamenta describite; moles certe illa immensae terrae tenebrarum, aut recto latere adjungebatur terrae lucis, aut curvo, aut tortuoso. Sed si tortuoso; et illa sancta terra tortuosum habet latus: nam si ipsa rectum habet latus, et tortuoso hujus latere tangitur, interpatent cavernae quaedam profundae per infinitum inanes, nec jam supra terram tantum tenebrarum inanitas erat, sicut audire solebamus. Quod si ita est, quanto melius erat ut se aliquanto longius terra luminis removeret, atque illa inanitas tanta interesset, ne omnino posset a tenebrarum terra ex ulla parte contingi? imo etiam tantum spatium pateret inanis profunditatis, ut si qua gentis illius oriretur improbitas, etiamsi temere transilire in illam vellent principes tenebrarum (quoniam nec volare possunt corpora, nisi aere corporeo supportentur), per illud inane praecipitati, et quia infinitum deorsum versus esset, ad nullum aliquando fundum pervenientes, etiamsi semper possent vivere, nunquam tamen dum deorsum semper feruntur, possent nocere? Si autem curvo latere adjungebatur, terra quoque lucis curvo eam sinu deformiter recipiebat. Aut si introrsus ista quasi specie theatri curva erat, curvam terrae luminis partem tali sinu receptam non minus deformi copulatione amplectebatur. Aut si ista curvum habebat latus, et illa rectum, non ex toto eam latere attingebat. Et utique melius erat, sicut supra dixi, ut nulla ex parte contingeret, tantumque inane interesset, ut et justo intervallo utramque terram sejungeret, et temerarios improbos per infinitum praecipites nihil nocere permitteret. Quod si recto latere latus rectum attingebat, non video quidem aliqua vel receptacula vel hiatus: sed plane video tantam pacem tantamque secum terrae utriusque concordiam, ut major conjunctio esse non possit. Quid enim speciosius, quid convenientius, quam rectum recto ita copulari, ut nulla ex parte sinus aliquis vel flexus disrumpat aut dirimat naturalem ac stabilem per infinitum spatium loci et ab infinita aeternitate juncturam? Quae recta latera utriusque terrae, etiamsi interposito inani separarentur, non solum per se ipsa pulchra essent, quia tam recta essent: sed interjecto quoque intervallo ita sibi congruerent, ut hinc atque illinc pariles rectitudines etiam sine ulla conjunctione, ipsa tamen similitudine in unam pulchritudinem convenirent. Cum autem accedit ista conjunctio, quid concordius ac pacatius hac utraque terra; quid vero etiam ipsa copulatione duorum rectorum laterum pulchrius dici aut cogitari possit, non invenio.

CAPUT XXVII. 29. Pulchritudo recti lateris posset terrae tenebrarum detrahi sine ulla detractione substantiae. Sic malum animae accidit nulla addita detractave substantia. Latus terrae tenebrarum in quantum rectum esset, boni aliquid haberet a Deo conditore. Quid faciam cum errore perversis et consuetudine implicatis miserrimis animis? Non enim sciunt isti homines quid loquantur, cum haec loquuntur: non enim attendunt. Rogo, nemo vos urget, nemo in certamen premit, nemo praeteritis insultat erroribus, nisi qui divinam misericordiam expertus non est, ut careret erroribus: tantum id agamus, ut aliquando finiantur. Intuemini paululum sine animositate et amaritudine. Omnes homines sumus; non nos, sed errores et falsitates oderimus. Quaeso, intuemini paululum. Deus misericordiarum, adjuva intuentes, et verum quaerentibus interius lumen accende. Quid enim intelligimus, si non intelligimus rectum melius esse quam pravum? Quaero ergo a vobis, si placide modesteque accipitis, rectum latus terrae tenebrarum, quod recto lateri terrae lucis adjungitur, si quispiam depravaret, nullamne illi pulchritudinem adimeret? Necesse est fateamini si latrare nolitis, non solum ei, si depravetur, pulchritudinem auferri, sed eam etiam pulchritudinem quam cum recto latere terrae luminis potuit habere communem. Hanc ergo auferens, et de recto pravum faciens, ut discordaret quod concordabat, et abhorreret quod congruebat, numquid aliquam inde auferret substantiam? Sic ergo discite, non substantiam malum esse, sed sicut in corpore commutatione formae in deterius, amitti speciem, vel potius minui, et foedum dici quod pulchrum antea dicebatur, et displicere corpus quod antea placuerat: sic in animo rectae voluntatis decus, quo pie justeque vivitur, commutata in deterius voluntate depravari; quo peccato effici animam miseram, quae honestate rectae voluntatis beatitatem obtinebat, nulla addita detractave substantia. 30. Deinde etiam illud cogitate, quia etsi concedamus aliis causis latus terrae tenebrarum malum esse, quod obscurum, quod tenebrosum, vel si quid aliud dici potest, non tamen in eo quod rectum est malum est. Sicut ergo concedo in ejus colore esse aliquid mali, sic necesse est et vos concedatis esse in ejus rectitudine aliquid boni. Nefas est itaque hoc quantumcumque boni est, alienare ab artifice Deo, a quo esse omne bonum quod in quacumque natura est, nisi credimus, perniciosissime erramus. Quomodo ergo ille et summum malum esse dicit hanc terram, in cujus lateris rectitudine invenio, quantum ad corpus attinet, non parvae pulchritudinis bonum; et ab omnipotente atque optimo Deo eam vult esse penitus alienam, cum id ipsum bonum quod in illa invenimus, cui alii tribuendum sit, nisi auctori bonorum omnium, non inveniamus? Sed malum erat, inquit, etiam illud latus. Puta malum esse: deterius esset certe si non rectum, sed distortum esset. Quomodo igitur est summum malum, quo potest aliquid cogitari deterius? Deinde necesse est aliquid boni sit, quo carendo fit res quaecumque deterior. Carendo autem rectitudine fieret latus illud deterius. Inest ergo illi boni aliquid rectitudo. Et nunquam mihi dices unde inest, nisi ad eum te contuleris, a quo sive magna sive parva, omnia tamen bona esse fateamur. Sed jam a lateris hujus consideratione transeamus ad alia. CAPUT XXVIII. 31. In terra tenebrarum naturas quinque ponit Manichaeus.--Habitabant, inquit, in illa terra ignea corpora, genera scilicet pestifera. Cum dicit, habitabant; animata utique atque viventia vult intelligi. Sed ne de verbo calumniari velle videamur, attendamus istos omnes habitatores terrae illius, quemadmodum in quinque genera viva distribuat. Hic infinitae, inquit, tenebrae, ex eadem manantes natura inaestimabiles, cum propriis fetibus: ultra quas erant aquae coenosae ac turbidae cum suis inhabitatoribus; quarum interius venti horribiles et vehementes cum suo principe et genitoribus. Rursum regio ignea et corruptibilis cum suis ducibus et nationibus. Pari more introrsum gens caliginis ac fumi plena, in qua morabatur immanis princeps et omnium dux, habens circa se innumerabiles principes, quorum omnium ipse erat mens et origo: haeque fuerunt naturae quinque terrae pestiferae. Animadvertimus quinque naturas quasi partes unius naturae, quam vocat terram pestiferam. Hae sunt autem: tenebrae, aquae, venti, ignis, fumus, quas quinque naturas sic ordinat, ut exteriores caeteris sint tenebrae, a quibus numerare incipit. Intra tenebras, aquas constituit; intra aquas, ventos; intra ventos, ignem; intra ignem, fumum. Et habebant istae quinque naturae sua quaeque genera inhabitatorum suorum, quae nihilominus quinque sunt. Quaero namque utrum genus unum habitantium fuerit in omnibus quinque naturis, an diversa genera, sicut naturae ipsae diversae sunt. Diversa fuisse respondent, et de aliis libris ita docent, quod tenebrae habuerunt serpentes; aquae, natantes, sicut sunt pisces; venti, volantes, sicut sunt aves; ignis, quadrupedes, sicut sunt equi, leones, et caetera hujusmodi; fumus, bipedes, sicut sunt homines. CAPUT XXIX. 32. Refellitur hoc deliramentum. Quis igitur ista ordinavit? quis distribuit atque distinxit? quis numerum, qualitates, formas, vitam dedit? Haec enim omnia per se ipsa bona sunt, nec invenitur unde cuique naturae nisi ab omnium bonorum Deo auctore tribuantur. Non enim sicut chaos describere, vel quoquo modo insinuare etiam poetae solent, informem quamdam materiem sine specie, sine qualitate, sine mensura, sine numero et pondere, sine ordine ac distinctione, confusum nescio quid, atque omnino expers omni qualitate; unde illud quidam doctores graeci ἄποιον vocant: non ergo sic isti hanc quam vocant terram tenebrarum insinuare conantur: sed omnino aliter longeque diverse atque contrarie latus lateri adjungunt atque colliniant: naturas quinque numerant, distinguunt, ordinant, qualitatibus propriis enuntiant; nec eas desertas ac infecundas esse permittunt, sed suis inhabitatoribus complent: eisque ipsis formas congruas et suis habitationibus accommodatas attribuunt, et, quod antecellit omnibus, vitam. Haec tanta bona enumerare, et ab auctore omnium bonorum Deo aliena esse dicere, hoc est nec in rebus agnoscere tantum ordinis bonum, nec in se tantum erroris malum. CAPUT XXX. 33. Quam multa bona in iis naturis, quas ponit Manichaeus in terra tenebrarum.--Sed ista, inquit, genera quinque illas naturas inhabitantia, saeva erant atque pestifera. Quasi ego in eis saevitiam pestemque laudaverim. Ecce ego tecum vitupero quae in illis mala esse criminaris: lauda tu mecum quae in illis bona ipse commemoras: ita videbis bona malis permixta te velle constituere pro summo et extremo malo. Vitupero ibi tecum pestem: lauda ibi mecum salutem. Non enim genera illa vel gigni, vel nutriri, vel inhabitare terram illam sine salute aliqua potuissent. Vitupero ibi tecum tenebras: lauda ibi mecum fecunditatem. Tenebras enim dicis inaestimabiles; et addis tamen, cum propriis fetibus. Quanquam tenebrae non sunt corporeae; totumque hoc nomen lucis absentia est: sicut nuditas, carere vestitu; et inanitas, vacare corporis plenitudine: ac propterea tenebrae nihil gignere potuerunt, quamvis terra potuerit tenebrosa, id est, carens luce, aliquid gignere. Sed interim hoc omittamus: fetus tamen ubi exoriuntur, et temperamentum est aptum saluti, et quaedam concordia numerosa ordinat atque in unitatem coaedificat membra nascentium, sibimet invicem moderationis pace congruentia. Quae omnia quis non intelligat majori laude, quam tenebras vituperatione dignanda? Vitupero ibi tecum coenum turbidum aquarum: lauda ibi mecum et ipsam speciem qualitatemque aquarum, et inhabitatorum natantium membra congruentia, vitam corpus continentem et regentem, et omne temperamentum sui generis valetudini accommodatum. Quantumvis enim aquas coenosas turbidasque reprehendas, eo tamen quod tales aquas dicis, ut animantia sua possent et gignere et continere, speciem illius qualiscumque corporis et partium similitudinem, qua in unam formantur pacanturque qualitatem, auferre non potes; quia si abstuleris, nullum erit corpus: quae omnia, si es homo, sentis esse laudanda. Et quantumvis illorum inhabitatorum saevitiam, et inter impetus dilacerationes et vastationes exaggeres, non eis tamen adimis numerosos formarum terminos, quibus sibi singula eorum corpora membrorum parilitate pacata sunt, et temperamentum salutis, et moderamen animae partes sui corporis in unitatem amicitiae concordiaeque redigentis: quae si humano sensu intueris, vides plus esse laudanda quam illa vituperanda quae displicent. Vitupero ibi tecum horrorem ventorum: lauda ibi mecum eorumdem ventorum spirabilem nutricemque naturam, et speciem corporis convenientia partium continuati atque diffusi: quibus rebus omnibus illos inhabitatores suos poterant et gignere, et alere, et salubriter continere; eorumque inhabitatorum, cum caetera quae in omnibus animantibus superiori ratione laudata sunt, tum proprie impigros et faciles unde velint et quo velint transitus, et alarum in volatu concordem nisum et non imparem motum. Vitupero ibi tecum corruptionem ignis: lauda ibi mecum genitabilem ignem, et vigentem opportunamque ejus temperationem nascentibus, et ut coalescerent, et ut suis numeris lineamentisque perficerentur, et ut vivere atque habitare ibi possent: quae omnia non solum in ignis habitatione, sed in ipsis quoque habitantibus miranda et laudanda esse cognoscis. Vitupero ibi tecum obscuritatem fumi, et immanitatem principis qui in eo, sicut dicis, morabatur: lauda ibi mecum quod vel in ipso fumo nullam partem invenis dissimilem caeteris; ex quo in genere suo partium inter se suarum congruentiam modumque custodit, ut quadam unitate sit quod est: quae nemo sobrie considerat, et non mirabiliter laudat. Quid, quod etiam fumo addis vim potentiamque generandi, quando eidem quoque inhabitatores principes tribuis: ut quod hic nunquam vidimus, ibi fumus fecundus sit, et salubrem suis habitatoribus praebeat mansionem? CAPUT XXXI. 34. De eodem argumento. Quod etiam in ipso fumi principe immanitatem solam advertisti quam vituperares, nonne debuisti attendere caetera quae te in ejus naturae laudem cogerent? Habebat enim animam et corpus; illam vivificantem, hoc vita inspiratum: cum illa regeret, hoc obtemperaret; illa praeiret, hoc subsequeretur; illa contineret, hoc non deflueret; illa moveret in numeros, hoc numerosa membrorum compagine constabiliretur. Nonne te ad laudem movet in hoc uno principe, vel pax ordinata, vel ordo pacatus? Quod autem de uno dictum est, hoc de caeteris intelligi licet. Sed enim erat in alios ferus et immanis? Non hoc laudo, sed tanta illa quae non vis attendere. Quae si vel admonitus intuetur atque considerat, quisquis Manichaeo temere credidit, sine dubitatione cognoscit, cum de istis naturis loquitur, de bonis quibusdam se loqui, sed non summis et infabricatis, sicut est Deus una Trinitas, neque de his fabricatis quae sublimiter ordinata sunt, sicuti sunt Angeli sancti et beatissimae potestates: sed de infimis et pro sui generis modulo in imo rerum ordinatis bonis; quae dum comparantur superioribus, vituperandae ab imperitis existimantur; et dum consideratur quantum his desit boni, quod illis adest, ejusdem boni absentia mali nomen tenet. Et ego quidem propterea sic de istis naturis disputo, quoniam ea nominantur quae in hoc mundo nota sunt nobis. Novimus enim tenebras, aquas, ventos, ignem, fumum; novimus etiam animalia serpentia, natantia, volantia, quadrupedia, bipedia: in quibus omnibus, exceptis tenebris, quae, ut dixi, nihil sunt aliud quam lucis absentia, quae oculis non videndo discernuntur, sicut silentium auribus non audiendo; non quia tenebrae sunt aliquid, sed quia lux non est; sicut non quia silentium est aliquid, sed quia sonus non est: exceptis ergo tenebris in hac enumeratione, caeterae naturae sunt, et omnibus notae; quarum speciem, quia in quantumcumque est, laudabilis et bona est, nemo prudens abalienat ab auctore omnium bonorum Deo. CAPUT XXXII. 35. Manichaeus ex iis quae hic vidit, ordinavit sua phantasmata. Nam ille Manichaeus, sicut voluit naturas quas hic didicit ordinare in phantasmatibus suis, velut in gente tenebrarum, omnino falsus esse convincitur. Primo, quia tenebrae nihil possunt gignere, ut dictum est. Sed non tales, inquit, erant illae tenebrae, quales hic nosti. Unde ergo me de illis doces? An forte tam verbosus doctrinae pollicitator cogis ut credam? Sed fac me credere. Illud tamen scio, quod si non habebant aliquam speciem, sicut istae non habent, nihil generare potuerunt: si autem habebant, meliores erant. Tu autem cum dicis non fuisse tales, quasi pejores aliquas credi cupis. Posses dicere etiam silentium, quod sic est auribus ut tenebrae oculis, aliqua ibi surda vel muta animalia genuisse: ut cum tibi diceretur non esse aliquam naturam silentium, responderes, Sed non tale silentium, quale hic nosti; ut omnino quod velles diceres eis quos semel, ut tibi crederent, decepisses. Quanquam id quod eum induxit, ut in tenebris serpentia nata esse confingeret, in ipsis quidem primordiis nascentium potuit bene animadverti. Sed sunt serpentes qui tam acute vident, et sic praesentia lucis exsultant, ut gravissimum testimonium contra eum dicere videantur. Deinde in aquis natantia facile fuit hic discere, et ad illa transferre phantasmata; sic et in ventis volantia, quoniam hujus crassioris aeris impulsus in quo aves volitant, ventus dicitur: in igne vero quadrupedia unde illi fingere in mentem venerit nescio. Et tamen non frustra hoc dixit, sed parum attendit, et erravit nimis. Hanc enim rationem solent reddere, quod quadrupedes edaces sint, et in concubitum multum ferveant. Sed multi homines edacitate sua superant quemlibet quadrupedem, qui certe bipedes sunt, quos non ignis, sed fumi esse filios dicit. Anseribus vero non facile quidquam edacius invenitur: quos sive in fumo ponat, quia bipedes sunt; sive in aquis, quia natare amant; sive in ventis, quia pennati sunt, et interdum volant: ad ignem certe secundum ejus distinctionem non pertinent. Quod autem attinet ad fervorem concubitus, credo eum animadvertisse hinnientes equos, et saepe morsis frenis raptos in feminas: quod animadversum dum vult cito scribere, non attendit passerem parietinum, in cujus comparatione quivis admissarius frigidissimus invenitur. Bipedes vero in fumo cum ab eis quaeritur quare ordinaverit, respondent elatum et superbum esse bipedum genus: hinc enim homines originem trahere dicunt: et quoniam fumus globosus et quasi tumidus in auras erigitur, superbis esse similem non absurde attenderunt. Quae animadversio sufficere debuit ad aliquam similitudinem dandam de superbis hominibus, sive allegoriam vel formandam vel intelligendam: non tamen ut ideo bipedes animantes in fumo et de fumo nati esse credantur. Nam et in pulvere nasci debuerunt, quia saepe non minore ambitu et elatione surgit in coelum; et in nebulis, quia plerumque de terra ita exhalantur, ut longe intuentibus incertum etiam faciant, fumusne an nebulae sint. Postremo, cur in aquis et ventis de habitandi patientia ad habitatores ductum est argumentum, quia videmus et natantia in aquis, et volantia in ventis vivere: ignis vero et fumus non deterruit hominem mentientem, ut puderet eum tales ibi habitatores constituere, quibus nihil constitueretur absurdius? Nam quadrupedem ignis incendit atque corrumpit, et bipedes fumus offocat atque necat. Vel hic certe cogitur fateri, se meliores dicere in gente tenebrarum istas fuisse naturas, ubi vult omnia pejora credi. Siquidem ibi gignebat ignis quadrupedem et nutriebat, et continebat innoxie vel etiam commodissime. Similiter et fumus bipedes suos clementissimo sinu editos, non solum sine molestia, sed vitaliter atque indulgenter usque in illum principatum educaverat et continebat. Ita ostenduntur ista mendacia, animadversione rerum quae videntur in mundo, sed minus diligenti minusque solerti carnali sensu concepta, et phantasmatibus parturita, et temeritate edita atque conscripta haereticorum numerum auxisse. CAPUT XXXIII. 36. Natura omnis, ut natura est, bona est. Sed illo genere magis urgendi sunt, ut intelligant, si possunt, quam vere in Catholica dicatur, omnium naturarum esse auctorem Deum: quo de genere superius agebam, cum dicerem, Vitupero tecum pestem, caecitatem, coenositatem turbidam, horribilem vehementiam, corruptibilitatem, immanitatem principum, et his similia: lauda tu mecum speciem, distinctionem, ordinationem, pacem, unitatem formarum, membrorum congruentias et numerosas parilitates, vitalia spiramenta et nutrimenta, temperamentum salutis, regimen et moderamen animae, famulatusque corporum, similitudinem concordiamque partium in singulis naturis vel quae habitabant, vel quae habitabantur, et caetera hujusmodi. Sic enim intelligunt, si tamen sine pertinacia velint attendere, jam et bona et mala se miscere, cum loquuntur de illa terra, ubi solum et summum malum fuisse crediderunt: itaque si tollantur illa quae mala enumerata sunt, bona illa quae laudata sunt sine ulla vituperatione remanere; si autem bona ipsa tollantur, nullam remanere naturam. Ex quo jam videt qui potest videre, omnem naturam, in quantum natura est, bonum esse: quia ex una eademque re, in qua et ego quod laudarem, et ille quod vituperaret invenit, si tollantur ea quae bona sunt, natura nulla erit; si autem tollantur ea quae displicent, incorrupta natura remanebit. Tolle de aquis ut non sint coenosae et turbidae, remanent aquae purae atque tranquillae: tolle de aquis partium concordiam, non erunt aquae. Si ergo malo illo adempto manet natura purgatior, bono autem detracto non manet ulla natura: hoc ibi facit naturam quod bonum habet; quod autem malum, non natura, sed contra naturam est. Tolle de ventis horrorem et nimium impetum qui tibi displicet, potes cogitare ventos lenes atque moderatos: tolle de ventis partium similitudinem, qua eorum corpus in unitatem continuatur et sibi pacatur ut corpus sit, nulla suberit natura quam cogites. Longum est persequi caetera: sed manifestum est eis qui nullo studio partium judicant, cum istae naturae commemorantur, adjungi eis quaedam quibus displiceant; quae cum detrahimus, naturae meliores manent. Unde intelligitur eas, in quantum naturae sunt, bonas esse: quia cum eis vicissim omne quod bonum habent detraxeris, naturae nullae erunt. Animadvertite etiam, qui recte vultis judicare, illum quoque principem immanem; cui si auferatur immanitas, attendite quanta laudabilia remanebunt: compago corporis, membrorum hinc atque inde congruentia, formae unitas, et pax contextarum inter se partium, animae regentis et vegetantis, famulantisque et vegetati corporis ordo et dispositio. Quae omnia bona si auferantur, et si qua forte minus enumeravi, nulla prorsus natura subsistet. CAPUT XXXIV. 37. Natura nunquam sine aliquo bono. Sola mala considerant Manichaei. Sed fortasse dicatis, illa mala de talibus naturis non posse auferri, et ideo naturalia debere accipi. Non nunc quaeritur quid possit vel non possit auferri: sed certe non parvum lumen est ad intelligendum, omnes naturas, in quantum naturae sunt, bonas esse, quod sine illis malis cogitari bona illa possunt, sine bonis autem illis nulla natura cogitari potest. Nam sine turbatione coeni possum aquas cogitare: sine pace autem continuatarum partium, nulla species corporis animo occurrit, aut ullo modo sentiri potest; ac per hoc nec illae aquae coenosae sine isto bono esse potuerunt, quo bono fiebat ut aliqua natura corporea posset esse. Nam quod dicitis, quod illa mala de naturis talibus non possunt auferri; respondetur, quod et illa bona de naturis talibus non possunt auferri. Cur ergo istas res propter mala quae auferri non posse arbitramini, mala naturalia vocare vultis; propter ea bona vero quae auferri non posse convincimini, bona naturalia vocare non vultis? 38. Restat ut quaeratis (nam ipsa solet esse vox ultima) unde sint illa mala, quae mihi quoque displicere dicebam. Respondebo fortasse, si vos prius dixeritis unde sint illa bona, quae vos quoque laudare cogimini, si absurdissimi cordis esse non vultis. Sed quid ego istud quaeram, cum utrique fateamur, omnia quaecumque et quantacumque bona sunt, ab uno Deo esse, qui summe bonus est? Resistite ergo vos ipsi Manichaeo, qui tot et tanta bona quae commemoravimus justeque laudavimus, pacem concordiamque partium in unaquaque natura, salutem valentiamque animantium, et caetera quae repetere jam piget, ita in terra commentitia tenebrarum esse arbitratus est, ut ab illo Deo quem bonorum omnium fatetur auctorem, alienare conaretur. Non enim ea bona vidit, dum hoc solum attendit quod displiceret: tanquam si quispiam leonis fremitu exterritus, et eum intuens trahentem ac dilaniantem pecorum aut hominum corpora quaecumque apprehendisset, puerili quadam infirmitate animi tanto timore percelleretur, ut solam feritatem leonis intuens atque saevitiam, caetera ejus negligens omnino atque praeteriens, naturam illius animantis, non tantum malum, sed magnum malum esse clamaret, tanto scilicet exaggeratius, quanto timidius. At si edomita feritate duci leonem mansuetum videret, praesertim si nunquam antea fuisset de illa bestia territus, tunc vacaret securo atque intrepido leonis pulchritudinem considerare atque laudare. De quo ego nihil dicam, nisi quod ad rem maxime pertinet, fieri posse ut aliqua natura offendat ex aliquo, et in totam nascatur odium: cum manifestum sit multo meliorem esse speciem verae ac vivae bestiae, etiam cum terret in silvis, quam imitatae atque simulatae cum in pariete picta laudatur. Hoc ergo errore ille nos non decipiat, nec caecos faciat ad considerandas naturarum species, cum quaedam in eis ita reprehendit, ut omni ex parte cogat displicere, quod omni ex parte reprehendere non potest: atque hoc modo animum ad aequum judicium componentes, quaeramus jam unde sint cum illis bonis mala, quae me quoque improbare dicebam. Quod facilius videbimus, si in unum nomen potuerimus cuncta conferre. CAPUT XXXV. 39. Malum nihil aliud quam corruptio: ipsa autem corruptio non natura est, sed contra naturam. Ubicumque corruptio, ibi bonum fuit. Quis enim dubitet totum illud quod dicitur malum, nihil esse aliud quam corruptionem? Possunt quidem aliis atque aliis vocabulis alia atque alia mala nominari: sed quod omnium rerum malum sit, in quibus mali aliquid animadverti potest, corruptio est. Sed corruptio peritae animae, imperitia vocatur; corruptio prudentis, imprudentia; corruptio justae, injustitia; corruptio fortis, ignavia; corruptio quietae atque tranquillae, cupiditas, vel metus, vel tristitia, vel jactantia. Deinde in corpore animato corruptio sanitatis, dolor et morbus; corruptio virium, lassitudo; corruptio quietis, labor. Deinde in ipso solo corpore corruptio pulchritudinis, foeditas; corruptio rectitudinis, pravitas; corruptio ordinis, perversitas; corruptio integritatis, discissio, aut fractura, aut diminutio. Longum est et difficile et harum rerum quas commemoravi, et aliarum innumerabilium omnes corruptiones nominatim enuntiare; cum etiam multae quae dicuntur in corpore, possint et in anima dici, et innumerabilia sint in quibus propria vocabula corruptio teneat. Verumtamen videre jam facile est nihil nocere corruptionem, nisi quod labefacit naturalem statum; et ideo eam non esse naturam, sed contra naturam. Quod si non invenitur in rebus malum nisi corruptio, et corruptio non est natura; nulla utique natura malum est. 40. Sed si hoc forte intelligere non valetis, illud attendite, quod omne quod corrumpitur, bono aliquo minuitur: quia si non corrumperetur, incorruptum esset; si vero etiam non posset omnino corrumpi, incorruptibile esset. Necesse est autem ut sive incorruptio sive incorruptibilitas bonum sit, si malum est corruptio. Sed nunc de natura incorruptibili nulla quaestio est: de his agitur quae possunt corrumpi, quae dum non corrumpuntur, incorrupta dici possunt, incorruptibilia non possunt. Illud enim solum incorruptibile proprie dicitur, quod non tantum non corrumpitur, sed etiam nulla ex parte corrumpi potest. Incorrupta ergo quaecumque sunt et tamen corrumpi possunt, cum corrumpi coeperint, eo ipso bono minuuntur quo incorrupta erant; et magno quidem bono, quia magnum malum est corruptio: et quamdiu in eis augeri corruptio potest, tamdiu habent bonum quo minuantur. Quapropter naturae illae quas in tenebrarum terra fuisse confingit, aut poterant corrumpi, aut non poterant. Si non poterant, incorruptibiles erant, quo bono superius nihil est. Si poterant, aut corrumpebantur, aut non corrumpebantur: si non corrumpebantur, incorruptae erant, quod videmus sine magna laude dici non posse: si autem corrumpebantur, minuebantur illo tam magno bono; si minuebantur bono, habebant bonum quo minuerentur; quod si habebant bonum, non erant naturae illae summum malum, et omnis Manichaei fabula falsa est. CAPUT XXXVI. 41. Unde malum, sive corruptio boni. Sed quoniam quaesivimus quid esset malum, neque hoc naturam, sed contra naturam esse cognovimus; consequenter quaerendum est unde sit: quod ille si fecisset, minus fortasse in has tanti erroris angustias laberetur. Praepropere quippe ac praepostere quaesivit unde esset, quod primo non quaesierat quid esset: et ideo nullo modo potuerunt quaerenti occurrere nisi vana phantasmata, quibus difficile animus carnalibus sensibus multum pastus exuitur. Dicet ergo aliquis, non jam certare, sed non errare desiderans: Unde est ista corruptio, quod quasi generale malum rerum bonarum, sed tamen corruptibilium esse comperimus? Qui talis quaerit, cito invenit magno ardore verum petens, et constanti perseverantia pie pulsans. Per homines enim commemoratio aliqua signis verborum fieri potest: docet autem unus verus Magister ipsa incorruptibilis Veritas, solus Magister interior: qui etiam exterior factus est, ut nos ab exterioribus ad interiora revocaret; et formam servi accipiens, ut ejus sublimitas surgentibus innotesceret, jacentibus humilis apparere dignatus est. In ejus nomine supplices simus, et per eum misericordiam Patris implorantes ista quaeramus. Primo enim brevissime responderi potest quaerentibus unde corruptio est, cum dicitur, Ex eo quod hae naturae quae corrumpi possunt, non de Deo genitae, sed ab eo de nihilo factae sunt: quas quoniam bonas ratio superior demonstravit, nemo potest recte dicere, Non fecisset Deus bona. Si autem dixerit, Summe bona fecisset, oportet intelligat summum bonum ipsum esse, qui fecit haec bona. CAPUT XXXVII. 42. Solus Deus summe bonus. Quid mali, inquis, fieret, si et ista fierent summe bona? Et tamen si quis ex nobis quaereret, accepto et credito Deo Patre summo bono, si esset aliud summe bonum, unde esse nobis pie videretur, nullo modo recte responderemus, nisi de Deo Patre qui summe bonus est. Quod ergo de illo est, meminerimus natum de illo esse, non ab eo factum de nihilo, et ideo et hoc summe, id est, incorruptibiliter bonum esse: videmusque injuste flagitari ut tam summe bona sint quae fecit de nihilo, quam summe bonus est quem de se genuit: quem nisi unum genuisset, non id quod ipse est genuisset, quia ipse unus est. Quapropter unico quidem Filio, per quem facta sunt a Patre omnia bona de nihilo, imperite atque impie fratres quaeruntur, nisi ex eo quod in homine apparere dignatus est. Nam ideo et unigenitus in Scripturis et primogenitus dicitur: unigenitus a Patre, primogenitus ex mortuis. Et vidimus, inquit, gloriam ejus tanquam unigeniti a Patre, pleni gratia et veritate (Joan. I, 14, 18): et Paulus dicit. Ut sit ipse primogenitus in multis fratribus (Rom. VIII, 29). 43. Quod si dixerimus, Non jam essent ista bona quae de nihilo facta sunt, sed tantummodo Dei natura esset; invidebimus tantis bonis; et vox impia est, injuriam putare non hoc esse quod Deus est, et ideo nolle esse aliquod bonum, quoniam ei praeponitur Deus. Quaeso, patere, natura animae rationalis, aliquanto minus te esse quam Deus est, et tanto minus, ut post ipsum te melius aliquid non sit. Patere, inquam, et mitesce illi; ne te adhuc repellat in infima, ubi per angustias poenales etiam atque etiam bonum quod es vilescat tibi. Superba es in Deum, si indignaris quod te antecedit; et nimis contumeliose de illo sentis, si non ineffabiliter gratularis tam magnum bonum esse te, ut solus sit ille praestantior. Quo constituto atque firmato, illud ne dixeris: Me solam naturam Deus facere debuit; nollem ut post me aliquid boni fieret. Non enim quod bonum est post Deum, jam debuit esse novissimum. Et hinc maxime apparet quantam tibi tribuerit dignitatem, quod Deus qui solus tibi naturaliter dominatur, fecit alia bona quibus tu quoque dominareris. Nec mireris quod nunc tibi non omni modo serviunt, et te aliquando etiam cruciant: quia Dominus tuus majorem potestatem habet in ea quae tibi serviunt, quam tu in ipsa, tanquam in servos servorum suorum. Quid ergo mirum si tibi peccanti, id est non obtemperanti Domino tuo, poenalia quibus dominabaris effecta sunt? Quid enim tam justum, et quid justius Deo? Hoc namque humana natura in Adam meruit, de quo nunc non est disputandi locus: sed tamen dominator justus et justis praemiis et justis suppliciis approbatur, beatitate recte viventium poenaque peccantium. Nec tamen sine misericordia derelicta es, quae certis rerum temporumque mensuris vocaris ut redeas. Ita recto moderamine altissimi Conditoris usque ad bona terrena perventum est, quae corrumpuntur et reformantur, ut haberes supplicio mixta solatia; ut et laudares Deum delectata ordine bonorum, et refugeres in eum exercitata experimentis malorum. Ita in quantum tibi terrena serviunt, docent te esse dominam suam; in quantum autem molesta sunt, docent ut servias Domino tuo. CAPUT XXXVIII. 44. Natura a Deo, corruptio ex nihilo. Quapropter quamvis sit malum corruptio, et quamvis non sit a Conditore naturarum, sed ex eo sit, quod de nihilo factae sunt: tamen etiam ipsa illo regente et gubernante omnia quae fecit, sic ordinata est, ut non noceat, nisi naturis infimis ad supplicium damnatorum, et exercitationem admonitionemque redeuntium, ut inhaereant Deo incorruptibili, maneantque incorrupti, quod unum est bonum nostrum; sicut per prophetam dicitur, Mihi autem inhaerere Deo bonum est (Psal. LXXII, 28). Neque illud dixeris: Non faceret Deus naturas corruptibiles. In quantum enim naturae sunt, Deus fecit: in quantum autem corruptibiles, non Deus fecit; non enim est ab illo corruptio, qui solus est incorruptibilis. Si haec capis, gratias age Deo: si non capis, quiesce, et noli temere nondum intellecta damnare; supplexque illi qui lumen est mentis, attende ut intelligas. Cum enim dicitur, natura corruptibilis; non unum, sed duo nomina dicuntur. Item cum dicitur, Deus fecit de nihilo; non unum, sed duo nomina audimus. Redde ergo istis singulis illa singula, ut cum audis naturam, ad Deum pertineat; cum audis corruptibilem, ad nihilum: ita tamen ut ipsae corruptiones, quamvis non sint ex Dei arte, in ejus tamen potestate sint disponendae, pro rerum ordine et meritis animarum. Ideo recte dicimus ab illo esse praemium atque supplicium. Ita enim non fecit corruptionem, ut possit corruptioni eum dare qui corrumpi meruerit, id est, qui se ipse coeperit peccando corrumpere, ut cruciantem sentiat corruptionem invitus, qui blandientem commisit volens. CAPUT XXXIX. 45. Mala quomodo sint a Deo. Non enim in Vetere Testamento tantum scriptum est, Ego facio bona, et condo mala (Isai. XLV, 7): sed evidentius in Novo, ubi Dominus dicit, Nolite timere eos qui corpus occidunt, et amplius non habent quid faciant; sed eum timete, qui cum corpus occiderit, habet potestatem animam mittere in gehennam (Matth. X, 28, et Luc. XII, 4). Voluntariae autem corruptioni addi judicio divino poenalem corruptionem, manifestissime apostolus Paulus attestatur, cum dicit: Templum enim Dei sanctum est, quod estis vos: quisquis templum Dei corruperit, corrumpet illum Deus (I Cor. III, 17). Quod si in vetere Lege dictum esset, quibus invectionibus isti impetum facerent accusantes quasi corruptorem Deum! Quod verbum metuentes multi latini interpretes, noluerunt dicere, corrumpet; sed dixerunt, disperdet illum Deus: et non deviantes a re ipsa, offensionem vocabuli devitarunt. Quanquam isti non minus inveherentur in perditorem Deum, si hoc in Lege vetere aut Prophetis invenirent. Sed graecis exemplaribus convincuntur, in quibus apertissime scriptum est, Quisquis templum Dei corruperit, corrumpet illum Deus. Quod si quis ab eis quaerat, quomodo dictum sit: ne corruptor putetur Deus, exponunt statim, corrumpet dictum esse, corruptioni tradet; vel si quo alio modo possunt. Quo animo si essent in veterem Legem, et multa ibi miranda intelligerent, et nondum intellecta non cum odio lacerarent, sed cum honore differrent. CAPUT XL. 46. Corruptio tendit ad non esse. Si quis autem non credit ex nihilo esse corruptionem, proponat sibi haec duo, esse et non esse, quasi ex diversis partibus; intelligendi gratia, ut cum tardis tardius ambulemus: deinde velut in medio constituat aliquid, ut puta corpus animantis, et quaerat hoc secum, dum formatur illud corpus et nascitur, dum augetur ejus species, nutritur, convalescit, roboratur, decoratur, firmatur, in quantum manet, et in quantum stabilitur, in quam partem tendat, utrum ad esse, an non esse: non dubitabit esse quidem aliquid in ipsis etiam primordiis; sed quanto magis forma et specie et valentia constabilitur atque firmatur, tanto magis fieri ut sit, et in eam partem tendat qua positum est esse. Nunc ergo incipiat corrumpi; debilitetur omnis ille status, languescant vires, marcescat robur, forma foedetur, dissiliat compago membrorum, contabescat et defluat concordia partium: quaerat etiam nunc per istam corruptionem quo tendat, utrum ad esse, an non esse: non puto usque adeo caecum et tardum, ut dubitet quid sibi ipse respondeat, et non sentiat quanto magis quodque corrumpitur, tanto magis ad interitum tendere. Omne autem quod ad interitum tendit, ad non esse tendit. Cum ergo Deum incommutabiliter et incorruptibiliter esse credendum sit, id autem quod dicitur nihil, penitus non esse manifestum sit: et cum ista tibi proposueris esse et non esse, atque cognoveris quanto magis augetur species, tanto quidque tendere ut sit; quanto magis augetur corruptio, tanto magis tendere ut non sit: quid dubitas dicere in unaquaque natura corruptibili quid in ea sit ex Deo, quid sit ex nihilo; cum species secundum naturam sit, corruptio contra naturam? Quia species aucta cogit esse, et Deum fatemur summe esse: corruptio vero aucta cogit non esse, et constat quod non est, nihil esse. Quid, inquam, dubitas dicere, in natura corruptibili, quam et naturam dicis, et corruptibilem dicis, quid sit ex Deo, quid ex nihilo? Et quid quaeris Deo naturam contrariam, quem si confiteris summe esse, vides ei non esse contrarium? CAPUT XLI. 47. Corruptio permissu Dei a nobis est. Cur ergo, inquis, quod naturae Deus dedit, tollit corruptio? Non tollit, nisi ubi permittit Deus: ibi autem permittit, ubi ordinatissimum et justissimum judicat, pro rerum gradibus et pro meritis animarum. Nam et species vocis emissae praeterit, et silentio perimitur; et tamen sermo noster ex praetereuntium verborum decessione ac successione peragitur, et moderatis silentiorum intervallis decenter suaviterque distinguitur: ita sese habet etiam temporalium naturarum infima pulchritudo, ut rerum transitu peragatur, et distinguatur morte nascentium. Cujus pulchritudinis ordinem et modos si posset capere sensus noster atque memoria, ita nobis placeret, ut defectus quibus distinguitur, nec corruptiones vocare auderemus. Quod autem in ejus pulchritudinis parte laboramus, cum nos fluentia deserunt temporalia quae diligimus, et peccatorum poenas luimus, et sempiterna diligere commonemur. CAPUT XLII. 48. Hortatur ad summum bonum. Non ergo in hac pulchritudine quaeramus quod non accepit; quae ideo infima est, quia quod quaerimus, non accepit: et in eo quod accepit, laudemus Deum, quia tantum speciei bonum etiam huic quamvis infimae dedit. Nec ei tamen ut amatores ejus inhaereamus: sed ut Dei laudatores eam transgrediamur, ut supra eam collocati de illa judicemus, non ei connexi in illa judicemur. Festinemusque ad illud bonum, quod nec locis grassatur, nec tempore volvitur, et unde speciem formamque accipiunt omnes locales temporalesque naturae. Ad quod videndum mundemus cor per fidem Domini nostri Jesu Christi, qui ait: Beati mundicordes, quoniam ipsi Deum videbunt (Matth. V, 8). Non enim eos oculos ad illud bonum cernendum praeparari oportet, quibus cernitur lux ista diffusa per locos, et non ubique integra, sed aliam partem hic habens, et alibi aliam. Verum illum aspectum aciemque purgemus, qua cernitur, quantum in hac vita licet, quid sit justum, quid pium, quae sit sapientiae pulchritudo: quae quisquis cernit, praeponit longe omnium localium spatiorum plenitudini; et sentit, ut ista cernat, non per locorum spatia diffundi aciem mentis suae, sed incorporea potentia stabiliri. CAPUT XLIII. 49. Conclusio. Cui aspectui quoniam multum inimica sunt phantasmata, quae de carnali sensu tracta imaginarie cogitatio nostra versat et continet, detestemur istam haeresim, quae suorum phantasmatum fidem secuta, et divinam substantiam per locorum spatia, quamvis infinita, velut informem molem disjecit atque diffudit, et eam ex una parte truncavit, ut inveniret locum malo; quod videre non potuit non esse naturam, sed contra naturam: et ipsum malum tanta specie et formis et pace partium in singulis naturis vigente decoravit, quia sine his bonis nullam poterat cogitare naturam, ut ea mala quae ibi reprehendit, innumerabilium bonorum copia sepeliantur. Sed hujus voluminis iste sit terminus: in caeteris caetera ejus deliramenta Deo permittente atque adjuvante arguentur.</text>
      <sha1>bf7cv35z3hbanok31e8kpkdysb8gl1w</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>223859</id>
      <parentid>223858</parentid>
      <timestamp>2024-12-19T12:16:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Mizardellorsa</username>
        <id>3917</id>
      </contributor>
      <origin>223859</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="93518" sha1="rlivwmaxsqolr03k58ienaz96iwrdyn" xml:space="preserve">
{{titulus2
|Scriptor= Aurelius Augustinus
|OperaeTitulus= Contra epistolam Manichaei 
|OperaeWikiPagina=Contra epistolam Manichaei (ed. Migne)
|Annus= Saeculo V
|SubTitulus= (ed. Migne) 
|Genera=Theologia
|Editio=Migne 1841
|Fons=[http://www.mlat.uzh.ch/MLS/xanfang.php?tabelle=Augustinus_Hipponensis_cps2&amp;corpus=2&amp;allow_download=0&amp;lang=0 Corpus Corporum] 
}}
'''[[Patrologia Latina/42|Migne ''Patrologia Latina'' Tomus 42]]'''

''AugHip.CoEpMa 42 Augustinus Hipponensis354-430 Parisiis J. P. Migne 1841 early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin orthography latin'' 

Contra epistolam Manichaei

Refellit priores partes Epistolae Manichaei, ostendens ipsum pro manifesta quam pollicebatur, et pro certa cognitione, nonnisi incerta et absurda deliramenta suis sectatoribus proponere.

CAPUT PRIMUM. 

1. Haeretici sanandi magis quam perdendi. Unum verum Deum omnipotentem, ex quo omnia, per quem omnia, in quo omnia, et rogavi et rogo, ut in refellenda et revincenda haeresi vestra, Manichaei, cui et vos fortasse imprudentius quam malitiosius adhaesistis, det mihi mentem pacatam atque tranquillam, et magis de vestra correctione, quam de subversione cogitantem. Quanquam enim Dominus per suos servos regna subvertat erroris; ipsos tamen homines, in quantum homines sunt, emendandos esse potius, quam perdendos jubet. Et quidquid divinitus ante illud ultimum judicium vindicatur, sive per improbos sive per justos, sive per nescientes sive per scientes, sive occulte sive palam; non ad interitum hominum, sed ad medicinam valere credendum est: quam qui respuerint, extremo supplicio praeparantur. Quapropter cum in hac universitate rerum, alia sint quae valent ad corporalem vindictam, sicut ignis, et venenum, et morbus, et caetera hujusmodi; alia quibus apud seipsum non molestiis corporis sui, sed cupiditatum suarum laqueis animus puniatur, sicuti est damnum, exsilium, orbitas, contumelia, et his similia; quaedam vero non sint cruciamenta, sed quasi fomenta et lenimenta languentium, ut sunt consolationes, cohortationes, disputationes; et quaecumque sunt talia: horum omnium quaedam etiam per malos nescientes operatur summa Dei justitia, quaedam autem per scientes bonos. Nostrum igitur fuit eligere et optare meliora, ut ad vestram correctionem aditum haberemus, non in contentione et aemulatione et persecutionibus; sed mansuete consolando, benevole cohortando, leniter disputando: sicut scriptum est, Servum autem Domini non oportet litigare; sed mitem esse ad omnes, docibilem, patientem, in modestia corripientem diversa sentientes (II Tim. II, 24, 25). Nostrum ergo fuit velle has partes expetere: Dei est volentibus et petentibus donare quod bonum est. 

CAPUT II. 2. Causae cur mitius agendum cum Manichaeis. Illi in vos saeviant, qui nesciunt cum quo labore verum inveniatur, et quam difficile caveantur errores. Illi in vos saeviant, qui nesciunt quam rarum et arduum sit carnalia phantasmata piae mentis serenitate superare. Illi in vos saeviant, qui nesciunt cum quanta difficultate sanctur oculus interioris hominis, ut possit intueri solem suum: non istum quem vos colitis coelesti corpore, oculis carneis et hominum et pecorum fulgentem atque radiantem, sed illum de quo scriptum est per prophetam, Ortus est mihi justitiae sol (Malach. IV, 2); et de quo dictum est in Evangelio, Erat lumen verum, quod illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum (Joan. I, 9). Illi in vos saeviant, qui nesciunt quibus suspiriis et gemitibus fiat, ut ex quantulacumque parte possit intelligi Deus. Postremo, illi in vos saeviant, qui nunquam tali errore decepti sunt, quali vos deceptos vident. 

CAPUT III. 3. Augustinus quondam manichaeus. Ego autem qui diu multumque jactatus tandem respicere potui quid sit illa sinceritas, quae sine inanis fabulae narratione percipitur; qui vanas imaginationes animi mei variis opinionibus erroribusque collectas vix miser merui Domino opitulante convincere; qui me ad detergendam caliginem mentis, tam tarde clementissimo medico vocanti blandientique subjeci; qui diu flevi, ut incommutabilis et immaculabilis substantia concinentibus divinis Libris sese mihi persuadere intrinsecus dignaretur; qui denique omnia illa figmenta, quae vos diuturna consuetudine implicatos et constrictos tenent, et quaesivi curiose, et attente audivi, et temere credidi, et instanter quibus potui persuasi, et adversus alios pertinaciter animoseque defendi; saevire in vos omnino non possum, quos sicut meipsum illo tempore, ita nunc debeo sustinere, et tanta patientia vobiscum agere, quanta mecum egerunt proximi mei, cum in vestro dogmate rabiosus et caecus errarem. 4. Ut autem facilius mitescatis, et non inimico animo vobisque pernicioso mihi adversemini, illud quovis judice impetrare me a vobis oportet, ut ex utraque parte omnis arrogantia deponatur. Nemo nostrum dicat jam se invenisse veritatem: sic eam quaeramus, quasi ab utrisque nesciatur. Ita enim diligenter et concorditer quaeri poterit, si nulla temeraria praesumptione inventa et cognita esse credatur. Aut si hoc a vobis impetrare non possum, saltem illud concedite, ut vos tanquam incognitos nunc primum audiam, nunc primum discutiam. Justum puto esse quod postulo: hac sane lege servata, ut vobiscum non orem, non conventicula celebrem, non Manichaei nomen accipiam, si non mihi de omnibus rebus ad salutem animae pertinentibus sine ulla caligine rationem perspicuam dederitis. 

CAPUT IV. 5. Argumenta fidei catholicae. In catholica enim Ecclesia, ut omittam sincerissimam sapientiam, ad cujus cognitionem pauci spirituales in hac vita perveniunt, ut eam ex minima quidem parte, quia homines sunt, sed tamen sine dubitatione cognoscant: caeteram quippe turbam non intelligendi vivacitas, sed credendi simplicitas tutissimam facit: ut ergo hanc omittam sapientiam, quam in Ecclesia esse catholica non creditis; multa sunt alia quae in ejus gremio me justissime teneant. Tenet consensio populorum atque gentium: tenet auctoritas miraculis inchoata, spe nutrita, charitate aucta, vetustate firmata: tenet ab ipsa sede Petri apostoli, cui pascendas oves suas post resurrectionem Dominus commendavit, usque ad praesentem episcopatum successio sacerdotum: tenet postremo ipsum Catholicae nomen, quod non sine causa inter tam multas haereses sic ista Ecclesia sola obtinuit, ut cum omnes haeretici se catholicos dici velint, quaerenti tamen peregrino alicui, ubi ad Catholicam conveniatur, nullus haereticorum vel basilicam suam vel domum audeat ostendere. Ista ergo tot et tanta nominis christiani charissima vincula recte hominem tenent credentem in catholica Ecclesia, etiamsi propter nostrae intelligentiae tarditatem vel vitae meritum veritas nondum se apertissime ostendat. Apud vos autem, ubi nihil horum est quod me invitet ac teneat, sola personat veritatis pollicitatio: quae quidem si tam manifesta monstratur, ut in dubium venire non possit, praeponenda est omnibus illis rebus, quibus in Catholica teneor; si autem tantummodo promittitur, et non exhibetur, nemo me movebit ab ea fide quae animum meum tot et tantis nexibus christianae religioni astringit. 

CAPUT V. 6. Contra titulum Epistolae Manichaei. Videamus igitur quid me doceat Manichaeus, et potissimum illum consideremus librum, quem Fundamenti Epistolam dicitis, ubi totum pene quod creditis continetur. Ipsa enim nobis illo tempore miseris quando lecta est, illuminati dicebamur a vobis. Certe sic incipit: Manichaeus apostolus Jesu Christi providentia Dei Patris. Haec sunt salubria verba, de perenni ac vivo fonte. Jam cum bona patientia, si placet, attendite quid quaeram. Non credo istum esse apostolum Christi. Quaeso ne succenseatis, et maledicere incipiatis. Nostis enim me statuisse, nihil a vobis prolatum temere credere. Quaero ergo quis sit iste Manichaeus? Respondebitis: Apostolus Christi. Non credo: quid jam dicas aut facias, non habebis; promittebas enim scientiam veritatis, et nunc quod nescio cogis ut credam. Evangelium mihi fortasse lecturus es, et inde Manichaei personam tentabis asserere. Si ergo invenires aliquem, qui Evangelio nondum credit, quid faceres dicenti tibi, Non credo? Ego vero Evangelio non crederem, nisi me catholicae Ecclesiae commoveret auctoritas. Quibus ergo obtemperavi dicentibus, Crede Evangelio; cur eis non obtemperem dicentibus mihi, Noli credere Manichaeis? Elige quid velis. Si dixeris, Crede Catholicis; ipsi me monent ut nullam fidem accommodem vobis: quapropter non possum illis credens, nisi tibi non credere. Si dixeris, Noli Catholicis credere; non recte facies per Evangelium me cogere ad Manichaei fidem, quia ipsi Evangelio Catholicis praedicantibus credidi. Si autem dixeris, Recte credidisti Catholicis laudantibus Evangelium; sed non recte illis credidisti vituperantibus Manichaeum: usque adeo me stultum putas, ut nulla reddita ratione quod vis credam, quod non vis non credam? Multo enim justius atque cautius facio, si Catholicis quoniam semel credidi, ad te non transeo, nisi me non credere jusseris, sed manifestissime ac apertissime scire aliquid feceris. Quocirca si mihi rationem redditurus es, dimitte Evangelium. Si ad Evangelium te tenes, ego me ad eos teneam, quibus praecipientibus Evangelio credidi; et his jubentibus tibi omnino non credam. Quod si forte in Evangelio aliquid apertissimum de Manichaei apostolatu invenire potueris, infirmabis mihi Catholicorum auctoritatem, qui jubent ut tibi non credam: qua infirmata, jam nec Evangelio credere potero, quia per eos illi credideram; ita nihil apud me valebit, quidquid inde protuleris. Quapropter si nihil manifestum de Manichaei apostolatu in Evangelio reperitur, Catholicis potius credam quam tibi. Si autem aliquid inde manifestum pro Manichaeo legeris, nec illis, nec tibi: illis, quia de te mihi mentiti sunt; tibi autem, quia eam scripturam mihi profers, cui per illos credideram, qui mihi mentiti sunt. Sed absit ut ego Evangelio non credam. Illi enim credens, non invenio quomodo possim etiam tibi credere. Apostolorum enim nomina, quae ibi leguntur (Matth. X, 2-4; Marc. III, 13-19, et Luc. VI, 13-16), non inter se continent nomen Manichaei. In locum autem traditoris Christi quis successerit, in Apostolorum Actibus legimus (Act. I, 26): cui libro necesse est me credere, si credo Evangelio, quoniam utramque Scripturam similiter mihi catholica commendat auctoritas. In eodem etiam libro de vocatione atque apostolatu Pauli vulgatissimam tenemus historiam (Id. IX). Lege mihi jam, si potes, in Evangelio, ubi Manichaeus apostolus dictus est; vel in aliquo alio libro, cui me jam credidisse confiteor. An illud lecturus es, ubi Spiritum sanctum paracletum Dominus promisit Apostolis? De quo loco vide quot et quanta sint, quae me revocent et deterreant ne Manichaeo credam. 

CAPUT VI. 7. Cur apostolum Christi se scripserit. Quaero enim, cur epistolae hujus principium sit, Manichaeus apostolus Jesu Christi; et non sit, Paracletus apostolus Jesu Christi. Si autem missus a Christo Paracletus Manichaeum misit, cur lego, Manichaeus apostolus Jesu Christi; et non potius, Manichaeus apostolus Paracleti? Si dicis ipsum esse Christum, qui est etiam Spiritus sanctus, contradicis ipsi Scripturae, ubi Dominus ait, Et alium Paracletum mittam vobis (Joan. XIV, 16). Si autem Christi nomen ideo recte positum putas, non quia ipse est Christus, qui et Paracletus, sed quia ejusdem sunt ambo substantiae; id est, non quia unus est, sed quia unum sunt: poterat et Paulus dicere, Paulus apostolus Dei Patris; quia dixit Dominus, Ego et Pater unum sumus (Id. X, 30). Nusquam hoc dicit: sed nec quisquam Apostolorum Patris se apostolum scribit. Quid sibi ergo vult ista novitas? Nonne vobis videtur nescio quam redolere fallaciam? Certe si nihil interesse arbitratus est, cur non varie in aliis epistolis apostolum Christi se nominat; in aliis, Paracleti? Sed Christi semper audivi, quotiescumque audivi: Paracleti autem nec semel. Quid hoc esse causae arbitramur, nisi quia illa superbia, mater omnium haereticorum, impulit hominem, ut non missum se a Paracleto vellet videri; sed ita susceptum, ut ipse Paracletus diceretur? Sicut Jesus Christus homo, non a Dei Filio, id est Virtute et Sapientia Dei, per quam facta sunt omnia, missus est; sed ita susceptus secundum catholicam fidem, ut ipse esset Dei Filius, id est, in illo ipso Dei Sapientia sanandis peccatoribus appareret: sic se ille voluit a Spiritu sancto, quem Christus promisit, videri esse susceptum, ut jam cum audimus Manichaeum Spiritum sanctum, intelligamus apostolum Jesu Christi, id est, missum a Jesu Christo, qui eum se missurum esse promisit. Singularis audacia ista, et ineffabile sacrilegium! 

CAPUT VII. 8. Manichaeus Spiritus sanctus quomodo creditus a suis. Sed tamen quaero, cum Pater et Filius et Spiritus sanctus, vobis etiam confitentibus, non dispari natura copulentur, cur hominem susceptum a Spiritu sancto Manichaeum, non putatis turpe, natum ex utroque sexu praedicare; hominem autem susceptum ab unigenita Sapientia Dei, natum de virgine credere formidatis? Si caro humana, si concubitus viri, si uterus mulieris non potuit inquinare Spiritum sanctum; quomodo potuit uterus virginis inquinare Dei Sapientiam? Manichaeus ergo iste qui de sancto Spiritu et evangelica lectione gloriatur, necesse est vobis concedat, aut missum se esse a Spiritu sancto, aut susceptum. Si missus est, Paracleti se apostolum dicat; si susceptus, concedat ei hominem matrem quem suscepit unigenitus Filius, si ei quem suscepit Spiritus sanctus concedit et patrem. Credat virginitate Mariae Verbum Dei non esse pollutum, si concubitu parentum suorum Spiritum sanctum non potuisse pollui ut credamus hortatur. Quod si dixeritis, non in utero vel ante uterum, sed jam natum Manichaeum a Spiritu sancto esse susceptum, sufficit ut fateamini habuisse carnem de viro et femina procreatam. Cum enim vos non timeatis viscera et sanguinem Manichaei de humano concubitu venientem, et intestina fimo plena, quae illa caro gestabat, et his omnibus non credatis contaminatum esse Spiritum sanctum, a quo illum hominem susceptum esse creditis: cur ego uterum virginalem et intacta genitalia reformidem, et non potius credam Sapientiam Dei in ipsis maternis visceribus homine suscepto immaculatam sinceramque mansisse? Quapropter quoniam sive missum, sive susceptum a Paracleto se Manichaeus vester affirmet, nihil horum poterit obtinere: ego jam cautior neque missum eum credo, neque susceptum. 

CAPUT VIII. 9. Festum natalis Manichaei. Nam quod addidit dicens, providentia Dei Patris; quid aliud ambivit Jesu Christo nominato, cujus se dicit apostolum, et Deo Patre, cujus providentia missum se dicit a Filio, nisi ut Spiritum sanctum ipsum tertium esse crederemus? Sic enim scribit: Manichaeus apostolus Jesu Christi providentia Dei Patris. Spiritus sanctus nominatus non est, qui maxime debuit ab eo nominari, qui nobis apostolatum suum Paracleti promissione commendat, ut evangelica auctoritate imperitos premat. Quod cum a vobis quaeritur, respondetis utique Manichaeo apostolo nominato, Spiritum sanctum paracletum nominari, quia in ipso venire dignatus est. Quaero ergo, sicut superius dicebam, quare exhorreatis cum dicit catholica Ecclesia, eum in quo venit divina Sapientia, natum esse de virgine: cum vos eum in quo Spiritum sanctum venisse praedicatis, natum de femina viro mixta nihil horreatis. Quid ergo aliud suspicer nescio, nisi quia iste Manichaeus, qui per Christi nomen ad imperitorum animos aditum quaerit, pro Christo ipso se coli voluit. Hoc unde conjiciam, breviter dicam. Cum saepe a vobis quaererem illo tempore quo vos audiebam, quae causa esset quod Pascha Domini plerumque nulla, interdum a paucis tepidissima celebritate frequentaretur, nullis vigiliis, nullo prolixiore jejunio indicto Auditoribus, nullo denique festiviore apparatu; cum vestrum bema, id est, diem quo Manichaeus occisus est, quinque gradibus instructo tribunali et pretiosis linteis adornato, ac in promptu posito et objecto adorantibus, magnis honoribus prosequamini: hoc ergo cum quaererem, respondebatur ejus diem passionis celebrandum esse qui vere passus esset; Christum autem qui natus non esset, neque veram, sed simulatam carnem humanis oculis ostendisset, non pertulisse, sed finxisse passionem. Quis non ingemiscat, homines qui se christianos dici volunt, timere ne polluatur veritas de virginis utero, et de mendacio non timere? Sed ut ad rem redeam, quis non suspicetur, cum diligenter attenderit, ideo negari a Manichaeo Christum natum esse de femina, et humanum corpus habuisse, ne passio ejus, quod totius jam orbis festissimum tempus est, ab eis qui sibi credidissent celebraretur, et non tanta devotione diem mortis suae desiderata solemnitas honoraret? Hoc enim nobis erat in illa bematis celebritate gratissimum, quod per Pascha frequentabatur: quoniam vehementius desiderabamus illum diem festum, subtracto alio qui solebat esse dulcissimus. 

CAPUT IX. 10. Spiritus sanctus quando missus. Fortasse dicas mihi: Quando ergo venit a Domino promissus Paracletus? Hic ego si non haberem aliud quod crederem, facilius eum adhuc venturum exspectarem, quam per Manichaeum venisse concederem. Nunc vero cum in Actibus Apostolorum manifestissime sancti Spiritus praedicetur adventus, quae me necessitas cogit haereticis tam periculose et tam facile credere? In libro enim memorato sic scriptum est: Primum quidem sermonem fecimus de omnibus, o Theophile, quae coepit Jesus facere et docere in die qua Apostolos elegit per Spiritum sanctum, et praecepit praedicare Evangelium. Quibus praebuit se vivum post passionem in multis argumentis dierum, visus est eis per dies quadraginta, et docens de regno Dei, et quomodo conversatus sit cum illis, et praeceperit eis ne discederent ab Jerosolymis, sed sustinerent pollicitationem Patris, quam audistis, inquit, ex ore meo. Quoniam Joannes quidem baptizavit aqua, vos autem Spiritu sancto incipietis baptizari: quem et accepturi estis non post multos dies istos usque ad Pentecosten. Illi quidem cum venissent, interrogabant eum, dicentes: Domine, si hoc in tempore repraesentaberis, et quando regnum Israel. Ille autem dixit: Nemo potest cognoscere tempus, quod Pater posuit in sua potestate; sed accipietis virtutem Spiritus sancti supervenientem in vos, et eritis mihi testes apud Jerusalem, et in tota Judaea et Samaria, et usque in totam terram (Act. I, 8). Ecce habes ubi commemoravit discipulos pollicitationis paternae, quam ex ore ejus audierant de Spiritu sancto venturo. Nunc videamus quando sit missus. Paulo post enim sequitur, et dicit: In illo tempore quo suppletus est dies Pentecostes, fuerunt omnes eadem animatione simul in unum: et factus est subito de coelo sonus, quasi ferretur flatus vehemens, et implevit totum illum locum in quo erant sedentes; et visae sunt illis linguae divisae quasi ignis, qui et insedit super unumquemque illorum. Et impleti sunt omnes Spiritu sancto, et coeperunt loqui linguis, quomodo Spiritus dabat eis pronuntiare. Jerosolymis autem fuerunt habitantes Judaei homines ex omni natione quae est sub coelo. Et cum facta esset vox, collecta est turba, et confusa est; quoniam audiebat unusquisque suo sermone et suis linguis loquentes eos. Stupebant autem et mirabantur, ad invicem dicentes: Nonne omnes qui loquuntur, natione sunt Galilaei? Et quomodo agnoscimus in illis sermonem in quo nati sumus? Parthi, Medi, Elamitae, et qui inhabitant Mesopotamiam, Armeniam et Cappadociam, Pontum, Asiam, Phrygiam et Pamphyliam, Aegyptum et regiones Africae, quae est ad Cyrenen; et qui advenerant Romani, et Judaei, et incolae, et Cretes, et Arabes, audiebant loquentes illos suis linguis magnalia Dei. Stupebant autem, et haesitabant ob id quod factum est, dicentes: Quidnam hoc vult esse? Alii autem irridebant, dicentes: Hi musto omnes onerati sunt (Act. II, 1-13). Ecce ubi venit Spiritus sanctus: quid vultis amplius? Si Scripturis credendum est, cur non his potius credam, quae robustissima auctoritate firmatae sunt; quae cum ipso Evangelio, ubi promissum Spiritum sanctum pariter credimus, innotescere populis et commendari posteris praedicarique meruerunt? Hos ergo Actus Apostolorum Evangelio pari auctoritate conjunctos cum lego, invenio non solum esse promissum illis veris Apostolis sanctum Spiritum, sed etiam tam manifeste missum, ut nullus de hac re locus relinqueretur erroribus. 

CAPUT X. 11. Spiritus sanctus bis datus. Clarificatio enim Domini nostri apud homines, resurrectio est a mortuis, et in coelum ascensio. Scriptum est autem in Evangelio κατὰ Ἰωάννην: Spiritus autem nondum erat datus, quia Jesus nondum erat clarificatus (Joan. VII, 39). Si ergo propterea nondum erat datus, quia Jesus nondum erat clarificatus, clarificato Jesu necessario statim datus est. Et propter ipsam geminam clarificationem, secundum hominem et secundum Deum, bis etiam datus est Spiritus sanctus: semel, postquam resurrexit a mortuis, cum insufflavit in faciem discipulorum, dicens, Accipite Spiritum Sanctum (Id. XX, 22). Et iterum, postquam ascendit in coelum, decem diebus transactis: qui numerus perfectionem significat; cum septenario numero, quo condita universa consistunt, additur Trinitas conditoris. De quibus rebus inter spirituales viros pie cauteque multa tractantur. Sed ego a proposito non recedam: suscepi enim prius vobiscum sic agere, ut non ego vos doceam, quod superbum fortasse arbitramini; sed tanquam ipse a vobis discere studeam, quod novem annis non potui. Quapropter habeo quibus Litteris credam de adventu Spiritus sancti, quibus me credere si prohibetis, ne temere credam quod nescio; sic enim soletis monere; multo minus vestris litteris credam. Quare, aut omnes libros auferte de medio, et disputando pandite veritatem, de qua dubitare non possim: aut tales proferte libros, quibus non mihi cum arrogantia imponatur quod credam, sed exhibeatur sine fraude quod discam. Fortasse, inquis, et haec epistola talis est. Nolo ergo in ejus limine ulterius immorari: interiora videamus. 

CAPUT XI. 12. Veritatem pollicetur Manichaeus, non exhibet.--Haec sunt, inquit, salubria verba, ex perenni ac vivo fonte; quae qui audierit, et eisdem primum crediderit, deinde quae insinuant custodierit, nunquam erit morti obnoxius, verum aeterna et gloriosa vita fruetur. Nam profecto beatus est judicandus, qui hac divina instructus cognitione fuerit, per quam liberatus in sempiterna vita permanebit. Et haec, ut videtis, pollicitatio est, nondum exhibitio veritatis: et vos quoque animadvertere facillime potestis, isto velamine quoslibet errores fucari posse, ut imperitorum animis per ornatam januam latenter irrepant. Si enim diceret: Haec sunt pestifera verba, ex venenoso fonte; quae qui audierit, et eisdem primum crediderit, deinde quae insinuant custodierit, nunquam erit vitae restituendus, verum poenali et aerumnosa morte afficietur (nam profecto miser est judicandus, qui hac inferna implicatus imperitia fuerit, per quam demersus in sempiternis cruciatibus permanebit); si ergo hoc diceret, verum diceret: sed libro huic non solum nullum conciliaret lectorem; sed omnes in quorum manus incidisset, in maxima odia concitaret. Quamobrem ad consequentia transeamus, nec nos ista decipiant quae possunt esse bonis et malis, doctis et indoctis verba communia. Quid ergo sequitur? 13. Pax, inquit, Dei invisibilis, et veritatis notitia sit cum fratribus sanctis et charissimis, qui mandatis coelestibus credunt pariter atque deserviunt. Ita sit, ut dicit. Nam et ista benigna et acceptissima optatio est. Tantum meminerimus haec et a bonis doctoribus et a deceptoribus dici posse. Itaque si nulla nisi talia diceret, omnibus legendum et amplectendum esse concederem. Nec illa quae adhuc sequuntur, improbaverim: adjungit enim, Sed et dextera luminis tueatur et eripiat vos ab omni incursatione maligna, et a laqueis mundi. Et omnino quidquid in hujus epistolae principio scriptum est, donec veniatur ad causam, nolo reprehendere, ne in rebus minoribus multum operae consumatur. Jam ergo evidentissimam pollicitationem hominis videamus. 

CAPUT XII. 14. Deliramenta Manichaei. Praelium ante mundi constitutionem commissum.--De eo igitur, inquit, frater dilectissime Pattici, de quo mihi significasti, dicens, Nosse te cupere cujusmodi sic nativitas Adae et Evae, utrum verbo sint iidem prolati, an primogeniti ex corpore: respondebitur tibi ut congruit. Namque de his a plerisque in variis scripturis relationibusque dissimili modo insertum atque commemoratum est. Quapropter veritas istius rei ut sese habet ab universis fere gentibus ignoratur, et ab omnibus qui etiam de hoc diu multumque disputarunt. Si enim illis super Adae et Evae generatione provenisset manifesto cognoscere, nunquam corruptioni et morti subjacerent. Manifestam ergo cognitionem hujus rei nobis pollicetur, ne corruptioni ac morti subjiciamur. Et si adhuc parum est, vide quid sequatur: Necessario ergo, inquit, plura sunt ante commemoranda, ut ad istud mysterium sine ulla possit ambiguitate perveniri. Hoc est quod dicebam, sic mihi demonstrari debere veritatem, ut ad eamdem sine ulla ambiguitate perveniam. Quod si ipse non polliceretur, me tamen hoc exigere et flagitare oportebat, ut tanta mercede cognitionis evidentissimae atque certissimae ex catholico christiano quibuslibet contradicentibus manichaeum me fieri non puderet. Jam igitur audiamus quid afferat. 15. Unde si tibi videtur, inquit, ausculta prius quae fuerint ante constitutionem mundi, et quo pacto praelium sit agitatum, ut possis luminis sejungere naturam ac tenebrarum. Jam incredibilia et falsa omnino proposuit. Quis enim credat ante constitutionem mundi ullum praelium fuisse commissum? Et tamen si est credibile, modo nos non credere, sed cognoscere venimus. Nam qui dicit Persas et Scythas ante multos annos secum bellasse, rem dicit credibilem; eam tamen quam vel auditam vel lectam possumus credere, non expertam comprehensamque cognoscere. Cum ergo istum repudiarem, si tale aliquid diceret; non enim ea promisit, quae cogeret credere, sed quae possem sine ulla ambiguitate cognoscere: quomodo eum non repudiabo, quando non modo incerta dicit, sed etiam incredibilia? Sed quid? si aliquibus rationibus ea perspicua et cognita faciet? Audiamus ergo, si possumus, cum tota patientia et lenitate quod sequitur. 

CAPUT XIII. 16. Duae substantiae contrariae. Regnum luminis. Incerta pro certis tradi a Manichaeo.--Haec quippe, inquit, in exordio fuerunt, duae substantiae a sese divisae. Et luminis quidem imperium tenebat Deus Pater, in sua sancta stirpe perpetuus, in virtute magnificus, natura ipsa verus, aeternitate propria semper exsultans, continens apud se sapientiam et sensus vitales: per quos etiam duodecim membra luminis sui comprehendit, regni videlicet proprii divitias affluentes. In unoquoque autem membrorum ejus sunt recondita millia innumerabilium et immensorum thesaurorum. Ipse vero Pater in sua laude praecipuus, magnitudine incomprehensibilis, copulata habet sibi beata et gloriosa saecula, neque numero, neque prolixitate aestimanda, cum quibus idem sanctus atque illustris Pater et genitor degit, nullo in regnis ejus insignibus aut indigente aut infirmo constituto. Ita autem fundata sunt ejusdem splendidissima regna supra lucidam et beatam terram, ut a nullo unquam aut moveri aut concuti possint. 17. Haec mihi unde probaturus est, aut haec ipse unde cognovit? Noli me terrere Paracleti nomine. Primo, quia non credere incognita, sed certa cognoscere accessi, a vobis ipsis factus timidior. Vos enim nostis, temere credentibus quam vehementer insultare soleatis: praesertim cum ipse, qui jam coepit incerta narrare, plenam ac firmam scientiam paulo ante promiserit. 

CAPUT XIV.
Pollicebatur rerum certarum cognitionem, et imperat incertarum fidem. Deinde, quoniam si mihi fides imperanda est, magis me teneret illa Scriptura, ubi lego, venisse Spiritum sanctum, et Apostolos inspirasse (Act. II, 1-4), quibus eum Dominus se missurum esse promiserat (Joan. XIV, 16, 26). Quapropter, aut ea quae dicit, proba mihi vera esse, ut ostendas quae non possum credere; aut eum qui dicit, proba mihi Spiritum sanctum esse, ut credam quae non potes ostendere. Ego namque catholicam fidem profiteor, et per illam me ad certam scientiam perventurum esse praesumo: tu vero, qui fidem meam labefactare conaris, certam scientiam trade, si potes; ut id quod credidi, temere me credidisse convincas. Duo sunt quae mihi profers: unum cum dicis Spiritum sanctum esse qui loquitur; et alterum, cum dicis manifesta esse quae loquitur. Utrumque abs te sine ulla dubitatione cognoscere debui: sed non sum avarus; unum horum doce. Ostende hunc esse Spiritum sanctum, et credam vera esse quae dicit, etiamsi nesciam: aut ostende vera esse quae dicit, et credam Spiritum sanctum esse, etiamsi nesciam. Numquid aequius aut benevolentius tecum agi potest? Sed tu nec hoc nec illud vales ostendere. Nihil aliud elegisti, nisi laudare quod credis, et irridere quod credo. Cum igitur etiam ego vicissim laudavero quod credo, et quod credis irrisero; quid putas nobis esse judicandum, quidve faciendum, nisi ut eos relinquamus, qui nos invitant certa cognoscere, et postea imperant ut incerta credamus; et eos sequamur, qui nos invitant prius credere, quod nondum valemus intueri, ut ipsa fide valentiores facti, quod credimus intelligere mereamur, non jam hominibus, sed ipso Deo intrinsecus mentem nostram illuminante atque firmante?

18. Et quoniam quaesivi unde mihi probet, nunc quaero unde ipse cognoverit. Si dicit sibi esse revelatum a Spiritu sancto, suamque mentem divinitus illustratam, ut ea quae dicit, certa et manifesta cognosceret; ipse significat quid intersit inter cognoscere et credere. Ipse enim cognoscit, cui apertissime ista monstrantur: eis autem quibus haec narrat, non cognitionem insinuat, sed credulitatem suadet. Cui quisquis temere consenserit, Manichaeus efficitur; non certa cognoscendo, sed incerta credendo; quales nos imperitos adolescentulos aliquando decepit. Debuit ergo non nobis polliceri scientiam, neque manifestam cognitionem, neque ad id quod quaeritur, sine ulla ambiguitate perventionem; sed dicere potius sibi ista esse monstrata, illos autem quibus narrantur credere sibi debere quae nesciunt. Sed si hoc diceret, quis non ei responderet, Si ergo incognita crediturus sum, cur non ea potius credam, quae jam consensione doctorum indoctorumque celebrantur, et per omnes populos gravissima auctoritate firmata sunt? Hoc ille metuens ne sibi diceretur, offundit nebulas imperitis; primum pollicens rerum certarum cognitionem, et postea incertarum imperans fidem. Cui tamen si hoc dicatur, ut saltem vel sibi haec doceat esse monstrata, similiter deficit, et hoc quoque ut credamus jubet. Quis ferat tantam fallaciam tantamque superbiam? 

CAPUT XV. 19. Non solum incerta, sed etiam falsa esse quae tradit. Deliramentum de terra et gente tenebrarum juxta latus terrae sanctae ac substantiae Dei. Confutatur primo, quia naturae Dei partes et latera tribuit tanquam sua mole per locorum spatia distendatur. Quid, si non solum incerta, sed etiam falsa esse quae dicit, Deo et Domino nostro mihi opitulante monstravero? Quid infelicius ista superstitione inveniri potest, quae non modo non exhibet scientiam quam promittit atque veritatem, sed ea dicit quae vehementer sunt scientiae veritatique contraria? Quod in sequentibus manifestius apparebit. Ita enim dicit: Juxta unam vero partem ac latus illustris illius ac sanctae terrae erat tenebrarum terra profunda et immensa magnitudine, in qua habitabant ignea corpora, genera scilicet pestifera. Hic infinitae tenebrae, ex eadem manantes natura inaestimabiles, cum propriis fetibus: ultra quas erant aquae coenosae ac turbidae cum suis inhabitatoribus; quarum interius venti horribiles ac vehementes cum suo principe et genitoribus. Rursum regio ignea et corruptibilis cum suis ducibus et nationibus. Pari more introrsum gens caliginis ac fumi plena, in qua morabatur immanis princeps omnium et dux, habens circa se innumerabiles principes, quorum omnium ipse erat mens atque origo: haeque fuerunt naturae quinque terrae pestiferae. 20. Si aerium vel etiam aetherium corpus diceret esse naturam Dei, profecto irrideretur ab omnibus, qui sapientiae veritatisque naturam per nulla locorum spatia distentam atque diffusam, sine ulla mole magnam et magnificam, nec in parte minorem, et in parte majorem, sed per omnia aequalem summo Patri, nec aliud habentem hic et aliud alibi, sed ubique integram, ubique praesentem qualicumque acie jam serenioris mentis intueri valent. 

CAPUT XVI.
Animam ipsam, etsi mutabilis sit, per spatia locorum non distendi. Nam tota sentit in singulis partibus corporis. Sed quid dicam de veritate atque sapientia, quae omnes animae potentias superat; cum ipsius animae natura quae mutabilis invenitur, nullo modo locorum spatia quadam mole sua occupet? Quidquid enim qualibet crassitudine est, non potest nisi minui per partes, habendo aliud hic et aliud alibi. Minor est enim digitus quam tota manus; et minor est digitus unus quam duo; et alibi est iste digitus, alibi ille, alibi caetera manus. Quod non solum in molibus corporum articulatis videmus: sed etiam terrae pars ista non est ibi ubi illa, quia suum locum quaeque obtinet: et pars humoris minor minore, et major majore loco est; et alia pars est circa fundum, alia circa oras poculi. Similiter aeris partes suos quaeque implent locos; nec fieri potest ut aer quo impletur haec domus, simul secum in eadem domo habere possit etiam illum aerem quem vicini habent: lucisque ipsius alia pars infunditur per hanc fenestram, alia per illam; et major per majorem, per minorem autem minor. Nec omnino potest esse aliquod corpus, sive coeleste sive terrestre, sive aerium sive humidum, quod non minus sit in parte quam in toto: neque ullo modo possit in loco hujus partis simul habere aliam partem; sed aliud hic et aliud alibi habens per quaelibet spatia locorum distanti et dividua, vel potius, ut ita dicam, sectili mole distenditur. Animae vero natura, etiamsi non illa ejus potentia consideretur qua intelligit veritatem, sed illa inferior qua continet corpus et sentit in corpore; nullo modo invenitur locorum spatiis aliqua mole distendi. Nam singulis sui corporis particulis tota praesto est, cum tota sentit in singulis: nec minor pars ejus in digito est, et major in brachio, sicut ipse digitus brachio minor est; sed ubique tanta est, quia ubique tota est. Cum enim tangitur digitus, non per totum corpus sentit, et tamen tota sentit. Totam enim tactus ille non latet; quod non fieret, nisi tota praesto esset. Nec sic tota praesto est, cum tangitur digitus et sentit in digito, ut caeterum deserat corpus, et sese ad unum illum locum in quo sentit agglomeret. Sed cum tota sentit in digito manus, si alius locus tangatur in pede, nec ibi desinit tota sentire: atque ita in singulis distantibus locis tota simul adest, non unum deserens ut in altero tota sit, neque ita utrumque tenens ut aliam partem hic habeat, et alibi aliam; sed sufficiens exhibere se singulis locis simul totam, quoniam tota sentit in singulis, satis ostendit se locorum spatiis non teneri.

CAPUT XVII.
Memoria capit maximorum locorum imagines. Quid, si ejus memoriam cogitemus, non rerum intelligibilium, sed harum corporearum quam et bestiae habere sentiuntur (nam et per loca nota sine errore jumenta pergunt, et cubilia sua bestiae repetunt, et canes dominorum suorum corpora recognoscunt, et dormientes plerumque immurmurant, et in latratum aliquando erumpunt, quod nullo modo possent nisi in eorum memoria visarum rerum vel per corpus utcumque sensarum versarentur imagines); quis digne cogitet, ubi capiantur istae imagines, ubi gestentur, vel ubi formentur? Si enim non possent esse majores quam nostri corporis quantitas tenet, diceret aliquis, intra ipsa sui corporis spatia quibus et illa concluditur, has imagines animam figurare atque servare. Nunc vero cum perexiguam terrae partem occupet corpus, immensarum regionum et coeli ac terrae imagines animus volvit, quibus catervatim discedentibus ac succedentibus non fit angustus: atque hinc se ostendit non diffusum esse per locos, quia maximorum locorum imaginibus non quasi capitur, sed potius eas capit; non sinu aliquo, sed vi potentiaque ineffabili, qua licet eis et addere quodlibet et detrahere, et in angustum eas contrahere, et per immensa expandere, et ordinare ut velit, et perturbare, et multiplicare, et ad paucitatem singularitatemve redigere.

CAPUT XVIII.
Intelligendi potentia de rerum veritate deque ipsa cogitatione judicat. Quid jam de illa loquar potentia, qua intelligitur veritas, qua istis ipsis quae de corporis sensu haustae figurantur, imaginibus sese pro veritate opponentibus magna vivacitate resistitur? Qua videtur aliam, verbi gratia, veram esse Carthaginem, aliam quam cogitans fingit, et pro suo arbitrio tota facilitate commutat: ex eadem venire facilitate innumerabiles mundos, in quibus Epicuri cogitatio innumerabiliter peregrinata est: et, ne multa consecter, ex eadem venire facilitate istam terram lucis per spatia infinita diffusam, et quinque antra gentis tenebrarum cum habitatoribus suis, in quibus Manichaei phantasmata veritatis sibi nomen ausa sunt usurpare. Quid est ergo haec potentia quae ista discernit? Profecto quantacumque sit, et his omnibus major est, et sine ulla tali rerum imaginatione cogitatur. Huic inveni spatia, si potes; hanc diffunde per locos, hanc infinitae molis tumore distende. Profecto si bene cogitas, non potes. Quidquid enim tibi tale occurrerit, judicas ipsa cogitatione secari posse per partes, facisque ibi aliam partem minorem, aliam majorem, quantum placet; illud autem ipsum quo ista judicas, cernis esse supra ista, non loci altitudine, sed potentiae dignitate.

CAPUT XIX. 21. Si anima per locos non extenditur, multo minus Deus. Quare, si animam toties mutabilem, sive variarum voluntatum turba, sive affectibus pro rerum copia vel inopia sese flectentibus, sive ipsis innumerabilibus ludis phantasmatum, sive oblivione et memoria, sive doctrina et imperitia; si ergo animam, ut dixi, his atque hujusmodi motionibus toties mutabilem, sentis non diffundi extendique per locos, sed omnia talia spatia potentiae vivacitate superare: quid de ipso Deo cogitandum aut existimandum est, qui supra omnes rationales mentes inconcussus atque incommutabilis manens, tribuit quod cuique tribuendum est? Quem facilius eloqui audet anima, quam videre: et quem tanto minus eloquitur, quanto sincerius videre potuerit. Qui tamen si, ut Manichaeorum phantasmata perstrepunt, locorum ex una parte determinato, ex aliis immenso spatio tenderetur: quantaelibet in eo particulae, et innumerabilia frusta alia majora, alia minora pro cogitantis arbitrio metirentur; ut bipedalis in eo, verbi gratia, pars octo partibus minor esset quam decempedalis. Id enim necesse est contingat omnibus naturis, quae per talia spatia diffusae ubique totae esse non possunt: quod in ipsa anima non invenitur, et ab eis qui considerare haec non valent, deformiter de illa et turpiter creditur. 

CAPUT XX. 22. Deliramentum de duplici terra refellitur. Verumtamen cum carnalibus animis fortasse non sic agendum est, sed descendendum est potius ad eorum cogitationes, qui naturam incorpoream et spiritualem cogitando potius sequi, vel non audent, vel nondum valent; ita ut nec ipsam cogitationem suam eadem cogitatione considerent, et inveniant eam nullo locorum spatio de ipsis locorum spatiis judicantem. Descendamus ergo ad eorum sensus, et quaeramus ab eis, juxta quam partem et juxta quod latus, sicut Manichaeus dicit, illustris illius ac sanctae terrae erat tenebrarum terra. Dicit enim, juxta unam partem ac latus; nec dicit quam partem, vel quod latus, dextrum an sinistrum. Sed quodlibet eligant, illud certe manifestum est, non dici unum latus, nisi ubi est et alterum latus. Ubi autem vel tria vel plura sunt latera, aut figurae ambitus intelligitur undique terminatus, aut si ex aliqua parte in immensum patet, ex iis tamen quae latera dicuntur, necesse est finiatur. Dicant ergo, ex alio latere, vel ex aliis lateribus, quid adjungebatur terrae lucis, si ex uno latere erat gens tenebrarum? Non dicunt: sed cum premuntur ut dicant, infinita dicunt esse alia latera terrae illius quam lucis vocant, id est, per infinita spatia distendi, et nullo fine cohiberi. Nec intelligunt jam non esse latera, quod quibusvis tardis ingeniis apertissimum est. Tunc enim essent latera, si finibus suis terminarentur. Quid ad me, inquit, si non sint latera? Sed cum diceres, juxta unam partem ac latus, aliam quoque partem sive partes, et aliud latus sive latera cogebas intelligi. Nam si unum tantum latus erat, tantum juxta latus dici debuit, non juxta unum latus. Sicut in corpore nostro recte dicimus esse aliquid juxta unum oculum, quia est alter oculus; aut juxta unam mamillam, quia est altera. Si autem dicamus juxta unum nasum, aut juxta unum umbilicum, cum alius non sit, a doctis et ab indoctis ridebimur. Sed non te verbis premo: fortasse enim unum quasi unicum appellare voluisti. 

CAPUT XXI.
Eamdem terram lucis, si terrae tenebrarum jungitur, esse corpoream. Figura terrae tenebrarum junctae cum terra lucis. Quid ergo erat juxta illud latus terrae, quam illustrem ac sanctam vocas? Terra, inquis, tenebrarum. Quid, de ista terra saltem concedis quod corporea erat? Necesse est te hoc dicere; quandoquidem omnia corpora inde asseris originem ducere. Quid ergo, quaeso, quamvis tardi, quamvis carnales homines, ne hoc quidem aliquando animadvertitis, quod lateribus sibi jungi utraque ista terra non possit, nisi esset utraque corporea? Cur ergo nobis dicebatur nescio qua caecitate perversis, tenebrarum tantum terram fuisse vel esse corpoream; illam vero quae terra luminis diceretur incorpoream et spiritualem credi oportere? Expergiscamur aliquando homines boni, et saltem admoniti quod facillimum est attendamus, duas terras sibi lateribus non posse conjungi, nisi utraque sit corpus.

23. Aut si ad ista etiam crassi et tardi sumus, quaero utrum et ipsa terra tenebrarum unum latus habuerit, et caetera infinita, sicut terra lucis. Non ita credunt; timent enim ne Deo videatur aequalis. Dicunt ergo illam per profundum immensam et per longum: sursum versus autem supra illam spatia infinite inanitatis affirmant. Et ne ipsa vel simplum, terra autem luminis duplum tenere videatur, angustant eam a duobus etiam lateribus. Tanquam si unus panis (sic enim quod dicitur facilius videri potest) in quadras quatuor decussatim formetur, in quibus tres sint candidae, una nigra: modo de tribus candidis tolle distinctionem, et fac illas et sursum versus et deorsum versus, et undique retro infinitas: sic ab eis esse creditur terra lucis. Illam vero nigram quadram fac deorsum versus et retro infinitam, supra se autem immensam inanitatem habere: sic opinantur terram tenebrarum. Sed haec nimis attentis et studiose inquirentibus quasi secreta demonstrant. 

CAPUT XXII.
Figura terrae lucis foedior. Verumtamen si ita est, apparet terram tenebrarum a terra lucis duobus lateribus tangi. Et utique si duobus tangitur, duobus etiam tangit. Certe juxta unum latus erat terra tenebrarum.

24. Deinde quam foeda figura terrae lucis apparet, tanquam fissa ungula nigro quodam cuneo subter arctato, illac tantum finita qua finditur, hians etiam et patens desuper interposito inani quidquid a superficie terrae tenebrarum sursum versus immensum est. Quam deinde melior ipsius terrae tenebrarum figura ostenditur: siquidem illa findit, haec finditur; illa inseritur, haec interpatet; illa in se nulli inanitati dat locum, haec ab inferiore tantum parte laxa non est, qua hostili cuneo subimpletur. Indocti ergo homines et avari cum majorem honorem tribuunt multitudini partium quam unitati, ut sex partes darent terrae lucis, tres deorsum versus, tres sursum versus, maluerunt penetrari terram lucis quam penetrare. Tali enim figura etsi commixtam negant, penetratam tamen negare non possunt. 

CAPUT XXIII. 25. Levius peccant Manichaeis Anthropomorphitae. Confer nunc, non spirituales catholicae fidei viros, in quibus quantum in hac vita animus potest, cernit substantiam naturamque divinam nullis locorum spatiis tendi, nullis lineamentorum dimensionibus figurari; sed confer carnales et parvulos nostros, qui solent auditis in allegoria membris quibusdam corporis nostri, velut cum dicuntur oculi Dei et aures Dei, solent Deum sibi libertate phantasmatis corporis humani specie figurare: hos confer jam illis Manichaeis, qui solent istas nugas intentis et curiosis hominibus quasi magna secreta describere: et considera qui tolerabilius et honestius de Deo sentiant; utrum ii qui eum forma humana, summa dignitate in suo genere praedita, cogitant, an ii qui eum infinita mole diffusum, non tamen undique, sed tribus quadris infinitum atque condensum, ex una vero fissum, patentem, hiantem, laxum superius inanitate, cuneatum inferius terra tenebrarum; vel, si ita melius est dicere, apertum superius natura propria, intratum inferius aliena. Ecce ego tecum derideo carnales homines, qui nondum possunt spiritualia cogitare, humana forma Deum existimantes: deride et tu mecum, si potes eos qui tam deformem turpemque fissuram vel scissuram Dei, tam inaniter supra hiulcam, tam inhoneste infra obturatam, multum miserabili cogitatione imaginantur. Cum hoc etiam intersit, quod isti carnales qui humana Deum forma cogitant, si Ecclesiae catholicae gremio contenti, cum lacte nutriendi sunt, non se in temerarias opiniones praecipitent, sed ibi studium pium quaerendi nutriant, ibi petant ut accipiant, ibi pulsent ut eis aperiatur; incipiunt spiritualiter allegorias parabolasque Scripturarum intelligere, et paulatim sapere divinas potentias, congruenter alibi aurium, alibi oculorum, alibi manuum vel pedum, vel etiam alarum atque pennarum, scuti quoque et gladii et galeae, caeterarumque talium innumerabilium rerum nomine enuntiari. Qua intelligentia quanto magis proficiunt, tanto magis catholici esse firmantur. Manichaei vero quando figurae illius imaginationem reliquerint, Manichaei esse non poterunt. Hoc enim quasi proprium atque praecipuum auctoris sui laudibus tribuunt, quod dicunt illa quae ab antiquis figurate in libris divina mysteria posita sunt, huic qui ultimus venturus erat, solvenda et demonstranda esse servata: et propterea post istum jam neminem doctorem divinitus esse venturum, quia nihil iste per allegorias et figuras dixerit, cum et antiquorum quae talia fuerant aperiret, et sua enodate manifesteque monstraret. Non habent ergo isti ad quas interpretationes revertantur, cum illis de auctore suo legitur, Juxta unam vero partem ac latus illustris illius ac sanctae terrae erat tenebrarum terra. Quocumque se verterint, necesse est ut phantasmatum suorum miseria coarctati, in scissuras aut abruptas praecisiones et juncturas, aut fissuras turpissimas incidant; quas non dicam de incommutabili natura Dei, sed de omni natura incorporea, quamvis mutabili, sicuti est anima, miserrimum est credere. Et tamen si non possem me intendere ad superiora, neque cogitationes meas a falsis imaginationibus quas per sensus corporeos memoria fixas gero, in libertatem ac sinceritatem naturae spiritualis evolvere; quanto melius humani corporis forma Deum cogitarem, quam illum nigrum cuneum scissurae inferiori ejus affigerem, superioremque vastissimam laxitatem, non inveniens unde oppilarem, sic immensa inanitate patentem et hiantem relinquerem? Quid ista opinione foedius? quid tenebrosius hoc errore dici aut fingi potest? 

CAPUT XXIV. 26. De numero naturarum in phantasmate Manichaei. Deinde volo mihi dicatur, quando lego, Deum Patrem, et supra lucidam beatamque terram fundata regna ejus, utrum unius et ejusdem substantiae atque naturae sint, et Pater, et regna ejus, et terra. Quod si ita est, jam non quasi aliam naturam, quae quasi corpus sit Dei, cuneus ille gentis tenebrarum diffindit et penetrat; quod quidem ipsum esset ineffabili deformitate turpissimum: sed ipsam omnino naturam Dei cuneus ille terrae tenebrarum diffindit et penetrat. Rogo, cogitate ista: homines estis; rogo, cogitate ista et fugite, taliumque phantasmatum sacrilegia, dilaniatis, si fieri potest, pectoribus, de fide vestra eradicate atque propellite. An dicturi estis, non unius ejusdemque naturae illa tria esse, sed alterius Patrem, alterius regna, alterius terram, ut suas naturas atque substantias habeant singula diversas, et excellentiae gradibus ordinatas? Quod si verum est, non duas, sed quatuor naturas Manichaeus praedicare debuerat. Si autem unam naturam habet Pater et regna, terra vero sola diversam, tres naturae fuerant praedicandae. Aut si propterea duas dicere maluit, quia terra tenebrarum non pertinet ad Deum, quaero quomodo ad Deum lucis terra pertineat. Si enim et naturam habet diversam, et non eam genuit, neque fecit; non ad eum pertinet, et in alieno regna ejus locata sunt. Aut si propterea pertinet quia vicina est, pertineat et terra tenebrarum, quae terram lucis non modo vicinitate contingit, sed etiam penetratione dissulcat. Si autem genuit eam, non eam credi oportet diversam habere naturam. Quod enim genuit Deus, hoc oportet credi esse quod Deus est, sicut de unigenito Filio in Catholica creditur. Itaque ad illam fugiendam et detestandam turpitudinem vos necessitas revocat, ut non terram quasi aliam atque diversam, sed ipsam Dei naturam niger ille cuneus diffindat. Quod si non genuit, sed fecit eam Deus, quaero unde fecerit. Si de se ipso, quid aliud est quam genuisse? Si de aliena aliqua natura, quaero utrum bona an mala. Si bona, erat ergo aliqua natura bona, quae non pertinebat ad Deum: quod nullo modo dicere audebitis. Si autem mala, non ergo illa gens tenebrarum sola natura mala erat. An forte jam inde assumpserat partem aliquam Deus, quam in terram lucis converteret, et super illam sua regna stabiliret? De tota ergo id fecisset, ut jam olim mala natura nulla esset. Quod si non de aliena substantia fecit terram lucis, restat ut eam de nihilo fecerit. 

CAPUT XXV. 27. Ex nihilo creari per Omnipotentem bona alia aliis inferiora. In figura conjunctionis duarum terrarum, qualiscumque fingatur, semper inesse deformitatem aut absurditatem. Quare, si vobis jam persuadetur posse aliquid boni omnipotentem Deum de nihilo facere, venite in Catholicam; et discite, omnes naturas quas fecit Deus et condidit, excellentiae gradibus ordinatas, a summis usque ad infimas, omnes bonas, sed alias aliis esse potiores: easque factas esse de nihilo, cum Deus artifex per sapientiam suam potentialiter, ut ita dicam, operaretur, ut posset esse quod non erat: et in quantum esset, bonum esset; in quantum autem deficeret, se non de Deo genitum, sed ab ipso de nihilo factum ostenderet. Quid enim vos teneat, si consideretis, non invenitis: cum terram luminis quam describitis, neque hoc esse quod Deus est possitis dicere, ne ipsa Dei natura foeditate quadrae illius inarctetur; neque de illo genitam, ne nihilominus hoc quod Deus est cogatur intelligi, et ad eamdem deformitatem redeat ; nec alienam ab illo, ne in alieno regna eum posuisse, et non duas, sed tres naturas dicere urgeamini; neque ab eodem de aliena factam substantia, ne aut bonum aliud fuerit praeter Deum, aut malum praeter gentem tenebrarum. Remanet igitur vobis, ut de nihilo terram luminis Deum fecisse fateamini: et non vultis credere quod si magnum aliquod bonum, quod tamen illo ipso esset inferius, Deus ex nihilo facere potuit: potuit etiam, quia bonus est, et nulli bono invidet, facere alterum bonum, quod illo priore esset inferius; potuit et tertium, cui secundum praeponeretur, et deinde usque ad infimum bonum naturarum factarum ordinem ducere, donec universitas earum, non numero indefinito incerta difflueret, sed certo terminata consisteret. Aut si nec de nihilo istam luminis terram Deum fecisse vultis fateri, non erit exitus quo tantas turpitudines et tam sacrilegas opiniones evadatis. 28. Aut videte certe, quoniam liberum est carnali cogitationi phantasmata qualia libuerit opinari, ne forte possitis aliam formam quamcumque huic conjunctioni duarum terrarum invenire, ne tam detestabilis et aversanda rerum facies animo occurrat: terram scilicet Dei, sive sit ejusdem naturae cujus est Deus, sive diversae, in qua tamen Dei regna fundata sint, ita ingenti mole per immensum jacere, ut per infinitum porrectis et apertis membris jaceat, quibus foedissime atque turpissime ab inferiori parte recipiat etiam ipsum immensae magnitudinis inarctatum illum cuneum terrae tenebrarum. Sed quidquid aliud inveneritis figurae, quo duae istae terrae sibi conjungantur, delere profecto Manichaei litteras non potestis: non dico alias quibus expressius ista descripsit; fortassis enim quia paucioribus notae sunt, minus periculi habere videantur: sed istas ipsas de quibus nunc agitur, Epistolae Fundamenti, quae fere omnibus qui apud vos illuminati vocantur solet esse notissima. Hic quippe ita scribitur: Juxta unam vero partem ac latus illius illustris ac sanctae terrae, erat tenebrarum terra profunda et immensa magnitudine. 

CAPUT XXVI.
Coarctantur Manichaei, sive tortuoso latere conjunctionem illam fieri dicant, sive curvo, sive recto. In hoc tertio genere juncturae esset concordia et pulchritudo utrique terrae conveniens. Quid exspectamus amplius? Tenemus enim quod juxta latus erat. Quomodo libet jam fingite figuras, et qualia libet lineamenta describite; moles certe illa immensae terrae tenebrarum, aut recto latere adjungebatur terrae lucis, aut curvo, aut tortuoso. Sed si tortuoso; et illa sancta terra tortuosum habet latus: nam si ipsa rectum habet latus, et tortuoso hujus latere tangitur, interpatent cavernae quaedam profundae per infinitum inanes, nec jam supra terram tantum tenebrarum inanitas erat, sicut audire solebamus. Quod si ita est, quanto melius erat ut se aliquanto longius terra luminis removeret, atque illa inanitas tanta interesset, ne omnino posset a tenebrarum terra ex ulla parte contingi? imo etiam tantum spatium pateret inanis profunditatis, ut si qua gentis illius oriretur improbitas, etiamsi temere transilire in illam vellent principes tenebrarum (quoniam nec volare possunt corpora, nisi aere corporeo supportentur), per illud inane praecipitati, et quia infinitum deorsum versus esset, ad nullum aliquando fundum pervenientes, etiamsi semper possent vivere, nunquam tamen dum deorsum semper feruntur, possent nocere? Si autem curvo latere adjungebatur, terra quoque lucis curvo eam sinu deformiter recipiebat. Aut si introrsus ista quasi specie theatri curva erat, curvam terrae luminis partem tali sinu receptam non minus deformi copulatione amplectebatur. Aut si ista curvum habebat latus, et illa rectum, non ex toto eam latere attingebat. Et utique melius erat, sicut supra dixi, ut nulla ex parte contingeret, tantumque inane interesset, ut et justo intervallo utramque terram sejungeret, et temerarios improbos per infinitum praecipites nihil nocere permitteret. Quod si recto latere latus rectum attingebat, non video quidem aliqua vel receptacula vel hiatus: sed plane video tantam pacem tantamque secum terrae utriusque concordiam, ut major conjunctio esse non possit. Quid enim speciosius, quid convenientius, quam rectum recto ita copulari, ut nulla ex parte sinus aliquis vel flexus disrumpat aut dirimat naturalem ac stabilem per infinitum spatium loci et ab infinita aeternitate juncturam? Quae recta latera utriusque terrae, etiamsi interposito inani separarentur, non solum per se ipsa pulchra essent, quia tam recta essent: sed interjecto quoque intervallo ita sibi congruerent, ut hinc atque illinc pariles rectitudines etiam sine ulla conjunctione, ipsa tamen similitudine in unam pulchritudinem convenirent. Cum autem accedit ista conjunctio, quid concordius ac pacatius hac utraque terra; quid vero etiam ipsa copulatione duorum rectorum laterum pulchrius dici aut cogitari possit, non invenio.

CAPUT XXVII. 29. Pulchritudo recti lateris posset terrae tenebrarum detrahi sine ulla detractione substantiae. Sic malum animae accidit nulla addita detractave substantia. Latus terrae tenebrarum in quantum rectum esset, boni aliquid haberet a Deo conditore. Quid faciam cum errore perversis et consuetudine implicatis miserrimis animis? Non enim sciunt isti homines quid loquantur, cum haec loquuntur: non enim attendunt. Rogo, nemo vos urget, nemo in certamen premit, nemo praeteritis insultat erroribus, nisi qui divinam misericordiam expertus non est, ut careret erroribus: tantum id agamus, ut aliquando finiantur. Intuemini paululum sine animositate et amaritudine. Omnes homines sumus; non nos, sed errores et falsitates oderimus. Quaeso, intuemini paululum. Deus misericordiarum, adjuva intuentes, et verum quaerentibus interius lumen accende. Quid enim intelligimus, si non intelligimus rectum melius esse quam pravum? Quaero ergo a vobis, si placide modesteque accipitis, rectum latus terrae tenebrarum, quod recto lateri terrae lucis adjungitur, si quispiam depravaret, nullamne illi pulchritudinem adimeret? Necesse est fateamini si latrare nolitis, non solum ei, si depravetur, pulchritudinem auferri, sed eam etiam pulchritudinem quam cum recto latere terrae luminis potuit habere communem. Hanc ergo auferens, et de recto pravum faciens, ut discordaret quod concordabat, et abhorreret quod congruebat, numquid aliquam inde auferret substantiam? Sic ergo discite, non substantiam malum esse, sed sicut in corpore commutatione formae in deterius, amitti speciem, vel potius minui, et foedum dici quod pulchrum antea dicebatur, et displicere corpus quod antea placuerat: sic in animo rectae voluntatis decus, quo pie justeque vivitur, commutata in deterius voluntate depravari; quo peccato effici animam miseram, quae honestate rectae voluntatis beatitatem obtinebat, nulla addita detractave substantia. 30. Deinde etiam illud cogitate, quia etsi concedamus aliis causis latus terrae tenebrarum malum esse, quod obscurum, quod tenebrosum, vel si quid aliud dici potest, non tamen in eo quod rectum est malum est. Sicut ergo concedo in ejus colore esse aliquid mali, sic necesse est et vos concedatis esse in ejus rectitudine aliquid boni. Nefas est itaque hoc quantumcumque boni est, alienare ab artifice Deo, a quo esse omne bonum quod in quacumque natura est, nisi credimus, perniciosissime erramus. Quomodo ergo ille et summum malum esse dicit hanc terram, in cujus lateris rectitudine invenio, quantum ad corpus attinet, non parvae pulchritudinis bonum; et ab omnipotente atque optimo Deo eam vult esse penitus alienam, cum id ipsum bonum quod in illa invenimus, cui alii tribuendum sit, nisi auctori bonorum omnium, non inveniamus? Sed malum erat, inquit, etiam illud latus. Puta malum esse: deterius esset certe si non rectum, sed distortum esset. Quomodo igitur est summum malum, quo potest aliquid cogitari deterius? Deinde necesse est aliquid boni sit, quo carendo fit res quaecumque deterior. Carendo autem rectitudine fieret latus illud deterius. Inest ergo illi boni aliquid rectitudo. Et nunquam mihi dices unde inest, nisi ad eum te contuleris, a quo sive magna sive parva, omnia tamen bona esse fateamur. Sed jam a lateris hujus consideratione transeamus ad alia. 

CAPUT XXVIII. 31. In terra tenebrarum naturas quinque ponit Manichaeus.--Habitabant, inquit, in illa terra ignea corpora, genera scilicet pestifera. Cum dicit, habitabant; animata utique atque viventia vult intelligi. Sed ne de verbo calumniari velle videamur, attendamus istos omnes habitatores terrae illius, quemadmodum in quinque genera viva distribuat. Hic infinitae, inquit, tenebrae, ex eadem manantes natura inaestimabiles, cum propriis fetibus: ultra quas erant aquae coenosae ac turbidae cum suis inhabitatoribus; quarum interius venti horribiles et vehementes cum suo principe et genitoribus. Rursum regio ignea et corruptibilis cum suis ducibus et nationibus. Pari more introrsum gens caliginis ac fumi plena, in qua morabatur immanis princeps et omnium dux, habens circa se innumerabiles principes, quorum omnium ipse erat mens et origo: haeque fuerunt naturae quinque terrae pestiferae. Animadvertimus quinque naturas quasi partes unius naturae, quam vocat terram pestiferam. Hae sunt autem: tenebrae, aquae, venti, ignis, fumus, quas quinque naturas sic ordinat, ut exteriores caeteris sint tenebrae, a quibus numerare incipit. Intra tenebras, aquas constituit; intra aquas, ventos; intra ventos, ignem; intra ignem, fumum. Et habebant istae quinque naturae sua quaeque genera inhabitatorum suorum, quae nihilominus quinque sunt. Quaero namque utrum genus unum habitantium fuerit in omnibus quinque naturis, an diversa genera, sicut naturae ipsae diversae sunt. Diversa fuisse respondent, et de aliis libris ita docent, quod tenebrae habuerunt serpentes; aquae, natantes, sicut sunt pisces; venti, volantes, sicut sunt aves; ignis, quadrupedes, sicut sunt equi, leones, et caetera hujusmodi; fumus, bipedes, sicut sunt homines. 

CAPUT XXIX. 32. Refellitur hoc deliramentum. Quis igitur ista ordinavit? quis distribuit atque distinxit? quis numerum, qualitates, formas, vitam dedit? Haec enim omnia per se ipsa bona sunt, nec invenitur unde cuique naturae nisi ab omnium bonorum Deo auctore tribuantur. Non enim sicut chaos describere, vel quoquo modo insinuare etiam poetae solent, informem quamdam materiem sine specie, sine qualitate, sine mensura, sine numero et pondere, sine ordine ac distinctione, confusum nescio quid, atque omnino expers omni qualitate; unde illud quidam doctores graeci ἄποιον vocant: non ergo sic isti hanc quam vocant terram tenebrarum insinuare conantur: sed omnino aliter longeque diverse atque contrarie latus lateri adjungunt atque colliniant: naturas quinque numerant, distinguunt, ordinant, qualitatibus propriis enuntiant; nec eas desertas ac infecundas esse permittunt, sed suis inhabitatoribus complent: eisque ipsis formas congruas et suis habitationibus accommodatas attribuunt, et, quod antecellit omnibus, vitam. Haec tanta bona enumerare, et ab auctore omnium bonorum Deo aliena esse dicere, hoc est nec in rebus agnoscere tantum ordinis bonum, nec in se tantum erroris malum. 

CAPUT XXX. 33. Quam multa bona in iis naturis, quas ponit Manichaeus in terra tenebrarum.--Sed ista, inquit, genera quinque illas naturas inhabitantia, saeva erant atque pestifera. Quasi ego in eis saevitiam pestemque laudaverim. Ecce ego tecum vitupero quae in illis mala esse criminaris: lauda tu mecum quae in illis bona ipse commemoras: ita videbis bona malis permixta te velle constituere pro summo et extremo malo. Vitupero ibi tecum pestem: lauda ibi mecum salutem. Non enim genera illa vel gigni, vel nutriri, vel inhabitare terram illam sine salute aliqua potuissent. Vitupero ibi tecum tenebras: lauda ibi mecum fecunditatem. Tenebras enim dicis inaestimabiles; et addis tamen, cum propriis fetibus. Quanquam tenebrae non sunt corporeae; totumque hoc nomen lucis absentia est: sicut nuditas, carere vestitu; et inanitas, vacare corporis plenitudine: ac propterea tenebrae nihil gignere potuerunt, quamvis terra potuerit tenebrosa, id est, carens luce, aliquid gignere. Sed interim hoc omittamus: fetus tamen ubi exoriuntur, et temperamentum est aptum saluti, et quaedam concordia numerosa ordinat atque in unitatem coaedificat membra nascentium, sibimet invicem moderationis pace congruentia. Quae omnia quis non intelligat majori laude, quam tenebras vituperatione dignanda? Vitupero ibi tecum coenum turbidum aquarum: lauda ibi mecum et ipsam speciem qualitatemque aquarum, et inhabitatorum natantium membra congruentia, vitam corpus continentem et regentem, et omne temperamentum sui generis valetudini accommodatum. Quantumvis enim aquas coenosas turbidasque reprehendas, eo tamen quod tales aquas dicis, ut animantia sua possent et gignere et continere, speciem illius qualiscumque corporis et partium similitudinem, qua in unam formantur pacanturque qualitatem, auferre non potes; quia si abstuleris, nullum erit corpus: quae omnia, si es homo, sentis esse laudanda. Et quantumvis illorum inhabitatorum saevitiam, et inter impetus dilacerationes et vastationes exaggeres, non eis tamen adimis numerosos formarum terminos, quibus sibi singula eorum corpora membrorum parilitate pacata sunt, et temperamentum salutis, et moderamen animae partes sui corporis in unitatem amicitiae concordiaeque redigentis: quae si humano sensu intueris, vides plus esse laudanda quam illa vituperanda quae displicent. Vitupero ibi tecum horrorem ventorum: lauda ibi mecum eorumdem ventorum spirabilem nutricemque naturam, et speciem corporis convenientia partium continuati atque diffusi: quibus rebus omnibus illos inhabitatores suos poterant et gignere, et alere, et salubriter continere; eorumque inhabitatorum, cum caetera quae in omnibus animantibus superiori ratione laudata sunt, tum proprie impigros et faciles unde velint et quo velint transitus, et alarum in volatu concordem nisum et non imparem motum. Vitupero ibi tecum corruptionem ignis: lauda ibi mecum genitabilem ignem, et vigentem opportunamque ejus temperationem nascentibus, et ut coalescerent, et ut suis numeris lineamentisque perficerentur, et ut vivere atque habitare ibi possent: quae omnia non solum in ignis habitatione, sed in ipsis quoque habitantibus miranda et laudanda esse cognoscis. Vitupero ibi tecum obscuritatem fumi, et immanitatem principis qui in eo, sicut dicis, morabatur: lauda ibi mecum quod vel in ipso fumo nullam partem invenis dissimilem caeteris; ex quo in genere suo partium inter se suarum congruentiam modumque custodit, ut quadam unitate sit quod est: quae nemo sobrie considerat, et non mirabiliter laudat. Quid, quod etiam fumo addis vim potentiamque generandi, quando eidem quoque inhabitatores principes tribuis: ut quod hic nunquam vidimus, ibi fumus fecundus sit, et salubrem suis habitatoribus praebeat mansionem? 

CAPUT XXXI. 34. De eodem argumento. Quod etiam in ipso fumi principe immanitatem solam advertisti quam vituperares, nonne debuisti attendere caetera quae te in ejus naturae laudem cogerent? Habebat enim animam et corpus; illam vivificantem, hoc vita inspiratum: cum illa regeret, hoc obtemperaret; illa praeiret, hoc subsequeretur; illa contineret, hoc non deflueret; illa moveret in numeros, hoc numerosa membrorum compagine constabiliretur. Nonne te ad laudem movet in hoc uno principe, vel pax ordinata, vel ordo pacatus? Quod autem de uno dictum est, hoc de caeteris intelligi licet. Sed enim erat in alios ferus et immanis? Non hoc laudo, sed tanta illa quae non vis attendere. Quae si vel admonitus intuetur atque considerat, quisquis Manichaeo temere credidit, sine dubitatione cognoscit, cum de istis naturis loquitur, de bonis quibusdam se loqui, sed non summis et infabricatis, sicut est Deus una Trinitas, neque de his fabricatis quae sublimiter ordinata sunt, sicuti sunt Angeli sancti et beatissimae potestates: sed de infimis et pro sui generis modulo in imo rerum ordinatis bonis; quae dum comparantur superioribus, vituperandae ab imperitis existimantur; et dum consideratur quantum his desit boni, quod illis adest, ejusdem boni absentia mali nomen tenet. Et ego quidem propterea sic de istis naturis disputo, quoniam ea nominantur quae in hoc mundo nota sunt nobis. Novimus enim tenebras, aquas, ventos, ignem, fumum; novimus etiam animalia serpentia, natantia, volantia, quadrupedia, bipedia: in quibus omnibus, exceptis tenebris, quae, ut dixi, nihil sunt aliud quam lucis absentia, quae oculis non videndo discernuntur, sicut silentium auribus non audiendo; non quia tenebrae sunt aliquid, sed quia lux non est; sicut non quia silentium est aliquid, sed quia sonus non est: exceptis ergo tenebris in hac enumeratione, caeterae naturae sunt, et omnibus notae; quarum speciem, quia in quantumcumque est, laudabilis et bona est, nemo prudens abalienat ab auctore omnium bonorum Deo. 

CAPUT XXXII. 35. Manichaeus ex iis quae hic vidit, ordinavit sua phantasmata. Nam ille Manichaeus, sicut voluit naturas quas hic didicit ordinare in phantasmatibus suis, velut in gente tenebrarum, omnino falsus esse convincitur. Primo, quia tenebrae nihil possunt gignere, ut dictum est. Sed non tales, inquit, erant illae tenebrae, quales hic nosti. Unde ergo me de illis doces? An forte tam verbosus doctrinae pollicitator cogis ut credam? Sed fac me credere. Illud tamen scio, quod si non habebant aliquam speciem, sicut istae non habent, nihil generare potuerunt: si autem habebant, meliores erant. Tu autem cum dicis non fuisse tales, quasi pejores aliquas credi cupis. Posses dicere etiam silentium, quod sic est auribus ut tenebrae oculis, aliqua ibi surda vel muta animalia genuisse: ut cum tibi diceretur non esse aliquam naturam silentium, responderes, Sed non tale silentium, quale hic nosti; ut omnino quod velles diceres eis quos semel, ut tibi crederent, decepisses. Quanquam id quod eum induxit, ut in tenebris serpentia nata esse confingeret, in ipsis quidem primordiis nascentium potuit bene animadverti. Sed sunt serpentes qui tam acute vident, et sic praesentia lucis exsultant, ut gravissimum testimonium contra eum dicere videantur. Deinde in aquis natantia facile fuit hic discere, et ad illa transferre phantasmata; sic et in ventis volantia, quoniam hujus crassioris aeris impulsus in quo aves volitant, ventus dicitur: in igne vero quadrupedia unde illi fingere in mentem venerit nescio. Et tamen non frustra hoc dixit, sed parum attendit, et erravit nimis. Hanc enim rationem solent reddere, quod quadrupedes edaces sint, et in concubitum multum ferveant. Sed multi homines edacitate sua superant quemlibet quadrupedem, qui certe bipedes sunt, quos non ignis, sed fumi esse filios dicit. Anseribus vero non facile quidquam edacius invenitur: quos sive in fumo ponat, quia bipedes sunt; sive in aquis, quia natare amant; sive in ventis, quia pennati sunt, et interdum volant: ad ignem certe secundum ejus distinctionem non pertinent. Quod autem attinet ad fervorem concubitus, credo eum animadvertisse hinnientes equos, et saepe morsis frenis raptos in feminas: quod animadversum dum vult cito scribere, non attendit passerem parietinum, in cujus comparatione quivis admissarius frigidissimus invenitur. Bipedes vero in fumo cum ab eis quaeritur quare ordinaverit, respondent elatum et superbum esse bipedum genus: hinc enim homines originem trahere dicunt: et quoniam fumus globosus et quasi tumidus in auras erigitur, superbis esse similem non absurde attenderunt. Quae animadversio sufficere debuit ad aliquam similitudinem dandam de superbis hominibus, sive allegoriam vel formandam vel intelligendam: non tamen ut ideo bipedes animantes in fumo et de fumo nati esse credantur. Nam et in pulvere nasci debuerunt, quia saepe non minore ambitu et elatione surgit in coelum; et in nebulis, quia plerumque de terra ita exhalantur, ut longe intuentibus incertum etiam faciant, fumusne an nebulae sint. Postremo, cur in aquis et ventis de habitandi patientia ad habitatores ductum est argumentum, quia videmus et natantia in aquis, et volantia in ventis vivere: ignis vero et fumus non deterruit hominem mentientem, ut puderet eum tales ibi habitatores constituere, quibus nihil constitueretur absurdius? Nam quadrupedem ignis incendit atque corrumpit, et bipedes fumus offocat atque necat. Vel hic certe cogitur fateri, se meliores dicere in gente tenebrarum istas fuisse naturas, ubi vult omnia pejora credi. Siquidem ibi gignebat ignis quadrupedem et nutriebat, et continebat innoxie vel etiam commodissime. Similiter et fumus bipedes suos clementissimo sinu editos, non solum sine molestia, sed vitaliter atque indulgenter usque in illum principatum educaverat et continebat. Ita ostenduntur ista mendacia, animadversione rerum quae videntur in mundo, sed minus diligenti minusque solerti carnali sensu concepta, et phantasmatibus parturita, et temeritate edita atque conscripta haereticorum numerum auxisse. 

CAPUT XXXIII. 36. Natura omnis, ut natura est, bona est. Sed illo genere magis urgendi sunt, ut intelligant, si possunt, quam vere in Catholica dicatur, omnium naturarum esse auctorem Deum: quo de genere superius agebam, cum dicerem, Vitupero tecum pestem, caecitatem, coenositatem turbidam, horribilem vehementiam, corruptibilitatem, immanitatem principum, et his similia: lauda tu mecum speciem, distinctionem, ordinationem, pacem, unitatem formarum, membrorum congruentias et numerosas parilitates, vitalia spiramenta et nutrimenta, temperamentum salutis, regimen et moderamen animae, famulatusque corporum, similitudinem concordiamque partium in singulis naturis vel quae habitabant, vel quae habitabantur, et caetera hujusmodi. Sic enim intelligunt, si tamen sine pertinacia velint attendere, jam et bona et mala se miscere, cum loquuntur de illa terra, ubi solum et summum malum fuisse crediderunt: itaque si tollantur illa quae mala enumerata sunt, bona illa quae laudata sunt sine ulla vituperatione remanere; si autem bona ipsa tollantur, nullam remanere naturam. Ex quo jam videt qui potest videre, omnem naturam, in quantum natura est, bonum esse: quia ex una eademque re, in qua et ego quod laudarem, et ille quod vituperaret invenit, si tollantur ea quae bona sunt, natura nulla erit; si autem tollantur ea quae displicent, incorrupta natura remanebit. Tolle de aquis ut non sint coenosae et turbidae, remanent aquae purae atque tranquillae: tolle de aquis partium concordiam, non erunt aquae. Si ergo malo illo adempto manet natura purgatior, bono autem detracto non manet ulla natura: hoc ibi facit naturam quod bonum habet; quod autem malum, non natura, sed contra naturam est. Tolle de ventis horrorem et nimium impetum qui tibi displicet, potes cogitare ventos lenes atque moderatos: tolle de ventis partium similitudinem, qua eorum corpus in unitatem continuatur et sibi pacatur ut corpus sit, nulla suberit natura quam cogites. Longum est persequi caetera: sed manifestum est eis qui nullo studio partium judicant, cum istae naturae commemorantur, adjungi eis quaedam quibus displiceant; quae cum detrahimus, naturae meliores manent. Unde intelligitur eas, in quantum naturae sunt, bonas esse: quia cum eis vicissim omne quod bonum habent detraxeris, naturae nullae erunt. Animadvertite etiam, qui recte vultis judicare, illum quoque principem immanem; cui si auferatur immanitas, attendite quanta laudabilia remanebunt: compago corporis, membrorum hinc atque inde congruentia, formae unitas, et pax contextarum inter se partium, animae regentis et vegetantis, famulantisque et vegetati corporis ordo et dispositio. Quae omnia bona si auferantur, et si qua forte minus enumeravi, nulla prorsus natura subsistet. 

CAPUT XXXIV. 37. Natura nunquam sine aliquo bono. Sola mala considerant Manichaei. Sed fortasse dicatis, illa mala de talibus naturis non posse auferri, et ideo naturalia debere accipi. Non nunc quaeritur quid possit vel non possit auferri: sed certe non parvum lumen est ad intelligendum, omnes naturas, in quantum naturae sunt, bonas esse, quod sine illis malis cogitari bona illa possunt, sine bonis autem illis nulla natura cogitari potest. Nam sine turbatione coeni possum aquas cogitare: sine pace autem continuatarum partium, nulla species corporis animo occurrit, aut ullo modo sentiri potest; ac per hoc nec illae aquae coenosae sine isto bono esse potuerunt, quo bono fiebat ut aliqua natura corporea posset esse. Nam quod dicitis, quod illa mala de naturis talibus non possunt auferri; respondetur, quod et illa bona de naturis talibus non possunt auferri. Cur ergo istas res propter mala quae auferri non posse arbitramini, mala naturalia vocare vultis; propter ea bona vero quae auferri non posse convincimini, bona naturalia vocare non vultis? 38. Restat ut quaeratis (nam ipsa solet esse vox ultima) unde sint illa mala, quae mihi quoque displicere dicebam. Respondebo fortasse, si vos prius dixeritis unde sint illa bona, quae vos quoque laudare cogimini, si absurdissimi cordis esse non vultis. Sed quid ego istud quaeram, cum utrique fateamur, omnia quaecumque et quantacumque bona sunt, ab uno Deo esse, qui summe bonus est? Resistite ergo vos ipsi Manichaeo, qui tot et tanta bona quae commemoravimus justeque laudavimus, pacem concordiamque partium in unaquaque natura, salutem valentiamque animantium, et caetera quae repetere jam piget, ita in terra commentitia tenebrarum esse arbitratus est, ut ab illo Deo quem bonorum omnium fatetur auctorem, alienare conaretur. Non enim ea bona vidit, dum hoc solum attendit quod displiceret: tanquam si quispiam leonis fremitu exterritus, et eum intuens trahentem ac dilaniantem pecorum aut hominum corpora quaecumque apprehendisset, puerili quadam infirmitate animi tanto timore percelleretur, ut solam feritatem leonis intuens atque saevitiam, caetera ejus negligens omnino atque praeteriens, naturam illius animantis, non tantum malum, sed magnum malum esse clamaret, tanto scilicet exaggeratius, quanto timidius. At si edomita feritate duci leonem mansuetum videret, praesertim si nunquam antea fuisset de illa bestia territus, tunc vacaret securo atque intrepido leonis pulchritudinem considerare atque laudare. De quo ego nihil dicam, nisi quod ad rem maxime pertinet, fieri posse ut aliqua natura offendat ex aliquo, et in totam nascatur odium: cum manifestum sit multo meliorem esse speciem verae ac vivae bestiae, etiam cum terret in silvis, quam imitatae atque simulatae cum in pariete picta laudatur. Hoc ergo errore ille nos non decipiat, nec caecos faciat ad considerandas naturarum species, cum quaedam in eis ita reprehendit, ut omni ex parte cogat displicere, quod omni ex parte reprehendere non potest: atque hoc modo animum ad aequum judicium componentes, quaeramus jam unde sint cum illis bonis mala, quae me quoque improbare dicebam. Quod facilius videbimus, si in unum nomen potuerimus cuncta conferre. 

CAPUT XXXV. 39. Malum nihil aliud quam corruptio: ipsa autem corruptio non natura est, sed contra naturam. Ubicumque corruptio, ibi bonum fuit. Quis enim dubitet totum illud quod dicitur malum, nihil esse aliud quam corruptionem? Possunt quidem aliis atque aliis vocabulis alia atque alia mala nominari: sed quod omnium rerum malum sit, in quibus mali aliquid animadverti potest, corruptio est. Sed corruptio peritae animae, imperitia vocatur; corruptio prudentis, imprudentia; corruptio justae, injustitia; corruptio fortis, ignavia; corruptio quietae atque tranquillae, cupiditas, vel metus, vel tristitia, vel jactantia. Deinde in corpore animato corruptio sanitatis, dolor et morbus; corruptio virium, lassitudo; corruptio quietis, labor. Deinde in ipso solo corpore corruptio pulchritudinis, foeditas; corruptio rectitudinis, pravitas; corruptio ordinis, perversitas; corruptio integritatis, discissio, aut fractura, aut diminutio. Longum est et difficile et harum rerum quas commemoravi, et aliarum innumerabilium omnes corruptiones nominatim enuntiare; cum etiam multae quae dicuntur in corpore, possint et in anima dici, et innumerabilia sint in quibus propria vocabula corruptio teneat. Verumtamen videre jam facile est nihil nocere corruptionem, nisi quod labefacit naturalem statum; et ideo eam non esse naturam, sed contra naturam. Quod si non invenitur in rebus malum nisi corruptio, et corruptio non est natura; nulla utique natura malum est. 40. Sed si hoc forte intelligere non valetis, illud attendite, quod omne quod corrumpitur, bono aliquo minuitur: quia si non corrumperetur, incorruptum esset; si vero etiam non posset omnino corrumpi, incorruptibile esset. Necesse est autem ut sive incorruptio sive incorruptibilitas bonum sit, si malum est corruptio. Sed nunc de natura incorruptibili nulla quaestio est: de his agitur quae possunt corrumpi, quae dum non corrumpuntur, incorrupta dici possunt, incorruptibilia non possunt. Illud enim solum incorruptibile proprie dicitur, quod non tantum non corrumpitur, sed etiam nulla ex parte corrumpi potest. Incorrupta ergo quaecumque sunt et tamen corrumpi possunt, cum corrumpi coeperint, eo ipso bono minuuntur quo incorrupta erant; et magno quidem bono, quia magnum malum est corruptio: et quamdiu in eis augeri corruptio potest, tamdiu habent bonum quo minuantur. Quapropter naturae illae quas in tenebrarum terra fuisse confingit, aut poterant corrumpi, aut non poterant. Si non poterant, incorruptibiles erant, quo bono superius nihil est. Si poterant, aut corrumpebantur, aut non corrumpebantur: si non corrumpebantur, incorruptae erant, quod videmus sine magna laude dici non posse: si autem corrumpebantur, minuebantur illo tam magno bono; si minuebantur bono, habebant bonum quo minuerentur; quod si habebant bonum, non erant naturae illae summum malum, et omnis Manichaei fabula falsa est. 

CAPUT XXXVI. 41. Unde malum, sive corruptio boni. Sed quoniam quaesivimus quid esset malum, neque hoc naturam, sed contra naturam esse cognovimus; consequenter quaerendum est unde sit: quod ille si fecisset, minus fortasse in has tanti erroris angustias laberetur. Praepropere quippe ac praepostere quaesivit unde esset, quod primo non quaesierat quid esset: et ideo nullo modo potuerunt quaerenti occurrere nisi vana phantasmata, quibus difficile animus carnalibus sensibus multum pastus exuitur. Dicet ergo aliquis, non jam certare, sed non errare desiderans: Unde est ista corruptio, quod quasi generale malum rerum bonarum, sed tamen corruptibilium esse comperimus? Qui talis quaerit, cito invenit magno ardore verum petens, et constanti perseverantia pie pulsans. Per homines enim commemoratio aliqua signis verborum fieri potest: docet autem unus verus Magister ipsa incorruptibilis Veritas, solus Magister interior: qui etiam exterior factus est, ut nos ab exterioribus ad interiora revocaret; et formam servi accipiens, ut ejus sublimitas surgentibus innotesceret, jacentibus humilis apparere dignatus est. In ejus nomine supplices simus, et per eum misericordiam Patris implorantes ista quaeramus. Primo enim brevissime responderi potest quaerentibus unde corruptio est, cum dicitur, Ex eo quod hae naturae quae corrumpi possunt, non de Deo genitae, sed ab eo de nihilo factae sunt: quas quoniam bonas ratio superior demonstravit, nemo potest recte dicere, Non fecisset Deus bona. Si autem dixerit, Summe bona fecisset, oportet intelligat summum bonum ipsum esse, qui fecit haec bona. 

CAPUT XXXVII. 42. Solus Deus summe bonus. Quid mali, inquis, fieret, si et ista fierent summe bona? Et tamen si quis ex nobis quaereret, accepto et credito Deo Patre summo bono, si esset aliud summe bonum, unde esse nobis pie videretur, nullo modo recte responderemus, nisi de Deo Patre qui summe bonus est. Quod ergo de illo est, meminerimus natum de illo esse, non ab eo factum de nihilo, et ideo et hoc summe, id est, incorruptibiliter bonum esse: videmusque injuste flagitari ut tam summe bona sint quae fecit de nihilo, quam summe bonus est quem de se genuit: quem nisi unum genuisset, non id quod ipse est genuisset, quia ipse unus est. Quapropter unico quidem Filio, per quem facta sunt a Patre omnia bona de nihilo, imperite atque impie fratres quaeruntur, nisi ex eo quod in homine apparere dignatus est. Nam ideo et unigenitus in Scripturis et primogenitus dicitur: unigenitus a Patre, primogenitus ex mortuis. Et vidimus, inquit, gloriam ejus tanquam unigeniti a Patre, pleni gratia et veritate (Joan. I, 14, 18): et Paulus dicit. Ut sit ipse primogenitus in multis fratribus (Rom. VIII, 29). 43. Quod si dixerimus, Non jam essent ista bona quae de nihilo facta sunt, sed tantummodo Dei natura esset; invidebimus tantis bonis; et vox impia est, injuriam putare non hoc esse quod Deus est, et ideo nolle esse aliquod bonum, quoniam ei praeponitur Deus. Quaeso, patere, natura animae rationalis, aliquanto minus te esse quam Deus est, et tanto minus, ut post ipsum te melius aliquid non sit. Patere, inquam, et mitesce illi; ne te adhuc repellat in infima, ubi per angustias poenales etiam atque etiam bonum quod es vilescat tibi. Superba es in Deum, si indignaris quod te antecedit; et nimis contumeliose de illo sentis, si non ineffabiliter gratularis tam magnum bonum esse te, ut solus sit ille praestantior. Quo constituto atque firmato, illud ne dixeris: Me solam naturam Deus facere debuit; nollem ut post me aliquid boni fieret. Non enim quod bonum est post Deum, jam debuit esse novissimum. Et hinc maxime apparet quantam tibi tribuerit dignitatem, quod Deus qui solus tibi naturaliter dominatur, fecit alia bona quibus tu quoque dominareris. Nec mireris quod nunc tibi non omni modo serviunt, et te aliquando etiam cruciant: quia Dominus tuus majorem potestatem habet in ea quae tibi serviunt, quam tu in ipsa, tanquam in servos servorum suorum. Quid ergo mirum si tibi peccanti, id est non obtemperanti Domino tuo, poenalia quibus dominabaris effecta sunt? Quid enim tam justum, et quid justius Deo? Hoc namque humana natura in Adam meruit, de quo nunc non est disputandi locus: sed tamen dominator justus et justis praemiis et justis suppliciis approbatur, beatitate recte viventium poenaque peccantium. Nec tamen sine misericordia derelicta es, quae certis rerum temporumque mensuris vocaris ut redeas. Ita recto moderamine altissimi Conditoris usque ad bona terrena perventum est, quae corrumpuntur et reformantur, ut haberes supplicio mixta solatia; ut et laudares Deum delectata ordine bonorum, et refugeres in eum exercitata experimentis malorum. Ita in quantum tibi terrena serviunt, docent te esse dominam suam; in quantum autem molesta sunt, docent ut servias Domino tuo. 

CAPUT XXXVIII. 44. Natura a Deo, corruptio ex nihilo. Quapropter quamvis sit malum corruptio, et quamvis non sit a Conditore naturarum, sed ex eo sit, quod de nihilo factae sunt: tamen etiam ipsa illo regente et gubernante omnia quae fecit, sic ordinata est, ut non noceat, nisi naturis infimis ad supplicium damnatorum, et exercitationem admonitionemque redeuntium, ut inhaereant Deo incorruptibili, maneantque incorrupti, quod unum est bonum nostrum; sicut per prophetam dicitur, Mihi autem inhaerere Deo bonum est (Psal. LXXII, 28). Neque illud dixeris: Non faceret Deus naturas corruptibiles. In quantum enim naturae sunt, Deus fecit: in quantum autem corruptibiles, non Deus fecit; non enim est ab illo corruptio, qui solus est incorruptibilis. Si haec capis, gratias age Deo: si non capis, quiesce, et noli temere nondum intellecta damnare; supplexque illi qui lumen est mentis, attende ut intelligas. Cum enim dicitur, natura corruptibilis; non unum, sed duo nomina dicuntur. Item cum dicitur, Deus fecit de nihilo; non unum, sed duo nomina audimus. Redde ergo istis singulis illa singula, ut cum audis naturam, ad Deum pertineat; cum audis corruptibilem, ad nihilum: ita tamen ut ipsae corruptiones, quamvis non sint ex Dei arte, in ejus tamen potestate sint disponendae, pro rerum ordine et meritis animarum. Ideo recte dicimus ab illo esse praemium atque supplicium. Ita enim non fecit corruptionem, ut possit corruptioni eum dare qui corrumpi meruerit, id est, qui se ipse coeperit peccando corrumpere, ut cruciantem sentiat corruptionem invitus, qui blandientem commisit volens. 

CAPUT XXXIX. 45. Mala quomodo sint a Deo. Non enim in Vetere Testamento tantum scriptum est, Ego facio bona, et condo mala (Isai. XLV, 7): sed evidentius in Novo, ubi Dominus dicit, Nolite timere eos qui corpus occidunt, et amplius non habent quid faciant; sed eum timete, qui cum corpus occiderit, habet potestatem animam mittere in gehennam (Matth. X, 28, et Luc. XII, 4). Voluntariae autem corruptioni addi judicio divino poenalem corruptionem, manifestissime apostolus Paulus attestatur, cum dicit: Templum enim Dei sanctum est, quod estis vos: quisquis templum Dei corruperit, corrumpet illum Deus (I Cor. III, 17). Quod si in vetere Lege dictum esset, quibus invectionibus isti impetum facerent accusantes quasi corruptorem Deum! Quod verbum metuentes multi latini interpretes, noluerunt dicere, corrumpet; sed dixerunt, disperdet illum Deus: et non deviantes a re ipsa, offensionem vocabuli devitarunt. Quanquam isti non minus inveherentur in perditorem Deum, si hoc in Lege vetere aut Prophetis invenirent. Sed graecis exemplaribus convincuntur, in quibus apertissime scriptum est, Quisquis templum Dei corruperit, corrumpet illum Deus. Quod si quis ab eis quaerat, quomodo dictum sit: ne corruptor putetur Deus, exponunt statim, corrumpet dictum esse, corruptioni tradet; vel si quo alio modo possunt. Quo animo si essent in veterem Legem, et multa ibi miranda intelligerent, et nondum intellecta non cum odio lacerarent, sed cum honore differrent. 

CAPUT XL. 46. Corruptio tendit ad non esse. Si quis autem non credit ex nihilo esse corruptionem, proponat sibi haec duo, esse et non esse, quasi ex diversis partibus; intelligendi gratia, ut cum tardis tardius ambulemus: deinde velut in medio constituat aliquid, ut puta corpus animantis, et quaerat hoc secum, dum formatur illud corpus et nascitur, dum augetur ejus species, nutritur, convalescit, roboratur, decoratur, firmatur, in quantum manet, et in quantum stabilitur, in quam partem tendat, utrum ad esse, an non esse: non dubitabit esse quidem aliquid in ipsis etiam primordiis; sed quanto magis forma et specie et valentia constabilitur atque firmatur, tanto magis fieri ut sit, et in eam partem tendat qua positum est esse. Nunc ergo incipiat corrumpi; debilitetur omnis ille status, languescant vires, marcescat robur, forma foedetur, dissiliat compago membrorum, contabescat et defluat concordia partium: quaerat etiam nunc per istam corruptionem quo tendat, utrum ad esse, an non esse: non puto usque adeo caecum et tardum, ut dubitet quid sibi ipse respondeat, et non sentiat quanto magis quodque corrumpitur, tanto magis ad interitum tendere. Omne autem quod ad interitum tendit, ad non esse tendit. Cum ergo Deum incommutabiliter et incorruptibiliter esse credendum sit, id autem quod dicitur nihil, penitus non esse manifestum sit: et cum ista tibi proposueris esse et non esse, atque cognoveris quanto magis augetur species, tanto quidque tendere ut sit; quanto magis augetur corruptio, tanto magis tendere ut non sit: quid dubitas dicere in unaquaque natura corruptibili quid in ea sit ex Deo, quid sit ex nihilo; cum species secundum naturam sit, corruptio contra naturam? Quia species aucta cogit esse, et Deum fatemur summe esse: corruptio vero aucta cogit non esse, et constat quod non est, nihil esse. Quid, inquam, dubitas dicere, in natura corruptibili, quam et naturam dicis, et corruptibilem dicis, quid sit ex Deo, quid ex nihilo? Et quid quaeris Deo naturam contrariam, quem si confiteris summe esse, vides ei non esse contrarium? 

CAPUT XLI. 47. Corruptio permissu Dei a nobis est. Cur ergo, inquis, quod naturae Deus dedit, tollit corruptio? Non tollit, nisi ubi permittit Deus: ibi autem permittit, ubi ordinatissimum et justissimum judicat, pro rerum gradibus et pro meritis animarum. Nam et species vocis emissae praeterit, et silentio perimitur; et tamen sermo noster ex praetereuntium verborum decessione ac successione peragitur, et moderatis silentiorum intervallis decenter suaviterque distinguitur: ita sese habet etiam temporalium naturarum infima pulchritudo, ut rerum transitu peragatur, et distinguatur morte nascentium. Cujus pulchritudinis ordinem et modos si posset capere sensus noster atque memoria, ita nobis placeret, ut defectus quibus distinguitur, nec corruptiones vocare auderemus. Quod autem in ejus pulchritudinis parte laboramus, cum nos fluentia deserunt temporalia quae diligimus, et peccatorum poenas luimus, et sempiterna diligere commonemur. 

CAPUT XLII. 48. Hortatur ad summum bonum. Non ergo in hac pulchritudine quaeramus quod non accepit; quae ideo infima est, quia quod quaerimus, non accepit: et in eo quod accepit, laudemus Deum, quia tantum speciei bonum etiam huic quamvis infimae dedit. Nec ei tamen ut amatores ejus inhaereamus: sed ut Dei laudatores eam transgrediamur, ut supra eam collocati de illa judicemus, non ei connexi in illa judicemur. Festinemusque ad illud bonum, quod nec locis grassatur, nec tempore volvitur, et unde speciem formamque accipiunt omnes locales temporalesque naturae. Ad quod videndum mundemus cor per fidem Domini nostri Jesu Christi, qui ait: Beati mundicordes, quoniam ipsi Deum videbunt (Matth. V, 8). Non enim eos oculos ad illud bonum cernendum praeparari oportet, quibus cernitur lux ista diffusa per locos, et non ubique integra, sed aliam partem hic habens, et alibi aliam. Verum illum aspectum aciemque purgemus, qua cernitur, quantum in hac vita licet, quid sit justum, quid pium, quae sit sapientiae pulchritudo: quae quisquis cernit, praeponit longe omnium localium spatiorum plenitudini; et sentit, ut ista cernat, non per locorum spatia diffundi aciem mentis suae, sed incorporea potentia stabiliri. 

CAPUT XLIII. 49. Conclusio. Cui aspectui quoniam multum inimica sunt phantasmata, quae de carnali sensu tracta imaginarie cogitatio nostra versat et continet, detestemur istam haeresim, quae suorum phantasmatum fidem secuta, et divinam substantiam per locorum spatia, quamvis infinita, velut informem molem disjecit atque diffudit, et eam ex una parte truncavit, ut inveniret locum malo; quod videre non potuit non esse naturam, sed contra naturam: et ipsum malum tanta specie et formis et pace partium in singulis naturis vigente decoravit, quia sine his bonis nullam poterat cogitare naturam, ut ea mala quae ibi reprehendit, innumerabilium bonorum copia sepeliantur. Sed hujus voluminis iste sit terminus: in caeteris caetera ejus deliramenta Deo permittente atque adjuvante arguentur.</text>
      <sha1>rlivwmaxsqolr03k58ienaz96iwrdyn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Collatio cum Maximino episcopo Arianorum (ed. Migne)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>52001</id>
    <revision>
      <id>223867</id>
      <parentid>212255</parentid>
      <timestamp>2024-12-19T14:19:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Mizardellorsa</username>
        <id>3917</id>
      </contributor>
      <origin>223867</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="92775" sha1="fswz8z9nndoe7t8xcu1rgmmd6kcj362" xml:space="preserve">{{titulus2
|Scriptor= Aurelius Augustinus
|OperaeTitulus= Collatio cum Maximino episcopo Arianorum     
|OperaeWikiPagina=Collatio cum Maximino episcopo Arianorum (ed. Migne)
|Annus= Saeculo V
|SubTitulus= (ed. Migne)  XLII
|Genera=Theologia
|Editio=Migne 1841
|Fons=[http://www.mlat.uzh.ch/MLS/xanfang.php?tabelle=Augustinus_Hipponensis_cps2&amp;corpus=2&amp;lang=0&amp;allow_download=0 Corpus Corporum] 
}}
'''[[Patrologia Latina/42|Migne ''Patrologia Latina'' Tomus 42]]'''

''AugHip.CoCuMaE 42 Augustinus Hipponensis354-430 Parisiis J. P. Migne 1841 early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin orthography latin'' 

Collatio cum Maximino episcopo Arianorum 1.

Cum Augustinus et Maximinus Hippone-regio unum in locum convenissent, praesentibus multis, tam clericis quam laicis, MAXIMINUS dixit: Ego non ob istam causam in hanc civitatem adveni, ut altercationem proponam cum Religione tua, sed missus a comite Segisvulto contemplatione pacis adveni. Revera enim Eraclio presbytero amicali pactione mecum tractanti, responsum dedi ut valui, ita tamen ab ipso provocatus; quique in tantum exarsit, ut etiam adventum tuum contra me provocaret. Et quia dignata est Religio tua sibi facere injuriam, si interrogas, in quibus valeo responsum dabo. Si aliquid rationabile dixeris, necesse est ut sequar. Si quid enim de divinis Scripturis protuleris, quod commune est cum omnibus, necesse est ut audiamus: eae vero voces quae extra Scripturam sunt, nullo casu a nobis suscipiuntur: praeterea cum ipse Dominus moneat nos et dicat, Sine causa colunt me, docentes mandata et praecepta hominum (Matth. XV, 9).

2. AUGUSTINUS dixit: Si ad ista omnia respondere voluero, id etiam ego agere videbor, ne veniatur ad causam. Proinde ut cito agamus quod instat, dic mihi fidem tuam de Patre et Filio et Spiritu sancto.

MAX. respondit: Si fidem meam postulas, ego illam teneo fidem quae Arimini a trecentis et triginta episcopis, non solum exposita, sed etiam subscriptionibus firmata est.

3. AUG. dixit: Jam dixi, et hoc ipsum repeto, quia respondere noluisti: Dic fidem tuam de Patre et Filio et Spiritu sancto.

MAX. respondit: Cum enim non defecerim a responsione, cur accusor a tua Religione, quasi responsum non dederim?

4. AUG. dixit: Propterea dixi te respondere noluisse, quia dum ego quaererem ut diceres mihi fidem tuam de Patre et Filio et Spiritu sancto, quod et nunc posco, tu mihi non dixisti fidem tuam, sed nominasti Ariminense concilium. Fidem tuam volo nosse, quid credas, quid sentias de Patre et Filio et Spiritu sancto. Si dignaris, ore tuo audiam. Noli me mittere ad ea scripta, quae modo aut prae manu non sunt, aut eorum auctoritate non teneor. Dic quid credas de Patre et Filio et Spiritu sancto.

MAX. respondit: Non ad excusandum me Ariminensis concilii decretum interesse volui, sed ut ostendam auctoritatem Patrum, qui secundum divinas Scripturas fidem nobis tradiderunt illam quam a divinis Scripturis didicerunt. Sin vero placet; quia corde creditur ad justitiam, ore autem confessio fit ad salutem (Rom. X, 10): instructi etenim sumus et parati ad respondendum omni exposcenti de nobis rationem de fide et spe quae in nobis est (I Petr. III, 15): et praeterea cum Dominus ipse Jesus dicat, Qui me confessus fuerit coram hominibus, confitebor et ego eum coram Patre meo qui est in coelis; et qui negaverit me coram hominibus, negabo et ego eum coram Patre meo qui in coelis est (Matth. X, 32, 33): istud periculum timens, quamvis leges imperiales non ignoro, tamen praecepto Salvatoris edoctus, qui monuit nos et dixit, Nolite timere eos qui occidunt corpus, animam autem non possunt occidere (Ibid., 28); respondeo evidenter: Credo quod unus est Deus Pater, qui a nullo vitam accepit; et quia unus est Filius, qui quod est et quod vivit, a Patre accepit ut esset; et quia unus est Spiritus sanctus paracletus, qui est illuminator et sanctificator animarum nostrarum. Et hoc de divinis Scripturis assero. Si jubes, prosequor testimonia: si in aliquo reprehenderit Religio tua, dabo responsum in his in quibus reprehendi videor.

5. AUG. dixit: Movet me, quod ita posuisti proprie illuminatorem nostrum Spiritum sanctum; quasi Christus non sit illuminator noster. Hinc primo abs te volo audire quid sentias.

MAX. respondit: Nos enim unum auctorem Deum Patrem cognoscimus, a quo illuminatio omnis per gradus descendit. Nam denique et apostolus Paulus profert de se testimonium in Actibus Apostolorum, dicens. Sic enim mandavit nobis Deus; et inter caetera, Posui te in lumen gentium (Act. XIII, 47). Si Apostolus in lumine gentium positus est ut doctor, quanto magis Spiritus sanctus, qui illuminator est Apostoli; in quo et Apostolus locutus est, secundum ipsius Apostoli dicta, quia nemo potest dicere Dominum Jesum, nisi in Spiritu sancto (I Cor. XII, 3)? Utique illuminator est Spiritus sanctus, qui illuminavit Apostolum. Sed Spiritus sanctus a Christo accepit, secundum ipsius Christi testimonium, sicut ait in Evangelio Christus: Multa habeo vobis dicere, sed non potestis portare modo: cum autem venerit ille Spiritus veritatis, diriget vos in omnem veritatem. Non enim loquetura se, sed quaecumque audierit loquetur, et ventura annuntiabit vobis. Ille me clarificabit, quia de meo accipiet, et annuntiabit vobis (Joan. XVI, 12 14). Ergo Spiritus sanctus accepit a Christo, secundum testimonium Christi. Sine dubio autem Christus ipse confitetur quod, Doctrina mea non est mea, sed ejus qui me misit Patris (Joan. VII, 16); et, Quod vidi et audivi apud Patrem meum, loquor (Id. VIII, 38). Sive ergo Christus docens nos illuminat, Pater illuminat qui eum destinavit; sive Spiritus sanctus illuminat, illuminatio ad auctorem recurrit, qui est fons bonitatis: a quo consecutus, sive beatus Apostolus, sive etiam omnes sancti, illuminant quidem credentes, sed haec illuminatio ad unum auctorem recurrit. Et ea de causa dicebat propheta: Dominus illuminatio mea, et salus mea; quem timebo (Psal. XXVI, 1)?

6. AUG. dixit: Ego non nego illuminare Spiritum sanctum; sed utrum et Christus illuminet per se ipsum, et Pater illuminet per se ipsum, an non illuminent isti nisi per Spiritum sanctum: hoc requisivi breviter, hoc requiro.

MAX. respondit: Credo non latere Religionem tuam, beatum dixisse apostolum Paulum, Cum autem benignitas et humanitas apparuit Salvatoris nostri Dei, non ex operibus justitiae quae fecimus nos, sed secundum suam misericordiam salvos nos fecit, per lavacrum regenerationis et renovationis Spiritus sancti, quem effudit in nos abunde, per Jesum Christum Salvatorem nostrum (Tit. III, 4-6). Secundum hanc regulam dico Spiritum sanctum et profiteor illuminatorem per Filium: ut ante dictum est, Quem effudit in nos abunde, per Jesum Christum Salvatorem nostrum. Jam dedi responsum: quoniam sive Paulus illuminat, ad auctorem Deum Patrem recurrit haec illuminatio; sive Spiritus sanctus illuminat, ad auctorem recurrit illuminatio: sive Christus illuminat, ad auctorem recurrit illuminatio. Et hoc magisterio Christi edoctus, prosequor, sicut ait ipse Christus: Oves meae vocem meam audiunt, et sequuntur me; et ego vitam aeternam do eis, et non peribunt in aeternum, et non rapiet eas quisquam de manu mea. Pater meus quod dedit mihi, majus omnibus est, et nemo potest rapere illud de manu Patris mei. Et iterum sic ait: Ego et Pater unum sumus (Joan. X, 27-30). Ergo ad defendendas oves, ad illuminandas, Pater et Filius unum sunt, concordes atque unanimes secundum hanc rationem quam audisti, Quoniam nemo potest rapere de manu mea oves quas mihi dedit Pater: simili modo nec de manu Patris.

7. AUG. dixit: Res loqueris necessarias quidem, sed non ad causam. Ad interrogationem meam non respondisti, et tamen multa dixisti. Si velis, relicta quaestione quae inter nos vertitur, reddere totum Evangelium, qui dies sufficiunt, quantum temporis spatium necessarium est? Breviter mihi dic, quoniam interrogavi te, utrum illuminet per se ipsum Christus, an non illuminet nisi per Spiritum sanctum. Non solum ad hoc, respondere noluisti, sed si me non fallit quod audivi, magis Spiritum sanctum per Christum illuminare dixisti.

MAX. respondit: Non decet in religione, praeterea cum de Deo loquamur, calumniam inferre. Ego et responsum dedi, et si non sufficiunt quae diximus, addimus testimonia, quia per Jesum Christum Spiritur sanctus effusus est in omnes credentes. Sic enim legimus beatum Petrum dixisse: Hunc Jesum suscitavit Deus, cujus nos omnes testes sumus. Dextera itaque Dei exaltatus, et promissione Spiritus sancti accepta a Patre, effudit hoc donum quod nunc vos et videtis et auditis (Act. II, 32, 33). Dixi enim quod omnia quaecumque suggerit nobis Spiritus sanctus, a Christo consecutus sit. Recurre ad testimonia ante lata, et invenies ita.

8. AUG. dixit: Cum vis conari probare quod ipse non nego, in rebus superfluis necessarium tempus absumis. Ego non nego per Christum diffusum fuisse super credentes Spiritum sanctum. Sine causa hoc per tantas moras testimoniis probare voluisti, quod ipse confiteor. Ego hoc dixi, hoc quaesivi, hoc iterum dico: utrum Christus per Spiritum sanctum illuminet, an Spiritus sanctus per Christum illuminet; quia dixisti superius per Christum illuminare Spiritum sanctum. Si autem non recolis, recitentur verba tua in Gestis, ut appareat ea nos jussisse recitari, et probabo te dixisse quod quaero.

MAX. respondit: Probatio erat necessaria, si non ipse temetipsum placasses. Jam enim prosecutus es in testimoniis quae protuli, vel in ratione quam dedi, quod et ipse sic habeas. Cum finita sit ergo ista quaestio, propone aliam ad quam tibi respondeam. Nam professus es jam in quaestione ista satisfactum tibi fuisse.

9. AUG. dixit: Dixisti Spiritum sanctum per Christum illuminare, an non dixisti? Rogo te ut unum de duobus breviter mihi respondere digneris. Dixisti, an non dixisti?

MAX. respondit: Ego Spiritum sanctum professus sum secundum Salvatoris magisterium, quia sive illuminat, a Christo accepit; sive docet, a Christo accepit; omnia quaecumque gerit Spiritus sanctus, ab unigenito Deo consecutus est: et si parva sunt testimonia, addo.

10. AUG. dixit: Ne dicat nos calumniari, legantur verba ipsius paulo superius.
Antonius notarius ad locum recitavit: Dico Spiritum sanctum et profiteor illuminatorem per Filium, ut ante dictum est, quem effudit abunde in nos, per Jesum Christum Salvatorem nostrum. Cumque recitatum est:

MAX. respondit: Ut videtur, ipse potius dilationi studes, ut non ad principalem causam recurramus, sed per totum diem vis argumentis nos in una detinere quaestione. Nos enim recitamus, quod per Filium Spiritus sanctus sit effusus, et non tantum beatum Paulum testem produximus, verum etiam et Petrum priorem Apostolorum. Habet enim prosecutio nostra, quod Spiritus sanctus a Christo accepit, secundum praecedens testimonium: Ille me clarificabit, quia de meo accipiet et annuntiabit vobis. Idem itidem compulsus iterum dico, quia sive illuminat Spiritus sanctus, sive docet, sive instruit, omnia a Christo consecutus est; quia per Christum facta sunt omnia, et sine illo factum est nihil (Joan. I, 3). Christus dicit quia a genitore suo omnia haec consecutus est, et vivit propter Patrem, et omnis lingua confitetur quia Dominus Jesus Christus in gloria est Dei Patris (Philipp. II, 11). Et quia omnis viri caput Christus est; caput autem mulieris, vir; caput autem Christi, Deus (I Cor. XI, 3). Et quia Filio Spiritus sanctus est subjectus: et quia Filius Patri est subjectus, ut charissimus, ut obediens, ut bonus a bono genitus. Nec enim Pater contrarium sibi genuit: sed talem genuit, qui etiam clamat et dicit, Ego quae placita sunt Patri, facio semper (Joan. VIII, 29).

11. AUG. dixit: Si et Christus illuminat per Spiritum sanctum, et Spiritus sanctus illuminat per Christum, par potestas est. Lege autem tu mihi subjectum Christo Spiritum sanctum, quod paulo ante dixisti. Quod autem dicis Dominum dixisse de Spiritu sancto, De meo accipiet; ideo dictum est, quia de Patre accepit, et omnia quae sunt Patris, sine dubio et Filii sunt. Nam ipse cum hoc dixisset, adjecit, Ideo dixi, De meo accipiet; quia omnia quae habet Pater, mea sunt (Id. XVI, 14, 15). Dic ergo quod interrogavi, et testimoniis proba, subjectum Christo Spiritum sanctum: cum potius legamus ipsum dicentem, Spiritus Domini super me, propter quod unxit me evangelizare pauperibus (Luc. IV, 18). Si super se ipse dixit Spiritum sanctum, quomodo tu dicis Spiritum sanctum Christo esse subjectum? Dixit autem Christus, super se Spiritum sanctum: non quia super Verbum Dei est, quod est Deus; sed quia super hominem, quod Verbum caro factum est. Ubi enim scriptum est, Verbum caro factum est (Joan. I, 14); nihil aliud est quam, Verbum homo factum est. Quia, Videbit omnis caro salutare Dei (Isai. XL, 5); nihil est aliud quam, Omnis homo. Et, In lege non justificabitur omnis caro (Rom. III, 20); nihil est aliud quam, Omnis homo. Propter quod ergo Verbum caro factum est, et ille semetipsum exinanivit, formam servi accipiens (Philipp. II, 7), ex ipsa forma servi dixit, Spiritus Domini super me. Nam par potestas est, una substantia est, eadem divinitas. Ideo quamvis Trinitatem colamus, quia Pater non est Filius, nec Filius est Pater, nec Spiritus sanctus aut Pater aut Filius: tamen unum Deum colimus, quia ipsa Trinitatis ineffabilis et excelsa conjunctio unum Deum ostendit, unum Dominum. Ideoque dictum est: Audi, Israel; Dominus Deus tuus, Dominus unus est (Deut. VI, 4). Quid nobis vultis facere duos deos et duos dominos? Dicitis Dominum Patrem et Deum Patrem, dicitis Dominum Christum et Deum Christum: interrogo, utrum ambo simul unus sit. Respondetis, Duo dii. Superest ut eis et templa et idola faciatis.

MAX. respondit: Religionis auctores nunquam in calumniam vertuntur. Interrogasti testimonia, ut ea quae professus sum testimoniis docerem: et ipse pares atque aequales profiteris tres, Patrem et Filium et Spiritum sanctum. Et praeterea cum tres aequales professus sis iterum conversus protulisti quidem testimonium divinarum Scripturarum, non ad aequalitatem pertinens, sed ad singularitatem omnipotentis Dei, quod unus sit omnium auctor. Ergo quia et aetate praecedis, et auctoritate major es, profer, instrue prius testimoniis, quod tres sint aequales, tres omnipotentes, tres innati, tres invisibiles, tres incapabiles: et tunc demum necesse est testimoniis ut acquiescamus. Si quo minus reddere rationem de divinis Scripturis non valueris, necesse me est, ut ad omnia quae in praecedenti dixi: sive enim Patrem solum qui quod vivit a nemine accipiens, sive Filium, quod sum professus, quia quod vivit a Patre accepit, sive de Spiritu sancto quae dixi: etiam quanta desideras testimonia proferam.

12. AUG. dixit: Ego quod quaesivi ut dicere dignareris, non dixisti, quo testimonio probares subjectum Christo Spiritum sanctum: respondeo tamen ad ea quae proposuisti. Sic non dicimus tres omnipotentes, quomodo non dicimus tres deos. Si enim de singulis interrogemur, utrum Deus sit Pater; respondemus, Deus: utrum Deus sit Filius; respondemus, Deus: utrum Deus sit Spiritus sanctus; respondemus, Deus. Cum autem de omnibus interrogati fuerimus, utrum tres sint; referimus nos ad divinam Scripturam dicentem, Audi, Israel; Dominus Deus tuus, Dominus unus est. Et in hac divina praescriptione condiscimus, eamdem ipsam Trinitatem unum esse Deum. Sic et de singulis si quaeratur, utrum Pater omnipotens sit; respondemus, Omnipotens: si Filius; hoc idem respondemus: si Spiritus sanctus; nec ipsum negamus omnipotentem. Nec tamen dicimus tres omnipotentes, quomodo non dicimus tres deos: sed sicut simul illi tres unus Deus, sic simul illi tres unus omnipotens est, et invisibilis unus Deus Pater et Filius et Spiritus sanctus est. Sine causa ergo putas nos numero coarctari, cum divinitatis potentia etiam rationem numeri excedat. Si enim animae multorum hominum accepto Spiritu sancto et quodam modo conflatae igne charitatis unam animam fecerunt, de qua dicit apostolus, Erat enim eis anima et cor unum (Act. IV, 32): tot corda, tot millia cordium, unum cor fecit charitas Spiritus sancti; tot millia animarum unam animam dixit Spiritus sanctus, quam ipse unam animam fecit: quanto magis nos unum Deum dicimus, semper sibi invicem et inseparabiliter et ineffabili charitate cohaerentes Patrem et Filium et Spiritum sanctum?

MAX. respondit: Ac per hoc pares atque aequales dixisti, quod quidem testimoniis docere non valuisti, et ob istam rem ad aliam causam divertisti. Nos enim non diffidimus, sed certa cognoscentes fide, quod erat cor et anima una omnium credentium. Nec enim hoc praejudicat religioni nostrae, sed magis concordat. Sine dubio enim si omnium credentium erat cor et anima una, quare autem non Pater et Filius et Spiritus sanctus in consensu, in convenientia, in charitate, in unanimitate, unum esse dicantur? Quid enim fecit Filius, quod non placuit Patri? Quid praecepit Pater, in quibus non obtemperavit Filius? Quando enim Spiritus sanctus contraria Christo aut Patri tradidit mandata? Et constat secundum Salvatoris sententiam, quod ait, Ego et Pater unum sumus (Joan. X, 30); esse illos in concordia et in consensu unum. Sicut autem ipse professus es, Pater Pater est, qui nunquam fuit Filius; Filius Filius est, qui semper Filius manet; et Spiritus sanctus Spiritus sanctus est, quod est et quod legimus, profitemur de Spiritu sancto, in hunc Spiritum sanctum, qui tantus ac talis est, ut etiam Angeli ipsi concupiscant in eum prospicere (I Petr. I, 12). Tantus est iste Spiritus sanctus, ut sufficiat ubique omnium postulationes suscipere, et advocatione fungi. Et in hoc testem profero beatum Paulum, qui ait, Nam quid oremus, sicut oportet, nescimus; sed ipse Spiritus postulat pro nobis gemitibus inenarrabilibus (Rom. VIII, 26). Quod lego credo, quia gemitibus inenarrabilibus postulat Spiritus sanctus. Et ideo isto eruditus magisterio in tantum dico subjectum esse Spiritum sanctum, ut gemitibus postulet pro nobis. Unum autem profiteor Deum, non ut tres unus sit; sed unus Deus est, incomparabilis, immensus, infinitus, innatus, invisibilis, quem et Filius ipse et oravit et orat, apud quem et Spiritus sanctus advocatione fungitur. Nam quia orat Filius Patrem; quamvis enim soleatis omnia illa testimonia quae in sancto legimus Evangelio, corpori applicare; attamen nostrum est perscrutatis divinis Scripturis ostendere, quia et nunc sedens ad dexteram Patris interpellat pro nobis. Ea enim de causa dixi, et oravit et orat; quia nunc utique interpellat pro nobis, sicut ait Apostolus: Quis accusabit adversus electos Dei? Deus qui justificat? Quis est qui condemnet? Christus qui mortuus est, imo magis qui et resurrexit, qui et est in dextera Dei, qui et interpellat pro nobis (Ibid., 33, 34)? Aeque cum discipulis positus Christus, sic se rogaturum promisit, dicens: Si diligitis me, mandata mea servate; et ego rogabo Patrem, et alium advocatum dabit vobis, ut vobiscum sit in aeternum, Spiritum veritatis, quem hic mundus accipere non potest, quoniam non videt eum, nec novit eum: vos autem vidistis eum, et cognoscitis eum, quia apud vos manet, et in vobis est (Joan. XIV, 15-17). Si sufficiunt haec, bene est: si quominus, addam quanta jubes testimonia.

13. AUG. dixit: Ea quae nos confitemur, nobis probare non debes. Hoc enim faciendo, nihil aliud, sicut superius dixi, quam necessarium tempus absumis. Scimus Filium Dei Filium esse Dei: scimus a se ipso non esse, sed genitum esse a Patre. Patrem vero ipsum ingenitum esse, a nullo esse, a nullo vitam accepisse: Filium vero a Patre accepisse vitam, sed non ita tanquam fuerit aliquando sine vita, ut acciperet vitam. Dedit enim ei vitam, gignendo vitam: gignendo cum vitam, dedit ei vitam. Aequalitatem autem ostendit dicendo: Sicut habet Pater vitam in semetipso, sic dedit et Filio vitam habere in semetipso (Joan. V, 26). Vitam in semetipso habet Pater; aequalem vitae Patris vitam in se habet Filius: sed tamen Filius a se ipso vitam non accepit, quia non a se ipso natus est, a Patre natus est. Gignendo dedit, non quia jam erat Filius sine vita, et dedit ei vitam, quomodo nos peccatores facti sumus sine vita, et per indulgentiam et gratiam accepimus vitam: ille vitam accepit a Patre, quia vita natus est a Patre. Ac per hoc tu non potuisti dicere subjectum esse Filio Spiritum sanctum, nisi quia gemitibus interpellat pro nobis. Videtur enim tibi illa perfectio sanctitatis in gemitibus semper esse, nec respirare a gemendo. O aeterna miseria! Intellige locutionem, et blasphemiam devitabis. Sic enim dictum est, Gemitibus interpellat; ut intelligeremus, Gemitibus interpellare nos facit. Adest enim nobis, et infundendo charitatem nobis, facit nos interpellare gemitibus. Denique alio loco cum dicit Apostolus, Clamantem, Abba, Pater (Galat. IV, 6); alio loco dicit, In quo clamamus, Abba, Pater (Rom. VIII, 15): exposuit quid sit, Clamantem, Abba, Pater; dicendo, In quo clamamus. Ac per hoc quid est, Clamantem, nisi, clamare facientem? Do exemplum locutionis hujus. Nonne Deus est omnium praescius futurorum? Quis hoc negabit insanus? Tamen ait Apostolus, Nunc autem cognoscentes Deum, imo cogniti a Deo (Galat. IV, 9). Si nunc eos cognovit Deus, non eos noverat, non elegerat, non praedestinaverat ante mundi constitutionem. Sed sic dixit, Nunc autem cognoscentes Deum, imo cogniti a Deo; ut intelligerent Deum fecisse in eis cognitionem suam. Cognoscentes Deum. Quid est, Cognoscentes Deum? Nolite vobis arrogare, nolite superbire: Cogniti estis a Deo. Quid est, cogniti estis a Deo? Cognitores suos Deus vos fecit: Deus vobis dedit ut cognoscatis. Quomodo est et illud Domini: Nunc cognovi, dicit Abrahae Dominus, Nunc cognovi quoniam timeas Dominum (Gen. XXII, 12). Quando attulit filium suum ad holocaustum Abraham, dicit ei Deus, Nunc cognovi. Ipsa est tota Dei praescientia? tunc cognovit, quando dixit, Nunc cognovi? Sed quid est, Nunc cognovi? Id est, Nunc cognoscere te feci. Si ergo has locutiones sicut Libris divinis eruditus agnosceres, de gemitibus illis quibus dictum est gemitibus interpellare Spiritum sanctum, non eum faceres miserum. Quid enim est aliud, semper gemens, quam semper miser? Ideo nos gemimus, quia miseri sumus. Et gratias Spiritui sancto, quia charitate aeterni saeculi facit nos gemere, propter quod dictus est gemens. Facit nos clamare propter quod dictus est clamans. Facit nos cognoscere Deum, propter quod dictum est, Imo cogniti a Deo. Facit Abraham Deus cognoscentem, propter quod ei dixit, Nunc cognovi.

MAX. respondit: In quibus nos reprehendis, in ipsis ipse detegeris. Certum est enim, et divina nos monet Scriptura, quod ex multiloquio non effugies peccatum; parcens autem labiis, sapiens eris (Prov. X, 19). Quamvis etiam etsi per totum diem quisque de divinis Scripturis proferat testimonia, non in verbositate illi imputabitur revera: quod si aut litteraria arte usus, aut expressione spiritus sui quisque concinnet verba quae non continent sanctae Scripturae; et otiosa sunt et superflua. Sufficit mihi, qui ad istam regulam te adduxi, ut profitearis quod Pater Pater est, quia innatus est, quia a nemine accepit vitam; et quia Filius a Patre consecutus est vitam; et quia Spiritus sanctus Spiritus sanctus est. Dicendo autem unum Deum, bene quidem faceres, si confitendo unum Deum, non Patrem et Filium et Spiritum sanctum unum diceres Deum, contra tuam sententiam veniens. A nobis unus colitur Deus, innatus, infectus, invisibilis, qui ad humana contagia et ad humanam carnem non descendit. Est autem et Filius secundum Apostolum, non pusillus, sed magnus Deus: sicut ait beatus Paulus, Exspectantes beatam spem et adventum gloriae magni Dei et Salvatoris nostri Jesu Christi (Tit. II, 13). Iste enim magnus Deus Christus dicit, quod ascendo ad Patrem meum et Patrem vestrum, Deum meum et Deum vestrum (Joan. XX, 17). De sua enim subjectione unum statuit Deum. Iste est ergo unus Deus, ut jam recitavimus testimoniis, quem Christus et Spiritus sanctus adorant, et omnis creatura veneratur et colit: hac ratione unum profitemur. Non tamen quod copulatio vel permistio Filii cum Patre, aut vel certe Spiritus sancti cum Filio vel cum Patre, faciat unum Deum. Sed quia ille solus unus perfectus est Deus, qui, ut ipse prosecutus es, vitam a nemine accepit, qui Filio dedit suo exemplo habere vitam in semetipso: copulatos quidem dicimus in charitate et in concordia. Jam ut superius reddidimus rationem, alterum esse Patrem, et non ipsum Filium, ipse nos instruit Salvator, dicendo: Si ego testimonium dico de me, testimonium meum non est verum; alius est qui testificatur de me. Et ne praesumptorio spiritu quidam putarent, quod aut de Joanne Baptista dixerit alium, aut forte de Petro apostolo vel Paulo; ipse prosecutus est: Vos misistis ad Joannem, et testimonium reddidit veritati. Ego autem testimonium ab homine non accipio: sed haec dico, ut vos salvemini. Ille, inquit, lucerna fuit ardens et lucens; vos autem voluistis ad horam exsultare in lumine ejus. Ego autem habeo testimonium majus Joanne. Opera quae dedit mihi Pater ut perficiam ea, ipsa opera quae ego facio, testificantur de me, quia Pater me misit. Et qui misit me Pater, ipse testificatur de me (Id. V, 31 37). Quis tam stultus est, ut non intelligat quoniam alius de alio testimonium perhibuit, Pater de Filio, qui utique et dicebat: Hic est Filius meus dilectus, in quo bene complacui; ipsum audite (Matth. XVII, 5)? Dilectum lego, et credo quod Pater est qui diligit, et Filius qui diligitur. Unigenitum audio Christum, et non dubito quia unus ab uno est genitus. Primogenitum Paulus clamat, dicens: Qui est imago Dei invisibilis, primogenitus universae creaturae. Et profiteor secundum sententiam divinarum Scripturarum, quod est Filius primogenitus, et non ingenitus: et quia in illo creata sunt omnia quae sunt in coelis, et quae sunt in terra, visibilia et invisibilia, sive Throni, sive Dominationes, sive Principatus, sive Potestates; omnia per ipsum facta sunt, et in ipso creata sunt; et ipse est ante omnes, et omnia in ipso constant (Coloss. I, 15-17): et iste Filius Dei, Deus unigenitus, cum sit ante omnes. Ipse enim dicit: Quod vidi apud Patrem meum, loquor (Joan. VIII, 38). Iste Filius etiam, quod vos carni ascribitis, in sancto ait Evangelio: Si diligeretis me, gauderetis utique, quoniam vado ad Patrem; quoniam Pater major me est (Joan. XIV, 28). Ista enim legentes credimus, et profitemur secundum Apostolum, quod ei omnia subjecta sint ut magno Deo (I Cor. XV, 25). Iste enim magnus Deus, quem talem genuit Pater, ut ipse prosecutus es, utique majorem Patrem confessus est, ut statuat illum unum Deum, in cujus et sinu describitur a Joanne evangelista. Audi utique ipsum clamantem et dicentem de invisibilitate omnipotentis Dei, quod Deum nemo vidit unquam; unigenitus Filius qui est in sinu Patris ipse narravit (Joan. I, 18). Hinc instructus Paulus clamat, et dicit: Beatus et solus potens, Rex regum et Dominus dominantium; qui solus habet immortalitatem, et lucem habitat inaccessibilem; quem vidit hominum nemo, neque videre potest; cui honor et potestas in saecula. Amen (I Tim. VI, 15, 16). De hoc iterum dicit: Soli sapienti Deo, per Jesum Christum, cui gloria in saecula. Amen (Rom. XVI, 27). Et ideo unus Deus a nobis pronuntiatur, quia unus est super omnia Deus innatus, infectus, ut prosecuti sumus. Filium autem natum si Paulo non credis dicenti, primogenitum universae creaturae: vel ipsi Filio crede dicenti ad Pilatum, cum ei diceret, Ergo tu rex es? Ait Christus, Ego in hoc natus sum (Joan. XVIII, 37). Natum lego, profiteor quod lego: primogenitum lego, non discredo: unigenitum lego, etiamsi ad equuleum suspendar, aliter non sum dicturus: quod docent nos sanctae Scripturae, profiteor. Tu enim qui dicis quod unus sit Pater et Filius, dic Patrem unigenitum, dic primogenitum: dic quae sunt Patris in Filio, dic Filium unigenitum, dic innatum, dic quia nemo eum vidit unquam, neque videre potest. Prosequere de Spiritu sancto talia qualia de Patre legimus, ut aequalem ostendas Spiritum sanctum Patri. Dic, rogo, habe me discipulum. Prosequere de Filio, quod Filius sit innatus, quod sit sine origine. Si aequalis, utique talis: si talis, utique innatus: si innatus, utique nec vidit eum quisquam hominum. Da testimonia, et instrue, et doce, et habebis me discipulum.

14. AUG. dixit: A vobis unum Deum coli dixisti, sicut te loquente advertere potui: consequens est ut aut non colatis Christum, aut non unum Deum colatis, sed duos. Dixisti etiam de Patre, quod ad humana contagia et ad humanam carnem non descenderit. Si forte nescis, contagia ubi dicuntur, aliquam contaminationem significant: voluisti ergo Christum intelligi venisse ad humana contagia: ergo humana carne inquinatum professus es Christum. Ego autem dico, imo catholica fides, quam cum Ecclesia Christi teneo, Dominum nostrum Jesum Christum sic factum esse Verbum carnem, ut nulla de humano genere et de humana carne contagia pateretur. Venit enim mundare, non coinquinari. Suscepit ergo animam humanam, et carnem humanam sine ulla peste contagii: et utrumque, id est et animam humanam et carnem humanam, in se ipso salvare dignatus est. Sed quia de ejus invisibilitate veritati, quantum video, non vis acquiescere, rogo ut cogites secundum carnem et secundum hominem fuisse visibilem Christum. Nam secundum id quod Verbum est Deus apud Deum, et ipse invisibilis est. Sapientia Dei est Christus: humana sapientia invisibilis est; et Dei sapientia visibilis erit? Quantum ergo attinet ad illam naturam in qua aequalis est Patri, pariter est Deus, pariter omnipotens, pariter invisibilis, pariter immortalis. Dixisti etiam, quantum adverti, sic accipiendum esse quod ait Apostolus, Qui solus habet immortalitatem (I Tim. VI, 16); ut in hac sententia solus Pater accipi debeat. Ergo Verbum Dei mortale vis esse? Sapientia Dei non est immortalis secundum te. Non intelligis quia non potuisset ullo modo mori Filius, nisi carnem mortalem suscepisset a nobis? Denique caro in illo mortua est, non ipse mortuus est quantum ad Deum pertinet, quantum ad divinitatem attinet, qua aequalis est Patri. Sic enim hominibus ait, Nolite timere eos qui corpus occidunt, et postea non habent quid faciant (Luc. XII, 4): quia anima mori non potest; Verbum Dei mori potest? Sapientia Dei mori potest? Unigenitus ille non assumpta carne mori potuit? Assumpta autem carne qua factus est homo, sicut aequalem se novit quando dicit, Ego et Pater unum sumus (Joan. X, 30); sic se novit minorem, quia Verbum caro Factum est, et habitavit in nobis (Id. I, 14). Non rapinam arbitratus est esse aequalis Deo. Natura enim erat, non rapina: non enim usurpavit hoc, sed natus est hoc. Verumtamen semetipsum exinanivit, formam servi accipiens: agnovisti aequalem, jam incipe agnoscere minorem: formam servi accipiens, in similitudinem hominum factus, et habitu inventus ut homo (Philipp, II, 6, 7). Ecce qua forma major est Pater: discerne dispensationem suscepti hominis a manente immortaliter divinitate, et non erras in verbis, quae multum amas dicere, et ea non dignaris sapere. Profiteor autem, sicut dicis Patrem innatum, Filium natum. Sed non ideo sunt diversae naturae atque substantiae, quia ille non natus est, ille natus est. Etenim si natus est, Filius est: si Filius est, verus Filius est, quia unigenitus est. Nam et nos dicti sumus filii: sed numquid unigeniti sumus tot filii? Aliter ille Filius unigenitus: ille natura Filius, nos gratia filii: ille unigenitus de Patre natus, hoc est quod Pater secundum naturam, secundum substantiam. Qui autem dicit eum propterea quia natus est, ideo alterius esse naturae, negat verum filium. Habemus autem Scripturam: Ut simus in vero Filio ejus Jesu Christo; ipse est Deus verus et vita aeterna (I Joan. V, 20). Quare verus Deus? Quia verus Dei Filius. Si enim animalibus dedit ut non generent nisi quod sunt; homo hominem generat, canis canem, et Deus Deum non generat? Si ergo ejusdem substantiae est, quare dicis minorem? An forte, quia homo pater quando generat filium, etsi homo hominem generat, tamen major minorem generat? Exspectemus ergo ut crescat Christus, quomodo crescunt homines quos generant homines. Si autem Christus ex quo natus est, quod non est a tempore, sed ab aeternitate, quod est hoc est, et tamen minor est; melior est humana conditio: quia homo vel crescere potest, et aliquando venire habet ad aetatem patris sui, ad robur patris sui; ille, nunquam: quomodo verus filius? Usque adeo autem Filium agnoscimus Deum magnum, ut Patri dicamus aequalem. Itaque sine causa nobis, quod valde profitemur, testimoniis et multiloquio probare voluisti. Dicit autem, Deum meum et Deum vestrum (Joan. XX, 17); attendens formam hominis in qua erat. Caeterum quantum attinet ad illud quod dixit Joannes, In principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum (Id. I, 1); non est Pater Dei Deus, sed Deus est Christi, quia Christus factus est homo. Unde et ipse dicit in Psalmis, cur illi sit Pater Deus: De ventre matris meae Deus meus es tu (Psal. XXI. 11). Quando dicit de ventre matris sibi illum esse Deum, ostendit propter hoc esse Deum Patrem Filio, quia homo est Filius, secundum quod Pater major est Filio. Unde dicit, Deum meum et Deum vestrum. Inde est et illa subjectio quam non debemus mirari secundum hominem redditam Patri, quando, sicut scriptum est, etiam parentibus subditus erat (Luc. II, 51): et de illo scriptum est, Minorasti eum paulo minus ab Angelis (Psal. VIII, 6). Vellem autem hoc etiam aliquibus Scripturarum testimoniis doceres nos, ubi legatur adorari Patrem a Spiritu sancto. A Filio autem accipio, etiamsi non proferas testimonia, quoniam homo adorat Deum: admittitur facile, secundum hominem dictum, quamvis nec hoc legas. Tamen specialiter de te exigo, ut adoratum Patrem a Spiritu sancto legas nobis, aut commemores testimonium divinum: fortassis enim sit, sed me fugiat: ut si inveneris, respondeam quomodo id accipi debeat, sicut de gemitibus Scripturarum solemni locutione respondi. Quod autem dicis, quod per illam copulationem ineffabilem non sit unus Deus Pater et Filius et Spiritus sanctus; vis nosse quantum valeat ista copulatio? Non ex locutionibus nostris, sed ex divinis eloquiis certe manifestum est, aliud esse spiritum hominis, aliud esse spiritum Dominum; unde dicitur, Dominus spiritus est (II Cor. III, 17), id est, quia corpus non est: et tamen ait Apostolus, Qui adhaeret meretrici, unum corpus est; qui autem adhaeret Domino unus spiritus est (I Cor. VI, 16, 17). Si ergo ista adhaesio diversarum naturarum spiritus (quia aliud est hominis, aliud Dei) fecit unum spiritum; non vis ut tantum adhaereat Patri Filius, ut sit unus Deus? Hoc accipe etiam de Spiritu sancto, qui Deus est. Caeterum si Deus Spiritus sanctus non esset, templum utique nos ipsos non haberet. Scriptum est quippe in Apostolo, Nescitis quia templum Dei estis, et Spiritus Dei habitat in vobis (I Cor. III, 16)? Et iterum, Nescitis quia corpora vestra templum in vobis est Spiritus sancti, quem habetis a Deo (Id. VI, 19)? Nonne si templum alicui sancto angelo excellentissimo de lignis et lapidibus faceremus, anathemaremur a veritate Christi et ab Ecclesia Dei; quoniam creaturae exhiberemus eam servitutem, quae uni tantum debetur Deo? Si ergo sacrilegi essemus faciendo templum cuicumque creaturae, quomodo non est Deus verus cui non templum facimus, sed nos ipsi templum sumus? Quomodo autem dixerit Christus, Sicut habet Pater vitam in semetipso, sic dedit Filio habere vitam in semetipso (Joan. V, 26), superius respondi. Concordia autem et charitate, quia dicis factum fuisse ut unum sint Pater et Filius; quando mihi protuleris dictum esse quod unum sint quae sunt diversae substantiae, tunc cogitabo quid debeam respondere. Legimus enim, Qui plantat et qui rigat unum sunt (I Cor. III, 8): sed ambo homines erant, ejusdem substantiae fuerant, non diversae. Item legimus ipso Christo dicente, Ut sint unum, sicut et nos unum sumus (Joan. XVII, 11). Non dixit, Ut ipsi et nos unum: sed, Ut ipsi sint unum, in natura sua et in substantia sua, concordi aequalitate quodam modo uniti atque conflati; sicut Pater et Filius et Spiritus sanctus unum, propter individuam eamdemque naturam. Aliud est enim, unum sunt; aliud, unus est. Quando dicitur, Unum sunt; etsi non dicatur quid unum, intelligitur una substantia. Quando dicitur, Unus est, de duabus diversisque substantiis, necesse est ut quaeratur quid unus. Verbi gratia, diversa substantia est anima et corpus, tamen unus homo: diversa substantia est spiritus hominis et spiritus Dei, tamen cum Domino adhaeret, unus spiritus est (I Cor. VI, 17): addidit, spiritus; non dixit, Unum sunt. Ubi autem dicitur, Unum sunt, una substantia significatur, quod vos non vultis, et audetis dicere verum Christum Dei Filium vos confiteri. Non autem ideo major est Pater, quia testimonium dicit de Filio. Nam et Prophetae perhibuerunt Filio testimonium. Alius est quidem qui perhibet testimonium, alius cui perhibetur: quia Pater Pater est, Filius Filius est. Non quia unum non sunt, aut unus Deus non sunt, quando cohaerentes atque conjuncti sunt, quod semper sunt. Sic autem dicis hinc inter Patrem et Filium esse diversitatem, quia Pater diligit et Filius diligitur; quasi negare possitis quod Filius diligat Patrem. Si ambo se invicem diligunt; cur negatis eos unius esse naturae? Quod dixi de Patre unde dictus sit major, quia propter formam servi dictum est; hoc dico et de invisibilitate, quoniam visibilis Filius propter eamdem formam servi dictus est. Caeterum, quantum attinet ad ipsam divinam substantiam, vel Patris, vel Filii, vel Spiritus sancti omnino est invisibilis. Nam quando se patribus divinitas ostendebat, per subjectam creaturam se invisibilem demonstrabat. Nam per ipsam suam naturam usque adeo invisibilis est, ut ipse Moyses ei cum quo facie ad faciem loquebatur, diceret: Si inveni gratiam ante te, ostende mihi temetipsum manifeste (Exod. XXXIII, 11, 13). Volebat enim eum videre, sicut videtur Deus oculis cordis. Beati enim mundo corde, quia ipsi Deum videbunt (Matth. V, 8). Sic volebat videre Moyses eum cui dicebat, Ostende mihi temetipsum manifeste: sicut et invisibilia Dei, per ea quae facta sunt, conspiciuntur. Sic enim ait Apostolus: Invisibilia enim ejus, per ea quae facta sunt, intellecta conspiciuntur, sempiterna quoque virtus ejus ac divinitas (Rom. I, 20). Ecce intelligendo conspiciuntur invisibilia Dei, et tamen invisibilia dicuntur. Et omnia per ipsum facta sunt Christum (Joan. I, 3), et visibilia et invisibilia, et ipse a nobis credi visibilis potest? Hinc etiam dicis de Patre tantum intelligi debere quod ait Apostolus, Soli sapienti Deo (Rom. XVI, 27). Ergo solus est Pater Deus sapiens, et non est sapiens ipsa Dei Sapientia, quod est Christus; de quo ait Apostolus: Christum Dei Virtutem et Dei Sapientiam (I Cor. I, 24)! Superest ut dicatis (quid enim non audetis?) insipientem esse Sapientiam Dei. Sic autem dicis Patrem infectum, quasi Filius factus sit, per quem facta sunt omnia. Scito factum esse Filium, sed in forma servi. Nam in forma Dei usque adeo non est factus, ut per illum facta sint omnia. Si enim ipse factus est, non per illum sunt omnia facta, sed caetera. Non itaque dico Filium ingenitum; sed Patrem genitorem, Filium genitum. Hoc tamen genuit Pater quod est: alioquin non est verus Filius, si quod est Pater, non est Filius; sicut de partubus animalium supra diximus; quia veri filii hoc sunt per substantiam quod parentes. Quid est autem quod poscis, ut ostendam tibi aequalem Patri Spiritum sanctum esse, quasi tu ostenderis Patrem majorem esse Spiritu sancto; sicut potuisti ostendere de Filio, propter formam servi? Scimus enim dictum esse Patrem Filio majorem esse, quia in forma servi erat Filius; et adhuc in forma est humana Filius, quam levavit in coelum: propterea dictum est de illo quod et nunc interpellat pro nobis (Rom. VIII, 34). Et sempiterna erit in regno haec eadem forma immortalis: propter quod dictum est, Tunc et ipse Filius subjectus erit ei qui illi subjecit omnia (I Cor. XV, 28). Nam de Spiritu sancto qui nullam suscepit creaturam ad unitatem personae suae, quamvis se per subjectam creaturam visibiliter et ipse, sive per columbae speciem, sive per linguas igneas sit demonstrare dignatus (Matth. III, 16, et Act. II, 3), nunquam dictus est eo major Pater; nunquam dictus est Spiritus sanctus adorasse Patrem, nunquam dictus est minor Patre. Sed dicis de Filio, Si aequalis esset, utique talis: id est, ut quia non est ingenitus, non videatur talis. Posses dicere non esse hominem quem genuit Adam, quia ipse Adam non est genitus, sed factus a Deo. Si autem potuit Adam esse, et non esse genitus, et tamen hoc generare quod erat ipse, non vis ut potuerit Deus Deum aequalem sibi? Puto me tibi ad omnia respondisse. Sed si non vis esse discipulus, noli esse multiloquus. 

