Wikipedia lijwiki https://lij.wikipedia.org/wiki/Pagina_prin%C3%A7ip%C3%A2 MediaWiki 1.44.0-wmf.3 first-letter Media Speçiale Discûscion Utente Discûscioîn ûtente Wikipedia Discûscioîn Wikipedia Immaggine Discûscioîn immaggine MediaWiki Discûscioîn MediaWiki Template Discûscioîn template Agiûtto Discûscioîn agiûtto Categorîa Discûscioîn categorîa TimedText TimedText talk Modulo Discussioni modulo 0 7058 253315 246036 2024-11-17T11:30:39Z Arbenganese 12552 +numme abitanti in brigascu 253315 wikitext text/x-wiki {{Divisione amministrativa |Nome ufficiale= {{fr}} Breil-sur-Roya |Stato = FRA |Grado amministrativo = 5 |Panorama=Vue du village de Breil-sur-Roya depuis la rive ouest du lac.JPG |Didascalia=Panoràmma de Breggio vista da-a pàrte òvest do lago |Divisione amm grado 1 = Provensa-Àrpi-Costa Azura |Divisione amm grado 2 = Arpi Maritime |Divisione amm grado 3 = Nissa |Divisione amm grado 3.5 = Comunitæ da Rivêa françéize |Divisione amm grado 4 = Contes |Amministratore locale = Sébastien Olharan |Partito =(LR) |Data elezione =2020 |Abitanti = 2267 |Note abitanti = [http://www.insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/commune.asp?annee=2009&depcom=06023 INSEE popolazione legale totale 2009] |Aggiornamento abitanti = 2009 |Divisioni confinanti = [[Savurgiu|Savorgio]], [[A Rocheta]] (IT-IM), [[Dussaiga|Dosaigoa]] (IT-IM), [[Airöe]] (IT-IM), [[L'Aoriveta]] (IT-IM), [[Suspèe|Sospéllo]], [[Moulinet (Arpi Maritime)|Morinétto]], [[A Bollene-Vésubie|A Bolêna]] |Nome abitanti = brëyìnchi (<small>'''LIJ-BR'''</small>)<ref>{{Çitta lìbbro|outô=Pierleone Massajoli|outô2=Roberto Moriani|tìtolo=Dizionario della cultura brigasca: Lessico|url=https://books.google.com/books?id=LD0qAQAAIAAJ|ànno=1991|editô=Edizioni dell'Orso|çitæ=Lisciàndria|léngoa=LIJ, IT|p=75|volùmme=Vol. I|ISBN=88-76-94086-3}}</ref> <br/> bregiaschi (<small>'''LIJ-ZE'''</small>) |Patrono = |Festivo = |Mappa = Map commune FR insee code 06023.png |Didascalia mappa = }} '''Breggio''' (dîto ''Breï''<ref>A segonda da grafìa réizo ascì cómme ''Brey'' o ''Bregl'<nowiki/>'', prononçiòu {{IPA|['brej]}} ò {{IPA|['breʎ(ə)]}}, coscì cómme o sucédde into nisàrdo, dond'o vén marcòu ''Brelh''</ref> in roiasco, ''Bregliu'' in [[Dialettu ventemigliusu|intemélio]], ''Breil-sur-Roya'' in [[Lengua françéise|françéize]], ''Breglio'' in [[léngoa italiànn-a|italian]]) o l'é 'n comùn [[Fransa|françéize]] do dipartiménto de [[Alpes-Maritimes (dipartiménto)|Àrpi Marìtime]]. == Geògrafia == Questo pàize chi o se trêuva in [[Fransa]] inta [[val Roja]]. == Stoia == == Pòsti de interesse == [[File:Breil, quartier de la gare.JPG|thumb|350px|Breil, quartier de la gare|Vedûta de Breggio e da sò staçión into 1950]] == Economia == == Coltùa == Pé conservà e tradiçioîn lengoistiche e colturàli do paìze a l'existe l'asociaçión ciamâ ''A Soucétà Briïenca'', ch'a l'ha ascì pubbricòu o diçionâio Françéize-Bregiàsco.<ref>{{Çitta web|url=http://xn--asouctabrienca-fkb5h.fr/|tìtolo=A soucétà Briïenca, scìto ufiçiâ|léngoa=FR|vìxita=2021-10-22}}</ref> == Manifestaçioin == == Feste e fëe == == Comunicaçioin == * [[Feruvìa Cuni - Vëntëmigl’|Ferovîa Cuneo-Vintimiggia]] * [[Štasiun dë Bregl'|Staçión de Breggio]] == Nòtte == <references /> {{Clear}} == Âtri progètti == {{Interprogetto}} {{Contròllo de outoritæ}} [[Categorîa:Comùn da Provénsa-Àrpi-Còsta Azùrra]] 2w9mix7atwi7ck77yqjye4yaesl39le 0 17496 253306 253240 2024-11-16T19:55:00Z N.Longo 12052 /* Géxe de Möa e da Truàsta */ fix 253306 wikitext text/x-wiki {{Arbenganese}} {{Divisione amministrativa |Nome = A Cêve |Panorama = Pieve di Teco-IMG 0827.JPG |Didascalia = <div style="text-align:center;">Panuràmma da Cêve</div> |Tipo = [[Comun|cumün]] |Stato = ITA |Grado amministrativo = 3 |Divisione amm grado 1 = Ligüria |Divisione amm grado 2 = Imperia |Amministratore locale = Enrico Pira |Partito = lista sivica "Prima Pieve di Teco" |Data elezione = 14-5-2023 |Data istituzione = 1861 |Abitanti = 1305 |Note abitanti = [http://demo.istat.it/bilmens/index.php?anno=2023&lingua=ita Dàttu Istat] - Pupulasiùn rexidente ai 31 d'utubre du 2023. |Aggiornamento abitanti = 31-10-2023 |Sottodivisioni = Aigueiu, Cauderàira, Luvegnu, Möa, Müssiu, A