Wikipedia
lijwiki
https://lij.wikipedia.org/wiki/Pagina_prin%C3%A7ip%C3%A2
MediaWiki 1.44.0-wmf.2
first-letter
Media
Speçiale
Discûscion
Utente
Discûscioîn ûtente
Wikipedia
Discûscioîn Wikipedia
Immaggine
Discûscioîn immaggine
MediaWiki
Discûscioîn MediaWiki
Template
Discûscioîn template
Agiûtto
Discûscioîn agiûtto
Categorîa
Discûscioîn categorîa
TimedText
TimedText talk
Modulo
Discussioni modulo
Wikipedia:Community portal (comunicaçioìn in ingléize)
4
5288
253110
253105
2024-11-07T14:12:31Z
Luensu1959
1211
/* Proposal to enable the "Contribute" entry point in Ligurian Wikipedia */ Rispòsta
253110
wikitext
text/x-wiki
__NEWSECTIONLINK__
{{Archìvio
|titolo = Archìvio
|testo =
* [[Wikipedia:Community portal (comunicaçioìn in ingléize)/Archìvio 2010|Archìvio 2010]]
* [[Wikipedia:Community portal (comunicaçioìn in ingléize)/Archìvio 2011|Archìvio 2011]]
* [[Wikipedia:Community portal (comunicaçioìn in ingléize)/Archìvio 2012|Archìvio 2012]]
* [[Wikipedia:Community portal (comunicaçioìn in ingléize)/Archìvio 2013|Archìvio 2013]]
* [[Wikipedia:Community portal (comunicaçioìn in ingléize)/Archìvio 2014|Archìvio 2014]]
* [[Wikipedia:Community portal (comunicaçioìn in ingléize)/Archìvio 2015|Archìvio 2015]]
* [[Wikipedia:Community portal (comunicaçioìn in ingléize)/Archìvio 2016|Archìvio 2016]]
* [[Wikipedia:Community portal (comunicaçioìn in ingléize)/Archìvio 2017|Archìvio 2017]]
* [[Wikipedia:Community portal (comunicaçioìn in ingléize)/Archìvio 2018|Archìvio 2018]]
* [[Wikipedia:Community portal (comunicaçioìn in ingléize)/Archìvio 2019|Archìvio 2019]]
* [[Wikipedia:Community portal (comunicaçioìn in ingléize)/Archìvio 2020|Archìvio 2020]]
* [[Wikipedia:Community portal (comunicaçioìn in ingléize)/Archìvio 2021|Archìvio 2021]]
* [[Wikipedia:Community portal (comunicaçioìn in ingléize)/Archìvio 2022|Archìvio 2022]]
* [[Wikipedia:Community portal (comunicaçioìn in ingléize)/Archìvio 2023|Archìvio 2023]]
}}
== Do you use Wikidata in Wikimedia sibling projects? Tell us about your experiences ==
<div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
''Note: Apologies for cross-posting and sending in English.''
Hello, the '''[[m:WD4WMP|Wikidata for Wikimedia Projects]]''' team at Wikimedia Deutschland would like to hear about your experiences using Wikidata in the sibling projects. If you are interested in sharing your opinion and insights, please consider signing up for an interview with us in this '''[https://wikimedia.sslsurvey.de/Wikidata-for-Wikimedia-Interviews Registration form]'''.<br>
''Currently, we are only able to conduct interviews in English.''
The front page of the form has more details about what the conversation will be like, including how we would '''compensate''' you for your time.
For more information, visit our ''[[m:WD4WMP/AddIssue|project issue page]]'' where you can also share your experiences in written form, without an interview.<br>We look forward to speaking with you, [[m:User:Danny Benjafield (WMDE)|Danny Benjafield (WMDE)]] ([[m:User talk:Danny Benjafield (WMDE)|talk]]) 08:53, 5 January 2024 (UTC)
</div>
<!-- Messaggio inviato da User:Danny Benjafield (WMDE)@metawiki usando l'elenco su https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/WD4WMP/ScreenerInvite&oldid=26027495 -->
== Reusing references: Can we look over your shoulder? ==
''Apologies for writing in English.''
The Technical Wishes team at Wikimedia Deutschland is planning to [[m:WMDE Technical Wishes/Reusing references|make reusing references easier]]. For our research, we are looking for wiki contributors willing to show us how they are interacting with references.
* The format will be a 1-hour video call, where you would share your screen. [https://wikimedia.sslsurvey.de/User-research-into-Reusing-References-Sign-up-Form-2024/en/ More information here].
* Interviews can be conducted in English, German or Dutch.
* [[mw:WMDE_Engineering/Participate_in_UX_Activities#Compensation|Compensation is available]].
* Sessions will be held in January and February.
* [https://wikimedia.sslsurvey.de/User-research-into-Reusing-References-Sign-up-Form-2024/en/ Sign up here if you are interested.]
* Please note that we probably won’t be able to have sessions with everyone who is interested. Our UX researcher will try to create a good balance of wiki contributors, e.g. in terms of wiki experience, tech experience, editing preferences, gender, disability and more. If you’re a fit, she will reach out to you to schedule an appointment.
We’re looking forward to seeing you, [[m:User:Thereza Mengs (WMDE)| Thereza Mengs (WMDE)]]
<!-- Messaggio inviato da User:Thereza Mengs (WMDE)@metawiki usando l'elenco su https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=WMDE_Technical_Wishes/Technical_Wishes_News_list_all_village_pumps&oldid=25956752 -->
It sounds interesting. I'll have a look at what you wrote and might get back to you for an interview (preferably in German). All the best and "alegri!" --[[Utente:Luensu1959|Luensu1959]] ([[Discûscioîn ûtente:Luensu1959|discuscioìn]]) 15:26, 10 zen 2024 (CET)
== Feminism and Folklore 2024 ==
<div style="border:8px maroon ridge;padding:6px;>
[[File:Feminism and Folklore 2024 logo.svg|centre|550px|frameless]]
::<div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
<center>''{{int:please-translate}}''</center>
Dear Wiki Community,
You are humbly invited to organize the '''[[:m:Feminism and Folklore 2024|Feminism and Folklore 2024]]''' writing competition from February 1, 2023, to March 31, 2023 on your local Wikipedia. This year, Feminism and Folklore will focus on feminism, women's issues, and gender-focused topics for the project, with a [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2024|Wiki Loves Folklore]] gender gap focus and a folk culture theme on Wikipedia.
You can help Wikipedia's coverage of folklore from your area by writing or improving articles about things like folk festivals, folk dances, folk music, women and queer folklore figures, folk game athletes, women in mythology, women warriors in folklore, witches and witch hunting, fairy tales, and more. Users can help create new articles, expand or translate from a generated list of suggested articles.
Organisers are requested to work on the following action items to sign up their communities for the project:
# Create a page for the contest on the local wiki.
# Set up a campaign on '''CampWiz''' tool.
# Create the local list and mention the timeline and local and international prizes.
# Request local admins for site notice.
# Link the local page and the CampWiz link on the [[:m:Feminism and Folklore 2024/Project Page|meta project page]].
This year, the Wiki Loves Folklore Tech Team has introduced two new tools to enhance support for the campaign. These tools include the '''Article List Generator by Topic''' and '''CampWiz'''. The Article List Generator by Topic enables users to identify articles on the English Wikipedia that are not present in their native language Wikipedia. Users can customize their selection criteria, and the tool will present a table showcasing the missing articles along with suggested titles. Additionally, users have the option to download the list in both CSV and wikitable formats. Notably, the CampWiz tool will be employed for the project for the first time, empowering users to effectively host the project with a jury. Both tools are now available for use in the campaign. [https://tools.wikilovesfolklore.org/ '''Click here to access these tools''']
Learn more about the contest and prizes on our [[:m:Feminism and Folklore 2024|project page]]. Feel free to contact us on our [[:m:Talk:Feminism and Folklore 2024/Project Page|meta talk page]] or by email us if you need any assistance.
We look forward to your immense coordination.
Thank you and Best wishes,
'''[[:m:Feminism and Folklore 2024|Feminism and Folklore 2024 International Team]]'''
::::Stay connected [[File:B&W Facebook icon.png|link=https://www.facebook.com/feminismandfolklore/|30x30px]] [[File:B&W Twitter icon.png|link=https://twitter.com/wikifolklore|30x30px]]
</div></div>
--[[Utente:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Discûscioîn ûtente:MediaWiki message delivery|discuscioìn]]) 08:26, 18 zen 2024 (CET)
== Wiki Loves Folklore is back! ==
<div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
{{int:please-translate}}
[[File:Wiki Loves Folklore Logo.svg|right|150px|frameless]]
Dear Wiki Community,
You are humbly invited to participate in the '''[[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2024|Wiki Loves Folklore 2024]]''' an international photography contest organized on Wikimedia Commons to document folklore and intangible cultural heritage from different regions, including, folk creative activities and many more. It is held every year from the '''1st till the 31st''' of March.
You can help in enriching the folklore documentation on Commons from your region by taking photos, audios, videos, and [https://commons.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:UploadWizard&campaign=wlf_2024 submitting] them in this commons contest.
You can also [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2024/Organize|organize a local contest]] in your country and support us in translating the [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2024/Translations|project pages]] to help us spread the word in your native language.
Feel free to contact us on our [[:c:Commons talk:Wiki Loves Folklore 2024|project Talk page]] if you need any assistance.
'''Kind regards,'''
'''Wiki loves Folklore International Team'''
-- [[Utente:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Discûscioîn ûtente:MediaWiki message delivery|discuscioìn]]) 08:26, 18 zen 2024 (CET)
</div></div>
<!-- Messaggio inviato da User:Tiven2240@metawiki usando l'elenco su https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery/Wikipedia&oldid=23942484 -->
== Vote on the Charter for the Universal Code of Conduct Coordinating Committee ==
<div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
<section begin="announcement-content" />
:''[[m:Special:MyLanguage/wiki/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter/Announcement - voting opens|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]] [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:wiki/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter/Announcement - voting opens}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]''
Hello all,
I am reaching out to you today to announce that the voting period for the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee|Universal Code of Conduct Coordinating Committee]] (U4C) Charter is now open. Community members may [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee/Charter/Voter_information|cast their vote and provide comments about the charter via SecurePoll]] now through '''2 February 2024'''. Those of you who voiced your opinions during the development of the [[foundation:Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines|UCoC Enforcement Guidelines]] will find this process familiar.
The [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter|current version of the U4C Charter]] is on Meta-wiki with translations available.
Read the charter, go vote and share this note with others in your community. I can confidently say the U4C Building Committee looks forward to your participation.
On behalf of the UCoC Project team,<section end="announcement-content" />
</div>
[[m:User:RamzyM (WMF)|RamzyM (WMF)]] 19:08, 19 zen 2024 (CET)
<!-- Message sent by User:RamzyM (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=25853527 -->
== Last days to vote on the Charter for the Universal Code of Conduct Coordinating Committee ==
<section begin="announcement-content" />
:''[[m:Special:MyLanguage/wiki/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter/Announcement - voting reminder|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]] [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:wiki/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter/Announcement - voting reminder}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]''
Hello all,
I am reaching out to you today to remind you that the voting period for the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee|Universal Code of Conduct Coordinating Committee]] (U4C) charter will close on '''2 February 2024'''. Community members may [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee/Charter/Voter_information|cast their vote and provide comments about the charter via SecurePoll]]. Those of you who voiced your opinions during the development of the [[foundation:Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines|UCoC Enforcement Guidelines]] will find this process familiar.
The [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter|current version of the U4C charter]] is on Meta-wiki with translations available.
Read the charter, go vote and share this note with others in your community. I can confidently say the U4C Building Committee looks forward to your participation.
On behalf of the UCoC Project team,<section end="announcement-content" />
[[m:User:RamzyM (WMF)|RamzyM (WMF)]] 18:00, 31 zen 2024 (CET)
<!-- Message sent by User:RamzyM (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=25853527 -->
== <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Announcing the results of the UCoC Coordinating Committee Charter ratification vote</span> ==
<div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
<section begin="announcement-content" />
:''[[m:Special:MyLanguage/wiki/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter/Announcement - results|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]] [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:wiki/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter/Announcement - results}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]''
Dear all,
Thank you everyone for following the progress of the Universal Code of Conduct. I am writing to you today to announce the outcome of the [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee/Charter/Voter_information|ratification vote]] on the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter|Universal Code of Conduct Coordinating Committee Charter]]. 1746 contributors voted in this ratification vote with 1249 voters supporting the Charter and 420 voters not. The ratification vote process allowed for voters to provide comments about the Charter.
A report of voting statistics and a summary of voter comments will be published on Meta-wiki in the coming weeks.
Please look forward to hearing about the next steps soon.
On behalf of the UCoC Project team,<section end="announcement-content" />
</div>
[[m:User:RamzyM (WMF)|RamzyM (WMF)]] 19:23, 12 fre 2024 (CET)
<!-- Messaggio inviato da User:RamzyM (WMF)@metawiki usando l'elenco su https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=26160150 -->
== Ukraine's Cultural Diplomacy Month 2024: We are back! ==
<div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
[[File:UCDM 2024 general.jpg|180px|right]]
{{int:please-translate}}
Hello, dear Wikipedians!<br/>
[[:m:Special:MyLanguage/Wikimedia Ukraine|Wikimedia Ukraine]], in cooperation with the [[:en:Ministry of Foreign Affairs of Ukraine|MFA of Ukraine]] and [[:en:Ukrainian Institute|Ukrainian Institute]], has launched the forth edition of writing challenge "'''[[:m:Special:MyLanguage/Ukraine's Cultural Diplomacy Month 2024|Ukraine's Cultural Diplomacy Month]]'''", which lasts from 1st until 31st March 2024. The campaign is dedicated to famous Ukrainian artists of cinema, music, literature, architecture, design and cultural phenomena of Ukraine that are now part of world heritage. We accept contribution in every language! The most active contesters will receive prizes.<br/>
We invite you to take part and help us improve the coverage of Ukrainian culture on Wikipedia in your language! Also, we plan to set up a [[:m:CentralNotice/Request/UCDM 2024|banner]] to notify users of the possibility to participate in such a challenge! [[:m:User:ValentynNefedov (WMUA)|ValentynNefedov (WMUA)]] ([[:m:User talk:ValentynNefedov (WMUA)|talk]])
</div>
<!-- Messaggio inviato da User:ValentynNefedov (WMUA)@metawiki usando l'elenco su https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery/Wikipedia&oldid=26166467 -->
== Report of the U4C Charter ratification and U4C Call for Candidates now available ==
<section begin="announcement-content" />
:''[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2024/Announcement – call for candidates| You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]] [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2024/Announcement – call for candidates}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]''
Hello all,
I am writing to you today with two important pieces of information. First, the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter/Vote results|report of the comments from the Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C) Charter ratification]] is now available. Secondly, the call for candidates for the U4C is open now through April 1, 2024.
The [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee|Universal Code of Conduct Coordinating Committee]] (U4C) is a global group dedicated to providing an equitable and consistent implementation of the UCoC. Community members are invited to submit their applications for the U4C. For more information and the responsibilities of the U4C, please [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter|review the U4C Charter]].
Per the charter, there are 16 seats on the U4C: eight community-at-large seats and eight regional seats to ensure the U4C represents the diversity of the movement.
Read more and submit your application on [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2024|Meta-wiki]].
On behalf of the UCoC project team,<section end="announcement-content" />
</div>
[[m:User:RamzyM (WMF)|RamzyM (WMF)]] 17:25, 5 màr 2024 (CET)
<!-- Message sent by User:RamzyM (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=26276337 -->
== Wikimedia Foundation Board of Trustees 2024 Selection ==
<section begin="announcement-content" />
: ''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2024/Announcement/Selection announcement| You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]''
: ''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2024/Announcement/Selection announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2024/Announcement/Selection announcement}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>''
Dear all,
This year, the term of 4 (four) Community- and Affiliate-selected Trustees on the Wikimedia Foundation Board of Trustees will come to an end [1]. The Board invites the whole movement to participate in this year’s selection process and vote to fill those seats.
The [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections committee|Elections Committee]] will oversee this process with support from Foundation staff [2]. The Board Governance Committee created a Board Selection Working Group from Trustees who cannot be candidates in the 2024 community- and affiliate-selected trustee selection process composed of Dariusz Jemielniak, Nataliia Tymkiv, Esra'a Al Shafei, Kathy Collins, and Shani Evenstein Sigalov [3]. The group is tasked with providing Board oversight for the 2024 trustee selection process, and for keeping the Board informed. More details on the roles of the Elections Committee, Board, and staff are here [4].
Here are the key planned dates:
* May 2024: Call for candidates and call for questions
* June 2024: Affiliates vote to shortlist 12 candidates (no shortlisting if 15 or less candidates apply) [5]
* June-August 2024: Campaign period
* End of August / beginning of September 2024: Two-week community voting period
* October–November 2024: Background check of selected candidates
* Board's Meeting in December 2024: New trustees seated
Learn more about the 2024 selection process - including the detailed timeline, the candidacy process, the campaign rules, and the voter eligibility criteria - on [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2024|this Meta-wiki page]], and make your plan.
'''Election Volunteers'''
Another way to be involved with the 2024 selection process is to be an Election Volunteer. Election Volunteers are a bridge between the Elections Committee and their respective community. They help ensure their community is represented and mobilize them to vote. Learn more about the program and how to join on this [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2024/Election Volunteers|Meta-wiki page]].
Best regards,
[[m:Special:MyLanguage/User:Pundit|Dariusz Jemielniak]] (Governance Committee Chair, Board Selection Working Group)
[1] https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2021/Results#Elected
[2] https://foundation.wikimedia.org/wiki/Committee:Elections_Committee_Charter
[3] https://foundation.wikimedia.org/wiki/Minutes:2023-08-15#Governance_Committee
[4] https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_Foundation_elections_committee/Roles
[5] Even though the ideal number is 12 candidates for 4 open seats, the shortlisting process will be triggered if there are more than 15 candidates because the 1-3 candidates that are removed might feel ostracized and it would be a lot of work for affiliates to carry out the shortlisting process to only eliminate 1-3 candidates from the candidate list.<section end="announcement-content" />
[[User:MPossoupe_(WMF)|MPossoupe_(WMF)]]20:57, 12 màr 2024 (CET)
<!-- Message sent by User:MPossoupe (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=26349432 -->
== <span lang="it" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Your Wiki will be in read-only soon</span> ==
<div lang="it" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
<section begin="server-switch"/><div class="plainlinks">
[[:m:Special:MyLanguage/Tech/Server switch|Leggi questo messaggio in un'altra lingua]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-Tech%2FServer+switch&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]
The Wikimedia Foundation will switch the traffic between its data centers. This will make sure that Wikipedia and the other Wikimedia wikis can stay online even after a disaster.
All traffic will switch on 20 March. The test will start at 14:00 UTC.
Unfortunately, because of some limitations in MediaWiki, all editing must stop while the switch is made. We apologize for this disruption, and we are working to minimize it in the future.
You will be able to read, but not edit, all wikis for a short period of time.
You will not be able to edit for up to an hour on Wednesday 20 March 2024.
If you try to edit or save during these times, you will see an error message. We hope that no edits will be lost during these minutes, but we can't guarantee it. If you see the error message, then please wait until everything is back to normal. Then you should be able to save your edit. But, we recommend that you make a copy of your changes first, just in case.
Other effects:
Background jobs will be slower and some may be dropped. Red links might not be updated as quickly as normal. If you create an article that is already linked somewhere else, the link will stay red longer than usual. Some long-running scripts will have to be stopped.
We expect the code deployments to happen as any other week. However, some case-by-case code freezes could punctually happen if the operation require them afterwards.
GitLab will be unavailable for about 90 minutes.
This project may be postponed if necessary. You can read the schedule at wikitech.wikimedia.org. Any changes will be announced in the schedule. There will be more notifications about this. A banner will be displayed on all wikis 30 minutes before this operation happens. Please share this information with your community.
[[user:Trizek (WMF)|Trizek (WMF)]], 01:01, 15 màr 2024 (CET)
<!-- Message sent by User:Trizek (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Non-Technical_Village_Pumps_distribution_list&oldid=25636619 -->
:Dear Trizek, please post future communications in English as this is the Community portal in English (not the Pòrtego da comunitæ in Genoese language). All admin here can speak and read in English. Thank you for your kind attention [[Utente:Luensu1959|Luensu1959]] ([[Discûscioîn ûtente:Luensu1959|discuscioìn]]) 10:50, 15 màr 2024 (CET)
== Vote now to select members of the first U4C ==
<section begin="announcement-content" />
:''[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2024/Announcement – vote opens|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]] [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2024/Announcement – vote opens}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]''
Dear all,
I am writing to you to let you know the voting period for the Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C) is open now through May 9, 2024. Read the information on the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2024|voting page on Meta-wiki]] to learn more about voting and voter eligibility.
The Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C) is a global group dedicated to providing an equitable and consistent implementation of the UCoC. Community members were invited to submit their applications for the U4C. For more information and the responsibilities of the U4C, please [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter|review the U4C Charter]].
Please share this message with members of your community so they can participate as well.
On behalf of the UCoC project team,<section end="announcement-content" />
</div>
[[m:User:RamzyM (WMF)|RamzyM (WMF)]] 22:21, 25 arv 2024 (CEST)
<!-- Message sent by User:RamzyM (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=26390244 -->
== <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Sign up for the language community meeting on May 31st, 16:00 UTC</span> ==
<div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
<section begin="message"/>Hello all,
The next language community meeting is scheduled in a few weeks - May 31st at 16:00 UTC. If you're interested, you can [https://www.mediawiki.org/w/index.php?title=Wikimedia_Language_engineering/Community_meetings#31_May_2024 sign up on this wiki page].
This is a participant-driven meeting, where we share language-specific updates related to various projects, collectively discuss technical issues related to language wikis, and work together to find possible solutions. For example, in the last meeting, the topics included the machine translation service (MinT) and the languages and models it currently supports, localization efforts from the Kiwix team, and technical challenges with numerical sorting in files used on Bengali Wikisource.
Do you have any ideas for topics to share technical updates related to your project? Any problems that you would like to bring for discussion during the meeting? Do you need interpretation support from English to another language? Please reach out to me at ssethi(__AT__)wikimedia.org and [[etherpad:p/language-community-meeting-may-2024|add agenda items to the document here]].