1. MAX. dixit: Loqueris quasi auxilio principum munitus, nihil secundum timorem Dei. Longas horas sustinui, exposuisti ut tibi visum est. Respondemus Deo auxiliante ad omnia. Nec enim nudo sermone, sed testimoniis divinarum Scripturarum muniti. Tantum sicut nos patientes fuimus exponente tua Religione, et ipse cum tuis patientiam accommoda, ut ad singulos tuos sermones demus responsum, sicut et ipse ad nostros respondisti quod tibi placuit. 2. Nos Christum colimus ut Deum omnis creaturae. Nam qui adoratur et colitur, non tantum ab hominum natura, verum etiam et ab omnibus Virtutibus coelestibus, audi clamantem beatum Paulum: Hoc enim sentite in vobis quod et in Christo Jesu: qui cum in forma Dei esset, non rapinam arbitratus est esse se parem Deo; sed semetipsum exinanivit, formam servi accipiens, in similitudinem hominum factus, et habitu inventus ut homo: humiliavit semetipsum, factus obediens usque ad mortem, mortem autem crucis. Propter quod et Deus eum superexaltavit, et donavit ei nomen quod est super omne nomen. Illud utique quod tu in tuis prosecutionibus, sciens quod professioni tuae erat contrarium, subducendum putasti, sciens quia lectio te argueret. Nam quod omne genu flectatur Christo, utique sic prosequitur ipse Paulus, cum dixisset, Donavit illi nomen quod est super omne nomen: sequitur, Ut in nomine Jesu omne genu flectatur, coelestium, terrestrium, et infernorum; et omnis lingua confiteatur quia Dominus Jesus Christus in gloria est Dei Patris (Philipp. II, 5-11). Dicendo enim, Ut in nomine Jesu omne genu flectatur, coelestium, terrestrium, et infernorum; universa conclusit. Nihil est in coelo quod non genu flectat Christo: nihil remansit in terra quod non genu flectat Christo: nihil in inferis quod non genu flectat Christo. Et hoc Pater ei donavit. Possunt enim probare qui legunt, si ex mea auctoritate vel ex multiloquio, ut accusas, hanc proscutionem feci, aut certe de auctoritate divinarum Scripturarum respondeo. 3. Dicis Spiritum sanctum quod aequalis sit Filio. Da testimonia, ubi adoratur Spiritus sanctus, ubi ei coelestia et terrestria et inferna genu flectant. Nos enim, quod adorandus sit Deus Pater, beato Paulo apostolo clamante didicimus: Propterea flecto genua mea ad Patrem Domini nostri Jesu Christi, ex quo omnis paternitas in coelis et in terra nominatur (Ephes. III, 14, 15). Auctoritate sanctarum Scripturarum adoramus Patrem: aeque ab ipsis divinis Scripturis instructi, colimus et adoramus Deum Christum. Si alicubi adorandus sit Spiritus sanctus: si Pater ei sic perhibuit testimonium, si Filius, si ipse de se ista amplexus est, lege praeter quam diximus ex divinis Scripturis. 4. Quod Christus est in dextera Dei, quod interpellat pro nobis (Rom. VIII, 34), sic etiam in alio loco ipse prosequitur Paulus dicens: Quae sursum sunt quaerite, ubi Christus est in dextera Dei sedens (Coloss. III, 1). Sic ad Hebraeos ipse scribens ait: Purificatione peccatorum facta, consedit ad dexteram magnitudinis in excelsis (Hebr. I, 3). Sic utique et Spiritus sanctus jam ante per prophetam praecinuerat, dicens: Dixit Dominus Domino meo, Sede a dextris meis. Sic et ipse Filius in Evangelio professus est (Psal. CIX, 1; Matth. XXII, 44). Praeterea ad illum principem qui eum adjurans dicebat: Dic nobis si tu es Christus Filius Dei benedicti: ait ipse, Ego sum; vel certe, Tu dicis: et, Amodo videbitis Filium hominis sedentem ad dexteram virtutis Dei (Marc XIV, 61, 62, et Matth. XXVI, 63, 64). 5. Nos enim Spiritum sanctum competenter honoramus ut doctorem, ut ducatorem, ut illuminatorem, ut sanctificatorem: Christum colimus ut creatorem: Patrem cum sincera devotione adoramus ut auctorem, quem et unum auctorem ubique omnibus pronuntiamus. Istae enim calumniae de philosophicae artis instructione veniunt. Non puto te minus legisse quod ait Apostolus: Quoniam Christus utique cum non esset peccator, pro nobis peccatum fecit, ut nos efficeremur justitia Dei in ipso (II Cor. V, 21). Nec hoc sane ad te forte pervenit, quod dixerit Scriptura, Maledictus omnis qui pendet in ligno: quod interpretans beatus apostolus Paulus dicit, Factus pro nobis maledictum, ut benedictio in gentibus adimpleretur (Deut. XXI, 23; Galat. III, 13). Nec hoc sane pervenit ad te, quod ait ipse Paulus: Primus homo Adam de terra terrenus, secundus homo Dominus de coelo coelestis advenit (I Cor. XV, 47). Ergo et Christus suscepit hominem, ut ipse exposuisti. Et ea de causa diximus quod ad terrena contagia descendit. Non enim ignoramus illum secundum quod legimus, Qui peccatum non fecit, nec inventus est dolus in ore ipsius: qui cum malediceretur, non remaledicebat; cum pateretur, non comminabatur: commendabat autem se judicanti juste (I Petr. II, 22, 23), Nec hoc ignoramus quod ait Baptista Joannes: Ecce Agnus Dei, ecce qui tollit peccatum mundi (Joan. I, 29). Constat, ut et ipse prosecutus es. Nec enim ad omnia obstinati esse debemus, ut non quae bene dicis laudemus. Valde enim justa est prosecutio tua, quia ob hoc venit Christus, ut nos potius a peccatis et ab iniquitatibus mundaret; non tamen ut ipse contaminaretur, sicut et ipse prosecutus es. Certum est enim, quod secundum divinitatis suae substantiam illam beatam, quam habuit ante mundi constitutionem, ante saecula, ante tempora, ante dies, ante menses, ante annos, antequam quidquam esset, ante aliquam excogitationem, in illa beata natura Deus natus a Patre est. 6. In Deo enim comparatione digna uti decet. Hoc sane mihi displicet, et valde animo dolui in tua prosecutione: ut enim diceres quod homo hominem generat, et canis canem; tam foeda comparatio in illam tantam immensitatem produci non debuit. 7. Quis autem ignorat quod Deus Deum genuit, quod Dominus Dominum genuit, quod Rex Regem genuit, quod Creator Creatorem genuit, quod bonus bonum genuit, quod sapiens sapientem genuit, quod clemens clementem genuit, potens potentem? Nihil subtraxit Pater in generando Filium. Nec enim invidus, sed ut fons bonitatis tantum bonum genuit: cujus bonitatis testis est omnis creatura, secundum tuam ipsius prosecutionem, quam valde laudo, ubi de divinis Scripturis protulisti, dicendo: Invisibilia enim ejus, a creatura mundi, per ea quae facta sunt, intellecta conspiciuntur; sempiterna quoque virtus ejus ac divinitas (Rom. I, 20). 8. Adhuc autem adjicio, non contraria his quae bene sunt dicta dicens, sed consensum accommodans: quoniam ex magnitudine pulchritudinis condigne Creator eorum cognoscitur atque colitur. Ut puto dedimus ad ista responsum; quoniam hoc et beatus Paulus iterum prosequitur: Quoniam chirographum quod erat contrarium nobis, ipsum tulit Christus de medio, affigens illud cruci; et exuens se carnem, potestates et principatus transduxit fiducialiter, triumphans eos in semetipso (Coloss. II, 14, 15). Attamen et sicut homo qui exercitationem liberalium litterarum vel rhetoricae artis non feci, si quod vitium fecissem in sermone, ad sensum respicere debuisses, et non vitium sermonis intendens, in crimen nos inducere. Absit, absit: Unigenitus Deus, Deus est universae creaturae, mundus, incoinquinatus, sanctus, securus, nullam in se habens immunditiam. Nam qui non honorificat Filium, non honorificat Patrem qui misit illum (Joan. V, 23). Quod enim Verbum caro factum est, et habitavit in nobis, evangelista testatur: Et vidimus, ait, gloriam ejus, gloriam tanquam unigeniti a Patre, plenum gratiae et veritatis (Id. I, 14). De hoc ipso et ante jam Vetus Testamentum praecinuerat, dicens, Lavabit in vino stolam suam, et in sanguine uvae opertorium suum (Gen. XLIX, 11). Quod lego, credo: quoniam Verbum caro factum est, et habitavit in nobis. Iterum lego beatum Paulum dixisse: Qui transfigurabit corpus humilitatis nostrae, conforme fieri imagini corporis gloriae suae (Philipp. III, 

21. Credo enim quod Christus Deus a Patre genitus, ante omnia saecula, ipse sibi secundum Salomonem perfectam aedificasset domum, secundum quod legimus, Sapientia ipsa sibi aedificavit domum (Prov. IX, 1): quam domum vice templi accepit. 9. Nam et ipse dedisti rationem, secundum quid sit visibilis, secundum quid invisibilis: ut puto non recens haec auditio pervenit ad aures tuae Religionis. Nam et in prosecutione quam prosecutus es, comparationem accipiens animae, ostendisti piam et justam rationem esse ut credamus et cognoscamus, quia si anima humana in corpore posita, oculis corporalibus videri non potest; quanto magis Creator animae corporalibus oculis videri non potest? Nam si Angeli secundum naturae suae substantiam invisibiles habentur; quanto magis Creator Angelorum, qui tanta ac talia fecit, Angelos, Archangelos, Sedes, Dominationes, Principatus, Potestates, Cherubim, Seraphim? Ad quorum multitudinem, ut legimus in Evangelio, omne genus humanum ad unam comparavit ovem, dicens: Relictis nonaginta novem in montibus, venit quaerere unam errantem. Nam denique, Sic erit gaudium, ait, in coelo super uno peccatore poenitentiam agente, quam in nonaginta novem justis qui non indigent poenitentia (Luc. XV, 4, 7). Nam qui non indigent poenitentia qui sunt, nisi utique illae coelestes virtutes, quibus nihil est cum humana natura commune? Consideranda est virtus Unigeniti Dei, et in ipso admiranda est magnitudo omnipotentiae Dei Patris, qui tantum ac talem genuit Filium, tam potentem, tam sapientem, sic plenum, qui tantas ac tales coelestes virtutes fecit. Et ne verbosi inveniamur, sicuti jam et denotare nos dignatus es: quod quidem atque utinam contingat, ut et nos possimus dicere, Nos stulti propter Christum; et, Tanquam purgamenta mundi hujus facti sumus (I Cor. IV, 10, 13), et si quid aliud tua Religio de nobis voluerit judicare. Scimus illum qui dixit: Quoniam propter te improperium sustinui tota die (Psal. LXVIII, 8). Ad quod exemplum nos provocans Paulus, dicebat: Imitatores mei estote, sicut et ego Christi (I Cor. IV, 16). Nam et Petrus ait: Christus passus est pro vobis, relinquens vobis exemplum, ut sequamini vestigia ejus (I Petr. II, 21). Secundum divinitatis suae substantiam, non solum ab hominibus non videtur Filius, sed etiam nec a coelestibus virtutibus. Potest enim archangelus angelum videre, angelus animas nostras spirituales et videre et penetrare: hoc est utique, majorem inferiores et videre et penetrare. Et secundum Salvatoris sententiam, ut dicebat tunc ad illum qui se divitem jactabat, Stulte hac nocte expostulatur anima tua a te (Luc. XII, 20); est officium angeli, ut animam restituat ante conspectum Domini. Non tamen anima potest angelum videre, aut exhibere. Isto enim ordine ascende superius; et invenies quemadmodum est unus invisibilis Deus Pater, qui superiorem non habet a quo circuminspiciatur: qui quantus est, infinitus est; qui nec finiri verbis, nec mente concipi potest: de cujus magnitudine, non solum humana lingua, sed etiam et omnes coelestes virtutes pariter coadunatae dicunt ut valent, non tamen explicant ut est. Plenus est ab omni quod dicitur. Hunc enim solus Filius condigne honorat et laudat, quanto plus a suo genitore ante omnem excogitationem est consecutus. Nam quia et honorat et collaudat et glorificat suum genitorem, quamvis quatuor Evangelia testantur, attamen in compendium referens, eis quae carni soletis applicare postpositis, jam nunc proferam testimonia, ubi in coelis suum Patrem adorat. Dicit enim sic Paulus ad Hebraeos: Non enim in manufactis templis intravit Christus exemplarium veritatis; sed in ipso coelo modo apparet pesonae Dei pro nobis (Hebr. IX, 24)? Hoc utique post Christi regressum in coelis. Posteaquam enim de coelo locutus est, dicens, Saule, Saule, quid me persequeris (Act. IX, 4)? Posteaquam Spiritus sanctus ait, Segregate mihi Barnabam et Paulum in opus ministerii quo vocavi eos (Id. XIII, 2): vocatus Paulus dicit, Non in manufactis templis intravit Jesus exemplarium veritatis, sed in ipso coelo modo apparet personae Dei pro nobis. Et quia suggessit Religio tua, ut ad hoc demus responsum, si Filius videat Patrem; legimus in Evangelio: Non quia vidit Patrem quisquam, nisi qui est a Deo, hic vidit Patrem (Joan. VI, 46). Vidit ergo Patrem, sed vidit incapabilem. Pater autem sic videt Filium, ut tenens in sinu suo et habens, secundum antelatum testimonium, quod Deum nemo vidit unquam; unigenitus Filius qui est in sinu Patris, ipse narravit (Id. I, 18). Videt enim Pater Filium ut Filium: Filius videt Patrem ut Patrem immensum. Humanam sapientiam invisibilem pronuntiat tua Religiositas: ut puto sufficit Isaiae dictum dicentis, Numquid modicum est vobis certamen praestare hominibus? Et quomodo Domino praestabitis certamen (Isai. VII, 13)? Certum est autem quia non est modicum hominibus certamen praestare, cum quando quamvis sit ille quisque sapiens, habeat sapientiorem qui eum videat. Deinde hujus enim sapientia non in opere ejus perspicitur? non in discipulis probatur? Non ergo invisibilis est humana sapientia, quae comprehendi potest, quae videtur, quae et reprehenditur. De caetero autem decet et ordinis est, dignis te uti comparationibus; quia de Deo loqueris, de illa immensitate; cui etsi comparatio detur, quantum fieri potest secundum excogitatum humanum, aut certe secundum auctoritatem divinarum Scripturarum, non per omnia comparatio ulla digna invenitur ad illum, qui est incomparabilis. 10. Ego Patrem solum secundum antelata testimonia, non cum altero et tertio dico quod unus est, sed quod solus unus est Deus. Si vero solus unus non est, pars est. Nec enim ex partibus compositum unum dico Deum: sed ille quod est, virtus est ingenita simplex: Filius ante omnia saecula et ipse virtus est genitus. De hac sane virtute Filii beatus Apostolus dicebat: Congregatis vobis et meo spiritu, cum virtute Domini Jesu (I Cor. V, 4). Dico enim et profiteor quod nos sancta docent Evangelia. Et quia Spiritus sanctus et ipse sit virtus in sua proprietate: de quo Dominus testimonium perhibet, dicendo, Vos autem sedete (ad suos discipulos) in civitate Jerusalem, quoadusque induamini virtute ab alto (Luc. XXIV, 49). 11. Si ob hoc invisibilis Filius a te pronuntiatur, eo quod oculis humanis contemplari non possit; cur non et coelestes virtutes pariter invisibiles pronuntias, quando nec ipsae obtutibus humanis videri possint? Ego quidem testimonium protuli sine aliqua interpretatione verborum meorum, dicens: Beatus et solus potens, Rex regum, et Dominus dominantium (I Tim. VI, 15). Si Scripturam recitavi, reprehendi non debui: sin vero perscrutaris sensum Scripturae, reddo rationem. 12. Ait enim Apostolus, Beatus et solus potens, Rex regum. Solum dicit potentem Patrem, non quia Filius non sit potens. Audi igitur testimonium de Filio, ipsum Spiritum sanctum clamantem et dicentem, Tollite portas, principes vestri; et elevamini, portae aeternales, et introibit rex gloriae. Et sequitur: Quis est iste rex gloriae? Et responsum intellige: Dominus fortis et potens (Psal. XXIII, 7, 8). Quomodo non potens, cujus potentiam omnis praedicat creatura? 13. Quomodo non sapiens, de quo Spiritus sanctus collaudans ejus sapientiam clamat et dicit: Quam magnificata sunt opera tua, Domine! Omnia in sapientia fecisti (Psal. CIII, 24). Nam cum omnia per Christum sint facta, sine dubio illum Spiritus sanctus laudans dicebat, Omnia in sapientia fecisti. Et cum ita habeatur, requirendum est ergo quomodo beatus Paulus dicit, Beatus et solus potens? Ut puto, ideo solum potentem dicit, quia solus est incomparabilis in sua potentia. De cujus incomparabilitate propheta admirans dicebat: Deus, quis similis erit tibi (Psal. LXXXII, 2)? Vis nosse quod solus est potens? Intuere Filium, admirans potentiam Filii. In ipso enim adverte, quia solus est potens, qui tam potentem genuit. Pater enim in illa immensa potentia potentem creatorem genuit. Filius in sua illa a Patre accepta potentia, ut ipse ait, Omnia mihi tradita sunt a Patre meo (Matth. XI, 27), non creatorem creavit, sed creaturam constituit. Istam enim potentiam admirans Dei Patris, dicebat Paulus, Beatus et solus potens. Nam si et homo potens et verus, secundum quod de Job legimus, Erat homo ille verus et justus Dei cultor; adhuc et regionem illius describens dicit, quod esset potens et magnus inter omnes ex parte Orientis (Job I, 1, 3): quomodo ergo solus potens Pater? Sed solum dicit ob hoc, quia nullus ei comparatur, quia solus est tantae magnitudinis, tantae potestatis, tantae potentiae. Pari modo et sapientem solum Patrem praedicat beatus Paulus apostolus dicens sic, Soli sapienti Deo (Rom. XVI, 27). Sed requirenda est ratio, quemadmodum solus sapiens: non quod Christus non sit sapiens. Jam protulisti Christum Dei Virtutem et Dei Sapientiam (I Cor. I, 24): dedimus et nos testimonia, quod omnia in sapientia condidit. Sed vere solus sapiens Pater. Credimus Scripturis, et veneramur ipsas Scripturas divinas: et neque apicem unum praeterire optamus, timentes periculum quod in ipsis divinis Scripturis est positum: Vae detrahentibus aut addentibus (Deut. IV, 2)! Vis scire quanta est sapientia Patris? Intuere Filium, et videbis sapientiam Patris. Et ea de causa ipse Christus dicebat, Qui me vidit, vidit et Patrem (Joan. XIV, 9): hoc est, in me ejus videt sapientiam, ejus laudat virtutem; illum glorificat, qui me tantum ac talem genuit ante omnia saecula, unus unum, solus solum. Non quaerens materiam unde faceret, non in auxilio aliquem accipiens, sed ut novit ipse sua virtute et sapientia genuit Filium. Non, ut calumniam facientes dicitis, quoniam sicuti alia creatura ex nihilo facta est, ita et profitemur quod ex nihilo quasi unus de creaturis sit factus. Quod quidem audi auctoritatem synodicae lectionis, quia in Arimino patres nostri inter caetera et hoc dixerunt: Si quis ex nihilo Filium dicit, et non ex Deo Patre, anathema sit. Si vis, sane testimonia profero. Ait enim sic beatus apostolus Joannes: Qui diligit genitorem, diligit et eum qui ex eo natus est (I Joan. V, 1). 14. Miror namque, charissime. Cum enim et Spiritum sanctum de substantia Patris esse dicatis, si Filius ex substantia Dei Patris est, de substantia Patris et Spiritus sanctus, cur unus Filius est, et alius non est filius? Quid vobis deliquit, cum ex eadem sit substantia, cum aequalis sit Filio, ut dicis; quare enim non et ipse haeres omnium constitutus; quare non et ipse filius? quare non et ipse eo vocabulo vocatur quo et Christus, Primogenitus omnis creaturae (Coloss I, 15)? Aut si aequalis, jam non unus unigenitus, habens et alterum secum genitum, et praeterea ex eadem substantia Patris, unde et Filium dicitis esse. Quod quidem et doloris est audire. Non enim ad animae ingenuitatem comparatis illam tantam magnificentiam, sed ad fragilitatem corporis. De corpore utique nascitur caro, corporalis filius: non tamen anima de anima nascitur. Si ergo nostra anima incorruptibiliter generat et impassibiliter, nullam sentiens diminutionem, non inquinationem aliquam; sed legitime secundum jura divina generat filium, sapientia consensum accommodans corpori ipsa integra manet: quanto magis omnipotens Deus? jam et paulo ante dixi, ad quem omnis comparatio humana sileat, tamen ut valemus dicere conamur, quanto magis Deus Pater incorruptibilis incorruptibiliter genuit Filium? Genuit autem: cautionem meam tene, utique habens testimonia sanctarum Scripturarum: Generationem ejus quis enarrabit (Isai. LIII, 8)? Genuit ut voluit, ut potens, nihil subtrahens, nulla invidia intercipiente potentem genuit. Dixi, religiosis non decet calumniam facere: ego Verbum Dei, Verbum Dei profiteor, non mortale, non corruptibile. Siquidem corpus quod suscepit pro salute nostra, clamat de illo Scriptura, Requiescet caro mea in spe; hoc est, resurrectionis spe: quoniam non derelinques animam meam in inferno, neque dabis sanctum tuum videre corruptionem (Psal. XV, 9). Si enim illud quod sanctum vocatum est Filius Dei, corruptionem non vidit, quia tertio utique die resurrexit a mortuis; quanto magis divinitas, quae suscepit corpus incorruptibilis manet? Cur dicis quod non intelligis? Si non tibi ad omnia responsum dedero, merito sine intellectu esse judicabor: si quominus tamen non est religionis injuriis appetere. Ego enim non solum Filii Dei sapientiam immortalem esse assero, sed etiam comprobabo quod et sanctorum Dei sapientia immortalis sit. Nam si et ipsi, hoc est, eorum corpora ad immortalitatem revocantur; quanto magis eorum viva illa sapientia, quae usque ad consummationem saeculi in omnibus credentibus floret, utique immortalis manet? Licet in prolixitate sermonis praetermiserim de immortalitate omnipotentis Dei, de eo quod dixit beatus apostolus Paulus, Qui solus habet immortalitatem (I Tim. VI, 16): attamen replicabo textum; subsequar autem et interpretationem Deo favente et donante gratiam. Sic enim solus immortalitatem habere describitur, sicut et solus potens, sicuti et solus sapiens. Quis autem spiritualium hominum ignorat, quia anima humana immortalis est? Praeterea cum Salvatoris sit sententia, dicentis, Nolite timere eos qui occidunt corpus, animam autem non possunt occidere (Matth. X, 28), ut immortalem. Cum ergo anima sit immortalis, multo magis omnes coelestes virtutes immortales esse conspicimus. Nam cum dicat Salvator, Qui verbum meum custodit, mortem non videbit in aeternum (Joan. VIII, 51). Et si qui verbum Christi custodit, mortem non videbit in aeternum; quanto magis ille secundum divinitatis suae potentiam immortalis est, cujus tantam vim habet verbum? In eo autem quod dicit, Qui solus habet immortalitatem; jam reddidimus rationem. Habet quidem Filius immortalitatem, sed accipiens a Patre. Habent et omnes virtutes coelestes immortalitatem, sed accipientes per Filium, quia omnia per illum sunt. Pater autem vere solus habet immortalitatem, qui ipsam immortalitatem aliunde non est consecutus, qui genitorem non habet, qui originem non habet. Filius autem, ut ipse prosecutus es, quod ex Patre sit genitus. Saepius aequalem Filium asseris Patri: cum ipse unigenitus Deus semper et in omnibus auctorem suum praedicet Patrem, a quo, ut paulo ante dixi, et vitam se consecutum hoc modo professus est, dicens, Sicut Pater habet vitam in semetipso, sic dedit et Filio vitam habere in semetipso (Id. V, 26). Intuere igitur, quoniam et immortalitatem et incorruptibilitatem et inaccessibilitatem utique a Patre cum vita accepit. Pater autem habet in se vitam, non ab aliquo accipiens: et ideo vere beatus et solus potens. Quis semetipsum exinanivit (Philipp. II, 7)? Pater aut Filius? Quis cui per obedientiam festinavit placere, quam qui dicebat: Ego quae placita sunt ei facio semper (Joan. VIII, 29)? Quis est iste qui ad monumentum Lazari veniens dicebat: Pater, gratias ago tibi, quoniam audisti me; et ego sciebam quia semper me audis, sed propter eos qui circumstant, dixi, ut credant quia tu me misisti (Id. XI, 41, 42)? Quis utique iste est, qui cum caeci nati oculos figuraret, dicentibus discipulis, Quis peccavit, hic aut parentes ejus, ut caecus nasceretur? respondit, Neque hic peccavit, neque parentes ejus; sed ut manifestentur opera Dei in illo: me oportet operari opera ejus qui me misit (Id. IX, 2-4)? Iste est utique Filius charissimus Patri, qui et accipiens panes, non prius fregit, sed prius in coelum respexit, et gratias egit suo genitori, et sic fregit et distribuit. Sic utique et in ipsa passione, imo magis proximus passioni, ut refert evangelista (Matth. XXVI, 26): Etenim Dominus Jesus in ea nocte qua tradebatur, accepit panem, et gratias agens fregit (I Cor. XI, 23, 24). Hic est Filius, ut jam non obtundam eloquentia sermonis vel copia testimoniorum proferens plurima, sed per compendium finiam, qui usque ad passeris mortem sine permissione Patris nihil fieri, hoc modo praedicavit, dicens: Nonne duo passeres asse veneunt; et unus ex illis non cadet in terram sine voluntate Patris (Matth. X, 29)? Hic sane et de sua potestate, quam accepit a Patre, dicebat: Potestatem habeo ponendi animam meam, et potestatem habeo iterum sumendi eam. Hoc enim praeceptum accepi a Patre meo (Joan. X, 18). Si ita referunt Evangelia, teneatur quod legimus: si quominus aliud aliquid forte, aut ut obliviosus minus dixi, reprehendar. Nec enim talis sum, ut emendationem non accipiam. Praeterea cum episcopum praecipiat beatus apostolus Paulus docibilem esse (I Tim. III, 2); ille est autem docibilis, qui quotidie et discit et proficit docendo meliora: non respuimus, si quid melius dictum fuerit; ad omnia sumus parati, quamvis injuriis afficiamur. Verumtamen ut non obstrepatur veritati, non nostram querimur injuriam, sed Dei gloriam praedicamus. 

15. Certum est quod ait Apostolus, Qui cum in forma Dei esset. Quis enim negat Filium esse in forma Dei? Quod enim sit Deus, quod sit Dominus, quod sit Rex, jam puto latius exposuimus. Et quia non rapinam arbitratus est esse se aequalem Deo, hoc nos beatus apostolus Paulus instruit, quod ille non rapuit, nec nos dicimus; sed quia exinanivit semetipsum, factus obediens Patri usque ad mortem, mortem autem crucis (Philipp. II, 6-8), totis viribus praedicamus. Nos dicti sumus filii gratia, non natura hoc nati: ideo unigenitus est Filius, quia quod est secundum divinitatis suae naturam, hoc est natus Filius. Cui forte si ipse fratrem applicas, quia Spiritum sanctum parem atque aequalem asseris Filio; aeque et de substantia Patris eum esse profiteris: si ita est, ergo jam non est unigenitus Filius, cum et aliter sit ex eadem substantia. Nos in Patrem Deum innatum, naturam non accepimus: credimus quod ait Christus, Spiritus est Deus (Joan. IV, 24). Filius natus est, ut diximus: nos et verum Filium profitemur, et similem Patri non denegamus: praeterea de divinis Scripturis instructi. Nam quia diversas accusamur dicere naturas, hoc scito, quod nos dicimus, quod Pater spiritus spiritum genuit ante omnia saecula, Deus Deum genuit: et caetera quae jam superius dicta sunt. Verus innatus Pater verum genuit Filium. Sed cum dicit Dominus in Evangelio, Ut cognoscant te solum Deum verum, et quem misisti Jesum Christum (Id. XVII, 3); sic solum verum dicit Patrem, quomodo et solum bonum, et solum potentem, quomodo et solum sapientem. Ut puto nec ipse diabolus ausus est dicere quod Pater non perfectum genuit ante omnia Filium. Non enim proficientem genuit. Homo enim, cujus et accepisti comparationem, si poterat perfectum mox generare filium, non parvulum generaret, qui coagmentatis annis tandem aliquando compleat sui genitoris voluntatem. Pater autem qui vere beatus est et solus potens, talem genuit Filium qualis et nunc est, qualis et permanet sine fine, non proficientem, sed perfectum: quique et perfectionem a suo genitore accepit, a quo et vitam consecutus est. Salvatoris est sententia, In ore duorum aut trium testium constabit omne verbum (Matth. XVIII, 16). Protulisti apostolicum testimonium, Qui cum in forma Dei esset, non rapinam arbitratus est: quod tuo arbitrio interpretatus es; aeque et nos, ut sensimus, respondimus. In auditorum sane erit arbitrio, quid eligant alterum de duobus: aut certe secundum sequentiam lectionis Filium obedientem Patri approbent, qui se exinanivit, formam accipiens servi; cui et Pater donavit, ut diximus, nomen quod est super omne nomen: an tuam quisque intelligat interpretationem. 

16. Ascendo ad Deum meum et ad Deum vestrum (Joan. XX, 17), Dominum propter formam servi dixisse, quam suscepit, asseris, ut puto, ut dicis: si ipse humilians se in corpore dum esset humano, quamvis devicta morte triumphato diabolo post resurrectionem suam, isto utitur sermone, dicens, Ascendo ad Patrem meum et ad Patrem vestrum: ubi jam humilitas carnis necessaria non erat, ut dicis, propter Judaeos: sed integra regula fidei tradebatur. Sicuti et in alio loco post resurrectionem suam, assumptis discipulis suis in montem Oliveti, dicebat: Data est mihi omnis potestas in coelo et in terra: euntes docete omnes gentes, baptizantes eos in nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti, docentes eos servare omnia quaecumque mandavi vobis (Matth. XXVIII, 18-20). Et si Filius humilitatis gratia et non veritatis hoc dixit, cur ausus fuit Apostolus eadem repetere et dicere, Ut Deus Domini nostri Jesu Christi Pater gloriae (Ephes. I, 17)? Aut certe, Deus et Pater Domini nostri Jesu Christi scit, qui est benedictus in saecula (II Cor. XI, 31)? Necnon, Ut unanimes in uno ore honorificetis Deum et Patrem Domini nostri Jesu Christi (Rom. XV, 6)? adhuc autem aggregat et dicit, Benedictus Deus et Pater Domini nostri Jesu Christi (II Cor. I, 3)? Cur sane et ante incarnationem Christi etiam Spiritus sanctus ad Filium dicebat. Propterea unxit te Deus, Deus tuus (Psal. XLIV, 8)? Quam unctionem, quamvis argumentari volueris, probare non poteris in corpore factam: siquidem baptizatum legimus (Matth. III, 16), unctum autem non legimus in corpore. Sed ex ipsa lectione, cum dicat, Propterea oleo laetitiae unxit te prae consortibus tuis, Deus, Deus tuus: utique ostenditur quoniam laetitiae oleum pro vocabulo olei illam laetitiam designat, de qua dicebat per Salomonem, Ego eram ad quem adgaudebat quotidie; laetabar autem ante faciem ejus in omni tempore, cum laetaretur orbe perfecto, et laetaretur in filiis hominum (Prov. VIII, 30, 31). In eo autem quod dicit, Ego eram ad quem adgaudebat quotidie: utique legitur in libro Geneseos, quoniam ad omnia opera Filii Pater, sicut legimus, Et vidit Deus, et ecce omnia bona valde (Gen. I, 31); laudans Filii sui opus, gaudebat et laetabatur in Filio; aeque et Filius perfecta voluntate Patris laetabatur in conspectu sui genitoris. Omnis Scriptura divinitus inspirata utilis est ad docendum (II Tim. III, 16). Ob quam rem non transibit iota unum vel unus apex (Matth. V, 18). Dominus dixit, Coelum et terra transibunt, verba autem mea non praeteribunt (Id. XXIV, 35). 

17. Constat quod in principio erat Filius, et apud Patrem erat, et Deus erat: et hic erat in principio apud Deum, ut primogenitus omnis creaturae: et omnia per ipsum facta sunt, et sine ipso factum est nihil (Id. I, 1-3): quod in Spiritus sancti persona suscipi non potest. Nec enim talia invenies referri ex divinis Scripturis, ut eum aequalem asseras Filio. Siquidem et Filius in principio erat: Pater vero ante principium et sine principio est, ut ingenitus et innatus. Erat autem in principio ut primogenitus omnis creaturae (Coloss. I, 15). Ante omnem creaturam erat, antequam quidquid esset, et apud Deum erat, et Deus erat, et hic erat in principio apud Deum. 

18. Quid, si audieris Patrem dicentem, Tecum principium in die virtutis tuae, in splendoribus sanctorum, ex utero ante luciferum genui te (Psal. CIX, 3)? Ex ventre matris, quod nec Judaei diffidunt, natum profiteris secundum carnem. Et cur ista testimonia in medium non proferantur, quae illam nativitatem demonstrant in principio, sicut et praecedens nos instruit testimonium? Si propter corpus in quo exinanivit semetipsum, qui cum dives esset, propter nos pauper factus est, ut ait Apostolus (II Cor. VIII, 9), debitorem se sentit suo genitori; multo magis qui illum tantum ac talem genuit, ei debitam venerationem et debitum obsequium, ut charissimus Filius necesse est ut semper offerat suo genitori. Optime prosecutus es dicens, quoniam et parentibus propter formam servi esset subjectus (Luc. II, 51). Si enim parentibus subjectus invenitur quos ipse creavit, quia omnia per ipsum sunt facta; nec enim post tempora, sed ante tempora novimus Filium genitum a Patre: si parentibus subditus, ut divinarum Scripturarum auctoritas luce clarius praedicat; quanto magis utique illi suo genitori est subditus, qui tantum ac talem genuit, secundum quod ait apostolus Paulus, Cum omnia fuerint Filio subjecta, tunc et ipse Filius subjectus erit illi qui sibi subjecit omnia (I Cor. XV, 28)? Hoc vis ut et a nobis dicatur, quod corpori, imo magis dispensationi, quam pro nostra salute suscepit, omnia subjecta profiteamur: revera et corpus Patri subjectum, non Filium ipsum unigenitum Deum. Nos enim scimus et credimus quod Pater judicat neminem, sed omne judicium dedit Filio, ut omnes honorificent Filium, sicut honorificant et Patrem (Joan. V, 22, 23). Hoc enim profitemur, quia et in resurrectione, cum omnia fuerint Filio subjecta, cum omnes eum honorant, et venerantur, et adorant, nec tunc sane Filius extollit se: sed etiam cum omnibus sibi subjectis subditus Patri hoc modo invenitur, ut dicat, Venite, benedicti Patris mei, possidete regnum paratum vobis ab origine mundi (Matth. XXV, 34). 

19. Jam dictum est quod et ipse pro tuo arbitrio secundum sensum tuum visus es alienare. Stat tamen apostolicum dictum, quia sicut oportet, orare nescimus; sed ipse Spiritus postulat pro nobis gemitibus inenarrabilibus. Et quia argumento visus es obstrepere dicens, Ergo tam miserabilis est Spiritus sanctus, ut gemat? Nos enim non miserabilem Spiritum sanctum dicimus, siquidem ex ipsa lectione gloria Spiritus sancti ostenditur, quia non pro se gemit: sed audi lectionem, quia pro sanctis (Rom. VIII, 26, 27). Siquidem nec Filius pro se, sed pro nobis utique postulat et interpellat, sicut jam protuli in praecedenti. Qui in modico fidelis est, et in majus fidelis invenitur (Luc. XVI, 10). 

20. Nec enim aliter asseri potest quod Pater et Filius unum sint, nisi hoc sane modo quo tu ipse et nos probare possumus his ipsis exemplis quibus usus es. Nam si, ut dicis, et Apostolus confirmat, Qui adjungit se Domino, unus spiritus est (I Cor. VI, 17); est utique unus spiritus in consensu implens voluntatem Dei, secundum Salvatoris magisterium: qui etiam hoc modo nos orare docuit, ut inter caetera precum nostrarum et hoc dicamus, Fiat voluntas tua sicut in coelo et in terra (Matth. VI, 10). Terra utique nos sumus. Sicut ergo in coelestibus Dei fit voluntas, ut et in nobis hoc modo compleatur qui hoc oramus, et hoc factis adimpleamus; ut unus spiritus efficiamur cum Deo, quando hoc volumus quod Deus vult. Nam et ipse Filius passioni proximus, hoc ad suum genitorem utique clamabat dicens: Abba, Pater, transeat a me calix iste; verumtamen non sicut ego volo, sed sicut tu vis (Marc. XIV, 36). Dicendo autem, Non sicut ego volo, sed sicut tu vis; ostendit vere suam voluntatem subjectam suo genitori, propter cujus voluntatem faciendam de coelo descendit, ut ait: Descendi de coelo, non ut faciam voluntatem meam, sed voluntatem ejus qui misit me (Joan. VI, 38). Consonans ergo et conveniens est Filii voluntas ad voluntatem Patris. In quantum major est Filius ut Deus ab omni creatura, in tantum magis consonans voluntati Patris invenitur, et magis adhaeret suo genitori. Dico enim, adhaeret suo genitori ut charissimus filius, in amore, et dilectione, et unanimitate, et consensu, et convenientia. Omnia quae proferuntur a sanctis Scripturis, plena veneratione suscipere debemus. Nec enim in nostrum magisterium devenit divina Scriptura, ut a nobis emendationem accipiat. Atque utinam et digni inveniamur Scripturarum discipuli approbari! 21. Suscipio quae protulisti, Nescitis quia templum Dei estis, et Spiritus Dei habitat in vobis (I Cor. III, 16)? Nec enim Deus inhabitat in homine, quem non ante Spiritus sanctus sanctificaverit atque purgaverit. Denique et ad Mariam illam beatam virginem dicebatur, Spiritus sanctus superveniet in te: utique ad sanctificandum et ad purgandum. Deinde sequitur, Et virtus Altissimi obumbrabit tibi (Luc. I, 35). Altissimi autem virtus quod Christus sit, jam et ipse protulisti. Veritas non ex argumento colligitur, sed certis testimoniis comprobatur. Ob quam causam testimonia proferre debetis, quia Spiritus sanctus Deus est, quia Dominus est, quia Rex est, quia Creator est, quia factor est, quia consedet Patri et Filio, quia adoratur, si non a coelestibus, vel certe a terrestribus, ut dicam, forte enim ostensurus es, quia vel ab infernis adoratur. Haec enim dicimus, non derogantes Spiritui sancto. Est enim Spiritus sanctus, ut jam superius prosecuti sumus, sine quo nemo potest dicere, Dominum Jesum (I Cor. XII, 3). Iste est Spiritus sanctus in quo clamamus, Abba, Pater (Rom. VIII, 15). Iste est Spiritus sanctus tantus ac talis, in quem etiam et Angeli prospicere concupiscunt (I Petr. I, 12). Talis est, tam potens, ut ubique in omni creatura, sive in oriente, sive in occidente, quam etiam in septentrione et meridiano, quisquis eum adorat, non possit dicere, Dominum Jesum, nisi in Spiritu sancto. Talis est hujus natura, qui ubique praesens sit omnibus invocantibus Deum in veritate (Psal. CXLIV, 18). Tantus ac talis est, ut ubi quisque fuerit baptizatus, in eodem momento, etsi in oriente baptizetur, etsi in occidente, et ubi et ubi, adsit Spiritus sanctus. Intuere quanta est potentia Spiritus sancti. Si enim quis derogat Spiritui sancto, derogat utique unigenito Deo, per quem omnia facta sunt, et sine quo factum est nihil (Joan. I, 3): sicut et qui non honorificat Filium, non honorificat Patrem qui eum misit (Id. V, 23). 

22. Dicis quod non dixerit Salvator noster Christus, Ut ipsi et nos unum; sed, Ut ipsi sint unum in natura sua et substantia sua, concordi aequalitate quodam modo uniti atque conflati: et Pater et Filius et Spiritus sanctus, unum propter individuam eamdemque naturam. Recito lectionem, quam legentes possunt probare quid Christus dixerit. Sic enim ait in Evangelio, Patrem suum orans pro discipulis: Pater, fac illos unum, sicut et nos unum sumus: sicut ego in te et tu in me, ut et illi in nobis unum sint; ut cognoscat hic mundus quoniam tu me misisti, et dilexisti illos sicut me dilexisti (Joan. XVII, 21-23). Quod lego, credo: dilectionis fecit mentionem, et non substantiae. Certum est autem ipsum Salvatorem dixisse, Qui audit mandata mea, et custodit ea, ille est qui diligit me. Qui autem diligit me, diligetur a Patre meo, et ego diligam illum; et veniemus, et mansionem apud eum faciemus (Id. XIV, 21,

23). Si enim tanta illa sublimitas atque majestas Patris, necnon etiam Filii, intra unam aediculam mentis nostrae recipitur; quanto magis utique Filius certum est et sine dubio quod erit in Patre? Ita tamen ut Filius, ut alius a Patre: qui quidem, ut ipse exposuisti, unum sunt, Pater et Filius; non tamen unus: unum ad concordiam pertinet, unus ad numerum singularitatis. Nam et Pauli beati testimonium protulisti, quod libenti animo suscepimus: siquidem firmum genus est veritatis, quod ab ipsis etiam contradicentibus promitur. Recitasti enim Paulum dixisse, Ego plantavi, Apollo rigavit; sed Deus incrementum dedit. Itaque neque qui plantat est aliquid, neque qui rigat; sed qui incrementum dat Deus. Qui plantat autem et qui rigat unum sunt; unusquisque autem suam mercedem accipiet secundum suum laborem (I Cor. III, 6-8). Adverte igitur, quia licet unum sint concordia, attamen unusquisque suam mercedem accipiet secundum suum laborem. Intuere ergo et illud quod Dominus ait, Ego et Pater unum sumus (Joan. X, 30): quod certa fide a nobis creditur et suscipitur. Qui dicit, Ego; Filius est: qui dicit, et Pater; alterum Patrem ostendit. Unum ait; non, unus. Saepius dictum est quia unum ad concordiam pertinet. Quomodo non unum Pater et Filius, cum quando clamat Filius, Ego quae placita sunt Patri facio semper (Id. VIII, 29)? Tunc demum non esset unum cum Patre, si contraria Patri faceret aliquando. Sic autem et Apostoli unum sunt cum Patre et Filio, in eo quod in omnibus ad voluntatem Dei Patris respicientes, ad imitationem Filii subditi uni Deo Patri et ipsi inveniuntur. Et non tantum pro Apostolis legimus Salvatorem orasse, ut unum sint, sed etiam pro credituris per verbum illorum, dicens: Non solum pro his rogo; sed et pro credituris per verbum illorum in me: ut omnes unum sint, sicut tu Pater in me, et ego in te, ut et illi in nobis unum sint; ut cognoscat hic mundus quia tu me misisti, et dilexisti illos sicut me dilexisti. Dilectionis fecit, ut diximus, mentionem, et non divinitatis. Quis autem ignorat quod Paulus, Paulus est; et Apollo, Apollo est: cum quando dicat ipse Paulus, Plus omnibus illis laboravi; non ego autem, sed gratia Dei mecum (I Cor. XV, 10)? Nam qui plus laborat, plus consequitur. Verumtamen unum sunt, in consensu, in convenientia, in dilectione; quando id faciunt quod Deus vult. 

23. Dicis quod unus est Deus. Astrue, si Pater et Filius et Spiritus sanctus unus est Deus, an solus Pater unus Deus dicendus est, cujus Filius Christus noster est Deus. Judaico more hortaris nos profiteri unum Deum? An de subjectione Filii potius, secundum quod habet fides christiana, ostenditur unus esse Deus, cujus filius noster est Deus, ut diximus? Nam quia Pater et Filius non est unus, vel Paulo crede dicenti, quod per singulas fere Epistolas pronuntiat, dicens: Gratia vobis et pax a Deo Patre nostro et Domino Jesu Christo (Rom. I, 7; I Cor. I, 3; II Cor. I, 2; Galat. I, 3, et Ephes. I, 2). Adhuc autem: Unus Deus Pater, ex quo omnia, et nos in ipso; et unus Dominus Jesus Christus, per quem omnia, et nos in ipso (I Cor. VIII, 6). Iste est qui a nobis Christianis unus Deus praedicatur, quem Filius unum pronuntiat bonum, dicens: Nemo bonus, nisi unus Deus (Marc. X, 18). Non quod Christus non sit bonus: ipse enim ait, Ego sum pastor bonus (Joan. X, 11). Non quod Spiritus sanctus non sit bonus: audi prophetam clamantem, Spiritus tuus bonus deducet me in viam rectam (Psal. CXLII, 10). Audi autem adhuc Salvatoris testimonium dicentis, Bonus homo de thesauro cordis sui profert bona (Luc. VI, 45). Necnon etiam et omnis creatura Dei bona valde. Si creatura bona, si homo bonus, si Spiritus sanctus bonus, si Christus bonus, quemadmodum unus bonus requirendum est. Quia utique sic ait Salvator, Nemo bonus, nisi unus Deus: eo quod ipse est fons bonitatis, qui quod est bonus, a nemine accepit. Nam et Christus quod est bonus, a suo genitore est ut sit bonus; et omnis creatura Dei bona, per Christum accepit ut esset bona. Sed sive Filius, sive qui per illum sunt facti, de illo uno fonte bonitatis unusquisque secundum mensuram fidei suae assumpserunt ut essent boni. Pater autem unus, quod est bonus, a nemine accepit. Et ideo ait Christus, Nemo est bonus, nisi unus. Sic ergo unus est Deus, quia unus est incomparabilis, quia unus est immensus, ut jam sumus prosecuti. 

24. Non denegamus quod Filius diligat Patrem, cum quando et scriptum legimus: Ut sciat hic mundus quia diligo Patrem, et sicut mandatum mihi dedit Pater, sic facio (Joan. XIV, 31). Constat Filium et diligi et diligere, et mandatum Patris, ut ipse asserit, implere. Et ideo unum sunt, secundum quod ait, Ego et Pater unum sumus (Id. X, 30). Nam in eo quod dicit, Qui me vidit, vidit et Patrem (Id. XIV, 9); certa fide credendum est quia qui videt Filium, per Filium videt et intelligit Patrem. 

25. Propter formam servi, majorem Patrem professus es: quod mihi nimium stultum esse videtur. Scimus enim, quod et ipse protulisti, in forma servi etiam eum Angelis minorem factum. Nec enim satis in gloriam Dei profusus es, qui ad formam servi majorem Patrem profiteris. Ad formam servi et Angeli majores sunt. Nec enim ad hoc venit Christus, ut nos instrueret quod ad formam servi major est Pater: sed ideo Veritas ad nos venit, ut utique doceret nos, atque instrueret, quod Pater Filio major est, et hoc Filio qui magnus est Deus. Nos enim sic glorificamus Patrem, ut magno Deo majorem illum profiteamur, ut alto sublimiorem annuntiemus. An vero iste est debitus honor Dei, ut forma servili major sit Pater, tu videris. 

26. Dicis quod se divinitas patribus ostendit: et paulo ante prosecutus es, quod utique divinitas sit invisibilis. Ostendit se sane, non Pater, qui invisibilis est: ne si dicamus Patrem visum fuisse, Apostolum reddamus mendacem, qui ait, Quem vidit hominum nemo, neque videre potest (I Tim. VI, 16). Et non solum invenimur Novo resistere Testamento, verum etiam et Veteri pari modo contrarii invenimur. Denique sic ait Moyses: Non potest quisque Deum videre et vivere (Exod. XXXIII, 20). Ipse sane Moyses descripsit in libro Geneseos, quod ab illo primo homine Adam usque ad ipsam incarnationem semper Filius visus est. Nam si testimonia quaeris, utique habes positum Patrem ad Filium dicentem: Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram. Sequitur: Et fecit Deus hominem (Gen. I, 26, 27). Quis utique Deus, nisi Filius? Hoc utique et tu in tuis tractatibus exposuisti. Iste ergo Filius qui est propheta sui genitoris, qui et dicebat, Non est bonum solum esse hominem; faciamus ei adjutorium secundum se (Id. II, 18): iste Filius Adae est visus, secundum quod legimus Adam dicentem, Vocem tuam audivi ambulantis in paradiso, et abscondi me, quia nudus eram. Habes utique quod Deus dixit ei, Et quis tibi indicavit quia nudus eras, nisi de ligno de quo praeceperam tibi ne manducares, ex eo manducasti (Id. III, 10, 11)? Hic Deus et Abrahae visus est (Id. XVIII, 1): et quia Filius visus est Abrahae, si vis credere, utique ipse unigenitus Deus in sancto affirmavit Evangelio, dicens sic: Abraham pater vester exsultavit ut videret diem meum, et vidit, et gavisus est (Joan. VIII, 56). Hic etiam Filius a Jacob visus est, qui in figura qua erat venturus, id est, hominis, ante praemeditatus colluctasse cum Jacob invenitur. Unde et Jacob dicebat: Vidi Dominum facie ad faciem, et salva facta est anima mea. Et loci ipsius vocabulum nuncupatum est, Visio Dei. Hoc ipsum affirmans utique Deus, qui in praemeditatione colluctabatur cum Jacob, quod in passione Christi impletum videmus. Ait enim ad ipsum Jacob, Jam non vocabitur nomen tuum Jacob, sed Israel erit nomen tuum (Gen. XXXII, 23-30), hoc est, Homo videns Deum. Hunc et in Novo Testamento visum probamus. De hoc Apostoli dicebant: Et vidimus gloriam ejus, gloriam quasi unigeniti a Patre (Joan. I, 14). Caeterum si, ut ipse conaris, Pater visus esse asseratur, mendaces sunt apud vos omnes Scripturae. Nam denique invisibilem Patrem Paulus praedicat (I Tim. VI, 16), et Dominus in Evangelio affirmat (Joan. I, 18). Saepius nos accusas, quod audenter atque praesumenter ea quae non sunt dicenda a nobis dicantur, quod quidem in arbitrio erit legentium probare. Nec enim sic loquimur, ut alicujus laudem consequamur; sed studio colligendae fraternitatis, quae nobiscum est: aut ob quam forte et ipse provocare nos dignatus es, ut responsum demus, ut in nobis illi denotati sic tuae consentiant, ut dixerim, professioni, necesse fuit me propter timorem Dei dare tibi responsum. Siquidem non tantum verbis me nudare conatus es a discipulatu eorum; verum etiam et tractatum tuum dedisti, ad quod necesse est me respondere ea quae de invisibilitate omnipotentis Dei prosecutus sum. Etiam et ipse, licet alio proposito, attamen tuis verbis affirmasti, quod Spiritus sanctus in specie columbae sit visus, necnon in specie ignis (Matth. III, 16, et Act. II, 3): Filius sane, in forma hominis: Pater autem, neque in specie columbae, nec in forma hominis; nec aliquando vertit se in formas, sed nec aliquando vertetur: de quo scriptum est, Ego sum qui sum, et non sum mutatus (Exod. III, 14, et Malach. III, 6). Filius sane in forma Dei constitutus jam, ut ipse protulisti, formam servi accepit, quod non Pater: Spiritus aeque sanctus suscepit speciem columbae, quam non suscepit Pater. Scito ergo, quia unus est invisibilis, unus etiam incapabilis atque immensus. Oro et opto discipulus esse divinarum Scripturarum: nam et superius credo retinere Religionem tuam, quod sic dedi responsum, quia si protuleris quod Pater et Filius et Spiritus sanctus unam habeant virtutem, unam substantiam, unam deitatem, unam majestatem, unam gloriam; si affirmaveris de divinis Scripturis, si alicubi scriptam lectionem protuleris, nos divinarum Scripturarum optamus inveniri discipuli.
Maximinus episcopus subscripsi.

Et post collationem praesentium Augustinus ista dictavit: Auxilio principum munitum me loqui dixisti, non secundum timorem Dei: sed hominibus, quibus donat Deus intellectum, satis apparet quis loquatur secundum timorem Dei; utrum qui obedienter audit Dominum dicentem, Audi, Israel; Dominus Deus tuus, Dominus unus est (Deut. VI, 4); quod nos et obtemperanter audimus, et fideliter praedicamus: an ille qui hoc sic audire non vult, ut duos dominos duos deos esse contendat; atque ita introducendo duos deos et duos dominos, ostendat se non timere unum Dominum Deum dicentem, Audi, Israel; Dominus Deus tuus, Dominus unus est. Scis autem sermonem tuum prolixissimum occupasse nobis tempora quibus respondere possemus, et tantum diei remansisse, quantum omnino non sufficeret, ut ea quae dixisti, saltem nobis relegerentur. Noveris tamen omnia quae protulisti, ut probares Deum esse Filium Dei, et magnum Deum, et natum esse ex Patre, et alium esse ipsum et alium esse Patrem, quoniam non est Pater ipse qui Filius, ad ingentes moras pertinuisse, quibus necessarium tempus absumeres: quasi nobis abs te probandum esset, quod et nos esse verum fatemur. Non enim dicimus ipsum esse Patrem qui est Filius, aut ipsum esse Patrem vel Filium qui est in ipsa Trinitate Spiritus sanctus. Prorsus alius est ille, alius ille, et alius ille: sed simul omnes unus est Dominus Deus. Si enim dixerimus duos esse dominos deos; unum magnum, alterum majorem; unum bonum, alterum meliorem; unum sapientem, alterum sapientiorem; unum clementem, alterum clementiorem; unum potentem, alterum potentiorem; unum invisibilem, alterum invisibiliorem; unum verum, alterum veriorem; et si quid aliud isto modo te sentire monstrasti, ut duos dominos deos nos habere suaderes: si hoc ergo dixerimus, arguet nos ipse Deus, dicens, quod jam commemoravi, Audi, Israel; Dominus Deus tuus, Dominus unus est. Tanquam dicat nobis: Filii hominum, usquequo graves corde? utquid diligitis vanitatem, et quaeritis mendacium (Psal. IV, 3)? Utquid vobis facitis duos dominos deos? quare me clamantem, Audi, Israel, non vultis audire, Dominus Deus tuus, Dominus unus est; sed contra me clamatis, Domini dii nostri domini duo sunt? Numquid hoc faceretis, si Israel esse velletis? Cum hoc ergo nomen interpretetur, Homo videns Deum; rogo te, da veniam, si tu non vis, ego volo esse Israel. Volo quippe in eorum consortio computari, quibus donatur videre Deum. Et gratias illi agimus, quia facit nos videre nunc per speculum in aenigmate, tunc autem facie ad faciem, sicut Apostolus dicit (I Cor. XIII, 12). Videmus itaque donante ipso, etsi adhuc per speculum in aenigmate, tamen videmus, quomodo inter se non sint duo ista contraria, ut et alius Pater sit, alius Filius, alius Spiritus sanctus, et tamen hi tres simul unus sit Dominus Deus. Egi, sicut potui, ut hoc etiam tu videres: sed resistere maluisti, quia Israel esse noluisti. Sed si hoc videre adhuc forsitan non potes, crede et videbis. Intelligendo enim videntur ista non oculis carnis intuendo. Et scis utique dixisse prophetam, Nisi credideritis, non intelligetis (Isai. VII, 9). Cum ergo audis, Dominus Deus tuus, Dominus unus est; noli duos dominos deos facere, Patrem et Filium. Et cum audis, Nescitis quia corpora vestra templum in vobis est Spiritus sancti quem habetis a Deo; et eodem loco: Nescitis quia corpora vestra membra sunt Christi (I Cor. VI, 19, 15): cum ergo haec audis, noli negare Deum esse Spiritum sanctum, ne templum creaturae facias membra Creatoris. Prius crede istos tres, et in suis singulis personis tres esse, et tamen simul non tres dominos deos, sed unum Dominum Deum esse: et dabit credenti et oranti ipse Dominus intellectum, ut id quod credis, etiam videre, id est, intelligere merearis. Nam considera diligenter omnia, quae prolixa disputatione dixisti, et videbis ex hoc errore descendere, quo facitis duos dominos deos, contra clarissimam vocem Domini Dei dicentis, Dominus Deus tuus, Dominus unus est: et negatis Deum Spiritum sanctum, cujus sanctum negare non potestis templum. Haec interim post Collationem nostram, qua praesentes alternatim locuti sumus, te admonuisse suffecerit: si autem Dominus voluerit, quoniam longum est, et tu remeare festinas, prosecutiones nostras ante oculos eorum qui legere voluerint, quanta potero perspicuitate constituam, et te veris quidem testimoniis divinis, falsa tamen vestra dogmata probare voluisse, velis nolis, ostendam.

Et alia manu: Augustinus episcopus subscripsi.

Item alia manu, Maximinus: Cum explicueris hunc libellum, et ad me transmiseris, si non ad omnia responsum dedero, tunc ero culpabilis.

Explicuere Gesta. Contuli.</text>
      <sha1>fswz8z9nndoe7t8xcu1rgmmd6kcj362</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Contra Adimantum (ed. Migne)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>52003</id>
    <revision>
      <id>223863</id>
      <parentid>170615</parentid>
      <timestamp>2024-12-19T13:38:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Mizardellorsa</username>
        <id>3917</id>
      </contributor>
      <origin>223863</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="123585" sha1="n83j1w9dgx1o9rria7zhru921rge3q9" xml:space="preserve">{{titulus2
|Scriptor= Aurelius Augustinus
|OperaeTitulus=Contra Adimantum        
|OperaeWikiPagina=Contra Adimantum (ed. Migne)
|Annus= Saeculo V
|SubTitulus= (ed. Migne)  XLII
|Genera=Theologia
|Editio=Migne 1841
|Fons=[http://www.mlat.uzh.ch/MLS/xanfang.php?tabelle=Augustinus_Hipponensis_cps2&amp;corpus=2&amp;lang=0&amp;allow_download=0 Corpus Corporum] 
}}

'''[[Patrologia Latina/42|Migne ''Patrologia Latina'' Tomus 42]]'''

''AugHip.ConAdi 42 Augustinus Hipponensis354-430 Parisiis J. P. Migne 1841 early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin orthography latin'' 

Contra Adimantum

Conciliantur inter se Scipturarum sententiae, quas de Testamento Vetere ac Novo, velut invicem contrarias Adimantus, utrumque Testamentum ab uno et eodem Deo esse non posse contendens, corraserat.

CAPUT PRIMUM.

De eo quod scriptum est, In principio fecit Deus coelum et terram; usque ad id quod scriptum est, Et factum est vespere, et factum est mane dies unus (Gen. I, 1-5). Hoc capitulum Legis adversum esse Evangelio stultissimi Manichaei arbitrantur, dicentes in Genesi scriptum esse quod Deus per se ipsum fecerit coelum et terram et lucem; in Evangelio autem scriptum esse per Dominum nostrum Jesum Christum fabricatum esse mundum, ubi dictum est, Et mundus per ipsum factus est, et mundus illum non cognovit (Joan. I, 10). Tribus enim modis refelluntur. Primo, quia cum dicitur, In principio fecit Deus coelum et terram; Trinitatem ipsam christianus accipit, ubi non solum Pater, sed et Filius et Spiritus sanctus intelligitur. Non enim tres deos, sed unum Deum credimus, Patrem et Filium et Spiritum sanctum: quamvis Pater Pater, et Filius Filius sit, et Spiritus sanctus Spiritus sanctus. De qua unitate Trinitatis hoc loco longum est disputare. Deinde, quia ubi dicitur, Dixit Deus, Fiat, et factum est; ibi necesse est intelligatur per Verbum eum fecisse quod fecit. Verbum autem Patris est Filius. Non ergo repugnat hoc capitulum Geneseos, ubi scriptum est, Et Dixit Deus, Fiat, et factum est; illi loco Evangelii ubi dicitur, Et mundus per eum factus est, id est, per Dominum nostrum; quia ipse est Verbum Patris per quod facta sunt omnia. Postremo, si propterea in Genesi non intelligitur Filius, quia non est dictum quod per Filium Deus fecerit; nec in Evangelio per Filium Deus et aves pascit, et lilia vestit (Matth. VI, 26 30), et caetera innumerabilia quae ipse Dominus dicit Deum facere Patrem: quamvis non dicat quod ea per Filium faciat. Quod autem etiam testimonium Apostoli adjungunt, quod ait de Domino nostro Jesu Christo, Ipse est primogenitus totius creaturae; et omnia per ipsum facta sunt in coelo et in terra, visibilia et invisibilia (Coloss. I, 15-16); et hoc capitulum adversum esse dicunt Genesi, ubi Deus ita dicitur fecisse mundum, ut specialiter Filius ibi non sit nominatus: vehementer errant; et non vident, si ita est, ipsum Apostolum sibi esse contrarium, cum alio loco unum dicit, ex quo omnia, per quem omnia, in quo omnia (Rom. XI, 36); et Filium non nominat. Quomodo autem hic Filius nominatus non est, intelligitur tamen; ita et in Genesi: et quomodo sibi haec duo capitula Pauli non adversantur; ita nec Genesis Evangelio.

CAPUT II. 

1. De eo quod scriptum est: Et consummavit Deus die sexto omnia opera sua quae fecit, et in septimo requievit ab eisdem omnibus operibus quae fecerat (Gen. II, 2). Huic etiam loco Manichaei calumniam movent, et dicunt Novo Testamento adversari quod in Genesi scriptum est, Deum septimo die requievisse ab omnibus operibus suis quae fecit: quoniam Dominus in Evangelio dicit, Pater meus usque nunc operatur (Joan. V, 17). Quod nullo modo contrarium est. Dominus enim Judaeorum refellit errorem, qui putabant Deum sic requievisse die septimo, ut ex illo prorsus nihil operaretur. Requievit autem ab omnibus operibus suis quae fecit, ut jam ultra non faceret mundum cum omnibus quae in eo sunt: non tamen ut etiam a mundi administratione requiesceret. Non enim scriptum est: Requievit Deus ab omnibus operibus suis, ut deinceps non operaretur. Sed scriptum est, Requievit Deus ab omnibus operibus suis quae fecit: ut deinde non in faciendo mundo, a quo opere post perfectionem cessaverat; sed in administrando operaretur, in quo opere eum esse Dominus intimavit. Nec illa requies, quasi post laborem Deum pausam quaesisse, sed ab instituendis rerum naturis post earum rerum perfectionem cessasse significat, quamvis usque adhuc in administrandis operetur. 2. Sabbati autem observationes non intelligebant Judaei, qui putabant ab iis etiam operibus quae ad salutem hominum valent, oportere cessari. Unde illos Dominus etiam aliis locis, de bove qui in puteum cecidit, et jumento quod solvendum est ut ad aquam ducatur, mirifica comparatione redarguit (Luc. XIV, 5, et XIII, 15). Sabbatum autem, non repudiatum, sed intellectum a Christianis destitit quidem carnaliter observari, sed spiritualiter retinetur a sanctis, qui intelligunt vocem Domini vocantis ad requiem, et dicentis: Venite ad me, qui laboratis, et ego vos reficiam. Tollite jugum meum super vos, et discite a me quia mitis sum et humilis corde, et invenietis requiem animabus vestris. Jugum enim meum lene est, et sarcina mea levis est (Matth. XI, 28-30). Hoc sabbatum, id est, hanc requiem Scriptura illa significat, quam Judaei non intelligebant, et pro temporum dispensatione carnaliter sequebantur umbram, cujus umbrae quasi corpus, id est, veritas nobis danda erat. Sed quemadmodum illa requies Dei post fabricatum mundum insinuatur; sic requiem, quae nobis promittitur, post opera quae in hoc mundo habemus, si justa fuerint, consequemur, septima scilicet eademque ultima parte saeculi, de qua longum est disputare. Non ergo Dominus rescindit scripturam Veteris Testamenti, sed cogit intelligi: nec sabbatum solvit ut pereat quod figurabatur, sed aperit potius ut appareat quod tegebatur. 

CAPUT III. 

1. De eo quod scriptum est in Genesi: Et dixit Deus, Non est bonum solum hominem esse; faciamus ei adjutorium. Et immisit Deus Adae somnum, et obdormivit; et sumpsit unam de costis ejus, ex qua formavit Evam, quam adduxit ad Adam; et ait, Ideo relinquet homo patrem et matrem, et adhaerebit uxori suae (Gen. II, 18-24). Huic rursus loco Manichaei calumniantur, dicentes contra Novum Testamentum esse istam sententiam, qua Deus scribitur et formasse mulierem, et viro conjunxisse: propterea, quia in Evangelio dicit Dominus, Omnis qui reliquerit domum, aut uxorem, aut parentes, aut fratres, aut filios propter regnum coelorum, centies tantum accipiet in hoc tempore, et in futuro saeculo possidebit vitam aeternam (Matth. XIX, 29; Marc. X, 29-30, et Luc. XVIII, 29-30). In qua calumnia miror eos sic esse caecatos, vel potius non miror: Excaecavit enim illos, sicut scriptum est, malitia eorum (Sap. II, 21). Sed tamen quis non videt tanta in Novo Testamento praecepta de uxore diligenda? Cur enim potius Vetus Testamentum dicunt adversari huic sententiae Domini, qua dicit relinquendam esse uxorem propter regnum coelorum, et non ipsum Novum sibi adversari? Quod nefas est dicere. Intelligenda enim sunt, non temere accusanda, quae imperitis videntur esse contraria. 2. Nam et Dominus interrogatus a Judaeis, utrum ei placeret dato libello repudii dimittere uxorem, respondit eis dicens: Non legistis quoniam qui fecit ab initio, masculum et feminam fecit eos; et dixit, Propter hoc relinquet homo patrem et matrem, et adhaerebit uxori suae, et erunt duo in carne una? Itaque jam non sunt duo, sed una caro. Quod ergo Deus conjunxit in unum, homo non separet. Dicunt illi: Quid ergo Moyses mandavit dari libellum repudii, et dimittere? Dicit illis Jesus: Quia ad duritiam cordis vestri permisit vobis Moyses dimittere uxores vestras; ab initio autem non fuit sic. Dico autem vobis, quicumque dimiserit uxorem suam, nisi ob causam fornicationis, facit eam moechari: et ipse si alteram duxerit, adulterium committit (Matth. XIX, 3-9). Ecce habent confirmatam sententiam Veteris Testamenti ab ipso Domino adversus imperitiam Judaeorum. Simul etiam Moysi perhibuit testimonium, quod propter duritiam cordis eorum repudium dari permisit. Numquid etiam Evangelium Evangelio dicunt esse contrarium? Quod si dicunt hoc capitulum falsum esse, et a corruptoribus Scripturarum esse additum (nam hoc solent, quando non inveniunt quid respondeant, dicere); quid, si alius dicat illud esse immissum et falsum, quod ipsi proferunt dicente Domino, Omnis qui reliquerit domum aut uxorem aut parentes aut filios propter regnum coelorum, etc.? Non intelligunt miseri quemadmodum omnem fidem christianam, cum ista dicunt, conentur evertere. Fides autem vera et Ecclesiae catholicae disciplina utrumque verum et a Domino dictum esse confirmat, et nullo modo esse contrarium: quia et conjunctio mariti et uxoris a Domino est, et relictio uxoris propter regnum coelorum a Domino est. Non enim quia suscitavit Jesus Christus mortuos, et dedit eis vitam, propterea ipsa vita non est relinquenda propter regnum coelorum. Sic ergo quamvis Dominus dederit uxorem viro, relinquenda est tamen, si opus est, propter regnum coelorum. Non enim hoc semper necesse est, sicut Apostolus dicit: Si quis fidelis habet uxorem infidelem, et haec consentit habitare cum illo, non dimittat eam (I Cor. VII, 12). Significat utique quod si non consentit habitare cum illo, id est, si exsecratur in illo fidem Christi, et non eum patitur, quod christianus est, relinquenda est propter regnum coelorum: sicut idem apostolus in sequentibus dicit, Quod si infidelis discedit, discedat; non est enim subjectus servituti frater aut soror in hujusmodi. Si quis ergo relinquit regnum coelorum, dum non vult relinquere uxorem non ferentem christianum virum, improbatur a Domino: et item si quis vir relinquit uxorem dato libello repudii, cum causa non existit aut fornicationis, aut obtinendi regni coelorum, similiter improbatur a Domino. Ita nec ista duo capitula evangelica inveniuntur sibi esse contraria, nec Evangelium Veteri Testamento: quia ibi uxor conjungitur viro, ut simul mereantur possidere regnum coelorum; et ita uxor relinquenda esse praecipitur, si virum impediat ad possidendum regnum coelorum. 3. Et ideo quando Christianos utrosque Apostolus monet, id est, maritos et uxores; nonne ita dicitur, Diligite uxores vestras, sicut et Christus dilexit Ecclesiam, et tradidit se ipsum pro ea? et, Mulieres viris suis subditae sint quasi Domino; quia et Ecclesia subdita est Christo? Nonne illud quod isti miseri irrident in Veteri Testamento, quod scriptum est, Propterea relinquet homo patrem et matrem, et adhaerebit uxori suae, et erunt duo in carne una, in magno sacramento idem apostolus accipit, cum dicit, Sacramentum hoc magnum est, ego autem dico in Christo et in Ecclesia? Deinde subjungit, Verumtamen unusquisque uxorem suam sicut se ipsum diligat; mulier autem ut timeat virum (Ephes. V, 25, 22, 31, 32, 33). Nonne alio loco evidentissime ostendit utriusque sexus et naturam et conjunctionem a Domino Deo conditore atque ordinatore consistere, cum dicit: Verumtamen neque mulier sine viro, neque vir sine muliere, in Domino. Sicut enim mulier ex viro, ita et vir per mulierem: omnia autem ex Deo (I Cor. XI, 11, 12)? Quod isti si considerare vellent, non quibusdam capitulis separatis et adversus se invicem magna fraude collatis caliginem facerent imperitis; sed omnia tam in Veteri quam in Novo Testamento uno sancto Spiritu conscripta et commendata esse sentirent. 4. Nam et in Veteri Testamento habent apud Isaiam prophetam quanta promittantur spadonibus: ne in Novo solo arbitrentur esse laudatos a Domino, ubi dicit esse quosdam qui se ipsos castraverunt propter regnum coelorum, et addidit, Qui potest capere, capiat (Matth. XIX, 12). Nam et Isaias ita dicit: Haec dicit Dominus spadonibus eis qui custodierint praecepta mea, et elegerint sibi quae ego volo, et capaces fuerint testamenti mei; dabo illis in domo mea et in muro meo locum nominatissimum, meliorem multo filiorum atque filiarum: nomen aeternum dabo illis, nec unquam deerit (Isai. LVI, 4, 5). Certis enim quibusdam umbris et figuris rerum ante Domini adventum, secundum mirabilem atque ordinatissimam distributionem temporum, populus ille tenebatur, qui Testamentum Vetus accepit: tamen in eo tanta praedicatio et praenuntiatio Novi Testamenti est, ut nulla in evangelica atque apostolica disciplina reperiantur, quamvis ardua et divina praecepta et promissa, quae illis etiam Libris veteribus desint. Sed sanctae Scripturae non temerarios et superbos accusatores, sed diligentes et pios lectores desiderant. 

CAPUT IV.

De eo quod scriptum est in Genesi: Et dixit Dominus ad Cain: Quid fecisti? Vox sanguinis fratris tui clamat ad me de terra. Nunc maledictus eris a facie terrae, quae absorbuit et recepit sanguinem fratris tui ex caede manus tuae: te enim operari necesse est terram, quae steriles tibi fructus dabit (Gen. IV, 10-12). Huic capitulo Geneseos, quo meledictionem accepit Cain, ut terrae sterilitate puniretur, calumniantes Manichaei, et Evangelio contrarium demonstrare cupientes, non sane, mihi videntur cogitare cum hominibus se agere, sed prorsus quasi pecora forent, qui eos audirent vel eorum scripta legerent; sic abusi sunt imperitia eorum et tarditate ingenii, vel potius animi caecitate. Quippe dixerunt huic capitulo illud in Evangelio esse contrarium, quod Dominus ait discipulis suis: Nolite cogitare de crastino; nam crastinus dies ipse cogitabit sibi. Respicite volatilia coeli, quia non seminant, neque metunt, neque colligunt in horrea (Matth. VI, 34, 26). Quasi vero Cain parricida discipulis Christi comparandus sit, ut quoniam ille meruit poenam sterilitatis terrae, consequens esset ut eamdem sterilitatem isti etiam paterentur, qui Dominum Jesum Christum secuti, praedicando Evangelio parabantur. Imo etiam in istis duobus capitulis, quorum unum de Genesi, alterum de Evangelio tanquam sibi inimica posuerunt, tanta invenitur amicitia atque concordia, ut nulla major desideranda sit. Quid enim congruentius, quam ut illum, cujus erat scelere frater occisus, etiam in terra laborantem sterilitas sequeretur: illis autem, per quorum ministerium in praedicando Dei verbo fratres liberabantur, etiam de crastino minime cogitantibus fructuosa terra serviret? Quod si in Veteri Testamento exhorrescunt maledicto Dei terram sterilem factam esse peccatori; cur non in Novo Testamento exhorrescunt maledicto Domini nostri Jesu Christi arborem fici aridam factam (Matth. XXI, 19), nullo peccato domini sui? Item si Domini sententia delectantur, qua discipulis dicit ne de crastino cogitent, quod de victu eorum Deus curam gerat; cur non et prophetica sententia delectantur, qua cecinit dicens, Abjice in Dominum sollicitudinem tuam, et ipse te pascet (Psal. LIV, 23)? Ut hoc modo, si possint, miseri intelligant, et illa quae detestantur in Veteri Testamento de Deo dicta, usque adeo recta esse, ut etiam in Novo inveniantur; et illa quae in Novo laudant et praedicant, etiam in Veteri reperiri: unde clarescat bene intelligentibus utriusque Testamenti manifesta concordia.

CAPUT V. 

1. De eo quod scriptum est in Genesi: Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram (Gen. I, 26). Hunc locum Manichaei, quo scriptum est in Genesi, hominem factum esse ad imaginem et similitudinem Dei, propterea dicunt Novo Testamento esse contrarium, quia Dominus in Evangelio dicit Judaeis, Vos ex patre diabolo estis, et desideria patris vestri facere vultis: ille homicida erat ab initio, et in veritate non stetit, quia veritas in eo non est (Joan. VIII, 44): et quod alio loco Judaei serpentum genimina et viperarum appellantur (Matth. III, 7, et XXIII, 33). Non intelligunt illud esse dictum de homine antequam peccaret, quod factus est ad imaginem et similitudinem Dei: hoc autem quod in Evangelio est, Vos ex patre diabolo estis, peccatoribus et infidelibus dici. Tribus enim modis in Scripturis sanctis filiorum nomen accipitur: uno, secundum naturam, quomodo Isaac filius Abrahae, vel etiam caeteri Judaei qui ex eadem origine veniunt: alio, secundum doctrinam, ut filius ejus in ea re quisque appelletur, a quo aliquid didicit; sicut filios suos Apostolus appellat, qui ab illo didicerunt Evangelium (I Cor. IV, 14, 15): tertio, secundum imitationem, sicut filios Abrahae nos vocat Apostolus, qui ejus fidem imitamur (Galat. III, 7). Duobus ergo modis peccatores infideles Judaei, filii diaboli vocantur a Domino; vel quod ab ipso impietatem didicerunt, sicut de ipso diabolo Apostolus dicit, Qui nunc operatur in filiis diffidentiae (Ephes. II, 2): vel quod eum imitantur, quod magis pertinet ad id quod de illo dictum est, Et in veritate non stetit; quia et ipsi Judaei in veritate legis quae sibi data est, non steterunt, Domino attestante et dicente, Si crederetis Moysi, crederetis et mihi: ille enim de me scripsit (Joan. V, 46). Secundum eorumdem peccatorum venena etiam serpentum et viperarum genimina vocantur. 2. Ad imaginem autem Dei factum hominem, non tantum Genesis, sed etiam Apostolus clamat, cum dicit: Vir quidem non debet velare caput, cum sit imago et gloria Dei, mulier autem gloria viri (I Cor. XI, 7). Et ut manifeste intelligatur non secundum vetustatem peccati quae corrumpitur, sed secundum spiritualem conformationem factum esse hominem ad imaginem Dei, idem apostolus monet ut exuti consuetudine peccatorum, id est, vetere homine, induamur nova vita Christi, quem novum hominem appellat. Et ut doceat hoc nos aliquando amisisse, renovationem illam vocat. Nam ita loquitur: Exspoliantes vos veterem hominem cum actibus ejus, induite novum, qui renovatur in agnitionem Dei, secundum imaginem ejus qui creavit eum (Coloss. III, 9, 10). Filii ergo Dei sunt homines renovati ad ejus imaginem, et ei similes facti usque ad dilectionem inimici: sicut Dominus dicit, diligere nos debere inimicos nostros, ut similes simus Patri nostro qui in coelis est (Matth. V, 44, 45). Quod in potestate nostra ab ipso Deo esse positum docet Scriptura, cum dicit: Dedit eis potestatem filios Dei fieri (Joan. I, 12). Filii autem diaboli dicuntur homines, cum imitantur ejus impiam superbiam, et a luce atque celsitudine sapientiae decidunt, et non credunt veritati: quales Dominus arguit, cum dicit, Vos ex patre diabolo estis, etc. Cui loco evangelico propheta consonat, dicens: Ego dixi, Dii estis, et filii Altissimi omnes: vos autem ut homines moriemini, et sicut unus ex principibus cadetis (Psal. LXXXI, 6, 7). 

CAPUT VI.

De eo quod scriptum est in Exodo: Honora patrem tuum, et matrem tuam (Exod. XX, 12). Huic etiam loco, ubi de honorandis parentibus Deus praecepit, illum Evangelii locum Manichaei dicunt esse contrarium, ubi Dominus cuidam dicenti, Ibo primum ut sepeliam patrem meum; respondit, Sine mortuos, mortuos suos sepeliant; tu autem veni, et annuntia regnum Dei (Luc. IX, 59, 60). Quod eodem modo solvitur, quo illud superius, ubi de uxore relinquenda dictum est, Propter regnum coelorum: quia et parentes honorare debemus, et eos tamen propter annuntiationem regni Dei nulla impietate contemnimus. Nam si Veteri Testamento contrarium est Evangelium propter istam sententiam, incipit etiam Apostolo esse contrarium, qui et filios monet ut honorent parentes, et parentes ut diligant filios (Ephes. VI, 2-4, et Coloss. III, 20, 21). Non solum autem, sed etiam Dominus videbitur sibi ipsi esse contrarius (quod credere nefas est), quia loco alio dicit homini quaerenti vitam aeternam, Si vis venire ad vitam, serva mandata: in quibus etiam illud commemorat, Honora patrem et matrem. Quibus mandatis perfectis etiam ad dilectionem Dei crescitur, in qua est tota perfectio. Nam dilectio proximi certus gradus est ad dilectionem Dei. Et ideo respondenti quod omnia mandata illa servavit, dicit unum ei deesse, si vult esse perfectus, ut vendat omnia quae habet, et det pauperibus, et sequatur eum (Matth. XIX, 17,-21). Ex quo manifestum est, et honorem parentum in gradu suo esse servandum, et eos tamen in divini amoris comparatione, praesertim si impedimento sunt, nulla dubitatione oportere contemni. Nam et in Scripturis veteribus habes positum: Qui dicit patri aut matri, Non novi vos, et qui filios suos non agnoscit, ipse autem cognovit testamentum tuum (Deut. XXXIII, 9). Ergo si et in Novo Testamento commendatur parentum dilectio, et in Veteri commendatur parentum contemptus, ex utroque capite duo sibi Testamenta consentiunt.

CAPUT VII. 

1. De eo quod in Exodo scriptum est: Ego sum Deus zelans, tribuens filiis tertiae et quartae generationis parentum peccata qui me oderunt (Exod. XX, 5). Huic loco Manichaei illud de Evangelio dicunt esse contrarium, quod Dominus dicit, Estote benigni sicut Pater vester coelestis, qui solem suum oriri facit super bonos et malos (Matth. V, 45): et illud aliud quod idem Dominus ait, Non solum septies peccanti fratri dimittendum, sed etiam septuagies septies. (Id. XVIII, 22). A quibus tamen si quaeram utrum Deus non puniat inimicos suos, sine dubio turbabuntur. Ipsi enim dicunt, Deum genti tenebrarum aeternum carcerem praeparare, quam dicunt esse inimicam Deo. Et parum est, sed eum etiam sua membra simul cum ipsa gente puniturum esse non dubitant dicere. Sed cum ad capitula Veteris et Novi Testamenti veniunt, ut imperitos decipiant, et ea sibi adversa esse criminentur, fingunt se nimis bonos. Sed dicant nobis, quibus dicturus est Dominus, Ite in ignem aeternum, qui praeparatus est diabolo et angelis ejus (Id. XXV, 41); si omnibus parcit et neminem damnat? Quare intelligendum est et illud rectum esse, quod Deus retribuit parentum peccata filiis qui eum oderunt. Ex eo enim quod addidit, qui me oderunt, intelligitur eos puniri peccatis parentum, qui in eadem perversitate parentum perseverare voluerunt. Tales enim non saevitia, sed potius justitia Dei, et sua iniquitate puniuntur, sicut Propheta ait, Sanctus enim Spiritus disciplinae effugiet fictum, et auferet se a cogitationibus quae sunt sine intellectu, et corripietur a superveniente iniquitate (Sap. I, 5): id est, corripietur homo superveniente sibi iniquitate sua, cum ab eo recesserit Spiritus sanctus. Et alio loco: Haec cogitaverunt, et erraverunt; excaecavit enim illos malitia eorum (Id. II, 21): Et alio loco: Funiculis peccatorum suorum unusquisque constringitur (Prov. V, 22). Quibus testimoniis veteris Testamenti de Novo consentit Apostolus dicens: Tradidit illos Deus in concupiscentias cordis eorum (Rom. I, 24). Qua concordia utriusque Testamenti satis ostenditur non esse saevum Deum, sed unumquemque in se saevire peccando. 2. Quod autem in tertiam et quartam scriptum est generationem vindictam procedere, non aliud significari arbitror, nisi quod ab ipso Abraham, qui pater esse incipit populi Judaeorum, quatuor aetates sunt cum ista quae nunc agitur, quas Matthaeus evangelista distinguit (Matth. I, 17). Una est ab Abraham usque ad David: alia, a David usque ad transmigrationem in Babyloniam: tertia, a transmigratione in Babyloniam usque ad Domini adventum: inde usque ad finem quarta deputatur, tanquam senectus saeculi caeteris aetatibus longior. Quas aetates pro generationibus positas credimus, quamvis singulae pluribus generationibus constent. Et quoniam tertia incipit a transmigratione Babyloniae, quando Judaeorum est facta captivitas; in quarta vero, id est, post adventum Domini nostri, gens Judaeorum a solo proprio penitus eradicata est: hoc datur intelligi quod dictum est, tertiae et quartae generationis peccata parentum redditurum Deum, his utique legitime atque debite, qui parentum peccata perseverantes tenere, quam Dei justitiam sequi maluerunt. Nam non pertinere patris peccata ad filium juste viventem, propheta Ezechiel apertissime ostendit (Ezech. XVIII, 14-17). 3. Quod autem in Evangelio dicitur, Estote benigni quemadmodum Pater vester coelestis, qui solem suum oriri facit super bonos et malos; non est Veteri Testamento contrarium. Hoc enim facit Deus ut invitet ad poenitentiam, sicut dicit Apostolus, Ignoras quia patientia Dei ad poenitentiam te invitat? Nec tamen ideo credendum est non puniturum Deum eos, qui, ut dicit idem apostolus, thesaurizant sibi iram in die irae, et revelationis justi judicii Dei, qui reddet unicuique secundum opera sua (Rom. II, 4, 5). Namque istam Dei patientiam et bonitatem etiam Propheta praedicat, dicens, Parcis autem omnibus, quoniam tua sunt omnia, qui animas amas (Sap. XI, 27): et caetera innumerabilia quibus intelligitur et in bonitate et in severitate misericordiam et justitiam Dei Testamentum utrumque praedicare. 4. Si autem moventur quod dictum est, Ego sum zelans; moveantur etiam illo quod dicit apostolus Paulus, Zelo Dei vos zelo; desponsavi enim vos uni viro virginem castam exhibere Christo (II Cor. XI, 2). Sancta enim Scriptura verbis nostris loquens, etiam per haec verba demonstrat, nihil digne de Deo posse dici. Cur enim non etiam verba ista dicantur de illa majestate, de qua quidquid dictum fuerit, indigne dicitur; quia omnes opes linguarum omnium ineffabili sublimitate praecedit? Nam quoniam zelando solent mariti uxorum pudicitiam custodire, potestatem et disciplinam Dei, qua fornicari animam impune non sinit, zelum Dei Scripturae vocaverunt. Est autem animae fornicatio, aversio a fecunditate sapientiae, et ad conceptum temporalium illecebrarum corruptionumque conversio. 5. Illud vero quod dimittendum esse dicit fratri, non solum septies, sed et septuagies septies, poenitenti utique dicit. Deus autem illis se dicit retribuere peccata, qui eum oderunt, non qui ei per poenitentiam reconciliantur. Nam et apud prophetam Dominus dicit: Nolo mortem peccatoris quantum ut revertatur et vivat (Ezech. XVIII, 23, et XXXIII, 11). Ex quo facile apparet, et in ea patientia quae invitat ad poenitentiam, et in ea indulgentia quae ignoscit poenitentibus, et in ea justitia quae punit eos qui corrigi nolunt, utrumque Testamentum convenire atque congruere, tanquam ab uno Deo utrumque conscriptum. 

CAPUT VIII.

De eo quod scriptum est in Exodo, Oculum pro oculo, dentem pro dente (Exod. XXI, 24); et caetera talia. Huic loco Manichaei, quod in veteri Lege par vindicta permittitur, et dicitur oculum pro oculo, dentem pro dente esse perdendum, sic calumniantur, quasi et ipse Dominus haec duo sibi veluti adversantia atque contraria in Evangelio demonstraverit. Ipse enim ait: Audistis quia dictum est antiquis, Oculum pro oculo, et dentem pro dente: ego autem dico vobis, non resistere malo; sed si quis te percusserit in maxillam, praebe illi et alteram; et quicumque voluerit tecum judicio contendere, et tunicam tuam auferre, dimitte illi et pallium (Matth. V, 38-40). In quibus duabus sententiis revera duorum Testamentorum differentia demonstratur, sed amborum tamen ab uno Deo constitutorum. Nam quoniam primo carnales homines ardebant multo amplius se vindicare, quam erat illa injuria, de qua querebantur, constitutus est eis primus lenitatis gradus, ut injuriae acceptae mensuram nullo modo dolor vindicantis excederet. Sic enim et donare aliquando posset injuriam, qui eam primo non superare didicisset. Unde Dominus jam per Evangelii gratiam ad summam pacem populum deducens, huic gradui superaedificavit alterum; ut qui jam audierat non ampliorem vindictam, quam quisque laesus esset, reddere, placata mente totum se donare gauderet. Quod etiam in illis veteribus Libris Propheta praedicat, dicens: Domine Deus meus, si feci istud, si est iniquitas in manibus meis, si reddidi retribuentibus mihi mala (Psal. VII, 4, 5). Et alius propheta dicit de hujusmodi viro patiente injurias, et lenissime tolerante: Dabit percutienti se maxillam, saturabitur opprobriis (Thren. III, 30). Ex quo intelligitur et mensuram vindicandi recte carnalibus constitutam, et omnimodam injuriae remissionem, non tantum in Novo Testamento esse praeceptam, sed longe ante in Vetere praenuntiatam.

CAPUT IX. 

1. De eo quod scriptum est, quod locutus est Deus cum Adam et Eva, et cum serpente, et cum Cain, et caeteris antiquis (Gen. III, IV, XIII, etc.): inter quos etiam et nonnullis apparuisse scribitur, et ab eis visus esse, non uno, sed multis Scripturarum locis, in quibus et locutus esse Deus cum hominibus invenitur, et nonnullis apparuisse: insidiantur Manichaei, et dicunt omnia contraria esse Novo Testamento, quoniam Dominus dicit, Deum nemo vidit unquam, nisi unicus Filius, qui est in sinu Patris; ille annuntiavit nobis de eo (Joan. I, 18); et iterum quod dicit Judaeis, Nec vocem illius aliquando audistis, nec faciem ejus vidistis, nec verbum ejus habetis in vobis manens: quia ei quem ille misit, non credidistis (Id. V, 37, 38). Quibus respondemus eo ipso, quod in Evangelio scriptum est, Deum nemo vidit unquam, nisi unicus Filius qui est in sinu Patris; ipse annuntiavit nobis de eo, totam ipsam solvi posse quaestionem: quia ipse Filius, quod est Verbum Dei, non solum novissimis temporibus, cum in carne apparere dignatus est, sed etiam prius a constitutione mundi, cui voluit de Patre annuntiavit, sive loquendo, sive apparendo, vel per angelicam aliquam potestatem, vel per quamlibet creaturam: quia ipse est in omnibus veritas, et omnia illi constant, et omnia illi ad nutum serviunt, atque subjecta sunt; ut etiam oculis per visibilem creaturam cui vult, quando dignatur, appareat: cum ipse tamen secundum divinitatem suam, et secundum id quod Verbum est Patris, coaeternum Patri, et incommutabile, per quod facta sunt omnia, non nisi purgatissimo et simplicissimo corde videatur. Et ideo quibusdam locis etiam Scriptura ipsa testatur angelum visum, ubi dicit Deum visum (Gen. XVIII, 1 et 2). Sicut in illa luctatione Jacob, et angelus dictus est ille qui apparuit (Id. XXXII, 24-30). Et cum apparuit in rubo Moysi (Exod. III, 2): et item in eremo, cum jam eduxisset populum de terra Aegypti, quando legem accepit, Deus ei locutus est (Id. XIX, 3). Sed sive in rubo, cum eum misit; sive postea, cum ei legem dedit; angelum dicit Stephanus in Actibus Apostolorum ei apparuisse (Act. VII, 30, 35). Quod ideo dicimus, ne quis arbitretur Verbum Dei, per quod facta sunt omnia, quasi per locos posse definiri, et alicui visibiliter apparere, nisi per aliquam visibilem creaturam. Sicut enim Verbum Dei est in propheta, et recte dicitur, Dixit Dominus; quia Verbum Dei, quod est Christus, in propheta loquitur veritatem: sic et in angelo ipse loquitur, quando veritatem angelus annuntiat; et recte dicitur, Deus dixit; et, Deus apparuit: et item dicitur recte, Angelus dixit, et, Angelus apparuit; cum illud dicatur ex persona inhabitantis Dei, illud ex persona servientis creaturae. Ex hac regula etiam Apostolus ait: An vultis experimentum ejus accipere, qui in me loquitur Christi (II Cor. XIII, 3)? 2. Si autem hoc movet, quod in Veteri Testamento etiam peccatoribus Deus loquitur, vel Adae vel Evae, vel serpenti; attendant etiam in Novo cujusmodi exemplum Dominus posuit de homine stulto et cupido, quomodo ei locutus est Dominus, cum ait: Stulte, hac nocte auferetur a te anima tua; haec quae praeparasti cujus erunt (Luc. XII, 20)? Cum enim veritas etiam peccatoribus dicitur, per quamlibet creaturam dicatur, non nisi ab illo dicitur, qui unus est verax. Quod autem Judaeis dicit, Nec vocem ejus aliquando audistis; ideo dicit, quia non obtemperaverunt isti duntaxat cum quibus loquebatur. Quibus dicit etiam, Nec faciem ejus vidistis; quia non potest. Quod autem dicit, Neque verbum ejus habetis in vobis manens: quia in quo manet verbum Dei, Christus in illo manet, quem isti respuerunt. Nam cum ipse Dominus dixisset, Pater, clarifica me ea claritate qua fui apud te, priusquam mundus fieret; sonuit vox de coelo, Et clarificavi, et clarificabo (Joan. XII, 28, et XVII, 5). Quam vocem multi Judaeorum praesentes audierunt, nec ideo tamen audisse dicendi sunt, quia non obtemperaverunt ut crederent. Quapropter si non est mirandum quod Verbum Dei, id est, unicus Filius Dei, qui de Patre annuntiat, cui vult per se ipsum, cui vult per aliquam creaturam manifestatur vel sonando, vel apparendo, cum tamen ipse per se ipsum mundo corde videatur, et per illum Pater; Beati enim mundicordes, quia ipsi Deum videbunt (Matth. V, 8): non est mirandum, ex utroque Testamento ista omnia testimonia consonare. 

:CAPUT X.

De eo quod scriptum est, quod locutus est Deus Moysi et dixit illi: Loquere ad filios Israel: Sumite primitias ab omni homine, quod mihi destinetis, hoc est, aurum, argentum, aeramentum, purpuram, byssum, coccum, pilos caprinos, pelles rubras agnorum, ligna integra, oleum ad illuminationem, thymiamata, lapides pretiosos, hoc est, beryllos; et constituite tabernaculum, in quo commorari vobiscum possim (Exod. XXV, 2-8). Commovent etiam hinc Manichaei quaestionem, et huic Scripturarum loco illud in Evangelio dicunt esse contrarium, quod ait Dominus, Non jurabis, neque per coelum, quia sedes Dei est; neque per terram, quia scabellum pedum ejus est (Matth. V, 34 et 35). Disputant enim, et magnum aliquid sibi videntur dicere, cum dicunt: Quomodo ille Deus, cujus coelum sedes, et terra scabellum pedum ejus est, in tabernaculo habitat, quod ex auro, et argento, et aere, et purpura, et pilis pecorum, pellibusque constructum est? Adhibentes etiam testem apostolum Paulum, quia dicit Deum lucem habitare inaccessibilem (I Tim. VI, 16). Quibus nos parem quaestionem referimus, et quod de Novo Testamento protulerunt, de Veteri Testamento proferimus. Ibi enim invenitur prius scriptum: Coelum mihi sedes est, terra autem scabellum pedum meorum: quam domum aedificabitis mihi, aut quis locus requiei meae? Nonne manus mea fecit haec omnia (Isai. LXVI, 1 et 2)? Ecce habent ubi libri Veteris Testamenti praedicant Deum in templis manufactis non habitare: et tamen Filius Dei nostri, flagello de restibus facto, expulit de templo eos qui boves et columbas vendebant, et nummulariorum evertit mensas; et ait, Domus Patris mei domus orationis vocabitur, vos autem fecistis illam speluncam latronum (Joan. II, 15, 16, et Matth. XXI, 12, 13). Si ergo aliquis istis duobus ex adverso capitulis constitutis, velit imperitos decipere, et dicere in Veteri Testamento magnificari Deum, cujus dicitur sedes coelum, et terra scabellum pedum, et negatur habitare in domo manufacta; in Novo autem Testamento domus ejus dicitur templum constructum ab hominibus: nonne Manichaei vel sero fatebuntur, et habitaculum Dei per manus hominum factum, ad aliquam significationem in utroque Testamento accipi; et Deum non habitare in locis ab hominibus fabricatis, in utroque Testamento praedicari?

:CAPUT XI.

De eo quod in Exodo scriptum est, Ne adoraveritis deos alienos: et iterum, Deus vester zelans appellatur; zelans enim zelavit (Exod. XX, 5, et XXXIV, 14). Huic capitulo quod scriptum est, Ne adoraveritis deos alienos, cum calumniantur Manichaei, satis ostendunt placere sibi adorari multos deos. Nec mirum, quandoquidem in secta sua numerosissimam deorum familiam commemorant atque commendant: quippe qui etiam ad ista visibilia venerunt, quae pro istius veritatis luce venerantur et adorant; et ideo displicet eis quod scriptum est in Exodo, Ne adoraveritis deos alienos. Addunt etiam illud propter hoc dictum esse, Deus vester zelans appellatur; zelans enim zelavit: ut tanquam Deum zelantem non amemus, cujus zelo deos alienos adorare non sinimur. Et ideo dicunt ista Evangelio esse contraria, quoniam Dominus dicit, Pater juste, et mundus te non cognovit (Joan. XVII, 25): quasi non sit dicendus Deus justus, nisi nos deos alienos adorare permittat. Justum enim Deum et zelantem Deum tanquam contraria sibi esse dissertant, et decipiunt miseros, non intelligentes totam spem salutis nostrae esse zelum Dei. Hoc enim nomine illa ejus significatur providentia, qua nullam a se animam fornicari impune permittit, sicut Propheta dicit: Perdes omnes qui fornicantur abs te (Psal. LXXII, 27). Sicut enim ea quae dicitur ira Dei, non perturbatio mentis est, sed potentia vindicandi: sic zelum Dei non cruciatum animi, quo maritus adversus uxorem, vel uxor adversus maritum torqueri solent, sed tranquillissimam sincerissimamque justitiam, qua nulla anima beata esse sinitur, falsis opinionibus pravisque cupiditatibus corrupta, et quodam modo gravidata. Illi enim haec verba horrescunt, qui nondum viderunt ineffabili majestati nulla verba congruere. Sic enim ab istis verbis temperandum putant, quasi aliquid dignum Deo dicant, cum ista non dicunt. Sanctus enim Spiritus hoc ipsum hominibus intelligentibus insinuans, quam sint ineffabilia summa divina, his etiam verbis uti voluit, quae apud homines in vitio poni solent; ut inde admonerentur, etiam illa quae cum aliqua dignitate Dei se putant homines dicere, indigna esse illius majestate, cui honorificum potius silentium, quam ulla vox humana competeret. Quaero zelum hominis, et invenio perturbationem cruciantem cor. Tamen cum quaero causam, nihil aliud invenio, nisi quod non patitur conjugis adulterium. Maxime enim et proprie inter conjugia zelotypia dici solet. Itaque si maritus esset per se ipsum beatus et omnipotens et justus, sine ullo cruciatu, et tota facilitate, et nulla iniquitate peccatum conjugis vindicaret. Quam tamen ejus actionem humano loquendi modo etiamsi non proprie, translate tamen et recte zelum vocarem. Quis enim Tullio calumniatus est, qui certe noverat latine loqui, cum ait Caesari: Nulla de virtutibus tuis, nec admirabilior, nec gratior misericordia est (Pro Q. Ligario, in fine)? Et tamen ex eo appellatam misericordiam dicunt, quod miserum cor faciat dolentis aliena miseria. Numquid ergo virtus miserum cor facit? Quid ergo calumniosis Tullius responderet, nisi misericordiae nomine clementiam se appellare voluisse? Quoniam recte solemus loqui, non solum verba propria, sed etiam vicina usurpantes. Cujus auctoris mentionem facere volui, quoniam non de re quaestio hic, sed de verbo est. Sicut enim nostri auctores, divinarum scilicet Litterarum, de rebus maxime cogitaverunt; sic mundanorum auctorum prope omnis cura de verbis est. Sed habeo Evangelium, et omnes Novi Testamenti libros, in quibus misericordia Dei frequentissime commendatur. Si audent ergo isti miseri, etiam inde faciant quaestionem, et negent esse misericordem Deum, ne miserum cor habere intelligatur. Sicut ergo potest esse in Deo misericordia sine cordis miseria: sic etiam sine tabe atque cruciatu animi zelum Dei non dedignemur accipere; et humani conditionem sermonis feramus, ut ad divinum perveniamus silentium. Sed si contraria dicunt esse zelantem Deum, et justum Deum; quid dicturi sunt, cum et in Novo Testamento invenio, Zelo Dei vos zelo (II Cor. XI, 2); vel adhibitum etiam de veteribus in Evangelio testimonium, Zelus domus tuae comedit me (Joan. II, 17; Psal. LXVIII, 10)? Rursus in Vetere cum legunt, Justus Dominus, et justitias dilexit, aequitatem vidit vultus ejus (Psal. X, 8): nonne fatebuntur etiam hoc modo imperitis duo Testamenta videri posse contraria, ut in Novo inveniamus zelum Dei, in Vetere justitiam Dei? bene autem intelligentibus utrumque in utroque magna sancti Spiritus unitate et pace concinere?

:CAPUT XII. 1. De eo quod scriptum est, non esse manducandum sanguinem, quod anima sit carnis sanguis (Deut. XII, 23). Huic sententiae veteris Legis Manichaei ex Evangelio illud opponunt quod Dominus dicit, non esse timendos eos qui occidunt corpus, animae autem nocere non possunt (Matth. X, 28); et disputant dicentes: Si sanguis anima est, quomodo homines potestatem in eam non habent, cum de sanguine multa faciant, sive excipientes et canibus volucribusque in escam proponentes, sive effundentes, aut coeno lutoque miscentes? Haec enim et alia innumerabilia sine difficultate homines de sanguine possunt facere. Ideo isti quaerunt insultantes, quomodo, si sanguis est anima, non possit hominis interfector nocere animae, cum tantam in ejus sanguinem habeat potestatem. Addunt etiam quod ait apostolus Paulus, Quia caro et sanguis regnum Dei non possidebunt (I Cor. XV, 50): et dicunt, Si sanguis est anima, sicut Moyses dicit, nulla invenietur anima posse regnum Dei adipisci. Cui calumniae primo ita respondendum est, ut ipsi cogantur ostendere ubi scriptum sit in libris veteris Legis, quod anima humana sanguis sit. Nusquam enim hoc invenient in illa Scriptura, quam lacerare miseri quamdiu conantur, nullo modo permittuntur intelligere. Quod si de anima humana nihil tale ibi dictum est, quid ad nos pertinet, si anima pecoris aut laedi ab interfectore potest, aut possidere Dei regnum non potest? Sed quia de animis pecorum nimis sunt isti solliciti (cum enim sint hominum animae rationales, revolvi tamen eas in pecora existimant), clausa sibi esse arbitrantur regna coelorum, si pecorum animis clausa esse consentiant. 2. Quid, quod etiam insultare ausus est populo Israel Adimantus unus ex discipulis Manichaei, quem magnum doctorem illius sectae fuisse commemorant? Insultare ergo ausus est populo Judaeorum, quod secundum eorum intellectum, quo existimant sanguinem esse animam, parentum ipsorum animae, partim a serpentibus devoratae, partim igne consumptae, partim in desertis atque asperrimis montium locis arefactae sunt. Quod si verum esse quisquam concederet, sine scelere tamen eorum quibus iste insultare voluit, factum esse convinceret. Non enim parentum suorum animas, quibus illa omnia secundum horum intellectum accidisse dixit, ipsi aliqua ex parte laeserunt: quapropter luctum inde possunt habere, non reatum. Quid autem ipse Adimantus faciet secundum opinionem suam, qua credidit etiam rationales, id est, hominum animas in belluina corpora posse contrudi? Quid ergo faciet de tanto scelere, si quando tardum jumentum plagis, aut concitatum freno fatigavit, in quo forte patris ejus anima fuerit? ut non dicam quod etiam occidere parentes suos inter pediculos et pulices potuerit, a quorum isti interfectione non temperant. Quid enim eis prodest, quod aliquando negant usque ad ista minutissima animantia revolvi animas humanas posse? Hoc enim negant, ne tam multarum interfectionum rei teneantur, aut cogantur parcere pediculis et pulicibus et cimicibus, et tantas ab eis molestias sine ulla caedis eorum licentia sustinere. Nam vehementer urgentur, cur in vulpeculam revolvi anima humana possit, et non possit in mustelam; cum catulus vulpeculae fortasse etiam minor sit, quam magna mustela. Deinde si in mustelam potest, cur in murem non potest? Et si in istum potest, cur in stellionem non potest? Et si in eum potest, cur in locustam non potest? Deinde in apem, deinde in muscam, deinde in cimicem, atque inde usque in pulicem, et si quid est aliud multo minutius, pervenire? Ubi enim terminum constituant, non inveniunt: atque ita per istam nugatoriam credulitatem, conscientiae illorum innumerabilibus homicidiorum sceleribus obruuntur. 3. Nam ex eo quod scriptum est, sanguinem pecoris animam ejus esse; praeter id quod supra dixi, non ad me pertinere quid agatur de pecoris anima; possum etiam interpretari praeceptum illud in signo esse positum. Non enim Dominus dubitavit dicere, Hoc est corpus meum (Matth. XXVI, 26); cum signum daret corporis sui. 4. Quod autem ait Apostolus, Caro et sanguis regnum Dei non possidebunt: etiam in Lege dictum est, Non permanebit in istis spiritus meus, quoniam caro sunt (Gen. VI, 3). Et toties in veteribus Libris justorum animis praemium futurum promittitur. Sed tamen Apostolus volens insinuare quale corpus justorum per immutationem in resurrectione futurum sit, quia non nubent, neque uxores ducent, sed erunt sicut Angeli in coelis (Matth. XXII, 30): hanc ergo immutationem futuram corporum sanctorum volens insinuare, dixit Apostolus, Dico enim vobis, fratres, quia caro et sanguis regnum Dei non possidebunt. Quod non una separata et ad fraudem commemorata sententia, sed toto ipso Epistolae loco pertractato, vel potius lecto (non enim res obscura est) inveniri potest. Sic enim dicit: Oportet corruptibile hoc induere incorruptionem, et mortale hoc induere immortalitatem. Quod eum de corpore dicere, de superioribus manifeste invenitur, cum ait: Non omnis caro eadem caro: alia quidem hominum, alia autem pecorum; alia caro volucrum, alia piscium. Et corpora coelestia, et corpora terrestria: sed alia est coelestium gloria, alia terrestrium; alia gloria solis, alia gloria lunae, et alia gloria stellarum. Stella enim ab stella differt in gloria; sic et resurrectio mortuorum. Seminatur in corruptione, surget in incorruptione: seminatur in contumelia, surget in gloria: seminatur in infirmitate, surget in virtute: seminatur corpus animale, surget corpus spirituale, sicut scriptum est: Factus est primus homo Adam in animam viventem, novissimus Adam in spiritum vivificantem. Sed non primum quod spirituale est, sed quod animale; postea, quod spirituale. Primus homo de terra, terrenus; secundus homo de coelo, coelestis. Qualis terrenus, tales et terreni; et qualis coelestis, tales et coelestes. Et quomodo induimus imaginem terreni, induamus et imaginem ejus qui de coelo est. Hoc autem dico, fratres, quia caro et sanguis regnum Dei haereditate possidere non possunt; neque corruptio incorruptionem haereditate possidebit. Certe jam clarum est quare hoc Apostolus dixerit. Quid ergo iste tam turpi fraude non commemorat, nisi hoc ultimum, et tacet illa superiora, quibus hoc quod male interpretatur, bene possit intelligi? Nam quoniam Domini nostri corpus post resurrectionem sic levatum est in coelum, ut pro ipsa coelesti habitatione coelestem acceperit mutationem, et hoc sperare in die ultimo jussi sumus: ideo dixit Apostolus, Qualis terrenus, tales et terreni, id est, mortales; et qualis coelestis, tales et coelestes, id est, immortales, non solum animis, sed etiam corporibus. Unde et supra dixerat, aliam esse coelestium corporum gloriam, et aliam terrestrium. Quod autem spirituale dixit corpus in resurrectione futurum, non propterea putandum est, quod non corpus, sed spiritus erit: sed spirituale corpus omni modo spiritui subditum dicit, sine aliqua corruptione vel morte. Non enim quia quod modo habemus corpus animale appellat, ideo putandum est non illud esse corpus, sed animam. Ergo quemadmodum corpus animale nunc dicitur, quia subditum est animae; spirituale autem nondum dici potest, quia nondum spiritui plene subjectum est, quamdiu corrumpi potest: sic et tunc spirituale vocabitur, cum spiritui atque aeternitati nulla corruptione resistere poterit. 5. Aut si adhuc parum videtur esse monstratum, quod sententiam istam propter immutationem quae futura est Apostolus dixerit, cum ait, Caro et sanguis regnum Dei haereditate possidere non possunt, neque corruptio incorruptionem haereditate possidebit; attendite quid continuo subjiciat, et adjungat: Ecce mysterium vobis dico: omnes quidem resurgemus, non tamen omnes immutabimur, in atomo, in ictu oculi, in novissima tuba. Canet enim tuba, et mortui resurgent incorrupti, et nos immutabimur. Deinde contexit, et dicit etiam illud quod paulo ante commemoravi, ut ostendat qualis futura sit ipsa immutatio. Statim quippe dicit: Oportet enim corruptibile hoc induere incorruptionem, et mortale hoc induere immortalitatem (I Cor. XV, 39 53). Hinc ergo apparet quia caro et sanguis regnum Dei non possidebunt, quia cum induerit incorruptionem et immortalitatem, jam non caro et sanguis erit, sed in corpus coeleste mutabitur. Quod quidem ex occasione tractavimus, quia huic quoque sententiae multum insidiari solent, negantes corporum resurrectionem. Nam ista quaestio non de corpore, sed de anima proposita est, quam putant sic accipi in Lege, ut sanguis esse existimetur: quod nos nullo modo sic intelligimus. Sed quamvis de pecorum animis non curemus, cum quibus non habemus rationis aliquam societatem: tamen illud quod Lex dixit, fundendum esse sanguinem, nec in escam assumendum, quia sanguis est anima, esse positum dicimus sicut alia multa; et pene omnia Scripturarum illarum sacramenta signis et figuris plena sunt futurae praedicationis, quae jam per Dominum nostrum Jesum Christum declarata est. Sic est enim sanguis anima, quomodo petra erat Christus, sicut dicit Apostolus: Bibebant enim de spirituali sequente petra, petra autem erat Christus (Id. X, 4). Notum est autem filios Israel petra percussa bibisse aquam in eremo (Num. XX, 11), de quibus loquebatur Apostolus, cum haec diceret; nec tamen ait, Petra significabat Christum; sed ait, Petra erat Christus. Quae rursus ne carnaliter acciperetur, spiritualem illam vocat; id est, eam spiritualiter intelligi docet. Longum est, et nunc non necessarium, sacramenta ejusdem Legis exponere, nisi cum breviter possint. Sufficit autem ut noverint illi qui de his calumniantur, non ea nos ita intelligere, ut illa solent irridere; sed quemadmodum Apostoli omnia intelligentes pauca exposuerunt, ut ad easdem regulas caetera posteris intelligenda relinquerent. 

:CAPUT XIII. 1. De eo quod scriptum est in Deuteronomio, Videte ne obliviscamini testamentum Dei vestri quod conscripsit, et faciatis vobis effigies et imagines: addit etiam dicens, Deus vester ignis est edax, et Deus zelans (Deut. IV, 23, 24). Haec verba de Scripturis hoc modo ille Adimantus proposuit. Ejus enim calumnias refutandas refellendasque suscepimus. Sed et jam superius de zelo Dei cum calumniaretur, puto satis esse responsum. Meminerimus tamen non solum ibi, sed etiam hic, sic eum de zelo Dei criminatum Scripturas, ut adjungeret etiam quod de simulacris non colendis in illis libris praecipitur a Domino Deo nostro; quasi non ob aliud reprehendat zelum Dei, nisi quod illo ipso zelo a cultu simulacrorum prohibemur: vult ergo videri favere se simulacris. Quod propterea faciunt, ut miserrimae et vesanae suae sectae etiam Paganorum concilient benevolentiam. Huic autem Legis capitulo illud evangelicum opponit, ubi quidam accessit ad Dominum, et ait illi: Magister bone, quid faciens vitam aeternam possidebo? Cui respondit Jesus: Quid me interrogas de bono? Nemo bonus, nisi unus Deus (Marc. X, 17 et 18). Ut ex hoc videlicet contraria ista esse arbitremur, quia in Lege dicitur, Deus ignis edax, et, Deus zelans; in Evangelio autem, Nemo bonus, nisi unus Deus. 2. Et de zelo quidem jam responsum est, non sic esse ista verba in Scripturis posita, ut aliquam Dei perturbationem cruciatumve significent: sed quia nihil dignum de Deo dici potest, propterea usque ad ista perventum est, quae cum homines indigna esse putaverint, cogantur discere, etiam illa quae convenienter de ineffabili divina excellentia se dicere existimant, indigna esse majestate Dei; cujus sapientia cum descensura esset usque ad corpus humanum, prius usque ad humana verba descendit. Ecce dixi, descendit: quod verbum si discutere coepero, proprie me dixisse non video; non enim potest descendere, nisi quod etiam de loco in locum moveri potest. Nam qui descendit, locum superiorem deserere, et inferiorem petere videtur. Dei autem Sapientia, cum tota ubique praesto sit, nullo pacto migrare de loco in locum potest. De qua Joannes in Evangelio dicit, tanquam dominici pectoris particeps. Ait enim, In hoc mundo erat, et mundus per ipsum factus est, et mundus eum non cognovit: et tamen ipse adjungit et dicit, In sua propria venit, et sui eum non receperunt (Joan. I, 10, 11). Quomodo hic erat, et quomodo venit, nisi quia illa sublimitas ineffabilis, ut hominibus congruat, humanis sonis significanda est; ut autem deos homines faciat, divino est intelligenda silentio? Potest ergo reddi ratio, quare ita dictum sit: non tamen potest aliquid de Deo digne dici, quod ideo jam indignum est, quia potuit dici. Tolle de zelo errorem et dolorem, quid remanebit aliud, nisi voluntas custodiens castitatem, et corruptionem vindicans conjugalem? Quo igitur verbo, nisi zelo Dei melius posset insinuari, quod vocamur ad conjugium Dei, et non vult nos turpi amore corrumpi, et punit impudicitiam nostram, et diligit castitatem? Non enim frustra vulgo dici solet: Qui non zelat, non amat. 3. Ad hoc etiam pertinet quod dictum est, edax ignis: de quo disputare non debeo, sed potius ipsos interrogare, quem ignem dixerit Dominus se venisse mittere in hunc mundum. Hoc enim dictum est in Evangelio, quod illi accusare non possunt, non ut Christum honorent, sed ut decipiant Christianos. Quod cum eis commemoratum fuerit, quemadmodum Dominus dixerit, Ignem veni mittere in terram (Luc. XII, 49); miseri dicunt: Sed illud aliud est. Quibus respondemus: Et hoc aliud est, noli metuere. Nam ipse Christus loquitur etiam in Veteri Testamento, cum dicit, Ego sum ignis edax (Deut. IV, 24, et IX, 3); qui loquitur in Evangelio, quod ignem venerit in hunc mundum mittere, id est, Verbum Dei, quod est ipse. Nam veteres utique Scripturas exposuit post resurrectionem discipulis, incipiens a Moyse et Prophetis omnibus, quando ipsi discipuli ignem se accepisse confessi sunt, dicentes: Nonne cor nostrum ardens erat in nobis in via, cum aperiret nobis Scripturas (Luc. XXIV, 32)? Ipse est ignis edax: consumit enim veterem vitam divinus amor, et innovat hominem: ut ex eo quod Deus ignis est edax, faciat ut eum nos amemus; ex eo autem quod Deus zelans est, ipse nos amet. Nolite ergo timere ignem, quod est Deus: sed timete ignem, quem paravit haereticis Deus. 4. Quod enim Adimantus elegit de Evangelio locum, quem huic Legis capitulo tanquam contrarium apud imperitos objiceret, ubi ait Dominus, Nemo bonus, nisi unus Deus, quoties invenitur bonitas Dei in Veteri Testamento, quis numerare sufficiat? Unum tamen ponam, quod quotidie in Ecclesia cantatur: Confitemini Domino, quoniam bonus, quoniam in saeculum misericordia ejus (Psal. CXVII, 1, 29). Certe et hoc zelanti Deo, sicut Manichaei existimant, videtur esse contrarium, et tamen in libris Veteris Testamenti cantatur. Item rex ille, qui cum filio suo nuptias faceret, invenit inter discumbentes hominem non habentem vestem nuptialem; et eum primo amici nomine appellans, manibus et pedibus colligatis mitti jussit in tenebras exteriores (Matth. XXII, 2-13): moleste intelligentibus non videtur bonus. Et si ipsum quisquam capitulum Evangelii proponeret, et sicut facit Adimantus de Veteri Testamento, ita Evangelium calumniose accusaret, laudans potius Veteris Testamenti libros, ubi scriptum est, Confitemini Domino, quoniam bonus, quoniam in saeculum misericordia ejus; et reprehendens in Novo, quod vocatus conviva in tantum supplicium propter vestem mittitur; et hoc fraudulenta perversitate assidue faceret, ut omnia loca lenitatis de Veteri Testamento colligeret, et loca severitatis de Novo, et haec sibi adversa esse contenderet, laudans Vetus, et reprehendens Novum: similiter inveniret imperitos et divinarum Scripturarum miserabiliter ignaros, quibus persuaderet Vetus potius Testamentum, quam Novum esse retinendum. Quod cum isti ex alia parte faciunt, id est, Vetus reprehendentes, quasi contrarium Novo, miror quod non cogitant posse aliquem aliquando utrumque legere, et divina ope intellectum utrumque laudare; fraudemque istorum atque malitiam vel dolere tanquam hominum, vel cavere tanquam haereticorum, vel irridere tanquam imperitorum et superborum. 

:CAPUT XIV. 1. De eo quod scriptum est in Deuteronomio: Secundum desiderium animae tuae occide, et manduca omnem carnem, juxta voluptatem quam dedit tibi Dominus. Cave autem ne sanguinem manduces; sed effunde tanquam aquam super terram (Deut. XII, 15, 16). His verbis Legis Adimantus contrarium esse arbitratur quod in Evangelio Dominus ait, Ne graventur corda vestra cruditate, et vinolentia, et curis saecularibus (Luc. XXI, 34): et quod ait Apostolus, Bonum est non manducare carnem, neque bibere vinum (Rom. XIV, 21); et iterum, Non potestis mensae Domini communicare, et mensae daemoniorum (I Cor. X, 21). Nos autem omnia haec, sive quae in Veteri, sive quae in Novo Testamento scripta sunt, et suis causis exigentibus posita dicimus, et sibi adversa non esse monstramus. Quanquam et ipse in his verbis quae posuit de Veteri Testamento, animadvertere potuit, non ad immoderatam voracitatem pertinere quod dictum est, Secundum desiderium animae tuae occide, et manduca omnem carnem; quando sequitur, juxta voluptatem quam dedit tibi Dominus. Immoderatam enim voluptatem non dedit tibi Dominus, sed quanta sustentationi naturae salutique sufficiat. Quisquis autem sequitur immoderatam voracitatem, suum vitium sequitur, non eam voluptatem quam dedit Dominus: et ideo non est contrarium quod in Evangelio positum est, Non graventur corda vestra cruditate, et vinolentia, et curis saecularibus. Cum enim quisque non replet nisi eam voluptatem quam Dominus dedit, id est, modestam atque naturalem, non gravatur cor ejus cruditate, et vinolentia, et curis saecularibus. 2. De carne autem non manducanda et non bibendo vino quod ait Apostolus, non quia illa immunda arbitratus est, hoc praecepit, sicut isti exstimant, et errantes in errorem praecipitant, quibus talia persuaserunt: sed cum ipse posuerit causam cur hoc dixerit, non est nobis haec interpretanda vel exponenda sententia. Sufficit enim ipsum de Apostoli Epistola totum locum huic sermoni contexere, ut et causa manifeste appareat cur hoc Apostolus dixerit; et istorum fraus, qui particulas quasdam de Scripturis eligunt, quibus decipiant imperitos, non connectentes quae supra et infra scripta sunt, ex quibus voluntas et intentio scriptoris possit intelligi. Sic ergo Apostolus ait: Infirmum autem in fide recipite, non in dijudicationibus cogitationum. Alius quidem credit manducare omnia: qui autem infirmus est, olera manducet. Qui manducat, non manducantem non spernat; et qui non manducat, manducantem non judicet: Deus enim illum recepit. Tu quis es, qui judices alienum servum? Suo domino stat, aut cadit. Stabit autem: potens est enim Dominus statuere illum. Alius quidem judicat alternos dies, alius autem judicat omnem diem. Unusquisque in suo sensu abundet. Qui sapit diem, Domino sapit: et qui manducat, Domino manducat; gratias enim agit Deo: et qui non manducat, Domino non manducat, et gratias agit Deo. Nemo enim nostrum sibi vivit, et nemo sibi moritur. Sive enim vivimus, Domino vivimus; sive morimur, Domino morimur. Sive ergo vivimus, sive morimur, Domini sumus. Ad hoc enim Christus mortuus est, ut mortuorum et vivorum dominetur. Tu autem, quare judicas fratrem tuum? aut tu quare spernis fratrem tuum? Omnes enim stabimus ante tribunal Domini. Scriptum est enim: Vivo ego, dicit Dominus, quia mihi curvabit omne genu, et confitebitur omnis lingua Deo. Igitur unusquisque notrum pro se rationem reddet. Non ergo amplius invicem judicemus: sed hoc magis judicate, ne ponatis offendiculum aut scandalum fratribus. Scio et certus sum in Domino Jesu, quia nihil commune per illum, nisi ei qui putat aliquid esse commune, illi commune est. Nam si propter escam frater tuus contristatur, jam non secundum charitatem ambulas. Noli in esca tua illum perdere, pro quo Christus mortuus est. Non ergo blasphemetur bonum nostrum. Non est enim regnum Dei esca et potus; sed justitia, et pax, et gaudium in Spiritu sancto. Qui enim in hoc servit Christo, placet Deo, et probatus est hominibus. Itaque quae pacis sunt sectemur, et quae ad aedificationem sunt in invicem. Noli propter escam destruere opus Dei. Omnia quidem munda, sed malum est homini qui per offensionem manducat. Bonum est non manducare carnem, neque bibere vinum, neque in quo frater tuus offenditur. Tu fidem quam habes penes temetipsum, habe coram Deo. Beatus qui non judicat semetipsum in quo probat. Qui autem discernit, si manducaverit, damnatus est, quia non ex fide. Omne autem quod non est ex fide, peccatum est (Rom. XIV). Numquid eget cujusquam interpretatione, ut intelligatur cur hoc Apostolus dixerit; et quanta illi malitia de Scripturis certa quaeque discerpunt, quibus circumveniant imperitos? Nam et munda esse omnia dixit Apostolus secundum fidem; et ei esse immunda, qui putat immunda: et tunc esse ab eis temperandum, cum per offensionem accipiuntur, id est, cum aliquis infirmus putat sibi ab omnibus carnibus temperandum, ne incidat in carnem immolatitiam; et ideo eum qui manducat, potest arbitrari in honorem idolorum id facere, et ex eo graviter offendi: cum ipsa immolatitia caro, si ex fide a nesciente accipiatur, neminem maculet. Unde alio loco idem apostolus interrogari vetat, cum quid de macello emitur, vel ab aliquo infideli quisquam vocatus, in mensa ejus exhiberi sibi carnes videt, quas isti immundas arbitrantur, non propter immolationem, sed quia carnes sunt, cum Apostolus clamet omnia munda esse, et omnem creaturam Dei bonam esse, et omnia sanctificari per verbum et orationem: et tamen temperandum ab eis, si quis forte infirmus offenditur. Et quodam loco apertissime istos significavit, cum dicit, in novissimis temporibus futuros quosdam prohibentes nubere, abstinentes a cibis quos Deus creavit (I Tim. IV, 1-5). Hos enim proprie designat, qui non propterea temperant a cibis talibus, ut aut concupiscentiam suam refrenent, aut infirmitati alterius parcant, sed quia ipsas carnes immundas putant, et earum creatorem Deum esse negant. Nos autem teneamus apostolicam disciplinam dicentem, quod omnia munda sint mundis (Tit. I, 15), servata moderatione evangelica, ut non graventur corda nostra cruditate, et vinolentia, et curis saecularibus. 3. Nam idem illud quod Apostolus ait, Non potestis mensae Domini communicare, et mensae daemoniorum; non video cur opponendum huic loco Legis, et quasi contrarium Manichaei esse crediderint. Non enim de immolationibus Lex loquitur, cum in Deuteronomio dicitur, Secundum desiderium animae tuae occide, et manduca omnem carnem, juxta voluptatem quam dedit tibi Dominus; sed de cibis qui pertinent ad hominis alimentum. Sed quoniam Manichaei etiam cum ad hominis coenam quaeque animalia praeparantur, immolationem esse dicunt; secundum suum intellectum ista contraria esse putaverunt. Propterea et illum commemoraverunt locum, ubi Apostolus ait, Quae immolant Gentes, daemoniis immolant, et non Deo: cum Apostolus apertissime de victimis loqueretur, quae in templo offeruntur daemonibus; non de his escis quas sibi homines praeparant. Sic enim dicit: Quid ergo? dico quia idolis immolatum est aliquid, aut idolum est aliquid? Sed quia quae immolant, daemoniis, et non Deo immolant. Nolo vos socios daemoniorum fieri. Non potestis calicem Domini bibere, et calicem daemoniorum. Non potestis mensae Domini participare, et mensae daemoniorum. An aemulamur Dominum? Numquid fortiores illo sumus? Omnia licita sunt, sed non omnia expediunt: omnia licita sunt, sed non omnia aedificant. Nemo quod suum est quaerat, sed id quod alterius. Omne quod in macello venit, manducate, nihil interrogantes propter conscientiam. Domini enim est terra et plenitudo ejus. Si quis vos vocaverit ex infidelibus, et volueritis ire; omnia quae apponuntur vobis, manducate, nihil dijudicantes propter conscientiam. Si quis autem vobis dixerit quia hoc immolatitium est; nolite manducare, propter illum qui indicavit, et propter conscientiam: conscientiam autem dico, non tuam, sed alterius. Quare enim libertas mea judicatur ab alia conscientia? Si ego cum gratia participo, utquid blasphemor, pro quo gratias ago? Sive igitur manducatis, sive bibitis, sive quodcumque facitis, omnia in gloriam Dei facite (I Cor. X, 19-31). Haec attendant Manichaei, et videant quomodo dictum sit in Deuteronomio, Secundum desiderium animae tuae occide, et manduca omnem carnem, juxta voluptatem quam Dominus dedit tibi. Quod enim de quibusdam carnibus non manducandis Judaeis praeceptum est, et immundae sunt dictae, ad significationem valet hominum immundorum, qui per figuras in veteribus Scripturis sunt designati. Sicuti enim bos ille, cui trituranti vetat os alligari, evangelistam significat, sicut Apostolus apertissime exponit (Deut. XXV, 4; I Cor. IX, 7-9; et I Tim. V, 17, 18); sic et illa quae prohibita sunt, quasdam hominum immunditias significant, quae in societatem corporis Christi, id est, in Ecclesiam stabilem et sempiternam non recipiuntur. Nam quod ad cibos attinet, omnino nihil immundum esse, sed malum esse homini qui per offensionem manducat, manifestissime apparet. 

:CAPUT XV. 1. De eo quod in Levitico scriptum est: Separate a mundo immundum, et nemo manducet carnem cameli, asini, et leporis, et porci, et aquilae, et milvi, et corvi, et vulturis, et reliquorum (Levit. XI). Nusquam manifestius plenissima dolis et fraudibus anima hujus hominis deprehendi potest, qui tanquam sibi adversa atque contraria de utroque Testamento capitula objecit, quam in hoc loco ubi commemoravit in Levitico scriptum esse, ut a nonnullis animalium carnibus temperetur. Namque huic sententiae illud ex Evangelio credidit opponendum, ubi Dominus dicit: Nihil est ingrediens in hominem, coinquinans eum; sed ea quae procedunt de eo, coinquinant (Matth. XV, 11). Hoc si imprudens fecit, nihil caecius: si autem sciens, nihil sceleratius. Nonne ipse paulo ante posuerat Apostoli testimonium dicentis, Bonum est, fratres, non manducare carnem, neque bibere vinum (Rom. XIV, 21); dum cupit de Novo Testamento Veteri adversari, ubi dictum est, Secundum desiderium animae tuae occide, et manduca omnem carnem (Deut. XII, 15)? Quomodo ergo nunc placet ei sententia Domini, qua dicit, nihil esse ingrediens in hominem quod coinquinet eum, sed ea coinquinare quae de homine procedunt? Ubi se iste abscondat ab hac sententia? Quo fugiet, dicat mihi, quando immunditiam carnium fugiendam et a cibis sanctorum separandam, perversa et superstitiosa imaginatione continentiae praecipit? Certe enim, si verum est, non coinquinare illa quae ingrediuntur in hominem, cum magno errore immundas esse dicunt escas Manichaei, cum homines carne vescuntur. Si autem immundae sunt tales escae, quid de isto testimonio facient, quod evangelica et divina auctoritate prolatum est, ubi Dominus dicit, non coinquinari hominem iis quae ingrediuntur in eum, sed iis quae procedunt de illo? An forte dicturi sunt, sicut solent dicere, cum Scripturarum eos urget auctoritas, hoc capitulum a corruptoribus Scripturarum insertum esse Evangelio? Cur ergo Adimantus hoc capitulo teste utitur, et inde conatur Vetus Testamentum oppugnare, unde iste prosternitur? Cum enim quispiam catholicus christianus utriusque Scripturae venerator et intellector ei responderit, haec non esse contraria; quod illa de quorumdam carnibus animalium, quibus non esse vescendum populo adhuc carnali praeceptum est, ad significationem posita sint humanorum morum, quos Ecclesia quae corpus est Domini, in suae unitatis vinculum stabile et sempiternum recipere non potest, tanquam immundas escas respuens, et in sua viscera non convertens; ut omnia illa praecepta carnali populo imposita futuram disciplinam spiritualis populi prophetarent: et ideo non ea repugnare sententiae Domini, qua verissime dicit, non coinquinari hominem iis quae per escam ingrediuntur in eum. Illa enim sententia servis onera imponit; ista jam liberis jugum excutit servitutis. Et illa tamen sic dicta est, ut servorum onera fidem praenuntient liberorum. Omnia enim, sicut dicit Apostolus, in figura contingebant illis; scripta sunt autem propter nos, in quos finis saeculorum obvenit (I Cor. X, 11). Si ergo in figuram contingebant quae patiebantur, in figuram accipiebant quae monebantur. 2. Cum ergo ista respondero, et hoc modo non esse contraria duo ista capitula de singulis Testamentis collata monstravero, quid iste facturus est, contra quem dicit gravissimum testimonium testis quem contra adversarium ipse produxit? Ipse enim commemoravit de Evangelio testimonium, Domino dicente non coinquinari hominem iis escis quae ingrediuntur in eum: et ipse a carnibus abstinendum tanquam ab immundis escis monere et docere non cessat. Et tamen sensit quantam plagam sibi infligeret, et quanto ictu repercussus se ipse sauciaret. Ne quis enim eum interrogaret et diceret, Quomodo ergo prohibetis carnibus vesci, si Dominus dicit, sicut tu ipse commemoras, Nihil est ingrediens in hominem, coinquinans eum; sed ea quae procedunt de eo, coinquinant? voluit quasi adhibere medicinam sine causa in mortifero vulnere. Sic enim posuit ipsum evangelicum testimonium. In Evangelio, inquit, dicit ad turbam Dominus: Audite, et intelligite: Nihil est ingrediens in hominem, coinquinans eum, et caetera. Quod ergo commemoravit Dominum hoc ad turbam dixisse, nihil aliud ostendit, nisi non se ignorantia, sed malitia fecisse quod fecit: ut postea diceret Auditoribus suis ad turbam Dominum ista locutum esse, non ad paucos sanctos, quales se ipsi videri volunt; ut quoniam suos Auditores tanquam adhuc immundos permittunt carnibus vesci, sibi autem quasi jam mundis cum sceleratum atque nefarium esse arbitrantur, hoc etiam Dominum sensisse videatur, quod non paucos sanctos, sed turbas ista docuerit. O hominem pessimum, securum de negligentia generis humani ad occultandas deceptiones suas! Non enim credebat aliquem existere, qui arriperet Evangelium, et cum scientia legeret, et inveniret hominem in ipsis pratis, quibus greges suos Dominus pascit, laqueos incautis et minus providis abscondentem. Nam de his verbis commoti discipuli, et non credentes proprie, sed potius figurate Dominum locutum fuisse, cum diceret non coinquinari hominem iis quae per cibos ingrediuntur in eum, quoniam Judaei erant etiam ipsi discipuli, qui fugiendos quarumdam carnium cibos a pueritia institutum acceperant, accedentes ad eum dixerunt ei: Scis quia Pharisaei audito verbo scandalizati sunt? At ille respondens ait: Omnis plantatio quam non plantavit Pater meus coelestis, eradicabitur. Sinite illos; caeci sunt, et duces caecorum. Caecus autem si caeco ducatum praestet, ambo in foveam cadunt. Cum ergo infidelitatem Judaeorum plantationem appellaret quam non plantavit Pater coelestis, tamen adhuc Petrus putans esse illam parabolam, et propterea reprehensos Judaeos et caecos dictos, quod eam intelligere non potuerint, respondens dixit ei: Edissere nobis parabolam istam. Et ille manifestissime ostendens non esse parabolam, sed propriam locutionem, dixit ad eos: Adhuc et vos sine intellectu estis? Non intelligitis quia omne quod in os intrat, in ventrem vadit, et in secessum emittitur? Quae autem procedunt de ore, de corde exeunt, et ea coinquinant hominem. De corde enim exeunt cogitationes malae, homicidia, adulteria, fornicationes, furta, falsa testimonia, blasphemiae; haec sunt quae coinquinant hominem. Non lotis autem manibus manducare, non coinquinat hominem (Matth. XV, 10-20). De non lotis autem manibus Judaei moverant quaestionem, cujus occasione Dominus generaliter de iis quae in os intrant, et in ventrem vadunt, et in secessum emittuntur, hoc est, de alimentis nostris dixit sententiam. Quanquam ergo convocatis ad se turbis eum dixisse scriptum sit, Non quod intrat in os coinquinat hominem, sed quod procedit ex ore: tamen iste quo timore hoc addiderit verbis suis, quibus hujusmodi testimonium commemoravit, satis apparet, sicut paulo ante dictum est, ut haberet quod responderet eis qui sibi quaestionem movissent, cur primates Manichaeorum nefas sibi esse existimant carnibus vesci: videlicet ut illud quod Dominus ait, turbis tantum, non Electis concessisse videretur. Sed cum ex consequentibus declaratum sit etiam Petro seorsum interroganti, audientibusque discipulis, quos utique ad culmen Ecclesiae producebat, ita respondisse Dominum, ut neque per parabolam se illa dixisse testatus sit, et ad omnes pertinere monstraverit; non habent isti unde auferant cibos de faucibus hominum, et eas laqueo superstitionis astringant. 3. Fortassis aliquis eorum dicat: Edissere ergo quid significet caro porci, et cameli, et leporis, et milvi, et corvi, et caeterorum, a quibus abstinendum in Lege praecipitur. Nolo, quia longum est. Sed fac me non posse; numquid propterea nullus potest? Et sunt jam volumina innumerabilia in quibus ista exposita sunt. Nobis tamen ad hos refellendos satis est, quod eas observationes umbram esse futurorum, non ego, sed Apostolus dicit, cum etiam vetat serviliter observari, sed tamen aliquid significare declarat, dicens: Nemo ergo vos judicet in cibo, aut in potu, aut in parte diei festi, aut neomeniae, aut sabbatorum, quod est umbra futurorum (Coloss. II, 16, 17). Illa itaque futura quae illis observationibus significabantur, posteaquam per Dominum Jesum Christum venerunt, ablatae sunt serviles observationes: sed earum interpretationes tenentur a liberis. Quidquid enim futuram Ecclesiam significavit, prophetia est. Habes autem eumdem apostolum dicentem: Spiritum nolite spernere, prophetiam nolite exstinguere; omnia legite, quae bona sunt tenete (I Thess. V, 19-21). Legenda est ergo Scriptura divina, et Spiritus sancti dispensatio cognoscenda, et intuenda prophetia; et rejicienda carnalis servitus, et liberalis intelligentia retinenda. 

:CAPUT XVI. 1. De eo quod scriptum est in Deuteronomio: Observa et sanctifica diem quem praecepit tibi Dominus. Sex diebus laborabis, et facies omne opus tuum; septima vero die sabbati epulare Domino Deo tuo, nullum faciens opus ipse tu, aut filius tuus, aut filia tua, aut puer tuus, aut puella tua, bos tuus, et asinus tuus, omnia jumenta tua, et colonus tuus. Sic autem quiescet servus tuus et ancilla tua, quemadmodum et tu. Memento quoniam servus fuisti in Aegypto, et eruit te Dominus Deus tuus in manu potenti et brachio excelso. Idcirco praecepit tibi Dominus custodire diem septimum (Deut. V, 12-15). Et iterum in Genesi scriptum est quemadmodum Abrahae de circumcisione loquitur: Testamentum meum custodi, inquit, tu et semen tuum, quod erit post te. Hoc est testamentum meum quod servabis inter me, et te et semen tuum: omne masculinum circumcides in carne praeputii ipsorum; et sit hoc signum testamenti inter me et vos. Octava autem die circumcidetis omnes masculos in gente vestra, ut etiam dominatum et comparatum circumcidatis praeter alienigenam: et hoc erit testamentum in gente vestra. Et omnis masculus qui non circumcidet praeputium suum, perdet animam suam de media plebe, quia testamentum meum dissolvit (Gen. XVII, 9-14). Haec omnia verba Veteris Testamenti, ut eis de Novo Testamento adversetur, proponit Adimantus, et contraria esse affirmat ea quae Dominus dicit in Evangelio de proselyto: Vae vobis, Scribae et Pharisaei hypocritae, qui circumitis mare et terram ut faciatis unum proselytum; et cum feceritis, erit filius gehennae, multo plus quam estis vos (Matth. XXIII, 15). Quasi vero propterea Dominus proselytum dicat filium gehennae, quia circumciditur, et sabbatum observat; et non potius quia Judaeorum pravam conversationem cogitur imitari, non qua observant praecepta Legis, sed qua faciunt contra Legem. Quod alio loco de his apertissime dicit, ubi ait quod rejiciunt mandatum Dei, ut suam constitutionem confirment (Id. XV, 3-6): quia cum Lex praeceperit honorari patrem et matrem, instituerunt ipsi quomodo exhonorentur parentes. Et item cum eis dicit: Vae vobis, Scribae et Pharisaei, qui habetis clavem regni coelorum, nec ipsi intratis, nec alios permittitis intrare (Luc. XI, 52). Vel cum alio loco praecepit audientibus, ut dictis Pharisaeorum et Scribarum obtemperarent, facta vero eorum non imitarentur. Ait enim: Super cathedram Moysi sedent: quae dicunt, facite; sed quae faciunt, facere nolite: dicunt enim, et non faciunt (Matth. XXIII, 2 et 3). Quo loco et auctoritatem Legis quae per Moysen data est, confirmat Dominus, et tamen cavendos et fugiendos esse mores eorum qui Legi quam acceperant non obtemperabant, apertissime ostendit. Istis autem perversitatibus suis faciebant, ut cum aliquis gentilis ad Legem eorum transisset, id est, factus esset proselytus, haberet mores eorum, et fieret filius gehennae, multo plus quam ipsi essent. Dabant enim magnam operam ut Judaeus fieret aliquis ex Gentibus, et Judaeum factum cogebant suos mores pessimos imitari. 2. Neque illud quod de Apostolo tanquam contrarium commemorat, potuit advertere Adimantus manichaeus, omnino non esse contrarium; quia totus ejus oculus non ad inquisitionem, sed ad reprehensionem Scripturae intentus erat. Commemorat enim dicentem Apostolum: Circumcisus aliquis vocatus est? non adducat praeputium. In praeputio quis vocatus est? non circumcidatur: quia praeputium nihil est, et circumcisio nihil est, sed observatio praeceptorum Dei (I Cor. VII, 18 et 19). Quid enim manifestius quam hoc Apostolum praecipere, ut unusquisque sicut vocatus erat, sic maneret? Advenientibus enim rebus, quarum erant umbrae illae observationes, id actum est, ut ostenderetur in ipsis umbris non esse spem ponendam, sed in ipsis rebus quas illae umbrae significabant esse venturas, id est, Christum et Ecclesiam. Et propterea illa jam omnia inania erant: nec tamen ea tanquam noxia removenda, sed tanquam superflua contemnenda Apostolus praecipit; ut si quis Judaeus Christo credidisset, propter offensionem suorum non prohiberetur in ipsis superfluis remanere, nec tamen in eis salutem suam constitutam putaret: non enim signa illa, sed ea quae his significantur in salutem introducunt. Ideoque praeputium nihil est, et circumcisio nihil est, sed observatio mandatorum Dei. Et quod alio loco ait: Utinam et abscindantur qui vos conturbant (Galat. V, 12); non quia circumcisio contraria est Evangelio, dicit Apostolus, sicut Manichaei putant: sed illud est Evangelio contrarium, ut quisque rem deserens, quae per illam umbram figuratur, ipsius umbrae sequatur inanitatem. Quod volebant qui Gentibus in Christum credentibus jugum circumcisionis imponebant quasi ad salutem necessarium, cum jam non esset umbra in corpore figuranda, sed res ipsa in corde gestanda. 3. Et quod dicit, Dies observatis, et sabbata, et solemnitates; timeo vos, ne frustra laboraverim in vobis (Id. IV, 10 et 11); non sic scriptum est ut Adimantus ponit. Non enim nominat ibi sabbatum Apostolus. Dicit enim: Dies observatis et annos, et tempora; timeo vos, ne frustra laboraverim in vobis. Sed putat esse de sabbato dictum? Numquid et nos non dicimus ista non esse observanda, sed illa potius quae his significantur? Illi enim ea serviliter observabant, non intelligentes ad quarum rerum significationem et praenuntiationem pertinerent. Hoc in eis culpat Apostolus, et in omnibus qui serviunt creaturae potius quam Creatori (Rom. I, 25). Nam nos quoque et dominicum diem et Pascha solemniter celebramus, et quaslibet alias christianas dierum festivitates. Sed quia intelligimus quo pertineant, non tempora observamus, sed quae illis significantur temporibus. Manichaei autem sic ea reprehendunt, quasi nullos dies et tempora observent. Sed cum de his interrogantur secundum opinionem sectae suae, omnia conantur exponere, ut non ipsa tempora, sed res, quarum illa signa sunt, observare videantur. Quas quidem res fabulosas esse atque falsissimas, aliis locis ostenditur. Nunc ad hoc dictum est, ut ore suo cogantur fateri, posse talia rationabiliter celebrari: et ideo circumcisionem carnis et recte impositam servis, et recte a liberis intellectam esse manifestum est. Repudiamus ergo eam carnalem cum Apostolo, et approbamus eam spiritualem cum Apostolo: et sabbati quietem non observamus in tempore; sed signum temporale intelligimus, et ad aeternam quietem quae illo signo significatur, aciem mentis intendimus. Repudiamus itaque temporum observationem cum Apostolo, et temporalium signorum intelligentiam tenemus cum Apostolo: duorumque Testamentorum differentiam sic probamus, ut in illo sint onera servorum, in isto gloria liberorum ; in illo cognoscatur praefiguratio possessionis nostrae, in isto teneatur ipsa possessio. Interpretatur Apostolus sabbatum ad Hebraeos, cum dicit: Remanet igitur sabbatismus populo Dei (Hebr. IV, 9). Interpretatur etiam circumcisionem, cum dicit de Abraham: Et signum accepit circumcisionis signaculum justitiae fidei (Rom. IV, 11). Apostolicam itaque interpretationem spiritualiter teneo: carnalem servitutis observationem libertate contemno, utriusque Testamenti auctorem Deum venerans, qui et veteri homini fugienti tanquam dominus apposuit quod timeret, et novo redeunti tanquam pater aperuit quod amaret. 

:CAPUT XVII. 1. De eo quod in Exodo scriptum est: Si aure audieris vocem meam, et facies quaecumque praecipio tibi; odero odientes te; et contristabo contristantes te: praecedet te angelus meus, et adducet te ad Amorrhaeum, et Pherezaeum, et Chananaeum, et Jebusaeum, et Gergesaeum; et occidetis illos. Deos eorum ne adoraveritis, neque feceritis opera ipsorum; sed eversione evertite illos, et delete eorum memoriam (Exod. XXIII, 22-24). His verbis de veteribus Libris ita commemoratis, tanquam contrarium opponit Adimantus quod in Evangelio scriptum est, dicente Domino: Ego autem dico vobis: Diligite inimicos vestros, benedicite his qui vobis maledicunt, et benefacite iis qui vos oderunt, et orate pro iis qui vos persequuntur (Matth. V, 44). Quo loco primo illud videndum est, quod satis esse debuerit homini volenti quasi contraria monstrare, quod de occidendis inimicis in veteri Lege scriptum esse commonuit. Dominus enim de inimicis diligendis, utique de hominibus praecepit; quos per nostram patientiam et charitatem ad salutem posse converti, et quivis intelligit, et exemplis saepissime demonstratum est. Quid ergo sibi vult, quod adjungenda consequentia putavit, ubi scriptum est, Deos eorum ne adoraveritis, neque feceritis opera ipsorum; sed eversione evertite illos, et delete eorum memoriam; nisi quia et deos Gentium Manichaei cogunt diligere? Et quod in Evangelio Dominus ait, Diligite inimicos vestros, non solum ad homines, sed ad daemonia quoque, vel etiam ad simulacra pertinere arbitrantur. Quod si ita est, quis non istam detestetur amentiam? Si autem non hoc arbitrantur, iste plurimum erravit, qui superstitiones Gentium evertendas esse praeceptas in Veteri Testamento commemorare voluit, cum in Novo quod scriptum est de inimicis diligendis, tanquam contrarium vellet opponere. 2. Nos autem neque illud quod de hostibus hominibus occidendis in veteribus Libris illi populo dictum est contrarium esse dicimus huic praecepto evangelico, quo nobis ut inimicos nostros diligamus Dominus jubet: quandoquidem illa inimicorum interfectio carnali adhuc populo congruebat, cui Lex tanquam paedagogus data erat, sicut Apostolus dicit (Galat. III, 24). Hi vero qui tunc in illo populo sancti et spirituales homines erant paucissimi, sicut Moyses, sicut Prophetae, quo animo facerent illam inimicorum interfectionem, et utrum eos quos interficiebant, diligerent, multum latet indoctos et impios, qui diligunt caecitatem suam; qui quoniam non sunt idonei videre ista, mole potius auctoritatis urgendi sunt. Quid enim est quod dicit Apostolus: Ego quidem absens corpore, praesens autem spiritu, jam judicavi quasi praesens eum qui sic operatus est, in nomine Domini nostri Jesu Christi congregatis vobis et meo spiritu, cum potentia Domini Jesu, tradere ejusmodi satanae in interitum carnis, ut spiritus salvus sit in die Domini Jesu (I Cor. V, 3-5)? Quid enim habet illa interfectio, quam multum isti exaggerant et invidiose ventilant, nisi interitum carnis? Sed quia exposuit Apostolus quo animo faceret, satis declaravit in aliquem inimicum vindictam cum charitate posse procedere. Et tamen hic etiam alio modo fortasse interitus carnis, qui fit per poenitentiam, potest intelligi. Ipsi autem legunt scripturas apocryphas, quas etiam incorruptissimas esse dicunt, ubi scriptum est apostolum Thomam maledixisse homini, a quo per imprudentiam palma percussus est, ignorante quis esset, maledictumque illud continuo venisse ad effectum. Nam cum ille homo, quoniam minister convivii erat, ut apportaret aquam exisset ad fontem, a leone occisus et dilaniatus est. Quod ut manifestaretur ad aliorum terrorem, canis manum ejus intulit mensis, ubi convivabatur Apostolus: atque ita cum causa quaereretur a nescientibus, eisque panderetur, in magnum timorem et magnum honorem Apostoli eos esse conversos; atque hinc Evangelii exordium commendandi exstitisse. Si vellet aliquis dentes Manichaeorum in ipsos convertere, quam mordaciter ista reprehenderet! Sed quia et ibi tacitum non est quo animo factum sit, videtur dilectio vindicantis. Sic etenim in illa scriptura legitur, quod deprecatus fuerit Apostolus pro illo in quem temporaliter vindicatum est, ut ei parceretur in futuro judicio. Si ergo tempore Novi Testamenti, quo maxime charitas commendatur, de poenis visibilibus divinitus injectus est carnalibus timor ; quanto magis tempore Veteris Testamenti hoc congruisse illi populo intelligendum est, quem timor Legis tanquam paedagogi coercebat? Nam haec est brevissima et apertissima differentia duorum Testamentorum, timor et amor: illud ad veterem, hoc ad novum hominem pertinet; utrumque tamen unius Dei misericordissima dispensatione prolatum atque conjunctum. Et in veteri Scriptura tacetur animus vindicantium, quia paucissimi spirituales divinis revelationibus quid facerent, noverant, ut populus cui terror utilis erat, severissimo imperio domaretur: ut quemadmodum videbant dari in manus suas interficiendos inimicos impios cultoresque simulacrorum, sic ipsi formidarent in manus inimicorum suorum dari, si Dei veri jussa contemnerent, et ad cultum idolorum atque impietates Gentium laberentur. Nam et in ipsos similiter peccantes non dissimiliter vindicatum est. Sed omnis haec temporalis vindicta infirmos animos terret, ut enutritos sub disciplina erudiat, et a sempiternis atque ineffabilibus suppliciis possit avertere: quia plus timent carnales homines quod in praesenti Deus vindicat, quam illud quod futurum minatur. 3. Potest ergo esse dilectio in vindicante. Quod unusquisque in filio suo probat, cum eum in mores pessimos defluentem, severissima coercitione constringit, et tanto magis, quanto magis eum diligit, atque hoc modo corrigi posse arbitratur. Non autem occidunt filios quos diligunt homines, quando eos corrigere volunt: quia multi hanc vitam pro magno bono habent, et totum quare volunt educare filios suos, in hac vita sperant. Fideles autem atque sapientes homines, qui credunt esse aliam vitam meliorem, et quanta possunt ex parte noverunt; nec ipsi vindicant occidendo, cum filios suos volunt corrigere, quia in hac vita eos posse corrigi credunt: Deus autem qui novit quid cuique tribuat, vindicat occidendo in quos voluerit, sive per homines, sive occulto rerum ordine; non quia eos odit in quantum homines sunt, sed in quantum peccatores sunt. Nam in ipsis veteribus Libris legimus dictum Deo, Et nihil odisti eorum quae fecisti (Sap. XI, 25): sed omnia, sive per poenas sive per praemia justitia moderante disponit. Nonne apostolus Paulus Christianis fidelibus loquebatur, cum diceret: Probet autem se homo, et sic de pane edat, et de calice bibat. Qui enim manducat et bibit indigne, judicium sibi manducat et bibit, non dijudicans corpus Domini. Propterea in vobis multi infirmi et aegri, et dormiunt sufficientes. Si autem nos ipsos dijudicaremus, non utique dijudicaremur. Dum judicamur autem, a Domino corripimur, ne cum mundo damnemur (I Cor. XI, 28-32)? Ecce manifestum est Deum cum dilectione corrigere, non solum infirmitatibus et aegritudinibus, sed etiam mortibus temporalibus, eos quos non vult damnare cum mundo. 4. Attendant haec isti, et videant quomodo potuerint et impiae gentes dari in manus populi, quamvis adhuc carnalis, tamen unum Deum colentis, ut ab eo interficerentur; cum in eo tamen populo si qui essent spirituales, sine alicujus odio intelligerent dispensationem Dei: et quomodo non sit contrarium quod Dominus nobis in Evangelio praecepit, ut diligamus inimicos nostros: de quibus tamen promittit ipse vindictam, cum de illo judice similitudinem inducit, qui quotidianas interpellationes viduae mulieris petentis ut se vindicaret, quamvis esset injustus, nec Deum timens, nec homines reverens, tamen sustinere non potuit, et audivit eam, ne ulterius taedium pateretur: ex cujus comparatione multo magis Deum, qui est benignissimus atque justissimus, dixit vindicare electos suos de inimicis eorum (Luc. XVIII, 2-8). Huic isti audeant objicere quaestionem, et dicant, si possunt: Quid est, quod jussisti ut inimicos nostros diligamus, et de illis nos vindicare disponis? An forte contra voluntatem suorum sanctorum facturus est, eos quos illi diligunt, puniendo atque damnando? Imo ipsi potius ab ista calumniosa caecitate convertantur ad Deum, et in utroque Testamento intelligant ejus voluntatem, ne in sinistra parte inveniantur inter eos quibus dicturus est Dominus: Ite in ignem aeternum, qui praeparatus est diabolo et angelis ejus. Esurivi enim et non dedistis mihi manducare (Matth. XXV, 41, 42); et caetera talia. Displicet enim istis miseris, quod Deus populo suo interficiendos tradidit inimicos; et ipsi panem mendicanti dari prohibent, non inimico, sed supplici. Intelligant potius sine odio esse posse vindictam, quam pauci intelligunt: et tamen quamdiu non intelligitur, tamdiu necesse est, ut lector in libris utriusque Testamenti magno labore aut errore jactetur, et putet contrarias sibi esse Scripturas. 5. Quam vindictam sine odio nondum Apostoli animo ceperant, quando irati eis a quibus non recipiebantur hospitio, quaesiverunt de Domino utrum vellet eos petere ignem de coelo, sicut Elias fecerat, quo igne homines inhospitales consumerentur. Tunc respondit eis Dominus, dicens eos nescire cujus spiritus filii essent, et quod ipse liberare venisset, non perdere (Luc. IX, 53-56): quoniam illi animo inimico perdere cupiebant eos, quos volebant igne consumi. Postea vero cum impleti essent Spiritu sancto, et perfecti facti essent, qui jam possent etiam inimicos diligere, acceperunt potestatem vindicandi, quia jam sine odio poterant vindicare. Qua potestate Petrus apostolus usus est in eo libro quem isti non accipiunt, quoniam manifeste continet Paracleti adventum, id est, consolatoris sancti Spiritus, quem lugentibus misit, cum ab eorum oculis ipse ascendisset in coelum. Consolator enim tristibus mittitur, secundum illam ejusdem Domini sententiam. Beati lugentes, quoniam ipsi consolabuntur (Matth. V, 5). Ipse etiam dicit: Tunc lugebunt filii sponsi, cum ablatus fuerit ab eis sponsus (Id. IX, 15). In illo ergo libro, ubi apertissime Spiritus sanctus, quem Dominus consolatorem promiserat, venisse declaratur (Act. II, 4), legimus ad sententiam Petri cecidisse homines, et mortuos esse virum et uxorem, qui mentiri ausi erant Spiritui sancto (Id. V, 1-10). Quod isti magna caecitate vituperant, cum in apocryphis pro magno legant, et illud quod de apostolo Thoma commemoravi, et ipsius Petri filiam paralyticam factam precibus patris, et hortulani filiam ad precem ipsius Petri esse mortuam; et respondent, quod hoc eis expediebat, ut et illa solveretur paralysi, et illa moreretur: tamen ad preces Apostoli factum esse non negant. Quis autem illis dixit, Non expediebat gentibus impiis interfici, quas traditas esse divinitus in manus populi Judaeorum irridentes mirari se fingunt? Cum autem illa non odio, sed bono animo Apostoli fecerint; unde isti convincunt animos virorum spiritualium qui in illo populo fuerunt, quod eos oderant, qui per ipsos divina justitia de hac vita jubebantur auferri? Compescant potius temeritatem suam, et non decipiant imperitos, quibus aut non vacat legere, aut nolunt legere, aut perverso animo legunt; et non attendunt et misericordiam et severitatem Dei, utriusque Testamenti litteris commendari. Nam de inimici dilectione, ut non reddatur malum pro malo, in veteribus Libris legitur: Domine Deus meus, si feci istud, si est iniquitas in manibus meis. Si reddidi retribuentibus mihi mala, decidam merito ab inimicis meis inanis (Psal. VII, 4 et 5). Quis hoc diceret, nisi qui sciret hoc Deo placere, ut malum pro malo nemo reddat? Sed hoc perfectorum est, ut non oderint in peccatoribus nisi peccata, ipsos autem homines diligant; et cum vindicant, non vindicent acerbitate saevitiae, sed moderatione justitiae; ne ipsa relaxatio peccati plus noceat peccatori, quam poena vindictae. Nec tamen hoc fecerunt justi homines; nisi auctoritate divina: ne quis arbitretur passim sibi esse permissum necare quem velit, aut judicio persequi, aut poenis quibuslibet affligere. Aliquando autem aperte ponitur in Scripturis ipsa divina auctoritas, aliquando autem occultatur, ut et manifestis lector instruatur, et exerceatur obscuris. 6. Certe inimicum et persecutorem suum nimis ingratum et nimis infestum Saül regem accepit David in potestatem, ut ei faceret quod vellet; et elegit parcere potius, quam occidere. Non enim erat jussus occidere, sed neque prohibitus: imo etiam divinitus audierat se impune facere quidquid vellet inimico; et tamen tantam potestatem ad mansuetudinem contulit (I Reg. XXIV, 3-8, et XXVI, 8-12). Dicatur mihi quem timuit, cum interficere noluit. Nec hominem possumus dicere timuisse, quem acceperat in potestatem; nec Deum, qui dederat. Ubi ergo nec difficultas fuit occidendi, nec timor, dilectio profecit inimico. Ecce David ille bellator implevit praeceptum Christi, quod accepimus, ut diligamus inimicos. Atque utinam hoc imitarentur isti, qui humanum affectum misericordiae ad nescio quae crudelia deliramenta torserunt! Dum enim credunt panem plorare, quod fieri non potest, non eum porrigunt homini, quem plorantem vident. Fortassis dicant, sicut solent caeci jactare insana convicia, meliorem fuisse David qui pepercit inimico, quam Deum qui dederit ei occidendi potestatem: quasi vero Deus nescierit cui dederit hanc potestatem. Noverat utique voluntatem servi sui, sed ut caeteris etiam hominibus ad imitandum innotesceret ea quae in corde David jam Deo nota erat inimici dilectio, dedit illi in potestatem inimicum, quem nondum volebat occidi, propter certam rerum dispensationem, quam per illum impleri oportebat. Ita et David bonitas commendata est, ut haberent homines quod amarent; et Saülis regis malitia ad exitum digniorem dilata est, ut haberent homines quod timerent. 

:CAPUT XVIII. 1. De eo quod in Deuteronomio scriptum est: Si aure audieris vocem Domini Dei tui, benedictus es in agro tuo, benedictus es in prato tuo, benedictus fructus ventris tui, et fructus terrae tuae, et generationes jumentorum tuorum, et armentum boum tuorum, et grex ovium tuarum; benedictus es in introitu tuo et egressu (Deut. XXVIII, 1-6). Huic capitulo illud dicunt in Evangelio esse contrarium: Si quis vult me sequi, abneget semetipsum sibi, et tollat crucem suam, et sequatur me. Quid enim prodest homini, si totum mundum lucretur, animae autem suae detrimentum patiatur? Aut quam dabit homo commutationem pro anima sua (Matth. XVI, 24 et 26)? Sed ex illa regula ostenditur non esse contrarium, qua notum esse jam debet, carnali adhuc populo congruenter carnalia et temporalia praemia fuisse promissa, sed tamen ab uno Deo, cujus est creatura omnis et superior et inferior. Certe enim ipse Adimantus posuit testimonium de Evangelio, ubi Dominus ait: Nolite jurare, neque per coelum, quia thronus ejus est; neque per terram, quia scabellum est pedum ejus (Id. V, 35). Quod quidem et in veteribus Libris scriptum est: Coelum mihi thronus est, terra scabellum pedum meorum (Isai. LXVI, 1). Quid ergo mirum si bona throni sui dat spiritualiter sibi servientibus, et bona scabelli pedum suorum dat carnaliter sibi servientibus; cum spiritus superior sit, et caro inferior, sicut superiora sunt coelestia, et inferiora terrestria? Quanquam illa omnia, id est, ager, et pratum, et fructus ventris, et fructus terrae, et jumentorum, et armentum boum, et grex ovium possint etiam spiritualiter intelligi. Sed nunc ad rem non pertinet ista tractatio. Si autem in ipso Novo Testamento, cujus praemium et haereditas ad novum hominem pertinet, tamen et Dominus iisdem ipsis quos vult esse rerum temporalium contemptores, ut in Evangelio sibi serviant, promittit multiplicationem earumdem rerum in hoc saeculo, dicens quod accipient in hoc saeculo centies tantum, in saeculo autem venturo vitam aeternam (Matth. XIX, 29): sicut etiam in veteri Scriptura dicitur, Fideli homini totus mundus divitiarum est (Prov. XVII, sec. LXX). Unde exsultat Apostolus dicens, Quasi nihil habentes, et omnia possidentes (II Cor. VI, 10): si ergo in Novo Testamento praeter aeternam possessionem quae promittitur sanctis, hujus quoque possessionis quae transitura est, multiplicatio non subtrahitur, et tanto fit uberior, quanto contemptius possidetur; quanto magis in Veteri Testamento carnalis populi praemia talia esse debuerunt, ipso tamen uno et vero Deo gubernatore omnium temporum omnia pro tempore moderante et administrante. 2. Sed ne in solis Novi Testamenti libris isti arbitrentur haec esse contempta, audiant prophetam abjicientem talem felicitatem, et ad unum Dominum Deum confugiendum esse cantantem. Ita enim dicit: De gladio maligno erue me, et exime me de manu filiorum alienorum, quorum os locutum est vanitatem, et dextera eorum dextera iniquitatis. Quorum filii ipsorum velut novellae constabilitae in juventute sua. Filiae eorum compositae et ornatae velut similitudo templi. Cellaria eorum plena, eructantia ex hoc in hoc. Oves eorum fecundae, multiplicantes in exitibus suis; boves eorum crassae. Non est ruina sepis, nec exitus, neque clamor in plateis eorum. Beatum dixerunt populum cui haec sunt; beatus populus cujus Dominus Deus ipsius (Psal. CXLIII, 11-15). Attendant ergo quomodo irrideatur ista felicitas in hominibus impiis, et tota beatitudo in Deo solo inconcussa figatur. Illi enim dicunt beatum populum cui haec sunt; sed beatus populus cujus est Dominus Deus ipsius. Quod autem etiam illud contrarium esse putaverunt huic loco Veteris Testamenti, quod Dominus ait, Omnis qui confusus fuerit me aut verba mea in gente ista adultera et peccatrice, et Filius hominis confundetur illum, cum venerit in gloria Patris sui et laude sanctorum (Marc. VIII, 38); quod pertineat ad contemptum rerum temporalium non video. Quod si propterea pertinet, ne aliquis territus de talium rerum damnis, Christum confiteri aut erubescat, aut timeat, quid habent quod dicant? Dicimus ita esse ista munera Dei, ut tamen sint infima, et in comparatione salutaris confessionis, non solum amittenda, sed ultro etiam projicienda: carnalibus tamen haec amantibus, et nondum capientibus promissa coelestia, ne ab idolis et daemonibus ista peterent, utiliter a Domino Deo esse pollicita. 

:CAPUT XIX. 1. De eo quod scriptum est in Lege: Ego sum qui divitias do amicis meis, et paupertatem inimicis meis. Huic sententiae illud opponunt quod Dominus dicit, Beati pauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnum coelorum (Matth. V, 3): et, Vae vobis divitibus, quia percepistis consolationem vestram (Luc. VI, 24). Sed cur nolunt et alia in Evangelio contueri? Ubi enim scriptum est, Beati pauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnum coelorum; ibi sequitur, Beati mites, quoniam ipsi haereditate possidebunt terram. Ecce habent amicos Dei haereditate terrae divites fieri. Cum autem ad tantam egestatem dives ille redigitur, ut ab eo paupere quem neglexerat, digito brevi in aqua tincto arenti linguae suae humorem stillari deprecetur (Luc. XVI, 24), intelligant quomodo fiant pauperes inimici Dei, et id esse cognoscant quod in Lege scriptum est: Ego sum qui divitias do amicis meis, et paupertatem inimicis meis. 2. Nam istas divitias temporales et in veteri Scriptura esse contemptas et superius docui, et innumerabilibus locis qui legere voluerit, inveniet. Unde est etiam illud: Melius est modicum justo, super divitias peccatorum multas (Psal. XXXVI, 16). Et illud: Bonum mihi lex oris tui, super millia auri et argenti (Psal. CXVIII, 72). Et illud: Judicia Dei vera justificata in idipsum, desiderabilia super aurum et lapidem pretiosum multum (Psal. XVIII, 10). Et illud: Beatus vir qui invenit sapientiam, et immortalis qui videt prudentiam. Melius est enim illam mercari, quam auri et argenti thesauros. Pretiosior est autem lapidibus optimis, non resistit illi ullum malum; bene nota est omnibus appropinquantibus ei, et eis qui considerant eam diligenter. Omne autem pretiosum non est illi dignum (Prov. III, 13-15). Et illud: Propter hoc optavi, et datus est mihi sensus, et invocavi, et venit in me spiritus sapientiae. Et praeposui illam regnis et sedibus, et honestatem nihil esse duxi ad comparationem ipsius. Nec comparavi illi lapidem pretiosum: quoniam omne aurum in comparatione illius arena est exigua, et tanquam lutum aestimabitur argentum ad illam (Sap. VII, 7-9). Haec isti si aut legerent aut non impie legerent, viderent omnia in utriusque Testamenti scripturis, et ad expetendum et ad fugiendum, et ad sumendum et ad rejiciendum sibi concordantia et suis gradibus ordinata. 

:CAPUT XX. 1. De eo quod scriptum est in Lege: Si ambulaveritis in lege, et praecepta mea custodieritis; dabo pluvias tempore suo, et producet terra fructus suos, et arbores poma, et vindemiae tuae messibus succedent, et satio vindemiis: et saturabimini, et sedebitis in pace in terra vestra, et dormietis, et non erit qui vos terreat: et perdam omnem belluam ex terra vestra; et persequemini inimicos vestros, et cadent ante vos in gladio: et insequentur quinque ex vobis centum, et centum ex vobis persequentur decem millia, et concident inimici vestri ante vos in gladio: et veniam, et benedicam vos, et multiplicabo vos, et disponam vos. Manducabitis vetus quod inveteravit, et projicietis vetus ante novum (Levit. XXVI, 3-10). Jam neminem oportet postulare a nobis, ut haec ostendamus quam congruenter illi populo Deus promiserit. Multa enim de hac re diximus, et cui parva sunt, nimis tardus est. Sed tamen quod etiam huic loco de Novo Testamento dicunt esse contrarium: illud videlicet quod Dominus ait, Nolite portare aurum, neque argentum, neque nummos in zonis vestris; non peram in via, neque duas tunicas, neque calceamenta, neque virgam; dignus est enim operarius mercede sua (Matth. X, 9 et 10): quid mirum si haec Evangelistis donaverit? Numquid in hoc ministerium populus Judaicus vocabatur? Quae tamen omnia spiritualiter perscrutanda sunt, ne ipse Dominus hominibus impiis contra sua praecepta fecisse videatur, qui etiam loculos habebat, quibus ad necessarium victum pecunia portabatur (Joan. XII, 6). Nisi forte dicturi sunt in zonis habere pecuniam, peccatum esse; in loculis autem, non esse peccatum. Non autem ista jussa, sed permissa esse Apostolis, ex hoc intelligitur, quod apostolus Paulus manibus suis operatus victum quaerebat, non abusus ea potestate, sicut ipse loquitur, quam Dominus Evangelistis dedit (Act. XVIII, 3; I Cor. IV, 12; I Thess. II, 9, et II Thess. I, 8 et 9). Quod enim permittitur a Domino, etiam non facere licet: quod autem jubetur, nisi fiat peccatum est. 2. Addunt etiam de illo divite, cui Deus dixerat, Stulte, hac nocte a te animam tuam expetam; quae autem praeparasti, cujus erunt (Luc. XII, 20)? et dicunt non minus huic capitulo Legis esse contrarium: cum in isto inanitas irrisa sit vanae laetitiae, qui incerta illa pro certis habuit; populo autem Israel certam faciebat illam pollicitationem omnipotentia pollicentis. Unde apostolus Paulus scribens ad Timotheum, de divitibus saeculi hujus, quos noverat in Ecclesiae membris habere suum locum, ita loquitur: Divitibus hujus saeculi praecipe, non superbe sapere, neque sperare in incerto divitiarum, sed in Deo vivo, qui praestat nobis omnia abundanter ad fruendum: benefaciant, divites sint in operibus bonis, facile tribuant, communicent, thesaurizent sibi fundamentum bonum in futurum, ut apprehendant veram vitam (I Tim. VI, 17-19). Quis hic non intelligat non esse culpabile habere ista, sed amare et spem in eis ponere, et ea praeferre aut etiam conferre veritati, justitiae, sapientiae, fidei, bonae conscientiae, charitati Dei et proximi, quibus omnibus anima pia dives est in secretis suis coram oculis Dei? Sed ut diligatur Deus, qui diligentibus se ista cuncta et invisibilia et aeterna largitur, id est, se ipsum his omnibus plenum donat dilectoribus suis: ut ergo ipse diligatur, illo etiam tempore quo carnalis anima, carnis videlicet affectibus implicata, nisi temporalia desiderare non novit, persuadendum illi est, quod etiam ista Deus dat homini; quia et verum est, et utilissime creditur. Hoc populo Israel factum est per illas pollicitationes, quas imperitissime miseri derident, ut etiam in ipsis infimis rebus, quomodo possent, Deum diligere assuescerent, quamvis plus ibi operetur timor. Quae tamen omnia dona temporalia figurae sunt donorum aeternorum, et illa de inimicis victoria praesignat victoriam de diabolo et angelis ejus. 3. Et quod isti adjecerunt quasi contrarium Veteri Testamento, quod Apostolus loquitur, Deum non pugna et dissensione, sed pace delectari (I Cor. XIV, 33): sciant talem Deum praedicari in Scripturis illis, cui pacem suam nemo possit auferre; non qualem ipsi praedicant, qui timens ne irrueret bellum regionibus suis, membra sua longe misit, ut peregrina bella tolerarent, et postea liberari atque purgari victa et inquinata non possent. In natura vero humana, quae peccato in inferiora defluxit, ita Deus pace delectatur, ut non relinquat libramenta justitiae, nec pacem quam diligit velit calcari a peccantibus, sed amari a certantibus, apprehendi a victoribus, et ea carnalibus figurata promittere, spiritualibus aperta monstrare. 

:CAPUT XXI.
De eo quod scriptum est in Deuteronomio: Maledictus omnis qui in ligno pependerit (Deut. XXI, 23). Licet saepe a Manichaeis ista quaestio ventilata sit, non video tamen quid habeat huic sententiae contrarium quod ex Evangelio Adimantus opponendum putavit, ubi Dominus ait. Si vis perfectus esse, vende omnia quaecumque possides, et divide pauperibus, et tolle crucem tuam, et sequere me (Matth. XIX, 21, et XVI, 24). Hic praeterquam quod crucem nominat, nihil attendit esse contrarium ei quod dictum est, Maledictus omnis qui in ligno pependerit: quasi vero talem crucem possit quisque tollere et sequi Dominum. Sed illa tollitur, cum sequimur Dominum, de qua dicit Apostolus: Qui autem Jesu Christi sunt, carnem suam crucifixerunt cum passionibus et concupiscentiis (Galat. V, 24). Tali enim cruce vetus homo, id est, vetus vita perimitur, quam de Adam traximus, ut quod in illo fuit voluntarium, in nobis fieret naturale. Quod ostendit Apostolus dicens: Fuimus et nos aliquando natura filii irae, sicut et caeteri (Ephes. II, 3). Si ergo vetus vita de Adam, unde et nomine veteris hominis vetus vita significatur; quid absurdum habet, quod in veterem hominem maledictum prolatum est, quem Dominus suspendit in ligno? Quia ex ipsa successione mortalitatem gestavit, de virgine Maria mortaliter natus, habens carnem non peccatricem, sed tamen similitudinem gerentem peccati (Rom. VIII, 3); quia mori poterat, et mors de peccato est. Unde etiam est illud: Scientes quia vetus homo noster simul confixus est cruci cum illo, ut evacuetur corpus peccati (Id. VI, 6). Non ergo Dominus per linguam Moysi famuli Dei, sed mors ipsa meruit maledictum, quam Dominus noster suscipiendo evacuavit. Mors itaque illa pependit in ligno, quae per mulierem ad hominem serpentina persuasione pervenit. Unde etiam serpentem, ad significationem ipsius mortis, Moyses in eremo exaltavit in ligno. Et quoniam a mortiferis cupiditatibus per fidem sanamur crucis Domini, qua cruce mors ligno suspensa est; propterea qui serpentum morsibus venenabantur, conspecto serpente qui fixus erat atque exaltatus in ligno, continuo sanabantur (Num. XXI, 9). Huic sacramento ipse Dominus attestatus est dicens: Sicut enim Moyses exaltavit serpentem in eremo, ita exaltari oportet Filium hominis (Joan. III, 14). Suscipiendo autem ignominiosissimum apud homines mortis genus Dominus noster, Jesus Christus, hoc est, mortem crucis, commendavit nobis dilectionem suam, ut merito Apostolus diceret, accendens nos in ejus charitatem: Christus nos redemit de maledicto Legis, factus pro nobis maledictum. Scriptum est enim: Maledictus omnis qui pendet in ligno (Galat. III, 13). Ut non solum nullam mortem, sed etiam nullum mortis genus Christiana libertas, sicut Judaica servitus, formidaret.

:CAPUT XXII.
De homine quem lapidari Deus jussit, qui sabbato inventus est ligna colligere (Num. XV, 35). Dominus in Evangelio ubi hominis manum aridam sanavit die sabbati (Matth. XII, 10-13), divinum opus fecit, non humanum; nec ab otio recessit qui jussit et factum est. Et ideo non est simile hoc factum ligna colligenti, quod facere cum inventus esset homo die sabbati, jussu Dei lapidatus est. De servili autem observatione sabbati, et de vindicta temporalis mortis, jam multa dicta sunt. Sicut enim tempore charitatis bonitas, sic tempore timoris severitas Dei maxime commendatur. Et cum adhuc non oporteret ante adventum Domini nudare populo legitimarum sacramenta figurarum, non invitabantur significata intelligere, sed jussa cogebantur implere: nondum enim Deo inhaerebant per spiritum, sed per carnem legi serviebant. Miror autem quod isti plangunt lapidatum hominem Dei praecepto, quia contra jussum Legis ligna collegit, et non plangunt arborem arefactam verbo Christi (Id. XXI, 19), quae contra nullum praeceptum fecerat; cum talem animam arboris esse credant, qualem hominis.

:CAPUT XXIII.
De eo quod scriptum est: Mulier tua sicut vinea frondescens, et filii tui ut novellae olivarum in circuitu mensae tuae, et videbis filios filiorum tuorum; et scies quia hoc modo benedicitur homo qui timet Dominum (Psal. CXXVII, 2-4). Hoc per prophetam figurate dictum, et ad significationem Ecclesiae pertinere Manichaei non intelligunt, et putant contrarium esse quod in Evangelio Dominus de spadonibus ait, qui se ipsos castrant propter regnum coelorum (Matth. XIX, 12). Sed nos jam et de viro, et de uxore, et de spadonibus, quantum satis fuit, in tertio capitulo disseruimus.

:CAPUT XXIV.
De eo quod scriptum est apud Salomonem: Imitare formicam, et intuere diligentiam ejus, quia ab aestatis tempore usque ad hiemem colligit sibi alimonias (Prov. VI, 6, 8). Neque hoc intelligunt Manichaei spiritualiter esse accipiendum, et putant praeceptum esse ut thesaurizemus in terra, aut etiam curemus haec horrea, quae sine ullo praecepto multum homines implere festinant. Et ideo illud Adimantus ex Evangelio dicit adversum esse huic sententiae, ubi Dominus ait: Nolite cogitare de crastino (Matth. VI, 34). Sed neque hoc intelligunt ad id pertinere, ut temporalia non amemus, neque timeamus ne nobis desint necessaria, et propter ipsa conquirenda vel Deo vel hominibus serviamus. Nam si hoc ideo dictum est, ut non servetur panis in crastinum, magis hoc implent vagi Romanorum, quos Passivos appellant, qui annona quotidiana satiato ventre, aut donant statim quod restat, aut projiciunt, quam vel Domini discipuli, qui etiam cum ipso Domino coeli et terrae in terra ambulantes loculos habebant; vel Paulus apostolus, qui omnium terrenorum contemptor, sic tamen gubernavit ea quae praesenti vitae erant necessaria, ut etiam de viduis praeceperit dicens, Si quis fidelis habet viduas, sufficienter tribuat illis, ut non gravetur Ecclesia, quo veris viduis sufficere possit (I Tim. V, 16). Sed tamen illud de formica ita positum est, ut quemadmodum illa aestate colligit unde in hieme pascatur, sic unusquisque Christianus in rerum tranquillitate, quam significat aestas, colligat verbum Dei, ut in adversitate et tribulationibus, quae hiemis nomine significantur, habeat unde spiritualiter vivat. Non enim in pane solo vivit homo, sed in omni verbo Dei (Deut. VIII, 3, et Matth. IV, 4). Si autem hoc eos movet, quod in terra condit formica quod colligit; irascantur etiam illi thesauro quem Dominus in agro dicit inventum (Matth. XIII, 44).

:CAPUT XXV.
De eo quod scriptum est in Osee: Da illis ventrem vacuum et ubera arida: mortifica semen ventris ipsorum, ne pariant (Osee IX, 14). Et haec prophetica locutio est utique figurata. Nam et ventrem non carneum intelligunt in Evangelio, cum legunt: Flumina aquae vivae fluent de ventre ejus (Joan. VII, 38). Et ubera quaedam habebat Apostolus, cum diceret, Lac vobis potum dedi, non escam (I Cor. III, 2): et iterum, Factus sum parvulus in medio vestrum, tanquam si nutrix fovens filios suos (I Thess. II, 7). Et Galatas ad carnalia declinantes iterum parturit, donec Christus in eis formetur (Galat. IV, 19). Et ideo huic propheticae sententiae non repugnat quod Adimantus posuit ex Evangelio, quod in resurrectione a mortuis, neque nubent, neque uxores ducent, neque morientur, sed sunt ut Angeli Dei (Matth. XXII, 30). Nam hoc est utique quod accipiunt etiam spadones, de quibus Isaias loquitur: Locum nominatum multo meliorem filiorum et filiarum, nomen aeternum dabo eis, inquit (Isai. LVI, 5). Non ergo isti arbitrentur in solo Evangelio tale praemium promitti sanctis: ventremque vacuum et ubera arida et mortificatum semen, ne pariant, intelligant de his esse dictum de quibus dicit Apostolus, Sicut enim Iamnes et Iambres restiterunt Moysi, sic et isti resistunt veritati, homines mente corrupti, reprobi circa fidem: sed ultra non proficient; dementia enim eorum manifesta erit omnibus, sicut et illorum fuit (II Tim. III, 8 et 9). Cum ergo ultra non proficient, tunc habebunt ventrem vacuum, et ubera arida, et mortificatum semen. In qua sententia se isti tanquam in speculo dignentur inspicere.

:CAPUT XXVI.
De eo quod scriptum est in Amos propheta: Si fieri potest ut ambulantes duo in via minime se agnoscant, et leo sine praeda ad catulum suum revertatur; si decidet avis sine aucupe in terram, si tendunt muscipulam sine causa, ut nihil capiant; si dabit sonum tuba in civitate, ut plebs non terreatur: ita etiam malum aliquod in civitate non perpetratur, quod Dominus non faciet (Amos III, 3-6). Malum hoc loco non peccatum, sed poena intelligenda est. Dupliciter enim appellatur malum; unum quod homo facit, alterum quod patitur: quod facit, peccatum est; quod patitur, poena. De poenis ergo loquebatur Propheta, cum hoc diceret. Divina enim providentia cuncta moderante et gubernante, ita homo male facit quod vult, ut male patiatur quod non vult. Sic autem isti accusant Prophetam ista dicentem, quasi in Evangelio non legerint: Nonne duo passeres asse veneunt, et unus ex his non cadit in terram sine Patris vestri voluntate (Matth. X, 29)? Ita ergo Deus malum facit, quod non ipsi Deo malum est, sed eis in quos vindicat. Itaque ipse, quantum ad se pertinet, bonum facit; quia omne justum bonum est, et justa est illa vindicta. Et ideo non est contrarium, quod Adimantus objicit dixisse Dominum: Arbor bona fructus bonos facit; mala autem arbor malos fructus facit (Id. VII, 17). Quamvis enim malum sit gehenna damnato; justitia tamen Dei bona est, et ipse fructus est ex arbore bona. Ille autem malis peccatorum suorum thesaurizat sibi iram in die irae et revelationis justi judicii Dei, qui reddet unicuique secundum opera sua (Rom. II, 5, 6). Quanquam istae duae arbores manifestissime in similitudine duorum hominum positae sint, id est, justi et injusti: quia nisi quisque voluntatem mutaverit, bonum operari non potest. Quod in nostra potestate esse positum, alio loco docet, ubi ait: Aut facite arborem bonam, et fructum ejus bonum; aut facite arborem malam, et fructum ejus malum. Illis enim hoc dicit, qui putabant se bona loqui posse, cum essent mali, hoc est, bonos fructus facere, cum essent arbores malae. Sic enim et subjungit: Hypocritae, quomodo potestis bona loqui, cum mali sitis (Matth. XII, 33, 34)? Mala ergo arbor fructus bonos facere non potest: sed ex mala fieri bona potest, ut bonos fructus ferat. Fuistis enim aliquando tenebrae, inquit Apostolus; nunc autem lux in Domino. Tanquam si diceret, Fuistis aliquando arbores malae, et ideo non poteratis tunc nisi malos fructus facere: nunc autem lux in Domino, id est, et jam facti arbores bonae, date fructus bonos; quod sequitur dicens, Sicut filii lucis ambulate: fructus enim luminis est in omni justitia et veritate; probantes quid sit beneplacitum Domino (Ephes. V, 8-10). Nam et in ipso Evangelii capitulo, si non studio malevolentiae fugeret Adimantus, posset advertere quomodo dicatur Deus malum facere. Ibi enim ait Dominus, quod etiam iste commemoravit: Omnis arbor quae non facit fructus bonos, excidetur, et in ignem mittetur (Matth. VII, 19). Haec sunt mala quae Deus facit, id est, peccatoribus poenas, quod in ignem mittet arbores, quae in malitia perseverantes fieri bonae noluerint, cum hoc ipsis arboribus malum sit. Deus autem, ut saepe dixi, non dat fructus malos, quia justitiae fructus est vindicta peccati.

:CAPUT XXVII.
De eo quod in Isaia propheta scriptum est: Ego sum Deus qui facio pacem, et constituo mala (Isai. XLV, 7). Etiam hoc eadem regula solvitur. Non enim reprehendit Adimantus quod dixit Deus, facio pacem; sed quod dixit, constituo mala. Cum Paulus apostolus haec duo similiter uno in loco etiam latius tractaverit dicens, Vides ergo bonitatem et severitatem Dei: in eos quidem qui ceciderunt, severitatem; in te autem bonitatem, si permanseris in bonitate: alioquin et tu excideris, et illi si non permanserint in incredulitate, inserentur. Potens est enim Deus iterum inserere illos (Rom. XI, 22 et 23). In hoc sermone apostolico satis apparet bonitas Dei, secundum quam dixit Isaias, Ego sum Deus qui facio pacem; et severitas, secundum quam dixit, constituo mala. Simul etiam ostendit in nostra potestate esse, ut vel inseri bonitate ipsius, vel excidi severitate mereamur. Non ergo est Isaiae contrarium Evangelium, sicut putat, vel potius putari cupit Adimantus, ubi Dominus ait: Beati pacifici, quia filii Dei vocabuntur (Matth. V, 9). Vel ex ipsa enim parte debuit agnoscere, etiam Isaiam scire filios Dei esse pacificos, quia per eum dixit Deus, Ego sum qui facio pacem. Sed cum in alia parte ad male intelligendum oculum fixit, in altera se ipse excaecavit. Quod si vellet alius similiter caecus dicere bonum esse Vetus Testamentum, ubi dicit Deus, Nolo mortem peccatoris, quantum ut revertatur et vivat (Ezech. XXXIII, 11); malum autem esse Novum Testamentum, ubi dicit Christus, Ite in ignem aeternum, qui praeparatus est diabolo et angelis ejus (Matth. XXV, 41): nonne in foveam cadens omnes qui se sequerentur, indoctos et Scripturarum ignaros in imperitiae caecitatem germinante malitia secum pariter praecipitaret? Qui autem oculo pio legit, et in Novo Testamento invenit quod isti accusant in Vetere, et in Vetere quod laudant in Novo.

:CAPUT XXVIII. 1. De eo quod scriptum est in Isaia: Et factum est eo anno quo mortuus est Ozias rex, vidi Dominum sedentem in sede altissima; et plena erat domus gloriae ipsius, et in circumitu Seraphim stabant, senas alas habentes, et binis quidem operiebant faciem ipsius, binis vero pedes (Isai. VI, 1 et 2). Huic loco illud opponit Adimantus, quod ait Apostolus: Regi autem saeculorum invisibili honor et laus in saecula (I Tim. I, 17). In qua quaestione quaerendum est, quid ei visum fuerit; vel in illa visione Isaiae binas alas praetermittere, quibus volabant Seraphim, dicentes. Sanctus, sanctus, sanctus Dominus Deus sabaoth: vel in Apostoli verbis non totum dicere. Nam ita dicit Apostolus: Regi autem saeculorum invisibili, incorruptibili, soli Deo honor et gloria in saecula saeculorum. An forte timuit ne Trinitatis commemoratio commendaret Prophetam lectori, et aliquid magnum ibi latere suspicaretur? Ter enim dicitur, Sanctus, sanctus, sanctus Dominus Deus sabaoth. In Apostolo autem forte vidit, quod si dixisset, incorruptibili Deo; responderetur illi quod nunc istis dicimus: Quid ergo incorruptibili Deo factura erat gens tenebrarum, si cum ea pugnare noluisset? Aut si forte mendosos codices legerat, aut iste mendosus est ubi nos ipsum Adimantum legimus, non est diutius de re dubia disserendum: sed jam quaerendum est quomodo et Propheta dixerit vidisse se Deum in sede altissima, et apostolus Paulus verum dixerit, invisibilem Deum. Interrogo itaque istos utrum invisibilia possint conspici. Si dicunt posse; quid ergo calumniantur, si Deum invisibilem Propheta conspexit? Si autem dicunt non posse; ipsi Apostolo potius calumnientur, si audent, qui ait: Invisibilia enim Dei, a constitutione mundi, per ea quae facta sunt, intellecta conspiciuntur (Rom. I, 20). Ipse enim dixit esse invisibilia; et ipse rursus dicit, conspiciuntur. Nonne hic coguntur fateri oculis corporeis esse invisibilia, menti vero esse visibilia? Sic igitur et Propheta Deum, qui corporaliter invisibilis est, non corporaliter, sed spiritualiter vidit. 2. Nam multa genera visionis in Scripturis sanctis inveniuntur. Unum, secundum oculos corporis; sicut vidit Abraham tres viros sub ilice Mambre (Genes. XVIII, 1), et Moyses ignem in rubo (Exod. III, 2), et discipuli transfiguratum Dominum in monte inter Moysen et Eliam (Matth. XVII, 2, 3): et caetera hujusmodi. Alterum, secundum quod imaginamur ea quae per corpus sentimus: nam et pars ipsa nostra cum divinitus assumitur, multa revelantur, non per oculos corporis, aut aures, aliumve sensum carnalem; sed tamen his similia, sicut vidit Petrus discum illum submitti e coelo cum variis animalibus (Act. XI, 5, 6). Ex hoc genere est etiam istud Isaiae, quod imperitissime impii reprehendunt. Non enim Deum forma corporea circumterminat: sed quemadmodum figurate, non proprie, multa dicuntur; ita etiam figurate multa monstrantur. Tertium autem genus visionis est secundum mentis intuitum, quo intellecta conspiciuntur veritas atque sapientia: sine quo genere illa duo quae prius posui, vel infructuosa sunt, vel etiam in errorem mittunt. Cum enim ea, quae sive corporeis sensibus, sive illi parti animae quae corporalium rerum imagines capit, divinitus demonstrantur, non solum sentiuntur his modis, sed etiam mente intelliguntur, tunc est perfecta revelatio. Ex hoc tertio genere est visio illa quam commemoravi, dicente Apostolo, Invisibilia enim Dei, a constitutione mundi, per ea quae facta sunt, intellecta conspiciuntur. Hac visione videtur Deus, cum per pietatem fidei et per agnitionem Dei morum optimorum corda mundantur. Quid enim profuit Balthasari regi, quod manum scribentem ante oculos suos in pariete conspexit? Cui visioni quia non potuit adjungere mentis aspectum, quaerebat adhuc videre quod viderat. Tali autem acie luminis, qua ista intelliguntur, Daniel praeditus, mente vidit, quod ille viderat corpore (Dan. V). Rursus illa parte animi, quae imagines corporum capit, vidit somnium Nabuchodonosor rex: et quoniam non habebat idoneum oculum mentis ad melius videndum quod viderat, id est, ad intelligendum quod viderat, ideo ad interpretandum visum suum, aspectum quaesivit alienum, ejusdem scilicet Danielis: cui tamen aperienti ut certam accommodaret fidem, etiam ipsum somnium ut sibi diceretur exegit. Daniel autem revelante sancto Dei Spiritu, et quid ille vidisset in somnis ea parte vidit qua corporum capiuntur imagines, et quid significaret mente conspexit (Id. II). Non est autem propheta veri Dei et summi, qui oblata divinitus visa, vel solo corpore, vel etiam illa parte spiritus videt qua corporum capiuntur imagines, et mente non videt. Sed plerumque in Scripturis sic posita inveniuntur, quemadmodum visa sunt, non etiam quemadmodum intellecta sunt; ut mentis visio, in qua totus fructus est, exercendis lectoribus servaretur. Sed ex multis quae aperte sunt scripta, manifestatur nobis quomodo illa intellexerint, quae sic in libris posuerunt, quomodo figurate illis demonstrata sunt. Ad duo enim genera illa visionis pertinent figuratae demonstrationes: ad mentis autem, id est, ad intelligentiae visionem simplex et propria pertinet revelatio rerum intellectarum atque certarum. Omnia tamen haec genera mirificis et ineffabilibus distributionibus exhibet atque moderatur Spiritus sanctus summae incommutabilisque sapientiae. Sed isti miseri sunt qui calumniantur Prophetae dicenti quod Deum viderit, objicientes apostolicam sententiam, ubi invisibilem dixit. Si enim alter objiciat huic apostolico verbo evangelicum verbum, quo Dominus ait, Beati mundi cordes, quoniam ipsi Deum videbunt (Matth. V, 8); quomodo respondebunt posse invisibilem videri? Verbo enim premunt imperitos, et quatenus invisibilis Deus dictus sit, etsi cognoscunt, cognosci timent. Tanta est pernicies animorum, qui cum vincere hominem volunt, ab errore vincuntur.</text>
      <sha1>n83j1w9dgx1o9rria7zhru921rge3q9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>De utilitate credendi (ed. Migne)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>52120</id>
    <revision>
      <id>223862</id>
      <parentid>212192</parentid>
      <timestamp>2024-12-19T13:33:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Mizardellorsa</username>
        <id>3917</id>
      </contributor>
      <origin>223862</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="78218" sha1="g6wik0c7gr31nertu365ut7i9si0kwo" xml:space="preserve">{{titulus2
|Scriptor= Aurelius Augustinus
|OperaeTitulus= De utilitate credendi     
|OperaeWikiPagina=De utilitate credendi (ed. Migne)
|Annus= Saeculo V
|SubTitulus= (ed. Migne) XLII
|Genera=Theologia
|Editio=Migne 1841
|Fons=[http://www.mlat.uzh.ch/MLS/xanfang.php?tabelle=Augustinus_Hipponensis_cps2&amp;corpus=2&amp;lang=0&amp;allow_download=0 Corpus Corporum] 
}}

'''[[Patrologia Latina/42|Migne ''Patrologia Latina'' Tomus 42]]'''

''AugHip.DeUtCr 42 Augustinus Hipponensis354-430 Parisiis J. P. Migne 1841 early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin orthography latin'' 

'''De utilitate credendi'''

Contra Manichaeos disputat, probatque ipsos sacrilege ac temere in eos invehi, qui catholicae fidei auctoritatem sequentes, ad mysteriorum intelligentiam sese illius subsidio comparant, dum ea credunt quae nondum valent animo percipere. Sed imprimis ostendit Vetus Testamentum perperam ab iisdem haereticis reprehendi.