Nirasca, A Truàsta |Divisioni confinanti = [[Armu]], [[Aorigo|Au(r)igu]], [[U Burghettu (Aròscia)|Burghettu d'Aròscia]], [[Borgomâ|Burgumàu]], [[Cravaüna]] (CN), [[Cairònega|Cariònega]], [[Cexi|Céxi]], [[Purnasce]], [[Resso|Rèssu]], [[Vesargu]] |Zona sismica = 3 |Gradi giorno = 2290 |Nome abitanti = da Cêve<ref>cêvéxi, l'agetivu curispundente u l'è in neulugismu ch'u nu se duvéra</ref> |Patrono = San Bastiàn |Festivo = [[20 zenâ|20 de zenà]] |Mappa = Map of comune of Pieve di Teco (province of Imperia, region Liguria, Italy).svg |Didascalia mappa = Pusisiùn du cumün da Cêve inta pruvinsa de Impéria }} '''A Cêve''' (''Ciève''<ref>{{Çitta lìbbro|outô=Giuseppe Colombo|tìtolo=Vocabolario Italiano-Ormeasco Ulmioscu-Italian|ànno=1986|editô=Litografia Fracchia|çitæ=Cengio|léngoa=LIJ, IT}}</ref> o ''Cève'' in [[Dialéttu urmeàscu|urmeàscu]], ''A Céev'' in [[Lengua brigašca|brigàscu]]<ref>{{Çitta lìbbro|outô=Pierleone Massajoli|outô2=Roberto Moriani|tìtolo=Dizionario della cultura brigasca: Lessico|url=https://books.google.com/books?id=LD0qAQAAIAAJ|ànno=1991|editô=Edizioni dell'Orso|çitæ=Lüsciàndria|léngoa=LIJ, IT|pp=49, 113|volùmme=Vol. I|ISBN=88-76-94086-3}}</ref>, ''A Céive'' o ''A Ceive de Tego'' in [[Lengoa zeneize|zenese]]<ref>{{Çitta web|url=https://conseggio-ligure.org/dicionaio/deize/pieve_di_teco/|tìtolo=Deize: diçionäio italian-zeneise - Pieve di Teco|léngoa=LIJ, IT, EN|vìxita=2024-09-03}}</ref>, ''Pieve di Teco'' in [[Léngoa italiànn-a|italiàn]]) l'è in [[Comun|cumüne]] [[Liguria|ligüre]] de 1.305 abitanti<ref name="template divisione amministrativa-abitanti" /> in ta [[Provinsa de Imperia (Ineja / Pòrto Moriçio)|pruvinsa de Imperia]]. == Geugrafìa == <gallery widths="130" heights="130" mode="packed"> Immaggine:Confluenza arroscia arogna.png|A cunfluensa fra Aròscia e Arògna Immaggine:Calderara Pieve di Teco.jpg|A frasiùn de Cauderàira Immaggine:Möa (A Cêve)-Panuràmma 02.jpg|Panuràmma da frasiùn de Möa Immaggine:Pieve di Teco-IMG 0803.JPG|A ciàssa da gêxa da Cêve Immaggine:Pieve di Teco-IMG 0813.JPG|A Cêve, 'n carùggiu du bùrgu </gallery> U se tröva intu levante da pruvinsa de Impeia. U l'è traversàu dau s-ciümme Aròscia e da l'Arògna, ch'u se càccia inte 'stu chi intu teritòiu cumünàle, nascendu da a Còlla de Armu. U se tröva a i péi du Munte Frascinellu (1120&nbsp;m), da colla du Tecu (dau quàle u pìa u numme italiàn), du Baracun e de Sant'Antoniu. U teritòiu de tütte e düe e valàe u l'è caraterisàu da di brìcchi nu tròppu praticabili, côsa ch'a l'ha purtàu a magiurànsa de l'insediamentu versu u fundu da vàlle, cun a custrusiùn de fàsce pe cultivà i teren. L'ambiente, màn a màn ch'u se mùnta in âutu u se caraterizza pé êsse custituìu da castagni, pìn, càrpe e rùve, fin a zunze versu a cresta di munti cun varietài de transisiùn cun l'ària ciü "padana" e quarche ràru pìn marittimu, impurtàu da a [[Rivêa]]. === Frasiun === U paise cumprènde ascì de frasiùi, fra 'ste chi: Aigueiu (o Aigheiu, senù Aigheghi), A Nirasca, A Truàsta, Cauderaira, Müssiu, Möa (o Moàn) e Luvegnu (o Luvegne). === Cunfin === U l'è cunfinànte cun [[Armu]], [[U Burghettu (Aròscia)|Burghettu d'Aroscia]], [[Resso|Ressu]], [[Cravaüna]] (CN), [[Purnasce]], [[Borgomâ|Burgumau]], [[Cairònega|Cariònega]], [[Vesargu]], [[Cexi]]. == Stoia == E raìxi da Cêve e sun da riscuntrà inte pupulasiùn [[Liguri Antighi|lìgüri antìghe]], da tribù di Ingàuni, ch'i duminàvan a zôna de [[Arbenga]] in epuca pre-rumâna. Pé vegghe però in véru e propiu insediamèntu stabile inte l'ària bezögna 'spetà u duminiu lungubàrdu in scia penìsua, chi difatti a nàsce ina primma bâse pé u cuntrollu da valâ in sciu munte Tecu, ch'a và avanti ascì sutta i Franchi. Zà inte 'stu periudu chi u se registra l'arìvu di fràtti benetìn de San Curumbàn, che i se stànsian a Carpenea, dunde poi u vegne tiràu sciü u munasté de San Péru. A Cêve a pìa però ina mazù impurtansa cun l'acquistu du feudu da parte da famìa di marchexi de Clavesana, cun a custrusiùn du castellu in scià còlla du Tecu, avegnüa a partì dau [[1225]]. In questu moddu u nàsce ascì u primmu nucleu du paìse, prubabilmente pé puê recampà e tàsce in sce merci de passaggiu fra u [[Piemonte|Piemunte]] e a Lìgüria. Pé avê a custrusiùn de l'udiernu burgu medievàle bezögna ducca atende u marchese Antonio de Clavesana, ch'u u fà svilupà in sce a bâse du nucleu abitàu presedente, a cumensa da l'ànnu [[1232]].