We look forward to your participation!
<section end="message"/>
</div>
<bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 23:22, 14 màz 2024 (CEST)
:Hi, I tried to sign up at "Sign-up here to attend" (expand) but I could not add my user name to the list. Any suggestion to overcome this (technical) hurdle? [[Utente:Luensu1959|Luensu1959]] ([[Discûscioîn ûtente:Luensu1959|discuscioìn]]) 15:48, 16 màz 2024 (CEST)
<!-- Messaggio inviato da User:SSethi (WMF)@metawiki usando l'elenco su https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=26390244 -->
== Feedback invited on Procedure for Sibling Project Lifecycle ==
<section begin="announcement-content" />
:''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee/Procedure for Sibling Project Lifecycle/Invitation for feedback (MM)|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]] [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation Community Affairs Committee/Procedure for Sibling Project Lifecycle/Invitation for feedback (MM)}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]''
[[File:Sibling Project Lifecycle Conversation 3.png|150px|right|link=:m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee/Procedure for Sibling Project Lifecycle]]
Dear community members,
The [[:m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Community Affairs Committee]] (CAC) of the [[:m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Board of Trustees|Wikimedia Foundation Board of Trustees]] invites you to give feedback on a '''[[:m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee/Procedure for Sibling Project Lifecycle|draft Procedure for Sibling Project Lifecycle]]'''. This draft Procedure outlines proposed steps and requirements for opening and closing Wikimedia Sibling Projects, and aims to ensure any newly approved projects are set up for success. This is separate from the procedures for opening or closing language versions of projects, which is handled by the [[:m:Special:MyLanguage/Language committee|Language Committee]] or [[m:Special:MyLanguage/Closing_projects_policy|closing projects policy]].
You can find the details on [[:m:Special:MyLanguage/Talk:Wikimedia Foundation Community Affairs Committee/Procedure for Sibling Project Lifecycle#Review|this page]], as well as the ways to give your feedback from today until the end of the day on '''June 23, 2024''', anywhere on Earth.
You can also share information about this with the interested project communities you work with or support, and you can also help us translate the procedure into more languages, so people can join the discussions in their own language.
On behalf of the CAC,<section end="announcement-content" />
[[m:User:RamzyM (WMF)|RamzyM (WMF)]] 04:25, 22 màz 2024 (CEST)
<!-- Message sent by User:RamzyM (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=26390244 -->
== Announcing the first Universal Code of Conduct Coordinating Committee ==
<section begin="announcement-content" />
:''[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2024/Announcement – results|:''Puoi trovare questo messaggio tradotto in altre lingue su Meta-wiki''.]] [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2024/Announcement – results}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]''
Hello,
The scrutineers have finished reviewing the vote results. We are following up with the results of the first Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C) election.
We are pleased to announce the following individuals as regional members of the U4C, who will fulfill a two-year term:
North America (USA and Canada)
–
Northern and Western Europe
Ghilt
Latin America and Caribbean
–
Central and East Europe (CEE)
—
Sub-Saharan Africa
–
Middle East and North Africa
Ibrahim.ID
East, South East Asia and Pacific (ESEAP)
0xDeadbeef
South Asia
–
The following individuals are elected to be community-at-large members of the U4C, fulfilling a one-year term:
Barkeep49
Superpes15
Civvì
Luke081515
–
–
–
–
Thank you again to everyone who participated in this process and much appreciation to the candidates for your leadership and dedication to the Wikimedia movement and community.
Over the next few weeks, the U4C will begin meeting and planning the 2024-25 year in supporting the implementation and review of the UCoC and Enforcement Guidelines. Follow their work on Meta-wiki.
On behalf of the UCoC project team,
== The final text of the Wikimedia Movement Charter is now on Meta ==
<section begin="announcement-content" />
:''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Announcement - Final draft available|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]] [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Movement Charter/Drafting Committee/Announcement - Final draft available}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]''
Hi everyone,
The final text of the [[m:Special:MyLanguage/Movement Charter|Wikimedia Movement Charter]] is now up on Meta in more than 20 languages for your reading.
'''What is the Wikimedia Movement Charter?'''
The Wikimedia Movement Charter is a proposed document to define roles and responsibilities for all the members and entities of the Wikimedia movement, including the creation of a new body – the Global Council – for movement governance.
'''Join the Wikimedia Movement Charter “Launch Party”'''
Join the [[m:Special:MyLanguage/Event:Movement Charter Launch Party|“Launch Party”]] on '''June 20, 2024''' at '''14.00-15.00 UTC''' ([https://zonestamp.toolforge.org/1718892000 your local time]). During this call, we will celebrate the release of the final Charter and present the content of the Charter. Join and learn about the Charter before casting your vote.
'''Movement Charter ratification vote'''
Voting will commence on SecurePoll on '''June 25, 2024''' at '''00:01 UTC''' and will conclude on '''July 9, 2024''' at '''23:59 UTC.''' You can read more about the [[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Ratification/Voting|voting process, eligibility criteria, and other details]] on Meta.
If you have any questions, please leave a comment on the [[m:Special:MyLanguage/Talk:Movement Charter|Meta talk page]] or email the MCDC at [mailto:mcdc@wikimedia.org mcdc@wikimedia.org].
On behalf of the MCDC,<section end="announcement-content" />
[[m:User:RamzyM (WMF)|RamzyM (WMF)]] 10:44, 11 zùg 2024 (CEST)
<!-- Message sent by User:RamzyM (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=26390244 -->
== Voting to ratify the Wikimedia Movement Charter is now open – cast your vote ==
<section begin="announcement-content" />
:''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Announcement - Ratification vote opens|Puoi trovare questo messaggio tradotto in altre lingue su Meta-wiki.]] [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Movement Charter/Drafting Committee/Announcement - Ratification vote opens}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]''
Hello everyone,
The voting to ratify the Wikimedia Movement Charter is now open. The Wikimedia Movement Charter is a document to define roles and responsibilities for all the members and entities of the Wikimedia movement, including the creation of a new body – the Global Council – for movement governance.
The final version of the Wikimedia Movement Charter is available on Meta in different languages and attached here in PDF format for your reading.
Voting commenced on SecurePoll on June 25, 2024 at 00:01 UTC and will conclude on July 9, 2024 at 23:59 UTC. Please read more on the voter information and eligibility details.
After reading the Charter, please vote here and share this note further.
If you have any questions about the ratification vote, please contact the Charter Electoral Commission at cec@wikimedia.org.
On behalf of the CEC,<section end="announcement-content" />
</div>
[[m:User:RamzyM (WMF)|RamzyM (WMF)]] 12:51, 25 zùg 2024 (CEST)
<!-- Message sent by User:RamzyM (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=26989444 -->
== Voting to ratify the Wikimedia Movement Charter is ending soon ==
<section begin="announcement-content" />
:''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Announcement - Final reminder|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]] [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Movement Charter/Drafting Committee/Announcement - Final reminder}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]''
Hello everyone,
This is a kind reminder that the voting period to ratify the [[m:Special:MyLanguage/Movement Charter|Wikimedia Movement Charter]] will be closed on '''July 9, 2024''', at '''23:59 UTC'''.
If you have not voted yet, please vote [[m:Special:SecurePoll/vote/398|on SecurePoll]].
On behalf of the [[m:Special:MyLanguage/Movement_Charter/Ratification/Voting#Electoral_Commission|Charter Electoral Commission]],<section end="announcement-content" />
[[m:User:RamzyM (WMF)|RamzyM (WMF)]] 05:45, 8 lùg 2024 (CEST)
<!-- Message sent by User:RamzyM (WMF)@metawiki using the list https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=26989444 -->
== <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">U4C Special Election - Call for Candidates</span> ==
<div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
<section begin="announcement-content" />
:''[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2024 Special Election/Announcement – call for candidates|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]] [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2024 Special Election/Announcement – call for candidates}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]''
Hello all,
A special election has been called to fill additional vacancies on the U4C. The call for candidates phase is open from now through July 19, 2024.
The [[:m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee|Universal Code of Conduct Coordinating Committee]] (U4C) is a global group dedicated to providing an equitable and consistent implementation of the [[:foundation:Wikimedia Foundation Universal Code of Conduct|UCoC]]. Community members are invited to submit their applications in the special election for the U4C. For more information and the responsibilities of the U4C, please review the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter|U4C Charter]].
In this special election, according to [[Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter#2. Elections and Terms|chapter 2 of the U4C charter]], there are 9 seats available on the U4C: '''four''' community-at-large seats and '''five''' regional seats to ensure the U4C represents the diversity of the movement. [[Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter#5. Glossary|No more than two members of the U4C can be elected from the same home wiki]]. Therefore, candidates must not have English Wikipedia, German Wikipedia, or Italian Wikipedia as their home wiki.
Read more and submit your application on [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2024 Special Election|Meta-wiki]].
In cooperation with the U4C,<section end="announcement-content" />
</div>
-- [[m:User:Keegan (WMF)|Keegan (WMF)]] ([[m:User talk:Keegan (WMF)|talk]]) 02:03, 10 lùg 2024 (CEST)
<!-- Messaggio inviato da User:Keegan (WMF)@metawiki usando l'elenco su https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=26989444 -->
== <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Wikimedia Movement Charter ratification voting results</span> ==
<div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
<section begin="announcement-content" />
:''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Announcement - Results of the ratification vote|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]] [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Movement Charter/Drafting Committee/Announcement - Results of the ratification vote}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]''
Hello everyone,
After carefully tallying both individual and affiliate votes, the [[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Ratification/Voting#Electoral Commission|Charter Electoral Commission]] is pleased to announce the final results of the Wikimedia Movement Charter voting.
As [[m:Special:MyLanguage/Talk:Movement Charter#Thank you for your participation in the Movement Charter ratification vote!|communicated]] by the Charter Electoral Commission, we reached the quorum for both Affiliate and individual votes by the time the vote closed on '''July 9, 23:59 UTC'''. We thank all 2,451 individuals and 129 Affiliate representatives who voted in the ratification process. Your votes and comments are invaluable for the future steps in Movement Strategy.
The final results of the [[m:Special:MyLanguage/Movement Charter|Wikimedia Movement Charter]] ratification voting held between 25 June and 9 July 2024 are as follows:
'''Individual vote:'''
Out of 2,451 individuals who voted as of July 9 23:59 (UTC), 2,446 have been accepted as valid votes. Among these, '''1,710''' voted “yes”; '''623''' voted “no”; and '''113''' selected “–” (neutral). Because the neutral votes don’t count towards the total number of votes cast, 73.30% voted to approve the Charter (1710/2333), while 26.70% voted to reject the Charter (623/2333).
'''Affiliates vote:'''
Out of 129 Affiliates designated voters who voted as of July 9 23:59 (UTC), 129 votes are confirmed as valid votes. Among these, '''93''' voted “yes”; '''18''' voted “no”; and '''18''' selected “–” (neutral). Because the neutral votes don’t count towards the total number of votes cast, 83.78% voted to approve the Charter (93/111), while 16.22% voted to reject the Charter (18/111).
'''Board of Trustees of the Wikimedia Foundation:'''
The Wikimedia Foundation Board of Trustees voted '''not to ratify''' the proposed Charter during their special Board meeting on July 8, 2024. The Chair of the Wikimedia Foundation Board of Trustees, Nataliia Tymkiv, [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_Board_noticeboard/Board_resolution_and_vote_on_the_proposed_Movement_Charter|shared the result of the vote, the resolution, meeting minutes and proposed next steps]].
With this, the Wikimedia Movement Charter in its current revision is '''not ratified'''.
We thank you for your participation in this important moment in our movement’s governance.
The Charter Electoral Commission,
[[m:User:Abhinav619|Abhinav619]], [[m:User:Borschts|Borschts]], [[m:User:Iwuala Lucy|Iwuala Lucy]], [[m:User:Tochiprecious|Tochiprecious]], [[m:User:Der-Wir-Ing|Der-Wir-Ing]]<section end="announcement-content" />
</div>
[[Utente:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Discûscioîn ûtente:MediaWiki message delivery|discuscioìn]]) 19:52, 18 lùg 2024 (CEST)
<!-- Messaggio inviato da User:RamzyM (WMF)@metawiki usando l'elenco su https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=26989444 -->
== <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Vote now to fill vacancies of the first U4C</span> ==
<div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
<section begin="announcement-content" />
:''[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2024 Special Election/Announcement – voting opens|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]] [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2024 Special Election/Announcement – voting opens}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]''
Dear all,
I am writing to you to let you know the voting period for the Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C) is open now through '''August 10, 2024'''. Read the information on the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2024 Special Election|voting page on Meta-wiki]] to learn more about voting and voter eligibility.
The Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C) is a global group dedicated to providing an equitable and consistent implementation of the UCoC. Community members were invited to submit their applications for the U4C. For more information and the responsibilities of the U4C, please [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter|review the U4C Charter]].
Please share this message with members of your community so they can participate as well.
In cooperation with the U4C,<section end="announcement-content" />
</div>
[[m:User:RamzyM (WMF)|RamzyM (WMF)]] 04:47, 27 lùg 2024 (CEST)
<!-- Messaggio inviato da User:RamzyM (WMF)@metawiki usando l'elenco su https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=26989444 -->
== <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Reminder! Vote closing soon to fill vacancies of the first U4C</span> ==
<div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
<section begin="announcement-content" />
:''[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2024 Special Election/Announcement – reminder to vote|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]] [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2024 Special Election/Announcement – reminder to vote}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]''
Dear all,
The voting period for the Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C) is closing soon. It is open through 10 August 2024. Read the information on [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee/Election/2024_Special_Election#Voting|the voting page on Meta-wiki to learn more about voting and voter eligibility]]. If you are eligible to vote and have not voted in this special election, it is important that you vote now.
'''Why should you vote?''' The U4C is a global group dedicated to providing an equitable and consistent implementation of the UCoC. Community input into the committee membership is critical to the success of the UCoC.
Please share this message with members of your community so they can participate as well.
In cooperation with the U4C,<section end="announcement-content" />
</div>
-- [[m:User:Keegan (WMF)|Keegan (WMF)]] ([[m:User talk:Keegan (WMF)|talk]]) 17:30, 6 agó 2024 (CEST)
<!-- Messaggio inviato da User:Keegan (WMF)@metawiki usando l'elenco su https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=27183190 -->
== <span lang="en" dir="ltr">Coming soon: A new sub-referencing feature – try it!</span> ==
<div lang="en" dir="ltr">
<section begin="Sub-referencing"/>
[[File:Sub-referencing reuse visual.png|{{#ifeq:{{#dir}}|ltr|right|left}}|400px]]
Hello. For many years, community members have requested an easy way to re-use references with different details. Now, a MediaWiki solution is coming: The new sub-referencing feature will work for wikitext and Visual Editor and will enhance the existing reference system. You can continue to use different ways of referencing, but you will probably encounter sub-references in articles written by other users. More information on [[m:Special:MyLanguage/WMDE Technical Wishes/Sub-referencing|the project page]].
'''We want your feedback''' to make sure this feature works well for you:
* [[m:Special:MyLanguage/WMDE Technical Wishes/Sub-referencing#Test|Please try]] the current state of development on beta wiki and [[m:Talk:WMDE Technical Wishes/Sub-referencing|let us know what you think]].
* [[m:WMDE Technical Wishes/Sub-referencing/Sign-up|Sign up here]] to get updates and/or invites to participate in user research activities.
[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Deutschland|Wikimedia Deutschland]]’s [[m:Special:MyLanguage/WMDE Technical Wishes|Technical Wishes]] team is planning to bring this feature to Wikimedia wikis later this year. We will reach out to creators/maintainers of tools and templates related to references beforehand.
Please help us spread the message. --[[m:User:Johannes Richter (WMDE)|Johannes Richter (WMDE)]] ([[m:User talk:Johannes Richter (WMDE)|talk]]) 10:36, 19 August 2024 (UTC)
<section end="Sub-referencing"/>
</div>
<!-- Messaggio inviato da User:Johannes Richter (WMDE)@metawiki usando l'elenco su https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johannes_Richter_(WMDE)/Sub-referencing/massmessage_list&oldid=27309345 -->
== Sign up for the language community meeting on August 30th, 15:00 UTC ==
Hi all,
The next language community meeting is scheduled in a few weeks—on August 30th at 15:00 UTC. If you're interested in joining, you can [https://www.mediawiki.org/wiki/Wikimedia_Language_and_Product_Localization/Community_meetings#30_August_2024 sign up on this wiki page].
This participant-driven meeting will focus on sharing language-specific updates related to various projects, discussing technical issues related to language wikis, and working together to find possible solutions. For example, in the last meeting, topics included the Language Converter, the state of language research, updates on the Incubator conversations, and technical challenges around external links not working with special characters on Bengali sites.
Do you have any ideas for topics to share technical updates or discuss challenges? Please add agenda items to the document [https://etherpad.wikimedia.org/p/language-community-meeting-aug-2024 here] and reach out to ssethi(__AT__)wikimedia.org. We look forward to your participation!
[[Utente:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Discûscioîn ûtente:MediaWiki message delivery|discuscioìn]]) 01:19, 23 agó 2024 (CEST)
<!-- Messaggio inviato da User:SSethi (WMF)@metawiki usando l'elenco su https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=27183190 -->
== <span lang="en" dir="ltr">Announcing the Universal Code of Conduct Coordinating Committee</span> ==
<div lang="en" dir="ltr">
<section begin="announcement-content" />
:''[https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/board-elections@lists.wikimedia.org/thread/OKCCN2CANIH2K7DXJOL2GPVDFWL27R7C/ Original message at wikimedia-l]. [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2024 Special Election/Announcement - results|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]] [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2024 Special Election/Announcement - results}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]''
Hello all,
The scrutineers have finished reviewing the vote and the [[m:Special:MyLanguage/Elections Committee|Elections Committee]] have certified the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2024 Special Election/Results|results]] for the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2024 Special Election|Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C) special election]].
I am pleased to announce the following individual as regional members of the U4C, who will fulfill a term until 15 June 2026:
* North America (USA and Canada)
** Ajraddatz
The following seats were not filled during this special election:
* Latin America and Caribbean
* Central and East Europe (CEE)
* Sub-Saharan Africa
* South Asia
* The four remaining Community-At-Large seats
Thank you again to everyone who participated in this process and much appreciation to the candidates for your leadership and dedication to the Wikimedia movement and community.
Over the next few weeks, the U4C will begin meeting and planning the 2024-25 year in supporting the implementation and review of the UCoC and Enforcement Guidelines. You can follow their work on [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee|Meta-Wiki]].
On behalf of the U4C and the Elections Committee,<section end="announcement-content" />
</div>
[[m:User:RamzyM (WMF)|RamzyM (WMF)]] 16:06, 2 set 2024 (CEST)
<!-- Messaggio inviato da User:RamzyM (WMF)@metawiki usando l'elenco su https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=27183190 -->
== Have your say: Vote for the 2024 Board of Trustees! ==
<section begin="announcement-content" />
Hello all,
The voting period for the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2024|2024 Board of Trustees election]] is now open. There are twelve (12) candidates running for four (4) seats on the Board.
Learn more about the candidates by [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2024/Candidates|reading their statements]] and their [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2024/Questions_for_candidates|answers to community questions]].
When you are ready, go to the [[Special:SecurePoll/vote/400|SecurePoll]] voting page to vote. '''The vote is open from September 3rd at 00:00 UTC to September 17th at 23:59 UTC'''.
To check your voter eligibility, please visit the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2024/Voter_eligibility_guidelines|voter eligibility page]].
Best regards,
The Elections Committee and Board Selection Working Group<section end="announcement-content" />
[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[User talk:MediaWiki message delivery|talk]]) 14:14, 3 September 2024 (UTC)
<!-- Message sent by User:RamzyM (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=27183190 -->
== Your wiki will be in read-only soon ==
<section begin="server-switch"/><div class="plainlinks">
[[:m:Special:MyLanguage/Tech/Server switch|Read this message in another language]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-Tech%2FServer+switch&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]
The [[foundation:|Wikimedia Foundation]] will switch the traffic between its data centers. This will make sure that Wikipedia and the other Wikimedia wikis can stay online even after a disaster.
All traffic will switch on '''{{#time:j xg|2024-03-20|en}}'''. The test will start at '''[https://zonestamp.toolforge.org/{{#time:U|2024-03-20T14:00|en}} {{#time:H:i e|2024-03-20T14:00}}]'''.
Unfortunately, because of some limitations in [[mw:Special:MyLanguage/Manual:What is MediaWiki?|MediaWiki]], all editing must stop while the switch is made. We apologize for this disruption, and we are working to minimize it in the future.
'''You will be able to read, but not edit, all wikis for a short period of time.'''
*You will not be able to edit for up to an hour on {{#time:l j xg Y|2024-03-20|en}}.
*If you try to edit or save during these times, you will see an error message. We hope that no edits will be lost during these minutes, but we can't guarantee it. If you see the error message, then please wait until everything is back to normal. Then you should be able to save your edit. But, we recommend that you make a copy of your changes first, just in case.
''Other effects'':
*Background jobs will be slower and some may be dropped. Red links might not be updated as quickly as normal. If you create an article that is already linked somewhere else, the link will stay red longer than usual. Some long-running scripts will have to be stopped.
* We expect the code deployments to happen as any other week. However, some case-by-case code freezes could punctually happen if the operation require them afterwards.
* [[mw:Special:MyLanguage/GitLab|GitLab]] will be unavailable for about 90 minutes.
This project may be postponed if necessary. You can [[wikitech:Switch_Datacenter|read the schedule at wikitech.wikimedia.org]]. Any changes will be announced in the schedule. There will be more notifications about this. A banner will be displayed on all wikis 30 minutes before this operation happens. '''Please share this information with your community.'''<section end="server-switch"/>
</div>
[[User:Trizek_(WMF)|Trizek_(WMF)]], 11:37, 20 set 2024 (CEST)
<!-- Message sent by User:Trizek (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Non-Technical_Village_Pumps_distribution_list&oldid=27248326 -->
== 'Wikidata item' link is moving. Find out where... ==
<div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"><i>Apologies for cross-posting in English. Please consider translating this message.</i>{{tracked|T66315}}
Hello everyone, a small change will soon be coming to the user-interface of your Wikimedia project.