CAPUT PRIMUM. 

1. Quo consilio haec Honorato scribat. Haereticus et haereticis credens, non idem. 

Operis argumentum. Quomodo per Manichaeos Augustinus deceptus evaserit. Manichaeorum dictum in suae sectae desertores. Si mihi, Honorate, unum atque idem videretur esse, haereticus, et credens haereticis homo, tam lingua quam stilo in hac causa conquiescendum mihi esse arbitrarer. Nunc vero cum inter haec duo plurimum intersit: quandoquidem haereticus est, ut mea fert opinio, qui alicujus temporalis commodi, et maxime gloriae principatusque sui gratia, falsas ac novas opiniones vel gignit vel sequitur; ille autem qui hujusmodi hominibus credit, homo est imaginatione quadam veritatis ac pietatis illusus: cum haec ergo ita sint, non putavi apud te silendum esse, quid mihi de invenienda ac retinenda veritate videatur; cujus, ut scis, ab ineunte adolescentia magno amore flagravimus. Sed res est longe remota a vanorum hominum mentibus, qui nimis in haec corporalia progressi atque lapsi, nihil aliud putant esse, quam quod istis quinque notissimis nuntiis corporis sentiunt; et quas ab his plagas atque imagines acceperunt, eas secum volvunt, etiam cum conantur recedere a sensibus; et ex earum mortifera et fallacissima regula ineffabilia penetralia veritatis rectissime se metiri putant. Nihil est facilius, mi charissime, quam non solum se dicere, sed etiam opinari verum invenisse: sed quam reipsa difficillimum sit, agnosces, ut confido, his litteris meis. Quae ut tibi prosint, aut certe nihil obsint, omnibusque omnino quorum in manus forte devenerint, et rogavi Deum, et rogo; et spero ita fore, si bene mihi conscius sum, quod ad hunc stilum pio et officioso animo, non vani nominis appetitione ac nugatoriae ostentationis accessi. 2. Est igitur mihi propositum, ut probem tibi, si possim, quod Manichaei sacrilege ac temere invehantur in eos qui catholicae fidei auctoritatem sequentes, antequam illud verum, quod pura mente conspicitur, intueri queant, credendo praemuniuntur, et illuminaturo praeparantur Deo. Nosti enim, Honorate, non aliam ob causam nos in tales homines incidisse, nisi quod se dicebant, terribili auctoritate separata, mera et simplici ratione eos qui se audire vellent introducturos ad Deum, et errore omni liberaturos. Quid enim me aliud cogebat, annos fere novem, spreta religione quae mihi puerulo a parentibus insita erat, homines illos sequi ac diligenter audire; nisi quod nos superstitione terreri, et fidem nobis ante rationem imperari dicerent, se autem nullum premere ad fidem, nisi prius discussa et enodata veritate? Quis non his pollicitationibus illiceretur, praesertim adolescentis animus cupidus veri, etiam nonnullorum in schola doctorum hominum disputationibus superbus et garrulus: qualem me tunc illi invenerunt, spernentem scilicet quasi aniles fabulas, et ab eis promissum, apertum et sincerum verum tenere atque haurire cupientem? Sed quae rursum ratio revocabat, ne apud eos penitus haererem, ut me in illo gradu quem vocant Auditorum tenerem, ut hujus mundi spem atque negotia non dimitterem; nisi quod ipsos quoque animadvertebam plus in refellendis aliis disertos et copiosos esse, quam in suis probandis firmos et certos manere? Sed de me quid dicam, qui jam catholicus christianus eram? quae nunc ubera, post longissimam sitim pene exhaustus atque aridus, tota aviditate repetivi, eaque altius flens et gemens concussi et expressi, ut id manaret quod mihi sic affecto ad recreationem satis esse posset, et ad spem reducendam vitae ac salutis. Quid ergo de me ipso dicam? Tu nondum christianus, qui hortatu meo, cum eos vehementer exsecrareris, vix adductus es ut audiendi tibi atque explorandi viderentur, qua, quaeso, alia re delectatus es, recordare, obsecro te, nisi magna quadam praesumptione ac pollicitatione rationum? Sed quia diu multumque de imperitorum erroribus latissime ac vehementissime disputabant, quod cuivis mediocriter erudito esse facillimum, sero didici: si quid etiam suorum nobis inserebant, necessitate retinendum, cum alia non occurrerent in quibus acquiesceremus, arbitrabamur. Itaque nobis faciebant quod insidiosi aucupes solent qui viscatos surculos propter aquam defigunt, ut sitientes aves decipiant. Obruunt enim, et quoquo modo cooperiunt alias quae circa sunt aquas, vel inde etiam formidolosis molitionibus deterrent, ut in eorum dolos, non electione, sed inopia decidant. 3. Sed cur non ipse mihi respondeo, quod istae lautae ac lepidae similitudines atque hujusmodi reprehensiones, in omnes qui aliquid docent, a quovis adversario effundi urbanissime ac dicacissime possunt? Sed ob hoc putavi aliquid tale inserendum litteris meis, ut eos admoneam, desinant talibus agere: ut quemadmodum ille ait, separatis nugis locorum communium, res cum re, causa cum causa, ratio cum ratione confligat ( Cicero ). Quare desinant dicere illud, quod in ore habent quasi necessarium, cum eos quisque deseruerit qui diutius audisset, Lumen per illum transitum fecit. Vides enim tu, mea maxima cura (nam de illis non nimis aestuo), quam hoc inane et facillimum ad reprehendendum cuivis esse possit. Itaque hoc discutiendum dimitto prudentiae tuae. Non enim vereor ne me arbitreris inhabitatum lumine, cum vitae hujus mundi eram implicatus, tenebrosam spem gerens, de pulchritudine uxoris, de pompa divitiarum, de inanitate honorum caeterisque noxiis et perniciosis voluptatibus. Haec enim omnia, quod te non latet, cum studiose illos audirem, cupere et sperare non desistebam. Neque hoc eorum doctrinae tribuo: fateor enim et illos sedulo monere, ut ista caveantur. Sed modo me dicere desertum lumine, cum ab his omnibus umbris rerum me averterim, soloque victu ad valetudinem corporis necessario contentus esse decreverim, illustratum autem atque fulgentem fuisse, cum ista diligerem et his involutus tenerer, hominis est, ut mitissime dicam, minus acute considerantis res, de quibus loqui multum amat. Sed veniamus ad causam, si placet. 

CAPUT II. 

4. Manichaei Vetus Testamentum reprehendunt apud imperitos. 

Nam bene nosti quod reprehendentes Manichaei catholicam fidem, et maxime Vetus Testamentum discerpentes et dilaniantes, commovent imperitos: qui profecto nesciunt quatenus sint accipienda illa, et quemadmodum hausta utiliter in venas quasi vagientium adhuc animarum medullasque descendant. Et quia sunt ibi quaedam quae suboffendant animos Ignaros et negligentes sui, quae maxima turba est, populariter accusari possunt: defendi autem populariter, propter mysteria quae his continentur, non a multis admodum possunt. Qui vero pauci hoc facere noverunt, non amant propatula et famigerula quaedam in disputatione certamina; et ob hoc minime noti sunt, nisi his qui eos instantissime requirunt. De hac igitur Manichaeorum temeritate, qua Vetus Testamentum et catholicam fidem reprehendunt, accipe, obsecro, quae me moveant. Opto autem ac spero te hoc animo accepturum, quo a me dicuntur. Scit autem Deus, cui nota sunt arcana conscientiae meae, nihil me in hoc sermone malitiose agere: sed ut existimo accipiendum esse, veri probandi causa: cui uni rei vivere jam diu statuimus, et incredibili sollicitudine; ne mihi errare vobiscum facillimum fuerit, iter autem rectum tenere vobiscum sit, ne durius loquar difficillimum. Sed praesumo quod et in hac spe, qua spero vos viam sapientiae mecum obtenturos, non me deseret ille cui sacratus sum: quem dies noctesque intueri conor; et quoniam propter peccata mea propterque consuetudinem plagis veternosarum opinionum sauciatum oculum animae gerens, invalidum me esse cognosco, saepe rogo cum lacrymis. Et quemadmodum post longam caecitatem ac tenebras luminibus vix apertis, et adhuc lucem palpitando atque aversando, quam tamen desiderant, recusantibus, praesertim si eis solem istum quispiam conetur ostendere: ita mihi nunc evenit, non neganti esse ineffabile quiddam et singulare animae bonum quod mente videatur; et me ad contemplandum nondum esse idoneum cum fletu et gemitu confitenti. Non me ergo deseret, si nihil fingo, si officio ducor, si veritatem amo, si amicitiam diligo, si multum metuo ne fallaris. 

CAPUT III. 

5. Quadruplex scripturas Veteris Testamenti tractandi ratio. 

Historia et aetiologia in Scripturis. Analogia. Allegoria. Lex non necessaria nisi iis quibus utilis est servitus ac timor. Mysteria in veteri Lege velata. Omnis igitur Scriptura, quae Testamentum Vetus vocatur, diligenter eam nosse cupientibus quadrifaria traditur; secundum historiam, secundum aetiologiam, secundum analogiam, secundum allegoriam. Ne me ineptum putes, graecis nominibus utentem. Primum quia sic accepi, nec tibi hoc aliter audeo intimare quam accepi. Deinde tu quoque animadvertis, non esse harum rerum apud nos usitata nomina: quae si fabricassem interpretando, essem profecto ineptior; si autem circumloquerer, minus essem in disserendo expeditus. Id tantum oro credas, quoquo modo errem, nihil a me inflato ac tumido fieri. Secundum historiam ergo traditur, cum docetur quid scriptum, aut quid gestum sit; quid non gestum, sed tantummodo scriptum quasi gestum sit. Secundum aetiologiam, cum ostenditur quid qua de causa vel factum vel dictum sit. Secundum analogiam, cum demonstratur non sibi adversari duo Testamenta, Vetus et Novum. Secundum allegoriam, cum docetur non ad litteram esse accipienda quaedam quae scripta sunt, sed figurate intelligenda. 6. His omnibus modis Dominus noster Jesus Christus et Apostoli usi sunt. Nam de historia illud sumptum est, cum objectum esset, quod die sabbati discipuli ejus spicas evulsissent: Non legistis, inquit, quod fecit David, cum esuriret, et qui cum eo erant; quomodo intravit in domum Dei, et panes propositionis manducavit, quos non licebat ei manducare, neque eis qui cum eo erant, nisi solis sacerdotibus (Matth. XII, 3, 4)? Ad aetiologiam vero illud pertinet, quod cum Christus prohibuisset uxorem abjici, nisi fornicationis causa, relatumque esset ab interrogantibus, Moysen libello dato repudii permisisse licentiam: Hoc, inquit, Moyses fecit propter duritiam cordis vestri (Id. XIX, 8). Hic enim causa reddita est cur illud a Moyse pro tempore bene permissum sit; ut hoc quod Christus praecipiebat, alia jam tempora demonstrare videretur. Horum autem temporum vices, atque ordinem mira quadam divinae providentiae dispositione digestum atque compositum, longum est explanare. 7. Jam porro analogiam, qua utriusque Testamenti congruentia perspicitur, quid ego dicam usos fuisse omnes quorum auctoritati illi cedunt; cum secum ipsi considerare possint, quam multa soleant dicere immissa esse Scripturis divinis a nescio quibus corruptoribus veritatis? Quae vox mihi semper quidem, etiam cum eos audirem, invalidissima visa est: nec mihi soli, sed etiam tibi (nam bene memini) et nobis omnibus, qui paulo majorem diligentiam in judicando habere conabamur, quam turba credentium. Nunc vero posteaquam mihi sunt exposita atque enodata multa, quae me maxime movebant, ea scilicet in quibus illorum plerumque se jactat, et quo securius sine adversario, eo effusius exsultat oratio; nihil mihi videtur ab eis impudentius dici, vel ut mitius loquar, incuriosius et imbecillius, quam Scripturas divinas esse corruptas: cum id nullis in tam recenti memoria exstantibus exemplaribus possint convincere. Si enim dicerent eas sibi penitus accipiendas non putasse, quod ab his essent conscriptae, quos verum scripsisse non arbitrarentur; esset utcumque tergiversatio eorum rectior, vel error humanior. Hoc enim de illo libro fecerunt, qui Actus Apostolorum inscribitur. Quod eorum consilium, cum mecum ipse pertracto, nequeo satis mirari. Non enim sapientiam hominum in hac re, sed cor mediocre desidero. Tanta enim liber iste habet, quae similia sint his quae accipiunt, ut magnae stultitiae mihi videatur, non et hunc accipere, et si quid ibi eos offendit, falsum atque immissum dicere. Aut si talis oratio impudens est, sicuti est, cur in Pauli Epistolis, cur in quatuor Evangelii libris ea valere aliquid putant, in quibus haud scio an multo plura sint proportione, quam in illo libro esse potuerunt, quae a corruptoribus interjecta credi volunt? Sed nimirum illud est quod mihi videtur, quod peto placidissimo et serenissimo judicio mecum consideres. Nosti enim quod auctoris sui Manichaei personam in Apostolorum numerum inducere molientes, dicunt Spiritum sanctum, quem Dominus discipulis se missurum esse promisit, per ipsum ad nos venisse. Itaque si illos Actus Apostolorum acciperent, in quibus evidenter adventus sancti Spiritus praedicatur (Act. II, 2-4), non invenirent quomodo id immissum esse dicerent. Volunt enim nescio quos corruptores divinorum Librorum ante ipsius Manichaei tempora fuisse; corrupisse autem illos qui Judaeorum legem Evangelio miscere cupiebant. Hoc autem de Spiritu sancto dicere nequeunt, nisi forte divinasse illos asserant, et posuisse in suis libris quod contra futurum aliquando Manichaeum, qui Spiritum sanctum per se missum esse diceret, proferretur. Verum de Spiritu sancto alias planius aliquid eloquemur. Nunc ad hoc quod intenderam redeamus. 8. Nam et historiam Veteris Testamenti, et aetiologiam, et analogiam in Novo Testamento inveniri, satis, ut puto, est demonstratum: de allegoria restat ostendere. Ipse Liberator noster in Evangelio allegoria utitur ex Vetere Testamento: Generatio, inquit, haec signum quaerit; et non dabitur ei nisi signum Jonae prophetae. Sicut enim Jonas in ventre ceti tribus diebus et tribus noctibus fuit, sic et Filius hominis tribus diebus et tribus noctibus erit in corde terrae (Matth. XII, 39, 40). Nam quid ego de apostolo Paulo dicam, qui etiam ipsam Exodi historiam futurae christianae plebis allegoriam fuisse significat ad Corinthios Epistola prima? Nolo autem vos ignorare, fratres, quia patres nostri omnes sub nube fuerunt, et omnes per mare transierunt, et omnes in Moysen baptizati sunt, in nube et in mari: et omnes eumdem cibum spiritualem manducaverunt, et omnes eumdem potum spiritualem biberunt. Bibebant enim de spirituali consequente eos petra; petra autem erat Christus. Sed non in pluribus eorum complacuit Deo: prostrati enim sunt in deserto. Haec autem figurae nostrae fuerunt, ut non simus cupidi malorum, sicut et illi concupierunt. Neque idola colamus, sicut quidam ex illis, sicut scriptum est: Sedit populus manducare et bibere, et surrexerunt ludere. Neque fornicemur, sicut quidam ex illis fornicati sunt, et ceciderunt una die viginti tria millia hominum. Neque tentemus Christum, sicut quidam eorum tentaverunt, et a serpentibus interierunt. Neque murmuremus, sicut quidam ex illis murmuraverunt, et perierunt ab exterminatore. Omnia autem ista in figura contingebant illis. Scripta autem sunt ad correptionem nostram, in quos fines saeculorum devenerunt (I Cor. X, 1-11). Est item apud Apostolum allegoria quaedam, sane ad causam maxime pertinens, ideo quod ipsi eam in disputando proferre atque ostentare consuerunt. Idem enim Paulus dicit ad Galatas: Scriptum est enim quod Abraham duos filios habuit; unum de ancilla, et unum de libera: sed is quidem qui de ancilla, secundum carnem natus est; qui autem de libera, per promissionem: quae sunt per allegoriam dicta. Nam haec sunt duo Testamenta: unum quidem de monte Sina in servitutem generans, quod est Agar. Sina enim mons est in Arabia, qui confinis ei quae nunc est Jerusalem, et servit cum filiis suis. Quae autem sursum est Jerusalem, libera est, quae est mater omnium nostrum (Galat. IV, 22-26). 9. Hic igitur illi homines nimium mali, dum frustrare Legem conantur, eas Scripturas approbare nos cogunt. Attendunt enim quod dictum est, in servitute esse eos qui sub Lege sunt, et id ultimum prae caeteris ventilant: Evacuati estis a Christo, qui in lege justificamini; a gratia excidistis (Id. V, 4). Nos haec omnia vera esse concedimus, nec illam legem necessariam esse dicimus, nisi eis quibus est adhuc utilis servitus: ideoque utiliter esse latam, quod homines qui revocari a peccatis ratione non poterant, tali lege coercendi erant, poenarum scilicet istarum quae videri abstultis possunt, minis atque terroribus; a quibus gratia Christi cum liberat, non legem illam damnat, sed aliquando nos obtemperare suae charitati, non servire timori Legis, invitat. Ipsa est gratia, id est, beneficium quod non intelligunt sibi venisse divinitus, qui adhuc esse cupiunt sub vinculis Legis. Quos merito Paulus objurgat tanquam infideles, quia a servitute, cui certo tempore justissima Dei dispositione subjecti erant, jam per Dominum nostrum Jesum se liberatos esse non credunt. Hinc est illud ejusdem apostoli: Lex enim paedagogus noster erat in Christo (Id. III, 24). Ille igitur paedagogum dedit hominibus quem timerent, qui magistrum postea quem diligerent. In quibus tamen Legis praeceptis atque mandatis, quibus nunc Christianos uti fas non est, quale vel sabbatum est, vel circumcisio, vel sacrificia, et si quid hujusmodi est, tanta mysteria continentur, ut omnis pius intelligat nihil esse perniciosius, quam quidquid ibi est accipi ad litteram, id est, ad verbum; nihil autem salubrius, quam spiritu revelari. Inde est: Littera occidit, spiritus autem vivificat. Inde est: Idipsum velamen in lectione Veteris Testamenti manet, quod non revelatur, quoniam in Christo evacuatur. Evacuatur namque in Christo, non Vetus Testamentum, sed velamen ejus; ut per Christum intelligatur, et quasi denudetur, quod sine Christo obscurum atque adopertum est. Statim quippe idem apostolus subjicit: Cum autem transieris ad Christum, auferetur velamen (II Cor. III, 6, 14, 16). Non enim ait, Auferetur Lex; aut, Testamentum Vetus. Non igitur per Domini gratiam, tanquam inutilia ibi tegerentur, ablata sunt; sed tegmen potius, quo utilia tegebantur. Hoc modo agitur cum iis qui studiose ac pie, non turbide atque improbe, Scripturarum illarum sensum requirunt, demonstranturque sedulo et ordo rerum, et causae factorum atque dictorum, et Veteris Testamenti ad Novum tanta congruentia, ut apex nullus, qui non consonet, relinquatur; et figurarum tanta secreta, ut omnia quae interpretando eruuntur, miseros esse cogant fateri, qui haec volunt ante condemnare, quam discere. 

CAPUT IV. 10. Triplex error legentium. Sed ut, omissa interim altitudine scientiae, sic agam tecum, quomodo agendum arbitror cum familiari meo; id est, sicut ego possum, non sicut doctissimos viros posse miratus sum: tria genera sunt erroris, quibus homines errant, cum aliquid legunt. De singulis dicam. Primum genus est, in quo id quodfalsum est verum putatur, cum aliud qui scripsit putaverit. Alterum est, quamvis non tam late patens, non tamen minus noxium, cum id quod falsum est verum putatur, id tamen putatur quod etiam ille qui scripsit putavit. Tertium est, cum ex alieno scripto intelligitur aliquid veri, cum hoc ille qui scripsit non intellexerit. In quo genere non parum est utilitatis, imo si diligentius consideres, totus legendi fructus est integer. Primi generis exemplum est, ut si quisquam, verbi gratia, dicat et credat Rhadamanthum apud inferos audire ac dijudicare causas mortuorum, eo quod Maronis in carmine id legerit (Aeneid lib. 6, vers. 566-569). Hic enim errat duobus modis; quod et rem non credendam credit, neque id putandus est credidisse ille quem legit. Alterum genus animadverti sic potest: si quis, quia Lucretius animam ex atomis esse scribit, eamque post mortem in easdem atomos solvi atque interire, id verum ac sibi credendum arbitretur. Nam et hic non minus miser est, si de re tanta id quod falsum est pro certo sibi persuasit; quanquam id Lucretius, cujus libris deceptus est, opinatus sit. Quid enim huic prodest de auctoris sententia certum esse, quando sibi eum non per quem non erraret, sed cum quo erraret, elegerit? Tertio generi est illud accommodatum: si quis Epicurum, lecto ejus in libris aliquo loco ubi continentiam laudat, in virtute illum summum bonum posuisse asseveret, et ideo non esse culpandum. Huic etiam quid obest error Epicuri, si summum bonum hominis voluptatem ille corporis credit; cum iste non se dederit tam turpi noxiaeque sententiae, neque ob aliam causam ei placeat Epicurus, nisi quod eum sensisse non putat, quod sentiri non oporteat? Hic error non modo humanus est, sed saepe etiam homine dignissimus. Quid enim, si mihi de aliquo quem diligerem nuntiaretur quod sibi, cum esset barbatus, pueritiam atque infantiam ita placere multis audientibus dixerit, ut etiam juraverit se similiter velle vivere, idque ita mihi probaretur, ut impudenter negarem? num reprehendendus viderer, si eum existimarem, cum hoc diceret, significare voluisse, sibi placere innocentiam, et ab eis quibus hominum genus involveretur cupiditatibus animum alienum, et ex eo illum magis magisque diligerem, quam antea diligebam; etiamsi fortasse ille in puerorum aetatibus libertatem quamdam in ludendo et cibando atque ignavum otium stultus adamasset? Fac enim eum esse defunctum postquam hoc mihi nuntiatum est, nec interrogari a me potuisse quidquam, ut aperiret sententiam suam; essetne quisquam tam improbus qui mihi succenseret, cum hominis laudarem propositum et voluntatem per illa ipsa verba quae acceperam? Quid, quod etiam justus rerum existimator non dubitaret fortasse laudare opinionem ac voluntatem meam, cum et innocentia mihi placeret, et homo de homine in re dubia bene potius existimarem, cum etiam male liceret? 

CAPUT V. 

11. Tres scripturarum quarumque differentiae. 

Ecclesia catholica erroris secundum ullum modum ex praedictis redargui non potest in Veteris Testamenti lectione. Quae cum ita sint, audi etiam earumdem scripturarum totidem conditiones et differentias. Nam necesse est totidem occurrant. Aut enim utiliter scripsit quispiam, et non utiliter ab aliquo intelligitur: aut utrumque inutiliter fit: aut utiliter intelligit lector, cum ille contra, qui legitur, scripserit. Horum trium primum non improbo, ultimum non curo. Nam neque possum reprehendere hominem qui nulla sua culpa male intellectus est; nec moleste habere quemquam legi, qui verum non viderit, cum obesse legentibus nihil videam. Unum igitur genus est probatissimum, et quasi purgatissimum, cum et bona scripta sunt, et in bonam partem accipiuntur a legentibus. Id quoque tamen adhuc in duo dividitur; non enim penitus excludit errorem. Nam evenit plerumque, ut cum bene senserit scriptor, bene etiam lector sentiat; sed aliud quam ille, et saepe melius, saepe inferius, utiliter tamen. Cum autem et hoc sentimus quod ille quem legimus, et id est vitae bene agendae accommodatissimum, cumulatissime sese habet veritas, nec aliunde aperitur falsitatis locus. Quod genus cum de rebus obscurissimis lectio est, rarissimum omnino est; neque id, mea sententia, liquido sciri, sed tantummodo credi potest. Quibus enim argumentis absentis vel mortui hominis voluntatem ita colligam, ut de illa jurare possim; cum etiam si praesens interrogaretur, multa esse possent, quae, si malus non esset, officiosissime absconderet? Illud autem nihil ad rem cognoscendam valere arbitror, qualis fuerit ille qui scripsit: honestissime tamen bonus creditur, cujus litteris generi humano posteritatique consultum est. 12. Quamobrem vellem mihi isti dicerent, in quo genere ponant Ecclesiae catholicae, quem putant, errorem. Si in primo, grave omnino crimen: sed defensionem longinquam non requirit; satis est enim negare ita nos intelligere, ut illi, cum invehuntur, existimant. Si in secundo, non minus grave est: sed eadem voce refellentur. Si in tertio, nullum crimen est. Age, ac deinde Scripturas ipsas considera. Quid enim libris objiciunt Veteris, quod dicitur, Testamenti? Numquidnam quod boni sunt, sed male intelliguntur a nobis? At eos ipsi non accipiunt. An quia nec boni sunt, nec bene accipiuntur? At hoc superior defensio satis expugnat. An illud dicent: Quamvis bene a vobis accipiantur, mali sunt tamen? Quid est aliud vivos, cum quibus res agitur, adversarios absolvere, atque olim mortuos, cum quibus nulla contentio est, accusare? Ego quidem illos viros et omnia utiliter memoriae mandasse, et magnos ac divinos fuisse, et illam legem Dei jussu ac voluntate promulgatam esse et conditam credo: et id, quanquam perpauca ejus generis librorum sciam, persuadere tamen facile possum, si mihi aequus et minime pertinax animus adhibeatur; atque id faciam, cum copia nobis data fuerit benevolarum aurium ac mentis tuae: sed hoc cum potero; nunc autem nonne mihi satis est, quoquo modo se ista res habeat, deceptum non fuisse? 

CAPUT VI. 

13. De Scripturis non credendum expositoribus earum inimicis. 

Testor, Honorate, conscientiam meam, et puris animis inhabitantem Deum, nihil me existimare prudentius, castius, religiosius, quam sunt illae Scripturae omnes, quas Testamenti Veteris nomine catholica Ecclesia retinet. Miraris, novi. Non enim dissimulare possum, longe aliter nobis fuisse persuasum. Sed nihil est profecto temeritatis plenius (quae nobis tunc pueris inerat), quam quorumque librorum expositores deserere, qui eos se tenere ac discipulis tradere posse profitentur, et eorum sententiam requirere ab his qui conditoribus illorum atque auctoribus acerbissimum, nescio qua cogente causa, bellum indixerunt. Quis enim sibi unquam libros Aristotelis reconditos et obscuros ab ejus inimico exponendos putavit; ut de his loquar disciplinis, in quibus lector fortasse sine sacrilegio labi potest? Quis denique geometricas litteras Archimedis legere, magistro Epicuro, aut discere voluit; contra quas ille multum pertinaciter, nihil earum, quantum arbitror, intelligens, disserebat? An istae Scripturae Legis planissimae sunt, in quas isti quasi vulgo expositas impetum faciunt frustra et inaniter? Qui mihi similes videntur illi mulierculae, quam iidem ipsi solent deridere, quae irata quod ei sol iste laudaretur, et a manichaea quadam femina colendus commendaretur, ut erat religiose simplex, concita exsilivit, et eum locum quem sol per fenestram illustraverat, crebro pede percutiens, Ecce solem deumque tuum calco, clamare coepit: stulte omnino atque muliebriter; quis negat? Sed nonne tibi tales videntur isti, qui ea quae non intelligunt, aut cur, aut omnino qualia sunt, quamvis jacentibus similia, subtilia tamen intelligentibus atque divina, magno impetu orationis maledictisque lacerantes, quia eis imperiti plaudunt, aliquid se proficere existimant? Quidquid est, mihi crede, in Scripturis illis, altum et divinum est: inest omnino veritas, et reficiendis instaurandisque animis accommodatissima disciplina; et plane ita modificata, ut nemo inde haurire non possit quod sibi satis est, si modo ad hauriendum devote ac pie, ut vera religio poscit, accedat. Quod ut tibi probem, multis rationibus et longiore oratione opus est. Agendum enim tecum prius est, ut auctores ipsos non oderis, deinde ut ames: et hoc agendum quovis alio modo potius, quam exponendis eorum sententiis et litteris. Propterea quia si Virgilium odissemus, imo si non eum, priusquam intellectus esset, majorum nostrorum commendatione diligeremus, nunquam nobis satis fieret de illis ejus quaestionibus innumerabilibus, quibus grammatici agitari et perturbari solent: nec audiremus libenter, qui cum ejus laude illas expediret; sed ei faveremus, qui per eas illum errasse ac delirasse conaretur ostendere. Nunc vero cum eas multi ac varie pro suo quisque captu aperire conentur, his potissimum plauditur, per quorum expositionem melior invenitur poeta, qui non solum nihil peccasse, sed nihil non laudabiliter cecinisse, ab eis etiam qui illum non intelligunt, creditur. Itaque in quaestiuncula magistro deficienti, et quid respondeat non habenti, succensemus potius, quam illum mulum vitio Maronis putamus. Jam si ad defensionem suam peccatum tanti auctoris asserere voluerit, vix apud eum discipuli, vel datis mercedibus, remanebunt. Quantum erat ut similem benevolentiam praeberemus eis, per quos locutum esse Spiritum sanctum tam diuturna vetustate firmatum est? Sed scilicet intelligentissimi adolescentes, et miri rationum exploratores, non evolutis saltem illis Litteris, non quaesitis magistris, non aliquantum nostra tarditate accusata, non denique vel mediocri corde concesso eis qui ejusmodi Litteras per totum orbem tam longo tempore legi, custodiri, tractarique voluerunt; nihil apud illos credendum putavimus, eorum qui istis inimici infestique sunt voce commoti, apud quos falsa pollicitatione rationis inaudita millia fabularum credere et colere cogeremur. 

CAPUT VII. 

14. Quaerenda vera religio. In eis quaerenda qui excellunt famae celebritate et omnium occupatione populorum. 

Objectari frustra, apud paucos esse veritatem, nec quaerendam in multitudine Catholicorum. Temere visum Honorato, absurda quaedam tradi in catholica religione. A religione quaerenda apud Catholicos nihil prohibebat. Cum inquiritur vera religio, sumendum exordium a catholica Ecclesia. Sed nunc quod institui peragam, si possum, et sic apud te agam, ut fidem catholicam non interim aperiam, sed ad scrutanda ejus magna mysteria, eis quorum animae sibi curae sunt, spem divini fructus et inveniendae veritatis ostendam. Nemo dubitat eum qui veram religionem requirit, aut jam credere immortalem esse animam cui prosit illa religio, aut etiam idipsum in eadem religione velle invenire. Animae igitur causa omnis religio: nam corporis natura quoquo modo se habeat, nullam curam ac sollicitudinem incutit ei, praesertim post mortem, cujus anima tenuerit quo beata sit. Animae igitur causa vel solius vel maxime vera, si qua est, religio constituta est. Haec autem anima, videro quam ob causam, et obscurissimum esse confiteor, errat tamen ac stulta est, ut videmus, donec adipiscatur percipiatque sapientiam, et fortasse ipsa est vera religio. Num te ad fabulas mitto? num aliquid cogo te temere credere? Animam nostram dico errore ac stultitia irretitam et demersam, viam, si qua est, quaerere veritatis. Si hoc in te non est, da veniam, et participare mecum, quaeso, sapientiam tuam: sin id quod dico agnoscis in te, simul, obsecro, quaeramus verum. 15. Puta nos adhuc neminem audisse cujuspiam religionis insinuatorem. Ecce res nova est a nobis negotiumque susceptum. Quaerendi sunt, credo, hujus rei, si ulla est, professores. Fac nos reperisse alios aliud opinantes, et diversitate opinionum ad se quemque trahere cupientes; sed inter hos excellere famae interim celebritate quosdam, atque omnium pene occupatione populorum. Utrum isti verum teneant, magna quaestio est: sed nonne prius sunt ex plorandi, ut quamdiu erramus, si quidem homines sumus, cum ipso genere humano errare videamur? 16. At enim apud paucos quosdam est veritas. Scis ergo jam quae sit, si scis apud quos sit. Nonne dixeram paulo ante, ut quasi rudes quaereremus? Sed si ex ipsa vi veritatis paucos eam tenere conjectas, qui vero sint, nescis; quis si ita pauci sunt qui verum sciunt, ut auctoritate sua multitudinem teneant, unde se in illa secreta expedire et quasi eliquare paucitas possit? Nonne videmus quam pauci summam eloquentiam consequantur, cum per totum orbem rhetorum scholae adolescentium gregibus perstrepant? Numquidnam imperitorum perterriti multitudine, quicumque boni oratores evadere volunt, Caecilii sibi potius, aut Erucii orationibus, quam Tullianis navandam operam existimant? Haec appetunt omnes, quae majorum auctoritate firmata sunt. Eadem imperitorum turbae discere moliuntur, quae a paucis doctis discenda recepta sunt: assequuntur autem perpauci, agunt pauciores, clarescunt paucissimi. Quid, si tale quiddam est vera religio? Quid, si multitudo imperitorum frequentat ecclesias, sed nullum argumentum est, ideo neminem illis mysteriis factum esse perfectum? Et tamen si tam pauci studerent eloquentiae, quam pauci sunt eloquentes, nunquam nos parentes nostri magistris talibus commendandos putarent. Cum igitur ad haec studia nos multitudo invitaverit, quae imperitorum parte copiosa est, ut id quod pauci adipisci possunt adamaremus; cur nobis esse similem in religione nolumus causam, quam cum magno animae discrimine fortasse contemnimus? Si enim verissimus et sincerissimus Dei cultus, quamvis sit apud paucos, apud eos tamen est quibus multitudo, quanquam cupiditatibus involuta et a puritate intelligentiae remota, consentit; quod fieri posse quis dubitet? quaero, si quis temeritatem vecordiamque nostram arguat, quod non apud ejus magistros eam diligenter investigamus, cujus inveniendae nobis magna cura inest, quid respondere possimus? Deterruit me multitudo? Cur ab studio artium liberalium, vix huic praesenti vitae aliquid commodi afferentium; cur ab inquirenda pecunia; cur ab honore adipiscendo; cur denique a comparanda et retinenda bona valetudine, postremo cur ab ipsa beatae vitae appetitione; cum his omnes occupentur, pauci excellant, nulla deterruit multitudo? 17. At absurda ibi dici videbantur. Quibus asserentibus? Nempe inimicis, qualibet causa, qualibet ratione, non enim hoc nunc quaeritur, tamen inimicis. Cum legerem, per me ipse cognovi. Itane est? Nulla imbutus poetica disciplina Terentianum Maurum sine magistro attingere non auderes; Asper, Cornutus, Donatus et alii innumerabiles requiruntur, ut quilibet poeta possit intelligi, cujus carmina et theatri plausus videntur captare: tu in eos Libros, qui quoquo modo se habeant, sancti tamen divinarumque rerum pleni, prope totius generis humani confessione diffamantur, sine duce irruis, et de his sine praeceptore audes ferre sententiam; nec si tibi aliqua occurrunt quae videantur absurda, tarditatem tuam et putrefactum tabe hujus mundi animum, qualis omnium stultorum est, accusas potius, quam eos qui fortasse a talibus intelligi nequeunt! Quaereres aliquem pium simul et doctum, vel qui talis esse multis consentientibus diceretur, cujus et praeceptis melior et doctrina peritior fieres. Non facile reperiebatur? Cum labore investigaretur. Deerat in ea terra quam incolebas? Quae causa utilius cogeret peregrinari? In continenti prorsus latebat, aut non erat? Navigaretur. Si in propinquo trans mare non inveniebatur, progredereris usque ad illas terras, in quibus ea quae illis Libris continentur, gesta esse dicuntur. Quid tale fecimus, Honorate? Et tamen religionem fortasse sanctissimam (adhuc enim quasi dubitandum sit loquor), cujus opinio totum jam terrarum orbem occupavit, miserrimi pueri pro nostro arbitrio judicioque damnavimus. Quid, si illa quae nonnullos imperitos in eisdem Scripturis videntur offendere, eo sunt ita posita, ut cum res abhorrentes a sensu qualiumcumque hominum, nedum prudentium atque sanctorum, legerentur, secretam significationem multo studiosius quaereremus? Nonne cernis, ut Catamitum Bucolicorum, cui pastor durus effluxit, conentur homines interpretari, et Alexim puerum, in quem Plato etiam carmen amatorium fecisse dicitur, nescio quid magnum significare, sed imperitorum judicium fugere affirment; cum sine ullo sacrilegio poeta uberrimus videri possit libidinosas cantiunculas edidisse? 18. Sed revera revocabat nos atque prohibebat a quaerendo, aut alicujus legis sanctio, aut adversantium potentia, aut sacratorum persona vilis, aut fama turpis, aut institutionis novitas, aut occulta professio? Nihil horum est. Omnia divina et humana jura permittunt quaerere catholicam fidem; tenere autem et colere, per humanum certe jus licet, si de divino quamdiu erramus, incertum est: nemo imbecillitatem nostram terret inimicus (quanquam veritas atque animae salus si diligenter quaesita, ubi tutissime licet, inventa non fuerit, cum quovis discrimine quaeri debeat); omnium dignitatum et potestatum gradus, huic divino cultui devotissime inserviunt; honestissimum est religionis nomen, et praeclarissimum. Quid impedit tandem perscrutari atque discutere pia et sedula investigatione, utrum hic sit illud quod sincerissime nosse et custodire paucos necesse est, etiamsi omnium in id gentium voluntas favorque conspiret? 19. Quae cum ita sint, fac nos, ut dixi, nunc primum quaerere cuinam religioni animas nostras purgandas instaurandasque tradamus: procul dubio a catholica Ecclesia sumendum exordium. Plures enim jam Christiani sunt, quam si Judaei simulacrorum cultoribus adjungantur. Eorumdem autem Christianorum, cum sint haereses plures, atque omnes se catholicos velint videri, aliosque praeter se haereticos nominent, una est Ecclesia, ut omnes concedunt; si totum orbem consideres, refertior multitudine; ut autem qui noverunt affirmant, etiam veritate sincerior caeteris omnibus. Sed de veritate alia quaestio est: quod autem quaerentibus satis est, una est Catholica, cui haereses aliae diversa nomina imponunt, cum ipsae singulae propriis vocabulis, quae negare non audeant, appellentur. Ex quo intelligi datur, judicantibus arbitris quos nulla impedit gratia, cui sit catholicum nomen, ad quod omnes ambiunt, tribuendum. Sed ne id loquacissime aut superfluo quispiam disserendum putet, una est certe, in qua ipsae quodam modo etiam humanae leges christianae sunt. Nullum ego hinc praejudicium fieri volo, sed exordium quaerendi opportunissimum judico. Non enim metuendum est ne verus Dei cultus nullo proprio robore innixus, ab eis quos fulcire debeat, fulciendus esse videatur: sed certe perfectae felicitatis est, si potuerit ibi verum inveniri, ubi et inquisitio ejus et retentio securrissima est: si non potuerit, tum demum alio, quocumque periculo, adeundum atque rimandum. 

CAPUT VIII. 

20. Qua Augustinus via venerit ad catholicam religionem. 

His igitur constitutis, quae, ut opinor, ita justa sunt, ut obtinere apud te istam causam quovis adversario debeam, edam tibi, ut possum, cujusmodi viam usus fuerim, cum eo animo quaererem veram religionem, quo nunc exposui esse quaerendam. Ut enim a vobis trans mare abscessi, jam cunctabundus atque haesitans, quid mihi tenendum, quid dimittendum esset: quae mihi cunctatio in dies major oboriebatur, ex quo illum hominem, cujus nobis adventus, ut nosti, ad explicanda omnia quae nos movebant, quasi de coelo promittebatur, audivi; eumque, excepta quadam eloquentia, talem quales caeteros esse cognovi: rationem ipse mecum habui magnamque deliberationem jam in Italia constitutus, non utrum manerem in illa secta, in quam me incidisse poenitebat, sed quonam modo verum inveniendum esset, in cujus amorem suspiria mea nulli melius quam tibi nota sunt. Saepe mihi videbatur non posse inveniri, magnique fluctus cogitationum mearum in Academicorum suffragium ferebantur. Saepe rursus intuens, quantum poteram, mentem humanam tam vivacem, tam sagacem, tam perspicacem, non putabam latere veritatem, nisi quod in ea quaerendi modus lateret, eumdemque ipsum modum ab aliqua divina auctoritate esse sumendum. Restabat quaerere quaenam illa esset auctoritas, cum in tantis dissensionibus se quisque illam traditurum polliceretur. Occurrebat igitur inexplicabilis silva, cui demum inseri multum pigebat: atque inter haec sine ulla requie, cupiditate reperiendi veri animus agitabatur. Dissuebam me tamen magis magisque ab istis, quos jam deserere proposueram. Restabat autem aliud nihil in tantis periculis, quam ut divinam providentiam lacrymosis et miserabilibus vocibus, ut opem mihi ferret, deprecarer. Atque id sedulo faciebam: et jam fere me commoverant nonnullae disputationes Mediolanensis episcopi, ut non sine spe aliqua de ipso Vetere Testamento multa quaerere cuperem, quae, ut scis, male nobis commendata exsecrabamur. Decreveramque tamdiu esse catechumenus in Ecclesia, cui traditus a parentibus eram, donec aut invenirem quod vellem, aut mihi persuaderem non esse quaerendum. Opportunissimum ergo me ac valde docilem tunc invenire posset, si fuisset qui posset docere. Hoc ergo modo et simili animae tuae cura si diu te quoque affectum vides, et si jam satis tibi jactatus videris, finemque hujusmodi laboribus vis imponere; sequere viam catholicae disciplinae, quae ab ipso Christo per Apostolos ad nos usque manavit, et ab hinc ad posteros manatura est. 

CAPUT IX. 

21. Catholica Ecclesia venientibus praecipit fidem; haeretici promittunt rationem. Nihil vitii esse in fide, atque inter credentem et credulum (quod nomen culpae datur) plurimum interesse. Ridiculum, inquis, istud est, cum omnes hanc se profiteantur tenere, ac docere. Profitentur hoc omnes haeretici, negare non possum; sed ita ut eis quos illectant, rationem se de obscurissimis rebus polliceantur reddituros: eoque Catholicam maxime criminantur, quod illis qui ad eam veniunt praecipitur ut credant; se autem non jugum credendi imponere, sed docendi fontem aperire gloriantur. Quid, inquis, dici potuit, quod ad eorum laudem magis pertineret? Non ita est. Hoc enim faciunt nullo robore praediti, sed ut aliquam concilient multitudinem nomine rationis: qua promissa naturaliter anima gaudet humana, nec vires suas valetudinemque considerans, sanorum escas appetendo, quae male committuntur nisi valentibus, irruit in venena fallentium. Nam vera religio, nisi credantur ea quae quisque postea, si se bene gesserit dignusque fuerit, assequatur atque percipiat, et omnino sine quodam gravi auctoritatis imperio iniri recte nullo pacto potest. 22. Sed quaeris fortasse vel de hoc ipso aliquam accipere rationem, qua tibi persuadeatur, non prius ratione quam fide te esse docendum. Quod facile potest, si modo aequum te praebeas. Sed ut commode fiat, volo quasi respondeas interroganti: et primo dicas mihi, quare tibi videatur non esse credendum. Quod ipsa, inquis, credulitas, a qua creduli nominantur, vitium quoddam mihi videtur esse: alioquin hoc nomen non pro convicio objectare soleremus. Nam si suscpiciosus in vitio est, eo quod non comperta suspicatur; quanto magis credulus, qui hoc a suspicioso differt, quod ille incognitis aliquam, iste nullam tribuit dubitationem. Interim accipio hanc opinionem ac distinctionem. Sed scis etiam curiosum non nos solere appellare sine convicio; studiosum vero etiam cum laude. Quamobrem attende, si placet, etiam inter haec duo quid tibi distare videatur. Id certe respondes, quod quamvis uterque agatur magna cupiditate noscendi, curiosus tamen ea requirit quae nihil ad se attinent; studiosus autem contra, quae ad sese attinent requirit. Sed quia non negamus ad hominem pertinere conjugem ac liberos et eorum salutem; si quispiam peregre positus, quemadmodum valeant ac sese agant sua conjux ac liberi, omnes advenientes sedulo percontetur, magna utique ducitur cupiditate noscendi: et tamen hunc studiosum non vocamus, qui et magnopere scire vult, et ea quae ad se maxime pertinent. Quare jam intelligis eo vacillare istam definitionem studiosi, quod omnis quidem studiosus ea nosse vult quae ad se pertinent, non tamen omnis qui id agit studiosus vocandus est; sed is qui ea quae ad animum nutriendum liberaliter atque ornandum pertinent, impensissime requirit: tamen studentem recte appellamus, praesertim addentes quid studeat audire. Nam etiam suorum studiosum possumus appellare, si suos tantum diligit: non tamen adjunctione nulla, communi nomine studiosorum dignum putamus. Audiendi autem cupidum quemadmodum se sui haberent, non appellarem studiosum audiendi, nisi gaudens fama bona idipsum saepe vellet audire: studentem vero, etiamsi semel. Refer nunc animum ad curiosum, et dic mihi, utrum si quis fabellam libenter audiret, nihil sibi omnino profuturam, id est, rerum ad se non pertinentium; neque id odiose atque crebro, sed rarissime ac modestissime, vel in convivio, vel in aliquo circulo, ullove consessu; videreturne tibi curiosus? Non opinor: sed certe habens illius rei curam, quam libenter audiret, profecto videretur. Quapropter etiam curiosi definitio ea regula, qua studiosi, emendanda est. Vide igitur utrum et illa superiora emendanda sint. Cur enim non et suspiciosi nomine indignus sit, qui aliquando aliquid suspicatur; et creduli, qui aliquando aliquid credit? Itaque ut inter studentem alicujus rei et omnino studiosum, rursumque inter curam habentem atque curiosum; ita inter credentem et credulum plurimum interest. 

CAPUT X. 

23. Turpe non esse credere in religione. 

Rationi percipiendae idonei perpauci: via ad religionem tutior et tenenda ab omnibus, fides. Sed nunc vide, inquies, utrum in religione credere debeamus. Neque enim si concedimus aliud esse credere, aliud credulum esse, sequitur ut nulla culpa sit in religionibus credere. Quid enim, si et credere et credulum esse vitiosum est, quemadmodum et ebrium et ebriosum esse? quod qui certum existimat, nullum mihi habere posse amicum videtur. Si enim turpe est aliquid credere, aut turpiter facit qui amico credit, aut nihil amico credens quomodo amicum vel ipsum vel se appellet non video. Hic fortasse dicas: Concedo aliquid aliquando esse credendum; nunc expedi quomodo in religione turpe non sit credere, antequam scire. Faciam, si potero. Quocirca ex te quaero quid existimes in graviore culpa esse, religionem tradere indigno, an id quod ab eis qui illam tradunt dicitur, credere. Si quem dicam indignum, non intelligis: eum dico, qui ficto pectore accedit. Concedis, ut arbitror, magis culpandum esse, tali homini pandere si qua sunt sancta secreta, quam religiosis viris de ipsa religione aliquid affirmantibus credere. Neque enim te aliud respondere decuerit. Quare nunc fac putes eum adesse, qui tibi religionem sit traditurus: quonam modo illi fidem facturus es, vero animo te accedere, neque quidquam in te, quod ad hanc rem attinet, doli atque simulationis esse? Dices, bona tua conscientia nihil te fingere, quantis poteris idipsum asserens verbis, sed tamen verbis. Non enim animi tui latebras, ita ut intime sciaris, homo homini aperire possis. At ille si dixerit, Ecce credo tibi; sed nonne est aequius ut etiam tu credas mihi, cum tu beneficium, si aliquid veri teneo, sis accepturus, daturus ego? quid respondebis, nisi esse credendum? 24. Sed, inquis, nonne erat melius, rationem mihi redderes, ut ea quocumque me duceret, sine ulla sequerer temeritate? Erat fortasse: sed cum res tanta sit, ut Deus tibi ratione cognoscendus sit, omnesne putas idoneos esse percipiendis rationibus, quibus ad divinam intelligentiam mens ducitur humana, an plures, an paucos? Paucos, ais, existimo. Horumne in numero esse te credis? Non est meum, inquis, hoc respondere. Illius ergo putas, etiam hoc tibi credere: quod quidem facit. Tu tantum memento, jam eum bis credidisse tibi incerta dicenti; te illi religiose admonenti ne semel quidem velle credere. Verum fac ita esse, et vero animo te ad accipiendam religionem accedere, et ita paucorum te esse hominum, ut rationes quibus ad certam cognitionem vis divina perducitur, capere possis: quid, caeteris hominibus, qui tam sereno ingenio praediti non sunt, negandam religionem putas? An eos pedetentim quibusdam gradibus ad illa summa penetralia esse ducendos? Vides plane quid sit religiosius. Neque enim tibi quivis homo in rei tantae cupiditate ullo modo deserendus aut respuendus videri potest. Sed nonne censes, nisi primo credat se ad id quod instituit perventurum, mentemque supplicem praebeat, et quibusdam magnis necessariisque praeceptis obtemperans quadam vitae actione perpurget, non eum esse aliter illa quae pure vera sunt adepturum? Censes profecto. Quid ergo istis, quorum de genere te esse jam credo, qui facillime divina secreta ratione certa capere possunt, si hac via veniant, qua illi qui primitus credunt, numquid tandem oberit? Non arbitror. Sed tamen, ais, quid eos morari opus est? Quia etsi facto sibi nihil nocebunt, nocebunt tamen exemplo caeteris. Vix enim est qui de se tantum sentiat, quantum potest: sed qui minus, excitandus est; qui amplius, reprimendus; ut neque ille desperatione frangatur, neque iste praecipitetur audacia. Quod facile fit, si etiam ii qui valent volare, ne cui sint periculoso invitamento, paulisper cogantur incedere qua etiam caeteris tutum est. Haec est providentia verae religionis; hoc jussum divinitus, hoc a beatis majoribus traditum, hoc ad nos usque servatum; hoc perturbare velle atque pervertere, nihil est aliud quam ad veram religionem sacrilegam viam quaerere. Quod qui faciunt, nec si eis concedatur quod volunt, possunt quo intendunt pervenire. Cujusmodi enim libet excellant ingenio, nisi Deus adsit, humi repunt. Tunc autem adest, si societatis humanae in Deum tendentibus cura sit. Quo gradu nihil firmius in coelum reperiri potest. Ego quidem huic rationi non possum resistere; nam nihil sine cognitione esse credendum, qui possum dicere? cum et amicitia, nisi aliquid credatur quod certa ratione demonstrari non potest, omnino nulla sit, et saepe dispensatoribus servis sine ulla culpa dominorum credatur. In religione vero quid iniquius fieri potest, quam ut Dei antistites nobis non fictum animum pollicentibus credant, nos eis praecipientibus nolimus credere? Postremo quae potest esse via salubrior, quam idoneum primo fieri percipiendae veritatis, adhibendo iis fidem, quae ad praecolendum et ad praecurandum animum sunt divinitus constituta? aut si jam prorsus idoneus sis, circuire potius aliquantum qua tutissimum est ingredi, quam et tibi esse auctorem periculi, et caeteris temeritatis exemplum? 

CAPUT XI. 25. 

Credentes ab opinantium temeritate quomodo alieni. 

Intelligere, credere, opinari. Quare jam superest ut consideremus, quo pacto hi sequendi non sint, qui se pollicentur ratione ducturos. Nam quomodo sine culpa possimus sequi eos qui credere jubent, jam dictum est: ad hos autem sponsores rationis, non modo sine vituperatione, sed etiam cum aliqua laude se venire nonnulli putant: sed non ita est. Duae enim personae in religione sunt laudabiles: una eorum qui jam invenerunt, quos etiam beatissimos judicare necesse est; alia eorum qui studiosissime et rectissime inquirunt. Primi ergo sunt jam in ipsa possessione, alteri in via, qua tamen certissime pervenitur. Tria sunt alia hominum genera, profecto improbanda ac detestanda. Unum est opinantium, id est, corum qui se arbitrantur scire quod nesciunt. Alterum eorum qui sentiunt quidem se nescire, sed non ita quaerunt, ut invenire possint. Tertium eorum qui neque se scire existimant, nec quaerere volunt. Tria sunt item velut finitima sibimet in animis hominum distinctione dignissima; intelligere, credere, opinari. Quae si per se ipsa considerentur, primum semper sine vitio est; secundum, aliquando cum vitio; tertium, nunquam sine vitio. Nam intelligere magna et honesta vel etiam divina, beatissimum est. Intelligere autem superflua, nihil nocet; sed fortasse discere nocuit, cum tempus necessariorum occuparent. Ipsa etiam noxia, non intelligere, sed facere aut pati, miserum est. Non enim si quis intelligat quomodo possit inimicus sine suo periculo occidi, intelligentia ipsa, ac non cupiditate reus est: quae si absit, quid innocentius dici potest? Credere autem tunc est culpandum, cum vel de Deo indignum aliquid creditur, vel de homine facile creditur. In caeteris vero rebus si quis quid credit, si se id nescire intelligat, nulla culpa est. Credo enim sceleratissimos conjuratos virtute Ciceronis quondam interfectos: atqui id non solum nescio, sed etiam nullo pacto me scire posse, certo scio. Opinari autem, duas ob res turpissimum est: quod et discere non potest, qui sibi jam se scire persuasit, si modo illud disci potest; et per se ipsa temeritas non bene affecti animi signum est. Nam etiamsi hoc ipsum quod de Cicerone dixi, scire se quisquam arbitratur, quanquam nihil eum impediat a discendo, quia res ipsa nulla scientia teneri potest: tamen quod non intelligit multum interesse, utrum aliquid mentis certa ratione teneatur, quod intelligere dicimus, an famae vel litteris credendum posteris utiliter commendetur; profecto errat, neque quisquam error turpitudine caret. Quod intelligimus igitur, debemus rationi: quod credimus, auctoritati: quod opinamur, errori. Sed intelligens omnis etiam credit, credit omnis et qui opinatur: non omnis qui credit intelligit; nullus qui opinatur intelligit. Haec ergo tria si ad illa quinque hominum genera, quae paulo ante commemoravimus, referantur; id est, duo probanda quae priora posuimus, et tria reliqua vitiosa: invenimus primum beatorum genus ipsi veritati credere; secundum autem studiosorum amatorumque veritatis, auctoritati. In quibus duorum generibus laudabiliter creditur. In primo autem vitiosorum, id est, eorum qui opinantur se scire quod nesciant, est profecto vitiosa credulitas. Caetera duo improbanda genera nihil credunt, et illi qui verum quaerunt cum desperatione inveniendi, et illi qui omnino non quaerunt. Et hoc duntaxat in rebus ad aliquam pertinentibus disciplinam. Nam in alio vitae actu, prorsus nescio quo pacto possit homo nihil credere. Quanquam in illis etiam qui se in agendo probabilia sequi dicunt, scire potius nihil posse, quam nihil credere, volunt videri. Quis enim quod probat non credit? aut quomodo est illud quod sequuntur, si non probatur, probabile? Quare duo genera possunt esse adversantium veritati: unum eorum qui scientiam tantum oppugnant, non fidem: alterum eorum qui utrumque condemnant; qui tamen utrum in rebus humanis inveniri possint, rursus ignoro. Haec dicta sunt, ut intelligeremus nos retenta fide, illarum etiam rerum quas nondum comprehendimus, a temeritate opinantium vindicari. Nam qui dicunt nihil esse credendum nisi quod scimus, id unum cavent nomen opinationis, quod fatendum est turpe ac miserrimum: sed si diligenter considerent plurimum interesse, utrum se scire quis putet, an quod nescire se intelligit, credat aliqua auctoritate commotus; profecto erroris et inhumanitatis atque superbiae crimen vitabit. 

CAPUT XII. 26. 

Credere in multis quam necessarium ad humanam societatem. Tutissimum obtemperare sapientibus. Quaero enim, si quod nescitur, credendum non est, quomodo serviant parentibus liberi, eosque mutua pietate diligant, quos parentes suos esse non credant. Non enim ratione ullo pacto sciri potest: sed interposita matris auctoritate de patre creditur; de ipsa vero matre plerumque nec matri, sed obstetricibus, nutricibus, famulis. Nam cui furari filius potest, aliusque supponi, nonne potest decepta decipere? Credimus tamen, et sine ulla dubitatione credimus, quod scire non posse confitemur. Quis enim non videat pietatem, nisi ita sit, sanctissimum generis humani vinculum, superbissimo scelere violari? Nam quis vel insanus eum culpandum putet, qui eis officia debita impenderit quos parentes esse crediderit, etiamsi non essent? Quis contra non exterminandum judicaverit, qui veros fortasse parentes minime dilexerit, dum ne falsos diligat metuit? Multa possunt afferri, quibus ostendatur nihil omnino humanae societatis incolume remanere, si nihil credere statuerimus, quod non possumus tenere perceptum. 27. Sed nunc accipe, quod jam facilius me tibi persuasurum esse confido. Cum de religione, id est, cum de colendo atque intelligendo Deo agitur, ii minus sequendi sunt, qui nos credere vetant, rationem promptissime pollicentes. Nam nemini dubium est, omnes homines aut stultos, aut sapientes esse. Nunc autem sapientes voco, non cordatos et ingeniosos homines; sed eos quibus inest, quanta inesse homini potest, ipsius hominis Deique firmissime percepta cognitio, atque huic cognitioni vita moresque congruentes: caeteros autem, cujusque modi artibus inertiisque affecti sint, quolibet victu probandi sive improbandi, stultorum in numero deputaverim. Quae cum ita sint, quis mediocriter intelligens non plane viderit, stultis utilius atque salubrius esse praeceptis obtemperare sapientium, quam suo judicio vitam degere? Nam omne factum, si recte factum non est, peccatum est: nec recte factum esse ullo modo potest, quod non a recta ratione proficiscitur. Porro recta ratio est ipsa virtus. Cui autem hominum virtus, nisi sapientis animo praesto est? Solus igitur sapiens non peccat. Stultus ergo omnis peccat, nisi in iis factis in quibus sapienti obtemperaverit: a recta enim ratione talia facta proficiscuntur, nec, ut ita dicam, dominus sui facti stultus existimandus est, cum est tanquam instrumentum ministeriumque sapientis. Quare, si omnibus hominibus non peccare quam peccare melius est; melius profecto stulti omnes viverent, si servi possent esse sapientium. Atque hoc si in rebus minoribus ut in mercando vel colendo agro, in uxore ducenda, in suscipiendis educandisque liberis, in ipsa denique re familiari administranda expedire nemo ambigit, multo magis in religione. Nam et res humanae promptiores ad dignoscendum sunt, quam divinae; et in quibuscumque sanctioribus et praestantioribus, quo majus eis obsequium cultumque debemus, eo sceleratius periculosiusque peccatur. Nihil igitur nobis restare amodo vides, quamdiu stulti sumus, si nobis vita optima et religiosa cordi est, nisi ut quaeramus sapientes, quibus obtemperando dominationem stultitiae neque ita multum sentire, dum inest nobis, et evadere aliquando possimus. 

CAPUT XIII. 

28. Qui sapientia caret, non quaerit sapientem, nisi esse credat. 

Ita et religio non quaeritur, nisi esse credatur. Hic rursus oritur difficillima quaestio. Quonam enim modo stulti sapientem invenire poterimus, cum hoc nomen, tametsi nemo fere audeat palam, plerique tamen ex obliquo sibi vindicant; cum de rebus ipsis, quarum cognitione constat sapientia, ita inter se dissentiant, ut aut nullum eorum, aut certum unum necesse sit esse sapientem? Sed quinam iste sit, cum ab stulto requiratur, quo pacto queat dignosci plane atque percipi, omnino non video. Neque enim signis quibuslibet cognoscere aliquid potest, nisi illud ipsum, cujus ea signa sunt, noverit. Atqui sapientiam stultus ignorat. Non enim ut aurum et argentum, caeteraque id genus, et cognoscere cum videas, et non habere concessum est, ita sapientiam mentis ejus oculo, qui ea careat, videri fas est. Sensu enim corporis quaecumque attingimus, forinsecus nobis offeruntur: et ideo licet quoque res alienas oculis cernere, cum earum vel ejus generis nos nihil habeamus. Quod autem intellectu capitur, intus apud animum est: nec id habere quidquam est aliud, quam videre. Caret autem stultus sapientia: non igitur novit sapientiam. Non enim oculis eam posset videre: non autem potest videre et non habere, neque habere ac stultus esse. Nescit hanc igitur, et dum nescit, in alio loco cognoscere non potest. Non potest, quamdiu stultus est, quisquam certissima cognitione invenire sapientem, cui obtemperando tanto stultitiae malo liberetur. 29. Huic igitur tam immani difficultati, quoniam de religione quaerimus, Deus solus mederi potest: quem nisi et esse et humanis mentibus opitulari credimus, nec quaerere quidem ipsam veram religionem debemus. Quid enim tandem tanto molimine investigare cupimus? Quid optamus attingere? Quo pervenire desideramus? Eone quod esse aut ad nos pertinere non credimus? Nihil est tali mente perversius. Tunc cum beneficium a me petere non auderes, aut certe impudenter auderes, inventionem religionis postulatum venis, cum Deum neque esse, neque si sit, curare nos putes? Quid, si tanta res est, quae nisi sedulo atque omnibus viribus quaesita nequeat reperiri? Quid, si ipsa difficillima inventio, ad capiendum quod inventum erit, mentem quaerentis exercet? Quid enim oculis nostris hac luce jucundius et familiarius? Quam tamen perpeti atque tolerare post diuturnas tenebras nequeunt. Quid exhausto aegrotatione corpori accomomdatius quam cibus et potio? Videmus tamen convalescentes refrenari atque cohiberi, ne saturitati valentium committere sese audeant, cibisque ipsis agere, ut ad illum morbum, qui eos repudiabat, revertantur. De convalescentibus loquor: quid, ipsos aegrotantes nonne urgemus ut aliquid sumant? In quo profecto nobis cum tanta molestia non obtemperarent, si se illum morbum evasuros esse non crederent. Quando ergo tu te operosissimae ac laboriosissimae inquisitioni dabis? Quando tantam, quanta ipsa res digna est, curam negotiumque tibi audebis imponere, cum id quod quaeris, esse non credas? Recte igitur catholicae disciplinae majestate institutum est, ut accedentibus ad religionem fides persuadeatur ante omnia. 

CAPUT XIV. 30. Si nihil credendum est, nec ipsa esse religio credetur. 

Christo credendum esse docent omnes etiam haeretici. Christus ipse maxime exegit fidem. Itaque ille haereticus (siquidem de his nobis sermo est, qui se christianos dici volunt) quam mihi rationem afferat, quaeso te? Quid est unde a credendo, veluti a temeritate revocet? Si nihil me credere jubet; hanc ipsam veram religionem ullam in rebus humanis esse non credo: quam cum esse non credo, non quaero. At ille, ut opinor, quaerenti monstraturus est: ita enim scriptum est, Quaerens inveniet (Matth. VII, 8). Ad eum igitur, qui me vetat credere, non venirem, nisi aliquid crederem. Estne ulla major dementia, quam ut ei sola, quae nulla scientia subnixa est, fide displiceam, quae ad eum ipsum me sola perduxit? 31. Quid, quod omnes haeretici Christo nos credere hortantur? Possuntne magis sibi adversari? In quo dupliciter urgendi sunt. Primum quaerendum ab his, ubi sit ratio quam pollicebantur, ubi objurgatio temeritatis, ubi praesumptio scientiae. Si enim turpe est sine ratione cuiquam credere, quid exspectas, quid satagis, ut alicui sine ratione credam, quo facilius tua ratione duci possim? An firmum aliquid superaedificabit ratio tua fundamento temeritatis? Secundum illos loquor, quibus credendo displicemus. Nam ego credero ante rationem, cum percipiendae rationi non sis idoneus, et ipsa fide animum excolere excipiendis seminibus veritatis, non solum saluberrimum judico, sed tale omnino, sine quo aegris animis salus redire non possit. Quod illis cum deridendum et plenum temeritatis videtur, profecto ut Christo credamus, agunt impudenter. Deinde fateor me jam Christo credidisse, et in animum induxisse id esse verum quod ille dixerit, etiamsi nulla ratione fulciatur: hoc, haeretice, principio me docturus es? Sine paululum mecum ipse considerem (quoniam Christum ipsum, quomodo apparere hominibus voluit, qui istis etiam vulgaribus oculis visus esse praedicatur, ego non vidi) quibus de illo crediderim, ut ad te jam tali fide praestructus accedam. Nullis me video credidisse, nisi populorum atque gentium confirmatae opinioni ac famae admodum celeberrimae: hos autem populos Ecclesiae catholicae mysteria usquequaque occupasse. Cur non igitur apud eos potissimum diligentissime requiram, quid Christus praeceperit, quorum auctoritate commotus, Christum aliquid utile praecepisse jam credidi? Tune mihi melius expositurus es quid ille dixerit, quem fuisse aut esse non putarem, si abs te mihi hoc commendaretur esse credendum? hoc ergo credidi, ut dixi, famae, celebritate, consensione, vetustate roboratae. Vos autem et tam pauci, et tam turbulenti, et tam novi, nemini dubium est, quam nihil dignum auctoritate praeferatis. Quae igitur ista tanta dementia est? Illis crede, Christo esse credendum; et a nobis disce quid dixerit. Cur, obsecro te? Nam si illi deficerent, nec tu me quidquam docere possent, multo facilius mihi persuaderem, Christo non esse credendum, quam de illo quidquam, nisi ab iis per quos ei credidissem, discendum. O ingentem confidentiam, vel potius ineptiam! Ego te doceo quid Christus praeceperit, cui credis. Quid, si non ei crederem? num aliquid de illo me docere posses? Sed oportet, inquit, ut credas. Num vobis eum commendantibus? Non, inquit: nam nos illos qui ei credunt ratione ducimus. Cur igitur illi credam? Quia fama fundata est. Utrum per vos, an per alios? Per alios, inquit. Illis ergo credam, ut tu me doceas? Deberem fortasse, nisi me hoc illi praecipue monerent, ut omnino ad te non accederem: dicunt enim perniciosas vos habere doctrinas. Respondebis: Mentiuntur. Quomodo igitur eis de Christo credam, quem non viderunt; de te non credam, quem nolunt videre? Scriptis, ait, crede. At scriptura omnis, si nova et inaudita proferatur, vel commendetur a paucis, nulla confirmante ratione, non ei, sed illis qui eam proferunt, creditur. Quamobrem scripturas istas si vos profertis, tam pauci et incogniti, non libet credere. Simul etiam contra promissum facitis, fidem potius imperando, quam reddendo rationem. Rursus me ad multitudinem famamque revocabis. Cohibe tandem pertinaciam, et nescio quam indomitam propagandi nominis libidinem: et mone potius ut hujus multitudinis primates quaeram, et quaeram diligentissime ac laboriosissime, ut ab his potius de his litteris aliquid discam, qui si non essent, discendum omnino esse nescirem. Tu vero in latebras tuas redi, nec quidquam insidiare, sub nomine veritatis, quam conaris eis adimere, quibus auctoritatem ipse concedis. 32. Si autem Christo etiam credendum negant, nisi indubitata ratio reddita fuerit, christiani non sunt. Nam id adversus nos pagani quidam dicunt, stulte quidem, sed non sibi adversi, nec repugnantes. Hos vero quis ferat ad Christum se pertinere profiteri, qui nisi apertissimam rationem stultis de Deo protulerint, nihil credendum esse contendunt? At ipsum videmus quantum illa, cui et ipsi credunt, docet historia, nihil prius, neque fortius, quam credi sibi voluisse: cum illi nondum essent idonei, cum quibus ei res esset, ad divina percipienda secreta. Quid enim aliud agunt tanta et tam multa miracula, ipso etiam dicente illa fieri non ob aliud, nisi ut sibi crederetur? Fide ille stultos ducebat, vos ratione ducitis. Clamabat ille ut crederetur, vos reclamatis. Laudabat credentes ille, vos objurgatis. Nisi vero aut in vinum aquam converteret (Joan. XI, 7-9), ut alia omittam, si nihil tale facientem, sed docentem homines sequi possent: aut nihil pendenda vox illa est, Credite Deo, et mihi credite (Id. XIV, 1); aut temeritatis ille culpandus est, qui eum in domum suam venire noluit, solo ejus imperio pueri sui morbum credens esse cessurum (Matth. VIII, 8). Ergo ille afferens medicinam quae corruptissimos mores sanatura esset, miraculis conciliavit auctoritatem, auctoritate meruit fidem, fide contraxit multitudinem, multitudine obtinuit vetustatem, vetustate roboravit religionem: quam non solum haereticorum ineptissima novitas fraudibus agens, sed nec gentium quidem veternosus error violenter adversans, aliqua ex parte convelleret. 

CAPUT XV. 33. Sapientia Dei incarnata, via ad religionem commodissima. 

Quamobrem, tametsi docere non valeo, monere tamen non desino, ut quoniam multi se sapientes videri volunt, neque utrum sint stulti, dignoscere facile est; omni intentione, votisque omnibus, gemitibus denique, vel etiam, si fieri potest, fletibus Deum deprecere, ut te ab erroris malo liberet, si tibi beata vita cordi est. Quod facilius fiet, si praeceptis ejus, quae tanta Ecclesiae catholicae auctoritate firmata esse voluit, libens obtemperes. Cum enim sapiens sit Deo ita mente conjunctus, ut nihil interponatur quod separet; Deus enim est veritas; nec ullo pacto sapiens quisquam est, si non veritatem mente contingat: negare non possumus inter stultitiam hominis et sincerissimam Dei veritatem medium quiddam interpositam esse hominis sapientiam. Sapiens enim, quantum datum est, imitatur Deum; homini autem stulto, ad imitandum salubriter, nihil est homine sapiente propinquius: quem quoniam, ut dictum est, intelligere ratione non facile est, oportebat quaedam miracula ipsis oculis admoveri, quibus utuntur stulti multo quam mente commodius, ut commotorum auctoritate hominum prius vita moresque purgarentur, et ita rationi accipiendae habiles fierent. Cum igitur et homo esset imitandus, et non in homine spes ponenda; quid potuit indulgentius et liberalius divinitus fieri, quam ut ipsa Dei sincera, aeterna, incommutabilisque Sapientia, cui nos haerere oportet, suscipere hominem dignaretur? Qui non modo illa faceret, quibus ad sequendum Deum invitaremur; sed etiam illa pateretur, quibus a sequendo Deo deterrebamur. Nam cum adipisci certissimum ac summum bonum nemo possit, nisi id plene perfecteque dilexerit; quod nullo pacto fiet, quamdiu mala corporis atque fortuita formidantur: ille nascendo mirabiliter et operando conciliavit charitatem; moriendo autem et resurgendo exclusit timorem. Jam vero talem se in caeteris rebus omnibus praebuit, quas persequi longum est, ut et divina clementia quo porrigi, et humana infirmitas quo possit evehi sentiremus. 

CAPUT XVI. 34. Auctoritas divinitus constituta, quae partim miraculis, partim sequentium multitudine movet ad fidem. 

Haec est, crede, saluberrima auctoritas, haec prius mentis nostrae a terrena inhabitatione suspensio, haec in Deum verum ab hujus mundi amore conversio. Sola est auctoritas, quae commovet stultos ut ad sapientiam festinent. Quamdiu intelligere sincera non possumus, auctoritate quidem decipi miserum est: sed certe miserius non moveri. Si enim Dei providentia non praesidet rebus humanis, nihil est de religione satagendum. Sin vero et species rerum omnium, quam profecto ex aliquo verissimae pulchritudinis fonte manare credendum est, et interior nescio quae conscientia Deum quaerendum Deoque serviendum meliores quosque animos quasi publice privatimque hortatur; non est desperandum ab eodem ipso Deo auctoritatem aliquam constitutam, quo velut gradu certo innitentes, attollamur in Deum. Haec autem, seposita ratione, quam sinceram intelligere, ut saepe diximus, difficillimum stultis est, dupliciter nos movet; partim miraculis, partim sequentium multitudine. Nihil horum est necessarium sapienti; quis negat? Sed id nunc agitur, ut sapientes esse possimus, id est, inhaerere veritati: quod profecto sordidus animus non potest. Sunt autem sordes animi, ut brevi explicem, amor quarumlibet rerum, praeter animum et Deum: a quibus sordibus quanto est quis purgatior, tanto verum facilius intuetur. Verum igitur videre velle, ut animum purges, cum ideo purgetur ut videas, perversum certe atque praeposterum est. Homini ergo non valenti verum intueri, ut ad id fiat idoneus, purgarique se sinat, auctoritas praesto est: quam, ut paulo ante dixi, partim miraculis, partim multitudine valere nemo ambigit. Miraculum voco, quidquid arduum aut insolitum supra spem vel facultatem mirantis apparet. In quo genere nihil est populis aptius et omnino stultis hominibus, quam id quod sensibus admovetur. Sed rursus haec in duo dividuntur: quaedam enim sunt quae solam faciunt admirationem; quaedam vero magnam etiam gratiam benevolentiamque conciliant. Nam si quis volantem hominem cernat, cum ea res nihil spectatori afferat commodi praeter ipsum spectaculum, miratur tantummodo. Si quis autem gravi et desperato morbo affectus, mox ut jussum fuerit convalescat, admirationem sanitatis suae, sanantis etiam charitate superabit. Talia facta sunt illo tempore quo Deus in vero homine, quantum sat erat, hominibus apparebat. Sanati languidi, mundati leprosi; incessus claudis, caecis visus, surdis auditus est redditus. Homines illius temporis aquam in vinum conversam, saturata quinque millia quinque panibus, transita pedibus maria, mortuos resurgentes viderunt: ita quaedam corpori manifestiore beneficio, quaedam vero menti occultiore signo, et omnia hominibus majestatis testimonio consulebant: sic in se tunc animas errantes mortalium divina commovebat auctoritas. Cur, inquis, ista modo non fiunt? Quia non moverent, nisi mira essent: at si solita essent, mira non essent. Nam diei et noctis vices, et constantissimum ordinem rerum coelestium, annorum quadrifariam conversionem, decidentes redeuntesque frondes arboribus, infinitam vim seminum, pulchritudinem lucis, colorum, sonorum, odorum, saporumque varietates, da qui primum videat atque sentiat, cum quo tamen loqui possimus; hebescit obruiturque miraculis: nos vero haec omnia, non cognoscendi facilitate; quid enim causis horum obscurius? sed certe sentiendi assiduitate contemnimus. Facta sunt igitur illa opportunissime, ut his multitudine credentium congregata atque propagata, in ipsos mores utilis converteretur auctoritas. 

CAPUT XVII. 35. Mores boni populis quam utiliter auctoritate persuasi. Ecclesiae catholicae auctoritas. Mores autem quilibet tantum valent ad obtinendas hominum mentes, ut etiam quae in his prava sunt, quod fere superantibus libidinibus evenit, improbare citius et detestari, quam deserere aut mutare possimus. Parumne consultum rebus humanis arbitraris, quod nihil terrenum, nihil igneum, nihil denique quod corporis sensus attingit, pro Deo colendum esse, ad quem solo intellectu ambiendum est, non pauci doctissimi disputant, sed imperitum etiam vulgus marium feminarumque in tam multis diversisque gentibus et credit et praedicat? quod continentia usque ad tenuissimum victum panis et aquae, et non quotidiana solum, sed etiam per contextos plures dies perpetuata jejunia; quod castitas usque ad conjugii prolisque contemptum, quod patientia usque ad cruces flammasque neglectas, quod liberalitas usque ad patrimonia distributa pauperibus, quod denique totius hujus mundi aspernatio usque ad desiderium mortis intenditur? Pauci haec faciunt, pauciores bene prudenterque faciunt: sed populi probant, populi audiunt, populi favent, diligunt postremo populi: populi suam imbecillitatem, quod ista non possunt, nec sine provectu mentis in Deum, nec sine quibusdam scintillis virtutis, accusant. Hoc factum est divina providentia per prophetarum vaticinia, per humanitatem doctrinamque Christi, per Apostolorum itinera, per martyrum contumelias, cruces, sanguinem, mortes, per sanctorum praedicabilem vitam, atque in his universis digna rebus tantis atque virtutibus pro temporum opportunitate miracula. Cum igitur tantum auxilium Dei, tantum profectum fructumque videamus, dubitabimus nos ejus Ecclesiae condere gremio, quae usque ad confessionem generis humani ab apostolica Sede per successiones episcoporum, frustra haereticis circumlatrantibus, et partim plebis ipsius judicio, partim conciliorum gravitate, partim etiam miraculorum majestate damnatis, culmen auctoritatis obtinuit? Cui nolle primas dare, vel summae profecto impietatis est, vel praecipitis arrogantiae. Nam si nulla certa ad sapientiam salutemque animis via est, nisi cum eos rationi praecolit fides; quid est aliud ingratum esse opi atque auxilio divino, quam tanto labore praedictae auctoritati velle resistere? Et si unaquaeque disciplina, quanquam vilis et facilis, ut percipi possit, doctorem aut magistrum requirit; quid temerariae superbiae plenius, quam divinorum sacramentorum libros, et ab interpretibus suis nolle cognoscere, et incognitos velle damnare? 

CAPUT XVIII. 36. Conclusio per exhortationem. Persica fabella. Quamobrem, si quid te vel ratio, vel oratio nostra commovit, et si veram, ut credo, curam tui geris; velim me audias, et bonis praeceptoribus catholicae Christianitatis te pia fide, alacri spe, simplici charitate committas: Deumque ipsum, cujus unius et bonitate facti sumus, et justitia poenas luimus, et clementia liberamur, orare non cesses. Ita tibi neque praecepta et disputationes doctissimorum hominum et vere christianorum, neque libri, neque serenae ipsae cogitationes defuerint quibus facile quod quaeris invenias. Nam istos verbosos et miseros (quid enim aliud mitius dixerim?) penitus desere: qui dum nimis quaerunt unde sit malum, nihil reperiunt nisi malum. In qua quaestione saepe auditores erigunt ad quaerendum: sed ea docent excitatos, ut vel dormire semper satius sit, quam illo modo evigilare. De lethargicis enim phreneticos faciunt: inter quos morbos, cum sit uterque plerumque mortiferus, hoc tamen interest, quod lethargici sine aliena vexatione moriuntur; phreneticus autem multis sanis, et eis potissimum qui volunt subvenire, metuendus est. Nam neque Deus mali auctor est, nec unquam eum quidquam fecisse poenituit, nec ullius commotionis animi tempestate turbatur, nec terrae particula regnum ejus est, nulla flagitia vel scelera probat aut imperat, nunquam mentitur. Haec enim atque hujusmodi nos movebant, cum ea magnis invectionibus quaterent, et hanc esse Veteris Testamenti disciplinam insimularent: quod omnino falsissimum est. Itaque illos recte reprehendere ista concedo. Quid ergo didici? Quid putas, nisi cum ista reprehenduntur, disciplinam catholicam non reprehendi? Ita quod apud eos verum didiceram, teneo: quod falsum putaveram, respuo. Sed et alia multa me docuit Ecclesia catholica, quod illi homines exsangues corporibus, sed crassi mentibus, aspirare non possunt: Deum scilicet non esse corporeum, nullam ejus partem corporeis oculis posse sentiri, nihil de substantia ejus atque natura ullo modo esse violabile aut commutabile, aut compositum, aut fictum; quae si mihi concedis (non enim aliter de Deo sentiendum est), omnia illorum machinamenta subversa sunt. Illud vero quomodo sit, ut nec Deus malum genuerit aut fecerit, nec ulla sit fueritve unquam natura atque substantia, quam non Deus aut genuerit aut fecerit, et tamen a malo nos liberet; tam necessariis rationibus approbatur, ut dubitari omnino non possit: praesertim tibi, atque talibus; si tamen bono ingenio pietas et pax quaedam mentis accedat, sine qua de tantis rebus nihil prorsus intelligi potest. Et hic non fama de fumo est, et nescio qua fabella Persica, cui satis est aurem accommodare, et animum non subtilem, sed plane puerilem. Longe omnino, longe se aliter, non ut Manichaei desipiunt, veritas habet. Sed quoniam iste sermo noster multo processit longius quam putabam, hic finem libro faciamus: in quo memineris volo, nondum me Manichaeos coepisse refellere, et illas nugas nondum invasisse: neque de ipsa Catholica magnum aliquid aperuisse; sed voluisse tantummodo eruere tibi, si possem, falsam opinionem de veris Christianis malitiose aut imperite nobis insinuatam, et erigere ad magna quaedam et divina discenda. Quare hoc volumen ita sese habeat: placatiore autem animo tuo facto, ero fortasse in caeteris promptior.</text>
      <sha1>g6wik0c7gr31nertu365ut7i9si0kwo</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Testimonia de S. Valeriano</title>
    <ns>0</ns>
    <id>52458</id>
    <revision>
      <id>223897</id>
      <parentid>171014</parentid>
      <timestamp>2024-12-20T07:16:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Mizardellorsa</username>
        <id>3917</id>
      </contributor>
      <origin>223897</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4307" sha1="b4qnhwr7tr8vv0iqkq9g6v84w1qvy1e" xml:space="preserve">
{{titulus2
|Scriptor=Auctores varii 
|OperaeTitulus= Testimonia de S. Valeriano 
|OperaeWikiPagina=
|Annus=  Saeculo V
|SubTitulus=Migne - LII
|Genera=
|Editio=Migne 1846
|Fons=[http://www.mlat.uzh.ch/MLS/xanfang.php?tabelle=Auctores_varii_052_cps2&amp;corpus=2&amp;allow_download=0&amp;lang=0 Corpus Corporum]
}}
'''[[Patrologia Latina/52|Migne ''Patrologia Latina'' Tomus 52]]'''


''AucVar.TeDeSVa 52 Auctores varii Parisiis J. P. Migne 1846 early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin orthography latin''

Testimonia de S. Valeriano

In exemplari VALERIANI editi a SIRMONDO, reperimus ad calcem descripta postea ipsius Sirmondi manu haec Patrum testimonia, quibus palam fieri vellet Valerianum in homilia 11, ubi cum Semipelagianis sentire visus est quibusdam, haud aliter tamen locutum esse quam sanctos illos Patres haud dubie catholicos.

METHODIUS Patarensis apud Damascenus in Parallelis.

Πάσης ἀγαθῆς πράξεως ἡ καταρχὴ ἐν τῇ ἡμετέρᾳ βουλῇ κέκτηται· τὸ δὲ συμπέρασμα ἐν τῷ Θεῷ.

Omnis bonae actionis initium in nostra voluntate positum est: complementum vero in Deo.

CHRYSOSTOMUS hom. 12 in Epistolam ad Hebraeos.

Δεῖ γὰρ ἡμᾶς πρῶτον ἑλέσθαι τὰ ἀγαθὰ, καὶ ὅτε ἑλώμεθα ἡμεῖς, τότε καὶ αὐτὸς τὰ παρ' ἑαυτοῦ εἰσάγει. Οὐ προφθάνει τἀς ἡμετέρας βουλήσεις, ἵνα μὴ λυμήνηται τὸ αὐτεξούσιον ἡμῶν.

Oportet enim nos primum bona eligere, et postquam elegerimus, tunc affert quae sua sunt. Non praevenit nostras voluntates, ne perdat nostrum liberum arbitrium.

IDEM in hom. 2 in Epist. ad Corinth.

Ἀπὸ τούτου τοίνυν μανθάνομεν, ὅτι κᾂν ἐλεεῖσθαι μέλλωμεν, ἀξίους πρότερον παρέχειν ἡμᾶς ἑαυτοὺς χρή· κᾂν γὰρ ἔλεος ᾖ, τοὺς ἀξίους ἐπιζητεῖ· οὐ γὰρ ἁπλῶς ἔπεισιν ἅπασι καὶ τοῖς ἀναισθήτως διακειμένοις.

Ex quo nimirum intelligimus, quamvis Deus misericordiam erga nos adhibiturus sit, nobis tamen istud prius faciendum esse, ut misericordia dignos nos ipsos praestemus: quamvis enim misericordia sit, dignos requirit: non etenim temere quibusvis obtingit, etiam stupore laborantibus, etc.

HILARIUS in psalm. CXVIII, in Nun.

Voluntas nostra proprium ex se habere debet ut velit. Deus incipienti incrementum dabit, quia consummationem per se infirmitas nostra non obtinet, meritum tamen adipiscendae consummationis est ex initio voluntatis.

OPTATUS lib. II.

Est enim Christiani hominis quod bonum est velle; et in eo quod bene voluerit currere: sed homini non est datum perficere: ut post spatia quae debet homo implere, restet aliquid Deo ubi deficienti succurrat: quia ipse solus est perfectio: et perfectus solus Dei filius Christus. Caeteri omnes semiperfecti sumus: quia nostrum est velle, nostrum est currere: Dei perficere. Unde et beatus apostolus Paulus ait: Neque volentis, neque currentis, sed ad Dei gratiam pertinentis.

HIERONYMUS lib. III contra Pelagianos pene initio.

Scito baptismum praeterita donare peccata, non futuram servare justitiam, quae labore et industria ac diligentia, et semper super omnia Dei clementia custoditur: ut nostrum sit rogare, illius tribuere quod rogatur; nostrum incipere, illius perficere; nostrum offerre quod possumus, illius implere quod non possumus.

AUGUSTINUS Enchirid. cap. 32.

Totum Deo dandum est qui hominis voluntatem bonam et praeparat adjuvandam, et adjuvat praeparatam. Praecedit enim bona voluntas hominis multa Dei dona, sed non omnia: quae autem non procedit ipsa, in eis est et ipsa.

Ex veteri codice Floriacensi in quo varia antiquorum Patrum opuscula vel fragmenta.

Valerianus quoque Cemeliensis episcopus in libro de Bono Disciplinae: Bene, inquit, in omnibus causis timor obtemperat disciplinae: qui pro hoc ipso quod imminentes periculorum casus aut iras judicum cavere novit, potestatem conservandae salutis obtinuit, et quae sequuntur in homilia 1, n. 2.</text>
      <sha1>b4qnhwr7tr8vv0iqkq9g6v84w1qvy1e</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Prolegomena (PL053)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>52460</id>
    <revision>
      <id>223891</id>
      <parentid>201042</parentid>
      <timestamp>2024-12-19T21:54:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Mizardellorsa</username>
        <id>3917</id>
      </contributor>
      <origin>223891</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6408" sha1="2e8z58wckg7meossbbcgq0c6p4zn00y" xml:space="preserve">
{{titulus2
|Scriptor=Auctores varii 
|OperaeTitulus= Prolegomena  
|OperaeWikiPagina=Prolegomena (PL053)
|Annus=  Saeculo V
|SubTitulus=Migne - LIII
|Genera=
|Editio=Migne 1847
|Fons=[http://www.mlat.uzh.ch/MLS/xanfang.php?tabelle=Auctores_varii_053_cps2&amp;corpus=2&amp;allow_download=0&amp;lang=0 Corpus Corporum]
}}
'''[[Patrologia Latina/53|Migne ''Patrologia Latina'' Tomus 53]]'''


''AucVar.Proleg46 53 Auctores varii Parisiis J. P. Migne 1847 early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin orthography latin''

I. Ex Bellarmino de Scriptoribus Ecclesiasticis.
Arnobius, non ille qui scripsit contra Gentes et sub Diocletiano floruit, sed alius Junior, qui paulo post sanctum Leonem papam vixisse videtur, scripsit librum titulo Conflictus catholici cum Serapione de Deo trino et uno; item de duabus in Christo Substantiis in unitate personae; item de Gratia et liberi Arbitrii concordia: qui libri editi sunt. Neque est improbabile hujus Arnobii Junioris esse Commentarios in Psalmos, qui sub Arnobii nomine circumferuntur: de quibus vide quae diximus supra in Arnobio, saeculo tertio.

II. Candido LECTORI, F. FR. FEU-ARDENTIUS.
Cum anno Domini 1593 incommodae valetudini consulturus, ex Gallia secedens, Spadanorum acidos fontes per Leodium amplissimam Belgii civitatem peterem, a veteri discipulo, sodalitiique Franciscani ibidem lectore in monasterium S. Jacobi memoriae sacrum perductus, veteremque bibliothecam perquirens, in manuscriptum codicem incidi, cujus titulus erat, Incipit Conflictus Arnobii catholici cum Serapione Aegyptio, etc. Quaedam ejus evolvo, deprehendo Conflictum de re omnium inter Christianos maxima institutum, et nunquam antea typis evulgatum. Rogo venerandae pietatis priorem, ut per aliquem fratrum nostrorum posset exscribi; admittit, exscriptum Spadium ad me transmittunt; ibi attentius perlego. Placet brevitas, acre auctoris ingenium, opus dignum luce videtur. Haec tantum morabantur, quod nescirem quis ille, aut quando vixisset atque scripsisset.

In primis enim certissimum, non fuisse eum Arnobium qui Diocletiano imperatore septem libros adversus Gentes edidit, quoniam forma dicendi omnino diversa; et, quod majus, reprehensi Ariani, Photiniani, Nestoriani, laudati vero Augustini, Ambrosii, Cyrilli Alexandrini, Damasi, et Leones, alium auctorem produnt. Itaque si de re obscura et dubia indicare, cognoscere et statuere possum, is est qui breves in Psalmos Commentarios reliquit, quoniam eadem brevitas, acies animi, stylus neglectus, loca eodem sensu ac pene verbis reddita, eaedemque confutatae haereses, temporis denique ratio convenientissima, nimirum Leonis summi pontificis aetas, qua initium fuisse non difficile deprehenditur. Accedit Alcuini, Caroli Magni praeceptoris, hujusmodi testimonium (Epist. ad Flavium Merium): Arnobius, in Conflictu quem habuit cum Serapione, rubum posuit masculini generis, etc.; quae hic ad verbum reperiuntur. Et idem rursus libro sexto, contra Felicem Urgelitanum, nostri hujus Arnobii ita meminit: Arnobius vir acris ingenii, in Conflictu quem cum Serapione habuit, etc. Quin et ante Alcuinum idem a nonnullis ita adversus Arianos citatur sancti Augustini nomine: Augustinus in Altercatione Arnobii et Serapionis, etc. Quibus manifestum est ad illud quod diximus saeculum pertinere.

Multa in hoc adhuc hiulca et mutila comperies, quae non nisi emendatioribus exemplaribus poterunt sanari: quaedam purioris Latii Patribus minus usitata, auctori condonanda: omnia vero pia, orthodoxa, et adversus novos Arianos, Nestorianos, Pelagianos commodissima. Opus per particulas distribuimus, ut notis nostris quarumdam emendationum et illustrationum indicaremus rationes: Irenaei operibus Conflictum adjunximus, quod etiam iste plurimas contra Deum haereses refellat: et quod illius edendi tum commodior esset ratio. Hoc itaque bene fruere, et nostris pro Christiana pietate studiis et laboribus Christiano animo fave. Coloniae Agrippinae 1595, Septembris 16.

III. Ex Autberti Miraei Auctuario de Scriptoribus Eccles. cap. 117.
Arnobii catholici et Serapionis Aegyptii Conflictus de Deo trino et uno, de duabus in Christo substantiis in unitate personae, de gratiae et liberi arbitrii concordia, in duos libros distributus, a Francisco Feu-Ardentio 1593, Leodici, in monasterio S. Jacobi repertus, et ab eodem 1595 Coloniae cum notis est editus. Eumdem Conflictum post ea Colonienses 1618 in tomum V Bibliothecae Patrum retulerunt. Hujus porro lucubrationis parens vulgo vocatur Arnobius Junior, et putatur aetate S. Leonis Magni, aut paulo post vixisse.

Caeterum eo fere tempore quo Hadrianus VI creatus est pontifex, in Francodalensi coenobio, inter Wormatiam et Spiram, inventi sunt Commentarii in omnes Psalmos Davidis; quos Trithemius, Erasmus, Baraeus et alii Arnobio Seniori (de quo Hieronymus in Catalogo c. 79) non recte attribuunt. Bellarminus lib. de Scriptoribus Eccles. suspicatur istos Commentarios esse fetum hujus Arnobii Junioris. Ut ut sit, sapiunt Pelagianismum.

IV. Ex Gullielmi Cave Historia litteraria de Scriptoribus Eccles., pag. 289.
Arnobius, Junior vulgo dictus, ut ab Arnobio Afro distinguatur, gente, ut videtur, Gallus, claruit circa ann. 460, ut ex inscriptione Commentarii in Psalmos Leontio Arelatensi et Rustico Narbonensi episcopis nuncupati colligitur: Leone certe aliquanturum posterior, quem passim laudat. Exstant sub illius nomine:

Commentarius in Psalmos Davidis CL, Arnobio Afro male ascriptus. Prodiit seorsim Basil. 1522; deinde ab Erasmo editus Colon. 1532, in -8o; denique a Laurentio de la Barre emendatus Paris. 1639. Exstat et in Bibliotheca Patr. tom. VIII, p. 203.

Annotationes ad quaedam loca evangelistarum, quae habentur editae Basil. 1543, in -8o, et a Scotto, recognitae Paris. 1639.

Altercatio seu Conflictus cum Serapione Aegyptio de Deo trino et uno; de duabus in Christo substantiis et unica persona, et de gratiae ac liberi arbitrii concordia, in duos libros divisa. Opusculum istud, nescio qua auctoritate ductus, inter Vigilii Tapsensis Opera reponit Casimirus Oudin. Certe praeter codicum mss. fidem, illud sub Arnobii nomine ante annos octingentos citavit Alcuinus. Primus edidit Franciscus Feu-Ardentius ad calcem Irenaei Colon. 1596. Habetur in sequentibus omnibus Irenaei editionibus, et in Biblioth. Patr. tom. VIII, pag. 236.</text>
      <sha1>2e8z58wckg7meossbbcgq0c6p4zn00y</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Patrologia Latina/48</title>
    <ns>0</ns>
    <id>52470</id>
    <revision>
      <id>223883</id>
      <parentid>223816</parentid>
      <timestamp>2024-12-19T17:34:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Mizardellorsa</username>
        <id>3917</id>
      </contributor>
      <origin>223883</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2463" sha1="454evktlh85tfqtkzngb5kybolbo9ae" xml:space="preserve">{{titulus2
|Scriptor=Iacobus Paulus Migne
|OperaeTitulus=Patrologia Latina
|OperaeWikiPagina=Patrologia Latina/48 
|Annus=  1844
|SubTitulus=XLVIII Marius Mercator 
|Genera=
|Editio=Migne 1844
|Fons=[http://www.documentacatholicaomnia.eu/1815-1875,_Migne,_Patrologia_Latina_01._Rerum_Conspectus_Pro_Tomis_Ordinatus,_MLT-1.html Documenta Catholica Omnia]
}}__NOTOC__

&lt;div class=&quot;verse&quot;&gt;

{{Liber
|Ante=Tomus 47
|AnteNomen=Patrologia Latina/47
|Post= Tomus 49
|PostNomen=Patrologia Latina/49
}}


'''[https://books.google.it/books?id=f3bYAAAAMAAJ&amp;redir_esc=y google pdf]'''

[[File:Patrologia Latina 048.djvu|90px|thumb]]


*[[Commonitorium de Coelestio]] (Marius Mercator), J. P. Migne; PL 48, 0065-0108A
*[[Subnotationes in verba Iuliani]] (Marius Mercator), J. P. Migne; PL 48, 0107-0172A
*[[Epistolae (Nestorius)|Epistolae (Nestorius, Marius Mercator)]], J. P. Migne; PL 48, 0173-0184A
*[[Contra haeresim Pelagii seu Coelestii]] (Nestorius; Marius Mercator)]], J. P. Migne; PL 48, 0183B-0214A
*[[Symbolum (Theodorus Mopsuestenus)|Symbolum]] (Marius Mercator; Theodorus Mopsuestenus), J. P. Migne; PL 48, 0213B-0232B
*[[Epistola ad Ioannem Hierosolymorum|Epistola ad Joannem Hierosolymorum]] (Anastasius I), J. P. Migne; PL 48, 0231C-0240A
*[[Confessio fidei (Rufinus)|Confessio fidei]] (Rufinus Aquileiensis), J. P. Migne; PL 48, 0239C-0254A
*[[Dissertationes de historia Pelagiana]] (Auctores varii), J. P. Migne; PL 48, 0255-0698D
*[[Sermones (Nestorius)|Sermones (Nestorius]]; Marius Mercator), J. P. Migne; PL 48, 0753C-0864C
*[[Excerpta ex variis tractatibus (Nestorius)|Excerpta ex variis tractatibus]] (Nestorius), J. P. Migne; PL 48, 0865-0906D
*[[Nestorii blasphemiarum capita XII|Nestorii blasphemiarum capita]] XII (Nestorius; Cyrillus Alexandrinus; Marius Mercator), J. P. Migne; PL 48, 0909A-0932C
*[[Apologeticus pro XII capitibus]] (Cyrillus Alexandrinus; Marius Mercator), J. P. Migne; PL 48, 0931-0970B
*[[Apologeticus adversus Theodoretum]] (Cyrillus Alexandrinus; Marius Mercator), J. P. Migne; PL 48, 0969C-1002A
*[[Scholia de incarnatione unigeniti|Scholia de incarnatione]] unigeniti (Cyrillus Alexandrinus; Marius Mercator), J. P. Migne; PL 48, 1001-1040C
*[[Excerpta ex libris Theodori Mopsuesteni]] (Marius Mercator; Theodorus Mopsuestenus), J. P. Migne; PL 48, 1041-1064A
*[[Fragmentum ex sermone adversus S. Cyrillum]] (Eutherius Tyanensis; Marius Mercator), J. P. Migne; PL 48, 1085A-1088D

[[Category:Patrologiae Cursus Completus]]</text>
      <sha1>454evktlh85tfqtkzngb5kybolbo9ae</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Patrologia Latina/50</title>
    <ns>0</ns>
    <id>52475</id>
    <revision>
      <id>223905</id>
      <parentid>210823</parentid>
      <timestamp>2024-12-20T10:36:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Mizardellorsa</username>
        <id>3917</id>
      </contributor>
      <origin>223905</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3312" sha1="6c7c3vlhlk9ka6valcckh9k1cnlhy9z" xml:space="preserve">{{titulus2
|Scriptor=Iacobus Paulus Migne
|OperaeTitulus=Patrologia Latina
|OperaeWikiPagina=Patrologia Latina/50 
|Annus=  1844
|SubTitulus=L - Cassianus 
|Genera=
|Editio=Migne 1844
|Fons=[http://www.documentacatholicaomnia.eu/1815-1875,_Migne,_Patrologia_Latina_01._Rerum_Conspectus_Pro_Tomis_Ordinatus,_MLT-1.html Documenta Catholica Omnia]
}}__NOTOC__

&lt;div class=&quot;verse&quot;&gt;

{{Liber
|Ante=Tomus 49
|AnteNomen=Patrologia Latina/49
|Post= Tomus 51
|PostNomen=Patrologia Latina/51
}}
[[File:Patrologia Latina Vol. 50.pdf|right|150px|page=7]]

Texts (30): 
*[[Epitaphium Hilarii]] (Auctor incertus), J. P. Migne; PL 50, -
*[[De incarnatione Christi]] (Joannes Cassianus), J. P. Migne; PL 50, 0009A-0272A
*[[Regula S. Pachomii]] (Auctor incertus; Hieronymus Stridonensis), J. P. Migne; PL 50, 0271A-0304B
*[[Flores]] (Joannes Cassianus), J. P. Migne; PL 50, 0303C-0312B
*[[Sententiae piam interpretationem desiderantes]] (Auctor incertus), J. P. Migne; PL 50, 0361A-0368C
*[[Regula Monachorum (Regula Orientalis)]] (Vigilius diaconus), J. P. Migne; PL 50, 0373C-0380C
*[[De vita Christiana]] (Fastidius Britanniae), J. P. Migne; PL 50, 0383B-0402C
*[[Epistolae et decreta (Coelestinus I)]], J. P. Migne; PL 50, 0417B-0558B
*[[Epistola consolatoria]] (Antoninus Honoratus), J. P. Migne; PL 50, 0567B-0570D
*[[Epistolae et decreta (Sixtus III)]], J. P. Migne; PL 50, 0581D-0618C
*[[Commonitoria (Vincentius)|Commonitoria]] (Vincentius Lirinensis), J. P. Migne; PL 50, 0637C-0686B
*[[De laude eremi]] (Eucherius Lugdunensis), J. P. Migne; PL 50, 0701C-0712C
*[[Epistola paraenetica]] (Eucherius Lugdunensis), J. P. Migne; PL 50, 0711C-0726D
*[[Formulae spiritalis intelligentiae]] (Eucherius Lugdunensis), J. P. Migne; PL 50, 0727A-0772D
*[[Instructiones (Eucherius)|Instructiones (Eucherius]] Lugdunensis), J. P. Migne; PL 50, 0773A-0822D
*[[Passio Agaunensium martyrum]] (Eucherius Lugdunensis), J. P. Migne; PL 50, 0827A-0832C
*[[Homiliae (Eucherius)|Homiliae (Eucherius]] Lugdunensis), J. P. Migne; PL 50, 0833A-0866A
*[[Exhortatio ad monachos (Eucherius)|Exhortatio ad monachos (Eucherius]] Lugdunensis), J. P. Migne; PL 50, 0865B-0868C
*[[Epitomes operum Cassiani]] (Eucherius Lugdunensis), J. P. Migne; PL 50, 0867D-0894A
*[[Commentarii in Genesim]] (Auctor incertus), J. P. Migne; PL 50, 0893B-1048B
*[[Commentarii in libros Regum (PL 050)|Commentarii in libros Regum]] (Auctor incertus), J. P. Migne; PL 50, 1047C-1208C
*[[Sententia ad monachos]] (Auctor incertus), J. P. Migne; PL 50, 1207C-1210C
*[[Admonitio ad virgines]] (Auctor incertus), J. P. Migne; PL 50, 1209D-1212D
*[[Epistola (PL 50)]] (Auctor incertus), J. P. Migne; PL 50, 1213A-1214A
*[[Vita Hilarii]] (Honoratus Massiliensis), J. P. Migne; PL 50, 1219C-1246B
*[[Sermo de vita Honorati]] (Hilarius Arelatensis), J. P. Migne; PL 50, 1249A-1272B
*[[Epistola (Hilarius)|Epistola (Hilarius]] Arelatensis), J. P. Migne; PL 50, 1271B-1272C
*[[De miraculo Genesii]] (Auctor incertus (Hilarius Arelatensis?)), J. P. Migne; PL 50, 1273A-1276A
*[[Versus in natali Machabaeorum martyrum]] (Auctor incertus (Hilarius Arelatensis?)), J. P. Migne; PL 50, 1275B-1286C
*[[Metrum in Genesim]] (Auctor incertus (Hilarius Arelatensis?)), J. P. Migne; PL 50, 1287A-1292B

1815-1875, Migne, Patrologia Latina Volumen 050

[[Category:Patrologiae Cursus Completus]]</text>
      <sha1>6c7c3vlhlk9ka6valcckh9k1cnlhy9z</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Patrologia Latina/51</title>
    <ns>0</ns>
    <id>52484</id>
    <revision>
      <id>223882</id>
      <parentid>223817</parentid>
      <timestamp>2024-12-19T17:34:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Mizardellorsa</username>
        <id>3917</id>
      </contributor>
      <origin>223882</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2816" sha1="ebnivrtxzmoinun5tdbkkgqz3rxdum9" xml:space="preserve">{{titulus2
|Scriptor=Iacobus Paulus Migne
|OperaeTitulus=Patrologia Latina
|OperaeWikiPagina=Patrologia Latina/51 
|Annus=  1844
|SubTitulus=LI Augustinus 
|Genera=
|Editio=Migne 1844
|Fons=[http://www.documentacatholicaomnia.eu/1815-1875,_Migne,_Patrologia_Latina_01._Rerum_Conspectus_Pro_Tomis_Ordinatus,_MLT-1.html Documenta Catholica Omnia]
}}__NOTOC__

&lt;div class=&quot;verse&quot;&gt;

{{Liber
|Ante=Tomus 50
|AnteNomen=Patrologia Latina/50
|Post= Tomus 52
|PostNomen=Patrologia Latina/52
}}
[[Category:Patrologiae Cursus Completus]]

'''[https://archive.org/details/patrologiaecurs04saingoog archive pdf]'''

---------------------   
[[File:Patrologia Latina 051.djvu|90px|thumb]]    
* [[Epistola ad Augustinum]] (Prosper Aquitanus),  0067A-0074C
* [[Epistola ad Rufinum]] (Prosper Aquitanus),  0077A-0090A
* [[Carmen de ingratis]] (Prosper Aquitanus),  0091A-0148A
* [[Epigramma alterum in obtractorem Augustini]] (Prosper Aquitanus),  0149C-0152A
* [[Epigramma in obtractorem Augustini]] (Prosper Aquitanus),  0149A-0150A
* [[Epitaphium Nestorianae et Pelagianae haeresium]] (Prosper Aquitanus),  0153A-0154A
* [[Responsiones pro Augustino ad capitula Gallorum]] (Prosper Aquitanus),  0155A-0174C
* [[Responsiones pro Augustino ad capitula obiectionum Vincentianarum|Responsiones pro Augustino ad capitula objectionum Vincentianarum]] (Prosper Aquitanus),  0177A-0186C
* [[Responsiones pro Augustino ad excerpta Genuensium]] (Prosper Aquitanus),  0187A-0202A
* [[De gratia Dei et libero arbitrio voluntatis]] (Prosper Aquitanus),  0205A-0212A
* [[Contra collatorem]] (Prosper Aquitanus),  0215A-0276A
* [[Expositio Psalmorum a C usque ad CL]] (Prosper Aquitanus),  0277A-0426B
* [[Sententiae delibatae ex operibus S. Augustini]] (Prosper Aquitanus),  0427A-0496B
* [[Epigrammata ex sententiis Augustini]] (Prosper Aquitanus),  0499-0532B
* [[Chronicum integrum]] (Prosper Aquitanus),  0535A-0606B
* [[Appendicula ad Chronicum]] (Prosper Aquitanus),  0605C-0608B
* Confessio (Auctor incertus (Prosper Aquitanus?)),  0607C-0610B
* [[Poema coniugis ad uxorem|Poema conjugis ad uxorem]] (Auctor incertus (Prosper Aquitanus?)),  0611A-0616A
* [[Carmen de Providentia Divina|Carmen de providentia divina]] (Auctor incertus (Prosper Aquitanus?)),  0617A-0638D
* [[De vocatione omnium gentium]] (Auctor incertus (Prosper Aquitanus?)),  0648A-0722B
* [[Canones de gratia et libero arbitrio]] (Concilium Arausicanum II),  0723A-0730A
* [[De promissionibus et praedictionibus Dei]] (Auctor incertus),  0733-0858A
* [[Chronicon alterum sive Pseudochronicon]] (Auctor incertus (Prosper Tironus?)),  0859A-0866A
* [[Chronicon 1 (Idatius)|Chronicon 1 (Idatius]] Aquae Flaviensis),  0873A-0890D
* [[Descriptio consulum]] (Idatius Aquae Flaviensis),  0891A-0914C
* [[Chronicon (Marcellinus)|Chronicon (Marcellinus]] comes),  0917B-0948B</text>
      <sha1>ebnivrtxzmoinun5tdbkkgqz3rxdum9</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>223900</id>
      <parentid>223882</parentid>
      <timestamp>2024-12-20T09:16:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Mizardellorsa</username>
        <id>3917</id>
      </contributor>
      <origin>223900</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2801" sha1="117fqj73is5h8fcm7hueouaih1lc0bx" xml:space="preserve">{{titulus2
|Scriptor=Iacobus Paulus Migne
|OperaeTitulus=Patrologia Latina
|OperaeWikiPagina=Patrologia Latina/51 
|Annus=  1844
|SubTitulus=LI Augustinus 
|Genera=
|Editio=Migne 1844
|Fons=[http://www.documentacatholicaomnia.eu/1815-1875,_Migne,_Patrologia_Latina_01._Rerum_Conspectus_Pro_Tomis_Ordinatus,_MLT-1.html Documenta Catholica Omnia]
}}__NOTOC__

&lt;div class=&quot;verse&quot;&gt;

{{Liber
|Ante=Tomus 50
|AnteNomen=Patrologia Latina/50
|Post= Tomus 52
|PostNomen=Patrologia Latina/52
}}
[[Category:Patrologiae Cursus Completus]]

'''[https://archive.org/details/patrologiaecurs04saingoog archive pdf]'''

---------------------   
[[File:Patrologia Latina 051.djvu|90px|thumb]]    
* [[Epistola ad Augustinum]] (Prosper Aquitanus),  0067A-0074C
* [[Epistola ad Rufinum]] (Prosper Aquitanus),  0077A-0090A
* [[Carmen de ingratis]] (Prosper Aquitanus),  0091A-0148A
* [[Epigramma alterum in obtractorem Augustini]] (Prosper Aquitanus),  0149C-0152A
* [[Epigramma in obtractorem Augustini]] (Prosper Aquitanus),  0149A-0150A
* [[Epitaphium Nestorianae et Pelagianae haeresium]] (Prosper Aquitanus),  0153A-0154A
* [[Responsiones pro Augustino ad capitula Gallorum]] (Prosper Aquitanus),  0155A-0174C
* [[Responsiones pro Augustino ad capitula obiectionum Vincentianarum|Responsiones pro Augustino ad capitula objectionum Vincentianarum]] (Prosper Aquitanus),  0177A-0186C
* [[Responsiones pro Augustino ad excerpta Genuensium]] (Prosper Aquitanus),  0187A-0202A
* [[De gratia Dei et libero arbitrio voluntatis]] (Prosper Aquitanus),  0205A-0212A
* [[Contra collatorem]] (Prosper Aquitanus),  0215A-0276A
* [[Expositio Psalmorum a C usque ad CL]] (Prosper Aquitanus),  0277A-0426B
* [[Sententiae delibatae ex operibus S. Augustini]] (Prosper Aquitanus),  0427A-0496B
* [[Epigrammata ex sententiis Augustini]] (Prosper Aquitanus),  0499-0532B
* [[Chronicum integrum]] (Prosper Aquitanus),  0535A-0606B
* [[Appendicula ad Chronicum]] (Prosper Aquitanus),  0605C-0608B
* [[Confessio (Prosper Aquitanus)]],  0607C-0610B
* [[Poema coniugis ad uxorem|Poema conjugis ad uxorem]] (Auctor incertus (Prosper Aquitanus?)),  0611A-0616A
* [[Carmen de Providentia Divina|Carmen de providentia divina]] (Auctor incertus (Prosper Aquitanus?)),  0617A-0638D
* [[De vocatione omnium gentium]] (Auctor incertus (Prosper Aquitanus?)),  0648A-0722B
* [[Canones de gratia et libero arbitrio]] (Concilium Arausicanum II),  0723A-0730A
* [[De promissionibus et praedictionibus Dei]] (Auctor incertus),  0733-0858A
* [[Chronicon alterum sive Pseudochronicon]] (Auctor incertus (Prosper Tironus?)),  0859A-0866A
* [[Chronicon 1 (Idatius)|Chronicon 1 (Idatius]] Aquae Flaviensis),  0873A-0890D
* [[Descriptio consulum]] (Idatius Aquae Flaviensis),  0891A-0914C
* [[Chronicon (Marcellinus)|Chronicon (Marcellinus]] comes),  0917B-0948B</text>
      <sha1>117fqj73is5h8fcm7hueouaih1lc0bx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Patrologia Latina/52</title>
    <ns>0</ns>
    <id>52485</id>
    <revision>
      <id>223912</id>
      <parentid>210824</parentid>
      <timestamp>2024-12-20T11:46:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Mizardellorsa</username>
        <id>3917</id>
      </contributor>
      <origin>223912</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1647" sha1="19b4772apaoicklujqtlvdejo446b5w" xml:space="preserve">{{titulus2
|Scriptor=Iacobus Paulus Migne
|OperaeTitulus=Patrologia Latina
|OperaeWikiPagina=Patrologia Latina/52 
|Annus=  1844
|SubTitulus=LII Augustinus 
|Genera=
|Editio=Migne 1844
|Fons=[http://www.documentacatholicaomnia.eu/1815-1875,_Migne,_Patrologia_Latina_01._Rerum_Conspectus_Pro_Tomis_Ordinatus,_MLT-1.html Documenta Catholica Omnia]
}}__NOTOC__

&lt;div class=&quot;verse&quot;&gt;

{{Liber
|Ante=Tomus 51
|AnteNomen=Patrologia Latina/51
|Post= Tomus 53
|PostNomen=Patrologia Latina/53
}}

[[File:Patrologia Latina Vol. 52.pdf|right|150px|page=3]]

* [[Vita S. Petri Chrysologi]] (Agnellus sive Andreas Ravennatensis),  0013A-0020C
* [[Sermones (Petrus Chrysologus)]],  0184A-0666B
* [[Sermones  (Petrus Chrysologus ?)|Sermones (Auctor incertus (Petrus Chrysologus]]?)),  0665D-0680B
* [[Testimonia de S. Valeriano]] (Auctores varii),  0689D-0692B
* [[Homiliae (Valerianus Cemeliensis)]],  0691D-0756C
* [[Epistola ad monachos (Valerianus Cemeliensis)]],  0755D-0758C
* [[Testimonia veterum de S. Niceta]] (Auctores varii),  0843C-0846D
* [[Lectiones propriae pro officio S. Nicetae]] (Ecclesia Romana Catholica),  0847A-0848C
* [[De ratione fidei]] (Nicetas Aquileiensis),  0847D-0852D
* [[De Spiritus sancti potentia]] (Nicetas Aquileiensis),  0853A-0864B
* [[De diversis appellationibus D. N. Iesu Christo convenientibus|De diversis appellationibus D. N. Jesu Christo convenientibus]] (Nicetas Aquileiensis),  0863C-0866C
* [[Explanatio symboli]] (Nicetas Aquileiensis),  0865D-0874B
* [[Fragmenta (Nicetas Aquileiensis)]],  0873C-0876B
* [[Appendicula: Vetera monumenta]] (Auctores varii),  1135B-1136C


[[Category:Patrologiae Cursus Completus]]</text>
      <sha1>19b4772apaoicklujqtlvdejo446b5w</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Patrologia Latina/53</title>
    <ns>0</ns>
    <id>52487</id>
    <revision>
      <id>223881</id>
      <parentid>223818</parentid>
      <timestamp>2024-12-19T17:06:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Mizardellorsa</username>
        <id>3917</id>
      </contributor>
      <origin>223881</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2445" sha1="2tb0ta6zzakhbniv6vuiwbzfzazbmdm" xml:space="preserve">{{titulus2
|Scriptor=Iacobus Paulus Migne
|OperaeTitulus=Patrologia Latina
|OperaeWikiPagina=Patrologia Latina/53
|Annus=  1844
|SubTitulus=LIII Augustinus 
|Genera=
|Editio=Migne 1844
|Fons=[http://www.documentacatholicaomnia.eu/1815-1875,_Migne,_Patrologia_Latina_01._Rerum_Conspectus_Pro_Tomis_Ordinatus,_MLT-1.html Documenta Catholica Omnia]
}}__NOTOC__

&lt;div class=&quot;verse&quot;&gt;

{{Liber
|Ante=Tomus 52
|AnteNomen=Patrologia Latina/52
|Post= Tomus 54
|PostNomen=Patrologia Latina/54
}}

'''[https://archive.org/details/patrologiaecurs11saingoog archive pdf]'''
[[File:Patrologia Latina 053.djvu|90px|thumb]]

* [[De gubernatione Dei]] (Salvianus Massiliensis),  0025A-0158B
* [[Epistolae (Salvianus)|Epistolae (Salvianus]] Massiliensis),  0157D-0174B
* [[Adversus avaritiam]] (Salvianus Massiliensis),  0175A-0238A
* [[Prolegomena (PL053)|Prolegomena]] (Auctores varii),  0237D-0240C
* [[Conflictus de Deo Trino et Uno]] (Arnobius junior),  0239D-0322C
* [[Commentarii in Psalmos]] (Arnobius junior),  0327C-0570A
* [[Annotationes ad quaedam evangeliorum loca]] (Auctor incertus (Arnobius junior?)),  0569C-0580B
* [[Veterum testimonia]] (Auctores varii),  0585C-0588A
* [[Praedestinatus]] (Auctor incertus),  0587B-0672C
* [[De statu animae]] (Mamertus Claudianus),  0697C-0780C
* [[Epistolae (Mamertus Claudianus)]],  0780D-0786A
* [[Hymnus de passione Domini]] (Mamertus Claudianus),  0785B-0786B
* [[Carmina (PL 053)|Carmina]] (Auctor incertus),  0786C-0790C
* [[Confessio]] (Patricius Hiberniae),  0801B-0814C
* [[Epistola ad Coroticum]] (Patricius Hiberniae),  0813D-0818C
* [[Synodus S. Patricii]] (Patricius Hiberniae),  0819A-0822D
* [[Canones alii]] (Auctor incertus (Patricius Hiberniae?)),  0823A-0824C
* [[Synodus episcoporum]] (Patricius Hiberniae; Auxilius; Isserninus),  0823D-0826D
* [[Charta (Patricius)]] (Patricius Hiberniae),  0827D-0830D
* [[Proverbia (Patricius)|Proverbia (Patricius]] Hiberniae),  0827C-0828C
* [[De tribus habitaculis]] (Patricius Hiberniae),  0831B-0838C
* [[Hymnus alphabeticus]] (Secundinus Hibernensis),  0837D-0840C
* [[Epistolae (Capreolus)|Epistolae (Capreolus]] Carthaginensis),  0843D-0858C
* [[Epistola (Uranius)]],  0859B-0866B
* [[Metaphrasis Latina Hexaemeri]] (Eustathius),  0867B-0966B
* [[Expositio mystica in Parabolas Salomonis]] (Salonius Viennensis),  0967B-0994A
* [[Expositio mystica in Ecclesiasten]] (Salonius Viennensis),  0993B-1012A


[[Category:Patrologiae Cursus Completus]]</text>
      <sha1>2tb0ta6zzakhbniv6vuiwbzfzazbmdm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Patrologia Latina/66</title>
    <ns>0</ns>
    <id>52731</id>
    <revision>
      <id>223879</id>
      <parentid>223819</parentid>
      <timestamp>2024-12-19T17:03:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Mizardellorsa</username>
        <id>3917</id>
      </contributor>
      <origin>223879</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2184" sha1="q3hanq8wnpol9miz9hej0n3ddc62zib" xml:space="preserve">{{titulus2
|Scriptor=Iacobus Paulus Migne
|OperaeTitulus=Patrologia Latina
|OperaeWikiPagina=Patrologia Latina/66
|Annus=  1844
|SubTitulus=LXVI  
|Genera=
|Editio=Migne 1844
|Fons=[http://www.documentacatholicaomnia.eu/1815-1875,_Migne,_Patrologia_Latina_01._Rerum_Conspectus_Pro_Tomis_Ordinatus,_MLT-1.html Documenta Catholica Omnia]
}}__NOTOC__

&lt;div class=&quot;verse&quot;&gt;

{{Liber
|Ante=Tomus 65
|AnteNomen=Patrologia Latina/65
|Post= Tomus 67
|PostNomen=Patrologia Latina/67
}}
'''[https://archive.org/details/patrologiaecurs115unkngoog archive pdf]'''
[[File:Patrologia Latina 066.djvu|90px|thumb]]

* [[Epistolae (Joannes II)]], J. P. Migne; PL 66, 0011A-0026D
* [[Appendix (PL 66)]]|Appendix (Auctor incertus (Joannes II?))]], J. P. Migne; PL 66, 0027B-0032C
* [[Epistolae (Agapetus I)]], J. P. Migne; PL 66, 0035D-0076D
* [[Epistola ad Anthimum]] (Auctor incertus (Agapetus I?)), J. P. Migne; PL 66, 0077A-0080B
* [[Epistolae (Silverius papa)]], J. P. Migne; PL 66, 0085A-0088C
* [[Homiliae (Laurentius Novariensis)|Homiliae (Laurentius]] Novariensis), J. P. Migne; PL 66, 0089A-0124D
* [[Prolegomena (Gregorius Magnus)|Prolegomena (Gregorius I)]], J. P. Migne; PL 66, 0125A-0204C
* [[Testimonia (Auctores varii)]], J. P. Migne; PL 66, 0213B-0216C
* [[Regula cum commentariis]] (Benedictus Nursiae), J. P. Migne; PL 66, 0215D-0932D
* [[Opuscula (Benedictus Nursiae)]], J. P. Migne; PL 66, 0933A-0934D
* [[Scripta supposita (Benedictus de Nursia)|Scripta supposita]] (Auctor incertus (Benedictus Nursiae?)), J. P. Migne; PL 66, 0935A-0942B
* [[Sermo in S. Scholasticam]] (Albericus), J. P. Migne; PL 66, 0941C-0950B
* [[Regula ad monachos (Paulus]] abbas; Stephanus abbas), J. P. Migne; PL 66, 0949B-0958D
* [[Regula ad monachos (Ferreolus Ucetiensis)]], J. P. Migne; PL 66, 0959A-0976D
* [[Regula Tarnatensis]] (Auctor incertus), J. P. Migne; PL 66, 0975D-0986D
* [[Regula cujusdam patris]] (Auctor incertus), J. P. Migne; PL 66, 0985D-0994B
* [[Regula consensoria monachorum]] (Auctor incertus), J. P. Migne; PL 66, 0993C-0996C
* [[Alia regula (PL 66)]] (Auctor incertus), J. P. Migne; PL 66, 0995C-0998B
* [[Ordo Romanus (PL 66)]] (Auctor incertus), J. P. Migne; PL 66, 0997-1006B</text>
      <sha1>q3hanq8wnpol9miz9hej0n3ddc62zib</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Patrologia Latina/67</title>
    <ns>0</ns>
    <id>52732</id>
    <revision>
      <id>223880</id>
      <parentid>211193</parentid>
      <timestamp>2024-12-19T17:04:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Mizardellorsa</username>
        <id>3917</id>
      </contributor>
      <origin>223880</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4228" sha1="rpeb3lec3nh75ihp0qan2q6zbv4vqna" xml:space="preserve">{{titulus2
|Scriptor=Iacobus Paulus Migne
|OperaeTitulus=Patrologia Latina
|OperaeWikiPagina=Patrologia Latina/67
|Annus=  1844
|SubTitulus=LXVII  
|Genera=
|Editio=Migne 1844
|Fons=[http://www.documentacatholicaomnia.eu/1815-1875,_Migne,_Patrologia_Latina_01._Rerum_Conspectus_Pro_Tomis_Ordinatus,_MLT-1.html Documenta Catholica Omnia]
}}__NOTOC__

&lt;div class=&quot;verse&quot;&gt;

{{Liber
|Ante=Tomus 66
|AnteNomen=Patrologia Latina/66
|Post= Tomus 68
|PostNomen=Patrologia Latina/68
}}

'''[https://archive.org/details/patrologiaecurs108unkngoog archive pdf]'''
[[File:Patrologia Latina 067.djvu|90px|thumb]]

* [[Epistola synodica]] (Cyrillus Alexandrinus; Dionysius Exiguus), J. P. Migne; PL 67, 0009D-0018D
* [[Epistolae de ratione Paschae]] (Dionysius Exiguus), J. P. Migne; PL 67, 0019A-0028A
* [[Codex canonum ecclesiae universae]] (Concilia varia; Dionysius Exiguus), J. P. Migne; PL 67, 0039D-0094C
* [[Codex canonum ecclesiasticorum]] (Auctores varii; Dionysius Exiguus), J. P. Migne; PL 67, 0135A-0230B
* [[Collectio decretorum pontificum Romanorum]] (Auctores varii; Dionysius Exiguus), J. P. Migne; PL 67, 0229C-0316A
* [[Collectio II decretorum pontificum Romanorum]] (Auctor incertus), J. P. Migne; PL 67, 0315-0346B
* [[Epistola ad Eugipium]] (Dionysius Exiguus), J. P. Migne; PL 67, 0345C-0346D
* [[Epistola ad Petrum (Gregorius Nyssenus)|Epistola ad Petrum]] (Gregorius Nyssenus; Dionysius Exiguus), J. P. Migne; PL 67, 0347A-0348C
* [[De creatione hominis]] (Gregorius Nyssenus; Dionysius Exiguus), J. P. Migne; PL 67, 0348D-0408B
* [[Epistola de fide (Proclus)|Epistola de fide]] (Proclus Constantinopolitanus; Dionysius Exiguus), J. P. Migne; PL 67, 0407C-0418C
* [[De inventione capitis Ioannis Baptistae|De inventione capitis Joannis Baptistae]] (Auctor incertus; Dionysius Exiguus), J. P. Migne; PL 67, 0417C-0454B
* [[De paschate]] (Dionysius Exiguus), J. P. Migne; PL 67, 0483D-0508A
* [[Epistola ad Leonem]] (Proterius Alexandrinus; Dionysius Exiguus), J. P. Migne; PL 67, 0507B-0514A
* [[Epistola de ratione Paschae]] (Dionysius Exiguus), J. P. Migne; PL 67, 0513A-0520B
* [[Pro defensione trium capitulorum]] (Facundus Hermianensis), J. P. Migne; PL 67, 0527B-0852C
* [[Synopsis chronica]] (Auctor incertus), J. P. Migne; PL 67, 0851C-0854C
* [[Contra Mocianum]] (Facundus Hermianensis), J. P. Migne; PL 67, 0853C-0868B
* [[Epistola fidei catholicae]] (Facundus Hermianensis), J. P. Migne; PL 67, 0867C-0878C
* [[Epistolae et opuscula (Fulgentius Ferrandus)]] (Ferrandus diaconus), J. P. Migne; PL 67, 0889A-0950A
* [[Breviatio canonum 1 (Fulgentius Ferrandus)|Breviatio canonum]] 1 (Ferrandus diaconus), J. P. Migne; PL 67, 0949B-0962A
* [[Epistola ad Sergium]] (Justus Urgellensis), J. P. Migne; PL 67, 0961D-0962D
* [[Explicatio in Cantica canticorum]] (Justus Urgellensis), J. P. Migne; PL 67, 0963A-0994B
* [[Epistolae (Viventulus)|Epistolae (Viventiolus Lugdunensis)]], J. P. Migne; PL 67, 0993D-0996A
* [[Epistola ad Iustinianum|Epistola ad Justinianum]] (Pontianus Africanus), J. P. Migne; PL 67, 0996C-0998A
* [[Epistola ad Eumerium]] (Trojanus Santonensis), J. P. Migne; PL 67, 0996B-0996B
* [[Vita S. Caesarii]] (Auctores varii), J. P. Migne; PL 67, 1001A-1042C
* [[Sermones (Caesarius Arelatensis)|Sermones (Caesarius]] Arelatensis), J. P. Migne; PL 67, 1041D-1090A
* [[Opusculum (Caesarius)]] Arelatensis), J. P. Migne; PL 67, 1094D-1098B
* [[Regula ad monachos (Caesarius)|Regula ad monachos (Caesarius]] Arelatensis), J. P. Migne; PL 67, 1097C-1104B
* [[Regula ad virgines (Caesarius)]] Arelatensis), J. P. Migne; PL 67, 1103C-1121C
* [[Sermo ad sanctimoniales]] (Caesarius Arelatensis), J. P. Migne; PL 67, 1122A-1125B
* [[Epistolae (Caesarius)]] Arelatensis), J. P. Migne; PL 67, 1125C-1139
* [[Testamentum (Caesarius)]] Arelatensis), J. P. Migne; PL 67, 1139A-1142B
* [[De gratia et libero arbitrio (Concilium Arausicanum II)]], J. P. Migne; PL 67, 1141D-1152A
* [[Appendix (Caesarius)]] Arelatensis), J. P. Migne; PL 67, 1151D-1166A
* [[Disputatio contra Acephalos]] (Rusticus diaconus), J. P. Migne; PL 67, 1167D-1254A
* [[Opusculum I (Hormisda)|Opusculum I (Hormisdas]] I), J. P. Migne; PL 67, 1285B-1286D
* [[Opusculum II (Concilium Carpentoractense)]], J. P. Migne; PL 67, 1287A-1290C
*</text>
      <sha1>rpeb3lec3nh75ihp0qan2q6zbv4vqna</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Patrologia Latina/70</title>
    <ns>0</ns>
    <id>52735</id>
    <revision>
      <id>223878</id>
      <parentid>223821</parentid>
      <timestamp>2024-12-19T17:02:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Mizardellorsa</username>
        <id>3917</id>
      </contributor>
      <origin>223878</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1634" sha1="qxrrg800zqlcji9dgx9wtzkzd6jh4d8" xml:space="preserve">{{titulus2
|Scriptor=Iacobus Paulus Migne
|OperaeTitulus=Patrologia Latina
|OperaeWikiPagina=Patrologia Latina/70
|Annus=  1844
|SubTitulus=LXX  
|Genera=
|Editio=Migne 1844
|Fons=[http://www.documentacatholicaomnia.eu/1815-1875,_Migne,_Patrologia_Latina_01._Rerum_Conspectus_Pro_Tomis_Ordinatus,_MLT-1.html Documenta Catholica Omnia]
}}__NOTOC__

&lt;div class=&quot;verse&quot;&gt;

{{Liber
|Ante=Tomus 69
|AnteNomen=Patrologia Latina/69
|Post= Tomus 71
|PostNomen=Patrologia Latina/71
}}

'''[https://archive.org/details/patrologiaecurs27goog archive pdf]'''
[[File:Patrologia Latina 068.djvu|90px|thumb]]

* [[Praefatio (Cassiodorus)|Praefatio (Cassiodorus]] Vivariensis), J. P. Migne; PL 70, 0009-0026A
* [[Expositio in Psalterium (Cassiodorus)|Expositio in Psalterium]] (Cassiodorus Vivariensis), J. P. Migne; PL 70, 0025B-1056C
* [[Expositio in Cantica canticorum]] (Auctor incertus (Cassiodorus Vivariensis?)), J. P. Migne; PL 70, 1055C-1106C
* [[De institutione divinarum litterarum]] (Cassiodorus Vivariensis), J. P. Migne; PL 70, 1105D-1150C
* [[De artibus et disciplinis liberalium litterarum]] (Cassiodorus Vivariensis), J. P. Migne; PL 70, 1149C-1220A
* [[Commentarium de oratione]] (Cassiodorus Vivariensis), J. P. Migne; PL 70, 1219A-1240B
* [[De orthographia (Cassiodorus)|De orthographia]] (Cassiodorus Vivariensis), J. P. Migne; PL 70, 1239C-1270B
* [[De anima (Cassiodorus)|De anima]] (Cassiodorus Vivariensis), J. P. Migne; PL 70, 1279D-1308D
* [[Complexiones (Cassiodorus)|Complexione]]s (Cassiodorus Vivariensis), J. P. Migne; PL 70, 1319D-1418A
* [[Cassiodori supplementum]] (Auctor incertus), J. P. Migne; PL 70, 1421-1424B
*</text>
      <sha1>qxrrg800zqlcji9dgx9wtzkzd6jh4d8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Patrologia Latina/72</title>
    <ns>0</ns>
    <id>52737</id>
    <revision>
      <id>223877</id>
      <parentid>223823</parentid>
      <timestamp>2024-12-19T17:00:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Mizardellorsa</username>
        <id>3917</id>
      </contributor>
      <origin>223877</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5296" sha1="qv9zed3ponqqvf8yan7mhxo1dzjbn74" xml:space="preserve">{{titulus2
|Scriptor=Iacobus Paulus Migne
|OperaeTitulus=Patrologia Latina
|OperaeWikiPagina=Patrologia Latina/72
|Annus=  1844
|SubTitulus=LXXII  
|Genera=
|Editio=Migne 1844
|Fons=[http://www.documentacatholicaomnia.eu/1815-1875,_Migne,_Patrologia_Latina_01._Rerum_Conspectus_Pro_Tomis_Ordinatus,_MLT-1.html Documenta Catholica Omnia]
}}__NOTOC__

&lt;div class=&quot;verse&quot;&gt;

{{Liber
|Ante=Tomus 71
|AnteNomen=Patrologia Latina/71
|Post= Tomus 73
|PostNomen=Patrologia Latina/73
}}

'''[https://archive.org/details/patrologiaecurs00migngoog archive pdf]'''
[[File:Patrologia Latina 072.djvu|90px|thumb]]

 
* [[Monumenta (PL 072)|Monumenta]] (Athalaricus rex; Amalasuntha Gothorum; Theodahadus Ostrogothorum; Vitigis Gothorum), J. P. Migne; PL 72, -
* [[Epistola I (Ioannes III)|Epistola I (Joannes III)]], J. P. Migne; PL 72, 0013B-0018A
* [[Epistola II (Ioannes III)|Epistola II (Joannes III]]), J. P. Migne; PL 72, 0018B-0018C
* [[Formula honestae vitae (Migne)|Formula honestae vitae]] (Martinus Braccarensis), J. P. Migne; PL 72, 0021D-0028D
* [[De moribus |De moribus (Martinus]] Braccarensis), J. P. Migne; PL 72, 0029A-0032C
* [[Pro repellanda iactantia (Migne)|Pro repellanda jactantia]] (Martinus Braccarensis), J. P. Migne; PL 72, 0031D-0036A
* [[De superbia (Migne- Martinus)|De superbia]] (Martinus Braccarensis), J. P. Migne; PL 72, 0035B-0038D
* [[Exhortatio humilitatis (Migne)|Exhortatio humilitatis]] (Martinus Braccarensis), J. P. Migne; PL 72, 0039A-0042D
* [[De ira (Martinus Bracarensis)|De ira (Martinus]] Braccarensis), J. P. Migne; PL 72, 0041D-0050C
* [[De Pascha (Migne)|De Pascha]] (Martinus Braccarensis), J. P. Migne; PL 72, 0049D-0052B
* [[Varii versus (Migne)|Varii versus]] (Martinus Braccarensis), J. P. Migne; PL 72, 0051C-0052D
* [[Vita S. Germani|Vita Germani]] (Venantius Fortunatus), J. P. Migne; PL 72, 0055D-0078B
* [[Epistola (Germanus Parisiensis)|Epistola (Germanus]] Parisiensis), J. P. Migne; PL 72, 0077D-0080D
* [[Privilegium (Germanus Parisiensis)]], J. P. Migne; PL 72, 0081A-0084B
* [[Expositio brevis liturgiae Gallicanae]] (Germanus Parisiensis), J. P. Migne; PL 72, 0085-0098C
* [[Testamentum (Domnolus)|Testamentum (Domnolus]] Cenomanensis), J. P. Migne; PL 72, 0649D-0652B
* [[Vita S. Radegundis Reginae]] (Venantius Fortunatus), J. P. Migne; PL 72, 0651-0680C
* [[Testamentum (Radegundis)|Testamentum (Radegundis]] regina Francorum), J. P. Migne; PL 72, 0681A-0682A
* [[Fragmentum epistolae]] (Auctor incertus (Benedictus I?)), J. P. Migne; PL 72, 0683B-0684C
* [[Epistola (Benedictus I)]], J. P. Migne; PL 72, 0685A-0688C
* [[Epistola I (Licinianus)|Epistola I (Licinianus]] Carthaginensis), J. P. Migne; PL 72, 0689B-0692B
* [[Epistola II (Licinianus)|Epistola II (Licinianus]] Carthaginensis), J. P. Migne; PL 72, 0691C-0700A
* [[Epistola III (Licinianus)|Epistola III (Licinianus]] Carthaginensis), J. P. Migne; PL 72, 0699B-0700D
* [[Sententia (Veranus)|Sententia (Auctor incertus (Veranus]] episcopus?)), J. P. Migne; PL 72, 0701A-0702B
* [[Epistolae et decreta (Pelagius II)]], J. P. Migne; PL 72, 0703D-0750A
* [[Ad epistolas et decreta appendix]] (Pelagius II), J. P. Migne; PL 72, 0749A-0760A
* [[Epistola I (Aunarius)|Epistola I (Aunarius]] Antissiodorensis), J. P. Migne; PL 72, 0767C-0768C
* [[Epistola II (Stephanus abbas)]], J. P. Migne; PL 72, 0769A-0770B
* [[Homilia de epiphania |Homilia de epiphania (Sedatus]] Bitterensis), J. P. Migne; PL 72, 0771A-0774C
* [[Vita Brigidae]] (Cogitosus), J. P. Migne; PL 72, 0775-0790D
* [[Chronicon Marius|Chronicon (Marius Aventicensis)]], J. P. Migne; PL 72, 0793D-0802A
* [[Commentarii (Luculentus)]], J. P. Migne; PL 72, 0803-0860A
* [[Epistola (Joannes Arelatensis)]], J. P. Migne; PL 72, 0859B-0860C
* [[Chronicon (Joannes Biclarensis)]], J. P. Migne; PL 72, 0863A-0870C
* [[Regula (Leandrus Hispalensis)]], J. P. Migne; PL 72, 0873-0894A
* [[Homilia in laudem ecclesiae]] (Leandrus Hispalensis), J. P. Migne; PL 72, 0893B-0898A
* [[Epitaphium (PL 072)|Epitaphium]] (Auctor incertus), J. P. Migne; PL 72, 0894A-0894A
* [[Itinerarium (Antoninus Placentius)]], J. P. Migne; PL 72, 0899A-0918A
* [[Epistola (Florianus)|Epistola (Florianus]] Romanii), J. P. Migne; PL 72, 0917B-0918D
* [[Novellae selectae (Migne)|Novellae selectae]] (Justinianus I Augustus), J. P. Migne; PL 72, 0921D-1054B
* [[Leges selectae (Migne)|Leges selectae]] (Justinianus I Augustus), J. P. Migne; PL 72, 1053C-1110D
* [[Praeceptio]] (Theodoricus imperator), J. P. Migne; PL 72, 1111A-1112B
* [[Relatio]] (Auctor incertus), J. P. Migne; PL 72, 1113D-1116B
* [[Epistola (Anagnosticus regis)|Epistola (Anagnosticus]] regis), J. P. Migne; PL 72, 1115D-1118A
* [[Praeceptio tertia]] (Theodoricus imperator), J. P. Migne; PL 72, 1115C-1116D
* [[Praeceptum (Clodoveus I)|Praeceptum (Clodoveus I]] Francorum), J. P. Migne; PL 72, 1117C-1120A
* [[Praeceptio quarta]] (Theodoricus imperator), J. P. Migne; PL 72, 1117B-1118B
* [[Constitutio generalis (Clotarius I)|Constitutio generalis (Clotarius I]] Francorum), J. P. Migne; PL 72, 1119B-1122A
* [[Constitutio (Childebertus II)|Constitutio (Childebertus II]] Francorum), J. P. Migne; PL 72, 1121B-1122C
* [[Edictum (Reccaredus)|Edictum (Reccaredus]] Visigothorum), J. P. Migne; PL 72, 1121D-1124A
* [[Epistola (Concilium Parisiense)]], J. P. Migne; PL 72, 1123B-1124C</text>
      <sha1>qv9zed3ponqqvf8yan7mhxo1dzjbn74</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Formula honestae vitae (Migne)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>52764</id>
    <revision>
      <id>223874</id>
      <parentid>196589</parentid>
      <timestamp>2024-12-19T16:55:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Mizardellorsa</username>
        <id>3917</id>
      </contributor>
      <origin>223874</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16753" sha1="s3zteptkhvke759u3ti49599eicue49" xml:space="preserve">
{{titulus2
|Scriptor= Martinus Bracarensis
|OperaeTitulus= Formula honestae vitae 
|OperaeWikiPagina= Formula honestae vitae (Migne)
|Annus=  Saeculo V
|SubTitulus=  
|Genera=
|Editio=Migne 
|Fons=[http://www.mlat.uzh.ch/MLS/xanfang.php?tabelle=Martinus_Braccarensis_cps2&amp;corpus=2&amp;lang=0&amp;allow_download=0 Corpus Corporum]
}}
'''[[Patrologia Latina/72|Migne ''Patrologia Latina'' Tomus 72]]'''

'''[[Patrologia Latina/72|Migne ''Patrologia Latina'' Tomus 72]]'''


''MarBra.FoHoVi 72 Martinus Braccarensisc.520–580 Parisiis J. P. Migne 1849 early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin orthography latin ''

AD MIRONEM REGEM GALLICIAE.

Gloriosissimo ac tranquillissimo, et insigni catholicae fidei praedito pietate, Mironi regi Martinus humilis episcopus. Non ignoro, clementissime rex, flagrantissimam animi tui sitim sapientiae insatiabiliter poculis inhiare, eaque te ardenter quibus moralis scientiae rivuli manant, fluenta requirere. Et ob hoc humilitatem meam tuis saepius litteris admones, ut Dignationi tuae crebro aliquid per epistolam scribens aut consolationis aut exhortationis alicujus, et qualiacunque sint dicta offeram. Sed quamvis hoc a me exigat laudabile tuae pietatis studium, scito tamen tenuitatis meae insolentem continuo a cautis impingi propterviam, si regalis reverentiae gravitatem aut assiduis aut vilibus, ut libet, dictis adjungam. Et ideo ne aut ego licentia piae invitationis abuterer loquendo, aut vestro magis desiderio obsisterem reticendo, libellum hunc nulla sophismatum ostentatione politum, sed planitie purae simplicitatis excerptum, capacibus fidenter auribus obtuli recitandum. Quem non vestrae specialiter instituo potestati, cui naturalis sapientiae sagacitas praesto est, sed generaliter his conscripsi, quos ministeriis tuis astantes haec convenit legere, intelligere et tenere. Titulus autem libelli est: Formula vitae honestae; quem idcirco tali volui vocabulo superscribi, quia non illa ardua et perfecta, quae a paucis et peregregiis Deicolis patrantur, instituit; sed ea magis commonet, quae et sine divinarum Scripturarum praeceptis, naturali tantum humanae intelligentiae lege etiam a laicis recte honesteque viventibus valeant adimpleri.

Quatuor virtutum species multorum sapientium sententiis definitae sunt, quibus animus humanus componi ad honestatem vitae possit. Harum prima est prudentia; secunda magnanimitas; tertia, continentia; quarta, justitia. Singulae tibi in officiis quae subsunt, annexae sunt, ac bene moratum virum efficiunt.

CAPUT PRIMUM. De prudentia.

Quisquis prudentiam sequi desideras, tunc per rationem recte vives, si omnia prius existimes et perpenses, et dignitatem rebus non ex opinione multorum, sed ex earum natura constituas. Nam scire debes quia sunt quae videantur esse bona et non sunt, et sunt quae videantur non bona esse et sunt. Quaecunque autem ex rebus transitoriis possides, non mireris, nec magnum existimes quod caducum est; nec apud te quae habes tanquam aliena servabis, sed pro te tanquam tua dispenses et utaris. Si prudentiam amplecteris, ubique idem eris; et prout rerum ac temporum varietas exigit, ita te accommodes tempori; nec te in aliquibus mutes, sed potius aptes: sicut manus quae eadem est, et cum in palmam extenditur, et cum in pugnum astringitur. Prudentis proprium est examinare consilia, et non cito facili credulitate ad falsa prolabi. De dubiis non definias, sed suspensam teneas sententiam. Nihil inexpertum affirmes, quia non omne verisimile statim verum est; sicut et saepius quod primum incredibile videtur, non continuo falsum est. Crebro siquidem faciem mendacii veritas retinet. Crebro mendacium specie veritatis occulitur. Nam sicut aliquando tristem frontem amicus, et blandam adulator ostendit; sic verisimilitudine coloratur veritas et ut fallat vel subrepat, coloratur. Si prudens esse cupis, in futurum, prospectum intende; et quae possunt contingere, animo tuo cuncta propone. Nihil tibi subitum sit, sed per otium ante conspicies. Nam qui prudens est, non dicit: Non putavi quidem hoc fieri; quia non dubitat, sed exspectat; nec suspicatur, sed cavet. Cujuscunque facti causam require: cum initia inveneris, exitus cogitabis. Scito te in quibusdam debere perseverare, quia coepisti: quaedam vero nec incipere, in quibus perseverare sit noxium. Prudens fallere non vult, falli non potest. Boni est viri, etiam in morte neminem fallere. Opiniones tuae judicia sint. Cogitationes vagas et inutiles, et velut somnio similes, non recipies; quibus si animus tuus se oblectaverit, cum omnia disposueris, tristis remanebis: sed cogitatio tua stabilis, et certa sit; sive deliberet, sive quaerat, sive contempletur, non recedat a vero. Sermo quoque tuus non sit inanis, sed aut suadeat, aut moneat, aut consoletur, aut praecipiat. Lauda parce, vitupera parcius. Nam similiter reprehensibilis est nimia laudatio, ut immoderata vituperatio. Illa siquidem adulatione, ista malignitate suspecta est. Testimonium veritati, non amicitiae reddes. Cum consideratione promitte plenius quae promiseris praesta. Si prudens est animus tuus, tribus temporibus dispensetur. Praesentia ordina, futura praevide, praeterita recordare. Nam qui nil de praeterito cogitat, perdit vitam, qui nil de futuro praemeditatur, in omnia incautus incidit. Proponas in animo tuo futura mala et bona ut illa sustinere possis et ista moderari. Non semper in actu sis, sed interdum animo tuo requiem dato: et requies ipsa plena sit sapientiae studiis, et cogitationibus bonis: nam prudens nunquam otio marcet. Habet autem aliquando remissum animum, nunquam solutum. Accelerat tarda, perplexa expedit, dura mollit, exaequat ardua. Scit enim quid qua via aggredi debeat: et distincte cuncta videt. Consilium peritorum, ex apertis obscura aestimat, ex parvulis magna, ex proximis remota, ex partibus tota. Non te moveat dicentis auctoritas, nec quis, sed quid dicat, intendito. Nec quam multis, sed qualibus placeat, cogita. Id quaere quod invenire possis. Id disce, quod potes scire. Id opta, quod optari coram bonis potest. Nec altiori te rei imponas, in qua tibi stanti tremendum, ascendenti cadendum sit. Consilia tibi salutifera advoca. Cum tibi alludit vitae prosperitas, tunc te velut in lubrico retinebis ac sistes, nec tibi dabis impetus liberos, sed circumspicies quo eundum sit, vel quousque.

CAPUT II. De magnanimitate.

Magnanimitas vero, quae et fortitudo dicitur, si insit animo tuo, cum magna fiducia vives liber, intrepidus, alacer. Magni animi hominis bonum est non vacillare, constare sibi, et finem vitae intrepidus exspectare. Nil aliud magnum in rebus humanis, nisi animus magna despiciens. Si magnanimus fueris, nunquam judicabis tibi contumeliam fieri. De inimico dices: Non nocuit mihi, sed animum nocendi habuit; et cum illum in potestate tua videris, vindictam putabis, vindicare potuisse. Scito enim honestum et magnum genus vindictae esse ignoscere. Neminem susurro appetas, neminem suffodias, palam aggredere. Non geres, conflictum nisi indixeris; nam fraudes et doli imbecillum decent. Eris magnanimus, si pericula nec appetas, ut temerarius, nec formides, ut timidus; nam nil timidum facit animum, nisi reprehensibilis vitae conscientia. Mensura ergo magnanimitatis est, nec timidum esse hominem, nec audacem.

CAPUT III. De continentia.

Continentiam vero si diligis, circumcide superflua et in arctum desideria tua constringe. Considera tecum, quantum natura poscat, et non quantum cupiditas expetat. Si continens fueris, eo usque pervenies, ut te ipso contentus sis. Nam qui sibi ipsi satis est, cum divitiis natus est. Impone concupiscentiae tuae frenum et modum, omniaque blandimenta quae occultam voluptatem trahunt, rejice. Ede citra cruditatem, bibe citra ebrietatem. Observa ne in convivio aut in qualibet vitae communitate, quos non imitaberis, damnare videaris. Nec praesentibus deliciis inhaerebis, nec desiderabis absentes. Victus tibi ex facili sit, nec ad voluptatem, sed ad cibum accede. Palatum tuum fames excitet, non sapores. Desideria tua parvo redime, quia hoc tantum curare debes, ut desinant: atque quasi ad exemplar compositus divinum, a corpore ad spiritum, quantum potes, te festina reducere. Si continentiae studes, habita non amoene, sed salubriter: nec dominum esse velis notum a domo, sed domum a domino. Non tibi ascribas quod non eris, nec quod es; nec majus quam es videri velis. Hoc majus observa, ne paupertas tibi immunda sit, nec parcimonia sordida, nec simplicitas neglecta, nec lenitas languida; et si tibi res exiguae sunt, non tamen sint angustae. Nec tua defleas, nec aliena mireris. Si continentiam diligis, turpia fugito ante quam accedant; nec quemquam alium vereberis plus quam te. Omnia tolerabilia praeter turpitudinem crede. A verbis quoque turpibus abstineto, quia eorum licentiam imprudentiam nutrit. Sermones utiles magis quam facetos et amabiles ama, rectos potius quam obsecundantes. Miscebis interdum seriis jocos, sed temperatos, et sine detrimento dignitatis ac verecundiae. Nam reprehensibilis risus est, si immodicus, si pueriliter effusus, si muliebriter fractus. Odibilem quoque hominem facit risus, aut superbus, aut clarus [ An elatus?], aut malignus et furtivus, aut alienis malis evocatus. Si ergo ipsos jocos exigis, hoc quoque dignitate sapientiae gere, ut te nec gravent tanquam asperum, nec contemnant tanquam vilem. Non erit tibi scurrilitas, sed grata urbanitas. Sales tui sint sine dente, joci sine vilitate, risus sine cachinno, vox sine clamore, incessus sine tumultu: quies tibi, non desidia erit; et cum ab aliis luditur, tu sancti aliquid honestique tractabis. Si continens es, adulationes evita: sitque tibi tam triste laudari a turpibus, quam si lauderis ob turpia. Laetior esto, quoties displices malis, et malorum de te existimationes malas, veram tui laudationem ascribe. Difficillimum continentiae opus est, assentationes adulatione repellere, quarum sermones animum voluptate resolvunt. Nullius per assentationem amicitiam merearis, nec ad tuam promerendam per hanc aditum pandas. Non eris audax, nec arrogans: submittes te, non projicies; gravitate servata, admoneberis libenter, et reprehenderis patienter. Si merito objurgabit aliquis, scito quia profuit; si immerito, scito quia prodesse voluit. Non acerba, sed blanda timebis verba. Esto vitiorum fugax ipse; aliorum vero neque curiosus scrutator, neque acerbus reprehensor, sed sine exprobratione correptor, ita ut admonitionem hilaritate praevenias, et errori facile veniam dato. Nec extollas quemquam, neque dejicias. Dicentium esto tacitus auditor, audientium promptus receptor. Requirenti facile responde, contemnenti facile cede: ne in jurgia exsecrationesque discedas. Si continens es, animi tui motus corporisque observa, ne indecori sint. Nec illos ideo contemnas quia latent; nam nil differt, si nemo videat, cum tu ipse illos videas. Mobilis esto, non levis; constans, non pertinax. Alicujus rei scientiam habere te nec ignotum sit, nec molestum. Omnes tibi pares facies: sed inferiores superbiendo non contemnes. Superiores, recte vivendo, non metuas. In reddenda officiositate, neque negligens, neque exactor appareas. Cunctis esto benignus, nemini blandus, paucis familiaris, omnibus aequus. Severior esto in judicio quam sermone, vita quam vultu: cultor clementiae, detestator saevitiae, bonae famae, neque tuae seminator, neque alienae invidus. Rumoribus, criminibus, suspicionibus minime credulus vel malignus, sed potius his qui per speciem simplicitatis ad nocendum aliquibus subrepunt, oppositissimus. Ad iram tardus, ad misericordiam pronus, in adversis firmus, in prosperis cautus et humilis: occultator virtutum, sicut alii vitiorum. Vanae gloriae contemptor, et bonorum quibus praeditus es, non acerbus exactor. Nullius imprudentiam despicias. Rari sermonis ipse, sed loquentium patiens. Severus, non saevus; sed hilarem non aspernens. Sapientiae cupidus et docilis: quae nosti, sine arrogantia postulanti imparties; quae nescis, sine occultatione ignorantiae tibi postula impartiri. Non conturbabit sapiens mores publicos, nec populum in se vitae novitate convertet. Justitiae post haec virtus est.

CAPUT IV. De justitia.

Quid est justitia, nisi naturae tacita conventio, in adjutorium multorum inventa? Justitia non nostra constitutio, sed divina lex est, vinculum societatis humanae. In hac non est quod aestimemus quid expediat: expedit tibi, quidquid illa dictaverit. Quisquis ergo hanc sectari desideras, Deum time prius et ama, ut ameris a Deo. Amabilis eris Deo, si in hoc illum imitaberis, ut velis omnibus prodesse, et nulli nocere. Et tunc te justum virum appellabunt omnes, sequentur, venerabuntur et diligent. Justus enim ut sis, non solum non nocebis, sed etiam nocentes prohibebis: nam nil nocere, non est justitia, sed abstinentia alieni est. Ab his ergo incipe, ut non auferas, ut ad majora proveharis, et aliis ablata restituas. Raptores quoque ipsos ne aliis timendi sint, castiga et cohibe. Ex nulla vocis ambiguitate controversiam nectes, sed animi qualitatem speculare. Nihil tibi intersit, an firmes, an jures. De fide et religione scias agi, ubicunque de veritate tractatur: nam si jurejurando Deus invocetur, et non invocanti testis est, amen non transies veritatem, ne justitiae transeas legem. Quod si aliquando coarcteris uti mendacio, utere non ad falsi, sed ad veri custodiam; et si contigerit fidelitatem mendacio redimi, non mentieris, sed potius excusaberis: quia ubi honesta causa est, justus secreta non prodit, tacenda enim tacet, loquenda loquitur: atque illi aperta, et secura tranquillitas, ut dum alii vincantur a malis, vincantur ab illo mala. Haec ergo si studere curaveris, laetus et intrepidus cursus tui finem exspectabis, prospicies haec tristia hujus mundi hilaris, tumultuosa quietus, extrema securus.

CAPUT V. De mensura et moderatione prudentiae.
His ergo institutionibus observatis, quatuor virtutum species perfectum te facient virum, si mensuram rectitudinis earum aequo vivendi fine servaveris. Nam si prudentia terminos suos excedat, callida et pavida commiseris, investigator latentium, et scrutator qualiumcunque noxarum ostenderis, notaberis timidus, speciosus [ forte, suspiciosus], attentus, semper aliquid quaerens, semper aliquid timens, semper aliquid dubitans, et subtilissimas suspiciones suas ad animi tui apprehensionem impingas. Monstraberis digito astutia plenus, versipellis, et simplicitatis inimicus, contemplatorque culparum, et postremo uno nomine vocaberis a cunctis, malus homo. In has ergo maculas prudentia immensurata perducet. Quicunque in illa mediocri lance persistit, nec obtusum in se aliquid habeat, nec versutum.

CAPUT VI. De moderanda fortitudine.

Magnanimitas autem si se extra modum suum extollat, faciet virum minacem, inflatum, turbidum, inquietum: et in quascunque extollentias dictorum actorumque, neglecta honestate, festinum; qui momentis omnibus supercilia subrigens, et bestiarius etiam quieta excitat, alium ferit, alium fugat. Sed quamvis audax sit impugnator, tamen multa extra se valentia ferre non poterit. Sed aut miserum appetit finem, aut aerumnosam sui memoriam derelinquit. Mensura ergo magnanimitatis est, nec timidum esse hominem, nec audacem.

CAPUT VII. De modo temperantiae.
Continentia deinde his terminis astringat: cave ne parcus sis, ne speciose et timide manum contrahas. Ne in minimis quoque speculum ponas. Nam talis et tam circumcisa vilis putabitur integritas. Hac ergo mediocritatis linea continentiam observabis, ut nec voluptati deditus, prodigus et luxuriosus appareas nec avara tenacitate sordidus aut obscurus exsistas.

CAPUT VIII. Qualiter sit moderanda justitia.
Justitia postremo eo mediocritatis tibi itinere regenda est, ut nec ductu jugiter [ Al. turpiter] levi immotam semper animi rationem negligentia subsequatur. Dum neque de magnis, neque de minimis errantium vitiis corrigendi curam geris, sed neque licentiam peccandi, aut illudentibus tibi blande, aut illudentibus proterve permittis, neque rursus nimia rigiditate et asperitate, nil veniae aut benignitati reservans, humanae societati durus appareas. Ita ergo justitiae regula tenenda est, ut reverentia disciplinae ejus neque nimia negligentiae communitate despecta vilescat, neque severiori atrocitate diuturna gratiam humanae amabilitatis amittat.

Conclusio praemissorum.
Si quis ergo vitam suam ad utilitatem non tantum pariat, sed multorum inculpabiliter componere desiderat, hanc praedictarum virtutum formulam pro qualitatibus temporum, locorum, personarum atque causarum sequatur: eo mediocritatis insistens, quo per abrupta altrinsecus praecipitia, aut ruentem corporis devitet insaniam, aut efficientem puniat ignaviam.</text>
      <sha1>s3zteptkhvke759u3ti49599eicue49</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>223875</id>
      <parentid>223874</parentid>
      <timestamp>2024-12-19T16:56:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Mizardellorsa</username>
        <id>3917</id>
      </contributor>
      <origin>223875</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16686" sha1="evkos2qde2v8ktgiasooz8ybvl99sxr" xml:space="preserve">
{{titulus2
|Scriptor= Martinus Bracarensis
|OperaeTitulus= Formula honestae vitae 
|OperaeWikiPagina= Formula honestae vitae (Migne)
|Annus=  Saeculo V
|SubTitulus=  
|Genera=
|Editio=Migne 
|Fons=[http://www.mlat.uzh.ch/MLS/xanfang.php?tabelle=Martinus_Braccarensis_cps2&amp;corpus=2&amp;lang=0&amp;allow_download=0 Corpus Corporum]
}}
'''[[Patrologia Latina/72|Migne ''Patrologia Latina'' Tomus 72]]'''


''MarBra.FoHoVi 72 Martinus Braccarensisc.520–580 Parisiis J. P. Migne 1849 early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin orthography latin ''

AD MIRONEM REGEM GALLICIAE.

Gloriosissimo ac tranquillissimo, et insigni catholicae fidei praedito pietate, Mironi regi Martinus humilis episcopus. Non ignoro, clementissime rex, flagrantissimam animi tui sitim sapientiae insatiabiliter poculis inhiare, eaque te ardenter quibus moralis scientiae rivuli manant, fluenta requirere. Et ob hoc humilitatem meam tuis saepius litteris admones, ut Dignationi tuae crebro aliquid per epistolam scribens aut consolationis aut exhortationis alicujus, et qualiacunque sint dicta offeram. Sed quamvis hoc a me exigat laudabile tuae pietatis studium, scito tamen tenuitatis meae insolentem continuo a cautis impingi propterviam, si regalis reverentiae gravitatem aut assiduis aut vilibus, ut libet, dictis adjungam. Et ideo ne aut ego licentia piae invitationis abuterer loquendo, aut vestro magis desiderio obsisterem reticendo, libellum hunc nulla sophismatum ostentatione politum, sed planitie purae simplicitatis excerptum, capacibus fidenter auribus obtuli recitandum. Quem non vestrae specialiter instituo potestati, cui naturalis sapientiae sagacitas praesto est, sed generaliter his conscripsi, quos ministeriis tuis astantes haec convenit legere, intelligere et tenere. Titulus autem libelli est: Formula vitae honestae; quem idcirco tali volui vocabulo superscribi, quia non illa ardua et perfecta, quae a paucis et peregregiis Deicolis patrantur, instituit; sed ea magis commonet, quae et sine divinarum Scripturarum praeceptis, naturali tantum humanae intelligentiae lege etiam a laicis recte honesteque viventibus valeant adimpleri.

Quatuor virtutum species multorum sapientium sententiis definitae sunt, quibus animus humanus componi ad honestatem vitae possit. Harum prima est prudentia; secunda magnanimitas; tertia, continentia; quarta, justitia. Singulae tibi in officiis quae subsunt, annexae sunt, ac bene moratum virum efficiunt.

CAPUT PRIMUM. De prudentia.

Quisquis prudentiam sequi desideras, tunc per rationem recte vives, si omnia prius existimes et perpenses, et dignitatem rebus non ex opinione multorum, sed ex earum natura constituas. Nam scire debes quia sunt quae videantur esse bona et non sunt, et sunt quae videantur non bona esse et sunt. Quaecunque autem ex rebus transitoriis possides, non mireris, nec magnum existimes quod caducum est; nec apud te quae habes tanquam aliena servabis, sed pro te tanquam tua dispenses et utaris. Si prudentiam amplecteris, ubique idem eris; et prout rerum ac temporum varietas exigit, ita te accommodes tempori; nec te in aliquibus mutes, sed potius aptes: sicut manus quae eadem est, et cum in palmam extenditur, et cum in pugnum astringitur. Prudentis proprium est examinare consilia, et non cito facili credulitate ad falsa prolabi. De dubiis non definias, sed suspensam teneas sententiam. Nihil inexpertum affirmes, quia non omne verisimile statim verum est; sicut et saepius quod primum incredibile videtur, non continuo falsum est. Crebro siquidem faciem mendacii veritas retinet. Crebro mendacium specie veritatis occulitur. Nam sicut aliquando tristem frontem amicus, et blandam adulator ostendit; sic verisimilitudine coloratur veritas et ut fallat vel subrepat, coloratur. Si prudens esse cupis, in futurum, prospectum intende; et quae possunt contingere, animo tuo cuncta propone. Nihil tibi subitum sit, sed per otium ante conspicies. Nam qui prudens est, non dicit: Non putavi quidem hoc fieri; quia non dubitat, sed exspectat; nec suspicatur, sed cavet. Cujuscunque facti causam require: cum initia inveneris, exitus cogitabis. Scito te in quibusdam debere perseverare, quia coepisti: quaedam vero nec incipere, in quibus perseverare sit noxium. Prudens fallere non vult, falli non potest. Boni est viri, etiam in morte neminem fallere. Opiniones tuae judicia sint. Cogitationes vagas et inutiles, et velut somnio similes, non recipies; quibus si animus tuus se oblectaverit, cum omnia disposueris, tristis remanebis: sed cogitatio tua stabilis, et certa sit; sive deliberet, sive quaerat, sive contempletur, non recedat a vero. Sermo quoque tuus non sit inanis, sed aut suadeat, aut moneat, aut consoletur, aut praecipiat. Lauda parce, vitupera parcius. Nam similiter reprehensibilis est nimia laudatio, ut immoderata vituperatio. Illa siquidem adulatione, ista malignitate suspecta est. Testimonium veritati, non amicitiae reddes. Cum consideratione promitte plenius quae promiseris praesta. Si prudens est animus tuus, tribus temporibus dispensetur. Praesentia ordina, futura praevide, praeterita recordare. Nam qui nil de praeterito cogitat, perdit vitam, qui nil de futuro praemeditatur, in omnia incautus incidit. Proponas in animo tuo futura mala et bona ut illa sustinere possis et ista moderari. Non semper in actu sis, sed interdum animo tuo requiem dato: et requies ipsa plena sit sapientiae studiis, et cogitationibus bonis: nam prudens nunquam otio marcet. Habet autem aliquando remissum animum, nunquam solutum. Accelerat tarda, perplexa expedit, dura mollit, exaequat ardua. Scit enim quid qua via aggredi debeat: et distincte cuncta videt. Consilium peritorum, ex apertis obscura aestimat, ex parvulis magna, ex proximis remota, ex partibus tota. Non te moveat dicentis auctoritas, nec quis, sed quid dicat, intendito. Nec quam multis, sed qualibus placeat, cogita. Id quaere quod invenire possis. Id disce, quod potes scire. Id opta, quod optari coram bonis potest. Nec altiori te rei imponas, in qua tibi stanti tremendum, ascendenti cadendum sit. Consilia tibi salutifera advoca. Cum tibi alludit vitae prosperitas, tunc te velut in lubrico retinebis ac sistes, nec tibi dabis impetus liberos, sed circumspicies quo eundum sit, vel quousque.

CAPUT II. De magnanimitate.

Magnanimitas vero, quae et fortitudo dicitur, si insit animo tuo, cum magna fiducia vives liber, intrepidus, alacer. Magni animi hominis bonum est non vacillare, constare sibi, et finem vitae intrepidus exspectare. Nil aliud magnum in rebus humanis, nisi animus magna despiciens. Si magnanimus fueris, nunquam judicabis tibi contumeliam fieri. De inimico dices: Non nocuit mihi, sed animum nocendi habuit; et cum illum in potestate tua videris, vindictam putabis, vindicare potuisse. Scito enim honestum et magnum genus vindictae esse ignoscere. Neminem susurro appetas, neminem suffodias, palam aggredere. Non geres, conflictum nisi indixeris; nam fraudes et doli imbecillum decent. Eris magnanimus, si pericula nec appetas, ut temerarius, nec formides, ut timidus; nam nil timidum facit animum, nisi reprehensibilis vitae conscientia. Mensura ergo magnanimitatis est, nec timidum esse hominem, nec audacem.

CAPUT III. De continentia.

Continentiam vero si diligis, circumcide superflua et in arctum desideria tua constringe. Considera tecum, quantum natura poscat, et non quantum cupiditas expetat. Si continens fueris, eo usque pervenies, ut te ipso contentus sis. Nam qui sibi ipsi satis est, cum divitiis natus est. Impone concupiscentiae tuae frenum et modum, omniaque blandimenta quae occultam voluptatem trahunt, rejice. Ede citra cruditatem, bibe citra ebrietatem. Observa ne in convivio aut in qualibet vitae communitate, quos non imitaberis, damnare videaris. Nec praesentibus deliciis inhaerebis, nec desiderabis absentes. Victus tibi ex facili sit, nec ad voluptatem, sed ad cibum accede. Palatum tuum fames excitet, non sapores. Desideria tua parvo redime, quia hoc tantum curare debes, ut desinant: atque quasi ad exemplar compositus divinum, a corpore ad spiritum, quantum potes, te festina reducere. Si continentiae studes, habita non amoene, sed salubriter: nec dominum esse velis notum a domo, sed domum a domino. Non tibi ascribas quod non eris, nec quod es; nec majus quam es videri velis. Hoc majus observa, ne paupertas tibi immunda sit, nec parcimonia sordida, nec simplicitas neglecta, nec lenitas languida; et si tibi res exiguae sunt, non tamen sint angustae. Nec tua defleas, nec aliena mireris. Si continentiam diligis, turpia fugito ante quam accedant; nec quemquam alium vereberis plus quam te. Omnia tolerabilia praeter turpitudinem crede. A verbis quoque turpibus abstineto, quia eorum licentiam imprudentiam nutrit. Sermones utiles magis quam facetos et amabiles ama, rectos potius quam obsecundantes. Miscebis interdum seriis jocos, sed temperatos, et sine detrimento dignitatis ac verecundiae. Nam reprehensibilis risus est, si immodicus, si pueriliter effusus, si muliebriter fractus. Odibilem quoque hominem facit risus, aut superbus, aut clarus [ An elatus?], aut malignus et furtivus, aut alienis malis evocatus. Si ergo ipsos jocos exigis, hoc quoque dignitate sapientiae gere, ut te nec gravent tanquam asperum, nec contemnant tanquam vilem. Non erit tibi scurrilitas, sed grata urbanitas. Sales tui sint sine dente, joci sine vilitate, risus sine cachinno, vox sine clamore, incessus sine tumultu: quies tibi, non desidia erit; et cum ab aliis luditur, tu sancti aliquid honestique tractabis. Si continens es, adulationes evita: sitque tibi tam triste laudari a turpibus, quam si lauderis ob turpia. Laetior esto, quoties displices malis, et malorum de te existimationes malas, veram tui laudationem ascribe. Difficillimum continentiae opus est, assentationes adulatione repellere, quarum sermones animum voluptate resolvunt. Nullius per assentationem amicitiam merearis, nec ad tuam promerendam per hanc aditum pandas. Non eris audax, nec arrogans: submittes te, non projicies; gravitate servata, admoneberis libenter, et reprehenderis patienter. Si merito objurgabit aliquis, scito quia profuit; si immerito, scito quia prodesse voluit. Non acerba, sed blanda timebis verba. Esto vitiorum fugax ipse; aliorum vero neque curiosus scrutator, neque acerbus reprehensor, sed sine exprobratione correptor, ita ut admonitionem hilaritate praevenias, et errori facile veniam dato. Nec extollas quemquam, neque dejicias. Dicentium esto tacitus auditor, audientium promptus receptor. Requirenti facile responde, contemnenti facile cede: ne in jurgia exsecrationesque discedas. Si continens es, animi tui motus corporisque observa, ne indecori sint. Nec illos ideo contemnas quia latent; nam nil differt, si nemo videat, cum tu ipse illos videas. Mobilis esto, non levis; constans, non pertinax. Alicujus rei scientiam habere te nec ignotum sit, nec molestum. Omnes tibi pares facies: sed inferiores superbiendo non contemnes. Superiores, recte vivendo, non metuas. In reddenda officiositate, neque negligens, neque exactor appareas. Cunctis esto benignus, nemini blandus, paucis familiaris, omnibus aequus. Severior esto in judicio quam sermone, vita quam vultu: cultor clementiae, detestator saevitiae, bonae famae, neque tuae seminator, neque alienae invidus. Rumoribus, criminibus, suspicionibus minime credulus vel malignus, sed potius his qui per speciem simplicitatis ad nocendum aliquibus subrepunt, oppositissimus. Ad iram tardus, ad misericordiam pronus, in adversis firmus, in prosperis cautus et humilis: occultator virtutum, sicut alii vitiorum. Vanae gloriae contemptor, et bonorum quibus praeditus es, non acerbus exactor. Nullius imprudentiam despicias. Rari sermonis ipse, sed loquentium patiens. Severus, non saevus; sed hilarem non aspernens. Sapientiae cupidus et docilis: quae nosti, sine arrogantia postulanti imparties; quae nescis, sine occultatione ignorantiae tibi postula impartiri. Non conturbabit sapiens mores publicos, nec populum in se vitae novitate convertet. Justitiae post haec virtus est.

CAPUT IV. De justitia.

Quid est justitia, nisi naturae tacita conventio, in adjutorium multorum inventa? Justitia non nostra constitutio, sed divina lex est, vinculum societatis humanae. In hac non est quod aestimemus quid expediat: expedit tibi, quidquid illa dictaverit. Quisquis ergo hanc sectari desideras, Deum time prius et ama, ut ameris a Deo. Amabilis eris Deo, si in hoc illum imitaberis, ut velis omnibus prodesse, et nulli nocere. Et tunc te justum virum appellabunt omnes, sequentur, venerabuntur et diligent. Justus enim ut sis, non solum non nocebis, sed etiam nocentes prohibebis: nam nil nocere, non est justitia, sed abstinentia alieni est. Ab his ergo incipe, ut non auferas, ut ad majora proveharis, et aliis ablata restituas. Raptores quoque ipsos ne aliis timendi sint, castiga et cohibe. Ex nulla vocis ambiguitate controversiam nectes, sed animi qualitatem speculare. Nihil tibi intersit, an firmes, an jures. De fide et religione scias agi, ubicunque de veritate tractatur: nam si jurejurando Deus invocetur, et non invocanti testis est, amen non transies veritatem, ne justitiae transeas legem. Quod si aliquando coarcteris uti mendacio, utere non ad falsi, sed ad veri custodiam; et si contigerit fidelitatem mendacio redimi, non mentieris, sed potius excusaberis: quia ubi honesta causa est, justus secreta non prodit, tacenda enim tacet, loquenda loquitur: atque illi aperta, et secura tranquillitas, ut dum alii vincantur a malis, vincantur ab illo mala. Haec ergo si studere curaveris, laetus et intrepidus cursus tui finem exspectabis, prospicies haec tristia hujus mundi hilaris, tumultuosa quietus, extrema securus.

CAPUT V. De mensura et moderatione prudentiae.
His ergo institutionibus observatis, quatuor virtutum species perfectum te facient virum, si mensuram rectitudinis earum aequo vivendi fine servaveris. Nam si prudentia terminos suos excedat, callida et pavida commiseris, investigator latentium, et scrutator qualiumcunque noxarum ostenderis, notaberis timidus, speciosus [ forte, suspiciosus], attentus, semper aliquid quaerens, semper aliquid timens, semper aliquid dubitans, et subtilissimas suspiciones suas ad animi tui apprehensionem impingas. Monstraberis digito astutia plenus, versipellis, et simplicitatis inimicus, contemplatorque culparum, et postremo uno nomine vocaberis a cunctis, malus homo. In has ergo maculas prudentia immensurata perducet. Quicunque in illa mediocri lance persistit, nec obtusum in se aliquid habeat, nec versutum.

CAPUT VI. De moderanda fortitudine.

Magnanimitas autem si se extra modum suum extollat, faciet virum minacem, inflatum, turbidum, inquietum: et in quascunque extollentias dictorum actorumque, neglecta honestate, festinum; qui momentis omnibus supercilia subrigens, et bestiarius etiam quieta excitat, alium ferit, alium fugat. Sed quamvis audax sit impugnator, tamen multa extra se valentia ferre non poterit. Sed aut miserum appetit finem, aut aerumnosam sui memoriam derelinquit. Mensura ergo magnanimitatis est, nec timidum esse hominem, nec audacem.

CAPUT VII. De modo temperantiae.
Continentia deinde his terminis astringat: cave ne parcus sis, ne speciose et timide manum contrahas. Ne in minimis quoque speculum ponas. Nam talis et tam circumcisa vilis putabitur integritas. Hac ergo mediocritatis linea continentiam observabis, ut nec voluptati deditus, prodigus et luxuriosus appareas nec avara tenacitate sordidus aut obscurus exsistas.

CAPUT VIII. Qualiter sit moderanda justitia.
Justitia postremo eo mediocritatis tibi itinere regenda est, ut nec ductu jugiter [ Al. turpiter] levi immotam semper animi rationem negligentia subsequatur. Dum neque de magnis, neque de minimis errantium vitiis corrigendi curam geris, sed neque licentiam peccandi, aut illudentibus tibi blande, aut illudentibus proterve permittis, neque rursus nimia rigiditate et asperitate, nil veniae aut benignitati reservans, humanae societati durus appareas. Ita ergo justitiae regula tenenda est, ut reverentia disciplinae ejus neque nimia negligentiae communitate despecta vilescat, neque severiori atrocitate diuturna gratiam humanae amabilitatis amittat.

Conclusio praemissorum.
Si quis ergo vitam suam ad utilitatem non tantum pariat, sed multorum inculpabiliter componere desiderat, hanc praedictarum virtutum formulam pro qualitatibus temporum, locorum, personarum atque causarum sequatur: eo mediocritatis insistens, quo per abrupta altrinsecus praecipitia, aut ruentem corporis devitet insaniam, aut efficientem puniat ignaviam.</text>
      <sha1>evkos2qde2v8ktgiasooz8ybvl99sxr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Patrologia Latina/80</title>
    <ns>0</ns>
    <id>52944</id>
    <revision>
      <id>223873</id>
      <parentid>223824</parentid>
      <timestamp>2024-12-19T16:33:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Mizardellorsa</username>
        <id>3917</id>
      </contributor>
      <origin>223873</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6423" sha1="k0pozcmgwgbc1dswi1djqf12vwoz30b" xml:space="preserve">{{titulus2
|Scriptor=Iacobus Paulus Migne
|OperaeTitulus=Patrologia Latina
|OperaeWikiPagina=Patrologia Latina/80
|Annus=  1844
|SubTitulus=LXXX 
|Genera=
|Editio=Migne 1844
|Fons=[http://www.documentacatholicaomnia.eu/1815-1875,_Migne,_Patrologia_Latina_01._Rerum_Conspectus_Pro_Tomis_Ordinatus,_MLT-1.html Documenta Catholica Omnia]
}}__NOTOC__

&lt;div class=&quot;verse&quot;&gt;

{{Liber
|Ante=Tomus 79
|AnteNomen=Patrologia Latina/79
|Post= Tomus 81
|PostNomen=Patrologia Latina/81
}}

'''[https://archive.org/details/patrologiaecurs28goog archive pdf]'''
[[File:Patrologia Latina 080.djvu|90px|thumb]]

* [[De octo vitiis]] (Eutropius), J. P. Migne; PL 80, 0009D-0014D
* [[De districtione monachorum]] (Eutropius), J. P. Migne; PL 80, 0015A-0020A
* [[Epistola (Tarra)|Epistola (Tarra]] monachus), J. P. Migne; PL 80, 0019C-0022A
* [[Responsio ad Augustinum monachum]] (Dinothus abbas), J. P. Migne; PL 80, 0021C-0024A
* [[Epistolae (Dynamus)|Epistolae (Dynamius]] Patricius), J. P. Migne; PL 80, 0025A-0026C
* [[Vita S. Marii]] (Dynamius Patricius), J. P. Migne; PL 80, 0025C-0032C
* [[Vita S. Maximi]] (Dynamius Patricius), J. P. Migne; PL 80, 0031C-0040D
* [[Vita S. Augustini (Gocelinus)|Vita S. Augustini]] (Gocelinus), J. P. Migne; PL 80, 0043A-0094B
* [[Fundatio abbatiae S. Augustini]] (Auctor incertus), J. P. Migne; PL 80, 0093D-0096C
* [[Privilegium abbatiae Cantuariensis]] (Augustinus Cantuariensis), J. P. Migne; PL 80, 0095D-0098B
* [[Scripta (Bonifacius IV)]], J. P. Migne; PL 80, 0103C-0106C
* [[Epistolae (Bulgaranus)]] comes), J. P. Migne; PL 80, 0107C-0112B
* [[De vita patrum Emeritensium]] (Paulus Emeritanus), J. P. Migne; PL 80, 0117-0164A
* [[Decretum (Gundemarus)|Decretum (Flavius Gundemarus) Gothorum)]], J. P. Migne; PL 80, 0181B-0184A
* [[Carmen de S. Benedicto]] (Marcus Cassinensis), J. P. Migne; PL 80, 0183C-0186A
* [[Acta martyrum Tergeminorum]] (Warnaharius Lingonensis), J. P. Migne; PL 80, 0185C-0196C
* [[Vita S. Desiderii]] (Warnaharius Lingonensis), J. P. Migne; PL 80, 0195D-0200C
* [[Regula coenobialis]] (Columbanus Hibernus), J. P. Migne; PL 80, 0209A-0224D
* [[De mensura taxanda poenitentiarum]] (Columbanus Hibernus), J. P. Migne; PL 80, 0223D-0230B
* [[Instructiones (Columbanus)|Instructiones (Columbanus]] Hibernus), J. P. Migne; PL 80, 0229C-0260B
* [[Epistulae (Columbanus)|Epistolae (Columbanus]] Hibernus), J. P. Migne; PL 80, 0259C-0284C
* [[Carmina (Columbanus)|Carmina (Columbanus]] Hibernus), J. P. Migne; PL 80, 0285A-0296
* [[Notae (Goldastus)]], J. P. Migne; PL 80, 0295A-0322C
* [[Diplomata (Columbanus Hibernus)]], J. P. Migne; PL 80, 0321C-0326B
* [[Charta renuntiationis]] (Alphanus Beneventanus), J. P. Migne; PL 80, 0325C-0328A
* [[Interpretatio mystica]] (Aileranus Scoto-Hibernus), J. P. Migne; PL 80, 0327C-0334C
* [[Interpretatio moralis]] (Aileranus Scoto-Hibernus), J. P. Migne; PL 80, 0333D-0342A
* [[Donationes (Ethelbertus)|Donationes (Ethelbertus]] Anglorum), J. P. Migne; PL 80, 0341C-0346A
* [[Decretum (Ethelbertus]] Anglorum), J. P. Migne; PL 80, 0345B-0354C
* [[Epistola (Deusdedit)|Epistola (Deusdedit]] papa), J. P. Migne; PL 80, 0361B-0362B
* [[Decretum (Deusdedit)|Decretum (Deusdedit]] papa), J. P. Migne; PL 80, 0362D-0364
* [[Epistolae (Sisebutus)]], J. P. Migne; PL 80, 0363C-0378B
* [[Epistolae (Sisebutus)]], J. P. Migne; PL 80, 0363C-0378B
* [[Vita S. Desiderii (Sisebutus)]], J. P. Migne; PL 80, 0377C-0384D
* [[Testamentum (Bertichramnus)|Testamentum (Bertichramnus]] Cenomanensis), J. P. Migne; PL 80, 0387D-0410B
* [[Versus ad Bertichramnum]] (Fortunatus), J. P. Migne; PL 80, 0387B-0388C
* [[Liturgia (Protandius)|Liturgia (Protadius]] Vesuntinus), J. P. Migne; PL 80, 0411A-0422B
* [[Documenta varia (PL 080)|Documenta varia]] (Auctores varii), J. P. Migne; PL 80, 0421D-0430A
* [[Epistolae (Bonifacius V)]], J. P. Migne; PL 80, 0435A-0440C
* [[Epistola ad Iustum|Epistola ad Justum]] (Bonifacius V), J. P. Migne; PL 80, 0439C-0440D
* [[Statuta (Sonnatius)|Statuta (Sonnatius]] Rhemensis), J. P. Migne; PL 80, 0443A-0446A
* [[Epistolae (Verus Ruthenensis)|Epistolae (Verus]] Ruthenensis), J. P. Migne; PL 80, 0445B-0446C
* [[Praeceptiones ecclesiasticae (Clotarius III Francorum)|Praeceptiones ecclesiasticae (Clotarius II Francorum)]], J. P. Migne; PL 80, 0449C-0452A
* [[Edictum de synodo Parisiensi]] (Clotarius II Francorum), J. P. Migne; PL 80, 0451B-0454C
* [[Praeceptum pro monasterio S. Dionysii]] (Clotarius II Francorum), J. P. Migne; PL 80, 0453D-0454D
* [[Epistola (Clotarius II Francorum)]], J. P. Migne; PL 80, 0455A-0456A
* [[Chartae variae|Chartae variae (Lonegisilus]] Buciacensis), J. P. Migne; PL 80, 0455A-0462B
* [[Epistolae (Honorius I)]], J. P. Migne; PL 80, 0469A-0484D
* [[Documenta varia (Maximus Constantinopolitanus)]], J. P. Migne; PL 80, 0484D-0494D
* [[Praeceptiones ecclesiasticae (Dagobertus II Francorum)|Praeceptiones ecclesiasticae (Dagobertus I Francorum]]), J. P. Migne; PL 80, 0499B-0564D
* [[Scripta (Hadoindus Cenomanensis)|Scripta (Hadoindus]] Cenomanensis), J. P. Migne; PL 80, 0567C-0574A
* [[Vita S. Sulpicii]] (Auctor incertus), J. P. Migne; PL 80, 0573B-0592B
* [[Epistolae 2 (Sulpicius Severus)|Epistolae 2 (Sulpicius Severus)]], J. P. Migne; PL 80, 0591D-0594B
* [[Charta de monasterio Wallarensi]] (Autbertus Cameracensis), J. P. Migne; PL 80, 0595D-0597
* [[Epistolae (Ioannes IV)|Epistolae (Joannes IV)]], J. P. Migne; PL 80, 0601B-0608D
* [[Epistola (Maximus Caesaraugustanus)]], J. P. Migne; PL 80, 0617D-0620A
* [[Chronicon (Maximus Caesaraugustanus)]], J. P. Migne; PL 80, 0619A-0632D
* [[Chronicon (Eutrandus Ticinensis)|Chronicon (Eutrandus]] Ticinensis), J. P. Migne; PL 80, 0633A-0636A
* [[Epistola (Victor Carthaginensis)]], J. P. Migne; PL 80, 0637A-0640B
* [[Epistolae (Braulio Caesaraugustanus)|Epistolae (Braulio]] Caesaraugustanus), J. P. Migne; PL 80, 0649A-0700A
* [[Vita S. Aemiliani|Vita S. Aemiliani]] (Braulio Caesaraugustanus), J. P. Migne; PL 80, 0699D-0714C
* [[Hymnus (Braulio Caesaraugustanus)|Hymnus (Braulio]] Caesaraugustanus), J. P. Migne; PL 80, 0713C-0716B
* [[Acta de martyribus Caesaraugustanis]] (Braulio Caesaraugustanus), J. P. Migne; PL 80, 0715C-0720C
* [[Epistola (Taio Caesaraugustianus)|Epistola (Taio]] Caesaraugustanus), J. P. Migne; PL 80, 0723B-0728A
* [[Sententiae (Taio Caesaraugustianus)|Sententiae (Taio Caesaraugustanus)]], J. P. Migne; PL 80, 0727B-0990A
* [[De visione Taionis]] (Auctor incertus), J. P. Migne; PL 80, 0989B-0992B</text>
      <sha1>k0pozcmgwgbc1dswi1djqf12vwoz30b</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Edictum (Reccaredus)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>53008</id>
    <revision>
      <id>223876</id>
      <parentid>181627</parentid>
      <timestamp>2024-12-19T16:59:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Mizardellorsa</username>
        <id>3917</id>
      </contributor>
      <origin>223876</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7298" sha1="bj9wzi3u3rrfae1m1oasibvpizbbeuq" xml:space="preserve">{{titulus
|Scriptor=Recaredus 
|OperaeTitulus= Edictum 
|OperaeWikiPagina=
|Titulus= 
|Annus= saeculo VI
|Genera=Theologia
|Editio=Migne 1849
|Fons=[http://www.mlat.uzh.ch/MLS/xanfang.php?tabelle=Reccaredus_Visigothorum_cps2&amp;corpus=2&amp;allow_download=0&amp;lang=0 Corpus Corporum]
}}
''Photiu.Praelu4 73 Photius Parisiis J. P. Migne 1849 early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin orthography latin ''

Praeludia

559 Legimus Sanctorum Virorum Librum, qui ipsorum vitas et recte facta narrabat, ad spiritualem profectum atque utilitatem.

Epitoma autem erat, ut apparet, et comprehensio magni, quem vocant, Limonarii, (seu Prati spiritualis) quo et vitae opera narrantur, tum Magni Antonii et aequalium, tum eorum qui post eos floruerunt. Quemadmodum et qui dictus est Hortulus novus, his recentiorum ad aetatem usque Heraclii, et paulo etiam viciniorum Vitas, religiosasque exercitationes describit.

Verum hic liber in duo et 560 viginti contractus, argumenta eorum cujusque utilitatem et obtinendi rationem, variis narrationibus expositam habet. I. Igitur horum caput admonitio est ad perfectionis profectum, et a variis quidem illa instituta personis. II. Tranquillae vitae ac solitariae fructum ostendit. III. De continentia agit, quam non in victu duntaxat, sed et in reliquis animi motibus similiter exercendam docet. IV. Ut se munire quisque debeat adversus insurgentes a fornicatione pugnas. V. De paupertate, utque vitare avaritiam oporteat. VI. De patientia et fortitudine. VII. Nihil esse per ostentationem agendum. XVII. De iis qui visiones viderunt. VIII Non oportere quemquam judicare. IX. De discretione. X. Sobrium (sive circumspectum) semper esse oportere. XI. Assidue esse et cum attentione precandum. XII. Hospitalitatem esse ac misericordiam cum hilaritate exercendam. XIII. Obedientiam docet. XIV. De humilitate. XV. De malorum tolerantia. XVI. De dilectione. .€c XVIII. De senibus qui miracula patrarunt. XIX. De variorum sanctorum Patrum vita Deo grata €c XX. Aliquot eorum qui in monastica exercitatione consenuerant, scite dicta. XVI. Collationes continet senum inter ipsos de suis considerationibus. XXII. 561 Ad haec omnia et ultimum caput sententias continet Hesychii presbyteri Jerosolymitani.

Quibus et liber hic totus absolvitur

Utilissimus profecto iis, si quis alius, qui ad coelestem haereditatem parandam vitam suam componunt.

Adhibet idem quam promiserat, perspicuitatem quoque; alioqui caetera talis, qualis iis aptus sit viris, qui non de verbis laborent, sed omnem operam atque conatum in operibus exercendis ponant.