<ref>{{Çitta web|url=https://www.expovallearroscia.com/paesi-valle-arroscia-entroterra-ligure/47-pieve-di-teco-pieve-di-teco|tìtolo=Descröve a vàlle Aròscia, u paìse da Cêve|vìxita=2021-06-13|léngoa=IT}}</ref> A pôca distànsa da 'stu periudu chi a vegne edificâ a primma "cêve", a primma géxa da valà de l'Aroscia, strutüa ancù vixibile ancöi, ascì se cun di rifasimenti du [[XVI secolo|XVI seculu]], inte l'uratòriu de San Giuvanni Batìsta. Quésta crescènte preduminànsa du paìse intu cuntestu da valà de l'Aroscia a reciàmma bén bén de persune dae zône vixìne, tantu che u burgu u rìva a cuntà quaxi 300 famìe, segundu e funti de l'epuca. Dau [[1386]] a [[Repùbrica de Zena|Repübbrica de Zena]] a va a rescatà u feudu dai marcheixi Clavesana.<ref>{{Çitta web|url=http://www.comune.pievediteco.im.it/wp/un-po-di-storia/|tìtolo=A stòia da Cêve|vìxita=2021-06-13|léngoa=IT}}</ref> In questu moddu A Cêve a divegne a sede du capitanàu lucàle e a vegne dutâ de in növu scistemma de difésa, cun a custrusiùn de müragne de sinta e l'ingrandimentu de l'insediamentu uriginàriu: l'è ducca de 'sti tempi che u burgu u pìa a sò cunfurmasiùn atuàle, caraterizâ dai porteghi, nasciüi prubabilmente cun mutivasiùn ecunomiche e cumerciàli. Mutùre de questu rinuvamentu a l'è a famìa di Spìnua de [[Zena]], ch'a a custruisce a magiuransa di palassi storici da Cêve, survatüttu a partì dau [[1428]]. L'estensciùn udierna du burgu a vegne però razunta sulu intu [[1533]], cun u rifasimentu di edifissi religiusi lucali, a custrusiùn de in növu munastê e a fìn da custrusiùn di porteghi. Dürante poi u [[XVII secolo|Seisentu]] A Cêve a l'éra stâ teritòriu de cuntesa fra i Zenexi e i [[Savoia|Savòia]], tantu che intu [[1625]] i piemuntexi i entran intu burgu e dilagan intu paìse: u vegne derucàu u castellu custruìu dai Clavesàna. Sucescivamente u teritòriu cumünàle a se tröva fra dùi föghi, cun cuntese fra Sénua (piemuntese) e [[Resso|Rèssu]] (zenese) pe questiùi riguardanti l'alevamèntu. Cuscì inti scuntri sucescìvi a Repübbrica a mandià poi cuntingenti militàri da [[Arbenga]], anche se questi i nu sciorten a recunquistà a sitadìna, vegnindu travòlti dai nemixi inta battàia de Paperéa. A questu se va a 'zunze u passaggiu de l'esercitu piemuntese intu [[1706]] (cun a düchessa de Savoia e a Sindone, in füga da Turìn) e poi intu [[1744]], quande i piemuntexi i turnan a ucupà a zôna, causandu nu pochi prublemi aa pupulasiùn lucale, in lòtta cun i urmeàschi pé cuntrulà i arpeggi de àta muntagna a [[Viuzena|Viuzènna]]. U cuntrollu sabaudu u nu se demustra però duraüu, in quantu cun l'arìvu de [[Napolion Bonaparte|Napuleùn]] du [[1794]] se asciste aa ruvìna di campi cultivài de tütta a valà. Ducca u burgu u pàssa sutta aa [[Repùbrica Lìgure|Repübbrica Ligüe]]. U vegne poi anessu a l'Impeu Fransese fin au [[1814]].<ref>{{Çitta web|url=https://www.imperiadavedere.it/luoghi/4419-pieve-di-teco-valle-arroscia.html|tìtolo=Impeia da végghe, A Cêve|vìxita=2021-06-13|léngoa=IT}}</ref> Cun a restaurasiùn du [[1815]] u turna sutta i pusedimènti du [[Regno de Sardegna|Regnu de Sardegna]], divegnüu poi Regnu d'Italia dau [[1861]], inserìu inta pruvinsa du Portu. Inte l'ànnu [[1862]] u pìa a növa denuminasiùn ufisiàle de "Pieve di Teco". Düante a [[Segonda Guæra Mondiâ|Segunda Guèra Mundià]] e sun stài diversi i episodi de Rexistensa, cumme quellu de [[Sirviu Bunfànte|Sirviu Bunfante]], cumandante da brigâ dedica a [[Felixe Casciùn]], partigiàn uiginàiu de Imperia ch'u l'éra tranxitàu, ferìu a [[Vesargu]], inta zôna pé 'rivà au campu de medicherìa da [[Briga Auta|Brìga Àuta]]. Intu [[1946]] u cumün u pàssa aa [[Italia|Repübbrica italiana]]. I ürtimi cangiamenti a livellu terituriàle i sun stài fài du [[1928]], quande i vegnen smembrài i cumüi de Möa e de [[Armu]], e ancùa intu [[1929]] quande u 'sciòrbe Cauderàira (che in precedensa u cumpunéva in cumün autonumu cun Cartàri, anessa a Céxi). Armu u vegne pòi ricustituìu a cumün intu [[1949]]. Fra i ànni [[1973]] e u [[2008]] a l'è stà a capitale aministratìva da Cumünitài muntana de l'Ata valà Aroscia, ancöi supressa e sustituìa da l'Uniun di Cumüi de l'Ata valà de l'Aroscia.