The [[d:Q16222597|Wikidata item]] [[w:|sitelink]] currently found under the <span style="color: #54595d;"><u>''General''</u></span> section of the '''Tools''' sidebar menu will move into the <span style="color: #54595d;"><u>''In Other Projects''</u></span> section.
We would like the Wiki communities feedback so please let us know or ask questions on the [[m:Talk:Wikidata_For_Wikimedia_Projects/Projects/Move_Wikidata_item_link|Discussion page]] before we enable the change which can take place October 4 2024, circa 15:00 UTC+2.
More information can be found on [[m:Wikidata_For_Wikimedia_Projects/Projects/Move_Wikidata_item_link|the project page]].<br><br>We welcome your feedback and questions.<br> [[Utente:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Discûscioîn ûtente:MediaWiki message delivery|discuscioìn]]) 20:57, 27 set 2024 (CEST)
</div>
<!-- Messaggio inviato da User:Danny Benjafield (WMDE)@metawiki usando l'elenco su https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Danny_Benjafield_(WMDE)/MassMessage_Test_List&oldid=27524260 -->
== Invitation to Participate in Wiki Loves Ramadan Community Engagement Survey ==
Dear all,
Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
We are excited to announce the upcoming [[m:Wiki Loves Ramadan|Wiki Loves Ramadan]] event, a global initiative aimed at celebrating Ramadan by enriching Wikipedia and its sister projects with content related to this significant time of year. As we plan to organize this event globally, your insights and experiences are crucial in shaping the best possible participation experience for the community.
To ensure that Wiki Loves Ramadan is engaging, inclusive, and impactful, we kindly invite you to participate in our community engagement survey. Your feedback will help us understand the needs of the community, set the event's focus, and guide our strategies for organizing this global event.
Survey link: https://forms.gle/f66MuzjcPpwzVymu5
Please take a few minutes to share your thoughts. Your input will make a difference!
Thank you for being a part of our journey to make Wiki Loves Ramadan a success.
Warm regards,
User:ZI Jony 05:20, 6 òtô 2024 (CEST)
Wiki Loves Ramadan Organizing Team
<!-- Messaggio inviato da User:ZI Jony@metawiki usando l'elenco su https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Non-Technical_Village_Pumps_distribution_list&oldid=27510935 -->
== Preliminary results of the 2024 Wikimedia Foundation Board of Trustees elections ==
<section begin="announcement-content" />
Hello all,
Thank you to everyone who participated in the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2024|2024 Wikimedia Foundation Board of Trustees election]]. Close to 6000 community members from more than 180 wiki projects have voted.
The following four candidates were the most voted:
# [[User:Kritzolina|Christel Steigenberger]]
# [[User:Nadzik|Maciej Artur Nadzikiewicz]]
# [[User:Victoria|Victoria Doronina]]
# [[User:Laurentius|Lorenzo Losa]]
While these candidates have been ranked through the vote, they still need to be appointed to the Board of Trustees. They need to pass a successful background check and meet the qualifications outlined in the Bylaws. New trustees will be appointed at the next Board meeting in December 2024.
[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2024/Results|Learn more about the results on Meta-Wiki.]]
Best regards,
The Elections Committee and Board Selection Working Group
<section end="announcement-content" />
[[User:MPossoupe_(WMF)|MPossoupe_(WMF)]] 10:25, 14 òtô 2024 (CEST)
<!-- Message sent by User:MPossoupe (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=27183190 -->
== <span lang="en" dir="ltr">Seeking volunteers to join several of the movement’s committees</span> ==
<div lang="en" dir="ltr">
<section begin="announcement-content" />
Each year, typically from October through December, several of the movement’s committees seek new volunteers.
Read more about the committees on their Meta-wiki pages:
* [[m:Special:MyLanguage/Affiliations_Committee|Affiliations Committee (AffCom)]]
* [[m:Special:MyLanguage/Ombuds_commission|Ombuds commission (OC)]]
* [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation/Legal/Community Resilience and Sustainability/Trust and Safety/Case Review Committee|Case Review Committee (CRC)]]
Applications for the committees open on 16 October 2024. Applications for the Affiliations Committee close on 18 November 2024, and applications for the Ombuds commission and the Case Review Committee close on 2 December 2024. Learn how to apply by [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation/Legal/Committee_appointments|visiting the appointment page on Meta-wiki]]. Post to the talk page or email [mailto:cst@wikimedia.org cst@wikimedia.org] with any questions you may have.
For the Committee Support team,
<section end="announcement-content" />
</div>
-- [[m:User:Keegan (WMF)|Keegan (WMF)]] ([[m:User talk:Keegan (WMF)|talk]]) 01:08, 17 òtô 2024 (CEST)
<!-- Messaggio inviato da User:Keegan (WMF)@metawiki usando l'elenco su https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=27601062 -->
== 'Wikidata item' link is moving, finally. ==
Hello everyone, I previously wrote on the 27th September to advise that the ''Wikidata item'' sitelink will change places in the sidebar menu, moving from the '''General''' section into the '''In Other Projects''' section. The scheduled rollout date of 04.10.2024 was delayed due to a necessary request for Mobile/MinervaNeue skin. I am happy to inform that the global rollout can now proceed and will occur later today, 22.10.2024 at 15:00 UTC-2. [[m:Talk:Wikidata_For_Wikimedia_Projects/Projects/Move_Wikidata_item_link|Please let us know]] if you notice any problems or bugs after this change. There should be no need for null-edits or purging cache for the changes to occur. Kind regards, -[[m:User:Danny Benjafield (WMDE)|Danny Benjafield (WMDE)]] 13:29, 22 òtô 2024 (CEST)
<!-- Messaggio inviato da User:Danny Benjafield (WMDE)@metawiki usando l'elenco su https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Danny_Benjafield_(WMDE)/MassMessage_Test_List&oldid=27535421 -->
== Final Reminder: Join us in Making Wiki Loves Ramadan Success ==
Dear all,
We’re thrilled to announce the Wiki Loves Ramadan event, a global initiative to celebrate Ramadan by enhancing Wikipedia and its sister projects with valuable content related to this special time of year. As we organize this event globally, we need your valuable input to make it a memorable experience for the community.
Last Call to Participate in Our Survey: To ensure that Wiki Loves Ramadan is inclusive and impactful, we kindly request you to complete our community engagement survey. Your feedback will shape the event’s focus and guide our organizing strategies to better meet community needs.
* Survey Link: [https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSffN4prPtR5DRSq9nH-t1z8hG3jZFBbySrv32YoxV8KbTwxig/viewform?usp=sf_link Complete the Survey]
* Deadline: November 10, 2024
Please take a few minutes to share your thoughts. Your input will truly make a difference!
'''Volunteer Opportunity''': Join the Wiki Loves Ramadan Team! We’re seeking dedicated volunteers for key team roles essential to the success of this initiative. If you’re interested in volunteer roles, we invite you to apply.
* Application Link: [https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSfXiox_eEDH4yJ0gxVBgtL7jPe41TINAWYtpNp1JHSk8zhdgw/viewform?usp=sf_link Apply Here]
* Application Deadline: October 31, 2024
Explore Open Positions: For a detailed list of roles and their responsibilities, please refer to the position descriptions here: [https://docs.google.com/document/d/1oy0_tilC6kow5GGf6cEuFvdFpekcubCqJlaxkxh-jT4/ Position Descriptions]
Thank you for being part of this journey. We look forward to working together to make Wiki Loves Ramadan a success!
Warm regards,<br>
The Wiki Loves Ramadan Organizing Team 06:11, 29 òtô 2024 (CET)
<!-- Messaggio inviato da User:ZI Jony@metawiki usando l'elenco su https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Non-Technical_Village_Pumps_distribution_list&oldid=27568454 -->
== Proposal to enable the "Contribute" entry point in Ligurian Wikipedia ==
{{Int:Hello}} Ligurian Wikipedians,
Apologies as this message is not in your language. {{Int:please-translate}}.
The [[mediawikiwiki:Wikimedia_Language_and_Product_Localization|WMF Language and Product Localization]] team proposes enabling an entry point called "Contribute" to your Wikipedia.
The [[:bn:বিশেষ:Contribute|Contribute]] entry point is based on collaborative work with other product teams in the Wikimedia Foundation on [[mediawikiwiki:Edit_Discovery|Edit discovery]], which validated the entry point as a persistent and constant path that contributors took to discover ways to contribute content in Wikipedia.
Therefore, enabling this entry point in your Wikipedia will help contributors quickly discover available tools and immediately click to start using them. This entry point is designed to be a central point for discovering contribution tools in Ligurian Wikipedia.
'''Who can access it'''
Once it is enabled in your Wikipedia, newcomers can access the entry point automatically by just logging into their account, click on the User drop-down menu and choose the "Contribute" icon, which takes you to another menu where you will find a self-guided description of what you can do to contribute content, as shown in the image below. An option to "view contributions" is also available to access the list of your contributions.
[[Immaggine:Mobile_Contribute_Page.png|link=https://bar.wikipedia.org/wiki/Datei:Mobile_Contribute_Page.png|Mobile Contribute Page]] [[Immaggine:Mobile_contribute_menu_(detailed).png|link=https://bar.wikipedia.org/wiki/Datei:Mobile_contribute_menu_(detailed).png|Mobile contribute menu (detailed)]]
For experienced contributors, the Contribute icon is not automatically shown in their User drop-down menu. They will still see the "Contributions" option unless they change it to the "Contribute" manually.
This feature is available in four Wikipedia (Albanian, Malayalam, Mongolian, and Tagalog). We have gotten valuable feedback that helped us improve its discoverability. Now, it is ready to be enabled in other Wikis. One major improvement was to [[phab:T369041|make the entry point optional for experienced contributors]] who still want to have the "Contributions" entry point as default.
We plan to enable it '''on mobile''' for Wikis, where the Section translation tool is enabled. In this way, we will provide a main entry point to the mobile translation dashboard, and the exposure can still be limited by targeting only the mobile platform for now. If there are no objections to having the entry point for mobile users from your community, we will enable it by 20th November 2024.
We welcome your feedback and questions in this thread on our proposal to enable it here. Suppose there are no objections, we will deploy the "Contribute" entry point in your Wikipedia.
We look forward to your response soon.
Thank you!
On behalf of the WMF Language and Product Localization team. [[Utente:UOzurumba (WMF)|UOzurumba (WMF)]] ([[Discûscioîn ûtente:UOzurumba (WMF)|discuscioìn]]) 02:43, 7 nov 2024 (CET)
:{{ping|UOzurumba (WMF)}} Hi; does this feature need some new interface messages to be translated? If so, could you please point me out in which message group they are; I'm sorry but I couldn't find them, thanks [[Utente:N.Longo|N.Longo]] ([[Discûscioîn ûtente:N.Longo|discuscioìn]]) 07:19, 7 nov 2024 (CET)
:::{{ping|UOzurumba (WMF)}} Hi, same question/objection as my Admin colleague: We have problems with translating new update texts, so in this case we need to know exactly which are the new sentences/phrases to be translated into Ligurian, otherwise Italian will be used as a default language. Translate Wiki is an ocean where I myself get lost whenever the need arises to translate new sentences/phrases. Personally, I would in any case wait until this new system feature is checked and used on major Wikis. Awaiting your feedback, cheers
:[[Utente:Luensu1959|Luensu1959]] ([[Discûscioîn ûtente:Luensu1959|discuscioìn]]) 15:12, 7 nov 2024 (CET)
maqrpw8y5bfmmez0v8t284u8xtve3j9
Discûscioîn ûtente:Benison
3
12576
253113
143517
2024-11-07T18:52:24Z
DreamRimmer
16256
DreamRimmer o/a l'à mesciòu a pàgina [[Discûscioîn ûtente:The Herald]] a [[Discûscioîn ûtente:Benison]]: Paggina mesciâ aotomaticamente durante a rinommina de l'utente "The Herald" a "Benison"
143517
wikitext
text/x-wiki
==Benvegnùo inscia Wikipedia in Ligure!==
Salûi! Segiæ benvegnui inta Wikipedia Ligure,
a libera enciclopedia, de badda scrîta con l'agiutto de tutti. -- [[Utente:Dragonòt|Dragonòt]] ([[Discûscioîn ûtente:Dragonòt|discussioni]]) 10:13, 16 Arv 2014 (UTC)
j1hps4nvap0c6o5y6i42pmc0y5wv219
Utente:Arbenganese/Sandbox/Arbenga caruggiu pe' caruggiu
2
31612
253111
253106
2024-11-07T15:49:25Z
N.Longo
12052
/* Architetü(r)e */
253111
wikitext
text/x-wiki
<imagemap>
File:Mappa tupunumastica du sentru stòricu d'Arbenga.svg|thumb|Mappa tupunumastica d'Arbenga Veggia, cun l'indicasiun di nummi de stradde, ciasse, caruggi, palassi e gêxe intu parlà lucâle|500px|center
poly 2733 2952 2777 1944 2279 2368 2636 2359 [[Ciàssa San Michê (Arbenga)]]
rect 1768.08 2831.25 4703.37 2954.38 [[Vìa Rumma (Arbenga)]]
rect 3396.88 1931.25 3493.75 3553.13 [[Vìa Oddu (Arbenga)]]
rect 4365.63 2331.25 4590.63 2878.13 [[Ciàssa de l'Uspeâ (Arbenga)]]
rect 1779.37 2192.58 3403.13 2517.19 [[Vìa Cavour (Arbenga)]]
</imagemap>
[[Immaggine:Albenga - Kathedrale San Michele Arcangelo und Santa Maria in Fontibus, August 2019.jpg|miniatura|Futugrafìa]]
'''Vìa D'Aste''' (ascì dìta '''A Cuntrâ Növa''', ''Via Enrico D'Aste'' in [[Léngoa italiànn-a|italiàn]]) a l'è 'na stràdda fra e ciü impurtanti d'Arbenga Veggia, ch'a cûre da punènte a levànte, recarcandu u percursu de quellu ch'u l'é(r)a u decümàn màscimu da sitè rumâna. Slargâ du bèllu au cumensu du [[XX secolo|Növesèntu]], cacciàndu zü fina di palàssi ch'i se ghe faciàvan, a l'ha pe' stu fètu chi piàu u numme de Cuntrâ Növa, ben marcàu intu parlà pupulâre.
== Sto(r)ia ==
Vìa D'Aste a cûre pe' ün di percursi ciü antìghi e de lungu ciü impurtanti d'Arbenga Veggia, repiàndu a metè de levante du decümàn màscimu de ''Albingaunum'', che de chi u l'andaxeva avanti passàndu pe'e mudèrne Vìa Benardu Ricci e Vìa Baccio Emanuele Maineri<ref>{{Çitta|Costa Restagno, 1993|''Lo sviluppo urbano'', p. 13}}</ref>. Sta vìa a l'è stèta ascì duve(r)â cumme tèrmu pe' marcà i cunfìn fra i quartèi de Santa Ma(r)ìa e de Sant'Eulàlia, spartisiùn ch'a servìva pe' di fìn fiscàli e aministatìvi, scibèn che, a dife(r)ènsa de quantu se pìa in cunsciderasiùn au dì d'ancöi, nu pà ch'a fusse intu mezzu fra Santa Ma(r)ìa e Sant'Eulàlia. Defèti, cumm'u se vegghe da l'èstimu du [[1473]], scìa ina cà faciâ in scia [[Ciàssa San Michê (Arbenga)|Ciàssa de San Michê]] che quelle di Cassulìn in fàccia aa géxa de Santa Ma(r)ìa in Fontibus e l'é(r)an ancù intu quartê de Santa Ma(r)ìa, cu'a sudivixùn che l'è dunca prubabile ch'a l'andasse pe' vìe intreghe ciütostu che spartìle a metè<ref>{{Çitta|Costa Restagno, 1979|''I quartieri e la consistenza edilizia della città'', pp. 79-81}}</ref>.
L'impurtansa da vìa a l'è atestâ fina daa bassa [[Etæ de Mëzo|Etè de Mézzu]], da quande, cumme inte âtre stradde cun ciü tranxitu, se ghe faciâvan cà e palàssi de cuntu, fètu ch'u resâta daa registrasiùn a catastru de custrusiùi cu'in valû ciü âtu che inti caruggi ciü picìn<ref>{{Çitta|Costa Restagno, 1993|''Lo sviluppo urbano'', p. 21}}</ref>. De ciü, inta Cuntrâ Növa se ghe duvéva tegnì u mercàu de tè(r)e, u ''forum tellarum'', cun due büteghe inte cà di Cassulìn ch'e sun registrè inte l'èstimu du [[1426]], mèntre inte quellu du [[1473]] se fà mensiùn de due cà ''cum rota tellarum''. A tà prupoxitu, in curispundènsa de l'ecs Teâtru Sivicu gh'é(r)a mü(r)àu fìna du [[XX secolo|Növesèntu]] a cuscì dìta "canna", a mezü(r)a üfisiâle pe' panni e tè(r)e, fòscia missa chi zà ai tèmpi de quande se ghe tegnìva u mercàu<ref>{{Çitta|Costa Restagno, 1979|''I mercati e le attività commerciali e artigiane'', pp. 120-122}}</ref> e au(r)a cunservâ intu Müseu Sivicu<ref>{{Çitta|AA.VV., 2001|pp. 35-36}}</ref>. Au fundu da vìa, ch'a finìva inte mü(r)aje de difésa da sitè a l'artessa du ''castrum'' de fundasiùn rumâna, se ghe druvìva l'antìga ''porta castrum'' o ''prope castrum'', de dunde se piâva a vìa da Ma(r)ìna. Sta pòrte, missa pròpiu fra e due tûre du ''castrum'', a l'è stèta pe(r)ò serâ inte l'Etè de Mezzu, pe' druvì a növa Pòrte da Ma(r)ìna da fiàncu da furtificasiùn rumâna, atestâ zà dau [[1420]] cumme a pòrte ''ad marinam''<ref>{{Çitta|Costa Restagno, 1979|''Le mura'', pp. 138-139}}</ref>.
<gallery mode="packed" heights="220">
Veduta dell'attuale Via D'Aste dopo le prime demolizioni (Albenga, foto 1899).jpg|I primmi slargamènti ae spèse de cà a sud, int'ina futugrafìa du [[1899]]
Veduta dell'attuale Via D'Aste durante la demolizione della facciata di Santa Maria in Fontibus (Albenga, foto 1900).jpg|Marsu du [[1900]], travài in cursu ae cà du fiancu sud a Santa Ma(r)ìa
Demolizione di primo 900.jpg|Cartulina cu'a catedrâle e u ciòstru di Canònichi, zà mezzu derucàu, 1900 ca.
Castrum di Porta Marina (Albenga, foto pre-1938).jpg|Vìa D'Aste e u palàssiu du ''castrum'' avanti de demulisiùi du [[1938]]
</gallery>
Ciü de resènte, a vìa a l'ha piàu l'intitulasiùn a Vincenzo Gioberti, p'ésse dunca cangiâ a Enrico D'Aste, ürtimu mèmbru de l'[[D'Aste (famïa)|antìga pa(r)entèlla arbenganese]] e scindicu d'Arbenga tra u [[1879]] e u [[1889]], doppu di grandi travài ch'i l'han interesâ a l'imprinsippiu du Növesèntu<ref>{{Çitta|AA.VV., 2001|p. 35}}</ref>. Sti lì, fèti tra u [[1898]] e u [[1903]], i l'han purtàu a slargà e indrisà a vìa: pe' primmu intervèntu s'è mesciàu e faciè de custrusiùi a mezzugiurnu in sc'ina linea ciü aretrâ, pöi s'è intervegnüu inta géxa de Santa Ma(r)ìa in Fontibus caciàndu zü a primma campâ, de moddu de mesciâne inderé a faciâ. S'è cumensàu dunca a derucà e custrusiùi fra Santa Ma(r)ìa e a catedrâle, cu'u spàssiu cuscì recavàu ch'u vegne(r)à quellu che au dì d'ancöi u l'è dìtu Ciàssa IV Nuvèmbre<ref>{{Çitta|Costa Restagno, 1993|''Lo sviluppo urbano'', p. 49}}</ref>. Intu detaju, chi i se truvâvan u ciòstru di Canònichi da catedrâle, in pussu, e cà di canònichi de Santa Ma(r)ìa e ascì de âtre de privèi<ref>{{Çitta|Costa Restagno, 1979|''Il centro cittadino e gli insediamenti religiosi'', pp. 41-43}}</ref>. A l'estremitè de levante de Vìa D'Aste, du [[1938]], u l'è stètu aa fìn caciàu zü l'ürtimu isulàu ch'u n'interumpìva u camìn drìtu, fètu che pe(r)ò u l'ha purtàu a pèrde i rèsti de l'antighiscimu ''castrum'' rumàn<ref>{{Çitta|Costa Restagno, 1979|''Le mura'', p. 138}}</ref> ciü che u Teâtru Sivicu, cu'in pesante palasùn ch'u n'ha piàu u pòstu<ref>{{Çitta|Costa Restagno, 1993|''Lo sviluppo urbano'', p. 50}}</ref>.
== Descrisiùn ==
=== Cruxe(r)e ===
* Largu Do(r)ia
* U Caruggiu du Teâtru
* Dau Lòttu (Vico Caresomo), u cunette Largu Do(r)ia cun Vìa Palestru, finèndu au fiàncu da Tûre da Paciotta, a l'imbuccu da Ciàssa de l'Uspeâ, u l'è ün di caruggi ciü picìn d'Arbenga Veggia, lungu numma che 17 mêtri, u pìa u numme da Giovanni Caresomo, assidiacunu da Catedrâle intu [[XVII secolo|Seisèntu]]<ref>{{Çitta|AA.VV., 2001|pp. 30-31}}</ref>.
* Vìa Ernestu Rulàndi Ricci
* U Caruggiu de verdü(r)e(r)e (o [[Vìa Oddu (Arbenga)|Vìa Oddu]], a remarcà a tupunumastica), u se diràmma d'in fàccia aa gêxa de Santa Ma(r)ìa, a partì daa Tûre di Cassulìn, fin a rivà a tucà e mü(r)àje da sitè veggia, dandu in scia Sènta 'traversu a Pòrte du Pertüxu. U marca ascì pe' tradisiùn u cunfìn fra u quartê de San Scî (a munte, caruggiu inclüsu<ref>{{Çitta|AA.VV., 2001|p. 45}}</ref>) e quellu de Sant'Eulàlia (a vàlle), furmandu in impurtànte cruxe(r)a cun Vìa Rumma.