Ἀνεγώσθη ἈΝΔΡΩΝ ἈΓΙΩΝ ΒΙΒΛΟΣ, πολιτείας τε αὐτῶν καὶ κατορθώματα πρὸς ψυχικὴν προκοπὴν καὶ ὠφέλειαν ἀπαγγέλλουσα.

Συγκεφαλαίωσις δ' ἦν, ὡς ἔοικε, καὶ σύνοψις τοῦ ΜΕΓΑΛΟΥ καλουμένου ΛΕΙΜΩΝΑΠΙΟΥ, ὃ ἀπαγγέλλει τοὺς βίους καὶ τὰ ἔργα τῶν περὶ Ἀντώνιον τὸν Μέγαν, καὶ τοὺς ἑξῆς ἀκμασάντων. Ὥσπερ γὰρ τὸ καλούμενον ΝΕΟΝ ΠΑΡΑΔΕΙΣΙΟΝ[Al., παράδεισιν], τὰς τῶν ἔτι νεωτέρων μέχρις Ἠρακλείου τοῦ βασιλέως, καὶ μικρὸν ἔτι προσωτέρω πολιτείας καὶ τοὺς ἀσκητικοὺς ἀγῶνας ἀναγράφει.

Ἀλλ' οὖν τὸ προκείmgr;ενον βιβλίον εἰς δύο καὶ εἴκοσι συγκεφαλαιούμενον ὑποθέσεις, ἑκάστης αὐτῶν καὶ τὸ χρήσιμον καὶ τὴν κτῆσιν διαφόροις διηγήμασιν ἐμφανίζει. Ὧν τὸ μὲν πρῶτον κεφάλαιον παραίνεσιν εἰς προκοπὴν τελειότητος ἐκ διαφόρων προσώπων περιέχει. Τὸ δεύτερον δὲ, τὸ ἀπὸ τῆς ἡσυχίας δείκνυσι κέρδος. Τὸ τρίτον περὶ ἐγκρατείας διαλαμβάνει, καὶ ὡς δεῖ τὴν ἐγκράτειαν μὴ βρώμασι [Al., βρωμάτων] μόνον, ἀλλὰ καὶ τῶν λοιπῶν τῆς ψυχῆς κινημάτων ὁμοίως ποιεῖσθαι. Τὸ δὲ τέταρτον, πῶς δεῖ ἀσφαλίζεσθαι ἡμας πρὸς τοὺς ἀπὸ τῆς πορνείας ἐπανισταμένους ἡμῖν πολέμους. Τὸ δὲ πέμπτον, περὶ ἀκτημοσύνης, καὶ ὡς δεῖ καὶ τὴν πλεονεξίαν φυλάττεσθαι. Περὶ ὑπομονῆς δὲ καὶ ἀνδρείας τὸ ἕκτον. Καὶ τὸ ἕβδομον, ὅτι δεῖ μηδὲν πρὸς ἐπίδειξιν ποιεῖν. Καί τὸ ὄγδοον, ὅτι οὐ δεῖ τινα κρίνειν. Περὶ διακρίσεως δὲ τὸ θ'. Τὸ δὲ δέκατον, περὶ τοῦ δεῖν ἀεὶ νήφειν. Καὶ τὸ ἑνδέκατον, ὅτι δεῖ ἀδιαλείπτως καὶ ἐν νήψει προσεύχεσθαι. Καὶ τὸ δωδέκατον, ὡς φιλοξενεῖν δεῖ καὶ ἐλεεῖν ἐν ἱλαρότητι. Περὶ ὑπακοῆς ἐκδιδάσκει [Al., καὶ διδασκαλίας] τὸ τρισκαιδέκατον. Τὸ δὲ τεσσαρεσκαιδέκατον, περὶ ταπεινοφροσύνης. Καὶ τὸ πεντεκαιδέκατον, περὶ ἀνεξικακίας. Περὶ ἀγάπης δὲ τὸ ἑξκαιδέκατον. Τὸ μέν τοι ἑπτακαιδέκατον, περὶ διορατικῶν. Καὶ τὸ ὀκτωκαιδέκατον, περὶ σημειοφόρων γερόντων. Τὸ δὲ ιθ', περὶ πολιτείας θεοφίλους διαφόρων πατέρων. Καὶ λοιπὸν τὸ εἰκοστὸν, ἀποφθέγματα τῶν ἐν ἀσκήσει γηρασάντων. Εἶτα τὸ πρῶτον καὶ εἰκοστὸν διαλέξεις εἰσάγει γερόντων περὶ λογισμῶν πρὸς ἀλλήλους. Καὶ τὸ ἐπὶ πᾶσι δεύτερον καὶ εἰκοστὸν, Ἡσυχίου πρεσβυτέρου Ἱεροσολύμων γνώμας περιέχει.

Ἐν οἷς καὶ ὁ συμπὰς τοῦ βιβλίου ἀπαρτίζεται λόγος.

Χρειωδέστατος καθεστὼς, εἴπερ τι ἄλλο, τοῖς ἐπὶ τῷ κλήρῳ τῶν οὐρανῶν τὸν βίον ἀσκουμένοις.

Ἔχει καὶ κατὰ τὴν ἐπαγγελίαν, καὶ τὸ σαφὲς, καὶ τ' ἄλλα τοιοῦτος, οἷος ἂν γένοιτο ἀνδράσιν ἁρμόζων πρὸς μὲν τὸν κατὰ λόγους ἀγῶνα μήδ' ἐπεστραμμένοις, πάντα δὲ τὸν πόνον καὶ τὴν σπουδὴν εἰς τὴν ἐπὶ τοῖς ἔργοις ἄσκησιν ἀναδεδεγμένοις.</text>
      <sha1>bj9wzi3u3rrfae1m1oasibvpizbbeuq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Sermones (Nestorius)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>53110</id>
    <revision>
      <id>223910</id>
      <parentid>173271</parentid>
      <timestamp>2024-12-20T10:58:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Mizardellorsa</username>
        <id>3917</id>
      </contributor>
      <origin>223910</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="165275" sha1="bt903b3rw9yla646s2uezo7zprti36e" xml:space="preserve">
{{titulus2
|Scriptor= Nestorius
|OperaeTitulus=Sermones (Nestorius)
|OperaeWikiPagina=Sermones (Nestorius)
|Annus=  Saeculo V
|SubTitulus=  
|Genera=
|Editio=Migne 
|Fons=[http://www.mlat.uzh.ch/MLS/xanfang.php?tabelle=Nestorius_Marius_Mercator_cps2&amp;corpus=2&amp;allow_download=0&amp;lang=0 Corpus Corporum]
}}

'''[[Patrologia Latina/48|Migne ''Patrologia Latina'' Tomus 48]]'''

''NeMaMe.Sermon6 48 Nestorius; Marius Mercator Parisiis J. P. Migne 1846 early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin 
orthography latin''

MARII MERCATORIS SERVI CHRISTI, PRAEFATIO IN VARIOS SERMONES IMPII NESTORII DE INCARNATIONE DOMINI NOSTRI JESU CHRISTI, e Graeco versos, Cum ejusdem Nestorii et Cyrilli epistolis et capitulis a sancto Cyrillo de diversis Nestorii libris excerptis.
MARIUS MERCATOR servus Christi, lectori conservo suo parem [Baluz. et parens] in Domino fidei salutem.

Nestorii quondam episcopi Constantinopolitanae urbis nonnulla ad plebem blasphemiarum dicta vel scripta, ex Graeco in Latinum sermonem, fervore catholicae fidei incitatus, curavi transferre, a fidelibus linguae meae fratribus cognoscenda atque vitanda: in quibus verbum de verbo, in quantum fieri potuit, conatus sum translator exprimere, ne prius falsarius magis quam verus postea probarer interpres.

Da igitur veniam, pie lector, si aut minus oratio luculenta [ Baluz. add. est], aut verborum ubicumque praesumptorum novitas, aurem forte perculerit: elegi obtrectatorum linguis magis exponi, quam a veritate sensuum exprimenda; ubi omne est de falsitate periculum, longius aberrare.

Occupent igitur se ex hoc instanti [ Baluz. idem] isti nostri disertuli, ad singulas syllabas nostras scrutandas et verba rimanda: non id curo, nec magni pendo, securus quod mihi de hoc opere nullus falsarii nomen imponat.

Scio etiam, ab istis exprobranda nobis esse aliqua dicta vitiosa, quae nobis vis servandae Graecae proprietatis extorsit. Dicat hinc [ Baluz. add. de] nobis quisque quod volet, sentiat quod placet, ego sapientum judicio fretus sum, quibus absque lenocinio fucoque verborum, et scholaribus nugis, simplex veritatis semper grata est pulchritudo.

Nunc hic ejus primus impietatis in ecclesia ad populum sermo est, in quo de incarnatione Dominica male lapsus infeliciter corruit.

SERMO PRIMUS. De Incarnatione Domini nostri Jesu Christi. 

1. Doctrina pietatis est sensatorum in Ecclesia intentio; pietatis autem doctrina Providentiae cognitio est: cognoscit namque Dei providentiam, qui Deum cognoverit corporum animorumque creatorem. Quotquot igitur id nescientes adorant Deum, ignorare eos manifestum est veritatem: Deum enim confitentur se nosse, factis vero, ut scriptum est, negant (Tit. I, 16). 2. Oportet autem creatorem horum curam gerere, quos creavit: oportet dominum iis, quibus dominatur, sollicitudinem impertiri: oportet patremfamilias domus suae esse defensorem. 3. Impar est vita nostra ad hujus tanti regiminis dignitatem: fingit me [ Baluz. add. denique] in materno utero opifex Deus, et in illis matris [ Baluz. mihi] viscerum secretis conservandi me prima et summa tutela est. Nascor, et fontes lactis invenio. Incipio opus habere ciborum sectione, et cultris quibusdam, dentibus videlicet, armatus invenior. Virum ago, et vectigalis mihi efficitur creatura: deorsum namque me pascit terra, et de coelo mihi lucerna accenditur sol, flores mihi vernum tempus attribuit, affert mihi aestas spicas, hiems pluvias generat, autumnus tributum in vino dependit. 4. Quam inaequalem ex paupertate et divitiis consistentem ducimus vitam! non enim sustentari [ Baluz. subsistere] mortales aliter potuissent. Vide namque in his ipsis quanta nostri tutela sit. Facilis frumenti putredo cogit divitem timore corruptionis indigentibus vendere; mutabilis vini natura possessorem mercaturam inire damni terrore compellit. Imputribile ideo est et repugnans tempori aurum, quia retentum nihil pauperi nocet. Quae enim mala edunt [ Baluz. Quid enim me laedunt] divitiae, si aurum suum restringant, cum ea quae me pascunt, vendere divites compellantur? 5. Decem millibus donis humanum genus honoratum ultimo et finitimo Dominicae Incarnationis munere decoratum est. Quoniam enim homo divinae imago naturae est, hanc autem impulit et dejecit diabolus in corruptionem: doluit [ Baluz. add. pro sua imagine] tamquam pro propria statua rex, et corruptum renovat simulacrum, sine semine fingens de Virgine naturam, sicut et Adam, qui et ipse sine semine figuratus est, humani generis operatur restitutionem [ Baluz. suscitationem] per hominem, quoniam, inquit, per hominem mors, et per hominem resurrectio mortuorum (I Cor. XV, 12). 6. Audiant haec, qui in dispensatione Dominicae innovationis [ Baluz. incarnationis] caecati non intelligunt. neque quae loquuntur, neque de quibus affirmant (I Tim. I, 7): qui, sicut modo cognovimus, a [ Baluz. in] nobis invicem frequenter sciscitantur, an Θεοτόκος dicenda sit [ Baluz. sciscitantur. Θεοτόκος, inquit], id est, puerpera Dei, sive genitrix Dei Maria, an autem ἀνθρωποτόκος, id est, hominis genitrix. Habet matrem Deus? Ergo excusabilis gentilitas matres diis subintroducens. Paulus ergo mendax de Christi Deitate dicens, ἀπάτωρ, ἀμήτωρ, ἄνευ γενεαλογίας (Heb. VII, 3), id est, sine patre, sine matre, sine generationis narratione. 7. Non, vir optime, Maria peperit Deum. Quod enim de carne natum est, caro est; et quod de spiritu, spiritus est (Joan. III, 6). Non peperit creatura eum, qui est increabilis; non recentem de Virgine Deum Verbum genuit Pater: In principio enim erat Verbum (Joan. I, 1), sicut Joannes ait. Non peperit creatura Creatorem [ Baluz. increabilem], sed peperit hominem Deitatis instrumentum; non creavit Deum Verbum Spiritus sanctus: Quod enim ex ea natum est de Spiritu sancto est (Matth. I, 20); sed Deo Verbo templum fabricatus est, quod habitaret ex Virgine. 8. Incarnatus est quidem Deus, sed non est mortuus: sed illum in quo incarnatus est suscitavit; inclinatus est elevare quod ruerat, ipse vero non cecidit: Dominus de coelo prospexit super filios hominum (Psal. XIII, 2); nempe inclinans eum [ Baluz. reum] levare qui cecidit, tamquam ille corruerit, vituperatur. Vidit Deus naturam collapsam, eamque Deitatis potentia apprehendit elisam, et illam elisam [ Baluz. om. elisam] tenens, et manens quod erat, in altum sublevavit: exempli causa, quod dicitur, nosce. Si jacentem elevare volueris, nonne continges corpus corpore, et te ipsum illi conjungendo elisum eriges, atque ita illi conjunctus ipse manes quod eras? sic et illud incarnationis aestima sacramentum. 9. Propter utentem illud indumentum quo [ Baluz. quod] utitur colo; propter absconditum adoro [ Baluz. adorans] quod foris videtur, inseparabilis ab eo qui foris [ Baluz. oculis] paret est Deus. 10. Quomodo igitur ejus qui non dividitur, honorem [ Baluz. add. ego] et dignitatem audeam separare? Divido naturas, sed conjungo reverentiam. 11. Intende in haec quae dicuntur. Non per seipsum Deus est qui in utero figuratus est: nam si sic esset, essemus hominis vere cultores; sed quoniam in assumpto Deus est, ex illo qui assumpsit qui assumptus est, appellatus est, et [ Baluz. om. appellatus est, et] appellatur Deus. 12. Formavit Deus Dominicam incarnationem. Intremiscamus susceptricem Dei formam una ac pari qua Deum Verbum reverentia, tamquam Divinitatis vere inseparabilis simulacrum, tamquam imaginem absconditi judicis. Duplicem confiteamur, et adoremus ut: unum duplum enim naturarum unum est propter unitatem. Audi Paulum utrumque clamantem, et Deitatis Unigeniti aeternitatem, et societatis vel conjunctionis unam factam esse dignitatem: Jesus, inquit, heri et hodie, idem ipse et in saecula saeculorum. Amen (Heb. XIII, 8). 

SERMO II. De dogmate seu Θεογνώσια, id est, de conjunctione inconfusa duarum naturarum in Christo, et communione nominum, velut in Apollinaristas.

Habitum in ecclesia docet Cyrillus ( Epist. ad Acacium Melitenum ): inscriptum de dogmate ostendunt tituli excerptorum concilii Ephesini. Dogmatis nomine intelligi Θεογνωσίαν, atque adeo cognitionem humanitatis simul et Divinitatis Christi, loquitur exordium. Seriem partium non excogitatam a nobis ad arbitrium, sed veram esse facile noverit, quisquis loca unde singulae sumptae sunt inter se contulerit.

Non clamoribus probo erga me studium nostrum; sed laudo circa dogmata desiderium, et quod Deitatis et humanitatis Domini meministis.

Et post pauca: Aspicio populos multam quidem reverentiam et pietatem prudentissimam possidere; ignorantia vero Θεογνωσίας caecutire. Hoc autem non est crimen plebis; sed ut verecunde dicam, propterea quod doctores elimatius et liquidius vobis aliquid etiam de dogmatibus tempus non habuerint apponendi.

Meministis autem prorsus eorum quae saepe dixi vobis, cum duas in Christo Domino naturas distinguerem: duae sunt enim, si naturam spectes; si dignitatem, simplex. Naturarum enim auctoritas una est, propter conjunctionem; naturis quidem semper in suo ordine permanentibus, sed dignitate conjuncta, ut jam dixi, in auctoritatem unicam.

Propterea volo vos cautius favere, vel plaudere: divisio non est, neque conjunctionis, neque potentiae, neque filiationis, neque hujus, quod est Christus. In his divisio non est; in Deitate vero et humanitate divisio est. Christus, secundum quod est Christus, indivisus est; et Filius, secundum quod est Filius, indivisus est. Non enim habemus duos Christos vel duos filios; neque est apud nos primus Christus, et secundus; neque alter et alter; neque iterum alter Filius, et iterum alter Filius; sed idem ipse est duplex, non dignitate, sed natura.

Sed quemadmodum dicimus, Deum omnium opificem, et Deum Mosem: Deum enim, inquit, posui te Pharaonis (Exod. VII, 1); et Israel Filium Dei: Filius enim, inquit, primogenitus mihi Israel (Exod. IV, 22); et quemadmodum dicimus christum Saul: Non, inquit, imponam meam manum super ipsum, eo quod christus Domini sit (I Reg. XXIV, 7); similiter et Cyrum: Haec dicit, inquit, Dominus christo meo Cyro (Isai. XLV, 1); et Babylonium sanctum: Ego enim, inquit, praecipio ipsis sanctificatis, et ego duco ipsos (Isai. XIII, 3); ita dicimus Dominum, et Christum, et Deum, et Filium, et sanctum; sed communio quidem nominum similis est, dignitas vero non eadem est.

Quoties igitur sancta Scriptura dictura est, vel generationem Christi ex beata Virgine, vel mortem, nusquam Deum dicit, sed aut Christum, aut Jesum, aut Dominum; quoniam haec tria naturas indicant duas, modo hanc, modo illam, modo utramque. Est autem tale quod dico, quoties nobis generationem ex Virgine Scriptura commemorat, quid dicit? Misit Deus Filium suum (Gal. IV, 4); non dicit: Misit Deus Verbum; sed utitur eo nomine, quod naturas indicat duas. Quia enim Filius homo est et Deus, dicit: Misit Deus Filium suum factum ex muliere; ut cum audieris, factum ex muliere, statim reputes nomen positum, quod naturas indicat duas; et generationem ex beata Virgine Filii voces. Filium enim Dei peperit Virgo Χριστοτόκος: nam quoniam Filius Dei duplex est in naturis, peperit quidem Filium Dei, quia peperit hominem, qui est Filius Dei, propter conjunctum ei Filium Dei.

Quod in nativitate ex Christi genitrice Virgine divina Scriptura ponat Filii nomen, declaravimus. Audi jam et in morte, et vide sicubi tandem Dei nomen est positum, ut passibilem Deum inducamus. Cum inimici essemus, inquit, reconciliati sumus Deo per mortem Filii ejus (Rom. V, 10); non dicit, per mortem Dei Verbi.

Erat quidem Deus Verbum ante incarnationem, et Filius, et Deus cum Patre; sumpsit vero novissimis temporibus servi formam: sed cum sit et antea Filius, et ita vocetur post assumptionem, non potest vocari divisus Filius, ne duos filios constituamus; sed quia illi conjunctus est, qui erat a principio Filius, non potest secundum dignitatem filiationis divisionem suscipere. Quoad dignitatem filiationis, inquam, non quoad naturas; propterea et Deus Verbum nominatur Christus, quia habet conjunctionem cum Christo perpetuam; neque contingit ut Deus Verbum sine humanitate faciat aliquid; perducta est enim ad summam conjunctionem, non tamen ad deificationem, ut sapientes e recentioribus dogmatistis asserunt.

Ita etiam Christum secundum carnem, propter conjunctionem, quam habet cum Deo Verbo, Deum nominamus, scientes esse hominem, qui apparet. Audi utrumque Paulum praedicantem: Ex Judaeis, inquit, Christum secundum carnem, qui est supra omnes deos (Rom. IX, 5). Prius hominem confitetur, deinde, conjunctione ad Deum, dicit Deum eum qui apparet, ne quis Christianitatem hominis putet esse cultricem.

Audi etiam hoc nomen, Dominus, aliquando de humanitate Christi, aliquando de Divinitate ejus, aliquando de utraque positum. Quotiescumque manducabitis panem, et calicem bibetis, mortem Domini annuntiabitis (I Cor. XI, 26). Audi ex praecedentibus imperitiam objicientium, quod maximam esse legant hujus mysterii utilitatem, et cujus commemorationem hominibus afferat; atque audi non me hoc dicentem, sed beatum Paulum: Quotiescumque manducabitis panem hunc; non dixit, quotiescumque manducabitis Divinitatem hanc, sed quotiescumque manducabitis panem hunc. Vide de corpore Dominico illi propositum esse: Quotiescumque manducabitis panem hunc, cujus est ipsum corpus antitypum. Videamus ergo cujus mors. Quotiescumque manducabitis panem hunc, et calicem hunc bibetis, mortem Domini annuntiabitis. Audi in sequentibus apertius, donec veniat. Quis autem veniet? Videbunt Filium hominis venientem in nubibus coeli cum gloria multa (Matth. XXIV, 30). Et, quod majus est, ante apostolos propheta manifestius venientem ostendit, et clamat de Judaeis dicens: Videbunt in quem compunxerunt (Zach. XII, 10). Quid igitur illud compunctum est? Latus. Latus vero non est Dei, sed hominis.

Inconfusam igitur servemus naturarum conjunctionem; confiteamur in homine Deum; colamus divina quadam conjunctione cum Deo omnipotente adorandum hominem.

Dic de assumente quod Deus sit; adjice de assumpto quod servi forma; infer postea conjunctionis dignitatem, quod communis sit duorum auctoritas, quod eadem sit duorum dignitas; manentibusque naturis, confitere unitatem.

SERMO III. Habitus a Nestorio velut in Arianos et Macedonianos, reipsa adversus catholicos verae naturarum unionis in Christo defensores.

Ampliorem in Christum injuriam excogitantes, Spiritum sanctum a divina dissecant natura, qui ejus humanitatem figuravit in utero Virginis: Quod enim, inquit Scriptura, in ea natum est, de Spiritu sancto est (Matt. I, 20); qui secundum justitiam, quod figuratum est, reformavit: Manifestum enim, inquit, in carne, justificatum est in spiritu (I Tim. III, 16); qui eum terribilem et formidabilem daemonibus faciebat: Ego enim, inquit, in Spiritu Dei ejicio daemonia (Luc. XI, 20); qui ejus carnem templum est fabricatus: Vidi enim spiritum, inquit, descendentem tamquam columbam, et manentem super eum (Joan. I, 32); qui ei in coelum ascensionem donavit: Praecipiens enim, inquit Scriptura, Apostolis quos elegit per Spiritum sanctum, elevatus in coelum est (Act. I, 32). Hic, inquam, Spiritus, qui tam magnam gloriam donavit, esse ab his asseritur Christi servus.

Quomodo vero sit servus, qui cum Filio cooperatur et Patre? Nam si quis requirat opera Spiritus, ea inveniet nec distantia nec dissimilia operibus Patris et Filii; non quia una Deitas dividatur, sed quia divina Scriptura ea quae sunt unius virtutis, singulis substantiis dispertiat, ut Trinitatis similitudo demonstretur. Hoc considera, incipiens ab operibus suo tempore factis: Deus Verbum factum est caro, et habitavit in nobis (Joan. I, 14). Considere sibi fecit assumptum hominem Pater: Dixit enim Dominus Domino meo: Sede ad dexteram meam (Ps. CIX, 1). Ejus qui assumptus, gloriam clarificavit Spiritus: Quando enim venerit spiritus veritatis, ipse me clarificabit (Joan. XVI, 4).

Visne etiam aliam ad haec adjiciamus Trinitatis efficientiam? Habitavit Filius in corpore. Commendavit baptizatum Pater. Efformavit eum in Virgine Spiritus. Apostolos Filius elegit: Ego, inquit, elegi vos (Joan. XV, 19). Pater sanctificavit: Pater, inquit, sanctifica eos in veritate tua (Joan. XVII, 17). Spiritus effecit oratores (Act. II, 4).

Et isti quidem (Ariani), tametsi majestate paternae Deitatis Verbum Deum minorem delirent, non tamen novellum fatentur: hi autem eum etiam beatae Mariae secundum et posteriorem esse pronuntiant, et temporalem matrem opifici temporum Divinitati consignant: quin immo nec matrem Christi esse concedunt. Si enim non hominis natura, sed Deus Verbum erat, quem illa pariebat, quae peperit, nequaquam mater ejus qui natus est invenitur; quomodo enim aliqua fiet ejus mater, qui a natura genitricis est alienus? Quod si vera mater ab iis appellatur; ergo qui editus est, non Divinitatis natura est, sed homo; siquidem proprium omnis est matris consubstantivum sibi parere.

Ergo non erit mater, quae consubstantivum sibi minime peperit. Ergo, quia mater ab iis dicitur, eum qui secundum substantiam similis est genuit. Quis autem secundum substantiam ejus erit similis? Is sine dubio qui Spiritus sancti opificio exstitit: Quod enim in ea natum est, de Spiritu sancto est (Matt. I, 20); cum quo indesinenter erat Verbum Deus.

Verbum ergo Deus non est natus ex Maria, sed in illo, qui ex ea natus est, mansit. Non ex Virgine initium habuit, sed illi qui crescendo per menses paulatim compositus in utero Virginis est, inseparabiliter omni tempore sociatus est. Aliud est autem dicere: Cum illo qui natus est, manet; et aliud, illum qui cum nato manet, hunc esse cui ut nasceretur mensium opus fuisset curriculo.

Cum Nestorius in media Ecclesia profanis uteretur vocum novitatibus (quibus et Θεοτόκον, et geminam Christi nativitatem insectabatur ), vir quidam sane probus, qui adhuc inter laicos erat, sed tamen admirabilem sibi collegerat eruditionem, ferventi et religioso zelo permotus, et contentiori voce inclamans: Ipsum, inquit, ante saecula Verbum etiam secundam subiisse generationem, id est, illam secundum carnem, et ex muliere. Tumultuantibus ad ista populis, et majori ac saniori parte maximis illum laudibus attollente, ut pium et sapientem in primis, et rectorum dogmatum haud expertem, aliis nihilominus adversus illum efferatis, ipse (Nestorius) se interponit, moxque illos approbat, quos sua docendo perdiderat: caeterum in eum linguam exacuit qui ipsius dogmata non sustinuerat, et in sanctos Patres qui piam fidei definitionem nobis constituerant, atque ait:

Gaudeo vestrum aspiciens zelum: indidem enim perspicue coargui possunt, quae ab infelici homine sunt flagitiose dicta. Nam quorum duae sunt generationes, eorum duo sint filii necesse; sed Ecclesia unum agnoscit Filium ipsum Dominum Christum.

Nos autem oportet nosse id quod modo venit in recordationem concilii Nicaeni, quod nusquam ausum est dicere quia Verbum Deus natum est ex virgine Maria; ait enim: Credimus in unum Patrem omnipotentem, et in unum Dominum Jesum Christum. Attendite, quia prius cum Patres posuissent Christum, quod duarum naturarum conjunctionem demonstrat, non dixerunt, unum Deum Verbum; sed acceperunt nomen quod significaret utrumque, ut subdescendendo, cum audis mortem, nulla novitate turberis, et cum crucifixum et sepultum, tamquam Divinitate ita patiente, non vulnereris auditu.

Deinde videamus quid illi subjungunt. Credimus et in unum Dominum Jesum Christum, unigenitum Patri, qui propter nos descendit, et incarnatus est de Spiritu sancto. Non dixerunt quia natus est de Spiritu sancto. Vide quemadmodum interpretentur subdescendendo, quia dixerunt hominem factum. Deum, inquiunt, dicimus incarnatum, non mutabilitatem in carnem suscipiente divina natura, sed inhabitationem, quam gessit in homine, demonstrantes.

Et post aliquanta: Hoc retinete, quoniam praetermittentes dicere: Credimus in Deum Verbum Filium ejus unigenitum, dixerunt: Credimus in unum Dominum Jesum Christum, consubstantivum Patri, Deum verum de Deo vero, per quem omnia facta, qui propter nos homines et nostram salutem descendit, atque incarnatus est de Spiritu sancto, ex Maria virgine, et homo factus est. Nusquam dixerunt, natus est. Cur, putamus? Ut non duas nativitates introducerent Divinitatis.

Et post aliquanta: sic enim Scriptura dicit: Misit Deus Filium suum factum ex muliere, factum sub lege (Gal. IV, 4). Hic quidem duas demonstrat naturas. Quod autem tantum circa hominem contingit, narrat. Exige certe a contentioso quis sub lege sit factus. Verbum Deus? nequaquam.

Quid igitur dicebamus? Ne timeas accipere Mariam conjugem tuam; quod enim natum est (sive natum, sive factum dixerimus, sensui nihil nocet), quod enim in ea natum est, ex Spiritu sancto est (Matt. X, 20). Si dixerimus, quod Deus Verbum natum est in utero (est enim aliud simul esse cum nascente, aliud nasci), quod enim, inquit, in ea natum est, ex Spiritu sancto est, hoc est, Spiritus sanctus creavit id quod est in ea. Viderunt igitur Patres, utpote scientes sanctarum Scripturarum, quod si eum qui incarnatus est natum dixerimus, invenietur Deus Verbum Filius Spiritus sancti, aut duos Patres habens. Si vero factum dixerimus, invenietur Deus Verbum creatura Spiritus sancti. Fugientes igitur generationis dictionem, dixerunt ita: Qui descendit propter nostram salutem et incarnatus est. Quid est, incarnatus? non conversus a Divinitate in carnem.

In eo quod dixerunt, incarnatus ex Spiritu sancto, secuti sunt evangelistam: nam cum evangelista venisset ad ἐνανθρώπησιν, fugit generationem de Verbo dicere, et dixit incarnationem. Audi: Et Verbum caro factum est (Joan. I, 14); non dixit: Verbum per carnem factum. Ubi enim aut apostoli aut evangelistae Filii faciunt mentionem, dicunt natum ex muliere. Adverte, quaeso, ubi dicunt nomen Filii, id quod natum est, ex muliere natum dicunt. Ubi vero Verbi faciunt mentionem, nemo audet dicere generationem per humanitatem. Audi beatum Joannem evangelistam, cum venisset ad Verbum et ἐνανθρώπησιν ejus. Audi quid dicat: Verbum caro factum est; hoc est, assumpsit carnem; et habitavit in nobis; hoc est, nostram induit naturam. Et vidimus gloriam ipsius Filii; non dixit: Vidimus generationem Verbi.

Et post aliquanta: Quoniam vero si dixissent: Credimus in unum Deum Verbum, futurum erat ut mors divinae naturae tribueretur; ideo nomen accipiunt commune, nempe Jesus Christus, ut et mortuum illum significarent, et illum non mortuum. Itaque perinde ac si quis dicat, ille homo est mortuus, quamvis anima sit immortalis; tamen quia nomen dixit quod significat duas naturas, et corpus quod moritur, et animam immortalem, ideo nihil est periculi in ea voce; utrumque enim vocatur homo, et corpus, et anima. Ita igitur etiam magnus ille chorus de Christo dixit.

Symbolum Nicaenum, quod et Constantinopolitanum.
Credimus in unum Deum, Patrem omnipotentem, omnium visibilium et invisibilium creatorem.

Et in unum Dominum Jesum Christum, Filium Dei unigenitum, natum ex Patre, hoc est, ex Patris substantia, Deum de Deo, lumen de lumine, Deum verum de Deo vero, genitum non factum, consubstantialem Patri: per quem omnia facta sunt, et quae in coelo, et quae in terra.

Qui propter nos homines, et propter nostram salutem descendit, et incarnatus est, et homo factus est, et passus est, et tertia die resurrexit; ascendit ad coelos, venturus judicare vivos et mortuos.

Et in Spiritum sanctum.

Qui autem dicunt: Erat aliquando cum non esset, et priusquam nasceretur, non erat: vel quod ex non existentibus, aut ex alia substantia, vel essentia sit: aut qui Filium Dei mutationi, aut alterationi obnoxium asserunt; hos catholica et apostolica anathematizat Ecclesia.

Symbolum Antiochenum.

Credo in unum et solum verum Deum, Patrem omnipotentem, creatorem omnium visibilium et invisibilium creaturarum.

Et in Dominum nostrum Jesum Christum, Filium ejus unigenitum, et primogenitum totius creaturae, ex eo natum ante omnia saecula, et non factum, Deum verum ex Deo vero, ὁμοούσιον Patri, per quem et saecula compaginata sunt, et omnia facta.

Qui propter nos venit, et natus est ex Maria virgine, et crucifixus sub Pontio Pilato, et sepultus, et tertia die resurrexit secundum Scripturas, et in coelos ascendit, et iterum veniet judicare vivos et mortuos.

EPISTOLA MARII MERCATORIS De discrimine inter haeresim Nestorii, et dogmata Pauli Samosateni, Ebionis, Photini atque Marcelli.
Marius Mercator, servus Christi, lectori conservo salutem. 1. Samosateni Pauli atque Nestorii est ista non minus impia quam vana doctrina.

Nestorius circa [ Baluz. quidem] Verbum Dei, non quidem ut Paulus sentit, qui non substantivum, sed prolatitium potentiae Dei efficax Verbum esse definit: non confitetur tamen idem Nestorius de Verbo substantivo, ipsum Filium Dei naturaliter esse; sed dicit, argute quidem, quia nonexpresse, ab aeternitate Filium non esse, sed Verbum tantum, quod in substantia Patris manens, Deus sit consubstantialis, quem Graeci ὁμοούσιον dicunt; Filium vero illum esse et dici debere asserit, qui ex Maria sit natus.

2. Atque ita dividit aeternum a temporali; illi quidem Deo et Dei Verbo quae majestatis sunt, huic vero alteri quae humanae infirmitatis sunt, deputans: propter individuam autem atque inseparabilem connexionem dignum fuisse habitum nuncupatione Filii Dei, quippe [ Baluz. om. quippe] qui hoc ipsum pro meritis, et ex adoptione habeat, non ex natura. 3. Verum cum ei a catholicis objicitur, cur per hunc sensum duos [ Baluz. add. Jesus] Christos et duos Filios sentiat, pro se ipse ita respondet: Ego, inquit, unum Christum definio, qui a chrismate unctus sit dicendus; unum hunc ipsum esse Filium Dei, quia [Baluz. qui ], ut superius dictum est, indivisibili societate Deo Verbo conjunctus est; nonnumquam [Baluz. add. sane] propter hanc ipsam inseparabilem conjunctionem, vel connexionem, etiam Verbum illud iisdem cognominibus connuncupari, quae ab ejus natura sunt penitus aliena; ex merito tandem hunc Jesum Christum singularis nativitatis, et incomparabilis vitae, dignum fuisse habitum, tamquam templum, tota plenitudine divinitatis, atque ab hoc Deo et Dei Verbo inhabitari. 4. In eo igitur Paulo Samosateno conjungitur, in quo habitatorem et habitaculum pro meritis separat, dividens quod unicuique eorum sit proprium, ex diversitate naturae; quod quidem illis ambobus cum Ebione, et Photino, et Galata Marcello commune est. 5. In eo vero, quod [ Baluz. In id quod vero] substantiale Verbum Dei confitetur, et esse ab aeterno cum Patre Deum asserit, a memoratis recte dissentit, et fidei rectae conjungitur. 6. Sed quod iterum idem Verbum Deum naturaliter Dei Patris non esse Filium dicit, sed Verbum tantum, ut superius exposuimus, et in Christo Domino [ Baluz. nihilominus] dividit merita uniuscujusque substantiae, impietatis magnum crimen incurrit, et hinc tamquam alienus et extorris ab ecclesiastica fide jure damnatus est. HOMILIA PROCLI, episcopi Cyzici, habita sedente Nestorio in magna ecclesia Constantinopolis, in incarnationem Domini nostri Jesu Christi, quod Deipara sit beata virgo Maria, et ex ea natus, neque Deus tantum, neque purus homo, sed Emmanuel, inconfuse et incommutabiliter Deus et homo.
Interprete, ut videtur, Mario Mercatore. 1. Virginalis hodie solemnitas linguam nostram, fratres, in praeconium vocat, et praesens festivitas his, qui convenerunt, quasi provisor utilitatis efficitur, et valde competenter. Castitatis enim habet materiam, et feminei gloriam sexus, propter eam quae in tempore mater est, et semper virgo.

2. Ecce enim et terra et mare munera Virgini offerunt: illud quidem fluctibus dorsum suum tranquille substernens; haec autem gradientium sine impedimento dirigens vestigia. Gaudeat natura, mulieres honorentur, choros ducat humanitas, glorificentur virgines: Ubi enim abundavit peccatum, superabundavit gratia (Rom. V, 20). Convocavit nos beata Maria, immaculatum virginitatis vas, rationalis secundi Adam paradisus, opificium unitionis naturarum, solemnitas salubris commutationis, rubus quem divini partus ignis non combussit, vere levis nubes, quae eum, qui supra cherubim est, cum corpore portavit. O coelestis imbris purissimum vellus, ex quo pastor ove indutus est! 3. Maria mater et ancilla, Virgo et coelum, solus Dei ad homines pons, terribilis dispensationis tela, in qua ineffabilis incarnationis texta est tunica, cujus operis supertextor Spiritus sanctus est; textrix, ex altissimis obumbrans virtus; vestis autem, antiquum Adam indumentum; flocci, ex Virgine immaculata caro; radius, immensurabilis induentis gratia; artifex, quod per obedientiam insiluit Verbum. Quis vidit, quis audivit, quia vulvam Deus incircumscriptus habitavit, et quem coelum non caperet, venter Virginis cepit. 4. Natus est ex muliere Deus, sed non nudus; et natus est homo, sed non purus; et qui natus est veteris peccati portam, portam salutis ostendit: ubi enim serpens per inobedientiam venenum effudit, ibi Verbum per obedientiam ingrediens templum vivifice plasmavit. Unde primus peccati discipulus Cain emersit, inde generis nostri liberator Christus sine semine pullulavit. 5. Non erubuit amator hominum muliebres partus, vitae enim erat negotiatio quae agebatur. Non coinquinatus est habitans viscera, quae ipse sine contumelia condiderat. Si non virgo mansit mater, purus est homo qui natus est, et non exstitit mirabilis partus; si autem et post partum virgo permansit, ille ineffabiliter ex ea natus est, qui sine prohibitione januis clausis ingressus est, cujus conjunctionem naturarum agnoscens Thomas, exclamavit dicens: Dominus meus et Deus meus (Joan. XX, 28). 6. Non erubescas, o homo, partum, ipse enim nobis factus est occasio salutis. Si non ex muliere nasceretur, nequaquam moreretur; si non moreretur, nequaquam per mortem destrueret eum qui habet mortis imperium (Hebr. II, 14), id est, diabolum. Non est injuria architecto manere in his quae ipse aedificavit; non coinquinat figulum lutum renovantem, quod plasmaverat: sic non coinquinat incontaminabilem ex Virginis ventre procedere; quam enim dum plasmaret, non coinquinatus est, per eam transiens non pollutus est. 7. O utere, in quo communis libertatis cautio composita est! O venter; in quo contra mortem fabricata sunt arma! O area, in qua naturae agricola Christus, sicut spica, sine semine pullulavit! O templum, in quo Deus factus est sacerdos, non naturam commutans, sed eum, qui secundum ordinem est Melchisedech, propter miserationem indutus est! 8. Verbum caro factum est (Joan. I, 14), etsi Judaei non credunt partum. Deus hominis formam indutus est, etsi pagani detrahunt miraculo: propter hoc enim et Judaeis scandalum, et gentibus stultitia (I Cor. I, 23) est mysterium, quia ultra rationem est miraculum. Si non Verbum habitasset in utero, nequaquam caro sederet super thronum. Si Deo injuria fuisset in vulvam ingredi, et angelis injuria esset hominibus ministrare. 9. Qui est secundum naturam, utpote Deus, ἀπαθὴς, propter misericordiam factus est πολυπαθής. Non ex provectu factus est Deus Christus, absit, sed propter miserationem, quemadmodum credimus, factus est homo. Non hominem deificatum praedicamus, sed Deum incarnatum confitemur. Propriam ancillam conscripsit matrem. Qui secundum essentiam sine matre est, est secundum dispensationem sine patre: nam quomodo ipse, secundum Paulum, sine patre et sine matre est (Hebr. VII, 3)? Si purus homo est, non est sine matre; si nudus Deus est, non est sine patre: nunc autem idem ipse est, sine matre quidem ut plasmator; sine patre autem, ut plasmatus. 10. Erubesce vel appellationem archangeli, o homo; qui Mariam evangelizavit, Gabriel dicitur. Quid autem interpretatur Gabriel? Deus et homo. Praecessit appellatio, ut crederetur dispensatio. 11. Disce causam praesentiae, et glorifica incarnati virtutem. Multum debebat genus humanum, et deficiebat ad debitum. Per Adam omne peccatum conscripsimus, et servos nos retinebat diabolus: instrumenta nostra proferebat, pro chartis utens multa patiente corpore: stabat malus passionum falsarius concutiens contra nos debitum, et postulans judicium. Erat igitur necessarium alterum e duobus, aut importari ex judicio mortem, quia omnes peccaverunt; aut talem dari in compensationem, qui totius repetitionis justificatio existeret. Et homo quidem salvare non poterat, subjacebat enim debito: angelus redimere non valebat, deficiebat enim in pretio liberationis; eum qui sine peccato erat pro peccatoribus mori oportebat: ipsa enim haec et sola relicta est mali solutio. 12. Quid ergo? Ipse qui ex nihilo universam naturam ut esset adduxerat, qui in nullo bonitatis dono deficiebat, adinvenit, et adjudicatis morti vitam certissimam, et morti solutionem decentissimam: fit enim homo, sicut novit ipse (sermo enim interpretari miraculum non potest), et eo moritur, quod homo factus est; et eo liberat, quod prius exstiterat, secundum Paulum dicentem: In quo habemus redemptionem, per sanguinem ejus remissionem peccatorum (Eph. I, 7). 13. O stupenda res! aliis negotiatus est immortalitatem, ipse enim erat immortalis; talis enim alter secundum dispensationem, nec erat, nec factus est, nec est, nec erit, solus est qui ex Virgine natus est Deus et homo, non solum, quae contraponi ad appretiationem possit, habens dignitatem ad multitudinem reorum, sed omnibus sententiis supereminentem. In hoc quidem quod Filius erat, id quod incommutabilis est ad Patrem conservans; in hoc autem quod conditor, id quod virtutis est indeficienter habens; in hoc quod amans misereri, ea quae compassionis sunt sine ulla publicans collatione; in id denique quod sacerdos est, id quod ad repraesentationem erat idoneum offerens: quorum nihil simile inveniet quis, aut vicinum aliquando in aliquo. 14. Attende enim ejus in homines amorem. Voluntarie adjudicatus morti, eam, quae contra crucifigentes erat, dissolvit mortem, et convertit perimentium se iniquitatem in iniquorum salutem. 15. Hominis igitur puri salvare non erat, etenim ipse etiam indigebat salvatore, secundum Paulum dicentem: Omnes enim peccaverunt, et egent gloria Dei (Rom. III, 28). Quia vero peccatum diabolo reum tradebat hominem, diabolus traditum in mortem agebat: in magno periculo ea quae circa nos sunt, erant, impossibilisque erat solutio mortis. 16. Qui missi sunt medici, accusabant; quid igitur? Cum viderent prophetae ultra humanam artem vulnus esse, ad coelestem medicum clamabant: et hic quidem dicebat: Domine, inclina coelos tuos, et descende (Ps. CXLIII, 5). Alius: Sana me, Domine, et sanabor (Jer. XVII, 14). Alius clamabat: Excita potentiam tuam, et veni, ut liberes nos (Ps. LXXIX, 3). Alius dicebat: Heu me! anima mea, quia periit misericors a terra. Alius dicebat: Si vere Deus habitavit cum hominibus. Alter: Cito apprehendat nos misericordia tua, Domine. Item alter: Deus, in adjutorium meum intende, Domine, ad adjuvandum me festina (Ps. LXIX, 2). Alter: Qui venturus est veniet, et non tardabit (Habac. II, 3). Alius: Erravi sicut ovis quae perierat; require servum tuum (Ps. CXVIII, 176). 17. Non despexit igitur humanae naturae oppressionem, qui natura exstat rex et Deus; sed venit qui semper aderat, et exsolvit redemptionem proprium sanguinem, et dedit pro genere humano compensationem morti, quod ex Virgine indutus est corpus, et redemit mundum ex maledicto legis; unde clamat Paulus: Christus nos redemit de maledicto legis (Gal. III, 13). 18. Qui igitur redemit nos, non purus homo, o Judaee: hominum enim natura peccato serviebat; sed nec Deus nudus, corpus enim habebat, o Manichaee, nisi enim me indutus esset, me non salvasset; sed qui in utero Virginis sententiam tulerat, indutus est reum, et ibi terribilis facta est commutatio: dans enim Spiritum accepit carnem, idem ipse cum Virgine et ex Virgine; et Spiritus quidem obumbravit eam, ipse vero ex ea caro factus est. 19. Si alter Christus et alter Deus Verbum, non jam trinitas, sed quaternitas erit. Non disrumpas dispensationis tunicam, quae desuper contexta est, non sis discipulus Arii; impie ille essentiam dividit, tu unitatem ne partiaris, ut non dividaris a Deo. 20. Dic age, quis apparuit in tenebris et in umbra mortis sedentibus (Luc. I, 79)? Homo? Et quomodo, si in tenebris degebat, secundum Paulum dicentem: Qui eripuit nos ex potestate tenebrarum (Col. I, 13); et iterum: Eratis enim aliquando tenebrae (Ephes. V, 8). Quis ergo illuxit? David te doceat dicens: Deus Dominus, et illuxit nobis (Ps. CXVII, 27); convenerunt naturae, et inconfusa permansit unitas. 21. Venit salvare, sed oportebat et pati: quomodo ergo poterant utraque fieri? Homo purus salvare non valebat, Deus nudus pati non poterat, ipse existens Deus natura, factus est homo, et eo quod quidem erat salvavit; eo autem quod factus est, pertulit. 22. Propterea quando vidit Ecclesia coronasse eum spinis Synagogam, deplorans praesumptionem dicebat: Filiae Jerusalem, exite et videte coronam, qua coronavit eum mater sua (Cant. III, 11); ipse enim ex spinis coronam portavit, ut spinarum sententiam dissolveret; ipse in sinu Patris et in ventre Virginis, inter ulnas matris et super pennas ventorum: sursum ab angelis adorabatur, et deorsum cum telonibus recumbebat: Seraphim non prospiciebant prae reverentia, et Pilatus interrogabat: servus percutiebat, et creatura tenebatur: in cruce figebatur, et thronus gloriae nudus non erat: in sepulcro jacebat, et coelum extendebat, sicut pellem: inter mortuos reputabatur, et infernum spoliabat: deorsum quasi seductor calumniabatur, et sursum a sanctis glorificabatur. O stupendum mysterium! 23. Video miracula, et praedico deitatem: aspicio passiones, et non abnego humanitatem; sed Emmanuel naturae quidem portas aperuit, ut homo; virginale autem claustrum non disrupit, ut Deus; sed sic ex vulva egressus est, quomodo per auditum ingressus est. Sic natus est, quomodo conceptus; impatibiliter introiit, incorruptibiliter egressus est secundum prophetam Ezechiel dicentem: Convertit me Dominus ad viam portae sanctuarii exteriorem, quae attendit ad Orientem, et haec clausa erat. Et dixit Dominus ad me: Fili hominis, porta ista clausa erit, et non aperietur: nullus transibit per eam, sed solus Dominus Deus ingredietur, et erit clausa (Ezech. XLIV, 1). 24. Ecce approbatio manifesta sanctae genitricis Dei Mariae, dissolvatur deinceps omnis contradictio, et sanctarum Scripturarum illuminemur doctrina, ut coelorum regnum obtineamus in Christo Jesu Domino nostro, ipsi gloria in saecula saeculorum. Amen. SERMO IV. De incarnatione. Qui primus atque extemporalis adversus Procli orationem panegyricam in Virginem Θεοτόκον. 1. Amatores Christi populos plausus his conferre, qui pro beata Maria impendunt sermonis officium, non est mirandum: hoc ipsum enim quod templum facta est [ Baluz. ad. illius] Dominicae carnis, excedit omne quod est laude dignissimum. Sed in illud vestra amabilitas debet intendere, ne cum plusquam oportet aut decet [ Baluz. debet] circa illius beatae honorem laudemque versamur, dignitatem Dei Verbi confundere videamur, bis eum faciendo generatum.
Et ut rem intelligatis, simpliciore sermone fungamur, utamurque eloquio omnibus ad capiendum facillimo, ne auditorum quod dicitur excedat auditum.

2. Qui Deum simpliciter dicit de Maria natum, primo omnium nobilitatem gentibus prostituit dogmatis, atque exponens in medium, vituperandum id ridendumque proponit; statim enim paganus cum reprehensione accipiens, quia de Maria Deus est natus, inferet adversus Christianum: necessario enim qui dicit simpliciter [ Baluz. similiter] de Maria natum Deum, et non illum qui natus est [ Baluz. om. qui natus est], conjunctione duarum naturarum, divinae scilicet et humanae, Deum [ Baluz. om. Deum] esse reputaverit, audiet: Ego natum et mortuum Deum et sepultum adorare non queo. Liquida autem divisio dogmatis ista est: Qui natus est, et per partes incrementorum temporibus eguit, et mensibus legitimis portatus in ventre est, hic humanam habet naturam, sed Deo sane conjunctam. 3. Aliud est autem dicere quia nato de Maria conjunctus erat Deus ille qui est Verbum Patris, quod est liquidissimum ac firmum atque irreprehensibile gentilibus; et aliud, quia ipsa Divinitas indiguit nativitate in mensibus decurrente: Verbum enim Deus temporum est opifex, non in tempore fabricatus. 4. Divisionem igitur super hoc praecedentis magistri valde sum admiratus dicentis (Parte 3): Qui ex muliere natus est, nec Deus nudus, nec purus homo; quia neque Deum oportet dicere nude et utcumque generatum: nemo enim qui se est antiquior generat; nec iterum humanitatem nudam esse profitendum est, sed humanitatem conjunctam Deo esse generatam. 5. In illud attractos vos esse volo, qui estis intenti examinatores religionis (hanc enim et de vobis, quam de Antiochenis, habeo opinionem), in illud ergo, ut dicebam, attractos vos esse volo, quia Deus pontifex factus est, ferre non possum; si enim Deus opifex et pontifex est, cujus a pontificibus legatio exhibenda est? 6. Haec ad vestram dilectionem sermocinatus sum, et dicerem plura, nisi hoc subintrasset animum meum, quod Ecclesiae doctoribus videor contraria disputare.
Volo igitur vos perspicaces esse in examinandis dogmatibus, et neque susceptam humanitatem a Deo Verbo confundere, neque hominem nudum eum qui natus est dicere; sed nec Deum Verbum contemperatum, vel commixtum propriam amisisse essentiam.

7. Propterea enim, discipulis in stupore constitutis, tempore quo sublevatur in coelum, et apud se, quantum arbitrandum est, hoc reputantibus: putasne resoluta est humana natura? putasne in coelis in eadem essentia permanet? Et eis de hac visione stupentibus advenientes angeli dicebant: Hic Jesus qui videtur, hic qui mensium incrementis indiguit, hic qui mortuus est, hic qui crucem pertulit, sic veniet quemadmodum vidistis eum ascendentem in coelum (Act. I, 11). Et iterum beatus Paulus in Actibus apostolorum: In viro, inquit, in quo decrevit Deus judicare orbem terrae, fidem praestans omnibus, suscitans eum a mortuis (Ibid. XVII, 31). Numquid Verbum Deus surrexit a mortuis? Si autem vivificator mortificatus est, quis erit qui conferat vitam? 8. Praeter hoc et Arianis hinc valde reprehensibiles sumus; si enim utcumque natum [ Baluz. om. natum] Deum Verbum et simpliciter nominemus, vide ex hoc quid conficiatur. Dicis simpliciter: Deus est qui natus est de Maria, statim haereticus infert reprehendens: Ergo immerito nos arguitis, filium minorem Patre et creatum dicentes; quoniam apud vos etiam hoc in confessione est, inquiens Verbum Deum esse qui natus est de Maria. 9. Audi quae idem Deus Verbum de se ipse testatur: Euntes renuntiate fratribus meis: Vado ad Patrem meum et Patrem vestrum, Deum meum et Deum vestrum (Joan. XX, 17). Sed cum hoc diceret, qui natus est de beata Maria, humanitate quidem nobis consubstantialis erat; in eo autem quod conjunctus Deo, [ Baluz. ad. a] nostra erat longe, quia Deus, substantia melior. 10. Tunc illorum blasphemia liberaberis: et facile ac breviter sacramentum religionis edices hoc modo: Alius quidem Deus Verbum est, qui erat in templo, quod operatus est Spiritus, et aliud templum praeter habitantem Deum. Templi est morte dissolvi; inhabitantis autem templum, id ut resuscitet proprium est. Non hic meus sermo, sed vox est Domini: Solvite templum, inquit, hoc, et in triduo suscitabo illud (Joan. II, 19). 11. Conjunctionis igitur confiteamur unitatem [ Baluz. dignitatem], naturas autem et substantias duplices, alioquin invenietur Verbum [ Baluz. add. Deus] esse sancti Spiritus creatura: quid enim ait evangelista? Quod in ea natum est, de Spiritu sancto est (Matth. I, 20). Quod si Verbum Deus nudus ac solus erat, qui natus est [ Baluz. ad. creatus est], nec, quod dicit evangelista, Spiritus creavit illius templum in beata Maria, invenietur Deus Verbum sancti Spiritus opificium. 12. Fugiamus itaque hujus confusionis errorem: Dominum nostrum Christum, secundum naturam, duplicem dicamus; secundum quod est Filius, unum. 13. Ego autem quibusdam mihi et illud renuntiantibus, cum laetitia saepius risi, quoniam, inquiunt, episcopus, quae Photini sunt, sapit, nescientes neque quae loquuntur, neque de quibus affirmant (I Tim. I, 7); hoc enim quod a me dicitur, Photini [ Baluz. add. dogmatis] eversio invenitur. Photini enim sensus a partu Mariae Verbo Deo dat principium, me dicente Verbum Deum semper existere ante saecula. 14. Ad illos mihi quidem proverbialis sermo sufficiat: Noli respondere imprudenti secundum imprudentiam ejus (Prov. XXVI, 4). Vos autem volo perspicaces examinatores dogmatum, neque plausibus uti, neque attrahi sermonis illecebra, neque dogmatum aliquid, examinatamque rationem novitatis praesumptionem putare, sed veritatis eam magis gloriam judicare. 

SERMO V. De Deo nato et Virgine Θεοτόκω, qui secundus adversus Proclum. 

1. Saepe illos rogavi, qui Θεοτόκον defendunt: Num Deitatem dicitis ex sancta Virgine natam? Ad haec verba illico resiliunt: Ecquis, inquiunt, tanto blasphemiae morbo laborat, ut quae templum genuit, Spiritus sancti opera, in ea Deum ipsum creatum dicat? Deinde cum ad haec subjicio: Quid igitur absurde dicitur a nobis, cum vocem hanc efferre quidem suademus, sed ad commune duabus naturis significatum pergere? Tum vero putant blasphemum esse, quod dicimus: Aut aperte confitere Divinitatem ex beata Maria genitam; aut, si ut blasphemam fugis hanc vocem, cur qui eadem atque ego dicis, te haud dicere simulas? 2. Si fide simplici Deiparam proferres, nulla esset apud me dictionis invidia verbi sensum exquirentem; sed quia video te, praetextu erga beatam Mariam honoris, haereticorum confirmare blasphemiam, ideo dictionis prolationem caute praemunio, cum periculum in ea dictione latens suspectum habeam. 3. Id ut clarius dicam, et ut ab hominibus percipi facilius possit, qui Arium sectati sunt, et Eunomium, et Apollinarium, et omnium hujusmodi familiae hominum chori, studuerunt Θεοτόκου appellationem invehere, ut facta mixtione, duabusque naturis minime distinctis, nihil ex his quae viliora sunt de humanitate dictum acciperetur; ac locus illis jam adversus ipsam Divinitatem pateret, tamquam omnia de uno dicerentur, non ratione dignitatis ex ipsa conjunctione consequentis, sed ipsius ratione naturae. Unus est namque Christus, et unus Dominus; sed in Christo, inunigenito, inquam, Filio, et Christi nomen et Filii, nunc de divinitate, nunc de humanitate divinitateque dicitur. 4. Dixi jam saepius: Si quis inter vos simplicior, sive inter quoscumque alios, voce hac Θεότοκος gaudet, apud me nulla est de voce invidia, tantum ne Virginem faciat deam. 5. Si Deus est Christus, inquiunt, et Christus ex beata Maria est ortus, cur Virgo non est Dei genitrix? Nihil occulto, quod ab illis objicitur. Nam veritatis amator omnia quae a falsitate dici possunt accepta sibi objicit. Formatur in utero infans, sed quoad figuram acceperit, nondum habet animam: at ubi figuratus fuerit, jam anima informatur a Deo. Ut igitur mulier corpus parit, sed Deus animam tribuit; neque ideo mulier dicetur animae genitrix, quia peperit animatum, sed potius hominis genitrix: sic quoque beata Virgo, etsi peperit hominem, simul cum illo pertranseunte Dei Verbo, non ideo est Dei genitrix: non enim Verbi Divinitas a beata Virgine initium cepit, sed erat natura Deus. 6. De beato Joanne Baptista praedicatur a sanctis angelis, implendum esse infantem Spiritu sancto, adhuc ex utero matris suae (Luc. I, 15); atque ita beatus Joannes Baptista Spiritum sanctum habens editus est. Quid igitur? Appellabisne ipsam Elisabeth Spiritus genitricem? Huc animum referte, ac si qui in vobis fuerint qui ad ea quae dicuntur, tamquam ad inaudita et insolita, moveantur, veniam date illorum imperitiae. 7. Audi etiam aliud ipsorum testimonium, si enim cognovissent, numquam Dominum gloriae crucifixissent. Ecce Dominum gloriae dicit. Non sic appellat humanitatem, sed Divinitatem; hoc autem est hominum summam illam copulationem distrahentium: cum enim dicis hunc non esse Dominum, illum esse, tu nudum hominem facis Christum. Quid ergo sub ecclesiastica persona dicis, haeretice? Dominusne est etiam ipse homo, an secus? Siquidem Dominus, communicant inter se quae dicuntur. Sin minus, noli tu, cum nudum ac simplicem hominem Christum facias, mihi hoc probrum impingere. Audiamus beatum Paulum aperte clamantem quisnam sit ille crucifixus. Audi igitur apertissime ejus vocem: Etenim crucifixus est ex infirmitate, sed vivit ex virtute Dei. Si crucifixus est ex infirmitate, quis infirmatus est, haeretice? Illene Deus Verbum? 8. Vide quid accidat, haeretice. Non invideo nomen Virgini Χριστοτόκῳ: fateor enim reverendam esse eam quae conceperit Deum; per quam transierit Dominus omnium; per quam justitiae sol illuxerit: Deus enim erat Verbum, et cum homine conjunctum, et in eo habitans; sed porro suspicor plausum. Quomodo hoc, quod dixi, transierit, intellexistis? Non dixi, pertransiit, pro eo quod est genitus: non enim ita facile meae sententiae obliviscor. Transiisse Deum per Virginem Χριστοτόκον, a Scriptura perdoctus sum; natum, non edoctus sum. 9. Nusquam divina Scriptura Deum ex Virgine Χριστοτόκῳ asserit natum; sed Jesum Christum, Filium, Dominum. Haec omnes confiteamur: quae enim docuit divina Scriptura, qui non statim accipit, miser est. Surge, accipe puerum et matrem ejus (Matth. II, 13). Haec angelorum vox est, immo tua. Fortasse generationem ipsius noverat archangelus. Surge, et accipe puerum et matrem ejus; non dixit: Surge et accipe Deum et matrem ejus. 

SERMO VI. De dictis Epistolae Apostoli ad Hebraeos: Considerate apostolum et pontificem confessionis nostrae Jesum, etc. (Hebr. III, 1). 

1. Apostoli nomen in Christo audientes, Deum Verbum male intelligunt apostolum esse. Legentes item pontificis vocabulum, Deum esse imaginantur pontificem, mira dementia. Quis enim apostoli officium audiens, non statim videat hominem demonstrari? Quis summi sacerdotis nomen audiens, Divinitatis naturam ad sacerdotis ministerium vocet? 2. Si enim Deus pontifex est, quis erit qui officio ejus debeat coli? Si Deus oblaturus est sacrificia tamquam pontifex, nullus erit cui offerantur Deus. Quid enim dignum jam Divinitate est, si tamquam inferior offerat sacrificia superiori? 3. Unde igitur eis Deus appellandus pontifex visus est, qui sacrificio, secundum sacerdotii ritum, ad profectum suum omnino non indiget? perpetuus quippe possessor est Divinitatis. Ex hominibus nempe electus, atque susceptus pontifex, pro hominibus constituitur apud Deum (Hebr. V, 1). 4. Non angelos apprehendit, sed semen Abrahae apprehendit (Hebr. II, 16). Numquid semen Abrahae es ipsa Divinitas? Audi consequentem etiam vocem: Unde debuit per omnia fratribus similis fieri (Ibid., 17). Numquid Divinitati? Quos enim Deus Verbum habere potuit fratres similes sui? 5. Respice etiam illud, quod his dictis adjungitur: Ut misericors fieret et fidelis pontifex ad Deum; in eo enim, in quo passus est et ipse tentatus, potest et his, qui tentantur, auxilium ferre (Ibid., 18). Qui igitur passus est, ille est pontifex misericors; patibile autem templum est, non hic qui vivificator est Deus. 6. Semen Abrahae is est qui heri et hodie, secundum Pauli apostoli vocem (Hebr. XIII, 8); non ille qui dixit: Antequam Abraham esset, ego sum (Joan. VIII, 58). Similis hic fratribus per omnia (Hebr. II, 17); qui humanae animae corporisque suscepit fraternitatem, non ille qui dixit: Qui me videt, videt et Patrem meum (Joan. XIV, 9). 7. Missus est autem ille, nobis consubstantialis, et unctus, et praedicans captivis remissionem, et caecis visum: Spiritus enim Domini super me, propter quod unxit me; pauperibus evangelizare misit me, sanare contritos corde, praedicare captivis remissionem, et caecis visum (Isai. LXI, 1). 8. Cum porro de Christo diceret quod missus esset denuntiare captivis remissionem; Apostolus addidit hoc etiam, et dixit: Hic qui fidelis Deo factus est pontifex (Hebr. II, 17). Factus est enim hic, non perpetuo antea fuerat. Hic paulatim in pontificis profecit, haeretice, dignitatem. Audi vocem tibi hoc evidentius declamantem: Qui in diebus, inquit, carnis suae preces supplicationesque ad eum qui posset salvum a morte facere, cum clamore valido et lacrymis offerens, exauditus est pro sua reverentia; et quidem cum esset Filius, didicit ex illis quae passus est obedientiam, et consummatus factus est omnibus obtemperantibus sibi causa salutis aeternae (Hebr. V, 7).
Consummatur autem id quod paulatim proficit, haeretice, de quo etiam et Lucas in Evangelio clamat: Jesus proficiebat aetate, et sapientia, et gratia (Luc. II, 52). Quibus congrue etiam Paulus dicens: Consummatus factus est omnibus obtemperantibus sibi causa salutis aeternae, appellatus a Deo pontifex secundum ordinem Melchisedech (Hebr. V, 6). Hic ille cum Mose, quoad ducendi exercitus typum, comparatus; ille semen Abrahae vocatus, ille per omnia similis fratribus, ille tempore factus pontifex, ille per passiones consummatus; ille qui in quo passus est, ipse tentatus, potest tentatis auxiliari; ille secundum ordinem Melchisedech pontifex appellatus. Cur igitur diversa sentis a Paulo? Cur impassibilem Deum Verbum corpore terreno commiscens, passibilem pontificem facis?

Cum sit igitur nobis hic solus pontifex condolens, et cognatus, et firmus, de ejus fide numquam depellamini. Ipse enim nobis ex promissa benedictione, ex semine Abrahae missus est, utpote pro se, et pro suo genere, corporis sacrificium offerens.

SERMO VII. 

Qui quartus in Proclum. Adversus eos qui propter conjunctionem, vel divinitatem Verbi mortificant, vel humanitatem deificant. 1. Contumelias quidem in me haereticorum arbitror tamquam delirantium machinas, et horum in mare comminatas submersiones, perturbationum quoque desideria, et persecutionum nova quae intenduntur molimina, et indigentium negligentiam, quam nobis objiciunt, et aliorum in nos garrulitatis deliramenta, tamquam ranarum ego strepitus rideo, aut certe quantum infantium jacula, aut castra contemno, qualia propheta quondam deridebat dicens: Sagittae parvulorum factae sunt plagae eorum (Ps. LXIII, 8). 2. Nihil autem illo est pastore miserius, qui luporum laudibus gloriatur, quibus si placere voluerit, atque ab his amari delegerit, erit hinc ovibus magna pernicies. Nullus igitur pastorum placere lupis et gregibus ovium potest; illorum ergo, sicut praedixi, despiciam voces, Domini contra eos proferens dicta: Progenies viperarum, quomodo potestis bona loqui, cum sitis mali (Matth. XII, 34)? 3. His tamen sensibus, quibus contra Dominum armantur, obsistere et adversari necessarium est. Mortalem enim vivificatricem Deitatem appellant, et in theatricas fabulas Deum Verbum audent deducere, tamquam idem sit pannis involutus, et mortuus, proh nefas! Ut Dominus Christus in nos benignitatem suam extenderet, periclitatur apud eos de Deitatis dignitate decidere. 4. Audi, miserrime, et quamvis rabidus, curam ad te sanitatis admitte: non occidit Pilatus Deitatem, sed Deitatis vestimentum; non Deus Verbum sindone a Joseph involutus sepulturae mandatus est. Quomodo enim ille hoc poterat pati, qui tenet circulum terrae, et omnes habitantes in ea, tamquam locustas, sicut ait propheta (Isai. XL, 22) ? 5. Sed quis ille est, qui involvitur linteis sepulturae? Audi evangelicis vocibus personari: Venit homo dives ab Arimathia, cui nomen erat Joseph, qui et ipse fuerat discipulus Jesu. Hic adiit Pilatum, et postulavit corpus Jesu. Tunc Pilatus jussit reddi corpus; et accipiens corpus illud Joseph involvit in sindone munda, et posuit illud in monumento (Matth. XXVII, 57). Ter dixit corpus, et nec semel meminit Deitatis; nec enim vulneraverant milites lancea Deitatem. Sed quid est quod ab illis est vulneratum? A Joanne docere: Unus, inquit, militum lancea sua pupugit latus ejus (Joan. XIX, 34) Et audi adhuc argumentum, quo constat Deitatem minime vulneratam. Exiit, inquit, statim sanguis et aqua (Ibid.). 6. Non ipse mortuus est, qui vivificat; qui enim subsisteret? qui mortuum suscitaret? Venit homines mortuos suscitare: nam ipse mortuis invenitur auxilium ferre jacentibus; non ipse tamquam jacens auxilii inops esse.
Non est mutatus conjunctione seu societate hominis Deus; ipse enim est, qui per prophetam clamat: Ego sum, ego sum, et non sum mutatus (Mal. III, 6). Et iterum: Tu autem idem ipse es, et anni tui non deficient (Ps. CI, 28). Sed unitus humanae naturae, et Deitatis eam complexibus stringens in altum levavit, manens id quod existebat.

7. Ipse propterea Petrus de primitiis nostris praedicans, et illam altitudinem narrans, quam huic visibili naturae contulit Deus: Hunc, inquit, Jesum suscitavit Deus (Act. X, 40). Non ergo mortuus est Deus, sed suscitavit. 8. Audi Petrum dicentem, o Apollinaris. Audi cum Apollinare tu quoque impietas Ariana. Hunc, inquit, Jesum suscitavit Deus; hunc qui paret; hunc quem oculi intuentur, qui affixus est ligno, qui palpatus est manibus Thomae, qui ad eum clamavit: Palpate et videte quia spiritus ossa et carnem non habet, sicut me videtis habentem (Luc. XXIV, 39). Et his certior vocibus factus, ipsius palpati et crucifixi corporis resurrectione, mira haec facientem glorificabat Deum: Deus meus, dicens, et Dominus meus (Joan. XX, 28). Non illud quod palpaverat, appellans Deum; nec enim indagatur Deitas isto palpatu. Si enim Deum Verbum cognoscere, vel addiscere palpatu isto Thomas inciperet, dixisset sine dubio ad eum Dominus: Contrecta et vide, quia spiritus sum et Deus. Nunc autem e diverso palpa, inquit, et vide, quia spiritus non sum: nam spiritus carnem et ossa non habet, sicut me videtis habentem (Luc. XXIV, 39). Me scilicet, quem secundum id quod videtur et paret videtis esse compositum, et secundum corporis substantiam esse contrectabilem cernitis. 9. Non enim, Apollinaris, ossa et caro est Deitas Verbi paterni. De isto palpabili clamat Petrus: Hunc Jesum suscitavit Deus (Act. X, 40). Dextera itaque exaltatus est Dei, non tamen dextera adjuvante Verbum. O insania Ariana! Promissione quoque sancti Spiritus accepta a Patre (Act. II, 33), effudit hunc, quem vos videtis et auditis. 10. Et audi Paulum de Deo ratiocinantem, et illam inconvertibilem Dei et hominis exponentem conjunctionem. In forma, inquit, Dei constitutus, non rapinam arbitratus est esse se aequalem Deo; sed semetipsum exinanivit, formam servi accipiens (Philipp. II, 6). Sic et in aliis quidem, inquit, locutus est nobis in Filio, quem constituit haeredem universorum, per quem fecit et saecula, qui est splendor gloriae (Heb. I, 2). Prorsus filium caute eum, et splendorem gloriae nuncupat, et positivum haeredem: haeredem quidem positivum secundum carnem; splendorem autem gloriae paternae secundum Deitatem, quia nec discessit incarnatus a similitudine, quae ei cum Patre est. Propter quod et Paulus inquit: Qui est splendor gloriae; ne forte cum audisset quispiam: Erat in forma Dei; tamquam transeuntis et commutatae suspicaretur eum esse naturae. 11. Joannes quidem Verbi et Patris adinvicem coaeternitatem describendo, utebatur his dictis: In principio erat Verbum (Joan. I, 1), EST praetermittens; non enim dixit: In principio est Verbum, et Verbum est apud Deum; sed: In principio Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum. Quaerebatur enim quae prima esset existentia sive essentia ejus qui hominem gessit. 12. Paulus autem omne simul quod accidit narrat, et incarnatam essentiam, et incarnatae Deitatis unitionem incommutabilem ac semper manentem, propter quod et scribens clamabat: Hoc sentiatur in vobis, quod et in Christo Jesu, qui cum in forma Dei esset constitutus, semetipsum exinanivit, formam servi accipiens (Philipp. II, 5). Non dixit: Hoc sentiatur in vobis, quod et in Deo Verbo, qui cum in forma Dei esset constitutus, formam servi accepit. Sed accipiens Apostolus Christi nomen, tamquam duarum naturarum appellationem significativam, absque sui periculo, eum, et servi formam, et Deum nuncupat irreprehensibiliter: his divisis quae ad naturam duplicem significandam dicuntur; et non hoc solum christianis praedicans, quia incommutabilis est Deus Christus, sed et benignus, formam servi accipiens, et quod subsistebat existens, ut noveris non mutatum post unitionem, sed visum simul benignum et justum: mors enim pro impiis sine peccato carnis est ejus; et quod eam pro inimicis non refugit, inaestimabilis benignitatis est gratia. Vix enim, secundum Paulum, pro justo quis moriatur (Rom. V, 7)? 13. Suscipere autem humanum genus per hominem, et reconciliare Adam, multa justitiae circumspectio est: justum enim erat naturam quae offenderat, hanc denuo Deo placitam liberare; et justum est obnoxiam quondam, quae debitum incurrit, absolvere: irreprehensibilem namque et sine querela hominum natura debebat Deo conversationem; sed deficiebat in exsolutione. Negligentiae enim passionis animam huc atque illuc trahentes, nudam eam a virtutibus impellebant, et rari erant pietatis ac justitiae professores: et tunc illi, ad illius temporis paupertatem, qui viderentur vel putarentur esse professores? Per universum autem terrarum orbem debitum erat: Omnes enim, inquit, peccaverunt, et egent gloria Dei (Rom. III, 23). Peccati fenus quoque crescebat. 14. Quid ergo Dominus Christus? Peccatis obligatum videns genus humanum, et indignum ad redhibitionem, non imperio exsolvit debitum, ne justitiam benignitas laederet; et hujus rei testis Paulus apostolus clamans: Christus, inquit, quem proposuit Deus propitiatorium per fidem in sanguine ipsius ad ostensionem justitiae ejus (Ibid., 25); ut ostendatur, inquit, benignitas justa, non sine judicio passim et utcumque donata: propterea Christus debentis suscepit personam naturae, et per eam debitum tamquam Adae filius reddidit. 15. Oportebat enim debitum luentem ex genere deduci ejus qui id aliquando contraxerat; ex muliere debitum, ex muliere absolutio: sed disce debitum, ut discas retributionem.
Escae causa Adam poenae debitor factus est. Solvit hanc Christus in deserto esuriens, diaboli super escae refectione consilium spernens.

16. Ille Divinitatis contra Deum appetitae reatum incidit, cum audisset a diabolo: Eritis tamquam dii (Genes. III, 5), et escam promptus invasit. Sed hanc Christus exsolvit, quando daemoni potentiam promittenti, haec enim ad eum dicebat: Omnia tibi dabo, si procidens adoraveris me (Matth. IV, 9), et ejus vocem ipse respuens respondebat: Vade, Satana; Dominum Deum tuum adorabis, et illi soli servies (Ibid., 10). 17. Ex inobedientia in ligno poenae Adam debitor fuit; reddidit et hanc Christus in ligno obediens factus (Philipp. II, 8). Propterea et Paulus ait: Chirographum peccatorum nostrorum, quod erat nobis contrarium, tulit de medio, affigens illud cruci (Col. II, 14). Et qui reddebat pro nobis, Christus est; in ipso autem nostra debitum natura solvebat. Personam enim ejusdem naturae susceperat, cujus passiones in sua passione solvebat, quia habemus redemptionem in sanguine ipsius, ut dictum est a Paulo (Eph. I, 7; Col. I, 14). 18. Vide nunc naturam nostram in Christo apud Deum causam adversus diabolum perorantem, et justis hisce utentem allegationibus: Injuria opprimor, justissime judex, diabolus me iniquus impugnat, evidenti adversus me utitur impotentiae tyrannide. Esto priorem Adam tradiderit morti, quia ejus peccati occasio fuit; secundum Adam, quem ex Virgine figurasti, ob quam, rex, noxam crucifixit? Qua etiam causa latrones cum ipso una suspendit? Cur qui peccatum non fecit, nec dolus inventus est in ore ejus, cum iniquis est deputatus (I Petr. II, 22; Luc. XXII, 37)? An forte exsecranda ejus intentio non manifesta est? Aperte mihi tamquam imagini tuae, Domine, invidet. Sine ulla occasione irruens in me, subvertere me nititur; sed tu mihi justum te judicem tribue. Iratus es mihi causa praevaricationis Adae, pro quo si habes Adam sine peccato tibi conjunctum, ut propitieris exoro. Esto propter illum corruptioni me tradideris, propter hunc de incorruptione participa. De mea uterque eorum natura est. Sicut prioris in morte particeps fui, et immortalis vitae secundi particeps fiam. Indubitatis et inexpugnabilibus firmor allegationibus. Omnifariam adversarium supero. Si de corruptione, quae ex Adam mihi facta est, controversiam moverit, ex illius qui peccatum non fecit vita ego e diverso praescribam. Et si me ille ex illius accusat inobedientia, ex hujus eum obedientia reum ego constituam. 19. Hunc de diaboli victoria Christus agens triumphum: Nunc judicium, inquit, est mundi hujus; nunc princeps mundi mittetur foras (Joan. XII, 31). Sicut enim protoplasti tenuit diabolus culpam adversus omnem ejus posteritatem, et originariam habuit actionem; sic inculpatas in Christo primitias massae suae natura cum possedisset, adversus diabolum nitens, ipsis vincebat defensionibus de quibus adversarius praesumebat: in Christo enim justissime primitiarum suarum contra eum inculpatam originem profert, si priores ex Adam reatus causas diabolus ingerit. Et hoc est quod Paulus ait: Christus mortuus est pro peccatis nostris; immo qui et resurrexit, qui est in dextera Dei, etiam interpellat pro nobis (Rom. VIII, 34). 20. Interpellat namque a Christo induta massa nostra, libera prorsus ab omni peccato, et oritur injusta defensio contra poenam nostram, quam ex initio ille qui prior figuratus est suo generi intulit: haec suscepti hominis occasio, ut homo per carnem dissolveret, quam per carnem meritus est corruptionem. 21. Hujus hominis, non Deitatis, tertii diei sepultura est. Hujus pedes tenti sunt clavis. Hunc Spiritus sanctus in utero figuravit. De hac carne Dominus ad Judaeos: Solvite, inquit, hoc templum, et in triduo suscitabo illud (Joan. II, 19). 22. Numquid ego duplicem Christum solus appello? Nonne semetipsum et templum solubile, et Dominum nuncupat suscitantem. Si autem Deus erat, qui solvebatur (quae in caput Arii blasphemia convertatur), dixisset Dominus: Solvite Deum istum, et in triduo suscitabitur; si Deus mortificatus est in sepulcro, mentitur Christus, qui dixit: Quid me quaeritis occidere hominem, qui vera locutus sum vobis (Joan. VIII, 40)? 23. Sed non nudus homo Christus, o calumniator; sed homo simul et Deus: si autem Deus tantummodo existeret, oportebat eum, secundum Apollinarem, dicere: Quid me quaeritis occidere Deum, qui vobis veritatem locutus sum? Nunc autem dicit: Quid me quaeritis occidere hominem istum, qui spinis coronatus est; istum, qui dixit: Deus Deus meus, quare me dereliquisti (Matth. XXVII, 46, seq.)? istum, qui triduanam sustinuit mortem? 24. Adoro hunc autem cum Deitate, tamquam divinae cooperarium auctoritatis. Manifestum sit enim, inquit Scriptura, viri fratres, quia nobis per Christum remissio peccatorum annuntiatur (Act. XIII, 38). 25. Tamquam Dominicae bonitatis veneror instrumentum. Estote enim, inquit, invicem benigni et misericordes, sicut et Deus in Christo donavit nobis (Ephes. IV, 32). 26. Honoro tamquam consiliorum Dei curiam: Volo enim vos scire cognitionem sacramenti Dei Patris et Jesu Christi, in quo sunt omnes thesauri sapientiae et scientiae absconditi (Col. II, 1). 27. Suscipio tamquam formam pro Deo apud nos spondentem. Qui me misit, inquit, verax est, et ego quae ab ipso audivi, haec loquor (Joan. VIII, 26). 28. Beatifico tamquam obsidem pacis aeternae: Ipse enim est pax nostra, qui fecit utraque unum, et medium parietem maceriae, solvens inimicitias in carne sua, etc. (Ephes. II, 14). 29. Colo tamquam divinae indignationis propitiatorium. Christum, inquit, proposuit Deus propitiatorium fidei per fidem in sanguine ipsius (Rom. III, 25). 30. Amo et revereor tamquam mortalium immortalitatis initium. Ipse enim est, inquit, caput corporis Ecclesiae, qui est initium, primogenitus ex mortuis (Col. I, 18). 31. Amplector tamquam speculum divinitatis resplendentis. Deus enim, inquit, erat in Christo mundum reconcilians sibi (II Cor. V, 19). 32. Adoro tamquam animatam regis purpuram. In forma enim, ait, constitutus Dei, semetipsum exinanivit formam servi accipiens, et habitu inventus ut homo (Philipp. II, 6). 33. Laudo tamquam manum Divinitatis in vitam me eripientem de morte. Cum enim exaltatus, inquit, fuero de terra, tunc omnes ad me attraham (Joan. XII, 32). Et quis ille exaltatur, ostendens scriba fidelis, ait: Hoc enim dicebat significans qua morte esset moriturus (Ibid., 33). 34. Admiror tamquam januam ad divina introitus. Ego enim sum janua, inquit; per me qui ingressus fuerit, liberabitur, et intrabit, et exibit, et habitationem inveniet (Joan. X, 9). 35. Adoro tamquam omnipotentis imaginem Deitatis. Superexaltavit enim eum, inquit, Deus, et donavit illi nomen quod est super omne nomen, ut in nomine ejus omne genu flectatur coelestium, terrestrium et infernorum (Philipp. II, 9). 36. Propter occultum adoro quod oculis paret. Inseparabilis est Deus. Ejus qui paret dignitatem non separo, inseparabilis est enim; separo naturas, sed conjungo reverentiam. 37. Non per se ipsum Deus est, quod in utero figuratum est; non per se Deus est, quod creatum est a Spiritu sancto; non per se Deus est, quod in monumento sepultum est: sic enim essemus hominis et mortui manifesti cultores. 38. Sed quoniam in assumpto Deus, ex assumente qui assumptus est, tamquam assumenti conjunctus, appellatur Deus. Propterea et crucifixae carnis daemones vocabulum perhorrescunt, crucifixae scilicet carni conjunctum, non compassum, scientes Deum. Ideo et judex venturus est iste, qui visui paruit, quoniam omnipotenti conjungitur Deitati. Tunc enim, inquit, parebit signum Filii hominis in coelo, et videbunt Filium hominis venientem in nubibus coeli cum virtute et gloria multa (Matth. XXIV, 30). 39. Sicut enim rex parta victoria cum his in civitatibus videtur armis cum quibus hostem in bello superavit, et se cum iisdem conspicuum vult esse; sic et omnium Dominus rex cum cruce et carne in suam veniet creaturam, cum his armis videndus, quibus impietatem superavit, et judicabit orbem in hominis forma, omnipotenti virtute, secundum Pauli praeconium, qui ait: Tempora ignorantiae despiciens Deus, qui nunc sunt omnibus hominibus praecepit poenitentiam agere; siquidem statuit diem, in quo judicaturus est orbem in viro in quo constituit fidem praestare omnibus, suscitans eum a mortuis (Act. XVII, 30). Quod ideo dictum est, ut nullus mortuam suspicetur esse Deitatem. 40. Nam etsi omnem omnino simul novam Scripturam perscruteris, non apud eam usquam invenies, mortem Dei esse; sed cum scriptum est, aut Christo, aut Filio, aut Domino assignari. Christus enim et Filius et Dominus in unigenito in Scripturis acceptus, duarum significatio est naturarum; et aliquando quidem Deitatem, vel humanitatem, aliquando simul utrumque designat: verbi causa, cum Paulus scribens praedicat: Qui cum essemus inimici, reconciliati sumus Deo per mortem Filii ejus (Rom. V, 10); humanitatem ejus demonstrat. Quando iterum ipse dicit ad Hebraeos: Deus locutus est nobis in Filio, per quem fecit et saecula (Hebr. I, 2); indicat et Filii Deitatem. Nec enim caro opifex est saeculorum, post multa saecula fabricata. Ecce Filii Dei et Deitatis, et humanitatis essentiae appellationis conveniens documentum. 41. Interrogemus jam, si nomen hoc, id est, Christus, etiam Filius accipiatur, et hoc ipsum ad utraque designanda pertineat. Jesus Christus, inquit, heri et hodie, ipse idem in saecula (Hebr. XIII, 8). Sicut enim Deus existens, et homo idem ipse, secundum Paulum, et novissimus et ante saecula; sicut homo quidem, recens; sicut Deus autem, ante saecula. 42. Ostensum est igitur tibi quia Christi appellatio modo templum, modo inhabitantem Deum in illo demonstrat: exige ubi etiam Dominus in Filii persona ponatur, et nunc quidem hominem illum, nunc Deum ostendat. Venite, inquit, videte locum, ubi positus erat Dominus (Matth. XXVIII, 6). Et iterum mulieres tamquam furto a Judaeis deflentes ablatum corpus Domini: Tulerunt, ait Scriptura, Dominum meum (Joan. XX, 13). Et ad Galatas Paulus: Alium, inquit, apostolorum vidi neminem, nisi Jacobum fratrem Domini (Gal. I, 19). Et iterum ipse ad Corinthios: Quoties hunc panem munducatis, et hunc calicem bibitis, mortem Domini annuntiatis, donec veniat (I Cor. XI, 26). Et iterum: Domine, ut video, propheta es tu (Joan. IV, 19). Haec omnia Dominicae incarnationis sunt documenta, quia neque Deus Verbum erat in monumento projectus. Quomodo enim resurrexit, qui universitatem sustentat verbo potentiae suae, si jacebat secundum Arium? Sed neque Dei essentiam flebant mulieres, tamquam quae esset de sepulcro furto subducta. Quis enim suspicetur Deitatem furacibus manibus capessibilem esse? Nec iterum Jacobum Divinitatis habuit fratrem: nec Dei Verbi mortem nos annuntiamus, cum Domini corpore et sanguine pascimur. Dei enim natura sacrificium suscipit, non ipsa sacrificio immolatur; nec propheta Deus, sed dator prophetiae, ut sit hoc loco Dominus, sicut dixi, carnis expressio tamquam habentis Dominicam dignitatem, quae tamen temperamento, vel admixtione, minime in substantiam transierit Deitatis. 43. Alibi enim Dominus demonstrativum est Deitatis, sicut est illud: Unus Deus Pater, ex quo omnia; et unus Dominus Jesus Christus, per quem omnia (I Cor. VIII, 6). Ex Deitate enim opifex omnium Christus est, non ex humanitate, quae post creaturam condita invenitur. 44. Alibi autem, sicut dixi, Dominus utrarumque rerum significativum est, sicut est: Domine Jesu, ne statuas illis hoc peccatum (Act. VII, 59). Et: Multi mihi dicent in illa die: Domine, Domine, nonne in nomine tuo daemonia ejecimus (Matth. VII, 22)? Et Paulus: Quam mihi reddet Dominus justus judex in illa die, non solum mihi, sed et omnibus qui pie diligunt adventum ejus (II Tim. IV, 8). Vidisti quemadmodum Christus, et Filius, et Dominus est. Quando de unigenito meminit Scriptura, modo humanitatis, modo divinitatis, modo autem utriusque vult existere significativa vocabula. 45. Quid ergo confundis quae sunt inconfusa? Quid Dei nomen deputas morti, quod a divina Scriptura nusquam in mortis commemoratione profertur? Quid Paulo clamante, cum audias: In viro, in quo definivit Deus . . . . suscitans eum a mortuis (Act. XVII, 31); tu natam et mortuam inani imaginatione judicas Deitatem. 46. Bene autem et judicem esse venturum, Paulus hunc virum, qui visibilis fuit, designat, quoniam ad imaginem suam a Deo figuratum et regno terrae honoratum hominem escam vermium diabolus praeparavit. Venit secundum futurum Christus in hominis forma omnipotentis, ut experimento agnoscat ipse quoque diabolus, qui cum omnibus etiam ipse erat sub dominatione Dei, quia vere homo ad imaginem et similitudinem Dei factus est, et rex terrae, ac dominus constitutus, auctor merito ad coelorum etiam regna est sublimatus. 47. Sed nostrum sermonem vestra audientia vincit, et me vinci confessus ad taciturnitatem confugio, optans semper hac cupiditate vestrae audientiae separari.
48 Dominicae itaque humanitatis susceptionem colamus: incarnationis sacramentum hymnis incessabilibus extollamus: susceptricem Dei Virginem cum Deo ratiocinemur: cum Deo ad divina non elevemus, Θεοδόχον dico, non Θεοτόκον, δ litteram, non κ exprimi volens. Unus est enim, ut ego secundum ipsos dicam, Pater Deus Θεοτόκος, id est, genitor Dei, qui hoc nomen compositum habet. Visibilem igitur cum invisibili conjunctam formam cum Deo ad divina deputemus: τὴν φορουμένην τῷ φορώντι συντιμῶμεν φύσιν, id est, naturam quae indumentum est Dei, cum eo qui ea utitur honoremus, tamquam radium Divinitatis, ut ita dicam, incarnatae: eam formidemus tamquam divinae auctoritatis inseparabile simulacrum, tamquam occulti imaginem vel statuam judicis. Dividentes naturas, conjungamus honorem; confiteamur duplicem, et adoremus ut unum: duplum enim naturarum unum est secundum unitatem.

49. Si haereticus tibi ex persona ecclesiastica mortuum Deum tuum exprobraverit, iratus tu ad dictum reclama: Deus est qui suscitavit de mortuis pastorem ovium magnum (Hebr. XIII, 20); non ipse mortificatus est, et sublevatus. Si te Judaeus hominem colere dixerit, apostolicam responde traditionem: Deus erat in Christo mundum reconcilians (II Cor. V, 19). Si gentilis causam susceptae humanitatis petat, assertionem fit remissio peccatorum. Responde ei quae Pauli sunt: Quoniam per hominem mors, et per hominem resurrectio mortuorum; sicut in Adam omnes moriuntur, ita in Christo omnes vivificabuntur (I Cor. XV, 21). Ipsi gloria in saecula saeculorum. EPISTOLA PRIMA S. CYRILLI episcopi Alexandrini ad Nestorium, e Graeco sermone versa a Mario Mercatore. 1. Venerabiles viri ac fide digni Alexandriam venientes retulerunt nobis aegre aliquid ferre religionem tuam valde, et ad laedendum me cuncta movere, et modis omnibus niti; meque doloris tui volente causas addiscere, dixerunt quod epistolam meam ad sanctos monachos circumferant Alexandrini quidam, et odii adversum me excitati atque fastidii tui hanc fecerint causam. 2. Miratus sum igitur, cur non magis tua apud se veneratio reputaverit, quia non primum epistola mea scripta, sed quaedam dicta religionis tuae occasionem perturbationis de fide attulerint: namque non solum chartulas, sed etiam expositiones tuas circumferunt multi, et laboramus corrigentes quicumque ex his sunt depravati: prope enim fuerunt quidam ut jam confiteri minime patiantur quia Deus est Christus, sed potius ὄργανον καὶ ἐργαλεῖον τῆς Θεότητος, καὶ ἄνθρωπος Θεοφόρος (quae Latine instrumentum, vel ferramentum Deitatis, et homo indutus seu utens Deo, vel portans Deum, possumus dicere). Quid autem horum non est ultra modum absurdum? 3. Nostrum ergo erat irasci super his quae dixit, sive non dixit religio tua (chartulis enim quae circumferuntur valde non credo). Quomodo igitur, quaeso, nobis tacendum est, cum recta vulneretur fides, et tot tantique quotidie depraventur? An non stabimus ante tribunal Christi, aut rationem non reddemus, tamquam praepositi ad loquendum, de silentio non opportuno? 4. Quid postremo faciam? Tempus enim loquendi est, vel conferendi cum veneratione tua, interrogante de chartulis quibusdam, quae nescio quo modo Romam perlatae sunt, reverendo ac religiosissimo Romanorum episcopo Coelestino, cum omnibus qui cum eo sunt episcopis venerandis, quia utrum sint religionis tuae, an non, habetur incertum: scribunt enim nobis inde vehementer offensi. 5. Quo pacto etiam de Oriente ex omnibus Ecclesiis venientibus satisfaciemus, eosque curabimus, qui contra easdem chartulas murmurant? An arbitraris parvam Ecclesiis esse ortam de hujusmodi tractatibus perturbationem? Omnes sumus in sollicitudine, et in procinctu laboris constituti ad hos corrigendos, ut ad rectum tramitem revocentur, quibus nescio quomodo persuasum sit aliter sapere. 6. Cum igitur harum susurrationum necessitatem et causam tua religio attulerit, quomodo nos existimas jure arguendos? vel quo jure adversum me vociferaris in vanum, et non potius sermonem tuum corrigis, ut totius orbis de te offensio conquiescat? 7. Si in plebe lapsus est sermo, in retractatibus corrigatur. Dignare unam locutionem donare offensis auribus, Dei puerperam, id est, Θεοτόκον pronuntians virginem sanctam, ut curatis iis qui tristitia obnubilati sunt, rectam apud omnes de religione gloriam tenentes, in pace et unanimitate coetus plebium celebremus. 8. Quod vero pro fide quae in Christo est omnia sumus parati tolerare, et vincula, et carceres experiri, et ipsam mortem libenter subire, non ambigat religio tua. 9. In veritate autem dico, quod, adhuc beato Attico constituto in rebus humanis, de sancta et consubstantiali Trinitate liber est elaboratus, in quo etiam de incarnatione Dominica tractatus uberior continetur, et his quae nunc scripsi, consonus invenitur. Relegi hunc episcopis et clero, necnon et studiosis auditoribus plebis; edidi vero nulli: forsitan si edidero eum, esse me iterum arbitror accusandum, cum tamen librum composuerim etiam ante ordinationem venerationis tuae. Saluta fraternitatem quae apud te est; te in Domino qui nobiscum sunt salutant. Religiosissimo et sanctissimo comministro Cyrillo, Nestorius in Domino sal.
Nihil sane Christiana modestia potentius est, nihil firmius. Ea ut in praesentia per Lamponem presbyterum religiosissimum scriberemus, nos commovit. Cum enim ille de tua pietate multa referret, multaque vicissim audiret, postremo urgendi finem nullum fecit, donec hasce a nobis impetravit. Quapropter hominis importunitati manus dedimus: nam, ut quod res est ingenue fatear, non mediocrem cujuscumque Christiani viri modestia (utpote in cujus pectore Deus inhabitet) timorem mihi afferre assolet.

Proinde quod ad nos ipsos nostraque attinet, etsi non pauca a pietate tua designata sint fraternae charitati parum congruentia (oportet enim modeste loqui), ita nihilominus affecti sumus, ut solidam animi lenitatem conservare, necnon in pristino benevole amiceque per litteras salutandi officio permanere decreverimus. Quantum vero Lamponis religiosissimi presbyteri vehemens impulsus ille fructum nobis allaturus sit, experientia ipsa demonstrabit. Universam quae tecum est fraternitatem ego quique mecum sunt salutatam cupimus.

EPISTOLA SECUNDA S. CYRILLI episcopi Alexandrini, ad Nestorium; cui impiissime contradicens idem Nestorius respondendum esse putavit. Ex Graeco in Latinum. 1. Garriunt, sicut audio, quidam de existimatione mea apud religionem tuam, et hoc frequenter, [ Baluz. add. processionum videlicet] conventuum opportuna tempora aucupantes [ Baluz. occupantes], forsitan arbitrantes delectare se aures tuas, adversum nos inconditas voces emittunt; qui laesi quidem in nullo sunt, objurgati autem a nobis, et hoc leniter: unus quod caecos et pauperes vexabat injuria; alter quod contra matrem evaginaverat gladium; tertius quia cum ancilla aurum furatus sit alienum, et quia [ Baluz. qui] talem semper habuerit existimationem, qualem nullus provenire, vel gravissimis inimicis, optaverit. 2. Verum non mihi de talibus sermo est, ut neque supra dominum et magistrum, neque supra patres, pusillitatis, quae mihi inest, modus excrescat: non enim facile est cuiquam, licet vitam suam habeat circumspectam, nequam hominum maledicta vitare, sed illi maledictione et amaritudine plenum os habentes (Ps. XIII, 3), reddent quandoque omnium judici rationem. 3. Convertar autem nunc ego ad id quod me maxime decet; et commonebo te, etiam nunc, tamquam fratrem in Christo, de doctrinae ratione, et sensu fidei cum omni cautela plebibus praedicando: exhortabor quoque cogitare debere quia si offendatur unus de pusillis illis, qui credunt in Christum (Marc. IX, 41), quam sit intolerabilis indignatio Dei. Si vero sit multitudo laesorum, quomodo, quaeso, non omni arte studendum est, ut prudenter auferatur offensio, et sanae fidei ratio insinuetur exposcentibus veritatem? 4. Est autem hoc recte faciendum, si sanctorum Patrum libros legentes, magni eos momenti esse fateamur; et probantes nosmetipsos, si sumus in fide (II Cor. XIII, 5), secundum quod scriptum est, illorum dictis et irreprehensibilibus definitis nostros sensus plene atque optime roboremus. 5. Sanctum ergo illud et magnum Patrum concilium, ipsum de Deo Patre genitum secundum naturam unicum Filium, Deum de Deo vero, lumen de lumine, per quem omnia creavit Pater, descendisse, incarnatum esse, atque hominem factum resurrexisse tertia die, et in coelum ascendisse, definivit. 6. Haec etiam nos scita hac ratione sequentes, quid significet, incarnatum esse illud Dei Verbum de Deo, videamus. Neque vero dicimus quia Dei natura transformata facta sit caro; neque quia in totum hominem, qui est ex anima et corpore, commutata sit: sed illud potius sentimus [ Baluz. sentiendum] quod carnem animatam, anima videlicet rationali, uniens sibimet substantialiter, vel essentialiter, Deus [ Baluz. Dei] Verbum, inenarrabiliter atque inscrutabiliter factus homo, appellatus est Filius hominis, non tantum secundum voluntatem aut bonum placitum, nec sicut in personae tantummodo susceptione, sed quia diversae ad veram unitatem convenere naturae, unusque exstitit [ Baluz. unus autem] ex utraque Christus et Filius: non quod naturarum per unitatem diversitas consumpta sit, sed iisdem naturis Deitate atque humanitate per ineffabilem et secretum ad unitatem concursum, perficientibus unum et Dominum, et Christum, et Filium. 7. Et sic quamvis ante saecula habeat existentiam, quia est natus ex Deo Patre; dicitur tamen natus etiam ex muliere secundum carnem: non quod ejus divina natura, in qua consubstantivus, vel coessentialis, id est, ὁμοούσιος est Patri, in sancta Virgine initium, ut esset, acceperit; neque quod ex necessitate propter seipsum secunda eguerit nativitate, post primam ex Patre [ Baluz. post Patrem]: est enim impium, imperitumque id sentire, ante saecula existentem et consempiternum Patri, ut esset, secundo dicere initio eguisse; sed quod propter nos, et propter nostram salutem, substantialiter, vel essentialiter, unito sibi homine, ex muliere processerit, hoc modo dicitur natus esse etiam carnaliter. 8. Non enim de sancta Virgine homo primum Baluz. om. primum] est natus, aut etiam in illa conceptus, atque in eum ita natum supervenit Verbum Patris; sed ex ipso atque in ipso utero unitum sustinuisse creditur et dicitur nativitatem carnalem, propriam ejusdem carnis nativitatem sibimet deputans. 8. Sic ipsum dicimus, et passum esse, et resurrexisse, non quod Verbum Dei in sua natura sit passum, aut plagas aut clavorum vim senserit, aut caetera vulnerum tormenta pertulerit (impassibilis est quippe Divinitas, siquidem etiam incorporea), sed quoniam, quod ei proprium factum est, corpus est passum, haec ipse pro nobis dicitur passus: erat enim ille qui impassibilis est in eo corpore quod patiebatur. 9. Hoc modo et mortuum intelligimus, quamvis immortalis sit secundum naturam, et incorruptibilis, et vita, et vivificator, Deus [ Baluz. add. Dei] Verbum; sed quoniam iterum proprium ejus corpus, gratia Dei, sicut dixit apostolus Paulus, pro omnibus gustavit mortem (Hebr. II, 9); non quod ad ejus haec pertinerent naturam (namque hoc sentire vel dicere, summae dementiae est), sed quia, sicut paulo ante dixi, caro ejus gustavit mortem. 10. Sic etiam resurgente carne, iterum ejus resurrectio dicitur, non quod inciderit in corruptionem, absit, sed quia quod resurrexit, corpus ejus est [ Baluz. om. est]. 11. Sic unum Christum et Dominum confitemur, non tamquam coadorantes hominem [ Baluz. eum in] Verbo Dei, ne unius syllabae occasione, id est, CUM, fictio [ Baluz. sectionis] intellectus vel cogitatio nobis obrepat; sed tamquam unum et eumdem in utroque adoremus, quia non est alienum corpus a Verbo, cum quo sedet ad dexteram Patris. Non iterum tamquam duobus considentibus filiis, sed tamquam uno secundum unitatem cum carne. Si enim illam substantialem unitatem tamquam vel impossibilem, vel indecentem, declinemus, incipimus duos filios confiteri: omnino enim necesse est separare, et dicere hominem quidem speciali vocabulo filii honoratum; illud vero Dei Verbum proprie filii nomen reipsa naturaliter possidere. 12. Non igitur in duos filios dividendus est unus et idem Dominus noster Jesus Christus: nullo enim modo rectam fidei rationem, sic se habere et sic sentire, adjuvat [ Baluz. add. quemquam]; etiamsi quispiam personarum diffamandam putaverit unitatem, quia non dixit Scriptura, quod Dei Verbum hominis sibi personam univit, sed quia factum est caro: factum autem esse Verbum carnem, nihil est aliud, nisi quia nobis similis et [ Baluz. om. similis et] comparatus, carnis quoque et sanguinis particeps, factus est noster, suumque fecit corpus nostrum, et processit homo. 13. Super hoc legatione quasi [ Baluz. om. quasi] fungitur ubique sanae ac liquidissimae fidei ratio; sic invenimus sanctos sapuisse Patres; sic fidenter Dei puerperam, id est, Θεοτόκον pronuntiaverunt Virginem sanctam: non quod natura Verbi Dei vel Divinitas ejus ex illa, ut esset, initium sumpserit, sed tamquam ex ipsa sumpto corpore anima rationali [ Baluz. cum ratione] animato, cui secundum essentiam unitus Deus Verbum, secundum carnem creditur natus. 14. Haec atque hujusmodi ex charitate Christi scribo, te [ Baluz. om. te] deprecans tamquam fratrem, et obtestans in conspectu Dei, et electorum angelorum hortor, haec te nobiscum, et sapere et docere, ut Ecclesiarum salva sit pax et concordia, charitatisque vinculum indissolubile permaneat inter sacerdotes Dei. EPISTOLA. S. CYRILLI Alexandrini episcopi ad clericos suos constitutos Constantinopoli; ex Graeco sermone versa a Mario Mercatore. 1. Legi litteras missas a vobis, quibus didici quia invidi nostri, conveniendo vos, fingebant se pacem atque amicitiam quaerere, et dicere [ Baluz. add. quia], sicut scripsi ad monachos, sic se fidem tenere: deinde ad proprium sensum respicientes, dicere eosdem quia et ipse dixerim sanctum concilium non meminisse illius locutionis quae est Θεοτόκος. 2. Ego autem scripsi, quod etiamsi non posuit concilium voculam hanc, convenienter tamen fecit [ Baluz. om. convenienter tamen fecit]: nihil enim eorum tunc fuerat motum, nec in medium fuit opus afferri quod illo in tempore minime quaerebatur. Verumtamen, potentia et vi intellectus, arbitror genitricem Dei, id est, Θεοτόκον, ab illo [ Baluz. illis] sanctam Virginem dictam; ipsum enim dicit: Qui natus est de Deo Patre, per quem omnia facta sunt, incarnatum, hominem factum, passum, surrexisse a mortuis, in coelum ascendisse, judicem quoque esse venturum. 3. Non quod omnimodo Verbum, quod secundum naturam de Deo genitum est, mortuum esse credendum sit, aut lancea in latere vulneratum (quod enim habet latus natura incorporea? aut quo pacto mortua est vita vitarum?), sed quoniam unitum carni hoc Verbum est, ideo ea carne patiente, tamquam [ Baluz. patientiam quam] proprio ejus videlicet corpore, in se hanc revocat [ Baluz. add. inire] passionem. 4. Argutantur igitur, et seipsos seducunt, cum dicunt pacem se velle, et sensibus mentiuntur: habere enim eos proprium virus in corde, ex eo facile est intelligere. Miserunt huic diacono, qui rerum ecclesiasticarum curam gerit, duas chartulas: unam quidem compositam a Photio [ Baluz. Photino], aut ab alio quolibet, adversus librum meum quem ad monachos edidi; et aliam veluti in speciem quaternionis, inconvenientem habentem etiam titulum, hoc modo: Adversus eos qui propter conjunctionem, vel Divinitatem [Baluz. divinitatem vel societatem] filii mortificant [Baluz. mortificati], vel humanitatem in Deum transferunt. Praefatio autem sic habet: Contumelias quidem in me haereticorum, etc. 5. Deinde conantur ostendere, quod corpus passum sit, et non Deus Verbum, quasi, vel nobis, vel quibuslibet dicentibus, Verbum illud, quod est impassibile, passibilitatis capax esse potuisset. Nemo est prorsus qui sic insaniat; sed, sicut saepe diximus, sanctum concilium dixit, ipsum Verbum, per quod facta sunt omnia, carne sua esse passum, secundum Scripturas: corpore enim ejus patiente, ipsum dicitur passum, quia et animus hominis, cum nihil in sua substantia et natura patiatur, pati tamen ipse dicitur, suo corpore patiente. 6. Sed quoniam propositum ipsis est duos filios et duos Christos introducere: unum quidem specialiter hominem, alterum vero proprie Deum; in personis tantum faciunt [ Baluz. add. vel sentiunt] unitatem, Deum [ Baluz. add. Dei] Verbum nolentes proprie et substantialiter unitum homini hominem factum hominemque suscepisse: propterea et tergiversantur, et excusationes, sicut scriptum est, fingunt in peccatis (Ps. CXL, 4). 7. Vos igitur convenientes cum eis, haec dicite: Facere eos male, quod introducant quosdam loquaces et garrulos adversum nos, et hos fovendo ac defendendo, causam faciunt [ Baluz. causa fiunt] malignitatis suae. 8. Sed non haec propriae nostrae laesionis est causa. Dicite me nec huic, qui ibi degens praeest, esse inimicum; laedi autem propter hoc tam Orientales quam Occidentales venerandos episcopos, quod rectus de Christo doctrinae sermo non fiat, sed omnino perversus. 9. Sufficit autem hoc documentum ad confutandos eos, quod numquam a quoquam tale quid in Ecclesiis dictum sit, quale in ejus expositionibus continetur, quod sic se habet: Non clamoribus approbo erga me studium vestrum, sed laudo circa dogmata desiderium, in quo Deitatis et humanitatis Domini meministis. Et post pauca: Et aspicio populos multam quidem reverentiam et pietatem prudentissimam possidere, ignorantia vero dogmatis caecutire; hoc autem non crimen est plebium, sed, ut verecunde aut decenter dicam, propterea quod doctores elimatius et liquidius vobis aliquid etiam de dogmatibus tempus non habuerint apponendi. 10. Rogo, dicatur quomodo non habuerint tempus docendi praedecessores ejus? Eloquentiorne est Joanne, aut beato Attico comparandus? Aut aequalis eis, aut prudentior invenitur? Quid hoc est superbius? [ Baluz. quod est hoc supercilium?] Aut quomodo non evidenter confitetur, haec dicens, novam se et inconsuetam afferre doctrinam, et prorsus ignotam praedecessoribus suis, et hoc ipsum nefandum, hanc velle in Ecclesiam introducere? 11. Mihi autem nullus adversus eum sermo de aliis causis est: sed contingat eum poenitere, et rectam aliquando confiteri fidem; de iis autem quae adversum me molitur, irritans inimicos et provocans, satisfaciet Deo. 12. Nihil autem mirum, si male de nobis loquantur sterquilinia civitatis Chaeremon et Victor, et Sophronas, et decoctoris [ Baluz. add. et] Flaviani mancipium; semper enim et circa se fuerunt, et erga alios nequam. Noverit autem qui eos irritat, quod nos numquam formidavimus peregrinationem suscipere [ Baluz. om. suscipere], sed nec illorum accusationibus respondere, si tempus hoc exigat. Potest enim evenire, Salvatoris nostri dispensatione faciente, ob leves forte etiam et vilissimas causas, ad purgandam Ecclesiam, juberi concilium convocari. 13. Non igitur speret miser ille [ Baluz. om. miser ille], etiamsi adhuc nos plures et fide digniores accusent, se nostrum judicem fore; quia etiamsi jubeatur ad illum nos venire debere, refutabimus audientiam [ Baluz. add. vel judicium] ejus, et Dei favore dilucidabimus res magis, quatenus de suis blasphemiis debeat satisfacere. 14. Neque igitur pacem refugimus, sed et cupimus, si fides recta fuerit annuntiata atque professa, vel si talia cesset tandem aliquando praedicare. Tantam enim perversitatem ille ejus quaternio habet, ut merito de his qui scripserunt dicatur quia principatum in blasphemiis tenent. 15. Quia vero causatur, locutionem inconsuetam flagitari, Dei genitricem [ Baluz. puerperam], id est Θεοτόκον, Virginem sanctam, quam nec Scriptura, neque sancta synodus protulit; dicat nobis ipse interrogatus, ubi genitricem Christi, id est, Χριστοτόκοι Scriptura loquatur? An ullum episcopale concilium est, quod θεοδόχον, id est, susceptricem vel capacem deitatis formam, nominaverit Christum? 16. In illo enim quaternione, quem huc misit, nosque vehementer offendit, ita est, τὴν θεοδόχον τῷ Θεῷ Λόγῳ συνθεολογῶμεν μόρφην, id est, susceptricem Dei formam una ac pari, qua Deum Verbum, Deitatis ratione veneremur. Similiter, de illa quoque venerabili semper Virgine ita posuit, τὴν θεοδόχον παρθένον τῷ Θεῷ μὴ συνθεολογῶμεν, id est, susceptricem deitatis Virginem cum Deo ad divina non attollamus. 17. Nescit vero quid loquatur. Si enim Virgo, ut vult, non peperit Deum, nec est Θεοτόκος, neque suscipere potuit Deum in utero, qui est Christus, quomodo saltem θεοδόχος est, ut ipsi iterum placet? 18. Quid in dictis suis Patrem Θεοτόκον dici mavult, quam illam Virginem sanctam, quem rectius et competentius θεογεννήτορα (Latini Dei genitorem dicerent) enuntiare debuerit? Dicat ergo nobis, ubi legerit haec verba, vel a quibus audierit. Multa sunt crimina expositionum ejus, sed servabuntur, et proferentur in tempore opportuno, nisi forte poenitudo aliqua subsequatur. 19. Oportet autem me meum vobis propositum facere manifestum, et ideo iterum scribo, quod etsi ego sim natura pacificus, et litium satis ignarus, opto tamen Ecclesias quietem habere, et sacerdotes Dei in pace degentes nostri memores esse, dicente omnium salvatore Domino Jesu Christo: Pacem meam do vobis, pacem meam relinquo vobis (Joan. XIV, 27). 20. In colloquiis ergo hoc dicite, quia multa quidem ab eis quae nos laederent processerunt; verumtamen erit pax, cum ille docere destiterit talia, vel sentire: fides enim cum laeditur, inimicitias excitat, immo et exaggerat. 21. Si rectam profiteatur fidem, fiet plena et firmissima pax, quam si in voto gerit, scribat catholicam fidem, et mittat Alexandriam: si haec ex affectu cordis intimi scribantur, paratus sum et ego pro viribus meis, similia scribere, et edere librum, ac dicere, nullum debere gravari consacerdotum nostrorum, quia ejus voces discimus habere intentionem rectam et propositum manifestum. Si vero in pravitate inanis gloriae permanet, petitque pacem, nihil restat, nisi ut obstemus totis viribus, ne consentire illi putemur [ Baluz. add. et quae sunt nefanda sentire]. Nam mihi pro fide quae in Christo est, et laborare, et vivere, et mori, maximum votum est.
COMMONITORIUM EPISTOLAE SUBJUNCTUM.

Libellum supplicem a vobis ad me missum, qui imperatori porrigendus est, non tamen sine nostra sententia, accepi et legi: verum quod prolixe in eum invehatur, qui istic agit, sive fratris, sive alio quocumque nomine censeatur, hactenus suppressi, ne adversum nos insurgens, se per nos haereseos apud imperatorem delatum cavilletur. Itaque aliis verbis illum dictavimus, eum quoque nobis judicem detrectantes, expresso inimicitiarum modo, et praesentem controversiam, si omnino importuni esse perrexerint, ad aliud forum transferri rogantes. Cum itaque libellum perlegeritis, si qua necessitas poposcerit, tradite; et si eum in hisce insidiis perseverantem, et nihil non adversum nos molientem animadverteritis, diligenter perscribite. Eligam enim viros pios ac prudentes, cum episcopos, tum monachos quoque, quos etiam primo quoque tempore ad vos mittam. Neque enim oculis meis, ut scriptum est, somnum dabo, neque palpebris meis dormitationem, neque requiem temporibus meis (Ps. CXXXI, 4), donec certamine pro omnium salute perfunctus fuero. Quare cum meam nunc sententiam didiceritis, viriliter agite. Quam primum enim parabuntur a me litterae, et quales oportet, et ad quos oportet. Statui enim propter Christi fidem quemvis laborem subire, quaevis quoque perferre tormenta, etiam ea quae inter supplicia censentur gravissima, donec tantem mortem, hac de causa susceptam, mihi jucundam pertulero.

SECUNDA NESTORII EPISTOLA ad S. Cyrillum Alexandrinum rescribentis; similiter ex Graeco sermone translata in Latinum a Mario Mercatore. 

1. Injurias quidem tuarum adversum nos admirabilium litterarum, tamquam medicinali dignas patientia, et pro re ac tempore opportuna ad has responsione relinquam: quod vero silentium non patitur, quia affert periculum, si taceatur, prout sum, et mihi facultas adest, ad tui prolixitatem sermonis tentabo breviter et compendio respondere, refugiens et declinans tenebrosum indigestumque longi sermonis horrorem. 

2. Incipiam namque a sapientissimis charitatis tuae vocibus, ipsas interponens, vel potius ad verbum instruens: Sanctum namque, ais, et magnum concilium, ipsum ex Deo Patre genitum secundum naturam, unicum Filium, Deum verum de Deo vero, lumen de lumine, per quem omnia creavit Pater, descendisse, incarnatum esse, atque hominem factum, passumque et resurrexisse definivit. 3. Haec tuae religionis verba sunt, et recognoscis profecto tamquam tua: audi nunc et nos fraternam pro pietate offerentes exhortationem, hanc videlicet, quam senex ille Paulus charissimo suo Timotheo protestatus est dicens: Attende lectioni, exhortationi, doctrinae; hoc enim faciens, et te salvabis, et eos qui te audiunt (I Tim. IV, 16). Quid igitur, dic mihi tu, vult ista vox attende? Sanctorum nempe illorum in superficie legens traditionem, venia dignam tibi inesse ignorantiam ignorasti, passibile eos dixisse arbitratus Verbum, quod Patri est coaeternum. 4. Attentius ergo, si placet, haec verba rimare, et invenies divinum illum Patrum conventum non illam consubstantivam Deitatem dixisse esse passibilem; neque de recenti natam hanc, quae Patri est consempiterna; neque istam resurrexisse, quae templum suscitavit solutum.
Si mihi medicinam fraternam offerenti aures admoveas, ipsas tibi voces illorum interponens Patrum, a calumniae te nexu, quam illis ingerere niteris, et per illos scripturis [ Baluz. add. moliris], absolvam.

5. Credimus, inquiunt illi, et in Dominum nostrum Jesum Christum, Filium ejus unigenitum. Pervide quomodo Domini, et Jesu Christi, et unigeniti Filii prius, communia Deitatis [ Baluz. add. et humanitatis] nomina, tamquam fundamenta ponentes, tum suscepti hominis, et resurrectionis, et passionis superaedificant traditionem, ut nominibus quibusdam utriusque naturae communibus et significativis positis, neque ea quae generationis filii et dominationis, dissecentur [ Baluz. dijudicentur]; neque ea, quae naturarum sunt propria in singularitate nativitatis Filii, ulla confusionis abolitione [ Baluz. absolutione] periclitentur, nomine unionis. 6. In hoc apud illos Paulus doctor est factus, qui cum divinae incarnationis memoriam faceret, incipiens subjungere quae sunt passionis, prius posuit Christus, commune, ut paulo ante dixi, nomen naturarum; tunc decentem infert sermonem sive rationem utriusque; etenim ait: Hoc sentiatur in vobis, quod et in Christo Jesu, qui cum in forma Dei esset, non rapinam arbitratus est esse se aequalem Deo; sed ne ad unum, quodque loquar, factus obediens usque ad mortem, mortem autem crucis (Philip. II, 5). 7. Quoniam igitur coeperat mortis facere mentionem, ut ne quis hinc Verbum Deum passibilem suspicaretur, posuit Christus, tamquam passibilis et impassibilis essentiae, in singularitate personae, significativum vocabulum, ut impassibilis et passibilis Christus sine periculo nominetur: impassibilis quidem Deitate, passibilis vero natura corporea. 8. Multa super hoc cum possim dicere, et primo quidem omnium, quod non Divinitatis in dispensatione, sed susceptionis humanitatis tantum meminisse sanctos illos Patres, ostendere valeam; sed recordor brevitatem orationis in praefatione promissam, et eam sentio frenare sermonem. 9. Venio nunc et ad secundum a charitate tua articulum motum, in quo naturarum quidem laudabam factam discretionem secundum Deitatis et humani tatis rationem, et in una persona consortium: nec non et illud, quod Deum Verbum secunda nativitate ex muliere minime dicebas eguisse; quodque passionis incapacem profitebaris Deitatem; catholica enim revera sunt haec, et omnino sectis omnibus contra Dominicas naturas adversa. 10. In reliquis vero, si aliquam latentem, et profundam, atque incomprehensibilem rationem legentium auribus afferas, tuae sit examinare prudentiae. Scite enim mihi priora videbaris destruere, cum eum, qui in primis impassibilis, et secumdam non recipere nativitatem fuerat praedicatus, iterum passibilem, et noviter creatum, nescio quomodo inferebas: tamquam quae Deo Verbo naturaliter inessent consortio templi corrupta sint, aut oporteat forsitan pro nihilo ab hominibus putari illud ipsum absque peccato templum, et inseparabile a divina natura, nativitatem et mortem pro peccatoribus non pertulisse; tamquam etiam voci Dominicae ad Judaeos clamanti: Solvite templum hoc, et in triduo suscitabo illud (Joan. II, 19), non debeat credi. Non dixit: Solvite Divinitatem meam, et in triduo suscitabitur. 11. Iterum me hic orationem dilatare cupientem ad professionem brevitatis promissae recordatio revocat; dicam tamen aliquid. Ubique per divinas Scripturas, quoties meminerunt Dominicae dispensationis, non Divinitatis Christi, sed humanitatis ejus, passio et nativitas traditur, ut secundum liquidissimam rationem convenientius ac aptius sit, sanctam Virginem, non genitricem Dei, id est, Θεοτόκον, sed Christi genitricem, id est, Χριστοτόκον vocari. 12. Ad haec evangelista quoque vociferante: Liber generationis Jesu Christi, filii David, filii Abraham (Matth. I, 1); evidens est, quia Deus Verbum Davidis non erat filius. Accipe, si videtur, et aliud testimonium: Jacob autem genuit Joseph, virum Mariae, de qua natus est Jesus, qui dicitur Christus (Ibid. XVI). Intende in aliud dictum: Christi autem generatio sic erat. Cum esset desponsata virgo Maria, inventa est in utero habens de Spiritu sancto (Ibid. XVIII). Creaturam autem Spiritus sancti Unigeniti Deitatem quis possit [ Baluz. om. possit] vel debeat suspicari? Quid etiam his superfundi debeat? audi iterum: Et erat mater Jesu ibi (Joan. II, 1). Et iterum: Cum Maria matre Jesu (Act. I, 14). Illud quoque: Quod in ea natum est, de Spiritu sancto est (Matth. I, 20). Et iterum: Accipe puerum et matrem ejus, et fuge in Aegyptum (Matth. II, 13). Et illud: De Filio ejus unigenite, qui factus est ei ex semine David secundum carnem (Rom. I, 3). Et iterum de passione ejus: Quia Deus Filium suum misit in similitudinem carnis peccati, et de peccato damnavit peccatum in carne (Rom. VIII, 3). Et iterum: Christus mortuus est pro peccatis nostris (I Cor. XV, 3). Et denuo: Christo passo in carne (I Petr. IV, 1). Et illud: Hoc est corpus meum, et hic sanguis meus (Luc. XXII, 19). Non dixit: Haec est Deitas mea. 13. Et decem millia alia sunt, aliis atque aliis vocibus protestantibus humanum genus, non Filii Deitatem recentem putare, aut novellam, aut corporalium passionum esse capacem, sed illam divinae naturae conjunctam carnem, ex qua filium se David nominat Christus. Quid enim ait? Quid vobis videtur de Christo? cujus est filius? Responderunt, David. Respondit Jesus et dixit: Quomodo ergo David in spiritu Dominum eum vocat, dicens: Dixit Dominus Domino meo: Sede ad dextram meam (Matth. XXII, 42)? Est [ Baluz. tamquam] filius profecto David secundum carnem, secundum Divinitatem vero Dominus. Esse quidem templum Divinitatis Filii corpus, et templum secundum excellentem quamdam et divinam unitum conjunctionem, certissimum est, ita ut ea quae sunt Dei asciscere sibi et ad se revocare divinam naturam, profiteri sit bonum, et dignum evangelica traditione. 14. Hujus autem familiaritatis nomine affricare, et conjunctae carnis proprietates, generationem scilicet, et passionem, et mortalitatem Deo tribuere, aut errantis gentilitatis, frater, est sensus, aut mente capti Apollinaris et Arii, aut reliquarum pestium haereticarum, et his aliquid pejus: necesse est enim hujusmodi homines, attractos familiaritatis nomine, et lactationis socium propter familiaritatem; et aetatis, quae paulatim accessit, incrementorum participem Deum Verbum facere; et passionis in tempore ex timiditate auxilii angelici indigentem. 15. Taceo circumcisionem et sacrificium, et sudorem, et famem, quae quidem carni pro nobis evenerunt: haec tamen, cum illi conjunguntur, etiam adoranda sunt: in Deitate autem ista et jam mendaciter accipiuntur, et nobis tamquam calumniatoribus justas damnationis causas important. 16. Hae sanctorum Patrum traditiones, haec Scripturarum mandata sanctarum: sic illi quae sunt divinae misericordiae et auctoritatis secundum Deum ratiocinantur: Haec meditare, in his esto, ut profectus manifestus sit (I Tim. IV, 15). Paulus ista omnibus dixit. 17. Bene autem facis eorum qui de nobis offenduntur curam gerere, et de his sollicitudinem habere quae apud nos sunt. Unanimitati tuae gratiam habeo; scito autem seductum esse te ab his qui a sancto concilio depositi sunt, propter quod morbo Manichaeorum essent repleti; aut quod potissimum est, a clericis magis affectionis tuae. Nam quae ad Ecclesiam nostram pertinent quotidie augentur in melius; et quae ad plebem, noveris in majorem extendi profectum, per gratiam Christi, in tantum, ut multitudo haec vocibus prophetae clamet: Replebitur terra scientia Domini, sicut aqua multa cooperiens maria (Isai. XI, 9). 18. Noveris et regiam domum, dilucidato dogmate, in magno gaudio degere; et ut paginae finem faciam, illam de Ecclesia quoque [ Baluz. om. de Ecclesia quoque] apud nos super omnibus haeresibus, quae adversus Deum litigant, vocem vide impleri: Ibat domus Saul, et infirmabatur; ibat domus David, et confortabatur (II Reg. III, 2). Haec nostra tamquam fratris ad fratrem consilia; quod si quis contentiosus esse vult, clamabit per nos ei Paulus: Nos talem consuetudinem non habemus, neque Ecclesia Dei (II Cor. XI, 16). SERMO VIII. In Judam, adversus haereticos. 1. Libenter hic ab illis haereticis interrogans requiram, qui Deitatis et humanitatis naturam in unam essentiam miscendo contemperant, quis ille hoc loco est qui proditur et traditur Judaeis. Si enim temperatio vel admixtio utriusque facta est, utrum a Judaeis est tentum? An Deus Verbum, an humanitatis natura? Quis videtur occisus? Cogor enim inferioribus uti sermonibus, ut fiat omnibus quod dicitur manifestum. 2. In quem, dicas velim, ea quae gesta sunt, cadunt? Numquid in Dei naturam, quam utroque confundens contemperare praesumis? Ergo Verbum Deus capessibilis, cui nihil commune in occisione cum carne. An a Judaeis in occisionem ductus est? 3. Ut quid autem, temperatis utrisque naturis, secundum te, Scripturam nuper audivimus de virtute sacramenti narrantem, quam Dominus tradidit discipulis suis, dicens: Quia in qua nocte tradebatur, accipiens panem, gratias agens, dedit discipulis suis, dicens: Accipite et manducate ex eo omnes, hoc est enim corpus meum. Quare non dixit: Haec est Divinitas mea, quae pro vobis confringetur? Et iterum cur sumptum calicem porrigens, non dixit: Haec Divinitas mea, quae pro vobis effundetur in remissionem peccatorum; sed hoc magis: Hic est sanguis meus, qui pro vobis effundetur in remissionem peccatorum (Matth. XXVI, 28) ?
Separa naturam, sed unitionem conjunge; Filium Dei Christum confitere, sed filium duplicem, hominem et Deum, ut passio quidem humanae deputetur naturae; passionis vero absolutio, quae in homine qui passus est facta est, solius sit Divinitatis.

SERMO IX. In id quod scriptum est: Si habere aliquid recordatus fueris adversus te fratrem tuum (Matth. V, 23); veluti contra haereticos. 

1. Audite dictis intenti: Qui manducat, ait, carnem meam, et bibit meum sanguinem, in me manet, et ego in eo. Memento quoniam de carne est, quod dicitur: Sicut misit me vivens Pater, me visibilem. Numquid a me carnis nomen appositum est, ut me male interpretari querantur: Qui manducat, inquit, carnem meam, et bibit meum sanguinem? Numquid dixit: Qui manducat Divinitatem meam, et bibit meam Divinitatem? sed: Qui manducat carnem meam, et bibit meum sanguinem, in me manet, et ego in ipso.
Et post alia. Sed ad rem veniamus. Qui manducat carnem meam, et bibit meum sanguinem, in me manet, et ego in ipso. Mementote quod de carne dicamus: Sicut misit me vivens Pater, me, qui appareo; sed fortasse ego non recte interpretor. Videamus ex iis quae sequuntur: Sicut misit me vivus Pater, etc.; ille dicit de Divinitate, ego de humanitate. Videamus quis sit pravus interpres: Sicut misit me vivus Pater; haereticus dicit Divinitatem missam, et se profiteri Deum Verbum dicere: Sicut misit me vivus Pater. Ergo et hoc secundum ipsos ita erit intelligendum: Ego Deus Verbum vivo per Patrem. Post hoc enim videtur dictum: Et qui manducat me, et ille vivit. Quem ergo manducamus? Divinitatem, an carnem?

Dicam etiam illius scandali verba. De sua carne Dominus Christus cum illis disserebat: Nisi manducaveritis, inquit, carnem Filii hominis, et biberitis ejus sanguinem, non habebitis vitam in vobis. Verborum sublimitatem qui audierant, non tulerunt; putabant enim ex inscitia illum anthropophagiam suadere.

SERMO X. Velut in Macedonianos, revera in catholicos verae incarnationis defensores.

Adhuc vobis multa habeo dicere, etc. (Joan. XVI, 12). Et post aliquanta: Communes sunt Trinitatis operationes, et tantum substantiis dividendae. Quare Unigeniti glorificatio, aliquando quidem Patri deputatur, sicut est illud: Pater est meus, qui me glorificat (Joan. VIII, 54); aliquando vero Spiritui deputatur, ait enim: Spiritus veritatis, qui me glorificabit (Joan. XVI, 13); nonnunquam Christi potentiae assignatur, sicut scriptum est: Exeuntes praedicabant verbum ubique, Domino cooperante, et verbum confirmante, consequentibus eos signis (Marc. XVI, 16).

Atque cooperationis hujus evidens est argumentum: Filius est factus homo; Pater in throno collocavit; Spiritus signis honestavit; inhabitavit Filius in corpore; commendavit baptizatum Pater; formavit in Virgine Spiritus.

SERMO XI. Adversus Arianos, in haec verba Isaiae: Puer datus est nobis, et filius natus est nobis (Is. IX, 6). 

1. Magnum sane tanti doni sacramentum; hic enim qui videtur infans, hic qui recens apparet; hic qui fasciis corporalibus eget, hic qui secundum visibilem essentiam recenter est editus, Filius est, ut Scriptura docet, aeternus, Filius universorum opifex, Filius qui suae opis fasciis dissolubilem creaturae naturam astringit. 2. Infans enim Deus est suae potestatis; tantum abest, Arie, ut Deus Verbum sit sub Dei potestate. Novimus ergo humanitatem infantis ac divinitatem: filiationis unitatem servamus in Deitatis humanitatisque natura. 3. Hoc autem dico, ut noveritis quam super excellens et summa quaedam Deitatis conjunctio existebat, etiam in infante ipso, cum Dominica caro conspiceretur; erat enim ipse, et infans, et infantis ipsius Dominus. Laudastis vocem, sed nolite eam parum curiose laudare; dixi enim quod idem erat infans et habitator infantis. 4. Ut ergo demonstretur ipsis quoque magis quis hic est ab illis adoratus, et ad quem illos duxerit Spiritus sancti gratia; nempe non ad simplicem vulgo conspectum infantem, sed ad corpus quoddam ineffabiliter Deo conjunctum. 5. Quis nunc benignitatis tam immensum aspiciat pelagus, naturam cum suo opifice dominantem, et conjunctam homini Divinitatem, nihil sine hoc jubentem, nullum absque isto judicantem: cum eo vivorum curam in summa providentia gerentem, et cum ipso mortuos suseitantem. EPISTOLA TERTIA SYNODICA S. CYRILLI Alexandrini episcopi directa Nestorio Constantinopolitanae urbis episcopo, duodecim continens anathematismi capitula.
Religioso et Deo amabili consacerdoti Nestorio Cyrillus, et quae convenit apud Alexandriam synodus ex Aegyptia dioecesi, in Domino salutem. 1. Cum Salvator noster aperte pronuntiet: Qui diligit patrem aut matrem super me, non est me dignus; et qui diligit filium aut filiam super me, non est me dignus (Matth. X, 37); quid nos patiemur, qui deposcimur a tua religione ut te super Christum Salvatorem omnium diligamus? Quid enim nobis in die judicii proderit, aut quam satisfactionem reperire poterimus, ita diuturnum silentium de prolatis a te contra eum blasphemiis continentes? Et si quidem te tantummodo laederes, docens ista vel sentiens, sollicitudo nobis minor existeret: cum vero totam scandalizaveris Ecclesiam, et fermentum insolitae pravitatis et novae haeresis miscueris in populis, nec tantum ibidem positis, sed ubique consistentibus (nam tuarum expositionum libri per cuncta vulgati sunt), quae super nostro silentio ratio ultra, vel excusationis sermo sufficiat? aut quomodo non necesse sit meminisse Christi Domini sic dicentis: Non putetis quod venerim pacem mittere in terram, sed gladium; veni enim separare hominem adversus patrem suum, et filiam adversus matrem suam (Matth. X, 34). Nam cum laeditur fides, parentum reverentia, velut inutilis et periculosa, despicitur, et amor erga filios fratresque vitatur. Ad postremum etiam post ipsam vitam [ B. super ipsam vitam mors potius] a piis viris eligitur, ut meliorem resurrectionem, sicut scriptum est, consequantur (Heb. XI, 35).

2. Ecce itaque te simul, cum sancta synodo, quae apud amplam urbem Romam congregata est, praesidente sanctissimo et venerandissimo fratre et consacerdote nostro Coelestino episcopo, his scriptis jam tertio convenimus, consilium dantes ut a pravis abstineas distortisque dogmatibus, quae et sentire cognosceris et docere, recipias vero fidem rectam Ecclesiis per beatissimos apostolos et evangelistas ab initio traditam, qui et oculis inspexerunt, et ministri Verbi fuisse monstrantur. 3. Quod si hoc religio tua facere distulerit, juxta dilationem litteris praefinitam sanctissimi et venerandissimi consacerdotis nostri Romanae praesulis Ecclesiae Coelestini, scias te nullam sortem habere nobiscum, nec locum aut colloquium cum Dei sacerdotibus et episcopis obtinere; non enim est fas contemnere nos Ecclesias ita turbatas et scandalizatos populos, fidemque rectissimam violatam, dissipatum quin etiam gregem, quem custodire debueras, siquidem juxta nos amator recti dogmatis exstitisses, sanctorum Patrum vestigia pia consectans. 4. Omnes itaque quos propter fidem tua religio a communione removit, aut ab ordine suo deposuit, laicos et clericos, in nostra communione recipimus; non enim justum est eos tuis decretis opprimi, qui noverunt recta sentire, qui etiam bene facientes tibi prudentissime restiterunt: hoc idem namque in epistola quam misisti ad praesulem amplae Romae sanctum et coepiscopum nostrum Coelestinum, significare curasti. 5. Non autem sufficit tuae religioni solummodo fidei symbolum confiteri, quod expositum est per idem tempus, sancti Spiritus largitate, a venerando et magno concilio apud Nicaeam congregato; hoc enim nec intellexisti, nec recte interpretatus es, perversae licet sono vocis eadem verba protuleris. Sed [ Baluz. add. nec] consequens est ut jurejurando fatearis quod anathematizes quidem tua polluta et profana dogmata; sentias autem et doceas quae nos universi, sive per Orientem, sive per Occidentem, episcopi et magistri, praesulesque populorum credimus et docemus. 6. Epistolis autem ab Alexandrina tuae religioni directis Ecclesia consensum praebuit, tam ea quae apud urbem Romam convenit sancta synodus, quam etiam nos omnes, velut recte irreprehensibiliterque conscriptis. Subdidimus autem his nostris litteris quae te sentire oporteat et docere, et a quibus abstinere conveniat. 7. Haec est enim fides apostolicae et catholicae Ecclesiae, cui cuncti consentiunt orthodoxi per Orientem Occidentemque pontifices: Credimus in unum Dominum, Patrem omnipotentem, omnium visibilium et invisibilium conditorem. Et in unum Dominum Jesum Christum, Filium Dei, natum de Patre unigenitum, hoc est, de substantia Patris, Deum ex Deo, lumen ex lumine, Deum verum ex Deo vero, natum, non factum, ὁμοούσιον Patri, hoc est, unius cum Patre substantiae, per quem omnia facta sunt in coelo et in terra; qui propter nos homines, et propter nostram salutem descendit, et incarnatus est, et homo factus est, passus est, et resurgens tertia die ascendit in coelos, unde venturus est judicare vivos et mortuos. Et in Spiritum sanctum. Eos autem qui dicunt: Erat tempus quando non erat, et antequam nasceretur non erat, et quia ex nullis exstantibus factus est, aut ex alia substantia vel essentia, dicentes esse aut convertibilem et commutabilem Filium Dei; anathematizat catholica et apostolica Ecclesia. 8. Sequentes itaque per omnia sanctorum Patrum confessiones quas, loquente in eis sancto Spiritu, protulerunt, et intentioni quae est in eorum intellectibus aequis vestigiis inhaerentes, atque iter ambulantes regium, profitemur quod ipse unigenitus Dei Verbum Deus, natus ex ipsa Patris essentia, de Deo vero Deus verus, lumen de lumine, per quem omnia facta sunt, sive in coelis, sive in terra, salutis nostrae causa descendens, ad exinanitionem sese dignatus est inclinare, incarnatus autem et homo factus, id est, carnem de Virgine sancta suscipiens, eamque sibi propriam faciens, nativitatem nostram ex vulva sustinuit, homo de muliere procedens, nec quod erat abjiciens: nam licet factus sit in assumptione carnis et sanguinis, tamen etiam sic quod erat, Deus natura scilicet et veritate, perstitit. 9. Nec carnem itaque dicimus in naturam Deitatis esse conversam, nec in substantiam carnis ineffabilem Dei Verbi essentiam commutatam: inconvertibilis etenim est, et incommutabilis, idemque ipse, juxta Scripturas, jugiter permanens (Psal. CI, 28). Visus est autem et parvulus, sed potius [ Baluz. positus] adhuc in cunabulis, et in sinibus genitricis Virginis constitutus, universam creaturam replebat ut Deus, genitori suo indivisus existens: quod divinum est enim, sine quantitate et sine mole cognoscitur, nec ullis terminis continetur. 10. Unitum ergo carni Verbum secundum subsistentiam confitentes, unum adoramus Filium, Dominum Jesum Christum, non seorsum ponentes et determinantes hominem et Deum, velut invicem sola [Baluz. sibi] dignitatis et auctoritatis unitate conjunctos; haec enim novitas vocis est, et aliud nihil. Nec item Christum specialiter nominantes Deum Verbum, quod ex Deo est; nec alterum similiter Christum specialiter, qui de muliere natus est, sed unum solummodo Christum Dei Patris Verbum, cum propria carne cognoscimus. Tunc enim ut homo [ Baluz. om. ut homo], juxta nos, unctus est, quamvis Spiritum dignis ipse contulerit, sed non ad mensuram (Joan. III, 33), sicut beatus evangelista Joannes asseruit. 11. Sed nec illud dicimus, quod Dei Verbum veluti in homine communi, qui de sancta Virgine natus est, habitarit, ne Deum homo Christus habitatorem possidere credatur. Quamvis enim Verbum habitaverit in nobis (Joan. I, 14), et dictum sit, in Christo habitare omnem plenitudinem Deitatis corporaliter (Col. II, 9); haud tamen [ Baluz. attamen] intelligimus, quod caro factus, [ Baluz. add. non] sicut in sanctis habitare dicatur, nec talem in ipso habitationem factam definire tentavimus; sed unitus juxta naturam, nec in carnem penitus commutatus, talem sibi fecit habitationem, qualem et anima hominis habere creditur ad proprium corpus. 12. Unus igitur est Christus, Filius et Dominus, non velut conjunctionem quamlibet, quae in unitate dignitatis et auctoritatis, homine habente ad Deum; non enim potest unire naturas sola dignitatis aequalitas, namque Petrus et Joannes aequalis sunt in alterutrum dignitatis, propter quod et apostoli et sancti discipuli esse monstrantur; verumtamen uterque non unus est. Nec juxta collationem vel connexionem modum conjunctionis advertimus, hoc enim ad unitatem non sufficit NATURALEM; nec secundum participationis effectum, sicut nos etiam adhaerentes Domino unus cum ipso spiritus sumus (I Cor. VI, 17). 13. Immo potius conjunctionis nomen evitamus, tamquam non existens idoneum quod significet unitatis arcanum. 14. Sed neque Deum aut Dominum Christi Verbum Dei Patris asserimus, ne iterum manifestius in duos dividamus unum Christum Filium et Dominum, et in crimen sacrilegii recidamus, Deum illum sui ipsius facientes et Dominum: unitus quippe, sicut superius diximus, Deus Verbum carni SECUNDUM SUBSTANTIAM, Deus quidem est omnium et dominator universitatis; verumtamen nec servus est sibi ipsi, nec Dominus, quia ineptum est, vel potius impium, hoc sentire, vel dicere; quamvis enim Deum suum Patrem dixerit, cum Deus sit etiam ipse natura, et de illius essentia; tamen nullatenus ignoramus quod manens Deus homo quoque factus sit, qui sub Deo juxta debitam legem naturae humanitatis existeret; ipse vero sibi quomodo vel Deus poterit esse vel dominus? Ergo sicut homo, quantum decenter exinanitionis mensurae congruit, sub Deo se nobiscum esse disseruit. Hoc etiam modo sub lege factus est (Gal. IV, 4), quamvis ipse promulgaverit legem, et legislator ut Deus exstiterit. 15. Cavemus autem de Christo dicere: Propter assumentem veneror assumptum, et propter invisibilem adoro visibilem. Horrendum vero super hoc etiam illud adjicere: Is qui susceptus est, cum eo qui suscepit, connuncupatur Deus. Qui enim haec dicit, dividit iterum in duos Christos eum qui unus est, hominem seorsum in parte, et Deum similiter in parte constituens; evidenter enim denegat unitatem, secundum quam non alter cum altero adoratur, aut connuncupatur Deus, sed unus intelligitur Christus Jesus Filius Dei unigenitus, una servitute cum propria carne venerandus. 16. Confitemur etiam quod idem ipse qui ex Deo Patre Filius natus est unigenitus Deus, licet juxta naturam suam expers passionis exstiterit, pro nobis tamen, secundum Scripturas, CARNE PERPESSUS SIT (I Petr. IV, 1), et erat in crucifixo corpore propriae carnis IMPASSIBILITER ad se referens passiones: Gratia vero Dei pro omnibus gustavit mortem (Heb. II, 9), tradens ei proprium corpus, quamvis naturaliter ipse vita sit, et resurrectio mortuorum. Nam ut mortem ineffabili potentia proculcaret, ac primus in sua carne primogenitus ex mortuis fieret et primitiae dormientium, [ Baluz. add. viamque faceret] humanae naturae ad incorruptionis recursum, gratia Dei, ut supra dictum est, pro omnibus gustavit mortem (Ibid.), et tertio die resurgens spoliavit infernum. 17. Idcirco quamvis dicatur quod per hominem facta sit resurrectio mortuorum (I Cor. XV, 21), tamen intelligimus hominem factum Verbum, quod ex Deo est, et per ipsum mortis imperium fuisse destructum (Heb. II, 14). Veniet autem temporibus praefinitis, sicut est unus Filius et Dominus in gloria Patris, ut judicet orbem terrarum in aequitate (Act. XVII, 31), sicut Scriptura testatur. 18. Necessario igitur et haec adjicimus; annuntiantes enim secundum carnem mortem unigeniti Filii Dei, id est, Jesu Christi, et resurrectionem ejus, et in coelis ascensionem pariter confitentes, incruentam celebramus in Ecclesiis sacrificii servitutem; sic etiam ad mysticas benedictiones accedimus, et sanctificamur participes corporis et pretiosi sanguinis Christi omnium nostrum Redemptoris, effecti, non ut communem carnem recipientes, quod absit, nec ut viri sanctificati, et Verbo conjuncti secundum dignitatis unitatem, aut sicut divinam possidentis habitationem, sed ut vere vivificatricem, et ipsius Verbi Dei [ Baluz. om. Dei] propriam factam; vita enim naturaliter ut Deus existens, quia propriae carni unitus est, vivificatricem eam esse professus est. Et ideo quamvis dicat ad nos [ Baluz. add. veniens]: Amen amen dico vobis, nisi manducaveritis carnem Filii hominis, et biberitis ejus sanguinem (Joan. VI, 53), etc., non tamen eam ut unius hominis ex nobis aestimare debemus; quomodo enim juxta naturam suam vivificatrix esse caro hominis poterit? Sed ut vere propriam ejus factam, qui propter nos Filius hominis et factus est et vocatus. 19. Eas autem voces, quas Salvator noster in Evangeliis protulit, non in duabus subsistentiis aut personis omnino partimur; non enim duplex est unus Christus et solus, quamvis ex duabus diversisque rebus ad unitatem cognoscatur individuam convenisse; sicut homo quoque ex anima constans et corpore, non duplex potius, sed unus est ex utroque: humanas ergo et divinas insuper voces ab uno Christo dictas, animadvertentes recte sentimus, cum enim Deo dignissime loquitur de se ipso: Qui me videt, videt et Patrem (Joan. XIV, 9); et: Ego et Pater unum sumus (Joan. X, 30). Divinam ejus intelligimus, ineffabilemque naturam, secundum quam unum est cum Patre suo, propter unam eamdemque substantiam, imago et character splendorque gloriae ejus existens (Heb. I, 3). Cum vero humanae naturae mensuram nullatenus inhonorans Judaeos alloquitur: Nunc me quaeritis occidere hominem, qui veritatem vobis locutus sum (Joan. VII, 1); non minus eum qui in similitudine et aequalitate [ Baluz. aequitate] Patris est, Deum Verbum etiam in mensuris humanitatis ejus agnoscimus. Si autem necessario creditur quod natura Deus existens factus est caro, immo potius homo animatus anima rationali, quae causa est ut in eis quilibet vocibus erubescat, si eas homine dignas effatus est? Quod si sermones homini congruentes abjiciat, juxta nos hominem fieri quis coegit? Cum vero se propter nos ad exinanitionem spontaneam misericorditer inclinarit, quam ob causam dignos exinanitione sermones effugerit? Uni igitur personae cunctas ejus in Evangelio voces ascribimus, [ Baluz. add. uni] subsistentiae Verbi scilicet incarnati, quia unus est Dominus Jesus Christus, ut scriptum est. 20. Appellatum vero apostolum et pontificem confessionis nostrae (Hebr. III, 2), tamquam sacrificantem Deo et Patri fidei nostrae confessionem, quae a nobis ipsi et per ipsum Deo et Patri incessanter offertur. Iterum eum dicimus, qui ex Deo est secundum naturam Filius unigenitus, nec homini praeter eum alteri sacerdotii nomen et officium deputamus: Factus est enim mediator Dei et hominum (I Tim. II, 5), et reconciliator ad pacem, semetipsum Deo et Patri pro nobis offerens in odorem suavitatis (Eph. II, 5); ideoque dicebat: Sacrificium et oblationem noluisti; holocausta et pro peccato non tibi placuerunt; corpus autem perfecisti mihi. Tunc dixi: Ecce venio, in capite libri scriptum est de me, ut faciam, Deus, voluntatem tuam (Heb. X, 5). Obtulit enim proprium corpus, non pro se, sed pro nobis, in odorem suavitatis: nam pro se vel oblatione vel sacrificiis non indiget, ab omni peccato liber, ut Deus, existens. Quod si omnes peccaverunt, et egent gloria Dei (Rom. III, 23), secundum hoc quod sumus ad mutabilitatis excessum proniores effecti, et peccatis aegrotavit humana natura, ipse vero non ita, ideoque nos gloria ejus egemus; cui [ Baluz. cur] erit ultra jam dubium, quod Agnus verus propter nos et pro nobis sit immolatus? Qui dicit autem, quod semetipsum tam pro se quam pro nobis obtulerit, nullatenus impietatis crimen effugiat, cum nihil prorsus iste deliquerit, nec ullum fecerit omnino peccatum. Qua igitur egeret oblatione, nullo suo exstante facinore, pro quo, si esset, satis admodum convenienter offerret? 21. De Spiritu quoque cum dicit: Ille me glorificabit (Joan. XVI, 14), hoc rectissime sentientes unum Christum et Filium, non velut alterius egentem gloria, confitemur a Spiritu sancto gloriam consecutum, quia Spiritus ejus nec melior ipso, nec superior est; sed quia mira opera faciens ad demonstrationem suae Deitatis, virtute proprii Spiritus utebatur, ab ipso glorificari dicitur, quemadmodum si quis de hominibus asseveret quod virtus sua vel disciplina quaelibet unumquemque clarificet: quamvis enim in sua sit subsistentia Spiritus, et ejus intelligatur in persona proprietas, juxta id quod Spiritus est, et non Filius, attamen alienus non est ab illo; nam Spiritus appellatus est veritatis (Joan. XVI, 13), et veritas Christus est (Joan. XIV, 6); unde AB ISTO SIMILITER, SICUT EX DEO PATRE PROCEDIT. Denique hic ipse Spiritus etiam per sanctorum manus apostolorum miracula gloriosa perficiens, Dominum glorificat Jesum Christum, postquam ascendit in coelum: nam creditus est Christus natura Deus existens, per suum Spiritum virtutes efficiens, ideoque dicebat: Deo meo accipiet, et annuntiabit vobis (Joan. XVI, 14). Nequaquam vero participatione alterius idem Spiritus sapiens aut potens dicitur, quia per omnia perfectus est, et nullo prorsus indigens bono; nam paternae virtutis et sapientiae, id est Filii Spiritus creditur, et ideo ipsa re et subsistentia virtus et sapientia comprobatur. 22. Igitur quia Deum carni unitum juxta subsistentiam sancta Virgo corporaliter peperit, idcirco eam Dei genitricem esse profitemur; non quod Verbi natura existendi principium de carne sortita sit: Erat enim in principio Verbum, et Deus erat Verbum, et Verbum erat apud Deum (Joan. I, 1), et ipse est conditor saeculorum, Patri coaeternus, et universitatis creator; sed quoniam, superius ut diximus, juxta subsistentiam sibimet uniens naturam humanam, nativitatem sustinuerit ex ipsa vulva corpoream: non quod eguerit necessario, propter suam naturam, nativitate ista, quae est in extremis saeculi facta temporibus; sed ut ipsas benediceret substantiae nostrae primitias, et dum eum carni unitum mulier edidisset, illa quae adversus omne genus humanum maledictio fuerat prolata desineret, nec jam morti nostra corpora destinaret; illud quoque, quod dictum est: In tristitia paries filios (Gen. III, 16), ipse dissolvens, verum esse monstraret quod prophetae voce praedixerat: Absorpta est mors victoria (I Cor. XV, 34). Et iterum: Abstulit Deus omnem lacrymam ab omni facie (Apoc. VII, 17). Propter hanc etenim causam dicimus eum dispensatorie, et ipsas benedixisse nuptias cum in Cana Galilaeae, cum sanctis vocatus apostolis adesse dignatus est. 23. Haec sapere sumus edocti a sanctis apostolis et evangelistis, et ab omni Scriptura divinitus inspirata, nec non et a beatis Patrum confessionibus veritate subnixis; his omnibus etiam tuam religionem concordare, et praeter aliquem dolum consentire jam convenit. Quae vero religionem tuam anathematizare necesse est, huic epistolae nostrae subjecta sunt. I. Si quis non confitetur Deum esse [ Baluz. add. veraciter] Emmanuel, et propterea Dei genitricem sanctam Virginem, peperit enim secundum carnem, carnem factum Dei Verbum, anathema sit. II. Si quis non confitetur carni secundum subsistentiam unitum Dei Patris Verbum, unumque esse Christum cum propria carne, eumdem scilicet Deum simul et hominem, anathema sit. III. Si quis in uno Christo dividit substantias post unitatem, sola eas connexione conjungens ea quae secundum dignitatem est, vel etiam auctoritatem aut potestatem, ac non potius conventu qui per unitatem factus est naturalem, anathema sit. IV. Si quis dividit personis duabus vel subsistentiis eas voces quae in apostolicis scriptis continentur et evangelicis, quae de Christo a sanctis dicuntur, vel ab ipso etiam de se ipso, et has quidem velut homini qui praeter Dei Verbum specialiter intelligatur aptaverit; illas autem, tamquam dignas Deo, soli Dei Patris Verbo deputaverit; anathema sit. V. Si quis audet dicere Christum hominem Θεοφόρον, id est, Deum ferentem, ac non potius Deum esse veraciter dixerit, tamquam unum Filium per naturam, secundum quod Verbum caro factum est (Joan. I, 14), et communicavit similiter, ut nos, carni et sanguini (Heb. II, 14), anathema sit. VI. Si quis dicit Deum vel Dominum Christi esse Dei Patris Verbum, et non magis eumdem ipsum confitetur Deum simul et hominem, propterea quod Verbum caro factum est, secundum Scripturas, anathema sit. VII. Si quis Jesum hominem operatione Dei Verbi dicit adjutum, seu ἐνεργούμενον, et ei unigeniti gloriam, tamquam alteri praeter ipsum existenti, tribui, anathema sit. VIII. Si quis audet dicere, assumptum hominem coadorandum Deo Verbo, et conglorificandum, et connuncupandum Deum, tamquam alterum cum altero (nam cum syllaba semper adjecta hoc cogit intelligi), ac non potius una supplicatione veneratur Emmanuel, unamque ei glorificationem dependit, juxta quod Verbum caro factum est, anathema sit. IX. Si quis unum Dominum nostrum Jesum Christum glorificatum dicit a Spiritu sancto, tamquam qui aliena virtute per eum usus fuerit, et ab eo acceperit efficaciam contra immundos spiritus, et posse in hominibus divina signa facere, ac non potius proprium ejus Spiritum dicit, per quem divina signa complevit, anathema sit. X. Pontificem et apostolum confessionis nostrae factum esse Christum divina Scriptura (Heb. III, 2) commemorat: Obtulit autem semetipsum pro nobis in odorem suavitatis Deo et Patri (Eph. V, 2). Si quis ergo pontificem et apostolum nostrum dicit factum, non ipsum Dei Verbum, quando caro factum est, et juxta nos homo, sed velut alterum praeter ipsum specialiter hominem ex muliere: aut si quis dicit et pro se obtulisse semetipsum oblationem, et non potius pro nobis solis, non enim eguit oblatione, qui peccatum omnino nescivit; anathema sit. XI. Si quis non confitetur carnem Domini vivificatricem esse, et propriam ipsius Verbi Dei Patris; sed velut alterius praeter ipsum conjuncti eidem per dignitatem, aut quasi divinam habentis habitationem, ac non potius, ut diximus, vivificatricem esse, quia facta est propria Verbi cuncta vivificare praevalentis; anathema sit. XII. Si quis non confitetur Dei Verbum passum carne, et crucifixum carne, et mortem carne gustasse, factumque primogenitum ex mortuis, secundum quod vita est et vivificator, ut Deus, anathema sit. EPISTOLA NESTORII episcopi Constantinopolitani, ad Coelestinum papam. 1. Didici honestissimum Cyrillum Alexandrinae urbis episcopum, propter libellos contra eum nobis oblatos, exterritum, ac sibi venantem latebras, ad evitandam sacram synodum propter hos ipsos libellos futuram, quasdam alias interea cogitationes excogitare verborum, et amplecti verba, quae sunt Θεοτόκος et Χριστοτόκος, quorum alterum admittit, alterum vero, modo quidem de Evangeliis eximit, modo vero rursus admittit, hoc est, Χριστοτόκος, secundum quamdam, credo, prudentiae nimietatem. 2. Ego autem et hanc quidem vocem, quae est Θεοτόκος, nisi secundum Apollinaris et Arii furorem ad confusionem naturarum proferatur, volentibus dicere non resisto; nec tamen ambigo quin haec vox Θεοτόκος illi voci cedat, quae est Χρισοτόκος, tamquam prolatae ab angelis et evangelistis. Et nisi haec ad venerationem tuam scientem dicerem, opus mihi foret longo multoque de hac ipsa causa sermone. 3. Sed et fine hoc illud quoque omni modo beatitudini tuae notum est, quia si aestimemus duas sectas contrarias sibi stare, et harum altera hanc vocem proferat solam, Θεοτόκος; altera vero illam solam, ἀνθρωποτόκος ; et utraque secta ad suam confessionem alteram trahat, ut, si hoc non impetraverit, periclitetur de Ecclesia cadere: necesse erit, tractandae huic rei deputatum, habentem pro utraque secta curam, mederi periculo utriusque partis, ex voce ab evangelistis tradita, quae utriusque naturae significatrix sit. Harum enim, sicut dixi, assertionem temperat vox illa, quae est Χριστοτόκος, quia et blasphemiam Samosateni removet, quod est dictum de omnium Domino Christo tamquam puro homine; sed et Arii et Apollinaris malitiam fugat. 4. Haec autem ipsa etiam honestissimo Alexandrinorum episcopo scripsi, sicut potest beatitudo tua cognoscere ex exemplaribus quae his meis litteris adjunxi, vel quae ad nos ab eo scripta sunt. 5. Placuit vero piissimis imperatoribus [ Baluz. om. piissimis imperatoribus], Domino adjuvante, etiam synodum inexcusabiliter totius orbis terrarum indicere, propter inquisitionem aliarum rerum ecclesiasticarum. Nam dubitationem verborum non aestimo habituram inquisitionem difficilem, nec impedimento esse futuram ad tractatum Divinitatis Domini Jesu. EPISTOLA NESTORII ad Coelestium rescribentis, de Graeco in Latinum translata a Mario Mercatore. 1. Honorabili et religiosissimo presbytero Coelestio Nestorius in Domino salutem.
Noli aegre ferre, venerabilis, perferens ab his qui ea quae inferuntur facere debent, et praesertim asserentibus veritatem, et refugientibus pollutorum vel contaminatorum communionem: quia et sanctis qui ante nostram aetatem exstiterunt, gratae fuerunt aerumnae, et ipsae quidem temporales erant, veritas autem aeterna. Sic Joannes Baptista de peccato arguens Herodem, et quidem regem existentem, capite condemnatus est: sed non formidavit, Christum enim habebat caput, quod non posset abscindi. Sic Paulus hoc modo quoque et Petrus sunt interfecti. Et quid amplius dici opus est? Ita actum est semper, per diversas tentationes pietate currente.

2. Noli igitur a veritate deficiens eam prodere (siquidem epistolae missae episcopis a concilio Occidentis, et ab Alexandrino, multis rescriptis manifestam nobis nostram fecere sententiam), prudentibus scilicet ejusdem orthodoxae professionis; forsitan enim utile aliquid Ecclesiis rectae fidei proveniet, Domino cooperante.
Omnem fraternitatem salutamus.

3. Et alia manu. Incolumis, et forti animo, et plurimum orans pro nobis, doneris nobis, religiosissime frater. 

SERMO XII. In ecclesia habitus, in qua litteras Coelestini Romani episcopi, Cyrilli Alexandrini denuntiationis accepit VII idus Decembris, consulatu Theodosii XIII et Valentiniani III Augg., post sextum diem quam easdem litteras sumpsit. 

1. Dulcem nobis praecedens doctor mensam charitatis apposuit; non enim habet fraterni amaritudinem odii, non habet venenum livoris, non habet simulatae fraternitatis rubiginem. Sic sunt dulcia charitatis, ut ea et omnium Dominus diligat. Amat charitatem Deus tamquam suae benignitatis ingenitum bonum; et ex hac omnibus gentibus beneficas necessitates instruit; quoniam enim multa erant quae hominum amicitiam dividebant, inseruit Deus necessitates invitis, quae eos in amicitiam mutuam copularent. Alia penes Dalmatas habentur terrae germina; alia penes Gothos rerum indigenarum ubertas; alia Hispanicae terrae fecunditas; altera locuples et opulenta Africae latitudo terrarum; ad hoc, ut quae unicuique desunt, sumat a proximo; et horum, quae non habet inops, aliunde petens, necessitate in amicitia proximi foederetur. 2. Propterea et omnium Dominus indutus est nostram naturam, numquam spoliabile scilicet Deitatis vestimentum, inseparabile indumentum divinae substantiae, speculum Domini omnium, quod cum naturae dignitatem propriam perdidisset, tametsi decies millies irascatur audiens Manichaeus, non ad usum naturalem accepit hoc vestimentum, sed in sempiternum, ut ad dextram suae Divinitatis faceret considere; nihil sine isto suo vestimento viventibus donat; non judicat mortuos sine isto; unum esse voluit cum isto Divinitatis suae regnum. In stupore remaneat dentium Paulus Samosatenus, qui nobis Dominicam humanitatem nudam a Deitate delirat, qui solam, praeter Divinitatem, fabulatur hanc quae semper conjuncta est atque connexa; quae eadem ac pariter potest quae Deus: Donavit enim illi Deus nomen quod est super omne nomen (Philip. II, 9). 3. Et ut nemo miretur carnis cum Divinitate audiens regnum, praemonuit per Scripturam Spiritus, quod videtur incredulum, in habitaculo habitantem demonstrans, ex quo et unde honor circa id quod videtur et paret accrevit: Donavit illi, inquit, nomen, quod est super omne nomen, ut in nomine Jesu omne genu flectatur, coelestium, terrestrium, et infernorum, et omnis lingua confiteatur Deo, quia Dominus Jesus Christus in gloria est Dei Patris (Ibid.). Non depretiavit, inquit, divinam substantiam circa illud quod invisibile est, honor cuncta praecellens, quia demonstratur quemadmodum Filius diligatur a Patre; unus enim Filius, quod visibile est, et quod invisibile; unus Christus, et iste qui utitur, et id quo utitur, naturae duplices, sed Filius singularis. 4. Quid sermonem in calumniam vocas? Quid me latenter sagittis aureis jacularis? Quid in me sagittas aureas absconditus mittis? Experiamur nostra certamina, causas invicem vitae nostrae religionisque praestemus. Pius est imperator; reginae Deum amant: esto in disputando vir fortis, quid prohibet in disputationem venire? quid perturbationes ferinis rugitibus afferre conaris? Novi et ego cum propheta clamare: Paratus sum, et non conturbatus (Psal. CXVIII, 60). 5. Docuit me et Moyses non conturbari, siquidem experimentum acceperis prophetae praedicti Aegyptiaca desperatio; nec beatum quondam Flavianum terruisti, cum tyrannico spiritu epistolas mitteres; nec eum, qui ante hunc inter sanctos numeratur, Meletium perturbasti. Tu quae habes et donas ( bonus homo de bono thesauro profert bona [Matth. XII, 35] ), et beato Nectario talium munerum tuorum gustum dedisti. Taceo de Joanne, cujus nunc cineres adorando veneraris invitus. Me episcopatus cura nulla sollicitat, nec mihi de eo ullus est sermo; donec spiro, sano dogmati adsum. 6. Sed elegantem et speciatam eorum auferam occasionem. Non dicit, inquiunt, Θεοτόκον, id est, genitricem Dei, et hoc est totum quod nostris sensibus ab illis opponitur: Nemo enim, aiunt, rectam fidei gloriam sequens, vocem hanc aliquando declinavit. Multa dogmatum ibi experimenta suppeditant, maxime quidem, quae sunt Apollinaris sectae et Arii, vel Eunomii. Si investiges, unusquisque eorum Θεοτόκον, id est, Dei genitricem, appellavit Virginem sanctam. 7. Tu vero intende, quaeso, in haec quae dicuntur, ut contra haec ipsamque etiam escam quam hamo apponentes loquuntur, defensionem paratissimam habeas. Scis hoc Apollinarem dicentem? Scis hanc vocem, id est, Θεοτόκον, apud Arium plausus maximos excitare? Scis hanc quoque apud Eunomium frequentari? Etiam, inquis, sed non secundum illos [ Baluz. Filium], ais, hanc vocem enuntio. Laudo inficias tuas, interim arguo te ipsum in eo quod dicis vocem hanc solam esse veritatis tenacem; sunt enim et dicentes Θεοτόκον, et tamen, secundum tuam confessionem, eos esse haereticos constat. Sed quoniam illi dicentes Θεοτόκον, hinc naturae utriusque conficiunt permixtionem, seu temperamentum, ut quae sunt humilia non videantur de carnis dicta esse substantia, nec quae alta sunt de Deo et Domino omnium intelligantur expressa: ideoque damna eos qui dicunt, secundum Apollinaris et Arii sensum, Dei genitricem; et ego una tecum clamo Θεοτόκον, sed et Θεοτόκον dico, et addo hominis genitricem, hoc est, ἀνθρωποτόκον; hoc enim haereticus non patitur dicere, propter eam divisionem quae ex distinctione facta est quoque verborum. 8. Igitur ut eorum conciones etiam elegantes et sapidulas superemus, dicamus Θεοτόκον; sciebat namque etiam Paulus talia facere, ne scissurae fierent per aliquam justitiam coloratam, cum gratiam praedicabat, legisque inutilitatem confidenter arguebat; sed Hierosolyma veniens docetur ab apostolis condescendere debere ibidem habitantibus, ut non fierent scissurae in Ecclesia, quod habere videtur speciem pietatis. Quid igitur facit? Suscipit legis observantiam, ita ut et purificaretur, et raderet caput, omnia faciens propter aedificationem Ecclesiae, quod postea hoc ipsum in Ecclesiarum institutione exponens atque doctrina dicebat: Factus sum Judaeis tamquam Judaeus, ut Judaeos lucrifaciam; his qui sub lege sunt, tamquam sub lege essem, cum ipse non essem sub lege, ut eos qui sub lege erant, lucrifacerem; iis qui sine lege erant, tamquam sine lege essem, cum sine lege Dei non essem, sed in lege essem Christi, ut eos qui sine lege sunt, lucrer: omnia factus sum omnibus, ut omnes lucrifaciam (I Cor. IX, 20). 9. Si igitur et tu non secundum Apollinaris morbum Θεοτόκον divulgas Mariam, abscondens in persona catholica rabiem Apollinaris, confitere mecum quae apud omnes catholicos dicuntur; hoc autem catholicorum est proprium eorum qui hanc vocem, id est, Θεοτόκον emittunt, ut et ἀνθρωποτόκον, id est, hominis genitricem pronuntient Virginem sanctam. 10. Genitrix Dei est, non propter nudam humanitate Divinitatem, sed propter unitum templo Deum Verbum: hominis vero genitrix, id est, ἀνθρωποτόκος propter templum quod consubstantiale est naturaliter Virgini sanctae, quamquam et Χριστοτόκον, id est, Christi genitricem dicere, nihil aliud sit quam communem Divinitatis et humanitatis rem confiteri. Et hoc Paulus docet, qui de una eademque persona clamans: Jesus, inquit, heri et hodie, idem ipse in saecula (Heb. XIII, 8). 11. Soluta sit interim haec eis et ablata rationis speciem habens occasio, confitere utrumque, appellans sanctam Virginem Θεοτόκον pariter et ἀνθρωποτόκον: tu vero noli eam Θεοτόκον tantummodo appellare [ Baluz. add. Hoc enim Apollinaris vociferatur], hoc enim Arius praedicat ac veneratur; sed adde vocem pariter catholicorum, quae et genitricis Dei praemuniat intellectum. Θεοτόκος Virgo sancta, secundum unitatem, ἀνθρωποτόκος, id est, hominis genitrix secundum parem naturam. Sic et quae apostolorum sunt praedicabis; quae haereticorum prudenter effugies, et maxime quae sunt Samosateni Pauli, atque Photini, quae te scire confingens, prorsus ignoras. 12. Nam Paulus atque Photinus nesciunt Filii Deitatem (vestram autem charitatem oportet haec nosse, ut ab his quae a praedictis dicuntur minime rapiamini); Paulus ac Photinus hominum imprudentissimi nesciunt Filii duas naturas, nesciunt Deum et hominem; dissentiunt autem sibi invicem, et a me Paulus quidem in eo quod dicit Christum hominem solum, et tunc solum initium habere, ex quo de Virgine natus est; ego autem tibi ideo hic resisto, ut Deitatem, quae aeterna est, carni contemporalem non audeas facere. 13. Quid arguis eum tamquam Pauli doctrinam asserentem, qui quae sunt Pauli subvertit? Quis est hic qui Pauli asserit sensum? Qui dicit Deitatem contemporalem corpori? an qui dicit Deitatis in Filio essentiam ante saecula genitam esse de Patre? 14. Et haec quidem pessima Samosateni Pauli est secta; Photini vero ad hanc distantia, non quia Deitatem Filio dicit, sed quia dicit Verbum aliud praeter quam quod ultimis temporibus venit, quia dicit Verbum praeter templum. 15. Oportet autem manifestius dicere ut liquidius et apertius uniuscujusque morbum sectae possitis agnoscere. Et Paulus et Photinus hanc inter se differentiam habent: unus eorum Christum solum hominem dicit, alter vero dicit quidem Verbum; non autem hoc confitetur esse Deum, sed dicit Verbum istud aliquando quidem Patris nomine vocitari, aliquando autem Verbi nomine nuncupari: unde etiam hoc appellat Λογοπάτορα, hoc est, Verbum et Pater, sive, si dici possit, Verbipater, accipiens ad hoc, pro sui sensus nequitia, illud bene in Evangelio dictum: In principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum (Joan. I, 1). Vides, inquiens, quia Deum Verbum aliquando Deum, aliquando Verbum appellat, tamquam extentum atque collectum. Non autem introducit Deum Verbum hominem factum; nescit enim Christi Divinitatem, nescit divinam substantiam hominem suscepisse, nescit prorsus Verbi existentem ante saecula Deitatem. 16. Hanc ergo Photinus adversus Paulum distantiam habet; istam vero Sabellius ad Photinum: quia Sabellius Υἱοπάτορα dicit ipsum Filium quem Patrem, et ipsum Patrem quem Filium, Photinus vero Λογοπάτορα. Photinus vero, sicut praedixi, Deitatem Verbi non habet; Sabellius autem dicit quidem Filium, non autem dicit substantiam Filii in proprietate consistere: unde et Υἱοπάτορα dicit, hoc est, ipsum Patrem esse quem Filium, propterea quod unam substantiam somniat. Sed ideo divina Scriptura contra eorum morbum praemuniens, exponit Verbi incarnationem: In principio, inquit, erat Verbum (Joan. I, 1), et caetera quae sequuntur; deinde descendens [ Baluz. scandens] ait: Et Verbum caro factum est (Ibid. 14); ut ostendat substantiam Filii in proprietate sua existentem, praeter substantiam Patris. Denique cogitur Photinus arctatus Verbum dicere, non autem Verbum hoc Filium confitetur: haec Spiritus praevidens cordi scriptoris hujus se infudit, ut catholicorum animas muniat. Et quid ait? Verbum caro factum est. 17. Ecce agnovisti interim Verbi substantiam propriam, quomodo etiam agnoscamus Unigenitum, quia Pater non est secundum Photinum, nec Λογοπάτωρ, sed Deus Verbum et Filius: Et Verbum, inquit, caro factum est, et habitavit in nobis, hoc est, in nostra habitavit natura. Et Verbum caro factum est, bona etiam locutionis ipsius designatio, ut undique curararum inanium vanitas auferatur: Et Verbum caro factum est, suscepit, inquit, nostram naturam. Deinde ut benignitas amplior et admiratio esset, a viliore parte naturae nominat humanitatis susceptionem, Verbum, dicens, caro factum est; non quod de sua essentia decesserit, propter hoc enim adjecit: Et habitavit in nobis; ut ostendat susceptae humanitatis inhabitationem, et Verbum, ait, caro factum est. 18. Quoniam autem non demutationem demonstrat, dicendo, factum est, ex aliis verbis divinae Scripturae evangelistae vocem agnoscere possumus. Audiatur [ Baluz. Videatur] apostolus Paulus de Domino vociferans: Christus nos redemit de maledicto legis, factus pro nobis maledictum (Gal. III, 13). Certe si secundum mutabilitatem dictum esse intelligeretur, quod factum est, non poterat benedictionem donare quod maledictum est, non poterat maledictum a maledictione liberare. Quid ergo est τὸ factum est? Nobis debitum maledictum in se ipse suscepit: nobis, inquit, peccatoribus crucis poena debebatur; nos manebat judiciaria condemnatio; nobis omnis poenae genus debitum erat; nos omnis excessus supplicii exspectabat: sed venit ipse, et eam quae nobis poena debebatur, innoxia carne suscepit, ut peccatum ipsum tamquam injuste irruens condemnaret, ad diabolum peccati patrem ista vociferans: LATRONES TAMQUAM PECCATI REOS CRUCI TRADIDISTI; ME AUTEM QUAM OB CAUSAM CUM LATRONIBUS PATIBULO AFFIXISTI? 19. Hoc et Paulus demonstrans, peccati scilicet per Dominicum corpus condemnationem: Deus, inquit, Filium mittens in similitudinem carnis peccati (Rom. VIII, 3). Bene quod in similitudinem carnis, quoniam corpus quod parebat peccatricis similitudinem carnis circumferebat. Deus Filium suum misit, nomen commune naturarum, hominis scilicet et Dei. Non dixit, Deus Deum Verbum mittens, ut accepta hac voce haereticus insiliat, et dicat: Vides quemadmodum alius mittit, alius autem mittitur. Filius, o Ariane, mittitur secundum humanitatis naturam: non autem mittitur secundum essentiam Deitatis, non enim est ullus locus a Dei potentia separatus. 20. Inter plausus interea Photinus, cum arguitur, non debet effugere; de hoc enim disputans doctrinam Pauli apostoli interposui, ostendens [ Baluz. attendens] quod Verbum sit Filius: Deus Filium suum misit in similitudinem carnis peccati. Non dixit: Deus Deum Verbum misit; et certe Verbum Dei non erat a templi separatum natura. Statim ex imperitia in clamore insiliunt, dicentes: Quomodo alterum esse dixit Deum Verbum, et alterum Filium, qui missus est? Non dixi alterum Filium, aut alterum Deum Verbum; sed dixi Deum Verbum naturaliter et templum naturaliter alium filium conjunctione unum, sic et alibi dixi sub principio. 21. Prodito in medium, et voces has argue; noli me sagittis aureis vulnerare; non sunt mihi sagittae aureae. Dico ego ad te beati Petri verbis: Aurum et argentum non est mihi; sed quod habeo, do tibi in nomine Domini nostri Jesu Christi Nazareni (Act. III, 6). Disce hominem et Deum. 22. Sed id quod dicebam, missionem a Patre nusquam divina Scriptura divino Verbo consignat, sed Filio, qui est Deus Verbum et homo; sic et alibi: Misit Deus Filium suum (Gal. IV, 4). Non dixit: Misit Deus Deum Verbum; ambo enim, si ita diceret, invenirentur locales et in parte. Si Divinitatis erat natura, qui mittebatur, et qui mittebat, localis et in parte est; qui enim mittitur, illuc mittitur ubi non est. 23. Misit Deus Filium suum (Gal. IV, 4), quoniam inconveniens erat Deitatis naturam inter missos videri, Paulus senex omnium Dominum possidens Christum, verius ac liquidius de se ipso noscentem: Misit, inquit, Deus Filium suum factum ex muliere (Ibid.). Filius Dei natus est, Deus Verbum et homo: ergo quae peperit, propter unitatem dicatur genitrix Dei, id est, Θεοτόκος; propter naturam vero hominis, hominis genitrix, hoc est, ἀνθρωποτόκος; et quoniam utrumque una locutione dicere refugis, Deum et hominem dico, Χριστοτόκον ne dixeris (ecce voce distinguor a te tantum). Sed cum Dei genitricem, hoc est, Οεοτόκον vocas, memineris et hominis genitricem, hoc est, ἀνθρωποτόκον vocare, ne dispensationem auferas, quae est caput nostrae salutis. 24. Misit Deus Filium suum factum ex muliere, factum sub lege (Ibid.). Quis erat factus sub lege? Divinitatis natura? Quomodo? tamquam posset legis praecepta servare? Quomodo? tamquam posset ostendere sacerdotibus legis praevaricationem se non incurrisse? purificationes quoque legales suscipere habuit Divinitatis natura in templum ascendens hostias immolare? Et quis audebat Divinitatis naturam fuisse [ Baluz. non fuisse] in legem praevaricatam sacerdotibus persuadere? 25. Sic Filius sub lege factus est, et non est factus: factus quidem est, humanitate suscepta; non est factus, majestate Deitatis; Deitas enim, quae legem promulgavit, cui alteri, tamquam legislatori, habuit, quae sunt legis offerre? 26. Misit Deus Filium suum factum ex muliere, factum sub lege, ut eos qui sub lege erant redimeret, ut adoptionem filiorum reciperemus. Propter hoc eum qui non noverat peccatum pro nobis peccatum fecit (Ibid.). Sicut et illud: Factus est pro nobis maledictum (Gal. III, 13); non benedictionem illam quae est Deitatis naturae in maledictum versam conscriptor nobis exposuit; sed quia suscepit in se naturae nostrae peccatum, improbam in eum poenam irruisse significavit: sic et quod pro nobis peccatum fecit, videri eum fecit conspectibus hominum, reis aequalia sustinere, et aequaliter cum latronibus crucifigi; sed non pro se. Sed pro quibus, o Paule? Eum qui non noverat peccatum pro nobis peccatum fecit? 27. Sed id quaeritur, unde Verbum Filius. Ut Photinum maxime convincamus, Verbum quidem confitentem, non autem dicentem Deum Verbum Filium: Verbum caro factum est, et habitavit in nobis (Joan. I, 14). Vide quomodo et susceptionem hominis demonstrat, cum ait: Et habitavit in nobis, et vidimus gloriam ejus. Cujus? Verbi sine dubio: Gloriam tamquam Unigeniti a Patre. Vides quod non alius quidem Unigenitus, alius vero a Patre: ergo Dei Verbum Filius. Quomodo igitur, Photine, subvertis substantiam Divinitatis [ Baluz. deitatis]? 28. Sed si respicimus ad aviditatem studii vestri, hic nos sol ipse deficiet, et ad alteram doctrinam tendere forsitan non valebimus. Haec igitur apud vos conservate, scit enim diabolus hominibus et de bonis nociva moliri. Bonae quidem de Deo disputationes; vitae enim in se effundunt unguentum, sed disputationes generant contentiones, contentiones iracundiam movent, iracundia provocat manus, manus provocatae moventur ad vulnera, vulnera vero, absit experientia ab ipso sermone, quid faciant, et quem habeant finem? Namque aliquoties ultimam generant mortem. 29. Quod, Aegyptiis quidem curantibus, in nullo continget; nullus enim locus eis insolentiae datur in civitate quae regnat; una namque illis cura est, totum ubique turbare. Sed nos aliis contra eos armis certemus, Pauli videlicet mandata sumentes: Oportet, inquit, episcopum irreprehensibilem esse, unius uxoris virum, sobrium, pudicum, decentem, ornatum, docibilem, amplectentem eum qui secundum doctrinam est, fidelem sermonem, ut potens sit exhortari in doctrina sana, et eos qui contradicunt arguere (I Tim. III, 2); non dixit eos qui contradicunt potens sit vulnerare; sed, ut potens sit eos qui contradicunt redarguere; et sanam defendere atque amplecti doctrinam. Nam quid ergo si ille irritaverit, inquies? Oportet mansuetudine docere contradicentes: Nequando det illis Deus recognoscere, et resipiscant de diaboli laqueis, a quo captivi tenentur, secundum ejus voluntatem (II Tim. II, 26). 30. Nemo perturbationes perturbationibus sedat; nullus medicus vulnera vulneribus sanat. Propter pacem tyrannidis temeritatem tolero; contra calcitrantem non calcitro; calcitrabatur Christus aliquando, sed ipse non calcitrabat; sed quid ad calcitrantem dicebat: Durum est contra stimulum calcitrare (Act. V, 5) ? 31. Haec igitur apud nosmetipsos memoriter, ut dixi, servemus; omnem haeresim aversati odio habeamus cum Paulo Samosateno Photinum; Arium cum Apollinari detestemur, et ad omnem prorsus sectam pravae fidei implacabiles, fidemque Ecclesiae amplectentes, ad membra propria non conturbemur. Et qui dicunt Θεοτόκος tantum, tametsi desit eis quod postea forte suscipient, et circa rectam fidem claudicent; verumtamen membra sunt Ecclesiae. Et qui dicunt tantum hominis genitrix, id est, ἀνθρωποτόκος, et isti sunt membra Ecclesiae, sed spiritalis inopes medicinae. Non ergo in fratres fraternitas irruat: Frater fratrem adjuvans exaltabitur, sicut civitas firma (Prov. XVIII, 9). Et iterum Paulus: Fratres, inquit, etsi praeoccupatus fuerit quis in aliquo delicto, vos qui spirituales estis, instruite hujusmodi in spiritu mansuetudinis (Gal. VI, 1). Puta qui dicit Θεοτόκος, si et Χριστοτόκος dicat, quod nomen sit duarum significatio naturarum. Et oportet ad aedificationem Ecclesiae omnia facere. 32. Est quidem, ut dixi, vox ista, id est, Χριστοτόκος, significativa duarum naturarum, et Deitatis, et humanitatis: quando autem cum simplicioribus agitur, opus est voce manifestiore. Quid impedit intellectum Χριστοτόκον dici, et Θεοτόκον et ἀνθρωποτόκον? sicut qui dicit, Christus, confitetur quia Deus et homo sit: sic et Θεοτόκος et ἀνθρωποτόκος si dicas, utrumque confessus es. 33. Deponamus igitur, quaeso, utrinque adversus membra nostra aciem contentionis; et si quisquam impudentior fuerit, ignoscamus; et si quislibet subtilius dicat, venia similiter dignus habeatur: unum tamen prospicientes, ne creaturam Verbum Deum quispiam dicat; ne humanitatem, quae suscepta est, imperfectam. Si quis dicat haec, justa adversus hunc ira suscipiatur; si vero in his quae tu confiteris distantiam affert, quid non ad eum dicis: Si locutio fratrem meum offendit, non eam proferam in aeternum. Quod si [ Baluz. add. ego] alicui ad pacis consilium minus idoneus videor, audite ad vos Paulum clamantem: Quae didicistis, et audistis, et accepistis, et vidistis in me, haec agite, et Deus pacis erit vobiscum (Philipp. IV, 9). 

SERMO XIII. Die altera, id est, Dominica dictus. 

1.
Aliis in terris sita est aliarum utilitas rerum, et quibusdam quidem in militia degere, magna videtur utilitas; quibusdam vero in foro rerum venalium convenit mercatura; item aliis optabile est arti maritimae studium commodare; nonnullis alterius cujuslibet terrestris conversationis inire negotium: pietatis autem scientia in commune omnibus hominibus, regibus scilicet et sacerdotibus, popularibus ac potentibus, utilis ac necessaria est.

2. Quae est autem scientia pietatis? Si quis velit compendio discere; parco enim, et mihi qui fessus sum, et vobis qui constipatione laboratis. Si quis ergo, ut dicebam, velit compendio discere; scientia pietatis est, de consubstantivae Trinitatis Divinitate rectam inire rationem, et fateri divinam naturam corporatum hominem assumpsisse. De his, quae frequenter dicta sunt, tamquam dicta non sint, urgetis, et circa exactionem vehementer insistitis: quoniam igitur necesse est violentiae vestrae succumbere, quae piam [ Baluz. impiam] in nobis possidet tyrannidem, iterum apud vos eadem verba repetemus. Servate igitur compendio hanc scientiam pietatis. 3. Quae est autem ista, nisi ὀρθολογία [ Baluz. om. nisi ὀρθολογία], et consubstantivae divinae Trinitatis, et assumentis hominem divinae naturae, et in virgineo utero carnis susceptae, perfectique hominis assumpti a Divinitate; dehinc perfectae Divinitatis, et perfectae humanitatis in unum Filium conjunctarum excellentior contemplatio, duarum jus naturarum in unam auctoritatem ratione divina conveniens. 4. Hinc vobis saepe diximus, quomodo Christus, nominis utriusque sit appellatio significativa, id est, humanitatis et divinae naturae. Hinc si quis dicat Christum tantummodo expresse, sciat in isto nomine utramque significari et connuncupari naturam. 5. Hinc beatus Matthaeus Evangeliorum conscriptor, cum ad generationis venisset arcanum, a neutra natura generationis fecit narrationem, sed magis a Christi vocabulo; oportet autem expresse dicere, ut omnibus ad perspiciendum fiat facilior intellectus: Liber, inquit, generationis Jesu Christi (Matth. I, 1). Non dixit: Liber generationis Dei Verbi; neque liber generationis hominis. Si enim dixisset, liber generationis hominis, Christum nobis solum hominem demostraret. Item si diceret, Liber generationis Dei Verbi, solam nobis sine humanitate introduceret Deitatem. In Christi ergo appellatione complectitur utramque naturam, ut neutra sine altera possit intelligi. 6. Hinc et sanctae Virgini, eo quod eam Christi genitricem dicimus, nomen geminae appellationis convenienter aptamus, id est, Θεοτόκος, quod est genitrix Dei, et ἀνθρωποτόκος, id est, hominis genitrix. 7. Quoniam autem oportet, propter eos qui lucidiorem requirunt intellectum, maxime cum sint Ecclesiae filii, ut manifestiore locutione, propterea et modo eadem definitione qua prius breviter de illa beata Maria semper virgine praedicabam, etiam nunc evidentiore sermone summa voce proclamo, quoniam sancta Virgo, et Dei est, et hominis genitrix, id est Θεοτόκος et ἀνθρωποτόκος: genitrix quidem Dei, propterea quod templum, quod in ea creatum est a Spiritu sancto, unitum est Divinitati; hominis vero genitrix, propter susceptas a Divinitatis natura nostrae naturae primitias. 8. Haec sunt in compendio dogmata pietatis. Haec per omnia retinentes memoriter servate, ubique haereticorum pravam gloriam declinantes. Non quomodo apud illos Θεοτόκος detrita locutio est, ita putandum est etiam Ecclesiam dicere Θεοτόκος, quia neque cum illi Filium dicunt, et Ecclesia Filium confitetur, Filii apud utrosque par et similis intellectus est; sed apud illos quidem Filii nudum vocabulum est, non habens Patri consubstantivum aliquid; apud nos vero Filii apellatio cum causa vel re vel opere est. Sic apud illos iterum omnium Dominus Christus Deus nominatur, nominatur apud nos quoque; sed apud illos creatus, apud nos vero cum eo qui genuit increatus. 9. Non igitur ex una eademque appellatione in unum deducamur cum haereticis intellectum; sed confiteamur simul humanitatem et Divinitatem in una generatione Filii esse conjunctam; neque Deitate in carnem decidente, immutabilis est enim Divinitas, et hoc Deus Judaeis manifestans dicebat: Ego sum, ego sum, et non sum mutatus (Mal. III, 5); neque per incarnationem carne commutata; non enim pudet Deum naturae quam suscepit, non pudet possidere sibimet conregnantem; nam si puderet, non eam susciperet. Susceptam autem, propter humani generis dilectionem, habet naturam nostram Divinitatis inspoliabile vestimentum. Horum memoriam per omnia possidete in Christo, cui est gloria in saecula saeculorum</text>
      <sha1>bt903b3rw9yla646s2uezo7zprti36e</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>223911</id>
      <parentid>223910</parentid>
      <timestamp>2024-12-20T11:33:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Mizardellorsa</username>
        <id>3917</id>
      </contributor>
      <origin>223911</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="165286" sha1="q5b9x22fqyq5lqr37fn8bvrdz1m59m6" xml:space="preserve">
{{titulus2
|Scriptor= Nestorius
|OperaeTitulus=Sermones (Nestorius)
|OperaeWikiPagina=Sermones (Nestorius)
|Annus=  Saeculo V
|SubTitulus=  
|Genera=
|Editio=Migne 
|Fons=[http://www.mlat.uzh.ch/MLS/xanfang.php?tabelle=Nestorius_Marius_Mercator_cps2&amp;corpus=2&amp;allow_download=0&amp;lang=0 Corpus Corporum]
}}

'''[[Patrologia Latina/48|Migne ''Patrologia Latina'' Tomus 48]]'''

''NeMaMe.Sermon6 48 Nestorius; Marius Mercator Parisiis J. P. Migne 1846 early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin 
orthography latin''

MARII MERCATORIS SERVI CHRISTI, PRAEFATIO IN VARIOS SERMONES IMPII NESTORII DE INCARNATIONE DOMINI NOSTRI JESU CHRISTI, e Graeco versos, Cum ejusdem Nestorii et Cyrilli epistolis et capitulis a sancto Cyrillo de diversis Nestorii libris excerptis.

MARIUS MERCATOR servus Christi, lectori conservo suo parem [Baluz. et parens] in Domino fidei salutem.

Nestorii quondam episcopi Constantinopolitanae urbis nonnulla ad plebem blasphemiarum dicta vel scripta, ex Graeco in Latinum sermonem, fervore catholicae fidei incitatus, curavi transferre, a fidelibus linguae meae fratribus cognoscenda atque vitanda: in quibus verbum de verbo, in quantum fieri potuit, conatus sum translator exprimere, ne prius falsarius magis quam verus postea probarer interpres.

Da igitur veniam, pie lector, si aut minus oratio luculenta [ Baluz. add. est], aut verborum ubicumque praesumptorum novitas, aurem forte perculerit: elegi obtrectatorum linguis magis exponi, quam a veritate sensuum exprimenda; ubi omne est de falsitate periculum, longius aberrare.

Occupent igitur se ex hoc instanti [ Baluz. idem] isti nostri disertuli, ad singulas syllabas nostras scrutandas et verba rimanda: non id curo, nec magni pendo, securus quod mihi de hoc opere nullus falsarii nomen imponat.

Scio etiam, ab istis exprobranda nobis esse aliqua dicta vitiosa, quae nobis vis servandae Graecae proprietatis extorsit. Dicat hinc [ Baluz. add. de] nobis quisque quod volet, sentiat quod placet, ego sapientum judicio fretus sum, quibus absque lenocinio fucoque verborum, et scholaribus nugis, simplex veritatis semper grata est pulchritudo.

Nunc hic ejus primus impietatis in ecclesia ad populum sermo est, in quo de incarnatione Dominica male lapsus infeliciter corruit.

SERMO PRIMUS. De Incarnatione Domini nostri Jesu Christi. 