<ref>{{Çitta web|url=https://www.unionevallearroscia.it/|tìtolo=Uniun di Cumüi de l'Àta valà de l'Aroscia|vìxita=2021-06-14|léngoa=IT}}</ref> == Abitànti == === Evulusiùn demugrafica === {{Demografia/A Cêve}} === Minurànse furèste === Dandu amèntu ai dàtti de l'Istat ai 31 de dixembre du [[2019]], i sitadìn furèsti aa Cêve i sun {{formatnum:213}}. De questi 64 i vegnen da l'[[Albania|Albanìa]] e 53 dau [[Maròcco|Maròccu]]. == Pòsti de interesse == <gallery widths="145" heights="145" mode="packed"> Gêxa culegiâ de San Giuanni Batista (A Cêve).jpg|A gêxa culegiâ vista dau burgu Pieve di Teco-collegiata s Giovanni Battista-complesso7.jpg|I interni da paruchiale da Cêve Gêxa da Madònna da Rîpa (A Céive) - faciâta (2).jpg|A faciâ da Madonna da Ripa Uatòiu de l'Imaculâ Cuncesiun (A Cêve)-Faciâ 01.jpg|L'uratoriu de l'Imaculâ, ae porte du burgu Pieve di Teco (IM) - frazione Acquetico - chiesa di San Giacomo Maggiore - 01.jpg|A géxa de San Giacumu d'Aiguéiu Pieve di Teco-santuario madonna dei fanghi3.jpg|Vìsta du santuàriu da Madonna du Pantàn Gêxa de San Martin (Möa, A Cêve)-Faciâ 02.jpg|A gêxa de San Martìn de Möa </gallery> === Architetüre religuse=== U cumün da Cêve u fa eclesiasticamènte da [[Diocexi de Arbenga e Impeia|diocexi de Arbenga-Imperia]], chi dunca e ghe sùn quattru diferenti parocchie: San Giuvanni Batìsta (sentru da Cêve), San Giacumu Mazù (Aiguéiu), San Zorzu (Caldeàia), San Martin e a 'Sunta (Möa-A Truàsta). ==== Géxe du sentru da Cêve ==== * '''Géxa culegià de San Giuvànni Batista''', intu burgu növu da Cêve, a l'è stà custruìa dau prugetista du Cantùn Ticìn Gaetano Cantoni fra u [[1782]] e u [[1806]]. A l'esternu a se presenta cun gròssi finestrùi e da l'impurtante portegu daa furma semi-réunda ch'u dà l'acessu a l'internu. Quéstu u se caraterizza pé a pavimentasiùn a scachiêra, giànca e grìxa cun a suntûsa strutüra a tréi lôbi. A l'è intu cumplessu "austera", fàttu tipicu pe e géxe neuclasciche, ascì se se pònen vegghe atre carateristiche de stampu baròccu. A strutüra udierna a nasce però da a demulisiùn da gêxa presedente, risalènte au periudu zenese (aturnu au [[1460]]).<ref>{{Çitta web|url=http://www.comune.pievediteco.im.it/wp/collegiata-san-giovanni/|tìtolo=Géxa culegià de San Giuvànni Batista|vìxita=2021-06-14|léngoa=IT}}</ref> * '''Uratòriu de San Giuvanni Batìsta''', rizalente au [[1233]]-[[1243]], u rapresenta a géxa ciü veggia da valà de l'Aroscia, a se tröva inte vixinànse de dùi parti du burgu, e a cunserva a càssa prucesciunàle de San Giuvanni. A l'è stâ rimanezâ ciü 'otte e a strutüra vixibile aù a l'è duvüa a di restauri du Seisentu, mentre i afreschi presenti i sùn atribuii a l'artista Marvaudu, foscia du [[1719]]. * '''Géxa dedicâ a a Madonna da Ripa''', ancöi scunsacrà, a se tröva pòcu föa du burgu, custruìa in stìle goticu intu [[1370]] dai fratti benedetìn a l'ha rapresentàu pé seculi a parocchia du burgu növu, a l'è a "céve" ch'a l'ha dàu u nomme au paìse. A g'ha a particulaitài d'avê l'ingressu in sciü làtu lungu, côsa tipica pe in pò de géxe de questa valle. Inti vàn suteranei a se tröva a cripta, ch'a cuntegne i resti de 'n antìgu ârtâ.<ref>{{Çitta web|url=http://www.comune.pievediteco.im.it/wp/edifici-religiosi/|tìtolo=Edifissi religiùsi|vìxita=2021-06-14|léngoa=IT}}</ref> ==== Gêxe de Aiguéiu ==== * '''Gêxa da parocchia de San Giacumu Mazû''', a se tröva in Aigueiu e l'è stâ edificâ intu [[XVI secolo|XVI seculu]], cun furme tardu-baòcche miste au stìle neuclascicu. A strutüra esterna a l'è puligunàle nu cumpleta, ch'a presenta in rigunfiamèntu, messu in evidensa dàu pusisiunamèntu du campanìn. Pregiài ascì i afreschi a l'internu, atribuìi au Cunca, aù restauài, u tabernaculu de legnu e a fùnte bateximâle, cuntempuranea a a custrusiùn.<ref name=":1">{{Çitta web|url=http://www.comune.pievediteco.im.it/wp/le-frazioni/|tìtolo=E frasiùi da Cêve|vìxita=2021-06-14|léngoa=IT}}</ref> * '''Uratòiu da 'Sunta''', a Aiguéiu. * '''Antìga gêxa-uratòriu''', a se tröva de rimpettu a l'udierna paruchiàle e a l'è de uìgine mediuevàle, ancöi a l'è scunsacrâ a presenta de carateristiche scìmili a quella du Cunventu di Agustiniàni de Cêve.