* Dau Munümèntu, spiassu de 'na duxentêna de mêtri quaddri ch'a vìa ghe pàssa a còsta primma de rivà inte San Michê. U se dröve fra mezzu a Catedrâle e a gêxa de Santa Ma(r)ìa in Fontibus, u(r)iginàu cu'i travài viari du cumensu du [[XX secolo|Növesèntu]], ch'u l'ha vìstu a demulisiùn du Ciòstru di Canònichi. St'ürtimu u l'é(r)a stètu ti(r)àu sciü de dòssu aa Catedrâle fra i [[XIV secolo|seculi XIV]] e [[XV secolo|XV]] e ancöi u l'è stètu sustituìu dau munümèntu sitadìn ai caütti da [[Primma Goæra Mondiâ|Primma guèra mundiâle]], messu chi du [[1923]]<ref>{{Çitta|AA.VV., 2001|p.49}}</ref>.
* [[Ciàssa San Michê (Arbenga)|Ciàssa San Michê]]
=== Architetü(r)e ===
{| class="wikitable"
!Figü(r)a
!n°
!Numme
!Descrisiùn
|-
|
|s.n.c.
|'''Pòrte du ''Castrum'''''
|
|-
|
|s.n.c.
|'''Pòrte da Ma(r)ìna'''
|
|-
|
|s.n.c
|'''''Castrum'''''
|
|-
|
|s.n.c
|'''Munastê de San Tumaxu'''
|
|-
|
|s.n.c.
|'''Teâtru Sivicu'''
|
|-
|
|6
|'''Veggiu palàssiu da Pretü(r)a'''
|Custrusiùn missa vèrsu u fundu da vìa, in sciù sò fiàncu a setentriùn, a l'ha cumensàu a svilüpâse zà du [[XII secolo|seculu XII]] e, du bèllu ciü avanti, a l'è vegnüa a sêde da Pretü(r)a arbenganese, ch'a g'ha cuscì lasciàu u numme. Fra i [[Anni 1960|ànni '60]] e u [[2009]] u l'è stètu a sêde da bibliutêca sivica<ref>{{Çitta web|url=https://web.archive.org/web/20231015100436/https://anagrafe.iccu.sbn.it/isil/IT-SV0003|tìtolo=Biblioteca civica Simonetta Comanedi|léngoa=IT|vìxita=2024-11-06}}</ref> e, dau [[2001]], u l'è vinculàu daa Suvrintendènsa<ref>{{Çitta web|url=https://srvcarto.regione.liguria.it/dtuff/img/Vincoli_Monumentali/decreti/00111150.pdf|tìtolo=Decrêtu de vinculu|dæta=24 frevâ 2001|léngoa=IT|vìxita=2024-11-06}}</ref>. De drentu, au sèntru du palàssiu, se ghe tröva in gran salùn cuèrtu da ina votta a padijùn tütta tenzüa a frescu, mèntre i camìn e i purtèi i sun fèti d'abaìn<ref>{{Çitta web|url=https://www.ivg.it/2015/10/ad-albenga-va-allasta-il-palazzo-dellex-pretura-di-via-enrico-daste/|tìtolo=Ad Albenga va all'asta il Palazzo dell'ex Pretura di via Enrico d'Aste|dæta=28 utùbre 2015|léngoa=IT|vìxita=2024-11-06}}</ref>.
|-
|[[Immaggine:Centro storico di Albenga 28.jpg|senza_cornice|104x104px]]
|14-20<ref group="n.">U palàssiu intregu u cröve a nümerasiùn pâri fra i sivichi 14 e 20, cun numma u 14 e u 18 ch'i sun pe(r)ò de entrè; i âtri nümeri i van defèti pe'e büteghe du cian terén</ref>
|'''Palàssiu Borea Ricci'''
|Palàssiu de cuntu d'Arbenga Veggia missu a setentriùn de Vìa D'Aste, u l'è stètu cumisciunàu daa famìa di Borea Ricci, ch'u l'ha fètu realizà chi du [[XVI secolo|Sinquesèntu]]. U cumplèssu l'è vinculàu daa Suvrintendènsa dau [[1910]]<ref>{{Çitta web|url=https://catalogo.beniculturali.it/detail/ArchitecturalOrLandscapeHeritage/0700111132|tìtolo=Palazzo Borea Ricci|léngoa=IT|vìxita=2024-11-06}}</ref>.
|-
|[[Immaggine:Albenga - Torre Cazzulini - 2023-09-16 10-42-27 001.jpg|senza_cornice|139x139px]]
|27
|'''Tûre e Cà di Cassulìn'''
|Mensunâ fin dai tempi antighi cumme de prupietè di Cassulìn, a l'è a primma de tûre arbenganesi ch'i se incuntravan rivandu dau ''castrum'' da Pòrte da Ma(r)ìna. A svetta cu'i sò 21 mêtri d'artessa d'in fàccia a Santa Ma(r)ìa<ref>{{Çitta web|url=https://www.scoprialbenga.it/torre-cazzulini.htm|tìtolo=Tûre Cassulìn|léngoa=IT|vìxita=2024-07-13}}</ref>. Fòscia da fà remuntà au [[XIII secolo|seculu XIII]], cumpa(r)ìsce inte 'n attu du [[1367]] cumme ''turris Spectorum'', vistu che ün di membri de sta famìa chi, Corado Sospetto, u l'axeva spusàu a fìa de Lanzarotto di Cassulìn. In testimunianse ciü resènti a l'è dìta tûre de Gio Francesco Cassulìn, scignû da [[Castelanìa de Rivernàu|Castelanìa d'Arnascu]]. Presente fina inte l'afrescu ch'u l'é(r)a in Santa Ma(r)ìa, dund'a l'è presentâ cun 'na cianta de figu in simma, a cunserva ancù u basamèntu de prìa, separàu dau restu (caraterizàu dai maùi a vista inta parte âta) grassie a 'na curnìxe. A se fàccia a punènte in sce Vìa Oddu, dund'a mustra ancù i garbi ch'i servivan pe'e travi che rezevan i su(r)êi de legnu, muntèi in caxu de pe(r)igu<ref>{{Çitta|Bertonasco Rubatti, 2010|''Quartiere Santa Maria'', pp. 23-25}}</ref>.
|-
|[[Immaggine:Gêxa de Santa Marìa in Fontibus (Santa Marìa, Arbenga Veggia)-Faciâ 01.jpg|senza_cornice|104x104px]]
|s.n.c
|'''Géxa de Santa Ma(r)ìa in Fontibus'''
|A géxa culegiâ de Santa Ma(r)ìa in Fontibus a l'è a segunda géxa d'Arbenga Veggia e a se tröva nu luntàn daa catedrâle, cu'a che a furmâva in cumplèssu ünicu avanti ch'i fusse cacièi zü u ciòstru e e custrusiùi ch'e gh'é(r)an intu mezzu. E sò u(r)igine e nu sun gua(r)i cè(r)e, a ogni moddu a l'è mensunâ pe'a primma votta du [[1098]] e a pìa a strutü(r)a d'ancöi cu'ina recustrusiùn du [[XVII secolo|Seisèntu]], p'êsse turna rimanezâ a l'imprinsippiu du [[XX secolo|Növèsentu]] quande, pe' slargà a vìa, n'è derucàu a primma campâ. A géxa a g'ha ina cianta de baxilica, a trê navè, cun de capelle in sci fiànchi e cuèrte da votte a cruxe(r)a e a butte. Tra e ope(r)e chi cunservè se pò regurdà a pa(r)a da ''Madonna cu'u Bambìn'', de l'Uràssiu De Ferài, e a càscia da ''Madonna du Carmu'', travàiu de l'Antôgnu Ma(r)ìa Marajàn<ref>{{Çitta web|url=https://www.beweb.chiesacattolica.it/edificidiculto/edificio/20589/|tìtolo=Chiesa di Santa Maria in Fontibus|léngoa=IT|vìxita=2024-11-06}}</ref>.
|}
== Nòtte ==
;Nòtte au tèstu
<references group="n." />
;Nòtte bibliugrafiche
<references responsive="" />
== Bibliugrafìa ==
* {{Çitta lìbbro|outô=Josepha Costa Restagno|tìtolo=Albenga: topografia medioevale, immagini della città|url=https://bid.catalogobibliotecheliguri.it/TO00743602|ànno=1979|editô=Istituto Internazionale di Studi Liguri|çitæ=Milàn|léngoa=IT|volùmme=Vul. XXI|òpera=Collana storico-archeologica della Liguria occidentale|cid=Costa Restagno, 1979}}
* {{Çitta lìbbro|outô=Josepha Costa Restagno|tìtolo=Albenga|url=https://bid.catalogobibliotecheliguri.it/UTO0914530|colànn-a=Le città della Liguria|ànno=1993|editô=Sagep|çitæ=Zena|léngoa=IT|volùmme=Vul. 4|cid=Costa Restagno, 1993|ISBN=88-7058-479-8}}
* {{Çitta lìbbro|outô=Giosetta Bertonasco Rubatti|tìtolo=Le Torri di Albenga|url=https://bid.catalogobibliotecheliguri.it/LI20001220|colànn-a=Memoïa Arbenga|ànno=2010|editô=Edizioni del Delfino Moro|çitæ=Arbenga|léngoa=IT|cid=Bertonasco Rubatti, 2010}}
* {{Çitta lìbbro|outô=AA.VV.|tìtolo=Stradario essenziale del centro storico della Città di Albenga|url=https://bid.catalogobibliotecheliguri.it/5VAR00NA9270|ànno=2001|editô=Edizioni dell'Unitre Ingauna|çitæ=Arbenga|léngoa=IT|cid=AA.VV., 2001}}
* {{Çitta lìbbro|outô=AA.VV.|tìtolo=Liguria|url=https://books.google.com/books?id=sTuwrCII3pkC|ediçión=6|ànno=1982|editô=Touring Club Italiano|çitæ=Milàn|léngoa=IT|òpera=Guida d'Italia|cid=AA.VV., 1982|ISBN=88-365-0009-9}}
== Âtri prugètti ==
== Ligammi de fö(r)a ==
* {{Çitta web|url=http://www.immaginistorichealbenga.it/enrico-daste-via-la-via/|tìtolo=Enrico D'Aste, via|outô=AA. VV.|scîto=Albenga: Immagini e Ricordi|léngoa=IT}}
q75fdhft6dfw0wy7adhbmaq8b6zpv64
253112
253111
2024-11-07T18:27:28Z
N.Longo
12052
/* Architetü(r)e */ +
253112
wikitext
text/x-wiki
<imagemap>
File:Mappa tupunumastica du sentru stòricu d'Arbenga.svg|thumb|Mappa tupunumastica d'Arbenga Veggia, cun l'indicasiun di nummi de stradde, ciasse, caruggi, palassi e gêxe intu parlà lucâle|500px|center
poly 2733 2952 2777 1944 2279 2368 2636 2359 [[Ciàssa San Michê (Arbenga)]]
rect 1768.08 2831.25 4703.37 2954.38 [[Vìa Rumma (Arbenga)]]
rect 3396.88 1931.25 3493.75 3553.13 [[Vìa Oddu (Arbenga)]]
rect 4365.63 2331.25 4590.63 2878.13 [[Ciàssa de l'Uspeâ (Arbenga)]]
rect 1779.37 2192.58 3403.13 2517.19 [[Vìa Cavour (Arbenga)]]
</imagemap>
[[Immaggine:Albenga - Kathedrale San Michele Arcangelo und Santa Maria in Fontibus, August 2019.jpg|miniatura|Futugrafìa]]
'''Vìa D'Aste''' (ascì dìta '''A Cuntrâ Növa''', ''Via Enrico D'Aste'' in [[Léngoa italiànn-a|italiàn]]) a l'è 'na stràdda fra e ciü impurtanti d'Arbenga Veggia, ch'a cûre da punènte a levànte, recarcandu u percursu de quellu ch'u l'é(r)a u decümàn màscimu da sitè rumâna. Slargâ du bèllu au cumensu du [[XX secolo|Növesèntu]], cacciàndu zü fina di palàssi ch'i se ghe faciàvan, a l'ha pe' stu fètu chi piàu u numme de Cuntrâ Növa, ben marcàu intu parlà pupulâre.
== Sto(r)ia ==
Vìa D'Aste a cûre pe' ün di percursi ciü antìghi e de lungu ciü impurtanti d'Arbenga Veggia, repiàndu a metè de levante du decümàn màscimu de ''Albingaunum'', che de chi u l'andaxeva avanti passàndu pe'e mudèrne Vìa Benardu Ricci e Vìa Baccio Emanuele Maineri<ref>{{Çitta|Costa Restagno, 1993|''Lo sviluppo urbano'', p. 13}}</ref>. Sta vìa a l'è stèta ascì duve(r)â cumme tèrmu pe' marcà i cunfìn fra i quartèi de Santa Ma(r)ìa e de Sant'Eulàlia, spartisiùn ch'a servìva pe' di fìn fiscàli e aministatìvi, scibèn che, a dife(r)ènsa de quantu se pìa in cunsciderasiùn au dì d'ancöi, nu pà ch'a fusse intu mezzu fra Santa Ma(r)ìa e Sant'Eulàlia. Defèti, cumm'u se vegghe da l'èstimu du [[1473]], scìa ina cà faciâ in scia [[Ciàssa San Michê (Arbenga)|Ciàssa de San Michê]] che quelle di Cassulìn in fàccia aa géxa de Santa Ma(r)ìa in Fontibus e l'é(r)an ancù intu quartê de Santa Ma(r)ìa, cu'a sudivixùn che l'è dunca prubabile ch'a l'andasse pe' vìe intreghe ciütostu che spartìle a metè<ref>{{Çitta|Costa Restagno, 1979|''I quartieri e la consistenza edilizia della città'', pp. 79-81}}</ref>.
L'impurtansa da vìa a l'è atestâ fina daa bassa [[Etæ de Mëzo|Etè de Mézzu]], da quande, cumme inte âtre stradde cun ciü tranxitu, se ghe faciâvan cà e palàssi de cuntu, fètu ch'u resâta daa registrasiùn a catastru de custrusiùi cu'in valû ciü âtu che inti caruggi ciü picìn<ref>{{Çitta|Costa Restagno, 1993|''Lo sviluppo urbano'', p. 21}}</ref>. De ciü, inta Cuntrâ Növa se ghe duvéva tegnì u mercàu de tè(r)e, u ''forum tellarum'', cun due büteghe inte cà di Cassulìn ch'e sun registrè inte l'èstimu du [[1426]], mèntre inte quellu du [[1473]] se fà mensiùn de due cà ''cum rota tellarum''. A tà prupoxitu, in curispundènsa de l'ecs Teâtru Sivicu gh'é(r)a mü(r)àu fìna du [[XX secolo|Növesèntu]] a cuscì dìta "canna", a mezü(r)a üfisiâle pe' panni e tè(r)e, fòscia missa chi zà ai tèmpi de quande se ghe tegnìva u mercàu<ref>{{Çitta|Costa Restagno, 1979|''I mercati e le attività commerciali e artigiane'', pp. 120-122}}</ref> e au(r)a cunservâ intu Müseu Sivicu<ref>{{Çitta|AA.VV., 2001|pp. 35-36}}</ref>. Au fundu da vìa, ch'a finìva inte mü(r)aje de difésa da sitè a l'artessa du ''castrum'' de fundasiùn rumâna, se ghe druvìva l'antìga ''porta castrum'' o ''prope castrum'', de dunde se piâva a vìa da Ma(r)ìna. Sta pòrte, missa pròpiu fra e due tûre du ''castrum'', a l'è stèta pe(r)ò serâ inte l'Etè de Mezzu, pe' druvì a növa Pòrte da Ma(r)ìna da fiàncu da furtificasiùn rumâna, atestâ zà dau [[1420]] cumme a pòrte ''ad marinam''<ref>{{Çitta|Costa Restagno, 1979|''Le mura'', pp. 138-139}}</ref>.
<gallery mode="packed" heights="220">
Veduta dell'attuale Via D'Aste dopo le prime demolizioni (Albenga, foto 1899).jpg|I primmi slargamènti ae spèse de cà a sud, int'ina futugrafìa du [[1899]]
Veduta dell'attuale Via D'Aste durante la demolizione della facciata di Santa Maria in Fontibus (Albenga, foto 1900).jpg|Marsu du [[1900]], travài in cursu ae cà du fiancu sud a Santa Ma(r)ìa
Demolizione di primo 900.jpg|Cartulina cu'a catedrâle e u ciòstru di Canònichi, zà mezzu derucàu, 1900 ca.
Castrum di Porta Marina (Albenga, foto pre-1938).jpg|Vìa D'Aste e u palàssiu du ''castrum'' avanti de demulisiùi du [[1938]]
</gallery>
Ciü de resènte, a vìa a l'ha piàu l'intitulasiùn a Vincenzo Gioberti, p'ésse dunca cangiâ a Enrico D'Aste, ürtimu mèmbru de l'[[D'Aste (famïa)|antìga pa(r)entèlla arbenganese]] e scindicu d'Arbenga tra u [[1879]] e u [[1889]], doppu di grandi travài ch'i l'han interesâ a l'imprinsippiu du Növesèntu<ref>{{Çitta|AA.VV., 2001|p. 35}}</ref>. Sti lì, fèti tra u [[1898]] e u [[1903]], i l'han purtàu a slargà e indrisà a vìa: pe' primmu intervèntu s'è mesciàu e faciè de custrusiùi a mezzugiurnu in sc'ina linea ciü aretrâ, pöi s'è intervegnüu inta géxa de Santa Ma(r)ìa in Fontibus caciàndu zü a primma campâ, de moddu de mesciâne inderé a faciâ. S'è cumensàu dunca a derucà e custrusiùi fra Santa Ma(r)ìa e a catedrâle, cu'u spàssiu cuscì recavàu ch'u vegne(r)à quellu che au dì d'ancöi u l'è dìtu Ciàssa IV Nuvèmbre<ref>{{Çitta|Costa Restagno, 1993|''Lo sviluppo urbano'', p. 49}}</ref>. Intu detaju, chi i se truvâvan u ciòstru di Canònichi da catedrâle, in pussu, e cà di canònichi de Santa Ma(r)ìa e ascì de âtre de privèi<ref>{{Çitta|Costa Restagno, 1979|''Il centro cittadino e gli insediamenti religiosi'', pp. 41-43}}</ref>. A l'estremitè de levante de Vìa D'Aste, du [[1938]], u l'è stètu aa fìn caciàu zü l'ürtimu isulàu ch'u n'interumpìva u camìn drìtu, fètu che pe(r)ò u l'ha purtàu a pèrde i rèsti de l'antighiscimu ''castrum'' rumàn<ref name=":0">{{Çitta|Costa Restagno, 1979|''Le mura'', p. 138}}</ref> ciü che u Teâtru Sivicu, cu'in pesante palasùn ch'u n'ha piàu u pòstu<ref>{{Çitta|Costa Restagno, 1993|''Lo sviluppo urbano'', p. 50}}</ref>.
== Descrisiùn ==
=== Cruxe(r)e ===
* Largu Do(r)ia
* U Caruggiu du Teâtru
* Dau Lòttu (Vico Caresomo), u cunette Largu Do(r)ia cun Vìa Palestru, finèndu au fiàncu da Tûre da Paciotta, a l'imbuccu da Ciàssa de l'Uspeâ, u l'è ün di caruggi ciü picìn d'Arbenga Veggia, lungu numma che 17 mêtri, u pìa u numme da Giovanni Caresomo, assidiacunu da Catedrâle intu [[XVII secolo|Seisèntu]]<ref>{{Çitta|AA.VV., 2001|pp. 30-31}}</ref>.
* Vìa Ernestu Rulàndi Ricci
* U Caruggiu de verdü(r)e(r)e (o [[Vìa Oddu (Arbenga)|Vìa Oddu]], a remarcà a tupunumastica), u se diràmma d'in fàccia aa gêxa de Santa Ma(r)ìa, a partì daa Tûre di Cassulìn, fin a rivà a tucà e mü(r)àje da sitè veggia, dandu in scia Sènta 'traversu a Pòrte du Pertüxu. U marca ascì pe' tradisiùn u cunfìn fra u quartê de San Scî (a munte, caruggiu inclüsu<ref>{{Çitta|AA.VV., 2001|p. 45}}</ref>) e quellu de Sant'Eulàlia (a vàlle), furmandu in impurtànte cruxe(r)a cun Vìa Rumma.
* Dau Munümèntu, spiassu de 'na duxentêna de mêtri quaddri ch'a vìa ghe pàssa a còsta primma de rivà inte San Michê. U se dröve fra mezzu a Catedrâle e a gêxa de Santa Ma(r)ìa in Fontibus, u(r)iginàu cu'i travài viari du cumensu du [[XX secolo|Növesèntu]], ch'u l'ha vìstu a demulisiùn du Ciòstru di Canònichi. St'ürtimu u l'é(r)a stètu ti(r)àu sciü de dòssu aa Catedrâle fra i [[XIV secolo|seculi XIV]] e [[XV secolo|XV]] e ancöi u l'è stètu sustituìu dau munümèntu sitadìn ai caütti da [[Primma Goæra Mondiâ|Primma guèra mundiâle]], messu chi du [[1923]]<ref>{{Çitta|AA.VV., 2001|p.49}}</ref>.