1. Doctrina pietatis est sensatorum in Ecclesia intentio; pietatis autem doctrina Providentiae cognitio est: cognoscit namque Dei providentiam, qui Deum cognoverit corporum animorumque creatorem. Quotquot igitur id nescientes adorant Deum, ignorare eos manifestum est veritatem: Deum enim confitentur se nosse, factis vero, ut scriptum est, negant (Tit. I, 16). 2. Oportet autem creatorem horum curam gerere, quos creavit: oportet dominum iis, quibus dominatur, sollicitudinem impertiri: oportet patremfamilias domus suae esse defensorem. 3. Impar est vita nostra ad hujus tanti regiminis dignitatem: fingit me [ Baluz. add. denique] in materno utero opifex Deus, et in illis matris [ Baluz. mihi] viscerum secretis conservandi me prima et summa tutela est. Nascor, et fontes lactis invenio. Incipio opus habere ciborum sectione, et cultris quibusdam, dentibus videlicet, armatus invenior. Virum ago, et vectigalis mihi efficitur creatura: deorsum namque me pascit terra, et de coelo mihi lucerna accenditur sol, flores mihi vernum tempus attribuit, affert mihi aestas spicas, hiems pluvias generat, autumnus tributum in vino dependit. 4. Quam inaequalem ex paupertate et divitiis consistentem ducimus vitam! non enim sustentari [ Baluz. subsistere] mortales aliter potuissent. Vide namque in his ipsis quanta nostri tutela sit. Facilis frumenti putredo cogit divitem timore corruptionis indigentibus vendere; mutabilis vini natura possessorem mercaturam inire damni terrore compellit. Imputribile ideo est et repugnans tempori aurum, quia retentum nihil pauperi nocet. Quae enim mala edunt [ Baluz. Quid enim me laedunt] divitiae, si aurum suum restringant, cum ea quae me pascunt, vendere divites compellantur? 5. Decem millibus donis humanum genus honoratum ultimo et finitimo Dominicae Incarnationis munere decoratum est. Quoniam enim homo divinae imago naturae est, hanc autem impulit et dejecit diabolus in corruptionem: doluit [ Baluz. add. pro sua imagine] tamquam pro propria statua rex, et corruptum renovat simulacrum, sine semine fingens de Virgine naturam, sicut et Adam, qui et ipse sine semine figuratus est, humani generis operatur restitutionem [ Baluz. suscitationem] per hominem, quoniam, inquit, per hominem mors, et per hominem resurrectio mortuorum (I Cor. XV, 12). 6. Audiant haec, qui in dispensatione Dominicae innovationis [ Baluz. incarnationis] caecati non intelligunt. neque quae loquuntur, neque de quibus affirmant (I Tim. I, 7): qui, sicut modo cognovimus, a [ Baluz. in] nobis invicem frequenter sciscitantur, an Θεοτόκος dicenda sit [ Baluz. sciscitantur. Θεοτόκος, inquit], id est, puerpera Dei, sive genitrix Dei Maria, an autem ἀνθρωποτόκος, id est, hominis genitrix. Habet matrem Deus? Ergo excusabilis gentilitas matres diis subintroducens. Paulus ergo mendax de Christi Deitate dicens, ἀπάτωρ, ἀμήτωρ, ἄνευ γενεαλογίας (Heb. VII, 3), id est, sine patre, sine matre, sine generationis narratione. 7. Non, vir optime, Maria peperit Deum. Quod enim de carne natum est, caro est; et quod de spiritu, spiritus est (Joan. III, 6). Non peperit creatura eum, qui est increabilis; non recentem de Virgine Deum Verbum genuit Pater: In principio enim erat Verbum (Joan. I, 1), sicut Joannes ait. Non peperit creatura Creatorem [ Baluz. increabilem], sed peperit hominem Deitatis instrumentum; non creavit Deum Verbum Spiritus sanctus: Quod enim ex ea natum est de Spiritu sancto est (Matth. I, 20); sed Deo Verbo templum fabricatus est, quod habitaret ex Virgine. 8. Incarnatus est quidem Deus, sed non est mortuus: sed illum in quo incarnatus est suscitavit; inclinatus est elevare quod ruerat, ipse vero non cecidit: Dominus de coelo prospexit super filios hominum (Psal. XIII, 2); nempe inclinans eum [ Baluz. reum] levare qui cecidit, tamquam ille corruerit, vituperatur. Vidit Deus naturam collapsam, eamque Deitatis potentia apprehendit elisam, et illam elisam [ Baluz. om. elisam] tenens, et manens quod erat, in altum sublevavit: exempli causa, quod dicitur, nosce. Si jacentem elevare volueris, nonne continges corpus corpore, et te ipsum illi conjungendo elisum eriges, atque ita illi conjunctus ipse manes quod eras? sic et illud incarnationis aestima sacramentum. 9. Propter utentem illud indumentum quo [ Baluz. quod] utitur colo; propter absconditum adoro [ Baluz. adorans] quod foris videtur, inseparabilis ab eo qui foris [ Baluz. oculis] paret est Deus. 10. Quomodo igitur ejus qui non dividitur, honorem [ Baluz. add. ego] et dignitatem audeam separare? Divido naturas, sed conjungo reverentiam. 11. Intende in haec quae dicuntur. Non per seipsum Deus est qui in utero figuratus est: nam si sic esset, essemus hominis vere cultores; sed quoniam in assumpto Deus est, ex illo qui assumpsit qui assumptus est, appellatus est, et [ Baluz. om. appellatus est, et] appellatur Deus. 12. Formavit Deus Dominicam incarnationem. Intremiscamus susceptricem Dei formam una ac pari qua Deum Verbum reverentia, tamquam Divinitatis vere inseparabilis simulacrum, tamquam imaginem absconditi judicis. Duplicem confiteamur, et adoremus ut: unum duplum enim naturarum unum est propter unitatem. Audi Paulum utrumque clamantem, et Deitatis Unigeniti aeternitatem, et societatis vel conjunctionis unam factam esse dignitatem: Jesus, inquit, heri et hodie, idem ipse et in saecula saeculorum. Amen (Heb. XIII, 8). 

SERMO II. De dogmate seu Θεογνώσια, id est, de conjunctione inconfusa duarum naturarum in Christo, et communione nominum, velut in Apollinaristas.

Habitum in ecclesia docet Cyrillus ( Epist. ad Acacium Melitenum ): inscriptum de dogmate ostendunt tituli excerptorum concilii Ephesini. Dogmatis nomine intelligi Θεογνωσίαν, atque adeo cognitionem humanitatis simul et Divinitatis Christi, loquitur exordium. Seriem partium non excogitatam a nobis ad arbitrium, sed veram esse facile noverit, quisquis loca unde singulae sumptae sunt inter se contulerit.

Non clamoribus probo erga me studium nostrum; sed laudo circa dogmata desiderium, et quod Deitatis et humanitatis Domini meministis.

Et post pauca: Aspicio populos multam quidem reverentiam et pietatem prudentissimam possidere; ignorantia vero Θεογνωσίας caecutire. Hoc autem non est crimen plebis; sed ut verecunde dicam, propterea quod doctores elimatius et liquidius vobis aliquid etiam de dogmatibus tempus non habuerint apponendi.

Meministis autem prorsus eorum quae saepe dixi vobis, cum duas in Christo Domino naturas distinguerem: duae sunt enim, si naturam spectes; si dignitatem, simplex. Naturarum enim auctoritas una est, propter conjunctionem; naturis quidem semper in suo ordine permanentibus, sed dignitate conjuncta, ut jam dixi, in auctoritatem unicam.

Propterea volo vos cautius favere, vel plaudere: divisio non est, neque conjunctionis, neque potentiae, neque filiationis, neque hujus, quod est Christus. In his divisio non est; in Deitate vero et humanitate divisio est. Christus, secundum quod est Christus, indivisus est; et Filius, secundum quod est Filius, indivisus est. Non enim habemus duos Christos vel duos filios; neque est apud nos primus Christus, et secundus; neque alter et alter; neque iterum alter Filius, et iterum alter Filius; sed idem ipse est duplex, non dignitate, sed natura.

Sed quemadmodum dicimus, Deum omnium opificem, et Deum Mosem: Deum enim, inquit, posui te Pharaonis (Exod. VII, 1); et Israel Filium Dei: Filius enim, inquit, primogenitus mihi Israel (Exod. IV, 22); et quemadmodum dicimus christum Saul: Non, inquit, imponam meam manum super ipsum, eo quod christus Domini sit (I Reg. XXIV, 7); similiter et Cyrum: Haec dicit, inquit, Dominus christo meo Cyro (Isai. XLV, 1); et Babylonium sanctum: Ego enim, inquit, praecipio ipsis sanctificatis, et ego duco ipsos (Isai. XIII, 3); ita dicimus Dominum, et Christum, et Deum, et Filium, et sanctum; sed communio quidem nominum similis est, dignitas vero non eadem est.

Quoties igitur sancta Scriptura dictura est, vel generationem Christi ex beata Virgine, vel mortem, nusquam Deum dicit, sed aut Christum, aut Jesum, aut Dominum; quoniam haec tria naturas indicant duas, modo hanc, modo illam, modo utramque. Est autem tale quod dico, quoties nobis generationem ex Virgine Scriptura commemorat, quid dicit? Misit Deus Filium suum (Gal. IV, 4); non dicit: Misit Deus Verbum; sed utitur eo nomine, quod naturas indicat duas. Quia enim Filius homo est et Deus, dicit: Misit Deus Filium suum factum ex muliere; ut cum audieris, factum ex muliere, statim reputes nomen positum, quod naturas indicat duas; et generationem ex beata Virgine Filii voces. Filium enim Dei peperit Virgo Χριστοτόκος: nam quoniam Filius Dei duplex est in naturis, peperit quidem Filium Dei, quia peperit hominem, qui est Filius Dei, propter conjunctum ei Filium Dei.

Quod in nativitate ex Christi genitrice Virgine divina Scriptura ponat Filii nomen, declaravimus. Audi jam et in morte, et vide sicubi tandem Dei nomen est positum, ut passibilem Deum inducamus. Cum inimici essemus, inquit, reconciliati sumus Deo per mortem Filii ejus (Rom. V, 10); non dicit, per mortem Dei Verbi.

Erat quidem Deus Verbum ante incarnationem, et Filius, et Deus cum Patre; sumpsit vero novissimis temporibus servi formam: sed cum sit et antea Filius, et ita vocetur post assumptionem, non potest vocari divisus Filius, ne duos filios constituamus; sed quia illi conjunctus est, qui erat a principio Filius, non potest secundum dignitatem filiationis divisionem suscipere. Quoad dignitatem filiationis, inquam, non quoad naturas; propterea et Deus Verbum nominatur Christus, quia habet conjunctionem cum Christo perpetuam; neque contingit ut Deus Verbum sine humanitate faciat aliquid; perducta est enim ad summam conjunctionem, non tamen ad deificationem, ut sapientes e recentioribus dogmatistis asserunt.

Ita etiam Christum secundum carnem, propter conjunctionem, quam habet cum Deo Verbo, Deum nominamus, scientes esse hominem, qui apparet. Audi utrumque Paulum praedicantem: Ex Judaeis, inquit, Christum secundum carnem, qui est supra omnes deos (Rom. IX, 5). Prius hominem confitetur, deinde, conjunctione ad Deum, dicit Deum eum qui apparet, ne quis Christianitatem hominis putet esse cultricem.

Audi etiam hoc nomen, Dominus, aliquando de humanitate Christi, aliquando de Divinitate ejus, aliquando de utraque positum. Quotiescumque manducabitis panem, et calicem bibetis, mortem Domini annuntiabitis (I Cor. XI, 26). Audi ex praecedentibus imperitiam objicientium, quod maximam esse legant hujus mysterii utilitatem, et cujus commemorationem hominibus afferat; atque audi non me hoc dicentem, sed beatum Paulum: Quotiescumque manducabitis panem hunc; non dixit, quotiescumque manducabitis Divinitatem hanc, sed quotiescumque manducabitis panem hunc. Vide de corpore Dominico illi propositum esse: Quotiescumque manducabitis panem hunc, cujus est ipsum corpus antitypum. Videamus ergo cujus mors. Quotiescumque manducabitis panem hunc, et calicem hunc bibetis, mortem Domini annuntiabitis. Audi in sequentibus apertius, donec veniat. Quis autem veniet? Videbunt Filium hominis venientem in nubibus coeli cum gloria multa (Matth. XXIV, 30). Et, quod majus est, ante apostolos propheta manifestius venientem ostendit, et clamat de Judaeis dicens: Videbunt in quem compunxerunt (Zach. XII, 10). Quid igitur illud compunctum est? Latus. Latus vero non est Dei, sed hominis.

Inconfusam igitur servemus naturarum conjunctionem; confiteamur in homine Deum; colamus divina quadam conjunctione cum Deo omnipotente adorandum hominem.

Dic de assumente quod Deus sit; adjice de assumpto quod servi forma; infer postea conjunctionis dignitatem, quod communis sit duorum auctoritas, quod eadem sit duorum dignitas; manentibusque naturis, confitere unitatem.

SERMO III. Habitus a Nestorio velut in Arianos et Macedonianos, reipsa adversus catholicos verae naturarum unionis in Christo defensores.

Ampliorem in Christum injuriam excogitantes, Spiritum sanctum a divina dissecant natura, qui ejus humanitatem figuravit in utero Virginis: Quod enim, inquit Scriptura, in ea natum est, de Spiritu sancto est (Matt. I, 20); qui secundum justitiam, quod figuratum est, reformavit: Manifestum enim, inquit, in carne, justificatum est in spiritu (I Tim. III, 16); qui eum terribilem et formidabilem daemonibus faciebat: Ego enim, inquit, in Spiritu Dei ejicio daemonia (Luc. XI, 20); qui ejus carnem templum est fabricatus: Vidi enim spiritum, inquit, descendentem tamquam columbam, et manentem super eum (Joan. I, 32); qui ei in coelum ascensionem donavit: Praecipiens enim, inquit Scriptura, Apostolis quos elegit per Spiritum sanctum, elevatus in coelum est (Act. I, 32). Hic, inquam, Spiritus, qui tam magnam gloriam donavit, esse ab his asseritur Christi servus.

Quomodo vero sit servus, qui cum Filio cooperatur et Patre? Nam si quis requirat opera Spiritus, ea inveniet nec distantia nec dissimilia operibus Patris et Filii; non quia una Deitas dividatur, sed quia divina Scriptura ea quae sunt unius virtutis, singulis substantiis dispertiat, ut Trinitatis similitudo demonstretur. Hoc considera, incipiens ab operibus suo tempore factis: Deus Verbum factum est caro, et habitavit in nobis (Joan. I, 14). Considere sibi fecit assumptum hominem Pater: Dixit enim Dominus Domino meo: Sede ad dexteram meam (Ps. CIX, 1). Ejus qui assumptus, gloriam clarificavit Spiritus: Quando enim venerit spiritus veritatis, ipse me clarificabit (Joan. XVI, 4).

Visne etiam aliam ad haec adjiciamus Trinitatis efficientiam? Habitavit Filius in corpore. Commendavit baptizatum Pater. Efformavit eum in Virgine Spiritus. Apostolos Filius elegit: Ego, inquit, elegi vos (Joan. XV, 19). Pater sanctificavit: Pater, inquit, sanctifica eos in veritate tua (Joan. XVII, 17). Spiritus effecit oratores (Act. II, 4).

Et isti quidem (Ariani), tametsi majestate paternae Deitatis Verbum Deum minorem delirent, non tamen novellum fatentur: hi autem eum etiam beatae Mariae secundum et posteriorem esse pronuntiant, et temporalem matrem opifici temporum Divinitati consignant: quin immo nec matrem Christi esse concedunt. Si enim non hominis natura, sed Deus Verbum erat, quem illa pariebat, quae peperit, nequaquam mater ejus qui natus est invenitur; quomodo enim aliqua fiet ejus mater, qui a natura genitricis est alienus? Quod si vera mater ab iis appellatur; ergo qui editus est, non Divinitatis natura est, sed homo; siquidem proprium omnis est matris consubstantivum sibi parere.

Ergo non erit mater, quae consubstantivum sibi minime peperit. Ergo, quia mater ab iis dicitur, eum qui secundum substantiam similis est genuit. Quis autem secundum substantiam ejus erit similis? Is sine dubio qui Spiritus sancti opificio exstitit: Quod enim in ea natum est, de Spiritu sancto est (Matt. I, 20); cum quo indesinenter erat Verbum Deus.

Verbum ergo Deus non est natus ex Maria, sed in illo, qui ex ea natus est, mansit. Non ex Virgine initium habuit, sed illi qui crescendo per menses paulatim compositus in utero Virginis est, inseparabiliter omni tempore sociatus est. Aliud est autem dicere: Cum illo qui natus est, manet; et aliud, illum qui cum nato manet, hunc esse cui ut nasceretur mensium opus fuisset curriculo.

Cum Nestorius in media Ecclesia profanis uteretur vocum novitatibus (quibus et Θεοτόκον, et geminam Christi nativitatem insectabatur ), vir quidam sane probus, qui adhuc inter laicos erat, sed tamen admirabilem sibi collegerat eruditionem, ferventi et religioso zelo permotus, et contentiori voce inclamans: Ipsum, inquit, ante saecula Verbum etiam secundam subiisse generationem, id est, illam secundum carnem, et ex muliere. Tumultuantibus ad ista populis, et majori ac saniori parte maximis illum laudibus attollente, ut pium et sapientem in primis, et rectorum dogmatum haud expertem, aliis nihilominus adversus illum efferatis, ipse (Nestorius) se interponit, moxque illos approbat, quos sua docendo perdiderat: caeterum in eum linguam exacuit qui ipsius dogmata non sustinuerat, et in sanctos Patres qui piam fidei definitionem nobis constituerant, atque ait:

Gaudeo vestrum aspiciens zelum: indidem enim perspicue coargui possunt, quae ab infelici homine sunt flagitiose dicta. Nam quorum duae sunt generationes, eorum duo sint filii necesse; sed Ecclesia unum agnoscit Filium ipsum Dominum Christum.

Nos autem oportet nosse id quod modo venit in recordationem concilii Nicaeni, quod nusquam ausum est dicere quia Verbum Deus natum est ex virgine Maria; ait enim: Credimus in unum Patrem omnipotentem, et in unum Dominum Jesum Christum. Attendite, quia prius cum Patres posuissent Christum, quod duarum naturarum conjunctionem demonstrat, non dixerunt, unum Deum Verbum; sed acceperunt nomen quod significaret utrumque, ut subdescendendo, cum audis mortem, nulla novitate turberis, et cum crucifixum et sepultum, tamquam Divinitate ita patiente, non vulnereris auditu.

Deinde videamus quid illi subjungunt. Credimus et in unum Dominum Jesum Christum, unigenitum Patri, qui propter nos descendit, et incarnatus est de Spiritu sancto. Non dixerunt quia natus est de Spiritu sancto. Vide quemadmodum interpretentur subdescendendo, quia dixerunt hominem factum. Deum, inquiunt, dicimus incarnatum, non mutabilitatem in carnem suscipiente divina natura, sed inhabitationem, quam gessit in homine, demonstrantes.

Et post aliquanta: Hoc retinete, quoniam praetermittentes dicere: Credimus in Deum Verbum Filium ejus unigenitum, dixerunt: Credimus in unum Dominum Jesum Christum, consubstantivum Patri, Deum verum de Deo vero, per quem omnia facta, qui propter nos homines et nostram salutem descendit, atque incarnatus est de Spiritu sancto, ex Maria virgine, et homo factus est. Nusquam dixerunt, natus est. Cur, putamus? Ut non duas nativitates introducerent Divinitatis.

Et post aliquanta: sic enim Scriptura dicit: Misit Deus Filium suum factum ex muliere, factum sub lege (Gal. IV, 4). Hic quidem duas demonstrat naturas. Quod autem tantum circa hominem contingit, narrat. Exige certe a contentioso quis sub lege sit factus. Verbum Deus? nequaquam.

Quid igitur dicebamus? Ne timeas accipere Mariam conjugem tuam; quod enim natum est (sive natum, sive factum dixerimus, sensui nihil nocet), quod enim in ea natum est, ex Spiritu sancto est (Matt. X, 20). Si dixerimus, quod Deus Verbum natum est in utero (est enim aliud simul esse cum nascente, aliud nasci), quod enim, inquit, in ea natum est, ex Spiritu sancto est, hoc est, Spiritus sanctus creavit id quod est in ea. Viderunt igitur Patres, utpote scientes sanctarum Scripturarum, quod si eum qui incarnatus est natum dixerimus, invenietur Deus Verbum Filius Spiritus sancti, aut duos Patres habens. Si vero factum dixerimus, invenietur Deus Verbum creatura Spiritus sancti. Fugientes igitur generationis dictionem, dixerunt ita: Qui descendit propter nostram salutem et incarnatus est. Quid est, incarnatus? non conversus a Divinitate in carnem.

In eo quod dixerunt, incarnatus ex Spiritu sancto, secuti sunt evangelistam: nam cum evangelista venisset ad ἐνανθρώπησιν, fugit generationem de Verbo dicere, et dixit incarnationem. Audi: Et Verbum caro factum est (Joan. I, 14); non dixit: Verbum per carnem factum. Ubi enim aut apostoli aut evangelistae Filii faciunt mentionem, dicunt natum ex muliere. Adverte, quaeso, ubi dicunt nomen Filii, id quod natum est, ex muliere natum dicunt. Ubi vero Verbi faciunt mentionem, nemo audet dicere generationem per humanitatem. Audi beatum Joannem evangelistam, cum venisset ad Verbum et ἐνανθρώπησιν ejus. Audi quid dicat: Verbum caro factum est; hoc est, assumpsit carnem; et habitavit in nobis; hoc est, nostram induit naturam. Et vidimus gloriam ipsius Filii; non dixit: Vidimus generationem Verbi.

Et post aliquanta: Quoniam vero si dixissent: Credimus in unum Deum Verbum, futurum erat ut mors divinae naturae tribueretur; ideo nomen accipiunt commune, nempe Jesus Christus, ut et mortuum illum significarent, et illum non mortuum. Itaque perinde ac si quis dicat, ille homo est mortuus, quamvis anima sit immortalis; tamen quia nomen dixit quod significat duas naturas, et corpus quod moritur, et animam immortalem, ideo nihil est periculi in ea voce; utrumque enim vocatur homo, et corpus, et anima. Ita igitur etiam magnus ille chorus de Christo dixit.

Symbolum Nicaenum, quod et Constantinopolitanum.
Credimus in unum Deum, Patrem omnipotentem, omnium visibilium et invisibilium creatorem.

Et in unum Dominum Jesum Christum, Filium Dei unigenitum, natum ex Patre, hoc est, ex Patris substantia, Deum de Deo, lumen de lumine, Deum verum de Deo vero, genitum non factum, consubstantialem Patri: per quem omnia facta sunt, et quae in coelo, et quae in terra.

Qui propter nos homines, et propter nostram salutem descendit, et incarnatus est, et homo factus est, et passus est, et tertia die resurrexit; ascendit ad coelos, venturus judicare vivos et mortuos.

Et in Spiritum sanctum.

Qui autem dicunt: Erat aliquando cum non esset, et priusquam nasceretur, non erat: vel quod ex non existentibus, aut ex alia substantia, vel essentia sit: aut qui Filium Dei mutationi, aut alterationi obnoxium asserunt; hos catholica et apostolica anathematizat Ecclesia.

Symbolum Antiochenum.

Credo in unum et solum verum Deum, Patrem omnipotentem, creatorem omnium visibilium et invisibilium creaturarum.

Et in Dominum nostrum Jesum Christum, Filium ejus unigenitum, et primogenitum totius creaturae, ex eo natum ante omnia saecula, et non factum, Deum verum ex Deo vero, ὁμοούσιον Patri, per quem et saecula compaginata sunt, et omnia facta.

Qui propter nos venit, et natus est ex Maria virgine, et crucifixus sub Pontio Pilato, et sepultus, et tertia die resurrexit secundum Scripturas, et in coelos ascendit, et iterum veniet judicare vivos et mortuos.

EPISTOLA MARII MERCATORIS De discrimine inter haeresim Nestorii, et dogmata Pauli Samosateni, Ebionis, Photini atque Marcelli.
Marius Mercator, servus Christi, lectori conservo salutem. 1. Samosateni Pauli atque Nestorii est ista non minus impia quam vana doctrina.

Nestorius circa [ Baluz. quidem] Verbum Dei, non quidem ut Paulus sentit, qui non substantivum, sed prolatitium potentiae Dei efficax Verbum esse definit: non confitetur tamen idem Nestorius de Verbo substantivo, ipsum Filium Dei naturaliter esse; sed dicit, argute quidem, quia nonexpresse, ab aeternitate Filium non esse, sed Verbum tantum, quod in substantia Patris manens, Deus sit consubstantialis, quem Graeci ὁμοούσιον dicunt; Filium vero illum esse et dici debere asserit, qui ex Maria sit natus.

2. Atque ita dividit aeternum a temporali; illi quidem Deo et Dei Verbo quae majestatis sunt, huic vero alteri quae humanae infirmitatis sunt, deputans: propter individuam autem atque inseparabilem connexionem dignum fuisse habitum nuncupatione Filii Dei, quippe [ Baluz. om. quippe] qui hoc ipsum pro meritis, et ex adoptione habeat, non ex natura. 3. Verum cum ei a catholicis objicitur, cur per hunc sensum duos [ Baluz. add. Jesus] Christos et duos Filios sentiat, pro se ipse ita respondet: Ego, inquit, unum Christum definio, qui a chrismate unctus sit dicendus; unum hunc ipsum esse Filium Dei, quia [Baluz. qui ], ut superius dictum est, indivisibili societate Deo Verbo conjunctus est; nonnumquam [Baluz. add. sane] propter hanc ipsam inseparabilem conjunctionem, vel connexionem, etiam Verbum illud iisdem cognominibus connuncupari, quae ab ejus natura sunt penitus aliena; ex merito tandem hunc Jesum Christum singularis nativitatis, et incomparabilis vitae, dignum fuisse habitum, tamquam templum, tota plenitudine divinitatis, atque ab hoc Deo et Dei Verbo inhabitari. 4. In eo igitur Paulo Samosateno conjungitur, in quo habitatorem et habitaculum pro meritis separat, dividens quod unicuique eorum sit proprium, ex diversitate naturae; quod quidem illis ambobus cum Ebione, et Photino, et Galata Marcello commune est. 5. In eo vero, quod [ Baluz. In id quod vero] substantiale Verbum Dei confitetur, et esse ab aeterno cum Patre Deum asserit, a memoratis recte dissentit, et fidei rectae conjungitur. 6. Sed quod iterum idem Verbum Deum naturaliter Dei Patris non esse Filium dicit, sed Verbum tantum, ut superius exposuimus, et in Christo Domino [ Baluz. nihilominus] dividit merita uniuscujusque substantiae, impietatis magnum crimen incurrit, et hinc tamquam alienus et extorris ab ecclesiastica fide jure damnatus est. HOMILIA PROCLI, episcopi Cyzici, habita sedente Nestorio in magna ecclesia Constantinopolis, in incarnationem Domini nostri Jesu Christi, quod Deipara sit beata virgo Maria, et ex ea natus, neque Deus tantum, neque purus homo, sed Emmanuel, inconfuse et incommutabiliter Deus et homo.
Interprete, ut videtur, Mario Mercatore. 1. Virginalis hodie solemnitas linguam nostram, fratres, in praeconium vocat, et praesens festivitas his, qui convenerunt, quasi provisor utilitatis efficitur, et valde competenter. Castitatis enim habet materiam, et feminei gloriam sexus, propter eam quae in tempore mater est, et semper virgo.

2. Ecce enim et terra et mare munera Virgini offerunt: illud quidem fluctibus dorsum suum tranquille substernens; haec autem gradientium sine impedimento dirigens vestigia. Gaudeat natura, mulieres honorentur, choros ducat humanitas, glorificentur virgines: Ubi enim abundavit peccatum, superabundavit gratia (Rom. V, 20). Convocavit nos beata Maria, immaculatum virginitatis vas, rationalis secundi Adam paradisus, opificium unitionis naturarum, solemnitas salubris commutationis, rubus quem divini partus ignis non combussit, vere levis nubes, quae eum, qui supra cherubim est, cum corpore portavit. O coelestis imbris purissimum vellus, ex quo pastor ove indutus est! 3. Maria mater et ancilla, Virgo et coelum, solus Dei ad homines pons, terribilis dispensationis tela, in qua ineffabilis incarnationis texta est tunica, cujus operis supertextor Spiritus sanctus est; textrix, ex altissimis obumbrans virtus; vestis autem, antiquum Adam indumentum; flocci, ex Virgine immaculata caro; radius, immensurabilis induentis gratia; artifex, quod per obedientiam insiluit Verbum. Quis vidit, quis audivit, quia vulvam Deus incircumscriptus habitavit, et quem coelum non caperet, venter Virginis cepit. 4. Natus est ex muliere Deus, sed non nudus; et natus est homo, sed non purus; et qui natus est veteris peccati portam, portam salutis ostendit: ubi enim serpens per inobedientiam venenum effudit, ibi Verbum per obedientiam ingrediens templum vivifice plasmavit. Unde primus peccati discipulus Cain emersit, inde generis nostri liberator Christus sine semine pullulavit. 5. Non erubuit amator hominum muliebres partus, vitae enim erat negotiatio quae agebatur. Non coinquinatus est habitans viscera, quae ipse sine contumelia condiderat. Si non virgo mansit mater, purus est homo qui natus est, et non exstitit mirabilis partus; si autem et post partum virgo permansit, ille ineffabiliter ex ea natus est, qui sine prohibitione januis clausis ingressus est, cujus conjunctionem naturarum agnoscens Thomas, exclamavit dicens: Dominus meus et Deus meus (Joan. XX, 28). 6. Non erubescas, o homo, partum, ipse enim nobis factus est occasio salutis. Si non ex muliere nasceretur, nequaquam moreretur; si non moreretur, nequaquam per mortem destrueret eum qui habet mortis imperium (Hebr. II, 14), id est, diabolum. Non est injuria architecto manere in his quae ipse aedificavit; non coinquinat figulum lutum renovantem, quod plasmaverat: sic non coinquinat incontaminabilem ex Virginis ventre procedere; quam enim dum plasmaret, non coinquinatus est, per eam transiens non pollutus est. 7. O utere, in quo communis libertatis cautio composita est! O venter; in quo contra mortem fabricata sunt arma! O area, in qua naturae agricola Christus, sicut spica, sine semine pullulavit! O templum, in quo Deus factus est sacerdos, non naturam commutans, sed eum, qui secundum ordinem est Melchisedech, propter miserationem indutus est! 8. Verbum caro factum est (Joan. I, 14), etsi Judaei non credunt partum. Deus hominis formam indutus est, etsi pagani detrahunt miraculo: propter hoc enim et Judaeis scandalum, et gentibus stultitia (I Cor. I, 23) est mysterium, quia ultra rationem est miraculum. Si non Verbum habitasset in utero, nequaquam caro sederet super thronum. Si Deo injuria fuisset in vulvam ingredi, et angelis injuria esset hominibus ministrare. 9. Qui est secundum naturam, utpote Deus, ἀπαθὴς, propter misericordiam factus est πολυπαθής. Non ex provectu factus est Deus Christus, absit, sed propter miserationem, quemadmodum credimus, factus est homo. Non hominem deificatum praedicamus, sed Deum incarnatum confitemur. Propriam ancillam conscripsit matrem. Qui secundum essentiam sine matre est, est secundum dispensationem sine patre: nam quomodo ipse, secundum Paulum, sine patre et sine matre est (Hebr. VII, 3)? Si purus homo est, non est sine matre; si nudus Deus est, non est sine patre: nunc autem idem ipse est, sine matre quidem ut plasmator; sine patre autem, ut plasmatus. 10. Erubesce vel appellationem archangeli, o homo; qui Mariam evangelizavit, Gabriel dicitur. Quid autem interpretatur Gabriel? Deus et homo. Praecessit appellatio, ut crederetur dispensatio. 11. Disce causam praesentiae, et glorifica incarnati virtutem. Multum debebat genus humanum, et deficiebat ad debitum. Per Adam omne peccatum conscripsimus, et servos nos retinebat diabolus: instrumenta nostra proferebat, pro chartis utens multa patiente corpore: stabat malus passionum falsarius concutiens contra nos debitum, et postulans judicium. Erat igitur necessarium alterum e duobus, aut importari ex judicio mortem, quia omnes peccaverunt; aut talem dari in compensationem, qui totius repetitionis justificatio existeret. Et homo quidem salvare non poterat, subjacebat enim debito: angelus redimere non valebat, deficiebat enim in pretio liberationis; eum qui sine peccato erat pro peccatoribus mori oportebat: ipsa enim haec et sola relicta est mali solutio. 12. Quid ergo? Ipse qui ex nihilo universam naturam ut esset adduxerat, qui in nullo bonitatis dono deficiebat, adinvenit, et adjudicatis morti vitam certissimam, et morti solutionem decentissimam: fit enim homo, sicut novit ipse (sermo enim interpretari miraculum non potest), et eo moritur, quod homo factus est; et eo liberat, quod prius exstiterat, secundum Paulum dicentem: In quo habemus redemptionem, per sanguinem ejus remissionem peccatorum (Eph. I, 7). 13. O stupenda res! aliis negotiatus est immortalitatem, ipse enim erat immortalis; talis enim alter secundum dispensationem, nec erat, nec factus est, nec est, nec erit, solus est qui ex Virgine natus est Deus et homo, non solum, quae contraponi ad appretiationem possit, habens dignitatem ad multitudinem reorum, sed omnibus sententiis supereminentem. In hoc quidem quod Filius erat, id quod incommutabilis est ad Patrem conservans; in hoc autem quod conditor, id quod virtutis est indeficienter habens; in hoc quod amans misereri, ea quae compassionis sunt sine ulla publicans collatione; in id denique quod sacerdos est, id quod ad repraesentationem erat idoneum offerens: quorum nihil simile inveniet quis, aut vicinum aliquando in aliquo. 14. Attende enim ejus in homines amorem. Voluntarie adjudicatus morti, eam, quae contra crucifigentes erat, dissolvit mortem, et convertit perimentium se iniquitatem in iniquorum salutem. 15. Hominis igitur puri salvare non erat, etenim ipse etiam indigebat salvatore, secundum Paulum dicentem: Omnes enim peccaverunt, et egent gloria Dei (Rom. III, 28). Quia vero peccatum diabolo reum tradebat hominem, diabolus traditum in mortem agebat: in magno periculo ea quae circa nos sunt, erant, impossibilisque erat solutio mortis. 16. Qui missi sunt medici, accusabant; quid igitur? Cum viderent prophetae ultra humanam artem vulnus esse, ad coelestem medicum clamabant: et hic quidem dicebat: Domine, inclina coelos tuos, et descende (Ps. CXLIII, 5). Alius: Sana me, Domine, et sanabor (Jer. XVII, 14). Alius clamabat: Excita potentiam tuam, et veni, ut liberes nos (Ps. LXXIX, 3). Alius dicebat: Heu me! anima mea, quia periit misericors a terra. Alius dicebat: Si vere Deus habitavit cum hominibus. Alter: Cito apprehendat nos misericordia tua, Domine. Item alter: Deus, in adjutorium meum intende, Domine, ad adjuvandum me festina (Ps. LXIX, 2). Alter: Qui venturus est veniet, et non tardabit (Habac. II, 3). Alius: Erravi sicut ovis quae perierat; require servum tuum (Ps. CXVIII, 176). 17. Non despexit igitur humanae naturae oppressionem, qui natura exstat rex et Deus; sed venit qui semper aderat, et exsolvit redemptionem proprium sanguinem, et dedit pro genere humano compensationem morti, quod ex Virgine indutus est corpus, et redemit mundum ex maledicto legis; unde clamat Paulus: Christus nos redemit de maledicto legis (Gal. III, 13). 18. Qui igitur redemit nos, non purus homo, o Judaee: hominum enim natura peccato serviebat; sed nec Deus nudus, corpus enim habebat, o Manichaee, nisi enim me indutus esset, me non salvasset; sed qui in utero Virginis sententiam tulerat, indutus est reum, et ibi terribilis facta est commutatio: dans enim Spiritum accepit carnem, idem ipse cum Virgine et ex Virgine; et Spiritus quidem obumbravit eam, ipse vero ex ea caro factus est. 19. Si alter Christus et alter Deus Verbum, non jam trinitas, sed quaternitas erit. Non disrumpas dispensationis tunicam, quae desuper contexta est, non sis discipulus Arii; impie ille essentiam dividit, tu unitatem ne partiaris, ut non dividaris a Deo. 20. Dic age, quis apparuit in tenebris et in umbra mortis sedentibus (Luc. I, 79)? Homo? Et quomodo, si in tenebris degebat, secundum Paulum dicentem: Qui eripuit nos ex potestate tenebrarum (Col. I, 13); et iterum: Eratis enim aliquando tenebrae (Ephes. V, 8). Quis ergo illuxit? David te doceat dicens: Deus Dominus, et illuxit nobis (Ps. CXVII, 27); convenerunt naturae, et inconfusa permansit unitas. 21. Venit salvare, sed oportebat et pati: quomodo ergo poterant utraque fieri? Homo purus salvare non valebat, Deus nudus pati non poterat, ipse existens Deus natura, factus est homo, et eo quod quidem erat salvavit; eo autem quod factus est, pertulit. 22. Propterea quando vidit Ecclesia coronasse eum spinis Synagogam, deplorans praesumptionem dicebat: Filiae Jerusalem, exite et videte coronam, qua coronavit eum mater sua (Cant. III, 11); ipse enim ex spinis coronam portavit, ut spinarum sententiam dissolveret; ipse in sinu Patris et in ventre Virginis, inter ulnas matris et super pennas ventorum: sursum ab angelis adorabatur, et deorsum cum telonibus recumbebat: Seraphim non prospiciebant prae reverentia, et Pilatus interrogabat: servus percutiebat, et creatura tenebatur: in cruce figebatur, et thronus gloriae nudus non erat: in sepulcro jacebat, et coelum extendebat, sicut pellem: inter mortuos reputabatur, et infernum spoliabat: deorsum quasi seductor calumniabatur, et sursum a sanctis glorificabatur. O stupendum mysterium! 23. Video miracula, et praedico deitatem: aspicio passiones, et non abnego humanitatem; sed Emmanuel naturae quidem portas aperuit, ut homo; virginale autem claustrum non disrupit, ut Deus; sed sic ex vulva egressus est, quomodo per auditum ingressus est. Sic natus est, quomodo conceptus; impatibiliter introiit, incorruptibiliter egressus est secundum prophetam Ezechiel dicentem: Convertit me Dominus ad viam portae sanctuarii exteriorem, quae attendit ad Orientem, et haec clausa erat. Et dixit Dominus ad me: Fili hominis, porta ista clausa erit, et non aperietur: nullus transibit per eam, sed solus Dominus Deus ingredietur, et erit clausa (Ezech. XLIV, 1). 24. Ecce approbatio manifesta sanctae genitricis Dei Mariae, dissolvatur deinceps omnis contradictio, et sanctarum Scripturarum illuminemur doctrina, ut coelorum regnum obtineamus in Christo Jesu Domino nostro, ipsi gloria in saecula saeculorum. Amen. 

SERMO IV. De incarnatione. Qui primus atque extemporalis adversus Procli orationem panegyricam in Virginem Θεοτόκον. 1. Amatores Christi populos plausus his conferre, qui pro beata Maria impendunt sermonis officium, non est mirandum: hoc ipsum enim quod templum facta est [ Baluz. ad. illius] Dominicae carnis, excedit omne quod est laude dignissimum. Sed in illud vestra amabilitas debet intendere, ne cum plusquam oportet aut decet [ Baluz. debet] circa illius beatae honorem laudemque versamur, dignitatem Dei Verbi confundere videamur, bis eum faciendo generatum.
Et ut rem intelligatis, simpliciore sermone fungamur, utamurque eloquio omnibus ad capiendum facillimo, ne auditorum quod dicitur excedat auditum.

2. Qui Deum simpliciter dicit de Maria natum, primo omnium nobilitatem gentibus prostituit dogmatis, atque exponens in medium, vituperandum id ridendumque proponit; statim enim paganus cum reprehensione accipiens, quia de Maria Deus est natus, inferet adversus Christianum: necessario enim qui dicit simpliciter [ Baluz. similiter] de Maria natum Deum, et non illum qui natus est [ Baluz. om. qui natus est], conjunctione duarum naturarum, divinae scilicet et humanae, Deum [ Baluz. om. Deum] esse reputaverit, audiet: Ego natum et mortuum Deum et sepultum adorare non queo. Liquida autem divisio dogmatis ista est: Qui natus est, et per partes incrementorum temporibus eguit, et mensibus legitimis portatus in ventre est, hic humanam habet naturam, sed Deo sane conjunctam. 3. Aliud est autem dicere quia nato de Maria conjunctus erat Deus ille qui est Verbum Patris, quod est liquidissimum ac firmum atque irreprehensibile gentilibus; et aliud, quia ipsa Divinitas indiguit nativitate in mensibus decurrente: Verbum enim Deus temporum est opifex, non in tempore fabricatus. 4. Divisionem igitur super hoc praecedentis magistri valde sum admiratus dicentis (Parte 3): Qui ex muliere natus est, nec Deus nudus, nec purus homo; quia neque Deum oportet dicere nude et utcumque generatum: nemo enim qui se est antiquior generat; nec iterum humanitatem nudam esse profitendum est, sed humanitatem conjunctam Deo esse generatam. 5. In illud attractos vos esse volo, qui estis intenti examinatores religionis (hanc enim et de vobis, quam de Antiochenis, habeo opinionem), in illud ergo, ut dicebam, attractos vos esse volo, quia Deus pontifex factus est, ferre non possum; si enim Deus opifex et pontifex est, cujus a pontificibus legatio exhibenda est? 6. Haec ad vestram dilectionem sermocinatus sum, et dicerem plura, nisi hoc subintrasset animum meum, quod Ecclesiae doctoribus videor contraria disputare.
Volo igitur vos perspicaces esse in examinandis dogmatibus, et neque susceptam humanitatem a Deo Verbo confundere, neque hominem nudum eum qui natus est dicere; sed nec Deum Verbum contemperatum, vel commixtum propriam amisisse essentiam.

7. Propterea enim, discipulis in stupore constitutis, tempore quo sublevatur in coelum, et apud se, quantum arbitrandum est, hoc reputantibus: putasne resoluta est humana natura? putasne in coelis in eadem essentia permanet? Et eis de hac visione stupentibus advenientes angeli dicebant: Hic Jesus qui videtur, hic qui mensium incrementis indiguit, hic qui mortuus est, hic qui crucem pertulit, sic veniet quemadmodum vidistis eum ascendentem in coelum (Act. I, 11). Et iterum beatus Paulus in Actibus apostolorum: In viro, inquit, in quo decrevit Deus judicare orbem terrae, fidem praestans omnibus, suscitans eum a mortuis (Ibid. XVII, 31). Numquid Verbum Deus surrexit a mortuis? Si autem vivificator mortificatus est, quis erit qui conferat vitam? 8. Praeter hoc et Arianis hinc valde reprehensibiles sumus; si enim utcumque natum [ Baluz. om. natum] Deum Verbum et simpliciter nominemus, vide ex hoc quid conficiatur. Dicis simpliciter: Deus est qui natus est de Maria, statim haereticus infert reprehendens: Ergo immerito nos arguitis, filium minorem Patre et creatum dicentes; quoniam apud vos etiam hoc in confessione est, inquiens Verbum Deum esse qui natus est de Maria. 9. Audi quae idem Deus Verbum de se ipse testatur: Euntes renuntiate fratribus meis: Vado ad Patrem meum et Patrem vestrum, Deum meum et Deum vestrum (Joan. XX, 17). Sed cum hoc diceret, qui natus est de beata Maria, humanitate quidem nobis consubstantialis erat; in eo autem quod conjunctus Deo, [ Baluz. ad. a] nostra erat longe, quia Deus, substantia melior. 10. Tunc illorum blasphemia liberaberis: et facile ac breviter sacramentum religionis edices hoc modo: Alius quidem Deus Verbum est, qui erat in templo, quod operatus est Spiritus, et aliud templum praeter habitantem Deum. Templi est morte dissolvi; inhabitantis autem templum, id ut resuscitet proprium est. Non hic meus sermo, sed vox est Domini: Solvite templum, inquit, hoc, et in triduo suscitabo illud (Joan. II, 19). 11. Conjunctionis igitur confiteamur unitatem [ Baluz. dignitatem], naturas autem et substantias duplices, alioquin invenietur Verbum [ Baluz. add. Deus] esse sancti Spiritus creatura: quid enim ait evangelista? Quod in ea natum est, de Spiritu sancto est (Matth. I, 20). Quod si Verbum Deus nudus ac solus erat, qui natus est [ Baluz. ad. creatus est], nec, quod dicit evangelista, Spiritus creavit illius templum in beata Maria, invenietur Deus Verbum sancti Spiritus opificium. 12. Fugiamus itaque hujus confusionis errorem: Dominum nostrum Christum, secundum naturam, duplicem dicamus; secundum quod est Filius, unum. 13. Ego autem quibusdam mihi et illud renuntiantibus, cum laetitia saepius risi, quoniam, inquiunt, episcopus, quae Photini sunt, sapit, nescientes neque quae loquuntur, neque de quibus affirmant (I Tim. I, 7); hoc enim quod a me dicitur, Photini [ Baluz. add. dogmatis] eversio invenitur. Photini enim sensus a partu Mariae Verbo Deo dat principium, me dicente Verbum Deum semper existere ante saecula. 14. Ad illos mihi quidem proverbialis sermo sufficiat: Noli respondere imprudenti secundum imprudentiam ejus (Prov. XXVI, 4). Vos autem volo perspicaces examinatores dogmatum, neque plausibus uti, neque attrahi sermonis illecebra, neque dogmatum aliquid, examinatamque rationem novitatis praesumptionem putare, sed veritatis eam magis gloriam judicare. 

SERMO V. De Deo nato et Virgine Θεοτόκω, qui secundus adversus Proclum. 

1. Saepe illos rogavi, qui Θεοτόκον defendunt: Num Deitatem dicitis ex sancta Virgine natam? Ad haec verba illico resiliunt: Ecquis, inquiunt, tanto blasphemiae morbo laborat, ut quae templum genuit, Spiritus sancti opera, in ea Deum ipsum creatum dicat? Deinde cum ad haec subjicio: Quid igitur absurde dicitur a nobis, cum vocem hanc efferre quidem suademus, sed ad commune duabus naturis significatum pergere? Tum vero putant blasphemum esse, quod dicimus: Aut aperte confitere Divinitatem ex beata Maria genitam; aut, si ut blasphemam fugis hanc vocem, cur qui eadem atque ego dicis, te haud dicere simulas? 2. Si fide simplici Deiparam proferres, nulla esset apud me dictionis invidia verbi sensum exquirentem; sed quia video te, praetextu erga beatam Mariam honoris, haereticorum confirmare blasphemiam, ideo dictionis prolationem caute praemunio, cum periculum in ea dictione latens suspectum habeam. 3. Id ut clarius dicam, et ut ab hominibus percipi facilius possit, qui Arium sectati sunt, et Eunomium, et Apollinarium, et omnium hujusmodi familiae hominum chori, studuerunt Θεοτόκου appellationem invehere, ut facta mixtione, duabusque naturis minime distinctis, nihil ex his quae viliora sunt de humanitate dictum acciperetur; ac locus illis jam adversus ipsam Divinitatem pateret, tamquam omnia de uno dicerentur, non ratione dignitatis ex ipsa conjunctione consequentis, sed ipsius ratione naturae. Unus est namque Christus, et unus Dominus; sed in Christo, inunigenito, inquam, Filio, et Christi nomen et Filii, nunc de divinitate, nunc de humanitate divinitateque dicitur. 4. Dixi jam saepius: Si quis inter vos simplicior, sive inter quoscumque alios, voce hac Θεότοκος gaudet, apud me nulla est de voce invidia, tantum ne Virginem faciat deam. 5. Si Deus est Christus, inquiunt, et Christus ex beata Maria est ortus, cur Virgo non est Dei genitrix? Nihil occulto, quod ab illis objicitur. Nam veritatis amator omnia quae a falsitate dici possunt accepta sibi objicit. Formatur in utero infans, sed quoad figuram acceperit, nondum habet animam: at ubi figuratus fuerit, jam anima informatur a Deo. Ut igitur mulier corpus parit, sed Deus animam tribuit; neque ideo mulier dicetur animae genitrix, quia peperit animatum, sed potius hominis genitrix: sic quoque beata Virgo, etsi peperit hominem, simul cum illo pertranseunte Dei Verbo, non ideo est Dei genitrix: non enim Verbi Divinitas a beata Virgine initium cepit, sed erat natura Deus. 6. De beato Joanne Baptista praedicatur a sanctis angelis, implendum esse infantem Spiritu sancto, adhuc ex utero matris suae (Luc. I, 15); atque ita beatus Joannes Baptista Spiritum sanctum habens editus est. Quid igitur? Appellabisne ipsam Elisabeth Spiritus genitricem? Huc animum referte, ac si qui in vobis fuerint qui ad ea quae dicuntur, tamquam ad inaudita et insolita, moveantur, veniam date illorum imperitiae. 7. Audi etiam aliud ipsorum testimonium, si enim cognovissent, numquam Dominum gloriae crucifixissent. Ecce Dominum gloriae dicit. Non sic appellat humanitatem, sed Divinitatem; hoc autem est hominum summam illam copulationem distrahentium: cum enim dicis hunc non esse Dominum, illum esse, tu nudum hominem facis Christum. Quid ergo sub ecclesiastica persona dicis, haeretice? Dominusne est etiam ipse homo, an secus? Siquidem Dominus, communicant inter se quae dicuntur. Sin minus, noli tu, cum nudum ac simplicem hominem Christum facias, mihi hoc probrum impingere. Audiamus beatum Paulum aperte clamantem quisnam sit ille crucifixus. Audi igitur apertissime ejus vocem: Etenim crucifixus est ex infirmitate, sed vivit ex virtute Dei. Si crucifixus est ex infirmitate, quis infirmatus est, haeretice? Illene Deus Verbum? 8. Vide quid accidat, haeretice. Non invideo nomen Virgini Χριστοτόκῳ: fateor enim reverendam esse eam quae conceperit Deum; per quam transierit Dominus omnium; per quam justitiae sol illuxerit: Deus enim erat Verbum, et cum homine conjunctum, et in eo habitans; sed porro suspicor plausum. Quomodo hoc, quod dixi, transierit, intellexistis? Non dixi, pertransiit, pro eo quod est genitus: non enim ita facile meae sententiae obliviscor. Transiisse Deum per Virginem Χριστοτόκον, a Scriptura perdoctus sum; natum, non edoctus sum. 9. Nusquam divina Scriptura Deum ex Virgine Χριστοτόκῳ asserit natum; sed Jesum Christum, Filium, Dominum. Haec omnes confiteamur: quae enim docuit divina Scriptura, qui non statim accipit, miser est. Surge, accipe puerum et matrem ejus (Matth. II, 13). Haec angelorum vox est, immo tua. Fortasse generationem ipsius noverat archangelus. Surge, et accipe puerum et matrem ejus; non dixit: Surge et accipe Deum et matrem ejus. 

SERMO VI. De dictis Epistolae Apostoli ad Hebraeos: Considerate apostolum et pontificem confessionis nostrae Jesum, etc. (Hebr. III, 1). 

1. Apostoli nomen in Christo audientes, Deum Verbum male intelligunt apostolum esse. Legentes item pontificis vocabulum, Deum esse imaginantur pontificem, mira dementia. Quis enim apostoli officium audiens, non statim videat hominem demonstrari? Quis summi sacerdotis nomen audiens, Divinitatis naturam ad sacerdotis ministerium vocet? 2. Si enim Deus pontifex est, quis erit qui officio ejus debeat coli? Si Deus oblaturus est sacrificia tamquam pontifex, nullus erit cui offerantur Deus. Quid enim dignum jam Divinitate est, si tamquam inferior offerat sacrificia superiori? 3. Unde igitur eis Deus appellandus pontifex visus est, qui sacrificio, secundum sacerdotii ritum, ad profectum suum omnino non indiget? perpetuus quippe possessor est Divinitatis. Ex hominibus nempe electus, atque susceptus pontifex, pro hominibus constituitur apud Deum (Hebr. V, 1). 4. Non angelos apprehendit, sed semen Abrahae apprehendit (Hebr. II, 16). Numquid semen Abrahae es ipsa Divinitas? Audi consequentem etiam vocem: Unde debuit per omnia fratribus similis fieri (Ibid., 17). Numquid Divinitati? Quos enim Deus Verbum habere potuit fratres similes sui? 5. Respice etiam illud, quod his dictis adjungitur: Ut misericors fieret et fidelis pontifex ad Deum; in eo enim, in quo passus est et ipse tentatus, potest et his, qui tentantur, auxilium ferre (Ibid., 18). Qui igitur passus est, ille est pontifex misericors; patibile autem templum est, non hic qui vivificator est Deus. 6. Semen Abrahae is est qui heri et hodie, secundum Pauli apostoli vocem (Hebr. XIII, 8); non ille qui dixit: Antequam Abraham esset, ego sum (Joan. VIII, 58). Similis hic fratribus per omnia (Hebr. II, 17); qui humanae animae corporisque suscepit fraternitatem, non ille qui dixit: Qui me videt, videt et Patrem meum (Joan. XIV, 9). 7. Missus est autem ille, nobis consubstantialis, et unctus, et praedicans captivis remissionem, et caecis visum: Spiritus enim Domini super me, propter quod unxit me; pauperibus evangelizare misit me, sanare contritos corde, praedicare captivis remissionem, et caecis visum (Isai. LXI, 1). 8. Cum porro de Christo diceret quod missus esset denuntiare captivis remissionem; Apostolus addidit hoc etiam, et dixit: Hic qui fidelis Deo factus est pontifex (Hebr. II, 17). Factus est enim hic, non perpetuo antea fuerat. Hic paulatim in pontificis profecit, haeretice, dignitatem. Audi vocem tibi hoc evidentius declamantem: Qui in diebus, inquit, carnis suae preces supplicationesque ad eum qui posset salvum a morte facere, cum clamore valido et lacrymis offerens, exauditus est pro sua reverentia; et quidem cum esset Filius, didicit ex illis quae passus est obedientiam, et consummatus factus est omnibus obtemperantibus sibi causa salutis aeternae (Hebr. V, 7).
Consummatur autem id quod paulatim proficit, haeretice, de quo etiam et Lucas in Evangelio clamat: Jesus proficiebat aetate, et sapientia, et gratia (Luc. II, 52). Quibus congrue etiam Paulus dicens: Consummatus factus est omnibus obtemperantibus sibi causa salutis aeternae, appellatus a Deo pontifex secundum ordinem Melchisedech (Hebr. V, 6). Hic ille cum Mose, quoad ducendi exercitus typum, comparatus; ille semen Abrahae vocatus, ille per omnia similis fratribus, ille tempore factus pontifex, ille per passiones consummatus; ille qui in quo passus est, ipse tentatus, potest tentatis auxiliari; ille secundum ordinem Melchisedech pontifex appellatus. Cur igitur diversa sentis a Paulo? Cur impassibilem Deum Verbum corpore terreno commiscens, passibilem pontificem facis?

Cum sit igitur nobis hic solus pontifex condolens, et cognatus, et firmus, de ejus fide numquam depellamini. Ipse enim nobis ex promissa benedictione, ex semine Abrahae missus est, utpote pro se, et pro suo genere, corporis sacrificium offerens.

SERMO VII. 

Qui quartus in Proclum. Adversus eos qui propter conjunctionem, vel divinitatem Verbi mortificant, vel humanitatem deificant. 1. Contumelias quidem in me haereticorum arbitror tamquam delirantium machinas, et horum in mare comminatas submersiones, perturbationum quoque desideria, et persecutionum nova quae intenduntur molimina, et indigentium negligentiam, quam nobis objiciunt, et aliorum in nos garrulitatis deliramenta, tamquam ranarum ego strepitus rideo, aut certe quantum infantium jacula, aut castra contemno, qualia propheta quondam deridebat dicens: Sagittae parvulorum factae sunt plagae eorum (Ps. LXIII, 8). 2. Nihil autem illo est pastore miserius, qui luporum laudibus gloriatur, quibus si placere voluerit, atque ab his amari delegerit, erit hinc ovibus magna pernicies. Nullus igitur pastorum placere lupis et gregibus ovium potest; illorum ergo, sicut praedixi, despiciam voces, Domini contra eos proferens dicta: Progenies viperarum, quomodo potestis bona loqui, cum sitis mali (Matth. XII, 34)? 3. His tamen sensibus, quibus contra Dominum armantur, obsistere et adversari necessarium est. Mortalem enim vivificatricem Deitatem appellant, et in theatricas fabulas Deum Verbum audent deducere, tamquam idem sit pannis involutus, et mortuus, proh nefas! Ut Dominus Christus in nos benignitatem suam extenderet, periclitatur apud eos de Deitatis dignitate decidere. 4. Audi, miserrime, et quamvis rabidus, curam ad te sanitatis admitte: non occidit Pilatus Deitatem, sed Deitatis vestimentum; non Deus Verbum sindone a Joseph involutus sepulturae mandatus est. Quomodo enim ille hoc poterat pati, qui tenet circulum terrae, et omnes habitantes in ea, tamquam locustas, sicut ait propheta (Isai. XL, 22) ? 5. Sed quis ille est, qui involvitur linteis sepulturae? Audi evangelicis vocibus personari: Venit homo dives ab Arimathia, cui nomen erat Joseph, qui et ipse fuerat discipulus Jesu. Hic adiit Pilatum, et postulavit corpus Jesu. Tunc Pilatus jussit reddi corpus; et accipiens corpus illud Joseph involvit in sindone munda, et posuit illud in monumento (Matth. XXVII, 57). Ter dixit corpus, et nec semel meminit Deitatis; nec enim vulneraverant milites lancea Deitatem. Sed quid est quod ab illis est vulneratum? A Joanne docere: Unus, inquit, militum lancea sua pupugit latus ejus (Joan. XIX, 34) Et audi adhuc argumentum, quo constat Deitatem minime vulneratam. Exiit, inquit, statim sanguis et aqua (Ibid.). 6. Non ipse mortuus est, qui vivificat; qui enim subsisteret? qui mortuum suscitaret? Venit homines mortuos suscitare: nam ipse mortuis invenitur auxilium ferre jacentibus; non ipse tamquam jacens auxilii inops esse.
Non est mutatus conjunctione seu societate hominis Deus; ipse enim est, qui per prophetam clamat: Ego sum, ego sum, et non sum mutatus (Mal. III, 6). Et iterum: Tu autem idem ipse es, et anni tui non deficient (Ps. CI, 28). Sed unitus humanae naturae, et Deitatis eam complexibus stringens in altum levavit, manens id quod existebat.

7. Ipse propterea Petrus de primitiis nostris praedicans, et illam altitudinem narrans, quam huic visibili naturae contulit Deus: Hunc, inquit, Jesum suscitavit Deus (Act. X, 40). Non ergo mortuus est Deus, sed suscitavit. 8. Audi Petrum dicentem, o Apollinaris. Audi cum Apollinare tu quoque impietas Ariana. Hunc, inquit, Jesum suscitavit Deus; hunc qui paret; hunc quem oculi intuentur, qui affixus est ligno, qui palpatus est manibus Thomae, qui ad eum clamavit: Palpate et videte quia spiritus ossa et carnem non habet, sicut me videtis habentem (Luc. XXIV, 39). Et his certior vocibus factus, ipsius palpati et crucifixi corporis resurrectione, mira haec facientem glorificabat Deum: Deus meus, dicens, et Dominus meus (Joan. XX, 28). Non illud quod palpaverat, appellans Deum; nec enim indagatur Deitas isto palpatu. Si enim Deum Verbum cognoscere, vel addiscere palpatu isto Thomas inciperet, dixisset sine dubio ad eum Dominus: Contrecta et vide, quia spiritus sum et Deus. Nunc autem e diverso palpa, inquit, et vide, quia spiritus non sum: nam spiritus carnem et ossa non habet, sicut me videtis habentem (Luc. XXIV, 39). Me scilicet, quem secundum id quod videtur et paret videtis esse compositum, et secundum corporis substantiam esse contrectabilem cernitis. 9. Non enim, Apollinaris, ossa et caro est Deitas Verbi paterni. De isto palpabili clamat Petrus: Hunc Jesum suscitavit Deus (Act. X, 40). Dextera itaque exaltatus est Dei, non tamen dextera adjuvante Verbum. O insania Ariana! Promissione quoque sancti Spiritus accepta a Patre (Act. II, 33), effudit hunc, quem vos videtis et auditis. 10. Et audi Paulum de Deo ratiocinantem, et illam inconvertibilem Dei et hominis exponentem conjunctionem. In forma, inquit, Dei constitutus, non rapinam arbitratus est esse se aequalem Deo; sed semetipsum exinanivit, formam servi accipiens (Philipp. II, 6). Sic et in aliis quidem, inquit, locutus est nobis in Filio, quem constituit haeredem universorum, per quem fecit et saecula, qui est splendor gloriae (Heb. I, 2). Prorsus filium caute eum, et splendorem gloriae nuncupat, et positivum haeredem: haeredem quidem positivum secundum carnem; splendorem autem gloriae paternae secundum Deitatem, quia nec discessit incarnatus a similitudine, quae ei cum Patre est. Propter quod et Paulus inquit: Qui est splendor gloriae; ne forte cum audisset quispiam: Erat in forma Dei; tamquam transeuntis et commutatae suspicaretur eum esse naturae. 11. Joannes quidem Verbi et Patris adinvicem coaeternitatem describendo, utebatur his dictis: In principio erat Verbum (Joan. I, 1), EST praetermittens; non enim dixit: In principio est Verbum, et Verbum est apud Deum; sed: In principio Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum. Quaerebatur enim quae prima esset existentia sive essentia ejus qui hominem gessit. 12. Paulus autem omne simul quod accidit narrat, et incarnatam essentiam, et incarnatae Deitatis unitionem incommutabilem ac semper manentem, propter quod et scribens clamabat: Hoc sentiatur in vobis, quod et in Christo Jesu, qui cum in forma Dei esset constitutus, semetipsum exinanivit, formam servi accipiens (Philipp. II, 5). Non dixit: Hoc sentiatur in vobis, quod et in Deo Verbo, qui cum in forma Dei esset constitutus, formam servi accepit. Sed accipiens Apostolus Christi nomen, tamquam duarum naturarum appellationem significativam, absque sui periculo, eum, et servi formam, et Deum nuncupat irreprehensibiliter: his divisis quae ad naturam duplicem significandam dicuntur; et non hoc solum christianis praedicans, quia incommutabilis est Deus Christus, sed et benignus, formam servi accipiens, et quod subsistebat existens, ut noveris non mutatum post unitionem, sed visum simul benignum et justum: mors enim pro impiis sine peccato carnis est ejus; et quod eam pro inimicis non refugit, inaestimabilis benignitatis est gratia. Vix enim, secundum Paulum, pro justo quis moriatur (Rom. V, 7)? 13. Suscipere autem humanum genus per hominem, et reconciliare Adam, multa justitiae circumspectio est: justum enim erat naturam quae offenderat, hanc denuo Deo placitam liberare; et justum est obnoxiam quondam, quae debitum incurrit, absolvere: irreprehensibilem namque et sine querela hominum natura debebat Deo conversationem; sed deficiebat in exsolutione. Negligentiae enim passionis animam huc atque illuc trahentes, nudam eam a virtutibus impellebant, et rari erant pietatis ac justitiae professores: et tunc illi, ad illius temporis paupertatem, qui viderentur vel putarentur esse professores? Per universum autem terrarum orbem debitum erat: Omnes enim, inquit, peccaverunt, et egent gloria Dei (Rom. III, 23). Peccati fenus quoque crescebat. 14. Quid ergo Dominus Christus? Peccatis obligatum videns genus humanum, et indignum ad redhibitionem, non imperio exsolvit debitum, ne justitiam benignitas laederet; et hujus rei testis Paulus apostolus clamans: Christus, inquit, quem proposuit Deus propitiatorium per fidem in sanguine ipsius ad ostensionem justitiae ejus (Ibid., 25); ut ostendatur, inquit, benignitas justa, non sine judicio passim et utcumque donata: propterea Christus debentis suscepit personam naturae, et per eam debitum tamquam Adae filius reddidit. 15. Oportebat enim debitum luentem ex genere deduci ejus qui id aliquando contraxerat; ex muliere debitum, ex muliere absolutio: sed disce debitum, ut discas retributionem.
Escae causa Adam poenae debitor factus est. Solvit hanc Christus in deserto esuriens, diaboli super escae refectione consilium spernens.

16. Ille Divinitatis contra Deum appetitae reatum incidit, cum audisset a diabolo: Eritis tamquam dii (Genes. III, 5), et escam promptus invasit. Sed hanc Christus exsolvit, quando daemoni potentiam promittenti, haec enim ad eum dicebat: Omnia tibi dabo, si procidens adoraveris me (Matth. IV, 9), et ejus vocem ipse respuens respondebat: Vade, Satana; Dominum Deum tuum adorabis, et illi soli servies (Ibid., 10). 17. Ex inobedientia in ligno poenae Adam debitor fuit; reddidit et hanc Christus in ligno obediens factus (Philipp. II, 8). Propterea et Paulus ait: Chirographum peccatorum nostrorum, quod erat nobis contrarium, tulit de medio, affigens illud cruci (Col. II, 14). Et qui reddebat pro nobis, Christus est; in ipso autem nostra debitum natura solvebat. Personam enim ejusdem naturae susceperat, cujus passiones in sua passione solvebat, quia habemus redemptionem in sanguine ipsius, ut dictum est a Paulo (Eph. I, 7; Col. I, 14). 18. Vide nunc naturam nostram in Christo apud Deum causam adversus diabolum perorantem, et justis hisce utentem allegationibus: Injuria opprimor, justissime judex, diabolus me iniquus impugnat, evidenti adversus me utitur impotentiae tyrannide. Esto priorem Adam tradiderit morti, quia ejus peccati occasio fuit; secundum Adam, quem ex Virgine figurasti, ob quam, rex, noxam crucifixit? Qua etiam causa latrones cum ipso una suspendit? Cur qui peccatum non fecit, nec dolus inventus est in ore ejus, cum iniquis est deputatus (I Petr. II, 22; Luc. XXII, 37)? An forte exsecranda ejus intentio non manifesta est? Aperte mihi tamquam imagini tuae, Domine, invidet. Sine ulla occasione irruens in me, subvertere me nititur; sed tu mihi justum te judicem tribue. Iratus es mihi causa praevaricationis Adae, pro quo si habes Adam sine peccato tibi conjunctum, ut propitieris exoro. Esto propter illum corruptioni me tradideris, propter hunc de incorruptione participa. De mea uterque eorum natura est. Sicut prioris in morte particeps fui, et immortalis vitae secundi particeps fiam. Indubitatis et inexpugnabilibus firmor allegationibus. Omnifariam adversarium supero. Si de corruptione, quae ex Adam mihi facta est, controversiam moverit, ex illius qui peccatum non fecit vita ego e diverso praescribam. Et si me ille ex illius accusat inobedientia, ex hujus eum obedientia reum ego constituam. 19. Hunc de diaboli victoria Christus agens triumphum: Nunc judicium, inquit, est mundi hujus; nunc princeps mundi mittetur foras (Joan. XII, 31). Sicut enim protoplasti tenuit diabolus culpam adversus omnem ejus posteritatem, et originariam habuit actionem; sic inculpatas in Christo primitias massae suae natura cum possedisset, adversus diabolum nitens, ipsis vincebat defensionibus de quibus adversarius praesumebat: in Christo enim justissime primitiarum suarum contra eum inculpatam originem profert, si priores ex Adam reatus causas diabolus ingerit. Et hoc est quod Paulus ait: Christus mortuus est pro peccatis nostris; immo qui et resurrexit, qui est in dextera Dei, etiam interpellat pro nobis (Rom. VIII, 34). 20. Interpellat namque a Christo induta massa nostra, libera prorsus ab omni peccato, et oritur injusta defensio contra poenam nostram, quam ex initio ille qui prior figuratus est suo generi intulit: haec suscepti hominis occasio, ut homo per carnem dissolveret, quam per carnem meritus est corruptionem. 21. Hujus hominis, non Deitatis, tertii diei sepultura est. Hujus pedes tenti sunt clavis. Hunc Spiritus sanctus in utero figuravit. De hac carne Dominus ad Judaeos: Solvite, inquit, hoc templum, et in triduo suscitabo illud (Joan. II, 19). 22. Numquid ego duplicem Christum solus appello? Nonne semetipsum et templum solubile, et Dominum nuncupat suscitantem. Si autem Deus erat, qui solvebatur (quae in caput Arii blasphemia convertatur), dixisset Dominus: Solvite Deum istum, et in triduo suscitabitur; si Deus mortificatus est in sepulcro, mentitur Christus, qui dixit: Quid me quaeritis occidere hominem, qui vera locutus sum vobis (Joan. VIII, 40)? 23. Sed non nudus homo Christus, o calumniator; sed homo simul et Deus: si autem Deus tantummodo existeret, oportebat eum, secundum Apollinarem, dicere: Quid me quaeritis occidere Deum, qui vobis veritatem locutus sum? Nunc autem dicit: Quid me quaeritis occidere hominem istum, qui spinis coronatus est; istum, qui dixit: Deus Deus meus, quare me dereliquisti (Matth. XXVII, 46, seq.)? istum, qui triduanam sustinuit mortem? 24. Adoro hunc autem cum Deitate, tamquam divinae cooperarium auctoritatis. Manifestum sit enim, inquit Scriptura, viri fratres, quia nobis per Christum remissio peccatorum annuntiatur (Act. XIII, 38). 25. Tamquam Dominicae bonitatis veneror instrumentum. Estote enim, inquit, invicem benigni et misericordes, sicut et Deus in Christo donavit nobis (Ephes. IV, 32). 26. Honoro tamquam consiliorum Dei curiam: Volo enim vos scire cognitionem sacramenti Dei Patris et Jesu Christi, in quo sunt omnes thesauri sapientiae et scientiae absconditi (Col. II, 1). 27. Suscipio tamquam formam pro Deo apud nos spondentem. Qui me misit, inquit, verax est, et ego quae ab ipso audivi, haec loquor (Joan. VIII, 26). 28. Beatifico tamquam obsidem pacis aeternae: Ipse enim est pax nostra, qui fecit utraque unum, et medium parietem maceriae, solvens inimicitias in carne sua, etc. (Ephes. II, 14). 29. Colo tamquam divinae indignationis propitiatorium. Christum, inquit, proposuit Deus propitiatorium fidei per fidem in sanguine ipsius (Rom. III, 25). 30. Amo et revereor tamquam mortalium immortalitatis initium. Ipse enim est, inquit, caput corporis Ecclesiae, qui est initium, primogenitus ex mortuis (Col. I, 18). 31. Amplector tamquam speculum divinitatis resplendentis. Deus enim, inquit, erat in Christo mundum reconcilians sibi (II Cor. V, 19). 32. Adoro tamquam animatam regis purpuram. In forma enim, ait, constitutus Dei, semetipsum exinanivit formam servi accipiens, et habitu inventus ut homo (Philipp. II, 6). 33. Laudo tamquam manum Divinitatis in vitam me eripientem de morte. Cum enim exaltatus, inquit, fuero de terra, tunc omnes ad me attraham (Joan. XII, 32). Et quis ille exaltatur, ostendens scriba fidelis, ait: Hoc enim dicebat significans qua morte esset moriturus (Ibid., 33). 34. Admiror tamquam januam ad divina introitus. Ego enim sum janua, inquit; per me qui ingressus fuerit, liberabitur, et intrabit, et exibit, et habitationem inveniet (Joan. X, 9). 35. Adoro tamquam omnipotentis imaginem Deitatis. Superexaltavit enim eum, inquit, Deus, et donavit illi nomen quod est super omne nomen, ut in nomine ejus omne genu flectatur coelestium, terrestrium et infernorum (Philipp. II, 9). 36. Propter occultum adoro quod oculis paret. Inseparabilis est Deus. Ejus qui paret dignitatem non separo, inseparabilis est enim; separo naturas, sed conjungo reverentiam. 37. Non per se ipsum Deus est, quod in utero figuratum est; non per se Deus est, quod creatum est a Spiritu sancto; non per se Deus est, quod in monumento sepultum est: sic enim essemus hominis et mortui manifesti cultores. 38. Sed quoniam in assumpto Deus, ex assumente qui assumptus est, tamquam assumenti conjunctus, appellatur Deus. Propterea et crucifixae carnis daemones vocabulum perhorrescunt, crucifixae scilicet carni conjunctum, non compassum, scientes Deum. Ideo et judex venturus est iste, qui visui paruit, quoniam omnipotenti conjungitur Deitati. Tunc enim, inquit, parebit signum Filii hominis in coelo, et videbunt Filium hominis venientem in nubibus coeli cum virtute et gloria multa (Matth. XXIV, 30). 39. Sicut enim rex parta victoria cum his in civitatibus videtur armis cum quibus hostem in bello superavit, et se cum iisdem conspicuum vult esse; sic et omnium Dominus rex cum cruce et carne in suam veniet creaturam, cum his armis videndus, quibus impietatem superavit, et judicabit orbem in hominis forma, omnipotenti virtute, secundum Pauli praeconium, qui ait: Tempora ignorantiae despiciens Deus, qui nunc sunt omnibus hominibus praecepit poenitentiam agere; siquidem statuit diem, in quo judicaturus est orbem in viro in quo constituit fidem praestare omnibus, suscitans eum a mortuis (Act. XVII, 30). Quod ideo dictum est, ut nullus mortuam suspicetur esse Deitatem. 40. Nam etsi omnem omnino simul novam Scripturam perscruteris, non apud eam usquam invenies, mortem Dei esse; sed cum scriptum est, aut Christo, aut Filio, aut Domino assignari. Christus enim et Filius et Dominus in unigenito in Scripturis acceptus, duarum significatio est naturarum; et aliquando quidem Deitatem, vel humanitatem, aliquando simul utrumque designat: verbi causa, cum Paulus scribens praedicat: Qui cum essemus inimici, reconciliati sumus Deo per mortem Filii ejus (Rom. V, 10); humanitatem ejus demonstrat. Quando iterum ipse dicit ad Hebraeos: Deus locutus est nobis in Filio, per quem fecit et saecula (Hebr. I, 2); indicat et Filii Deitatem. Nec enim caro opifex est saeculorum, post multa saecula fabricata. Ecce Filii Dei et Deitatis, et humanitatis essentiae appellationis conveniens documentum. 41. Interrogemus jam, si nomen hoc, id est, Christus, etiam Filius accipiatur, et hoc ipsum ad utraque designanda pertineat. Jesus Christus, inquit, heri et hodie, ipse idem in saecula (Hebr. XIII, 8). Sicut enim Deus existens, et homo idem ipse, secundum Paulum, et novissimus et ante saecula; sicut homo quidem, recens; sicut Deus autem, ante saecula. 42. Ostensum est igitur tibi quia Christi appellatio modo templum, modo inhabitantem Deum in illo demonstrat: exige ubi etiam Dominus in Filii persona ponatur, et nunc quidem hominem illum, nunc Deum ostendat. Venite, inquit, videte locum, ubi positus erat Dominus (Matth. XXVIII, 6). Et iterum mulieres tamquam furto a Judaeis deflentes ablatum corpus Domini: Tulerunt, ait Scriptura, Dominum meum (Joan. XX, 13). Et ad Galatas Paulus: Alium, inquit, apostolorum vidi neminem, nisi Jacobum fratrem Domini (Gal. I, 19). Et iterum ipse ad Corinthios: Quoties hunc panem munducatis, et hunc calicem bibitis, mortem Domini annuntiatis, donec veniat (I Cor. XI, 26). Et iterum: Domine, ut video, propheta es tu (Joan. IV, 19). Haec omnia Dominicae incarnationis sunt documenta, quia neque Deus Verbum erat in monumento projectus. Quomodo enim resurrexit, qui universitatem sustentat verbo potentiae suae, si jacebat secundum Arium? Sed neque Dei essentiam flebant mulieres, tamquam quae esset de sepulcro furto subducta. Quis enim suspicetur Deitatem furacibus manibus capessibilem esse? Nec iterum Jacobum Divinitatis habuit fratrem: nec Dei Verbi mortem nos annuntiamus, cum Domini corpore et sanguine pascimur. Dei enim natura sacrificium suscipit, non ipsa sacrificio immolatur; nec propheta Deus, sed dator prophetiae, ut sit hoc loco Dominus, sicut dixi, carnis expressio tamquam habentis Dominicam dignitatem, quae tamen temperamento, vel admixtione, minime in substantiam transierit Deitatis. 43. Alibi enim Dominus demonstrativum est Deitatis, sicut est illud: Unus Deus Pater, ex quo omnia; et unus Dominus Jesus Christus, per quem omnia (I Cor. VIII, 6). Ex Deitate enim opifex omnium Christus est, non ex humanitate, quae post creaturam condita invenitur. 44. Alibi autem, sicut dixi, Dominus utrarumque rerum significativum est, sicut est: Domine Jesu, ne statuas illis hoc peccatum (Act. VII, 59). Et: Multi mihi dicent in illa die: Domine, Domine, nonne in nomine tuo daemonia ejecimus (Matth. VII, 22)? Et Paulus: Quam mihi reddet Dominus justus judex in illa die, non solum mihi, sed et omnibus qui pie diligunt adventum ejus (II Tim. IV, 8). Vidisti quemadmodum Christus, et Filius, et Dominus est. Quando de unigenito meminit Scriptura, modo humanitatis, modo divinitatis, modo autem utriusque vult existere significativa vocabula. 45. Quid ergo confundis quae sunt inconfusa? Quid Dei nomen deputas morti, quod a divina Scriptura nusquam in mortis commemoratione profertur? Quid Paulo clamante, cum audias: In viro, in quo definivit Deus . . . . suscitans eum a mortuis (Act. XVII, 31); tu natam et mortuam inani imaginatione judicas Deitatem. 46. Bene autem et judicem esse venturum, Paulus hunc virum, qui visibilis fuit, designat, quoniam ad imaginem suam a Deo figuratum et regno terrae honoratum hominem escam vermium diabolus praeparavit. Venit secundum futurum Christus in hominis forma omnipotentis, ut experimento agnoscat ipse quoque diabolus, qui cum omnibus etiam ipse erat sub dominatione Dei, quia vere homo ad imaginem et similitudinem Dei factus est, et rex terrae, ac dominus constitutus, auctor merito ad coelorum etiam regna est sublimatus. 47. Sed nostrum sermonem vestra audientia vincit, et me vinci confessus ad taciturnitatem confugio, optans semper hac cupiditate vestrae audientiae separari.
48 Dominicae itaque humanitatis susceptionem colamus: incarnationis sacramentum hymnis incessabilibus extollamus: susceptricem Dei Virginem cum Deo ratiocinemur: cum Deo ad divina non elevemus, Θεοδόχον dico, non Θεοτόκον, δ litteram, non κ exprimi volens. Unus est enim, ut ego secundum ipsos dicam, Pater Deus Θεοτόκος, id est, genitor Dei, qui hoc nomen compositum habet. Visibilem igitur cum invisibili conjunctam formam cum Deo ad divina deputemus: τὴν φορουμένην τῷ φορώντι συντιμῶμεν φύσιν, id est, naturam quae indumentum est Dei, cum eo qui ea utitur honoremus, tamquam radium Divinitatis, ut ita dicam, incarnatae: eam formidemus tamquam divinae auctoritatis inseparabile simulacrum, tamquam occulti imaginem vel statuam judicis. Dividentes naturas, conjungamus honorem; confiteamur duplicem, et adoremus ut unum: duplum enim naturarum unum est secundum unitatem.

49. Si haereticus tibi ex persona ecclesiastica mortuum Deum tuum exprobraverit, iratus tu ad dictum reclama: Deus est qui suscitavit de mortuis pastorem ovium magnum (Hebr. XIII, 20); non ipse mortificatus est, et sublevatus. Si te Judaeus hominem colere dixerit, apostolicam responde traditionem: Deus erat in Christo mundum reconcilians (II Cor. V, 19). Si gentilis causam susceptae humanitatis petat, assertionem fit remissio peccatorum. Responde ei quae Pauli sunt: Quoniam per hominem mors, et per hominem resurrectio mortuorum; sicut in Adam omnes moriuntur, ita in Christo omnes vivificabuntur (I Cor. XV, 21). Ipsi gloria in saecula saeculorum. EPISTOLA PRIMA S. CYRILLI episcopi Alexandrini ad Nestorium, e Graeco sermone versa a Mario Mercatore. 1. Venerabiles viri ac fide digni Alexandriam venientes retulerunt nobis aegre aliquid ferre religionem tuam valde, et ad laedendum me cuncta movere, et modis omnibus niti; meque doloris tui volente causas addiscere, dixerunt quod epistolam meam ad sanctos monachos circumferant Alexandrini quidam, et odii adversum me excitati atque fastidii tui hanc fecerint causam. 2. Miratus sum igitur, cur non magis tua apud se veneratio reputaverit, quia non primum epistola mea scripta, sed quaedam dicta religionis tuae occasionem perturbationis de fide attulerint: namque non solum chartulas, sed etiam expositiones tuas circumferunt multi, et laboramus corrigentes quicumque ex his sunt depravati: prope enim fuerunt quidam ut jam confiteri minime patiantur quia Deus est Christus, sed potius ὄργανον καὶ ἐργαλεῖον τῆς Θεότητος, καὶ ἄνθρωπος Θεοφόρος (quae Latine instrumentum, vel ferramentum Deitatis, et homo indutus seu utens Deo, vel portans Deum, possumus dicere). Quid autem horum non est ultra modum absurdum? 3. Nostrum ergo erat irasci super his quae dixit, sive non dixit religio tua (chartulis enim quae circumferuntur valde non credo). Quomodo igitur, quaeso, nobis tacendum est, cum recta vulneretur fides, et tot tantique quotidie depraventur? An non stabimus ante tribunal Christi, aut rationem non reddemus, tamquam praepositi ad loquendum, de silentio non opportuno? 4. Quid postremo faciam? Tempus enim loquendi est, vel conferendi cum veneratione tua, interrogante de chartulis quibusdam, quae nescio quo modo Romam perlatae sunt, reverendo ac religiosissimo Romanorum episcopo Coelestino, cum omnibus qui cum eo sunt episcopis venerandis, quia utrum sint religionis tuae, an non, habetur incertum: scribunt enim nobis inde vehementer offensi. 5. Quo pacto etiam de Oriente ex omnibus Ecclesiis venientibus satisfaciemus, eosque curabimus, qui contra easdem chartulas murmurant? An arbitraris parvam Ecclesiis esse ortam de hujusmodi tractatibus perturbationem? Omnes sumus in sollicitudine, et in procinctu laboris constituti ad hos corrigendos, ut ad rectum tramitem revocentur, quibus nescio quomodo persuasum sit aliter sapere. 6. Cum igitur harum susurrationum necessitatem et causam tua religio attulerit, quomodo nos existimas jure arguendos? vel quo jure adversum me vociferaris in vanum, et non potius sermonem tuum corrigis, ut totius orbis de te offensio conquiescat? 7. Si in plebe lapsus est sermo, in retractatibus corrigatur. Dignare unam locutionem donare offensis auribus, Dei puerperam, id est, Θεοτόκον pronuntians virginem sanctam, ut curatis iis qui tristitia obnubilati sunt, rectam apud omnes de religione gloriam tenentes, in pace et unanimitate coetus plebium celebremus. 8. Quod vero pro fide quae in Christo est omnia sumus parati tolerare, et vincula, et carceres experiri, et ipsam mortem libenter subire, non ambigat religio tua. 9. In veritate autem dico, quod, adhuc beato Attico constituto in rebus humanis, de sancta et consubstantiali Trinitate liber est elaboratus, in quo etiam de incarnatione Dominica tractatus uberior continetur, et his quae nunc scripsi, consonus invenitur. Relegi hunc episcopis et clero, necnon et studiosis auditoribus plebis; edidi vero nulli: forsitan si edidero eum, esse me iterum arbitror accusandum, cum tamen librum composuerim etiam ante ordinationem venerationis tuae. Saluta fraternitatem quae apud te est; te in Domino qui nobiscum sunt salutant. Religiosissimo et sanctissimo comministro Cyrillo, Nestorius in Domino sal.
Nihil sane Christiana modestia potentius est, nihil firmius. Ea ut in praesentia per Lamponem presbyterum religiosissimum scriberemus, nos commovit. Cum enim ille de tua pietate multa referret, multaque vicissim audiret, postremo urgendi finem nullum fecit, donec hasce a nobis impetravit. Quapropter hominis importunitati manus dedimus: nam, ut quod res est ingenue fatear, non mediocrem cujuscumque Christiani viri modestia (utpote in cujus pectore Deus inhabitet) timorem mihi afferre assolet.

Proinde quod ad nos ipsos nostraque attinet, etsi non pauca a pietate tua designata sint fraternae charitati parum congruentia (oportet enim modeste loqui), ita nihilominus affecti sumus, ut solidam animi lenitatem conservare, necnon in pristino benevole amiceque per litteras salutandi officio permanere decreverimus. Quantum vero Lamponis religiosissimi presbyteri vehemens impulsus ille fructum nobis allaturus sit, experientia ipsa demonstrabit. Universam quae tecum est fraternitatem ego quique mecum sunt salutatam cupimus.

EPISTOLA SECUNDA S. CYRILLI episcopi Alexandrini, ad Nestorium; cui impiissime contradicens idem Nestorius respondendum esse putavit. Ex Graeco in Latinum. 1. Garriunt, sicut audio, quidam de existimatione mea apud religionem tuam, et hoc frequenter, [ Baluz. add. processionum videlicet] conventuum opportuna tempora aucupantes [ Baluz. occupantes], forsitan arbitrantes delectare se aures tuas, adversum nos inconditas voces emittunt; qui laesi quidem in nullo sunt, objurgati autem a nobis, et hoc leniter: unus quod caecos et pauperes vexabat injuria; alter quod contra matrem evaginaverat gladium; tertius quia cum ancilla aurum furatus sit alienum, et quia [ Baluz. qui] talem semper habuerit existimationem, qualem nullus provenire, vel gravissimis inimicis, optaverit. 2. Verum non mihi de talibus sermo est, ut neque supra dominum et magistrum, neque supra patres, pusillitatis, quae mihi inest, modus excrescat: non enim facile est cuiquam, licet vitam suam habeat circumspectam, nequam hominum maledicta vitare, sed illi maledictione et amaritudine plenum os habentes (Ps. XIII, 3), reddent quandoque omnium judici rationem. 3. Convertar autem nunc ego ad id quod me maxime decet; et commonebo te, etiam nunc, tamquam fratrem in Christo, de doctrinae ratione, et sensu fidei cum omni cautela plebibus praedicando: exhortabor quoque cogitare debere quia si offendatur unus de pusillis illis, qui credunt in Christum (Marc. IX, 41), quam sit intolerabilis indignatio Dei. Si vero sit multitudo laesorum, quomodo, quaeso, non omni arte studendum est, ut prudenter auferatur offensio, et sanae fidei ratio insinuetur exposcentibus veritatem? 4. Est autem hoc recte faciendum, si sanctorum Patrum libros legentes, magni eos momenti esse fateamur; et probantes nosmetipsos, si sumus in fide (II Cor. XIII, 5), secundum quod scriptum est, illorum dictis et irreprehensibilibus definitis nostros sensus plene atque optime roboremus. 5. Sanctum ergo illud et magnum Patrum concilium, ipsum de Deo Patre genitum secundum naturam unicum Filium, Deum de Deo vero, lumen de lumine, per quem omnia creavit Pater, descendisse, incarnatum esse, atque hominem factum resurrexisse tertia die, et in coelum ascendisse, definivit. 6. Haec etiam nos scita hac ratione sequentes, quid significet, incarnatum esse illud Dei Verbum de Deo, videamus. Neque vero dicimus quia Dei natura transformata facta sit caro; neque quia in totum hominem, qui est ex anima et corpore, commutata sit: sed illud potius sentimus [ Baluz. sentiendum] quod carnem animatam, anima videlicet rationali, uniens sibimet substantialiter, vel essentialiter, Deus [ Baluz. Dei] Verbum, inenarrabiliter atque inscrutabiliter factus homo, appellatus est Filius hominis, non tantum secundum voluntatem aut bonum placitum, nec sicut in personae tantummodo susceptione, sed quia diversae ad veram unitatem convenere naturae, unusque exstitit [ Baluz. unus autem] ex utraque Christus et Filius: non quod naturarum per unitatem diversitas consumpta sit, sed iisdem naturis Deitate atque humanitate per ineffabilem et secretum ad unitatem concursum, perficientibus unum et Dominum, et Christum, et Filium. 7. Et sic quamvis ante saecula habeat existentiam, quia est natus ex Deo Patre; dicitur tamen natus etiam ex muliere secundum carnem: non quod ejus divina natura, in qua consubstantivus, vel coessentialis, id est, ὁμοούσιος est Patri, in sancta Virgine initium, ut esset, acceperit; neque quod ex necessitate propter seipsum secunda eguerit nativitate, post primam ex Patre [ Baluz. post Patrem]: est enim impium, imperitumque id sentire, ante saecula existentem et consempiternum Patri, ut esset, secundo dicere initio eguisse; sed quod propter nos, et propter nostram salutem, substantialiter, vel essentialiter, unito sibi homine, ex muliere processerit, hoc modo dicitur natus esse etiam carnaliter. 8. Non enim de sancta Virgine homo primum Baluz. om. primum] est natus, aut etiam in illa conceptus, atque in eum ita natum supervenit Verbum Patris; sed ex ipso atque in ipso utero unitum sustinuisse creditur et dicitur nativitatem carnalem, propriam ejusdem carnis nativitatem sibimet deputans. 8. Sic ipsum dicimus, et passum esse, et resurrexisse, non quod Verbum Dei in sua natura sit passum, aut plagas aut clavorum vim senserit, aut caetera vulnerum tormenta pertulerit (impassibilis est quippe Divinitas, siquidem etiam incorporea), sed quoniam, quod ei proprium factum est, corpus est passum, haec ipse pro nobis dicitur passus: erat enim ille qui impassibilis est in eo corpore quod patiebatur. 9. Hoc modo et mortuum intelligimus, quamvis immortalis sit secundum naturam, et incorruptibilis, et vita, et vivificator, Deus [ Baluz. add. Dei] Verbum; sed quoniam iterum proprium ejus corpus, gratia Dei, sicut dixit apostolus Paulus, pro omnibus gustavit mortem (Hebr. II, 9); non quod ad ejus haec pertinerent naturam (namque hoc sentire vel dicere, summae dementiae est), sed quia, sicut paulo ante dixi, caro ejus gustavit mortem. 10. Sic etiam resurgente carne, iterum ejus resurrectio dicitur, non quod inciderit in corruptionem, absit, sed quia quod resurrexit, corpus ejus est [ Baluz. om. est]. 11. Sic unum Christum et Dominum confitemur, non tamquam coadorantes hominem [ Baluz. eum in] Verbo Dei, ne unius syllabae occasione, id est, CUM, fictio [ Baluz. sectionis] intellectus vel cogitatio nobis obrepat; sed tamquam unum et eumdem in utroque adoremus, quia non est alienum corpus a Verbo, cum quo sedet ad dexteram Patris. Non iterum tamquam duobus considentibus filiis, sed tamquam uno secundum unitatem cum carne. Si enim illam substantialem unitatem tamquam vel impossibilem, vel indecentem, declinemus, incipimus duos filios confiteri: omnino enim necesse est separare, et dicere hominem quidem speciali vocabulo filii honoratum; illud vero Dei Verbum proprie filii nomen reipsa naturaliter possidere. 12. Non igitur in duos filios dividendus est unus et idem Dominus noster Jesus Christus: nullo enim modo rectam fidei rationem, sic se habere et sic sentire, adjuvat [ Baluz. add. quemquam]; etiamsi quispiam personarum diffamandam putaverit unitatem, quia non dixit Scriptura, quod Dei Verbum hominis sibi personam univit, sed quia factum est caro: factum autem esse Verbum carnem, nihil est aliud, nisi quia nobis similis et [ Baluz. om. similis et] comparatus, carnis quoque et sanguinis particeps, factus est noster, suumque fecit corpus nostrum, et processit homo. 13. Super hoc legatione quasi [ Baluz. om. quasi] fungitur ubique sanae ac liquidissimae fidei ratio; sic invenimus sanctos sapuisse Patres; sic fidenter Dei puerperam, id est, Θεοτόκον pronuntiaverunt Virginem sanctam: non quod natura Verbi Dei vel Divinitas ejus ex illa, ut esset, initium sumpserit, sed tamquam ex ipsa sumpto corpore anima rationali [ Baluz. cum ratione] animato, cui secundum essentiam unitus Deus Verbum, secundum carnem creditur natus. 14. Haec atque hujusmodi ex charitate Christi scribo, te [ Baluz. om. te] deprecans tamquam fratrem, et obtestans in conspectu Dei, et electorum angelorum hortor, haec te nobiscum, et sapere et docere, ut Ecclesiarum salva sit pax et concordia, charitatisque vinculum indissolubile permaneat inter sacerdotes Dei. EPISTOLA. S. CYRILLI Alexandrini episcopi ad clericos suos constitutos Constantinopoli; ex Graeco sermone versa a Mario Mercatore. 1. Legi litteras missas a vobis, quibus didici quia invidi nostri, conveniendo vos, fingebant se pacem atque amicitiam quaerere, et dicere [ Baluz. add. quia], sicut scripsi ad monachos, sic se fidem tenere: deinde ad proprium sensum respicientes, dicere eosdem quia et ipse dixerim sanctum concilium non meminisse illius locutionis quae est Θεοτόκος. 2. Ego autem scripsi, quod etiamsi non posuit concilium voculam hanc, convenienter tamen fecit [ Baluz. om. convenienter tamen fecit]: nihil enim eorum tunc fuerat motum, nec in medium fuit opus afferri quod illo in tempore minime quaerebatur. Verumtamen, potentia et vi intellectus, arbitror genitricem Dei, id est, Θεοτόκον, ab illo [ Baluz. illis] sanctam Virginem dictam; ipsum enim dicit: Qui natus est de Deo Patre, per quem omnia facta sunt, incarnatum, hominem factum, passum, surrexisse a mortuis, in coelum ascendisse, judicem quoque esse venturum. 3. Non quod omnimodo Verbum, quod secundum naturam de Deo genitum est, mortuum esse credendum sit, aut lancea in latere vulneratum (quod enim habet latus natura incorporea? aut quo pacto mortua est vita vitarum?), sed quoniam unitum carni hoc Verbum est, ideo ea carne patiente, tamquam [ Baluz. patientiam quam] proprio ejus videlicet corpore, in se hanc revocat [ Baluz. add. inire] passionem. 4. Argutantur igitur, et seipsos seducunt, cum dicunt pacem se velle, et sensibus mentiuntur: habere enim eos proprium virus in corde, ex eo facile est intelligere. Miserunt huic diacono, qui rerum ecclesiasticarum curam gerit, duas chartulas: unam quidem compositam a Photio [ Baluz. Photino], aut ab alio quolibet, adversus librum meum quem ad monachos edidi; et aliam veluti in speciem quaternionis, inconvenientem habentem etiam titulum, hoc modo: Adversus eos qui propter conjunctionem, vel Divinitatem [Baluz. divinitatem vel societatem] filii mortificant [Baluz. mortificati], vel humanitatem in Deum transferunt. Praefatio autem sic habet: Contumelias quidem in me haereticorum, etc. 5. Deinde conantur ostendere, quod corpus passum sit, et non Deus Verbum, quasi, vel nobis, vel quibuslibet dicentibus, Verbum illud, quod est impassibile, passibilitatis capax esse potuisset. Nemo est prorsus qui sic insaniat; sed, sicut saepe diximus, sanctum concilium dixit, ipsum Verbum, per quod facta sunt omnia, carne sua esse passum, secundum Scripturas: corpore enim ejus patiente, ipsum dicitur passum, quia et animus hominis, cum nihil in sua substantia et natura patiatur, pati tamen ipse dicitur, suo corpore patiente. 6. Sed quoniam propositum ipsis est duos filios et duos Christos introducere: unum quidem specialiter hominem, alterum vero proprie Deum; in personis tantum faciunt [ Baluz. add. vel sentiunt] unitatem, Deum [ Baluz. add. Dei] Verbum nolentes proprie et substantialiter unitum homini hominem factum hominemque suscepisse: propterea et tergiversantur, et excusationes, sicut scriptum est, fingunt in peccatis (Ps. CXL, 4). 7. Vos igitur convenientes cum eis, haec dicite: Facere eos male, quod introducant quosdam loquaces et garrulos adversum nos, et hos fovendo ac defendendo, causam faciunt [ Baluz. causa fiunt] malignitatis suae. 8. Sed non haec propriae nostrae laesionis est causa. Dicite me nec huic, qui ibi degens praeest, esse inimicum; laedi autem propter hoc tam Orientales quam Occidentales venerandos episcopos, quod rectus de Christo doctrinae sermo non fiat, sed omnino perversus. 9. Sufficit autem hoc documentum ad confutandos eos, quod numquam a quoquam tale quid in Ecclesiis dictum sit, quale in ejus expositionibus continetur, quod sic se habet: Non clamoribus approbo erga me studium vestrum, sed laudo circa dogmata desiderium, in quo Deitatis et humanitatis Domini meministis. Et post pauca: Et aspicio populos multam quidem reverentiam et pietatem prudentissimam possidere, ignorantia vero dogmatis caecutire; hoc autem non crimen est plebium, sed, ut verecunde aut decenter dicam, propterea quod doctores elimatius et liquidius vobis aliquid etiam de dogmatibus tempus non habuerint apponendi. 10. Rogo, dicatur quomodo non habuerint tempus docendi praedecessores ejus? Eloquentiorne est Joanne, aut beato Attico comparandus? Aut aequalis eis, aut prudentior invenitur? Quid hoc est superbius? [ Baluz. quod est hoc supercilium?] Aut quomodo non evidenter confitetur, haec dicens, novam se et inconsuetam afferre doctrinam, et prorsus ignotam praedecessoribus suis, et hoc ipsum nefandum, hanc velle in Ecclesiam introducere? 11. Mihi autem nullus adversus eum sermo de aliis causis est: sed contingat eum poenitere, et rectam aliquando confiteri fidem; de iis autem quae adversum me molitur, irritans inimicos et provocans, satisfaciet Deo. 12. Nihil autem mirum, si male de nobis loquantur sterquilinia civitatis Chaeremon et Victor, et Sophronas, et decoctoris [ Baluz. add. et] Flaviani mancipium; semper enim et circa se fuerunt, et erga alios nequam. Noverit autem qui eos irritat, quod nos numquam formidavimus peregrinationem suscipere [ Baluz. om. suscipere], sed nec illorum accusationibus respondere, si tempus hoc exigat. Potest enim evenire, Salvatoris nostri dispensatione faciente, ob leves forte etiam et vilissimas causas, ad purgandam Ecclesiam, juberi concilium convocari. 13. Non igitur speret miser ille [ Baluz. om. miser ille], etiamsi adhuc nos plures et fide digniores accusent, se nostrum judicem fore; quia etiamsi jubeatur ad illum nos venire debere, refutabimus audientiam [ Baluz. add. vel judicium] ejus, et Dei favore dilucidabimus res magis, quatenus de suis blasphemiis debeat satisfacere. 14. Neque igitur pacem refugimus, sed et cupimus, si fides recta fuerit annuntiata atque professa, vel si talia cesset tandem aliquando praedicare. Tantam enim perversitatem ille ejus quaternio habet, ut merito de his qui scripserunt dicatur quia principatum in blasphemiis tenent. 15. Quia vero causatur, locutionem inconsuetam flagitari, Dei genitricem [ Baluz. puerperam], id est Θεοτόκον, Virginem sanctam, quam nec Scriptura, neque sancta synodus protulit; dicat nobis ipse interrogatus, ubi genitricem Christi, id est, Χριστοτόκοι Scriptura loquatur? An ullum episcopale concilium est, quod θεοδόχον, id est, susceptricem vel capacem deitatis formam, nominaverit Christum? 16. In illo enim quaternione, quem huc misit, nosque vehementer offendit, ita est, τὴν θεοδόχον τῷ Θεῷ Λόγῳ συνθεολογῶμεν μόρφην, id est, susceptricem Dei formam una ac pari, qua Deum Verbum, Deitatis ratione veneremur. Similiter, de illa quoque venerabili semper Virgine ita posuit, τὴν θεοδόχον παρθένον τῷ Θεῷ μὴ συνθεολογῶμεν, id est, susceptricem deitatis Virginem cum Deo ad divina non attollamus. 17. Nescit vero quid loquatur. Si enim Virgo, ut vult, non peperit Deum, nec est Θεοτόκος, neque suscipere potuit Deum in utero, qui est Christus, quomodo saltem θεοδόχος est, ut ipsi iterum placet? 18. Quid in dictis suis Patrem Θεοτόκον dici mavult, quam illam Virginem sanctam, quem rectius et competentius θεογεννήτορα (Latini Dei genitorem dicerent) enuntiare debuerit? Dicat ergo nobis, ubi legerit haec verba, vel a quibus audierit. Multa sunt crimina expositionum ejus, sed servabuntur, et proferentur in tempore opportuno, nisi forte poenitudo aliqua subsequatur. 19. Oportet autem me meum vobis propositum facere manifestum, et ideo iterum scribo, quod etsi ego sim natura pacificus, et litium satis ignarus, opto tamen Ecclesias quietem habere, et sacerdotes Dei in pace degentes nostri memores esse, dicente omnium salvatore Domino Jesu Christo: Pacem meam do vobis, pacem meam relinquo vobis (Joan. XIV, 27). 20. In colloquiis ergo hoc dicite, quia multa quidem ab eis quae nos laederent processerunt; verumtamen erit pax, cum ille docere destiterit talia, vel sentire: fides enim cum laeditur, inimicitias excitat, immo et exaggerat. 21. Si rectam profiteatur fidem, fiet plena et firmissima pax, quam si in voto gerit, scribat catholicam fidem, et mittat Alexandriam: si haec ex affectu cordis intimi scribantur, paratus sum et ego pro viribus meis, similia scribere, et edere librum, ac dicere, nullum debere gravari consacerdotum nostrorum, quia ejus voces discimus habere intentionem rectam et propositum manifestum. Si vero in pravitate inanis gloriae permanet, petitque pacem, nihil restat, nisi ut obstemus totis viribus, ne consentire illi putemur [ Baluz. add. et quae sunt nefanda sentire]. Nam mihi pro fide quae in Christo est, et laborare, et vivere, et mori, maximum votum est.
COMMONITORIUM EPISTOLAE SUBJUNCTUM.

Libellum supplicem a vobis ad me missum, qui imperatori porrigendus est, non tamen sine nostra sententia, accepi et legi: verum quod prolixe in eum invehatur, qui istic agit, sive fratris, sive alio quocumque nomine censeatur, hactenus suppressi, ne adversum nos insurgens, se per nos haereseos apud imperatorem delatum cavilletur. Itaque aliis verbis illum dictavimus, eum quoque nobis judicem detrectantes, expresso inimicitiarum modo, et praesentem controversiam, si omnino importuni esse perrexerint, ad aliud forum transferri rogantes. Cum itaque libellum perlegeritis, si qua necessitas poposcerit, tradite; et si eum in hisce insidiis perseverantem, et nihil non adversum nos molientem animadverteritis, diligenter perscribite. Eligam enim viros pios ac prudentes, cum episcopos, tum monachos quoque, quos etiam primo quoque tempore ad vos mittam. Neque enim oculis meis, ut scriptum est, somnum dabo, neque palpebris meis dormitationem, neque requiem temporibus meis (Ps. CXXXI, 4), donec certamine pro omnium salute perfunctus fuero. Quare cum meam nunc sententiam didiceritis, viriliter agite. Quam primum enim parabuntur a me litterae, et quales oportet, et ad quos oportet. Statui enim propter Christi fidem quemvis laborem subire, quaevis quoque perferre tormenta, etiam ea quae inter supplicia censentur gravissima, donec tantem mortem, hac de causa susceptam, mihi jucundam pertulero.

SECUNDA NESTORII EPISTOLA ad S. Cyrillum Alexandrinum rescribentis; similiter ex Graeco sermone translata in Latinum a Mario Mercatore. 

1. Injurias quidem tuarum adversum nos admirabilium litterarum, tamquam medicinali dignas patientia, et pro re ac tempore opportuna ad has responsione relinquam: quod vero silentium non patitur, quia affert periculum, si taceatur, prout sum, et mihi facultas adest, ad tui prolixitatem sermonis tentabo breviter et compendio respondere, refugiens et declinans tenebrosum indigestumque longi sermonis horrorem. 

2. Incipiam namque a sapientissimis charitatis tuae vocibus, ipsas interponens, vel potius ad verbum instruens: Sanctum namque, ais, et magnum concilium, ipsum ex Deo Patre genitum secundum naturam, unicum Filium, Deum verum de Deo vero, lumen de lumine, per quem omnia creavit Pater, descendisse, incarnatum esse, atque hominem factum, passumque et resurrexisse definivit. 3. Haec tuae religionis verba sunt, et recognoscis profecto tamquam tua: audi nunc et nos fraternam pro pietate offerentes exhortationem, hanc videlicet, quam senex ille Paulus charissimo suo Timotheo protestatus est dicens: Attende lectioni, exhortationi, doctrinae; hoc enim faciens, et te salvabis, et eos qui te audiunt (I Tim. IV, 16). Quid igitur, dic mihi tu, vult ista vox attende? Sanctorum nempe illorum in superficie legens traditionem, venia dignam tibi inesse ignorantiam ignorasti, passibile eos dixisse arbitratus Verbum, quod Patri est coaeternum. 4. Attentius ergo, si placet, haec verba rimare, et invenies divinum illum Patrum conventum non illam consubstantivam Deitatem dixisse esse passibilem; neque de recenti natam hanc, quae Patri est consempiterna; neque istam resurrexisse, quae templum suscitavit solutum.
Si mihi medicinam fraternam offerenti aures admoveas, ipsas tibi voces illorum interponens Patrum, a calumniae te nexu, quam illis ingerere niteris, et per illos scripturis [ Baluz. add. moliris], absolvam.

5. Credimus, inquiunt illi, et in Dominum nostrum Jesum Christum, Filium ejus unigenitum. Pervide quomodo Domini, et Jesu Christi, et unigeniti Filii prius, communia Deitatis [ Baluz. add. et humanitatis] nomina, tamquam fundamenta ponentes, tum suscepti hominis, et resurrectionis, et passionis superaedificant traditionem, ut nominibus quibusdam utriusque naturae communibus et significativis positis, neque ea quae generationis filii et dominationis, dissecentur [ Baluz. dijudicentur]; neque ea, quae naturarum sunt propria in singularitate nativitatis Filii, ulla confusionis abolitione [ Baluz. absolutione] periclitentur, nomine unionis. 6. In hoc apud illos Paulus doctor est factus, qui cum divinae incarnationis memoriam faceret, incipiens subjungere quae sunt passionis, prius posuit Christus, commune, ut paulo ante dixi, nomen naturarum; tunc decentem infert sermonem sive rationem utriusque; etenim ait: Hoc sentiatur in vobis, quod et in Christo Jesu, qui cum in forma Dei esset, non rapinam arbitratus est esse se aequalem Deo; sed ne ad unum, quodque loquar, factus obediens usque ad mortem, mortem autem crucis (Philip. II, 5). 

7. Quoniam igitur coeperat mortis facere mentionem, ut ne quis hinc Verbum Deum passibilem suspicaretur, posuit Christus, tamquam passibilis et impassibilis essentiae, in singularitate personae, significativum vocabulum, ut impassibilis et passibilis Christus sine periculo nominetur: impassibilis quidem Deitate, passibilis vero natura corporea. 8. Multa super hoc cum possim dicere, et primo quidem omnium, quod non Divinitatis in dispensatione, sed susceptionis humanitatis tantum meminisse sanctos illos Patres, ostendere valeam; sed recordor brevitatem orationis in praefatione promissam, et eam sentio frenare sermonem. 

9. Venio nunc et ad secundum a charitate tua articulum motum, in quo naturarum quidem laudabam factam discretionem secundum Deitatis et humani tatis rationem, et in una persona consortium: nec non et illud, quod Deum Verbum secunda nativitate ex muliere minime dicebas eguisse; quodque passionis incapacem profitebaris Deitatem; catholica enim revera sunt haec, et omnino sectis omnibus contra Dominicas naturas adversa. 10. In reliquis vero, si aliquam latentem, et profundam, atque incomprehensibilem rationem legentium auribus afferas, tuae sit examinare prudentiae. Scite enim mihi priora videbaris destruere, cum eum, qui in primis impassibilis, et secumdam non recipere nativitatem fuerat praedicatus, iterum passibilem, et noviter creatum, nescio quomodo inferebas: tamquam quae Deo Verbo naturaliter inessent consortio templi corrupta sint, aut oporteat forsitan pro nihilo ab hominibus putari illud ipsum absque peccato templum, et inseparabile a divina natura, nativitatem et mortem pro peccatoribus non pertulisse; tamquam etiam voci Dominicae ad Judaeos clamanti: Solvite templum hoc, et in triduo suscitabo illud (Joan. II, 19), non debeat credi. Non dixit: Solvite Divinitatem meam, et in triduo suscitabitur. 11. Iterum me hic orationem dilatare cupientem ad professionem brevitatis promissae recordatio revocat; dicam tamen aliquid. Ubique per divinas Scripturas, quoties meminerunt Dominicae dispensationis, non Divinitatis Christi, sed humanitatis ejus, passio et nativitas traditur, ut secundum liquidissimam rationem convenientius ac aptius sit, sanctam Virginem, non genitricem Dei, id est, Θεοτόκον, sed Christi genitricem, id est, Χριστοτόκον vocari. 12. Ad haec evangelista quoque vociferante: Liber generationis Jesu Christi, filii David, filii Abraham (Matth. I, 1); evidens est, quia Deus Verbum Davidis non erat filius. Accipe, si videtur, et aliud testimonium: Jacob autem genuit Joseph, virum Mariae, de qua natus est Jesus, qui dicitur Christus (Ibid. XVI). Intende in aliud dictum: Christi autem generatio sic erat. Cum esset desponsata virgo Maria, inventa est in utero habens de Spiritu sancto (Ibid. XVIII). Creaturam autem Spiritus sancti Unigeniti Deitatem quis possit [ Baluz. om. possit] vel debeat suspicari? Quid etiam his superfundi debeat? audi iterum: Et erat mater Jesu ibi (Joan. II, 1). Et iterum: Cum Maria matre Jesu (Act. I, 14). Illud quoque: Quod in ea natum est, de Spiritu sancto est (Matth. I, 20). Et iterum: Accipe puerum et matrem ejus, et fuge in Aegyptum (Matth. II, 13). Et illud: De Filio ejus unigenite, qui factus est ei ex semine David secundum carnem (Rom. I, 3). Et iterum de passione ejus: Quia Deus Filium suum misit in similitudinem carnis peccati, et de peccato damnavit peccatum in carne (Rom. VIII, 3). Et iterum: Christus mortuus est pro peccatis nostris (I Cor. XV, 3). Et denuo: Christo passo in carne (I Petr. IV, 1). Et illud: Hoc est corpus meum, et hic sanguis meus (Luc. XXII, 19). Non dixit: Haec est Deitas mea. 13. Et decem millia alia sunt, aliis atque aliis vocibus protestantibus humanum genus, non Filii Deitatem recentem putare, aut novellam, aut corporalium passionum esse capacem, sed illam divinae naturae conjunctam carnem, ex qua filium se David nominat Christus. Quid enim ait? Quid vobis videtur de Christo? cujus est filius? Responderunt, David. Respondit Jesus et dixit: Quomodo ergo David in spiritu Dominum eum vocat, dicens: Dixit Dominus Domino meo: Sede ad dextram meam (Matth. XXII, 42)? Est [ Baluz. tamquam] filius profecto David secundum carnem, secundum Divinitatem vero Dominus. Esse quidem templum Divinitatis Filii corpus, et templum secundum excellentem quamdam et divinam unitum conjunctionem, certissimum est, ita ut ea quae sunt Dei asciscere sibi et ad se revocare divinam naturam, profiteri sit bonum, et dignum evangelica traditione. 14. Hujus autem familiaritatis nomine affricare, et conjunctae carnis proprietates, generationem scilicet, et passionem, et mortalitatem Deo tribuere, aut errantis gentilitatis, frater, est sensus, aut mente capti Apollinaris et Arii, aut reliquarum pestium haereticarum, et his aliquid pejus: necesse est enim hujusmodi homines, attractos familiaritatis nomine, et lactationis socium propter familiaritatem; et aetatis, quae paulatim accessit, incrementorum participem Deum Verbum facere; et passionis in tempore ex timiditate auxilii angelici indigentem. 15. Taceo circumcisionem et sacrificium, et sudorem, et famem, quae quidem carni pro nobis evenerunt: haec tamen, cum illi conjunguntur, etiam adoranda sunt: in Deitate autem ista et jam mendaciter accipiuntur, et nobis tamquam calumniatoribus justas damnationis causas important. 16. Hae sanctorum Patrum traditiones, haec Scripturarum mandata sanctarum: sic illi quae sunt divinae misericordiae et auctoritatis secundum Deum ratiocinantur: Haec meditare, in his esto, ut profectus manifestus sit (I Tim. IV, 15). Paulus ista omnibus dixit. 17. Bene autem facis eorum qui de nobis offenduntur curam gerere, et de his sollicitudinem habere quae apud nos sunt. Unanimitati tuae gratiam habeo; scito autem seductum esse te ab his qui a sancto concilio depositi sunt, propter quod morbo Manichaeorum essent repleti; aut quod potissimum est, a clericis magis affectionis tuae. Nam quae ad Ecclesiam nostram pertinent quotidie augentur in melius; et quae ad plebem, noveris in majorem extendi profectum, per gratiam Christi, in tantum, ut multitudo haec vocibus prophetae clamet: Replebitur terra scientia Domini, sicut aqua multa cooperiens maria (Isai. XI, 9). 18. Noveris et regiam domum, dilucidato dogmate, in magno gaudio degere; et ut paginae finem faciam, illam de Ecclesia quoque [ Baluz. om. de Ecclesia quoque] apud nos super omnibus haeresibus, quae adversus Deum litigant, vocem vide impleri: Ibat domus Saul, et infirmabatur; ibat domus David, et confortabatur (II Reg. III, 2). Haec nostra tamquam fratris ad fratrem consilia; quod si quis contentiosus esse vult, clamabit per nos ei Paulus: Nos talem consuetudinem non habemus, neque Ecclesia Dei (II Cor. XI, 16). 

SERMO VIII. In Judam, adversus haereticos. 1. Libenter hic ab illis haereticis interrogans requiram, qui Deitatis et humanitatis naturam in unam essentiam miscendo contemperant, quis ille hoc loco est qui proditur et traditur Judaeis. Si enim temperatio vel admixtio utriusque facta est, utrum a Judaeis est tentum? An Deus Verbum, an humanitatis natura? Quis videtur occisus? Cogor enim inferioribus uti sermonibus, ut fiat omnibus quod dicitur manifestum. 2. In quem, dicas velim, ea quae gesta sunt, cadunt? Numquid in Dei naturam, quam utroque confundens contemperare praesumis? Ergo Verbum Deus capessibilis, cui nihil commune in occisione cum carne. An a Judaeis in occisionem ductus est? 3. Ut quid autem, temperatis utrisque naturis, secundum te, Scripturam nuper audivimus de virtute sacramenti narrantem, quam Dominus tradidit discipulis suis, dicens: Quia in qua nocte tradebatur, accipiens panem, gratias agens, dedit discipulis suis, dicens: Accipite et manducate ex eo omnes, hoc est enim corpus meum. Quare non dixit: Haec est Divinitas mea, quae pro vobis confringetur? Et iterum cur sumptum calicem porrigens, non dixit: Haec Divinitas mea, quae pro vobis effundetur in remissionem peccatorum; sed hoc magis: Hic est sanguis meus, qui pro vobis effundetur in remissionem peccatorum (Matth. XXVI, 28) ?
Separa naturam, sed unitionem conjunge; Filium Dei Christum confitere, sed filium duplicem, hominem et Deum, ut passio quidem humanae deputetur naturae; passionis vero absolutio, quae in homine qui passus est facta est, solius sit Divinitatis.

SERMO IX. In id quod scriptum est: Si habere aliquid recordatus fueris adversus te fratrem tuum (Matth. V, 23); veluti contra haereticos. 

1. Audite dictis intenti: Qui manducat, ait, carnem meam, et bibit meum sanguinem, in me manet, et ego in eo. Memento quoniam de carne est, quod dicitur: Sicut misit me vivens Pater, me visibilem. Numquid a me carnis nomen appositum est, ut me male interpretari querantur: Qui manducat, inquit, carnem meam, et bibit meum sanguinem? Numquid dixit: Qui manducat Divinitatem meam, et bibit meam Divinitatem? sed: Qui manducat carnem meam, et bibit meum sanguinem, in me manet, et ego in ipso.
Et post alia. Sed ad rem veniamus. Qui manducat carnem meam, et bibit meum sanguinem, in me manet, et ego in ipso. Mementote quod de carne dicamus: Sicut misit me vivens Pater, me, qui appareo; sed fortasse ego non recte interpretor. Videamus ex iis quae sequuntur: Sicut misit me vivus Pater, etc.; ille dicit de Divinitate, ego de humanitate. Videamus quis sit pravus interpres: Sicut misit me vivus Pater; haereticus dicit Divinitatem missam, et se profiteri Deum Verbum dicere: Sicut misit me vivus Pater. Ergo et hoc secundum ipsos ita erit intelligendum: Ego Deus Verbum vivo per Patrem. Post hoc enim videtur dictum: Et qui manducat me, et ille vivit. Quem ergo manducamus? Divinitatem, an carnem?

Dicam etiam illius scandali verba. De sua carne Dominus Christus cum illis disserebat: Nisi manducaveritis, inquit, carnem Filii hominis, et biberitis ejus sanguinem, non habebitis vitam in vobis. Verborum sublimitatem qui audierant, non tulerunt; putabant enim ex inscitia illum anthropophagiam suadere.

SERMO X. Velut in Macedonianos, revera in catholicos verae incarnationis defensores.

Adhuc vobis multa habeo dicere, etc. (Joan. XVI, 12). Et post aliquanta: Communes sunt Trinitatis operationes, et tantum substantiis dividendae. Quare Unigeniti glorificatio, aliquando quidem Patri deputatur, sicut est illud: Pater est meus, qui me glorificat (Joan. VIII, 54); aliquando vero Spiritui deputatur, ait enim: Spiritus veritatis, qui me glorificabit (Joan. XVI, 13); nonnunquam Christi potentiae assignatur, sicut scriptum est: Exeuntes praedicabant verbum ubique, Domino cooperante, et verbum confirmante, consequentibus eos signis (Marc. XVI, 16).

Atque cooperationis hujus evidens est argumentum: Filius est factus homo; Pater in throno collocavit; Spiritus signis honestavit; inhabitavit Filius in corpore; commendavit baptizatum Pater; formavit in Virgine Spiritus.

SERMO XI. Adversus Arianos, in haec verba Isaiae: Puer datus est nobis, et filius natus est nobis (Is. IX, 6). 

1. Magnum sane tanti doni sacramentum; hic enim qui videtur infans, hic qui recens apparet; hic qui fasciis corporalibus eget, hic qui secundum visibilem essentiam recenter est editus, Filius est, ut Scriptura docet, aeternus, Filius universorum opifex, Filius qui suae opis fasciis dissolubilem creaturae naturam astringit. 2. Infans enim Deus est suae potestatis; tantum abest, Arie, ut Deus Verbum sit sub Dei potestate. Novimus ergo humanitatem infantis ac divinitatem: filiationis unitatem servamus in Deitatis humanitatisque natura. 3. Hoc autem dico, ut noveritis quam super excellens et summa quaedam Deitatis conjunctio existebat, etiam in infante ipso, cum Dominica caro conspiceretur; erat enim ipse, et infans, et infantis ipsius Dominus. Laudastis vocem, sed nolite eam parum curiose laudare; dixi enim quod idem erat infans et habitator infantis. 4. Ut ergo demonstretur ipsis quoque magis quis hic est ab illis adoratus, et ad quem illos duxerit Spiritus sancti gratia; nempe non ad simplicem vulgo conspectum infantem, sed ad corpus quoddam ineffabiliter Deo conjunctum. 5. Quis nunc benignitatis tam immensum aspiciat pelagus, naturam cum suo opifice dominantem, et conjunctam homini Divinitatem, nihil sine hoc jubentem, nullum absque isto judicantem: cum eo vivorum curam in summa providentia gerentem, et cum ipso mortuos suseitantem. EPISTOLA TERTIA SYNODICA S. CYRILLI Alexandrini episcopi directa Nestorio Constantinopolitanae urbis episcopo, duodecim continens anathematismi capitula.
Religioso et Deo amabili consacerdoti Nestorio Cyrillus, et quae convenit apud Alexandriam synodus ex Aegyptia dioecesi, in Domino salutem. 1. Cum Salvator noster aperte pronuntiet: Qui diligit patrem aut matrem super me, non est me dignus; et qui diligit filium aut filiam super me, non est me dignus (Matth. X, 37); quid nos patiemur, qui deposcimur a tua religione ut te super Christum Salvatorem omnium diligamus? Quid enim nobis in die judicii proderit, aut quam satisfactionem reperire poterimus, ita diuturnum silentium de prolatis a te contra eum blasphemiis continentes? Et si quidem te tantummodo laederes, docens ista vel sentiens, sollicitudo nobis minor existeret: cum vero totam scandalizaveris Ecclesiam, et fermentum insolitae pravitatis et novae haeresis miscueris in populis, nec tantum ibidem positis, sed ubique consistentibus (nam tuarum expositionum libri per cuncta vulgati sunt), quae super nostro silentio ratio ultra, vel excusationis sermo sufficiat? aut quomodo non necesse sit meminisse Christi Domini sic dicentis: Non putetis quod venerim pacem mittere in terram, sed gladium; veni enim separare hominem adversus patrem suum, et filiam adversus matrem suam (Matth. X, 34). Nam cum laeditur fides, parentum reverentia, velut inutilis et periculosa, despicitur, et amor erga filios fratresque vitatur. Ad postremum etiam post ipsam vitam [ B. super ipsam vitam mors potius] a piis viris eligitur, ut meliorem resurrectionem, sicut scriptum est, consequantur (Heb. XI, 35).

2. Ecce itaque te simul, cum sancta synodo, quae apud amplam urbem Romam congregata est, praesidente sanctissimo et venerandissimo fratre et consacerdote nostro Coelestino episcopo, his scriptis jam tertio convenimus, consilium dantes ut a pravis abstineas distortisque dogmatibus, quae et sentire cognosceris et docere, recipias vero fidem rectam Ecclesiis per beatissimos apostolos et evangelistas ab initio traditam, qui et oculis inspexerunt, et ministri Verbi fuisse monstrantur. 3. Quod si hoc religio tua facere distulerit, juxta dilationem litteris praefinitam sanctissimi et venerandissimi consacerdotis nostri Romanae praesulis Ecclesiae Coelestini, scias te nullam sortem habere nobiscum, nec locum aut colloquium cum Dei sacerdotibus et episcopis obtinere; non enim est fas contemnere nos Ecclesias ita turbatas et scandalizatos populos, fidemque rectissimam violatam, dissipatum quin etiam gregem, quem custodire debueras, siquidem juxta nos amator recti dogmatis exstitisses, sanctorum Patrum vestigia pia consectans. 4. Omnes itaque quos propter fidem tua religio a communione removit, aut ab ordine suo deposuit, laicos et clericos, in nostra communione recipimus; non enim justum est eos tuis decretis opprimi, qui noverunt recta sentire, qui etiam bene facientes tibi prudentissime restiterunt: hoc idem namque in epistola quam misisti ad praesulem amplae Romae sanctum et coepiscopum nostrum Coelestinum, significare curasti. 5. Non autem sufficit tuae religioni solummodo fidei symbolum confiteri, quod expositum est per idem tempus, sancti Spiritus largitate, a venerando et magno concilio apud Nicaeam congregato; hoc enim nec intellexisti, nec recte interpretatus es, perversae licet sono vocis eadem verba protuleris. Sed [ Baluz. add. nec] consequens est ut jurejurando fatearis quod anathematizes quidem tua polluta et profana dogmata; sentias autem et doceas quae nos universi, sive per Orientem, sive per Occidentem, episcopi et magistri, praesulesque populorum credimus et docemus. 6. Epistolis autem ab Alexandrina tuae religioni directis Ecclesia consensum praebuit, tam ea quae apud urbem Romam convenit sancta synodus, quam etiam nos omnes, velut recte irreprehensibiliterque conscriptis. Subdidimus autem his nostris litteris quae te sentire oporteat et docere, et a quibus abstinere conveniat. 7. Haec est enim fides apostolicae et catholicae Ecclesiae, cui cuncti consentiunt orthodoxi per Orientem Occidentemque pontifices: Credimus in unum Dominum, Patrem omnipotentem, omnium visibilium et invisibilium conditorem. Et in unum Dominum Jesum Christum, Filium Dei, natum de Patre unigenitum, hoc est, de substantia Patris, Deum ex Deo, lumen ex lumine, Deum verum ex Deo vero, natum, non factum, ὁμοούσιον Patri, hoc est, unius cum Patre substantiae, per quem omnia facta sunt in coelo et in terra; qui propter nos homines, et propter nostram salutem descendit, et incarnatus est, et homo factus est, passus est, et resurgens tertia die ascendit in coelos, unde venturus est judicare vivos et mortuos. Et in Spiritum sanctum. Eos autem qui dicunt: Erat tempus quando non erat, et antequam nasceretur non erat, et quia ex nullis exstantibus factus est, aut ex alia substantia vel essentia, dicentes esse aut convertibilem et commutabilem Filium Dei; anathematizat catholica et apostolica Ecclesia. 8. Sequentes itaque per omnia sanctorum Patrum confessiones quas, loquente in eis sancto Spiritu, protulerunt, et intentioni quae est in eorum intellectibus aequis vestigiis inhaerentes, atque iter ambulantes regium, profitemur quod ipse unigenitus Dei Verbum Deus, natus ex ipsa Patris essentia, de Deo vero Deus verus, lumen de lumine, per quem omnia facta sunt, sive in coelis, sive in terra, salutis nostrae causa descendens, ad exinanitionem sese dignatus est inclinare, incarnatus autem et homo factus, id est, carnem de Virgine sancta suscipiens, eamque sibi propriam faciens, nativitatem nostram ex vulva sustinuit, homo de muliere procedens, nec quod erat abjiciens: nam licet factus sit in assumptione carnis et sanguinis, tamen etiam sic quod erat, Deus natura scilicet et veritate, perstitit. 9. Nec carnem itaque dicimus in naturam Deitatis esse conversam, nec in substantiam carnis ineffabilem Dei Verbi essentiam commutatam: inconvertibilis etenim est, et incommutabilis, idemque ipse, juxta Scripturas, jugiter permanens (Psal. CI, 28). Visus est autem et parvulus, sed potius [ Baluz. positus] adhuc in cunabulis, et in sinibus genitricis Virginis constitutus, universam creaturam replebat ut Deus, genitori suo indivisus existens: quod divinum est enim, sine quantitate et sine mole cognoscitur, nec ullis terminis continetur. 10. Unitum ergo carni Verbum secundum subsistentiam confitentes, unum adoramus Filium, Dominum Jesum Christum, non seorsum ponentes et determinantes hominem et Deum, velut invicem sola [Baluz. sibi] dignitatis et auctoritatis unitate conjunctos; haec enim novitas vocis est, et aliud nihil. Nec item Christum specialiter nominantes Deum Verbum, quod ex Deo est; nec alterum similiter Christum specialiter, qui de muliere natus est, sed unum solummodo Christum Dei Patris Verbum, cum propria carne cognoscimus. Tunc enim ut homo [ Baluz. om. ut homo], juxta nos, unctus est, quamvis Spiritum dignis ipse contulerit, sed non ad mensuram (Joan. III, 33), sicut beatus evangelista Joannes asseruit. 11. Sed nec illud dicimus, quod Dei Verbum veluti in homine communi, qui de sancta Virgine natus est, habitarit, ne Deum homo Christus habitatorem possidere credatur. Quamvis enim Verbum habitaverit in nobis (Joan. I, 14), et dictum sit, in Christo habitare omnem plenitudinem Deitatis corporaliter (Col. II, 9); haud tamen [ Baluz. attamen] intelligimus, quod caro factus, [ Baluz. add. non] sicut in sanctis habitare dicatur, nec talem in ipso habitationem factam definire tentavimus; sed unitus juxta naturam, nec in carnem penitus commutatus, talem sibi fecit habitationem, qualem et anima hominis habere creditur ad proprium corpus. 12. Unus igitur est Christus, Filius et Dominus, non velut conjunctionem quamlibet, quae in unitate dignitatis et auctoritatis, homine habente ad Deum; non enim potest unire naturas sola dignitatis aequalitas, namque Petrus et Joannes aequalis sunt in alterutrum dignitatis, propter quod et apostoli et sancti discipuli esse monstrantur; verumtamen uterque non unus est. Nec juxta collationem vel connexionem modum conjunctionis advertimus, hoc enim ad unitatem non sufficit NATURALEM; nec secundum participationis effectum, sicut nos etiam adhaerentes Domino unus cum ipso spiritus sumus (I Cor. VI, 17). 13. Immo potius conjunctionis nomen evitamus, tamquam non existens idoneum quod significet unitatis arcanum. 14. Sed neque Deum aut Dominum Christi Verbum Dei Patris asserimus, ne iterum manifestius in duos dividamus unum Christum Filium et Dominum, et in crimen sacrilegii recidamus, Deum illum sui ipsius facientes et Dominum: unitus quippe, sicut superius diximus, Deus Verbum carni SECUNDUM SUBSTANTIAM, Deus quidem est omnium et dominator universitatis; verumtamen nec servus est sibi ipsi, nec Dominus, quia ineptum est, vel potius impium, hoc sentire, vel dicere; quamvis enim Deum suum Patrem dixerit, cum Deus sit etiam ipse natura, et de illius essentia; tamen nullatenus ignoramus quod manens Deus homo quoque factus sit, qui sub Deo juxta debitam legem naturae humanitatis existeret; ipse vero sibi quomodo vel Deus poterit esse vel dominus? Ergo sicut homo, quantum decenter exinanitionis mensurae congruit, sub Deo se nobiscum esse disseruit. Hoc etiam modo sub lege factus est (Gal. IV, 4), quamvis ipse promulgaverit legem, et legislator ut Deus exstiterit. 15. Cavemus autem de Christo dicere: Propter assumentem veneror assumptum, et propter invisibilem adoro visibilem. Horrendum vero super hoc etiam illud adjicere: Is qui susceptus est, cum eo qui suscepit, connuncupatur Deus. Qui enim haec dicit, dividit iterum in duos Christos eum qui unus est, hominem seorsum in parte, et Deum similiter in parte constituens; evidenter enim denegat unitatem, secundum quam non alter cum altero adoratur, aut connuncupatur Deus, sed unus intelligitur Christus Jesus Filius Dei unigenitus, una servitute cum propria carne venerandus. 16. Confitemur etiam quod idem ipse qui ex Deo Patre Filius natus est unigenitus Deus, licet juxta naturam suam expers passionis exstiterit, pro nobis tamen, secundum Scripturas, CARNE PERPESSUS SIT (I Petr. IV, 1), et erat in crucifixo corpore propriae carnis IMPASSIBILITER ad se referens passiones: Gratia vero Dei pro omnibus gustavit mortem (Heb. II, 9), tradens ei proprium corpus, quamvis naturaliter ipse vita sit, et resurrectio mortuorum. Nam ut mortem ineffabili potentia proculcaret, ac primus in sua carne primogenitus ex mortuis fieret et primitiae dormientium, [ Baluz. add. viamque faceret] humanae naturae ad incorruptionis recursum, gratia Dei, ut supra dictum est, pro omnibus gustavit mortem (Ibid.), et tertio die resurgens spoliavit infernum. 17. Idcirco quamvis dicatur quod per hominem facta sit resurrectio mortuorum (I Cor. XV, 21), tamen intelligimus hominem factum Verbum, quod ex Deo est, et per ipsum mortis imperium fuisse destructum (Heb. II, 14). Veniet autem temporibus praefinitis, sicut est unus Filius et Dominus in gloria Patris, ut judicet orbem terrarum in aequitate (Act. XVII, 31), sicut Scriptura testatur. 18. Necessario igitur et haec adjicimus; annuntiantes enim secundum carnem mortem unigeniti Filii Dei, id est, Jesu Christi, et resurrectionem ejus, et in coelis ascensionem pariter confitentes, incruentam celebramus in Ecclesiis sacrificii servitutem; sic etiam ad mysticas benedictiones accedimus, et sanctificamur participes corporis et pretiosi sanguinis Christi omnium nostrum Redemptoris, effecti, non ut communem carnem recipientes, quod absit, nec ut viri sanctificati, et Verbo conjuncti secundum dignitatis unitatem, aut sicut divinam possidentis habitationem, sed ut vere vivificatricem, et ipsius Verbi Dei [ Baluz. om. Dei] propriam factam; vita enim naturaliter ut Deus existens, quia propriae carni unitus est, vivificatricem eam esse professus est. Et ideo quamvis dicat ad nos [ Baluz. add. veniens]: Amen amen dico vobis, nisi manducaveritis carnem Filii hominis, et biberitis ejus sanguinem (Joan. VI, 53), etc., non tamen eam ut unius hominis ex nobis aestimare debemus; quomodo enim juxta naturam suam vivificatrix esse caro hominis poterit? Sed ut vere propriam ejus factam, qui propter nos Filius hominis et factus est et vocatus. 19. Eas autem voces, quas Salvator noster in Evangeliis protulit, non in duabus subsistentiis aut personis omnino partimur; non enim duplex est unus Christus et solus, quamvis ex duabus diversisque rebus ad unitatem cognoscatur individuam convenisse; sicut homo quoque ex anima constans et corpore, non duplex potius, sed unus est ex utroque: humanas ergo et divinas insuper voces ab uno Christo dictas, animadvertentes recte sentimus, cum enim Deo dignissime loquitur de se ipso: Qui me videt, videt et Patrem (Joan. XIV, 9); et: Ego et Pater unum sumus (Joan. X, 30). Divinam ejus intelligimus, ineffabilemque naturam, secundum quam unum est cum Patre suo, propter unam eamdemque substantiam, imago et character splendorque gloriae ejus existens (Heb. I, 3). Cum vero humanae naturae mensuram nullatenus inhonorans Judaeos alloquitur: Nunc me quaeritis occidere hominem, qui veritatem vobis locutus sum (Joan. VII, 1); non minus eum qui in similitudine et aequalitate [ Baluz. aequitate] Patris est, Deum Verbum etiam in mensuris humanitatis ejus agnoscimus. Si autem necessario creditur quod natura Deus existens factus est caro, immo potius homo animatus anima rationali, quae causa est ut in eis quilibet vocibus erubescat, si eas homine dignas effatus est? Quod si sermones homini congruentes abjiciat, juxta nos hominem fieri quis coegit? Cum vero se propter nos ad exinanitionem spontaneam misericorditer inclinarit, quam ob causam dignos exinanitione sermones effugerit? Uni igitur personae cunctas ejus in Evangelio voces ascribimus, [ Baluz. add. uni] subsistentiae Verbi scilicet incarnati, quia unus est Dominus Jesus Christus, ut scriptum est. 20. Appellatum vero apostolum et pontificem confessionis nostrae (Hebr. III, 2), tamquam sacrificantem Deo et Patri fidei nostrae confessionem, quae a nobis ipsi et per ipsum Deo et Patri incessanter offertur. Iterum eum dicimus, qui ex Deo est secundum naturam Filius unigenitus, nec homini praeter eum alteri sacerdotii nomen et officium deputamus: Factus est enim mediator Dei et hominum (I Tim. II, 5), et reconciliator ad pacem, semetipsum Deo et Patri pro nobis offerens in odorem suavitatis (Eph. II, 5); ideoque dicebat: Sacrificium et oblationem noluisti; holocausta et pro peccato non tibi placuerunt; corpus autem perfecisti mihi. Tunc dixi: Ecce venio, in capite libri scriptum est de me, ut faciam, Deus, voluntatem tuam (Heb. X, 5). Obtulit enim proprium corpus, non pro se, sed pro nobis, in odorem suavitatis: nam pro se vel oblatione vel sacrificiis non indiget, ab omni peccato liber, ut Deus, existens. Quod si omnes peccaverunt, et egent gloria Dei (Rom. III, 23), secundum hoc quod sumus ad mutabilitatis excessum proniores effecti, et peccatis aegrotavit humana natura, ipse vero non ita, ideoque nos gloria ejus egemus; cui [ Baluz. cur] erit ultra jam dubium, quod Agnus verus propter nos et pro nobis sit immolatus? Qui dicit autem, quod semetipsum tam pro se quam pro nobis obtulerit, nullatenus impietatis crimen effugiat, cum nihil prorsus iste deliquerit, nec ullum fecerit omnino peccatum. Qua igitur egeret oblatione, nullo suo exstante facinore, pro quo, si esset, satis admodum convenienter offerret? 21. De Spiritu quoque cum dicit: Ille me glorificabit (Joan. XVI, 14), hoc rectissime sentientes unum Christum et Filium, non velut alterius egentem gloria, confitemur a Spiritu sancto gloriam consecutum, quia Spiritus ejus nec melior ipso, nec superior est; sed quia mira opera faciens ad demonstrationem suae Deitatis, virtute proprii Spiritus utebatur, ab ipso glorificari dicitur, quemadmodum si quis de hominibus asseveret quod virtus sua vel disciplina quaelibet unumquemque clarificet: quamvis enim in sua sit subsistentia Spiritus, et ejus intelligatur in persona proprietas, juxta id quod Spiritus est, et non Filius, attamen alienus non est ab illo; nam Spiritus appellatus est veritatis (Joan. XVI, 13), et veritas Christus est (Joan. XIV, 6); unde AB ISTO SIMILITER, SICUT EX DEO PATRE PROCEDIT. Denique hic ipse Spiritus etiam per sanctorum manus apostolorum miracula gloriosa perficiens, Dominum glorificat Jesum Christum, postquam ascendit in coelum: nam creditus est Christus natura Deus existens, per suum Spiritum virtutes efficiens, ideoque dicebat: Deo meo accipiet, et annuntiabit vobis (Joan. XVI, 14). Nequaquam vero participatione alterius idem Spiritus sapiens aut potens dicitur, quia per omnia perfectus est, et nullo prorsus indigens bono; nam paternae virtutis et sapientiae, id est Filii Spiritus creditur, et ideo ipsa re et subsistentia virtus et sapientia comprobatur. 22. Igitur quia Deum carni unitum juxta subsistentiam sancta Virgo corporaliter peperit, idcirco eam Dei genitricem esse profitemur; non quod Verbi natura existendi principium de carne sortita sit: Erat enim in principio Verbum, et Deus erat Verbum, et Verbum erat apud Deum (Joan. I, 1), et ipse est conditor saeculorum, Patri coaeternus, et universitatis creator; sed quoniam, superius ut diximus, juxta subsistentiam sibimet uniens naturam humanam, nativitatem sustinuerit ex ipsa vulva corpoream: non quod eguerit necessario, propter suam naturam, nativitate ista, quae est in extremis saeculi facta temporibus; sed ut ipsas benediceret substantiae nostrae primitias, et dum eum carni unitum mulier edidisset, illa quae adversus omne genus humanum maledictio fuerat prolata desineret, nec jam morti nostra corpora destinaret; illud quoque, quod dictum est: In tristitia paries filios (Gen. III, 16), ipse dissolvens, verum esse monstraret quod prophetae voce praedixerat: Absorpta est mors victoria (I Cor. XV, 34). Et iterum: Abstulit Deus omnem lacrymam ab omni facie (Apoc. VII, 17). Propter hanc etenim causam dicimus eum dispensatorie, et ipsas benedixisse nuptias cum in Cana Galilaeae, cum sanctis vocatus apostolis adesse dignatus est. 23. Haec sapere sumus edocti a sanctis apostolis et evangelistis, et ab omni Scriptura divinitus inspirata, nec non et a beatis Patrum confessionibus veritate subnixis; his omnibus etiam tuam religionem concordare, et praeter aliquem dolum consentire jam convenit. Quae vero religionem tuam anathematizare necesse est, huic epistolae nostrae subjecta sunt. I. Si quis non confitetur Deum esse [ Baluz. add. veraciter] Emmanuel, et propterea Dei genitricem sanctam Virginem, peperit enim secundum carnem, carnem factum Dei Verbum, anathema sit. II. Si quis non confitetur carni secundum subsistentiam unitum Dei Patris Verbum, unumque esse Christum cum propria carne, eumdem scilicet Deum simul et hominem, anathema sit. III. Si quis in uno Christo dividit substantias post unitatem, sola eas connexione conjungens ea quae secundum dignitatem est, vel etiam auctoritatem aut potestatem, ac non potius conventu qui per unitatem factus est naturalem, anathema sit. IV. Si quis dividit personis duabus vel subsistentiis eas voces quae in apostolicis scriptis continentur et evangelicis, quae de Christo a sanctis dicuntur, vel ab ipso etiam de se ipso, et has quidem velut homini qui praeter Dei Verbum specialiter intelligatur aptaverit; illas autem, tamquam dignas Deo, soli Dei Patris Verbo deputaverit; anathema sit. V. Si quis audet dicere Christum hominem Θεοφόρον, id est, Deum ferentem, ac non potius Deum esse veraciter dixerit, tamquam unum Filium per naturam, secundum quod Verbum caro factum est (Joan. I, 14), et communicavit similiter, ut nos, carni et sanguini (Heb. II, 14), anathema sit. VI. Si quis dicit Deum vel Dominum Christi esse Dei Patris Verbum, et non magis eumdem ipsum confitetur Deum simul et hominem, propterea quod Verbum caro factum est, secundum Scripturas, anathema sit. VII. Si quis Jesum hominem operatione Dei Verbi dicit adjutum, seu ἐνεργούμενον, et ei unigeniti gloriam, tamquam alteri praeter ipsum existenti, tribui, anathema sit. VIII. Si quis audet dicere, assumptum hominem coadorandum Deo Verbo, et conglorificandum, et connuncupandum Deum, tamquam alterum cum altero (nam cum syllaba semper adjecta hoc cogit intelligi), ac non potius una supplicatione veneratur Emmanuel, unamque ei glorificationem dependit, juxta quod Verbum caro factum est, anathema sit. IX. Si quis unum Dominum nostrum Jesum Christum glorificatum dicit a Spiritu sancto, tamquam qui aliena virtute per eum usus fuerit, et ab eo acceperit efficaciam contra immundos spiritus, et posse in hominibus divina signa facere, ac non potius proprium ejus Spiritum dicit, per quem divina signa complevit, anathema sit. X. Pontificem et apostolum confessionis nostrae factum esse Christum divina Scriptura (Heb. III, 2) commemorat: Obtulit autem semetipsum pro nobis in odorem suavitatis Deo et Patri (Eph. V, 2). Si quis ergo pontificem et apostolum nostrum dicit factum, non ipsum Dei Verbum, quando caro factum est, et juxta nos homo, sed velut alterum praeter ipsum specialiter hominem ex muliere: aut si quis dicit et pro se obtulisse semetipsum oblationem, et non potius pro nobis solis, non enim eguit oblatione, qui peccatum omnino nescivit; anathema sit. XI. Si quis non confitetur carnem Domini vivificatricem esse, et propriam ipsius Verbi Dei Patris; sed velut alterius praeter ipsum conjuncti eidem per dignitatem, aut quasi divinam habentis habitationem, ac non potius, ut diximus, vivificatricem esse, quia facta est propria Verbi cuncta vivificare praevalentis; anathema sit. XII. Si quis non confitetur Dei Verbum passum carne, et crucifixum carne, et mortem carne gustasse, factumque primogenitum ex mortuis, secundum quod vita est et vivificator, ut Deus, anathema sit. EPISTOLA NESTORII episcopi Constantinopolitani, ad Coelestinum papam. 1. Didici honestissimum Cyrillum Alexandrinae urbis episcopum, propter libellos contra eum nobis oblatos, exterritum, ac sibi venantem latebras, ad evitandam sacram synodum propter hos ipsos libellos futuram, quasdam alias interea cogitationes excogitare verborum, et amplecti verba, quae sunt Θεοτόκος et Χριστοτόκος, quorum alterum admittit, alterum vero, modo quidem de Evangeliis eximit, modo vero rursus admittit, hoc est, Χριστοτόκος, secundum quamdam, credo, prudentiae nimietatem. 2. Ego autem et hanc quidem vocem, quae est Θεοτόκος, nisi secundum Apollinaris et Arii furorem ad confusionem naturarum proferatur, volentibus dicere non resisto; nec tamen ambigo quin haec vox Θεοτόκος illi voci cedat, quae est Χρισοτόκος, tamquam prolatae ab angelis et evangelistis. Et nisi haec ad venerationem tuam scientem dicerem, opus mihi foret longo multoque de hac ipsa causa sermone. 3. Sed et fine hoc illud quoque omni modo beatitudini tuae notum est, quia si aestimemus duas sectas contrarias sibi stare, et harum altera hanc vocem proferat solam, Θεοτόκος; altera vero illam solam, ἀνθρωποτόκος ; et utraque secta ad suam confessionem alteram trahat, ut, si hoc non impetraverit, periclitetur de Ecclesia cadere: necesse erit, tractandae huic rei deputatum, habentem pro utraque secta curam, mederi periculo utriusque partis, ex voce ab evangelistis tradita, quae utriusque naturae significatrix sit. Harum enim, sicut dixi, assertionem temperat vox illa, quae est Χριστοτόκος, quia et blasphemiam Samosateni removet, quod est dictum de omnium Domino Christo tamquam puro homine; sed et Arii et Apollinaris malitiam fugat. 4. Haec autem ipsa etiam honestissimo Alexandrinorum episcopo scripsi, sicut potest beatitudo tua cognoscere ex exemplaribus quae his meis litteris adjunxi, vel quae ad nos ab eo scripta sunt. 5. Placuit vero piissimis imperatoribus [ Baluz. om. piissimis imperatoribus], Domino adjuvante, etiam synodum inexcusabiliter totius orbis terrarum indicere, propter inquisitionem aliarum rerum ecclesiasticarum. Nam dubitationem verborum non aestimo habituram inquisitionem difficilem, nec impedimento esse futuram ad tractatum Divinitatis Domini Jesu. EPISTOLA NESTORII ad Coelestium rescribentis, de Graeco in Latinum translata a Mario Mercatore. 1. Honorabili et religiosissimo presbytero Coelestio Nestorius in Domino salutem.
Noli aegre ferre, venerabilis, perferens ab his qui ea quae inferuntur facere debent, et praesertim asserentibus veritatem, et refugientibus pollutorum vel contaminatorum communionem: quia et sanctis qui ante nostram aetatem exstiterunt, gratae fuerunt aerumnae, et ipsae quidem temporales erant, veritas autem aeterna. Sic Joannes Baptista de peccato arguens Herodem, et quidem regem existentem, capite condemnatus est: sed non formidavit, Christum enim habebat caput, quod non posset abscindi. Sic Paulus hoc modo quoque et Petrus sunt interfecti. Et quid amplius dici opus est? Ita actum est semper, per diversas tentationes pietate currente.

2. Noli igitur a veritate deficiens eam prodere (siquidem epistolae missae episcopis a concilio Occidentis, et ab Alexandrino, multis rescriptis manifestam nobis nostram fecere sententiam), prudentibus scilicet ejusdem orthodoxae professionis; forsitan enim utile aliquid Ecclesiis rectae fidei proveniet, Domino cooperante.
Omnem fraternitatem salutamus.

3. Et alia manu. Incolumis, et forti animo, et plurimum orans pro nobis, doneris nobis, religiosissime frater. 

SERMO XII. In ecclesia habitus, in qua litteras Coelestini Romani episcopi, Cyrilli Alexandrini denuntiationis accepit VII idus Decembris, consulatu Theodosii XIII et Valentiniani III Augg., post sextum diem quam easdem litteras sumpsit. 

1. Dulcem nobis praecedens doctor mensam charitatis apposuit; non enim habet fraterni amaritudinem odii, non habet venenum livoris, non habet simulatae fraternitatis rubiginem. Sic sunt dulcia charitatis, ut ea et omnium Dominus diligat. Amat charitatem Deus tamquam suae benignitatis ingenitum bonum; et ex hac omnibus gentibus beneficas necessitates instruit; quoniam enim multa erant quae hominum amicitiam dividebant, inseruit Deus necessitates invitis, quae eos in amicitiam mutuam copularent. Alia penes Dalmatas habentur terrae germina; alia penes Gothos rerum indigenarum ubertas; alia Hispanicae terrae fecunditas; altera locuples et opulenta Africae latitudo terrarum; ad hoc, ut quae unicuique desunt, sumat a proximo; et horum, quae non habet inops, aliunde petens, necessitate in amicitia proximi foederetur. 2. Propterea et omnium Dominus indutus est nostram naturam, numquam spoliabile scilicet Deitatis vestimentum, inseparabile indumentum divinae substantiae, speculum Domini omnium, quod cum naturae dignitatem propriam perdidisset, tametsi decies millies irascatur audiens Manichaeus, non ad usum naturalem accepit hoc vestimentum, sed in sempiternum, ut ad dextram suae Divinitatis faceret considere; nihil sine isto suo vestimento viventibus donat; non judicat mortuos sine isto; unum esse voluit cum isto Divinitatis suae regnum. In stupore remaneat dentium Paulus Samosatenus, qui nobis Dominicam humanitatem nudam a Deitate delirat, qui solam, praeter Divinitatem, fabulatur hanc quae semper conjuncta est atque connexa; quae eadem ac pariter potest quae Deus: Donavit enim illi Deus nomen quod est super omne nomen (Philip. II, 9). 3. Et ut nemo miretur carnis cum Divinitate audiens regnum, praemonuit per Scripturam Spiritus, quod videtur incredulum, in habitaculo habitantem demonstrans, ex quo et unde honor circa id quod videtur et paret accrevit: Donavit illi, inquit, nomen, quod est super omne nomen, ut in nomine Jesu omne genu flectatur, coelestium, terrestrium, et infernorum, et omnis lingua confiteatur Deo, quia Dominus Jesus Christus in gloria est Dei Patris (Ibid.). Non depretiavit, inquit, divinam substantiam circa illud quod invisibile est, honor cuncta praecellens, quia demonstratur quemadmodum Filius diligatur a Patre; unus enim Filius, quod visibile est, et quod invisibile; unus Christus, et iste qui utitur, et id quo utitur, naturae duplices, sed Filius singularis. 

4. Quid sermonem in calumniam vocas? Quid me latenter sagittis aureis jacularis? Quid in me sagittas aureas absconditus mittis? Experiamur nostra certamina, causas invicem vitae nostrae religionisque praestemus. Pius est imperator; reginae Deum amant: esto in disputando vir fortis, quid prohibet in disputationem venire? quid perturbationes ferinis rugitibus afferre conaris? Novi et ego cum propheta clamare: Paratus sum, et non conturbatus (Psal. CXVIII, 60). 5. Docuit me et Moyses non conturbari, siquidem experimentum acceperis prophetae praedicti Aegyptiaca desperatio; nec beatum quondam Flavianum terruisti, cum tyrannico spiritu epistolas mitteres; nec eum, qui ante hunc inter sanctos numeratur, Meletium perturbasti. Tu quae habes et donas ( bonus homo de bono thesauro profert bona [Matth. XII, 35] ), et beato Nectario talium munerum tuorum gustum dedisti. Taceo de Joanne, cujus nunc cineres adorando veneraris invitus. Me episcopatus cura nulla sollicitat, nec mihi de eo ullus est sermo; donec spiro, sano dogmati adsum. 6. Sed elegantem et speciatam eorum auferam occasionem. Non dicit, inquiunt, Θεοτόκον, id est, genitricem Dei, et hoc est totum quod nostris sensibus ab illis opponitur: Nemo enim, aiunt, rectam fidei gloriam sequens, vocem hanc aliquando declinavit. Multa dogmatum ibi experimenta suppeditant, maxime quidem, quae sunt Apollinaris sectae et Arii, vel Eunomii. Si investiges, unusquisque eorum Θεοτόκον, id est, Dei genitricem, appellavit Virginem sanctam. 7. Tu vero intende, quaeso, in haec quae dicuntur, ut contra haec ipsamque etiam escam quam hamo apponentes loquuntur, defensionem paratissimam habeas. Scis hoc Apollinarem dicentem? Scis hanc vocem, id est, Θεοτόκον, apud Arium plausus maximos excitare? Scis hanc quoque apud Eunomium frequentari? Etiam, inquis, sed non secundum illos [ Baluz. Filium], ais, hanc vocem enuntio. Laudo inficias tuas, interim arguo te ipsum in eo quod dicis vocem hanc solam esse veritatis tenacem; sunt enim et dicentes Θεοτόκον, et tamen, secundum tuam confessionem, eos esse haereticos constat. Sed quoniam illi dicentes Θεοτόκον, hinc naturae utriusque conficiunt permixtionem, seu temperamentum, ut quae sunt humilia non videantur de carnis dicta esse substantia, nec quae alta sunt de Deo et Domino omnium intelligantur expressa: ideoque damna eos qui dicunt, secundum Apollinaris et Arii sensum, Dei genitricem; et ego una tecum clamo Θεοτόκον, sed et Θεοτόκον dico, et addo hominis genitricem, hoc est, ἀνθρωποτόκον; hoc enim haereticus non patitur dicere, propter eam divisionem quae ex distinctione facta est quoque verborum. 8. Igitur ut eorum conciones etiam elegantes et sapidulas superemus, dicamus Θεοτόκον; sciebat namque etiam Paulus talia facere, ne scissurae fierent per aliquam justitiam coloratam, cum gratiam praedicabat, legisque inutilitatem confidenter arguebat; sed Hierosolyma veniens docetur ab apostolis condescendere debere ibidem habitantibus, ut non fierent scissurae in Ecclesia, quod habere videtur speciem pietatis. Quid igitur facit? Suscipit legis observantiam, ita ut et purificaretur, et raderet caput, omnia faciens propter aedificationem Ecclesiae, quod postea hoc ipsum in Ecclesiarum institutione exponens atque doctrina dicebat: Factus sum Judaeis tamquam Judaeus, ut Judaeos lucrifaciam; his qui sub lege sunt, tamquam sub lege essem, cum ipse non essem sub lege, ut eos qui sub lege erant, lucrifacerem; iis qui sine lege erant, tamquam sine lege essem, cum sine lege Dei non essem, sed in lege essem Christi, ut eos qui sine lege sunt, lucrer: omnia factus sum omnibus, ut omnes lucrifaciam (I Cor. IX, 20). 9. Si igitur et tu non secundum Apollinaris morbum Θεοτόκον divulgas Mariam, abscondens in persona catholica rabiem Apollinaris, confitere mecum quae apud omnes catholicos dicuntur; hoc autem catholicorum est proprium eorum qui hanc vocem, id est, Θεοτόκον emittunt, ut et ἀνθρωποτόκον, id est, hominis genitricem pronuntient Virginem sanctam. 10. Genitrix Dei est, non propter nudam humanitate Divinitatem, sed propter unitum templo Deum Verbum: hominis vero genitrix, id est, ἀνθρωποτόκος propter templum quod consubstantiale est naturaliter Virgini sanctae, quamquam et Χριστοτόκον, id est, Christi genitricem dicere, nihil aliud sit quam communem Divinitatis et humanitatis rem confiteri. Et hoc Paulus docet, qui de una eademque persona clamans: Jesus, inquit, heri et hodie, idem ipse in saecula (Heb. XIII, 8). 11. Soluta sit interim haec eis et ablata rationis speciem habens occasio, confitere utrumque, appellans sanctam Virginem Θεοτόκον pariter et ἀνθρωποτόκον: tu vero noli eam Θεοτόκον tantummodo appellare [ Baluz. add. Hoc enim Apollinaris vociferatur], hoc enim Arius praedicat ac veneratur; sed adde vocem pariter catholicorum, quae et genitricis Dei praemuniat intellectum. Θεοτόκος Virgo sancta, secundum unitatem, ἀνθρωποτόκος, id est, hominis genitrix secundum parem naturam. Sic et quae apostolorum sunt praedicabis; quae haereticorum prudenter effugies, et maxime quae sunt Samosateni Pauli, atque Photini, quae te scire confingens, prorsus ignoras. 12. Nam Paulus atque Photinus nesciunt Filii Deitatem (vestram autem charitatem oportet haec nosse, ut ab his quae a praedictis dicuntur minime rapiamini); Paulus ac Photinus hominum imprudentissimi nesciunt Filii duas naturas, nesciunt Deum et hominem; dissentiunt autem sibi invicem, et a me Paulus quidem in eo quod dicit Christum hominem solum, et tunc solum initium habere, ex quo de Virgine natus est; ego autem tibi ideo hic resisto, ut Deitatem, quae aeterna est, carni contemporalem non audeas facere. 13. Quid arguis eum tamquam Pauli doctrinam asserentem, qui quae sunt Pauli subvertit? Quis est hic qui Pauli asserit sensum? Qui dicit Deitatem contemporalem corpori? an qui dicit Deitatis in Filio essentiam ante saecula genitam esse de Patre? 14. Et haec quidem pessima Samosateni Pauli est secta; Photini vero ad hanc distantia, non quia Deitatem Filio dicit, sed quia dicit Verbum aliud praeter quam quod ultimis temporibus venit, quia dicit Verbum praeter templum. 15. Oportet autem manifestius dicere ut liquidius et apertius uniuscujusque morbum sectae possitis agnoscere. Et Paulus et Photinus hanc inter se differentiam habent: unus eorum Christum solum hominem dicit, alter vero dicit quidem Verbum; non autem hoc confitetur esse Deum, sed dicit Verbum istud aliquando quidem Patris nomine vocitari, aliquando autem Verbi nomine nuncupari: unde etiam hoc appellat Λογοπάτορα, hoc est, Verbum et Pater, sive, si dici possit, Verbipater, accipiens ad hoc, pro sui sensus nequitia, illud bene in Evangelio dictum: In principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum (Joan. I, 1). Vides, inquiens, quia Deum Verbum aliquando Deum, aliquando Verbum appellat, tamquam extentum atque collectum. Non autem introducit Deum Verbum hominem factum; nescit enim Christi Divinitatem, nescit divinam substantiam hominem suscepisse, nescit prorsus Verbi existentem ante saecula Deitatem. 16. Hanc ergo Photinus adversus Paulum distantiam habet; istam vero Sabellius ad Photinum: quia Sabellius Υἱοπάτορα dicit ipsum Filium quem Patrem, et ipsum Patrem quem Filium, Photinus vero Λογοπάτορα. Photinus vero, sicut praedixi, Deitatem Verbi non habet; Sabellius autem dicit quidem Filium, non autem dicit substantiam Filii in proprietate consistere: unde et Υἱοπάτορα dicit, hoc est, ipsum Patrem esse quem Filium, propterea quod unam substantiam somniat. Sed ideo divina Scriptura contra eorum morbum praemuniens, exponit Verbi incarnationem: In principio, inquit, erat Verbum (Joan. I, 1), et caetera quae sequuntur; deinde descendens [ Baluz. scandens] ait: Et Verbum caro factum est (Ibid. 14); ut ostendat substantiam Filii in proprietate sua existentem, praeter substantiam Patris. Denique cogitur Photinus arctatus Verbum dicere, non autem Verbum hoc Filium confitetur: haec Spiritus praevidens cordi scriptoris hujus se infudit, ut catholicorum animas muniat. Et quid ait? Verbum caro factum est. 17. Ecce agnovisti interim Verbi substantiam propriam, quomodo etiam agnoscamus Unigenitum, quia Pater non est secundum Photinum, nec Λογοπάτωρ, sed Deus Verbum et Filius: Et Verbum, inquit, caro factum est, et habitavit in nobis, hoc est, in nostra habitavit natura. Et Verbum caro factum est, bona etiam locutionis ipsius designatio, ut undique curararum inanium vanitas auferatur: Et Verbum caro factum est, suscepit, inquit, nostram naturam. Deinde ut benignitas amplior et admiratio esset, a viliore parte naturae nominat humanitatis susceptionem, Verbum, dicens, caro factum est; non quod de sua essentia decesserit, propter hoc enim adjecit: Et habitavit in nobis; ut ostendat susceptae humanitatis inhabitationem, et Verbum, ait, caro factum est. 18. Quoniam autem non demutationem demonstrat, dicendo, factum est, ex aliis verbis divinae Scripturae evangelistae vocem agnoscere possumus. Audiatur [ Baluz. Videatur] apostolus Paulus de Domino vociferans: Christus nos redemit de maledicto legis, factus pro nobis maledictum (Gal. III, 13). Certe si secundum mutabilitatem dictum esse intelligeretur, quod factum est, non poterat benedictionem donare quod maledictum est, non poterat maledictum a maledictione liberare. Quid ergo est τὸ factum est? Nobis debitum maledictum in se ipse suscepit: nobis, inquit, peccatoribus crucis poena debebatur; nos manebat judiciaria condemnatio; nobis omnis poenae genus debitum erat; nos omnis excessus supplicii exspectabat: sed venit ipse, et eam quae nobis poena debebatur, innoxia carne suscepit, ut peccatum ipsum tamquam injuste irruens condemnaret, ad diabolum peccati patrem ista vociferans: LATRONES TAMQUAM PECCATI REOS CRUCI TRADIDISTI; ME AUTEM QUAM OB CAUSAM CUM LATRONIBUS PATIBULO AFFIXISTI? 19. Hoc et Paulus demonstrans, peccati scilicet per Dominicum corpus condemnationem: Deus, inquit, Filium mittens in similitudinem carnis peccati (Rom. VIII, 3). Bene quod in similitudinem carnis, quoniam corpus quod parebat peccatricis similitudinem carnis circumferebat. Deus Filium suum misit, nomen commune naturarum, hominis scilicet et Dei. Non dixit, Deus Deum Verbum mittens, ut accepta hac voce haereticus insiliat, et dicat: Vides quemadmodum alius mittit, alius autem mittitur. Filius, o Ariane, mittitur secundum humanitatis naturam: non autem mittitur secundum essentiam Deitatis, non enim est ullus locus a Dei potentia separatus. 20. Inter plausus interea Photinus, cum arguitur, non debet effugere; de hoc enim disputans doctrinam Pauli apostoli interposui, ostendens [ Baluz. attendens] quod Verbum sit Filius: Deus Filium suum misit in similitudinem carnis peccati. Non dixit: Deus Deum Verbum misit; et certe Verbum Dei non erat a templi separatum natura. Statim ex imperitia in clamore insiliunt, dicentes: Quomodo alterum esse dixit Deum Verbum, et alterum Filium, qui missus est? Non dixi alterum Filium, aut alterum Deum Verbum; sed dixi Deum Verbum naturaliter et templum naturaliter alium filium conjunctione unum, sic et alibi dixi sub principio. 21. Prodito in medium, et voces has argue; noli me sagittis aureis vulnerare; non sunt mihi sagittae aureae. Dico ego ad te beati Petri verbis: Aurum et argentum non est mihi; sed quod habeo, do tibi in nomine Domini nostri Jesu Christi Nazareni (Act. III, 6). Disce hominem et Deum. 22. Sed id quod dicebam, missionem a Patre nusquam divina Scriptura divino Verbo consignat, sed Filio, qui est Deus Verbum et homo; sic et alibi: Misit Deus Filium suum (Gal. IV, 4). Non dixit: Misit Deus Deum Verbum; ambo enim, si ita diceret, invenirentur locales et in parte. Si Divinitatis erat natura, qui mittebatur, et qui mittebat, localis et in parte est; qui enim mittitur, illuc mittitur ubi non est. 23. Misit Deus Filium suum (Gal. IV, 4), quoniam inconveniens erat Deitatis naturam inter missos videri, Paulus senex omnium Dominum possidens Christum, verius ac liquidius de se ipso noscentem: Misit, inquit, Deus Filium suum factum ex muliere (Ibid.). Filius Dei natus est, Deus Verbum et homo: ergo quae peperit, propter unitatem dicatur genitrix Dei, id est, Θεοτόκος; propter naturam vero hominis, hominis genitrix, hoc est, ἀνθρωποτόκος; et quoniam utrumque una locutione dicere refugis, Deum et hominem dico, Χριστοτόκον ne dixeris (ecce voce distinguor a te tantum). Sed cum Dei genitricem, hoc est, Οεοτόκον vocas, memineris et hominis genitricem, hoc est, ἀνθρωποτόκον vocare, ne dispensationem auferas, quae est caput nostrae salutis. 24. Misit Deus Filium suum factum ex muliere, factum sub lege (Ibid.). Quis erat factus sub lege? Divinitatis natura? Quomodo? tamquam posset legis praecepta servare? Quomodo? tamquam posset ostendere sacerdotibus legis praevaricationem se non incurrisse? purificationes quoque legales suscipere habuit Divinitatis natura in templum ascendens hostias immolare? Et quis audebat Divinitatis naturam fuisse [ Baluz. non fuisse] in legem praevaricatam sacerdotibus persuadere? 25. Sic Filius sub lege factus est, et non est factus: factus quidem est, humanitate suscepta; non est factus, majestate Deitatis; Deitas enim, quae legem promulgavit, cui alteri, tamquam legislatori, habuit, quae sunt legis offerre? 26. Misit Deus Filium suum factum ex muliere, factum sub lege, ut eos qui sub lege erant redimeret, ut adoptionem filiorum reciperemus. Propter hoc eum qui non noverat peccatum pro nobis peccatum fecit (Ibid.). Sicut et illud: Factus est pro nobis maledictum (Gal. III, 13); non benedictionem illam quae est Deitatis naturae in maledictum versam conscriptor nobis exposuit; sed quia suscepit in se naturae nostrae peccatum, improbam in eum poenam irruisse significavit: sic et quod pro nobis peccatum fecit, videri eum fecit conspectibus hominum, reis aequalia sustinere, et aequaliter cum latronibus crucifigi; sed non pro se. Sed pro quibus, o Paule? Eum qui non noverat peccatum pro nobis peccatum fecit? 27. Sed id quaeritur, unde Verbum Filius. Ut Photinum maxime convincamus, Verbum quidem confitentem, non autem dicentem Deum Verbum Filium: Verbum caro factum est, et habitavit in nobis (Joan. I, 14). Vide quomodo et susceptionem hominis demonstrat, cum ait: Et habitavit in nobis, et vidimus gloriam ejus. Cujus? Verbi sine dubio: Gloriam tamquam Unigeniti a Patre. Vides quod non alius quidem Unigenitus, alius vero a Patre: ergo Dei Verbum Filius. Quomodo igitur, Photine, subvertis substantiam Divinitatis [ Baluz. deitatis]? 28. Sed si respicimus ad aviditatem studii vestri, hic nos sol ipse deficiet, et ad alteram doctrinam tendere forsitan non valebimus. Haec igitur apud vos conservate, scit enim diabolus hominibus et de bonis nociva moliri. Bonae quidem de Deo disputationes; vitae enim in se effundunt unguentum, sed disputationes generant contentiones, contentiones iracundiam movent, iracundia provocat manus, manus provocatae moventur ad vulnera, vulnera vero, absit experientia ab ipso sermone, quid faciant, et quem habeant finem? Namque aliquoties ultimam generant mortem. 29. Quod, Aegyptiis quidem curantibus, in nullo continget; nullus enim locus eis insolentiae datur in civitate quae regnat; una namque illis cura est, totum ubique turbare. Sed nos aliis contra eos armis certemus, Pauli videlicet mandata sumentes: Oportet, inquit, episcopum irreprehensibilem esse, unius uxoris virum, sobrium, pudicum, decentem, ornatum, docibilem, amplectentem eum qui secundum doctrinam est, fidelem sermonem, ut potens sit exhortari in doctrina sana, et eos qui contradicunt arguere (I Tim. III, 2); non dixit eos qui contradicunt potens sit vulnerare; sed, ut potens sit eos qui contradicunt redarguere; et sanam defendere atque amplecti doctrinam. Nam quid ergo si ille irritaverit, inquies? Oportet mansuetudine docere contradicentes: Nequando det illis Deus recognoscere, et resipiscant de diaboli laqueis, a quo captivi tenentur, secundum ejus voluntatem (II Tim. II, 26). 30. Nemo perturbationes perturbationibus sedat; nullus medicus vulnera vulneribus sanat. Propter pacem tyrannidis temeritatem tolero; contra calcitrantem non calcitro; calcitrabatur Christus aliquando, sed ipse non calcitrabat; sed quid ad calcitrantem dicebat: Durum est contra stimulum calcitrare (Act. V, 5) ? 31. Haec igitur apud nosmetipsos memoriter, ut dixi, servemus; omnem haeresim aversati odio habeamus cum Paulo Samosateno Photinum; Arium cum Apollinari detestemur, et ad omnem prorsus sectam pravae fidei implacabiles, fidemque Ecclesiae amplectentes, ad membra propria non conturbemur. Et qui dicunt Θεοτόκος tantum, tametsi desit eis quod postea forte suscipient, et circa rectam fidem claudicent; verumtamen membra sunt Ecclesiae. Et qui dicunt tantum hominis genitrix, id est, ἀνθρωποτόκος, et isti sunt membra Ecclesiae, sed spiritalis inopes medicinae. Non ergo in fratres fraternitas irruat: Frater fratrem adjuvans exaltabitur, sicut civitas firma (Prov. XVIII, 9). Et iterum Paulus: Fratres, inquit, etsi praeoccupatus fuerit quis in aliquo delicto, vos qui spirituales estis, instruite hujusmodi in spiritu mansuetudinis (Gal. VI, 1). Puta qui dicit Θεοτόκος, si et Χριστοτόκος dicat, quod nomen sit duarum significatio naturarum. Et oportet ad aedificationem Ecclesiae omnia facere. 32. Est quidem, ut dixi, vox ista, id est, Χριστοτόκος, significativa duarum naturarum, et Deitatis, et humanitatis: quando autem cum simplicioribus agitur, opus est voce manifestiore. Quid impedit intellectum Χριστοτόκον dici, et Θεοτόκον et ἀνθρωποτόκον? sicut qui dicit, Christus, confitetur quia Deus et homo sit: sic et Θεοτόκος et ἀνθρωποτόκος si dicas, utrumque confessus es. 33. Deponamus igitur, quaeso, utrinque adversus membra nostra aciem contentionis; et si quisquam impudentior fuerit, ignoscamus; et si quislibet subtilius dicat, venia similiter dignus habeatur: unum tamen prospicientes, ne creaturam Verbum Deum quispiam dicat; ne humanitatem, quae suscepta est, imperfectam. Si quis dicat haec, justa adversus hunc ira suscipiatur; si vero in his quae tu confiteris distantiam affert, quid non ad eum dicis: Si locutio fratrem meum offendit, non eam proferam in aeternum. Quod si [ Baluz. add. ego] alicui ad pacis consilium minus idoneus videor, audite ad vos Paulum clamantem: Quae didicistis, et audistis, et accepistis, et vidistis in me, haec agite, et Deus pacis erit vobiscum (Philipp. IV, 9). 

SERMO XIII. Die altera, id est, Dominica dictus. 

1.
Aliis in terris sita est aliarum utilitas rerum, et quibusdam quidem in militia degere, magna videtur utilitas; quibusdam vero in foro rerum venalium convenit mercatura; item aliis optabile est arti maritimae studium commodare; nonnullis alterius cujuslibet terrestris conversationis inire negotium: pietatis autem scientia in commune omnibus hominibus, regibus scilicet et sacerdotibus, popularibus ac potentibus, utilis ac necessaria est.

2. Quae est autem scientia pietatis? Si quis velit compendio discere; parco enim, et mihi qui fessus sum, et vobis qui constipatione laboratis. Si quis ergo, ut dicebam, velit compendio discere; scientia pietatis est, de consubstantivae Trinitatis Divinitate rectam inire rationem, et fateri divinam naturam corporatum hominem assumpsisse. De his, quae frequenter dicta sunt, tamquam dicta non sint, urgetis, et circa exactionem vehementer insistitis: quoniam igitur necesse est violentiae vestrae succumbere, quae piam [ Baluz. impiam] in nobis possidet tyrannidem, iterum apud vos eadem verba repetemus. Servate igitur compendio hanc scientiam pietatis. 3. Quae est autem ista, nisi ὀρθολογία [ Baluz. om. nisi ὀρθολογία], et consubstantivae divinae Trinitatis, et assumentis hominem divinae naturae, et in virgineo utero carnis susceptae, perfectique hominis assumpti a Divinitate; dehinc perfectae Divinitatis, et perfectae humanitatis in unum Filium conjunctarum excellentior contemplatio, duarum jus naturarum in unam auctoritatem ratione divina conveniens. 4. Hinc vobis saepe diximus, quomodo Christus, nominis utriusque sit appellatio significativa, id est, humanitatis et divinae naturae. Hinc si quis dicat Christum tantummodo expresse, sciat in isto nomine utramque significari et connuncupari naturam. 5. Hinc beatus Matthaeus Evangeliorum conscriptor, cum ad generationis venisset arcanum, a neutra natura generationis fecit narrationem, sed magis a Christi vocabulo; oportet autem expresse dicere, ut omnibus ad perspiciendum fiat facilior intellectus: Liber, inquit, generationis Jesu Christi (Matth. I, 1). Non dixit: Liber generationis Dei Verbi; neque liber generationis hominis. Si enim dixisset, liber generationis hominis, Christum nobis solum hominem demostraret. Item si diceret, Liber generationis Dei Verbi, solam nobis sine humanitate introduceret Deitatem. In Christi ergo appellatione complectitur utramque naturam, ut neutra sine altera possit intelligi. 6. Hinc et sanctae Virgini, eo quod eam Christi genitricem dicimus, nomen geminae appellationis convenienter aptamus, id est, Θεοτόκος, quod est genitrix Dei, et ἀνθρωποτόκος, id est, hominis genitrix. 7. Quoniam autem oportet, propter eos qui lucidiorem requirunt intellectum, maxime cum sint Ecclesiae filii, ut manifestiore locutione, propterea et modo eadem definitione qua prius breviter de illa beata Maria semper virgine praedicabam, etiam nunc evidentiore sermone summa voce proclamo, quoniam sancta Virgo, et Dei est, et hominis genitrix, id est Θεοτόκος et ἀνθρωποτόκος: genitrix quidem Dei, propterea quod templum, quod in ea creatum est a Spiritu sancto, unitum est Divinitati; hominis vero genitrix, propter susceptas a Divinitatis natura nostrae naturae primitias. 8. Haec sunt in compendio dogmata pietatis. Haec per omnia retinentes memoriter servate, ubique haereticorum pravam gloriam declinantes. Non quomodo apud illos Θεοτόκος detrita locutio est, ita putandum est etiam Ecclesiam dicere Θεοτόκος, quia neque cum illi Filium dicunt, et Ecclesia Filium confitetur, Filii apud utrosque par et similis intellectus est; sed apud illos quidem Filii nudum vocabulum est, non habens Patri consubstantivum aliquid; apud nos vero Filii apellatio cum causa vel re vel opere est. Sic apud illos iterum omnium Dominus Christus Deus nominatur, nominatur apud nos quoque; sed apud illos creatus, apud nos vero cum eo qui genuit increatus. 9. Non igitur ex una eademque appellatione in unum deducamur cum haereticis intellectum; sed confiteamur simul humanitatem et Divinitatem in una generatione Filii esse conjunctam; neque Deitate in carnem decidente, immutabilis est enim Divinitas, et hoc Deus Judaeis manifestans dicebat: Ego sum, ego sum, et non sum mutatus (Mal. III, 5); neque per incarnationem carne commutata; non enim pudet Deum naturae quam suscepit, non pudet possidere sibimet conregnantem; nam si puderet, non eam susciperet. Susceptam autem, propter humani generis dilectionem, habet naturam nostram Divinitatis inspoliabile vestimentum. Horum memoriam per omnia possidete in Christo, cui est gloria in saecula saeculorum</text>
      <sha1>q5b9x22fqyq5lqr37fn8bvrdz1m59m6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Epistola (Hilarius)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>53192</id>
    <revision>
      <id>223908</id>
      <parentid>173073</parentid>
      <timestamp>2024-12-20T10:42:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Mizardellorsa</username>
        <id>3917</id>
      </contributor>
      <origin>223908</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1556" sha1="9x45koz4aojeil4310qc44eptm7xjfb" xml:space="preserve">
{{titulus2
|Scriptor=Hilarius Arelatensis 
|OperaeTitulus=Epistola 
|OperaeWikiPagina=Epistola (Hilarius)
|Annus=saeculo V
|SubTitulus= Auctor incertus
|Genera=
|Editio=Migne 1841
|Fons=[http://www.mlat.uzh.ch/MLS/xanfang.php?tabelle=Hilarius_Arelatensis_cps2&amp;corpus=2&amp;allow_download=0&amp;lang=0 Corpus Corporum]
}}
'''[[Patrologia Latina/44|Migne ''Patrologia Latina'' Tomus 44]]'''


''HilAre.Episto44 50 Hilarius Arelatensis401-449 Parisiis J. P. Migne 1846 early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin orthography latin'' 

Epistola

Domino beatissimo, merito suscepto et suscipiendo et in Christo devinctissimo papae Eucherio episcopo Hilarius episcopus.

Cum me libellos tuos mecum relaturum praecedentibus litteris indicassem, instantiam et exactionem pueri quem miseras lentare nullatenus potui. Emisi itaque florulenta beatitudinis tuae opera, non parum anxius ne necdum descripta tam jugiter, tam graviter, ruentibus imbribus labefactarentur. Percurri ea semel tantum, universa miratus. Concedat Dominus ut speciosa haec in Christo Instructionum nostrarum gloriae tuae opera, te in paginis tuis duce, aliquando percenseam. Hoc unum precor, ne me diu his Instructionibus fraudari feras; sed unum me de juvenibus tuis, quorum haec eruditioni ordinasti, habens, eo instantius habere me haec velis, quo me magis juventutis retia premunt. Memorem te mei Dominus ad profectum Ecclesiae suae diu servet, beatissime papa.</text>
      <sha1>9x45koz4aojeil4310qc44eptm7xjfb</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>223909</id>
      <parentid>223908</parentid>
      <timestamp>2024-12-20T10:45:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Mizardellorsa</username>
        <id>3917</id>
      </contributor>
      <origin>223909</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1556" sha1="m02na37hhuq20echokbnh6kyv07tmz8" xml:space="preserve">
{{titulus2
|Scriptor=Hilarius Arelatensis 
|OperaeTitulus=Epistola 
|OperaeWikiPagina=Epistola (Hilarius)
|Annus=saeculo V
|SubTitulus= Auctor incertus
|Genera=
|Editio=Migne 1841
|Fons=[http://www.mlat.uzh.ch/MLS/xanfang.php?tabelle=Hilarius_Arelatensis_cps2&amp;corpus=2&amp;allow_download=0&amp;lang=0 Corpus Corporum]
}}
'''[[Patrologia Latina/50|Migne ''Patrologia Latina'' Tomus 50]]'''


''HilAre.Episto44 50 Hilarius Arelatensis401-449 Parisiis J. P. Migne 1846 early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin orthography latin'' 

Epistola

Domino beatissimo, merito suscepto et suscipiendo et in Christo devinctissimo papae Eucherio episcopo Hilarius episcopus.

Cum me libellos tuos mecum relaturum praecedentibus litteris indicassem, instantiam et exactionem pueri quem miseras lentare nullatenus potui. Emisi itaque florulenta beatitudinis tuae opera, non parum anxius ne necdum descripta tam jugiter, tam graviter, ruentibus imbribus labefactarentur. Percurri ea semel tantum, universa miratus. Concedat Dominus ut speciosa haec in Christo Instructionum nostrarum gloriae tuae opera, te in paginis tuis duce, aliquando percenseam. Hoc unum precor, ne me diu his Instructionibus fraudari feras; sed unum me de juvenibus tuis, quorum haec eruditioni ordinasti, habens, eo instantius habere me haec velis, quo me magis juventutis retia premunt. Memorem te mei Dominus ad profectum Ecclesiae suae diu servet, beatissime papa.</text>
      <sha1>m02na37hhuq20echokbnh6kyv07tmz8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ad fratres in eremo commorantes</title>
    <ns>0</ns>
    <id>53200</id>
    <revision>
      <id>223890</id>
      <parentid>211794</parentid>
      <timestamp>2024-12-19T18:40:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Mizardellorsa</username>
        <id>3917</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>223890</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="452414" sha1="ef9ifu2dvucm3skm3l6icn7sfd3xt18" xml:space="preserve">{{titulus2
|Scriptor= Aurelius Augustinus
|OperaeTitulus=Ad fratres in eremo commorantes     
|OperaeWikiPagina=
|Annus= Saeculo V
|SubTitulus= (ed. Migne) Auctor incertus
|Genera=Theologia
|Editio=Migne 1841
|Fons=[http://www.mlat.uzh.ch/MLS/xanfang.php?tabelle=Augustinus_Hipponensis_cps2&amp;corpus=2&amp;lang=0&amp;allow_download=0 Corpus Corporum] 
}}
'''[[Patrologia Latina/40|Migne ''Patrologia Latina'' Tomus 40]]'''


''AuHiAuI.AdFrInE 40 Augustinus Hipponensis; Auctor incertus Parisiis J. P. Migne 1841 early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin orthography latin'' 

SERMO PRIMUS. DE INSTITUTIONE VITAE REGULARIS.

Fratres mei et laetitia cordis mei, corona mea et gaudium meum quod estis, pax vobis et charitas cum fide semper inter vos adimpleatur. Quia me putatis patrem esse animarum vestrarum, ideo desidero ita vos componere, ut in vobis macula neque ruga possit ante tribunal justi judicis apparere. Animabus enim vestris non solum ornamenta, sed etiam medicamenta desidero providere. Studeo enim dissuta consuere, conscissa sarcire, vulnerata curare, abluere sordida, reparare perdita, et ea quae sunt integra spiritualibus margaritis ornare. Ego enim margaritas de paradisi patria vobis donare cupiens, nullam mercedem in saeculo opto recipere, nisi quod quae vobis insinuare intendo, et patienter audire, et cum Dei adjutorio secundum vires opere adimplere semper studeatis. Sed ante omnia, fratres charissimi, quos iterum parturio donec reformetur in vobis Christus, diligatur Deus, deinde proximus, quia ista praecepta sunt principaliter nobis data. Et ideo, fratres dilectissimi, commorantibus nobis in eremo, in nomine Dei nostri placeat secundum apostolicam vitam unum sentire, et omnia communiter possidere sicut scriptum est in Actibus Apostolorum: Quia erant illis omnia communia, et distribuebatur unicuique sicut cuique opus erat (Act. IV, 32, 35). In hac autem vita permaneamus, et nos ipsos in ipsa, Deo auxiliante, fortiter teneamus: quia qui perseveraverit usque in finem, salvus erit. Si quis autem de saeculo ad nostram congregationem venire desiderat, primo praecipio ut probetur an voluntas ex Deo sit. Non enim debet esse violenta, non coacta, non mobilis; sed sempiterna, virilis, constans, et omni spiritu charitatis plena atque perfecta. Tunc enim ei proponatur quomodo abneget voluntatem propriam, et sponte sequatur me. Nec volo quod cogitet amplius quid necesse ei fuerit: scit enim Pater noster coelestis quibus indigemus. Quaeramus igitur primum regnum Dei, et haec omnia administrabuntur nobis. In oratorio nemo aliquid agat, nisi ad quod factum est, unde et nomen accepit. Orationibus instate a mane usque ad sextam tantum circa missarum solemnia. A sexta vero usque ad nonam omnes vacent lectionibus et Pater noster. Ad nonam vero reddant codices, et secundum naturae conditionem sine tumultu reficiantur, audientes verbum Dei. Postquam autem refecerint; sive in horto, sive in eremo, vel ubicumque necesse fuerit operentur. Nihil enim Dei servis otiositate pejus. Operentur ergo in nomine Domini sacrum ordinem non habentes usque ad horam lucernarii. Nemo tamen ex opere suo aliquid sibi appropriet: apostolica enim vita optamus vivere. Si quis autem contra fecerit, furti judicio condemnetur: et si correptus non emendaverit, de vestra societate projiciatur. Non enim hoc fit crudeliter, sed misericorditer; ne contagione pestifera plures ex vobis perdat. Cum autem aliquid fit per vos, cavete ne cum murmure fiat; ne murmuratores in conspectu Dei vocemini. Illum qui vobis praeest, post Deum omnes, sicut decet Dei famulos, honorate. Ipse vero qui praeest, super omnia sollicitus sit de vestra salute, de quibus debet reddere rationem. Dominica autem die, qui volunt, vinum cum Dei gratia bibant: sed qui antiqui sunt bibere compellantur; carnem tamen domantes, quantum valetudo permittit. Quando necesse est, ut aliqui ad saeculum vadant, caveant ne vadant minus quam duo vel tres. Et si oculi servorum Dei jaciantur in aliquam feminarum, cavete ne in illam figantur. Deus enim qui habitat in vobis, etiam isto modo custodiet vos ex vobis. Nemo cum saecularibus extra monasterium manducare nisi papanem, vel bibere nisi aquam praesumat, vel etiam intus manducare extra horam prandii, nisi casus infirmitatis acciderit. Qui vero infirmantur ex vobis, cum omni diligentia pertractentur, etiamsi de humillima saeculi paupertate venerint. Nec debet sanis molestum esse, si aliter tractantur in victu; sed magis congratulentur, Deo gratias agentes, quia valent quod non valent illi. Si vero, ut fieri solet, ab haereticis supervenerit incursio repentina, vel ab infidelibus, aut hostilitas, ita ut necesse sit fratribus fugam arripere, si Deo favente evaserint, mox ad nemus cum Elia redire festinent: cogitantes quod nullo modo poterunt separari, quos Dei charitas sociavit. Si quis autem contumaci animo haec observare contempserit, capiatur et subjiciatur monasterii disciplinae. Haec autem quae dico vobis, saepe per vos legantur, ne oblivioni tradantur. Et ubi haec omnia servaveritis, nobis non parva laetitia de filiorum salute erit. Haec igitur sunt quae ut observetis praecipimus in monasterio constituti, propter quod in unum estis congregati, ut unanimes habitetis in domo, et sit vobis anima una et cor unum in Deo et Domino Jesu Christo, qui vos dirigat ad perficiendum mirabilia de lege sua. Amen.

SERMO II. DE PACE.