<ref name=":1" /> * '''Antigu munastê e relatìva gêxa de San Péru in Carpenêu''' in lucalitài Ciàn de San Péru, ancöi i se pònen vegghe sulu i resti, u se tröva inte vixinànse de l'àntìga stràdda ch'a culegàva A Cêve au Piemunte. A l'éa stâ custruìa dài fratti benedetìn de San Curumbàn a partì dau [[XI secolo|XI seculu]], assemme aa gêxa restaurâ intu [[1400]]. * '''Capeletta da Madonna de Collaréu''', inta lucalitài de rimpettu au burgu da frasiùn chi u se festezza u cültu da madònna cun 'na messa anuale, bén bén frequentàu ascì pé u panuràmma e i sentêi lucàli, scicumme ch'u se tröva int'in pözzu spessu baxàu dau sù.<ref name=":2">{{Çitta web|url=http://www.comune.pievediteco.im.it/wp/i-dintorni/|tìtolo=I dinturni d Cêve|vìxita=2021-06-14|léngoa=IT}}</ref> * '''Capeletta da Madonna da Neve''', ai cunfìn cun Luvegnu. * '''Capeletta de San Luensu''', se tröva inta pàrte ciü bàssa du burgu, in lucalitài Cà Suttàne. * '''Capeletta de San Roccu''', se tröva inta pàrte ciü àta du burgu, in lucalitài Cà Supràne. * '''Capeletta de Santa Lucia''', se tröva inta pàrte ciü àta du burgu, in lucalitài Cà Supràne. ==== Géxe de Cauderàira ==== * '''Géxa da parocchia de San Zorzu Növu''', a se tröva intu sentru du burgu de questa frasiùn, a l'è stà custruìa in tempi relativamènte resenti, in sustitusiùn de quella ciü veggia. * '''Géxa de San Zorzu Veggiu''', a se tröva d'ataccu au semiteriu lucàle, se pensa ch'a l'è de derivasiùn àtu-medievàle, cun dùe navàe distinte, a cunserva di afreschi da l'elevàu prêgiu, cun mutìvi decuratìvi a fàsce gianche e neigre, tipiche de àtre gêxétte da valà. L'éra stâ custruìa prubabilmente pé u cuntrollu da bàssa valle. Carateristicu u svettànte campanìn, azuntu però intu periudu [[XV secolo|quattru]]-[[XVI secolo|sinquesentescu]].<ref name=":1" /> * '''Uatòiu da 'Sunta''', missu lungu u caruggiu prinsipàle ch'u travèrsa u paìse. * '''Capeletta da Madonna da Néve''', a l'è ina gêxa de urigine settesentesca, vixìna a San Zorzu Veggiu, caraterizâ daa furma a utagunu, cun in portegu (''protiro'') de ingressu azuntu doppu a sò custrusiùn. ==== Géxe de Möa e da Truàsta ==== * '''Géxa da parocchia de San Martìn''', intu burgu da frasiùn. A l'è de urìgine medievàle, cun a strutüra inisiale prubabilmente du [[1272]]. Questa a l'è stâ rimanezâ sucescivamènte, aturnu aa primma metài du [[XVII secolo|XVII seculu]], cun 'na ciànta elittica, in moddu du tüttu scimile a a culegià da Cêve. Impurtante u campanì ch'u domina u paìse, nu rimanezàu düante i restàuri du Seisentu.<ref name=":1" /> * '''Uatòiu de San Gregòriu Magnu''', se tröva vixin a a parocchia de Möa. * '''Capeletta de San'Antoniu''', in scia stradda pé [[Armu]], inta burgâ de Cascina Rulandu. * '''Capeletta de San 'Bastian''', se tröva a Möa, a l'è dedicà au santu prutetû da sitadìna. * '''Capeletta de San Benardu''' a levante da burgâ de Cà Supràne de Möa. * '''Capeletta da Madonna de Grassie''', a l'è rizalente ai inissi du [[XVII secolo|XVII seculu]], a se tröva intu puntu ciü àtu du sentru da frasiùn. * '''Capeletta de San 'Bastian''' inta burgâ de Cà di Bellandi, vixìn ai cunfìn cun [[Armu]]. * '''Géxa de San Vincensu''', a meza stradda fra Möa e a colla de Dumenega. * '''Santuàiu da Madonna da Neve''', ciamâ ascì Madonna du 5 d'aùstu, a l'è 'na tipica gêxétta de muntagna, cun u sò duggiu portegu, funsiunànte ascì cumme ripàru quande u ciöve. Se tröva inta colla de Dumenega vixìn aa frasiùn. * '''Géxa de Nostra Scignua du Rusàriu''', a se tröva intu burgu da frasiùn da Truàsta. * '''Santuàiu da 'Sunta''' aa Truàsta. * '''Capeletta de San Benardu''' aa Truàsta, inta burgâ de Cà Suttàne. * '''Capeletta de San Giacumu''' inta burgâ di Carènsi da Truàsta. * '''Capeletta de San Luensu''' intu mezzu di boschi a punènte da Truàsta. ==== Gêxe de Müssiu ==== Ascì Müssiu u g'ha 'na propia parocchia, legà però a quella du burgu cêvése. Inta frasiùn se ponen vegghe:<ref name=":1" /> * '''Gêxa de Santa Lucia''', a l'è risalente au [[XVIII secolo|XVIII seculu]], terminà intu [[1777]]. Se tröva intu burgu e a l'è carateristica pé