* [[Ciàssa San Michê (Arbenga)|Ciàssa San Michê]]
=== Architetü(r)e ===
{| class="wikitable"
!Figü(r)a
!n°
!Numme
!Descrisiùn
|-
|
|s.n.c.
|'''Pòrte du ''Castrum'''''
|A pòrte du ''Castrum'', mensunâ inti àtti cumme ''porta castri'' o ''prope castrum'', a l'è stèta a primma pòrte inte mü(r)aje de difésa da sitè ch'a se druvisse au fundu de stu rammu du decümàn màscimu. A se truvâva pròpiu fra e due tûre du ''castrum'' e l'è bèn prubabile ch'a secce stèta prèstu immü(r)â, cu'a pòrte da Ma(r)ìna, de pocu ciü a punènte, ch'a n'ha piàu u pòstu inta bassa [[Etæ de Mëzo|Etè de Mezzu]]<ref name=":1">{{Çitta|Costa Restagno, 1979|''Le mura'', p. 139}}</ref>.
|-
|
|s.n.c.
|'''Pòrte da Ma(r)ìna'''
|A Pòrte da Ma(r)ìna a l'é(r)a üna de pòrte sitadìne ciü impuranti d'Arbenga Veggia e, cumme dìtu, a l'ha piàu u pòstu da ciü antìga Pòrte du ''Castrum'', vegnindu duvèrta a l'estremitè de punènte de stu cumplèssu lì. U sò numme u ne vegne daa vìa ch'a ghe sciurtìva, che defèti a menâva aa Ma(r)ìna, cu'u titulu de pòrte ''ad marinam'' che, duve(r)àu zà du [[1420]], u l'ha rexistìu fìna au dì d'ancöi, bèn doppu de quande st'architetü(r)a a l'è stèta derucâ<ref name=":1" />.
|-
|
|s.n.c
|'''''Castrum'''''
|U cumplèssu du ''castrum'', cunusciüu ascì cumme u castellu da Pòrte da Ma(r)ìna, u se truvâva au fundu de Vìa D'Aste e u l'é(r)a furmàu da due tûre e ina serie de custrusiùi de difésa. Armenu pe' l'impiantu u gh'axeva de u(r)igine du bèllu antìghe, prubabilmènte rumâne, e dau [[1251]] u l'è vegnüu a sêde d'ina guarnixùn zenese. Cunvertìu ciü avanti a di üsi sivìli e religiusi, u l'è stètu aa fìn derucàu du [[1938]]<ref name=":0" /><ref>{{Çitta web|url=https://www.scoprialbenga.it/castrum-porta-marina.htm|tìtolo=La zona del castrum e della Porta Marina|léngoa=IT|vìxita=2024-11-07}}</ref>.
|-
|
|s.n.c
|'''Munastê de San Tumaxu'''
|
|-
|
|s.n.c.
|'''Teâtru Sivicu'''
|
|-
|
|6
|'''Veggiu palàssiu da Pretü(r)a'''
|Custrusiùn missa vèrsu u fundu da vìa, in sciù sò fiàncu a setentriùn, a l'ha cumensàu a svilüpâse zà du [[XII secolo|seculu XII]] e, du bèllu ciü avanti, a l'è vegnüa a sêde da Pretü(r)a arbenganese, ch'a g'ha cuscì lasciàu u numme. Fra i [[Anni 1960|ànni '60]] e u [[2009]] u l'è stètu a sêde da bibliutêca sivica<ref>{{Çitta web|url=https://web.archive.org/web/20231015100436/https://anagrafe.iccu.sbn.it/isil/IT-SV0003|tìtolo=Biblioteca civica Simonetta Comanedi|léngoa=IT|vìxita=2024-11-06}}</ref> e, dau [[2001]], u l'è vinculàu daa Suvrintendènsa<ref>{{Çitta web|url=https://srvcarto.regione.liguria.it/dtuff/img/Vincoli_Monumentali/decreti/00111150.pdf|tìtolo=Decrêtu de vinculu|dæta=24 frevâ 2001|léngoa=IT|vìxita=2024-11-06}}</ref>. De drentu, au sèntru du palàssiu, se ghe tröva in gran salùn cuèrtu da ina votta a padijùn tütta tenzüa a frescu, mèntre i camìn e i purtèi i sun fèti d'abaìn<ref>{{Çitta web|url=https://www.ivg.it/2015/10/ad-albenga-va-allasta-il-palazzo-dellex-pretura-di-via-enrico-daste/|tìtolo=Ad Albenga va all'asta il Palazzo dell'ex Pretura di via Enrico d'Aste|dæta=28 utùbre 2015|léngoa=IT|vìxita=2024-11-06}}</ref>.
|-
|[[Immaggine:Centro storico di Albenga 28.jpg|senza_cornice|104x104px]]
|14-20<ref group="n.">U palàssiu intregu u cröve a nümerasiùn pâri fra i sivichi 14 e 20, cun numma u 14 e u 18 ch'i sun pe(r)ò de entrè; i âtri nümeri i van defèti pe'e büteghe du cian terén</ref>
|'''Palàssiu Borea Ricci'''
|Palàssiu de cuntu d'Arbenga Veggia missu a setentriùn de Vìa D'Aste, u l'è stètu cumisciunàu daa famìa di Borea Ricci, ch'u l'ha fètu realizà chi du [[XVI secolo|Sinquesèntu]]. U cumplèssu l'è vinculàu daa Suvrintendènsa dau [[1910]]<ref>{{Çitta web|url=https://catalogo.beniculturali.it/detail/ArchitecturalOrLandscapeHeritage/0700111132|tìtolo=Palazzo Borea Ricci|léngoa=IT|vìxita=2024-11-06}}</ref>.
|-
|[[Immaggine:Albenga - Torre Cazzulini - 2023-09-16 10-42-27 001.jpg|senza_cornice|139x139px]]
|27
|'''Tûre e Cà di Cassulìn'''
|Mensunâ fin dai tempi antighi cumme de prupietè di Cassulìn, a l'è a primma de tûre arbenganesi ch'i se incuntravan rivandu dau ''castrum'' da Pòrte da Ma(r)ìna. A svetta cu'i sò 21 mêtri d'artessa d'in fàccia a Santa Ma(r)ìa<ref>{{Çitta web|url=https://www.scoprialbenga.it/torre-cazzulini.htm|tìtolo=Tûre Cassulìn|léngoa=IT|vìxita=2024-07-13}}</ref>. Fòscia da fà remuntà au [[XIII secolo|seculu XIII]], cumpa(r)ìsce inte 'n attu du [[1367]] cumme ''turris Spectorum'', vistu che ün di membri de sta famìa chi, Corado Sospetto, u l'axeva spusàu a fìa de Lanzarotto di Cassulìn. In testimunianse ciü resènti a l'è dìta tûre de Gio Francesco Cassulìn, scignû da [[Castelanìa de Rivernàu|Castelanìa d'Arnascu]]. Presente fina inte l'afrescu ch'u l'é(r)a in Santa Ma(r)ìa, dund'a l'è presentâ cun 'na cianta de figu in simma, a cunserva ancù u basamèntu de prìa, separàu dau restu (caraterizàu dai maùi a vista inta parte âta) grassie a 'na curnìxe. A se fàccia a punènte in sce Vìa Oddu, dund'a mustra ancù i garbi ch'i servivan pe'e travi che rezevan i su(r)êi de legnu, muntèi in caxu de pe(r)igu<ref>{{Çitta|Bertonasco Rubatti, 2010|''Quartiere Santa Maria'', pp. 23-25}}</ref>.
|-
|[[Immaggine:Gêxa de Santa Marìa in Fontibus (Santa Marìa, Arbenga Veggia)-Faciâ 01.jpg|senza_cornice|104x104px]]
|s.n.c
|'''Géxa de Santa Ma(r)ìa in Fontibus'''
|A géxa culegiâ de Santa Ma(r)ìa in Fontibus a l'è a segunda géxa d'Arbenga Veggia e a se tröva nu luntàn daa catedrâle, cu'a che a furmâva in cumplèssu ünicu avanti ch'i fusse cacièi zü u ciòstru e e custrusiùi ch'e gh'é(r)an intu mezzu. E sò u(r)igine e nu sun gua(r)i cè(r)e, a ogni moddu a l'è mensunâ pe'a primma votta du [[1098]] e a pìa a strutü(r)a d'ancöi cu'ina recustrusiùn du [[XVII secolo|Seisèntu]], p'êsse turna rimanezâ a l'imprinsippiu du [[XX secolo|Növèsentu]] quande, pe' slargà a vìa, n'è derucàu a primma campâ. A géxa a g'ha ina cianta de baxilica, a trê navè, cun de capelle in sci fiànchi e cuèrte da votte a cruxe(r)a e a butte. Tra e ope(r)e chi cunservè se pò regurdà a pa(r)a da ''Madonna cu'u Bambìn'', de l'Uràssiu De Ferài, e a càscia da ''Madonna du Carmu'', travàiu de l'Antôgnu Ma(r)ìa Marajàn<ref>{{Çitta web|url=https://www.beweb.chiesacattolica.it/edificidiculto/edificio/20589/|tìtolo=Chiesa di Santa Maria in Fontibus|léngoa=IT|vìxita=2024-11-06}}</ref>.
|}
== Nòtte ==
;Nòtte au tèstu
<references group="n." />
;Nòtte bibliugrafiche
<references responsive="" />
== Bibliugrafìa ==
* {{Çitta lìbbro|outô=Josepha Costa Restagno|tìtolo=Albenga: topografia medioevale, immagini della città|url=https://bid.catalogobibliotecheliguri.it/TO00743602|ànno=1979|editô=Istituto Internazionale di Studi Liguri|çitæ=Milàn|léngoa=IT|volùmme=Vul. XXI|òpera=Collana storico-archeologica della Liguria occidentale|cid=Costa Restagno, 1979}}
* {{Çitta lìbbro|outô=Josepha Costa Restagno|tìtolo=Albenga|url=https://bid.catalogobibliotecheliguri.it/UTO0914530|colànn-a=Le città della Liguria|ànno=1993|editô=Sagep|çitæ=Zena|léngoa=IT|volùmme=Vul. 4|cid=Costa Restagno, 1993|ISBN=88-7058-479-8}}
* {{Çitta lìbbro|outô=Giosetta Bertonasco Rubatti|tìtolo=Le Torri di Albenga|url=https://bid.catalogobibliotecheliguri.it/LI20001220|colànn-a=Memoïa Arbenga|ànno=2010|editô=Edizioni del Delfino Moro|çitæ=Arbenga|léngoa=IT|cid=Bertonasco Rubatti, 2010}}
* {{Çitta lìbbro|outô=AA.VV.|tìtolo=Stradario essenziale del centro storico della Città di Albenga|url=https://bid.catalogobibliotecheliguri.it/5VAR00NA9270|ànno=2001|editô=Edizioni dell'Unitre Ingauna|çitæ=Arbenga|léngoa=IT|cid=AA.VV., 2001}}
* {{Çitta lìbbro|outô=AA.VV.|tìtolo=Liguria|url=https://books.google.com/books?id=sTuwrCII3pkC|ediçión=6|ànno=1982|editô=Touring Club Italiano|çitæ=Milàn|léngoa=IT|òpera=Guida d'Italia|cid=AA.VV., 1982|ISBN=88-365-0009-9}}
== Âtri prugètti ==
== Ligammi de fö(r)a ==
* {{Çitta web|url=http://www.immaginistorichealbenga.it/enrico-daste-via-la-via/|tìtolo=Enrico D'Aste, via|outô=AA. VV.|scîto=Albenga: Immagini e Ricordi|léngoa=IT}}
flxc2g7d1s1687rmlidt32camaon3fm
253115
253112
2024-11-07T21:55:31Z
Arbenganese
12552
/* Cruxe(r)e */ cruxere
253115
wikitext
text/x-wiki
<imagemap>
File:Mappa tupunumastica du sentru stòricu d'Arbenga.svg|thumb|Mappa tupunumastica d'Arbenga Veggia, cun l'indicasiun di nummi de stradde, ciasse, caruggi, palassi e gêxe intu parlà lucâle|500px|center
poly 2733 2952 2777 1944 2279 2368 2636 2359 [[Ciàssa San Michê (Arbenga)]]
rect 1768.08 2831.25 4703.37 2954.38 [[Vìa Rumma (Arbenga)]]
rect 3396.88 1931.25 3493.75 3553.13 [[Vìa Oddu (Arbenga)]]
rect 4365.63 2331.25 4590.63 2878.13 [[Ciàssa de l'Uspeâ (Arbenga)]]
rect 1779.37 2192.58 3403.13 2517.19 [[Vìa Cavour (Arbenga)]]
</imagemap>
[[Immaggine:Albenga - Kathedrale San Michele Arcangelo und Santa Maria in Fontibus, August 2019.jpg|miniatura|Futugrafìa]]
'''Vìa D'Aste''' (ascì dìta '''A Cuntrâ Növa''', ''Via Enrico D'Aste'' in [[Léngoa italiànn-a|italiàn]]) a l'è 'na stràdda fra e ciü impurtanti d'Arbenga Veggia, ch'a cûre da punènte a levànte, recarcandu u percursu de quellu ch'u l'é(r)a u decümàn màscimu da sitè rumâna. Slargâ du bèllu au cumensu du [[XX secolo|Növesèntu]], cacciàndu zü fina di palàssi ch'i se ghe faciàvan, a l'ha pe' stu fètu chi piàu u numme de Cuntrâ Növa, ben marcàu intu parlà pupulâre.
== Sto(r)ia ==
Vìa D'Aste a cûre pe' ün di percursi ciü antìghi e de lungu ciü impurtanti d'Arbenga Veggia, repiàndu a metè de levante du decümàn màscimu de ''Albingaunum'', che de chi u l'andaxeva avanti passàndu pe'e mudèrne Vìa Benardu Ricci e Vìa Baccio Emanuele Maineri<ref>{{Çitta|Costa Restagno, 1993|''Lo sviluppo urbano'', p. 13}}</ref>. Sta vìa a l'è stèta ascì duve(r)â cumme tèrmu pe' marcà i cunfìn fra i quartèi de Santa Ma(r)ìa e de Sant'Eulàlia, spartisiùn ch'a servìva pe' di fìn fiscàli e aministatìvi, scibèn che, a dife(r)ènsa de quantu se pìa in cunsciderasiùn au dì d'ancöi, nu pà ch'a fusse intu mezzu fra Santa Ma(r)ìa e Sant'Eulàlia. Defèti, cumm'u se vegghe da l'èstimu du [[1473]], scìa ina cà faciâ in scia [[Ciàssa San Michê (Arbenga)|Ciàssa de San Michê]] che quelle di Cassulìn in fàccia aa géxa de Santa Ma(r)ìa in Fontibus e l'é(r)an ancù intu quartê de Santa Ma(r)ìa, cu'a sudivixùn che l'è dunca prubabile ch'a l'andasse pe' vìe intreghe ciütostu che spartìle a metè<ref>{{Çitta|Costa Restagno, 1979|''I quartieri e la consistenza edilizia della città'', pp. 79-81}}</ref>.
L'impurtansa da vìa a l'è atestâ fina daa bassa [[Etæ de Mëzo|Etè de Mézzu]], da quande, cumme inte âtre stradde cun ciü tranxitu, se ghe faciâvan cà e palàssi de cuntu, fètu ch'u resâta daa registrasiùn a catastru de custrusiùi cu'in valû ciü âtu che inti caruggi ciü picìn<ref>{{Çitta|Costa Restagno, 1993|''Lo sviluppo urbano'', p. 21}}</ref>. De ciü, inta Cuntrâ Növa se ghe duvéva tegnì u mercàu de tè(r)e, u ''forum tellarum'', cun due büteghe inte cà di Cassulìn ch'e sun registrè inte l'èstimu du [[1426]], mèntre inte quellu du [[1473]] se fà mensiùn de due cà ''cum rota tellarum''. A tà prupoxitu, in curispundènsa de l'ecs Teâtru Sivicu gh'é(r)a mü(r)àu fìna du [[XX secolo|Növesèntu]] a cuscì dìta "canna", a mezü(r)a üfisiâle pe' panni e tè(r)e, fòscia missa chi zà ai tèmpi de quande se ghe tegnìva u mercàu<ref>{{Çitta|Costa Restagno, 1979|''I mercati e le attività commerciali e artigiane'', pp. 120-122}}</ref> e au(r)a cunservâ intu Müseu Sivicu<ref>{{Çitta|AA.VV., 2001|pp. 35-36}}</ref>. Au fundu da vìa, ch'a finìva inte mü(r)aje de difésa da sitè a l'artessa du ''castrum'' de fundasiùn rumâna, se ghe druvìva l'antìga ''porta castrum'' o ''prope castrum'', de dunde se piâva a vìa da Ma(r)ìna. Sta pòrte, missa pròpiu fra e due tûre du ''castrum'', a l'è stèta pe(r)ò serâ inte l'Etè de Mezzu, pe' druvì a növa Pòrte da Ma(r)ìna da fiàncu da furtificasiùn rumâna, atestâ zà dau [[1420]] cumme a pòrte ''ad marinam''<ref>{{Çitta|Costa Restagno, 1979|''Le mura'', pp. 138-139}}</ref>.
<gallery mode="packed" heights="220">
Veduta dell'attuale Via D'Aste dopo le prime demolizioni (Albenga, foto 1899).jpg|I primmi slargamènti ae spèse de cà a sud, int'ina futugrafìa du [[1899]]
Veduta dell'attuale Via D'Aste durante la demolizione della facciata di Santa Maria in Fontibus (Albenga, foto 1900).jpg|Marsu du [[1900]], travài in cursu ae cà du fiancu sud a Santa Ma(r)ìa
Demolizione di primo 900.jpg|Cartulina cu'a catedrâle e u ciòstru di Canònichi, zà mezzu derucàu, 1900 ca.
Castrum di Porta Marina (Albenga, foto pre-1938).jpg|Vìa D'Aste e u palàssiu du ''castrum'' avanti de demulisiùi du [[1938]]
</gallery>
Ciü de resènte, a vìa a l'ha piàu l'intitulasiùn a Vincenzo Gioberti, p'ésse dunca cangiâ a Enrico D'Aste, ürtimu mèmbru de l'[[D'Aste (famïa)|antìga pa(r)entèlla arbenganese]] e scindicu d'Arbenga tra u [[1879]] e u [[1889]], doppu di grandi travài ch'i l'han interesâ a l'imprinsippiu du Növesèntu<ref>{{Çitta|AA.VV., 2001|p. 35}}</ref>. Sti lì, fèti tra u [[1898]] e u [[1903]], i l'han purtàu a slargà e indrisà a vìa: pe' primmu intervèntu s'è mesciàu e faciè de custrusiùi a mezzugiurnu in sc'ina linea ciü aretrâ, pöi s'è intervegnüu inta géxa de Santa Ma(r)ìa in Fontibus caciàndu zü a primma campâ, de moddu de mesciâne inderé a faciâ. S'è cumensàu dunca a derucà e custrusiùi fra Santa Ma(r)ìa e a catedrâle, cu'u spàssiu cuscì recavàu ch'u vegne(r)à quellu che au dì d'ancöi u l'è dìtu Ciàssa IV Nuvèmbre<ref>{{Çitta|Costa Restagno, 1993|''Lo sviluppo urbano'', p. 49}}</ref>. Intu detaju, chi i se truvâvan u ciòstru di Canònichi da catedrâle, in pussu, e cà di canònichi de Santa Ma(r)ìa e ascì de âtre de privèi<ref>{{Çitta|Costa Restagno, 1979|''Il centro cittadino e gli insediamenti religiosi'', pp. 41-43}}</ref>. A l'estremitè de levante de Vìa D'Aste, du [[1938]], u l'è stètu aa fìn caciàu zü l'ürtimu isulàu ch'u n'interumpìva u camìn drìtu, fètu che pe(r)ò u l'ha purtàu a pèrde i rèsti de l'antighiscimu ''castrum'' rumàn<ref name=":0">{{Çitta|Costa Restagno, 1979|''Le mura'', p. 138}}</ref> ciü che u Teâtru Sivicu, cu'in pesante palasùn ch'u n'ha piàu u pòstu<ref>{{Çitta|Costa Restagno, 1993|''Lo sviluppo urbano'', p. 50}}</ref>.
== Descrisiùn ==
=== Cruxe(r)e ===
* Largu Do(r)ia, spiàssu de pöcu ciü de 800 mêtri<ref>{{Çitta|AA.VV., 2001|p. 36}}</ref> quàddri ch'u se tröva a l'imbuccu da vìa, versu a ma(r)ìna, tantu ch'u se tröva là dund'ina votta u gh'e(r)a l'antigu ''castrum'' du tèmpu di rumèi, cacciàu zü inti prìmmi du Növesèntu. U pìa u numme da [[Tumâxu Do(r)ia]], regurdàu cumme òmmu de valû, vistu u moddu intu che u l'axeva prutezüu a sitè dü(r)ante l'asediu du [[1435]]<ref>{{Çitta lìbbro|outô=Girolamo Rossi|tìtolo=Storia della Città e Diocesi di Albenga|url=https://books.google.it/books?id=g7ksAAAAYAAJ&hl=it&source=gbs_navlinks_s|ànno=1870|editô=Tipografia T. Craviotto|çitæ=Arbenga|léngoa=IT|p=187|capìtolo=X. Vicende del XV Secolo}}</ref>.
* U Caruggiu du Teâtru, lungu ina sinquantêna de mêtri, u l'è ciamàu cuscì vistu che in curispundènsa u se ghe truvava u veggiu Teâtru Sivicu sitadìn, cacciàu zü insemme au ''castrum'' inti [[Anni 1930|ànni '30]]<ref>{{Çitta|AA.VV., 2001|p.27}}</ref>. Dau percursu nu in lìnea u cumensa sutta a 'n vortu au de sutta du che u l'ha u so ingressu u Cine-Teâtru Ambra, ch'u l'ha piàu u pòstu du veggiu. Sciübitu doppu u caruggiu u cêga e u se dirigge inte quella ch'a l'è Ciàssa San Fransescu, inclüsa intu quartê de Santa Ma(r)ìa.
* Dau Lòttu (Vico Caresomo), u cunette Largu Do(r)ia cun Vìa Palestru, finèndu au fiàncu da Tûre da Paciotta, a l'imbuccu da [[Ciàssa de l'Uspeâ (Arbenga)|Ciàssa de l'Uspeâ]], u l'è ün di caruggi ciü picìn d'Arbenga Veggia, lungu numma che 17 mêtri, u pìa u numme da Giovanni Caresomo, assidiacunu da Catedrâle intu [[XVII secolo|Seisèntu]]<ref>{{Çitta|AA.VV., 2001|pp. 30-31}}</ref>.
* Vìa Ernestu Rulàndi Ricci, u l'è u cuntinuu de [[Vìa Oddu (Arbenga)|Via Oddu]], ch'a g'ha u sò imbuccu aa drìta da faciâ de Santa Ma(r)ìa. Passandu a còsta da gêxa, a se inmette inte Ciàssa San Fransescu, passandula e finèndu trènta mêtri de dòppu au de fö(r)a de mü(r)aje, inte Vìa Zena<ref>{{Çitta|AA.VV., 2001|p. 51}}</ref>. A passa defèti au de sutta da stò(r)ica ''Porta sancti francisci'' (a Pòrte de San Fransescu)<ref>{{Çitta|Costa Restagno, 1979|pp.56-57, fig.18}}</ref>.