Fratres charissimi, o si sciretis quanta sit virtus pacis, et quantum vobis in solitudine commorantibus necesse sit. Tanta est enim virtus pacis, quod in ejus dignitate Apostolus omnes suas Epistolas scribebat, dicens: Pax vobis et gratia a Domino Deo nostro. Hanc autem salutandi formam nobis primitus donavit Christus, dicens: Pax vobis (Joan. XX, 19, 21). Hanc pro testamento Christus Apostolis dereliquit, tanquam summum bonum, sine quo nullus vivere deberet. Sic etiam Pater coelestis elementa et planetas caeteraque similia insensibilia ordinavit, ut vinculo pacis simul complecterentur. Sic etiam ordinavit gloriosos exercitus angelorum, ut post eorum descensum, scilicet malorum, nulla esset inter eos discordia, sed pax plena atque perfecta. Haec est illa gloriosa pax, quae fluctus malarum cogitationum eructat, mentem fluctuantem illaesam reservat, conscientiam purgat. Christianus dici non debet, qui pacem corde, ore et opere non habet. Qui in hac non sperat, in lubrico pedem ponit, in tempestate navem collocat, in praecipitio se illaqueat, in arena semen seminat. Haec est illa perfecta pax, quae mentem a vitiis purgat, vermem conscientiae rodit. O pax, eremitarum mater, coenobitarum pater, monachorum soror! Tu Patriarcharum vinculum, tu Prophetarum vehiculum, tu Apostolorum refugium, tu martyrum solatium, tu confessorum balteum, tu virginum tripudium, tu viduarum specuium, tu conjugatorum spectaculum, tu malorum praesidium, tu tyrannorum odium, tu latronum suspendium. O pax, Dei aedificium! te non possunt destruere principum fulmina, insultus daemonum te in nullo laedere possunt. Tu pauperem divitem facis, tu divitem mendicantem producis: tu contenta in cunctis, tu ditior universis, tu homines Dei filios facis. O pax! sine te reges non regunt, sine te regna non valent. Numquid sine te jejunia, orationes, eleemosynae caeteraque bona nobis prodesse possunt? Absit. O monache, habeto pacem in cunctis: nam si fratri tuo irasceris, si proximum odis, tibi contradicis in oratione dominica: clamat enim monachus, Dimitte nobis debita nostra, sicut et nos dimittimus debitoribus nostris (Matth. VI, 12). O monache, si pacem non diligis, si proximum odis; quo jure, quo pacto, qua fronte tibi petis dimitti, qui proximo rancorem non dimittis? Habete ergo pacem cum omnibus, omnium tamen vitia odientes. Habete in corde, in ore et in opere pacem. Nam si Cain pacem habuisset in corde, non irruisset in fratrem. Si Absalon pacem habuisset in ore, non sprevisset patrem. Si Judas habuisset pacem in opere, non fugisset ad laqueum. O quam bonum, o quam jucundum, est habitare fratres in unum! ut unum sit cor, una voluntas, una omnium anima, et una forma vivendi: nam diabolus intrare non potest domum vel mentem in qua pax dominatur. O quam jucundum est habitare fratres in unum! Tanta est enim eminentia istius virtutis, quod de ea propheta prius miraretur, quam ostenderet quid esset, vel quid utilitatis haberet. O quam grandem admirationem praeposuit, quando dixit, Ecce. O quam mirabilem utilitatem praedicavit, quando subjunxit, Quam bonum et quam jucundum (Psal. CXXXII, 1)! Sed scire debetis, fratres mei, quod quaedam sunt bona quae non sunt jucunda, quaedam jucunda quae non sunt bona. Verbi gratia, bona sunt jejunia, vigiliae, macerationes, et similia. Haec enim sunt bona, et non jucunda, quia caro in his non jucundatur, sed laeditur. Jucunda quippe sunt comessationes, ebrietates, sed non sunt bona. Haec agentes laetantur cum male fecerint, et exsultant de rebus pessimis. O monache, vix poteris invenire in praesenti unum, quod sit bonum et jucundum. Cupis tamen illud unum invenire? Perquire pacem, et amplectere eam. Haec est enim sola virtus, quae bonum habet et jucundum. Haec est illa bonitas, quae nos habitare facit unius moris in domo; ut simul vivere simulque mori semper optemus. In praesenti enim simul habitamus, et in futuro capiemus bravium jucunditatis aeternae. O pax, tu mentis serenitas, tu tranquillitas animi, cordis simplicitas, amoris vinculum, charitatis consortium. Haec est illa summa felicitas, quae simultates tollit, bella compescit, iras comprimit, superbos calcat, humiles amat, discordes sedat, inimicos concordat, cunctis placet, a cunctis optatur: sed a cunctis malis illa quae bona est pax fugitur, et oditur ut mors. O pax, tu nescis extolli, ignoras inflari. Beatus qui te habet: maledictus qui te odit, et qui te impedit et frangit inter homines; quoniam antichristus est, et filius perditionis. O pax, qui te habet, teneat te; qui te non habet, te perquirat; qui te perdidit, te requirat, si filius Dei esse peroptat. O pax, tale bonum es in rebus creatis, tam mirificum, tam gloriosum, quod nihil dulcius solet audiri, nihil delectabilius concupisci, nihil utilius possideri. Spiritus enim humanus sicut nunquam vivificat membra, nisi fuerint unita; sic Spiritus sanctus nunquam nos vivificat, nisi pace uniti fuerimus. Nemo tamen est, ut diximus, qui non velit pacem habere. Interroga omnes, si pacem desiderent: omnes una voce dicent, Hoc amamus, hoc optamus, hoc concupiscimus, hoc volumus. Si ergo, fratres, homines pacem amant, ament et justitiam, quia duae sunt amicae charissimae. Justitia enim et pax ipsae se osculantur; sed si amicam pacis non amaveris, numquid ipsa pax te amabit, et tecum habitare volet? Absit. Amate igitur pacem diligentes justitiam. Haec enim pax hominibus bonae voluntatis datur ab Angelis. Numquid et pravae voluntatis hominibus pacem offerunt Angeli? Absit. Et qui sunt pravae voluntatis tantum, quantum illi qui superbo oculo et insatiabili corde nunquam dicunt, Sufficit? tales nunquam possunt habere pacem. Propterea, fratres mei, ex quo mundum calcare coepimus, et terrena cuncta despicere, divitias non appetamus: nec nos qui pauperes in eremo sumus, ad superbiam divitiarum extollamur. Nullo enim modo decet nos, ut in hac vita solitaria, ubi senatores fiunt laboriosi, fiant opifices otiosi: et qui venimus relictis divitiis, qui fuimus praediorum domini, simus rustici delicati. Ille denique pacem habet, qui nil appetit de saeculo possidere. Hic tranquillus est, hic gaudet de bonis cunctis, Pagano illo dicente, « Quietissimam vitam agerent homines in terra, si haec duo verba a natura omnium tollerentur, Meum et Tuum. » O beata paupertas, ubique pacis plena, ubique secura, ubique illaesa, ubique cunctorum amica! Nam qui te amat, veram pacem amat; et qui te non amat, tranquillitatem omnem ignorat. Sed dicet quis servorum Dei, Ecce divites video superbos, elatos, impios et omni bonitate perfecta carentes: unum tamen apparet, quia pacem habent ad invicem. Quid ergo? Numquid gaudere debeo de eorum nequam concordia? Nescio vel tristari. O monache, scias quod sicut multum nocet discordia inter bonos, ita valde dolendum est, quando pax est inter malos. Tunc enim augentur omnia pessima quae fieri vel cogitari possunt inter homines, quando mali pacifice vivunt: quando vero discordant, tunc mundus aliqualiter tranquillatur. Nam sicut concordia malorum contraria est concordiae bonorum, ita optandum est quod boni pacem habeant, et mali discordes sint. Nam per discordiam mali aliquando optimi efficiuntur, cognoscentes quid sint, quid erunt. Nam dum tribulantur, et eorum facies ignominia replentur, aliquando quaerunt nomen Domini, quod tamen tempore pacis nunquam amabile erat in corde eorum. Orandum tamen est, ut et boni in bono teneantur usque ad finem, et mali convertantur antequam ad finem perveniant. Vos autem, fratres, pacem ad invicem amate: quae quidem pax custodiat corda vestra, et intelligentias vestras, quae exsuperat omnem sensum.

SERMO III. DE SILENTIO.

Silentium, fratres charissimi, inter caetera vobis in eremo summe necessarium est. Omne enim quod non aedificat, in periculum vertitur dicentium et audientium. Lingua enim nostra et sensum nostrum sequatur et rationem, non voluntatem. Non enim debemus tantum oculos clausos servare, sed et linguas nostras intra dentes reservare illaesas: sermo enim vanus, vanae conscientiae index est. Qualis enim es, tales sermones loqueris, talis et mens comprobatur: et qualis fueris in factis, talis probaris in verbis. Stultus enim valde est, qui non prius verbum ducit ad linguam rationis, quam educat ad linguam oris. Qualis est homo in mente, talem verbositas depingit in ore. Verbositas hominem conducit in joculatorem, humanae naturae dignitatem deponit, honores sibi rapit, inimicos infinitos acquirit. Inflammat denique linguae mobilitas in adolescentia ad jocosa, in virili aetate ad fraudulenta, sed in senili aetate ad detractoria. Restinguenda est igitur haec parva favilla, ne in magnam vertatur flammam; surculus, ne crescat in silvam; gutta, ne tumescat in fontem. Majus est denique, fratres, linguam refrepare, quam capere civitatem: quia illud insultat exterius, sed istud interius: hic sumuntur arma contra te ipsum, sed ibi de alieno. Summa tamen verecundia est et depressa dejectio, non posse linguam refrenare, et vile non posse ligare membrum. Ecce lingua egredi quaerit, motum perquirit: tu vero, o monache, per temperantiam ipsam refrena, appone ei pessulum rationis, circumcide eam maturitate discretionis. O lingua, tu periculum immittis, tu luctum producis, discordiam saepe facis, venenum detractionis paris, et ad infernum qui tibi credunt conducis. O monache, cognosce linguam nequam, fuge eam, despice eam, confunde eam si potes. Sed volo instruere linguam tuam bene loqui. Vis bene loqui? Da ei moderatum motum: pretiosa enim lingua non novit nisi verba divina semper construere. O quam sanctum est os, unde semper coelestia erumpunt eloquia. O monache, considera te redditurum rationem de omni verbo otioso, et tanto magis, quanto minus mundo es obligatus. Non enim in foro, sed in cella habitare debes; non familiam, sed familiarum animas oratione pascere debes. Non est igitur tibi necesse multum loqui, nec inter homines conversari, nec mercantias pertractare unde vivas. Nam mercantiam in monacho usuram occultam existimamus. Ama igitur, o monache, solitudinem, fuge multitudinem; ne comprehendaris in verbo, et confundaris in facto. Et si interrogatus fueris, melius est ad singula respondere breviter, quam diutius immorando verba curiosa prolixius extendere. Verbositas enim quid aliud est, quam semen quod fructum non facit? Verbose, erubesce, et considera tuam grandem miseriam. Quid enim aliud es, quam sal infatuatum, quod ad nullum valet condimentum? Vere infructiferus es, et infructiferos facis qui te audiunt. O verbose mendax, qui veritatem raro dicere voluisti; o loquax, cognosce te ipsum: nam loqui nunquam erubescis, nec consideras quid, sed quantum dicere possis; non mensuras verborum sententiam, sed tantum ut satieris. O verbose, erubesce, quia omnino cognosceris quid agis. Nam tua conditio est, occulta manifestare, nota in conventibus praedicare: sed si nescis, somnias inaudita, fingis scire quod nescis, ut libenter audiaris a cunctis. O artifex mendaciorum, o faber fabularum, lege quod dicitur, Quia vir linguosus non dirigetur (Psal. CXXXIX, 12), nec dirigetur in terra promissionis. O monache, et tu diligenter attendas. Nam qui non refrenat linguam suam, hujus vana est religio. Qui non custodit linguam suam, monachus non est: qui autem moderatur linguam suam, prudentissimus est, monachus est. Eia ergo, fratres mei, amate silentium, ponite custodiam ori vestro. Estote solitarii, ut sitis Angelis sociati: estote rustici, ut sitis cives sanctorum, et domestici Dei: estote muti, ut sitis loquaces: loquimini Deo, ut sitis veraces: contemplate in eremo, ut contemplemini a sanctis in coelo: elevate capita vestra, ut elevemini corde: extendite brachia, ut extendamini toto corpore volantes ad coelum: ad quod perducat nos Christus Deus noster. Amen.

SERMO IV. DE PRUDENTIA.

Fratres charissimi, non solum silentium debetis tenere in eremo, sed etiam prudentiam rapere. Prudentia enim vobis necessaria est, quia docet quid fugiendum, quidve tenendum sit. Prudentia enim te docet ut non superbias, nec innitaris rebus temporalibus, nec mireris de rebus transitoriis, cum sint caducae, et ea quae possides, tanquam aliena possidere advertas. Prudentia docet te, ut quae non potest perpetuo tenere, fructuose permittas abire. Prudentia docet te, ut in cunctis semper idem sis, tam in prosperis quam in adversis; sicut manus eadem est, et cum in palmam extenditur, et cum in pugnum constringitur. Ipsa te docet quomodo reprehensibilis sit nimia laudatio, et immoderata vituperatio; illa quidem adulatione, ista autem suspecta malignitate. Prudentia testimonium veritati, non amicitiae reddit. Prudentia cum discretione promittit, et promissa accelerat, et amplius quam promiserat, praestat. Prudentia docet quomodo praesentia ordines, quomodo praeteritorum recorderis, et quomodo futura praevideas. O beatus qui prudens est, et felix, et vere felix qui prudens invenitur! Nam si cuncta quae habet amittit, clamat, Omnia mea mecum sunt. Quae sunt ista quae sunt mea, nisi justitia, temperantia, fortitudo et prudentia? O vere prudens! Omnia enim quae eripi possunt, bona non putas esse. Cum igitur prudens in se ipso contentus sit, omnia secum habet, in omnibus sufficiens sibi est. Imprudenti vero nihil sufficit, quia in nullo contentus est; quia omnia sine fine sperat possidere, ideo omnibus eget. Estote igitur, fratres, prudentes sicut serpentes, et simplices sicut columbae. Duo enim sunt quae ad invicem connexa sunt, ut unum sine altero, aut parum, aut nihil omnino proficiat. Simplicitas enim sine astutia, stultitia reputatur: astutia vero sine simplicitate, superbia approbatur. Astutia serpentis in quatuor partes dividitur. Prima est, quod totius corporis venenum in gutture colligit, et ibi prudenter docente natura servare studet, ut si aliquando necesse fuerit, in promptu habeat unde se defendere possit. Sed in hac parte serpens quandoque decipitur. Mustela enim semper serpenti adversatur, et ante foramen cavernae serpentis se ponit, et eum provocando tamdiu umbra caudae suae solerter illudit, donec ipsum egredientem agnoscit. Tunc vero mustela desuper ascendit, insidias tendens, ut cum serpentis caput viderit, capitalem vindictam sumat de hoste, quem nunquam diligere potuit. Provocatus itaque serpens, extra cavernae foramen caput emittit, et cum nihil deorsum videat, verso gutture respicit sursum. Sed mustela cernens tempus optatum, dentes imprimit citra venenum, sicque absque periculo inimicum occidit. Haec est prima serpentis astutia, in qua, fratres mei, mundi sapientes notantur, quorum prudentia non in coelestibus, sed in terrenis tota versatur, quibus diabolus in umbra mutabilium rerum illudit, illudendo decipit, decipiendo occidit. Et ne forte valeant aspirare, in ipsis terrenis cupiditatibus saepe eos cogit exspirare. Secunda prudentia in serpente est, quod quando in aquam descendere cupit, venenum deponit in loco tutissimo: sed recedens ab aquis iterum resumit venenum. Haec enim vestigia serpentis nonnulli sequuntur, qui post abrenuntiationem mundanae conversationis, post habitum sanctae religionis, post juramentum sanctae professionis, primo agnitionem sanctae veritatis assumunt, deinde revertuntur ad venenum pravae consuetudinis: quibus melius esset veritatem non agnovisse, quam post agnitionem retrorsum abire. In hoc enim, fratres mei, imitari non debemus serpentem, quia venenum resumit. Tertia prudentia serpentis est, quando veterem pellem per singulos annos exuere didicit, quam depositurus angustum foramen inquirit, per quod transiens cum dolore pellem derelinquit, sciens quia pelle deposita, pulchrior apparebit. Per hoc enim, fratres mei, datur intelligi, ut et nos pellem vitiorum deponamus, et per foramen stigmatum Christi transeamus, et tunc pulchriores apparebimus. Per hoc foramen dives ille Zachaeus intravit, quando omnia bona sua pauperibus erogavit. In hoc foramine Maria illa meretrix in domo Simonis meretricis habitum deposuit, et plorans ad pedes Salvatoris, vestem sibi innovavit. Quarta serpentis natura est, quod dum laedi suspicatur caput, ut vitam conservet, totum corpus ad percussionem disponit: quia licet corpus percutiatur, si caput illaesum reservare poterit, damna tamen mortis non patitur. Sic et nos cuncta nobis adversantia amore capitis sustinere non timeamus, ut in beata vita requiescere valeamus. Sic enim fecit Petrus pro eo in cruce suspensus; sic et Bartholomaeus vivus excoriatus; sic et Paulus capite truncatus; sic et Stephanus lapidibus vulneratus; sic et Laurentius in craticula assatus; sic et virgo illa sanctissima torta in pectore, quae glorianter sic amputata, sic vulnerata, sic afflicta ducebatur ad carcerem, et quasi ad epulas invitata precibus Dominum exorabat, et ei agonem suum solemniter commendabat. Estote ergo, fratres mei, prudentes, et vigilemus in oratione, patienter omnia tormenta portantes amore illius, in quo salus, vita et resurrectio nostra consistit. Stemus prudenter in oratione. Nam sicut Angeli pure laudant Deum in regione vivorum; ita et nos qui die et nocte psallimus Domino, debemus cum sanctis Angelis puritatem habere: quia sicut et Angeli peragunt in coelis, ita et nos monachi facere debemus in terris. In hac igitur, fratres mei, solitudine constituti, toto affectu orare debemus et pati. Patienter enim singula portare debemus nec dicere praesumamus, Ecce legumina ventosa sunt, caseus stomachum gravat, lac capiti nocet, aquae potum non sustinet pectus, caules melancholiam nutriunt, choleram porri accendunt, pisces mihi non sapiunt. Nolite haec dicere, fratres mei, nolite etiam cogitare. Non enim saeculum reliquimus, ut delicate pasceremur in eremo. Et licet in eremo non semper comedatis lac, butyrum, caules vel legumina, licet haec non sumatis nisi tantum diebus solemnibus et illis quibus visitamini a sancto sene episcopo Valerio; sed cunctis diebus aliis herbas crudas, panem hordeaceum et aquam sumatis: non tamen sufficit tantum corpore abstinere, sed et mentem illaesam servare debemus. Eia ergo, fratres mei dilectissimi, quorum vita, ut puto, sancta est, ut multi ex vobis viderunt et audierunt, veni ad civitatem Hipponensem, et secure perveni, quia ibi episcopus erat sanctus homo ille Valerius. Non enim credebam episcopari, ideo secure perveni cum charissimis meis amicis Evodio, Simplicio, Nebridio, et Alipio, nil mecum divitiarum portans, et Dei gratia me coadjuvante favoratus non modicum a praedicto episcopo sene Valerio fui, quia mihi dedit hortulum, in eremo a gentibus segregatum, ubi multo labore fatigatus aedificare coepi monasterium, et cum longiori anxietate congregavi in unum servos Dei per nemora habitantes, et sic vobiscum pariter vivere coepi secundum regulam apostolicam omnia communia habentes et possidentes. Deinde placuit ei qui me segregavit ex utero matris meae mihi dicere, Ascende superius; et cum magna molestia factus sum episcopus presbyter. Et quoniam vobiscum esse hic non poteram, in domo episcopi presbyteros mecum habere volui, et cum eisdem pariter vivere coepi. Vos vero tales inveni quales desideravi, castos, benignos, modestos, humiles, omni voluntate pauperes, obedientes, solitarios, misericordes, mundum cum omni sua pompa calcantes. Sed quid haec omnia sine perseverantia? Estote ergo prudentes, perseverantes in bono, et vigilate in orationibus, quia diabolus adversarius regnat: a quo vos liberare dignetur Dominus omnipotens, Amen. Supplico vobis, fratres mei, ut non turbemini de recessu meo. Decreveram enim diu inter vos consolari, et vobiscum habitare usque ad festum dominicae Ascensionis; sed adversarius noster Fortunatus ad partes pervenit, et ideo redire Hipponem omnino compellor, cupiens illum videre, et cum eo pariter disputare. Ipse enim toto affectu dissipare conatur filios, quos peperi in visceribus charitatis. Orate pro me, fratres, et nolite deficere, ut Fortunatum, sicut publice sanctae fidei insidiatur, ita et nos ipsum cum suis, cum Dei gratia coadjuvante, publice superare, et convertere ad viam veritatis possimus.

SERMO V. DE OBEDIENTIA, AD SACERDOTES SUOS.

In omnibus operibus vestris, sacerdotes Dei dilectissimi, semper memores estote mandatorum Dei, et in omnibus sitis obedientes, ut digni repromissione per ejus gratiam inveniri possitis: scientes, quod sine obedientia omnia vacua, et cum obedientia omnia plena charitate reperiuntur. Obedire igitur vobis necesse est, non tantum bonis et modestis, sed etiam dyscolis et malis: non tamen quia mali sunt, sed quia bona observare praecipiunt, quibus obedire debemus. O venerabilis sanctaque obedientia, salus omnium fidelium, custodia omnium virtutum; tu coelum aperis, et infernum claudis: tu etiam Filium Dei ad terram posuisti, et venit inter homines, non ut faceret voluntatem hominis, sed voluntatem Patris ejus qui eum misit. Voluntas enim Patris fuit, ut redimeret humanum genus, ut reconciliaret et creaturam suam quae perierat. Et ut haec voluntas perficeretur, Filius fuit obediens usque ad mortem. Ut ergo nobis non esset obedientia laboriosa, exitum praesentis vitae Salvator per obedientiam terminavit. Jure ergo obedientia omni sacrificio praeponitur; quia de potestate diaboli nos eripuit, quod nullum legale sacrificium facere potuit. Nec mirum, si nos peccatores obedientiae in hac vita subjicimur, quando hanc Mediator Dei et hominum etiam in morte non deseruit, et ei se subjecit qui per omnia Patri erat aequalis. Nos autem propter peccatum aliis hominibus subjecti sumus. Nam natura omnes aequales genuit: sed inaequalitas quae accessit ex vitio, est ordinata Dei judicio, unde nos oportet obedire hominibus. Sed per obedientiam nunquam debet fieri malum, etiamsi Angelus vel Archangelus, Cherubim vel Seraphim tibi praecipiat. Nec etiam ipse Deus, qui est benedictus in saecula, potest nobis praecipere, quod toto affectu eum non diligamus. Sed scire debetis, sacerdotes Dei, quia propter inobedientiam aliquando debet bonum quod agimus intermitti. Verum quia nonnunquam nobis istius mundi prospera, nonnunquam jubentur adversa: propterea sciendum est, quod obedientia aliquando si de suo aliquid habeat, nulla est; aliquando, si de suo aliquid non habeat, minima est. Nam cum hujus mundi prospera praecipiuntur, cum locus superior imperatur; is qui ad haec percipienda obedit, virtutem obedientiae sibi evacuat, si ad haec ex proprio desiderio anhelat. Rursum cum mundi despectus praecipitur, cum probra et contumeliae jubentur, nisi haec ex semetipso animus appetat, obedientiae meritum sibi minuit: quia ad haec quae in hoc mundo despecta sunt, invitus nolensque descendit. Debet ergo obedientia in adversis ex suo aliquid habere, et in prosperis ex suo aliquid non habere. Quod bene ostendimus, si duorum amicorum Dei facta in medium proferamus. Moyses enim, Deo jubente, ut Israeliticae plebi praeesset, apud se humilis fuit, et gloriam tanti regiminis considerans et expavescens, ne hoc reciperet, se humiliter excusavit. Sed Paulus apostolus Dei revelatione admonitus ut Jerusalem pergeret, nec ignorabat ea quae ibi pati deberet: unde cum fideles vellent eum tenere, exclamavit, Ego autem non solum alligari, sed et mori paratus sum pro nomine Jesu (Act. XXI, 13). Ecce Jerosolymam pergit, per revelationem adversa cognoscit, et tamen haec libenter appetit. Moyses autem ad prospera de suo nihil habuit; quia precibus supplicavit, ne populo praeesset. Paulus etiam ex suo voto adversa suscepit, quia mala imminentia cognovit, et ad acriora se praeparavit. Moyses autem gloriam potestatis voluit declinare, et Paulus dura et aspera voluit sustinere. Ergo utrorumque servorum Dei virtute instruimur, ut si obedientiae palmam comprehendere nitimur, prospera mundi ex sola jussione suscipiamus, et adversa ex devotione complectamur. Ego autem, sacerdotes Dei altissimi, ut multi vestrum viderunt et audire potuerunt, veni ad hanc civitatem cum charissimis meis amicis Evodio, Simplicio, Alipio, Nebridio, et Anastasio. Securus denique veni; quia sciebam praesulari sanctum senem Valerium. Propterea securus accessi, non ut haberem in vos potestatem, sed ut abjectus essem in domo Domini omnibus diebus vitae meae. Nec ut ministrari deberem, sed ministrare: et pacifice optabam vivere in solitudine, nihilque divitiarum mecum attuli, sed Dei gratia coadjuvante, favoratus etiam a sancto sene episcopo Valerio, monasterium in eremo a gentibus segregatum, multo labore fatigatus aedificavi, et cum longiori anxietate servos Dei per nemora habitantes in unum congregavi, et cum eis pariter vivere coepi, secundum modum et regulam sub sanctis Apostolis constitutam, omnia communiter habentes et possidentes, viventes in vigiliis et orationibus ultra id quod explicare possumus. Quorum fama ad aures sancti episcopi Valerii pervenit, et placuit sibi nos in eremo visitare, et stetit nobiscum tredecim diebus, donans mihi hortum amoenitatibus plenum in planitie positum. Et quia a gentibus segregatus erat locus, libenter illum suscepi, ut aedificarem etiam monasterium fratrum, quos tales inveneram, quales invenire desideravi. Quo aedificato, placuit ei, qui me segregavit de utero matris meae et vocavit me per gratiam suam, mihi dicere, Ascende superius; et sic cum molestia et cum grandi anxietate factus sum episcopus presbyter. Et quia cum fratribus meis, ut hactenus feceram, semper corpore habitare non poteram, propterea intra domum episcopi vos clericos habere volui, et mox vobiscum secundum formam apostolicam vivere coepi. Placuit autem vobis omnibus unum in Deo sentire, et omnia communiter possidere. Haec autem facere voluistis non coacte, sed sponte, et usque ad mortem vivere sine proprio profiteri voluistis. O presbyter, attende, et vigilanter attende, quod promittere tuum fuit, sed dimittere non est tuum. Alligatus es uxori, noli jam quaerere solutionem. Absolutus es ab uxore, noli jam quaerere uxorem, quia mecum habes causam. Ligasti te mihi, numquid te compuli? numquid te rogavi ut venires? numquid applausi promittens haec et illa? Absit omnino. Igitur esto fidelis, et dabo tibi coronam vitae. Noli mihi resistere, sed esto usque ad mortem obediens. Noli mihi resistere, quia omnis potestas a Deo est, et qui potestati resistit, Deo resistit. Non tamen veni, ut potestatem super vos haberem, sed tantum ut cum fratribus meis viverem in solitudine. Ecce nunc episcopus sum, et pauperem me esse non erubesco. Quare? Quia paupertatem servare promisi. Cavete igitur ne me pauperem derelinquatis. Pauperes mecum esse voluistis; cavete ne a divitiis capiamini. Voluntas mea fuit, ut semper toto affectu pauperes simus. Quod et si non fuerimus, haec paupertas quam foris gerimus, non paupertas, sed grandis miseria existimanda est. Nolite ergo mihi resistere, quia omnis potestas a Deo est. Non etiam contemnendae sunt potestates, sive mundi, sive Ecclesiae sint: quia omnes a Deo ordinatae sunt. Nam Dominus cum leprosos curasset, eos ad potestatem misit, dicens: Ite, ostendite vos sacerdotibus (Luc. XVII, 14). Et ad Samuelem, cum sperneretur a Judaeis, ait Dominus: Non te spreverunt, sed me (I Reg. VIII, 7). Et ad Moysen: Homo quicumque fecerit superbiam in sacerdotem, aut in judicem, morietur (Deut. XVII, 12). Cavete ergo, sacerdotes, ne aliquis vestrum audeat insurgere contra praepositum vel presbyterum, qui omnium vestrum curam gerit. Ipsi enim positi sunt in Ecclesia ad nostram utilitatem, ut provideant quid agere debeamus, ut etiam pro nobis rationem Deo reddant, et unitatem Ecclesiae custodiant: de qua Dominus nos voluit esse sollicitos, ne tanquam oves non habentes pastores per diversos errores ab unitate fidei divisi essemus. Sicut enim unus est Dominus et unus pastor, sic et unum ovile esse voluit. Propterea noluit Dominus scindi tunicam inconsutilem quae integra erat, quia non patitur Ecclesiae violari unitatem. Ideo Paulus ait; Obsecro, fratres, per nomen Domini Jesu Christi, ut non sint in vobis schismata; sed servate unitatem spiritus in vinculo pacis (I Cor. I, 10). Nam sicut multi radii procedunt ab uno sole, et tamen unum lumen est; ita et nos multi ab uno capite procedentes, omnia pacifice et communiter possidere debemus. Insurgunt enim frequenter inter nos tempestates inimicorum, volentium nostras concordias dissipare, et discordias seminando unionem pacis exstinguere. Aggrediuntur nos frequenter leones teterrimi, ut caput feriendo, membra saltem moveantur terrore. Et, quod gravius mihi est, non solum a malignis spiritibus saepe mala patimur, sed etiam a domesticis dilaniamur; et frequenter pejora sunt intrinseca bella a quibus non cavetur, quam forinseca quae praevidentur. Ecce enim Abel justus a domestico fratre occiditur, Esau fratrem fugientem persequitur, Joseph a fratribus venditur, et a discipulo Salvator traditur. Haec omnia mala facta sunt, quia obedire neglexerunt. Similiter hoc accidit Januario nostro, qui columna obedientiae et paupertatis inter nos esse videbatur, cujus perditionem frequenter flere et ululare debemus. Nam ad nos cum lacrymis venit, et paupertatem quamdiu viveret servare promisit: et tamen vineam et agrum nobis ignorantibus in saeculo possidebat. O professio mortifera! o proditoria promissio! Ore dicebat quod corde odiebat. Sanctum credebamus, qui omnibus pejor erat. Et sic annis undecim et amplius Januarius noster, ut vidistis, et audistis, male vixit, et male moritur. Quare vel quomodo male vixit? Quia quod suum erat, secrete tenuit. Quomodo etiam male moritur, nisi quia in fine se non cognovit, et obstinatus in suo sensu nobis testamentum fecit, et filium quem habebat in saeculo ditavit? O utinam saltem in fine hoc nobis dixisset, ut orantibus nobis veniam impetrasset: sed nec confessus fuit, nec eum fecisse poenituit; propterea de meis non est, nec dum viveret erat. Ligate igitur manus cadaveris ejus, ponentes in panno ligatos centum et undecim siclos, quos in pariete cellulae retinebat, flentes et dicentes, Pecunia tua tecum sit in perditionem (Act. VIII, 20). Non enim licet nobis servis Dei eam collocare vel ponere in victu vel in vestitu vel in opere monasterii, quia pretium damnationis est. Eia igitur, sacerdotes Dei, cavete ne deficiatis in tentationibus, cavete ne rebelles mihi sitis publice vel occulte. Sitis mihi fideles, sitis mihi et obedientes. Et si vobis grave est et molestum, egredimini foras, pergite ad fratres meos, et discite ab eis, quia mites sunt et humiles corde, pauperes spiritu et filii obedientiae. Egredimini foras, et quid estis, et quid ipsi sint considerare vos volo. Numquid et vos tales estis quales et ipsi sunt? O utinam tales essetis, quales et ipsi sunt! Vos enim voratores, et ipsi summae sobrietatis; vos discursores civitatis, et ipsi visus hominum fugiunt; vos impudici, et ipsi casti; vos derisores, et ipsi ferventissimi oratores; vos pellibus cuniculorum vel variorum ornati inceditis, et ipsi ovino colore nigerrimo asperrimoque induti sunt, praeter ea quae intrinsecus sunt. Vos delicate pasci summe curatis, carnes varias affectantes; et ipsi postquam eremum intraverunt, nunquam carnes sumpserunt. Vos vina electa et inebriantia quaeritis; et ipsi pusillum aquae recipiunt. Vos balteis militum mundo apparere desideratis; et ipsi zonis camelorum renibus succincti more Eliae et Joannis sunt decorati. O vinea mea electa, ego te plantavi, cave ne convertaris in amaritudinem; te deprecor, ne me pauperem dimittas, et Januarium divitem sequaris. O vinea felix, cujus botrus summe pertimesco ne sit in fine amarissimus; o quid faciemus tunc in die illa calamitatis, in qua Deus Pater dicet Filio, Voca operarios, et redde illis mercedem (Matth. XX, 8)? Tunc ante judicem audietur vox rebellionis vestrae quid promiseritis, et quomodo ea servare voluistis. Fugere mundum, et quae mundi sunt contemnere promisistis; et ecce jam rebelles totis affectibus in mundanis praeoccupati estis. Cur ergo murmurastis, si in his paschalibus diebus praesentialiter vobiscum non fui? Placuit enim mihi segregare me a vobis, et pergere ad fratres meos in solitudine, quos, ut frequenter dixi, tales inveni quales invenire desideravi. Cur ergo turbamini? Numquid ipse vere pauperes? Numquid obedientes? Numquid mundum et pompas ejus conculcaverunt? Numquid in forma vivendi vos multo tempore praecesserunt? Numquid vere fratres mei et patres sunt? Numquid per eorum exempla ad viam veritatis perveni? Numquid eos semper dilexi, et eorum sanctam conversationem semper desideravi? Numquid etiam per Simplicianum Liguriensem in fide instructus sum? Cur ergo murmuratis? Cur de mea absentia dolorem habere ostenditis? Facite quae placita sunt mihi; et tunc, ubicumque fuero, vobiscum ero usque ad consummationem saeculi. Decreveram enim cum eisdem rusticanis meis in charitate humiliter habitare usque ad festum sanctae Ascensionis Domini, nec ad vos redire optabam, quousque vos emendatos esse cognovissem. Sed quoniam Fortunatum adversarium ad partes occulte velut lupum pervenisse jam sentio, ideo compulsus reversus sum ad vos cupiens illum videre, et cum eo pariter disputare, et illum conculcare Domino auxiliante, qui totis viribus dissipare conatur et jugulare filios, quos peperi in visceribus charitatis. Orate igitur, et nos vobiscum orare volumus, desinentes de mea absentia amplius litigare. Orate et nolite deficere, ut Fortunatum Manichaeorum presbyterum, sicut publice sanctae fidei christianae insidiatur, ita et nos cum suis Dei gratia coadjuvante publice eum superare possimus. Orate sine intermissione, ut manere digne possitis in vocatione clericorum, qua per gratiam Dei vocati estis: ut dum vocabimini ad mercedem in die novissimo, non sicut ficus absque fructu maledicamini et succidamini, et in ignem mittamini, tanquam destructores legis terram occupantes et pereuntes in iniquitatibus vestris. Adjuvet autem vos ipse Deus ad perficiendum mirabilia de lege sua, qui est benedictus in saecula. Amen.

SERMO VI. DE MISERICORDIA.

Fratres charissimi, annuntio vobis gaudium magnum, quoniam Fortunatum Manichaeorum presbyterum Dei gratia superavimus, et obstinatus in suo sensu velut alter filius perditionis a plebe nostra recessit confusus. Post cujus recessum baptizavi fere sexaginta paganos, qui sibi aliqualiter adhaerebant. Et ecce modo reversus sum ad vos, cupiens perficere opus quod incoepi. Beati igitur misericordes quoniam ipsi misericordiam consequentur (Matth. V, 7). O si diligenter consideraremus misericordiam Dei, in nobis possemus habere formam miserendi. O fratres, quid Christum incarnavit, nisi misericordia? quid eum subjecit nostrae miseriae, nisi sola clementia? O beata misericordia, quae sola commercium nostrae salutis agnovit! Sola enim misericordia ad Deum dirigit hominem, sola ad Deum deducit hominem, sola Deum deducit ad hominem. Haec est sola mediatrix adversos consolans, haec disjunctos copulat, haec sola Deum humilians nos sublimat. Quam pia fuit Dei descensio, ut inde nostra esset gloriosa assumptio! O grandis misericordia, o infinita misericordia, tu sola potuisti Deum de coelo ad terram trahere, nos de exsilio ad regnum erigere. O magnum misericordiae vinculum, quo Deus ligari et potuit, et homo ligatus vincula disrumpit! O monache, si tuam considerares miseriam, in opere Dei erga te non invenires nisi misericordiam. Misericordia est si flagellat ut emendet, si a peccato per tribulationem liberat, si hypocritas et tyrannos regnare permittit. Haec enim omnia Deus cum misericordia facit, cupiens nobis vitam aeternam donare. Attendite ergo, fratres, attendite: nam in pastore vel judice debent esse simul misericordia et justitia. Misericordia enim sine justitia destruitur, et in crudelitatem convertitur. Et justitia sine misericordia numquid accepta est apud Deum? Absit. Justis enim et injustis, beatis et damnatis misericordiam cum justitia semper agit Omnipotens: quia beatis dat gloriam, quam non merentur habere quibuscumque bonis commissis; et malis dat poenam, quam majorem merentur habere de malis commissis. Estote ergo, fratres mei, misericordes, sicut Pater vester misericors est. Estote misericordes, pensantes quantum Moyses in misericordia floruit propter populum, pro cujus salute petiit deleri de libro vitae; et quanto iterum zelo rectitudinis, cum obtinuisset veniam, ait ad populum, Ponat vir gladium super femur suum (Exod. XXXII, 27). Ecce qui vitam omnium cum sua morte petiit, paucorum vitam gladio destruxit, intus igne amoris, et foris accensus zelo justitiae et severitatis, utrobique fortis: legatus tamen populi apud Deum precibus, et causam Dei apud homines gladiis admonendam allegavit. Studeamus igitur, fratres mei, misericordiam, dum vivimus, rapere. Cibetur a nobis esuriens, vestiatur a nobis nudus, recipiatur a nobis peregrinus, consoletur per nos pupillus, visitetur a nobis infirmus, sepeliatur a nobis defunctus. Ista enim sunt opera misericordiae, de quibus interrogari debemus in die novissimo. Sed dicetis, Ecce in eremo sumus, pauperes videre non possumus et orphanos; pupillos et viduas quomodo consolari valemus; mortuos sepelire quomodo possumus? O fratres mei, bene scio vos in eremo esse, nec pauperes vos videre credo, nec vos monasterium exire cupio, ut matres vel proximos consolari possitis. Quam plures enim cognovi pro hac causa monasterium exivisse, qui tamen ad monasterium nunquam reversi sunt? Sub specie enim boni multa mala fiunt. Ecce enim diabolus dicit: O monache, an ignoras tuam matrem dolere? Ecce nuper maritum amisit, filium sepelivit, possessionem perdidit, infirmatur ad mortem nec vult forsitan confiteri. Quid in eremo agis? quid cogitas? Surge velociter, egredere monasterium, ingredere civitatem, penetra domos parentum, exerce in eis opera misericordiae: hoc enim Deus vult, hoc fieri praecipit. Dum enim servus Dei hoc cogitat, aliquando exit monasterium credens bene facere. Et ecce dum appropinquat, mater filium osculatur, pater amplectitur, fratres applaudunt, dicentes, Noli nos derelinquere: fratres enim sumus, pater noster antiquus est, tibi incumbit familiam regere; quid ergo amplius ad monasterium redire praesumis? Et sic audiendo consentit, et consentiendo remanet, et remanendo omnibus pejor efficitur, et quidquid boni fecit, amittit. Cavete igitur, fratres mei, cavete a malitia diaboli: exercere tamen vos volo opera misericordiae. Etsi in saeculo non habitatis neque inter gentes, exercere tamen opera misericordiae bene potestis, orando, obsecrando et deprecando pro orphanis et pupillis. Si hoc non videtur vobis sufficere, pensare debetis quomodo centum et plures in monasterio simul habitatis, et saepe infirmamini, et saepe a diabolo affligimini, saepe patimini, numquid et saepe morimini? Exercere ergo potestis etiam inter vos opera pietatis. Sed dicet quis ex vobis, Patrem in saeculo habeo; et ego usque ad mortem in monasterio vivere Deo promisi. Ecce enim pater infirmatur, non potest sine me vivere. Quid ago? quid eligo? Si exire, votum frango; si stare, patrem mori permitto. Quid ergo? O fratres, attendite quid agere debeatis, sicut pro nunc mihi occurrit. Nam si pater alicujus sine filio monacho vivere nullatenus potest, procurare debet filius quomodo de bonis monasterii patri subveniatur. Et si monasterium impotens fuerit, filius toto affectu videat quomodo patri non deficiat. Et si non viderit, cum Dei benedictione monasterium de licentia majoris exeat, et verbo et opere patri subveniat, ut non deficiat ex negligentia, nec votum frangere credat: quia si post patrem vivendo remanserit, statim ad pristinam vitam redire non pigeat, sancte et juste vivendo, sicut inceperat, et tanto fortius, quanto senserit se plus in paterno ministerio ultra necessitatem gravatum. Nullus igitur erit, qui se a misericordia excusare possit: nec dives, quia habet; nec pauper, quia calice aquae frigidae non caret; nec monachus, quia saltem orare debet. O homo qui crudelis es in alterius justitia, te ipsum prius agnosce. Nam si bonus es, o monache, cadere faciliter potes: si dives es, donum fortunae est, non naturae: si sanus es, ecce infirmitas instat: si sapiens es, non habes constantiam. Igitur circa omnes, tam circa sapientes quam insipientes, tam circa sanos quam infirmos, tam circa nobiles quam ignobiles misericordiam habe. O homo, quid de te erit, si tuus clemens et pius fuerit, et tu misericordiam ignoraveris? Pascatur, fratres mei, misericordia inter vos, non tamen ex negligentia, non tamen ex pusillanimitate, non ex indiscretione, non ex animi infirmitate; sed omnibus modis sit circumspecta, ut sic suum retineat proprium, quod justitiae non auferat debitum. O monache, vide sancti Joseph misericordiam, quae fratrum suorum est oblita injuriam. Eligite, fratres mei, David clementiam, qui filii persequentis deflebat dementiam. O monache, si clauseris viscera misericordiae indigenti, omnino claudetur tibi janua Christi. Haec est enim porta Domini, et justi intrabunt in eam. Haec Novum Testamentum illuminat, et Veteris rigorem exterminat. Hoc est lignum quo Moyses aquas dulcoravit: hoc est sal in quo Elisaeus aquarum sterilitatem exterminavit: haec est farina, qua Elisaeus mortem quae in olla erat exstirpavit. Hoc est oleum, quod Samaritanus infudit vulnerato. Hoc est Jordanis, quo curatur lepra Naaman Syri. Haec sola virtus est, quae dividit inter crudelem et pium, regem et tyrannum. O monache, ubi esses, si tibi Dei misericordia non subvenisset? Si enim Deus tecum ageret districta sententia, non posses cogitare poenam, quae responderet tuis demeritis. Omnia ergo attribue Dei misericordiae, et a simili misericordiam expendas in usum proximi; ut non sis avarus in miserando, cum sis expertus largitatem in Deo. Amate ergo, fratres mei, misericordiam, quia nunquam vidi pium hominem mala morte finiri: quam misericordiam faciat vobiscum Deus. Amen.

SERMO VII. DE OBEDIENTIA

Fratres mei dilectissimi, obedire oportet Deo in omnibus, si salvari cupimus in eremo. Et si difficile nobis videtur, considerare debemus obedientiam Filii Dei, et nostram deponere contumaciam non differamus. Ipse enim Dei Filius obediens fuit usque ad mortem crucis: et nos contemnimus ejus obedire praeceptis? Christus enim obediens fuit usque ad mortem, non pro sua, sed pro nostra utilitate . Estote ergo non pro sua, sed pro vestra utilitate sibi obedientes. Ecce enim, fratres, angelus in omnibus obedit Deo; et tu qui cinis es, contradicis Deo? Insensibilia obediunt Deo, et tu rationalis resistis Deo? Sol a sua semita non deviat, nec luna, nec stellae; omnia enim coelica suis indulgent officiis; tu vero Dei voluntati quasi in omnibus resistis. Ad nutum Dei campi floribus decorantur, terra imbribus fecundatur, frondibus crispatur silva, in nemore citharizat avicula; omnia Deo obediunt, et solus homo Dei voluntati resistit. O monache, lege quod dicitur, Melior est obedientia quam victima (I Reg. XV, 22). Quae causa est, nisi quia in victimis aliena immolatur caro, sed in obedientia voluntas propria et caro mactatur? Estote ergo, fratres mei, obedientes, ut Deum placare possitis de peccatis commissis. Tanto enim citius placat homo Deum, quanto repressa arbitrii sui superbia gladio praecepti se immolat.

Cavete tamen in obedientia, fratres mei; sub ipsa enim potest latere fel draconis sub specie mellis, lupus sub pelle ovina: in potu enim dulci venenum saepe latitat, et in olla saepe mors ponitur. Attendat ergo qui praecipit, et qui obedire intendit, quod obedientia sit honesta, et omni discretione decorata. Nam si discreta non fuerit, crudelitas existimanda est: si honesta non fuerit, nullatenus obedire debemus. Verbi gratia, si nobis praecipitur, quod Deum non diligamus, vel quod Deum odio habeamus, numquid obedire debemus? numquid vel ipse Deus hoc praecipere potest? Honesta igitur, fratres, debent praecipi et justa: et si honesta vel justa non fuerint, nullatenus obedire debemus, etiamsi apostolus nobis hoc indicaverit. Tenete igitur, fratres mei, et in cordibus vestris alligate, quod obedientia sine discretione cassa est, et venit, non ex parte obedientis, sed praecipientis: et obedientia honestate privata, superbia est, et venit ex utriusque parte, consentientis et praecipientis, et in die novissimo pari poena punientur. Custodite quid praecipitis, cavete et ponderate quid imponitis. Verum quotiescumque obedientia honesta et justa non fuerit, toties ad irregularitatem se devenisse pastores agnoverint. Obedientia igitur, fratres mei, tunc vera, tunc sancta, tunc meritoria est, quando ditata est discretione, honestate, justitia et humilitate. Istae enim sunt sociae sanctae obedientiae, sine quibus omnis obedientia vana est et inutilis. Haec est illa obedientia quae concordiam conservat in Angelis, pacem nutrit in monachis, tranquillitatem generat in civibus. Haec est illa obedientia, sine qua respublica stare non potest, sine qua familia aliqua regi non potest. O quam enorme vitium, quod obedientiae contrarium fuit! Per hoc diabolus coelum perdidit, per hoc homo paradisum amisit, per hoc Saül regnum, per hoc Salomon amorem divinum. O sancta Dei sponsa obedientia! tu perfecta scala es qua coelum ascenditur, tu quadriga qua Elias vectus est in paradisum, tu porta paradisi fidelibus, et clausura reorum. O sancta obedientia, tu humilitatem nutris, tu patientiam probas, tu mansuetudinem examinas. Estote ergo, fratres, cum Abraham obedientes, reddentes quae sunt Caesaris Caesari, et quae sunt Dei Deo. Tunc vero reddimus Caesari debitum suum, quando duliam praelatis nostris reddimus. Haec enim dulia consistit in reverentiae exhibitione et dilectione. Hoc autem facere debemus non solum pastoribus, sed et sanctis Dei; et tunc reddimus per obedientiam quae sunt Caesaris Caesari. Sed tunc reddimus quae sunt Dei Deo, quando in latria perseveramus: hoc enim soli Deo congruit. Haec enim consistit in oratione, et gratiarum actione, et cultus exterioris exhibitione, et interioris mentis devotione. Quod facere nos et perseverare nobis Deus praestare dignetur in aeternum benedictus Amen.

SERMO VIII. DE PERSEVERANTIA.

Fratres mei, sicut ait Apostolus, Non potest coronari, nisi qui legitime certaverit (II Tim. II, 5). Nullus enim legitime certat, nisi qui in campo usque ad finem certat: et si certat usque ad finem, legitime certat: ideo merito coronatur. Non est igitur magnum bonum, inchoare quod bonum est; sed consummare, hoc solum perfectum est. Multi enim multa aggrediuntur, sed deficiunt in via: multi exeunt in desertum, sed pauci perveniunt ad terram promissionis. O fratres mei, non taedeat incipere magna, nec fastidiat tenere inchoata; scientes quod perseverantia informat meritum, colorat boni propositum, remunerat currentem, coronat pugnantem, ducit ad bravium, conducit cunctos ad portum. Haec est tunica talaris sancti Joseph, usque ad finem contingens. Haec est tunica sacerdotalis usque ad pedes perveniens. Haec est cauda hostiae, quam tenemur Deo reddere et offerre. Haec est calcaneum bonae operationis, quod contra serpentis morsum debemus observare. Haec est virtus, quae Deum ligat. Haec est quae omne bonum informat. Haec est perseverantia, qua laureantur martyres, qua virgines coronantur, qua sacerdotes sublimantur et confessores. Haec est vestis sine ruga, tunica sine macula, bonitas sine malitia. O monache, qui bene incoepisti vivere, cave ne ad tempus virescas; cave ne feno compareris, quod nunc nascitur, et statim marcescit. Laboremus ergo, fratres, et laborantes perseveremus: laboremus, ut perseverantiam habeamus. Laborent monachi omnes, ut retineant: laborent virgines, ut informent: laborent viduae, ut in ipsa perseverent. Attendite tamen, fratres: nam diabolus quandoque servos Dei ad bonum invitat et conducit, ut de bono gravius eliciat malum. Contra hunc diaboli insultum sola valet perseverantia, ut bono fine bona concludantur initia: ut principium medio, medium ne discrepet ultimo. Bonum enim inchoatum cum malo fine concludere, quid aliud est quam monstruosas res conficere? Illa enim actio quasi chimaera est, quae initium habet a ratione, sed finem a sensualitate. Cum enim sic agitur, humano capiti cervicem pictor equinam jungit, et superinducit infructuosas plumas. Cave ergo, o monache, ne actio tua monstrum pariat. Enormis enim erit fetus ventris, si capiti non correspondeat finis. Quidam enim habent initium bonum, quorum vita monstrum est mirabile quasi hominis praetendens caput; sed medium in luxuriam descendit, ventremque ovinum habet, et ad ultimum in rapacitatem lupi pedes ostendit. O monache, quid tibi prodest bonum inchoare, et non finem includere? Si bonum virtutis amittis, damnum incurris, et grande supplicium promereris. O quam melius tibi fuisset, viam veritatis non agnoscere, quam post agnitam retro ire per inconstantiam! O monache, levis reputaris per tuam apostasiam, cum Juda incurris mentis instabilitatem; postponis Deum, amittis amicos, spem perdis, odio a cunctis haberis, et velut omnibus pejor apostata comprobaris in vita. O monache, attende quia nisi perseveraveris, morte morieris. Igitur si incoepisti aedificare, perfice; si non incoepisti, incipe. Si obtulisti florem juventutis tuae diabolo, saltem faecem senectutis tuae immolare non differas Christo. Ipse enim misericors est, et recipiet te libenter, et dabit tibi stolam candidam, et annulum in manu tua, et calceamentum in pedibus tuis: et tunc, inveterate olim diebus malis, renovabitur ut aquilae juventus tua durans in aeternum. Incipite ergo, fratres mei, et perseverate, reducentes vobis ad memoriam a quanto bono recessit Judas, et quomodo ferventer bene agere coepit, lingua vobis exprimere nullatenus possem; quomodo tamen perseveraverit, scitis. Ecce Salomon per inconstantiam corruit: sic et Saül, sic et multi alii: quia multorum incipere fuit, sed perseverantium parvus est numerus. Cavete ergo quomodo caute ambuletis, considerantes quod qui se existimat stare, videat ne cadat. Felix ergo est, qui perseverat bene facere usque in finem. Quod donum praestet nobis ille qui pro nobis mori dignatus est. Amen.

SERMO IX. DE IRA ET ODIO.

Fratres mei dilectissimi, sicut omnium habere memoriam, et in nullo errare, non humanitatis, sed deitatis solum est; ita turbari, pati et oblivisci solum humanitatis est, non deitatis. Nam Deus non mentitur, ut homo; nec, ut filius hominis, irritatur. Humanum est ergo, fratres mei, turbari et irasci; et iram incurrere, bonorum et malorum communis est conditio: sed in ira vel odio perseverare, diabolicum est. Ideo vos qui spirituales estis, maxime attendere debetis, ne ira in sinu stultorum requiescat. Fatuus enim statim iram suam indicat. Fortiter tamen spiritum irascibilem continere, magnae prudentiae et perfectionis est. O monache, noli irasci: nam nomen et habitum sanctae religionis in hac vasta solitudine portamus. Custodite igitur vos ab omni turbatione: non enim decet servos Dei turbationem incurrere. Numquid enim proderunt vobis vestra jejunia, vestra abstinentia, vestra sacrificia? Ab ira denique, fratres mei, procedit rancor, a rancore odium, quod est ira inveterata in animo: inde nascitur homicidium, et si non opere, saltem voluntate: inde contumelia; inde detractio, inde suspicio et injuria, quae sunt opera carnis et diaboli. O monache, depone iram, destrue rancorem, mitiga furorem; ne filius perditionis efficiaris. O quam melius esset monacho, in saeculo vivere pacifice, quam in monasterio cunctis bonis ornatum in ira et furore litigare, et odium in corde tenere! Nec Deum laudare, nec ab eo exaudiri meretur, qui odium servat in corde. Qua fronte, o monache, quo affectu, qua devotione a Deo potes veniam postulare, si fratrem dum odis, petis quod tibi dimittat sicut et tu debita dimittis? Crede igitur mihi, quod tantum tibi dimittet, quantum et tu dimittis alteri. Dimittamus ergo, fratres mei, iram, quae recte significatur per Lazarum quatriduanum fetidum: quia qui iram in corde portat, infamiae fetor statim eum corrumpit. Si ergo ira in animo nascitur, mox refrena eam, allide eam ad petram, suffoca eam exemplo tui Salvatoris, qui percussus in una maxilla, mox praebuit alteram. Nam si hoc prior ipse non fecisset, mihi facere non praecepisset. Eia ergo, fratres mei; discite ab illo qui dixit se esse humilem et mitem: discite opere, quod saepe legistis ore. Sol non occidat super iracundiam vestram. Si enim frater tuus in te peccaverit, vade ad eum, invita eum ad pacem, da ei osculum; et lucratus es fratrem. Tu vero qui offendisti, non differas pergere, non differas fratrem reconciliare, vade ad eum, et pete veniam. Et si verbo offendisti, et tu verbo reconcilia; si facto, quod Deus avertat, placa eum facto. Sic enim decet servos Dei facere, sic decet eos daemones expellere, et sanctos Angelos introducere. Nam ubi ira regnaverit, ibi omnino princeps diabolus erit, nec inde aliquid boni exire poterit. Fugiamus igitur iram, fratres mei, quae rationem suffocat, mensuram justitiae ignorat, solem justitiae nescit, amicitias rumpit, de facili aufert pacem, mentis sapientiam calcat, sapientes infatuat, monachos deviat, sacerdotes suffocat, castitatem evacuat, gravitatem in pastoribus dilacerat. Nec ira repletus, consilii potest esse capax. O monache, intuere caput tuum; nam in cruce positus pro suis crucifixoribus exoravit. Et primicerius martyr Stephanus pro suis lapidatoribus genua flectendo clamavit, Domine, ne statuas illis hoc peccatum (Act. VII, 59). Sed si non tantae perfectionis sumus, ut bonum reddamus pro malo, saltem pro malo malum non reddamus. Non tamen per pusillanimitatem remittendae sunt injuriae, sed per sapientiam quae est in Christo Jesu. O quanta, fratres mei, hujus peccati labes! O quam grandis et lata miseria tam corporis quam animae! nam corpus quietem, et alacritatem amittit; sed et anima vitam perdit aeternam. Veniunt enim et revertuntur ad nos per iram pristina peccata; et sic confundimur et damnamur. Nos vero, fratres, qui christiani veraciter sumus, relinquamus vindictam illi qui ait, Mihi vindictam, et ego retribuam (Hebr. X, 30). Quidquid enim ad te pertinet, dimitte illi. Numquid non ipse mirabiliores vindictas facit, quam nos imaginari possumus? Non tamen hoc sibi petere debemus, aut affectare, sed pro eis mente et puro corde orare. Nam dum nostras injurias facere petimus, quod Dei est usurpamus. Orare tamen sine intermissione debemus, ut vindicet sanguinem suorum servorum, non ad damnationem, sed ad correptionem, qui est benedictus in saecula. Amen.

SERMO X. DE PURITATE CONSCIENTIAE, ET VIRTUTE SPEI.

Ad spirituale gaudium hodierna die, fratres dilectissimi, intendo vos invitare. Quod quidem gaudium non operatur divitiarum copia, non fallax mundi gloria, non prolis fecunditas, non corporis sanitas, sed conscientiae puritas. O felix sanctae conscientiae jucunditas! O felix conscientiae puritas, quae vermem interiorem excludis, quae a carcere doloris liberas rationem, quae ab omni immunditia purgas mentem! O mens sancta, paradisus deliciarum, variis bonorum operum virgultis consita, variisque virtutum floribus purpurata, et suaviter coelesti gratia irrigata! Haec est, fratres mei, paradisus, in qua plantatur lignum coelestis sapientiae. Haec est thalamus Dei, palatium Christi, habitaculum Spiritus sancti. Haec est thronus Salomonis, lectus sponsi coelestis, in quo ipsa conscientia bona optime delectatur, et requiescit cum sponso. O conscientia, in te et tibi occurrit Rebecca cum Isaac veniente de agro. In te delectatur Jacob cum Rachelis conjugio: in te Sunamitis Abisag regem David jucundis fovet amplexibus. O conscientia sancta, in terra adhuc es, et in coelis habitas! Gaude, o anima sancta, sancta conscientia decorata; gaude in coelesti et aeterna gloria. In ea, fratres charissimi, Magdalena illa ignifera, Christo pretiosa offert unguenta. Ibi Maria optimam partem elegit, quae non auferetur ab ea. Eia ergo, fratres mei; si ad hanc gloriam cupimus pervenire, praedictam nostram conscientiam diligenter nunc discutiamus, et ibi litteram luxuriae perlegamus, apicem superbiae necnon avaritiae et invidiae perspiciamus; et deleamus ea per confessionem, per cordis contritionem, per veram satisfactionem: et tunc merebimur per gratiam adipisci gloriam illam, quam nec oculus vidit, nec auris audivit, nec in cor hominis ascendit, quae Deus praeparavit diligentibus se. O fratres mei et laetitia cordis mei, festinemus ingredi hanc sanctam sanctorum. Tunc habebimus bonum, quod non perdemus; perfectum bonum, quod non amittemus. Amare tamen debemus, si ad hanc gloriam pervenire cupimus, tentationes, fames, tribulationesque singulas. Nam sicut in fornace purgatur aurum, sicut lima purgat ferrum, sicut flagellum separat a grano paleam; sic in fornace tribulationum patientia exercetur, fortitudo roboratur, constantia solidatur, spes ad coelestia invitatur. O spes sanctorum et turris fortitudinis eorum, quae non confundis, sed te exspectantibus gratiam infundis; non caecas, sed illuminas; non famelicas, sed reficis. O felix spes coelestis, tu timorem saeculi expugnas, consolationes mundanas exstirpas. Per te timor non augetur, per te falsa cupiditas non somniatur, per te luxuria conquassatur, per te superbia humiliatur, per te invidia non dominatur, per te cuncta vitia terminantur. O spes coelestis curiae, in te regnat charitas, quae credit omnia quae ad salutem pertinent, omnia sperat quae promissa sunt. O fratres mei, quis hominum potest mentem servorum Dei infirmare, si apud Deum coelestis curia pro eo allegat? In quo nocebunt ei tyrannorum fulmina? fortunae praecipitia quid agent? O spes, tu cogitationes dirigis, tu in charitate altitudinem ponis, ut in ea perseveremus usque ad mortem, tu in charitate latitudinem extendis usque ad inimicum. O spes coelestis gloriae, per te Patriarchae mala patienter sustinuerunt, per te Prophetae cuncta mala portaverunt, per te Apostoli ad mortem gaudenter perrexerunt, per te martyres afflicti sunt, per te virgines combustae sunt, per te confessores vituperati sunt, per te sacerdotes induti sunt, per te viduae castitatem astringunt, per te maritatae lumbos praecingunt, per te pupilli et orphani sperant ridere, per te pauperes sperant gaudere, per te peregrini sperant ad terminum et finem laboris pervenire. O spes, tu omnia portare facis dulciter et suaviter. Eia ergo, fratres mei, hanc amate, hanc tenete, non tamen sine timore: quia qui sperat et non timet, negligens est; qui autem timet et non sperat, depressus est, et descendit in profundum quasi lapis. A quo descensu liberet nos ille qui de coelo descendit, ut nobis vitam et ascensum donaret ipse Deus noster. Amen.

SERMO XI. DE LACRYMIS, COMPUNCTIONE ET POENITENTIA.

Scitote, fratres mei charissimi, quod post mundi gaudia sequentur aeterna lamenta; quia nemo potest hic et in futuro gaudere: ideo necesse est quod unam amittat, qui aliam voluerit possidere. Si ergo, o monache, hic gaudere cupis, scias jam te exsulem esse patriae: sed si hic ploraveris, patriae coelestis civis constitueris. Beati, inquit, qui lugent, quoniam ipsi consolabuntur (Matth. V, 5). Sed dicet quis, Quid flere oportet, et quare flere debemus? Ego autem, filioli et fratres, dico quod flere debemus peccata quae commisimus. Iste fletus sit panis noster, quem quotidie comedere debemus die ac nocte. Flere etiam debemus populorum peccata, quasi nostra sint vulnera. Sic enim Paulus faciebat, dum clamabat, Quis infirmatur, et ego non infirmor (II Cor. XI, 29)? Flere etiam debemus de dilatione regni aeterni; quod bene ostendebat ille propheta David, cum dicebat, Heu mihi, quia incolatus meus prolongatus est (Psal. CXIX, 5)! Istae enim sunt tres miseriae, quibus texitur liber Jeremiae, quibus plangit peccata animae, insultum miseriae, et dilationem patriae. Horum fletuum imbribus debemus irrigare terram mentis nostrae, ut pariat fructus bonorum operum diversosque flores virtutum. Isti quoque fletus sunt tres fluctus, per quos filii Israel transierunt ad terram promissionis. Vere peccatores de Aegypto vitiorum exeunt, mare Rubrum transeuntes, dum eorum hostes submerguntur, et vitia suffocantur. Vere cantant Domino gloriose, dum intrantes coelestem Jerusalem, deposita corruptibili veste, sanctis Angelis sunt sociati. O monache, fac igitur ut mens tua sit liber Ezechielis, in quo scriptae erant lamentationes et vae (Ezech. II, 9). O monache, ad has lamentationes te convertas, hos dolores amplectere cunctis diebus vitae tuae, flendo tua peccata, et non solum, ut diximus, tua, sed et proximi tui. Caveto tamen ne fleveris mortem corporalem alicujus, nec substantiarum amissionem, nec corporis infirmitatem. Omnia enim necessaria sunt evenire, omnia haec valde communia. Ponas ergo te in Dei voluntate, relinquens sibi omnia, et ipse te reducet et conducet: quidquid tibi acciderit, libenter suscipe, Deum in omnibus lauda, omnem honorem sibi exhibeas, gratias ei solvendo. Quotidie fleas peccata quae commisisti, et quae committere proximos videas, quasi tua sint vulnera. Sic enim peccatrix illa Maria non solum in domo Pharisaei, sed etiam post adventum sancti Spiritus hoc idem ardenter perfecit. Semper enim dolebat, semper in vita sua flebat quae commiserat. Sic fecit et Maria mater Domini, quae dum juxta crucem staret, non sua peccata flebat, quia nullum peccatum habebat; flebat autem non tantum filii passionem, sed et Judaeorum damnationem. Sed dices: Mortuum fratrem vel amicum video, naturalis infirmitas me invitat ad planctum. Ego autem dico tibi, monache, tempera luctum tuum. Non enim tuum est mortuos flere, sed saeculi. Non tamen prohibeo lacrymas naturales, quas naturalis necessitas exprimit. Nam multi lacrymas fundunt, et quamvis natura nos ad hoc frequenter invitet, animus tamen sapientis immobilis perseverat. O tu qui sapiens videris esse in saeculo, cave ne consentiat animus tuus mortuos deplorare. Stude ut luctus vincatur ab animo. Cave ne absorbeatur animus tuus ab infirmitate mentis. Extenuet Spiritus carnem, ratio sensualitatem. O monache, si mors imminet, noli dolere; praepara te, ut mortem timere non possis, ut post mortem vivere incipias, qui ante mortem moriendo vivebas, vel vivendo moriebaris. Cupis ergo, o monache, semper vivere? Depone fletum pro terrenis, noli plorare quae mundi sunt, et quae necessaria sunt evenire. Depone omnino fletum pro terrenis, et assume lamentum pro coelestibus. Beati, inquit, qui lugent (Matth. V, 5); Beati qui fletis, quia ridebitis (Luc. VI, 21). Diligamus, inquam, lacrymas, quia suaves sunt diligentibus Deum. Delectemur semper in hac vita, fratres mei, in fletu et lamento. Simus tantum proni ad lamentum et fletum, quantum fuimus ad culpam audaces. Qualis fuit nobis intentio ad peccandum, talis sit ad poenitendum devotio. Gravia peccata gravissimis lamentis indigent. Accipite, fratres mei, compunctionem; quia sanitas animarum est, remissio peccatorum est, sacrificium spirituale est, quod Deo summe placet. Holocaustum medullatum, cor peccatoris humiliatum et quotidianis lacrymis rigatum. O monache, punge oculum mentis, ut lacryma prodeat compunctionis. O compunctio, quam sancta et mirabilis praedicaris! Tu spirituale lavacrum es, tu flagellum Dei es per quod Deus mutatur, tu stimulus per quem Deus ad hominem inclinatur, tu ligamentum per quod Deus fortiter astringitur. O compunctio sancta et immaculata, sine qua adultis non valet Baptismus, sine qua ad judicium Domini corpus recipitur, sine qua infructuosa est omnis confessio, sine qua omnis satisfactio inanis est. O compunctio lacrymosa! o lacryma mentem purgans, intentionem fecundans, confessionem irrigans, animam sanctificans! Haec est lacryma sanctae compunctionis soror, quae motus illicitos exstinguit, paradisum aperit, infernum claudit, mundumque despicere in cunctis facit. O felix lacryma! tu carnalem cogitationem exstinguis, peccatorum morbos expellis, virus culpae evomis. O felix tabula, o vitalis navicula, per quam naufragus redire potest ad portum salutis! O aqua salutaris, per quam omne peccatum destruitur! O via, per quam ad paradisum gradimur! O spirituale conductum, per quod de invio ad viam transitur! O felix lavacrum poenitentiae lacrymarum, quod toties valet ad purgandum, quoties purgatione indiget cor humanum! Haec est, fratres mei, herba coelestis illius fullonis, qua vestes servorum suorum deturpatas a sorde quotidie purgat. Hoc est coeleste nitrum, quod de rore divinae gratiae decoctum, abstergit maculas peccatorum. Hoc est lixivium, quo interioris hominis caput optime abluitur. O lacryma, tu contra ruinas hominum suave solatium, quae passionis Christi es vicaria, contra peccatum ponens remedium, ut per te toties cogatur Christus mori, quoties labitur homo in abyssum peccatorum! O monache, ergo a lacrymis quis continere se poterit? Intremus, obsecro, conscientias nostras, discutiamus eas; et si risimus in juventute, saltem in senectute fleamus, cogitantes quid Christo et quid diabolo tempore nostrae juventutis persolvimus. Et si antequam ad eremum pervenimus, visus nos incurvavit per concupiscentiam, si guttur per gulam, si auditus per enormitatem verborum vel spontaneam detractionis audientiam, si lingua claudicavit in verbo, si olfactus erravit in odoramento, si tactus fefellit in suavitate, si gressus ad furtum, si in his vel aliquo istorum inveneris culpam, ablue culpam per lacrymam: juxta quantitatem sordis mensura lacrymas, assumendo poenitentiam, quae mater est omnium bonorum. Timor autem qui poenitentiam concipit, compunctionem parit. Poenitentia illa digna et bona est, quae peccata peracta deplorat sic, ut deplorata iterum non committat. Quid ergo poenitentia est, nisi ante acta deflere, et flenda iterum non committere? Nam qui sic peccata deplorat, ut iterum peccata committat, adhuc poenitentiam agere ignorat. Numquid et qui dissimulat, irrisor est, et non poenitens, qui adhuc agit quod poenitet? Poeniteamini igitur, fratres mei, et poenitentes poenitentiam agite in fletu et lamento; ut digne ridere possitis in gloria beatorum. Amen.

SERMO XII. DE SUPERBIA ET HUMILITATE.

Fratres charissimi, ubi superbia fuerit, ibi et contumelia et discordia dominabuntur. Non ergo decet servos Dei in eremo constitutos superbos esse, sed humiles; non elatos, sed mansuetos, castos, benignos, et omnibus virtutibus ornatos. Cavete, fratres mei, et vigilanter attendite, ne superbia inflemini de bonis commissis: scientes quod superbia de Angelis bonis daemones fecit; sed humilitas homines similes Angelis constituit. Superbia gloriam de coelis dejecit angelicam: sed humilitas ad coelos ascendere fecit infirmitatem humanam. O fratres mei, cavete, ne orantes, legentes, stantes, vel sedentes, vel vigilantes dicatis ore vel corde, habitantes in cinere et cilicio cum Pharisaeo, Gratias tibi ago, Domine, quia non sum sicut caeteri (Luc. XVIII, 11). Haec enim solitariam vitam ducentes diabolo instigante saepe cogitant, saepe hoc dicere tentantur ab inimico servorum Dei. Potius enim volo vos eremum exire, quam talia dicere vel cogitare. Sed dum tentamini hoc asserere, vel de vobis ipsis hoc cogitare, mox clamate, mox ululate et dicite, Ego sum vermis, et non homo, opprobrium hominum, et abjectio plebis (Psal. XXI, 7): et cum Publicano dicite, quibuscumque virtutibus sitis ornati, Deus, propitius esto mihi peccatori (Luc. XVIII, 13). Attendat igitur Charitas vestra, quid dixerit Veritas nostra: Qui major est vestrum, fiat sicut minor; et qui proecessor est, sicut minister (Id. XXII, 26). O monache, quanto major es, tanto humilia te in omnibus; et invenies gratiam coram Deo et hominibus. O sancta venerabilisque humilitas, tu Filium Dei de sinu Patris descendere fecisti in uterum sanctae Mariae virginis. Tu eum fecisti involvi vilibus panniculis, ut nos indueret virtutum ornamentis. Tu circumcidisti eum in carne, ut nos circumcideret in mente. Tu eum fecisti corporaliter flagellari, ut nos liberaret a flagello peccati. Tu eum coronasti spinis, ut et nos coronaret suis aeternis rosis. Tu eum infirmari fecisti, qui medicus cunctorum erat, et solo verbo sanat universa, ut nos infirmos sanaret. O sancta humilitas, quam dissimilis es superbiae! Nam ipsa superbia, fratres, ipsum Luciferum de coelo dejecit: sed humilitas Dei Filium incarnavit. Ipsa superbia Adam de paradiso expulit: sed humilitas latronem in paradisum introduxit. Superbia gigantum linguas divisit et confudit: sed humilitas cunctos congregavit dispersos. Superbia Nabuchodonosor in bestiam transmutavit: sed humilitas Joseph principem Israel constituit. Superbia Pharaonem submersit; sed humilitas Moysen exaltavit. Haec est illa sancta humilitas, quae fecit nos privatos saeculo, quae fecit nos in conventu solitario omnibus virtutibus florere perfectis. Haec est illa sancta humilitas, quae philosophos tradidit in reprobum sensum, excaecavit Judaeos, suffocavit Paganos, inflammat Christianos, perimit obstinatos, dejicit potentes de sede et exaltat humiles. Sed superbia, fratres mei, non sic. Sed quid? Praelatos percutit, divites tumorosos efficit, religiosos decipit. Haec homines caecat, ne se agnoscant quid sunt. Haec fructum perdit operis, mentem hominis ligat; quia ab ea panditur omne malum. Haec est illa fervens olla quam Jeremias vidit (Jerem. I, 13), in qua decoquuntur omnes principes et pastores tenebrarum, sectatores bonorum temporalium, venatores divitiarum, qui primas cathedras appetunt in synagogis, et salutari in foro, et vocari Rabbi. Hanc ollam succendit diabolus, dum corda patrum inflat ad altiora. Isti sunt quatuor venti, qui totum orbem perflant, arrogantia sibi ascribens quod non habet, insolentia sibi approprians quod alteri debet, superbia multa de se credens ultra quam verum sit, contumacia se erigens in praelatum. Isti sunt quatuor fabri, qui totum mundum concutiunt, et corda filiorum Dei dissipant; a quibus nos custodiat Deus. Amen.

SERMO XIII. DE FORTITUDINE TENENDA.

Quia in hac vasta solitudine Dei gratia sumus in unum congregati, ut unanimes habitemus in domo, et sint nobis omnia communia; propterea inter caeteras virtutes fortitudinem oportet nos rapere, sequi et imitari. Nam si hanc virtutem amplexi fuerimus, fratres, jacula fortunae non timebimus, deridebimus diaboli blanda, et spernemus irata. O fratres mei, ligate haec in cordibus vestris, quoniam qui fortis est, liber est. Non enim servit fortunae, non vanitati mundanae. O fratres mei et laetitia cordis mei, considerate quanta fuerit in martyribus fortitudo, qui velut impassibiles tormenta despiciunt, tyrannos confundunt, cuncta quae mundi sunt despiciunt: qui licet decoriati, licet combusti, licet in cunctis membris afflicti, licet in omnibus corpore sint projecti, non tamen legimus eos esse mente mutatos. Sed scire debetis, fratres, quod multis modis dicitur fortitudo, hypocritarum videlicet, philosophorum, et bonorum fidelium. Hypocrita denique multa sustinet, multa portat, et fortis in cunctis apparet. Sed vae hypocritae, quia venando mundi gloriam aeternam poenam meretur. Hic sic trahit gloriam, quod non habeat gloriam. Haec enim fortitudo non virtus est, sed vitium; non magnanimitas, sed infirmitas; non bonitas, sed imbecillitas appellatur. Hanc praetendunt haeretici, hanc rapiunt falsi fratres, de quorum numero, Dei gratia, vos nunquam esse cognovi. Quaedam etiam fortitudo est philosophorum, qui calcaverunt divitias, honores, pompas, dignitates, et aliquando membra propriorum corporum: sed haec fortitudo est insufficiens ad aeternae vitae meritum. Quare? Quia carebant charitate et timore Dei. Ipsa denique charitas est forma omnis bonae actionis. O quantus rigor fortitudinis fuit in Platone! o quot et quanta patiebatur contraria! Sed quia fundamento fidei caruit, propterea spes eam fortitudinem non erexit: et quia charitate non profecit, ideo virtutis meritum omnino amisit. Sed est et alia fortitudo, qua boni quotidie certant usque ad mortem. Tales sunt fundati in Deo: et ideo supra diximus, fratres, nec verba nec impiorum verbera timent. Haec est illa mirabilis fortitudo, qua Moyses asperitatem viae deserti vicit: hic est panis coelestis, qui Eliam in deserto pavit. Haec est fortitudo, quae mortem spernit: haec est clavis, qua domus Dei patescit et aperitur. Haec est, quae habenas voluptatis sub freno rationis jacere cogit. Haec est, qua Joannes in deserto decoratur. Haec est, qua Paulus eremitarum forma beatificatur. Haec Antonii aliorumque sanctorum patrum lorica est et zona, qua praecincti et armati in excelsis indefessa voce quotidie clamare non cessant. O fortitudo, eremitarum baculus, coenobitarum cingulus, monachorumque omnium sacramentum; tu contra paupertatem vales, ut non frangatur animus paupertatem amantis; sed amplior sit interius, et magis ditescat in mente. Quanto minus abundat in rebus fortunae, tanto plus valet fortitudo contra mundi insultum. O fortitudo, si dolorem pateris, tu in omnibus gratias agis, tu in tribulatione divitias spirituales et delicias invenis; ut potius morbi cedant in mentis commodum, quam corporis detrimentum. O fortitudo, omnem crudelitatem evacuas, carcerem respuis, crucem non metuis, equuleum amplecteris, optas vincula, spontanea semper curris ad mortem. O monache, nihil valet cursus tui bravii, nihil tua operatio, nisi columna fortitudinis roboretur. Nihil est aedificium boni operis, nisi columnam fortitudinis amplexeris. Sed si columna fortitudinis fracta fuerit, totum aedificium bonorum operum ruit. Hanc si David tenuisset, homicidium et adulterium non commisisset. Si Samson hanc servasset, femina cum inimicis non tradidisset. Si Salomon hanc dilexisset, idola non adorasset. Si Petrus hanc tenuisset, ad vocem ancillae fidem non negasset. Si filii Israel hanc habuissent, minime in deserto murmurassent. Eia igitur, fratres; estote fortes in bello tentationum, tribulationum, infirmitatum, injuriarum, et pugnate cum antiquo serpente, et accipietis regnum aeternum. Amen.

SERMO XIV. DE JUSTITIA ET CORRECTIONE FRATERNA.

Ut bene nostis, fratres charissimi, tria monasteria apud Hipponem Dei gratia merui laudabiliter ad honorem sanctae Trinitatis construere. Quorum primum hoc est, in quo jam multis annis modico pabulo contenti alacriter commoramini, bestiis associati, avibus ministrati, ciborumque spernentes delicias, et visus hominum fugientes. Et ideo non ego miser; sed vos saepe Angelorum assueti estis colloquiis. Aliud quoque monasterium in horto, quem sanctus noster pater Valerius mihi dedit, aedificatum est. Et quoniam postquam presbyter episcopus factus sum, nec semper hic vobiscum habitare potui, nec cum fratribus qui in praedicto monasterio sunt; propterea infra domum episcopi mecum habere volui monasterium clericorum, et cum eisdem pariter vivere coepi secundum apostolicam traditionem. Ad vos ergo tantum, qui in eremo laudabiliter vivere voluistis, pertinet verbum istud audire et intelligere, atque operibus adimplere quod dicitur, Diligite justitiam. Ad fratres autem nostros et clericos qui in urbe habitant, quibus etiam expedit praedicare quotidie verbum Dei, pertinet non solum diligere justitiam quoad se ipsos; sed etiam judicare, reprehendere, obsecrare, increpare in omni patientia et doctrina populum electum Dei. Et licet fratres nostri qui collocati sunt in horto sancti episcopi Valerii, satis distent ab urbe, quia eorum tamen fama divinitus divulgata est, ordinavi ut verbum Dei populo salubriter praedicarent, animaeque fidelium suam vitam et exempla audiendo et videndo sponte redirent ad illum qui ex nihilo cuncta creavit. Ecce quomodo terram judicant, ligant et solvunt quae volunt, semper Deo favente. Vos vero qui segregati estis a saeculo, qui etiam vitam tutiorem eligere voluistis, audite quod in cunctis maxime justitiam diligere debeatis. O fratres mei et laetitia cordis mei, vultis scire quomodo vos solitarii justitiam diligere debeatis? Cavete ne sic ab alterius oculo festucam ejiciatis, ut in oculo proprio trabem non videatis: nec sic alterius velitis relevare lapsum, ut vestrum non videatis casum. Nec sic alterius curare debetis morbum, ut et vos ipsos postponatis aegrotos, ne cuilibet vestrum dicatur, Medice, cura primo te ipsum (Luc. IV, 23). Cura ergo primo te ipsum, o monache; ut curatus, alterius vulnera curare possis. Audite, fratres mei, audite quid Dominus dixerit Pharisaeis adulteram accusantibus: Qui sine peccato est vestrum, primus in illam lapidem mittat (Joan. VIII, 7). O monache, in quo alium judicas, te ipsum condemnas. Qua fronte, fratres mei, poterimus arguere alios de eo quod in nobis gravius invenimus? Ad nos igitur, fratres, pertinet mundos esse et sanctos: et si tunc fratrem nostrum peccare videmus, reprehendere eum cum omni mansuetudine debemus, ne per nostram negligentiam pereat. Charitas enim non odii, non rancoris, sed zelo justitiae gladium correctionis evaginare debet. Tunc semper misericordia ligata sit in cordibus vestris; ne, velut Judas, ille qui peccavit, desperatus ad suspendium pergat. Hoc autem ad vos maxime pertinet, fratres, sed quid ad fratres in urbe habitantes pertineat, audiamus. Certe non solum hoc, sed etiam spectat ne judicium odio exasperent, ne crudelitate inflamment, ne amore pecuniae emolliant, quia pauperes vere sumus, et spectaculum facti sumus Angelis et hominibus, ne timore justitiam relinquant, ne eos moveat res purpurea, nec divitis munera: sed magis saccus pauperis, orphani et pupilli eos movere debet Dei justitiam cum labore exercere. Regia via, qui terram judicant, incedere debent, nec declinare ad dexteram molliendo in judicium, nec ad sinistram exasperando in supplicium. Non enim crudelitas est, punire reatum, sed justitia; non tyrannicum, sed divinae rectitudinis judicium. Non tamen volumus, nec consilium damus, ut mox judicent; sed cum omni maturitate incedant, et inventa discussaque rei causa in Christi nomine judicent delinquentes; et si publice peccaverint, publice puniantur, ut et caeteri justitiam diligentes fortius diligant, et justitiam metuentes metuant, et caveant ne delinquant. O sancta laudabilisque justitia! sub te et per te pudicitia regnat, pax per te triumphat et securitas, dignitas per te floret, et fructum affert in patientia. O justitia, qui te amaverit, qui te strinxerit, cum Moyse mare mundi vitiorum sanguine rubricatum, sicco vestigio pertransibit. Haec est virga, qua petra percussa manat in fluenta; quia lapidea subditorum corda judicio justitiae tacta, in virtutum exuberant flumina. Haec est virga Aaron, quae fronduit, floruit, et fructum peperit: quia justitia quasi frondet, dum mente concipitur; floret, dum viriliter exercetur; fructificat, dum subditus corrigitur. Haec est ventilabrum, quo granum dividitur a palea, sanies a morbo ejicitur, quia contra morbum peccati opponendum est mordax emplastrum, ne in majus vitium tabes exuberet incurata, et in augmentum facinoris redundet iniquitas impunita. Haec est mensura, qua debemus metiri poenas, et merita ponderare. Attendite tamen, fratres mei pastores, qui terram judicare debetis, quod aliquando justitia est relaxanda propter scandalum multorum, aliquando exaggeranda est, ut sit cautela reliquorum. Tunc vere justitia dicitur gladius ex utraque parte acutus, quia hominis defendit corpus ab exterioribus injuriis, et animam a spiritualibus molestiis. Haec est medicina vitiorum, antidotum peccatorum. Haec est pugio, quo Phinees transfixit coeuntem cum Madianitide Judaeum, et cessavit quassatio. Haec est lapis, quo David percussit Philistaeum, et a servitute Israel liberavit. Haec autem sine discretione, gladius est in manu furiosi. Haec sine prudentia, est mors et bonorum persecutio. Haec sine misericordia, gladius est in manu tyranni. Cum summa enim discretione, fratres mei, tenenda est justitia, cum summa deliberatione inferenda est poena, non judicando ex suspicione, sed ex omni certitudine veritatis. Attendite, fratres mei, et ante probate, et postea recte judicate, non secundum faciem, sed recto judicio. O quam facile est judicare: sed o quam amarum, quod judicatum est retrahere! Ideo non puer, non insensatus vobis praeesse debet, sed annosus, prudens, castus, sobrius, ut in progressu et statu sal terrae et lux mundi cunctis appareat: talis justitiam non poterit ignorare. Tunc enim regnum Romanorum pacifice tamdiu perseveravit, quamdiu sapientes regnare permiserunt: sed dum juvenes et inexpertos regnare permiserunt, tanquam justitiam ignorantes, acceptores personarum facti sunt: et sic justitiam perdentes, dominium orbis terrarum perdiderunt. Juvenes ergo imprudentes, duces vel Ecclesiarum pastores constituendi non sunt; ne ipsi simul cum populo pereant. Tales enim si praesunt, non solum praeterita et futura non cogitant; sed audire quod bonum est et verum aures suas obturant. Taliter etiam non solum juvenes, sed etiam antiquatos in diebus malis haec facere frequenter, minime dubitamus. Vita enim pastoris omnibus diebus prodesse debet. Sed quomodo hoc quisquam facere poterit, si justitiam ignoraverit, et regnare in aeternum crediderit? Isti memorari novissima sua non possunt, quia in aeternum vivere credunt. O fratres, sicut frequenter diximus, pastores et principes Romanorum scientiam de praeteritis habebant, in quibus certificari optime poterant, et de futuris aliquid scire semper procurabant. In hoc autem exercitium eorum consistebat, quod justitiam usque ad mortem prosequebantur, et pro ea moriendo felices se esse putabant. Tu vero, o monache qui praees, obsecro, memorare quid es, quid fuisti, quid eris; tunc justus reputaberis a Deo, et in aeternum non peccabis. Haec autem, fratres mei, sit semper nostra exercitatio: et si haec fecerimus, fideles et justi semper erimus. Sed sunt aliqui, licet Dei gratia non inter nos, qui spiritu libertatis vivere volunt, superbi, avari, dyscoli, gulosi, adulteri: qui si ab aliquo reprehenduntur, latrant ut canes, mordent ut serpentes, devorant ut leones, dolent ut parturientes, dicentes malum bonum et bonum malum. Tales aperta facie, vivoque sermone negare justitiam praesumunt, dicentes, Ecce quomodo me persequitur hypocrita, qui justitiam tenere videtur. Talis denique, fratres, omnibus pejor est; et melius illi fuisset, si in saeculo remansisset. Et ideo si in nostra congregatione aliquem talem in venerimus, quod Deus avertat, qui sic justitiam calcare voluerit, non tenendus est, sed expellendus, tanquam vivere volens in spiritu libertatis suae. A quibus tamen nos liberet Deus, sicut hactenus fecit per gratiam suam: ut nostra sancta et immaculata religio de bono in melius semper augmentetur, per Jesum Christum Salvatorem nostrum. Amen.

SERMO XV. DE FIDE TRINITATIS A SIMPLICIBUS NON INVESTIGANDA, ET SEPTEM DONIS SPIRITUS SANCTI CONTRA SEPTEM VITIA.

Scriptum est, fratres charissimi, quod non debemus loqui sublimia, tanquam sapientes mundi gloriantes. Ait enim propheta, Nolite multiplicare loqui sublimia (I Reg. II, 3). Hoc autem verbum ad vos maxime dirigitur, qui rusticani estis, in silvis habitantes, licet cives sanctorum et domesticos Dei vos nullatenus dubitare debeatis. Nolite igitur multiplicare loqui sublimia. Quae sunt ista sublimia, de quibus non debemus multum loqui, nisi de Dei omnipotentia, de Unigeniti ejus coaeternitate, de sancti Spiritus magnificentia? O fratres mei et laetitia cordis mei, si volumus scire quantum Pater immensus sit; apprehendere non valemus. Si imaginari cupimus, quomodo Filius coaeternus sit et consubstantialis; mens humana omnis naturalis succumbit. Si scire desideramus, quomodo Spiritus sanctus omnia continet, et non continetur; omnis humana ratio deficit. Ideo haec omnia discutere non curemus. Quare non, nisi quia nullo modo valemus? Propterea, fratres mei, sciatis, quod ubicumque quaeritur de unitate Trinitatis, magna est adhibenda cautela: quia nec periculosius alicubi erratur, neque laboriosius aliquid quaeritur, nec fructuosius aliquid invenitur. Veniat igitur contra volentes scire ultra quam necesse est, sanctus ille Salomon, et reprehendendo atque docendo dicat, Altiora te ne quaesieris, et fortiora te ne scruteris (Eccli. III, 22). Surgat etiam Paulus columna fidelium, et lumen orbis terrae, et sua voce confundat omnes philosophantes, nomen Christi portantes, volentes sapere plus quam oportet sapere. Non tamen dico, fratres, quod omnino non quaeratis; sed quaestiones in divinis vos qui grossi estis, multiplicare loqui non debetis. Quaerite tantum vos qui spirituales estis, quomodo praecepta Dei servare possitis, quomodo diabolum in eremo superare debeatis, quomodo patientiam, quam Christus docuit, amplecti valeatis. Haec enim servus Dei semper legere et adimplere debet. Natura denique nostra fragilis est; et tamen ratione comprehendi non potest. Philosophus etiam Aristodemus annis multis insudavit naturam apis investigare; nec finaliter potuit. Quomodo ergo nos Trinitatem capere valemus? Cur miramur, o fratres, qui lutei sumus, et ventrem stereoribus plenum portantes; si nescire possimus Dei naturam? Numquid et Angeli ipsam in coelo investigare possunt? Certum est, quod non. Quid enim sciunt, nisi quod Deus trinus et unus est, et omnia sine labore et poena creavit et gubernat? Nolite ergo, fratres, loqui sublimia, nolite sapere plus quam oportet sapere. In die judicii non damnabuntur Christiani, nec rationem reddent quia philosophiam, vel dialecticam, vel astrologiam, vel musicam ignoraverunt; nec de hoc quod naturam Dei scire non potuerunt: sed ideo damnabuntur, quia Deo obedire neglexerunt. Ideo scitote, fratres, quod melius est pie confiteri ignorantiam, quam temere scientiam vindicare: quia temeritas poenam habet, sed ignorantia promeretur veniam. Sufficiat nobis scire de mysterio Trinitatis tantum, quantum Dominus discipulis suis exposuit. Nemo enim novit sic de natura sua dicere, sicut ipse qui ait, Baptizate gentes in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti (Matth. XXVIII, 19). Tres aperte pronuntiat personas: sed unitatem ostendit dicens, in nomine; non enim dixit, In nominibus. Trinitas enim non dividitur: indivisibiliter et singulariter unaquaeque persona Deus est, et vita vel deitas indivisa in opere, concors in voluntate, par in potentia, aequalis in gloria; nec minoratur in singulis, nec augetur in tribus. Sancta ergo Trinitas unus Deus est: ex quo omnia, per quem omnia, in quo omnia; et ne tres deos putaremus esse, ait Apostolus, Ipsi gloria, non, ipsis. Ipsi quidem gloria semper sit, qui ait, Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram (Gen. I, 26). Cum enim singulariter dicit, imaginem; ostendit unam esse naturam ejus, ad cujus similitudinem homo fieret: cum vero pluraliter dixit, nostram; demonstrat Deum non unam esse personam, ad cujus imaginem homo fiebat. Si enim essentia Patris et Filii et Spiritus sancti una esset persona, non dixisset, nostram; sed, meam: nec, faciamus; sed, faciam. Si vero in illis tribus personis tres essent essentiae, non dixisset, nostram; sed, nostras. Et ideo cum dicit, Ad imaginem nostram; indicat trinitatem unitatis, ad cujus imaginem factus est homo noster interior, qui similitudinem sanctae Trinitatis retinet. Sicut enim Pater Deus, Filius Deus, Spiritus sanctus Deus, non tamen tres deos credimus, sed unum Deum tres personas habentem; ita anima intellectus, anima voluntas, et anima memoria: non tamen tres animae in uno corpore sunt, sed una anima; quae licet unius sit substantiae et naturae, tres tamen habet dignitates, intellectum, voluntatem, et memoriam. Et sicut ex Patre generatur Filius, et ex Patre Filioque procedit Spiritus sanctus; ita per intellectum generatur voluntas, et ex his duobus procedit memoria. Sine his tribus anima perfecta esse non potest, nec horum trium unum sine aliis duobus aliquid integrum consistit. Nec solum sufficit intellectus, nisi sit voluntas in amore: nec haec duo, nisi addatur memoria, quae semper in mente intelligentis et diligentis manet eligens. Universitatis enim conditor Deus omnes motus animae ad bonum facit: intellectum, ut intelligamus quod jubet; voluntatem, ut sit in amore ejus; memoriam, ne obliviscamur quod imperat. Eia ergo, fratres mei, et corona matris meae; nolite discutere, nisi quantum vobis necesse est ad salutem: nolite sapere, nisi quantum oportet sapere. Quid enim oportet sapere, nisi quod Deus trinus et unus est? Quid aliud necesse est nobis, nisi declinare a malo, et facere quod bonum est? Quid aliud necesse est, nisi quod bona cognoscamus et mala? bona, ut sciamus ea rapere; mala, ut sciamus ea devitare. Non est igitur malum scire malum: quia nisi cognoveris, quomodo vitare poteris? Per legem namque peccatum cognovi (Rom. VII, 7), ait Apostolus; quia ante legem peccatum non cognovi, sed per legem datam quid tenendum, quid vitandum erat cognovi. Malum ergo scire non est malum: sed quod malum est operari, malum esse quis Paganorum unquam dubitavit? Necesse est ergo scire, quod superbia mater est et caput omnium vitiorum. Ab ea enim descendit inanis gloria, invidia, ira, tristitia, avaritia, voluptas carnis, in qua continetur gula atque luxuria. Ascendit quis, fratres mei, ad sapientiam mundi, et dum considerat honores sibi a discipulis exhibitos, extendit alas suas usque ad terminos orbis terrae, et de se praesumens gloriatur, et sic superbiendo et praesumendo mox inanis gloria praesumentem aggreditur, dum ab aliis quaerit gloriosus videri. Et dum sic quaerit, a quibusdam considerat et videt se despici, dicentibus, Non est quod a multis creditur. Plures namque sunt eo acutiores, et plures eo meliores non dubitamus. Inflatus vero ille, qui se putat omnia scire vel singula possidere, videns quosdam altiores se, mox eum invidia aggreditur, cujus vestigium ira imitatur, et non valens iram opere perficere, tristatur; et quaerens consolationem tristitiae, avaritia tangitur, ut habeat unde transcendere valeat omnes. Et ecce, dum divitias congregat et acquisierit, statim in gulae et luxuriae foveam cadit. Sed, o grandis misericordia Salvatoris! Spiritus enim pietatis per contemptum mundi ordinavit, ut expelleret avaritiam: sed quia abjecta avaritia, saepe mala comprimitur tristitia, datur spiritus scientiae, ut ostendatur quae sit bona vel mala tristitia. Si ergo scientia bonam tristitiam adducit, quae surgit ex dolore peccatorum, expellitur tristitia saeculi, quae mortem operatur. Sed quia multi sunt istis omnibus carentes, sicut sunt iracundi; ideo datur spiritus fortitudinis, qui per temperantiam refrenat iracundiam. Talis fortis est, imo fortior, qui vincit animum, quam qui capit urbem. Sed quia adhuc invidet fortius imperanti; datur spiritus consilii, qui per amorem proximi ejicit invidiam. Sed quia pro tantis meritis saepius vult laudari, ideo datur spiritus intellectus, per quem intelligit quid sit. Sed quia invenit se nihil esse; ideo ante Deum humiliatur, et sic per humiliatem spiritus intellectus ejicit inanem gloriam. Sed quia aliquando non curat extrinsecus, solet tamen saepe de se interius gloriari; ideo datur spiritus sapientiae, per quem incipit Deum cognoscere. Ejus autem bonitatem et misericordiam quis cognoscens, ipsum toto cordis affectu diligit, et sic sapientia per charitatem expellit superbiam, qua expulsa per gratiam efficimur templum Dei et habitaculum Spiritus sancti. Amen.

SERMO XVI. DE INOBEDIENTIA, NEGLIGENTIA, PATIENTIA ET CASTITATE.

Fratres mei dilectissimi, in omnibus operibus vestris semper mementote, quod omnes stabimus ante tribunal Christi, ut referat unusquisque, prout gessit in corpore. Cavendum est, ne ante illud terribile tribunal vacui vel denudati appareamus. Non enim tunc sancti nobis subvenient, quia tempus miserendi et misericordiam impetrandi non erit, et jam fugiet a janua paradisi Maria. Omnes enim contra nos tunc erunt, Abraham contra inobedientes, et Isaac contra impatientes, et Jacob contra negligentes, et Joseph contra incontinentes. O quam dure reprehendentur inobedientes, fratres mei, per venerabilem patrem obedientiae Abraham; quam fortiter, quam turpiter! Ideo, fratres mei, attendite, et parati semper estote ad obedientiam mandatorum Dei, paratas semper habentes aures auditui, et linguam voci. Pedes ituros festinate, manus ad opera sine mora parate, corde jucundo, serena facie, ore risorio, et oculo ornato sanctitatis splendore; non tamen amore servili vel metu, sed omni charitatis affectu sanctam obedientiam servare vos opto. Tunc enim ante tribunal judicis Abraham non vos condemnabit, sed commendabit; non vos a se expellet, sed convocabit; non vos maledicet, sed sublimabit in aeterna patria. Negligentiam omnem deponere vos deprecor, fratres, ne Abraham vos commendante contra surgat ille sanctus Jacob in die novissimo. Fugite, fratres, fugite negligentiam: nam sicut in unoquoque opere bono mater est diligentia, ita universae doctrinae et disciplinae noverca est negligentia. Sed et si habuerimus obedientiam, et negligentia omnino carebimus; adhuc non sufficit, nisi et cum Isaac patientiam habeamus. Nam sicut per impatientiam omnia destruuntur bona, omniaque suffocantur optima; sic et per patientiam omnia generantur bona, omnes iniquitates demerguntur in profundum. Qui vero, fratres mei, patiens non est, monachus non est. Sed et si habuerimus obedientiam cum Abraham, patientiam cum Isaac, diligentiam cum Jacob, et castitatem non servaverimus cum Joseph; quid haec omnia nobis proderunt? Amare ergo summe debemus castitatem, sine qua nostra opera nihil valent. O castitas, ornamentum nobilium, exaltatio humilium, nobilitas ignobilium, pulchritudo vilium, solamen moerentium, augmentum pulchritudinis, decus sanctae nostrae religionis, minoratio criminum, multiplicatio meritorum, Dei amica, Angelorum cognata, Patriarcharum vita, Prophetarum corona, Apostolorum cingulum, martyrum auxilium, confessorum vehiculum, virginum speculum, viduarum refugium, et cunctorum bonorum gaudium et solamen! Sed quidam sunt, fratres mei, qui in juventute sua luxuriose vivere volunt: et si ad senectutem pervenerint, gloriantur, dicentes se continentes esse. Tunc enim eligunt servire castitati, quando libido eos servos habere contemnit. Numquid tales continentes dicendi sunt? Absit. Tales enim praemium non habebunt, quia laboris certamen non habuerunt. Sed illos vere exspectat sempiterna gloria, qui fortes fuerunt gloriosa certamina supportare. Amen.

SERMO XVII. DE VIGILATIONE ET OTIOSITATE VITANDA.

Apostolus Petrus, fratres charissimi ac dilectissimi, de vestra salute sollicitus, vos dulciter admonet, et ad vigilandum vos exhortatur inter caetera dicens: Vigilate, fratres, quia adversarius vester diabolus quaerit quem devoret, cui resistere debemus per fidem (I Petr. V, 8). Sed fides quaerit orationem, oratio autem optat prudentiam. Quid ergo, nisi quod prudentes simus in fide fundati, et vigilemus in orationibus? Quare in vigiliis, fratres, vigilare debemus, nisi quia si non vigilaverimus, et otiosi permanserimus, quid aliud quam tepidi in hac solitudine apparebimus? Et si tepidi fuerimus, incipiet nos evomere Salvator de ore suo, de consortio suo, de plebe sancta sua, quod nec calidi nec frigidi sumus. Vigilate ergo, fratres, otiositatem deponentes in cunctis. Quid enim otium est, nisi vivi hominis sepultura, ut ait paganus ille sanctissimi Apostoli amicus charissimus? Per otiositatem, fratres charissimi, rigorem sanctae solitariae religionis fastidimus, per hanc eremum saepe exire tentamur, per hanc accendimur frequenter ad luxuriam, per hanc animamur ad superbiam, per hanc ducimur ad mundi gloriam, per hanc tentamur delicate pasci, per hanc suffocamur pretiose vestiri, per hanc ad superfluam dormitionem trahimur, per hanc ad verba saecularia ducimur libenter audire. Haec est illa otiositas pessima, quae frequenter sanctorum conventus destruit, pariens in eis luxuriam, nutriens in eis gulam, seminans inter eos zizaniam, generans inter eos homicidia, et omnia quae sunt opera carnis. Quid ergo dicis, o frater? Quid otiose agere potes, nisi opera carnis? Nunquam quis civis coelorum erit, si otiositatem amaverit. Ergo, frater, qui in eremo habitas, si vis perfectus esse, fuge otiositatem; quia in servis Dei nihil pejus reperitur. Surge ergo qui dormis, o rusticane mi frater chare. Surge tu qui in eremo habitas, si clausos mentis oculos habes. Surge tu, qui nec ad alta virtutum oculos mentis protendis, nec ad videndum quae necessaria tibi sunt, oculos mentis aperire vales: fuge otium, et aliquid facere memento. O fratres mei, semper occupatos vos esse desidero, ut bravium salutis per gratiam recipere mereamini. Hanc fugere cupiens sanctus monachorum pater Antonius, clamavit ad Dominum in eremo, et dixit: O Samaritane Domine Deus meus, o animarum et corporum vere custos, suscita in me gratiam tuam, infunde servo tuo misericordiam, ut in eremo collocatus, in tuo conspectu otiosus non maneam. Et audivit Antonius: Antoni, cupis Deo placere? Ora: et dum orare non poteris, manibus labora, et semper aliquid facito. Fac quod in te est, age quod potes: et non deficiet tibi auxilium de sancto. Quid ergo diffidis, o frater? Numquid idem Deus est? Numquid et pro te idem cucifixus est? Age igitur quod bonum est. Fuge otium, quod mors est, et aperi oculos mentis et corporis; videbisque singulas creaturas officiis singulis deputatas. Ecce enim sol cursum anni perficit, luna etiam mensibus et vicissitudinibus discurrit, et caeterae stellae. Omnia enim sibi deputata officia sine quiete exercent. Numquid etiam animalia bruta ad suae naturae industriam otium fugiunt? Numquid non semper laborant, ut conserventur in esse? Numquid in suis necessitatibus deficere et pigrescere ea videmus? Absit. Omnia enim obedientia sunt, omnia enim agunt quod agere debent. Solus autem miser homo acedia soporatus a suo officio frequenter recedit, et Dei imaginem in se deturpans in acedia perseverat. Erubesce, o christiane, et absconde te a facie Salvatoris tui, quoniam insipientior jumentis et formicis hodie factus esse comprobaris. Vade enim ad formicam, et considera semitas ejus. Disce ab ea, miser, qui capite clevato perambulas, et super astra coelorum jam ascendere quaeris; considera semitas ejus, quia cum praeceptorem non habeat, tanquam de salute sua sollicita, in aestate grana colligere non desistit, quibus vivere possit in hieme. Non enim solum saeculares hoc attendere debent, sed et nos qui Dei gratia in eremo sumus, et in hac vasta solitudine habitamus, formicarum conditiones debemus attendere, et eas in suo opere imitari. Laborare enim sine intermissione debemus, ut fructum bonum operum acquiramus in aestate praesentis vitae tam sollicite et sedule, ut tempore hiemali, et tempore frigoris et judicii non fame pereamus, sed bonis cunctis ornati aeternaliter reficiamur in patria. Eia ergo, fratres mei dilectissimi, corona mea et gaudium meum quod estis; omnem otiositatem expellite, semper aliquid boni facite, et quem taedet orare vel psallere, laborare manibus non differat: cogitantes quod quamdiu David exercitavit se in militia, non insultavit sibi luxuria; sed postquam in domo otiosus remansit, laboravit adulterio, et homicidium commisit. Samson dum cum Philistaeis pugnavit, non potuit capi ab hostibus; sed postquam dormivit in sinu feminae, et otiose cum ea remansit, mox capitur, et caecatur ab hostibus. Salomon dum occupatus esset in aedificatione templi, non sensit luxuriam; sed recedens ab opere, mox persensit insultum luxuriae, et deficiens, femina instigante ad idola, adoravit in thalamo vitulum aureum. Vigilate ergo, fratres mei, vigilate, et nolite deficere; quia nec sanctiores David, nec fortiores Samsone, nec sapientiores Salomone vos esse cognovi. Deponatis omnem acediam, quae sermonem nudum facit, bonis omnibus vos privat, virtutum vestimentis vos expoliat. O fratres mei, honesto opere semper occupatos vos esse desidero, et quod perdidistis in saeculo per praeteritum, recuperetis laborando in eremo in futuro. Et si aliqui sunt ex vobis, qui per annos octoginta et amplius in eremo sunt sanctissime conversati, jugo sanctae obedientiae, paupertatis et castitatis decorati, jam gaudeant exspectantes beatam spem et adventum Domini. Isti enim, ut videmus, qui amplius jejuniis et orationibus et operibus monasterii insistere non possunt (fecerunt enim dum potuerunt); propterea, filioli mei, si modo non faciunt ea quae facere consueverunt, non sit vobis molestum. Si quiescunt, non miremini: si venerantur a me ut patres, non tristemini, quia ipsi digni sunt. Non enim dolere debetis, quia charitas non cogitat malum, gaudet autem de bono. Ideo volumus, et in Christi nomine ordinamus, ut et ipsi qui centum annorum et amplius sunt, Pater noster sedendo in lectulo dicant, et diligenter eis sine murmure serviatur, ut et ipsi pro nobis intercedant in coelis, quorum habitatio jam ibi est: quam obtinere faciat nos ille qui est benedictus in saecula saeculorum. Amen.

SERMO XVIII. DE INVIDIA CAVENDA.

Fratres mei desideratissimi, nolite invicem invidere; sed studeat unusquisque Deo in cunctis placere. Invidia enim omnes virtutes concremat, omnia bona dissipat, omnia mala generat. Sed dicetis, Nos quidem grossi sumus, peccare optime scimus: sed vitare peccata vel a peccatis resurgere ignorantes et fragiles sumus: quomodo ergo invidiam habentem, vel nos ipsos habentes cognoscere poterimus? O fratres mei, cupitis vos ipsos, si invidi estis, cognoscere? cupitis et fratrem vestrum invidiam habentem cognoscere? Attendite quod ille invidus est, qui alienum bonum suum facit: et dum facere non potest, clamat per vicos et plateas, et velut canis latrat et ardet; sed primo se ipsum, more phoenicis, occidit. Quid enim agit phoenix, nisi quia dum senescit, ad partes calidissimas volat, ligna siccissima congregat, et lignis congregatis ligna alis percutit, et sic ignem accendit, et in eodem se comburi permittit? Ex quibus cineribus vermiculus nascitur, et postmodum phoenix alia efficitur. Sic et hypocrita facit, sic et invidus agit cunctis diebus vitae suae, intus et extra se comburens, se infestans, primo se ipsum vulnerans et vexans. O invide, quam paucos habes amicos, qui forsitan neminem habes, de cujus bono non doleas, et de cujus malo non gaudeas! Merito omni amico privari debes, eo quod de nullo amicorum bono gaudere probaris. O invidia omni vitio pejor, et omni peste deterior! O invide qui nunquam quiescere potes, an ignoras quod omnis malitia habet aliquam felicitatis umbram? Sed tu ipsa invidia nequissima pestis, tormentum sine refugio, morbum sine remedio, laborem sine respiratione, poenam sine intermissione, famem sine saturitate semper habere videris. O invide vermis mortifere, qui in hedera Jonae quotidie nasceris! O igneus serpens, quo populus Israel pungitur! Hic est enim, fratres charissimi, bruchus a quo fructus terrarum depascitur. Legimus enim, dilectissimi fratres mei, quod filiis Israel manna coelitus datum est, quo reservato scaturiebat multitudo vermium. Sic ex gratia divinitus collata fideli, occasionaliter in animo superbi invidia nascitur. Et quanto magis coelestis gratia fideli solidatur, tanto magis superbi mens in invidiae vermem resolvitur. Legimus etiam vermem ex hedera natum, cujus umbra Jonas a calore defendebatur: tandem hedera corruit, et funditus devastatur. Per vermem etiam invidiae filios Israel in Aegypto tegimus igneos serpentes pupugisse. Sic et vos eremi sacri cultores, veri filii Israel, dum invidos vestros de vobis susurrantes auditis, exsultate, quoniam filii Dei et sanctorum patrum effici meruistis. Exsultate, orantes pro eis, ut eos socios habere in sanctorum collegio mereamini: reprehendentes et ostendentes eis, quod ipsa invidia est illa pessima tinea, quae purpuramenta virtutum demolitur, aerugo quae thesaurum sapientiae depraedatur, bruchus qui terrarum virentia comburit; quia quidquid boni operis virescit in homine, pene pestis invidiae perdit. Haec est quae angelum de coelo projecit, quae hominem de paradiso exsulavit, quae filios Israel in deserto percussit, quae contra Joseph fratres armavit, quae Danielem in lacum leonum misit, quae Caput nostrum cruci affixit, quae Judam suspendi fecit. Scitote, fratres mei, atque discite, et super tecta praedicate, quod invidia est illa fera pessima, quae fidem tollit, concordiam dissipat, tertiam linguam multiplicat, justitiam disperdit, et omnia mala generat. Haec est quae Abel occidit, Adam oneravit, Pastorem suspendit, Petrum jugulavit dum Christum negavit, Paulum et Joannem decollavit, Stephanum lapidavit, Goliam prostravit, David decepit: haec est quae muros Jerusalem evertit, Romam depopulavit, Carthaginem destruxit, Trojam devastavit; et multa mala per hanc feram pessimam facta sunt. O frater mi dilecte, o rusticane amande, o dimidium animae meae, cur invidiam non deponis? cur eam diligis? Numquid mortem diligis, numquid ad suspendium pergis? numquid in lacum te projicis? O invide, qui nunquam quiescis, sed semper cum Saulo servos Dei persequeris, eos ligatos ducens ad principem sacerdotum, ecce alios laboras tenere, sed tu teneris ab illis; alios ligare procuras; sed ecce tu cadens in terram audis cum Saulo, Cur me persequeris (Act. IX, 4)? Alios tenere sollicitas, sed ecce caecatus teneris a cunctis. Alios defraudare procuras, et ecce nequiter defraudatus, mox deportaris ad terram. Eia ergo, fratres, deponite invidiam; et si quos invidos vos habere videtis, orate pro eis; quia toties moriuntur, quoties vident vos bonis omnibus refulgere operibus. Cupitis ergo eos torqueri? Nunquam enim melius invidos torquere poteritis, quam virtutibus et gloriae serviendo. Tunc enim latrant ut canes, devorant ut leones, facie pallescunt, capite minantur, oculis scintillant ut sidera, manus cancellatas astringunt, dentibus strident, et sic anima et corpore moriuntur. Vos autem bene facite, non tamen ut eos ad furorem accendatis, sed ut Deo placeatis. Orate pro persequentibus et calumniantibus vos, dolentes de malo corporis, sed fortius de animae perditione. Concedat ergo nobis Christus peccatorum contritionem, et proximi dilectionem qui est benedictus in saecula saeculorum. Amen.

SERMO XIX. DE VIGILIA NATIVITATIS CHRISTI.

Accingimini, filii potentes, et estote parati: crastina enim die delebitur iniquitas terrae, et regnabit super nos Salvator mundi. Crastina die tenebrarum caligo minuetur. Crastina die lux oculis fidelium et credentibus reddetur. Crastina die mundus suam reparationem amplectetur. Crastina die Conditor siderum Redemptorque omnium penditurus est ad ubera sanctae Mariae virginis. Crastina die ille qui aeternaliter praecedit volubilitatem saeculorum, gerere se incipiet cursibus annorum. Crastina die solutis naturae legibus, per solius divinitatis potentiam virginis Mariae viscera fecundantur, et ex rivulo suo fluvius magnus orietur, et fructus apparebit optimus, et ex virgulto suo radix perfectorum bonorum procedet tanquam sponsus de thalamo suo. Crastina die, o monache, suscipies infantulum Jesum, qui tamen ante omnia saecula factus est. Para igitur te, quia ipse dignatur videre te, osculari te, astringere te, et nunquam dimittere te, nisi tu primo eum dimiseris. Aspicite ergo, fratres, oculis mentis et corporis; et videbitis Dei potentiam venientem, et procedentem a Patre tanquam sponsum de thalamo suo. Quem aspicietis, quem tenebitis, quem adorabitis, pura mente et mundo corde ipsum fortiter tenete, totum in mundo, et totum in coelo; totum in mundo ad justificationem, totum in coelo ad glorificationem; totum in mundo ut educat peregrinantes, totum in coelo ut recipiat pervenientes; totum in solio Patris, totum in gremio gloriosae matris. Sic enim crastina die patebunt signacula figurarum, fulgebunt oracula Prophetarum, apparebunt miracula naturarum, stillabunt spiracula gratiarum; quia nascetur Jesus Christus filius Dei vivi in Bethlehem Judae. Dum enim venerit, videbimus rubum ardere, sed non consumi; virgam Aaron frondentem, et fructum facientem. Accingimini ergo, filii potentes, et estote parati, ut videre possimus cum Ezechiele portam sacratissimam perpetuo clausam. Crastina enim die videbimus etiam cum Daniele puero sancto lapidem angularem. Crastina die videbimus Regem regum mentalibus oculis et humanis sub forma panis visibilis panem invisibilem alimoniam, coelestem, refectionem beatam, cibum aeternae vitae, pignus nostrae redemptionis, hostiam salutarem, quam die crastina toto affectu manducare debemus. Iste est ille panis et cibus datus Israelitico populo, manna dulcissimum, habens in se omne delectamentum et saporis suavitatem. Iste est ille cibus, quem vidit Pharao, in quo spicae pulchrae et formosae erant. Iste est ille panis datus Eliae, in cujus fortitudine ambulavit quadraginta diebus et quadraginta noctibus, et pervenit usque ad montem Dei. Iste est ille panis quo cibantur Angeli, quo saginantur Apostoli, quo reficiuntur martyres, quo pascuntur confessores, quo nutriuntur virgines, et satiantur electi omnes. Panem autem hunc si quis digne manducaverit, non morietur in aeternum; quoniam spiritus vitae, et ipsa vita est. Hic est panis qui de coelo descendit, quem virgo nobis cras praesentabit, quem in gremio portabit, quem in ventre bajulavit sine gravamine, quem peperit sine corruptione. Cujus mater inventa est virgo ante partum, virgo in partu, virgo post partum. Ipsa quem genuit adoravit, sed prius mente quam ventre, et priusquam filius in utero conciperetur. Levate, o fratres mei, levate in hac vasta solitudine capita vestra: ecce enim jam est in porta redemptio vestra. O quam magna magnalia Deus propter nos operatur! Ecce enim quomodo nos amavit. Ipse enim Deus factus est homo, creator creatura, ditissimus pauper: conditor legis destructor legis propter nos appellatur. Amavit enim nos, ut reciperet nos: humiliavit se, ut exaltaret nos in se. Inclinavit se, ut erigeret nos ad se. Ecce enim quomodo nos amavit quia descendit ut nos exaltaret, exinanivit se, ut nobis potestatem donaret. Accingimini ergo, filii potentes, et estote parati, quia die crastina videbitis irreverberata acie fidei in uno eodemque Deo et Domino divinitatem incarnatam, majestatem subjugatam, libertatem captivatam, virtutem infirmatam, aeternitatem terminatam, virginitatem fecundatam, vitam infirmatam. Accingimini ergo, et estote parati mente pura, fide integra, charitate sincera: ut dum venerit ille sanctus sanctorum, et pulsaverit, confestim aperiatis ei. Non igitur taedeat vos modico tempore carnem vestram domare jejuniis et abstinentia escae et potus: quia ecce remunerator adveniet, reddens unicuique secundum opera sua. Salvatorem igitur exspectantes, sobrie, juste et caste vivamus in hoc saeculo, exspectantes beatam spem et adventum Domini; ut digne cum eo gloriari possimus in coelis. Amen.

SERMO XX. DE NATIVITATE DOMINI.

Fratres dilectissimi, homo non solum per Sapientiam Dei factus erat ut esset, sed etiam ad sapientiam Dei factus erat, ut beatus esset, ut illa frueretur eo sensu, quo percipi sapientia poterat. Sed quia peccando sensum amisit, quo sapientia frui debuisset, quia oblitus est comedere panem suum; et refectionem illam qua vivunt animae, in corporalem commutavit delectationem. Terrenis igitur et corporalibus sensu et affectu immersus, non potuit se ad spiritualium cognitionem sine amore erigere, sed sola ea quae carnis sunt agnoscere, spiritualium jucunditatem non agnovit. Ideo ipsa Dei Sapientia cum sursum esset, deorsum hodie venit ubi homo erat, ut eum revocaret unde ceciderat. Et ecce Verbum caro factum est, ut Deus et homo inter homines esset: et sic conversus est panis ille in lac, ut a parvulis hominibus sumi posset. Sapientia ipsa sursum panis erat, et eadem ipsa sapientia deorsum lac erat. In divinitate ipsa Sapientia panis erat: et in humanitate panis de coelo descendens hodie lac factum est, ut tanquam infantes per lac nutriti homines, roborati ad panem deitatis accedere possent, et idem ipse reficeret, et reficiendo languidos ad incorruptionem repararet. Dedit ergo reparandis ad incorruptionem alimentum incorruptionis, parvulis quidem immaculatam carnem quam sumpserat de virgine matre, perfectis vero incorruptibilem divinitatem quam habuit de aeterno Patre: istis, ne interim deficerent in via; illis, ut reficerentur et perficerentur in patria: istis ad consolationem, illis ad glorificationem. Propter hoc ergo Dei Filius pro redemptione hominum homo hodie factus est, ut caro per carnem liberaretur, et humano generi de suo sumeretur pretium redemptionis; et inde remedium fieret, unde vitium contractum fuerat; et in eodem monstraretur, et peritia medici, et justitia redempti; quando de suo et sanando invenitur remedium, et pretium redimendo. Quia ergo a corruptione liberandum erat quod redimendum, idcirco pretium redemptionis incorruptum esse debuerat. Propterea Maria mater electa est, et super omnes creaturas praeelecta, omnibus gratiis fecundata, omni virtute et sanctitate in utero matris repleta: ut de mundissima matre mundissimus filius nasceretur, et sicut in coelo Filius habuit Patrem immortalem et aeternum, sic et in terra haberet matrem omni corruptione carentem. Igitur in coelo qualis est Pater, talis est Filius; et in terra qualis est mater, talis est secundum carnem filius. In coelo cum Patre aeternus est et immensus; et in terra cum matre immaculatus est et mansuetus. In coelo cum Patre sublimis est et incorruptus; et in terra cum matre hodie in praesepio humilis et corruptibilis apparet. In coelo imago Patris apparet; et in terra Mariae filius ostenditur. In coelo siderum et cunctorum factor ostenditur; sed in terra hodie inter bovem et asinum collocatur. Mater virgo in humilitate exsultat; sed ejus hodie filius humilitatem facto commendat. Per virginem hodie venit ad nos; et per virginem praecessit nos. Per incorruptionem venit, ut peccatum tolleret; per incorruptionem praecessit, ut virtutem demonstraret. Venit ad nos hodie Jesus Nazarenus, ut conferret remedium; praecessit, ut daret exemplum. Non enim potuit arbor bona malum fructum facere; quoniam omnis arbor ex fructu suo cognoscitur. Radix integra, et fructus ejus incorruptus est. Salvatoris igitur nostri adventus Gabriel nuntius missus est, ut novam in carne nativitatem filii Dei praedicaret, in quo forma servi Domino sociata hostem potenter devicit, fortis in illo, non tamen violenta ad inferendam injuriam, sed efficax ad justitiam obtinendam. Propterea Gabriel missus est unus de majoribus coelorum Angelis: sed ideo Gabriel dicitur, quia fortior cunctis erat. Gabriel enim Fortitudo interpretatur: quia ipsa etiam infirmitas fortitudo fuit, quoniam in ea superatus fuit inimicus, et capta praeda a violento reducta est. Tres enim perierant, et subsecutus est quartus, redemptor eorum Deus. Primus sine masculo et sine femina, ut Adam. Secundus de masculo sine femina, ut Eva de Adam; quia tulit unam de costis ejus, et replevit carnem pro ea. Tertius de masculo et femina, ut Abel. Quartus de femina sine masculo, ut Salvator mundi, qui de beata Maria virgine hodie pro nobis nasci dignatus est. Et quia primus auctor culpae dejectus est per feminam, ideo auctorem gratiae sine masculo concepit, et peperit hodie femina Maria virgo. Haec est femina totius mundi mater et domina, quae virgo permanens peperit hodie filium. Stella protulit solem, creatura genuit Creatorem, filia concepit patrem et filium, simul in unum divitem et pauperem. Ipsa filia, ipsa est et mater; ipsa ancilla et domina; ipsa genitrix et genita: ipsa cum integritate peperit, cum virginitate concepit, et post partum, ut supra diximus, virgo permansit; ipsum quem genuit mox adoravit. Cujus adorationis et gratiae participes nos faciat ille, qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen.

SERMO XXI. DE TRIPLICI GENERE MONACHORUM IN AEGYPTO.

Ut nobis per litteras declaravit sanctus pater Hieronymus, fratres dilectissimi, tria sunt in Aegypto genera monachorum: quorum duo optima sunt, sed tertium omnino tepidum et omni affectu vitandum. Quae sunt illa duo quae optima praedicantur, nisi Eremitarum atque Coenobitarum genus et ordo, quorum vita clarissima et sancta congregatio tempore praedicationis apostolicae sumpsit exordium? Isti sunt illi viri perfecti quibus frequenter adhaesi tempore errorum meorum, per quos etiam illuminari merui: quorum etiam sanctitatis fama ad aures meas perveniens, baptizari non diu distuli. Et pia matre me instigante apud Mediolanum, ut ad patriam remearem, et cupiens eos habere in visceribus charitatis, et cum eis pariter vivere, ad virum illum Simplicianum, qui a juventute sua devotissime Deo vixerat, in omni charitate perrexi, deprecans eum cum fletu et gemitu, ut mihi quosdam servos Dei de suis donaret: et donavit eos mihi paterne. Quare paterne eos mihi donavit? Quia sciebat me velle monasterium in Africa aedificare. Et assumptis mecum Anastasio, Fabiano, Severo, Nicolao, Dorotheo, Isaac, Nicostrato, Paulo, Cyrillo, Stephano, Jacobo, et Vitali pauperculo, qui pecuniae sacculum apud Mediolanum invenit, et non rapuit, de quo jam sermonem fecimus, quia invenit et non rapuit, nec post aurum abire voluit. Igitur istis mecum assumptis, imitari cupiebam cum charissimis meis amicis, Evodio, Alypio, et Pontiano, qui diu mecum fuerant, et cum caeteris duodecim, quos nuper assumpseram, illos quorum famam etiam sanctus presbyter Hieronymus mihi descripserat. Et sic perveni in Africam pia matre defuncta, et aedificavi, ut videtis, monasterium, in quo nunc sumus, in solitudine a gentibus segregatum. Et placuit Deo centenarium numerum fratrum mihi donare, illuminans corda nostra, non solum sanctissimos patres solitarios imitari, sed etiam in hac solitudine more Apostolorum omnia communiter possidere. Haec Deus nos servare, et postea docere, et per me vobis praecipere voluit. Sic enim videtis quia ante me multi fuerunt patres, quos sequi et imitari debemus: non tamen, sicut ego, secundum apostolicam vitam alios vivere docuerunt. Caput igitur et principium omnium vestrum me ipsum dicere non erubesco. Non tamen vos pigeat eos sequi et imitari in omnibus, attendentes omnia communiter habere et possidere, quia in celsitudine paupertatis viventibus non licet, nisi ut unum sit cor, una anima, et omnia communiter possideant. Unde agrorum pretia ponebantur ante pedes Apostolorum, tanquam pedibus conculcanda; quia ipsi sancti Apostoli et amici Dei indigna reputabant agrorum pretia manibus contrectari. Unde etiam in veteri lege Levitis praecipiebatur, nihil in terra eorum possidere. Non ergo habere debemus temporalia ad possidendum: nec ego, qui episcopus sum, habere debeo, nisi tantum ad dispensandum; quia bona Ecclesiarum patrimonium pauperum sunt. Unde ego, qui episcopus sum, summe cavere debeo, ne res pauperum, quas Hipponensis Ecclesia conservare videtur, divitibus largiantur, quod bene feci huc usque. Nam consanguineos habeo, et nobiles se dicere non erubescunt. Ad me episcopum veniunt, aliquando cum minis, aliquando cum blandimentis dicentes: Da nobis aliquid, pater; caro enim tua sumus. Et tamen Dei gratia, et vestris orationibus mediantibus, consanguineum aliquem me ditasse non recolo. Chariores enim mihi reputo pauperes, quam divites: quia habentes victum et vestitum, fideles omnes contenti esse debent, maxime nos clerici: in cujus rei signum capita tonsa et rasa habere debemus, ne divitiarum capili occupent mentem servorum Dei. Eia ergo, fratres; estote pauperes, non solum verbo, sed et opere et veritate, attendentes quid nobis dicat qui nostrum se fecit pretium in ara crucis, qui etiam noster est advocatus in coelo, et intercessor ad dexteram Dei Patris. Dicebat enim ille Deus deorum discipulis suis, quos de toto mundo praeelegerat, ut essent sal terrae, lux mundi, rectores Ecclesiae militantis, magistri et senatores Ecclesiae triumphantis. Ait enim, Beati pauperes spiritu (Matth. V, 3): non, Beati qui dura sub grandi necessitate patiuntur. Tales enim murmurant, detrahunt, invident habentibus, rapiunt et furantur: sed si non opere, saltem voluntate haec adimplere conantur. Ideo tales beatos non appellat Salvator, quia non pauperes, sed miseri sunt putandi. Quare? Quia de angustiis temporalibus educti, ad aeternas miserias deputati sunt: ubi non solum beatitudinem habere non poterunt, sed nec guttam aquae invenient. Beati ergo pauperes spiritu, sed non paupertatem simulantes. Tales sunt hypocritae, paupertatem aforis praedicantes, nullam tamen necessitatem portare volentes. Tales in cunctis operibus suis sperant reverentiam honoris, gloriam laudis, a melioribus metui, et ut Deus venerari, sancti ab omnibus vocari desiderant, sola voce paupertatem et abstinentiam praedicant, sed digito suo non cogitant ea movere: corpora aforis despectis vestibus tegunt, sed intus ad carnem purpura induuntur: in cinere praedicant se jacere, sed excelsa palatia non despiciunt: angelicam faciem aforis ostendunt, sed lupinam eos intus habere non dubitamus. Tales fuerunt illi Sarabaitae, de quibus tertio nobis scripsit pater Hieronymus, quorum genus est omni affectu vitandum. Ipsi denique in Aegypto erant, in foraminibus petrarum habitantes, indulti porcorum et boum pellibus tantum, cincti funibus palmarum, spinas ad calcanea portantes ad cingulum ligatas, discalceati, et sanguine cruentati cavernas exeuntes, ad festum scenopegiae pergebant Jerosolymam, et sancta sanctorum intrantes, paupertatem et abstinentiam praedicabant cum omni affectu servare, barbas postmodum in conspectu hominum sine redemptione evellere festinabant; et sic acquisita fama et lucro ad propria remeabant, solitarie gaudentes et epulantes supra id quod explicare possumus. Hos, fratres mei et filioli mei, quos quotidie parturio in visceribus charitatis, nolite, obsecro, imitari; quia non beatos, sed damnatos jam eos esse praedicamus. Amate igitur paupertatem, amate eam omni affectu, et nolite deficere; ut sitis genus electum, non abjectum; gens sancta, non obstinata; populus acquisitionis, sed non perditionis; regale sacerdotium, non venale pretium. Vos estis illa apostolica forma sanctaque congregatio, a mundo corde et opere segregati, qui Dei virtute jam percussistis duces Moab, satrapas et tyrannos Jerusalem et Aegyptiorum hypocritas jam vulnerastis ad mortem. Vos estis vinea mea electa, in medio Ecclesiae paradisi plantata, Christi sanguine redempta et irrigata. Ad hanc vineam ego solus Dei virtute vos congregavi, et operarios meos vos feci; ut laborantes in ea usque ad finem, dignum fructum recipiatis in tempore suo. Ad hanc vineam ego vos elegi, ad hanc Dei haereditatem vos convocavi, licet favoratus a sancto episcopo Valerio, qui de bonis episcopatus, ut monasterium in eremo aedificarem, mihi multa donavit. Non enim satis fuit patrimonium meum vendere, nisi etiam ipse me coadjuvasset. Ad hanc igitur congregationem ego vos elegi. Non vos me elegistis, sed ego elegi vos. Et ecce postquam episcopus factus sum, Vitalem, Nicolaum, Stephanum, Dorotheum, Paulum, Jacobum, Cyrillum frequenter rogavi, ut me solum in episcopatu non dimitterent: quia licet episcopus essem, non tamen credebam paupertatem despicere; sed cum Abraham, Isaac et Jacob inter divitias vivere, et veram paupertatem servare optabam, ut de numero eorum essem, de quibus ait Apostolus, Tanquam nihil habentes, et omnia possidentes (II Cor. VI, 10). Igitur hos frequenter rogavi ut venirent, non ut essent rebelles eremo, sed ut solitarie etiam in civitate viventes, habitare possemus in palatio sancto. Sed ecce noluerunt venire tanquam de se ipsis timentes; ne a saeculo caperentur, noluerunt venire. Quare noluerunt? Non quia non digni, sed quia non solum pauperes esse voluerunt, sed etiam supra id quod in Speculo nostro edidimus facere voluerunt, calcantes per omnia saeculum et pompas ejus. De quo munere summum gaudium omnes habere debemus, quia facere voluerunt quae Deo et mihi promiserunt. Et quia solus stare non poteram episcopus, ideo rogavi sanctum senem Valerium, qui mihi jam potestatem praedicandi in populo dederat ut infra domum episcopi monasterium clericorum constituerem. Et placuit sancto Episcopo mihi condescendere: et sic cum eisdem in omni paupertate vivere coepi, non manducans carnes, nisi dum hospites veniunt: sed tantum olera et legumina absque oleo vel butyro, sicut ante vobiscum cum gaudio consueveram. Igitur, fratres mei, licet in cathedra episcopali me videatis, paupertatem tamen mihi charam sponsam tenere congratulor: quia ipsa est etiam Christi sponsa, sanctorum possessio, beatorum vita, fidelium securitas, clericorum ornamentum, monachorum vita, nobilium pulchritudo, divitum magnificentia. Haec est illa sancta paupertas, quam qui tenet et amat, nulla indigentia laborare potest. Nec mirum, fratres, quia sibi datur omnium Dominum possidere. Ipse est enim sperantibus in se thesaurus in paupertate, solatium in solitudine, gloria in abjectione, honor in contemptu, umbraculum in omni protectione. Estote igitur pauperes, fratres mei, quoniam desiderium pauperum exaudivit Dominus, et praeparationem cordis eorum audivit auris sua. Tunc enim vere pauperes eritis spiritu, tunc vere beati, tunc benigni, tunc obedientes, tunc veraces, tunc non ficti, tunc omnis mali ignari, si vero corde et opere pauperes inveniamini. Quam gratiam nobis impetrare dignetur beatus primicerius martyrum Stephanus, qui pro suis persecutoribus exoravit Dominum nostrum Jesum Christum, qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen.

SERMO XXII. DE CONSOLATIONE FRATRUM IN EREMO, A QUIBUS SANCTUS AUGUSTINUS RECESSIT, CUM EXHORTATIONE AD ORATIONEM ET LACRYMAS.

Fratres mei et laetitia cordis mei, tempus est ut revertar ad eum qui misit me ad vos: vos vero nolite contristari, nec turbetur cor vestrum. Rogabo enim Patrem ut ipse vos custodiat, et maneat vobiscum in aeternum Spiritus veritatis. Iterum dico, nolite de meo recessu amplius contristari, sed semper orate pro invicem, ut salvemini. Valde enim servis Dei et solitariis est necessaria oratio, per quam Deus placatur, per quam Deus ad nos inclinatur. Adoraverat enim populus Judaicus vitulum conflatilem, et ait Dominus Moysi: Dimitte ut irascatur furor meus contra eos. Cui Moyses: Quaeso Domine, quiescat ira tua, et esto placabilis super malitiam populi tui (Exod. XXXII, 10-12). Et ecce placatus est Dominus. O quam grandis est ipsius orationis causa! o quam grande mysterium! Ecce Moyses orabat in monte, et Josue Amalech devincebat. Per orationem Ezechias sanatur, et salutem animae et corporis adipiscitur. Per orationem Saulus Paulus, doctor Gentium, et praedicator orbis terrae effectus est. Obsecro ergo, fratres mei, ut oretis pro invicem, ut salvemini. Deprecor, fratres mei, cum Apostolo, primum omnium fieri obsecrationes, orationes, postulationes et gratiarum actiones. Orate et nolite deficere, et si possibile est, lacrymas fundatis. O quam magnum sacrificium Deo obtulistis vespertinum, lacrymas cum oratione effundere! Divina enim Scriptura aliquando nos ad lacrymas, aliquando ad gaudium nos invitat. Saepe enim dicebat Salvator discipulis suis, Beati qui lugent in hac vita, quia gaudebunt in aeterna vita. Prius enim dolendum est: sed post dolorem gaudium subsequitur, quia beati qui lugent. Sed postea dicit Salvator, Gaudete et exsultate, quoniam merces vestra copiosa est in coelis (Matth. V, 5, 12). Quae quidem merces per lacrymas et orationes acquiritur. Orate igitur, fratres mei, in eremo: orate et nolite deficere. Nam sicut proprium est canibus latrare, ita proprium est eremi cultoribus orare. Bonorum enim oratio locutio est ad Deum. Quando enim servi Dei legunt, Deus sine dubio eis ferventer loquitur: sed dum orant, cum Deo suaviter loquuntur. Ipse enim sapiens est, quia sub paucis verbis multa comprehendit: et quidquid necesse est, hilariter tribuit, et abundantius atque perfectius quam homines sciant vel valeant cogitare. O fratres mei dilectissimi, clamate in eremo, ululate in hac vasta solitudine, vociferari non quiescatis: clamate orando, et nolite deficere; et non solum voce, sed maxime mente. Ecce enim auditis semper aves in deserto cantantes, et laudantes Deum factorem suum. Et si cantare non potestis, qui senes multum jam estis; mente saltem nolite tacere. Nam et tacentes ore, mente autem orantes exaudit Dominus. Nec in oratione locutio tantum quaeritur, quantum sensus. Ecce enim Jeremias confortatur in carcere, Daniel inter leones exsultat, tres pueri in fornace tripudiant, Job in sterquilinio triumphat, paradisum de cruce latro invenit, Susanna inter senes defenditur, Stephanus de torrente in coelum suscipitur, et inter lapidantes pro Saulo exauditur. Non est igitur locus in quo orare non debeamus; quia Deus ubique est, ubique nos exaudire dignatur. Orate igitur semper, et in omni loco, ut salvemini. Non solum unusquisque pro se, sed pro omnibus orare debemus. Nam, ut ait venerabilis pater Ambrosius, Si pro te tantum rogaveris Deum, tantum tuum meritum possides: sed si pro omnibus rogaveris, omnes pro te rogabunt. Oratio sancta, columna sanctarum virtutum, deitatis scala, viduarum maritus, Angelorum cognata, fundamentum fidei, monachorum corona, conjugatarum levamen. Beatus qui te amat, beatior qui te frequentat. Beatus qui te astringit: sed beatior qui in te perseverat. Beatus qui te amat, beatior qui te frequentat. Beatus qui te astringit: sed beatior qui in te perseverat. Beatus qui tecum lacrymas fundit, quoniam holocaustum Deo sanctum et immaculatum offerre non dubitamus. Flete igitur, fratres mei, orando, et nolite quiescere, ut digni efficiamini gratia Dei. Sed dicetis: Ecce multi sumus, et praeter Evodium, Alypium, et Pontianum, qui de Scriptura sancta multa noverunt, omnes grossi et idiotae sumus; igitur doce nos orare. O fratres mei, licet grossi sitis, et subtilia non capiatis, non tamen debiliores vos reputo, sed chariores vos teneo ignaros et humiles, quam sapientes elatos et superbos. Dei tamen gratia pro vestra salute sufficit quod habetis. Licet enim medullam Scripturarum non intelligatis sicut Evodius, Alypius et Pontianus, qui Romae diu mecum commorati sunt; tamen Scripturarum corticem vos intelligere non dubitamus. Diximus enim primo vobis, quod psallere, orare, et manibus laborare debeatis, quando necesse fuerit; et si vobis tempus superfuerit, dicere, Pater noster, non differatis. Ipsa enim dominica oratio appellatur, in qua septem petitiones reperiuntur, in quibus omnes species orationis comprehenduntur, quibus Deum interpellamus pro appetendis bonis, pro vitandis malis, aut pro delendis commissis. Tres enim primae petitiones pertinent ad aeternitatem: reliquae vero quatuor ad hanc vitam temporalem pertinere videntur, quia et panis quotidianus, scilicet spiritualis, licet sit sempiternus, ad hanc tamen vitam etiam pertinet, in quantum ministratur animae quibusdam signis, dictis vel scriptis. Et ideo panis dicitur, quia laborando et disserendo discitur, et ita quasi manducando deglutitur. Nunc quoque peccata dimittuntur nobis, et nos dimittimus aliis: quae petitio est inter quatuor secunda. Et tentationes quae nunc nostram vitam infestant, et ipsa liberatio a malo, ad hanc vitam pertinent, quia Dei justitia mortem incurrimus, unde Dei misericordia liberandi sumus. Quae cum ita sint, ipsarum petitionum verba diligentius pertractanda sunt, ut intellecta majorem generent cordis affectum; et quod petitur, ad velociorem perducatur effectum. Orate igitur, fratres, dicentes, Pater noster: referentes gratias largitori omnium bonorum, qui dulcedo nostra est, vita et resurrectio nostra est, spes nostra est, et lumen oculorum nostrorum, baculus senectutis nostrae, donans nobis sensum ut eum agnoscamus, et secreta secretorum suorum intelligamus. Ipse enim nobis dedit efficaciam in opere, gratiam inter electos, effectum in suis et suorum praeceptis, solamen et constantiam in adversis, cautelam in prosperis et timorem, et quocumque vertimur, sua grandis misericordia nos praevenit. O fratres mei, non negligamus orare, non carnem domare, non vigilare. Et tamen quid ei retribuemus, qui non permisit nos submergi, cum in mari magno essemus? Ecce enim consumpti eramus, et nos liberavit; errantes eramus in saeculo, et reduxit nos ad viam; ignorantes eramus, et docuit nos veritatem. Non igitur, fratres, taedeat nos orare, qui non familiam regere, sed tantum Deo placere debemus. Et ut bene psallere et orare possitis absque magno corporis impedimento, de bonis episcopatus Ecclesiae Hipponensis centum et quadraginta vestimenta cum calceamentis vobis dilectis fratribus meis deportari praecepi, ut tempore frigoris, quantum necesse fuerit, unusquisque recipiat, reponentes ea et custodientes in communi vestiario cum omni diligentia et charitate: scientes quod vera charitas non quaerit quae sua sunt, sed quae Dei; sic autem facientes non deficiatis. Deus autem pacis, qui eduxit de mortuis pastorem magnum ovium in sanguine testamenti aeterni, Dominum nostrum Jesum Christum, aptet vos in omni bono, ut faciatis voluntatem ejus, faciens in vobis quod placeat coram se per Christum Jesum, cui est honor et gloria in saecula saeculorum. Amen. Orate pro nobis, fratres, et ante meum recessum cupio vos salutare in osculo sancto. Amen.

SERMO XXIII. DE JEJUNIO.

Frequenter audistis, fratres charissimi, quod jejunium est res sancta, opus coeleste, janua regni, futuri saeculi forma: quod si quis juste perfecerit, Dei socius existimabitur, sibi conjungitur, et spiritualis efficitur. Per jejunium, fratres mei, prosternuntur vitia, augmentantur virtutes, humiliatur caro, diabolicae devincuntur virtutes. O sacrum jejunium, tu corpus refrenas ne surgat, tu virtutes incitas ut resurgant, tu reum illuminas et sanas ut vivat. O jejunium, tu suave es bonis, tu odibile es malis, tu delectabile es sanctis, sed detestabile pravis. O sacrum jejunium, tu divina mysteria pandis, quae sapientiae et prudentiae sunt agnoscis, recordari praeterita facis, ordinare praesentia non negligis, et praevidere futura festinas. Sed cavete, fratres mei, ne jejunando superbi efficiamini, ne cupidi, ne avaritia vel hypocrisi pleni. Nam saepe audistis, quod Babylon civitas magna et populosa est inimica Christianis, idolis serviens, diversis erroribus mancipata, quam, ut dicunt, aliqui gigantes eam aedificaverunt, sed superbia inflati fecerunt in medio turrem, quae vocata est Babel. Postea vero venit Nabuchodonosor, et amplificavit eam, et ditavit, et inflatus superbia clamavit, et dixit: Nonne haec est civitas Babylon, quam ego aedificavi in domum regni, in robore fortitudinis meae, et in gloria decoris mei? Et dum rex sic exclamaret, vox irruit super eum, dicens: Tibi dicitur, rex, Regnum tuum transiet a te, ab hominibus ejicieris, et cum bestiis ferisque erit habitatio tua: fenum ut bos comedes, et septem tempora super te mutabuntur, donec scias quod Excelsus dominatur in regno hominum (Daniel. IV, 27-29). Et sic videtis quod superbiendo regnum terrenum amisit et sensum quia cum bestiis habitare volebat. Babylon haec, fratres mei, mundus iste est, qui plenus est confusione, plenus erroribus, iniquitatibus, et veneno malitiae. Ecce nunc, fratres mei, quomodo totus mundus in maligno positus est. Ecce quomodo diabolus regnat in eo, dum regnat ambitio, dum dominatur perfidia, dum conculcatur simplicitas. Et ideo, fratres, haec omnia agnoscentes caveamus a cunctis malis: scientes quod per solam humilitatem omnia mala vincere valemus, sine qua nostra jejunia nobis non proderunt. Haec est per quam ad vitam intrare poterimus. Non ergo extolli debemus, si bene vivamus: sed humilitatem servantes semper philosophari non desistamus. Quid enim est philosophari, nisi mortem praemeditari? Ad regnum enim coelorum non conducit nos gloria mundi, non multitudo divitiarum, non nobilitas generis, non scientia, non sapientia, non facundia verborum; sed sola gratia Christi, et virtutes, et opera. Eia igitur, fratres; considerate ad quid huc venistis, et quid eremum concupistis, quid agere voluistis, quod officium habere desiderastis. Omnes uno ore dicetis, Deo servire optamus. Et quia sic est, propterea attendere frequenter debetis, quod vestrum officium est non solum carnem jejuniis et abstinentia escae et potus affligere, quantum valetudo naturae permittit; sed etiam mundum contemnere, peccata deflere; et non doctoris appetere cathedram, sed in cinere et cilicio perseverare in eremo usque ad mortem debemus. Adjuvet nos Christus Filius Dei quem credimus jejunasse quadraginta diebus et quadraginta noctibus, qui est benedictus in saecula. Amen.

SERMO XXIV. DE EXHORTATIONE AD SOLITUDINEM EXEMPLO SANCTI HIERONYMI; AC DE JEJUNIO.

Legimus enim, fratres charissimi, sanctum patrem Hieronymum Cardinalem fuisse in ecclesia sancti Laurentii martyris: et quia Romanos de avaritia et foetida luxuria fortiter reprehendebat, ab eis per vestem muliebrem, ut jam audistis, eum proclamare in populo voluerunt; sed Deo auxiliante sanctitatis fama minime diminuta, Romam tandem egressus est, et cum Paula et Eustochio, quas in fide Christi nutrierat, earum parte rogante, ut nobis per epistolam scripsit, asperrimam vitam sanctus pater Hieronymus duxit: in tantum, ut neminem legere audiam fidelium modernorum austeriorem fuisse. Itaque, fratres, etiam nos, ut vidistis, mundum deserere voluimus, et ad nemora cum Hieronymo fugere concupivimus, et perseverare secundum apostolicam vitam desideramus: propterea diligenter attendamus ut sancte et juste in eremo convivamus. Scire enim debetis, quod demorantibus in solitudine jejunium valde necessarium est. Sed primo videamus quid sit jejunium. Quid enim est jejunium, nisi cunctorum membrorum debita satisfactio? Membra enim satisfacere debent propter peccata quae commiserunt. Unde si quis in gula peccaverit, satisfaciat jejunando: nam qui solus est sine culpa, solus est et sine poena. Sed quoniam nullus est sine culpa, ideo nullus sine poena vivere debet. Oculus enim meus frequenter peccavit; quia per eum mors intravit in animam meam: claudatur ergo oculus, et patiatur, ne quod eum delectat, videat. Sic enim de singulis corporis membris faciendum est, fratres. Tunc enim magnum, tunc Deo acceptum, tunc sibi devotum jejunium reddimus dum ab iniquitatibus et voluptatibus abstinemus. Hoc est magnum et perfectum jejunium. Sic enim agentes, sancte et juste et pie vivere dicimur. Pietas enim est cultus Deo reddere quod debet. Sic talis juste vivere dicitur, quando Deo reddit quod reddere debet, et Caesaris quae sunt Caesari. Impietas quid aliud est, quam idololatriam committere? Multi tamen dicunt quod impietas est, quando pauperibus quis sua non elargitur. Propterea, fratres mei, scire vos volo quod aliud est flagitium, aliud facinus, aliud impietas. Flagitium est, dum peccando nos ipsos offendimus, facinus quando proximum, impietas quando idololatriam committimus. Similiter aliud est misericordia, aliud clementia, aliud pietas. Misericordia circa naturam, clementia erga justitiam, sed pietas erga Deum versatur. Et quia grossi estis, fratres, veniat Verbi gratia. Misericordia est, dum si quis videndo aliquem juste damnatum duci ad suspendium, naturaliter movetur eique compatitur, et ita motus a suspendio eum liberat. Similiter si quis rapit pauperi aliquid boni, et veniat alius, et raptori eripiat ea, et pauperi reddat, talem dicimus habere misericordiam. Clementia vero est, ut si quis injuste hominem punitum videat, et objiciat se periculis ut illum eripiat, talem dicimus clementiam possidere. Pietas autem quid aliud est, quam Deum pura mente colere, quae alio nomine latria nuncupatur? Bene enim tunc dicimur jejunare, quando pietate, misericordia et clementia refloremus. Adjuvet nos Christus, qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen.

SERMO XXV. DE JEJUNIO, ET UBI FUIT INSTITUTUM.

Scire namque debetis, fratres dilectissimi, quod hoc solemne jejunium quod alma mater Ecclesia hodierna die praecipit observari, a creatione hominis in ipso mundi primordio praecepit Deus in paradiso Adae et Evae, ut a fructu arboris abstinerent. Hoc etiam ante Legem Moyses sanctus observavit, et Legem suscepit. Hoc sub Lege Elias astrinxit, et ad coelum in curru volavit. Eva quamdiu abstinuit, virgo fuit, et in paradiso permansit; sed dum jejunium violavit, in miseriam corruit, libidinis corruptionem persensit, sub domino constituta remansit, et de paradiso expulsa fuit. Moyses etiam post jejunium cum Deo facie ad faciem locutus est, qui ante jejunium Deum nec videre nec ad eum accedere ausus fuerat. Jerosolyma a Sennacherib tempore Ezechiae regis et Isaiae per jejunium liberatur, et centum et octoginta quinque millia coelitus interfecti sunt in nocte una, et ne foeterent eorum corpora, incinerati et in pulverem redacti sunt. Tempore etiam Jonae jejunium praedicantis in cinere et cilicio veniam impetravit. Numquid et Josue filius Nave jejunavit, priusquam per diem et cursum solis et lunae temperavit, et hostes superavit? O jejunium convivium animarum, beatus qui te amat, sed beatior qui te frequentat! Qui enim jejunat, ut bonus appareat, ut conservetur, ut sanior fiat, et ut ne corpore nimis impinguescat, non beatus est ille: quia jejunium quod facit, non virtutis est, sed praesumptionis; non virtutis est, sed attenuationis. Ideo non mundo, sed Deo jejunare debemus: sic enim sancti patres in veteri Lege faciebant. Decimas enim Deo dabant, et primitias de omnibus bonis suis: sic et nos Deo primitias dare debemus. Quas tunc primitias Deo damus, quando corpore quidem a cibis eleemosynas etiam dando, et mente a vitiis jejunamus. Et nunc Deo tales primitiae acceptae sunt. Sed scitote, fratres mei, quod antiquitus patres nostri fideles jejunare consueverunt in vigiliis magnarum solemnitatum usque ad noctem: quod laudandum erat et bonum. Sed hoc non solum, sed etiam vigilabant per noctem, et ad ecclesiam ludendo et chorizando conveniebant: quod detestabile erat et malum. Tales non solum Romani erant, non solum Papienses et Ravennates, sed etiam Mediolanenses: de qua turpi consuetudine dolebat Mediolani mater illa, quae me carne et spiritu in Christo regeneravit, et institutum est ipsa instigante a patre nostro sancto Ambrosio, ut vigiliae cassarentur, vel cessarent a cunctis, ut homicidia et fornicationes a fidelibus deponerentur. Solum tamen jejunium mentis et corporis cum eleemosyna Mediolanensis Ecclesia fidelibus reliquit. Sed dicetis: Numquid in vita nostra semper jejunare debemus? O fratres mei, legem meam recepistis, et audistis frequenter inter caetera, quod carnem vestram dometis abstinentia escae et potus, quantum valetudo permittit. Nolo enim me ipsum ligare. Nolui onera vestra portare: sed hoc solum super vos ponere volui, ut jejunetis et abstineatis, quantum facere Deo favente potestis. Nolo tamen, quod diebus dominicis jejunetis: hoc enim haeretici et infideles faciunt. Omne autem jejunium, exceptis diebus dominicis, bonum est et laudandum, si bene fit. Aliquod tamen est jejunium devotionis, ut jejunare vigilias sanctorum Cypriani compatriotae nostri, et Gervasii et Protasii, et similia. Aliud est jejunium institutionis, ut Assumptionis sanctae Mariae, et Nativitatis sancti Joannis Baptistae, sanctorum apostolorum Petri et Pauli, Simonis et Judae, Matthaei, et Andreae, et Jacobi majoris. Istorum enim vigilias jejunare semper debemus, ut sicut jejunando cum eis patimur, ita in futurum cum eis pariter gloriemur. Sed mox mihi, fratres, dicetis: Cur festum Nativitatis sancti Joannis celebramus? Numquid in peccato conceptus est? Et ideo attendite, quod prius seminatur homo, postea concipitur in vulva, et ibi caro formatur, deinde post dies quadraginta septem creatur anima, et corpori infunditur, secundum sanctum patrem et martyrem Cyprianum, cui in omnibus compellor credere, quia per Spiritum sanctum optime locutus est. Celebratur tamen nativitas sancti Joannis Baptistae, non prima, sed secunda. Prima enim nativitas fuit in utero, quando anima in utero fuit infusa. Alia vero ex utero, quando venit ad lucem; et haec sine peccato fuit, quia sanctificatus fuit in utero. Haec autem festivitas non solum apud fideles, sed apud infideles vigiliam habet. In hoc festo maxime Pagani infideles ad ecclesiam suam conveniebant vigilantes, ut supra diximus. Sed destructis vigiliis illis, adhuc tamen antiquitatis nomen tenemus; quia dum jejunamus, vigiliam nuncupamus. Vel aliter dicamus, fratres. Nam dum illa sancta Elisabeth, quae filia fuit sanctae Ismarae, quae quidem Ismara soror fuit carnalis sanctae Annae matris Dominae nostrae, dum gravida esset de Joanne, ante adventum Virginis sanctificatus Joannes non fuit; sed salutata Elisabeth a Virgine, mox Joannes sanctificatus fuit in utero. Merito ergo ejus nativitatem celebrare debemus. Sed nunc de Apostolis, quorum vigiliae non habentur, dicamus. Festum enim Philippi et Jacobi jejunium non habet, eo quod inter Pascha et Pentecosten est, quod tempus est gaudii, laetitiae et exsultationis, quia Salvator surrexit a mortuis. Jacobus etiam Zebedaei apostolus apud quosdam vigiliam non habet, eo quod occisus fuerit in diebus azymorum; nec diem mortis ejus celebramus, sed potius translationis. Bartholomaeus etiam vigiliam non videtur habere, eo quod una dierum fuerit decoriatus, et sequenti die obiit, et sic si haberet vigiliam, oporteret quod esset in tertia die, quod est contra normam aliorum jejuniorum. Thomas autem vigiliam non habet, eo quod tempore adventus venit. Barnabas jejunium non habet, quia de duodecim non fuit. Matthias jejunium non habet, eo quod tempore jejunii sit. Joannes evangelista jejunium non habet, eo quod in Gloria in excelsis simus, et gloriam in excelsis Deo cantare debemus. Rogo tamen vos, fratres, licet jejunia ista servare non teneamini pro remissione peccatorum vestrorum, vel pro periculo hostium jejunare non desistatis, carnem domantes, quantum portare potestis. Adjuvet nos Christus filius Dei qui pro nobis nasci et mori dignatus est. Amen.

SERMO XXVI. DE MURMURATIONE ET DETRACTIONE, ET DE POENIS, DAMNANDORUM.

Demorantibus nobis in eremo, fratres dilectissimi, murmuratores, detractores, vel susurrones nullatenus esse debemus: scientes quod tales regnum Dei non consequentur. Non igitur stulta loquamur lingua dolosa, sed cum Dei adjutorio, sine cujus voluntate et nutu folium arboris non movetur, omnis murmuratio vel detractio procul sit a nobis: considerantes quid Mariae sorori Aaron et Moysi, quia murmuravit, acciderit. Nam murmuravit, quia Moyses uxorem Aethiopissam duxerat; cui murmuranti iratus est Dominus valde, eo quod Moyses esset mitissimus super omnes homines qui morabantur in terra. Et ait Dominus Aaron et Mariae, Egredimini ad tabernaculum foederis. Quibus pervenientibus ait Dominus, Quare non timuistis detrahere servo meo Moysi, cui loquor facie ad faciem? Servus etenim meus est, et in domo mea fidelissimus est. Et ecce Maria repleta est lepra, cadens super eam quasi nix. Quam videns Moyses, exclamavit ad Dominum dicens: Deus meus, obsecro, sana eam. Cui respondit Dominus: Separetur septem diebus extra castra, et postea revocabitur Maria ad pristinam sanitatem (Num. XII, 4, 8, 14). Ideo attendite, fratres, quod Maria haec quae peccavit, animam subditorum et discipulorum significat, quando suo praeposito vel presbytero obedire recusat, et recusando murmurat, et murmurando leprosa efficitur: quod apparet, dum culpa ejus publicatur. Sed bonus pastor qui omnium vestrum curam gerit, quaerens sanitatem animarum, compatitur peccanti, et auxilium divinae medicinae precibus postulat infirmanti: clamatque quotidie indefessa voce pastor bonus, qui animam suam ponere non desistit pro ovibus suis, dicens: Obsecro, Domine, sana eam; sana contritiones ejus, quia commota est. Sana eam, quia lepra murmurationis plena est. Revoca eam, quia a consortio fidelium tuorum separata est. Igitur, fratres, attendite, ne murmuratores sitis. Nam sicut lepra proprium corpus devorat, et sibi adhaerentes inficit; sic et murmurator non solum se ipsum destruit, sed etiam cunctos audientes occidit. Ideo, fratres, attendite, ut non murmuratores vel loquaces sitis, sed veraces: quia in superfluo eloquio peccatum deesse non poterit, nec omnino veritas adesse. O quam grande periculum est, non solum dicere falsa; sed et vera praedicare poenosum et dubium est! Loquaces denique laudare non audeo: sed tacentes beatos praedicare praesumo. Attendite, o fratres mei, attendite, ne simul cum presbyteris meis murmurantibus capiamini. Nam ad vos perveni, et in diebus Paschalibus vobiscum in hac solitudine esse volui, quia murmuraverunt, et Augustino detraxerunt presbyteri, et noluerunt dominicis obedire praeceptis, ideo leprosi murmurando facti sunt, et immunditia peccatorum percussi sunt, et a domo mea expulsi sunt, quia vocati non fuerunt digni mecum perseverare. Ideo separati sunt et expulsi, quia non potuerunt sine murmure stare. Vos autem, quorum officium est semper orare, ferventius nunc orare vos deprecor; ut tanquam sanatos ad communionem Ecclesiae Hipponensis revocare gaudenter possimus illos, quos tales invenire credidi, quales invenire non potui. Haec tamen expulsio est ad salutem, non ad perditionem; ad correctionem, non ad damnationem. Sic enim expulsus est Adam de paradiso, ut in hoc exsilio miseriae corrigeretur: ut in hac poena temporali per gratiam adipisceretur aeternam promissionem. Nam licet Adam peccaverit, Dominus tamen eum non deseruit, sed ad poenitentiam eum et suos semper invitavit. Postquam enim Adam peccavit, latere se voluit, et abscondit se a facie Domini, quod erat signum doloris et erubescentiae. Sic enim volo vos facere, fratres. Nam et si aliquando murmurastis vel peccastis, quod est conditio cunctorum viventium, erubescite et abscondite faciem vestram per humilitatem a facie Salvatoris: ut dum visitaverit vos in solitudine paradisi, et vocaverit vos, dicens cuilibet, Adam, ubi es (Gen. III, 9)? Consideretis in quanta peccatorum miseria positi sitis. Per hoc enim quod vos proprio nomine vocat, signum dat quod ad poenitentiam vocat. Per hoc quod dicit, Ubi es? ostendit quod viam peccatoris ignorat; non tamen quod ignoret, sed quod reprobet. Post meridiem apparet; ostendens quod Dominus ab amore peccatorum refrigescit, quia per peccatum in homine refrigeratus est amor charitatis. Hoc enim pensate, et cum Adam vos peccasse cognoscite, et dicite: Domine, audivi vocem tuam in eremo, et timui, eo quod bonis operibus nudus essem, et abscondi me (Ibid., 10) per humilitatem, cognoscens quod peccavi in coelum et coram te. Sed et contrarium facientes, murmurantes et detrahentes proximo suo, et mala portantes in cordibus suis, expellet eos Dominus de paradiso: sed tamen faciet Dominus misericordia motus tunicas pelliceas ne tempore frigoris perpetuo moriantur. O grandis Dei misericordia! o infinita Dei clementia! o magna et admirabilis ejus dilectio circa nos! Ecce enim quotidie peccamus, frequenter eum ofendimus; et tamen nos derelinquere non vult, sed tunicas pelliceas correctionis et veniae nobis quotidie donat et largitur. Ecce quanta est misericordia nostri Salvatoris. Igitur, fratres mei et laetitia cordis mei, redeamus ad mentem, et eam diligenter discutiamus, scientes, quod nunc in paradiso poenitentiae et deliciarum positi sumus, et in Ecclesia ejus positi et collocati sumus. Dedit nobis praecepta, ut toto corde, tota mente eum diligamus, et proximum nostrum. Sed quomodo diligere eum possumus, si susurrones et detractores in eremo facti sumus? O quam pestis misera et mortalis est ipsa murmuratio! o quam venenosa est, quae conventus clericorum et civitates multas destruxit! Et quia grande periculum est, inter murmuratores habitare; ideo expellendi sunt tales, ne caeteri corrumpantur per eos. Tertia enim lingua multa mala committit (Eccli XXVIII, 16): ideo si semel correpti non se emendaverint, de vestra sancta et singulari societate expellantur. Nec crudele hoc esse credatis, nec illi qui expulsi sunt ad tempus, de hac expulsione dolere debent; sed cum omni humilitate eam suscipiant, dolentes tamen et flentes, quod nondum intellexerunt Apostolum dicentem, Si quis se putat religiosum esse, non refrenans linguam suam, hujus vana est religio (Jacobi I, 26). Melius est enim a congregatione praesenti expelli ad tempus, quam a coelesti regno perpetuo. Sic enim, ut supra diximus, expulsus est Adam de paradiso, non ad damnationem, sed ad correctionem. Correctus vero et emendatus frater qui peccaverit, et qui proximo detraxerit, volo ut inter vos fraterne recipiatur. Melius enim est, ut redarguamur de misericordia, quam de crudelitate, in die novissimo. Nam pium hominem quando periisse legimus, ignoro: sed impium et crudelem frequenter periisse audio. Igitur, fratres mei et laetitia cordis mei, obsecro ut non peccetis, ut in die novissimo nec crudeles, nec nimis misericordes inveniri possitis. Deponite murmura, claudite infra dentes linguam, ponite custodiam ori vestro, et silete; non solum a malis, sed etiam quandoque a bonis silere, laudabile est. Ait enim sanctus propheta, Silui a bonis (Psal. XXXVIII, 3). Nam omne bonum ubique proferre non debemus: sed tempus proferendi agnoscamus in cunctis. Estote igitur, fratres, non loquaces, sed veraces. Calcate murmurationes, et fugite eas ut mortem. Nam murmurare, detrahere, vel despicere, hypocritarum conditio et ignorantium. Murmurare denique et detrahere hypocrita non satiatur, de omnibus maledicens ut ipse solus a cunctis praedicetur beatus. Omnia judicat, ut nemo sit qui eum audeat judicare. Omnia despicit, ut ipse solus sit qui ab omnibus aspiciatur. O hypocrita, cave ne ad mensam meam pervenias. Nam ibi antequam aliquid sumas, lectio mea tibi primo legetur. Quid enim primo in mensa mea descripsi? Quid primo in ea habere vel audire desidero? Quid primo in ea servare praecipio, nisi quod, Quisquis amat dictis absentum rodere famam, Hanc mensam indignam noverit esse sibi? Quapropter, fratres, si quis murmurare desiderat, non solum ad nostram congregationem, sed nec ad mensam nostram accedere praesumat. Non enim ad eremum venimus, ut murmuremus; sed ut mundanis omnibus conculcatis, in eremo pie, sancte et juste vivere valeamus. Quod si non fecerimus, quod Deus avertat, melius fuisset quod nati non fuissemus. Quare, fratres mei, melius fuisset; nisi quia melius fuisset non esse, quam male esse? Numquid non melius est carere esse quam cum esse perpetuo cruciari? Nam non esse, cui possit obesse, ignoro. Sed habere esse, et perpetuo cruciari, quid aliud est, quam mortem sine morte semper habere? Verum, et indubitanter verum vobis, fratres mei, dicere audeo, melius esset non esse, quam cum esse perpetuo affligi, vel aeternaliter cruciari. Studeamus igitur, fratres, semper bene vivere, ut et semper bene esse possideamus. Esse enim Dei gratia habere nos scimus: sed semper bene esse omnino ignoramus. Propterea taliter linguam caeteraque corporis membra restringamus, ut mediante divina gratia, ad perpetuum malum esse non perveniamus. Nec de nobis dicatur, quod de Juda proditore discipulo dicitur: Melius ei fuisset, si natus non fuisset homo ille (Matth. XXVI, 24). Quare illi melius fuisset, si natus non fuisset; nisi quia melius est omni esse carere, quam in inferno jacere? Ibi denique etsi erit stimulus doloris et poenitudinis, nulla tamen erit ibi correctio voluntatis, ut nullatenus a damnatis possit diligi vel desiderari justitia. Ideo illi diviti qui in inferno cruciabatur, quamvis curam de vivis fratribus gerere videretur, non tamen eidem de justitia cura erat, quia justitiam nullatenus diligere possunt qui in inferno sunt. Jacebat tamen dives, et sepultus erat in inferno, et quid de fratribus suis esset, ignorabat et nesciebat omnino: et tamen curam de eis videbatur habere; sicut et nos viventes de mortuis, quamvis quid agunt utique nesciamus. Itaque, fratres, caveamus ne peccemus; ne ad illam flammam perveniamus. Ipsa denique flamma concremationem habet, sed lumen nullum habet. Quare? Nisi quia quos gehennae flamma cruciat, a visione veri luminis caecat; et ut foris eos dolor combustionis cruciet, intus poena caecitatis obscuret; ut qui Creatori suo corde et corpore deliquerant, corpore simul et corde puniantur; et utrobique poenam sentiant, qui dum viverent, pravis delectationibus serviebant. Ecce, fratres, quomodo puniuntur peccatores, quibus unus ignis omnibus est; non tamen uno modo omnes cruciantur, sed quanto quis in deliciis plus permanserit, tanto fortius cruciabitur in aeternum. Unus igitur ignis singulis est, et corporeus est, et uti saevissimos peccatores corporaliter cruciet, nec studio humano accenditur, nec lignis, pice vel oleo nutritur; sed post peccatum semel accensus, in aeternum durare nullatenus dubitare debemus. O inferne, ut latus es, et mensuram non habes; profundus es, et nullum fundum te habere cognosco; insatiabilis es, quia omnes tam pauperes quam divites te libenter suscipere audio; plenus ardore incomparabili, plenus fetore intolerabili, plenus omni dolore innumerabili. Ibi omnis miseria, ibi tenebrae, ibi nullus odor, ibi horror aeternus, ibi nulla spes boni, ibi nulla desperatio mali; sed omne malum quod existimari potest, damnatis in aeternum erit. Ibi, fratres mei, daemones flere et clamare non cessant, percutere peccatores nunquam desistunt, nunc superbum, nunc elatum, nunc gloria mundi plenum, nunc luxuriosum, nunc proditorem, nunc homicidam, nunc feneratorem, nunc verbosum, nunc adulatorem, nunc mendacem, nunc detractorem. Ecce quomodo clamabunt. Sed quid clamabunt, nisi, Percute, dilacera, interfice, sine morte occide, velociter spolia, depraedari festina, fer prunas, picem para, aurum et argentum liquesce? Et quia dum vixerunt, Deum intelligere noluerunt, et si in aeternum vixissent, semper male facere voluissent; ideo sine redemptione merito in aeternum cruciabuntur. Itaque, fratres, obsecro, ut non peccetis. Custodite linguam vestram, servate eam, claudite eam vecte ferreo, quoniam sermo vanus in vacuum non ibit: sed de omni verbo otioso in die novissimo reddituri sumus rationem. Adjuvet nos Jesus Christus Deus noster, ad perseverandum in omnibus bonis, qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen.

SERMO XXVII. DE FILIO PRODIGO.

Pax vobis, fratres dilectissimi, qui optimam partem cum Maria elegistis, dum mundum et pompas ejus contemnere voluistis. Voluistis enim terrena despicere. Saniori enim consilio sanctorum Ambrosii et Simpliciani patrum vitam tutiorem aggressi sumus cum Paulo mundum fugiente, timentes ne caperemur ab eo. In eremo denique sumus, jucunditatem communicationis et fractionis panis intelligentes, clamantes cum propheta: Ecce quam bonum et quam jucundum habitare fratres in unum (Psal. CXXXII, 1)! Tutior enim haec vita est et dulcior, ubi unus alium cohortatur, ubi alter alterius exemplo inflammatur. O vita sancta eremitica, vita solitaria, vita perfectorum, vita angelica non humana, vita poenitentium, vita contra mundum pugnantium, vita ad Deum fugientium, vita deifica non humana, vita filiorum qui erraverunt ad patrem redeuntium! Haec est domus, ubi reconciliatur patri filius, qui portionem substantiae consumpserat luxuriose vivendo. Hanc, fratres mei, si Januarius noster cognovisset, aurum nobis ignorantibus non retinuisset. Hanc si dilexisset, vineam, agrum, et pecuniam tenere erubuisset. Quare? Quia paupertatem asperiorem presbyteris meis vos sponte tenere vidisset. Nam sicut filius ille, qui peregre profectus est in regionem longinquam, ubi dissipavit substantiam suam luxuriose vivendo: sic et ipse, vel quicumque peccator, dum carnales voluptates diligit, a Domino peregrinatur; et quanto peccando fit dissimilior, tanto magis a Deo elongatur. Substantia enim hominis est omne quod vivit, cogitat, sapit et loquitur; quae Deus aeque dividit. Quam substantiam peccator consumit, dum conscientiam et vitam et cogitationes et verba in malis actionibus impendit. De filio etiam isto dicitur quod coepit egere; et ideo adhaesit uni civium regionis, et misit eum in villam ut pasceret porcos, et cupiebat implere ventrem de siliquis quas porci manducabant, et nemo illi dabat. Eget enim peccator, dum cupit implere ventrem, non pane vitae aeternae, sed glandibus, qui porcorum cibus est. Ideo adhaesit uni de principibus mundi, sub cujus favore pascere porcos, id est, daemones valeat. Porcus enim immundum animal est, et de sordibus saturatur et delectatur. Siliquae enim sunt non solum glandes, sed etiam omne turpe et immundum quod porcus comedere delectatur. Istae denique siliquae sunt fornicatio, ebriositas et gulositas. Isti enim sunt daemonum cibi, quibus peccator repleri desiderat, sed nemo dat illi ad sufficientiam. Peccator enim semper famescit, semper devorare quaerit, nunc luxuriando, nunc alia faciendo semper delectari desiderat. Sed visitante Domino patre per gratiam passionis suae poenitet miser peccator, dolet jam pascere porcos, cogitat, et cogitando surgit pergens ad patrem, dicens: Pater, peccavi in coelum, quia assumpsi frequenter nomen tuum et sanctorum tuorum in vanum: peccavi etiam coram te, quia in tua humanitate peccavi, quia non cognovi opere tuam infirmitatem, quam pro me passus es; peccavi et coram te, quia Deus et homo es. Peccavi in coelum, quia in Patrem et in Spiritum sanctum. Non igitur sum dignus vocari filius tuus (Luc. XV, 21). Sed quid fecerit pius pater, audiamus, legamus, praedicemus, non sileamus. Nam misericordia motus, videns illum viventem, occurrit; videns lacrymantem, lacrymatur; videns eum nudatum, stolam jubet parari; videns eum discalceatum, calceatur; credens eum debilem et famelicum, occidi jubet vitulum saginatum. O quam grandis misericordia tanti patris! o quam infinita ejus pietas! o quam dulcis, o quam pia miseratio! Ecce enim filius peregre fugit, et tamen patienter exspectat. Omnia bona destruxit, et tamen ad se revocare festinat. Porcos pascit, et ei jam vitulum parat. Fame jam fere moritur, et epulari jam clamat. Nudus apparet, bonis operibus privatus, et ecce stola pristinae gratiae Salvatoris quam in Baptismo recepit, induitur, et annulus fidei desponsationis datur: ne amplius valeat pascere porcos, qui ad domum patris fugit; sed tanquam civis sanctorum et domesticus Dei fundetur in domo divinae majestatis in aeternum et ultra. Quod bene ostendit ille misericordiae pater, quia videns illum misericordia motus est, et occurrit, et brachia extendens super collum ejus, osculatus est eum, dicens servis suis, Adducite vitulum, et manducemus. Hic filius meus mortuus erat, et revixit; perierat, et inventus est (Luc. XXV, 23, 24). Similiter hoc idem fecit Salvator Petro, quando eum negavit: quando illum respexit, quando respexit mentem ejus, tunc flevit amare. Occurrit peccatori Salvator: quia per se non potest ad Deum accedere, nisi ei subveniat, nisi mentem ejus respiciat. Sed postquam eum respexerit, flectitur super collum ejus, quia onus ejus leve ponit super collum ejus, dicens, Discite a me, quia mitis sum et humilis corde (Matth. XI, 29). Tunc stola induitur, dum anima indumento virtutum vestitur. Duae enim stolae sunt: una videlicet quando anima in praesenti indumento virtutum vestitur; altera vero immortalitatis est, quando corpus in fine saeculi etiam resuscitabitur. Et ideo, fratres mei, licet in eremo sitis, scire tamen debetis, quod duae stolae sunt duae resurrectiones: quarum una est animae, quando resuscitatur a vitiis, in quibus mortua jacebat; altera corporis, quando corpus configuratum erit corpori claritatis Christi, quando in die judicii reformabitur. Eia ergo, fratres mei et corona matris meae, scitote quod porcos jam pavimus, cum multo tempore daemonibus peccando placuimus. Jam frequenter eorum siliquas desideravimus, quando mundo placere voluimus, quando in eo florere concupivimus, quando delectationibus suis toto affectu adhaesimus. Sed nunc Dei gratia servi Christi sumus, clamare non cessemus, Peccavi, Domine: jam non sum dignus vocari filius tuus. Quorum clamorem audiens occurrit nobis osculando, suam pacem donando. Stolam donavit, quando animam vitiis spoliavit. Annulum donavit, quando in fide nos sua roboravit. Calceamenta donavit, quando memoriam mortis nobis impressit. Vitulum occidit, quando in sacramento altaris memoriam passionis ejus in mente renovavit. Tunc nobiscum pater manducat et epulatur, quando in operibus suis perseverando delectamur. Tunc sic nobis ornatis praecipit Angelis Deus, ut convivium praeparent; quia mortui eramus, et resurreximus; perieramus, et inventi sumus. Cogitate ergo, fratres, ad quid venimus. Ecce in solitudine sumus, elongati sumus a saeculo, et longo tempore jam mansimus in solitudine, ut secundum apostolicam formam quietius vivere valeamus. Locus enim non facit sanctos, sed operatio bona locum sanctificabit et nos. Peccavit enim angelus in coelo, peccavit Adam in paradiso: et tamen nullus locus sanctior illis erat. Si enim loca habitatorem beare possent, nec homo nec angelus a dignitate sua corruissent. Pensate ergo, fratres, quid vestis nigra, quid zona pellicea, quid corona capitis persuadeant. Nigra enim vestis, quae vilis est, mundi contemptum nobis denuntiat, et memoriam mortis. Zona pellicea lumborum refrenationem declarat. Capilli rasi de vertice, superfluitatem criminum significant ablatam de mente. Sic enim mihi sanctus pater Ambrosius, quando me regeneravit in Christo anno aetatis meae trigesimo, mihi petenti respondit. Cogitate ergo, fratres, quam reprehensibile est, si sub tali habitu superbia lateat vel luxuria. Summe necessaria est igitur nobis in eremo demorantibus ipsa humilitas, quae designatur per vestem; castitas, quae denotatur per lumborum praecinctionem; obedientia, quae intelligitur per subjectionem. Portamus etiam baculos, per quos intelligitur disciplina, sub qua semper parati esse debemus. Deus autem qui nos de tenebris gentium revocavit ad gratiam, confirmet etiam in omni bono, ut abundemus in spe et virtute Spiritus sancti. Amen.

SERMO XXVIII. IN COENA DOMINI.

Audivimus, fratres charissimi, quod cum Dominus intinxisset panem, ut daret Judae, quod post buccellam intravit in eum Satanas. Et ait Jesus: Quod facis, fac citius (Joan. XIII, 26). Cum ergo accepisset ille buccellam, exivit continuo. Erat autem nox. Cum ergo exiisset, ait Dominus discipulis suis: Surgite. Et postea ait: Filioli, adhuc modicum vobiscum sum. Antequam tamen a vobis recedam, mandatum novum do vobis, ut diligatis invicem, sicut dilexi vos (Ibid., 33, 34). Satis enim novit Charitas vestra, quod tota perfectio nostrae vitae et aedificationis ex Evangelio accipitur. Ejus verba a summo nostro Magistro nobis data sunt; ideo pretiosiora sunt, et satis nos hortantur, nosque aedificant quotidie. Et ea vobis modo praesentamus, ad memoriam vobis reducimus, non quia non bene intelligatis, licet in eremo permaneatis, et segregati a gentibus sitis etiam corporaliter, antequam essem presbyter episcopus pariter videre potuistis: sed ideo vobis ad memoriam reduco, non ut doceamus, sed ut et me et vos, fratres, moneamus. In Evangelio quo dicitur, quod ad praesentem diem pertinet, de patientia et dilectione et humilitate instruimur. Ideo, fratres, ut et ego plenius valeam una vobiscum corrigi et doceri, relinquere volui presbyteros meos, quorum vita apostolica vestra et eorum una est: et sanctum senem Valerium etiam corpore hodierna die relinquere non curavi, cupiens vos docere et a vobis doceri, ut fructum aliquem Deo in die tantae solemnitatis offerre digne pariter possimus. Ideo, fratres, ad expositionem sancti Evangelii accedentes, primo audire et scire vos volo, quod Dominus Jesus discipulum Judam multis modis, minis, sacramentis et exemplis et planctu volens eum corrigere, et praedictis modis ad correctionem invitare, ad ultimum eum manifestavit in damnationem et ruinam jam esse paratum, dum in coena dixit: Qui intingit mecum manum in paropside, hic me tradet (Matth. XXVI, 23). Cum enim Judas pravam suam vitam nulli patere putavisset, Magistrum audiendo erubuit, sed non poenituit: multo enim ante passionem dixit, Nonne duodecim elegi, sed unus ex vobis diabolus est (Joan. VI, 71)? Et post coenam ait: Vos mundi estis, sed non omnes (Id. XIII, 10). Hoc autem Magister dicebat, volens discipulum verbo corrigere. Ecce quomodo verbis timoris eum correxit. Sed videns Dominus quod verbis eum corrigere, ipso nolente, non poterat, studuit eum corrigere, et sibi timorem aeternum incutere, dum ait, Vae homini illi per quem tradar ego! melius ei fuisset, si natus non fuisset (Matth. XXVI, 24). Sed Dominus cor discipuli nequiter induratum, ad dilectionem sacramenti dulciter invitavit dicens sibi post Petrum et caeteris, Accipite et comedite: hoc est corpus meum (Ibid., 26). Sacramentum enim illud ideo hominibus datur, ut corpus in terris capiti coadunetur. Sicut enim multa grana unum panem conficiunt, et ex multis racemis unum vinum extrahitur; sic ex multis hominibus Christi corpus conficitur. Obtulit autem Dominus discipulo sacramentum unitatis, ut eum invitaret ad humilitatem dilectionis. Licet etiam propter alios discipulos humilitatis exemplum praebuerit, tamen ovem perditam recuperare valde cupiebat. Sed videns eum nequiter obstinatum, surgit a coena, et vestimenta deponit, linteo se praecinxit, et ad principem Apostolorum primo, ut arbitror, fratres, pervenit. Ante eum se genuflexit divinitas incarnata, Deus ante hominem, Creator ante creaturam, Magister ante discipulum, Rex ante piscatorem, doctus ante indoctum, sapientia ante ignorantiam, pulchritudo ante deformitatem. Ideo Petrus divinitatem incarnatam videns ante se incurvari, expavit, exhorruit, et per coenaculum velut insensatus cucurrit, et clamavit: Non lavabis mihi pedes in aeternum (Joan. XIII, 8). Nam inquit Petrus, Domine, jam dixi quod tu es Christus filius Dei vivi; et tu mihi lavas pedes? Sed notare debetis, fratres qui in eremo habitatis, cur, inquam, coena facta dicitur, cum post ablutionem pedum dicatur buccellam panis Judae Dominum porrexisse. Non debemus intelligere coenam finitam, cum dicatur panis esse adhuc super mensam. Adhuc enim coenabatur quando Dominus a mensa surrexit, et tamen coena jam facta dicitur. Intelligere hoc namque debetis, quod non facta erat, sed parata, et ad convivantium mensae usum perducta. Ideo Joannes aquila grandis istam dicit coenam, omnia diligenter attendens, prius nostri Salvatoris celsitudinem voluit commendare, dum ait, Sciens Jesus quia omnia dedit ei Pater in manus, et quia a Deo exivit, et ad Deum vadit (Joan. XIII. 3). Magnam Christi potentiam exprimit Joannes, cum omnia Patrem ei dedisse affirmat. Magnam celsitudinem Christi praedicat, cum eum a Deo exisse asserit: et tamen hodie audivimus, quod ille qui habet omnia in manu, vestimenta etiam deponit. Sed quid mirum, si pro discipulis vestimenta deponit, qui etiam carnem pro inimicis suis dedit? Et quid mirum, si more famuli praecinxit se linteo, qui formam servi accipiens, habitu inventus est ut homo? Quid mirum si fudit aquam in pelvim, qui dignatus est fundere sanguinem pro nostra redemptione? Et ait Joannes, Venit ergo ad Simonem Petrum (Ibid., 6). Videtur denique quibusdam, sicut fuit martyr ille sanctissimus et doctor Cyprianus, ante Petrum Judam lavasse, volens Dominus praedictum discipulum revocare. Sed non videtur ratio ponderosa: ex quo enim Petrum jam cunctorum caput fecerat, ad eum accessit primo in honore, ut caeteri postea similiter facerent. Ideo sic intelligendum est, cum summam rei bene transcripsisset dicendo, Coepit lavare pedes, et linteo tergere; redit postea ad ordinem rei ostendendo, dicens, Venit ergo ad Simonem. Quid est etiam quod Dominus postea dicit, Qui lotus est, non indiget nisi ut pedes lavet, sed est mundus totus (Ibid., 5, 6, 10). Si mundus est totus, quare necesse est ut pedes lavet? Ideo, fratres, attendere debetis, quod hanc mentionem facit Dominus de ablutione Baptismatis: qui ergo lotus est in Baptismate totus, non est necesse nisi ut pedes venialium peccatorum lavet, quibus humana mens obstare non potest, nec infans cujus unius diei vita regnat super terram. Paractis denique et consummatis sacrae coenae sacramentis, factis et ordinatis in eadem coena Apostolis, sacerdotibus communicatis, et lotis eorum pedibus, iterum intravit mensam et ait: Scitis quid fecerim vobis? Si ergo ego Dominus et Magister lavi pedes vestros, et vos debetis alter alterius lavare pedes (Ibid., 12, 14). Si sum Magister, discite a Magistro; si Dominus, erubescat haec despicere servus; si jam peperci proditori, et vos parcere studeatis; si ante eum genu flexi, humiles ante adversarios estote; si me ab eo permisi osculari, et vos maxillam praebere dignemini; si proditorem amicum vocavi, et vos inimicum amicum vocare corde et opere non dedignemini: quia non est servus major domino suo. Et post pauca, de filio perditionis dolorem ostendens et dolens, turbatus in spiritu et contristatus, ait: Unus vestrum me tradet (Ibid., 21). O quam doluit Dominus discipulo perdito! o quam studuit eum ad se revocare! Doluit, quia non potuit eum corrigere. Doluit, quia obstinatum jam eum esse cum diabolo cognoscebat. Doluit, quia super eum sententiam aeternae damnationis daturus erat. Et videntes discipuli faciem, quam Angeli aspicere desiderant, esse turbatam, dixerunt, quis esset ille, quaerentes quis eorum esset major. Sed quare hoc? nisi quia arbitrati sunt ut homines, ille qui major est, ut dominari possit, magistrum prodere procurat. Aliqui tamen de Petro forte suspicabantur, quia plus et plurima se facturum jam promiserat pro Magistro: suspicantes, quod ficto corde sic toties loqueretur, Tu es Filius Dei. Sed quia Petrus innocentem se sciebat, innuit Joanni ut peteret. Cui Dominus, Cui panem intinctum porrexero, ille est: sed cave ne Petro dicas. Et cum intinxisset Jesus panem, dedit Judae (Joan. XIII, 26). Non est ergo credendum, quod Dominus alta voce dixerit; quia si Petrus hoc scivisset, dentibus proditorem dilacerasset. Nec etiam est putandum, quod Judas tunc Christi corpus sumpsisset, quia jam Dominus omnes discipulos communicaverat et Judam, sicut Lucas evidenter ostendit: panem intinctum tamen Dominus discipulo porrigere voluit, ut cor intinctum veneno significaret. Et post buccellam intravit in eum satanas. Numquid satanas tamen ante cor ejus intraverat? Omnino, fratres, ante buccellam cor Judae intraverat, sed affectu et voluntate tantum: sed post buccellam intravit satanas affectu et opere: tamen bona fuit buccella quam Christus discipulo dedit. Bonum etiam sacramentum quod ei tribuit: sed aliquando bona obsunt, et mala quandoque prosunt. Corpus enim Domini quod bonum est, malis malum est. Et carnis stimulus malus est, et tamen Paulo bonus est; et quod malum est, sibi profuisse cognoscimus. Sicut supra diximus, fratres, panis iste porrectus a Christo, et indigne receptus a Juda, fecit ex merito Christus, ut major esset licentia super eum diabolo post manifestationem, ideo graviorem vindictam in eum fecit. Subtracta enim gratia, eum Dominus ad malum dimisit, et dimisit eum secundum desideria cordis sui, et ivit in adinventionibus suis. Et permittens eum in propria voluntate et arbitrio, ait discipulo: Quod facis, fac citius (Ibid., 27): quasi dicat Dominus, Quia non possum te revocare timore verecundiae, nec mortis aeternae, nec amore; do tibi potestatem, ut agas facto quod jam voluntate fecisti. O Juda, quid facis? Attende antequam facias: nam post factum forte gratiam poenitendi habere non poteris. Quid cupis tradere, qui tibi multa peccata pepercit? Numquid a morte te saepe liberavit? Numquid tui amore patrem tuum sanavit a lepra, et matrem, cum qua concubueras, a paralysi etiam liberavit? Numquid te discipulum constituit? Numquid te bursarium fecit? Numquid in furto te saepe invenit, et semper tibi pepercit? Numquid te post Petrum ut plurimum honoravit? Numquid semper Christus juxta se te habere voluit? Numquid ad pacem, postquam te proditurum cognovit, saepe revocavit? Numquid tibi suum sacrum corpus donavit? Numquid ante te genu flexit? Numquid pedes lavit? Numquid te osculatus est? Cur ergo prodere vis Magistrum, a quo tot bona recepisti? Sed haec omnia non considerans, recepta buccella exivit continuo. Et bene exivit, quia vere a Deo et a consortio discipulorum Dei exivit. Et erat, inquit Evangelista, nox (Ibid., 30). Merito nox discipulo proditori data erat, quia caecitas mentem ejus caligaverat. Qui discipulus postquam ab eis recessit nocte, mox Magister undecim congregavit, et ait, Filioli, modicum tempus adhuc vobiscum sum: ideo mandatum novum do vobis, ut diligatis invicem, sicut dilexi vos (Ibid., 33, 34). Novus enim erat homo, quia quatuor modis generantur homines: aut sine matre, ut Eva; aut sine patre et matre, ut Adam; aut ex patre et matre, ut homines; aut sine patre ex matre tantum, ut Christus. Bene ergo novus erat, quia Deus et homo erat. Novum etiam regnum promittebat, quod nemo unquam promittere ausus erat: ideo novum mandatum dedit. In Lege autem veteri dictum erat, Diliges amicum tuum, et odio habebis inimicum tuum (Matth. V, 41). Sed Christus novum mandatum dedit, quia ut amicos inimicos diligere mandat. Caeterae namque virtutes, fides scilicet, oratio, eleemosyna, virginitas, et caeterae virtutes corporis et fidelibus et infidelibus communes esse possunt: sed inimicum diligere tantum Christianorum virtus est; et ideo Magister veritatis dixit, In hoc cognoscent homines, quod mei estis discipuli, si dilectionem ad invicem habueritis (Joan. XIII, 35). Scitote tamen, fratres, quod talis ordo in diligendo servandus est. Primo super nos et super omnia Deum diligere debemus; deinde animam nostram, quae nostra proxima est; deinde corpus, quia factura Dei est: ideo Apostolus dicebat, Nemo carnem suam odio habeat (Ephes. V, 29). Ideo nutrire debemus corpus, nec ipsum occidere, sed sustentare debemus cibo et potu, quantum valetudo permittit. Sic enim vult Deus, sic vult Apostolus: sic et vobis, fratres mei, praecepi. Ideo, fratres, hortor vos et moneo, atque fieri praecipio, ut tantum carnem dometis, quantum natura portare potest. Nam cum videam inter vos quosdam sexagenarios, quosdam septuagenarios, quosdam centenarios, videns eos Dei amore ferventes, corpora eorum crucifigentes, vinum etiam non bibentes, timeo ne potius Deum offendant quam placent. Talibus in Christi nomine praecipio, ut saltem diebus dominicis et solemnibus vinum vel cervisiam bibant. Juvenes autem qui fortes sunt, et jam triumphare de inimico coeperunt, in Christi nomine poenitentiam agant, ne devincantur ab hoste (sic enim volo, sic saepe praecepi servari: sic non occidemus corpora nostra); sed serviant Creatori suo. Deinde diligere debemus proximum, sicut fratrem nostrum, amicum nostrum vel inimicum. Ideo attende: quod si inimicum videris esurire, ciba illum, da illi potum, cooperias eum, et carnem tuam ne despexeris. Dilectio enim spiritualis bonorum est: quia omnis habens eam, bonus est. Numquid etiam cum odio aliquando paradisum quis intravit? Ad infernum ire odium habentem saepe me legisse memoror, sed ad coelum nunquam volare concedam. Cupimus ergo, fratres, esse cives coelestis civitatis? Servemus novum mandatum novae civitatis. Illa, inquam, civitas habet pacem, praecipit pacem, et diligit diligentes pacem. Sequamur ergo pacem, sine qua Deum nemo videre potest. Quaeramus pacem, et postea sequamur pacem. In ipsa Deus habitat, in ipsa quiescit et pausat: quia factus est in pace locus ejus. Non ergo habeamus cor intinctum odio, ne filii Judae proditoris simus; ne cum eo suspendamur, et a diabolo pariter cum eo trahamur ad tartara. Qui odium in corde portat, secundus diabolus est: et qui pacem impedit, antichristus est: et qui pacem ordinat inter fratres, revera filius Dei est. Attendite, fratres, Mariam: quoniam multum dilexit, dimissa sunt ei peccata multa. Quid etiam Petro dixit Dominus; nisi, Petre, amas me? Et quia amavit, meruit et amari; meruit audire, Pasce oves meas, pasce agnos meos (Joan. XXI, 15). Quin etiam discipulo ait qui diligebat Christum, et quem Christus diligebat: Dilecte mi, veni ad me, quia tempus est ut epuleris. Pacem ergo habeamus, fratres, si pacem cum Christo habere volumus. Si vis amari a Christo, ama inimicum propter Christum. Si vis ergo amari, ama. Hanc amplectimini, hanc diligite, hanc pacem et concordiam usque ad mortem servate, si vultis cum Deo pacem habere. Pax enim omnium custodia et cura virtutum est. Hanc pacem annuntiare in suo ortu Angelis praecepit. Pacem annuntiavit saepe Apostolis, pacem praedicare praecepit hominibus, pacem pro testamento Apostolis reliquit, pacem in cruce pendens postulavit, pacem in sacrificio toties in populo pronuntiari voluit. Nulla denique dabitur venia, nisi pacifico viro. Pellite ergo a vobis hoc odii mortiferum venenum, et pacem inter vos habete; quia estis fratres qui in hac vasta solitudine simul in unum estis congregati. Uno enim pane, uno indumento, uno nigro colore, una aqua omnes simul participamus. Reducamus igitur, fratres, ad nostram memoriam, quod Dominus ab inimico osculatus est, et tamen amicum vocat illum proditorem: Amice, inquit, ad quid venisti (Matth. XXVI, 50)? Date igitur reconciliationis pacem, sed non osculum proditionis. Qui enim ficte inimicum osculatur, vel verbo blanditur, Judae proditoris fratrem et socium et similem sibi esse, quis dubitare poterit? Sed qui amore, Christi verus filius est. Vos enim, fratres, quorum vita lux mundi est, licet mundus vos non videat, tamen mundi lucem vos appello et sal terrae. Ideo quia lux estis, luceant opera vestra bona. Nos qui videmur gerere in corporis nostri habitu figuram crucis, et nomen religionis sanctae habemus, nigram etiam vestem humilitatis portamus, zonis etiam pelliceis praecincti apparemus; caveamus ne simus sepulcra dealbata, quae foris pulchra et speciosa apparent, sed intus plena sunt ossibus mortuorum occultis; provideamus ne nobis dicatur, Vae vobis qui clauditis regnum coelorum ante homines (Matth. XXIII, 13). Timeo enim satis, ne paradisum intremus, nec alios intrare permittamus. Hoc autem quare dico, fratres? Non quia credam vos malos esse, sed quia doleo de fratre nostro perdito Simplicio, qui ad hunc locum et ad hanc sanctam congregationem cum tanto fervore pervenit, et audito patrem interfectum esse, a nobis recessit, et mundum intravit, ut patris vindictam vindicare posset. Qui ergo se existimat stare, vigilanter attendat et videat ne cadat, et sic homines videntes illos qui columnae sanctitatis esse videbantur tam nequiter cadere, non solum ipsis regnum coelorum claudunt, sed et in saeculo demorantibus. Nobis denique, fratres, qui nomen et habitum sanctae religionis portamus, vita mala periculosior ostenditur, quam in saeculo demorantibus. Ploremus ergo, fratres, peccata nostra, et fratris nostri amissi: diligamus et nos invicem, quia charitas ex Deo est. Non erubescat alter alteri veniam postulare, quia non erubuit Christus inimicos ad pacem in cruce revocare. Non erubescat facere servus, quod primum fecit et Dominus. Dominus autem qui habitare facit nos unius moris in domo, qui est vera pax, qui fecit utraque unum, nos in vera pace perseverare faciat.