u sò campanìn "a seùlla", truvàu ascì in àtri edifissi religiùsi de l'entrutèra ingàunu. * '''Uratòriu de Santa Cruxe''', vixìn a a parocchia. ==== Géxe de Luvegnu ==== Ascì Luvegnu u g'ha 'na propia parocchia, legà peò a quella da frasiùn de Aiguéiu. Intu paìse se trövan: * '''Gêxa de San Benàrdu''', a l'è a paruchiàle de Luvegnu e a se tröva intu sentru du paìse. * '''Gêxétta de Sant'Antoniu''', a se tröva int'in pözzu vixin a a paruchiale, dunde se pò amirà u panuràmma da valà versu Vesargu. ==== Géxe aa Niràsca ==== * '''Gêxa da parocchia de San Michê''', a se tröva intu sentru da frasiùn da a Niràsca. * '''Uratòriu de San 'Bastian''' inta frasiùn de Niràsca. * '''Capeletta da Madonna de l'Acinellu''', se tröva a Niràsca. * '''Capeletta da Madonna de Grassie''' aa Niràsca. * '''Capeletta de San Roccu''' aa Niràsca. * '''Capeletta de San 'Bastian''' aa Niràsca. ==== Cunventi e Santutài ==== * '''Cunventu di Agustiniani''', intu burgu cevése, u se tröva dunde in tempu u se ìssava u castellu, demulìu dai Sabaudi inti scontri cuntru Zena. U cunserva ancù aù 'n impurtante bassurilievu in prìa rafigürante u martìriu de Sànta Caterìna rizalènte au [[1644]].<ref>{{Çitta web|url=https://www.fondoambiente.it/luoghi/ex-convento-degli-agostiniani|tìtolo=I pòsti du cö, Fai, Cunventu di Agustiniàni|vìxita=2021-06-14|léngoa=IT}}</ref> * '''Cunventu de Sant'Agustìn''', pocu föa u burgu sitadìn, u l'è du rinascimentu, prubabilmente du [[1471]], e u presenta in amiàbile ciostru, u ciü gròssu de tüttu u punènte da regiun Ligüria. Quéstu u sereva du [[1478]] e u l'è rezüu da vintiquattru culonne a furma de utagunàle. A géxa interna, tra l'àtru a cunserva i afreschi du [[XVI secolo|XVI seculu]] de Péru Guiddu de [[Ranso|Ransu]]. Aù u l'è scunsacràu, ma questu zà da l'ünitài italiana. Daprimma u l'éra divegnüu 'na caserma, pòi 'uspeâ, au mumentu a l'è in pàrte divegnüu sede da scöa superiure Ruffini. * '''Santuàriu da Madonna di Fanghi''' (o du Pantàn), l'è 'na gêxétta dedicà aa Madonna, ch'a se tröva int'in spassiu cianéllu sircundàu daa vegetasiùn. Custruìa in stìle baoccu a partì dau [[1678]], a l'è cuscì ciamâ pé via da lucalitài dunda se tröva, ricca de ègua, e ducca de pantàn. * '''Cunventu de San Francescu''', in lucalitài Barcheti, du [[XVII secolo|XVII seculu]], l'è razunzibile pé via de 'n genere de cröza ch'a chìna in moddu ripidu. Inte vixinànse se tröva u buscu di Barcheti, nasciüu grassie ai fratti, ch'u cuntegne èrbui antighi, seculàri.<ref name=":2" /> === Architetüre sivili === <gallery widths="140" heights="140" mode="packed"> Immaggine:Pieve di Teco-IMG 0808.JPG|L'ìnsegna du teàtru Salvini Immaggine:Pieve di Teco-palazzo Borelli-complesso.jpg|Palassu Borrelli, dettaiu Immaggine:Pieve di Teco-IMG 0811.JPG|A tùre du relöiu intu burgu Immaggine:Pieve di Teco-IMG 0804.JPG|In àtru carùggiu du bùrgu Immaggine:Pieve di Teco-IMG 0812.JPG|I porteghi intu burgu Immaggine:Pieve di Teco-teatro civico Rambaldi-complesso2.jpg|Palassu Rimbaldi </gallery> * '''Palassu Borelli''', se tröva intu burgu növu da Cêve, edificàu intu [[XIX secolo|XIX seculu]] u l'éa a rexidènsa de Bartolomeo Borelli, dau [[1903]] a l'è a sede du palassu cumünale dutàu de quattru ciàni cumplescìvi, l'ingressu avegne cun 'n severu purtun ch'u da l'acessu au ciàn teren, dund'u se pö vegghe in giardinettu internu, pé favurì l'ingressu da lüxe in tütte e stansie. Impurtante a scarinâ de marmu giàncu, ch'a porta inti ciàni superiuri, dunde a se tröva a sala de rapresentansa, afrescâ in sciü sufittu cun ''Amore e psiche'', incurnixàu da di mutìvi rinascimentali.<ref name=":0">{{Çitta web|url=http://www.comune.pievediteco.im.it/wp/edifici-storici/|tìtolo=I edifissi stòici du cumüne|vìxita=2021-06-14|léngoa=IT}}</ref> * '''Teatru sivicu "Rambaldi".''' Scituàu inte l'àntiga lòggia du cunventu de Agustinane. Atìvu fin ai [[Anni 1980|ànni 80]]. Ristruttuàu intu [[2006]] cumme auditorium murtimediàle. A strutüra a l'è risalente au [[1664]], e e decurasiùi e sun de Giulio Benso aliêvu de l'artìsta Giovanni Battista Paggi. * '''Teàtru "Salvini"''', custruìu du [[1834]] pé opera da famìa lucale Manfredi cun 'na strutüra a fèru de cavallu, streita e lunga, u presenta furme de l'[[XIX secolo|Öttusèntu]], mes-ciae cun quelle du [[XVII secolo|XVII]]-[[XVIII secolo|XVIII seculu]]. Cun i sò 43 m² e 112 pòsti tutàli u l'è u segundu teàtru ciü picìn d'Italia. Seràu inti [[Anni 1920|ànni 20]], a causa da crìsi ecunomica u vegne avèrtu doppu 'n atentu restauru intu [[2005]].