* U Caruggiu de verdü(r)e(r)e (o [[Vìa Oddu (Arbenga)|Vìa Oddu]], a remarcà a tupunumastica), u se diràmma d'in fàccia aa gêxa de Santa Ma(r)ìa, a partì daa Tûre di Cassulìn, fin a rivà a tucà e mü(r)àje da sitè veggia, dandu in scia Sènta 'traversu a Pòrte du Pertüxu. U marca ascì pe' tradisiùn u cunfìn fra u quartê de San Scî (a munte, caruggiu inclüsu<ref>{{Çitta|AA.VV., 2001|p. 45}}</ref>) e quellu de Sant'Eulàlia (a vàlle), furmandu in impurtànte cruxe(r)a cun Vìa Rumma.
* Dau Munümèntu, spiassu de 'na duxentêna de mêtri quaddri ch'a vìa ghe pàssa a còsta primma de rivà inte San Michê. U se dröve fra mezzu a Catedrâle e a gêxa de Santa Ma(r)ìa in Fontibus, u(r)iginàu cu'i travài viari du cumensu du [[XX secolo|Növesèntu]], ch'u l'ha vìstu a demulisiùn du Ciòstru di Canònichi. St'ürtimu u l'é(r)a stètu ti(r)àu sciü de dòssu aa Catedrâle fra i [[XIV secolo|seculi XIV]] e [[XV secolo|XV]] e ancöi u l'è stètu sustituìu dau munümèntu sitadìn ai caütti da [[Primma Goæra Mondiâ|Primma guèra mundiâle]], messu chi du [[1923]]<ref>{{Çitta|AA.VV., 2001|p.49}}</ref>.
* [[Ciàssa San Michê (Arbenga)|Ciàssa San Michê]], a prinsipâle ciàssa d'Arbenga Veggia, antigamènte cunusciüa cumme ''platea comunis'', dund'a gh'a a sêde u municipiu. A porta u numme du santu prutetû da sitè e se ghe fàccia inta pârte âta a [[Catedrâle de San Michê]]. U l'è chi de frunte ch'a finisce a stràdda, ch'a se inmette inte Vìa Benardu Ricci, ch'a n'è u cuntinuu, daa lòggia du Palàssiu Veggiu fin aa cruxe(r)a di Quàttru Canti<ref>{{Çitta|AA.VV., 2001|p. 50}}</ref>.
=== Architetü(r)e ===
{| class="wikitable"
!Figü(r)a
!n°
!Numme
!Descrisiùn
|-
|
|s.n.c.
|'''Pòrte du ''Castrum'''''
|A pòrte du ''Castrum'', mensunâ inti àtti cumme ''porta castri'' o ''prope castrum'', a l'è stèta a primma pòrte inte mü(r)aje de difésa da sitè ch'a se druvisse au fundu de stu rammu du decümàn màscimu. A se truvâva pròpiu fra e due tûre du ''castrum'' e l'è bèn prubabile ch'a secce stèta prèstu immü(r)â, cu'a pòrte da Ma(r)ìna, de pocu ciü a punènte, ch'a n'ha piàu u pòstu inta bassa [[Etæ de Mëzo|Etè de Mezzu]]<ref name=":1">{{Çitta|Costa Restagno, 1979|''Le mura'', p. 139}}</ref>.
|-
|
|s.n.c.
|'''Pòrte da Ma(r)ìna'''
|A Pòrte da Ma(r)ìna a l'é(r)a üna de pòrte sitadìne ciü impuranti d'Arbenga Veggia e, cumme dìtu, a l'ha piàu u pòstu da ciü antìga Pòrte du ''Castrum'', vegnindu duvèrta a l'estremitè de punènte de stu cumplèssu lì. U sò numme u ne vegne daa vìa ch'a ghe sciurtìva, che defèti a menâva aa Ma(r)ìna, cu'u titulu de pòrte ''ad marinam'' che, duve(r)àu zà du [[1420]], u l'ha rexistìu fìna au dì d'ancöi, bèn doppu de quande st'architetü(r)a a l'è stèta derucâ<ref name=":1" />.
|-
|
|s.n.c
|'''''Castrum'''''
|U cumplèssu du ''castrum'', cunusciüu ascì cumme u castellu da Pòrte da Ma(r)ìna, u se truvâva au fundu de Vìa D'Aste e u l'é(r)a furmàu da due tûre e ina serie de custrusiùi de difésa. Armenu pe' l'impiantu u gh'axeva de u(r)igine du bèllu antìghe, prubabilmènte rumâne, e dau [[1251]] u l'è vegnüu a sêde d'ina guarnixùn zenese. Cunvertìu ciü avanti a di üsi sivìli e religiusi, u l'è stètu aa fìn derucàu du [[1938]]<ref name=":0" /><ref>{{Çitta web|url=https://www.scoprialbenga.it/castrum-porta-marina.htm|tìtolo=La zona del castrum e della Porta Marina|léngoa=IT|vìxita=2024-11-07}}</ref>.
|-
|
|s.n.c
|'''Munastê de San Tumaxu'''
|
|-
|
|s.n.c.
|'''Teâtru Sivicu'''
|
|-
|
|6
|'''Veggiu palàssiu da Pretü(r)a'''
|Custrusiùn missa vèrsu u fundu da vìa, in sciù sò fiàncu a setentriùn, a l'ha cumensàu a svilüpâse zà du [[XII secolo|seculu XII]] e, du bèllu ciü avanti, a l'è vegnüa a sêde da Pretü(r)a arbenganese, ch'a g'ha cuscì lasciàu u numme. Fra i [[Anni 1960|ànni '60]] e u [[2009]] u l'è stètu a sêde da bibliutêca sivica<ref>{{Çitta web|url=https://web.archive.org/web/20231015100436/https://anagrafe.iccu.sbn.it/isil/IT-SV0003|tìtolo=Biblioteca civica Simonetta Comanedi|léngoa=IT|vìxita=2024-11-06}}</ref> e, dau [[2001]], u l'è vinculàu daa Suvrintendènsa<ref>{{Çitta web|url=https://srvcarto.regione.liguria.it/dtuff/img/Vincoli_Monumentali/decreti/00111150.pdf|tìtolo=Decrêtu de vinculu|dæta=24 frevâ 2001|léngoa=IT|vìxita=2024-11-06}}</ref>. De drentu, au sèntru du palàssiu, se ghe tröva in gran salùn cuèrtu da ina votta a padijùn tütta tenzüa a frescu, mèntre i camìn e i purtèi i sun fèti d'abaìn<ref>{{Çitta web|url=https://www.ivg.it/2015/10/ad-albenga-va-allasta-il-palazzo-dellex-pretura-di-via-enrico-daste/|tìtolo=Ad Albenga va all'asta il Palazzo dell'ex Pretura di via Enrico d'Aste|dæta=28 utùbre 2015|léngoa=IT|vìxita=2024-11-06}}</ref>.
|-
|[[Immaggine:Centro storico di Albenga 28.jpg|senza_cornice|104x104px]]
|14-20<ref group="n.">U palàssiu intregu u cröve a nümerasiùn pâri fra i sivichi 14 e 20, cun numma u 14 e u 18 ch'i sun pe(r)ò de entrè; i âtri nümeri i van defèti pe'e büteghe du cian terén</ref>
|'''Palàssiu Borea Ricci'''
|Palàssiu de cuntu d'Arbenga Veggia missu a setentriùn de Vìa D'Aste, u l'è stètu cumisciunàu daa famìa di Borea Ricci, ch'u l'ha fètu realizà chi du [[XVI secolo|Sinquesèntu]]. U cumplèssu l'è vinculàu daa Suvrintendènsa dau [[1910]]<ref>{{Çitta web|url=https://catalogo.beniculturali.it/detail/ArchitecturalOrLandscapeHeritage/0700111132|tìtolo=Palazzo Borea Ricci|léngoa=IT|vìxita=2024-11-06}}</ref>.
|-
|[[Immaggine:Albenga - Torre Cazzulini - 2023-09-16 10-42-27 001.jpg|senza_cornice|139x139px]]
|27
|'''Tûre e Cà di Cassulìn'''
|Mensunâ fin dai tempi antighi cumme de prupietè di Cassulìn, a l'è a primma de tûre arbenganesi ch'i se incuntravan rivandu dau ''castrum'' da Pòrte da Ma(r)ìna. A svetta cu'i sò 21 mêtri d'artessa d'in fàccia a Santa Ma(r)ìa<ref>{{Çitta web|url=https://www.scoprialbenga.it/torre-cazzulini.htm|tìtolo=Tûre Cassulìn|léngoa=IT|vìxita=2024-07-13}}</ref>. Fòscia da fà remuntà au [[XIII secolo|seculu XIII]], cumpa(r)ìsce inte 'n attu du [[1367]] cumme ''turris Spectorum'', vistu che ün di membri de sta famìa chi, Corado Sospetto, u l'axeva spusàu a fìa de Lanzarotto di Cassulìn. In testimunianse ciü resènti a l'è dìta tûre de Gio Francesco Cassulìn, scignû da [[Castelanìa de Rivernàu|Castelanìa d'Arnascu]]. Presente fina inte l'afrescu ch'u l'é(r)a in Santa Ma(r)ìa, dund'a l'è presentâ cun 'na cianta de figu in simma, a cunserva ancù u basamèntu de prìa, separàu dau restu (caraterizàu dai maùi a vista inta parte âta) grassie a 'na curnìxe. A se fàccia a punènte in sce Vìa Oddu, dund'a mustra ancù i garbi ch'i servivan pe'e travi che rezevan i su(r)êi de legnu, muntèi in caxu de pe(r)igu<ref>{{Çitta|Bertonasco Rubatti, 2010|''Quartiere Santa Maria'', pp. 23-25}}</ref>.
|-
|[[Immaggine:Gêxa de Santa Marìa in Fontibus (Santa Marìa, Arbenga Veggia)-Faciâ 01.jpg|senza_cornice|104x104px]]
|s.n.c
|'''Géxa de Santa Ma(r)ìa in Fontibus'''
|A géxa culegiâ de Santa Ma(r)ìa in Fontibus a l'è a segunda géxa d'Arbenga Veggia e a se tröva nu luntàn daa catedrâle, cu'a che a furmâva in cumplèssu ünicu avanti ch'i fusse cacièi zü u ciòstru e e custrusiùi ch'e gh'é(r)an intu mezzu. E sò u(r)igine e nu sun gua(r)i cè(r)e, a ogni moddu a l'è mensunâ pe'a primma votta du [[1098]] e a pìa a strutü(r)a d'ancöi cu'ina recustrusiùn du [[XVII secolo|Seisèntu]], p'êsse turna rimanezâ a l'imprinsippiu du [[XX secolo|Növèsentu]] quande, pe' slargà a vìa, n'è derucàu a primma campâ. A géxa a g'ha ina cianta de baxilica, a trê navè, cun de capelle in sci fiànchi e cuèrte da votte a cruxe(r)a e a butte. Tra e ope(r)e chi cunservè se pò regurdà a pa(r)a da ''Madonna cu'u Bambìn'', de l'Uràssiu De Ferài, e a càscia da ''Madonna du Carmu'', travàiu de l'Antôgnu Ma(r)ìa Marajàn<ref>{{Çitta web|url=https://www.beweb.chiesacattolica.it/edificidiculto/edificio/20589/|tìtolo=Chiesa di Santa Maria in Fontibus|léngoa=IT|vìxita=2024-11-06}}</ref>.
|}
== Nòtte ==
;Nòtte au tèstu
<references group="n." />
;Nòtte bibliugrafiche
<references responsive="" />
== Bibliugrafìa ==
* {{Çitta lìbbro|outô=Josepha Costa Restagno|tìtolo=Albenga: topografia medioevale, immagini della città|url=https://bid.catalogobibliotecheliguri.it/TO00743602|ànno=1979|editô=Istituto Internazionale di Studi Liguri|çitæ=Milàn|léngoa=IT|volùmme=Vul. XXI|òpera=Collana storico-archeologica della Liguria occidentale|cid=Costa Restagno, 1979}}
* {{Çitta lìbbro|outô=Josepha Costa Restagno|tìtolo=Albenga|url=https://bid.catalogobibliotecheliguri.it/UTO0914530|colànn-a=Le città della Liguria|ànno=1993|editô=Sagep|çitæ=Zena|léngoa=IT|volùmme=Vul. 4|cid=Costa Restagno, 1993|ISBN=88-7058-479-8}}
* {{Çitta lìbbro|outô=Giosetta Bertonasco Rubatti|tìtolo=Le Torri di Albenga|url=https://bid.catalogobibliotecheliguri.it/LI20001220|colànn-a=Memoïa Arbenga|ànno=2010|editô=Edizioni del Delfino Moro|çitæ=Arbenga|léngoa=IT|cid=Bertonasco Rubatti, 2010}}
* {{Çitta lìbbro|outô=AA.VV.|tìtolo=Stradario essenziale del centro storico della Città di Albenga|url=https://bid.catalogobibliotecheliguri.it/5VAR00NA9270|ànno=2001|editô=Edizioni dell'Unitre Ingauna|çitæ=Arbenga|léngoa=IT|cid=AA.VV., 2001}}
* {{Çitta lìbbro|outô=AA.VV.|tìtolo=Liguria|url=https://books.google.com/books?id=sTuwrCII3pkC|ediçión=6|ànno=1982|editô=Touring Club Italiano|çitæ=Milàn|léngoa=IT|òpera=Guida d'Italia|cid=AA.VV., 1982|ISBN=88-365-0009-9}}
== Âtri prugètti ==
== Ligammi de fö(r)a ==
* {{Çitta web|url=http://www.immaginistorichealbenga.it/enrico-daste-via-la-via/|tìtolo=Enrico D'Aste, via|outô=AA. VV.|scîto=Albenga: Immagini e Ricordi|léngoa=IT}}
04a9mq7aiev79mxbedlsj6ty8zlespj
253116
253115
2024-11-07T22:17:16Z
Arbenganese
12552
/* Cruxe(r)e */Puxisiunamèntu
253116
wikitext
text/x-wiki
<imagemap>
File:Mappa tupunumastica du sentru stòricu d'Arbenga.svg|thumb|Mappa tupunumastica d'Arbenga Veggia, cun l'indicasiun di nummi de stradde, ciasse, caruggi, palassi e gêxe intu parlà lucâle|500px|center
poly 2733 2952 2777 1944 2279 2368 2636 2359 [[Ciàssa San Michê (Arbenga)]]
rect 1768.08 2831.25 4703.37 2954.38 [[Vìa Rumma (Arbenga)]]
rect 3396.88 1931.25 3493.75 3553.13 [[Vìa Oddu (Arbenga)]]
rect 4365.63 2331.25 4590.63 2878.13 [[Ciàssa de l'Uspeâ (Arbenga)]]
rect 1779.37 2192.58 3403.13 2517.19 [[Vìa Cavour (Arbenga)]]
</imagemap>
[[Immaggine:Albenga - Kathedrale San Michele Arcangelo und Santa Maria in Fontibus, August 2019.jpg|miniatura|Futugrafìa]]
'''Vìa D'Aste''' (ascì dìta '''A Cuntrâ Növa''', ''Via Enrico D'Aste'' in [[Léngoa italiànn-a|italiàn]]) a l'è 'na stràdda fra e ciü impurtanti d'Arbenga Veggia, ch'a cûre da punènte a levànte, recarcandu u percursu de quellu ch'u l'é(r)a u decümàn màscimu da sitè rumâna. Slargâ du bèllu au cumensu du [[XX secolo|Növesèntu]], cacciàndu zü fina di palàssi ch'i se ghe faciàvan, a l'ha pe' stu fètu chi piàu u numme de Cuntrâ Növa, ben marcàu intu parlà pupulâre.
== Sto(r)ia ==
Vìa D'Aste a cûre pe' ün di percursi ciü antìghi e de lungu ciü impurtanti d'Arbenga Veggia, repiàndu a metè de levante du decümàn màscimu de ''Albingaunum'', che de chi u l'andaxeva avanti passàndu pe'e mudèrne Vìa Benardu Ricci e Vìa Baccio Emanuele Maineri<ref>{{Çitta|Costa Restagno, 1993|''Lo sviluppo urbano'', p. 13}}</ref>. Sta vìa a l'è stèta ascì duve(r)â cumme tèrmu pe' marcà i cunfìn fra i quartèi de Santa Ma(r)ìa e de Sant'Eulàlia, spartisiùn ch'a servìva pe' di fìn fiscàli e aministatìvi, scibèn che, a dife(r)ènsa de quantu se pìa in cunsciderasiùn au dì d'ancöi, nu pà ch'a fusse intu mezzu fra Santa Ma(r)ìa e Sant'Eulàlia. Defèti, cumm'u se vegghe da l'èstimu du [[1473]], scìa ina cà faciâ in scia [[Ciàssa San Michê (Arbenga)|Ciàssa de San Michê]] che quelle di Cassulìn in fàccia aa géxa de Santa Ma(r)ìa in Fontibus e l'é(r)an ancù intu quartê de Santa Ma(r)ìa, cu'a sudivixùn che l'è dunca prubabile ch'a l'andasse pe' vìe intreghe ciütostu che spartìle a metè<ref>{{Çitta|Costa Restagno, 1979|''I quartieri e la consistenza edilizia della città'', pp. 79-81}}</ref>.
L'impurtansa da vìa a l'è atestâ fina daa bassa [[Etæ de Mëzo|Etè de Mézzu]], da quande, cumme inte âtre stradde cun ciü tranxitu, se ghe faciâvan cà e palàssi de cuntu, fètu ch'u resâta daa registrasiùn a catastru de custrusiùi cu'in valû ciü âtu che inti caruggi ciü picìn<ref>{{Çitta|Costa Restagno, 1993|''Lo sviluppo urbano'', p. 21}}</ref>. De ciü, inta Cuntrâ Növa se ghe duvéva tegnì u mercàu de tè(r)e, u ''forum tellarum'', cun due büteghe inte cà di Cassulìn ch'e sun registrè inte l'èstimu du [[1426]], mèntre inte quellu du [[1473]] se fà mensiùn de due cà ''cum rota tellarum''. A tà prupoxitu, in curispundènsa de l'ecs Teâtru Sivicu gh'é(r)a mü(r)àu fìna du [[XX secolo|Növesèntu]] a cuscì dìta "canna", a mezü(r)a üfisiâle pe' panni e tè(r)e, fòscia missa chi zà ai tèmpi de quande se ghe tegnìva u mercàu<ref>{{Çitta|Costa Restagno, 1979|''I mercati e le attività commerciali e artigiane'', pp. 120-122}}</ref> e au(r)a cunservâ intu Müseu Sivicu<ref>{{Çitta|AA.VV., 2001|pp. 35-36}}</ref>. Au fundu da vìa, ch'a finìva inte mü(r)aje de difésa da sitè a l'artessa du ''castrum'' de fundasiùn rumâna, se ghe druvìva l'antìga ''porta castrum'' o ''prope castrum'', de dunde se piâva a vìa da Ma(r)ìna. Sta pòrte, missa pròpiu fra e due tûre du ''castrum'', a l'è stèta pe(r)ò serâ inte l'Etè de Mezzu, pe' druvì a növa Pòrte da Ma(r)ìna da fiàncu da furtificasiùn rumâna, atestâ zà dau [[1420]] cumme a pòrte ''ad marinam''<ref>{{Çitta|Costa Restagno, 1979|''Le mura'', pp. 138-139}}</ref>.
<gallery mode="packed" heights="220">
Veduta dell'attuale Via D'Aste dopo le prime demolizioni (Albenga, foto 1899).jpg|I primmi slargamènti ae spèse de cà a sud, int'ina futugrafìa du [[1899]]
Veduta dell'attuale Via D'Aste durante la demolizione della facciata di Santa Maria in Fontibus (Albenga, foto 1900).jpg|Marsu du [[1900]], travài in cursu ae cà du fiancu sud a Santa Ma(r)ìa
Demolizione di primo 900.jpg|Cartulina cu'a catedrâle e u ciòstru di Canònichi, zà mezzu derucàu, 1900 ca.
Castrum di Porta Marina (Albenga, foto pre-1938).jpg|Vìa D'Aste e u palàssiu du ''castrum'' avanti de demulisiùi du [[1938]]
</gallery>
Ciü de resènte, a vìa a l'ha piàu l'intitulasiùn a Vincenzo Gioberti, p'ésse dunca cangiâ a Enrico D'Aste, ürtimu mèmbru de l'[[D'Aste (famïa)|antìga pa(r)entèlla arbenganese]] e scindicu d'Arbenga tra u [[1879]] e u [[1889]], doppu di grandi travài ch'i l'han interesâ a l'imprinsippiu du Növesèntu<ref>{{Çitta|AA.VV., 2001|p. 35}}</ref>. Sti lì, fèti tra u [[1898]] e u [[1903]], i l'han purtàu a slargà e indrisà a vìa: pe' primmu intervèntu s'è mesciàu e faciè de custrusiùi a mezzugiurnu in sc'ina linea ciü aretrâ, pöi s'è intervegnüu inta géxa de Santa Ma(r)ìa in Fontibus caciàndu zü a primma campâ, de moddu de mesciâne inderé a faciâ. S'è cumensàu dunca a derucà e custrusiùi fra Santa Ma(r)ìa e a catedrâle, cu'u spàssiu cuscì recavàu ch'u vegne(r)à quellu che au dì d'ancöi u l'è dìtu Ciàssa IV Nuvèmbre<ref>{{Çitta|Costa Restagno, 1993|''Lo sviluppo urbano'', p. 49}}</ref>. Intu detaju, chi i se truvâvan u ciòstru di Canònichi da catedrâle, in pussu, e cà di canònichi de Santa Ma(r)ìa e ascì de âtre de privèi<ref>{{Çitta|Costa Restagno, 1979|''Il centro cittadino e gli insediamenti religiosi'', pp. 41-43}}</ref>. A l'estremitè de levante de Vìa D'Aste, du [[1938]], u l'è stètu aa fìn caciàu zü l'ürtimu isulàu ch'u n'interumpìva u camìn drìtu, fètu che pe(r)ò u l'ha purtàu a pèrde i rèsti de l'antighiscimu ''castrum'' rumàn<ref name=":0">{{Çitta|Costa Restagno, 1979|''Le mura'', p. 138}}</ref> ciü che u Teâtru Sivicu, cu'in pesante palasùn ch'u n'ha piàu u pòstu<ref>{{Çitta|Costa Restagno, 1993|''Lo sviluppo urbano'', p. 50}}</ref>.