SERMO XXIX. DE LINGUA DOLOSA.

Cupio vos scire, fratres charissimi, quae sit lingua dolosa, a qua eximius Prophetarum David postulabat a Domino liberari, dum dicebat: Domine, libera animam meam a labiis iniquis, et a lingua dolosa (Psal. CXIX, 2). Et ideo scitote, fratres, quod non solum est lingua dolosa illa quae seminat inter fratres discordias, quae suscitat lites, quae incitat furores, quae etiam conventus conturbat; sed etiam illam dolosam linguam dicimus, quae te laudare adulando procurat, dicens in facie te esse quod non es. A talibus autem Deum deprecari debemus, ut nos liberet, et liberemur. Quare ab his liberari debemus petere? Quare eos ut mortem fugere debemus, nisi quia adulatores sunt, quia mendacia diligunt et faciunt, quia falsitatis sunt inventores, quia diaboli fratres, quia veritatis destructores, quia puritatis deviatores, quia odiorum inventores, quia diaboli jaculatores, quia satanae mediatores, quia Dei persecutores, quia animarum invectores, et omnium malorum inventores, mel in ore portantes, et venenum aspidum insanabile in corde hominum conspuentes. Ecce propter quod a Domino liberari postulare debemus. O iniqua lingua et dolosa! o iniqua proditio! o pessima diaboli astutia! o grandis malitia! Non solum per amara verba, sed etiam per dulcia homines illaqueare procurat, ut secum eos perducat ad tartara. Nam si homo ab homine laeditur, opprobria, contumelias et injurias patitur, inimicus reputatur ab eo. Credo quod me non diligit, omnino oportet me custodire ab eo, dicet homo: sed si Deo placere volo, me oportet alteram maxillarum sibi praebere, et totum portare in patientia, vel malum pro malo non reddere. Ecce quomodo ad talia remedium est. Sed si homo beatum me praedicet, et verba adulationis non cognovero, quod remedium habere potero? Ideo, fratres, non solum lingua dolosa est illa, quae mala inter fratres committit, sed et illa quae adulatur. Si quis verbo tamen non offendit, hic perfectus est vir. Sed quia nemo perfectus in via, ideo necesse est ut alter alterius onera portemus. Nemo tamen alterius onera portare potest, nisi qui habet charitatem. Sed qui charitatem non habet, non solum onera proximi portare non valet, sed nec etiam sua. Quid enim facere debet, qui charitatem non habet? Ecce statim de festuca trabem facit, verbum pro facto reputans factum fuisse putat: et sic dolet, clamat, tristatur, minatur vitam proximo dilacerare: et sic consumitur ille qui charitatem non habet, et onera alterius portare nescit, mori etiam frequenter desiderans, sed mori non potest. Nos vero, fratres, non sic: sed si verberamini a lingua dolosa, non turbato animo, non corde inflato, sed humili et tranquillo, dicite, Domine, libera animam meam a labiis iniquis, et a lingua dolosa. Sic in homine charitatem habente excitatur frequentius amor charitatis. Inflammatur etenim cor et ardet, reviviscunt viscera pietatis, et sic clamare non cessant qui tanguntur a lingua dolosa, Deficit in dolore vita mea, et anni mei in gemitibus (Psal. XXX, 11).

SERMO XXX. DE CONFESSIONE PECCATORUM.

Dicere solent homines, fratres charissimi, Deus cuncta novit, apud eum nec praeteritum nec futurum est: omnia videt et omnia ponderat, omnia nuda et aperta sunt ei. Quare igitur vult ut confiteamur hominibus peccata nostra, quae nequiter gessimus? Numquid non melius est, cuncta mala tacere, quam ea praedicare in tectis? Ecce enim quis dicet, Peccavi super omnes homines. Sed si cuncta hominibus praedicavero, omnibus hominibus pejor reputabor a cunctis, exemploque meo multi multa mala committent. Quomodo ergo confiteri debet homo alterutrum peccata sua? O homo, an ignoras quod omnes peccatores sumus? Et si dixerimus, quod peccatum non habemus, nos ipsos seducimus, et veritas in nobis non est. Omnes peccamus, omnes cum peccato nascimur, omnes in peccata demergimur, etiam infans cujus est unius diei vita super terram. Cur ergo timemus peccata confiteri? Tamen oportet confiteri Deo, quoniam bonus est, et in aeternum misericordia ejus. Vult enim Deus quod confiteamur; non quod ignoret peccata nostra, sed ut diabolus audiat, quoniam confitemur et poenitet nos peccasse; et peccatis confessis cum dolore et lacrymis, non habeat amplius unde nos incuset. Ecce enim, fratres, diabolus vult ut taceamus, Deus vult ut confiteamur; et cui magis obediendum sit? Certe constat quod Deo, qui salutaria praecepit. Non enim sufficit cessare a malo, nisi peccata quae fecimus confiteamur cum dolore. Nec soli Deo sufficit confiteri, sed alterutrum peccata nostra confiteri debemus. Non igitur tardes confiteri Deo, non tardes converti ad Deum, nec differas de die in diem: subito enim veniet ira Dei, et tempore vindictae destruet te. O fratres mei, qui usque nunc dormistis, convertimini ad Deum in toto corde vestro, in jejunio, planctu et fletu (Joel II, 12). Ecce enim quia dicit, in toto corde, nos docet propheta, quod in corde est fons poenitentiae, fletus vero ad oculum, planctus autem ad os, sed jejunium ad totum corpus refertur. O homo, ne tardes converti ad Deum: discute mentem tuam, prospice singula secreta cordis, considera antequam ad confessionem accedas, quod cor peccavit mala appetendo, oculus vanitatem videndo, os falsitatem dicendo, auris mendacia audiendo, manus verbera et homicidia perpetrando, et si non opere, saltem voluntate. Quis se excusare poterit? Pedes etiam veloces ad malum. Igitur, o fratres mei, sicut exhibuistis membra vestra servire immunditiae et iniquitati ad iniquitatem, ita et nunc exhibete membra vestra servire Deo in sanctificationem. Primo enim cor quod mala cogitavit et concupivit, poeniteat et doleat; et oculus fleat, os sine intermissione oret, aures audiant verbum Dei, manus eleemosynam porrigant, peregrinos suscipiant, infirmos foveant, nudos induant, pedes veniant ad ecclesiam, genua flectantur et laborent: quia sicut nullum fuit membrum quod peccando Deo non displicuerit, ita nullum sit membrum quod poenam non patiatur condignam. Dedit enim nobis Deus membra, ut sibi serviamus, non mundo. Sed heu, fratres! coelorum cives et domestici Dei facti sunt amatores mundi, fortius diligentes terrena quam coelestia, transitoria plus quam aeterna, res suas plus quam se ipsos. Non sic, fratres mei, non sic: quia ecce jam tempus prope est, ecce jam nobis minatur. Surgite ergo qui panem doloris comeditis, et ad ecclesiam pergere festinemus, et flentes peccata nostra cum dolore confiteamur. Sed primo talis ordo tenendus est, ut peccata praemeditemur, ut proferendo taliter mundum et circumstantiam peccatorum Deo et sacerdotibus confiteamur, ut a pedibus suis non onerati, sed alleviati discedere valeamus. Et nolite, fratres mei, differre confiteri peccata vestra: nam qui usque ad ultimum diem Quadragesimae vel vitae suae distulerit confiteri, dat signum, quod hoc libenter non facit: non gratiose, non puro corde, sed coactus hoc facere videtur: sed coacta servitia quantum Deo vel hominibus placeant, considerate. Non ergo de die in diem differamus paudere cordis nostri secreta. Promisit enim Deus veniam poenitenti: sed non promisit usque in crastinum differenti. Igitur non differamus, sed cum ad confessionem accesseris tu homo vel femina, cave ne rideas, vel ornate incedas, ne fabulas primo proferas, sed cum humiliato capite, et dorso cinere et cilicio infuso, confiteamini alterutrum peccata vestra. Sed deprecor te, o homo, ut confiteri non paveas: frequenter enim diabolus cor tuum astringit, ne confitearis, dicens: Quomodo confitebor haec et illa? O homo quandocumque hoc persenseris, diaboli tentationem esse non dubites, qui cupit te astringere nequiter, ut in peccatis positus sine magna tentatione semper agas quae placita sunt ei. Nolite ergo timere peccata confiteri, o fratres: nam illud quod per confessionem scio, minus scio quam illud quod nescio. Cur confiteri times peccata? Peccator est qui audit peccata, sicut et tu, et forsitan major. Homo est, nihil differt a me, nihil alienum habet a me. Cur ergo times, o homo peccator, homini peccatori confiteri? Elige quod vis: si non confessus lates, inconfessus damnaberis. Ad hoc enim Deus exigit confessionem, ut liberet humilem. Ad hoc damnat non confitentem, ut superbum puniat in aeternum. Confitemini, o fratres mei, et nolite differre: ad sacram messem confessionis accedere festinate. Haec est enim salus animarum, dissipatrix vitiorum, restauratrix virtutum, oppugnatrix daemonum, pavor inferni, obstaculum diaboli, Angelorum tunica, Ecclesiarum fiducia, salus, dux, baculus, lumen et spes omnium fidelium. O sancta atque admirabilis confessio! tu obstruis os inferni, et aperis paradisi portas. O confessio, sine te justus judicatur ingratus, et peccator mortuus reputabitur. O confessio vita justorum, peccatorum gloria, tu sola necessaria es peccatori, et nihilominus justus si quis reputabitur, te adstringere et frequentare debet. Nihil denique remanebit in judicio, quod fuerit per confessionem purgatum. O confessio illibata! Tanto pondere appensum est, tantumque valuit apud Deum, quod homo novit appendere latroni qui in cruce confessus est Domini crucifixum, quantum si fuisset pro Domino crucifixus. Ecce quantum profuit brevis confessio peccatoris. Sed nos qui sacerdotes sumus, et utinam boni simus, caute nobis vigilare necesse est et sollicite, quatenus sic delinquentium cordibus tanto moderamine verbum timoris et contritionis infigamus, ut eos nequaquam a verbo confessionis exterreamus; ut sic corda aperiant, quod ora non obstruamus. Sed nec absolvere debemus etiam compunctum, nisi viderimus confessum: quoniam quidem corde creditur ad justitiam, ore autem fit confessio ad salutem (Rom. X, 10). Qui ergo verbum confessionis in ore habet, et in corde non habet, aut dolosus est, aut vanus. Qui vero in corde, et non in ore, aut superbus est, aut timidus. Decet igitur sacerdotes esse tales, ut cognoscant et sciant, quam, qualem, et quantam infirmantibus exhibere debeant medicinam: adjuvante Domino Deo nostro, qui vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen.

SERMO XXXI. DE FALLACIA MUNDI, ET EJUS DETESTATIONE, PROPTER TRIA PRAECIPUE MALA QUAE IN EO SUNT.

Scriptum est, fratres charissimi, quod mundum non diligamus, quoniam mundus transit et concupiscentia ejus (I Joan. II, 15, 17). O munde immunde, qui homines illaqueare non desinis, quiescere non permittis, rapere omnes appetis, occidere omnes quaeris. Vae qui tibi credit, beatus qui tibi resistit, sed beatior qui a te illaesus recedit. O munde proditor, cuncta bona promittis, sed cuncta mala perfers; promittis vitam, sed donas mortem; promittis gaudium, sed largiris moerorem; promittis quietem, sed ecce turbatio; promittis florem, sed cito vanescit; promittis stare, sed cito recedis. Non ergo es diligendus, quoniam omnino transis, et concupiscentia tua velut fumus evanescit. Alloquantur omnes amatores tui, o munde immunde, quibus aliquando florem serenissimae juventutis praestare voluisti, vitam diuturnam, divitiarum copiam, familiarium abundantiam, pacis amoenitatem: dicant omnes, loquantur cuncti, surgat venerabilis pater Adam cum omnibus filiis suis, et uno ore loquantur, utrum in hac vita gaudium habuerint sine dolore, pacem sine discordia, quietem sine metu, sanitatem sine infirmitate, lucem sine tenebris, panem sine dolore, risum sine fletu. Nolite igitur, fratres, mundum diligere, quoniam transit et concupiscentia ejus. O munde immunde, fallax et proditor; numquid non periculosior es blandus, quam molestus? numquid non magis timendus es dum allicis, quam dum spernis? numquid non magis odiendus dum diligere dissimulas, quam dum odire te ostendis? O munde immunde, in te habitare, et non dolere, impossibile est; in te sperare, et non timere, vanum est; in te tua amare, et non periclitari, impossibile est. O fratres mei, nolite ergo eum diligere, quoniam transit et concupiscentia ejus. Sed ecce mundus transit et nos turbat, et amatur; fallit, et fidelis reputatur; occidit, et velut vita desideratur; flectit, et amplectitur. O munde immunde, et si floreres, quid facerent amatores tui? Sed vere non flores, et stabilitatem nullam habes; sed mella tua et dulcedo tua asperitatem habent, jucunditatem falsam, certum dolorem, incertam laetitiam, durum laborem, timidam quietem, rem plenam miseriae, et spem beatitudinis inanem. Nolite ergo diligere mundum: quia omne quod est in mundo, aut est concupiscentia carnis, aut concupiscentia oculorum, aut superbia vitae (Ibid. 16). Agamus, fratres, si possumus hodierna die de singulis. Voluptas enim carnis dicitur, quam per modum illicitum misera caro appetit, ut gulositas, ebrietas, luxuria, nimia dormitio, et vanus risus. Et quia caro vicinior est, per vitia ejus primum nos aggreditur. Mundus enim quanto familiarior est, tanto periculosior est, et multi per vitia ejus corruunt. Ecce Adam per gulam, Lot per ebrietatem, Salomon per luxuriam. Ideo, fratres, gulositati per abstinentiam occurrere festinanter debemus. Considerate, quod non propter potum, sed propter pomum homo primitus mortem invenit. Esau non propter gallinam, sed propter lenticulam primatum suum perdidit. Scio enim Noe omne genus carnis quod cibo esset visum, manducare concessum esse: Eliam cibo carnis refectum legimus; Joannis mirabilem abstinentiam praedicamus Sic nos facere debemus, sed non sicut Esau lenticulae concupiscentia deceptus, non sicut David propter aquae desiderium reprehensus (II Reg. XXIII, 55): sed sicut Rex noster, qui non de carne, sed de pane tentatus, tentatorem superavit teterrimum. O magna et admirabilis abstinentiae virtus, per quam homines filii Dei excelsi efficiuntur, per quam vitia expelluntur et daemones, per quam non solum animarum salus agitur, sed etiam corporum sanitas possidetur, Ecce enim, fratres, concupiscentia carnis qualis et quanta est. Ipsa enim fomentum et mater aliarum voluptatum est; quia qui bene comedit, libidines carnis frequenter sentit, dormire quaerit: inde verbositas et rixae quae sunt opera carnis: inde consumptio pecuniae. Nolite ergo, fratres, diligere mundum, quia in eo summa concupiscentia est carnis. Sed quid aliud nisi concupiscentia oculorum, o fratres mei? Fecit enim Deus nobis oculos videntes, qui fecit magnalia, ut toto corde eum laudemus, plorantes si qua mala fecimus. Ecce in miseria sumus, et in miseriis non ridere, sed flere debemus. Cum enim nascitur puer, non ridet, sed plorat. Quare plorat, nisi quia voce testatur et confitetur plorando, se ad miseriam devenisse? Nascuntur enim filii Adam ad laborem et dolorem, quia jugum grave positum est super filios Adam a die exitus de ventre matris eorum, usque in diem sepulturae eorum. Non igitur ridere, sed flere debemus, attendentes et scientes quod Dominum nunquam risisse, sed flevisse legimus. Sed quomodo fleamus peccata, quomodo elevemus oculos ad montem unde veniat auxilium, audiamus Joannem. Quid enim dicit, nisi quod omne quod est in mundo, est concupiscentia oculorum? Concupiscentia oculorum dicitur; quia per oculos desideria auri et argenti, possessionum et cunctorum terrenorum intrinsecus animae intimantur. Ideo summe custodiendus est oculus, quia janua cordis est et nuntius. Nam claude oculum, et voluntas habendi non erit; cesset voluntas, et ecce infernus clauditur. Ecce enim, fratres, quot mala per oculos fiunt, tot bona per eosdem possunt adipisci. Si enim David oculos clausisset, feminam non vidisset, adulterium non commisisset. Si Judas pecuniam non vidisset, Magistrum minime tradidisset. Et si Sodomitae oculos clausissent, juvenes non vidissent, nec periissent. Claudamus igitur oculos ne videant vanitatem; custodiamus januam cordis nostri, ne latro qui quotidie procurat intrare, veniat, et cuncta bona valeat depraedari. Claude enim oculum, et amittis vitium; claude januam, et latronem occides; claude oculum, et voluntas non erit habendi; claude oculum, et infernum clauseris in aeternum. Licet tamen multi caeci mali sint, sed pejores eos fore non dubitamus, si haec quae mundi sunt viderent. Ipsa enim visio causa cupiditatis est, et principium appetitus. Claudamus ergo januam, ne mors intrare possit per fenestras nostras. Quid enim aliud in mundo esse legimus, nisi superbiam vitae? O superbia cunctarum virtutum noverca, quis te creavit, quis te ad nos misit, quis te ad conventum divitum et pauperum tam miserabiliter introduxit? Scio quod Deus te non fecit, nec te ad nos misit, nec ad conventum monachorum pauperum vel divitum introduxit, nec te, dum carnem assumpsit, assumere voluit; sed tua inimica humilitate dignatus est habitare inter bovem et asinum, et subditus esse voluit Mariae et Joseph. Quid ergo agis inter nos? Nam te natura non ostendit, qua uno modo generantur, uno modo vivunt et moriuntur omnes. Quid ergo agis inter servos Dei? Quid ostendis eis? Cur eos inflas? Cur inflare eos demonstras? Nosti quod eis aeternam vitam praestare non poteris. Quid eis demonstras propter quod eleventur super astra coelorum, cupientes esse sicut Deus, et super eum ascendere vellent, si possint? O superbia, noverca virtutum, mater vitiorum, porta inferni, magistra erroris, caput diaboli, vitiorum principium, quid inter homines facis, quid eis promittis, quod te tantum diligere demonstrant? Ecce amatores tui tam cito de altitudine cadunt. Ecce enim Nabuchodonosor, quem tantum diligere videbaris, et tantum te diligebat, tam fortiter te adstrinxit, ut credere eum faceres, quia nullus eo major esset in orbe: et ecce mox deflectitur et cadit, et demergitur in profundum, et quasi bos fenum comedit. Ecce quid accidit te diligentibus? Sed te non amantes de stercore penitus elevantur, et collocantur cum principibus populi Domini, solium gloriae, honoris et dignitatis tenentes in scientia. Eia ergo, fratres; discite humilitatem habere, discite superbiam conculcare, discite et eam devitare. Velut mortem eam conculcare, o quam difficile divitibus, o quam poenosum, o quam meritorium! Estote ergo pauperes, si vere humiles esse cupitis. Nam destructis divitiis et conculcatis, faciliter sancta perfectaque humilitas acquiritur, cum quibus vere poterunt habitare. O divitiae, dulcissimae et suavissimae hominibus insipientibus apparetis: sed omni veneno mortaliores estis omnino. Venenum enim quis sumere poterit, nisi fuerit aliqua dulcedine copulatum? Sed commixtum dulcedini, faciliter sumitur: sic enim qui recipit, moritur. Sic qui divitias amat, dulcedinem videtur gustare: sed ecce mors inter divitias latens, hominem superbum et elatum, divitem, inflatum aggreditur; et aggressus occiditur, et occisus ad infernum perducitur. Ecce quantum prosunt nobis divitiae mundi hujus, per quas occidimur, per quas mutamur quotidie, per quas insidiamur frequenter, per quas elevamur in vanitatem, per quas veneramur mendaciter, per quas animam superbam ad infernum diabolus semper exspectat conducere. Tollite ergo, fratres mei, divitias, ut facilius tollatis superbiam; tollite divitias, et infernus non erit. Date eleemosynam, et omnia munda dabuntur vobis. O fratres mei, an ignoratis quod pauperibus non dare, tulisse est? Et merito quando quis potest esurientibus subvenire; si non pascit, merito vitam exstinguit, et eos mori permittit. Pudeat et erubescat christianus tollere pauperibus, quibus jubemur semper offerre. Ultra omnem iniquitatem est divitem velle fieri de exiguitate pauperum vel viduarum. Itaque, fratres, amanda sunt honesta lucra, sed horreantur damnosa compendia. Nullus audeat inde tollere, ubi debeat collecta dispergere. Addendo perdit, qui retinendo collegerit: paupertatem potius ad se trahit, qui paupertatem se exigentium pecunia non repellit. O fratres mei, veniet dies illa, veniet, et non tardabit, quando nobis dicetur, Esurivi, et non dedistis mihi manducare: et ultimo dicetur illis, Ite, maledicti, in ignem aeternum (Matth. XXV, 42, 41). O fratres, si in ignem mittentur illi qui non sunt elargiti, nec quae cum labore lucrati sunt pauperibus donaverunt; quid dicetur illis qui aliena rapere non timuerunt? Cum diabolo ardent, qui nudum non induerunt; ubi putamus arsuros qui viduas et orphanos spoliaverunt? Non ergo spoliare debemus pauperes, ut denudati abundemus in superbia vitae; sed eleemosynas dare, ut pauperes et humiles simus, non differamus. Sed haec non solum facere nobis sufficit, sed et proximum etiam ad haec inducere festinemus, dicentes potestatem habentibus et terrarum rectoribus, quod non solum eleemosynam porrigant, sed et quod regna sua in pace custodiant: scientes, quod remota justitia, regna latrocinia efficiuntur. Multi enim sunt rectores, sed pauci justitiae amatores invenientur. Nam cum quaesitum fuisset a Socrate ridente, cur sic fortiter rideret; respondit. Video magnos latrones ad suspendium duci facere parvos: et alta voce clamasse refertur, O quam digniores estis suspendi, qui in cathedris et domibus habitatis, latrocinia majora committentes, quam qui in silvis cum tremore quotidie demorari videntur! Quapropter, fratres, nolite rapere, nolite fenerari, ut abundetis in superbia vitae. Sed divitiae si affluant, nolite cor apponere; sed dispergite eas, ut humiles sitis, et imitari valeatis illum qui sequentibus se dicet, Venite, benedicti Patris mei, possidete regnum quod vobis paratum est ab origine mundi (Ibid., 34). Amen.

SERMO XXXII. AD LEPROSOS, UT PATIENTIAM TENEANT.

Fratres mei dilectissimi, scio quod percussit vos Deus, et leprosi facti estis usque ad diem mortis vestrae. Ideo obsecro vos in Domino nostro Jesu Christo, cujus pretioso sanguine redempti estis, ut non deficiatis in tribulationibus quae sunt pro gloria vestra: scientes, quod per carnis afflictionem, mentis infirmitatem occidimus. Spiritus enim deficit, dum misera caro gaudendo quiescit. Ergo si paupertas urgeat, si luctus moestificat, si stomachus doleat, si pectus vel venter infletur, si totius corporis dolor vos inquietat, si calamitas vos undique vexat; semper vos laetificet in omnibus laboribus et periculis vitae hujus amor vester in Deum, et pia patientia, et certa spes supernorum. Despiciamus ergo divitias corde, et erimus locupletes. Despiciamus inimicorum supplicia, et erimus semper victoriosi. Despiciamus corporis sanitatem, et aeternam quietem et sanitatem recipiemus. Igitur vobis infirmantibus et languentibus patientia summe necessaria est. Nullus enim beatus esse poterit, nullus coelorum civis efficitur, nullus amicus Dei constituitur, qui inter mala patiens non inventus fuerit. O patientia, tu omnia vincis adversa, non colluctando, sed sufferendo; non murmurando, sed in omnibus gratias agendo. Ipsa enim patientia est, quae faecem totius voluptatis abstergit: ipsa quae limpidas animas Deo reddit: ipsa navis quae ad portum cunctos suos amatores perducit. Ipsa est per quam infernus clauditur, et paradisus aperitur suis amatoribus. Ipsa est per quam omnis, et sine qua nullus justificabitur. O si grave vobis est quia leprosi estis, patientiam in cunctis habete. Elevate capita vestra, et corde aspicite vulnera Salvatoris nostri in ligno pendentis, poenas morientis, pretium redimentis, cicatrices resurgentis. Quid aliud videre poterimus, nisi caput inclinatum ad vocandum et parcendum, cor apertum ad diligendum, brachia extensa ad amplexandum, totum corpus expositum ad redimendum? Haec quanta sint, cogitate vos qui doletis: haec in statera vestri cordis appendite, ut totus vobis figatur in corde, qui pro vobis totus fixus fuit in cruce. Et quid plura Salvator noster pro nobis sustinuit, quid plura patienter portavit. Tota enim vita sua plena fuit dolore; et tandem ad crucem perveniens per passionem, ludibriis exponitur qui est vere palma victoriae, spinis coronatur qui spinas peccatorum venit confringere, ligatur qui sine labore et poena solvit compeditos, ligno suspenditur qui erigit elisos, aceto potatur fons aeternae vitae, disciplina caeditur, vulneratur salus, vita moritur. Occidit ad tempus vitam mors, ut in perpetuum a vita occideretur mors. Ecce, fratres, Christi patientia, ecce Christi bonitas et clementia. Et si placet etiam plura audire, possumus et adhuc plura de Christo praedicare. Non igitur taedeat vos audire. Nam et si fatigaremini, vobis non amplius praedicarem. Cupio enim consolari vos, et non tristari. Nam si taedium est, dicite: si vero gaudium, audite. Ecce enim venit Salvator regens sidera, et sugere voluit ubera. Ipse qui panis est esurire voluit, ipse fons sitire, ipse lux dormire, ipse quies fatigari, ipse veritas occultari, ipse judex vivorum et mortuorum a mortali judice condemnari, ipse justitia ab injustis judicari, ipse unitas mutari. Nihil enim tam salutiferum nobis est, quam quotidie cogitare quanta pro nobis pertulit Deus et homo. Ecce enim Salvator passus est, leprosus in cruce factus est, patiens factus est, nobis relinquens exemplum, ut sequamur vestigia ejus. Quod si feceritis, non solum infirmitatem non moleste portabitis, sed cum propheta clamare voce et opere non desistetis: Deficiat in dolore vita mea, et anni mei in gemitibus (Psal. XXX, 11). Sed dicetis, O quam grave, o quam inhumanum, o quam forte est inter homines habitare non posse! Ecce enim separati sumus ab urbibus, gentes nos spernunt, parentes nos odiunt, consanguinei fugiunt, amici nos deserunt, separati sumus a castris, ac si ex hominibus nati non essemus. O fratres mei, attendite patienter, et nolite turbari; nam verum est quod dicitis, sed nolo vos ignorare quod legitis: ait enim Dominus Moysi, Non habitabit in domo mea plenus lepra (Levit. XIII, 46). Cur ergo turbamini, si inter homines habitare non potestis? Numquid mundi cives hoc praestare nobis potuerunt? Numquid domum Dei vobis aperire potuerunt? Numquid per eorum conversationem efficiemini meliores? An ignoratis quid dictum fuerit sancto viro Antonio, Si cupis salvari, fuge homines, fuge mundum et pompas ejus? Cur ergo turbamini, si inter homines conversari non potestis? Ecce enim sanctus Job justus, sapiens, dives, rectus et timens Deum, et tamen leprosus efficitur; tamen non conqueritur, extra castra projicitur, ab hominibus despicitur et deseritur. Ab uxore blasphematur; tamen non conqueritur, nec labiis suis contra Deum mortaliter locutus est, considerans aliam vitam cito esse venturam. Non ergo turbemini, sed considerate quia propter peccata vestra percussit vos Deus, vel ut examinet vos. Ecce enim Maria, quia murmuravit in fratrem suum Moysen, leprosa est facta. Azarias rex, quia praesumpsit, leprosus factus est: et Giezi, quia simoniam commisit, et Naaman, quia se glorificavit. Vos etiam quandoque modo percussi estis, patientes estote, et gratulanti animo suscipite illam; ne pariter hic et in futuro aeterna tormenta patiamini. Confortamini ergo, et nolite timere. Ego vobiscum esse credidi tertia die Paschae: sed quia Valentinus noster migravit a saeculo, propterea vobiscum esse non potui. Sed nunc fractis argenteis vasis de bonis ecclesiae Hipponensis, vobis in necessitatibus et pro captivis providere volui. Consoletur autem nos Deus, qui suos consolatur in omni tribulatione. Amen.

SERMO XXXIII. DE DETESTATIONE EBRIETATIS, CUM TERRIBILIS CASUS ENARRATIONE.

Non miremini, fratres charissimi, si hodie ter sermonem Deo auxiliante perfecero. Accidit hodie terribilis casus, ut omnes audistis, propter quem non solum ad ecclesiam Hipponensem omnes antiquiores habere volui, sed etiam omnes feminas et infantes in unum congregari praecepi. Quibus congregatis, cum dolore et anxietate vobis enarrare intendo, antequam pateat in plebe, quid accidit praeclarissimo civi nostro Hipponensi Cyrillo. Ecce enim, ut scitis, potens erat inter nos opere et sermone, et fere dilectus ab omnibus. Filium, ut scitis, habebat, et eum unicum possidebat: et quia unicus erat, eum superflue diligebat et supra Deum. Ideo superfluo amore inebriatus, filium corrigere negligebat, dans etiam potestatem faciendi omnia quae placita essent illi. O dolosa libertas! o grandis filiorum perditio! o paternus amor mortiferus! Ecce filios se dicunt diligere, quos jugulari procurant. Dicunt eos amare, quibus jam suspendia parant. Dicunt patres filios se nutrire; sed ecce jam pater et filius ambo in foveam cadunt. Quare pater cum filio cadit in foveam, nisi quia pater caecus est, quia malus, et quia salutem suam et filiorum suorum videtur negligere? Quo et quo modo pater haec neglexerit, nisi quando filio libertatem donavit, quando eum corrigere neglexit, quando virgae pepercit, quando ei semper serenam faciem demonstravit? Cupitis audire nunc quomodo pater et filius in foveam cadunt? Licet enim sciatis, tamen quia necesse est ut vos quamdiu vivitis timeatis, ideo quae hodie facta sunt iterum dicere non erubesco. Ecce enim Cyrillus vester filium habebat ut scitis, quem corrigere negligebat, et luxuriose vivendo consumpsit partem bonorum suorum: sed ecce hodie ebrietatem perpessus, matrem praegnantem nequiter oppressit, sororem violare voluit, patrem occidit, et duas sorores vulneravit ad mortem. O magna diaboli dominatio! patrem quem post Deum revereri debebat, occidit; matrem a qua portabatur, praegnantem oppressit; sorores quas tenerrime diligere debebat, voluit violare, et duas vulneravit ad mortem. O dolorosa ebrietas, omnium malorum mater, omnis luxuriae soror, omnis superbiae pater! O ebrietas tu mentem caecas, judicio recto cares, consilium nullum habes, blandus daemon es, venenum dulce es, peccatum suave es. O ebrietas, numquid non per te inflatur stomachus? numquid non per te putrescit anhelitus? numquid non oculos caecas? numquid non cuncta membra debilitas? numquid non mortem acceleras? numquid non bursam evacuas? numquid non dominium recipis ab homine? numquid bestialem et irrationabilem te diligentem tecum ducis? O ebrietas, discant te diligentes agnoscere, discant te devitare, iterum discant te devitare, discant te velut mortem effugere; quoniam qui te dilexerit, regnum Dei non consequetur. Ergo, o fideles, abstinete, et nolite inebriari vino. Non enim sufficit abstinere: sed abstinentes alios abstinere doceatis, docentes quomodo Lot inebriatus cum filiabus jacuit; Samson etiam vino repletus per meretricem inimicis traditur. Audite, fideles, audite Isaiam dicentem, Vae, qui consurgitis mane ad ebrietatem sectandam, et potandum usque ad vesperam, ut in vino aestuetis (Isai. V, 11,)! In veteri etiam Lege praeceptum erat, quod sacerdotes cum ingrederentur templum ministrare Domino, omnino non vinum biberent. Si ergo hoc erat, dum templum tantum ingrederentur; et quid nos miseri facere debemus? O quam plures sunt ex vobis qui prius tabernam visitant, quam templum; prius corpus reficiunt, quam animam; prius daemonem sequuntur, quam Deum? O fideles non fideles, quid vobis cum vino? Numquid vinum factum est ut deficiatis maledicentes nomen Domini? Abstinete ergo a superfluo potu, ne rebelles efficiamini. Quamdiu enim Adam abstinuit, tamdiu obediens fuit, tamdiu bonus, sanctus et justus permansit. Sic et Elias tamdiu miracula fecit, quamdiu pane et aqua refectus est: sed postquam carnes comedit, et vinum bibit in saturitate, miracula non legitur fecisse. Eia ergo, fideles, casum superius assignatum inter caetera considerantes Deum timete, et timentes eum ferventer rogate, ut ab his et ab omnibus malis liberet nos semper. Amen.

SERMO XXXIV. DE DUOBUS GENERIBUS HOMINUM MUNDUM DERELINQUENTIUM QUI SANCTO LOT ET UXORE SUA DESIGNANTUR.

Audistis, fratres charissimi, quod Lot nepos Abrahae inter pessimos Sodomitas et Gomorrhaeos sancte et juste moratus est. Quas civitates volens subvertere Dominus, ad servum suum Lot Angelos misit, ut cum malis non periret. Qui cum exiret, dixerunt ei Angeli. Salva animam tuam (Gen. XIX, 17). Uxor vero Lot quia retro respexit, mox mutata est in statuam salis. Igitur, fratres mei, quaecumque scripta sunt, ad nostram doctrinam scripta sunt, ut inde fructum aliquem capiamus. In Lot enim et uxore sua duo genera hominum designantur, scilicet mundum derelinquentium: quorum unum perfecte deserit, aliud quoque tepide et respiciendo retro venit ad mortem. Sodoma quoque, quae caecitas vel muta vel asperitas interpretatur, mundus est, in quo sunt homines muti et caeci, ad quos mittuntur sancti Angeli et sancti praedicatores, ut dicant, Salva animam tuam, et in monte te salvum fac. Fugere enim Sodomam, quid aliud est, quam incendium libidinis, luxuriae, superbiae et avaritiae fugere? Quibus et praecipimur non retro respicere, quia victor mundi et montem sanctae religionis ingressus, non debet retro respicere. Quare? Quia melius esset viam veritatis non agnoscere, quam post agnitam retro abire. Quid est dicere, nisi quod melius esset, quod in vita saeculari et laicali mansisset, quam postmodum solitariam vitam desereret? Apostatare enim nequam est, mortale est, cum damnatione semper vivere est. Tales enim feminae et uxori Lot comparantur, quia morientes, retro aspicientes, convertuntur in statuam salis. Lot praecipitur ut in montem se salvum faciat, per quem contemplativa vita designatur. Tu vero, homo, ascende in montem poenitentiae, ascende in montem divinae contemplationis. In hunc montem te salvum fac, in hunc montem volando transmigra sicut passer, et ibidem salva animam tuam curis et saeculi dignitate denudatus. Sic enim fecit gloriosus ille adolescens Nathanael, de quo legitur: ait enim, Magister, quid faciam, ut habeam vitam aeternam? Cui Dominus: Si vis ad vitam ingredi, serva mandata. Cui adolescens: Quae sunt mandata? Cui Dominus: Diliges Dominum Deum tuum ex toto corde tuo, non homicidium facies, non adulterabis, non facies furtum, non falsum testimonium dices, honora patrem tuum et matrem tuam, et proximum tuum sicut te ipsum. Haec omnia ad tuam viam pertinent. Cui dixit adolescens: Domine, haec omnia custodivi a juventute mea: quid mihi deest? Cui Dominus: Si vis perfectus esse, vende omnia quae habes, et da pauperibus, et sequere me (Matth. XIX, 16-21). Et secutus est Jesum adolescens ille, et nunquam retro postmodum respiciens, reliquit patrem et matrem et uxorem, filios et sorores, et animam suam. Tunc prudens adolescens montem Dei ascendit, Sodomam et Gomorrham reliquit, incendium libidinis fugit, curam saeculi suffocavit, et montem summae contemplationis ascendens, emit in agro thesaurum absconditum, charum eum tenens in vita sua. Similiter hoc idem fecit Petrus, quando voluntarie omnia deseruit, omnia relinquens, et secutus est Jesum. Sic et Maria illa Lazari soror, cum Lazaro fratre suo et Maria virgine prudentissima, quando omnia vendiderunt, et pretium ante pedes Apostolorum posuerunt. Sic et Eliae facere placuit, et Joanni Zachariae filio, quando eremum intraverunt. Sic et Paulus cum Antonio, quando annis multis eremum coluerunt. Sic et fratres mei, qui sanctorum patrum vitam et exempla imitari et sequi voluerunt. Numquid nos etiam hoc idem optamus? Etenim in saeculo sumus: semper tamen, ut incoepimus, vobiscum in solitudine esse desideramus, et ostendimus opere, quando episcopali Ecclesia gravati non fuimus. Eia ergo, fratres, pro Deo jugo Dei submissi estis, ut sublata licentia peccandi catena obedientiae in proposito bono retineri possitis. Sed attendite, fratres mei et laetitia cordis mei, quod nihil proficit bene operari ex coactione, nisi ex voluntate libera faciatis. Qui enim bene faciunt coacte, Deo non sunt accepta quae faciunt, et Simoni Cyreneo, quem Judaei angariaverunt ut crucem Christi portaret, optime comparantur. Ecce enim Simon crucem portat cum dolore, quia non libenter portat; angariatur, sed non moratur in ea: ideo non perseverando fugit, et sine fructu a cruce recedit: quia nihil boni dicitur, nisi usque ad mortem in bono perseveretur. Sic et nos crucifigamus corpora nostra verberibus, vigiliis, abstinentia escae et potus. Sed timeo ne coacti hoc agamus, et macerantes mundo saltem voluntate vivamus. Ideo, fratres, in hunc montem obedientiae ascendamus, et quod Deo promisimus, attendamus. Nihil est enim majus obedientia, nihil pejus inobedientia. Adam periit, quia inobediens fuit: Christus resurrexit, quia Patri obedivit. Jonas inobediens a pisce absorptus est. Saül inobediens a daemone correptus est. A qua correptione liberet nos ipse Christus, ut digne ad montem contemplationis volare possimus. Amen.

SERMO XXXV. AD JUDICES, UT CAVEANT, NE ODIO, AMORE, PRETIO, PRECIBUS, VEL TIMORE CORRUMPANTUR, CAETERAQUE VITIA DECLINENT, ET JUSTITIAM SERVENT.

Rogatus a vobis, o judices, licet cum Fortunato Manichaeorum presbytero longa disputatione gravatus, sermonem vestra dilectione devictus facere, Deo auxiliante, non distulimus. Ecce enim nunc congregati estis in domo episcopi, convenistis omnes in unum, non ut sophismata audiatis, non ut poetarum curiositatem intelligatis, non ut beatos vos esse praedicem; sed solum ut quid pro vestra salute necessarium fuerit audiatis, et audientes operibus adimpleatis. Vos enim reputati estis ab hominibus duces populi, judices terrae, orphanorum patres, viduarum mariti, justitiae zelatores, reipublicae amatores. Cavete ergo, ne corrumpamini odio, amore, pretio, precibus vel timore. Decet igitur judices non solum quod diximus adimplere, sed cum Dei adjutorio calcare superbiam, abominari luxuriam, abhorrere falsitatem, despicere avaritiam, quae noverca dicitur esse et summa inimica justitiae. Ipsa enim est quae patrem nescit, matrem ignorat, amicos perdit, et se ipsam relinquit. Decet igitur judices non avaritiam, sed largitatem sectari, et amare parvulos, pusillis et orphanis faciem serenam non solum verbo, sed opere demonstrare. Non enim avertere faciem debent a paupere, nec priores dedignentur conservare fideles, nec cervicem erigere debent quosdam despiciendo: scientes, quod moritur pariter doctus et indoctus. Decet igitur judices gratiam, quam divinitus receperunt, sollicita mente custodire, fidem ostendere, zelum rectitudinis conservare. Decet etiam judices clementiae esse cultores, detestatores saevitiae, cunctis benignos, ad iram tardos, ad misericordiam festinos, in adversis firmos, in prosperis humiles et cautos, et quibuscumque dignitatibus sublimatos se ipsos agnoscant, et caveant, ne suos inferiores despiciant. Decet etiam judices sapientes esse, et in lege doctissimos, ne dicere valeant, tanquam legem sanctam ignorantes, bonum malum, et malum bonum. Decet etiam judices plus Deum timere, quam alii homines; plus de salute animarum curare, quam corporis; plus honorem Dei, quam marsupia plena diligere. Sed vae vobis, o judices, vae vobis in aeternum et ultra; quia non est in vobis veritas, non misericordia, non pietas, non justitia, nec scientia Dei potest in vobis inveniri. Quid enim inter vos regnat? Avaritia, mendacium, clamor, apparentia, perversio sacrae legis, dicentes malum bonum, bonum malum. Ecce acceptio personarum. Non est enim veritas in vobis. Diminutae sunt a vobis veritates. O patres pauperum, o vere non patres, sed praedones! Quare non patres? Quia ubique per vos opprimuntur, nec est qui misereatur pupillis Dei: sed si dives locutus fuerit, mox tacuistis, causas suas usque ad nubes perduxistis. O judices scientiam et justitiam mundi amantes, attendite quid agitis. Nam scientia mundi pleni estis, et in ipsa moriemini. Quae est enim scientia mundi, nisi thesaurum congregare, lucrum terrenum acquirere, decipere proximum, mentiri, jurare, justitiam caute pervertere, et similia in cunctis agere? Ista enim est sapientia hujus mundi. In istis fere quasi tota vestra vita consistit; et ideo attendite qui judicatis terram, quod sapientia hujus mundi stultitia est apud Deum. Sed dicitis, O episcope, hanc scientiam non amamus, furtum non committimus, proximum non decipimus nec offendimus. Quare? Quia nihil aliud recipimus, nisi quantum nobis donare voluerit. Ego autem dico vobis, quod tantum fecistis, quantum facere potuistis. Non plus vobis fuit datum; ideo non plus recepistis. Quantum potuistis, fecistis. Leves causas magnas fecistis. Nam etsi vi non rapuistis, et proximum in via non depraedati fuistis; latrones tamen esse potestis. Latro enim timet malum, et ubi non potest, non facit; et tamen latro est. Deus enim cor interrogat, et non manum. Lupus enim frequenter venit ad ovile, et quaerit rapere oves, quaerit lacerare, quaerit devorare. Vigilant tamen pastores, latrant canes; et sic lupus timendo fugit. Numquid non tamen lupum non esse dicimus? Absit. Sic et vos facitis quantum potestis: si plura possetis, plura faceretis. Eia igitur, o judices; attendite, ne cum falsis judicibus Susannae confundamini. Suscitabit enim Dominus spiritum Daniel, et ponet spiritum ejus, et sapientiam pueri sui Danielis in mentem alicujus juvenis, et sicut fecit in Susannae judicibus, confundet omnes falsos testes cum judicibus; et tunc scient quid profuerit sibi sua scientia. Considerate ergo, o judices terrae, quid per Oseam servum suum Deus loquatur. Ait enim: Visitabo populum meum, et judices, et vias eorum, et cogitationes eorum reddam eis (Osee IV, 9). O quam horrendum est incidere in manus Domini! O quanta ultio, o quanta miseria malis erit in die novissimo! Expellentur enim mali mercatores, falsi judices de domo Domini, exsulabunt a domo Dei, expellentur a paradiso, et ibunt in locum ubi semper erit fletus et stridor dentium. Ideo attendite ad consilium meum, aperite cordis portas. Surgite qui dormitis, legite Isaiam prophetam, sequimini eum; non cras, sed hodie; non tamen hodie, sed et nunc. Ait enim Propheta: Derelinquat impius viam suam, et vir iniquus cogitationes suas, et revertatur ad Dominum, et miserebitur ejus, quia misericors est (Isai. LV, 7). Currite, judices, ne judicemini, ad patrem misericordiae; quaerite veniam, reddite quod recepistis illicite. Quaerite veniam, quoniam prope est omnibus invocantibus eum in veritate. Ipse est qui sanat contritos corde, et humiles spiritu, et corde tribulatos salvabit. Ambulate dum lucem habetis, dum dies est. Ecce, o judices, veniet jam nox: quia venit jam mors, in qua non erit licitum ambulare. Cogitate quid estis, quo ituri estis. Parentes enim vestri praedicant mortui, sepultura clamat, infernus ululat, daemones exspectant, sacerdotes praedicant: quid superbis, terra et cinis? O judex qui Deum non agnovisti, dum juxta tumulos patrum tuorum transis, scias quod mortui clamant, Terra es, et in terram ibis (Gen. III, 19). Homines enim fuerunt, sicut et vos divitias possidendo. Ubi modo ipsi sunt, sic et nos erimus. Ubi superbia eorum, ubi conscientia, ubi cathedra magistralis, ubi honor discipulorum, ubi indumenta serico et pelle decorata? O cinis et pulvis! o judex, quid es et quid eris, considera Non ergo tardes converti ad Deum, et ne differas de die in diem. Subito enim venit ira ejus, quia juxta est dies perditionis, et adesse quidem necesse est, et festinant tempora. Nemo ex vobis tamen desperet, nemo diffidat de Dei misericordia. Sed attendite quia nulla culpa tam magna est, quae non habeat veniam. Et ne aliquis desperet, Mariam illam peccatricem, dominam luxuriae, vanae gloriae matrem, sororem Marthae et Lazari in exemplum assumite, quae postmodum Apostolorum apostola meruit nuncupari. Adjuvet autem nos ipse Deus et homo, qui pro nobis nasci et mori dignatus est. Amen.

SERMO XXXVI. AD PRESBYTEROS SUOS, MALAM VITAM EORUM REPREHENDENS.

Fratres charissimi, ut novit Charitas vestra, oportet manum mundam esse, quae polluti vasis maculas debet purgare; ne polluta deterius possit coinquinare, cum sordida sordidum tractat. Propterea, sacerdotes altissimi Dei, vobis dicitur, Mundamini qui fertis vasa Domini (Isai. LII, 11). Vos enim estis qui vasa Domini. ferre debetis, quibus datum est nosse mysteria regni Dei. Vos estis sal terrae, lux mundi, lucerna accensa, civitas in monte posita, columnae templi, lignum scientiae in medio paradisi positum, patroni et rectores terrae, Angelorum et paradisi cives, Prophetarum filii, Patriarcharum cognati, Apostolorum successores. Mundamini ergo, ut digne cum patribus ferre possitis vasa Domini: vasa enim non solum aurea et argentea, sed etiam illa pro quibus redimendis Dominus mori dignatus est. Propterea attendat Charitas vestra, quales esse debetis, ut digne vasa Domini portare possitis. Ait enim Apostolus: Oportet episcopum sine crimine esse, tanquam Dei dispensatorem, non protervum, non iracundum, non vinolentum, non percussorem, non turpis lucri appetitorem (Tit. I, 7). Haec autem non solum ego episcopus servare debeo, sed et vos una mecum, Deo auxiliante, servare debetis. Per omnia sine crimine sicut episcopum, ita jubet esse presbyterum, id est, irreprehensibilem, ut non quaerat uxores, non divitias, non honores, ne saecularis dicatur. Non enim debet qui animarum curam gerit, transire de domo in domum, non frequentare forum cum rusticis, non mercantias acquirere, non commatres procurare, non ligonizare, non tabernas intrare, non discurrere, nisi necessitate compulsus. Sic enim facientes irreprehensibiles sunt apud homines. Sic enim vasa Domini digne portare poterunt. Sed si contrarium fuerit, quod Dominus avertat, quomodo poterit auferre malum de medio ovium, si in delicto similiter simili corruerit vel majori? Non enim talis dispensator dicitur, sed potius dissipator. Aliud est enim dispensator, et aliud dominus. Dispensator enim servus est. Non enim licet dispensatori percutere servos, non occidere, non iracundiam portare: quia Dominus ejus humilis, benignus et misericors est. Non ergo licet dispensatori furiosum esse. Nihil enim fetidius, nihil damnosius, nihil levius, nihil turpius in pastore furiositate. Attendat igitur pastor, attendat et dispensator, quid legitur: Servum Dei non oportet rixari, sed humilem ad omnem esse, patientem, doctorem, in mansuetudine erudientem eos qui contra moneant (II Tim. II, 24, 25).

Discant ergo pastores, si offenduntur, patientes esse. Et ut ego patientiam merear, oportet presbyteros etiam non solum abstinere a rixis, sed ab ebrietate cavere. Non enim licet clerico extra horam bibere, vel aliquid manducare, vel de domo in domum transire, et prandium vel coenam ordinare. Attendite, presbyteri mei, attendite, et si veritatem dico, nolite turbari. Nam valde despicitur clericus, qui saepe vocatus ad prandium non recusat, etiam necessitate aliqua compulsus. Saepe enim in coena vel prandio, ubi magna existit multitudo, rixae et ebrietates nascuntur, et ea quae sunt opera carnis. Ideo summe cavere debet clericus, ne extra domum suam vel episcopi prandere audeat, vel in eadem etiam audeat saecularibus praeparare. Quid enim aliud habere debemus, nisi quod turpis lucri appetitores non simus? Omne enim lucrum remotum a presbyteris esse debet. Nam non saeculi, sed eorum quae Dei sunt, negotiatores sumus. Saeculares ad nos venire non possunt, numquid vel intelligere? Absit. Sermonem nostrum audire voluistis, et dimisso dentium dolore volui habere vos; non ut bonos vos esse audiatis, sed ut veritatem loquendo vestram miseriam intelligatis. Quid enim estis? Dicetis, Pastores sumus. Ego autem dico quod pastores estis, et verum est quod dicitis. Sed qui pastores vel quales, dicere non audeo, quia simul vobiscum mendax. Omnes peccatores sumus, omnes in peccatis nati et concepti sumus, omnes in peccatis vivimus. Expedit tamen ut verum dicam, quia episcopus sum, quia pastor sum, quia pro vobis animam ponere paratus sum. Tacere igitur non debeo, quia licet peccator sum, animam tamen pro vestra salute ponere jam decrevi, jam me paravi. Verumtamen dicam: et omne quod verum est, a quocumque dictum, a Deo est, a Patre et Filio et Spiritu sancto est, dicere expedit, non occultare. Nam si verum tacerem, essem vobis similis in cunctis: quod nolo. Si ergo Deus mecum, quis contra me? Numquid Fortunatus vel Arius cum suis insidiis? Nam quia verum eis dixi, ideo in eremo insidias mihi posuerunt, volentes me comprehendere et occidere; et tamen Deus me liberavit. Libenter tamen suscepissem martyrium, et etiam pro veritate mori semper paratus sum. Audit ergo, rebelles; audite, lupi rapaces; audite, vos derisores. Veniat etiam ille sanctus Ezechiel, qui portam clausam viderat in domo Domini (Ezech. XLIV, 1), surgat et vobis aperiat visionem quam vidit et palpavit. Dic dic, o sancte Ezechiel, dic presbyteris meis: Ait sibi Dominus: Fili hominis, propheta de pastoribus Israel, dicque ad eos: Vae pastoribus qui pascebant semetipsos. Nonne greges pascuntur a pastoribus? Lac comedebatis, et lanis operiebamini: quod crassum erat occidebatis, gregem autem meum non pascebatis. Quod infirmum erat non consolidastis, et quod aegrotum erat non sanastis. Quod confractum est non alligastis, et quod abjectum est non reduxistis; et quod perierat non quaesistis: sed cum austeritate imperabatis eis et cum potentia. Et dispersae sunt oves meae. Sed ego super pastores, requiram gregem meum de manu eorum (Id. XXXIV, 2-5, 10). Ecce quomodo de vobis queritur Dominus, quia non estis pastores, sed lupi rapaces, quia omnia quasi quae facitis, propter lucrum facitis. Non solum quae ecclesiarum sunt quaeritis, sed et quae mundanorum. Ecce enim discutiamus mentem, perquiramus veritatem. Numquid missam cantare, numquid baptizare, numquid mortuum sepelire sine pretio vel promissione dignamini? Numquid non citius mortem divitum, quam corporis salutem desideratis videre? Ecce quomodo lupi estis, ecce quomodo omni simonia infecti estis. O sacerdotes, quid agimus, quid sumus, cur tantum dormimus? Ecce latro semel furatur, semel fenus proximi tollit vel rapit: sed si capitur, blasphematur, verberatur, furtum imponitur, et tanquam latro judicatur ad mortem. O sacerdotes mei, si fenus in laico crimen judicatur, si propter hoc mori debet et condemnatur ad mortem; quid de vobis erit in die novissimo? Quid de nobis faceret mundus, si super nos potestatem haberet? Quapropter tenete justitiam, nolite lucrum facere, sed habentes victum et vestitum, contenti per omnia esse debetis. Sed qui celebrat vel praedicat vel baptizat, ut inde lucrum acquirat, bonis coelestibus de facto se privat. Ecce enim Romani principes, quantum necesse eis fuerat de divitiis suis, tantum recipiebant, aliud quoque pauperibus erogabant, justitiam mirabilem conservabant in cunctis: propter quae et alia bona quae faciebant et observari volebant, meruerunt magnifico imperio sublimari, et timeri a cunctis in orbe. Ecce enim pagani erant, et stultissimum putabant pro Deo colere crucifixum; et tamen Deum suum timebant. Et nos qui nomen Christi in fronte portamus, quid aliud quam simoniam et latrocinia quotidie procuramus? Ego etiam infidelis eram, et non solum a Carthaginensibus, sed a Romanis acutissimus reputabar a cunctis. Copiosa turba circumdabat frequenter, et me transire videntes et audientes manum ori suo ponebant, civem Romanum tribunorum caput me fecerant, et uxorem Pontiani filiam mihi aequalem paraverant. Audeo enim dicere, audeo hoc asserere, in nullo me mutatum fuisse, omnia contemnens, cuncta quae promiserant spernens, divitias abhorrens, civitatem caute relinquens, fugiens Mediolanum, uxorem non quaerens, cogitans nihil pejus habere quam consortium mulierum et societatem. Haec omnia servus iniquitatum mearum facere nolebam: qui tamen nunc servus Christi ea quae diximus, et majora tentor habere frequenter. Nos autem, fratres, qui in pugna semper sumus, licet tentemur ad mundum redire, uxorari, negotiari, delicate vivere, cathedram etiam ascendere; caveamus ne cum mundo damnemur. Vos enim estis dii excelsi, in quorum synagoga Deus deorum stare desiderat. Vos estis ejus vicarii, qui vicem ejus geritis. Vos estis filii Excelsi omnes, quibus datur potestas ligandi atque solvendi, aperiendi etiam coelum, et infernum claudendi. Eia ergo, sacerdotes Dei excelsi; aperite aures cordis vestri, quiescite jam agere perverse, discite bene facere, pascite oves verbo et exemplo, nolite eis coelum claudere. Clauditis, dum non corrigitis; clauditis, dum male vivere ostenditis. Oculus sitis caeco, et pes claudo. Tunc enim oculus estis caeco, cum ejus tenebras effugatis ignorantiae; et pes estis claudo, quando viam veritatis demonstratis, vel quando fidem eorum roboratis. Sed si fidem vestram pro vobis roborare nescitis, quomodo aliorum fidem roborare poteritis? Et ideo attendite, nec turbemini, si veritatem dico vobis. Scio enim, et bene scio, quod vobis amara est veritas. Quare, nisi quia veritatem dico, non creditis mihi, et in melius etiam non mutamini? Amara est ergo veritas, et qui eam amant vel praedicant, saepe replentur amaritudine et dolore. Tacere tamen non audeo, nec vobis placere intendo: quia si hominibus malis placerem, servus Dei non essem. Vultis ut placeam, desideratis ut diligam: tamen non vultis ut corrigam. Obsecro tamen vos, ut vitam emendetis, conculcantes avaritiam, despicientes luxuriam, vitantes superbiam, simoniam odientes, pauperes amantes, pompas hujus saeculi renuentes, et pro nobis intercedentes, sine intermissione orantes, ut et ego una vobiscum vasa Domini digne per gratiam merear portare. Et si quis de me murmuraverit, sciat quod de patre episcopo murmuraverit; parcatur illi, et oretur pro eo.

SERMO XXXVII. QUOD SACERDOTES SE DEBEANT EXHIBERE SICUT DEI MINISTROS, ET CAVERE NE DONA SANCTI SPIRITUS VENDERE PROCURENT, PATIENTIAM QUOQUE ET CASTITATEM SERVARE; AC DE FORNICATIONIS DETESTATIONE.

Fratres charissimi, sicut Actuum Apostolorum narrat historia, apostatante Juda a consortio Apostolorum, divina providentia ad structuram Ecclesiae providens fundamenta, quae secundum Joannem sunt duodecim nomina Apostolorum, beatum Matthiam vocavit ad apostolatum. Et sicut suscepit Matthias principatum, et surrexit loco Judae; sic etiam nos suscepimus principatum in Ecclesia Dei, et per gratiam suam suos ministros facere voluit, et in palatio suo nos constituit, et elegit ut essemus gens sancta, populus Dei, sal terrae, lux mundi, et angelici homines absque peccato. Ministri e iam Dei sumus et servi. Servi enim dicuntur non qui ad oculum serviunt, sed qui voluntati Domini in omnibus fideliter obediunt, et tunc in tantam familiaritatem Domini moventur, quod non amplius servi, sed amici vocantur. Ideo tota mente nos exhibeamus in multa tribulatione, in scientia, in charitate non ficta, in vigiliis, in carceribus et plagis, in verbo veritatis. Et sic nihil habentes, omnia Christum possidendo simus possidentes. Haec est enim beatorum vita, haec est sacerdotum salus: haec est servorum Dei requies, haec est amicorum ejus voluntas. Haec enim sanctificatio nostra, ut in omnibus exhibeamus nosmetipsos sicut Dei ministros in multa patientia, in tribulatione, in necessitate, in castitate, in abstinentia, in scientia, in suavitate, in charitate non ficta, in verbo veritatis, nemini dantes ullam offensionem, ut non vituperetur ministerium nostrum: Christi enim servi sumus. Tunc Christianorum ministerium vituperatur, servitus nostra despicitur, quando ea quae Christi sunt despicimus, et opere adimplere negligimus. Sed vae nobis, fratres mei, vae nobis, quia falsum nomen Christi portamus, falsum nomen Dei gerimus, quia opere non adimplemus quod implere debemus. Discutiamus, sacerdotes, mentem nostram, et sciamus si servi Christi simus. Sciamus enim quid facere debeamus, ne servi inutiles simus. Quid enim? Certe nihil aliud, nisi quod exhibeamus nosmetipsos sicut Dei ministros in multa patientia. Sed vae nobis, quia nullam patientiam habere videmur. Nam pauperes esse debemus, quia membra Christi sumus, et ministri Dei. Sed si paupertas aggreditur, vel aliqua corporis necessitate turbamur, et affligimur, dona sancti Spiritus vendere procuramus. O sacerdotes mei, nolite hoc malum facere: sed mementote quod gratis accepistis, et ideo gratis reddite; ne cum Simone mago damnemini, cui dixit Petrus, Pecunia tua tecum sit in perditionem (Act. VIII, 20). Qui etiam pretium recipit de sacramentis, Giezita est et plenus lepra. Nam cum Elisaeus mundasset Naaman principem Syriae in Jordane a lepra, rediens Naaman obtulit Prophetae multa munera: sed ille noluit recipere. Qui cum recessisset, locutus est ei Giezi discipulus Prophetae, petens a principe Syriae munera. Quibus acceptis Propheta omnia per Spiritum novit, et videns eum redarguit percutiens eum lepra (IV Reg. V, 15-27). Sic etiam percutiuntur omnes, qui pro sacramentis pecuniam petunt. Sed dicetis: Numquid non Scriptura dicit, Qui altari servit, de altari vivat (I Cor. IX, 13)? O sacerdotes, hoc quod dicitis omnino negare non audeo: sed scitis quod Deus intuetur corda hominum. Nam si sacramentum dare distuleris, etiamsi fueris omni paupertate vallatus, non pastor es, non minister Christi es, sed mercator. Non igitur petas, non etiam tantum pro Baptismo recipias, si cum Simone perire non velis. Nam facto pacto sacramentum vendidisti, et Salvatorem tuum prodidisti cum Juda. Spontanea et sincera voluntate porrige sacramenta, nihil petendo, nihil exspectando, nihil de promisso desiderando: sed si tibi datur, juste recipis, juste possidere potes. Memento tamen, quod pauperem vitam sacerdos gerere debet, et ideo si superbiam habet, si magno beneficio gaudet, praeter victum et vestitum quod superest, pauperibus dare non differat, quia omnia pauperum sunt. Verbum autem illud quod negare non debet fidelis, Qui altari servit, de altari vivat, verum omnino est: quia non licet sacerdotibus manibus operari, ligonizare, ferrum fabricare, et similia: hoc autem propter reverentiam et tanti sacramenti dignitatem. Illud autem magis ad saeculares, quam ad sacerdotes pertinet, ne ipsi sacerdotes Dei fame pereant, vel nuditate: ideo dignum est, ut qui altari servit, de altar vivat. Similiter, fratres, qui sacramentum emit, vel ecclesiam, vel praebendas, vel ecclesiarum introitus, vel saeculari potentia hoc pro se procuravit; sciat quod cum Giezi et Juda jam damnatus est, jam leprosus factus est, jam de templo Domini expellendus est. Quare sic? Quia qui non intrat per ostium in ovile, sed ascendit aliunde, fur est et latro (Joan. X, 1). Ideo reprehendendus est, quia ementes et vendentes Dominus ejicit de templo: repellendus est, quia leprosi ejici jubentur. Non intrat per ostium ad ecclesiam, qui per laicalem portam intrat. Non enim laicis spiritualia dona tradita sunt, sed Domini vicariis. Vicarii Domini sunt, qui vicem Apostolorum tenent. Castella autem et villas suas laici dispensent: bona autem Hipponensis Ecclesiae vigilanter attendant ne tangant. Divites enim raro vel nunquam pauperibus sacerdotibus praebendas procurant: et si procurant, non Dei amore procurant, sed ut cum uxore et familia de bonis Ecclesiae gaudere valeant. Et ideo sciat sacerdos, qui timore vel amore defraudari a divite se permittit, quod impunitus non remanebit: et si non in praesenti, saltem in futuro igne aeterno non carebit. Redeamus igitur ad propositum, fratres, et sciamus quomodo poterimus nos exhibere sicut Dei ministres: cupitis enim scire. Ecce si persecutiones veniunt, non deficiamus, sed patientiam habeamus. Si necessitas paupertatis contingat, non desperemus, sed in Domino confidamus. Si blasphemamur, non respondeamus, sed parcamus. Si colaphis, vel alapis caedimur, aliam partem parare non differamus. Si verbo vel murmure percutimur, taceamus. Si occidimur, gaudenter ad mortem pergamus. Quare? Quia non est servus major domino suo. Si enim me persecuti sunt, et vos persequentur (Joan. XV, 20), ait Dominus. Ita enim patientia ornari debemus, si ministri Christi esse optamus. Sed quid aliud, nisi quod in castitate nosmetipsos exhibere debemus? Haec est illa virtus, sine qua quis est factus omnium reus. Haec est illa virtus, quae nos Deo commendat, quae nos angelos facit, quae nos super aethera volando conducit. Haec est illa virtus, sine qua vasa Domini ferre non possumus. Haec est illa sancta virtus, quam astringere nos docet Apostolus, Fornicatio et omnis immunditia non nominetur in vobis (Ephes. V, 3), ne mens vestra colloquiis malis possit corrumpi. Ideo, fratres, attendite, quod non solum a vobis removenda est fornicatio, sed etiam omnis suspicio falsa. Non decet clericum cum mulieribus sedere, vel fabulari, vel domum ejus frequentare; ne suspicio mala inde progrediatur. O quam vilis, o quam miser et pusillanimis reputatur clericus, qui frequenter cum mulieribus conversatur! Insipiens valde est et inexpertus, qui amicitias mulierum procurat. Et ideo vos qui estis lux mundi, et civitas in monte situata, sic famam vestram custodire debetis, ut non erubescant de detractoribus laudatores. Attendite etiam, fratres, attendite quod dicit Apostolus, Fornicatio et immunditia. Fornicatio enim est naturalis mulierum concubitus, sed illicitus, Fornicatio est, cum meretricibus agere. Mulier sive adultera, sive concubina, meretrix vocatur. Fornicatio enim ideo clericis interdicitur, quia cum simus ministri Domini, membra meretricis non efficiamur. O quam turpe est, clericum a meretrice duci captivum! Qui enim adhaeret meretrici, unum corpus efficitur. Et ideo scire debemus, quod malum est fornicari. Nam si conjugium sacerdotibus prohibetur, quanto magis crimen fornicationis in nobis aestimabitur? Ecce enim, fratres, laicis conjugatis ad tempus abstinere praecipitur, ut vacent orationi; et sacerdotes quos corpus Domini consecrare omni die oportet, concubinas in domo tenere non erubescunt. Ecce quomodo vasa vestra possidere in sanctificatione sciatis. Scitis enim, fratres, quod die quadam David venit ad Achimelech sacerdotem, et ait David esuriens: Da mihi aliquid cibi. Et respondit: Non habeo panes laicales ad manus, sed tantum panem sanctum, et ideo dic mihi, o David, sunt mundi pueri tui a mulieribus? Et ait, Sunt ab heri et nudiustertius. Et sic dedit sacerdos eis sanctificatum panem (I Reg. XXI, 3-6). Si ergo interrogavit sacerdos, utrum servi David mundi essent propter panes propositionis accipiendos; quid facere nos debemus miseri sacerdotes propter corpus Domini accipiendum? O fratres mei, sic et sacerdotes paganorum dum offerre debent diis suis incensa, ab omni malo ut possunt abstinent. Ecce ego jam episcopus Hipponensis eram, et cum quibusdam servis Christi ad Aethiopiam perrexi, ut eis sanctum Christi Evangelium praedicarem, et vidimus ibi multos homines ac mulieres capita non habentes, sed oculos grossos fixos in pectore, caetera membra aequalia nobis habentes: inter quos sacerdotes eorum vidimus uxoratos; tantae tamen abstinentiae erant, quod licet uxores sacerdotes omnes haberent, nunquam tamen nisi semel in anno eas tangere volebant, qua die ab omni sacrificio abstinebant. Vidimus et in inferioribus partibus Aethiopiae homines unum oculum tantum in fronte habentes, quorum sacerdotes a conversationibus hominum fugiebant, ab omni libidine carnis se abstinebant, et in septimana in qua diis suis thura offerre debebant, ab omni labe carnis abstinebant se: nihil sumebant nisi metretam aquae per diem; et sic contenti manentes digne sacrificium diis suis offerebant. O grandis Christianorum miseria! Ecce pagani doctores fidelium facti sunt, et peccatores et meretrices praecesserunt fideles in regno Dei. Non ergo sic, fratres, non sic, Dominum non tantum diligamus ore, sed opere et veritate. Tunc veri ejus ministri erimus, si sobrie, si juste, si caste vixerimus: qui est benedictus in saecula. Amen.

SERMO XXXVIII. DE SACRAE SCRIPTURAE INGENTIBUS PRAECONIIS, CUM EXHORTATIONE AD DILIGENTEM IPSIUS LECTIONEM.

Scriptum est, fratres charissimi, quod Moyses posuit in tabernaculo labrum aeneum, in quo lavarentur Aaron et filii ejus, cum ingrederentur sancta sanctorum (Exod. XL, 28). Ideo, attendite, quia quidquid sub Lege antiqua in templo Dei efficiebatur, aliquid futurum praesignabat, quod in Ecclesia nostra sub figura tegebatur, sicut ait Apostolus: Quaecumque scripta sunt, ad nostram doctrinam scripta sunt (Rom. XV, 4). Non enim sancti patres curassent tot et tanta scripta memoriae commendare, nisi ut alios legentes, alios per exempla aedificarent. Legite ergo, fratres mei, Scripturam sacram, legite eam, ne caeci sitis et duces caecorum. Legite sacram Scripturam, in qua quid tenendum, quid fugiendum, plane invenietis. Legite eam, quia omni melle dulcior, omni pane suavior, omni vino hilarior invenitur. Apprehendite eam, et invenietis quomodo Deus deorum sit longitudo propter aeternitatem, quomodo sit latitudo propter charitatem, quomodo sit sublimitas propter majestatem, quomodo sit profundum propter sapientiae immensitatem. Quaerite Scripturam sacram, et invenietis quomodo iste Deus deorum natus ex Maria virgine et homo factus, nos amat ut charitas, quomodo novit ut veritas, quomodo sedet ut aequitas, quomodo dominatur ut majestas. Legite Scripturam sacram, et invenietis quomodo Nazarenus ille Jesus regit ut principium, quomodo tuetur ut salus, quomodo operatur ut virtus, quomodo revelatur ut lux, quomodo assistit ut pietas. Et ideo, fratres mei, quamdiu in hac infirma et vana vita fuerimus, hanc sapientiam discere et sapere tota mente curemus. Quid enim homo sine litteris reputatur? Quid enim est? Numquid non pecus vel haedus? Numquid non bos vel asinus? Numquid non equus vel mulus, quibus non est intellectus? Eia igitur, fratres, qui pastores rationalium ovium nuncupamini, festinate rapere non sophismata Paganorum, non carmina poetarum, non fallacias philosophorum, de quibus doctores et auditores reddituri sunt rationem; sed illam dulcissimam sapientiam sapientiarum, quae haereditas Dei, et filiorum ejus chara possessio nuncupatur. Haec est illa doctrina super omnia diligenda, quam Prophetae praedixerunt quam Patriarchae divinitus hauserunt, quam Dei Filius, postquam in terris visus et cum hominibus conversatus est, aperuit et declaravit, et quid tenendum et quid vitandum apertissime demonstravit, et per suos Apostolos nos ipsam docendo illuminavit. Haec est quae nos docet amare coelestia, et terrena despicere. Haec est mater fidelium, quae quotidie docet nos quomodo credamus Deum esse omnipotentem, quomodo ipsum videbimus in sede majestatis venientem, quomodo bonis bona et malis mala tribuentem videbimus. Haec est lucerna pedum nostrorum, et via salutis nostrae, in qua instruimur quomodo primo Deum super omnia diligamus, quomodo animam nostram postmodum sicut quid propinquius, quomodo postmodum animam proximi, quomodo postmodum corpus proprium, quomodo postmodum corpus proximi velut nostrum diligamus. Iste est enim perfectus modus, Deum, nos et proximum diligendi. Haec est illa sacra sapientia, quae ex ore Altissimi prodiit, philosophis, sophisticis, astrologis, curiosis ac dialecticis abscondita; sed grossis, et rudibus piscatoribus revelata. Numquid non et hodie etiam solum parvulis revelatur? Haec est omnium sapientiarum et doctrinarum magistra et domina, quae etiam nos docet, exterius blandos, et interius fraudulentos cognoscere. Haec est scientia scientiarum, Angelorum ferculum, Archangelorum pulmentum, Apostolorum gloria, Patriarcharum fiducia, Prophetarum spes, martyrum corona, virginum fortitudo, monachorum refectio, episcoporum vacatio, sacerdotum cellarium, puerorum principium, viduarum doctrina, conjugatorum pulchritudo, mortuorum resurrectio, viventium sempiterna protectio. Haec est per quam fide ornamur, spe confirmamur, et charitate roboramur. Haec est quam qui invenerit, inveniet vitam, et hauriet salutem a Domino. Haec est labrum pelvis quam Moyses posuit in tabernaculo, in quo lavarentur Aaron et filii ejus, eum ingrederentur sancta sanctorum. Sed dices: Quid per magnum sacerdotem Aaron intelligere debemus? Dico enim vobis, fratres, quod er Aaron summum sacerdotem intelligere debemus, et per filios ejus alios sacerdotes minores: per labrum aeneum legem Domini intelligo, in qua omnes tam magni sacerdotes quam parvi studere debent et legendo et docendo et opere adimplendo: per munditiam corporis, compunctionem intelligamus, qua mundari debemus, ut ad sancta sanctorum, id est, ad secreta Dei et scripturarum penetranda per purificationem digni inveniamur. Et ideo, fratres mei, attendite et considerate quod vas paratum habemus in quo oportet mentis foeditatem abluere, et munditiam mentis in eo praeparare. Ecce enim lex sancta et Scriptura immaculata parata est, ut virtutibus de coremur. Sed vae nobis, qui debemus esse exemplum correctionis, et ecce sumus exemplum erroris. Unde hoc, nisi quia caeci sumus, et idiotae ignorantes legem, et eam legere fastidimus; et tamen cathedram tenere, et animarum curam gerere quotidie procuramus? Quid ergo mirum, si cadit sacerdos? Quid mirum, si non sublevat delinquentes? Quid mirum, si dux caecorum est? Ecce legem Domini conculcavit, despexit eam ut mortem. Sed quid dilexit? quid procuravit? quid toto affectu concupivit? Uxorem vel concubinam caute tenere, equos velut miles in stabulo possidere, canes pro venatione nutrire, accipitres custodire: et tamen velut equus et mulus quibus non est intellectus, cupit honorari in coenis, et ab hominibus vocari Rabbi. Ecce quomodo cadit sacerdos, ecce quomodo vivit. Sed et si cadit qui sibi columna videbatur in templo, quanto magis populus peribit? Si Deus in Angelis suis reperit pravitatem; quanto magis in his qui habitant domos luteas, et qui terrenum habent fundamentum? Discite ergo legem, sacerdotes, ne surdo maledicatis. Tunc surdo maledicitis, quando consilium propter ignorantiam dare nescitis. Tunc caeco offendiculum ponitis, quando falsa pro veris ostenditis. Itaque, fratres, nolite jam pigrescere, sed legite Scripturam. Discite eam, filioli, saepe eam legite; quia lenior oleo, sublimior auro, argento purior. Haec est quae praecipue in Deum provocat, et Deum diligere invitat, corda illuminat, linguam purificat, conscientiam probat, animam sanctificat, fidem confirmat, diabolum rejicit, peccatum spernit, animas frigidas calefacit, lumen scientiae ostendit, tenebras ignorantiae expellit, tristitiam saeculi exstinguit, laetitiam Spiritus sancti accendit, sitienti potum tribuit. Haec est Scriptura sancta lex nostra immaculata, quae de insipientibus sapientes facit, primos de novissimis ponit, magnos de minimis efficit, nobiles de ignobilibus commutat, naturam frenat, prohibet levitatem, temperat dolorem, confert spem, coronat senem, docet juvenem, mitigat dedignantes, instruit errantes, sanat aegrotos, roborat infirmos, brutos facit sensatos, mentis stabilitatem donat, excitat somnolentos, otiosos increpat, pigros incitat, credentibus gratiam dat, reges humiliat, humiles exaltat, rectas vias indicat, eleemosynam imperat. Haec est scientia scientiarum, quae sapientiam dat, gloriam exaltat, honorem multiplicat, humilitatem, charitatem, lenitatem, obedientiam et mansuetudinem docet, et intellectus bonus est omnibus bene facientibus et diligentibus Deum. Haec est quae abstinentiam, castitatem, largitatem et voluntariam paupertatem conservat. Postremo doctrinam omnibus, felicitatem, suavitatem, gaudia, stabilitatem cordis, sobrietatem corporis, compunctionem mentis, veram humilitatem donat, charitatem fraternam implet, et timorem Domini accendit. Quamobrem, fratres mei, qui hanc sapientiam diligit, et diligenter legem implet, maximus vocabitur in regno coelorum, et principatum Ecclesiae possidebit, et praemia et munera copiosa recipiet in die novissimo. Amen.

SERMO XXXIX. DE VITA SOLITARIA ET CONTEMPLATIVA.

Pax vobis, fratres, et charitas cum fide vobis non deficiat. Pax vobis, fratres, quoniam electi estis ante mundi constitutionem in hac vasta solitudine, ut sitis cum Elia, Paulo, Hilarione, Antonio et Joanne, sancti et immaculati in conspectu Dei. Pax vobis, quoniam non estis genus abjectum, sed electum; non venale, sed regale sacerdotium; non gens obstinata, sed sancta; non populus perditionis, sed acquisitionis. Pax vobis, qui non conversationem hominum, sed Angelorum in silvis et nemoribus adamatis. Pax vobis, et vera Apostolorum charitas, tanquam nihil habentes, et omnia possidentes. Pax vobis, fratres mei et filii mei dilectissimi, quos quotidie in Christo parturio in visceribus charitatis. Pax vobis illa, inquam, Christi, quae exsuperat omnem sensum, custodiat, ut optamus, corda nostra et intelligentias nostras. Pax vobis, fratres, qui saeculum calcastis, mundum despexistis, non laudem mundi usque nunc adamastis, risum hominum fugistis, ut sanctis agminibus et angelicis colloquiis vacare possitis. Pax vobis, quos in filios et fratres elegi, ut consortes et participes vos habeam in tentationibus meis. Ad hanc autem vitam juxta apostolicam formam vivere volentes non me elegistis, sed ego elegi vos. Segregavi vos a saeculo isto maligno, et eduxi vos per singula eremi loca, per speluncas et cellas, ut velut Apostoli ipsi modico contenti pabulo demoretis. Stemus ergo hic, fratres, in bello pugnantes quotidie cum antiquo serpente. Stemus fortes in bello, restringentes et praecingentes lumbos nostros, tenentesque lucernas ardentes charitatis, justitiae, pacis et tranquillitatis. Ad haec enim non me elegistis, sed ego elegi vos, et posui vos in vineam poenitentiae, quam quicumque dissipare praesumpserit, mordebit eum teterrimus inferni coluber. Haec est vinea illa fertilis, quam plantavi anno aetatis meae trigesimo tertio, velut servus Dei Noe, quam cupimus tota mente, Deo duce, sanctis exemplis et sanctorum documentis ornare, et ornatam taliter custodire, ut a nemine transeuntium possit vindemiari, nec aper de silva possit eam exterminare, nec alieni possint diripere labores ejus et fructus. Haec est illa vinea, quam plantavi velut paterfamilias, quam sepe paupertatis, charitatis, obedientiae et castitatis, ut a Simpliciano charissimo viro didici, circumdedi: ad quam velut paterfamilias exiens primo mane, vos conduxi in operarios, ut afferatis fructum quinquagesimum, sexagesimum et centesimum, secundum abundantiam gloriae Domini Christi. Haec est illa religio immaculata, cujus sanctitas per totum orbem terrarum divulgatur, quorum conversatio a cunctis miratur, quorum vita non solum a Christianis, sed a Judaeis et Paganis potius angelica quam humana reputatur. Haec est illa amoenissima paradisus, quam Deus a principio plantaverat, in qua posuit per gratiam et donum meritis matris meae hominem, ut operaretur virtutem patientiae, eruditionem doctrinae, corporis castitatem, assiduitatem precum, confessionem delictorum, abundantiam lacrymarum. Haec est illa paradisus, de qua exeunt flumina sapientiae et veritatis, continentiae et castitatis, in qua Deus delectatur sicut in omnibus divitiis. Haec est illa norma apostolica, virga directionis et aequitatis, quae tempore apostolicae praedicationis sumpsit exordium, quorum anima una et cor unum erat in Domino, nec quidquam eorum quae possidebant aliquid suum esse dicebant, sed omnia erant communia, et distribuebantur singulis prout cuique opus erat. Numquid non et nos, fratres mei, sic usque ad mortem vivere promisimus? Haec est ergo religio apostolica, et a mundo corde et corpore segregata, quae percutit duces Moab, interficit satrapas et tyrannos Jerusalem, et Aegyptiorum hypocritas vulneravit ad mortem. Haec est vinea servi Dei Noe, in medio paradisi situata, Christi sanguine redempta et irrigata, quam Sarabaitarum principes, haereticorum pastores velut aper de silva tempore illorum magnorum monachorum et eremitarum, Pauli videlicet et Antonii, destruere quaesierunt: cujus sepem comburere, cujus gyrum lapideum supplantare, cujus fructus, vites et flores incidere, cujus planitiem virtutum zizania seminare et replere quaesierunt, sed Dei virtute circumdata minime potuerunt. Ad hanc autem vineam, fratres mei, vos conduxi, et operarios vos feci meos, ut laborantes usque ad finem, dignum fructum recipiatis in tempore suo. Ad hanc non me elegistis, ut supra diximus, fratres, sed ego elegi vos: sed post annum factus sum episcopus, non tamen vos relinquens. Sed compulsus inter gentes habitare, monasterium presbyterorum et clericorum ordinavi, intravi domum episcopi, ut communiter cum eis viverem, sicut et vobiscum antea vixeramus. Non igitur me elegistis, sed ego elegi vos. A quo, fratres mei, maxime hoc dictum sit scitis: a Domino dictum est, et discipulis Domini dictum est: verumtamen non tantum illis, sed etiam nobis dictum est, quos vocavit in partem sollicitudinis et gloriae eorum. Sicut dignatus est vocare per gratiam, et participes nos fecit exhortationis; sic et vos. Delicatus est enim qui vult uti parte, et administrationem partis dissimulat ex rata: merito se privat honore, qui honorem affectat sine onere. Vobis ergo qui pastores estis tantum animarum vestrarum, loquitur pastor bonus, qui tertia die, ut audistis, animam suam posuit pro ovibus suis, dicens, Non me elegistis, sed ego elegi vos (Joan. XV, 16): non istam tantum desertam habitationem deserendo, sed de virtute in virtutem procedendo fructum afferentes, ut fructus vester maneat. In his quatuor, fratres mei, attendere debemus, scilicet dignitatem, officium, cautelam et constantiam: dignitatem, quia dicit, Elegi vos; officium, ut eatis; cautelam, ut fructum afferatis; constantiam, quia fructus vester maneat (Ibid.). Est ergo dignitas in electione, officium in fatigatione, cautela in fructificatione, et constantia etiam in fructificatione. Magnum est enim, quod elegit qui non fallitur dum elegit; majus est, quod Dei est opus ad quod elegit: sed maximum, quod inter electos praeelegit. Est enim sensus talis: Non vos me elegistis, sed ego omni modo eligendi elegi vos. Sunt enim tres modi eligendi; electio, subelectio, et praeelectio. Electio est, quando de multitudine bonorum et malorum eligitur bonum, sicut de torculari oleum separatur. Subelectio est, quando de bonis electis eliguntur meliores. Postea quando de melioribus optimi eliguntur, praeelectio est. In hunc ordinem electus est Aaron et filii ejus, ut sacerdotio fungerentur coram Domino. Primo enim Dominus ex omni natione quae sub coelo erat, Israel elegit in populum peculiarem sibi. De his autem subelegit filios Levi, qui tanquam ministri spirituales in tabernaculo Domini ritu perpetuo deservirent. De quibus etiam praeelegit filios Aaron in sacerdotes, qui precibus et oblationibus suis indignationem Domini in populum placarent. Ad hunc sane modum elegit nos, cum per aquam Baptismatis lavit nos. Subelegit, cum in sortem sanctorum vocavit nos et in ordinem clericatus. Sed cum in statum eremitarum promovit nos, et in dispensatione familiae suae dispensatores suorum ministeriorum, praeelegit nos. Magnum est enim, fratres, quod elegit nos; majus est, quod subelegit; sed maximum, quod praeelegit. Vere ergo elegit nos et praeelegit nos Dominus in haereditatem sibi. Nam ad elevationem manuum nostrarum, regum capita inclinantur, munera offerunt, etiam patres nos profitentur, exspectantes nos esse cum Elia et Paulo eremita, et intercessores apud Deum. Vae tamen in eremo habitantibus, si inter malos pisces foras in die novissimo projicientur. Vae pastoribus ovium, si inter haedos numerandi sunt. Quid ulterius, fratres, dicatur, audite. Posui vos ut eatis (Ibid.): nam quatuor sunt hominum positiones; accubitus, sessio, statio, et ambulatio. Omnis enim homo sic est in loco positus, quod aut jacet, aut sedet, aut stat, aut ambulat. Haec autem tantum in se differunt in hunc modum. Nam cum homo jacet, omnes partes corporis quiescunt, cum vero sedet, inferiores partes corporis quiescunt, quia sedere videntur, sed superiores laborant. Cum autem stat, totus laborat homo erigens se, quia generaliter pondere suo laborat. Cum vero ambulat, additur labori gravis ex motu fatigatio. Ad hunc modum, fratres, quatuor sunt hominum gradus et status in Ecclesia Dei. Fidelium enim alii boni, alii mali. Numerum malorum, fratres, non distinguimus, quoniam multiplicatus est super numerum arenae maris. Boni vero sicut ordinem recipiunt, sic etiam et distinctionem. Sane bonorum aliqui sunt activi, aliqui contemplativi, aliqui utrisque praelati. Et sic unum malorum genus, et tria bonorum genera. Quatuor enim sunt fidelium genera. Mali autem sunt jacentes, qui in mundo quiescunt: tales totam spem et fiduciam ponunt in numero divitiarum, quorum deus venter est. Tales in lecto jacentes loquuntur animae suae, et saepe dicunt: O anima mea, habes multa bona reposita; epulare et bibe, opprime pauperes, despice vicinos, renue natos, dilata te, extende alas, ascende super sidera, non sit pratum quod luxuria tua non pertranseat, dic animae tuae, Castrum servat qui se ipsum ab omni malo praeservat. O fratres, tales prostrati jacent, nocte dormiunt, ebrii sunt, et ecce mox eos jacentes et dormientes aggreditur mors, et sicut favilla statim deficiunt. Talibus autem quotidie clamabat Apostolus, dum dicebat, Fratres, scientes quia hora est jam nos de somno surgere (Rom. XIII, 11). Inter bonos sunt boni conjugati, qui bene utuntur licitis: sed tales divisi sunt, quia partim serviunt Deo, et partim mundo. De quibus ait Apostolus, Honorant Deum de substantia sua operibus misericordiae intenti: tamen solliciti sunt ultra modum de uxore, possessionibus, fratribus, filiis et cognatis (Prov. III, 9; I Cor. VII). Et quia isti partim delectantur in mundo, ideo sedere dicuntur, quia in superioribus laborant et in infimis quiescunt. Sunt et alii contemplativi, quorum, ut diximus supra, conversatio in coelis est: de quorum numero vos esse Dei gratia credo, et certus sum. Tales spem omnem in Deo ponunt, opprobria, famem, nuditatem, pressuras amore Christi sustinere semper desiderant, quibus vivere mori est, et mori lucrum, clamantes cum Apostolo dicentes, Quis me liberabit de corpore mortis hujus (Rom. VII, 24)? Tales sunt velut milites, et coelorum cives. Isti laborant super terram, et quotidie ab Angelis sustentantur. Sunt et alii qui ambulant. Istis ambulare incumbit, non tantum ut et nos de virtute in virtutem, sed plus quam nos inter diversa hominum genera ambulare, discurrere, et examinare quid agatur. Isti sunt pastores et praelati, quibus incumbit nunc exhortari, nunc increpare, nunc minari, nunc consolari, nunc docere, nunc praedicare, nunc legere, nunc orare, quibusdam ridere, quibusdam flere, quibusdam applaudere, quosdam fugere, quosdam mente et litteris visitare, quosdam praesentia intueri. Tales sunt praelati utique pastores, ambulantes velut magister Jesus, qui ambulans juxta mare Galilaeae vocavit discipulos, et ait illis: Ite in orbem universum, praedicate Evangelium omni creaturae rationali (Marc. XVI, 15). Tales sunt omnes Ecclesiarum pastores, quibus a Christo dicitur, Ite, quia periculosum est tantum stare pastoribus et medicis animarum. Ite ergo, quia perniciosum est sedere, et peremptorium est jacere. Ite, excitate jacentes, et dicite: Jam de somno surgite, quia diu dormistis. Clamate, pastores et praedicatores veritatis, et exaltate vocem vestram, ut in omnem terram audiatur sonus vestrae correctionis, increpationis, charitatis et sanctitatis vestrae. Numquid non Magister quatriduanum mortuum volens resuscitare, voce magna clamavit? Vigilate ergo, et excitate dormientes, et minas cum terroribus eis adhibete. Deinde ad sedentes transite, et exhortantes eos ut ad meliora proficiant, dicite, Super flumina Babylonis sedete et flete, dum recordamini Sion: porrigite manum pauperi, ne oblivioni detur dextera vestra. Frustra enim manus tendit ad Deum, qui pro posse suo manus ad pauperes non extendit. Si vero qui sedet, aliquando stare voluerit, apponite manum, et dicite: Surge postquam sederis, qui manducasti panem doloris. Stantibus autem dicite quod promissum est, Sedebitis vos super sedes duodecim, judicantes duodecim tribus Israel (Matth. XIX, 28). Istis autem necessaria est consolatio, quia multum laborant. Dicendum ergo eis est, Beati pauperes spiritu, quoniam vestrum est regnum coelorum. Beati qui nunc fletis, quia ridebitis. Beati qui nunc famescitis, quia saturabimini. Beati qui homines fugitis, quia Angelis sociabimini. Beati solitarii, quia coelorum cives efficiemini. Viriliter ergo agite, fratres mei, et confortetur cor vestrum, et exspectate Dominum; quia veniet, et non tradabit. Modicum erit, et videbitis remuneratorem militiae vestrae, pro qua penurias et anxietates sustinuistis. Regnum enim coelorum vim patitur, et violenti multi possidebunt illud. Hic est enim labor officii nostri. Iste enim mundus, fratres mei, mari saepe comparatur, per quod multiplex est transitus. Nam quidam transeunt vado, quidam navigio, quidam ponte, quidam submersi natant in fluctu. Isti sunt illi quatuor status quos nominavimus. Jacentes enim submerguntur, et descendunt in profundum quasi lapis. Conjugati vado mare transeunt, et mediis fluctibus isti salvabuntur igne purgati. Contemplativi aquam maris ponte transeunt, securiorem viam eligentes, quibus mundus mortuus est. Isti sunt mundum despicientes, quia sicco pede et vestigio mare magnum, ut experientia didicimus et oculata fide probavimus, transeunt in fame et siti, nuditate et frigore, in vigiliis multis et in laboribus plurimis. Vos autem, fratres mei, estis qui mecum permansistis in tentationibus meis, et mare magnum ponte transimus. Nobis vere incumbit caeteris subvenire, ne descendant in profundum quasi lapis. Subvenite vos omnes orationibus vestris, omnes jejunate, hoc mare magnum transeuntes, quia omnes in periculo positi sunt, tam navigantes quam submergentes, et tam vado mare hoc transeuntes in periculo sunt. Numquid etiam et nos qui per pontem transimus? Numquid non et pons aliquando cadit? Orandum est omnino, fratres, ne de ponte cadamus. Nam si de ponte caderemus, quod Deus avertat citius moreremur; quia de loco sublimiori caderemus. Porrigamus ergo manus de ponte ad submergentes, ne moriantur: et laboremus ne etiam puteus inferni aperiatur, et claudat super nos os suum. Nunc vero, fratres, de cautela audiamus, et audientes advertatis, et videatis quomodo caute ambuletis. Caute autem ambulandum est, ut fructum afferatis. Tres enim fructus Dominus memorat in Evangelio, trigesimum, sexagesimum, et centesimum. Centesimus est virginum, trigesimus subditorum, sexagesimus praelatorum, id est fructus duplicatus. Non enim praelato sufficit, se ipsum immaculatum servare: sed expedit, ut bonos, quantum in se est, faciat vita et exemplo relucere. Ad hoc enim significandum data est nobis tunica talaris, ut bene facientes et lucernas bonorum operum tenentes, perseveremus usque in diem vocationis nostrae, ne dicatur nobis: Hic homo coepit aedificare, et non potuit consummare (Luc. XIV, 30). Advertere namque debent canonici nostri et presbyteri, quod quanto prae aliis major dignitas in honore, tanto major in reddenda ratione difficultas: quia quot graduum culmen ascendunt, tot rationum vinculis erunt alligati. Quis enim tot vinculis alligatur, quot sacerdos, bos vel asinus, latro vel leo captus? O sacerdos, cum te ipsum induis, primo amictu faucibus circumdatis ligaris, albam postmodum ponis, subcinctorio vel cingulo renes astringis, ac si tibi dicatur, Astringe fauces ponendo custodiam ori tuo, astringe funiculum admixti potus, nec cor tuum mala meditetur: stringe renes, crucifige carnem tuam abstinentia escae et potus, quantum valetudo permittit. Haec, fratres mei dilectissimi, facientes vivetis, et bene eritis, et bene vobis erit. Verumtamen orate illum sine quo nihil potestis facere, ut sicut elegit vos de mundo, et conduxit vos ad hanc singularem apostolicam vitam et societatem; sic vos juvet, ut edatis super mensam in regno Patris sui. Pensate tamen, fratres mei, quod quamdiu vixerimus, in periculo grandi positi sumus. Ideo de bonis suis nemo confidat; sed cogitet, sicut dicit Apostolus, quod cum quis existimat se stare, caveat ne cadat (I Cor. X, 12). Numquid, fratres mei, non Lucifer sic decoratus cecidit? Numquid non etiam Petrus; aut qui inter discipulos Christo familiarior Judas? Et quia de se confitendo, nec in bono perseverando permansit; cecidit, et crepuit, et mortuus est. Rogate igitur, fratres, illum sine cujus voluntate folium arboris non movetur, ut usque in finem taliter vos in hac solitudine regat, et dirigat, ut eatis et fructum afferatis, et fructus vester maneat. Amen. Non turbemini, fratres dilectissimi, si compello vos vinum bibere, et panem tritici cum betis butyro mixtis simul comedere. Nam hodierna die credimus Filium hominis resurrexisse a mortuis; ideo gaudere et epulari oportet, quia frater noster mortuus fuerat et revixit; perierat, et inventus est. Ad mensam ergo accedentes cum gaudio epulemini, quoniam ego sum Jacob pater vester.

SERMO XL. DE OBSERVANTIA CLERICORUM.

Audistis in mensa, fratres charissimi, qualiter Dominus praecepit servo suo Abrahae, ut tolleret filium suum, quem super cuncta terrena diligebat Isaac, et offeret eum super unum montium quem monstraverat sibi Dominus, quem dicunt nonnulli illum esse montem Calvariae, in quo crucifixus fuit ille Deus et homo. Series historiae nuper simpliciter intellecta, primo aedificat obedientiae filios. Fidelis enim sermo, vivus et efficax, et penetrabilior omni gladio ancipiti. Sed de modo et virtute obedientiae aliquid vobis nunc dicendum est. Nam sicut obediendum est libenter, sic hilariter, sic et velociter. Obedientia enim sine mora esse debet. Non placet Deo morosa et disceptatrix obedientia: quae quidem cum praecipitur, quaerit cur, quare, quamobrem praecipiatur. Istius obedientiae exquisitum nobis hodierna dic exemplum proponitur. Abraham pater noster; sic enim dicitur senex fidelis et prima credendi via. Sanctus igitur pater Abraham; et prima obedientiae norma et forma verae obedientiae apud omnes esse credatur. Ecce, fratres, praecepit ei Deus filium immolare. Sed quem filium? Audi, et obstupesce qui audis; filium dilectum, filium primogenitum, filium magnae promissionis, filium magnae generationis. Dictum enim fuerat Abraham, In Isaac vocabitur tibi semen tuum (Gen. XXI, 12), et in ipso erit semen tuum, sicut stellae coeli, et sicut arena maris in extrema tua senectute. Centenarius enim erat Abraham, dum genuit Isaac de Sara sterili uxore propria, de Agar ancilla Ismaelem sagittarium. Mirabiliter promissum susceperat, mirabilius susceptum religiose educavit. Inter haec tamen non contradixit Abraham, sed nec murmuravit, nec haesitavit, nec faciem conturbavit: imo tanquam pater exsurgens pia crudelitate in filium se armavit, ut mox obediret. Attendite vos, filii obedientiae, qui votum fecistis et professionem. Vade, o tu frater, et fac similiter. Haec semper adimplere cogita, hoc semper facie laeta fac, et vives, et erit semen tuum benedictum ultra semen Abrahae. Verumtamen quid majus nescio murmurat, quid affectuosius susurrat vox ista in auribus nostris, licet haec tempore tanto ante nos scripta sunt, quae sunt per allegoriam dicta. Discutiamus ergo folia vineae, ut fructum inveniamus spiritualis intelligentiae, tanquam sub cortice nucleum, tanquam sub palea granum, tanquam sub terra thesaurum. Verum ut hodiernae Christi solemnitati satisfaciamus, consideremus utrum ea quae dicta sunt de tempore Abraham, inclinare possimus ad me Augustinum patrem vestrum. Tentemus super hoc aliquid dicere ad Dei laudem, et ad nostram aliqualem aedificationem. Sed secundum Hebraeos Abraham sub tribus temporibus tria sortitus est nomina. Primo dictus est Illam, quod ibidem sonat quod Excelsus, cum adhuc esset in Chaldaea, in terra et in cognatione sua in domo patris sui. Ascendens autem in terram Chanaan ad vocationem Dei, dictus est Abram, quod interpretatur Pater excelsus. Tandem in circumcisionis suae tempore tunc dictus est Abraham, hoc est, Pater muitarum gentium. Attendatis, fratres, et vos in patrem vestrum. Nam primo vocatus sum excelsus philosophus. Eram enim inter omnes magnos nominatissimus, et liberalium artium sagacissimus indagator. Excelsus, inquam, eram, celsitudine scientiae quae inflat, non charitatis quae aedificat. Nam Cedrum odoriferum vocabant me Romani principes, foliis abundantem; sed non habebam fructum. Excelsus eram et impius super omnes coaetaneos meos, elatus et superexaltatus super cedros Libani. Et ecce accessit ad me mater pietate plena, praedicatio sancti viri episcopi, vita et exempla sanctorum patrum Pauli et Antonii et Simpliciani, et cum his omnibus vox Domini confringentis cedros comminuit cedrum Libani, et hostia praeparata ad victimam in odorem suavitatis, et sic factus sum pater excelsus. Deinde ad Africam veni, mecum ducens decem et novem ex fratribus meis simul viventes in palatio sancto, et cupientes separari a saeculo. Sanctus pater Valerius cupiens esse particeps fructuum et orationum, locum istum secretum, in quo nunc sumus, nobis donavit, et multi nostrum viderunt. Sed loco isto aedificato, in Christi nomine et sanctae Trinitatis pontifex Hipponensis factus sum, et vocatus sum pater excelsus multorum. Pontifices enim, fratres mei, sicut vocantur pastores gregis, ita et patres plebis pro cura et patria sollicitudine, et tunc factus sum sicut oliva fructifera in domo Dei. Praesules enim olivae comparantur propter vim olei triplicem. Nam oleum primo illuminat, pascit, et fessa membra fovet. Sic et praesules illuminare debent verbo, pascere exemplo, et fovere egentes temporali beneficio. Ego enim, fratres, non dico me hoc facere; studeo tamen sacram Scripturam exponere, turrim Davidicam clypeis fortissimis munire, munitam declarare, et declaratam ordinare. Nam quid per turrim Davidicam, nisi sanctorum Ecclesiam intelligo? Et sic jam ab ortu et occasu, ab aquilone et austro viget nostra doctrina et expositio. Non tamen a me, sed de domo Dei procedit: et sic non solum pater gentium dicor, sed etiam vitis abundans in lateribus domus Dei. Cujus domus sunt latera legentes et orantes, et conjugati legentium et orantium et conjugantium. Nam vobis qui estis legentes et orantes, abundanter propinavimus doctrinam, quibus disciplinam apostolicam tradidi. Conjugatis poculum vitae etiam propinavimus. Vobis tamen propinavi vinum fervoris, charitatis et aequitatis: illis vero pacem et patientiam donavimus. Revertamur ergo ad historiam praetaxatam, quae insinuat nobis tria, scilicet disciplinam regularem, progressum, et exitum. Dicitur enim nobis a Domino, Tolle filium tuum (Gen. XXII, 2); quasi dicat Dominus, Tu qui monachus es, tolle filium tuum Isaac, qui interpretatur Risus: hoc est, tuam propriam voluntatem tolle, in cujus exsecutione homo ridet et delectatur. Et haec est prima oblatio, quam homo debet Deo reddere et offerre super unum montium quem monstrat nobis Deus. Nam multa genera montium demonstrat nobis Dominus. Sed de quatuor nobis mediator Dei et hominum homo Christus Jesus mons dicitur, qui erit in novissimis diebus mons domus Domini in vertice montium (Isai. II, 2). Et iterum: Mons Dei mons pinguis et coagulatus (Psal. LXVII, 16). Porro de hoc monte descendit ros et unguentum pro barba Aaron. Omnes enim de Christi plenitudine unguentum recipere possumus. Apostoli etiam, fratres, dicuntur montes; quia fundamenta ejus, scilicet Ecclesiae, in montibus sanctis. Angeli numquid non et ipsi montes dicuntur excelsi? Porro Jesus, qui mons dicitur, sedens in monte Thabor sermonem discipulis facit, enumerans septem beatitudines Spiritus. O fratres, attendite quantum sit impedimentum, quam grave dispendium inferat sanctae religioni superfluitas et abundantia rerum, quod longe magis legimus in libro nostrae conscientiae, quam possumus explicare sermonibus. Numquid non Sodomitarum peccatum fuisse legitur abundantia panis et superbia vitae? Numquid non angeli videntes se abundare in pulchritudine sapientia superbientes ceciderunt? Numquid non et patres nostri quasi ratione eadem expulsi sunt de paradiso? Numquid non et mundus submersus fuit, quando abundantes, et in suis abundantiis Deum non cognoscentes perierunt? Numquid non Aegytii abundantes iracundia pleni facti sunt et submersi? Numquid non propter abundantiam idola terrae facta sunt? Numquid non Amalech quia abundabat, id est, invidia plenus, desivit in manu Saül? Numquid non tempore David multa millia interfecti sunt? Numquid non Saül abundans superbus efficitur et ejicitur? Numquid non Herodes Ascalonita jugulatur? Numquid non Herodes tetrarcha sperans in sua abundantia populo satisfacere, qui credebat Joannem esse sanctum et justum, ipsum tamen decollavit? Cogitate, fratres, quid receperit Holofernes, quid Caesar, quid Nero, quid Valentinus, quid Constantinus, quid Decius, quid Julianus? Quid ergo valuit Caesari et Neroni abundantia? quid Assuero pecunia? quid Antiocho simulata et palliata poenitentia? Colamus ergo Christum pauperem in praesenti, ut simus divites in futuro. Comes enim divitiarum superbia et luxuria est. Amemus ergo, o fratres, summam Christi et Apostolorum paupertatem; ne in nostra sancta religione mutetur color optimus, et dispergantur lapides sanctuarii nostri. Sane enim, fratres mei, ex collatione aliarum paupertatum commendatio paupertatis voluntariae plenius inter nos relucet. Sunt enim quinque genera paupertatis: prima est infelicitas, secunda est paupertas cupiditatis, tertia paupertas superfluitatis, quarta dolositatis, quinta paupertas voluntatis. Primam habet mendicus, secundam habet avarus, tertiam habet prodigus, quarta est paries dealbatus, quintam habet vir compeditus. Prima est flagellum, secunda est venenum, tertia est ventilabrum, quarta est umbraculum, quinta aedificium. Prima est misera, quia cruciat: secunda est venenosa, quia necat: tertia est ventosa, quia inflat: quarta dolosa, quia dissimulat: quinta gloriosa, quia coronat. Nec mirum, si Christus amator sobrietatis, sobrietatem spiritus commendat, cum Epicurus praeceptor voluptatis eam commendaverit, dicens, Quam felix paupertas est, si laeta est! Super hanc propriam voluntatem offert homo devotus, quod praecipue fit in professione obediendi. Sequitur, fratres, Stravit Abraham asinum, duos pueros secum ducens. Isaac vero ligna cedrina portabat, Abraham autem ignem et gladium. Venientes autem ad montem, ligatur Isaac, super ligna ponitur, et scita a patre Dei voluntate, non aperuit os suum. Et extendens manum Abraham, audivit, Ne extendas manum super puerum (Gen. XXII, 3-12); sed pro Isaac tolle arietem unum de cunctis tuis melioribus, quem inter spinas tibi paravi. Attendamus nunc, fratres: nam quid per asinum nisi carnem nostram intelligo, quae velut asinus domanda est virga, onere? Et pabulo, et cinere, et cilicio caro domanda est, ne impinguata, incrassata et dilatata recalcitret, velut asinus qui cum domino velut catellus ludere voluit. Duo namque pueri sunt quinque hominis sensus: quos tamen duos dicimus, quia ad usum et ad exsecutionem eorum duo intra membrorum mancipata sunt. Nam et ego velut Abraham in vobis et canonicis nostris, ne caro luxuriet, et ne mors per fenestras intret, duobus pueris vos sociavi, paupertati scilicet et orationi, quibus mediantibus quinque sensus corporis exstinguere poteritis. Nam per haec praeterita mala obliviscemur, cogitationes malae non ascendent in corda vestra, affectio cognatorum non regnabit in vobis. Haec enim sunt, quae quotidie monachos cribrant sicut triticum. Istae sunt mordaces curae, quae sanctum viri propositum enervaverunt. Inter has vir sanctus coquitur et cruciatur. Haec sunt monachorum muscae mordaces et morientes, quae perdunt suavitatem unguenti. Haec sunt volatilia quae comedunt frumentum in anima seminatum. Vos autem, fratres, dum haec in corda vestra ascendunt, recurrite ad orationem vel ad operis occupationes, ne vos serpentinae muscae deglutiant. Numquid non sic fecit sanctus pater Antonius? qui cum epistolas a charis suis in saeculo morantibus recepisset, nullam legere voluit, sed receptas in ignem projecit, dicens: Chartae fallaces estis, etiam plenae mendaciis; comburo vos, ne comburar a vobis. Sequitur, fratres; ligatur Isaac. Sic et vos ligamini in hac solitudine tam fortiter, ut consuetudines vitae saecularis ignoretis, et suavitatem sanctae religionis capiatis. Placeat vobis somni sobrietas, mentis tranquillitas, corporis munditia, mortis severitas, et cuncta salutis exspectatio: solvitur Isaac, et jucunde ad matrem revertitur in Bersabee. Sic et vos vertamini soluti ad matrem quae sursum est Jerusalem. Cum ergo illuc perveneritis, dabit refrigerii sedem, quietis beatitudinem, et luminis claritatem.

SERMO XLI. DE OBSERVANTIA JEJUNII QUADRAGESIMALIS.

Cum jejunaveris, unge caput tuum, et faciem tuam lava, ne videaris hominibus jejunans (Matth. VI, 17, 18). Jejunantis officium est, in cinere et cilicio sedere, sordidas vestes non tenere, carnem macerare, faciem attenuare, in pallore permanere, non ipsam lavare, non ad mensam opulentam accedere, non convivia et festa visitare, non capite inclinato incedere: sed eleemosynas dare, castitatem servare, juste, sancte et pie vivere, Christi sanctam resurrectionem exspectans glorietur. Haec autem omnia facite, non ut videamini ab hominibus, sed tantum ab illo qui cuncta videt in abscondito. Sed si contingeret, quod fumus jejuniorum spargeretur inter homines, statim faciem tuam lava, ne videaris hominibus jejunans. Tria enim, fratres, proponuntur nobis hodie; scilicet jejunare, faciem lavare, et caput ungere. Haec tria sunt, in quibus tota vita nostra consistere debet. Quae sunt ista, fratres, nisi declinare a malo, et facere bonum, et totum quod habes Deo contribuere! Ecce quidquid continet nostra christiana sancta religio. Quid enim per jejunare, fratres, nisi a malo declinare; per faciem lavare, bonum facere; per caput ungere, totum Deo tribuere? Sed dicet quis, Brevis est haec expositio: sed et aquam vivam, ut cupimus, non propinasti. Attendite ergo, fratres. Nam hostis antiquus vestris primis parentibus primo in paradiso suasit ut Dominum offenderent; secundo, ut faciem a Deo absconderent post meridiem; tertio ut de ligno vetito comederent. Nam ibi dicitur, ut caput pungeret; sed hic, ut caput ungeret: ibi abscondendo faciem latitaret, sed hic lavaret; ibi ut comederet, sed hic ut jejunaret. Credamus illi qui modo haec praecepit, sed non illi qui contraria persuasit. Ait enim Pater: Hic est filius meus dilectus, ipsum audite (Id. XVII, 5). Nam ait hodie, Cum jejunatis. Est enim, fratres, quoddam jejunium commendabile, et quoddam damnabile: damnabile, quod vident homines, quod fit propter homines; commendabile, quod solum propter Deum fit. Sed aliqui jejunant ut infirmi, aliqui ut fastiditi, aliqui ut avari, aliqui ut hypocritae. Aegrotus jejunat, ut valeat; fastiditus, ut appetat; avarus, ut parcat; hypocrita, ut appareat. Jejunium aegroti est sanitatis, jejunium fastiditi est gulositatis, jejunium avari est parcitatis, jejunium hypocritae est simultatis. Haec autem jejunia etsi non sunt periculosa, ut aegroti; tamen sunt infructuosa. Jejunate ergo, fratres, propter Deum: frangatis nucem, ut accipiatis nucleum: projiciamus folia, ut inveniamus fructum: purgemus puteum, ut hauriamus aquas de fontibus Salvatoris. Ait enim Salvator, Sitientes venite ad aquas (Isai. LV, 1). Nam triplex est aqua Salvatoris, fratres: aqua lacrymarum, quando flevit super Lazarum et super civitatem; aqua quam posuit ad pelvim, quando discipulorum pedes lavit; aqua quae de latere ejus emanavit. Primam oportet nos habere, fratres, si recte jejunare cupimus. Est ergo prima aqua contritionis, secunda confessionis, tertia satisfactionis. Prima mentem sanat, secunda refrigerat, tertia fecundat. Ergo, fidelis, si cupis recte jejunare, istas aquas recipe, et lava te, et mundaberis a lepra. Nam nisi habueris has aquas, jejunium tuum modicum valebit. Ideo vocati hodie ad nuptias magni Regis, fratres dilectissimi, ornemus nos vestimentis, tubis et cymbalis bene sonantibus. Laudemus ipsum patremfamilias, qui ad suas nuptias nos vocare dignatus est. Quae sunt nuptiae hodie praeparatae, fratres, nisi justi dies quos Deus consecrare dignatus est? Isti enim sunt dies quos observare debemus, in quibus legem recipere merebimur. Isti sunt dies medicinales, qui animae et corpori conferunt sanitatem. Isti sunt dies nuptiales, in quibus vestimentis ornati esse debemus, cymbala et tubas, organaque bene sonantia sonantes. Haec enim sunt instrumenta quae in nuptiis quadragesimalibus sonare debemus. Nam primo, vestire nos debemus virtutibus sanctis, exspoliatis vitiis. Secundo, cymbalum percutiendo pectora per contritionem sonare debemus. Tertio, ut praecones clamare debemus, sugentes ubera vocando parvulos ut jejunare discant, senes ut jejunare doceant: quia ecce nunc tempus acceptabile, ecce nunc dies gratiae et salutis, ecce dies remissionis, ecce dies satisfactionis. Tu ergo, inique, qui longo tempore dormisti, surge, memento unde cecideris, et age poenitentiam dum tempus habes, dum sanus es, dum peccare potes; ut non ex timore, sed ex amore videaris poenitere. Omnis enim, fratres mei, qui per poenitentiam deleverit peccata sua, jam angelicae felicitatis particeps est. Ipsa namque poenitentia est medicamentum vulneris, spes salutis, per quam peccatores salvantur, per quam Deus ad misericordiam inclinatur. Dum autem poenitentiam, fratres, feceritis, fundite pro peccatis lacrymas cordis et corporis. Numquid non lacrymando, fratres mei, Petrus a Christo respicitur? numquid non Maria veniam meretur? numquid non Martha lacrymis sanatur? numquid non Chananaea exauditur? Numquid non Lazarus ad vitam revocatur? Lava ergo faciem tu qui hodie incipis jejunare, lacrymis percute pectus, exalta vocem tuam confitendo, et annuntiando sacerdoti peccata tua. Audite, fratres, quid David per confessionem consecutus est. Quid ait, nisi, Peccavi Domino? Et Nathan propheta ait, O David, transtulit Deus peccatum tuum a te (II Reg. XII, 13). Cavete tamen, fratres, ne confessio sit Saül, qui redargutus a Samuele superbiendo dixit, Peccavi. Qui statim audire meruit, Transtulit Deus regnum tuum a te (I Reg, XV, 24, 28). Sic et dixit Judas, Peccavi (Matth. XXVII, 4), non dolendo, sed diffidendo. Sic et Cain, Major est iniquitas mea, quam ut veniam merear (Gen. IV, 13). Ergo, fratres, cum jejunatis, facies vestras lavate lacrymis, caput ungite Christum, qui caput cunctorum est. Ipsum ergo ungite, scilicet oleo misericordiae, eleemosynas dando, et verba contritionis clamando, Peccavimus, Domine, sed miserere. Et sic uncti erimus a Christo oleo laetitiae. Sic unctum David legimus, sic unctum Petrum et Mariam prospicimus, sic unctos volentes semper spectavimus fratres. Sed quis dicet, Quomodo ungendus est Deus? O peccator, vade primo ad Mariam peccatricem. Ipsa enim unxit pedes, et postea caput, scilicet animam, et postea accedere potuit ad caput. Nam si primo lacrymis Christi pedes non lavisset, ad caput Christi accedere ungendo ausa non fuisset. Ergo necesse est primo ad pedes lacrymas fundere, et postea ad Christi caput accedere. Scitote tamen, fratres mei, quod nisi inimicis vestris corde peperceritis, omnia quae agitis, sive jejunetis, sive eleemosynam detis, sive omnia quae bona sunt agatis, omnia vana sunt, et servi inutiles estis, nisi proximo peperceritis. Sed dicetis, Ego parcere inimico non possum: ex quo ergo mihi bona non valent sine hoc, me affligere jejunando, bona distribuendo, non amplius volo. Ego autem dico vobis, Dimittite, ut dimittatur vobis. Nullum tamen malum impunitum, nec aliquod bonum irremuneratum remanebit apud Deum, qui novit abscondita cordis cunctorum.

SERMO XLII. DE VITA ET MORIBUS CLERICORUM.

Fratres charissimi, sanctus ille Jeremias considerans sacerdotum et praelatorum negligentiam, lamentabiles voces emittens dicebat, Parvuli petierunt panem, et non est, nec erat qui frangeret eis (Thren. IV, 4). Clamabat ergo Jeremias, aspiciens destructionem sanctae Civitatis, plorat et lamentatur crudelitatem matrum, patrum et pastorum, qui devorant filios in perditione. Vae vobis pastoribus Israel, qui quod pingue erat comedistis, quod confractum erat non consolidastis, quod erroneum erat non revocastis, quod infirmum erat non sanastis, quod nudum erat non cooperuistis (Ezech. XXXIV, 2-4). O fratres, lupi rapaces hodie facti sumus, justitiam postponentes, veritatem et misericordiam ignorantes. Cavete ergo ne vobis Dominus hodie dicat, Dispensatorem te posui super familiam meam, et tu panem eis non fregisti. Non ergo dispensator, sed dissipator; non speculator, sed spiculator. O serve nequam, mittam te in tenebras exteriores, quoniam pueri tui petierunt tibi panem, nec fuit qui frangeret eis. Itaque, fratres, distribuendus est panis et frangendus subditis, antequam fame pereant: nam si morientur, de manibus tuis sanguis eorum exquiretur. Distribuendus itaque est panis omnis sanctitatis esurientibus. Est enim, fratres, panis mundus, qui distribuendus est et frangendus filiis. Est et alter panis immundus, qui distribuendus est servis. Sunt etiam isti panes conjuncti in domo Dei, sicut in area paleae cum granis. Tres tamen panes legimus in Scriptura, panes Pharaonis, oblationis, et propositionis. Primi sunt laici, secundi sunt sacerdotes, tertii vero pastores. Panes Pharaonis dividuntur in tres partes, in concupiscentiam carnis, et concupiscentiam oculorum, et superbiam vitae. Prima est luxuria, quae enervat: secunda est avaritia, quae cruciat: tertia est superbia, quae velut vesica inflat. Luxuria est proferens immunditiam, avaritia est generans invidiam, superbia parit injustitiam. Luxuria est premens hominem intra se per pollutionem, avaritia extra se per vacationem, superbia supra se per elationem. Luxuria deprimit hominem intra se, quia cum factus sit ad imaginem Dei, velut porcus in luto vivere quaerit. Avaritia trahit hominem extra se, quia propter terrena dimittit coelestia. Superbia extollit supra se, ut ponat in coelum os suum. Et sic, patres et fratres, homo per luxuriam in vanis cupit delectari, per avaritiam in transitoriis consolari, per superbiam de impietate gloriari. Isti sunt pastores, quos Dominus ejecit de templo vendentes et ementes. Isti sunt quinquagenarii, qui per Eliam comburuntur. Isti sunt illi falsi prophetae vestiti pellibus caprinis, qui etiam intrinsecus sunt lupi rapaces. Ergo nos qui pastores sumus nominati, luxuriam frangamus per abstinentiam, avaritiam submergamus per eleemosynam, superbiam fugiamus per humilitatem et per patientiam. Nam sicut impossibile est daemonem in malo obstinatum paradisum intrare; sic impossibile est luxuriosis pastoribus, avaris et superbis subditos castos et humiles et bonos facere, quia necesse est ut talis sit grex, qualis sit et rex. Est et alius panis oblationis, quem quidem non solum frangere, sed et Deo offerre debemus. David dicebat, Intret oratio mea sicut incensum in conspectu tuo (Psal. CXL, 2). Iste est panis triplex, quia oratio debet esse ampla, devota et pura. Ampla, ut pro omnibus rogetis, etiam pro calumniantibus et persequentibus vos; devota, ut non remisse petatis, sed devote, et dabitur vobis perseverantibus. Sed dicet quis, Qualis debet esse qui petit, quid petat, pro quo petat, et a quo petatur? Si petis qualis esse debeas, dicimus quod bonus: quia scimus quod Deus peccatores non audit. Sed dicis quid petere debeas, dico quod vitam vel meritum vitae, vel apprehendentiam meritorum vitae. Sed si dicis pro quo petere debeas, dico quod pro bene et male viventibus, ut bonus perseveret, et malus convertatur: non pro sanctis, non pro damnatis. Nam qui orat pro martyre, injuriam facit martyri: et qui orat pro damnatis, nullatenus impetrabit. Potens tamen est Deus, ut de lapidibus istis fiant panes. Sed si ulterius adhuc petis a quo, dicitur quod a Patre omnia petere in Filii nomine debemus; et sic veri pastores erimus. Est et alius panis, scilicet propitiationis. Et iste est triplex, panis Angelorum, de quo manducat homo in altari; panis filiorum, id est verborum sanctae doctrinae. Hic est panis, qui cum primo pane de coelo descendit. Hic est panis, quem non est bonum sumere et dare canibus haereticis, quia panis filiorum est. Hic est panis petitus, Amice, accommoda mihi tres panes (Luc. XI, 5), scilicet vitae, doctrinae et exempli. Hic est panis datus Petro, ut pascat agnos: nam ter ait Dominus Petro ut pascat oves, ut tu pastor intelligas oves pascere doctrina, vita et exemplo, vel Eucharistia, doctrina et vita sancta. Et sicut Dominus ait Petro, ita et caeteris Apostolis suis. Ergo pascamus oves nostras, parvulis nostris panem frangamus, ne deficiant in via: pascamus pane angelico, pascamus verbo, pascamus exemplo, ne tota gens pereat. Nam capita gentium sumus, caecorum et ignorantium duces, claudorum baculus, terrarum principes, regum viatores, Angelis superiores; sed daemonibus pejores, dum haec negligenter prospicimus. Fratres, pascamus ergo populum, ne sint velut oves absque pastore, ut de pascuis solitudinis trahat ad pascua societatis Jesus Christus Dominus noster.

SERMO XLIII. DE EPIPHANIA ET QUAERENDO CHRISTUM.

Audistis, fratres charissimi, sanctissimos reges Dominum diligenter quaesivisse: et quaerendo Deum et hominem invenisse non dubitamus, et sibi pretiosa munera obtulisse firmiter credimus et praedicamus. Vos ergo, fratres, quaerite Christum, quaerite Nazarenum, quaerite floridum, candidum et rubicundum. Quaerite Christum, et hunc crucifixum: quaerite, et invenietis; pulsate, et aperietur vobis: clamate, et vocate dilectum, nuntiantes quia amore languescitis. O vos mundi amatores qui terrena sapitis, quorum Deus venter est, et vita in confusione; quid agitis sine Christo, quid concupiscitis, quid sapitis, quid speratis? Numquid sine Christo vobis pax esse poterit? Numquid felicitas vel victoria, numquid dignitas vel securitas, numquid fides vel charitas, numquid spes vel fiducia, numquid constantia vel temperantia, numquid prudentia vel scientia, numquid pulchritudo vel fortitudo, numquid olfactus vel tactus, numquid visus vel auditus sine Christo esse poterit? O fratres mei, absit, Quaerite ergo Christum, dum inveniri potest: invocate eum, dum prope est. In ipso namque sunt omnes virtutes, et thesauri sapientiae et scientiae absconditi. Quaerite Christum, et invenietis Christum: pulsate ad Christum, et aperietur vobis per Christum. Dirigite viam Christi, ut dirigat vos Christus. Custodite Christum, ut custodiat vos Christus. Amate Christum, ut amet vos Christus. Quaerite Christum pauperem, et invenietis Christum divitem. Pascite famelicos Christi, ut pascat vos Christus. Visitate infirmos Christi, ut visitet vos Christus. Pacem habete cum proximo Christi amore, ut vos pacificet Christus. Hunc ergo Christum quaeramus, hunc etiam veraciter cupiamus, hunc semper ut possumus agnoscamus. Hunc semper perquiramus, et inventum tam fortiter, tam suaviter, tam dulciter teneamus, ut eum non amittamus. Quaerendus est ergo Christus; sed non in platea, ubi est summa vanitas. Quaerendus est Christus; sed non in foro, ubi est grandis adversitas. Quaerendus est Christus; sed non in taberna, ubi est summa ebrietas. Quaerendus est Christus; sed non in saeculari curia, ubi est maxima falsitas. Quaerendus est Christus; sed non in scholis mundanorum philosophorum, ubi est infinita perversitas. O vos mundi amatores, qui terrena sapitis, et pro terrenis honoribus et pompis discurrere non desistitis, transvolantes montes et Alpes, investigare volentes alta coeli, lata terrae, profunda maris, in calore et frigore, fame et nuditate; cur Christum non quaeritis, in quo haec omnia et majora perfecte reperiuntur? Quiescite jam agere perverse, discite bene facere o vos qui coelorum motus continue investigare curatis, non tamen ut Deum perfectius cognoscatis, sed ut mundo florentes appareatis. Sapientes igitur et insipientes, quaerite Christum, sed non cum luxuria, in qua est latens deformitas; non cum superbia, in qua latet aeterna calamitas; non cum avaritia, in qua est dolorum servitus et aeterna infelicitas. Sed heu, fratres, heu! non est hodie qui faciat bonum, non est qui Christum adorare opere quaerat, nec est qui speret in eo: sed miles in ense, rex in divitiis, puer in pomo, servus in domino, uxor in viro, vir in uxore, vetula in parva pecunia, et rusticus in ligone sperat. Ecce, fratres, ecce, quomodo unusquisque recedit a Deo salutari nostro. Ecce quomodo speramus in vanitate, derelinquentes Deum factorem nostrum, et recedentes a Deo salutari nostro. Non sic igitur, fratres mei, non sic, etiamsi divitiae et honores affluant, nolite cor apponere; sed solum in Christo cor apponite, in ipso semper sperate, quia ipsi cura est de singulis vobis. Quaeramus ergo Christum, fratres mei, et nunquam quiescamus, quousque inveniamus. Quaerite eum dum inveniri potest, invocate eum dum prope est. Sed quomodo eum quaeremus? Ecce enim quaeritur hodie Christus, quaerunt eum Pagani, quaerunt eum Judaei. O christiane, cave ne quaeras Christum cum Judaeis, sed cum paganis regibus perquirere non desistas. Nam Pagani quaerunt Christum adorare; sed Judaei quaerunt Christum jam supplantare. Pagani hodie ad Christum veniunt; sed Judaei Christum spernunt. Pagani veniendo ad Christum laborant; sed Judaei quiescendo Christum ignorant. Pagani Christo munera offerentes ipsum adorant: sed Judaei jam Christi mortem procurant. Pagani adorando Christum et miracula ibidem videndo ipsum toto corde magnificant; sed Judaeorum synagoga jam Christum spinis coronat. Pagani per aliam viam revertuntur gaudentes; sed Judaei jam incipiunt esse paventes ne forte veniant Romani, et tollant eorum locum et gentem. Erubescite, o perfidi Judaei, erubescite; quia veniet tempus quando lapis super lapidem in te non remanebit, eo quod non cognoveris tempus visitationis tuae. Erubescite, quia ecce jam alieni haereditatem vestram ingrediuntur, et ad vestrum regem natum per stellam deducuntur, cujus pretiosa nativitas fuit ante saecula Praedestinata, a prophetis praenuntiata, pastoribus annuntiata, et sapientibus regibus revelata. O Judaei semper Deo rebelles, o caeci et obstinati, cur non consideratis mirabilia quae Deus operatur in medio terrae vestrae? cur Christum non quaeritis? cur Deum et hominem non agnoscitis? cur eum ut verum Dei Filium non adoratis? O fratres mei, non solum Judaei; sed et mali Christiani hodie occidere quaerunt Christum. Quando hoc quaerunt, nisi quando praecepta sua servare contemnunt? Non sic Magi fecerunt; sed mox Christo nato credentes, per viam laborare coeperunt, et sic perseverantes aliquando eum invenire meruerunt, non in pretiositate pannorum, non in multitudine servitorum; non in thalamo picto, non in lecto eburneo, non in aula regia: sed pro thalamo voluit reclinari in stabulo, pro lecto habere voluit fenum, pro servitoribus bovem et asinum Salvator habere voluit. Eia ergo, fratres mei, quaerite Christum, quaerite Nazarenum, quaerite hunc floridum, candidum et rubicundum, ad cujus ortum Angeli cantant, sancti exsultant, sterilis clamat, vidua prophetizat, Simeon senex exspectat, Joseph cogitat, Maria mater reclinat, bos cognoscit, asinus portat, stella demonstrat, Magus adorat. Iste est Deus deorum in Sion, qui in Cherubim apparet terribilis, qui in Seraphim apparet mirabilis, qui in virtutibus ostenditur incomprehensibilis. Iste est qui nuper de Maria virgine natus est, et homo factus est: ut nos deos faceret, factus est homo. Iste est qui esurivit, ut nos reficeret; qui sitivit, ut nobis vitae aeternae pocula ministraret. Iste est qui pro nobis tentatur, ut nos a tentationibus liberaret; qui pro nobis ligatur, ut nos absolveret; qui pro nobis humiliatur, ut nos exaltaret; qui pro nobis exspoliatur, ut nos tegeret; qui pro nobis coronatur, ut nos coronaret; qui felle et aceto potatur, ut nobis fontes mellifluos aperiret. Mortem suscepit, ut nobis vitam aeternam donaret, sepultus est, ut sepulturam suorum benediceret; ascendit in coelum, ut nobis coelorum portas aperiret; sedet ad dexteram Dei Patris, ut credentium preces et vota exaudiret. Ecce ergo ad quid natus est Christus, ecce propter quid ad nos descendit Christus. Quid igitur agitis, o vos mundi amatores? Quid vobis cum carne, o venerabiles senes? O juvenes delicati, quid agere creditis, cum nihil sine Christo potestis facere, quibuscumque bonis terrenis ornati sitis? Quaerite ergo, o juvenes, Christum, ut juvenes maneatis. Quaerite, vos senes, Christum, ut cum omni prosperitate vivere valeatis. Quaerite Christum, et nolite quiescere, illum Christum, illum Jesum qui Centurionis servum sanavit, paralyticum solidavit, Lazarum resuscitavit, caecos illuminavit, meretricem beatificavit, Chananaeam exaudivit, latroni pepercit, et ei paradisum donavit. Hunc Christum quaerite fide, spe et charitate. Quaerite Christum, et nolite quiescere. Quaerite Christum, et nolite sperare in longitudine vitae vestrae, quia incertus est exitus. Sed attendite ne decipiamini, quia sub specie boni multa mala fiunt. Non enim desinit hostis antiquus figuram assumere Angelorum lucis, laqueos deceptionis ubique praetendens. Novit enim malignus naturas hominum, et cui adhibeat cupiditatis calorem, gulae voracitatem, luxuriae foeditatem, invidiae calamitatem. Optime novit quem moerore conturbet, quem fallat gaudio, quem metu opprimat, quem admiratione seducat. Cunctorum discutit naturas, ventilare et perscrutari cunctorum affectus in nullo desistit: et ubi cognoverit quod delectet, ibi suum exercitium ponit. Tu ergo fidelis, cum tentationes persenseris, mox Christum quaere, mox Christum invoca; et mox tibi ipse auxiliabitur, quia fidelis est et non permittit nos tentari supra id quod possumus portare. Qui est benedictus in saecula. Amen.

SERMO XLIV. DE PIETATE, CHARITATE ET SUFFRAGUS DEFUNCTORUM.

Fratres charissimi, nunquam recordor me legisse mala morte perisse, qui libenter in hac vita opera charitatis vel pietatis voluerit exercere. Habet enim multos intercessores pius homo, et ille qui opera charitatis exercet hilariter. Quid enim aliud de piis hominibus dicere poterimus, nisi id quod frequenter legimus, Opera enim illorum sequuntur illos (Apoc. XIV, 13)? Quare? Nisi quia multos habent intercessores, ideo impossibile est, ut preces multorum non exaudiantur. Considera ergo, o homo, quis est ille qui tibi in via occurrit: animadverte quod homo est ad imaginem Dei factus, et tamen pauper est, nudus est, miser est, mendicus est, orphanus et pupillus forsitan est. Cave tamen, ne talem despicias, ne eum percutias, ne expellas. Nam licet pauper, licet nudus, licet famelicus, licet miser appareat, licet doleat, licet erubescat, non tamen expellendus est pauper. Nolite, fratres, eos spernere, nec, etiamsi importune petierint, de eis aliquando murmurare, quia pauperes et inopes non cessant laudare Deum. Considera, tu dives, quia vias perambulas et plateas erecto capite et collo, quod tu simul cum paupere natus es de muliere, et brevi vives tempore. Et licet dives sis, saepe tamen repleris amaritudine et doloribus. In sordibus generatus es, in tenebris confoveris, in doloribus etiam peperit te mater tua. Ante exitum matrem graviter onerasti, in exitu matrem dilacerasti turpiter: Flevisti simul cum paupere et mendico, quando vallem plorationis ingressus es. Pares ergo geniti sumus, pariter vivimus, pariter moriemur et omnes. Considera ergo, o dives, quod pauper et dives pari modo omnes nascuntur, et moriuntur. Noli ergo eos despicere, noli manum benedictionis avertere ab eis; sed eos facie serena suscipe, eos verbo et exemplo refice. Misericordia igitur, o fratres mei, mater nostra sit. Nam qui esurientem pane verbi reficit, qui sitientem potu sapientiae refrigerat, qui errantem in domum patris revocat, qui innocentem protegit, qui infirmum fide et patientia instruit, qui in tribulatione oppresso consolando vel compatiendo subvenit, hic verus pius est, verus misericors est, verus amicus Dei est: nec eum mala morte periturum aliquis dicere audeat. O misericordia salutis praesidium, fidei ornamentum, propitiatio peccatorum! Tu justos probas, tu sanctos roboras, malos ad bonum perducis: et qui sine te cunctis bonis abundare videtur, vel castitate apparet decoratus, omnino dicere non desistat, Servus inutilis sum. Sed attendite etiam, fratres mei; attendite quia non solum pauperibus in via misereri debemus, sed et defunctis cum omni diligentia misereri et subvenire studeamus, attendentes et quid Judas Machabaeus fecerit. Dixit enim, quod sancta esset cogitatio pro defunctis exorare, ut a peccatis solvantur (II Machab. XII, 46). Sciebat enim ipse Judas, quod nemo gloriari poterat castum se habere cor: considerans etiam, quod astra non erant munda in conspectu Dei. Ceciderunt enim angeli de coelo, ideo munda astra non fuerant: nec etiam infans, cujus vita est unius diei super terram, sine peccato est. Quid ergo de nobis dicemus? Numquid gloriari poterimus castum habere cor? Absit omnino. Quid? Nisi quia omnes peccatores sumus, omnes etiam in peccatis concepti sumus et nati, omnes etiam vitam peccabilem ducimus, omnes in peccatis vivimus, et forsitan in venialibus morimur. Ergo misericordia indigemus, quia de hac vita omnes migraturi sumus. Et licet carnem dure maceremus jejuniis et abstinentiis, licet omnia mala patienter ob Christi amorem sustineamus; non tamen condignae sunt passiones hujus temporis ad futuram gloriam, quae revelabitur in nobis (Rom. VIII, 18). Ergo misericordia indigemus; quia per nostra merita aeternam vitam acquirere non valemus. Cupis autem, o homo, ut tui misereatur Deus? Fac ut proximo miserearis. Nam tantum tibi miserebitur Deus, quantum et tu misereberis proximo: tantum recipies in alia vita, quantum facies in praesenti vita. Ora ergo pro defunctis, ut dum fuerint in aeterna vita, pro te orare non negligant. Exspectant enim nos, ut juventur per nos: tempus enim operandi jam profugit ab eis. Clamant igitur quotidie qui jacent in tormentis. Clamant, et pauci sunt qui respondeant: ululant, et non est qui consoletur eos. O quam grandis crudelitas, fratres mei! o quam grandis inhumanitas! Clamant ad nos quotidie, qui dum vixerunt, multa mala pro nobis sustinere voluerunt; nec eis subvenire curamus. O vere magna inhumanitas! Ecce enim infirmus jacet et clamat, et a medicis consolatur; clamat porcus, et omnes cum eo clamare non cessant; cadit asinus, et omnes eum sublevare festinant: sed clamat in tormentis fidelis, et non est qui respondeat. Ecce nostra inhumanitas, fratres. Eia ergo non sic: sed mementote, fratres, quod sancta et salubris, pia, et felix, et suavis Deo et Angelis est cogitatio pro defunctis exorare, ut a poenis quas pro peccatis patiuntur, solvantur. Sed dicet quis: Ecce patrem pium et bonum habui, misericordem et castum, humilem et omnibus virtutibus ornatum: nam si vera sunt quae lego, eum esse beatum non dubito. Cur ergo orare pro eo volo, cur eleemosynam dare, cur jejunare, cur sanctorum corpora visitare? Non est ergo necesse pro eo orare, quia fidelis fuit, pius, castus, humilis, patiens, et cunctis bonis ornatus, et post aurum etiam non abiit, nec in pecuniae thesauris speravit: potuit enim transgredi, et non est transgressus; et facere malum, et non fecit. Quid ergo credere debeo, nisi quod lego? Quid enim lego, vel quid praedicari audio, nisi quod qui bene operabitur, bene remunerabitur? O homo haec quae dicis ego nullo modo tibi negare audeo. Quis enim fidelium dubitat, quod qui bene fecerit, bene recipiet? Consulo tamen ut pro defunctis exorare non desistas. Dixi enim supra, quod nemo sine crimine vivit, nemo gloriari potest castum vel mundum se habere cor. Quid ergo facere consulo, quid volo, vel quid deprecor, nisi quod dimittas incertum, et accipias certum? Quid enim est incertum, nisi quod nescis utrum pater tuus crucietur, vel utrum dignus fuerit odio vel amore? Multi enim fuerunt qui reputati fuerunt sancti, et tamen in conspectu Dei non boni, sed mali inventi sunt. Accipe ergo quod est certum, et dimitte quod est incertum. Certum enim est, quod peccator fuit: et licet bonis operibus ornatus fuerit, ignoramus tamen utrum aeternam gloriam meruerit possidere. Lege ergo, o homo, et opere adimplere festina, quod sancta et salubris est cogitatio pro defunctis exorare, eleemosynam dare, carnem affligere, opera pietatis exercere, et peregrinationes facere, ut a peccatis solvantur. Nam et si sunt beati vel damnati pro quibus rogas, dummodo nescias, et a Deo revelatum tibi non fuerit, non beatis vel damnatis injuriam facere potes, vel Deum offendere: quia si beati sunt, bono tuo non indigent; et si damnati sunt, obtinere non valent. Ergo dum certus non sis quod nec damnati nec beati sint, orare pro eis non differas: quia, ut supra diximus, bonis tuis non indigent qui beati sunt; et mali non obtinent, quia damnati sunt. Scias tamen, et indubitanter credas, quod licet pro defunctis beatis vel damnatis obsecres, bona quae pro bonis fiunt non amittuntur. Saepe enim praedicavimus, et saepe integra fide docuimus, quod nullum malum impunitum, et nullum bonum irremuneratum erit apud quem non est acceptio personarum. Oratio enim tua in sinu tuo convertetur. Igitur pro defunctis semper orandum est: et si non proficiet eis quia beati vel damnati sunt, oratio in sinu nostro convertetur. Sic enim boni erimus, sic pii et misericordes, sic mala morte perire non poterimus, quia Dominus custodiet nos in tota vita nostra, quam postea deserendo, dabit illam quam nec oculus vidit, nec auris audivit, nec in cor hominis ascendit viventis. Festinemus ergo, o fratres, pro defunctis exorare, ut et ipsi festinent nos ad se vocare: vident enim sanctam Trinitatem tantum esse unam, quantum tres simul sunt, nec plus aliquid sunt duae quam una res, et in se infinita sunt, et singula in singulis, et omnia in singulis, et singula in omnibus, et omnia in omnibus, et unum omnia sunt. Et si capere non potestis quomodo sancta Trinitas, tres et unum sunt, exemplum accipite. Unus enim est sol in coelo currens, calescens, et fulgens. Unus est in terra ignis tria similiter habens, motum, lucem, et fervorem: nec lucem a motu et fervore dividere potes. Sic est sancta Dei Trinitas. Et si ejus mysterium capere non valemus, bene operari festinemus, ut, sicuti est, sanctam Trinitatem per gratiam videre mereamur. Inhumanum est namque, patriam deserere, patriam despicere, vel in ea nolle habitare. Bene ergo operari non pigeat, ut patriam habitare possimus, et ad eam redire valeamus. Tanta est enim pulchritudo justitiae, tanta jucunditas lucis aeternae, hoc est, incommutabilis veritatis et sapientiae, ut etiamsi non liceret in ea amplius manere quam unius diei hora vel media, propter hoc solum innumerabiles anni hujus vitae pleni deliciis et circumfluentia bonorum temporalium recte meritoque contemnerentur haec omnia. O regnum Dei gloriosum! o patria nostra desiderabilis! tantum vales quantum habeo: tantum enim emit de te vidua duobus minutis, quantum Petrus relinquens omnia, quantum Zachaeus dando dimidiam patrimonii partem, quantum Maria soror Lazari, quae omnia vendidit, et ante pedes Apostolorum posuit. Cur ergo bene operari pigrescimus? cur pro defunctis orare negligimus? Intueamur ergo, fratres, patriam nostram, non solum ex hominibus, sed etiam ex Angelis atque Archangelis, Thronis et Dominationibus, Principatibus et Potestatibus congregatam. Ibi etiam sanctam et individuam Trinitatem, sicuti est, homo videbit: plus vel tantum abundantius, quantum plus in via operando meruerit, clarius videbit. Non tamen quibuscumque bonis onerati simus, propter hoc eam emere valeamus, nisi per gratiam possidere. Omnes tamen ibi contenti erimus, omnes felices, omnes jucundantes. Haec est enim illa optima pars, quam Maria elegit quiescendo et sedendo ad pedes Domini. Contemplabatur enim ipsa Deum et hominem; ideo optimam partem elegit (Luc. X, 42). Quare optimam partem dicit, nisi quia per contemplationem aeterna vita designatur? Optima vita est enim quia secura est, quia aeterna est, quia vera est, quia felicitas nostra est, Deum habere, Deum videre, Deum contemplari. Ideo optima pars est, quam partem non possumus in via possidere. Quare? Quia quamdiu vivimus, peregrinamur a Domino, et semper in periculo sumus, et semper in labore in hac vita cum Martha fatigamur. Sumus enim hic cum Martha laborantes, hospites recipientes, et ministrantes servis Dei quae necessaria sunt. Hanc partem Martha elegit, et bona fuit, sed non optima: quia non aeterna. Bona tamen fuit, quia perseverando in operibus charitatis, sedere ad pedes Domini in aeterna vita cum sorore meruit. Festinemus ergo opera pietatis exercere, et pro defunctis exorare, ut videre possimus, et reverenter salutare valeamus Prophetas sanctissimos et Patriarchas veraces. Isti enim sunt quorum nomina manent in aeternum, quia Deo digni sunt, fide praeclari, hospitalitate praecipui, astuti in sensu, sapientes in opere, rebus saecularibus locupletes, reparatores orbis terrarum atque recreatores, creduli in repromissionibus, Angelorum susceptores, facie ad faciem Deum videntes, prudentes et victoriosi, quorum imperii potestas non cessavit, quoadusque Christus ex eorum germine per uterum beatae Virginis, quae est spes omnium gentium, natus in mundo, coruscando in mundo apparuit. Isti enim sunt sancti viri, cum quibus locutus est Deus, et ostendit eis secreta sua; ut ea quae ventura erant quasi praesentia Spiritu sancto illuminati agnoscerent. Festinemus ergo, fratres, saeculum exire, ut etiam salutare et videre valeamus sanctos Apostolos, quorum oculi beati, qui Deum in carne viventem videre meruerunt, quorum fructus in patria in aeternum manet. Festinemus etiam, fratres mei, ingredi sancta sanctorum, ut etiam valeamus videre sanctos Dei martyres, qui carnem domuerunt, spiritum roboraverunt, daemonibus imperaverunt, virtutibus coruscaverunt, praesentia despexerunt, et illam patriam de qua nunc loquimur, voce et moribus praedicaverunt. Festinemus etiam, fratres, ingredi sancta sanctorum, ut videre valeamus sanctos Dei confessores, qui licet persecutorum non senserint gladium, tamen per vitae meritum Deo digni praemio martyrii non privantur: quia martyrium non tantum effusione sanguinis, sed etiam abstinentia peccatorum et exercitatione divinorum praeceptorum perficitur. Festinemus igitur ingredi sancta sanctorum, ut videre mereamur et salutare reverenter sanctam Dei genitricem, cum sanctis suis virginibus, quae suis exemplis utriusque sexus multitudo ejus sequitur vestigia, et relictis nuptiarum copulationibus, dimissaque liberorum propagine, sponso qui in coelis est perenni, mente, actu, habitu et gestu applicari meruerunt. Istae enim fuerunt virgines sacrae, Deo devotae, quae in vita sua fuerunt orationibus instantes, jejuniis adhaerentes, eleemosynas facientes, pauperes recreantes, in tribulatione gaudentes, in bello potentes, in damnis temporalium rerum Deo gratias agentes. Festinemus ergo, fratres mei, istos imitari sanctos. Discamus ab eis opera charitatis sine intermissione exercere valenter, et exercendo per gratiam merebimur Deum videre facie ad faciem, sicuti est: quod nobis concedat ille qui est sanctorum omnium virtus et salus. Amen.

SERMO XLV. DE POENITENTIA AGENDA, ET DETRACTIONE VITANDA.

Beatus homo cui miserebitur Deus. Confiteamur, fratres, et miserebitur nobis. Grandia sunt peccata nostra; quia tamen magnus Dominus, sed agamus poenitentiam. Quoniam in saeculum misericordia ejus (Psal. CV, 1). Videte, fratres, quid dicat, in saeculum. In inferno quis confitebitur tibi? Nemo est enim, qui possit in inferno poenitentiam agere: infructuosa est enim talis poenitentia. Hic miseretur poenitenti, hic porrigit manum cadenti. In coelo sedet judex, qui ad conversionem nos admonet. Beati qui faciunt justitiam. Justus septies cadit in die de cogitationibus suis aut de sermonibus suis, et iterum surgit. In quacumque die conversus fuerit peccator, et egerit poenitentiam, miserebitur ei Deus. Neque justus debet esse securus, nec peccator desperare: in utroque timor sit et spes. Felix est, cui hanc vitam Christus notam fecit: et pater et mater est. Qui sic agit, se liberat, et alios suo exemplo ad vitam aeternam perducit. Lex enim est, quae cum Evangelio partem habet. Baptizatus homo si peccat, et agit veram poenitentiam, cito ei remittuntur peccata. Impius est qui Christum negat; neque hic, neque in futuro remittetur ei. Diximus de impietate, dicamus de pietate. Primus gradus est humilitas, et in bono opere perseverare. Secundus gradus est, jejunare et eleemosynas facere. Tertius gradus est, charitatem sectari, et patientiam habere. Quartus gradus est, omnia derelinquere propter Christi amorem. Quintus gradus est, vitia dimittere. Major virtus est, vitia dimittere, quam res. Nihil prodest dimittere terrenas substantias, si vitia non dimittimus. Multi divitias derelinquunt, vitia non relinquunt. Bonum est jejunare, et eleemosynam facere. Jejunium sine eleemosyna parum valet: jejunia vero cum aliis virtutibus proderunt. Quid mihi prodest, cum jejunio si luxuriosus sum, si iracundus sum, si detractor sum? Majora vulnera sunt linguae, quam gladii. Gladius corpus interficit, animam autem non interficit. Videte, fratres, quanta mala habet lingua; in bono magna est, in malo mors est. Diabolus unde cecidit? Numquid furtum fecit? Numquid homicidium fecit? Numquid adulterium fecit? Diabolus non propter hoc cecidit, sed propter linguam: quia dixit, In coelum ascendam, super sidera ponam thronum meum, et ero similis Altissimo (Isai. XIV, 13). Quid dicit Salomon? In manibus linguae mors et vita est (Prov. XVIII, 21). Detractio grande vitium est. Propheta dicit, Vae mihi misero, quia immunda labia habeo (Isai. VI, 5). Igitur qui immunda labia habet, non potest prophetare. Vae mihi misero, si dimisi matrem, si dimisi fratres, si dimisi sorores, si dimisi res perituras, si reliqui saeculum, et hic propter res perituras sollicitor. Pacem labiis promittimus, et in corde non tenemus. Christianorum arma, pax Christi est. Me ipsum occido, si aliis detraho. Salomon interpretatur Pacificus, sanctae conversationis opere praeclarus. Uxor tua dicitur sapientia, soror et sponsa. Multos habet diabolus laqueos: homicidium diaboli laqueus est, avaritia diaboli laqueus est, detractio diaboli laqueus est. Quamdiu in sanctitate sumus, animae nostrae in opere Dei sunt. Quamdiu in peccatis ad peccandum voluntatem dirigimus, animae nostrae turbantur. Ubi enim major poena, major victoria est. Sed quod aures carneae non intelligunt, aures Christi in coelis intelligunt. Justus et peccator aequaliter habent carnem, aequale patiuntur naufragium; similes exitus, sed diversa praemia. Justi ducuntur ad praemia aeterna, peccatores ad gehennam sempiternam. Non oportet consentire detrahenti. Tanta enim distantia est inter fornicantem et detrahentem, ut ille qui fornicatur, tantum se occidat; ille autem qui detrahit, et se et eum qui audit, perdat. Maledictus homo qui facit opus Dei negligenter (Jerem. XLVIII, 10), sicut dicit propheta. Filii gehennae, filii perditionis, et filii diaboli, et filii Dei; quia unusquisque cujus opera facit, ejus filius appellatur. Et in alio loco dicit: Venite, filii, audite me; timorem Domini docebo vos. Declina a malo, et fac bonum, inquire pacem, et sequere eam. Oculi Domini super justos, et aures ejus in preces eorum (Psal. XXXIII, 12, 15, 16): praestante Domino nostro Jesu Christo, qui vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen.

SERMO XLVI. DE ANGELIS ET HOSPITALITATE.

Quia a naturis angelicis semper defendimur ne demergamur, fratres dilectissimi, ideo de eis ad eorum honorem sermonem facere ne pigrescamus. Sed quid de angelicis spiritibus loquemur, cum de eis loqui immundi simus? Credimus tamen sane, et indubitata fide tenemus, divina eos praesentia et visione beatos sine fine laetari bonis Domini, quae nec oculus vidit, nec auris audivit, nec in cor hominis ascendit. Quid ergo miser peccator pulvis et cinis vobis loquar: quia nec ego eorum gloriam valeo cogitare, nec vos audire sufficitis? Profecto si ex abundantia cordis os loquitur, ad Dei laudem qui nos dignatur ad amorem suum inflammare, dicamus quod possumus. In supernis spiritibus non tantum admirabilis dignitas est, et dignatio amabilis invenitur, sed tanta gloria est, quod lingua vel cor humanum nullatenus dicere valet vel cogitare. Ipsi enim Deo semper assistunt, domestici Dei sunt, coeli cives, principes paradisi, scientiae magistri, doctores sapientiae, illuminatores animarum, custodes earum, corporum zelatores, et defensores bonorum. Quod bene testatur ille doctor doctorum, et veritatis praedicator, quando raptus fuit usque ad tertium coelum, et beatae illi curiae interesse meruit, et videre Deum sicuti est, atque super omnes homines meruit nosse secreta. Tunc enim ait, tunc enim dixit et exclamavit, quod omnes erant administratores spiritus missi in ministerium nostrum (Hebr. I, 14). Ipsi provinciarum custodes, dignitatesque nostras tam spirituales quam temporales omni diligentia custodientes, ipsi sunt contra fomitem impetrantes, ipsi sunt pro nobis contra daemonem victoriam obtinentes, ipsi sunt per quos ad fletum contritionis, poenitentiae et orationis inducimur: ipsi sunt per quos nostra facta vel cogitata ad coelum hilariter portantur, ipsi sunt fratres nostri, qui valde nos diligunt, nos ubique instruunt, in cunctis nos protegunt, nostrum adventum exspectantes ad coelum, et sedes paradisi per nos repleri affectant: isti sunt sanctissimi spiritus, qui nobis dormientibus adsunt custodes, nobis orantibus adsunt tripudiantes. Quis ergo, fratres, Angelorum memoria in mente carebit? Quis eos non diliget? Quis non veneretur eos, qui in conspectu Dei semper assistunt? Isti sunt per quos sustentamur, per quos in mari et in terra juvamur, per quos mente et corpore illuminamur, per quos in tribulationibus et angustiis consolamur, per quos ab infirmitatibus frequenter liberamur, per quos et a quibos in extremis contemplamur, in fide solidamur, et a maligno spiritu defensamur, et obtenta victoria ad paradisum vel ad purgatorium per eosdem deportamur: et dum purgamur, ab eis saepe visitari et consolari non dubitamus, promittentes coelestem Jerusalem civitatem ingressuros. Eia ergo, fratres, studeamus sanctos Angelos imitari, et non solum ipsos, sed etiam Angelorum amicos. Circumspiciamus enim integra mente, perlegamus Scripturas, ut possumus, et inveniamus Angelorum amicos: quibus inventis, petamus quid fecerunt, quomodo Angelis placuerunt, in quibus eos securi imitati sunt. Veniat sanctus pater Abraham, et quid fecit innotescat. Veniat et nepos ejus Lot, et dicat propter quid vel quomodo a Sodoma per Angelos liberari meruit. Veniat et Tobias, ducens secum filium, et propter quid per angelum illuminari meruit, et filium custodiri, doceat. Veniant tres pueri, et quomodo activis et passivis approximatis non sequatur necessario actio, scribant. Veniat et Petrus, et quomodo per Angelum liberari meruit audiamus, ut et audientes magna magnalia quae sancti Angeli fecerunt, eos sequi et imitari valeamus. Dic nobis, sancte pater Abraham, quid fecisti, vel quid facere docuisti, ut sanctis Angelis tam jucunde placeres? Dic, ut a te discamus; doce, ut nos a te doceri valeamus: nam pater es, et quia omnes filii tui sumus, te decet nos docere. O fratres, quid aliud dicere poterit, quid aliud vel docere, nisi quod hospitalitatem semper servare voluit? O sancta veraque hospitalitas, quae non solum Angelos, sed etiam ipsum Deum aliquando recipere meruisti! Ecce propter quid Abraham Dei Angelis placuit, ecce propter quid Lot liberari meruit, ecce propter quid Tobias illuminatur, et filius illaesus reservatur; ecce propter quid tres pueri et Petrus illaesus reservatur in carcere. Discite ergo, Christiani, discite hospitalitatem exhibere in cunctis; ne forte cui domum clauseritis, cui hospitalitatem negaveritis, ipse sit Deus. Obviam enim ivit Lot Angelis, tanquam peregrinis, qui ex sua laudabili consuetudine jam Sodomitico vitio liberatus est: et inter pessimos optimus conservatur, a periculo civitatis eripitur, et corporale evadit incendium, et ad aeternum conservatus est praemium. Numquid et Abraham Deum vidit, quando tres vidit, et unum adoravit? Igitur, o fratres, recipere peregrinos festinate. Tu enim nescis an Christus dignetur te visitare, licet Christus semper in hospite sit. Pateat enim peregrinis janua tua, suscipe eos alacriter, ablue pedes, lava eorum capita, purga eorum immunditias, et noli avertere manum tuam ab ullo paupere. Et si cunctis subvenire non vales, saltem voluntas bona sit circa eos. Suscipite ergo, fratres, peregrinos: quia qualem mercedem habemus peregrinando, talem habebimus peregrinos suscipiendo. Fiunt enim ambo aequales, et qui propter Deum refrigerat, et qui propter Deum laborat. O sancta namque hospitalitas, Angelorum amica, charitatis soror, humilitatis corona! Nam qui habet te, habet veram humilitatem: et qui te, o humilitas, habet, veram hospitalitatem habet: nam sine te hospitalitas nulla est. Discamus ergo, fratres, non solum a patribus hospitalitatem servare, sed a Christo humilitatem astringere. Discamus ab eo non mundum fabricare, non cuncta visibilia et invisibilia creare, non in ipso mundo miracula facere, et mortuos resuscitare, non siccis pedibus super aquas ambulare, non haec omnia; sed tantum quia mitis est, et humilis corde. Hoc est perfectum hospitalitatis fundamentum. O sancta namque humilitas, hospitalitatis soror et amica suavis, qui te in cunctis magis indigniorem se aliis arbitratur, nunquam desiderat superior apparere, primatus et cathedras omnes fugit, omne dominium abhorret, solam hospitalitatem amplectitur, solam eam possidere desiderat. Eia ergo, fratres; excelsa est patria, sed humilis est via. Mensuremus ergo eam, perquiramus eam, ambulemus per eam. Sic enim fecit Abraham et Lot, dum peregrinos suscipiebant: sic Tobias, dum mortuos sepeliebat: sic enim et Angeli de quibus ait Salvator, quod semper vident faciem Patris qui est in coelis (Matth. XVIII, 10). Amen.

SERMO XLVII. DE VEHEMENTI PECCATI SODOMITICI DETESTATIONE.

Audite, non fratres charissimi, sed principes Sodomitarum; percipite auribus legem Dei vestri, populus Gomorrhae. Audite, et auditum facite filiis vestris, o gens plena peccato, gravi iniquitate, semini nequam, filiis sceleratis. Ecce dereliquistis Deum, blasphemastis sanctum Israel, et alienati estis jam retrorsum. A planta enim pedis usque ad verticem non est in vobis sanitas: ideo terra vestra deserta, civitates vestrae succenduntur igni, regionem vestram coram vobis alieni devorant, et desolabitur civitas sicut in vastitate hostili. Quare hoc patimini, nisi quia similes Sodomitis jam estis? Audite ergo, principes Sodomorum, audite Isaiam vobis dicentem, Multitudine victimarum vestrarum plenus sum, eo quod indigne mihi offertis. Ne offeratis igitur ultra sacrificium; quia sabbata vestra, incensum vestrum, et solemnitates vestras odivit anima mea, et omnia facta sunt mihi molesta. Cum extenderitis manus vestras, avertam oculos meos a vobis: et cum multiplicaveritis orationes, non exaudiam, pro eo quod turpitudinem operamini (Isai. I, 4-15). Quae est illa turpitudo, nisi illa quae immunditia per Apostolum appellatur (Rom. I, 24)? Illa denique est turpitudo illa summa immunditia, illa summa miseria, a qua Angeli fugiunt, quam daemones videntes oculos claudunt. Illa est enim immunditia et miseria quam masculi in masculos operantur. De quibus ait Apostolus: Non solum qui faciunt, sed et qui facientibus consentiunt, digni sunt morte (Ibid., 32). Haec est merito immunditia, quia est nimia mentis et corporis spurcitia. Et haec spurcitia non solum peccatum est, sed et poena peccati. Cum enim Deus videt omnino se contemnentes, et mandata sua conculcantes; vertit eos in reprobum sensum, ut illam abominationem exerceant, et non intelligant et animadvertant, sicut ait Apostolus: Quia non probaverunt Deum habere in notitia, tradidit eos Dominus ignominiae: nam masculi relicto naturali usu femineo, exarserunt in desideriis suis (Ibid., 28, 26, 27), id est, masculi in masculos turpitudinem operantes. O quam abominabile vitium! o quam detestabile crimen! o quam mortiferum damnum! o quam pessimum scelus! o quam inaudibile malum! Ecce enim membrum Christi non solum fornicatur, sed etiam meretrix efficitur. Haec est enim illa immunditia, quam Deus odio summe habet, quam detestantur sancti, quam odiunt beati, quam fugiunt illi qui regnum Dei consequuntur aeternum, quam diligunt illi qui cruciandi et maledicendi sunt cum diabolo et angelis suis. O pessimi Sodomitae, et viri peccatores! o pessimi, attestante Scriptura, Erant Sodomitae pessimi et peccatores coram Domino (Gen. XIII, 13). Peccator enim dicitur coram Domino, cujus peccatum Deus non dimittit impunitum, et non differt qui differens est poenam. Unde ait, Clamor Sodomorum et Gomorrhaeorum multiplicatus est, peccatum eorum gravatum est nimis (Id. XVIII, 20). Clamor enim dicitur peccatum, quando non solum cogitatur, sed absque omni timore ad actum perducitur, et in consuetudine multiplicatur. Et tunc Dominus gladium furoris sui extendens, pluit ignem et sulphur de coelo, et combustae sunt civitates, et submersae. Merito igitur per sulphur civitates illae submersae sunt et destructae, quia tam eorum feminae quam eorum masculi fetenti luxuria ardebant. O luxuria pessima, virtutum destructio, vitiorum augmentatio, delectationis combustio, charitatis diminutio, bursarum evacuatio! Dulcis es: sed ecce omnis dulcedo in amaritudinem grandem mox convertitur. O luxuria, per te pax destructa est, per te homicidium factum est, per te civitates combustae sunt, per te regna perdita sunt, per te omnia fere mala facta sunt, per te David exsulat a Deo, per te Samson moritur, per te Salomon expellitur, per te Lot patitur, relinquens patriam, et uxorem amittens! Et ideo praevaricatores legis attendite, legite legem. O Gomorrhaeorum sequaces, quiescite jam agere perverse, discite jam benefacere, discite jam Deum timere. Fugite Sodomitas ut mortem. Nolite conversari cum eis, ne forte cum eis depereatis. Veniet enim tempus, et non tardabit, et insurget ille sanctus Joseph, qui de hoc crimine pessimo suos fratres incusare patri non timuit. Surgat et nunc hoc castitatis exemplum, et interficiat omnes tales operantes iniquitatem. Veniat ille magnus sanctus Paulus, vas electionis, et confundat omnes tales talia diligentes, ut nullus reperiatur in orbe. Veniat ille dilectus Dei, virginitatis imago sanctus Joannes, et sua virginali praesentia tales confundat. Veniat etiam illa lucerna mundi, et praecursor dilectus, et sua grandi audacia, omnes tales interficiat spiritu oris sui. Veniat et Lot nepos sancti Abrahae cum nepotibus suis, et omnes tales expellat de terra viventium. Veniant omnes sancti Angeli, et comburant omnes qui operantur iniquitatem Gomorrhaeorum. Eia ergo, quiescite jam agere perverse, discite cum Lot et Joseph bene facere, antequam adimpleantur quae diximus. Mementote frequenter, et nolite oblivisci, quid fecerit illa femina Romana Tarpeia. Quid enim fecit? Nam luxuria magna regnabat in ea; tamen ipsa pagana caste vivere volebat. Quid enim fecit? Oculos sibi erui voluit, et praecepit: et deliciis cunctis depositis, panem tantum cum aqua sumere voluit ad mensuram. O fratres, mirabilis conditio mulieris, mirabilis bonitas, mirabilis fortitudo! quia per hoc non paradisum exspectat, nec per hoc laudari desiderat, nec beata praedicari affectat; nam propter quid hoc fecerit ignoramus, quia paganam eam fuisse praedicamus. Unum tamen scio, quod si consilium ab Augustino petisset, ego tanquam fidelis nihil aliud dicere potuissem, nisi quod tantum panem et aquam sumpsisset determinato pondere et mensura. Nos ergo, fratres, scire debemus, et nullatenus dubitare, quod castitas cum abundantia et fertilitate stare non potest. Sed si mihi non creditis, Gomorrhensibus credite. Abundabant enim valde in cunctis bonis, et postquam comederant et biberant, surrexerunt ludere. Sic et vos operantes video: nam fertilitatem habetis pane, vino et cunctis bonis omnibus quibus indigetis; ideo timeo ne pereatis. Quare? Quia non est malum quod in vobis non regnet. Numquid superbi? numquid avari? numquid gulosi? numquid puerorum concubitores? O miseri, membra diaboli, cur non erubescitis? cur non desistitis talia operari? Confundor ego episcopus talia loqui, confundor et alia enarrare. Sed et si tacuero, mors mihi est, et si hoc praedicavero, non effugiam linguas vestras. Audacter igitur praedicabo, quia et vos publice operari non erubescitis. Emendate igitur vitam, et emendabo verba: quiescite agere perverse, et ego quiescam mala vestra vobis improperare. Sic etiam Dominus facit, quia mutata vita mutat sententiam: bene operantibus promittit gloriam; male vero, poenam aeternam. Erudiamus igitur, fratres, nosmetipsos in scientia et castitate, ut studentes et intelligentes simus, suaves, affabiles et mites in charitate non ficta. Nam si luxuriari volueritis, nunquam charitatem habere poteritis. Charitas enim est virtus, quae consummatio et perfectio aliarum virtutum dicitur, sic et luxuria destructio. Nam nulla virtus, nulla bonitas, nulla sapientia cum luxuria stare potest, nulla justitia, nulla laus, sed omnis perversitas, et personarum acceptio in ea regnat. Ideo attendite quam necessaria est ipsa castitas. Nam si caste vixerimus, rixae intus non erunt, non verba mala. Et si mihi non creditis, quid Lot acciderit, legite. Nam sancti Angeli domum ejus intraverunt: quo facto Sodomitae domum ejus circumdederunt, et forsitan non solum per ostium, sed per fenestras intraverunt. Numquid et Lot cum nepotibus suis verberaverunt? Omnino, ut arbitror, non solum verba, sed verbera receperunt. Et forsitan, fratres, ideo uxor Lot conversa fuit in statuam salis, quia Sodomitis non procurabat resistere. In simili etiam scelere, in eodem crimine mulieres etiam erant, et forsitan in majori, quia principium tanti criminis in illis civitatibus mulieres fuerunt, et homines postmodum ipsae pessimae docuerunt. O mulieres luxuriae matres, non sufficiebat primum hominem decepisse? Ideo convertamur ad Dominum, simus poenitentes, unanimes in dilectione Dei, et ut membra unita simul laboremus. Nam sicut odium dissipat Ecclesiam, ita vinculum dilectionis aedificat eam. Odium enim generat detractionem et invidiam, quae pestilentia et pernicies est Ecclesiae. Per odium amittitur illa sancta utilitas et jucunditas, de qua dicitur, Ecce quam bonum et quam jucundum, habitare fratres in unum (Psal. CXXXII, 1)! Per odium expellitur Christus, qui est vera sapientia: quia in malevolam animam non introibit sapientia (Sap. I, 4). Et ideo rogo vos, ut vitam vestram emendetis, docentes filios vestros et filias quomodo caste vivant, et mature incedant, abstineant a cibo et potu: sit eorum sermo pudicus, incessus honestus, vultus inclinatus, lingua affabilis, mens plena dilectione, manus plena operatione: ut si sic feceritis, fratres, cum sancto Lot liberemini de inferno fugientes, et volantes per gratiam ad gloriam. Amen.

SERMO XLVIII. DE CURA ANIMAE.

Anima humana, fratres charissimi, omnium creaturarum naturam participat, ambit et capit, et tanto amplius, quanto gloriosius est Dei imagine insignita. Omne enim spirituale suum est, quia coelum habet ad manendum, Angelos ad congaudendum, gloriam ad habendum, et Trinitatem ad fruendum. In ipso denique homine deposita erat etiam corporalis creatura, et omnium corporalium naturalium natura in se, et ad se, et per se: et tanto perfectius, quanto mirabilius erat omni corporeo. Omnia enim possidebat, omnia sibi obediebant, quia omnia ei subjecta erant, astra scilicet ut lucerent, elementa ut alerent, animalia ut subirent, et cibaria ut nutrirent, oves et boves, leones et aves, omnia obediebant homini sine ulla rebellione. Et quid plura? Etiam hoc quod majus est. Quid est quod majus est, nisi quod divinum est? Quid enim in homine divinum est, nisi quod imagine sanctae Trinitatis ipse homo decoratus est? Faciamus, inquit sancta Trinitas, hominem ad imaginem et similitudinem nostram (Gen. 1, 26). Quae est imago Dei in nobis, nisi id quod melius reperitur in nobis. Quid est quod melius reperitur in nobis, nisi ratio, intellectus, memoria et voluntas? O homo, audivisti tuam gloriam, audi nunc tuam miseriam. O homo natus de muliere, brevi vivens tempore, repletus multis miseriis, qui quasi flos campi egrederis et contereris, et fugis velut umbra, nec in eodem statu permanens, nunc dives nunc pauper, nunc sanus nunc languidus, nunc gaudens nunc tristis, nunc sciens nunc ignarus, nunc videns nunc caecus, nunc civis nunc exsul, nunc bonus nunc malus: ecce quomodo stabilis, ecce quomodo permanens. O homo, an ignoras quia potuisses non mori? Utraque enim potentia in manu tua erat, posse et non posse mori: contempsisti primam, et elegisti secundam; contempsisti vitam, et elegisti mortem; contempsisti dulce, et elegisti amarum; contempsisti vitam aeternam, et mortem aeternam eligere voluisti. Et unde hoc, homo? Numquid bonus, rectus, sanctus, et Deo dilectus creatus es? Et tamen miserrime incrassatus, impinguatus, dilatatus, recalcitrasti contra Deum factorem tuum. Et ecce elatus in superbia, ignarus Dei gratia, inscius de justitia, cecidisti in lacum miseriae, in luto faecis, et in umbra mortis. Ideo attende quid sequitur. Putas quod Deus mentiatur, vel ut filius hominis mutetur? Statuit enim ipse, et sententiam posuit, ut quotiescumque comederes ex ligno, mori debuisses. Numquid ludendo hoc edixit, vel ridendo hoc asseruit? Omnino hoc tamen mihi non apparet. Quare non apparet, nisi quia experientia didici, et oculata fide probavi? Numquid experior, quod post peccatum elementa quae in summa et optima qualitate erant, mox propter peccatum pugnare coeperunt? Est enim ratio terrae in carne, ratio humoris in sanguine, ratio aeris in spiritu, ratio ignis in calore: et haec quatuor mox post peccatum ad invicem praeliari coeperunt, et sic nostri primi parentes infirmitatibus aggravantur, et dolore capitis, stomachi, hepatis, omniumque membrorum vexantur, sicque moriuntur, sicque ad sepulcra deducuntur. Sed dicet quis: Quid est homo post mortem? Certum est, quod non est homo: et tamen est aliquid, quantum ad duas partes. Quae sunt illae partes, nisi anima et corpus, materia et forma? Anima enim non moritur, nec succumbit per mortem, cum omnino sit immortalis: nec corporis materia, cum sit una numero: quia licet corpus resolvatur, non tamen devenit ad tantam resolutionem, quod omnino nihil sit, et quod cedat in non ens. Manet eadem anima semper, et tanquam quid divinum; deficit tamen homo quantum ad esse. Omnes enim animae spiritus sunt, et omnia corpora terra sunt, et erunt quousque anima induet se suo corpore, ut totus homo glorificetur, corpore videlicet et anima. Si ergo petis quid est homo mortuus: quid aliud dicere poterimus, nisi quod terra, putredo, cadaver et fetor est? Si petis de suo esse, vides quod deficit. Si petis de corpore, interroga terram. Euntes vos, o juvenes et potentes, ad sepulcra patrum vestrorum, considerate quid fuerunt, et quid sunt. Monumenta eorum aperiamus, et videamus quis dominus, et quis servus, quis pulcher, quis turpis, quis rectus, quis curvus inter eos fuerit. Aperiamus oculos mentis et corporis, et nostram grandem miseriam frequenter non pigeat considerare. Intremus sepulcra, et quid invenimus discamus. Quid, fratres, invenimus, vel quae? Nam si respexerimus, invenimus mortuorum capita, renes et ventrem. Verum, et indubitanter verum: mihi experto credite, quod in capitibus invenietis bufones saltantes, generatos ex cerebro; in renibus serpentes generatos in lumbis ambulantes; in ventre vermes scaturientes, generatos ex visceribus. Ecce quid sumus, et quid jam erimus; ecce in quod resolvimur. Quid ergo inflaris, o dives? Cur non attendis quae audis? Cur turbaris cum prospicis? Cur non converteris cum hoc quotidie experiris? Mementote, fratres, haec omnia, et agite poenitentiam in fletu et lamento antequam veniant dies illi amari pleni miseriae et tristitiae. Audistis jam quid est homo mortuus: restat nunc dicere quid sit de anima. O fratres mei, quid de hoc dicere poterimus, nisi concordaverimus cum vetulis nostris? Quid enim dicunt, nisi quod vel in paradiso cum gaudentibus, vel in inferno cum dolentibus: sed si in purgatorio, in via eundi ad patriam sunt; et isti jam bene sunt, quia securi sunt. Orandum tamen pro eis est, et eis toto affectu subveniendum est orationibus, eleemosynis, sacrificiis, jejuniis et macerationibus. Isti sunt denique illi afflicti, qui ad Dominum quotidie clamant, et ad illum recurrunt, cujus scientia ubique allegatur, cujus sapientia demonstratur, cujus clementia ubique ponderatur, cujus potentia ubique promulgatur. Isti quotidie clamant, unusquisque per se suam misericordiam implorantes, et suam miseriam deplorantes, et dicentes: Domine, scias quod vim patior, ideo ad te recurro, non contemnendo scientiam tuam, non avertendo tuam sapientiam; sed interpello tuam clementiam. Non enim, Domine, injuste patior, quia non pro alieno delicto, sed pro meo patior: vim tantum, Domine, patior, quia fortiter patior, et juste patior. Peccavi, Domine, substantias et divitias congregando, nec pauperibus ut jusseras sufficienter tribuendo. Sed multa infelix congregavi cum dolore et moerore, nesciens cui ea dimitterem amico vel proximo. O infelix homo, considera, et diligenter adverte quid agis, quid cogitas, dum cunctis diebus vitae tuae congregare non desinis. O homo, avaritia plenus, an ignoras quod tria sunt insatiabilia, et quartum nunquam dicit, Sufficit? Et quid est quod nunquam dicit, Sufficit, nisi animus hominis, qui nunquam dicit, Satis est? O homo, an ignoras quod radix omnium malorum avaritia est et servitus idololatriae, mater usurae, genitrix simoniae, fomes culpae, aeternae poenae via, nutrix gehennae? O avaritia abyssus insatiabilis, quae nunquam dicis, Sufficit: semper famescis, semper doles, semper tristaris in cunctis. Nam si sol quotidie oritur; dolendo dicis, Siccitas erit: si pluvia descendit, omnia periclitari asseris: si temperiem adesse prospicis, solem vel pluviam adesse desiderabis. O pestis interminabilis, o famelica rabies! nam omnia suis terminis clauduntur, sola avaritia nullo clauditur fine. Omnia in homine senescunt vitia, sola avaritia juvenescit. O rabies omni fine carens! Numquid terra suis limitibus terminatur, aqua suis finibus limitatur, aer suo fine concluditur, coelum suis terminis arctatur, sola avaritia terminum nescit? O avare, si terra tibi cuncta datur, mare quaeris. Sed si terra et mare, aerem petis. Sed si terram, mare et aerem possederis, adhuc coelum ambis, et ipsum penetrare affectas. Et si coelum penetraveris, adhuc non quieveris, donec te Deo adaequaveris, vel fueris superior Altissimo. O pestis daemone saevior! nam daemon similis Altissimo esse voluit; sed avarus super Deum, si posset, ascendere vellet. Merito avaris in die novissimo loquetur Dominus, dicens, O homo, sine honore mundum intrasti in pellicula sanguine cruentatus, sine divitiis natus, sine avaritia genitus: et tu in avaritia vixisti, et dilatatus es in auro et argento, et oblitus es Dei creatoris tui. Ubi enim est fructus et lucrum laborum vestrorum? Ite ergo, maledicti, in ignem aeternum, et sicut voluistis, ita fiat. Ecce sententiam summi Regis. Itaque, fratres, nolite amare plus corpus quam animam, et plus filios quam vos ipsos. Ecce enim in janua dies mortis est. Tunc enim quilibet a suis excluditur, ab uxore dimittitur, a cognatis separatur, et ab eisdem ad sepulcrum ducitur. O magna crudelitas! O magna admiratio! O admirabilis infidelitas! Ecce maritus dilectus ab uxore dilecta relinquitur, filius a matre projicitur, et pater a filiis, et filii a patre sub terra reconduntur: solus ille dimittitur, et quilibet ad propria revertitur; et cito oblivioni traditur, tanquam mortuus a corde. Ecce, fratres, mundi amicitia quanta vel qualis est. Non enim est aliquis qui tantum amicum vel cognatum diligat, quod per noctem unam secum morari cupiat. Vide ergo, o homo, quales amicos habes, pro quibus animam perdis, pro quibus Deum offendis. Omnes dimittent te, omnes se abscondent, omnes cito fugient a te, et in foveam trium brachiorum collocabunt te. Nam cum essemus apud Ostia Tiberina matre charitatis sociati, exspectantes temporis tranquillitatem, causa remeandi ad Africam, et gratia illius cui terra et mare obediunt, compulsi a Pontiano praefecto, viro clarissimo, qui de Roma ad nos videndum venerat, cum eodem iterum reversi sumus Romam ad intuendum diligentius magnifica aedificia et opera Paganorum: et ductus sum cum caeteris ad videndum cadaver Caesaris in sepulcro, et vidi quod omnino esset livido colore ornatum, putredine circumdatum, ventrem ejus diruptum, et vermium per illum catervas transeuntes prospexi. Duo quoque famelici in foveis oculorum pascebantur, crines ejus non adhaerebant capiti, dentes ejus apparebant labiis consumptis, et revelatum erat narium fundamentum. Et intuens matrem christianissimam, dixi: Ubinam est Caesaris corpus praeclarum, ubi magnitudo divitiarum, ubi apparatus deliciarum, ubi multitudo dominorum, ubi caterva baronum, ubi acies militum, ubi canes venatici, ubi equi veloces, ubi aves cantantes, ubi thalamus pictus, ubi lectus eburneus, ubi thorus regalis, ubi thronus imperialis, ubi mutatoria vestimentorum, ubi capilii solares, ubi facies decora, ubi omnia quae sub coelo sunt? Te namque verebantur homines, te timebant principes, te colebant urbes, te timebant omnes. Ubinam, quaeso, sunt haec omnia, a quo recessit tanta jactantia? Quo ivit tua magnificentia? Et respondit mater pietate plena: Fili, omnia sibi pariter defecerunt quando defecit spiritus ejus, et reliquerunt eum captivatum in sepulcro trium brachiorum plenum fetore et putredine. Eia ergo, fideles Christi; considerate quid sumus, animadvertite ad quid venimus, prospicite quid jam sumus. Agite ergo poenitentiam, filioli mei, quos iterum parturio donec reformetur in vobis Christus. Agite ergo poenitentiam, antequam mors inimica naturae vos aggrediatur. Statuatis vobis simplicem, humilem, utilem, secretam, frequentem, promptam, amaram, lacrymosam et festinam confessionem, cum etiam horam mortis omnino ignoremus. Nam cum in extrema aegritudine fueritis, fratres; o quam forte, o quam durum, o quam poenosum, o quam lacrymabile erit vobis poenitere et dolere de malis commissis, et de bonis omissis! Quare hoc erit, nisi quia illic capitur tota intentio mentis, ubi est vis doloris? Multa enim occurrunt impedimenta cordi. Nam corpus dolet, poena affligit, quia mors appropinquat intrare: filios quos patres summe dilexerunt, pro quibus etiam se damnatos existimant, tenebroso oculo aspiciunt, uxores jam lacrymantes considerant, mundus adhuc eis fiduciam praestat, diabolus ne de peccatis doleant, fidem tribuit, et chirographum infirmantibus praebet; caro non deficere adhuc satis sperat; medici adhuc ut lucrentur, ipsum confortant; parentes applaudunt, sacerdotes alliciunt, et sic divites moriuntur in inferno. O homo, audisti quid locutus sum; omnino credo quod haec omnia cito experieris. Obsecro igitur te, ut antequam infirmitate graveris, agas poenitentiam, disponas domum tuam. Fac quod fiendum est, fac testamentum, dum sanus es, dum sapiens es, dum tuus es. Nam si exspectaveris infirmitatem, omnino minis vel blandimentis duceris quo tu non vis. O homo, dum juvenescis, dispone domum tuam, age poenitentiam, dilige Deum non solum verbo, sed opere et veritate. Et si proximum offendisti verbo, placa eum verbo; si facto, placa eum facto: quia eadem mensura parcetur nobis, qua pepercimus aliis. O homo, fac poenitentiam. Memorare novissima tua, ut in aeternum non pecces (Eccli. VII, 40). Revertere ad te ipsum, memorans quod fuisti sperma liquidum, quod modo es vas stercorum, quod eris cibus vermium. Haec enim sunt novissima quae cogitare debet quotidie qui fidelis est. O homo, memorare novissima tua, quia post mortem vermis nascetur tibi de lingua pro peccato linguae, de stomacho pro peccato gulae, de spermate renum scorpiones pro peccato luxuriae, de cerebro bufones pro peccato superbiae. Memorare novissima tua, o juvenis, qui floride ambis et pergis capite elevato cuncta quae Dei sunt despiciendo. Memorare novissima tua, quia terra es, et in terram ibis. Memorare novissima tua, quia conceptus es in culpa, natus in poena, vivens in miseria, et necessario morieris in angustia. O homo cur te jactas fortitudine? Ecce nunc post modicum infirmaris, et deficis. Cur inflaris mundi sapientia? Ecce quod stultitia est, et eam perdes, et tuam prudentiam reprobabo, dicit Dominus. Cur inflaris scientia? Numquid philosophis obscuratum est cor, et in cogitationibus suis evanuerunt? Numquid traditi sunt in reprobum sensum? Cur te jactas generis nobilitate? Numquid omnium nascendi conditio una est? Numquid et moriendi una conclusio? Quis nobilium unquam natus est sine sanguinis cruentatione? Numquid nobilis simul cum paupere per eumdem dum nascitur meatum transit? A regula etiam mortis numquid parcitur diviti? Cur divitiis te jactas? Ipsae enim potius insidiae tibi sunt, quam amicitiae. Nam pauper fere nunquam occidi quaeritur; diviti vero semper insidiatur. Memorare, o homo, novissima tua, qui quotidie epularis, quomodo nudus de utero matris venisti, et nudus reverteris. Eia ergo, fratres, domos vestras pauperibus aperite, eleemosynas facite, voluptates vestras rationi subjugate, in cunctis memorantes novissima vestra, ut mortaliter non peccetis in aeternum. Adjuvet autem nos Deus, sine cujus voluntate folium arboris non movetur, ad perficiendum ea quae placita sunt ei, qui est benedictus in saecula saeculorum. Amen.

SERMO XLIX. DE MISERIA CARNIS ET FALSITATE PRAESENTIS VITAE.

O vita quae tantos decipis, de propriis tantos seduxisti, tantos excaecasti: quae dum fugis, nihil es; dum videris, umbra es; dum exaltas, fumus es! Dulcis es stultis, et amara sapientibus. Qui te amat, non te cognoscit; qui te contemnunt, ipsi te intelligunt. Timenda es, et fugienda es. Vae qui tibi credunt, beati qui te contemnunt. Vera non es vita, quam te ostendis. Aliis ostendis te longam, ut perdas in finem; aliis brevem, ut dum poenitere volunt, non permittas: aliis largam, ut faciant quid volunt; aliis angustam, ut non faciant bonum. Quare, o sapiens, fuge quod fugit. Sic enim est vita nostra, quasi homo in domo aliena, nesciens qua hora vel die patronus dicat, Vade foras: quia non est tua domus in qua es. O saeculum vanum, quid nobis tanta promittis, dum decipis? Qui tibi amicus voluerit esse, inimicus Dei constituetur. Amicitia saeculi, inimicitia Dei est. Caro est, quae animam perdit: caro est, quae recipit inimicum cum vitiis. Item seminat homicidia, seminat fornicationem, seminat concupiscentiam, seminat rixas, seminat libidinem, seminat furtum, seminat idololatriam, seminat cupiditatem, seminat superbiam, et inter fratres discordiam, seminat invidiam, seminat contra Deum blasphemiam, provocat schismata, irritat haereses, et intra Ecclesiam Dei infert divisiones, inter populos christianos ponit offendicula, et inter gentes pugnas, et inter consanguinitatem incantationes, et, quod pejus est, in corda servorum Dei diversa genera cogitationum immittit, et omnia quae mala sunt in hoc mundo caduco, pessimo et nefando, et quasi orta sub omni velocitate transit. Carnis etiam potestatem habet diabolus, et non animae, dicente Domino ad diabolum de beato Job: Do tibi illum in potestate, sed non animam ejus (Job II, 6). Caro misera gravat animam, caro vaga demergit in infernum. Caro inimica est animae: quae si inimica non esset, non utique dilexisset istius saeculi vanitatem, et vita vana non frueretur. O vita atrocissima, quam humores tumidant, dolores aestuant, aeres morbidant, escae inflant, jejunia macerant, joci solvunt, tristitiae consumunt, sollicitudo coarctat, securitas hebetat, divitiae superbiunt, paupertas ejicit, juventus extollit, senectus incurvat, frangit infirmitas, moeror consumit, et super his omnibus mors atrocissima succumbit ut furibunda. O caro cum deformitate depressa, illam debuisti vitam amplecti quae in aeternitate consistit, ubi vita est sine morte, ubi juventus sine senectute, ubi lux sine tenebris, ubi gaudium sine tristitia, ubi nobilitas et voluntas sine injuria, ubi regnum sine commutatione. Haec sunt septem quae consequi debueras. O caro miserabilis, quare negasti dum viveres? Si perseverasses bona, et quibuslibet bonis privata non fuisses, si bene egisses. Illic enim permansisses ubi est gaudium sempiternum, ubi immarcescibilis est gloria, ubi incorruptibilis est et incomparabilis delectatio, ubi Christus Apostolorum et Prophetarum et sanctorum omnium est jucunditas, necnon et summa laetitia cum sanctis Angelis canentibus laudes Deo, ubi delectatio omnium bonorum. Haec omnia bona delectabilia per hujus saeculi pravitates sprevisti. Ecce post finem quamvis in limo terrae manciperis, habes inimicitiam, id est corruptionem, fetorem et vermem, et dissolutionem fetoris pateris, ut viventes de te exemplum accipiant, quid fuisti, et quid es: quia a vermibus consumeris, postremo vero in finem propter novissima, propter redeuntem animam, id est, vitam in corpore, in quo prius fuisti, suppliciis aeternis mancipaberis, et simul cum anima damnaberis. O misera anima quam caro persequitur. Caro concupiscit, corpus operatur. Caro autem cum satiatur affluentissimis cibis et potibus et delectationibus, hortatur omnia mala facere. Caro provocat homicidia, caro perpetrat adulteria, caro committit rixas et scandala, caro inserit ebrietatem, caro portat omnem concupiscentiam hujus saeculi. O caro misera, quid habes, quid agis, quid tantum gravas animam, quae nihil desiderat nisi Deo servire? Tu, o caro misera: non sufficit tibi perditio tua, quod adhuc animam infelicem tecum demergere conaris? Vae tibi, anima, quae tibi carnem contrariam accepisti. Caro mala, quid quaeris, quid desideras? Non enim poterit sine te anima judicari in die judicii. Caro misera et putribilis, et omni squalore peccatorum plena, quando viva eras, pulchra eras ut sol, splendida ut luna, et oculi tui micabant ut stellae, et crines tui longaevi, et ungebas te pretiosis unguentis, vestibus utebaris optimis, et in cibis tuis et potibus condebas aromatum multitudinem. Et scito, anima, dum corpus tenebrosum et fetidum reficiebas atque fovebas, escas vermibus praeparabas. Memorare debuisti quae a factore et opifice tuo audieris, cum primum peccatum commisisti: Terra es, inquit, et in terram reverteris (Gen. III, 19). Et Job audi dicentem, Nudus egressus sum de utero matris meae, et nudus revertar illuc (Job I, 21). Audi etiam Isaiam vaticinantem, Vere fenum est populus (Isai. XL, 7). Caro misera et nefanda, audi Paulum apostolum praedicatorem egregium dicentem, Nihil intulimus in hunc mundum, nec auferre quid possumus (I Tim. VI, 7). Nihil aliud caro misera nisi peccatorum sarcinam secum portat. Non nisi per carnem anima peccat. Anima quomodo potest videat. Anima nostra carcerem patitur, caro eam tenet inclusam. Anima clamat ad Dominum, non caro quae in malitia perseverat. Anima remedium aliud non habet, nisi tollatur a carne, et caro redigatur in pulverem; tollatur ei vinum, et detur ei aqua; auferatur ei sanguis, et detur ei humor terrenus. O caro misera, quid de te agetur quando a te egrediar, et vita a te recedet? Tu sola in utero et sinu terrae jacebis, et aliud nunquam manciperis: habebis in te haereditatem pessimam, id est, corruptionem, fetorem et vermes. Ecce quae acquisivisti, dum viva eras: ecce quid possides, dum in sepulcro jaces. Non potuisti te jejuniis macerare, ac jejuniis in cinere et cilicio humiliare? In perpetuum cum anima salva fuisses, si ei credidisses, quia non bene facere potes, nisi aliis bene feceris: hoc est, nisi corpus per abstinentiam afflixeris, animam salvare non poteris. Audi quid Creator noster dicat ad carnem: O, inquit, mea creatura, ego te ex limo terrae pulchram et lucidam assumpsi, imaginem meam in te condidi, spiramen vitae tribui, animam invisibilem tibi concessi, immortalitatis tunica te indui, in paradiso voluptatis te collocavi, vita angelica perfruebaris, cibos et delectabilia jucunditatis contemplabaris, et omnia quae creavi in tua dominatione humiliavi, et affluentes divitias dedi. Insuper et omnia ligna paradisi tibi subdita erant, et pro uno vetito quod ibidem comedisti, ecce ubi cecidisti, scilicet de paradiso in infernum, de luce ad tenebras, de amoenitatis et jucunditatis loco ad chaos et ad omnia obscurissima mala: pro delectabili odore nunc putredini et putori manciparis; pro esca angelica, in cibo vermibus subjacebis; pro immortalitatis veste, corrupto induta es vestimento. Ecce quam concessi vitam abstuli et subtraxi, ut tu misera et putribilis caro inferno manciperis, ubi est fletus et mugitus atque ululatus, insuper et stridor dentium et teterrima tormenta: et, quod pejus est, post mortem in corruptionem, post vermes et fetorem et consumptionem postea in pulverem redacta. O caro quae igni inexstinguibili mancipaberis, audi animam dicentem ad corpus: Ego de coelo veni a Deo concessa tibi. Nam tu de terra es: melius est ut mecum ascendas ad coelum, quam ut me trahas ad infernum. Dum vivimus et sumus in unum, operemur manibus quod bonum est, id est, eleemosynas et jejunia in castitate et in hospitalitate egenorum, et in nuditate pauperum, et in omnibus bonis operibus: ut per bonam operationem quam agimus, ascendere ad coelestia valeamus: ubi non jam solutione corporis, sed incorruptionis veste induamur; ubi non jam fetor, sed odor suavissimus; ubi non jam tenebrae, sed lux perpetua micat; ubi non jam vermium multitudo, sed caterva angelorum, et innumerabilia millia sanctorum, et Prophetarum omnium chorus cum sanctis Angelis hymnum Deo incessanter canunt. Cum ipsis nos faciat aeterna gaudia percipere Christus: qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen.