<ref>{{Çitta web|url=https://www.expovallearroscia.com/storia-cultura-valle-arroscia-entroterra-ligure/34-teatro-salvini-pieve-di-teco|tìtolo=U teàtru Salvini a A Cêve|vìxita=2021-06-14|léngoa=IT}}</ref><ref>{{Çitta web|url=http://www.comune.pievediteco.im.it/wp/il-teatro-salvini/|tìtolo=Cumüne da Cêve, u teàtru Salvini|vìxita=2021-06-14|léngoa=IT}}</ref> * '''Uspeâ veggiu da Cêve''', aù in edifissiu privàu, u l'éra stàu custruìu intu [[1402]], pocu de föa dau burgu, in scia rìva de l'Arogna. U cunserva u purtâle in prìa, rafigürante l'Anunciasiùn, scimbulu da scöa d'arte de Sénua.<ref name=":0" /> * '''Museu diucesàn de àrte sacra''', se tröva inta Géxa scunsacrà da Madonna da Rìpa. Questu prugettu u l'è nasciüu fra u [[2005]] e u [[2006]] e ancöi u museu u cuntegne dipinti pregiài e opere che e vegnan da tütta a valà.<ref>{{Çitta web|url=http://www.culturainliguria.it/cultura/it/Temi/Luoghivisita/museiRaccolte.do;jsessionid=9D11DF61A34A1A0401E7366B0E62B5C6.node2?contentId=29301|tìtolo=Museu da Diocesi de àrte sàcra|vìxita=2021-06-14|léngoa=IT}} </ref> * '''Museu de Maschére de Übaga'''. Se tröva intu sentru da Cêve e u cuntegne quâxi 100 maschée cuntempuranée ligàe ai culti prerumàni de Übaga, frasiun du Burghettu d'Aroscia, dunde sun stàe truvàe e rapresentasiùi de l'übagu, ch'u vö dì in àntigu ligüre "posti scüi", reciamàndu u mistéu de l'antighitài ligüre.<ref>{{Çitta web|url=http://www.comune.pievediteco.im.it/wp/il-museo-delle-maschere-di-ubaga/|tìtolo=Maschée de Übaga, u muséu|vìxita=2021-06-14|léngoa=IT}}</ref><ref>{{Çitta web|url=https://www.beniculturali.it/luogo/museo-delle-maschere-di-ubaga|tìtolo=U Museu de Maschée de Übaga, scheda du ministéu di ben cultüàli|vìxita=2021-06-14|léngoa=IT}}</ref> * '''Palassu "Barli-Savona"''', l'è ün di ciü antìghi palassi de Müssiu, dunde u l'è nasciüu Marcello Barli intu [[1908]], impurtante pitù da Cêve. U cunserva in impurtante purtà de prìa. === Grotte === Intu teritòiu cumünàle u se tröva in scìtu de interesse cumünitàriu (SIC), istituìu da a regiùn Ligüria intu [[2005]], ciamàu Grotta du Sgarbu du Ventu. Quéstu u l'è in cumplessu de gròtte che e se svilüppan pe quâxi 3 km in prufunditài, sircundàe da l'ambiente natüale du Munte Guardiabella e daa còlla de San Bertumê. == Ecunumìa == U cumüne u vìve prinsipalmente de agricultüra, cun a cultivasiùn de e urìve, da vìte, di sücchin, de ràve e de l'àiu de [[Vesarco|Vesargu]], tipicu da valà. Difüzu u l'è u sfrutamèntu buschivu e l'alevamèntu. Svilupàu u turismu ma ascì l'indüstria, in quantu chi a se tröva 'n impurtante zona industriàle, legà survatüttu ai prudotti enulogici, ai seramènti e aa prudusiùn de articuli alimentari. Presedentemènte a l'éra praticâ l'industria de calsaüe, aù abandunâ. == Cultüra == === Dialéttu da Cêve === {{Véddi ascì|Dialettu arbenganese|càngio variànte=U mèximu argumentu in detaiu}} U dialettu parlàu a A Cêve u l'è de stampu [[Dialettu arbenganese|arbenganese]] e u fa parte du grùppu du [[Lìgure céntro-òcidentâle|Ligüe sentru-ucidentàle]], u presenta carateristiche peò ciü particulàri, riscuntrabili inte tütta a valà de l'Aroscia, ligà stuicamènte a [[Arbenga]], ma cun tante influense da sitài de [[Imperia]]. === Bacì l'Inciaštru === 'Na maschéra tipica du carlecâ lucàle a l'è ''Bacì l'Inciaštru'', dipintu cumme in òmmu dàe bòne intensiùi, scimile a in pagiàssu, famusu perché, vuxèndu 'giüttà i àtri, u finisce sempre pé fà di paciüghi e di inciàstri.<ref>{{Çitta web|url=https://www.unionevallearroscia.it/2021/02/26/pieve-di-teco/|tìtolo=A Cêve, scheda du cumün|vìxita=2021-06-14|léngoa=IT}}</ref> ===Istrusiùn=== A Cêve u l'è u sulu cumüne de l'entrutèra in pruvinsa de Imperia a avéghe 'n pòlu de scöe cumpletu (da l'asìlu ae superiùri, cun e scöe Ruffini), racolte fin ae meddie intu istitüu cumprenscivu da Cêve e de [[O Pontedasce|Puntedasce]].