== Descrisiùn ==
=== Cruxe(r)e ===
* Largu Do(r)ia, spiàssu de pöcu ciü de 800 mêtri quàddri<ref>{{Çitta|AA.VV., 2001|p. 36}}</ref> ch'u se tröva a l'imbuccu da vìa, versu a ma(r)ìna, tantu ch'u se tröva là dund'ina votta u gh'e(r)a l'antigu ''castrum'' du tèmpu di rumèi, cacciàu zü inti prìmmi du Növesèntu. U pìa u numme da [[Tumâxu Do(r)ia]], regurdàu cumme òmmu de valû, vistu u moddu intu che u l'axeva prutezüu a sitè dü(r)ante l'asediu du [[1435]]<ref>{{Çitta lìbbro|outô=Girolamo Rossi|tìtolo=Storia della Città e Diocesi di Albenga|url=https://books.google.it/books?id=g7ksAAAAYAAJ&hl=it&source=gbs_navlinks_s|ànno=1870|editô=Tipografia T. Craviotto|çitæ=Arbenga|léngoa=IT|p=187|capìtolo=X. Vicende del XV Secolo}}</ref>.
* U Caruggiu du Teâtru, lungu ina sinquantêna de mêtri, u l'è ciamàu cuscì vistu che in curispundènsa u se ghe truvava u veggiu Teâtru Sivicu sitadìn, cacciàu zü insemme au ''castrum'' inti [[Anni 1930|ànni '30]]<ref>{{Çitta|AA.VV., 2001|p.27}}</ref>. Dau percursu nu in lìnea u cumensa sutta a 'n vortu au de sutta du che u l'ha u so ingressu u Cine-Teâtru Ambra, ch'u l'ha piàu u pòstu du veggiu. Sciübitu doppu u caruggiu u cêga e u se dirigge inte quella ch'a l'è Ciàssa San Fransescu, inclüsa intu quartê de Santa Ma(r)ìa.
* Dau Lòttu (Vico Caresomo), u cunette Largu Do(r)ia cun Vìa Palestru, finèndu au fiàncu da Tûre da Paciotta, a l'imbuccu da [[Ciàssa de l'Uspeâ (Arbenga)|Ciàssa de l'Uspeâ]], u l'è ün di caruggi ciü picìn d'Arbenga Veggia, lungu numma che 17 mêtri, u pìa u numme da Giovanni Caresomo, assidiacunu da Catedrâle intu [[XVII secolo|Seisèntu]]<ref>{{Çitta|AA.VV., 2001|pp. 30-31}}</ref>.
* Vìa Ernestu Rulàndi Ricci, u l'è u cuntinuu de [[Vìa Oddu (Arbenga)|Via Oddu]], ch'a g'ha u sò imbuccu aa drìta da faciâ de Santa Ma(r)ìa. Passandu a còsta da gêxa, a se inmette inte Ciàssa San Fransescu, passandula e finèndu trènta mêtri de dòppu au de fö(r)a de mü(r)aje, inte Vìa Zena<ref>{{Çitta|AA.VV., 2001|p. 51}}</ref>. A passa defèti au de sutta da stò(r)ica ''Porta sancti francisci'' (a Pòrte de San Fransescu)<ref>{{Çitta|Costa Restagno, 1979|pp.56-57, fig.18}}</ref>.
* U Caruggiu de verdü(r)e(r)e (o [[Vìa Oddu (Arbenga)|Vìa Oddu]], a remarcà a tupunumastica), u se diràmma d'in fàccia aa gêxa de Santa Ma(r)ìa, a partì daa Tûre di Cassulìn, fin a rivà a tucà e mü(r)àje da sitè veggia, dandu in scia Sènta 'traversu a Pòrte du Pertüxu. U marca ascì pe' tradisiùn u cunfìn fra u quartê de San Scî (a munte, caruggiu inclüsu<ref>{{Çitta|AA.VV., 2001|p. 45}}</ref>) e quellu de Sant'Eulàlia (a vàlle), furmandu in impurtànte cruxe(r)a cun Vìa Rumma.
* Dau Munümèntu, spiassu de 'na duxentêna de mêtri quaddri ch'a vìa ghe pàssa a còsta primma de rivà inte San Michê. U se dröve fra mezzu a Catedrâle e a gêxa de Santa Ma(r)ìa in Fontibus, u(r)iginàu cu'i travài viari du cumensu du [[XX secolo|Növesèntu]], ch'u l'ha vìstu a demulisiùn du Ciòstru di Canònichi. St'ürtimu u l'é(r)a stètu ti(r)àu sciü de dòssu aa Catedrâle fra i [[XIV secolo|seculi XIV]] e [[XV secolo|XV]] e ancöi u l'è stètu sustituìu dau munümèntu sitadìn ai caütti da [[Primma Goæra Mondiâ|Primma guèra mundiâle]], messu chi du [[1923]]<ref>{{Çitta|AA.VV., 2001|p.49}}</ref>.
* [[Ciàssa San Michê (Arbenga)|Ciàssa San Michê]], a prinsipâle ciàssa d'Arbenga Veggia, antigamènte cunusciüa cumme ''platea comunis'', dund'a gh'a a sêde u municipiu. A porta u numme du santu prutetû da sitè e se ghe fàccia inta pârte âta a [[Catedrâle de San Michê]]. U l'è chi de frunte ch'a finisce a stràdda, ch'a se inmette inte Vìa Benardu Ricci, ch'a n'è u cuntinuu, daa lòggia du Palàssiu Veggiu fin aa cruxe(r)a di Quàttru Canti<ref>{{Çitta|AA.VV., 2001|p. 50}}</ref>.
=== Architetü(r)e ===
{| class="wikitable"
!Figü(r)a
!n°
!Numme
!Descrisiùn
|-
|
|s.n.c.
|'''Pòrte du ''Castrum'''''
|A pòrte du ''Castrum'', mensunâ inti àtti cumme ''porta castri'' o ''prope castrum'', a l'è stèta a primma pòrte inte mü(r)aje de difésa da sitè ch'a se druvisse au fundu de stu rammu du decümàn màscimu. A se truvâva pròpiu fra e due tûre du ''castrum'' e l'è bèn prubabile ch'a secce stèta prèstu immü(r)â, cu'a pòrte da Ma(r)ìna, de pocu ciü a punènte, ch'a n'ha piàu u pòstu inta bassa [[Etæ de Mëzo|Etè de Mezzu]]<ref name=":1">{{Çitta|Costa Restagno, 1979|''Le mura'', p. 139}}</ref>.
|-
|
|s.n.c.
|'''Pòrte da Ma(r)ìna'''
|A Pòrte da Ma(r)ìna a l'é(r)a üna de pòrte sitadìne ciü impuranti d'Arbenga Veggia e, cumme dìtu, a l'ha piàu u pòstu da ciü antìga Pòrte du ''Castrum'', vegnindu duvèrta a l'estremitè de punènte de stu cumplèssu lì. U sò numme u ne vegne daa vìa ch'a ghe sciurtìva, che defèti a menâva aa Ma(r)ìna, cu'u titulu de pòrte ''ad marinam'' che, duve(r)àu zà du [[1420]], u l'ha rexistìu fìna au dì d'ancöi, bèn doppu de quande st'architetü(r)a a l'è stèta derucâ<ref name=":1" />.
|-
|
|s.n.c
|'''''Castrum'''''
|U cumplèssu du ''castrum'', cunusciüu ascì cumme u castellu da Pòrte da Ma(r)ìna, u se truvâva au fundu de Vìa D'Aste e u l'é(r)a furmàu da due tûre e ina serie de custrusiùi de difésa. Armenu pe' l'impiantu u gh'axeva de u(r)igine du bèllu antìghe, prubabilmènte rumâne, e dau [[1251]] u l'è vegnüu a sêde d'ina guarnixùn zenese. Cunvertìu ciü avanti a di üsi sivìli e religiusi, u l'è stètu aa fìn derucàu du [[1938]]<ref name=":0" /><ref>{{Çitta web|url=https://www.scoprialbenga.it/castrum-porta-marina.htm|tìtolo=La zona del castrum e della Porta Marina|léngoa=IT|vìxita=2024-11-07}}</ref>.
|-
|
|s.n.c
|'''Munastê de San Tumaxu'''
|
|-
|
|s.n.c.
|'''Teâtru Sivicu'''
|
|-
|
|6
|'''Veggiu palàssiu da Pretü(r)a'''
|Custrusiùn missa vèrsu u fundu da vìa, in sciù sò fiàncu a setentriùn, a l'ha cumensàu a svilüpâse zà du [[XII secolo|seculu XII]] e, du bèllu ciü avanti, a l'è vegnüa a sêde da Pretü(r)a arbenganese, ch'a g'ha cuscì lasciàu u numme. Fra i [[Anni 1960|ànni '60]] e u [[2009]] u l'è stètu a sêde da bibliutêca sivica<ref>{{Çitta web|url=https://web.archive.org/web/20231015100436/https://anagrafe.iccu.sbn.it/isil/IT-SV0003|tìtolo=Biblioteca civica Simonetta Comanedi|léngoa=IT|vìxita=2024-11-06}}</ref> e, dau [[2001]], u l'è vinculàu daa Suvrintendènsa<ref>{{Çitta web|url=https://srvcarto.regione.liguria.it/dtuff/img/Vincoli_Monumentali/decreti/00111150.pdf|tìtolo=Decrêtu de vinculu|dæta=24 frevâ 2001|léngoa=IT|vìxita=2024-11-06}}</ref>. De drentu, au sèntru du palàssiu, se ghe tröva in gran salùn cuèrtu da ina votta a padijùn tütta tenzüa a frescu, mèntre i camìn e i purtèi i sun fèti d'abaìn<ref>{{Çitta web|url=https://www.ivg.it/2015/10/ad-albenga-va-allasta-il-palazzo-dellex-pretura-di-via-enrico-daste/|tìtolo=Ad Albenga va all'asta il Palazzo dell'ex Pretura di via Enrico d'Aste|dæta=28 utùbre 2015|léngoa=IT|vìxita=2024-11-06}}</ref>.
|-
|[[Immaggine:Centro storico di Albenga 28.jpg|senza_cornice|104x104px]]
|14-20<ref group="n.">U palàssiu intregu u cröve a nümerasiùn pâri fra i sivichi 14 e 20, cun numma u 14 e u 18 ch'i sun pe(r)ò de entrè; i âtri nümeri i van defèti pe'e büteghe du cian terén</ref>
|'''Palàssiu Borea Ricci'''
|Palàssiu de cuntu d'Arbenga Veggia missu a setentriùn de Vìa D'Aste, u l'è stètu cumisciunàu daa famìa di Borea Ricci, ch'u l'ha fètu realizà chi du [[XVI secolo|Sinquesèntu]]. U cumplèssu l'è vinculàu daa Suvrintendènsa dau [[1910]]<ref>{{Çitta web|url=https://catalogo.beniculturali.it/detail/ArchitecturalOrLandscapeHeritage/0700111132|tìtolo=Palazzo Borea Ricci|léngoa=IT|vìxita=2024-11-06}}</ref>.
|-
|[[Immaggine:Albenga - Torre Cazzulini - 2023-09-16 10-42-27 001.jpg|senza_cornice|139x139px]]
|27
|'''Tûre e Cà di Cassulìn'''
|Mensunâ fin dai tempi antighi cumme de prupietè di Cassulìn, a l'è a primma de tûre arbenganesi ch'i se incuntravan rivandu dau ''castrum'' da Pòrte da Ma(r)ìna. A svetta cu'i sò 21 mêtri d'artessa d'in fàccia a Santa Ma(r)ìa<ref>{{Çitta web|url=https://www.scoprialbenga.it/torre-cazzulini.htm|tìtolo=Tûre Cassulìn|léngoa=IT|vìxita=2024-07-13}}</ref>. Fòscia da fà remuntà au [[XIII secolo|seculu XIII]], cumpa(r)ìsce inte 'n attu du [[1367]] cumme ''turris Spectorum'', vistu che ün di membri de sta famìa chi, Corado Sospetto, u l'axeva spusàu a fìa de Lanzarotto di Cassulìn. In testimunianse ciü resènti a l'è dìta tûre de Gio Francesco Cassulìn, scignû da [[Castelanìa de Rivernàu|Castelanìa d'Arnascu]]. Presente fina inte l'afrescu ch'u l'é(r)a in Santa Ma(r)ìa, dund'a l'è presentâ cun 'na cianta de figu in simma, a cunserva ancù u basamèntu de prìa, separàu dau restu (caraterizàu dai maùi a vista inta parte âta) grassie a 'na curnìxe. A se fàccia a punènte in sce Vìa Oddu, dund'a mustra ancù i garbi ch'i servivan pe'e travi che rezevan i su(r)êi de legnu, muntèi in caxu de pe(r)igu<ref>{{Çitta|Bertonasco Rubatti, 2010|''Quartiere Santa Maria'', pp. 23-25}}</ref>.
|-
|[[Immaggine:Gêxa de Santa Marìa in Fontibus (Santa Marìa, Arbenga Veggia)-Faciâ 01.jpg|senza_cornice|104x104px]]
|s.n.c
|'''Géxa de Santa Ma(r)ìa in Fontibus'''
|A géxa culegiâ de Santa Ma(r)ìa in Fontibus a l'è a segunda géxa d'Arbenga Veggia e a se tröva nu luntàn daa catedrâle, cu'a che a furmâva in cumplèssu ünicu avanti ch'i fusse cacièi zü u ciòstru e e custrusiùi ch'e gh'é(r)an intu mezzu. E sò u(r)igine e nu sun gua(r)i cè(r)e, a ogni moddu a l'è mensunâ pe'a primma votta du [[1098]] e a pìa a strutü(r)a d'ancöi cu'ina recustrusiùn du [[XVII secolo|Seisèntu]], p'êsse turna rimanezâ a l'imprinsippiu du [[XX secolo|Növèsentu]] quande, pe' slargà a vìa, n'è derucàu a primma campâ. A géxa a g'ha ina cianta de baxilica, a trê navè, cun de capelle in sci fiànchi e cuèrte da votte a cruxe(r)a e a butte. Tra e ope(r)e chi cunservè se pò regurdà a pa(r)a da ''Madonna cu'u Bambìn'', de l'Uràssiu De Ferài, e a càscia da ''Madonna du Carmu'', travàiu de l'Antôgnu Ma(r)ìa Marajàn<ref>{{Çitta web|url=https://www.beweb.chiesacattolica.it/edificidiculto/edificio/20589/|tìtolo=Chiesa di Santa Maria in Fontibus|léngoa=IT|vìxita=2024-11-06}}</ref>.
|}
== Nòtte ==
;Nòtte au tèstu
<references group="n." />
;Nòtte bibliugrafiche
<references responsive="" />
== Bibliugrafìa ==
* {{Çitta lìbbro|outô=Josepha Costa Restagno|tìtolo=Albenga: topografia medioevale, immagini della città|url=https://bid.catalogobibliotecheliguri.it/TO00743602|ànno=1979|editô=Istituto Internazionale di Studi Liguri|çitæ=Milàn|léngoa=IT|volùmme=Vul. XXI|òpera=Collana storico-archeologica della Liguria occidentale|cid=Costa Restagno, 1979}}
* {{Çitta lìbbro|outô=Josepha Costa Restagno|tìtolo=Albenga|url=https://bid.catalogobibliotecheliguri.it/UTO0914530|colànn-a=Le città della Liguria|ànno=1993|editô=Sagep|çitæ=Zena|léngoa=IT|volùmme=Vul. 4|cid=Costa Restagno, 1993|ISBN=88-7058-479-8}}
* {{Çitta lìbbro|outô=Giosetta Bertonasco Rubatti|tìtolo=Le Torri di Albenga|url=https://bid.catalogobibliotecheliguri.it/LI20001220|colànn-a=Memoïa Arbenga|ànno=2010|editô=Edizioni del Delfino Moro|çitæ=Arbenga|léngoa=IT|cid=Bertonasco Rubatti, 2010}}
* {{Çitta lìbbro|outô=AA.VV.|tìtolo=Stradario essenziale del centro storico della Città di Albenga|url=https://bid.catalogobibliotecheliguri.it/5VAR00NA9270|ànno=2001|editô=Edizioni dell'Unitre Ingauna|çitæ=Arbenga|léngoa=IT|cid=AA.VV., 2001}}
* {{Çitta lìbbro|outô=AA.VV.|tìtolo=Liguria|url=https://books.google.com/books?id=sTuwrCII3pkC|ediçión=6|ànno=1982|editô=Touring Club Italiano|çitæ=Milàn|léngoa=IT|òpera=Guida d'Italia|cid=AA.VV., 1982|ISBN=88-365-0009-9}}
== Âtri prugètti ==
== Ligammi de fö(r)a ==
* {{Çitta web|url=http://www.immaginistorichealbenga.it/enrico-daste-via-la-via/|tìtolo=Enrico D'Aste, via|outô=AA. VV.|scîto=Albenga: Immagini e Ricordi|léngoa=IT}}
q3obboxpr92612l9pntr97eyu61i53x
253117
253116
2024-11-08T07:47:50Z
N.Longo
12052
/* Architetü(r)e */ +
253117
wikitext
text/x-wiki
<imagemap>
File:Mappa tupunumastica du sentru stòricu d'Arbenga.svg|thumb|Mappa tupunumastica d'Arbenga Veggia, cun l'indicasiun di nummi de stradde, ciasse, caruggi, palassi e gêxe intu parlà lucâle|500px|center
poly 2733 2952 2777 1944 2279 2368 2636 2359 [[Ciàssa San Michê (Arbenga)]]
rect 1768.08 2831.25 4703.37 2954.38 [[Vìa Rumma (Arbenga)]]
rect 3396.88 1931.25 3493.75 3553.13 [[Vìa Oddu (Arbenga)]]
rect 4365.63 2331.25 4590.63 2878.13 [[Ciàssa de l'Uspeâ (Arbenga)]]
rect 1779.37 2192.58 3403.13 2517.19 [[Vìa Cavour (Arbenga)]]
</imagemap>
[[Immaggine:Albenga - Kathedrale San Michele Arcangelo und Santa Maria in Fontibus, August 2019.jpg|miniatura|Futugrafìa]]
'''Vìa D'Aste''' (ascì dìta '''A Cuntrâ Növa''', ''Via Enrico D'Aste'' in [[Léngoa italiànn-a|italiàn]]) a l'è 'na stràdda fra e ciü impurtanti d'Arbenga Veggia, ch'a cûre da punènte a levànte, recarcandu u percursu de quellu ch'u l'é(r)a u decümàn màscimu da sitè rumâna. Slargâ du bèllu au cumensu du [[XX secolo|Növesèntu]], cacciàndu zü fina di palàssi ch'i se ghe faciàvan, a l'ha pe' stu fètu chi piàu u numme de Cuntrâ Növa, ben marcàu intu parlà pupulâre.
== Sto(r)ia ==
Vìa D'Aste a cûre pe' ün di percursi ciü antìghi e de lungu ciü impurtanti d'Arbenga Veggia, repiàndu a metè de levante du decümàn màscimu de ''Albingaunum'', che de chi u l'andaxeva avanti passàndu pe'e mudèrne Vìa Benardu Ricci e Vìa Baccio Emanuele Maineri<ref>{{Çitta|Costa Restagno, 1993|''Lo sviluppo urbano'', p. 13}}</ref>. Sta vìa a l'è stèta ascì duve(r)â cumme tèrmu pe' marcà i cunfìn fra i quartèi de Santa Ma(r)ìa e de Sant'Eulàlia, spartisiùn ch'a servìva pe' di fìn fiscàli e aministatìvi, scibèn che, a dife(r)ènsa de quantu se pìa in cunsciderasiùn au dì d'ancöi, nu pà ch'a fusse intu mezzu fra Santa Ma(r)ìa e Sant'Eulàlia. Defèti, cumm'u se vegghe da l'èstimu du [[1473]], scìa ina cà faciâ in scia [[Ciàssa San Michê (Arbenga)|Ciàssa de San Michê]] che quelle di Cassulìn in fàccia aa géxa de Santa Ma(r)ìa in Fontibus e l'é(r)an ancù intu quartê de Santa Ma(r)ìa, cu'a sudivixùn che l'è dunca prubabile ch'a l'andasse pe' vìe intreghe ciütostu che spartìle a metè<ref>{{Çitta|Costa Restagno, 1979|''I quartieri e la consistenza edilizia della città'', pp. 79-81}}</ref>.
L'impurtansa da vìa a l'è atestâ fina daa bassa [[Etæ de Mëzo|Etè de Mézzu]], da quande, cumme inte âtre stradde cun ciü tranxitu, se ghe faciâvan cà e palàssi de cuntu, fètu ch'u resâta daa registrasiùn a catastru de custrusiùi cu'in valû ciü âtu che inti caruggi ciü picìn<ref>{{Çitta|Costa Restagno, 1993|''Lo sviluppo urbano'', p. 21}}</ref>. De ciü, inta Cuntrâ Növa se ghe duvéva tegnì u mercàu de tè(r)e, u ''forum tellarum'', cun due büteghe inte cà di Cassulìn ch'e sun registrè inte l'èstimu du [[1426]], mèntre inte quellu du [[1473]] se fà mensiùn de due cà ''cum rota tellarum''. A tà prupoxitu, in curispundènsa de l'ecs Teâtru Sivicu gh'é(r)a mü(r)àu fìna du [[XX secolo|Növesèntu]] a cuscì dìta "canna", a mezü(r)a üfisiâle pe' panni e tè(r)e, fòscia missa chi zà ai tèmpi de quande se ghe tegnìva u mercàu<ref>{{Çitta|Costa Restagno, 1979|''I mercati e le attività commerciali e artigiane'', pp. 120-122}}</ref> e au(r)a cunservâ intu Müseu Sivicu<ref>{{Çitta|AA.VV., 2001|pp. 35-36}}</ref>. Au fundu da vìa, ch'a finìva inte mü(r)aje de difésa da sitè a l'artessa du ''castrum'' de fundasiùn rumâna, se ghe druvìva l'antìga ''porta castrum'' o ''prope castrum'', de dunde se piâva a vìa da Ma(r)ìna. Sta pòrte, missa pròpiu fra e due tûre du ''castrum'', a l'è stèta pe(r)ò serâ inte l'Etè de Mezzu, pe' druvì a növa Pòrte da Ma(r)ìna da fiàncu da furtificasiùn rumâna, atestâ zà dau [[1420]] cumme a pòrte ''ad marinam''<ref>{{Çitta|Costa Restagno, 1979|''Le mura'', pp. 138-139}}</ref>.