SERMO L. DE SALUTE ANIMAE.

Quantum ad animae nostrae desiderium pertinet, fratres charissimi, voluntatis nostrae est, ut ad vos requirendos frequenter veniamus, sed necessitate temporis nunc veniendi incolumes nos venire meruimus: et ideo quia de communi corporum sanitate gaudemus; de animarum salute, quae vera salus est, in quantum Dominus dederit, colloquamur. Ideo, fratres, ad imaginem Dei facti sumus, ut, Deo donante, intelligamus quae sit desideranda patria, quae sit vera beatitudo, quae vera vita, quae perfecta sanitas, quae sit aeterna felicitas. Sed intus in corde, Deo inspirante, cognoscamus. Nemo se excusare poterit, ut dicat, Non novi litteras, ideo Dei praecepta intelligere non possum: quia qui litteras non novit, quid sit aut non sit, intelligere debet. Interroget homo conscientiam suam, et alloquatur se ipsum, et dicat sibi suis verbis: O homo, quis es, aut ubi es, et unde venisti? Et responde tibi: Homo sum, et Dei creaturam me esse cognosco. Iterum interroga, et dic: Quid in te habes, aut ex quibus rebus te factum esse cognoscis? Responde et dic: Ex anima et carne me constare cognosco. Quid in te ex his duabus rebus melius habes? Responde: Sine dubio animam meliorem habeo quam carnem. Optime et ordine legitimo respondisti, et dixisti te animam meliorem habere quam carnem. Dic mihi adhuc: Ubi es, o homo? Respondebis: In mundo. Postea vero ubi eris? In coelo. Quamdiu ibi eris? In saecula saeculorum. Justissime respondisti, et verum dixisti: fac modo rationem vitae tuae, et esto judex justus. Ex omnibus rebus quas dedit tibi Deus, serva carni tuae unde sustentetur in mundo, et repone animae tuae unde in perpetuum vivat in coelo. Attende diligenter conscientiam tuam, et vide si tantas res animae tuae reposuisti in coelo, quantas habes corpori tuo in mundo: si tot solidos reposuisti in coelo, quantos tibi servasti in mundo. Vide si tot modios tritici, si tot amphoras vini per eleemosynam in paradiso, unde vivat anima tua, reposuisti, quantum tibi reservasti unde vivere possit caro tua in mundo. Cum ergo ista diligenter attenderis, et considerans sapienter, vides te prope totam libram carni tuae servasse in mundo, et unam unciam reposuisse in coelo; erubesce, et cito ad poenitentiae medicamenta confuge: quia incoeptum in te ipsum judicium judicasti. Aliud verum dixisti, et aliud operibus perfecisti: quia totum carni non solum fideliter, sed etiam infideliter deputasti. Nescio si apud te periclitetur judicium tuum, quando inter animam et carnem tuam iniqua sunt judicia tua. Et ubi te justum invenire potero, quem in te ipsum iniquum esse cognosco? Et tunc certe nutrimus carnem, ornamus carnem, aliquoties inebriamus nos, et nimium deliciose pascimus carnem, quam, velimus nolimus, post paucos menses aut annos vermes devoraturi sunt in sepulcro; et contemnimus animam quae Deo ab Angelis praesentatur in coelum. O quam dura erit animae peccatrici, et quam intolerabilis hora illa, quando viderit bonam animam requiem recipere in paradiso, se vero torqueri in aeterno supplicio. Ergo considerate, fratres charissimi, si non majorem, certe vel aequalem partem animae faciamus. Non enim foris in corpore, sed intus in interiori homine facti sumus ad imaginem Dei. Caro enim nostra de limo terrae formata est. Numquid justum est, ut limus terrae imagini praeponatur? Caro enim debet servire, et anima imperare. Ista debet exercere imperium, et illa subjecta servitium. In omnibus christianis bonis anima dominatur, et caro servire compellitur. In peccatoribus vero et amatoribus hujus mundi, inverso, imo perverso ordine caro erigitur, et anima humiliatur; illa deliciis pascitur, et ista fame torquetur; illa luxuriatur in vestibus pretiosis, et ista vix in veteribus involvitur pannis: et si peccatis fuerit obnoxia, aeterno Judici praesentatur, et tunc vera ejus ignominia apparebit. Nam cum anima in corpore suo caput esse debeat, quicumque carnem deliciis aut voluptatibus nimium erigit, nutrit, fovet et palpat, animam vero despicit et contemnit; pedes levat in alto, et caput imprimit in profundo. Et qualis est in oculis hominum, qui inversis pedibus ambulare videtur, talis est in oculis Angelorum, cui caro propria dominatur. Sicut ergo supra dixi, fecit nos Deus ad imaginem et similitudinem suam: et cum deberet in nobis homo interior dominari, in tantum Deum contemnimus, ut imaginem Dei miserabili limo servire faciamus: et hoc est iniquum judicium, ut carnem nostram animae praeponamus. Sed hoc omnes homines recto judicio non faciunt. Multi enim sunt honesti, sobrii et humiles, misericordes, casti, in quibus anima tenet imperium, et caro subjecta servit. Et ideo rogo vos, fratres, attendat unusquisque conscientiam suam: et si dominatur caro, cito erigat dominam, et stimulet ancillam: ut non caro vincat animam, et ad luxuriam trahat; sed magistra carnem suam regat, et per vias castitatis et justitiae ducat. Qui vero in se sentit animam dominari, teneat cum Dei adjutorio disciplinae continentiam, et per freta pelagi hujus mundi ita navigium corporeum, veritate gubernante, contendat, ne inter fluctus justitiae naufragium incautus incurrat. Ut enim agnoscatur, quod ex nobis in veritate anima dominetur, de substantia nostra victum nobis sufficienter et vestitum simplicem reservemus, et quidquid amplius Deus dederit, animae in aeternam beatitudinem per eleemosynam pauperum reponamus: ne forte cum carnem nostram ornamentis componimus, et multis deliciis saginamus, partem cum illo divite purpurato, et non cum Lazaro habeamus. Scitis enim, ut in Evangelio frequenter audistis, quod dives ille qui epulabatur quotidie splendide, et purpura induebatur et bysso, post de corpore exiit, et sepultus est in inferno, et ibi inter flammas aquae guttam et locum refrigerii requisiit, et invenire non meruit. Ecce cujus caro luxuriatur et epulatur in saeculo, quales divitias inveniet in inferno. Lazarus vero qui nec divitias nec ornamenta habuit in saeculo, post mortem in sancti Abrahae requievit gremio. Sicut ergo supra dixi, fratres charissimi, refrenemus gulam nostram, et victum et vestitum simplicem carni nostrae in hoc saeculo praeparemus, ut remaneat aliquid quod in futuro saeculo animae reponamus. Quod peritura gula cupit, reservet eleemosynae. Ornamenta quae luxuria ac suavitas requirit in mundo, misericordia et veritas reponat in coelo. Si ornati volumus esse, quaeramus ornamenta unde nemo ornatur indignus. Si delicias concupiscimus, non quaeramus carnales ac transitorias, ex quibus stercora conficiuntur in mundo, sed magis spirituales et aeternas, unde Angeli epulantur in coelo. Et si forte quaeris quae sint illae deliciae, audi Apostolum dicentem: Quod nec oculus vidit, nec auris audivit, nec in cor hominis ascendit, quae praeparavit Deus diligentibus se (I Cor. II, 9). Adhuc quaeris et interrogas, quid sit hoc? Si vis verum agnoscere, Deus est deliciae tuae, requies tua, sanitas tua, gaudium tuum, felicitas tua, refrigerium tuum, amoenitas tua, et quidquid sancte possit desiderare anima tua, totum tibi Deus erit. Sic beatus Apostolus dicit: Et erit Deus omnia in omnibus (Id. XV, 28). Avare, audi me; quid tibi sufficit, si Deus tibi non sufficit? Si ergo ista omnia desideratis, paradisi requiem quaerite, pro aeterna beatitudine suspirate, unde non exit amicus, ubi non intrat inimicus, unde nec bonus potest exire aliquando, nec malus ullo modo introire. Ad istam ergo patriam ornati bonis operibus festinemus, ut dum eleemosynam pauperibus dederimus, ad coelestia regna pervenire possimus: ad quae ille nos perducat qui est benedictus in saecula saeculorum. Amen.

SERMO LI.

Nemo, fratres charissimi, falsa securitate se decipiat, et putet se ante tribunal Christi non esse venturum, etc.

SERMO LII.

Propter quod volui et rogavi hesterna die, ut hodierna frequentius conveniretis, hoc est quod dicturus sum, etc.

SERMO LIII.

Charitati vestrae hodie de nobis ipsis sermo reddendus est. Quia enim, ut ait Apostolus, spectaculum facti sumus (Id. IV, 9), etc.

SERMO LIV.

Nihil sic Deo placet, quemadmodum obedientia. Cham maledictus fuit, et post multa saecula manet quod dicitur, etc.

SERMO LV. DE OBITU VALENTINI EPISCOPI CARTHAGINENSIS.

Liber Sapientiae, fratres charissimi, multis modis commendat nominis sapientiam: primo, quia hominem a periculo liberat; secundo, quia conservat liberatum; tertio, quia coronat conservatum. Quomodo autem liberat, exemplum patet de Noe, quem, cum aqua deleret terram, liberavit in arca. Quomodo autem conservat, patet de Jacob, quomodo duxit eum Dominus per vias rectas, et ostendit illi dormienti regnum Dei. Qui evigilans ait: Vere hic est domus Dei et porta coeli (Gen. XXVIII, 16, 17). De gloria Dei vero quae coronat, subditur: Reddet Deus mercedem sanctis suis laborum suorum, et deducet eos in via mirabili (Sap. X, 17). Isti enim sunt tres status Ecclesiae: status videlicet poenitentiae, justitiae, et gloriae. In primo liberat, in secundo conservat, in tertio coronat Dominus. In primo afficimur, in secundo reficimur, in tertio perficimur. In primo est labor et dolor, in secundo sapor et decor, in tertio gloria et honor. Verumtamen quia de his statibus frequentius fratribus nostris canonicis frequens fuit lectio et exhortatio, et in mensa quotidiana disputatio; fortasse in corde dicetis, Taedium est tantum de hoc nobis audire, quia etiam obsequium oportet, ut nos decet, reverendo Valentino episcopo exhibere. Sed non pigeat vos, fratres, me supportare. Quod si taedium vobis esset, ad fratres meos confugiam, qui me audire tota mente et toto affectu desiderant. Nam verbum notum et antiquum, novum aliquando fieri potest. Cibus etiam diu masticatus citius digeritur. Ut ergo, fratres, distinctio trium statuum clarius elucescat, conatus eis accommodemus in hunc modum. In statu poenitentiae caecum reducit Dominus per vias duras, et promittit illi regnum Dei Patris sui. In statu justitiae justum deducit Dominus per vias rectas, et ostendit illi regnum Dei. In statu gloriae justum et sanctum educit Dominus in via mirabili, et introducit eum in regnum Dei. Ecce, fratres, quomodo reducitur caecus de invio ad viam, de exsilio ad patriam, de mansione ad mansionem, de virtute ad virtutem, de corporis carcere ad aeternam gloriam. Ecce quomodo reducitur caecus ne sit sine Christo, deducitur justus ut sit Christus cum eo, educitur sanctus ut ipse sit cum Christo. O fratres mei, ecce quomodo esse sine Christo miserum est, Christum secum esse tutum est, esse cum Christo beatum est. Non enim existimandum est idem esse, secum esse Christum, et esse cum Christo. Apostolus enim habebat secum Christum, dum dicebat, Non ego solus sum, sed gratia Dei mecum est (I Cor. XV, 10). Nondum erat cum Christo, dum dissolvi cupiebat, et esse cum Christo. Latro secum habet Christum, cui promittebat Christus, Hodie mecum eris in paradiso (Luc. XXIII, 43). Reducitur itaque caecus per vias duras. Sane durum est relinquere consueta, durius aggredi inconsueta; sed durissimum est in fornace decoqui continua, in qua necesse est ut decoquatur taliter, ut velut carnes possit amputari, et velut virga ad omnem modum revolvi. Istae sunt viae peccatoribus durae super omnia dura, amarae super omnia amara, odiosae ut mors. Quae sunt istae viae, fratres, nisi relinquere quae mundi sunt? O quam durum est, o quam mortale videtur, o quam amarum, relinquere quae mundi sunt! Sed quia dura, quia amara, quia poenosa; ideo centuplum accipies, et vitam aeternam possidebis. Eia, milites, surgite jam, quia diu dormistis: armate vos contritione cordis, confessione oris, afflictione carnis; quia ecce veniet Salvator, et non tardabit. Ecce jam in janua est, ecce jam te vocat, ecce te venire compellit. Sed dices, o miser, In contritione est dolor, in confessione rubor, in afflictione labor; quid ergo faciam? Eia, o miles Christi, civis coelorum jam denuntiaris ab illo qui super te est, ipse qui laborem et dolorem considerat. Verumtamen quanto duriora, tanto utiliora tibi erunt. Verumtamen certa valenter dum potes, quoniam reposita est tibi corona justitiae, quam reddet tibi Dominus in illa die justus judex. Postquam autem caecus factus est videns, impius justus; tunc Deduxit Dominus per vias rectas (Psal. CVI, 7), cantare poterimus, fratres. Sunt enim, fratres, ut scholares nostri vacui non recedant, tres species rectitudinis. Aliud est enim regi, aliud dirigi, aliud corrigi. Nam propheta dicebat, Dominus regit me, et nihil mihi deerit (Psal. XXII, 1). Et iterum, Dirige in conspectu tuo viam meam (Psal. V, 9). Et iterum, In quo corrigit adolescentior viam suam (Psal. CXVIII, 9)? Et iterum, Mane, inquit Isaias, erigit mihi aurem (Isai. L, 4). Res enim, fratres, inanimata proprie dicitur regi, ut currus et navis. Res sensata praeter rationem dirigitur, ut equus et mulus quibus non est intellectus. Res rationalis corrigitur, scilicet corde regitur, ut homo. Justus vero erigitur, ut sapiat quae sursum sunt, et quaerat. Sic enim volebat Jeremias, dum dicebat, State in viis vestris, et considerate quae sit via aeterna (Jerem. VI, 16). Daniel ad majestatis visionem prostratus audivit ab Angelo, Sta super pedes tuos (Dan. X, 11). Quod tamen si non credis Prophetae, crede poetae, scholaris perverse, cui Deus os sublime dedit, coelumque videre jussit (Ovid. Metam., lib. 1, vers. 85, 86): a quo dum quaereret tyrannus et diceret, Quare te Deus fecit? respondit, Ut contempler coelum et coelorum numina. Factus est enim homo in terra, non ad terram, sed ad coelum: et factus est de terra non propter terram, sed propter coelum. Quis fidelium plus dixisset, fratres, aut probabiliori argumento, nescio. Numquid etiam animal mutum et brutum novit argumentum aegritudinis suae? Numquid leo infirmans, animal quod simia dicitur, quaerit, qua devorata mox convalescit? Numquid etiam simia aegrotans quaerit sanguinem canis, ursus formicas, leopardus capreas, vitis serpentes ferculum? Homo vero attritus in physica, haec omnia ignorare videtur. Unumquodque enim felicitatem affectat: sed si homo affectat, opere tamen affectare non videtur. Quaere ergo, o homo, coelum ad quod factus es: noli quaerere philosophiam, quoniam ad philosophiam factus non es, nec expedit tibi scire quae sunt super terram, sed tantum quae sursum sunt. Sta igitur super pedes tuos, sta in viis tuis naturalibus, ad quas factus es, et dirige eas, si necesse est in dando et dimittendo. Date, et dabitur vobis. Et tunc Dominus tibi dicet, Amice, ascende superius; intra in gaudium Domini tui. Sed dicet quis, Quomodo et qualiter egredietur spiritus de corpore? Numquid Salomon hoc ignorare videtur, dum se dixit penitus ignorare viam aquilae in coelo (Prov. XXX, 18 et 19)? Quomodo ergo Deum videt, quomodo angelum, quomodo se ipsum, quomodo spiritum alium bonum vel malum? Super hoc hodie ille magnificus philosophus admiratur. Nam in libris de Animalibus, quinque sensus corporis communes esse nobis ad usum cum brutis posuit, non ad oblectamentum. Homo in omnibus delectatur: pecus vero tantum in duobus delectatur, scilicet in gustu et tactu; in aliis vero movetur quandoque et excitatur, sed non delectatur. Unde ergo est, quod spiritus egressus a corpore, duos quos habet communes cum bestiis penitus amittit. Non enim gustu vel tactu utitur vel oblectatur: sed alios tres ad usum retinet et oblectamentum. Mirabile tamen videtur ei, scilicet quod spiritus sine corpore sensibus corporis utatur. Quod tamen philosophus si forte plane non intellexit, verum est tamen, et omnino verum et irrefragabile, quia spiritus liber videt Deum, delectatur in Deum, ne semper sibi dicatur: O anima, ubi est Deus tuus? Audiet etiam Angelos cantantes et jubilantes. Videbit etiam et audiet, Esto super quinque civitates, id est, beatitudines, et sic unicuique secundum opera sua. Et si dicetur a nobis, Domine, quid facies, quando haec omnia meruimus a te largiri? porro respondebit ille magnus paterfamilias, velut Alexander militi petenti munus, cui civitatem dedisse fertur: Si tu tamen non es dignus tanta recipere, ego tamen sum dignus et potens tanta donare. Angeli, fratres, mirabuntur non modicum de operibus Dei in conjunctione animae et carnis in homine, in conjunctione hominis et Verbi in Christo, in conjunctione hominis et Dei in coelo. Nam dicturus est Dominus, Pater, volo ut sint unum nobiscum, sicut ego et tu unum sumus (Joan. XVII, 11). De prima admirantur, ubi unum uni jungitur; de secunda plus, ubi unum duobus jungetur; sed de tertia plurimum, ubi unum tribus in Trinitate jungetur. Haec autem generaliter exposita, spiritualiter tamen ad commemorationem hujus sancti episcopi Valentini trahi possunt: qui dum esset catechumenus annorum decem et novem, ad Baptismum pervenit: et sic reduxit eum Dominus per vias rectas: postmodum deduxit eum episcopum per vias duras poenitentiae: postmodum eduxit eum per viam admirationis et gloriae. Sic ergo post eum curramus, fratres, ut comprehendamus bravium aeternae vocationis in die illa, cum venerit Jesus Filius Dei, qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen.

SERMO LVI. ADMONITIO PER QUAM OSTENDITUR QUOD BONUM SIT LECTIONEM DIVINAM LEGERE.

Propitio Christo, fratres charissimi, ita lectionem divinam avido et sitienti corde semper excipiatis, ut nobis spirituale gaudium de vestra fidelissima obedientia faciatis. Sed si vultis ut vobis Scripturae sanctae dulcescant, et secundum quod oportet divina praecepta proficiant, subtrahite vos aliquibus horis occupationibus mundi; quibus etiam in domibus vestris divina eloquia relegentes, ad integrum vos Dei misericordiae consecretis; ut in vobis illud feliciter impleatur, quod de beato viro scriptum est, quia in lege Domini meditabitur die ac nocte (Psal. II, 1): et illud, Beati qui scrutantur testimonia ejus, in toto corde exquirunt eum: et illud, In toto corde meo abscondi eloquia tua, ut non peccem tibi (Psal. CXVIII, 2, 11). Sicut enim, ut ipsi audistis, ille qui in corde suo abscondit eloquia Dei, non peccat; ita et ille qui non abscondit, peccare non cessat. Si enim negotiatoribus non sufficit de una tantum merce lucra conquirere, sed plures merces comparant, ex quibus substantiam suam augeant; et agricolae diversa genera seminum conantur inserere, unde sufficientem cibum sibi et suis valeant praeparare: quanto magis in spiritualibus lucris non vobis debet sufficere, quod in ecclesia lectiones divinas auditis, sed in domibus et in conviviis vestris, et quando dies breves sunt, etiam aliquibus horis in noctibus lectioni divinae debetis insistere, ut in horreo cordis vestri spirituale possitis triticum comparare, et in thesauris animarum vestrarum Scripturarum margaritas recondere; ut cum in die judicii ante tribunal aeterni Judicis venerimus, sicut dicit Apostolus, vestiti, et non nudi inveniamur (II Cor. V, 3)? Et illud, fratres charissimi, diligenter attendite, quia Scripturae divinae quasi litterae sunt de patria nostra nobis transmissae. Patria enim nostra paradisus est, parentes nostri sunt Patriarchae et Prophetae et Apostoli et martyres: cives enim sunt Angeli, rex autem noster Christus est. Quando enim peccavit Adam, tunc in ipso velut in exsilium hujus mundi projecti sumus: sed quia rex noster plus quam cogitari vel dici potest pius et misericors est, Scripturas divinas velut invitatorias ad nos per Patriarchas et Prophetas dignatus est mittere, quibus nos ad aeternam et principalem patriam invitaret. Et cum Scripturas ejus rebelli spiritu fragilitas humana contemneret, dignatus est per se ipsum descendere, et nos de tyrannide et de superbia diaboli liberare, et ad veram humilitatem exemplo nos suae mansuetudinis provocare, de potestate etiam antiqui serpentis per passionis injuriam liberare, ad inferna descendere, et antiquos sanctos, qui originali peccato obnoxii tenebantur, eripere, in altum ascendere, Spiritum sanctum, qui nos contra omnes insidias diaboli confortaret, de coelis mittere, Apostolos etiam suos, qui regnum Dei per universum mundum evangelizarent, dirigere. Et licet nos non solum superbos, sed etiam impios, non solum originalibus, sed etiam actualibus peccatis obnoxios invenisset; totum tamen, nemine supplicante, dimisit: et non, sicut merebamur, multis catenis vel compedibus oppressos ad exercenda laboriosa opera nos traxit, sed magis pro ineffabili pietate, ut cum illo regnemus, clementer ac misericorditer invitavit. Cum haec ita sint, fratres charissimi, quid de se cogitant servi, qui ita praesumunt Domini sui praecepta contemnere, ut nec ipsas invitatorias litteras, quibus ad regni beatitudinem eos invitat, dignentur relegere? Quomodo enim si aliquis nostrum ad procuratorem suum litteras dirigat, et ille non solum non impleat quod praecipitur, sed etiam ipsa jussoria relegere dedignetur; non indulgentiam, sed poenam, non libertatem accipere, sed carcerem merebitur sustinere: ita ille qui divinas Scripturas de patria aeterna transmissas dissimulat legere, timere debet ne forte praemia aeterna non accipiat, sed etiam poenam perpetuam non evadat. Nam in tantum periculosum est nobis divina praecepta non legere, ut propheta lugubriter clamet, Ideo captivus ductus est populus meus, quia non habuit scientiam: qui autem ignorat, ignorabitur (Isai. V, 13). Sine dubio qui Deum per divinam lectionem in hoc saeculo dissimulat inquirere, et Deus illum in aeterna beatitudine dedignabitur agnoscere: et timere debet ne clausis januis cum stultis virginibus foris exclusus mereatur audire, Nescio vos (Matth. XXV, 12): Non novi vos, discedite a me, operarii iniquitatis (Luc. XIII, 27). Quid est, Nescio vos, Non novi vos? Quomodo eos nescit, quos in ignem mittit? Ideo utique, quia, sicut jam dictum est, qui eum in hoc saeculo legendo nolunt intelligere, in die judicii illos Deus dedignabitur agnoscere. Et illud quod in Salomone scriptum est, non negligenter, sed cum grandi sollicitudine ac timore debemus audire. Qui, inquit, obturat aurem suam ne audiat legem, oratio ejus erit exsecrabilis (Prov. XXVIII, 9). Debet prius ipse audire Deum, qui vult exaudiri a Deo. Nam qua fronte vult ut Deus eum exaudiat, quem in tantum despicit, ut ejus praecepta legere dissimulet? Et illud quale est, fratres charissimi, quod nonnulli christiani, et, quod pejus est, aliquoties etiam clerici, quando iter acturi sunt, et panem et vinum et oleum et diversas expensas sibi ordinant praeparari; et cum tanta unusquisque in terreno itinere praeparat unde vivat caro sua, unum libellum legere non curat, unde hic et in aeternum reficiatur anima sua? Et cum duos homines in se habeat, interiorem ad imaginem Dei factum, et exteriorem de limo terrae formatum; tantam sollicitudinem pro corpore, quod in sepulcro a vermibus devorandum est, habere videtur; interiorem vero hominem, qui ad imaginem Dei factus est, tanquam vile mancipium sine pabulo verbi Dei fame et siti cruciare cognoscitur. In tantum enim Deum negligit, ut in se imaginem ipsius despiciat et contemnat. Haec ergo, fratres charissimi, sapienter et utiliter cogitantes, quantum possumus, otiosis fabulis et detractionibus ac scurrilitatibus cunctis finem studeamus imponere, et totis viribus de impedimentis mundi istius fugiendo, aliquas horas quaerere, in quibus pro salute animae nostrae orationi vel lectioni possimus insistere: ut in nobis impleatur illud quod scriptum est, Qui docti fuerint, fulgebunt sicut stellae in perpetuas aeternitates (Dan. XII, 3). Quod ipse praestare dignetur, qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen.

SERMO LVII.

In hac vita positi, fratres, ita agite, ut cum hinc migraveritis, et caro vestra a vermibus coeperit devorari in sepulcro, etc.

SERMO LVIII. DE EO QUOD NIHIL SIT GLORIA MUNDI.

Apostolica lectio, fratres charissimi, hunc sonitum reddidit: Tempus breve est: reliquum est, ut et qui habent uxores, tanquam non habentes sint; et qui utuntur mundo, tanquam non utantur: praeterit enim figura hujus mundi (I Cor. VII, 29, 31), et sicut fur, dies Domini ita veniet. Itaque, o anima quaecumque audis et legis, consilium te juvet sanctissimi Danielis dicentis: Consilium meum accipe, et peccata tua eleemosynis redime (Dan. IV, 24). Quod consilium si neglexeris, ad coelum sine causa pulsas. O anima quae intra carnis parietes fragiles habitas, vigila, inquit, et pulsa, pete et roga: pulsanti tibi et petenti aperietur, dicit Dominus. Et si transieris per ignem, tecum sum, et flamma non comburet te: quae orando si quaesieris, invenies; cum pulsaveris rogando, Christus tibi aperiet januas, ut possessor paradisi introeas. Si adhuc, frater, de fine mundi putas tibi restare aliquid, vel tuum tibi considera finem. Scriptum est: Nudus exivi de utero matris meae, nudus etiam ibo sub terram (Job I, 21). Ergo, frater, nihil tecum attulisti quando ingressus es mundum; nihil tecum tolles cum dimiseris mundum. Audite itaque omnes insipientes in populo, et negligentes aliquando cognoscite. Ite ad sepulcra mortuorum, et videte exempla viventium. Jacent ossa, perit homo, et tamen causa ejus reservatur in die judicii. Fuit et ipse nobis similis aliquando homo in vanitate vivens, in saeculo studens divitiis, multiplicavit agros, plantavit vineas, implens horrea sua in apothecis multis, et laetatus est in abundantia sua: et ecce subito ablata sunt omnia ab oculis ejus. Plaudebat sibi per schemata multa, sericis vestibus indutus, pompas et luxurias sibi adhibens, epularum divitias excolens, saltationes et jocos in ebrietatibus exhibebat, prandia sua cum coena miscebat, et laetitiae suae vix dabat finem: et ecce ablata sunt omnia ab oculis ejus. Ubi ergo abierunt illa omnia? Ubi pompa, ubi schemata, ubi exquisita convivia? Ubi modo sunt illi, qui eum in furibundis agminibus constipabant, qui domi forisque laudabant? Ubi ornatus domorum et pretiosa luxuria vestimentorum? Ubi gemmarum ambitio, et argenti pondus immensum? Ubi postremo ipsa cupiditas, quae cum omnia quotidie quae vult agit, nescit quando totum habet amittere? Ubi sapientia illa et foris excogitata dissertio? Ubi applausus laudum, et adulatio amicorum assidua? Ubi servorum subditi greges et lampadarum radiantia lumina? Ubi antecedentium turba clientium? Transierunt omnia ista ab oculis ejus, et ultra non erit memoria ejus. Jacet in sepulcro redactus in pulverem; defluxerunt carnes ejus quas deliciae nutriebant; abscesserunt nervi a compagibus suis: sola remanserunt ossa, quae servantur in exempla viventium, ut cognoscantur reliquiae mortuorum. Putatur enim requiescere corpus ejus: in inferno habitat anima ejus, et non videbit ulterius lumen. Circumdant enim eum tenebrae multae: tremor et afflictio apprehendunt eum: vermes et ignis consument eum, et fletus non desinet ab oculis ejus. Stridor dentium frequentat eum, eo quod pessimi dolores perurgent eum, et non desinunt poenae ab anima ejus. Poenitet eum modo male vixisse in saeculo, et negligentem fuisse, pietatem et misericordiam non amasse: et modo quaeret eam, et non inveniet; multas divitias possedisse et reposuisse, et non eas erogasse egentibus; perdidisse se tempus poenitentiae, et non correxisse dies suos, ut non incideret in talibus poenis. Exspectat ergo eum resurrectio magna, ut tradat eum pejori judicio. Ibi enim eum conturbabunt Angeli, improperantes quod eleemosynam non amaverit: et ideo misericordia ei denegatur; gehenna ardens eum exspectat, quia in pauperibus cum viveret non exstinxit; ventrem ejus perpetui vermes consument, qui esurientem pauperem non refecit. O quantum valet apud Dominum misericordia, quae in vita hujus saeculi exhibetur; quae dum hic exhibendo delectatur, ad recolligendum in judicio invenitur: sicut in Evangelio dicit, Beati misericordes, quoniam ipsi misericordiam consequentur (Matth. V, 7)! Currite itaque, dum lucem hujus vitae habetis, ne tenebrae mortis vos comprehendant: facite misericordias in hoc saeculo, quae deleant peccata, ut succurrant vobis in die judicii: quia quod manducatis, perditis, et quod laboratis, relinquitis; quod vero pauperibus erogatis, hoc firmiter possidebitis. Antecedat vos misericordia vestra in die judicii, et ipsa interpellat pro vobis in conspectu Domini: ut misericordes misericordiam consequamini: praestante Domino nostro Jesu Christo, cui est honor et gloria in saecula saeculorum. Amen.

SERMO LIX.

Audite, fratres charissimi, salutiferam patris nostri doctrinam, qui non terrenam, etc.

SERMO LX. DE PERSECUTIONE CHRISTIANORUM.

Frequenter diximus, fratres charissimi, quod semper Christiani persecutionem patiuntur. Mundus iste in maligno positus est. Adversarius noster diabolus regnat in mundo; et nos putamus quod non patiamur persecutionem? Quae enim res non persequitur christianum? Omnia quae in mundo sunt, persequuntur Christianum. Miramur, si nos persequuntur alii, si Christo servire voluerimus? Et parentes nostri nos persequuntur. Quicumque dissimilis est nostri, persequitur nos, et odio nos habet. Miramur, si alii nos persequuntur? Ipsum corpus nostrum nos persequitur. Si comedero paululum, et corpusculum robustum fuerit, sanitas corporis mei persequitur animam meam. Quocumque me vertero, persecutio mihi est. Si videro mulierem, oculus meus persequitur me; cupit enim interficere animam meam. Si videro divitias, si aurum, si argentum, si possessiones, quodcumque videro et desideravero, hoc persequitur animam meam. Non putemus tontum in effusione sanguinis esse martyrium: semper martyrium est Christianis et religiosis. Adolescentulum libido persequitur: vult libido effundere sanguinem animae. Quando periclitatur anima tua, et quasi in periculo constituitur, tunc stat Dominus Jesus a dextris Patris, et pugnat pro adolescentulo suo. Si ergo sunt martyria in pacis tempore, sunt et negationes. Nemo ergo dicat non esse martyrium. Et martyrium est, et negatio. Ego hodie qui videor esse monachus, si rupero propositum meum, Christum negavi. Et si in pace Christum nego, in persecutione quid facerem? Non torqueor neque exuror, et denego: si torquerer et exurerer, quid facerem? Qui in persecutione negat, habet veniam plagae: pro illo precantur sancti. Quid enim dicit? Volui pugnare, caro mea in colluctatione defecit; non cessit animus, sed cessit corpus; aliud mens cogitabat, aliud corpus compellebat: et tamen non habet excusationem. Nulla enim est plaga quae debeat ab amore Christi separare. Quid enim tibi dicit? Hoc est, in incendio ardebas, in equuleo pendebas, propter me torquebaris: et dicis, Non potui sustinere tormenta. Et quomodo sustinuit Petrus, quomodo Paulus, quomodo caeteri martyres sustinuerunt? Ea habuerunt corpora quae et tu habes? O monache, qui jejunium fugis, putas ignem effugere? Hoc ergo dico, quoniam omni tempore sunt martyria, sunt et persecutiones. Denique Apostolus quid loquitur de viduis, quae secundos duxerunt maritos? Quid dicit? Habentes damnationem, quia primam fidem irritam fecerunt (I Tim. V, 12). Viduae quid dicit? O vidua, antequam mihi promitteres quod esses vidua, in tua erat potestate ut nuberes: ex quo tempore confessa es ut mihi permaneres, ex eo tempore mea esse coepisti; si volueris secundum maritum ducere, me contempsisti, adultera es, quia mihi jam juncta eras. Sic et tu monache, antequam promitteres, in tua erat potestate facere quod volebas. Vox tua ligavit te mihi: quis te compulit? Numquid necessitatem feci? Nonne liber eras? In potestate tua fuit promittere. Promisisti, meus esse coepisti: meum nolo dimittere; non tibi licet dimittere quod promiseras. Promittere tuum fuit, dimittere non est tuum. Si me dimiseris, non habeo te in eo gradu, in quo prius habui. Primum liber eras, eras quidem de familia mea: non eras ante oculos meos, non eras de ministris meis, sed tamen de familia mea eras; non eras mecum, sed tamen meus eras. Ex quo mihi militare coepisti, si recesseris, non habeo te de familia, sed quasi fugitivum. Hoc totum quare dico? Quoniam in nostra erat potestate promittere servitutem Dei et obedire; non est in nostra potestate dimittere. Promisisti? Praemium tuum habes. Negasti? Poenam habes: utrumque propter confusionem tuum est. Diximus, atque iterum dicimus: Promisisti? Praemium habes. Dimisisti? Poenam habes. Utrumque tuum est, elige quod velis. Habes viam mortis et vitae, ingredere quam volueris. Hoc totum dico vobis, fratres charissimi, ne quis de vobis putet se habere liberam potestatem, et dicat, Ergo illi qui uxores habent, qui sunt in civitatibus, qui militant, qui negotiantur, ergo totus mundus in periculo est, soli monachi salvantur. Non est nostra et illorum aequa conditio. Illi scientes imbecillitatem suam non promiserunt facere quod non potuerunt. Illi quidem christiani sunt. Sed est christianus quasi saecularis, et quasi negotiator; et christianus quasi miles. Et Cornelius centurio miles fuit, sed salvatus est. Ego qui monachus sum, qui desivi esse saecularis, et factus sum monachus; aut monachus salvus ero, aut aliter non salvabor: non est aliud medium. Si voluero dimittere vitam monachi et sequi saecularem, non habebit me Dominus quasi saecularem, sed quasi praevaricatorem. Non ergo licet nobis dimittere quod habemus in proposito. Dicat aliquis, Quid facio, si peccavi in isto proposito, qui factus sum nec saecularis nec monachus? Aliquis peccat peccato majori? cupit emendare? Ergo hoc dico, Non nobis licet dimittere quod habuimus propositum, licet dignitatem propositi perdideris. Si peccasti in vita monachi constitutus, esto poenitens quasi monachus: non quasi saecularis, sed quasi monachus. Aliquis dicat, Fugi dominum meum, ne me caedat: semper fugere debeo? Si te poenitet quod fugisti, debes reverti ad dominum tuum. Nemo dicat, Poenitet me quia fugi, et debeo semper fugere. Sive sancti simus, sive peccatores simus, nobis non licet mutare propositum. Si sanctus es, beatus es monachus: si peccator es, miser es monachus. Non licet mutare propositum, licet dignitatem propositi perdideris. Haec quidem in commune loquor: et quod vobis loquor, mihi quoque loquor, ne quis se putet habere potestatem mutare propositum. Rem vobis dico novam: quasi in comparatione dico, non quasi hoc praecipiam. Fac duos monachos corruisse; hoc est, uterque peccaverit. Alius de ipsis, verbi causa, saecularem duxit uxorem, et dixit, Non possum sustinere, non possum monachus perseverare. Alius vero qui peccaverat, intellexit suum peccatum; nulli confitetur, plangit tamen quod fecit, die noctuque Domini misericordiam deprecatur. Non dico quia bene fecerit quod peccavit: ad comparationem tamen ejus qui publice sceleratus est, iste sanctus est. Hoc totum quare dico? Non ut spem peccatoribus dem, aut per ipsam spem dem occasionem peccandi; sed dico, etiam quicumque peccaverit, non ei licet mutare propositum. Dominus autem est potens me et vos ab omnibus insidiis diaboli liberare totos, cui est honor et gloria per omnia saecula saeculorum. Amen.

SERMO LXI. DE OBEDIENTIA.

Si praemia aeternae vitae volumus promereri, praecepta Dei totis viribus satagamus custodire. Praecepta namque Dei nolentibus gravia, volentibus sunt levia, sicut ipse ait: Jugum enim meum suave est, et onus meum leve (Matth. XI, 30). Audiamus Dominum et Salvatorem nostrum praecipientem nobis, et suo exemplo admonentem. Tollite, inquit, jugum meum super vos, et discite a me, quia mitis sum, et humilis corde (Ibid., 29). Quid est jugum Dei super se tollere, nisi sanctae obedientiae praecepto seipsum propter Deum subjicere? Mitis autem est, qui omnes injurias et contumelias, quae sibi illatae fuerint, aequanimiter tolerat, qui eam apostolicam sententiam opere tenet, qua dicitur, Non reddentes malum pro malo, vel maledictum pro maledicto; sed e contrario benedicentes (I Petr. III, 9): et iterum, Noli vinci a malo, sed vince in bono malum. (Rom. XII, 21). Humilis vero est, qui eligit abjectus esse in domo Dei, et omnes sibi praeferre, qui se semper pulverem et cinerem esse penset, et in cunctis quae agit servum se indignum, non solum verbo, sed opere, cogitatione, et omni conversatione sua semper se abjicit et contemnit. Talis procul dubio ad servandam disciplinam atque obedientiam est idoneus, nec potest perire a via justitiae, neque declinare ad dexteram sive ad sinistram: quia in eo quod mitis est, nulla adversitate frangitur; in eo autem quod humilis est, nulla prosperitate vel gloria elevatur. Quantus autem sit obedientiae fructus, ostenditur, cum subinfertur, Et invenietis requiem animabus vestris. Obedientiae quidem disciplina modo in labore est, sed in futuro fructum habet pacatissimum. Et sciendum, quod quanto modo erimus obedientes patribus nostris, tanto erit Deus obediens orationibus nostris, et tanto erit nobis jugum ejus suave, et onus ejus leve. Scire quoque oportet, quia superbus et impatiens disciplinae et obedientiae regulis subjacere non potest. In eo enim quod elate vivit, caeteros despicit, et suis magis quam alterius definitionibus obedire appetit: in eo autem quad impatiens est, ipsa parva et levia dura et intolerabilia esse dijudicat, idque solum rectum esse aestimat, quod obstinato corde conceperit: sensuque proprio pro omnium utitur ratione. Isti tales fratres unanimes saepe perturbant, litesque movent, nec volunt ad mensuram aliorum vivere, nec sunt contenti his quibus contenta debet esse religiosa paupertas. Et cum negligentius caeteris vivant, plus aliis volunt honorari Hujusmodi rebelles et inobedientes animae frequenter in passionibus suae carnis decidunt, et usque ad turpia opera dilabuntur, et ex his plerique a societate fratrum et a sancto proposito miserabiliter et damnabiliter discedunt. De talibus terribiliter clamat Petrus apostolus: Si, inquit, fugientes coinquinationes mundi, his rursus implicati superantur, facta sunt eorum posteriora pejora prioribus. Melius enim erat eis non cognoscere viam justitiae, quam post cognitionem retrorsum reverti ab eo quod illis traditum est sancto mandato (II Petr. II, 20 et 21): hinc Dominus ait, Vae illi per quem scandalum venit (Matth. XVIII, 7)! Quisquis ergo talem se esse recognoscit, dum tempus corrigendi habet, ad lacrymas et poenitentiam cito redeat, superbiam cum humilitate vincat, impatientiam mansuetudine damnet, vitia in virtutes convertat, ne si in malo perseverat, ad aeterna supplicia perveniat. Debemus ergo eam quam professi sumus obedientiam et virtute et opere custodire. Quod tunc agimus, cum eum qui nobis praeest, pro amore Dei honoramus atque diligimus, et quidquid ab eo nobis praecipitur, tanquam ab ipso coelesti Domino fuerit imperatum, libenter implere festinamus. Praelatus enim Christi vices agit in monasterio: unde ipse suis pastoribus ait, Qui vos audit, me audit; et qui vos spernit, me spernit (Luc. X, 16). Sicut enim gaudere debent, et magnum a Domino praemium exspectare, qui libenter obediunt; quia quod ipsi majorum jussu faciunt, hoc ipsi auctori Deo impendunt: sic nimirum magnum a Deo judicium timere et exspectare debent, qui praelatorum suorum jussa despiciunt; quia cum praelatus contemnitur, non ipse, sed is in cujus loco positus est, contemptui habetur. Nec potest Deus a nobis sine magno fructu honorari, nec despici sine magno detrimento. Debet autem obedientia esse sine mora, non cum murmure, neque cum tristitia animi, sed cum gaudio et hilaritate. Hilarem enim datorem diligit Deus. Bonum autem quod cum tristitia fit, Deo non est acceptabile, quia ipse magis est inspector cordis quam corporis. Debet quoque obedientia esse usque ad mortem, quia usque ad mortem Patri suo propter nos obedivit Christus. Ad hoc sanctum praeceptum ipse suo exemplo noster Redemptor nos admonet, dicens, Tollite jugum meum super vos, et discite a me, quia mitis sum, et humilis corde.

SERMO LXII. DE TIMORE DOMINI ET AVARITIA VITANDA.

Timor Domini expellit peccatum. Per timorem Domini nascuntur multa bona. Salomon ait, Principium sapientiae, timor Domini: et alibi dicit, Beatus homo qui semper est pavidus (Prov. IX, 10; XXVIII, 14). Per timorem Domini evadunt animae de poenis inferni, et per amorem ejus invenitur gaudium sempiternum; quia timor Domini et amor proximi charitas est. Qui autem charitatem habet, Deum habet; et qui Deum habet, saecularia fugit. Qui Christum diligit, infernum timet, et paradisum desiderat: ubi anhelat pervenire, in quo sperat permanere, in quo non est timor de morte, nec trepidatio de hoste. Qui Deum habet in se, diabolum repellit: ergo per dilectionem Dei et proximi vita acquiritur aeterna. Amor Dei in Deo permanere facit: Apostolus ait, Dilectio proximi malum non operatur (Rom. XIII, 10). Unusquisque quod sibi fieri non vult, alteri ne faciat: qui sic agit, peccatum non incurrit. Qui terrenis se implicat, elongat se ab amore Dei. Nunquam divitiae sine peccato acquiruntur in hoc saeculo. Si unus non perdit, alter non acquirit: gaudet qui acquirit, tristatur qui amittit. Multi sunt qui de alienis lacrymis eleemosynas facere se sperant, unum exspoliant, alterum vestiunt: unum inanem faciunt; alium alienis reficiunt. Eleemosyna cum iniquitate acquisita abominatio est apud Deum. Qui de iniquitate misericordiam facere putat, nihil est apud Deum. Quid dicemus, fratres charissimi, de illis divitibus qui thesaurizant, et ignorant cui congregant ea (Psal. XXXVIII, 7); acquirunt terrena, et perdunt coelestia; lucrantur pecunias, et perdunt animas; attendunt quid acquirunt, et non perpendunt quid amittunt. Multi sunt qui in luce ambulare se putant, et foris claros existere se existimant, cum peccatorum luto pleni, intus tenebrosi persistant. O caeca cupiditas, quae a Christo animas separas! ut ille dives qui quotidie epulabatur splendide, ante cujus januam Lazarus jacebat mendicus. Mortuus autem dives in inferno est lapsus, Lazarus vero est in sinum Abrahae elevatus (Luc. XVI). Quare, miseri divites, non expavescitis, qui terrenas divitias concupiscitis, et coelestes perditis? Qui tale exemplum non timet, caecus ambulat. Jacobus apostolus dicit: Eia nunc, divites, plorate et ululate in miseriis vestris, quae veniunt ad vos. Divitiae vestrae putrefactae sunt, vestimenta vestra a tineis corrosa sunt. Aurum et argentum vestrum aeruginavit, et aerugo eorum vobis in testimonium erit (Jacobi V, 1-3) Vae illis qui tales sunt. Avarus misericordiam non habet; cupidus similis est inferno. Infernus quantumcumque plus devorat, tanto magis cupit et desiderat: sic et avarus nunquam satiabitur. Crescit vana potentia, crescit et poena. Potentes potentiora tormenta patientur (Sap. VI, 7). Quanto major honor datur, tanto majus periculum. Isti tales sunt elati, superbi, vanitate pleni, luxuriosi, gulosi, et hominibus magis placentes quam Deo. Hi sunt se ipsos amantes, gulae servientes magis quam spiritualibus intendentes, corpus ornantes et animam foedantes, carnalibus consentientes, spiritualia negligentes. Foris se ornant, cum sint intus tabefacti. Aestimantes se esse sapientes, cum sint stulti; quia sapientia hujus mundi apud Deum stultitia est (I Cor. III, 19). Colligentes amicitias saeculares, perdunt aeternales: dicit namque apostolus, Quicumque voluerit esse amicus hujus saeculi, inimicus constituitur Dei (Jacobi IV, 4). Superbus negligit servire Deo, et servit diabolo; et Deo inutilis est, diabolo similis. Vae qui verba divina despiciunt, et falsas suggestiones amant! Dum veritatem spernunt, diabolicas vanitates concupiscunt; dum terrena sequuntur, perdunt coelestia. Vae illis quos tales infernus rapuerit. Qui dum tempus habent, et in sua sunt potestate, non corrigunt se, nec emendant; cum mors venerit, potentia illorum remanebit, et sola anima misera nonne in infernum ibit? O fratres charissimi, quid dicemus de illis qui voverunt, et non impleverunt? Melius est non vovere, quam post votum promissa non reddere: melius est non promittere, quam fidem promissam non adimplere. Multum tibi pejus fuerit, si non reddideris Deo quod promisisti, quam si votum nunquam emisisses: dicit namque propheta, Vovete et reddite Deo vestro (Psal. LXXV, 12): et in Sapientia dicitur, Os quod mentitur, occidit animam (Sap. I, 11): et alibi Psalmista, Perdes omnes qui loquuntur mendacium (Psal. V, 7): et alibi, Ex verbis tuis aut justificaberis, aut condemnaberis (Matth. XII, 37). Multi enim, quod pejus est, Dei promissa dimittunt diabolica fraude decepti, opera mala sequuntur. Considerate ergo, fratres charissimi, vosmetipsos, et cogitate ubi sint reges, ubi potentes, ubi amici, ubi parentes. Ecce quomodo de tanta potentia vel laetitia tanta provenit miseria et angustia, de tantis divitiis tot inopiae, de tanta satietate tanta fames, de tam brevi delectatione tam longa tristitia, de tam brevi vita tam longa mors, de tam exigua sanitate tam longa infirmitas, de tam brevi luce tam longae tenebrae, de tam parva suavitate odoris vel luxuriae, tantos recipientes dolores et fetores, et de vestimentorum nostrorum abundantia ex qua largiri debuimus pauperibus, tantam recipiemus nuditatem. Rogo vos, fratres charissimi, dum vobis Dominus dat intellectum spiritualem, ut non ametis omne moriturum. Date parum, et accipietis multum. Qui autem reliquerint omnia propter Christum, centuplum accipient, et vitam aeternam possidebunt. Et quia licet pauci sint, heu! hanc salutis viam arripere volentes, eo quod multi sint vocati, pauci vero electi: melius est tamen cum paucis ingredi ad vitam aeternam, quam cum multis ad gehennam. Melius est modicum justo super divitias peccatorum multas: auxiliante Domino nostro Jesu Christo, cui est honor et imperium in saecula saeculorum. Amen.

SERMO LXIII.

O fratres charissimi, quam metuenda est illa dies, in qua Dominus noster Jesus Christus cum flamma ignis advenire proposuit, etc.

SERMO LXIV. DE EXHORTATIONE AD SACERDOTES, UT DOCEANT QUID POPULUM CHRISTIANUM SCIRE ET OBSERVARE OPORTEAT.

Audite, filioli mei, et intelligite quomodo Scriptura sancta admonet nos et invitat ad regna coelorum, et ostendit viam quomodo mala istius mundi evadere possimus, et ad vitam pervenire aeternam Christo adjuvante. Clamat enim Dominus per prophetam ad sacerdotes qui populo praesunt, ut doceant eum et admoneant, et viam veritatis annuntient: dicit enim, Clama, ne cesses; quasi tuba exalta vocem tuam, et annuntia populo meo scelera eorum (Isai. LVIII, 1): et iterum, Quod si non annuntiaveris iniquo iniquitatem suam, sanguinem ejus de manu tua requiram (Ezech. III, 18). In his igitur grandis necessitas est omnibus sacerdotibus, ut viam salutis populo demonstrent, per quam vitam aeternam acquirere possint. Imprimis ipsis explicando quod omnis christianus scire et in corde suo firmiter tenere debet, quod primum est mandatum Domino dicente, Diliges Dominum Deum tuum ex toto corde tuo, et ex tota anima tua, et ex tota virtute tua, et ex tota mente tua: deinde proximum sicut te ipsum (Matth. XXII, 37). Si ista, id est amorem Dei et timorem, ac proximi dilectionem in corde tuo posueris, et haec praecepta cum summa reverentia suscipere volueris, tunc ad aliam voluntatem bonam, Deo largiente, facilius poteris pervenire. Promisit enim his qui diligunt eum, resurrectionem post mortem, paradisi delicias, Angelorum consortium, et vitam sempiternam. Unde post haec nec adversa te molestant, nec infirmitas gravat, nec senectus occupat, nec mors occurrit; sed pax et securitas perpetua, sanitas animarum et corporum gratissima, juventus venustissima, et regni coelestis vita aeterna. Et haec promissa sunt bona facientibus et de malis se continentibus. Cogitet ergo unusquisque, qualiter ad illam bonitatem pervenire possit. Sit benevolus, pius, benignus, misericors, sobrius, castus, ad omne opus bonum promptus, ad mala tardus. Otia virtutum fugiat, et omni virtutum exercitio Deo placere studeat. Non sit detractor, non fornicator, non rapax vel avarus, non ebrius, non gulosus, vel in scurrilitate quae ad rem non pertinet constitutus; sed et illa et in ipsis positos quasi serpentem fugiat, ne vitiis et malis hujusmodi animam suam inquinet. Diligat justitiam, pacem inquirat, amet parentes, dilectionem habeat ad proximum. Cum gaudio peregrinos suscipiat, infirmos visitet, et in quantum valet, Deo adjuvante, ac sibi copiam bonorum temporalium ministrante ut habeat unde cum summa laetitia pauperibus tribuat; et cum summo gaudio necessitati eorum subveniat; credat sibi retributorem esse Deum, qui videt et considerat universa: pro quo et dixit, Quidquid feceritis uni de minoribus istis, mihi fecistis (Id. XXV, 40). Et, filioli mei, semper cum gaudio et laeto animo pauperibus manum porrigite, in quantum praevaletis. Et si aliquis est laborator qui terram colat, de fructibus suis et ex eis omnibus quae Dominus ei donat, in decima Ecclesiam non defraudet, et de particula sua pauperibus dare non negligat. Si negotiator est, et in hoc laborat, et ipse Deo non servit de suo labore, vel decimam reddere noluerit, et de sua particula pauperibus ministrare non curaverit, ad nihilum ipse una cum pecunia sua redigetur. Et quacumque arte Dominus alicui personae ingenium lucrandi donaverit, unde se et suos nutrire ac vestire potuerit, et cum hoc superlucrari aliqua post decimam, ex ipsa sua particula quae sibi remanet, pro redemptione animae suae ac suorum pauperibus hilariter donet. In his autem omnibus caste, sobrie et pie vivendum est, ut opus bonum quod facitis, Deo acceptabile fiat. Saeculares ad ecclesiam libenter convenite, confessiones vestras humili et puro corde sacerdotibus facite, et illos rogate quod pro peccatis vestris Deum, ut vobis indulgeat, orare dignentur. Oblationes per dies dominicos pro vobis et vestris secundum status vestri possibilitatem debetis Deo offerre. Dignum namque et acceptabile sacrificium Deo est, ut Christiani quod negligenter egerint, per sacras oblationes et eleemosynarum largitionem placare festinent, et per veram, ut praemittitur, confessionem, cordis contritionem, ac omnimodam satisfactionem, per orationem puram, per jejunium et abstinentiam peccata sua abluere velint. Et vos similiter agentes in omnibus, vosmetipsos considerate, propter quid in hac valle miseriae, id est, in hoc mundo nati estis. Et cur, nisi ut nuduli primorum parentum peccato exigente, de paradiso in praesens exsilium relegati, bene faciendo ad patriam revertamur. Si igitur per ignorantiam vel per stultitiam contra Deum quidquam peccando egistis, per opera vestra bona id emendare non tardetis; hoc vobis ad memoriam sollicite reducendo, ut si quis legitimatus sit, in domo sua tranquille et pacifice, ut bonum decet christianum, vivat, parentibus honorem impendat, uxorem diligat, filios catholicam fidem et Dei legem cum summa disciplina instruat, ut Deum diligere, timere et honorare sciant: hoc enim beneplacitum est apud Deum. Super omnia turpiloquia abstinentes, charissimi, proximis vestris detrahere nolite; sed si alicui aliquid in aliquo displicet, illam evangelicam sectantes doctrinam, arguite et monete in charitate, et si illum lucrati fueritis, vosmetipsos salvabitis (Matth. XVIII, 15). In omnibus ebrietatem cavete. Haec enim subversio magna est animae. Sicut enim ignis facile incendit stipulas, et leviter siccas exurit paleas; sic ebrietas corpus corrumpit, et animam simul et corpus in grave peccatorum incendium dejicit, et praecipue in juvenibus. Vinum enim et juventus, duplex incendium. Propterea qui ab ebrietate non cavet, peccatum non evadet. Ad ecclesiam quando venitis, cum summa reverentia et timore maximo intrare debetis: considerantes quia ad Dominum et dominatorem universae creaturae vaditis, eidem ibidem pro negligentiis vestris veniam deprecaturi. Dum etiam in ecclesia stamus, orationes Domino pro peccatis nostris fundentes, prius tamen operibus fidei, in quantum possibile est, justificati oculos mentis ad Deum levemus, semper intendentes qualiter de supernis a Deo consolationibus praebeatur. Oculi enim Domini super justos, et aures ejus in preces eorum. Ista si frequenter feceris, et prae oculis Deum habueris, inimicus fugiet a te. Angelus enim Domini bonus adjutor tibi erit, si mentem tuam firmam in his existere perspexerit. Considera quia pius et misericors est Deus, et puro corde se deprecantes misericorditer recipit, promissiones suas non elongat, et allevat ac sanat eos qui contriti sunt corde. Hoc etiam, charissimi, latere nos non debet, verbis Christi per Scripturam sacram nobis nuntiantibus, quod istius mundi finis appropinquat, et per quotidiana signa, quae per Evangelium praedicta sunt et quotidie fiunt, spero in proximo ejus esse adventum, ut per ignem omnem judicet mundum. Ecce enim Dominus veniet, et omnes Angeli ejus cum eo, et Virtutes coelorum movebuntur. Tunc sedebit Redemptor noster rex omnium in sede majestatis suae, et congregabuntur ante eum omnes gentes, et separabit eos ab invicem, sicut pastor segregat oves ab haedis. Qui boni sunt, statuet eos ad dexteram suam, malos vero ad sinistram. Et his qui a dextris ejus erunt, dicet: Venite, benedicti Patris mei, percipite regnum quod vobis paratum est ab origine mundi. Esurivi, et dedistis mihi manducare. Sitivi, et dedistis mihi bibere. Nudus eram, et operuistis me. Infirmus eram et in carcere, et visitastis me, etc. Tunc respondebunt justi, dicentes: Domine, quando te vidimus esurientem, et sitientem, et nudum, et infirmum, vel in carcere; et ministravimus tibi? Tunc respondebit illis, dicens: Quamdiu uni de minimis meis fecistis, mihi fecistis. His vero qui a sinistris ejus erunt, dicet: Discedite a me, maledicti, in ignem aeternum, qui praeparatus est diabolo et angelis ejus. Esurivi enim, et non dedistis mihi manducare, et sic de singulis. Et ibunt hi in supplicium aeternum, justi autem in vitam aeternam (Matth. XXV, 34-42, 46). Considerate igitur, filioli, magnam Dei pietatem, quali nos in peccatis nostris suffert patientia. Pensemus judicium illud futurum, ut peccata nostra nobis non improperet. Propterea, charissimi, hoc nobis in omnibus considerandum est. Dum unusquisque potest, dum tempus habet, dum pretium in manibus tenet, in quantum praevalet redimat se unusquisque, ne debitor peccati ac in servitute diaboli persistat. Et exinde vos, saeculares, post poenitentiam et reconciliationem actam, secundum sacerdotis consilium communicate temporibus praecipue ad haec ab Ecclesia ordinatis. Prius tamen ante plures dies a propriis etiam uxoribus abstinete, ut mundo corde et casto corpore sanctum sacrificium accipere possitis. Sacerdotibus vestris honorem impendite, et eis propter Deum obedite: ipse namque Dominus ad ipsos dicit: Qui vos audit, me audit; et qui vos spernit, me spernit (Luc. X, 16). Filii honorent parentes, similiter et omnes Christiani invicem vos honorate: scriptum namque est, Honore invicem praevenientes (Rom. XII, 10). Esurientes pascite, sitientibus potum porrigite, hospites et peregrinos praecipue pauperes suscipite, humanitatem quam potestis illis impendite, pedes illorum lavate, vestite nudos, in tribulatione positis subvenite, consolamini dolentes, infirmos visitate, mortuos sepelite, in carcere positos requirite, et de bonis vestris, quantum facultas vobis a Domino concessa suppetit, subvenite ac eis ministrate: viduas et orphanos in tribulatione positos adjuvate, pauperes et oppressos a pravis hominibus vel de iniquo judicio, in quantum vobis possibile est, adjuvate, seu adjutorium praestate: judicium rectum ac justitiam servate, misericordiam in omnibus facite, pacem in vobismetipsis habete, et eos qui discordes sunt, ad viam concordiae revocate. Symbolum et orationem dominicam tenete, filios et filias vestras docete ut et ipsi teneant. Filios quos in Baptismo recepistis, in fide erudite, et scitote vos pro eis apud Deum fidejussores existere. Et ideo semper docete, indesinenter castigate et corripite illos. Omnes vero subjectos vestros, ut tenemini, admonete, ut sobrie, caste, pie et juste vivant in hoc saeculo. Veritatem corde et ore dicite, castitatem et continentiam servate, sobrietatem et parcitatem cibi et potus habete, jejunium servate, seniores honorate, juniores in Christi amore diligite, patientes estote ad omnes, bene facite his qui oderunt vos. Charitas et gaudium, patientia, benignitas, bonitas, spes, fides, modestia, mansuetudo, continentia, castitas et dilectio sint in corde vestro jugiter. Et haec in cogitationibus sanctis et eloquiis ac operibus piis conservate. Humilitatem ante omnia custodite et tenete. Spem vestram totam in Domino ponite. Bonum cum aliquod in vobis inveneritis, non vobis ad laudem vestram inanem, sed Deo ad sui gloriam, qui hoc vobis dedit, ascribite. Malum vero quod in vobis videritis, non Dei causa, sed vestra culpa et negligentiis vestris hoc factum fore sciatis. Diem judicii timete, gehennam expavescite, vitam aeternam desiderate, cogitationes et opera simul et verba die noctuque in bonum custodite. Transitum vestrum de hoc mundo qui semper appropinquat omni die sperate. Praecepta Dei adimplete, et de ejus misericordia nunquam desperate. Quod sibi quis fieri non vult, alii non faciat. Et prout vultis ut faciant vobis homines bona, et vos facite illis similiter. Charitatem autem, quae est dilectio Dei et proximi, in omnibus et ante omnia servate. Nemo se circumveniat, fratres: quia omnis homo qui post Baptismum mortalia crimina commisit, seu homicidium, adulterium, fornicationem, furtum, falsum testimonium, perjurium; et his similia peccata mortalia perpetratus fuerit, si poenitentiam veram non egerit, eleemosynam justam non fecerit, et in bonis operibus non permanserit, nunquam in regnum coelorum intrabit, nec possidebit gloriam aeternam, sed cum luctu in infernum descendet. Nam qui talia agunt, regnum Dei non possidebunt (Galat. V, 21): proinde scriptum est, Nequaquam Deus delinquentibus parcet (Job IX, 28), quoniam peccator aut flagellum temporale habebit, aut purgationem in hoc saeculo faciet, aut puniendus relinquitur aeterno judicio, aut quod male admiserit puniendum, punit in hoc saeculo: ac proinde est quod delinquentibus non parcet Deus: et alibi scriptum est, Nulla peccata Deus permittet inulta, hoc est, sine vindicta: quia certe aut nos hic vindicabimus peccata nostra per poenitentiam, aut illa vindicabit Deus per severitatem judicii et justitiam. Et illud scitote certissime, et firmiter credite, quod omnis homo quamvis seu quantumcumque criminosus fuerit, seu peccator exstiterit, si veram poenitentiam egerit, ac justas eleemosynas fecerit, et in bona devotione cum operibus justis permanserit, mortem aeternam non gustabit, nec unquam in infernum descendet, sed ab Angelis sanctis post vitam praesentem in coelum levabitur, et gloriam possidebit aeternam: unde Deus dixit, Non judicabitur homo bis in idipsum: et Apostolus ait, Si hic judicaremus nos, nequaquam a Domino judicaremur (I Cor. XI, 31, 9): hoc est, quod illi qui in hac vita praesenti per veram poenitentiam judicant, in judicio extremo de his non judicabuntur; quia sic eorum judicium in hac vita terminatur. Unde et alibi scriptum est, quod si nos perfecte poenitentiam egerimus, non solum Deus culpas nostras remittit, sed post culpas etiam praemia promittit. Ideoque, fratres charissimi, vitam nostram in vita praesenti emendare festinemus, et quidquid mali contra praecepta Dei fecimus, defleamus, et ulterius peccare cessemus, ac in voluntate bona, cogitatione recta, et verbis ac operibus sanctis nos conservemus, auxiliante ac gubernante Domino nostro Jesu Christo, qui vivit et regnat Deus in saecula saeculorum. Amen.

SERMO LXV. DE EXHORTATIONE AD GENERALEM HOMINUM INSTRUCTIONEM PRO DESIDERIO VITAE COELESTIS, ET CONTEMPTU PRAESENTIS.

Fratres charissimi, unusquisque peccata sua emendare debet, in quantum praevalet Deo auxiliante. Omnis enim homo christianus desiderare debet patriam coelestem, et Deum Patrem omnipotentem qui in coelis habitat, ut dicere mereatur, Pater noster, qui es in coelis (Matth. VI, 9): ibi videlicet ubi est Pater de coelis, ubi est patria nostra coelestis, illuc desiderare debemus ut perveniamus; ibi pervenire speremus, ut et illic permaneamus. Ista namque vita non coelestis sed terrena, non patria sed exsilium, nec perpetua sed transitoria, quia quotidie ad finem prona. Illa vero patria coelestis, in qua Deus cum sanctis Angelis et electis suis habitat, finem non habet. Vere igitur stultus est, qui ad talem Patrem talemque patriam ac talem coelestium civium societatem pervenire non desiderat. Quis est ille, qui in captivitatem ductus ultra ad patriam redire nollet? Quis in carcere tenebroso positus, amplius exire nollet et lucem videre? Quis usque ad mortem famem sustinens, si ei manducandi possibilitas adfuerit, non manducaret? Quis sitim patiens, si facultas bibendi exstiterit, non potaret? Nobis, charissimi, mundus iste vere non patria, sed captivitas Babylonica est: quia multipliciter diversorum inimicorum nostrorum laqueis irretiti, mundi videlicet, carnis, et generis humani inimici, vita etiam praesens non libertas, sed carcer peccatorum nobis est. De hac igitur captivitate, de hoc tenebrarum carcere eripi laboremus, et non ut servi hunc cibum et potum vanitatis praesentis anxium et laboriosum appetamus, sed ut filii liberi coelestem desideremus cibum et potum, hunc videlicet qui plena satietas est civium supernorum. Pro hoc cibo, pro hac coelesti vita Creatorem et Gubernatorem nostrum rogare debemus et orare, ut in hac valle miseriae, seu exsilio praesenti nos custodire et gubernare dignetur, ut opitulante illo, ad portum salutis pervenire valeamus. Mundus enim iste similitudinem maris habet. Mare fetet, similiter et mundus. Ex hoc fetore, auxiliante Deo, extrahere nos debemus. Oportet namque cum humilitate maxima orare Deum creatorem nostrum, sanctosque suos precari, ut ex valle lacrymarum nos eruens, ipsorum civium supernorum consortes nos efficiat. Illuc enim summo studio properare debemus, ubi sine interruptione manere speramus, ubi nullus timor de morte, nulla dubitatio de hoste. Ibi vita sine fine, juventus sine senectute, lux sine tenebris, gaudium sine tristitia, voluntas sine molestia, requies sine labore, satietas sine fastidio, claritas sine nube. Haec autem vita horrenda est et laboriosa, fragilis et fastidiosa, caduca ac misera, deceptrix atque dolosa, et aerumnis ac scandalis plena. In luctu nascimur, in labore vivimus, et in dolore morimur. Et quod pejus est, et super omnia magis dolendum, quidam peccatis suis exigentibus non confessi, nec contriti, de hac vita migrantes, non solum temporali morte plectuntur: sed et in infernum deducti morte moriuntur perpetua. Vitam etenim suam, sine omni pietate duxerunt, et ob hoc multa tormenta passuri, nunquam vitam consequentur aeternam. Dum enim tempus habuerunt, vitam suam emendare noluerunt, plus gulam amantes quam abstinentiam sectantes, plus luxuriam quam castitatem, magis terrestria quam coelestia, plus creaturam quam Creatorem diligentes. Abstinentia ducit ad castitatem, castitas perducit ad gloriam, et fornicatio demergit ad poenam. Castitas ad coelum sublevat, et luxuria ad infernum profundat. Castitas sanctis Angelis unit, fornicatio autem daemonibus jungit. Sobrietas cogitationes sanctas instituit, ebrietas vero etiamsi audit verba sancta, in corde non suscipit. Oportet ergo unumquemque verum animae amatorem non solum corpus nutriendo diligere, sed et animam nutriendo nutrire. Videmus naturaliter quod si corpus esurit, cibum quaerit; si sitit, potum appetit; si nudum est, vestimentum desiderat; requiem petit cum laborat; somnum quaerit, dum dormire infestat: et sic de caeteris corporis necessitatibus. Anima autem omnibus his indiget. Praeceptum Domini panis ejus est, oratio sancta potus ejus, vestis ejus veritas et justitia, requies ejus humilitas et obedientia. In hoc etiam convivio aeternae societatis multi sunt vocati, pauci vero electi. Alii accipiunt fructum trigesimum, alii sexagesimum, alii vero centesimum (Matth. XXII, 14; XIII, 8). O quam beata est illa anima, cui Dominus Deus dignatus est concedere mansionem in aeterna requie! Et qui hanc mansionem, regnum videlicet coeleste, ingredi voluerit, non debet esse superbus neque avarus, non invidus nec iracundus, non gulosus nec ebriosus, non cupidus nec luxuriosus, non perjurus, non homicida, non falsator neque adulter, et sic de singulis. Quamvis autem infinita mala perpetraverit, de Dei tamen misericordia desperare non debet, sed spem habere debet de Dei misericordia, et fiduciam recuperandi salutem, per vitae suae emendationem et bonorum operum exercitationem. Verba Dei debet libenter audire, et ad ecclesiam diligenter convenire, sacerdotibus saepissime confiteri, omnibus hominibus charitatem firmam tenere. Qui enim charitatem non habuerit, in vitam aeternam introire non valebit. Parvo tempore homo vivit in hoc saeculo. Dum igitur tempus habemus, operemur bonum ad omnes, et vias Domini praeparemus bonas. Ecce nunc tempus acceptabile, ecce nunc dies salutis. Salus hominum Christus est. Si parentes nostros et amicos diligere debemus; quanto magis istum diligere tenemur, qui et nos et nostros fecit et creavit parentes? Hunc amemus qui universae dominatur creaturae, scilicet Deum. Diligamus proximum, sicut et nos: quia de terra sicut et nos proximi nostri sunt formati, ut per hoc vitam mereamur aeternam, ipso adjuvante qui vivit et regnat, etc.

SERMO LXVI. DE AGENDA POENITENTIA.

Pius et misericors Deus, fratres charissimi, ad compunctionem et poenitentiam nos hortatur, dicens: Convertimini ad me in toto corde vestro, in jejunio et fletu et planctu (Joel II, 12); quia nolo mortem peccatoris, sed ut convertatur et vivat (Ezech. XVIII, 23): et iterum, Noli tardare, inquit propheta, converti ad Dominum, et ne differas de die in diem (Eccli. V, 8): et iterum, Cum conversus ingemueris, salvus eris (Ezech. XVIII, 27). Convertimini igitur, charissimi, ad Dominum Deum nostrum, tanquam boni servi ad fidelem Dominum. Humiliemus nos in conspectu Dei, et ploremus ante Deum qui fecit nos. Non dedignemur in hoc saeculo agere poenitentiam, et peccatorum nostrorum precari veniam, ut infernalem evadere possimus poenam, ac ad aeternam pervenire laetitiam. Emendemus ergo nos in jejuniis et vigiliis et caeteris operibus piis, scientes quod cor contritum et humiliatum Deus non spernit (Psal. L, 19): sic enim ait Apostolus, Castigo corpus meum, et in servitutem redigo (I Cor. IX, 27). Si pro carne nostra laboramus, laboremus etiam pro anima nostra, quae dignior est. Si curam habemus pro societate miserae carnis nostrae, quam post paucos annos vermes devorabunt in sepulcro: quanto magis despicere non debemus animam, quae Deo et Angelis ejus praesentatur in coelo? Cogitate, fratres charissimi, quia abundantia pabuli luxuriam administrat; cum caro in tam copiosis deliciis satiatur, et mens tantis mulcetur divitiis, in pinguedine carnium providetur esca vermium. Iterum rogo vos, fratres, quoties juxta sepulturam divitis transitis, ut diligenter inspiciatis ubi sint eorum divitiae vel ornamenta, ubi gloria, ubi vanitas, ubi luxuriae, ubi voluptas, vel ubi eorum sunt spectacula. Considerate diligenter et videte et agnoscite, quia nihil aliud in eis est, nisi cinis et fetor et vermis. O homo, vide sepulcra mortuorum, et dic tibi tu ipse, et loquens tecum dicere potes, Ecce nunc ex illo misero qui hic depositus fuit, nihil aliud nisi ossa et pulvis evenit. Et vere, homo si ipsa ossa arida audire volueris, tibi praedicare poterunt et dicere: O miser, quantum pro cupiditate hujus saeculi discurris, aut quid superbiae vel luxuriae infelicia colla submittis? utquid te applicasti ad serviendum crudelissimis dominis, vitiis videlicet et criminibus? Attende ad me, et intellige; considera me, et vel sic tibi horreat luxuria tua vel avaritia tua. Hoc quod tu es, ego fui: et quod ego sum modo, tu eris postea. Si in me permansit vanitas, te non consumat iniquitas; si me luxuria polluit, te exornet castitas; vide pulverem meum, et relinque desiderium tuum malum, etc. Ideo quantum possumus, auxiliante Deo, laboremus, ut aliorum vulnera nobis conferant medicamenta, et aliorum mors ad vitam nobis proficiat: et hoc optime fieri potest, si plus erimus solliciti pro anima quam pro corpore: ut cum caro nostra fuerit in sepulcro posita, anima nostra bonis operibus in coelos elevetur ornata. O anima, si nos deceperit pulchritudo alienae mulieris, aut concupiscentia carnis, quae est ruina animae, scito quod corpus simul cum anima poenas habebunt. Nam cum caro nostra putruerit in sepulcro, anima nostra torquenda mergetur in inferni barathro. Ecce quales praedicationes ossa et cineres mortuorum quotidie proclamant ad Dominum. Vere dico, fratres charissimi; quicumque luxuriosus vel negligens ea quae dico cum magno timore suscipere voluerit, et cito ad medicamenta poenitentiae confugerit, et in poenitentia ex hac vita migraverit, paradisi gaudia possidebit. Quam si non egerit, et mors repentina eum praevenerit, sine ullo remedio aeternae poenae cruciatus habebit. Nos igitur, dilectissimi fratres, quantum possumus cum Dei adjutorio, contra carnales concupiscentias viriliter pugnemus: ut devictis hujus saeculi voluptatibus aeternum praemium consequi mereamur per infinita saecula saeculorum. Amen.

SERMO LXVII. DE FUGA VANITATIS ET VIRTUTUM ADEPTIONE.

Dilectissimi fratres, oportet humilitatem nos habere, praecepta Dei custodire, charitatem tenere, veritatem sequi, et fugere vanitatem. Veritas enim mundat, vanitas coinquinat. Veritas Christus est, sicut ipse dicit, Ego sum via, veritas et vita (Joan. XIV, 6). Via recta, lux vera, et vita perpetua. Veraces filii Dei sunt, mendaces vero filii diaboli. Unusquisque enim cujus opera agit, ejus filius appellatur. Qui sequuntur Deum, semper in luce sunt: qui autem imitantur diabolum, in tenebris ambulant, et lucem nunquam habebunt. O dilectissimi filii, quam malum, et quam perversum est, dimittere lucem, et sequi tenebras; fugere vitam, et appropinquare morti; dimittere veritatem, et sequi mendacium; delectari in vana gloria, et spernere sempiterna; jucundari in praesenti dolore et poena, et amittere laetitiam et quietem sempiternam! Scriptura enim dicit, Non quaeras gloriam, et non confunderis, cum gloriosus fueris. Beati illi qui oculos habent spirituales, et contemplantur coelestia, et respuunt terrena. Ex hac enim fragili, misera et brevi vita festinant ad illam beatam requiem sanctorum, quae nunquam finietur: illuc festinant, ubi semper permanere sperant, ubi non est timor de morte, nec pavor de hoste. Ibi est vita sine morte, juventus sine senectutis exspectatione, lux sine tenebris, gaudium absque tristitia, voluntas absque injuria, regnum sine commutatione, requies sine labore, satietas sine fastidio, et claritas sine nube. Ibi est vita angelica semper laeta. Laetitia hujus saeculi licet saepe gaudium esse videatur, saepissime tamen in tristitiam vertitur. Regnum Dei non habet finem. Vita hujus saeculi horrenda est: illa vero amanda atque desideranda. Haec enim praesens vita misera et caduca est, imo incerta, deceptrix et insatiabilis. In poena et luctu nascimur, in miseria et angustia nutrimur: in labore vivimus, in dolore morimur: et in fine, quod magis dolendum est, si impoenitentes discedimus, perpetua tormenta patiemur. Nam veniam postmodum non consequentur, qui dum tempus hic habuerint, poenitentiam condignam non egerint. Nam qui praecepta Christi non habent, vel etiam habentes non servant, et promissa coelestia despiciunt, qui plus amant gulam quam abstinentiam, magis luxuriam quam castitatem sectantur, absque dubio regnum Dei non possidebunt. Fornicatio urget animam ad poenam, castitas levat mortalem ad gloriam. Castitas erigit iter ad coelum, luxuria facit ruere in infernum. Castitas jungit hominem moribundum sanctis et Angelis perpetualibus, fornicatio sociat satanae et daemonibus. Porcus crassus se volvit in volutabro: et si porco margaritas ante ipsum posueris, non advertens conculcabit in luto. Sic et homo ebriosus, vino repletus ac crapulosus, ferculis satiatus, diversis in luxuriis se proruit, et in stercore vitiorum se volutans, verba sanctae Scripturae nec ore profert, nec corde suscipit. Dulce illi est fornicari, et continentiam servare amarum. Ille miser ambulat elatus et superbus, et cupit esse melior quam caeteri in hoc saeculo, cum tamen apud Deum deterior sit. Altiorem se caeteris existimat, etiamsi omnium inferior existat. Et sic dum melius et firmius se stare putat, in praecipitium cadit, et in aeternum barathrum vadit. Ex quo omnipotens Deus vos eripiat, qui sine fine vivit et regnat. Amen.

SERMO LXVIII. QUOMODO PER VIRTUTES OBVIANDUM SIT VITIIS; ET DE MISERIA INFERNALI.

Fratres, satis timere nos oportet propter tres causas; hoc est, gulam, cupiditatem, et superbiam: quia diabolus istis tribus circumvenit patrem nostrum Adam, dicens, In quacumque die comederitis ex hoc fructu, aperientur oculi vestri, et eritis sicut dii (Gen. III, 5). Nos autem teneamus mente, et timeamus istas tres causas pessimas, ne ut Adam nuduli expellamur de paradiso. Contra gulam et ingluviem ventris, abstinentiam, contra cupiditatem et avaritiam, paupertatem spiritus et eleemosynarum largitionem, contra superbiam et elationem, veram humilitatem et omnimodam subjectionem exercentes: haec scientes quia Angelos Dei custodes habemus, sicut ipse Salvator ait: Amen dico vobis; Angeli eorum semper vident faciem Patris mei qui in coelis est (Matth. XVIII, 10). Quapropter certe credere possumus, quia omnia opera nostra quae operamur die ac nocte, sive bona sive mala, ab ipsis in conspectu Dei nuntiata erunt. Nam Angelus bonus hortatur nos consilio boni, quia cum aliquid boni agimus, ipsum a dextris nostris esse credamus. Cum vero malum aliquid cogitamus, aut facimus, sive parvum, sive magnum, hoc nulli dubium quin malignum angelum hortatorem habeamus, qui super hoc nos gaudens irridet, cum Angelus sanctus tristatur et dolet. Et ideo cum verba otiosa dicimus aut quidquam mali facimus, diabolicum consilium est. Cum autem ingemiscimus, et pro peccatis nostris suspiramus, aut opera virtutum facimus, tunc Angelum Dei sanctum administratorem et consiliatorem habemus. Nam de illis tribus causis, quas superius diximus, et quas diabolus in Adam subministravit per instinctionem mali consilii, solerti custodia nos caveamus. Istae enim tres, gula videlicet, cupiditas et superbia, multa et infinita generant mala. Occasionantur namque hae malae et principales vitiorum radices, sacrilegium, homicidium, fornicationem, furtum, avaritiam, luxuriam, falsum testimonium, iram, discordiam, perjurium, et his similia. Nos igitur, fratres charissimi, ponamus contra superbiam et elationem veram humilitatem, contra gulam abstinentiam, contra cupiditatem eleemosynam, contra sacrilegium perfectam poenitentiam, contra homicidium Dei et proximi dilectionem, contra furtum benignitatem, contra avaritiam charitatem, contra luxuriam castitatem, contra falsum testimonium veritatem cordis et oris, contra iram pacem, contra discordiam veram concordiam et vinculum pacis firmum, contra perjurium timorem Domini: et super omnibus spem firmam, fidem rectam, charitatem perfectam. Taliter per virtutes vitiis obviando, et contraria contrariis curando, coram Deo et hominibus cum justitia et aequitate vivamus. Ista enim sunt arma angelica, lorica et arcus virtutum, scutum fidei firmissimum, et galea salutis. Qui haec arma in fide non haesitans secum portaverit, nullus ei diabolus nocere poterit. O fratres charissimi, contra pessimum hostem, id est, immitissimum generis humani inimicum tantum nos armare debemus, ut ipsum viriliter superare valeamus, qui semper paratus est velut latro ad furandum opera nostra bona, consilia mala subministrando. Certe multi audacia diabolica decipiuntur, et securitate propria, quam sibi fingunt, decipiuntur, Dicunt enim, Juvenis sum: dum est mihi tempus, et interim quod floret in me juventus, fruar mundo; cum ad senectutem venero, et amplius quae volo exercere nequivero, tunc poenitentiam agens abstinebo. Et non cogitat ille miser, quod non habet certum unius horae vel momenti spatium, seu etiam potestatem de vita sua. Eia, charissimi fratres; non vos decipiat aut seducat ista pessima securitas: quae non securitas, sed potius periculum dici potest. Proinde diem mortis semper in memoria habeamus, semper in timore Domini stantes, poenitentiam agamus, quia transitus noster, vita videlicet hujus saeculi, brevis est, et caduca ac fragilis ista misera praesentis mundi temporalis potentia. Dic ubi imperatores et reges, ubi duces, principes aut barones, ubi aurum et argentum ac ornamenta eorum? Scriptum est, Potentes potenter tormenta patientur (Sap. VI, 7). Vae tam obscurae mansioni, vae tam languidae foveae, vae tam tenebrosae, tam profundae et opacae cavernae! Pensemus, charissimi, quomodo de tam parva consolatione, tam longa calamitas; de tam brevi laetitia, tam longa tristitia; de tam modica luce, tam magnae tenebrae; de tam exiguo lucro, tam grave damnum; de tam vana securitate, tam forte periculum; de tam parva potentia hujus temporis, tam longa tormenta sine fine mansura; de tam brevi jucunditate, tam longae et tamen amarae lacrymae; de tam inani hujus mundi pompa, dira gehennalis provenit poena: de qua non liberabit pater filium, nec pro patre filius fidejubebit; ubi non reperitur amicus qui redimat, nec frater qui succurrat. Ubi qui ibi sunt, mori quaerunt, sed mortem impetrare nequeunt. Ubi amara poenitentia tarde agitur, nec ob hoc sic poenitens adjuvatur. Ibi nulla vita, sed mansio dura et mors aeterna; ibi tenebrosus ignis et locus horribilis, ibi flamma gehennalis et inexstinguibilis, ibi immensa tormenta et suspiria valida, ibi luctuosi gemitus et languor longus, ibi miseri cum miseris, superbi cum superbis, homicidae cum homicidis, adulteri cum adulteris, avari cum avaris, fures cum iniquis, falsi praelati cum falsis subditis, dissoluti religiosi cum dissolutis sociis et sociabus lascivis, et sic de singulis. Qui omnes simul inenarrabiliter cruciabuntur, et infernali carcere sine fine torquentur. De quo nos vitiis emendatos omnipotens Deus eripere dignetur; qui vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen.

SERMO LXIX. DE EXHORTATIONE AD ORANDUM, CUM EXEMPLO CUJUSDAM DEFUNCTI IN AEGYPTO; ET DE MISERIA ANIMAE.

Fratres dilectissimi, quando orare vultis, aut peccata vestra plangere, claudite ostium super vos, et orate Dominum Deum vestrum in toto corde. Tunc respiciens Dominus super vos, propitius ac pius vobis erit, quasi pia mater filio suo, dum eum dolentem et plorantem reperit. Haec, charissimi, in cordibus vestris scribite, et intelligite. Et qui non intelligunt, eos qui rationabiliter sapiunt, interrogent. Acquirite vobis, dilectissimi, thesaurum coelestem, mundi hujus postpositis vanitatibus: attendentes et valde timentes quoddam exemplum horribile, quod quidam homo sanctus in excessu mentis positus vidit, et audivit de quadam anima de Aegypto exeunte, et contra corpus suum contendente. Erat enim homo iste, de cujus anima fit ad praesens mentio, corpore fecundus valde, et temporalium stipatus plurimum: et in tali corporis et rerum prosperitate positus nihil aliud cogitabat, nisi cuncta quae poterat perficere mala; nec quidquam de animae suae salute tractans, totus vixit in peccatis. Accidit ut infirmitate laborans, morti appropinquaret. Et ecce spiritus illius ad ostium corporis pulsans terrore ac moerore permaxime concussus admodum exire tardabat; quia diabolos ante se praeparatos videbat, ac inter se mussitare dicentes: Quomodo tardatur? Cur fit hoc? Quare facit tot moras? Festinemus; forsitan Michael cum sociis suis oppriment nos, ac animam illam nobis tollent, quam per multos annos vinculis nostris constrinximus. Tunc unus ex diabolis respondens dixit: Nolite timere, nostra est; ego opera ejus scio, ego semper cum illo diebus ac noctibus fui. Haec illa anima misera audiens, dixit: Heu mihi! quare unquam nata fui aut creata? Vae mihi! quare unquam in hoc corpus intravi? Vae mihi, quod unquam in isto pessimo carcere carnis exstiti! Vae tibi corpus miserum! quare alienas rapuisti pecunias? Tu facultates pauperum et substantias eorum in domum tuam congregasti. Tu cibariis delicatis te nutriebas, et ego salutem nostram esuriebam. Tu vinum bibebas saporosum, et ego fontem vitae sitiebam. Tu te pretiosis decorasti vestibus, me nuda existente virtutibus. Tu quidem fecundum eras, et ego macra; tu rubicundum, et ego pallida; tu hilare, et ego moesta. Tu ridebas, et ego flebam; tu gaudebas, et ego dolebam. Tu semper mihi contraria egisti, modo es esca vermium et putredo ac pulvis. Requiesces per modicum tempus in terra, et postea mecum in infernum deduceris, tormenta sicut et ego passurum aeterna. His dictis, corpus sudare coepit ac spiritum reddere. Tunc ille diabolus angelus satanae, qui non in bono, sed in malo custos et instinctor ejus perstitit, eam apprehendens dixit: Nolite, socii, nolite moram facere; sed tridentes acutissimos apprehendite, et cum dolore in oculos ejus figite! quidquid enim vidit sive pulchrum sive turpe, totum concupivit. Pungite os ejus: quia omnia quae desideravit, sive in comedendo sive bibendo vel etiam loquendo, justis vel injustis nunquam pepercit. Pungite et cor ejus dolosum et falsum, in quo nec pietas nec misericordia nec charitas nec bonitas fuit. Pungite etiam manus ejus rapaces, quae ad furtum, latrocinium et rapinam promptae, et ad opera pietatis tardae fuerunt. Insuper et pedes ejus, qui ad omnem viam malam veloces exstiterunt. Tunc illam miseram animam de corpore ejectam sic membratim punientes, levaverunt super alas suas nigras, tenebrosas et vespertillioneas, ad infernum ipsam deducentes. Et dum sic in itinere esset, vidit anima illa claritatem magnam, et dixit: Ubi, vel quid est illa claritas? Responderunt daemones dicentes: Non agnoscis patriam unde exivisti, quando in hanc peregrinationem venisti? Tu quondam renuntiasti pompis nostris, et per Baptismum ac signum crucis nos expulisti. Audisti Prophetas et Apostolos, audisti etiam sacerdotes et curatos tuos, qui non cessabant tibi viam vitae praedicare, et nomen Salvatoris tui laudare: cor autem tuum a doctrina eorum longe erat. Modo transis juxta patriam illam unde prima venisti, non tamen ibi divertes, nec venies. Choros Angelorum audis, non ad tuam consolationem, sed ad tuam perpetuam desolationem. Claritatem sanctorum videbis, nec tamen ibi habitabis, quemadmodum et nos non facimus, qui de paradiso ejecti sumus: et sicut fuimus ac sumus in perditione, sic et tu nobiscum eris. Usque modo fuisti in peregrinatione, nunc moraberis nobiscum in damnatione, in qua multos habemus socios. Tunc coepit illa misera anima cum dolore et fletu ac gemitu ingenti dicere: Heu me miseram, quod unquam creata fui ac nata, seu in hoc corpus maculatum posita! Heu mihi, quod in ista damnatione posita claritatem aeternam perdidi, ex qua olim sine macula exivi! Modo video spatiosam viam, quae ducit ad patriam, non tamen perambulabo eam. Tunc perduxerunt eam inimici sic flentem et gementem ad perditionis portas, ubi diabolus ad recipiendum eam praeparatus erat in similitudine draconis; et aperiens fauces suas fetidissimas, ac glutiens eam, revomuit in calidissimum locum igneum, ubi sui consimiles exspectant judicium. Hoc exemplo, dilectissimi, edocti ac admoniti, ut aliorum fera vulnera nobis sint medicamenta certa, vitam nostram hic dum valemus in melius emendemus, carnalia abdicantes, spiritualia sectantes: ut sic laetanter ex hoc corpusculo egredientes dicere possimus: Adhaesit anima mea post te; quia caro mea castigata pro te, Deus meus. Ob hoc, mi Domine, me suscipiat dextera tua. Quod nobis concedere dignetur qui salvat omnes sperantes in se, ac vivit et regnat Deus in saecula saeculorum. Amen.

SERMO LXX.

Quanta sit verae humilitatis virtus, fratres, facile ex verbis Domini cognoscitur, etc.

SERMO LXXI.

Legitur in Litteris divinitus inspiratis dictum, Fili, ne tardes converti ad Dominum (Eccli. V, 8), etc.

SERMO LXXII.

Mors autem vera quam timent homines, est separatio animae a Deo. Et plerumque eum timent homines mortem istam, etc.

SERMO LXXIII. DE ILLO QUI IRAM DIU IN PECTORE RETINET, ET NON VULT HUMILIARI.

Omnis homo qui vult de inimico suo vindicari, provocat in se vindictam Dei. Sed hoc facite, fratres, quod dicit Apostolus, Nulli malum pro malo reddentes. Hoc est enim vinci de bono malum. Quando enim vindicari vis, sine dubio vincere vis: vide ne dum vis hominem vincere, ab ira vincaris. Quia laesit, vis et tu laedere: quia nocuit, vis et tu nocere; et ut tu vincas amplius, magis quam ille nocuit. Quomodo vincis malum in malo? Non hoc dixit Apostolus, non hoc audisti. Ergo, Noli vinci a malo, audisti. Et forsitan respondebis, Hoc et ego volo. Sed nemo me vincit. Dixit namque Apostolus, Vince in bono malum. Hoc est enim, qui te laesit sua iracundia, tu illum vince tua patientia. Qui te laesit sua avaritia, vince illum tua misericordia. Ecce qui te sua avaritia exspoliavit, ecce eget, ecce esurit; vindica te, inimicus tuus est. Sed si esurit, ciba illum; si sitit, potum da illi: Hoc enim faciens, carbones ignis congeres super caput ejus (Rom. XII, 21, 20). Si hoc cogitas quasi ad malitiam nos hortatus est, tanquam dixerit, ut plus ei noceas, ut carbones congeras super caput ejus: si hoc cogitas, in malo vis vincere malum; et ipsam eleemosynam ut facias, amore vindictae vis facere. Sed dicis, Quid est, Carbones ignis congeres super caput ejus? Carbones ignis sunt, in quibus uritur ut poeniteat illum contra te inimicitias habuisse. Homo es, homo est: laedere voluit, laedere vis? Ecce duo mali estis. Quomodo ergo dicis, Et ego odi malum, qui auges numerum malorum? Vis vincere inimicum tuum? Attende te intrinsecus, et vide, ne ibi habeas quem vincere debeas. Et dum ista consideraveris, dices tibi, Homo est qui me laesit: rogem pro illo Dominum ut poeniteat eum. Et si ita feceris, et inimicum perdidisti, et amicum acquisisti, dum ille si laesit, ex malo orationibus tuis factus est bonus. Nec defendi ante Dominum servi inverecunda festinatione properemus; ut cum dies ille vindictae advenerit, non cum impiis et peccatoribus puniamur, sed cum justis et Deum timentibus honoremur in saecula saeculorum. Amen.

SERMO LXXIV.

Fratres charissimi, quod audivimus dici ut sursum corda habeamus, spes fit, ut de illa futura vita cogitemus, etc.

SERMO LXXV.

Audite itaque qui estis in populo, et stulti aliquando sapite: accedite ad sepulturam mortuorum, et videte exempla viventium, etc.

SERMO LXXVI. DE COGITATIONIBUS.

Primum quidem cogitationibus malis repugnandum est, ut cum aliquid carnale aut sordidum susurraverit adversarius, priusquam tingat mentem et sauciet, sagitta deleatur, et excutiatur. Solet enim tristitiam afferre, et dubitationes de proposito, et desperationem bonorum aspirare, et varias cupiditates ingerere, et omnes omnino sagittas acuere, ut sicut in decimo Psalmo scriptum est, Ut sagittent in occulto rectos corde (Psal. X, 3). Tu ergo mox ut coeperit, geminato suspirio ad Dominum mente conversa, ne permittas accedere consilium, quod sensum possit inquinare. Sicut enim vestimentum candidum, cum fuerit sanguine adspersum, si mox fuerit lotum, candorem suum recipit; si autem insederit et incoxerit macula, vix lavatur: sic et mens humana, si surgentem cogitationem mox deleverit, potest suum retinere candorem; si autem diutius residere permiserit, vix cum magno labore purgatur. Haec est autem prima victoria secreti certaminis nostri, quod Dominus exspectat et Angeli, cum cogitationibus malis mens humana fideliter occurrit, et bonis rationibus malos superat cogitatus. Hinc laus nascitur, hinc crescit gloria, sicut Apostolus ait: Cum venerit, inquit, Dominus, illuminabit occulta tenebrarum, et manifestabit consilia cordis; tunc laus erit unicuique a Deo (I Cor. IV, 5). Manifestum est enim apud fideliores, quia non solum de factis, sed etiam de cogitatis, aut laus aut vituperatio a Deo judice tribuatur. Item quod inviti patimur cogitationes frequenter, non nos lateat, fratres, quod maligni frequenter cogitationes sustinemus. Quando autem ita sit, de Apostolo discimus dicente: Non quod volo hoc ago, sed quod odi illud facio; et, Video aliam legem in membris meis repugnantem legi mentis meae, et captivantem me in lege peccati (Rom. VII, 15, 23). Et revera unum propriumque studium est satanae, humanam mentem pravis gravare consiliis. Siquidem hanc injuriam ab exordio sortiti sumus, ut nos serpentis caput observemus: ille autem nostrum calcaneum, utique non nostrorum pedum, sed mentis observat; ut si quomodo possit currentem ad coelestia animam morsu suo ad terrestria detinere. Adversus has ergo obscuritates malorum ut sinceris mentibus vivere possimus, cordis oculi bene curandi sunt. Et ut vincamus, arma nobis sunt valde necessaria. Arma, inquit, militiae nostrae non carnalia, sed potentia Deo, ad destructionem munitionum, malorum consilia destruentes (II Cor. X, 4). Amen.</text>
      <sha1>ef9ifu2dvucm3skm3l6icn7sfd3xt18</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Hymnus alphabeticus</title>
    <ns>0</ns>
    <id>53821</id>
    <revision>
      <id>223896</id>
      <parentid>201089</parentid>
      <timestamp>2024-12-20T07:13:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Mizardellorsa</username>
        <id>3917</id>
      </contributor>
      <origin>223896</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4479" sha1="qlz6vpcrcg1tqvggyazedynimu1zi8q" xml:space="preserve">
{{titulus2
|Scriptor=Secundinus Hibernensis
|OperaeTitulus= Hymnus alphabeticus  
|OperaeWikiPagina= Hymnus alphabeticus
|Annus=  Saeculo VIII
|SubTitulus=
|Genera=
|Editio=Migne 
|Fons=[http://www.mlat.uzh.ch/index.php?app=browser Corpus Corporum]
}}
[[Patrologia Latina/53|Migne ''Patrologia Latina'' Tomus 53]]

&lt;poem&gt;
(0837D)
Audite, omnes amantes Deum, sancta merita
Viri in Christo beati, Patricii episcopi:
Quomodo bonum ob actum similatur angelis,
Perfectamque propter vitam aequatur apostolis.(0838D)

Beata Christi custodit mandata in omnibus:
Cujus opera refulgent clara inter homines,
Sanctumque cujus sequuntur exemplum mirificum
Unde et in coelis Patrem magnificant Dominum.(0839A)

Constans in Dei timore, et fide immobilis,
Super quem aedificatur ut Petrum Ecclesia,
Cujusque apostolatum a Deo sortitus est;
In cujus porta adversus inferni non praevalent.

Dominus illum elegit ut doceret barbaras
Nationes, ut piscaret per doctrinae retia,
de saeculo credentes traheret ad gratiam,
Dominumque sequerentur sedem ad aetheream.

Electa Christi talenta vendit evangelica,
Quae Hibernas inter gentes cum usura exigit,
Navigii hujus laboris, tum operae pretium,
Cum Christo regni coelestis possessurus gaudium.

Fidelis Dei minister insignisque nuntius,
Apostolicum exemplum formamque praebet bonis:
Qui tam verbis quam factis plebi praedicat Dominum:(0839B)
Ut quem dictis non convertit, actu provocet bono.

Gloriam habet cum Christo, honorem in saeculo.
Qui ab omnibus ut Dei veneratur angelus:
Quem Deus misit ut Paulum ad gentes apostolum,
Ut hominibus ducatum praeberet regno Dei.

Humilis Dei ob metum spiritu et corpore,
Super quem, bonum ob actum requiescit Dominus;
Cujusque sua in carne Christi portat stigmata,
In cujus sola sustentans gloriatur in cruce.

Impiger credentes pascit dapibus coelestibus.
Ne qui ridentur cum Christo in via deficiant;
Quibus erogat ut panes verba evangelica,
Cujus multiplicantur ut manna in manibus.

Kastam qui custodit carnem ob amorem Domini,
Quam carnem templum paravit sanctoque Spiritui,(0839C)
A quo constanter cum mundis possidetur actibus:
Quam ut hostiam placentem vivam offert Domino.

Lumenque mundi accensum ingens evangelicum
In candelabro levatum toti fulgens saeculo,
Civitas regis munita supra montem posita,
Copia in qua est multa quam Deus possidet.

Maximus namque in regno coelorum vocabitur,
Qui quod verbis docet sacris, factum adimplet bonis,
Bono praecedit exemplo, formamque fidelium
Mundoque in corde habet ad Deum fiduciam.

Nomen Domini audenter annuntiat gentibus,
Quibus lavacri salutis aeternam dat gratiam,(0840A)
Pro quarum orat delictis ad Deum quotidie,
Pro quibus ut Deo dignas immolatque hostias.

Omnem pro divina lege mundi spernit gloriam,
Qui cuncta ad ejus mensam aestimat quisquilia,
Nec ingruenti movetur mundi hujus flumine,
Sed in adversis laetatur, cum pro Christo patitur.

Pastor bonus ac fidelis gregis evangelici,
Quem Deus Dei elegit custodire populum,
Suamque pascere plebem divinis dogmatibus,
Pro qua ad Christi exemplum suam tradidit animam.

Quem pro meritis Salvator provexit pontificem,
Ut in coelesti moneret clericos militia,
Coelestem quibus annonam erogat cum vestibus,
Quae in divinis impletur sacrisque affatibus.

Regis nuntius invitans credentes ad nuptias,(0840B)
Qui ornatur vestimento nuptiali indutus,
Qui coeleste haurit vinum in vasis coelestibus,
Propinansque Dei plebem spiritali poculo.

Sacrum invenit thesaurum sacro in volumine,
Salvatorisque in carne deitatem praevidit,
Quem thesaurum emit sanctis perfectisque meritis
Israel vocatur hujus anima videns Deum.

Testis Domini fidelis in lege catholica,
Cujus verba sunt divinis condita oraculis,
Ne humanae putreant carnes escaque a vermibus,
Sed coelesti sallientur sapore ad victimam.

Verus cultor et insignis agri evangelici
Cujus semina videntur Christi Evangelia,
Quae divino serit ore in aures prudentium,
Quorumque corda ac mentes sancto arat spiritu.(0840C)

XPS illum sibi elegit in terris vicarium
Qui de gemino captivos liberat servitio.
Plerosque de servitute quos redemit hominum
Innumeros de stabuli obsolvit dominio.

Ymnos cum Apocalypsi, psalmosque cantat Dei,
Quosque ad aedificandum Dei tractat populum,
Quam legem in Trinitate sacri credit nominis
Tribusque personis unam docetque substantiam.

Zona Domini procinctus diebus ac noctibus
Sine intermissione Deum orat Dominum,
Cujus ingentis laboris percepturus praemium,
Cum apostolis regnabit sanctis super Israel.
&lt;/poem&gt;</text>
      <sha1>qlz6vpcrcg1tqvggyazedynimu1zi8q</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Patrologia Latina/81</title>
    <ns>0</ns>
    <id>54055</id>
    <revision>
      <id>223872</id>
      <parentid>223825</parentid>
      <timestamp>2024-12-19T16:32:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Mizardellorsa</username>
        <id>3917</id>
      </contributor>
      <origin>223872</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="909" sha1="szhk0dh99u13jm2hezc15qfwuej7g3g" xml:space="preserve">{{titulus2
|Scriptor=Iacobus Paulus Migne
|OperaeTitulus=Patrologia Latina
|OperaeWikiPagina=Patrologia Latina/81
|Annus=  1844
|SubTitulus=LXXXI 
|Genera=
|Editio=Migne 1844
|Fons=[http://www.documentacatholicaomnia.eu/1815-1875,_Migne,_Patrologia_Latina_01._Rerum_Conspectus_Pro_Tomis_Ordinatus,_MLT-1.html Documenta Catholica Omnia]
}}__NOTOC__

&lt;div class=&quot;verse&quot;&gt;

{{Liber
|Ante=Tomus 80
|AnteNomen=Patrologia Latina/80
|Post= Tomus 82
|PostNomen=Patrologia Latina/82
}}

'''[https://books.google.it/books?id=mk-yoVW0PdcC&amp;redir_esc=y google pdf]'''
[[File:Patrologia Latina 081.djvu|90px|thumb]]

* Appendix III: [[Historia translationis corporis S. Isidori]] (Auctor incertus), J. P. Migne; PL 81, 0945B-0968B
* [[Appendix VI: Praefatio Collectionis canonum]] (Isidorus Hispalensis), J. P. Migne; PL 81, 0967B-0970B
* [[Appendix VII: Ad lectorem]] (Isidorus Hispalensis), J. P. Migne; PL 81, 0971A-0972B</text>
      <sha1>szhk0dh99u13jm2hezc15qfwuej7g3g</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Patrologia Latina/85</title>
    <ns>0</ns>
    <id>54103</id>
    <revision>
      <id>223868</id>
      <parentid>223829</parentid>
      <timestamp>2024-12-19T16:17:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Mizardellorsa</username>
        <id>3917</id>
      </contributor>
      <origin>223868</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1043" sha1="t4vhh87jb24g3so68w9yjkhnfhm8fgp" xml:space="preserve">{{titulus2
|Scriptor=Iacobus Paulus Migne
|OperaeTitulus=Patrologia Latina
|OperaeWikiPagina=Patrologia Latina/85
|Annus=  1844
|SubTitulus=LXXXV 
|Genera=
|Editio=Migne 1844
|Fons=[http://www.documentacatholicaomnia.eu/1815-1875,_Migne,_Patrologia_Latina_01._Rerum_Conspectus_Pro_Tomis_Ordinatus,_MLT-2.html#Migne%20Patrologia%20Latina%20-%20Volumen%20104 Documenta Catholica Omnia]
}}__NOTOC__

&lt;div class=&quot;verse&quot;&gt;

{{Liber
|Ante=Tomus 84
|AnteNomen=Patrologia Latina/84
|Post= Tomus 86
|PostNomen=Patrologia Latina/86
}}

'''[https://archive.org/details/patrologiaecurs79unkngoog archive pdf]'''
[[File:Patrologia Latina 085.djvu|90px|thumb]]
* [[Benedictio aquae]] (Auctor incertus), J. P. Migne; PL 85, 0103C-0108B
* [[Missale mixtum]] (Auctor incertus), J. P. Migne; PL 85, 0109A-1036C
* [[Benedictio panis]] (Auctor incertus), J. P. Migne; PL 85, 1035D-1036D
* [[Missa S. Pelagii martyris]] (Auctor incertus), J. P. Migne; PL 85, 1041C-1050B
* [[Fragmentum vetusti kalendarii Hispani]] (Auctor incertus), J. P. Migne; PL 85, 1049C-1056D</text>
      <sha1>t4vhh87jb24g3so68w9yjkhnfhm8fgp</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Patrologia Latina/84</title>
    <ns>0</ns>
    <id>54104</id>
    <revision>
      <id>223869</id>
      <parentid>223828</parentid>
      <timestamp>2024-12-19T16:19:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Mizardellorsa</username>
        <id>3917</id>
      </contributor>
      <origin>223869</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1165" sha1="lnk0cp6ekv4q2fi89780azbqhzaa2ou" xml:space="preserve">{{titulus2
|Scriptor=Iacobus Paulus Migne
|OperaeTitulus=Patrologia Latina
|OperaeWikiPagina=Patrologia Latina/84
|Annus=  1844
|SubTitulus=LXXXIV 
|Genera=
|Editio=Migne 1844
|Fons=[http://www.documentacatholicaomnia.eu/1815-1875,_Migne,_Patrologia_Latina_01._Rerum_Conspectus_Pro_Tomis_Ordinatus,_MLT-2.html#Migne%20Patrologia%20Latina%20-%20Volumen%20104 Documenta Catholica Omnia]
}}__NOTOC__

&lt;div class=&quot;verse&quot;&gt;

{{Liber
|Ante=Tomus 83
|AnteNomen=Patrologia Latina/83
|Post= Tomus 85
|PostNomen=Patrologia Latina/85
}}

'''[https://archive.org/details/patrologiae83unknuoft archive pdf]'''
[[File:Patrologia Latina 084.djvu|90px|thumb]]

* [[Liber canonum (Isidorus)|Liber canonum]] (Auctor incertus (Isidorus Hispalensis?)), J. P. Migne; PL 84, 0023A-0092A
* [[Concilia Graeciae]] (Auctores varii), J. P. Migne; PL 84, 0093A-0180A
* [[Concilia Africae]] (Auctores varii), J. P. Migne; PL 84, 0179B-0238C
* [[Concilia Galliae]] (Auctores varii), J. P. Migne; PL 84, 0237D-0302A
* [[Concilia Hispaniae]] (Auctores varii), J. P. Migne; PL 84, 0301B-0626D
* [[Epistolae decretales (PL 084)|Epistolae decretales]] (Auctores varii), J. P. Migne; PL 84, 0627A-0848D</text>
      <sha1>lnk0cp6ekv4q2fi89780azbqhzaa2ou</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Patrologia Latina/83</title>
    <ns>0</ns>
    <id>54105</id>
    <revision>
      <id>223870</id>
      <parentid>223827</parentid>
      <timestamp>2024-12-19T16:31:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Mizardellorsa</username>
        <id>3917</id>
      </contributor>
      <origin>223870</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4658" sha1="qw3n88b4txxb1sevecscyljgkdm2wml" xml:space="preserve">{{titulus2
|Scriptor=Iacobus Paulus Migne
|OperaeTitulus=Patrologia Latina
|OperaeWikiPagina=Patrologia Latina/84
|Annus=  1844
|SubTitulus=LXXXIII 
|Genera=
|Editio=Migne 1844
|Fons=[http://www.documentacatholicaomnia.eu/1815-1875,_Migne,_Patrologia_Latina_01._Rerum_Conspectus_Pro_Tomis_Ordinatus,_MLT-2.html#Migne%20Patrologia%20Latina%20-%20Volumen%20104 Documenta Catholica Omnia]
}}__NOTOC__

&lt;div class=&quot;verse&quot;&gt;

{{Liber
|Ante=Tomus 82
|AnteNomen=Patrologia Latina/82
|Post= Tomus 84
|PostNomen=Patrologia Latina/84
}}

'''[https://archive.org/details/patrologiae83unknuoft archive pdf]'''
[[File:Patrologia Latina 083.djvu|90px|thumb]]

* [[De scriptis virorum illustrium]] (Hildefonsus Toletanus), J. P. Migne; PL 83, -
* [[Differentiae]] (Isidorus Hispalensis), J. P. Migne; PL 83, 0009-0098A
* [[Allegoriae sacrae Scriptura|Allegoriae sacrae Scripturae]] (Isidorus Hispalensis), J. P. Migne; PL 83, 0099-0130B
* [[De ortu et obitu Patrum]] (Isidorus Hispalensis), J. P. Migne; PL 83, 0129-0156A
* [[Prooemia in libros Veteris ac Novi Testamenti]] (Isidorus Hispalensis), J. P. Migne; PL 83, 0155C-0180A
* [[Liber numerorum qui in sanctis Scripturis occurrunt]] (Isidorus Hispalensis), J. P. Migne; PL 83, 0179B-0200C
* [[Quaestiones de Veteri et Novo Testamento]] (Isidorus Hispalensis), J. P. Migne; PL 83, 0201A-0208A
* [[Quaestiones in Veterum Testamentum]] (Isidorus Hispalensis), J. P. Migne; PL 83, 0207B-0424D
* [[Appendix ad libros Regum]] (Isidorus Hispalensis), J. P. Migne; PL 83, 0425A-0434A
* [[De fide Catholica (Isidorus)|De fide Catholica]] (Isidorus Hispalensis), J. P. Migne; PL 83, 0449B-0538A
* [[Sententiae (Isidorus Hispalensis)|Sententiae (Isidorus]] Hispalensis), J. P. Migne; PL 83, 0537D-0738B
* [[De ecclesiasticis officiis libri II|De ecclesiasticis officiis]] (Isidorus Hispalensis), J. P. Migne; PL 83, 0737-0826B
* [[Synonyma de lamentatione animae peccatricis]] (Isidorus Hispalensis), J. P. Migne; PL 83, 0827-0868C
* [[Regula monachorum (Isidorus)|Regula monachorum 1]] (Isidorus Hispalensis), J. P. Migne; PL 83, 0867D-0894B
* [[Epistolae (Isidorus)|Epistolae (Isidorus]] Hispalensis), J. P. Migne; PL 83, 0893D-0914C
* [[De ordine creaturarum]] (Isidorus Hispalensis), J. P. Migne; PL 83, 0913D-0954B
* [[De natura rerum (Isidorus)|De natura rerum]] (Isidorus Hispalensis), J. P. Migne; PL 83, 0963A-1018A
* [[Chronicon (Isidorus)|Chronicon (Isidorus]] Hispalensis), J. P. Migne; PL 83, 1017-1058A
* [[Historia de regibus Gothorum, Vandalorum et Suevorum|Historia de regibus]] (Isidorus Hispalensis), J. P. Migne; PL 83, 1059-1082B
* [[De viris illustribus (Isidorus Hispalensis)|De viris illustribus (Isidorus]] Hispalensis), J. P. Migne; PL 83, 1081-1106B
* [[Carmina Isidorus Hispalensis|Carmina (Auctor incertus (Isidorus Hispalensis]]?)), J. P. Migne; PL 83, 1107C-1114A
* [[Chronica regum Visigothorum]] (Auctor incertus), J. P. Migne; PL 83, 1113B-1116B
* [[Chronologia Gothicorum]] (Auctor incertus), J. P. Migne; PL 83, 1115C-1118D
* [[Expositio in Canticum canticorum (Isidorus Hispalensis)|Expositio in Canticum canticorum]] (Auctor incertus), J. P. Migne; PL 83, 1119A-1132C
* [[De conflictu vitiorum et virtutum]] (Auctor incertus), J. P. Migne; PL 83, 1131D-1144D
* [[Expositio in missa]] (Auctor incertus), J. P. Migne; PL 83, 1145A-1154A
* [[Sententiae (Isidorus Hispalensis)|Sententiae]] (Auctor incertus), J. P. Migne; PL 83, 1153A-1200D
* [[Exhortatio humilitatis (Isidorus Hispalensis)|Exhortatio humilitatis]] (Auctor incertus), J. P. Migne; PL 83, 1201A-1204B
* [[Testimonia divinae Scripturae]] (Auctor incertus), J. P. Migne; PL 83, 1203B-1218D
* Sermones (Auctor incertus), J. P. Migne; PL 83, 1217D-1228C
* [[De dogmatibus ecclesiasticis]] (Auctor incertus), J. P. Migne; PL 83, 1227D-1244B
* [[De activa atque contemplativa vita]] (Auctor incertus), J. P. Migne; PL 83, 1243C-1248B
* [[Norma vivendi]] (Auctor incertus), J. P. Migne; PL 83, 1247B-1252C
* [[Exhortatio poenitendi]] (Auctor incertus), J. P. Migne; PL 83, 1251C-1256B
* [[Lamentum poenitentiae]] (Auctor incertus), J. P. Migne; PL 83, 1255-1262
* [[Oratio pro correptione vitae]] (Auctor incertus), J. P. Migne; PL 83, 1261A-1274D
* [[Oratio contra insidias diaboli]] (Auctor incertus), J. P. Migne; PL 83, 1273D-1276A
* [[De ortu et obitu Patrum]] (Auctor incertus), J. P. Migne; PL 83, 1275A-1294C
* [[De numeris]] (Auctor incertus), J. P. Migne; PL 83, 1293C-1302C
* [[Glossae in sacram Scripturam]] (Auctor incertus), J. P. Migne; PL 83, 1301D-1320A
* [[Differentiae]] (Auctor incertus), J. P. Migne; PL 83, 1319B-1332C
* [[Liber glossarum]] (Auctor incertus (Isidorus Hispalensis?)), J. P. Migne; PL 83, 1331-1378
*</text>
      <sha1>qw3n88b4txxb1sevecscyljgkdm2wml</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Patrologia Latina/82</title>
    <ns>0</ns>
    <id>54106</id>
    <revision>
      <id>223871</id>
      <parentid>223826</parentid>
      <timestamp>2024-12-19T16:32:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Mizardellorsa</username>
        <id>3917</id>
      </contributor>
      <origin>223871</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="894" sha1="l53io14iqq7wxeicbil3xou0xx3992i" xml:space="preserve">{{titulus2
|Scriptor=Iacobus Paulus Migne
|OperaeTitulus=Patrologia Latina
|OperaeWikiPagina=Patrologia Latina/82
|Annus=  1844
|SubTitulus=LXXXII 
|Genera=
|Editio=Migne 1844
|Fons=[http://www.documentacatholicaomnia.eu/1815-1875,_Migne,_Patrologia_Latina_01._Rerum_Conspectus_Pro_Tomis_Ordinatus,_MLT-1.html Documenta Catholica Omnia]
}}__NOTOC__

&lt;div class=&quot;verse&quot;&gt;

{{Liber
|Ante=Tomus 81
|AnteNomen=Patrologia Latina/81
|Post= Tomus 83
|PostNomen=Patrologia Latina/83
}}

'''[https://archive.org/details/patrologiaecurs08saingoog archive pdf]'''
[[File:Patrologia Latina 082.djvu|90px|thumb]]

* [[Vita S. Isidori (Lucas Tudensis)|Vita S. Isidori]] (Auctor incertus (Lucas Tudensis?)), J. P. Migne; PL 82, 0019A-0056D
* [[Testimonia (PL 082)|Testimonia]] (Auctores varii), J. P. Migne; PL 82, 0065D-0070D
* [[Etymologiae (Isidorus)]] (Isidorus Hispalensis), J. P. Migne; PL 82, 0073-0728C</text>
      <sha1>l53io14iqq7wxeicbil3xou0xx3992i</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>De unitate sanctae Trinitatis</title>
    <ns>0</ns>
    <id>61683</id>
    <revision>
      <id>223864</id>
      <parentid>204277</parentid>
      <timestamp>2024-12-19T13:49:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Mizardellorsa</username>
        <id>3917</id>
      </contributor>
      <origin>223864</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14915" sha1="itnicvjkq5qtg0gpits2qe91n7ztqgd" xml:space="preserve">{{titulus2
|Scriptor= Auctor incertus
|OperaeTitulus=  De unitate sanctae Trinitatis  
|OperaeWikiPagina=De unitate sanctae Trinitatis
|Annus= Saeculo V
|SubTitulus= (ed. Migne)  XLII
|Genera=Theologia
|Editio=Migne 1841
|Fons=[http://www.mlat.uzh.ch/MLS/xanfang.php?tabelle=Augustinus_Hipponensis_cps2&amp;corpus=2&amp;lang=0&amp;allow_download=0 Corpus Corporum] 
}}

'''[[Patrologia Latina/42|Migne ''Patrologia Latina'' Tomus 42]]'''


De unitate sanctae Trinitatis

De unitate sanctae Trinitatis (Auctor incertus), J. P. Migne
42.1212

De unitate sanctae Trinitatis

42.1207| Cum me pervigil fidei cura fecisset exsomnem, his me interrogationibus percontavi, et tali studio scholae nostrae lumen accendi. Judicet vero lector, an utile sibi hoc sit; mihi tamen, si neglexerit, nihil subtrahit. 

INTERROGATIO. Pater, inquiunt, Deus est? 

RESPONSIO. Nec profanus ignorat. 

INT. Filius Deus est? 

RESP. Apostolus testis est. 

INT. Quid enim ait? 

RESP. Quorum patres, et ex quibus Christus secundum carnem qui est super omnes Deus benedictus in saecula (Rom. IX, 5). 

INT. Quid de Spiritu sancto autumaris? 

RESP. Magna mihi brevitas docendi quod Deus sit, suffragatur. 

INT. Quae illa sit, aveo scire. 

RESP. Quod ex Patre procedat: probem solum, quod et peccata dimittat. 

INT. Ubi istud legis? 

RESP. In Joanne, cum insufflavit Dominus in faciem discipulorum, et ait: Accipite Spiritum sanctum: quorum remiseritis peccata, remissa erunt; et quorum detinueritis, detenta sunt (Joan. XX, 22, 23). 

INT. Nihil fortius. 

RESP. Alia multa nescis? 

INT. Quae? 

RESP. Quod Christum creat in viscere, quod super Christum venit in flumine, quod vivificat omnia, quod Baptismum consecrat, quod Christum dirigit, quod replet orbem, quod Trinitati contaxatur, quod novit, capit et regit omnia, nec solum terrestria, sed et coelestia, quod Apostolos eligit ac destinat, quod dona sua et prophetias quibus velit impertiat: et plura quae in Scripturis sanctis 42.1208| posita, ad momentum non occurrunt. Et si istis non tangeris, mihi tamen solum quod de Patre est, ad documentum deitatis ipsius suffecisset. Sunt et sententiae singulares, hujus scilicet veritatis astipulatrices, ut illae Pauli: Divisiones ministeriorum sunt, idem ipse Dominus; et divisiones operationum sunt, ipse autem Deus, qui operatur omnia in omnibus (I Cor. XII, 5). Et inter caetera Petri: In veritate, inquit, scio, quia non est Deus personarum acceptor. Cum cogitanti et haesitanti de visu, Spiritus sanctus dixerit, Surge, et vade cum illis nihil dubitans; ego misi illos ad te (Act. X, 20, 34). Nam David saepenumero eum nuncupat Spiritum rectum in quinquagesimo psalmo. Dominum Deum appellat in nonagesimo primo: Quoniam rectus est, inquit, Dominus Deus noster, et non est iniquitas in eo; et, Dominus super aquas multas, in psalmo vigesimo octavo prodit, quibus in exordio suo Genesis Spiritum Dei superferri depromit (Gen. I, 2). Licet illud manifeste noverim, nunquam annumerari Spiritum sanctum Patri, vel etiam Filio potuisse, cum dictum sit, Ite, baptizate gentes in nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti (Matth. XXVIII, 19): nisi socia deitate regnaret. 

INT. Quid ergo? tres Dei sunt? RESP. Absit: Sacrificans diis eradicabitur, nisi Domino soli. INT. An duo sunt? RESP. Nequaquam, quia nemo potest duobus dominis servire (Id. VI, 24). INT. Unusne 42.1209| probari licet? RESP. Nullus Deus nisi unus. INT. Istud lego: sed qualiter id de tota Trinitate verum sit, nosse volo. RESP. Scies, si mentem dictis infigas: Pater enim est nomen appellativum, Filius est nomen appellativum, ita quoque Spiritus sanctus appellativum et naturale nomen est. Licet Pater ad Filium et Filius ad Patrem dicatur, relativa haec nomina nuncupentur. Deus autem nomen est proprium Patri et Filio et Spiritui sancto: sicut scribitur in Psalmo, Secundum nomen tuum, Deus, ita et laus tua in fines terrae (Psal. XLVII, 11). Ergo appellativa nomina Pater et Filius, et Spiritus sanctus; proprium vero, Deus, Deus, Deus. INT. Ergo tres dii sunt? RESP. Rogo, recole denuo aliud: Audi, Israel; Dominus Deus tuus, Dominus unus est (Deut. VI, 4). Videsne, quaeso, in hoc dicto regalem quamdam altitudinem sensus? INT. Expone breviter, audiam. RESP. Dominus, inquit, Deus tuus, Dominus unus est. Ni fallor, hic trinam taxationem Dei univit: Dominus, inquit, et Deus tuus, et Dominus. Habes quid pater, quid Filius, quid Spiritus sanctus sit. Et mox intulit, Unus est. O lumen unitatis clarum! 

INT. Ubi est ergo Trinitas? RESP. In gignente, genito, et procedente; id est, in Patre, et Filio, et Spiritu sancto, in appellativis videlicet vel relativis nominibus. INT. Quid, in propriis nominibus, id est Deus, et Deus, et Deus, triplicatio non admittitur? RESP. Non. INT. Quare? RESP. Quia unus est, propria vocabula non triplicantur. INT. Ergo in relativis nominibus Trinitas accipitur. RESP. Ita est. INT. In quibus? RESP. In personarum videlicet et nominum discretione, patris, et Filii, et Spiritus sancti. Denique ipse Christus non ait, Ite, baptizate gentes in nomine deorum; sed, in nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti, ut Trinitatem doceret in relativis personarum nominibus, Dei autem nomen, quod non triplicatur, in singularitate monstraret. INT. Non ergo discurrunt propria cum appellativis? 

RESP. Discurrunt. INT. Ergo et connumerantur? RESP. Absit: quia si triplicaverimus, deorum inducimus pluralitatem. INT. Ergo non est Pater Deus? RESP. Deus est plane. INT. Ergo Filius non est Deus? 

RESP. Deus est omnino. INT. Ergo Spiritus sanctus non est Deus? RESP. Deus est absque ambiguo. INT. Vides ergo tres, audes dicere Deos? Sed, ut video, in relativis creditur vocabulis Trinitas. RESP. Et in naturalibus plane et personis, et nominibus relativis. 

INT. Quare Deus, et Deus, et Deus? RESP. Naturalia nomina sunt. Naturale est singulis Deus, sed proprium nomen. Non enim possumus dicere tres deos, sed dicimus Trinitatem in relativis naturaei vocabulis, et personis, id est, in Patre et Filio et Spiritu sancto. Dicimus autem unitatem in Deo, et Deo, et Deo. 

INT. Non ergo dicitis tres personas? RESP. Dicimus. 

INT. Et in singulis personis Deum, et Deum, et Deum esse creditis? RESP. Hoc sine palpatione credere manifestum est. 

INT. Ergo sicut dicitis tres personas, dicitis et tres Deos? RESP. Absit. 

INT. Quare? RESP. Quia in personis est distinctio, in deitate autem non est. INT. Quae est ista distinctio? RESP. Quia Pater Pater est, Filius Filius est, Spiritus sanctus Spiritus sanctus est. 
INT. Per diversitatem te asseris colere Trinitatem? RESP. Personarum et nominum, non naturae, quia una est. 

INT. Certe jamdudum et haec nomina naturalia esse dixisti, et appellativa, et quae sunt propria repete? RESP. Deus, et Deus, et Deus, haec ergo triplicata distantiam non faciunt. 

INT. Cum appellativis ergo naturalibus, propria non triplicantur. RESP. Nullo modo. INT. Non ergo sibi conjunguntur, Pater et Deus, aut Filius et Deus, aut Spiritus sanctus et Deus. RESP. Conjunguntur plane; et idem Pater Deus est, et idem Filius Deus est, et idem Spiritus sanctus deitati suae absque dubio copulatur. INT. Triplicabitur deitas. RESP. Sacrilegii noxa 42.1210| est: quia sub Deo est numerus, non inter Deum. INT. Ergo nec Pater appellatur Deus, nec Filius, nec Spiritus sanctus. RESP. Et sic docemur, et ita credimus, ut nec Patrem, nec Filium, nec Spiritum sanctum sua deitate privemus. INT. Quasi vero non id facis, cum dicis, Pater Deus, et Filius Deus, et Spiritus sanctus Deus, quos simul alter Deos esse concludit. RESP. Itane hoc humanae aures audiant, ac non sputis omnes inlinient? Verumtamen in vocabulis appellativis, id est in personis Trinitatem accipio, deitatem autem nullo modo triplicari posse confido; quia varietatem et discretionem in natura non invenio. 

INT. Quot ergo nomina credis? RESP. Relativa in personis tria. INT. Propria quot? RESP. Jam te saepius sustinui, pluraliter de proprio nomine conquirentem, sed proprium deitatis unum est nomen. INT. Abstulisti grandem macheriam, sed aveo dicas, hoc nomen naturale est? RESP. Utique. INT. Et relativa quae appellativa taxas, naturalia sunt? RESP. Etiam, sed per efficientiam generationis et processionis, non per proprietatem indivisae deitatis. 

INT. Ergo Filius nisi Filius Dei esset Deus, esse non posset? RESP. Quid dubitas? 

INT. Quia ergo Dei Filius, ideo Deus. RESP. Assentio. 

INT. Et nisi esset efficientia generationis quae conferret nomen appellativum in Filium, nec haberet nomen proprium deitatis, et non esset Deus. 
RESP. Utique ex generatione Filius et vere Filii Dei proprium nomen Deus: quod non postea ubi non erat antea, sed cum generaretur ab intemporali intemporaliter sumpsit. 

INT. Quid Spiritus sanctus? RESP. Ipse quoque nisi de Patre procederet et substantiam ejus haberet, Deus non esset. INT. Ergo processio ei contulit deitatem? RESP. In Spiritu sancto et nomen est et natura, sed quia de Patre processit, ideo nomen proprium deitatis obtinuit. Neque enim aliud de Patre procedere potuit, quam quod ipse est, nec tamen aut effetatus est, aut divisus. Vocabulum ergo appellativum naturale et personale Spiritus sanctus; proprium vero, Deus. INT. Nomen istud quod dicis proprium, quam continet rationem, ut in tribus personis currat unum idemque, nec tamen triplicetur? Sicut verbo tenus plures taxare possumus, Statius, aut Salustius, aut Horatius. RESP. Enubilem ratione quam valeo, si intentus adsis. INT. Adsum. RESP. Paulum legimus de Christo dicentem, quod ipse sit pax nostra, qui fecit utraque unum (Ephes. II, 14). Sed hoc invictissimae causae nostrae suffragium ad id valeat, quo facilius credatur, ideo Christum sub nomine pacis esse taxatum, quia nec discindi, nec distrahi potest, nec ullo modo duplicari. Jam vero qui fecit utraque unum, multo magis ipse cum Patre et Spiritu sancto unum est; non est autem unum, si sit divisus. Ergo et unum cum Patre et Spiritu sancto est, et unus; quia alios conjungit, divisionem penitus non admittit. INT. Accipio istud firmissimum contra rebelles telum; sed quo ista propositio excurrat, nosse desidero. RESP. Pax sit Deus, ut volumus, et nos prospero cursu ducat. 

INT. Ita est, nunc perge. RESP. Haec igitur ipsa Pax quia litteris scribitur tribus, recipitne pluralem numerum? INT. Non. RESP. Aestima ergo P Patrem dici, A Filium nuncupari, et hoc sine ratione subtilissima ne dictum putes. A enim principium litterarum est, nec ante se ullum habere cognoscitur elementum, ut probatum habeas ante Filium nihil esse. Neque vere id absque divini testimonii documento relinquam: ipse enim se principium esse Judaeis interrogantibus indicavit (Joan. VIII, 25). Hanc ergo litteram nulla alia praecedit: et quia omnis littera habet tempus; ergo et tempus defuit. Verumtamen ipsa haec syllaba et longa est, et prima est: sed quod longa est, aeternitatem Filii Dei, non temporalitatem, insinuat. Quod syllaba, quia Pater in Filio et Filius in Patre est, et hoc unum est. Quod vero 42.1211| prima est, quia Filius secundus non est. Namque et in Apocalypsi Joannes proprie ipsam litteram ponens ait, Ego sum α et ω, primus et novissimus, initium et finis (Apoc. I, 8). Sed ideo novissimum accipe, quia dignatus est in fine temporum humiliter nasci et mori, et judicium novissimum ipse suscipere. X autem tertia est in fine littera, ubi intelligas Spiritum sanctum non ad finem tendere, sed in superna semper majestate procedere. Ideoque et Paulus apostolus, Quae sursum sunt sapite, ait (Coloss. III, 2): ut sursum corda habeamus ad Deum; et utique Dominus Spiritus est. Ubi autem Spiritus Domini, ibi libertas (II Cor. III, 17). Non itaque dubito, quod in hujus excellentissimam gloriam Apostolus invitans ita loqueretur: Unum autem quae retro sunt oblitus, in ea quae ante sunt extentus, sequor secundum intentionem ad palmam supernae vocationis Dei (Philipp. III, 13, 14). Ut fiat igitur Pax ad P conjungitur A, vocalis scilicet littera, ne P muta remaneat: quia Deus Pater voci et Verbo suo semper annectitur. Sed ut Pax sit, additur X quae duplex ponitur pro consonantibus littera, ut et hic consonantiam atque participium Spiritus sancti cum Patre et Filio videas, collegiumque ejus in superna et perfecta Trinitate cognoscas. Discrepant a se hae litterae appellationibus et personis, quia illud P, hoc A, istud X nuncupatur et scribitur: sed tamen ut sit Pax, sibi eae litterae invicem connectuntur. P autem littera est substantialiter, et A littera est substantialiter, et X littera est substantialiter; sicut et Pater Deus est naturaliter, et Filius Deus est naturaliter, et Spiritus sanctus Deus est naturaliter. Illa autem discrepatio characterum, discrepationem facit appellationum et personarum non naturae, quia totum littera est. Sicut in his tribus litteris diversis appellationibus vocitatis Pax scribitur, quae plurali numero non tenetur: ita quoque appellatio Patris et Filii et Spiritus sancti documentum est Trinitatis; sed quemadmodum Pax, ita Deus singularem obtinet numerum deitatis. In hac igitur copulatione litterarum 42.1212| trium divisio non admittitur, ut Pax impleatur. Si enim vel unam subtraxeris, nec Trinitas, nec Pax erit. INT. Repete, quaeso, ista lucidius. RESP. Adverte animum. Et P, inquam, littera est, et A littera est, et X littera est; sicut et Pater Deus, et Filius Deus, et Spiritus sanctus Deus: sed diversae sunt appellationes et personae, licet incorporalis Patris et Filii et Spiritus sancti. Verumtamen quid est, P et A et X? Pax scilicet, quae pluralem in se numerum non admittit. O stultitia incredulorum, quae ante oculos suos posita non attendit! Nam ideo, ut existimo, haec impius minime intelligit, quia in simplicitate cordis Deum non quaerit. INT. Verum est, verum est omnino quod dicis. Nam quid isto exemplo propinquius? Quid ista ratione clarius invenitur? RESP. Sed repeto ista tibi, et vero libentius demonstrabo. Igitur ut tribus personis, et vocabulis diversis harum litterarum fit Pax; sed hoc ad concordiam et societatem personarum accipe: ostendit quoque ut et illa littera, et haec littera, et ista littera sit, sed Pax singularis sit. Hic ergo in Deo et Deo et Deo unum Deum demonstratum aspice. Quamvis enim aliud nomen, et aliam personam habeat P, aliud nomen et aliam personam habeat A, aliud nomen et aliam personam habeat X; sicut aliud nomen et aliam personam habet Pater, et aliud nomen et aliam personam habet Filius, et aliud nomen et aliam personam habet Spiritus sanctus: tamen et ista littera, et haec littera, et illa littera dicitur; sicut et iste Deus, et hic Deus, et ille Deus absque ambiguo creditur, sed unus Deus agnoscitur, quia Pax plurali numero non tenetur. Nisi si quid habes ad haec. 

INT. Ego ne quidem alios hinc haesitare vellem, ita mihi hujus manifestationis lumen effulsit. Sed magis est, ut intelligo, ista deliciosius credere, neque hinc ullo modo palpitare; ut quod homines carnalibus caecati curis videre non possunt, saltem fidei compendio nanciscantur.</text>
      <sha1>itnicvjkq5qtg0gpits2qe91n7ztqgd</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>223865</id>
      <parentid>223864</parentid>
      <timestamp>2024-12-19T14:05:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Mizardellorsa</username>
        <id>3917</id>
      </contributor>
      <origin>223865</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15007" sha1="h3nc9l31rmsafy032jbg2xiqbpzujko" xml:space="preserve">{{titulus2
|Scriptor= Auctor incertus
|OperaeTitulus=  De unitate sanctae Trinitatis  
|OperaeWikiPagina=De unitate sanctae Trinitatis
|Annus= Saeculo V
|SubTitulus= (ed. Migne)  XLII
|Genera=Theologia
|Editio=Migne 1841
|Fons=[http://www.mlat.uzh.ch/MLS/xanfang.php?tabelle=Augustinus_Hipponensis_cps2&amp;corpus=2&amp;lang=0&amp;allow_download=0 Corpus Corporum] 
}}

'''[[Patrologia Latina/42|Migne ''Patrologia Latina'' Tomus 42]]'''


De unitate sanctae Trinitatis

De unitate sanctae Trinitatis (Auctor incertus), J. P. Migne
42.1212

De unitate sanctae Trinitatis

42.1207| Cum me pervigil fidei cura fecisset exsomnem, his me interrogationibus percontavi, et tali studio scholae nostrae lumen accendi. Judicet vero lector, an utile sibi hoc sit; mihi tamen, si neglexerit, nihil subtrahit. 

INTERROGATIO. Pater, inquiunt, Deus est? 

RESPONSIO. Nec profanus ignorat. 

INT. Filius Deus est? 

RESP. Apostolus testis est. 

INT. Quid enim ait? 

RESP. Quorum patres, et ex quibus Christus secundum carnem qui est super omnes Deus benedictus in saecula (Rom. IX, 5). 

INT. Quid de Spiritu sancto autumaris? 

RESP. Magna mihi brevitas docendi quod Deus sit, suffragatur. 

INT. Quae illa sit, aveo scire. 

RESP. Quod ex Patre procedat: probem solum, quod et peccata dimittat. 

INT. Ubi istud legis? 

RESP. In Joanne, cum insufflavit Dominus in faciem discipulorum, et ait: Accipite Spiritum sanctum: quorum remiseritis peccata, remissa erunt; et quorum detinueritis, detenta sunt (Joan. XX, 22, 23). 

INT. Nihil fortius. 

RESP. Alia multa nescis? 

INT. Quae? 

RESP. Quod Christum creat in viscere, quod super Christum venit in flumine, quod vivificat omnia, quod Baptismum consecrat, quod Christum dirigit, quod replet orbem, quod Trinitati contaxatur, quod novit, capit et regit omnia, nec solum terrestria, sed et coelestia, quod Apostolos eligit ac destinat, quod dona sua et prophetias quibus velit impertiat: et plura quae in Scripturis sanctis 42.1208| posita, ad momentum non occurrunt. Et si istis non tangeris, mihi tamen solum quod de Patre est, ad documentum deitatis ipsius suffecisset. Sunt et sententiae singulares, hujus scilicet veritatis astipulatrices, ut illae Pauli: Divisiones ministeriorum sunt, idem ipse Dominus; et divisiones operationum sunt, ipse autem Deus, qui operatur omnia in omnibus (I Cor. XII, 5). Et inter caetera Petri: In veritate, inquit, scio, quia non est Deus personarum acceptor. Cum cogitanti et haesitanti de visu, Spiritus sanctus dixerit, Surge, et vade cum illis nihil dubitans; ego misi illos ad te (Act. X, 20, 34). Nam David saepenumero eum nuncupat Spiritum rectum in quinquagesimo psalmo. Dominum Deum appellat in nonagesimo primo: Quoniam rectus est, inquit, Dominus Deus noster, et non est iniquitas in eo; et, Dominus super aquas multas, in psalmo vigesimo octavo prodit, quibus in exordio suo Genesis Spiritum Dei superferri depromit (Gen. I, 2). Licet illud manifeste noverim, nunquam annumerari Spiritum sanctum Patri, vel etiam Filio potuisse, cum dictum sit, Ite, baptizate gentes in nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti (Matth. XXVIII, 19): nisi socia deitate regnaret. 

INT. Quid ergo? tres Dei sunt? 

RESP. Absit: Sacrificans diis eradicabitur, nisi Domino soli. INT. An duo sunt? RESP. Nequaquam, quia nemo potest duobus dominis servire (Id. VI, 24). INT. Unusne 42.1209| probari licet? RESP. Nullus Deus nisi unus. INT. Istud lego: sed qualiter id de tota Trinitate verum sit, nosse volo. RESP. Scies, si mentem dictis infigas: Pater enim est nomen appellativum, Filius est nomen appellativum, ita quoque Spiritus sanctus appellativum et naturale nomen est. Licet Pater ad Filium et Filius ad Patrem dicatur, relativa haec nomina nuncupentur. Deus autem nomen est proprium Patri et Filio et Spiritui sancto: sicut scribitur in Psalmo, Secundum nomen tuum, Deus, ita et laus tua in fines terrae (Psal. XLVII, 11). Ergo appellativa nomina Pater et Filius, et Spiritus sanctus; proprium vero, Deus, Deus, Deus. 

INT. Ergo tres dii sunt? 

RESP. Rogo, recole denuo aliud: Audi, Israel; Dominus Deus tuus, Dominus unus est (Deut. VI, 4). Videsne, quaeso, in hoc dicto regalem quamdam altitudinem sensus? 

INT. Expone breviter, audiam. RESP. Dominus, inquit, Deus tuus, Dominus unus est. Ni fallor, hic trinam taxationem Dei univit: Dominus, inquit, et Deus tuus, et Dominus. Habes quid pater, quid Filius, quid Spiritus sanctus sit. Et mox intulit, Unus est. O lumen unitatis clarum! 

INT. Ubi est ergo Trinitas? 

RESP. In gignente, genito, et procedente; id est, in Patre, et Filio, et Spiritu sancto, in appellativis videlicet vel relativis nominibus. 

INT. Quid, in propriis nominibus, id est Deus, et Deus, et Deus, triplicatio non admittitur? RESP. Non. INT. Quare? 

RESP. Quia unus est, propria vocabula non triplicantur. INT. Ergo in relativis nominibus Trinitas accipitur. 

RESP. Ita est. 

INT. In quibus? 

RESP. In personarum videlicet et nominum discretione, patris, et Filii, et Spiritus sancti. Denique ipse Christus non ait, Ite, baptizate gentes in nomine deorum; sed, in nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti, ut Trinitatem doceret in relativis personarum nominibus, Dei autem nomen, quod non triplicatur, in singularitate monstraret. 

INT. Non ergo discurrunt propria cum appellativis? 

RESP. Discurrunt. 

INT. Ergo et connumerantur? 

RESP. Absit: quia si triplicaverimus, deorum inducimus pluralitatem. 

INT. Ergo non est Pater Deus? 

RESP. Deus est plane. 

INT. Ergo Filius non est Deus? 

RESP. Deus est omnino. 

INT. Ergo Spiritus sanctus non est Deus? RESP. Deus est absque ambiguo. 

INT. Vides ergo tres, audes dicere Deos? Sed, ut video, in relativis creditur vocabulis Trinitas. RESP. Et in naturalibus plane et personis, et nominibus relativis. 

INT. Quare Deus, et Deus, et Deus? 

RESP. Naturalia nomina sunt. Naturale est singulis Deus, sed proprium nomen. Non enim possumus dicere tres deos, sed dicimus Trinitatem in relativis naturaei vocabulis, et personis, id est, in Patre et Filio et Spiritu sancto. Dicimus autem unitatem in Deo, et Deo, et Deo. 

INT. Non ergo dicitis tres personas? RESP. Dicimus. 

INT. Et in singulis personis Deum, et Deum, et Deum esse creditis? 

RESP. Hoc sine palpatione credere manifestum est. 

INT. Ergo sicut dicitis tres personas, dicitis et tres Deos? RESP. Absit. 

INT. Quare? 

RESP. Quia in personis est distinctio, in deitate autem non est. 

INT. Quae est ista distinctio? 

RESP. Quia Pater Pater est, Filius Filius est, Spiritus sanctus Spiritus sanctus est. 
INT. Per diversitatem te asseris colere Trinitatem? RESP. Personarum et nominum, non naturae, quia una est. 

INT. Certe jamdudum et haec nomina naturalia esse dixisti, et appellativa, et quae sunt propria repete? 

RESP. Deus, et Deus, et Deus, haec ergo triplicata distantiam non faciunt. 

INT. Cum appellativis ergo naturalibus, propria non triplicantur. 

RESP. Nullo modo. 

INT. Non ergo sibi conjunguntur, Pater et Deus, aut Filius et Deus, aut Spiritus sanctus et Deus. RESP. Conjunguntur plane; et idem Pater Deus est, et idem Filius Deus est, et idem Spiritus sanctus deitati suae absque dubio copulatur. 

INT. Triplicabitur deitas. 

RESP. Sacrilegii noxa 42.1210| est: quia sub Deo est numerus, non inter Deum. 

INT. Ergo nec Pater appellatur Deus, nec Filius, nec Spiritus sanctus. 

RESP. Et sic docemur, et ita credimus, ut nec Patrem, nec Filium, nec Spiritum sanctum sua deitate privemus. 

INT. Quasi vero non id facis, cum dicis, Pater Deus, et Filius Deus, et Spiritus sanctus Deus, quos simul alter Deos esse concludit. 

RESP. Itane hoc humanae aures audiant, ac non sputis omnes inlinient? Verumtamen in vocabulis appellativis, id est in personis Trinitatem accipio, deitatem autem nullo modo triplicari posse confido; quia varietatem et discretionem in natura non invenio. 

INT. Quot ergo nomina credis? 

RESP. Relativa in personis tria. 

INT. Propria quot? 

RESP. Jam te saepius sustinui, pluraliter de proprio nomine conquirentem, sed proprium deitatis unum est nomen. 

INT. Abstulisti grandem macheriam, sed aveo dicas, hoc nomen naturale est? 

RESP. Utique. 

INT. Et relativa quae appellativa taxas, naturalia sunt? 

RESP. Etiam, sed per efficientiam generationis et processionis, non per proprietatem indivisae deitatis. 

INT. Ergo Filius nisi Filius Dei esset Deus, esse non posset? RESP. Quid dubitas? 

INT. Quia ergo Dei Filius, ideo Deus. 

RESP. Assentio. 

INT. Et nisi esset efficientia generationis quae conferret nomen appellativum in Filium, nec haberet nomen proprium deitatis, et non esset Deus. 
RESP. Utique ex generatione Filius et vere Filii Dei proprium nomen Deus: quod non postea ubi non erat antea, sed cum generaretur ab intemporali intemporaliter sumpsit. 

INT. Quid Spiritus sanctus? 

RESP. Ipse quoque nisi de Patre procederet et substantiam ejus haberet, Deus non esset. INT. Ergo processio ei contulit deitatem? 

RESP. In Spiritu sancto et nomen est et natura, sed quia de Patre processit, ideo nomen proprium deitatis obtinuit. Neque enim aliud de Patre procedere potuit, quam quod ipse est, nec tamen aut effetatus est, aut divisus. Vocabulum ergo appellativum naturale et personale Spiritus sanctus; proprium vero, Deus. INT. Nomen istud quod dicis proprium, quam continet rationem, ut in tribus personis currat unum idemque, nec tamen triplicetur? Sicut verbo tenus plures taxare possumus, Statius, aut Salustius, aut Horatius. RESP. Enubilem ratione quam valeo, si intentus adsis. INT. Adsum. RESP. Paulum legimus de Christo dicentem, quod ipse sit pax nostra, qui fecit utraque unum (Ephes. II, 14). Sed hoc invictissimae causae nostrae suffragium ad id valeat, quo facilius credatur, ideo Christum sub nomine pacis esse taxatum, quia nec discindi, nec distrahi potest, nec ullo modo duplicari. Jam vero qui fecit utraque unum, multo magis ipse cum Patre et Spiritu sancto unum est; non est autem unum, si sit divisus. Ergo et unum cum Patre et Spiritu sancto est, et unus; quia alios conjungit, divisionem penitus non admittit. INT. Accipio istud firmissimum contra rebelles telum; sed quo ista propositio excurrat, nosse desidero. RESP. Pax sit Deus, ut volumus, et nos prospero cursu ducat. 

INT. Ita est, nunc perge. RESP. Haec igitur ipsa Pax quia litteris scribitur tribus, recipitne pluralem numerum? INT. Non. RESP. Aestima ergo P Patrem dici, A Filium nuncupari, et hoc sine ratione subtilissima ne dictum putes. A enim principium litterarum est, nec ante se ullum habere cognoscitur elementum, ut probatum habeas ante Filium nihil esse. Neque vere id absque divini testimonii documento relinquam: ipse enim se principium esse Judaeis interrogantibus indicavit (Joan. VIII, 25). Hanc ergo litteram nulla alia praecedit: et quia omnis littera habet tempus; ergo et tempus defuit. Verumtamen ipsa haec syllaba et longa est, et prima est: sed quod longa est, aeternitatem Filii Dei, non temporalitatem, insinuat. Quod syllaba, quia Pater in Filio et Filius in Patre est, et hoc unum est. Quod vero 42.1211| prima est, quia Filius secundus non est. Namque et in Apocalypsi Joannes proprie ipsam litteram ponens ait, Ego sum α et ω, primus et novissimus, initium et finis (Apoc. I, 8). Sed ideo novissimum accipe, quia dignatus est in fine temporum humiliter nasci et mori, et judicium novissimum ipse suscipere. X autem tertia est in fine littera, ubi intelligas Spiritum sanctum non ad finem tendere, sed in superna semper majestate procedere. Ideoque et Paulus apostolus, Quae sursum sunt sapite, ait (Coloss. III, 2): ut sursum corda habeamus ad Deum; et utique Dominus Spiritus est. Ubi autem Spiritus Domini, ibi libertas (II Cor. III, 17). Non itaque dubito, quod in hujus excellentissimam gloriam Apostolus invitans ita loqueretur: Unum autem quae retro sunt oblitus, in ea quae ante sunt extentus, sequor secundum intentionem ad palmam supernae vocationis Dei (Philipp. III, 13, 14). Ut fiat igitur Pax ad P conjungitur A, vocalis scilicet littera, ne P muta remaneat: quia Deus Pater voci et Verbo suo semper annectitur. Sed ut Pax sit, additur X quae duplex ponitur pro consonantibus littera, ut et hic consonantiam atque participium Spiritus sancti cum Patre et Filio videas, collegiumque ejus in superna et perfecta Trinitate cognoscas. Discrepant a se hae litterae appellationibus et personis, quia illud P, hoc A, istud X nuncupatur et scribitur: sed tamen ut sit Pax, sibi eae litterae invicem connectuntur. P autem littera est substantialiter, et A littera est substantialiter, et X littera est substantialiter; sicut et Pater Deus est naturaliter, et Filius Deus est naturaliter, et Spiritus sanctus Deus est naturaliter. Illa autem discrepatio characterum, discrepationem facit appellationum et personarum non naturae, quia totum littera est. Sicut in his tribus litteris diversis appellationibus vocitatis Pax scribitur, quae plurali numero non tenetur: ita quoque appellatio Patris et Filii et Spiritus sancti documentum est Trinitatis; sed quemadmodum Pax, ita Deus singularem obtinet numerum deitatis. In hac igitur copulatione litterarum 42.1212| trium divisio non admittitur, ut Pax impleatur. Si enim vel unam subtraxeris, nec Trinitas, nec Pax erit. 

INT. Repete, quaeso, ista lucidius. 

RESP. Adverte animum. Et P, inquam, littera est, et A littera est, et X littera est; sicut et Pater Deus, et Filius Deus, et Spiritus sanctus Deus: sed diversae sunt appellationes et personae, licet incorporalis Patris et Filii et Spiritus sancti. Verumtamen quid est, P et A et X? Pax scilicet, quae pluralem in se numerum non admittit. O stultitia incredulorum, quae ante oculos suos posita non attendit! Nam ideo, ut existimo, haec impius minime intelligit, quia in simplicitate cordis Deum non quaerit. 

INT. Verum est, verum est omnino quod dicis. Nam quid isto exemplo propinquius? Quid ista ratione clarius invenitur? 

RESP. Sed repeto ista tibi, et vero libentius demonstrabo. Igitur ut tribus personis, et vocabulis diversis harum litterarum fit Pax; sed hoc ad concordiam et societatem personarum accipe: ostendit quoque ut et illa littera, et haec littera, et ista littera sit, sed Pax singularis sit. Hic ergo in Deo et Deo et Deo unum Deum demonstratum aspice. Quamvis enim aliud nomen, et aliam personam habeat P, aliud nomen et aliam personam habeat A, aliud nomen et aliam personam habeat X; sicut aliud nomen et aliam personam habet Pater, et aliud nomen et aliam personam habet Filius, et aliud nomen et aliam personam habet Spiritus sanctus: tamen et ista littera, et haec littera, et illa littera dicitur; sicut et iste Deus, et hic Deus, et ille Deus absque ambiguo creditur, sed unus Deus agnoscitur, quia Pax plurali numero non tenetur. Nisi si quid habes ad haec. 

INT. Ego ne quidem alios hinc haesitare vellem, ita mihi hujus manifestationis lumen effulsit. Sed magis est, ut intelligo, ista deliciosius credere, neque hinc ullo modo palpitare; ut quod homines carnalibus caecati curis videre non possunt, saltem fidei compendio nanciscantur.</text>
      <sha1>h3nc9l31rmsafy032jbg2xiqbpzujko</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>223866</id>
      <parentid>223865</parentid>
      <timestamp>2024-12-19T14:09:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Mizardellorsa</username>
        <id>3917</id>
      </contributor>
      <origin>223866</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15052" sha1="imfnzv6vqcpyhpmz24n347ktwbwya7w" xml:space="preserve">{{titulus2
|Scriptor= Auctor incertus
|OperaeTitulus=  De unitate sanctae Trinitatis  
|OperaeWikiPagina=De unitate sanctae Trinitatis
|Annus= Saeculo V
|SubTitulus= (ed. Migne)  XLII
|Genera=Theologia
|Editio=Migne 1841
|Fons=[http://www.mlat.uzh.ch/MLS/xanfang.php?tabelle=Augustinus_Hipponensis_cps2&amp;corpus=2&amp;lang=0&amp;allow_download=0 Corpus Corporum] 
}}

'''[[Patrologia Latina/42|Migne ''Patrologia Latina'' Tomus 42]]'''


De unitate sanctae Trinitatis

De unitate sanctae Trinitatis (Auctor incertus), J. P. Migne
42.1212

De unitate sanctae Trinitatis

42.1207| Cum me pervigil fidei cura fecisset exsomnem, his me interrogationibus percontavi, et tali studio scholae nostrae lumen accendi. Judicet vero lector, an utile sibi hoc sit; mihi tamen, si neglexerit, nihil subtrahit. 

INTERROGATIO. Pater, inquiunt, Deus est? 

RESPONSIO. Nec profanus ignorat. 

INT. Filius Deus est? 

RESP. Apostolus testis est. 

INT. Quid enim ait? 

RESP. Quorum patres, et ex quibus Christus secundum carnem qui est super omnes Deus benedictus in saecula (Rom. IX, 5). 

INT. Quid de Spiritu sancto autumaris? 

RESP. Magna mihi brevitas docendi quod Deus sit, suffragatur. 

INT. Quae illa sit, aveo scire. 

RESP. Quod ex Patre procedat: probem solum, quod et peccata dimittat. 

INT. Ubi istud legis? 

RESP. In Joanne, cum insufflavit Dominus in faciem discipulorum, et ait: Accipite Spiritum sanctum: quorum remiseritis peccata, remissa erunt; et quorum detinueritis, detenta sunt (Joan. XX, 22, 23). 

INT. Nihil fortius. 

RESP. Alia multa nescis? 

INT. Quae? 

RESP. Quod Christum creat in viscere, quod super Christum venit in flumine, quod vivificat omnia, quod Baptismum consecrat, quod Christum dirigit, quod replet orbem, quod Trinitati contaxatur, quod novit, capit et regit omnia, nec solum terrestria, sed et coelestia, quod Apostolos eligit ac destinat, quod dona sua et prophetias quibus velit impertiat: et plura quae in Scripturis sanctis 42.1208| posita, ad momentum non occurrunt. Et si istis non tangeris, mihi tamen solum quod de Patre est, ad documentum deitatis ipsius suffecisset. Sunt et sententiae singulares, hujus scilicet veritatis astipulatrices, ut illae Pauli: Divisiones ministeriorum sunt, idem ipse Dominus; et divisiones operationum sunt, ipse autem Deus, qui operatur omnia in omnibus (I Cor. XII, 5). Et inter caetera Petri: In veritate, inquit, scio, quia non est Deus personarum acceptor. Cum cogitanti et haesitanti de visu, Spiritus sanctus dixerit, Surge, et vade cum illis nihil dubitans; ego misi illos ad te (Act. X, 20, 34). Nam David saepenumero eum nuncupat Spiritum rectum in quinquagesimo psalmo. Dominum Deum appellat in nonagesimo primo: Quoniam rectus est, inquit, Dominus Deus noster, et non est iniquitas in eo; et, Dominus super aquas multas, in psalmo vigesimo octavo prodit, quibus in exordio suo Genesis Spiritum Dei superferri depromit (Gen. I, 2). Licet illud manifeste noverim, nunquam annumerari Spiritum sanctum Patri, vel etiam Filio potuisse, cum dictum sit, Ite, baptizate gentes in nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti (Matth. XXVIII, 19): nisi socia deitate regnaret. 

INT. Quid ergo? tres Dei sunt? 

RESP. Absit: Sacrificans diis eradicabitur, nisi Domino soli. 

INT. An duo sunt? 

RESP. Nequaquam, quia nemo potest duobus dominis servire (Id. VI, 24). 

INT. Unusne 42.1209| probari licet? 

RESP. Nullus Deus nisi unus. 

INT. Istud lego: sed qualiter id de tota Trinitate verum sit, nosse volo.

RESP. Scies, si mentem dictis infigas: Pater enim est nomen appellativum, Filius est nomen appellativum, ita quoque Spiritus sanctus appellativum et naturale nomen est. Licet Pater ad Filium et Filius ad Patrem dicatur, relativa haec nomina nuncupentur. Deus autem nomen est proprium Patri et Filio et Spiritui sancto: sicut scribitur in Psalmo, Secundum nomen tuum, Deus, ita et laus tua in fines terrae (Psal. XLVII, 11). Ergo appellativa nomina Pater et Filius, et Spiritus sanctus; proprium vero, Deus, Deus, Deus. 

INT. Ergo tres dii sunt? 

RESP. Rogo, recole denuo aliud: Audi, Israel; Dominus Deus tuus, Dominus unus est (Deut. VI, 4). Videsne, quaeso, in hoc dicto regalem quamdam altitudinem sensus? 

INT. Expone breviter, audiam. 

RESP. Dominus, inquit, Deus tuus, Dominus unus est. Ni fallor, hic trinam taxationem Dei univit: Dominus, inquit, et Deus tuus, et Dominus. Habes quid pater, quid Filius, quid Spiritus sanctus sit. Et mox intulit, Unus est. O lumen unitatis clarum! 

INT. Ubi est ergo Trinitas? 

RESP. In gignente, genito, et procedente; id est, in Patre, et Filio, et Spiritu sancto, in appellativis videlicet vel relativis nominibus. 

INT. Quid, in propriis nominibus, id est Deus, et Deus, et Deus, triplicatio non admittitur? 

RESP. Non. 

INT. Quare? 

RESP. Quia unus est, propria vocabula non triplicantur. 

INT. Ergo in relativis nominibus Trinitas accipitur. 

RESP. Ita est. 

INT. In quibus? 

RESP. In personarum videlicet et nominum discretione, patris, et Filii, et Spiritus sancti. Denique ipse Christus non ait, Ite, baptizate gentes in nomine deorum; sed, in nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti, ut Trinitatem doceret in relativis personarum nominibus, Dei autem nomen, quod non triplicatur, in singularitate monstraret. 

INT. Non ergo discurrunt propria cum appellativis? 

RESP. Discurrunt. 

INT. Ergo et connumerantur? 

RESP. Absit: quia si triplicaverimus, deorum inducimus pluralitatem. 

INT. Ergo non est Pater Deus? 

RESP. Deus est plane. 

INT. Ergo Filius non est Deus? 

RESP. Deus est omnino. 

INT. Ergo Spiritus sanctus non est Deus? 

RESP. Deus est absque ambiguo. 

INT. Vides ergo tres, audes dicere Deos? Sed, ut video, in relativis creditur vocabulis Trinitas. RESP. Et in naturalibus plane et personis, et nominibus relativis. 

INT. Quare Deus, et Deus, et Deus? 

RESP. Naturalia nomina sunt. Naturale est singulis Deus, sed proprium nomen. Non enim possumus dicere tres deos, sed dicimus Trinitatem in relativis naturaei vocabulis, et personis, id est, in Patre et Filio et Spiritu sancto. Dicimus autem unitatem in Deo, et Deo, et Deo. 

INT. Non ergo dicitis tres personas? 

RESP. Dicimus. 

INT. Et in singulis personis Deum, et Deum, et Deum esse creditis? 

RESP. Hoc sine palpatione credere manifestum est. 

INT. Ergo sicut dicitis tres personas, dicitis et tres Deos? 

RESP. Absit. 

INT. Quare? 

RESP. Quia in personis est distinctio, in deitate autem non est. 

INT. Quae est ista distinctio? 

RESP. Quia Pater Pater est, Filius Filius est, Spiritus sanctus Spiritus sanctus est. 
INT. Per diversitatem te asseris colere Trinitatem? 

RESP. Personarum et nominum, non naturae, quia una est. 

INT. Certe jamdudum et haec nomina naturalia esse dixisti, et appellativa, et quae sunt propria repete? 

RESP. Deus, et Deus, et Deus, haec ergo triplicata distantiam non faciunt. 

INT. Cum appellativis ergo naturalibus, propria non triplicantur. 

RESP. Nullo modo. 

INT. Non ergo sibi conjunguntur, Pater et Deus, aut Filius et Deus, aut Spiritus sanctus et Deus. RESP. Conjunguntur plane; et idem Pater Deus est, et idem Filius Deus est, et idem Spiritus sanctus deitati suae absque dubio copulatur. 

INT. Triplicabitur deitas. 

RESP. Sacrilegii noxa 42.1210| est: quia sub Deo est numerus, non inter Deum. 

INT. Ergo nec Pater appellatur Deus, nec Filius, nec Spiritus sanctus. 

RESP. Et sic docemur, et ita credimus, ut nec Patrem, nec Filium, nec Spiritum sanctum sua deitate privemus. 

INT. Quasi vero non id facis, cum dicis, Pater Deus, et Filius Deus, et Spiritus sanctus Deus, quos simul alter Deos esse concludit. 

RESP. Itane hoc humanae aures audiant, ac non sputis omnes inlinient? Verumtamen in vocabulis appellativis, id est in personis Trinitatem accipio, deitatem autem nullo modo triplicari posse confido; quia varietatem et discretionem in natura non invenio. 

INT. Quot ergo nomina credis? 

RESP. Relativa in personis tria. 

INT. Propria quot? 

RESP. Jam te saepius sustinui, pluraliter de proprio nomine conquirentem, sed proprium deitatis unum est nomen. 

INT. Abstulisti grandem macheriam, sed aveo dicas, hoc nomen naturale est? 

RESP. Utique. 

INT. Et relativa quae appellativa taxas, naturalia sunt? 

RESP. Etiam, sed per efficientiam generationis et processionis, non per proprietatem indivisae deitatis. 

INT. Ergo Filius nisi Filius Dei esset Deus, esse non posset? 

RESP. Quid dubitas? 

INT. Quia ergo Dei Filius, ideo Deus. 

RESP. Assentio. 

INT. Et nisi esset efficientia generationis quae conferret nomen appellativum in Filium, nec haberet nomen proprium deitatis, et non esset Deus. 
RESP. Utique ex generatione Filius et vere Filii Dei proprium nomen Deus: quod non postea ubi non erat antea, sed cum generaretur ab intemporali intemporaliter sumpsit. 

INT. Quid Spiritus sanctus? 

RESP. Ipse quoque nisi de Patre procederet et substantiam ejus haberet, Deus non esset. 

INT. Ergo processio ei contulit deitatem? 

RESP. In Spiritu sancto et nomen est et natura, sed quia de Patre processit, ideo nomen proprium deitatis obtinuit. Neque enim aliud de Patre procedere potuit, quam quod ipse est, nec tamen aut effetatus est, aut divisus. Vocabulum ergo appellativum naturale et personale Spiritus sanctus; proprium vero, Deus. 

INT. Nomen istud quod dicis proprium, quam continet rationem, ut in tribus personis currat unum idemque, nec tamen triplicetur? Sicut verbo tenus plures taxare possumus, Statius, aut Salustius, aut Horatius. RESP. Enubilem ratione quam valeo, si intentus adsis. 

INT. Adsum. RESP. Paulum legimus de Christo dicentem, quod ipse sit pax nostra, qui fecit utraque unum (Ephes. II, 14). Sed hoc invictissimae causae nostrae suffragium ad id valeat, quo facilius credatur, ideo Christum sub nomine pacis esse taxatum, quia nec discindi, nec distrahi potest, nec ullo modo duplicari. Jam vero qui fecit utraque unum, multo magis ipse cum Patre et Spiritu sancto unum est; non est autem unum, si sit divisus. Ergo et unum cum Patre et Spiritu sancto est, et unus; quia alios conjungit, divisionem penitus non admittit. 

INT. Accipio istud firmissimum contra rebelles telum; sed quo ista propositio excurrat, nosse desidero. 

RESP. Pax sit Deus, ut volumus, et nos prospero cursu ducat. 

INT. Ita est, nunc perge. 

RESP. Haec igitur ipsa Pax quia litteris scribitur tribus, recipitne pluralem numerum? 

INT. Non. 

RESP. Aestima ergo P Patrem dici, A Filium nuncupari, et hoc sine ratione subtilissima ne dictum putes. A enim principium litterarum est, nec ante se ullum habere cognoscitur elementum, ut probatum habeas ante Filium nihil esse. Neque vere id absque divini testimonii documento relinquam: ipse enim se principium esse Judaeis interrogantibus indicavit (Joan. VIII, 25). Hanc ergo litteram nulla alia praecedit: et quia omnis littera habet tempus; ergo et tempus defuit. Verumtamen ipsa haec syllaba et longa est, et prima est: sed quod longa est, aeternitatem Filii Dei, non temporalitatem, insinuat. Quod syllaba, quia Pater in Filio et Filius in Patre est, et hoc unum est. Quod vero 42.1211| prima est, quia Filius secundus non est. Namque et in Apocalypsi Joannes proprie ipsam litteram ponens ait, Ego sum α et ω, primus et novissimus, initium et finis (Apoc. I, 8). Sed ideo novissimum accipe, quia dignatus est in fine temporum humiliter nasci et mori, et judicium novissimum ipse suscipere. X autem tertia est in fine littera, ubi intelligas Spiritum sanctum non ad finem tendere, sed in superna semper majestate procedere. Ideoque et Paulus apostolus, Quae sursum sunt sapite, ait (Coloss. III, 2): ut sursum corda habeamus ad Deum; et utique Dominus Spiritus est. Ubi autem Spiritus Domini, ibi libertas (II Cor. III, 17). Non itaque dubito, quod in hujus excellentissimam gloriam Apostolus invitans ita loqueretur: Unum autem quae retro sunt oblitus, in ea quae ante sunt extentus, sequor secundum intentionem ad palmam supernae vocationis Dei (Philipp. III, 13, 14). Ut fiat igitur Pax ad P conjungitur A, vocalis scilicet littera, ne P muta remaneat: quia Deus Pater voci et Verbo suo semper annectitur. Sed ut Pax sit, additur X quae duplex ponitur pro consonantibus littera, ut et hic consonantiam atque participium Spiritus sancti cum Patre et Filio videas, collegiumque ejus in superna et perfecta Trinitate cognoscas. Discrepant a se hae litterae appellationibus et personis, quia illud P, hoc A, istud X nuncupatur et scribitur: sed tamen ut sit Pax, sibi eae litterae invicem connectuntur. P autem littera est substantialiter, et A littera est substantialiter, et X littera est substantialiter; sicut et Pater Deus est naturaliter, et Filius Deus est naturaliter, et Spiritus sanctus Deus est naturaliter. Illa autem discrepatio characterum, discrepationem facit appellationum et personarum non naturae, quia totum littera est. Sicut in his tribus litteris diversis appellationibus vocitatis Pax scribitur, quae plurali numero non tenetur: ita quoque appellatio Patris et Filii et Spiritus sancti documentum est Trinitatis; sed quemadmodum Pax, ita Deus singularem obtinet numerum deitatis. In hac igitur copulatione litterarum 42.1212| trium divisio non admittitur, ut Pax impleatur. Si enim vel unam subtraxeris, nec Trinitas, nec Pax erit. 

INT. Repete, quaeso, ista lucidius. 

RESP. Adverte animum. Et P, inquam, littera est, et A littera est, et X littera est; sicut et Pater Deus, et Filius Deus, et Spiritus sanctus Deus: sed diversae sunt appellationes et personae, licet incorporalis Patris et Filii et Spiritus sancti. Verumtamen quid est, P et A et X? Pax scilicet, quae pluralem in se numerum non admittit. O stultitia incredulorum, quae ante oculos suos posita non attendit! Nam ideo, ut existimo, haec impius minime intelligit, quia in simplicitate cordis Deum non quaerit. 

INT. Verum est, verum est omnino quod dicis. Nam quid isto exemplo propinquius? Quid ista ratione clarius invenitur? 

RESP. Sed repeto ista tibi, et vero libentius demonstrabo. Igitur ut tribus personis, et vocabulis diversis harum litterarum fit Pax; sed hoc ad concordiam et societatem personarum accipe: ostendit quoque ut et illa littera, et haec littera, et ista littera sit, sed Pax singularis sit. Hic ergo in Deo et Deo et Deo unum Deum demonstratum aspice. Quamvis enim aliud nomen, et aliam personam habeat P, aliud nomen et aliam personam habeat A, aliud nomen et aliam personam habeat X; sicut aliud nomen et aliam personam habet Pater, et aliud nomen et aliam personam habet Filius, et aliud nomen et aliam personam habet Spiritus sanctus: tamen et ista littera, et haec littera, et illa littera dicitur; sicut et iste Deus, et hic Deus, et ille Deus absque ambiguo creditur, sed unus Deus agnoscitur, quia Pax plurali numero non tenetur. Nisi si quid habes ad haec. 

INT. Ego ne quidem alios hinc haesitare vellem, ita mihi hujus manifestationis lumen effulsit. Sed magis est, ut intelligo, ista deliciosius credere, neque hinc ullo modo palpitare; ut quod homines carnalibus caecati curis videre non possunt, saltem fidei compendio nanciscantur.</text>
      <sha1>imfnzv6vqcpyhpmz24n347ktwbwya7w</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Confessio (Prosper Aquitanus)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>69475</id>
    <revision>
      <id>223901</id>
      <timestamp>2024-12-20T09:17:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Mizardellorsa</username>
        <id>3917</id>
      </contributor>
      <comment>Paginam instituit, scribens 'Confessio  p. 0607C| 769 Nato mihi quondam sub lege peccati, et transfusa in ne a parentibus ordinaria mortis conditione captivo; ne longo ferocis Domini jure detinerer, inter ipsa me vitae initia, misericors et miserator Domine, liberasti.   Ante inveni tyrranicidam, quam experirer tyrranum: et prius adeptus p. 0608C| sum redemptionem, quam intelligerem servitutem.   Querantur qui volunt de salutis suae celeritate; ad excusationem violatae regenerationis, rude...'</comment>
      <origin>223901</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3457" sha1="f0kqiffko065gk7akuhqfwx3altfbj1" xml:space="preserve">Confessio

p. 0607C| 769 Nato mihi quondam sub lege peccati, et transfusa in ne a parentibus ordinaria mortis conditione captivo; ne longo ferocis Domini jure detinerer, inter ipsa me vitae initia, misericors et miserator Domine, liberasti.   Ante inveni tyrranicidam, quam experirer tyrranum: et prius adeptus p. 0608C| sum redemptionem, quam intelligerem servitutem.   Querantur qui volunt de salutis suae celeritate; ad excusationem violatae regenerationis, rudem aetatem et imprudentes causentur annos: mihi semper adorabitur velox dignatio, et properata clementia.   Nam velut ignaro mihi hoc unum profuisse intelligo, p. 0609A| quod licet ego a donis tuis recesserim, in me tamen tua dona manserunt.   Renatus itaque in Christo Jesu per Spiritum sanctum tuum, haeres ascriptus, filius nuncupatus, nihil minus quam senior frater accepi.   Quin etiam remisso legalis observantiae onere, initiatus a gratia, non de Jacob, sed de Esau, Israel tuus factus sum.   Felix profecto, si acceptam substantiam, non dicam multiplicatam, sed integram, vel otiosa innocentia, si non operante servassem.   Sed, heu me miserum!   relicta Patris domo, abii in voluntarium desertor exsilium; et duce vitiorum omnium multitudine, intima quaeque Aegypti per spatiosorum itinerum proclivia deceptus intravi.   Illic attrita decoris stola, et nobilitatis veste corrupta, inopem me, et paternorum decoctorem p. 0609B| bonorum, subdoli comites, infideles amici, sub hasta mortis et auctione peccati cupidissimis licitatoribus vendiderunt.   Sub quorum longo et gravi confectus imperio, in Babyloniorum etiam jura transivi.   Ibi cum per innumeras saevissimarum dominationum vicissitudines, non subjectione corporis, sed animae sudore servirem, et dignis confusus officiis, 770 pejore quotidie status mei conditione turbarer; subtraxi me, quantum ab instantibus dominis licuit, in occultum spiritus cordisque secretum: et apprehenso cujusdam sanctarum Scripturarum volumine, quid mihi adhuc spei superesset inspexi: ac multo perfusus imbre lacrymarum, Quousque, p. 0610A| inquam, dominabuntur mihi qui me oderunt?   Quamdiu inimicis meis serviam?   Istis quidem ipse me dedi, et per lethiferas voluptates pretium meae perditionis accepi: sed pacisci de me meo jure non potui; habebam enim dominum, et meus non eram.   Scio enim me ejus redemptum sanguine, cui coelestia, et terrena, et inferna subjecta sunt.   Quid istis mecum est, quorum commercium mors est?   Revertar ad eum qui me emit ad vitam.   Ac ne me revertendi moretur facultas, quia in medio gentis alienae sum, et regni sui limites barbarus dispositis servat excubiis; bene est, quod redemptorem meum tenentem omnia, loca non tenent.   Praesens coelis, inferis adest, totus in abyssis est, totus in terris: non itinere adeundus, non navigatione quaerendus p. 0610B| est.   Ipsum in Jerusalem reliquimus, ipsum in Aegypto praetermisimus, ipsum inter Babylonios non videmus.   Sed quaeramus, et apparebit; pulsemus, et aperiet; petamus, et tribuet.   Verum, heu me miserum!   erubesco quia nudus sum, et nihil habens quo membrorum meorum inhonesta circum tegam; obscoenae egestatis dedecore confundor: tum quo ore, quave conscientia, tantae familiae oculos et tanti Patris subibo conspectum?   quasi vero tolerabilius judicium sit accusatis quam confessis, reis contumacibus quam supplicibus, exhibitis quam reversis.   Habeat quantaslibet crucis ignominia poenitentias, levior erit ignis verecundiae quam gehennae.</text>
      <sha1>f0kqiffko065gk7akuhqfwx3altfbj1</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>223902</id>
      <parentid>223901</parentid>
      <timestamp>2024-12-20T10:24:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Mizardellorsa</username>
        <id>3917</id>
      </contributor>
      <origin>223902</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3809" sha1="kozirdgsa1u9p2l9xoxt4wg5stgpcpf" xml:space="preserve">{{titulus2
|Scriptor=Prosper Tiro Aquitanus
|OperaeTitulus=Confessio
|OperaeWikiPagina=
|Annus=  Saeculo V
|SubTitulus= 
|Genera=
|Editio=Migne 1846
|Fons=[http://www.mlat.uzh.ch/MLS/xanfang.php?tabelle=Prosper_Aquitanus_cps2&amp;corpus=2&amp;allow_download=0&amp;lang=0 Corpus Corporum]
}}
'''[[Patrologia Latina/51|Migne ''Patrologia Latina'' Tomus 51]]'''


Confessio

p. 0607C| 769 Nato mihi quondam sub lege peccati, et transfusa in ne a parentibus ordinaria mortis conditione captivo; ne longo ferocis Domini jure detinerer, inter ipsa me vitae initia, misericors et miserator Domine, liberasti.   Ante inveni tyrranicidam, quam experirer tyrranum: et prius adeptus p. 0608C| sum redemptionem, quam intelligerem servitutem.   Querantur qui volunt de salutis suae celeritate; ad excusationem violatae regenerationis, rudem aetatem et imprudentes causentur annos: mihi semper adorabitur velox dignatio, et properata clementia.   Nam velut ignaro mihi hoc unum profuisse intelligo, p. 0609A| quod licet ego a donis tuis recesserim, in me tamen tua dona manserunt.   Renatus itaque in Christo Jesu per Spiritum sanctum tuum, haeres ascriptus, filius nuncupatus, nihil minus quam senior frater accepi.   Quin etiam remisso legalis observantiae onere, initiatus a gratia, non de Jacob, sed de Esau, Israel tuus factus sum.   Felix profecto, si acceptam substantiam, non dicam multiplicatam, sed integram, vel otiosa innocentia, si non operante servassem.   Sed, heu me miserum!   relicta Patris domo, abii in voluntarium desertor exsilium; et duce vitiorum omnium multitudine, intima quaeque Aegypti per spatiosorum itinerum proclivia deceptus intravi.   Illic attrita decoris stola, et nobilitatis veste corrupta, inopem me, et paternorum decoctorem p. 0609B| bonorum, subdoli comites, infideles amici, sub hasta mortis et auctione peccati cupidissimis licitatoribus vendiderunt.   Sub quorum longo et gravi confectus imperio, in Babyloniorum etiam jura transivi.   Ibi cum per innumeras saevissimarum dominationum vicissitudines, non subjectione corporis, sed animae sudore servirem, et dignis confusus officiis, 770 pejore quotidie status mei conditione turbarer; subtraxi me, quantum ab instantibus dominis licuit, in occultum spiritus cordisque secretum: et apprehenso cujusdam sanctarum Scripturarum volumine, quid mihi adhuc spei superesset inspexi: ac multo perfusus imbre lacrymarum, Quousque, p. 0610A| inquam, dominabuntur mihi qui me oderunt?   Quamdiu inimicis meis serviam?   Istis quidem ipse me dedi, et per lethiferas voluptates pretium meae perditionis accepi: sed pacisci de me meo jure non potui; habebam enim dominum, et meus non eram.   Scio enim me ejus redemptum sanguine, cui coelestia, et terrena, et inferna subjecta sunt.   Quid istis mecum est, quorum commercium mors est?   Revertar ad eum qui me emit ad vitam.   Ac ne me revertendi moretur facultas, quia in medio gentis alienae sum, et regni sui limites barbarus dispositis servat excubiis; bene est, quod redemptorem meum tenentem omnia, loca non tenent.   Praesens coelis, inferis adest, totus in abyssis est, totus in terris: non itinere adeundus, non navigatione quaerendus p. 0610B| est.   Ipsum in Jerusalem reliquimus, ipsum in Aegypto praetermisimus, ipsum inter Babylonios non videmus.   Sed quaeramus, et apparebit; pulsemus, et aperiet; petamus, et tribuet.   Verum, heu me miserum!   erubesco quia nudus sum, et nihil habens quo membrorum meorum inhonesta circum tegam; obscoenae egestatis dedecore confundor: tum quo ore, quave conscientia, tantae familiae oculos et tanti Patris subibo conspectum?   quasi vero tolerabilius judicium sit accusatis quam confessis, reis contumacibus quam supplicibus, exhibitis quam reversis.   Habeat quantaslibet crucis ignominia poenitentias, levior erit ignis verecundiae quam gehennae.</text>
      <sha1>kozirdgsa1u9p2l9xoxt4wg5stgpcpf</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>223903</id>
      <parentid>223902</parentid>
      <timestamp>2024-12-20T10:25:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Mizardellorsa</username>
        <id>3917</id>
      </contributor>
      <origin>223903</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3824" sha1="azqncaml6a9q4qit8bxnlqmoiblt52b" xml:space="preserve">{{titulus2
|Scriptor=Prosper Tiro Aquitanus
|OperaeTitulus=Confessio
|OperaeWikiPagina=
|Annus=  Saeculo V
|SubTitulus= Auctor incertus
|Genera=
|Editio=Migne 1846
|Fons=[http://www.mlat.uzh.ch/MLS/xanfang.php?tabelle=Prosper_Aquitanus_cps2&amp;corpus=2&amp;allow_download=0&amp;lang=0 Corpus Corporum]
}}
'''[[Patrologia Latina/51|Migne ''Patrologia Latina'' Tomus 51]]'''


Confessio

p. 0607C| 769 Nato mihi quondam sub lege peccati, et transfusa in ne a parentibus ordinaria mortis conditione captivo; ne longo ferocis Domini jure detinerer, inter ipsa me vitae initia, misericors et miserator Domine, liberasti.   Ante inveni tyrranicidam, quam experirer tyrranum: et prius adeptus p. 0608C| sum redemptionem, quam intelligerem servitutem.   Querantur qui volunt de salutis suae celeritate; ad excusationem violatae regenerationis, rudem aetatem et imprudentes causentur annos: mihi semper adorabitur velox dignatio, et properata clementia.   Nam velut ignaro mihi hoc unum profuisse intelligo, p. 0609A| quod licet ego a donis tuis recesserim, in me tamen tua dona manserunt.   Renatus itaque in Christo Jesu per Spiritum sanctum tuum, haeres ascriptus, filius nuncupatus, nihil minus quam senior frater accepi.   Quin etiam remisso legalis observantiae onere, initiatus a gratia, non de Jacob, sed de Esau, Israel tuus factus sum.   Felix profecto, si acceptam substantiam, non dicam multiplicatam, sed integram, vel otiosa innocentia, si non operante servassem.   Sed, heu me miserum!   relicta Patris domo, abii in voluntarium desertor exsilium; et duce vitiorum omnium multitudine, intima quaeque Aegypti per spatiosorum itinerum proclivia deceptus intravi.   Illic attrita decoris stola, et nobilitatis veste corrupta, inopem me, et paternorum decoctorem p. 0609B| bonorum, subdoli comites, infideles amici, sub hasta mortis et auctione peccati cupidissimis licitatoribus vendiderunt.   Sub quorum longo et gravi confectus imperio, in Babyloniorum etiam jura transivi.   Ibi cum per innumeras saevissimarum dominationum vicissitudines, non subjectione corporis, sed animae sudore servirem, et dignis confusus officiis, 770 pejore quotidie status mei conditione turbarer; subtraxi me, quantum ab instantibus dominis licuit, in occultum spiritus cordisque secretum: et apprehenso cujusdam sanctarum Scripturarum volumine, quid mihi adhuc spei superesset inspexi: ac multo perfusus imbre lacrymarum, Quousque, p. 0610A| inquam, dominabuntur mihi qui me oderunt?   Quamdiu inimicis meis serviam?   Istis quidem ipse me dedi, et per lethiferas voluptates pretium meae perditionis accepi: sed pacisci de me meo jure non potui; habebam enim dominum, et meus non eram.   Scio enim me ejus redemptum sanguine, cui coelestia, et terrena, et inferna subjecta sunt.   Quid istis mecum est, quorum commercium mors est?   Revertar ad eum qui me emit ad vitam.   Ac ne me revertendi moretur facultas, quia in medio gentis alienae sum, et regni sui limites barbarus dispositis servat excubiis; bene est, quod redemptorem meum tenentem omnia, loca non tenent.   Praesens coelis, inferis adest, totus in abyssis est, totus in terris: non itinere adeundus, non navigatione quaerendus p. 0610B| est.   Ipsum in Jerusalem reliquimus, ipsum in Aegypto praetermisimus, ipsum inter Babylonios non videmus.   Sed quaeramus, et apparebit; pulsemus, et aperiet; petamus, et tribuet.   Verum, heu me miserum!   erubesco quia nudus sum, et nihil habens quo membrorum meorum inhonesta circum tegam; obscoenae egestatis dedecore confundor: tum quo ore, quave conscientia, tantae familiae oculos et tanti Patris subibo conspectum?   quasi vero tolerabilius judicium sit accusatis quam confessis, reis contumacibus quam supplicibus, exhibitis quam reversis.   Habeat quantaslibet crucis ignominia poenitentias, levior erit ignis verecundiae quam gehennae.</text>
      <sha1>azqncaml6a9q4qit8bxnlqmoiblt52b</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Epistola (PL 50)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>69476</id>
    <revision>
      <id>223906</id>
      <timestamp>2024-12-20T10:37:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Mizardellorsa</username>
        <id>3917</id>
      </contributor>
      <comment>Paginam instituit, scribens 'Epistola (Auctor incertus), J. P. Migne  cc_id: cps_2.AucInc.Episto43, cc_idno: 7540    Epistola      p. 1213A| Domino sancto ac venerabili fratri et compresbytero nostro Philoni Eucherius episcopus salutem in Domino dicit.  Quaeso charitatem et dilectionem tuam, quam habes perfectam in Domino, ut digneris te fatigare usque ad monasterium Insulae Barbarae, et videas et exhorteris fratrem nostrum Maximum abbatem, qui praeest ipsi monasterio, quia pervenit ad nos...'</comment>
      <origin>223906</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1278" sha1="pcvskn0f7nbqbhjt9m7tfz9bs1lcact" xml:space="preserve">Epistola (Auctor incertus), J. P. Migne

cc_id: cps_2.AucInc.Episto43, cc_idno: 7540
  
Epistola
    
p. 1213A| Domino sancto ac venerabili fratri et compresbytero nostro Philoni Eucherius episcopus salutem in Domino dicit.

Quaeso charitatem et dilectionem tuam, quam habes perfectam in Domino, ut digneris te fatigare usque ad monasterium Insulae Barbarae, et videas et exhorteris fratrem nostrum Maximum abbatem, qui praeest ipsi monasterio, quia pervenit ad nos quod velit ex eo discedere, et fratres suos deserere, eo quod multi propter metum gentium oblationes suas subtraxerint, quas pro Dei intuitu dare consuerant.   Sed si nos vivimus et sani revertimur, tantum illi p. 1214A| vel monachis suis in Dei nomine disponimus ministrare, ut nihil egere videantur.   Hoc tamen specialius peto ab ipso fratre nostro, ut domum pensilem quam jussimus fieri nobis praeparet et membranas.   Quia, si Deus annuit, Quadragesimam in Insula cum ipso tenere disponimus, ut opus coeptum ibidem pariter residentes expediamus.   Interim trecentos modios annonae et ducentos modios vini, ducentas libras casei et centum libras olei, ordina ipsi dari, ut cum per nostram oblatiunculam ipse una cum congregatione sua reficitur, nobis reditus cum sospitate ipsis orantibus a Domino tribuatur.</text>
      <sha1>pcvskn0f7nbqbhjt9m7tfz9bs1lcact</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>223907</id>
      <parentid>223906</parentid>
      <timestamp>2024-12-20T10:40:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Mizardellorsa</username>
        <id>3917</id>
      </contributor>
      <origin>223907</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1651" sha1="6rri60jaw4e2fl7nreg1x9d4hte3w7s" xml:space="preserve">{{titulus2
|Scriptor=Hilarius Arelatensis
|OperaeTitulus=  Epistola
|OperaeWikiPaginam= Epistola (PL 50)
|Annus=  Saeculo V
|SubTitulus= 
|Genera=
|Editio=Migne 1846
|Fons=[http://www.mlat.uzh.ch/MLS/xanfang.php?tabelle=Hilarius_Arelatensis_cps2&amp;corpus=2&amp;allow_download=0&amp;lang=0 Corpus Corporum]
}}

'''[[Patrologia Latina/50|Migne ''Patrologia Latina'' Tomus 50]]''' 


Epistola (Auctor incertus), J. P. Migne

cc_id: cps_2.AucInc.Episto43, cc_idno: 7540
  
Epistola
    
p. 1213A| Domino sancto ac venerabili fratri et compresbytero nostro Philoni Eucherius episcopus salutem in Domino dicit.

Quaeso charitatem et dilectionem tuam, quam habes perfectam in Domino, ut digneris te fatigare usque ad monasterium Insulae Barbarae, et videas et exhorteris fratrem nostrum Maximum abbatem, qui praeest ipsi monasterio, quia pervenit ad nos quod velit ex eo discedere, et fratres suos deserere, eo quod multi propter metum gentium oblationes suas subtraxerint, quas pro Dei intuitu dare consuerant.   Sed si nos vivimus et sani revertimur, tantum illi p. 1214A| vel monachis suis in Dei nomine disponimus ministrare, ut nihil egere videantur.   Hoc tamen specialius peto ab ipso fratre nostro, ut domum pensilem quam jussimus fieri nobis praeparet et membranas.   Quia, si Deus annuit, Quadragesimam in Insula cum ipso tenere disponimus, ut opus coeptum ibidem pariter residentes expediamus.   Interim trecentos modios annonae et ducentos modios vini, ducentas libras casei et centum libras olei, ordina ipsi dari, ut cum per nostram oblatiunculam ipse una cum congregatione sua reficitur, nobis reditus cum sospitate ipsis orantibus a Domino tribuatur.</text>
      <sha1>6rri60jaw4e2fl7nreg1x9d4hte3w7s</sha1>
    </revision>
  </page>
</mediawiki>