<gallery mode="packed" heights="220">
Veduta dell'attuale Via D'Aste dopo le prime demolizioni (Albenga, foto 1899).jpg|I primmi slargamènti ae spèse de cà a sud, int'ina futugrafìa du [[1899]]
Veduta dell'attuale Via D'Aste durante la demolizione della facciata di Santa Maria in Fontibus (Albenga, foto 1900).jpg|Marsu du [[1900]], travài in cursu ae cà du fiancu sud a Santa Ma(r)ìa
Demolizione di primo 900.jpg|Cartulina cu'a catedrâle e u ciòstru di Canònichi, zà mezzu derucàu, 1900 ca.
Castrum di Porta Marina (Albenga, foto pre-1938).jpg|Vìa D'Aste e u palàssiu du ''castrum'' avanti de demulisiùi du [[1938]]
</gallery>
Ciü de resènte, a vìa a l'ha piàu l'intitulasiùn a Vincenzo Gioberti, p'ésse dunca cangiâ a Enrico D'Aste, ürtimu mèmbru de l'[[D'Aste (famïa)|antìga pa(r)entèlla arbenganese]] e scindicu d'Arbenga tra u [[1879]] e u [[1889]], doppu di grandi travài ch'i l'han interesâ a l'imprinsippiu du Növesèntu<ref>{{Çitta|AA.VV., 2001|p. 35}}</ref>. Sti lì, fèti tra u [[1898]] e u [[1903]], i l'han purtàu a slargà e indrisà a vìa: pe' primmu intervèntu s'è mesciàu e faciè de custrusiùi a mezzugiurnu in sc'ina linea ciü aretrâ, pöi s'è intervegnüu inta géxa de Santa Ma(r)ìa in Fontibus caciàndu zü a primma campâ, de moddu de mesciâne inderé a faciâ. S'è cumensàu dunca a derucà e custrusiùi fra Santa Ma(r)ìa e a catedrâle, cu'u spàssiu cuscì recavàu ch'u vegne(r)à quellu che au dì d'ancöi u l'è dìtu Ciàssa IV Nuvèmbre<ref>{{Çitta|Costa Restagno, 1993|''Lo sviluppo urbano'', p. 49}}</ref>. Intu detaju, chi i se truvâvan u ciòstru di Canònichi da catedrâle, in pussu, e cà di canònichi de Santa Ma(r)ìa e ascì de âtre de privèi<ref>{{Çitta|Costa Restagno, 1979|''Il centro cittadino e gli insediamenti religiosi'', pp. 41-43}}</ref>. A l'estremitè de levante de Vìa D'Aste, du [[1938]], u l'è stètu aa fìn caciàu zü l'ürtimu isulàu ch'u n'interumpìva u camìn drìtu, fètu che pe(r)ò u l'ha purtàu a pèrde i rèsti de l'antighiscimu ''castrum'' rumàn<ref name=":0">{{Çitta|Costa Restagno, 1979|''Le mura'', p. 138}}</ref> ciü che u Teâtru Sivicu, cu'in pesante palasùn ch'u n'ha piàu u pòstu<ref>{{Çitta|Costa Restagno, 1993|''Lo sviluppo urbano'', p. 50}}</ref>.
== Descrisiùn ==
=== Cruxe(r)e ===
* Largu Do(r)ia, spiàssu de pöcu ciü de 800 mêtri quàddri<ref>{{Çitta|AA.VV., 2001|p. 36}}</ref> ch'u se tröva a l'imbuccu da vìa, versu a ma(r)ìna, tantu ch'u se tröva là dund'ina votta u gh'e(r)a l'antigu ''castrum'' du tèmpu di rumèi, cacciàu zü inti prìmmi du Növesèntu. U pìa u numme da [[Tumâxu Do(r)ia]], regurdàu cumme òmmu de valû, vistu u moddu intu che u l'axeva prutezüu a sitè dü(r)ante l'asediu du [[1435]]<ref>{{Çitta lìbbro|outô=Girolamo Rossi|tìtolo=Storia della Città e Diocesi di Albenga|url=https://books.google.it/books?id=g7ksAAAAYAAJ&hl=it&source=gbs_navlinks_s|ànno=1870|editô=Tipografia T. Craviotto|çitæ=Arbenga|léngoa=IT|p=187|capìtolo=X. Vicende del XV Secolo}}</ref>.
* U Caruggiu du Teâtru, lungu ina sinquantêna de mêtri, u l'è ciamàu cuscì vistu che in curispundènsa u se ghe truvava u veggiu Teâtru Sivicu sitadìn, cacciàu zü insemme au ''castrum'' inti [[Anni 1930|ànni '30]]<ref>{{Çitta|AA.VV., 2001|p.27}}</ref>. Dau percursu nu in lìnea u cumensa sutta a 'n vortu au de sutta du che u l'ha u so ingressu u Cine-Teâtru Ambra, ch'u l'ha piàu u pòstu du veggiu. Sciübitu doppu u caruggiu u cêga e u se dirigge inte quella ch'a l'è Ciàssa San Fransescu, inclüsa intu quartê de Santa Ma(r)ìa.
* Dau Lòttu (Vico Caresomo), u cunette Largu Do(r)ia cun Vìa Palestru, finèndu au fiàncu da Tûre da Paciotta, a l'imbuccu da [[Ciàssa de l'Uspeâ (Arbenga)|Ciàssa de l'Uspeâ]], u l'è ün di caruggi ciü picìn d'Arbenga Veggia, lungu numma che 17 mêtri, u pìa u numme da Giovanni Caresomo, assidiacunu da Catedrâle intu [[XVII secolo|Seisèntu]]<ref>{{Çitta|AA.VV., 2001|pp. 30-31}}</ref>.
* Vìa Ernestu Rulàndi Ricci, u l'è u cuntinuu de [[Vìa Oddu (Arbenga)|Via Oddu]], ch'a g'ha u sò imbuccu aa drìta da faciâ de Santa Ma(r)ìa. Passandu a còsta da gêxa, a se inmette inte Ciàssa San Fransescu, passandula e finèndu trènta mêtri de dòppu au de fö(r)a de mü(r)aje, inte Vìa Zena<ref>{{Çitta|AA.VV., 2001|p. 51}}</ref>. A passa defèti au de sutta da stò(r)ica ''Porta sancti francisci'' (a Pòrte de San Fransescu)<ref>{{Çitta|Costa Restagno, 1979|pp.56-57, fig.18}}</ref>.
* U Caruggiu de verdü(r)e(r)e (o [[Vìa Oddu (Arbenga)|Vìa Oddu]], a remarcà a tupunumastica), u se diràmma d'in fàccia aa gêxa de Santa Ma(r)ìa, a partì daa Tûre di Cassulìn, fin a rivà a tucà e mü(r)àje da sitè veggia, dandu in scia Sènta 'traversu a Pòrte du Pertüxu. U marca ascì pe' tradisiùn u cunfìn fra u quartê de San Scî (a munte, caruggiu inclüsu<ref>{{Çitta|AA.VV., 2001|p. 45}}</ref>) e quellu de Sant'Eulàlia (a vàlle), furmandu in impurtànte cruxe(r)a cun Vìa Rumma.
* Dau Munümèntu, spiassu de 'na duxentêna de mêtri quaddri ch'a vìa ghe pàssa a còsta primma de rivà inte San Michê. U se dröve fra mezzu a Catedrâle e a gêxa de Santa Ma(r)ìa in Fontibus, u(r)iginàu cu'i travài viari du cumensu du [[XX secolo|Növesèntu]], ch'u l'ha vìstu a demulisiùn du Ciòstru di Canònichi. St'ürtimu u l'é(r)a stètu ti(r)àu sciü de dòssu aa Catedrâle fra i [[XIV secolo|seculi XIV]] e [[XV secolo|XV]] e ancöi u l'è stètu sustituìu dau munümèntu sitadìn ai caütti da [[Primma Goæra Mondiâ|Primma guèra mundiâle]], messu chi du [[1923]]<ref>{{Çitta|AA.VV., 2001|p.49}}</ref>.
* [[Ciàssa San Michê (Arbenga)|Ciàssa San Michê]], a prinsipâle ciàssa d'Arbenga Veggia, antigamènte cunusciüa cumme ''platea comunis'', dund'a gh'a a sêde u municipiu. A porta u numme du santu prutetû da sitè e se ghe fàccia inta pârte âta a [[Catedrâle de San Michê]]. U l'è chi de frunte ch'a finisce a stràdda, ch'a se inmette inte Vìa Benardu Ricci, ch'a n'è u cuntinuu, daa lòggia du Palàssiu Veggiu fin aa cruxe(r)a di Quàttru Canti<ref>{{Çitta|AA.VV., 2001|p. 50}}</ref>.
=== Architetü(r)e ===
{| class="wikitable"
!Figü(r)a
!n°
!Numme
!Descrisiùn
|-
|
|s.n.c.
|'''Pòrte du ''Castrum'''''
|A pòrte du ''Castrum'', mensunâ inti àtti cumme ''porta castri'' o ''prope castrum'', a l'è stèta a primma pòrte inte mü(r)aje de difésa da sitè ch'a se druvisse au fundu de stu rammu du decümàn màscimu. A se truvâva pròpiu fra e due tûre du ''castrum'' e l'è bèn prubabile ch'a secce stèta prèstu immü(r)â, cu'a pòrte da Ma(r)ìna, de pocu ciü a punènte, ch'a n'ha piàu u pòstu inta bassa [[Etæ de Mëzo|Etè de Mezzu]]<ref name=":1">{{Çitta|Costa Restagno, 1979|''Le mura'', p. 139}}</ref>.
|-
|
|s.n.c.
|'''Pòrte da Ma(r)ìna'''
|A Pòrte da Ma(r)ìna a l'é(r)a üna de pòrte sitadìne ciü impuranti d'Arbenga Veggia e, cumme dìtu, a l'ha piàu u pòstu da ciü antìga Pòrte du ''Castrum'', vegnindu duvèrta a l'estremitè de punènte de stu cumplèssu lì. U sò numme u ne vegne daa vìa ch'a ghe sciurtìva, che defèti a menâva aa Ma(r)ìna, cu'u titulu de pòrte ''ad marinam'' che, duve(r)àu zà du [[1420]], u l'ha rexistìu fìna au dì d'ancöi, bèn doppu de quande st'architetü(r)a a l'è stèta derucâ<ref name=":1" />.
|-
|
|s.n.c
|'''''Castrum'''''
|U cumplèssu du ''castrum'', cunusciüu ascì cumme u castellu da Pòrte da Ma(r)ìna, u se truvâva au fundu de Vìa D'Aste e u l'é(r)a furmàu da due tûre e ina serie de custrusiùi de difésa. Armenu pe' l'impiantu u gh'axeva de u(r)igine du bèllu antìghe, prubabilmènte rumâne, e dau [[1251]] u l'è vegnüu a sêde d'ina guarnixùn zenese. Cunvertìu ciü avanti a di üsi sivìli e religiusi, u l'è stètu aa fìn derucàu du [[1938]]<ref name=":0" /><ref>{{Çitta web|url=https://www.scoprialbenga.it/castrum-porta-marina.htm|tìtolo=La zona del castrum e della Porta Marina|léngoa=IT|vìxita=2024-11-07}}</ref>.
|-
|
|s.n.c
|'''Munastê de San Tumaxu'''
|U munastê de San Tumaxu u l'è stètu fundàu du [[1660]]-[[1661|61]] dau Gio Ma(r)ìa Oddu, u mèximu che du [[1623]] u l'axeva creàu u culêgiu da mascci in [[Vìa Rumma (Arbenga)|Vìa Rumma]], recavàu in parte inta strutü(r)a du ''castrum''<ref>{{Çitta|Costa Restagno, 1993|''Lo sviluppo urbano'', p. 26}}</ref>. U munastê u l'è stètu da l'imprinsippiu a gestiùn dumenicâna e, insemme a quellu de San Calocciu de Clarisse, u l'è stètu u pòstu pe' l'istrusiùn de tante fijö(r)e arbenganesi fina aa sò supresciùn inti ànni da [[Repùbrica Lìgure|Repübbrica Lìgü(r)e]]<ref>{{Çitta|Costa Restagno, 1993|''Breve storia dalla collettività'', p. 77}}</ref>. Cu'a supresciùn, fra u [[1806]] e u [[1807]], a sò géxa a l'è stèta rangiâ a növu teâtru da sitè<ref>{{Çitta|Costa Restagno, 1993|''Il paesaggio urbano e le arti'', pp. 162-163}}</ref>.
|-
|
|s.n.c.
|'''Teâtru Sivicu'''
|
|-
|
|6
|'''Veggiu palàssiu da Pretü(r)a'''
|Custrusiùn missa vèrsu u fundu da vìa, in sciù sò fiàncu a setentriùn, a l'ha cumensàu a svilüpâse zà du [[XII secolo|seculu XII]] e, du bèllu ciü avanti, a l'è vegnüa a sêde da Pretü(r)a arbenganese, ch'a g'ha cuscì lasciàu u numme. Fra i [[Anni 1960|ànni '60]] e u [[2009]] u l'è stètu a sêde da bibliutêca sivica<ref>{{Çitta web|url=https://web.archive.org/web/20231015100436/https://anagrafe.iccu.sbn.it/isil/IT-SV0003|tìtolo=Biblioteca civica Simonetta Comanedi|léngoa=IT|vìxita=2024-11-06}}</ref> e, dau [[2001]], u l'è vinculàu daa Suvrintendènsa<ref>{{Çitta web|url=https://srvcarto.regione.liguria.it/dtuff/img/Vincoli_Monumentali/decreti/00111150.pdf|tìtolo=Decrêtu de vinculu|dæta=24 frevâ 2001|léngoa=IT|vìxita=2024-11-06}}</ref>. De drentu, au sèntru du palàssiu, se ghe tröva in gran salùn cuèrtu da ina votta a padijùn tütta tenzüa a frescu, mèntre i camìn e i purtèi i sun fèti d'abaìn<ref>{{Çitta web|url=https://www.ivg.it/2015/10/ad-albenga-va-allasta-il-palazzo-dellex-pretura-di-via-enrico-daste/|tìtolo=Ad Albenga va all'asta il Palazzo dell'ex Pretura di via Enrico d'Aste|dæta=28 utùbre 2015|léngoa=IT|vìxita=2024-11-06}}</ref>.
|-
|[[Immaggine:Centro storico di Albenga 28.jpg|senza_cornice|104x104px]]
|14-20<ref group="n.">U palàssiu intregu u cröve a nümerasiùn pâri fra i sivichi 14 e 20, cun numma u 14 e u 18 ch'i sun pe(r)ò de entrè; i âtri nümeri i van defèti pe'e büteghe du cian terén</ref>
|'''Palàssiu Borea Ricci'''
|Palàssiu de cuntu d'Arbenga Veggia missu a setentriùn de Vìa D'Aste, u l'è stètu cumisciunàu daa famìa di Borea Ricci, ch'u l'ha fètu realizà chi du [[XVI secolo|Sinquesèntu]]. U cumplèssu l'è vinculàu daa Suvrintendènsa dau [[1910]]<ref>{{Çitta web|url=https://catalogo.beniculturali.it/detail/ArchitecturalOrLandscapeHeritage/0700111132|tìtolo=Palazzo Borea Ricci|léngoa=IT|vìxita=2024-11-06}}</ref>.
|-
|[[Immaggine:Albenga - Torre Cazzulini - 2023-09-16 10-42-27 001.jpg|senza_cornice|139x139px]]
|27
|'''Tûre e Cà di Cassulìn'''
|Mensunâ fin dai tempi antighi cumme de prupietè di Cassulìn, a l'è a primma de tûre arbenganesi ch'i se incuntravan rivandu dau ''castrum'' da Pòrte da Ma(r)ìna. A svetta cu'i sò 21 mêtri d'artessa d'in fàccia a Santa Ma(r)ìa<ref>{{Çitta web|url=https://www.scoprialbenga.it/torre-cazzulini.htm|tìtolo=Tûre Cassulìn|léngoa=IT|vìxita=2024-07-13}}</ref>. Fòscia da fà remuntà au [[XIII secolo|seculu XIII]], cumpa(r)ìsce inte 'n attu du [[1367]] cumme ''turris Spectorum'', vistu che ün di membri de sta famìa chi, Corado Sospetto, u l'axeva spusàu a fìa de Lanzarotto di Cassulìn. In testimunianse ciü resènti a l'è dìta tûre de Gio Francesco Cassulìn, scignû da [[Castelanìa de Rivernàu|Castelanìa d'Arnascu]]. Presente fina inte l'afrescu ch'u l'é(r)a in Santa Ma(r)ìa, dund'a l'è presentâ cun 'na cianta de figu in simma, a cunserva ancù u basamèntu de prìa, separàu dau restu (caraterizàu dai maùi a vista inta parte âta) grassie a 'na curnìxe. A se fàccia a punènte in sce Vìa Oddu, dund'a mustra ancù i garbi ch'i servivan pe'e travi che rezevan i su(r)êi de legnu, muntèi in caxu de pe(r)igu<ref>{{Çitta|Bertonasco Rubatti, 2010|''Quartiere Santa Maria'', pp. 23-25}}</ref>.
|-
|[[Immaggine:Gêxa de Santa Marìa in Fontibus (Santa Marìa, Arbenga Veggia)-Faciâ 01.jpg|senza_cornice|104x104px]]
|s.n.c
|'''Géxa de Santa Ma(r)ìa in Fontibus'''
|A géxa culegiâ de Santa Ma(r)ìa in Fontibus a l'è a segunda géxa d'Arbenga Veggia e a se tröva nu luntàn daa catedrâle, cu'a che a furmâva in cumplèssu ünicu avanti ch'i fusse cacièi zü u ciòstru e e custrusiùi ch'e gh'é(r)an intu mezzu. E sò u(r)igine e nu sun gua(r)i cè(r)e, a ogni moddu a l'è mensunâ pe'a primma votta du [[1098]] e a pìa a strutü(r)a d'ancöi cu'ina recustrusiùn du [[XVII secolo|Seisèntu]], p'êsse turna rimanezâ a l'imprinsippiu du [[XX secolo|Növèsentu]] quande, pe' slargà a vìa, n'è derucàu a primma campâ. A géxa a g'ha ina cianta de baxilica, a trê navè, cun de capelle in sci fiànchi e cuèrte da votte a cruxe(r)a e a butte. Tra e ope(r)e chi cunservè se pò regurdà a pa(r)a da ''Madonna cu'u Bambìn'', de l'Uràssiu De Ferài, e a càscia da ''Madonna du Carmu'', travàiu de l'Antôgnu Ma(r)ìa Marajàn<ref>{{Çitta web|url=https://www.beweb.chiesacattolica.it/edificidiculto/edificio/20589/|tìtolo=Chiesa di Santa Maria in Fontibus|léngoa=IT|vìxita=2024-11-06}}</ref>.
|}
== Nòtte ==
;Nòtte au tèstu
<references group="n." />
;Nòtte bibliugrafiche
<references responsive="" />
== Bibliugrafìa ==
* {{Çitta lìbbro|outô=Josepha Costa Restagno|tìtolo=Albenga: topografia medioevale, immagini della città|url=https://bid.catalogobibliotecheliguri.it/TO00743602|ànno=1979|editô=Istituto Internazionale di Studi Liguri|çitæ=Milàn|léngoa=IT|volùmme=Vul. XXI|òpera=Collana storico-archeologica della Liguria occidentale|cid=Costa Restagno, 1979}}
* {{Çitta lìbbro|outô=Josepha Costa Restagno|tìtolo=Albenga|url=https://bid.catalogobibliotecheliguri.it/UTO0914530|colànn-a=Le città della Liguria|ànno=1993|editô=Sagep|çitæ=Zena|léngoa=IT|volùmme=Vul. 4|cid=Costa Restagno, 1993|ISBN=88-7058-479-8}}
* {{Çitta lìbbro|outô=Giosetta Bertonasco Rubatti|tìtolo=Le Torri di Albenga|url=https://bid.catalogobibliotecheliguri.it/LI20001220|colànn-a=Memoïa Arbenga|ànno=2010|editô=Edizioni del Delfino Moro|çitæ=Arbenga|léngoa=IT|cid=Bertonasco Rubatti, 2010}}
* {{Çitta lìbbro|outô=AA.VV.|tìtolo=Stradario essenziale del centro storico della Città di Albenga|url=https://bid.catalogobibliotecheliguri.it/5VAR00NA9270|ànno=2001|editô=Edizioni dell'Unitre Ingauna|çitæ=Arbenga|léngoa=IT|cid=AA.VV., 2001}}
* {{Çitta lìbbro|outô=AA.VV.|tìtolo=Liguria|url=https://books.google.com/books?id=sTuwrCII3pkC|ediçión=6|ànno=1982|editô=Touring Club Italiano|çitæ=Milàn|léngoa=IT|òpera=Guida d'Italia|cid=AA.VV., 1982|ISBN=88-365-0009-9}}
== Âtri prugètti ==
== Ligammi de fö(r)a ==
* {{Çitta web|url=http://www.immaginistorichealbenga.it/enrico-daste-via-la-via/|tìtolo=Enrico D'Aste, via|outô=AA. VV.|scîto=Albenga: Immagini e Ricordi|léngoa=IT}}
bx0qw3f0ohvz78k3tkjokfztn9y84du
Discûscioîn ûtente:The Herald
3
31620
253114
2024-11-07T18:52:24Z
DreamRimmer
16256
DreamRimmer o/a l'à mesciòu a pàgina [[Discûscioîn ûtente:The Herald]] a [[Discûscioîn ûtente:Benison]]: Paggina mesciâ aotomaticamente durante a rinommina de l'utente "The Herald" a "Benison"
253114
wikitext
text/x-wiki
#RINVIA [[Discûscioîn ûtente:Benison]]
5968yt9t0fqr54q9q7n9mmsxek7j080