<ref>{{Çitta web|url=https://www.icpieveditecopontedassio.edu.it/|tìtolo=IC Cêve-Puntedàsce|vìxita=2021-06-14|léngoa=IT}}</ref> === Enugastrunumìa === ==== Sciùre da Cêve ==== Diferenti e sun e specialitài enugastrunomiche de questu paìse, fra 'ste chi i se veggan pé ezémpiu e "Sciùe da Cêve", bescötti secchi, scimili ai canestrelli, custituìi da dui strati de fròlla a furma de sciùa, misci asèmme da u cìn de marmelàta de bàicocchi. 'Ste paste secche e saiévan nasciüe da l'inventìva de 'n paneté lucale, pe risparmià in scià marmelâ, in quantu quella necesària a l'è minùre de quella duverà pé i gubeletti, àtru bescöttu tipicu ligüre.<ref>{{Çitta web|url=https://www.ivg.it/2021/05/i-fiori-di-pieve-di-teco-biscotti-golosi-nati-per-risparmiare/|tìtolo=E sciùe da Cêve, bescötti nasciüi pé risparmià|vìxita=2021-06-14|léngoa=IT}}</ref> ==== Canestrelìn da Cêve ==== Sun di grissin a furma de anéllu da rusüià cumme antipàstu, de suvente arumatizài cun l'anixe, aròmma spessu cunsumàu inte 'sta valà chi, ch'u l'è presente ascì int'in particulàre sciügu lucàle.<ref>{{Çitta web|url=https://www.ivg.it/2021/04/i-canestrelli-di-pieve-di-teco-un-grissino-chiuso-da-pucciare-nel-latte/|tìtolo=I canestrelli a l'anixe|vìxita=2021-06-14|léngoa=IT}}</ref> === Sport === Praticàu fin da témpi antìghi u l'è u sport du [[Balón (zêugo)|Balùn elàstegu]], tipicu de questa zòna, ma ascì du bàssu Piemunte. L'asuciasiùn lucàle ch'a se occupa de questa ativitài a l'è a "A.S.D. vàlle Aròscia", che a l'è stà inseìa inta Série B du campiunàu Fidas.<ref>{{Çitta web|url=https://www.sanremonews.it/2016/06/29/sommario/sport/leggi-notizia/argomenti/altri-sport-5/articolo/pallapugno-la-societa-del-momento-e-lasd-valle-arroscia-pieve-di-teco-sogna.html|tìtolo=Balùn elesticu, A Cêve a sògna cun l'ASD Valle Arroscia|vìxita=2021-06-27|léngoa=IT}}</ref> == Feste e fée == * '''Carnevalle''': a l'è a festa da dumenega presedente u martedì gràssu, dunde pé e vìe du burgu i sfìan i càri alegoici, raprezentanti i vàri paìsi aruscìn. De suvente i rapresentan in mòddu divertente a vìtta cuntadina da vàlle o situasiùi tipiche.<ref>{{Çitta web|url=https://m.youtube.com/watch?v=dEnIv0G2dnk&feature=youtu.be|tìtolo=Carnevàlle 2019, ImperiaTV|vìxita=2021-06-14|léngoa=IT}}</ref> * '''Festa da Madonna du Carméu''', a Möa, festa de caratere religùsu cun a prucesciùn di Cristi e a bànda, sagra cun a müxica dau vìvu.<ref>{{Çitta web|url=https://www.riviera24.it/2019/07/pieve-di-teco-tutto-pronto-a-moano-per-la-grande-festa-dedicata-alla-madonna-del-carmelo-598613/|tìtolo=Möa, a festa da madonna du Carméu|vìxita=2021-06-14|léngoa=IT}}</ref> * '''Expo Valle Arroscia:''' a l'è a sàgra prinsipàle de tütta a valà. A se tegne a partì dau [[2012]], düante questa e ativitài di paìxi da valà e mustran e propie tipicitài enugastrunomiche e nu sùlu. Caminandu pé i porteghi i se pò 'tastà dunca e pietanse tipiche, dau pàn frìtu ae furmagette, fin a a càrne e u vìn lucàle.<ref>{{Çitta web|url=https://www.expovallearroscia.com/programma-expo-valle-arroscia|tìtolo=Expo Valle Arroscia, prugràmma|vìxita=2021-06-14|léngoa=IT}}</ref> * '''Mercatìn de l'artigianàu e de l'antiquariàu''', i se tegnàn de dumenega (a segunda du meze u primmu, l'ürtima u segundu).<ref>{{Çitta web|url=https://www.riviera24.it/2021/05/torna-il-mercatino-dellantiquariato-di-pieve-di-teco-695446/|tìtolo=A A Cêve u turna u mercatìn|vìxita=2021-06-14|léngoa=IT}}</ref> == Aministrasiùn == [[File:Pieve di teco municipio.jpg|thumb|Palassu Borrelli, u munisipiu da Cêve, intu burgu]] {{ComuniAmminPrecTitolo}} {{ComuniAmminPrec|30 mazzu 1985|3 arvì 1989|Marco Lengueglia|Demucrassia Cristiana|scìndegu|}} {{ComuniAmminPrec|3 arvì 1989|30 mazzu 1990|Luciano Brunengo|Democrazia Cristiana|scìndegu|}} {{ComuniAmminPrec|30 mazzu 1990|24 arvì 1995|Luciano Brunengo|Democrazia Cristiana|scìndegu|}} {{ComuniAmminPrec|24 arvì 1995|23 dixembre 1997|Lucia Casella|Lista sivica|scìndegu|}} {{ComuniAmminPrec|23 dixembre 1997|25 mazzu 1998|Claudio Sammartino||Cumisàiu strurdinàiu|}} {{ComuniAmminPrec|25 mazzu 1998|28 mazzu 2002|Renzo Brunengo|Lista sivica|scìndegu|}} {{ComuniAmminPrec|28 mazzu 2002|29 mazzu 2007|Renzo Brunengo|Lista sivica|scìndegu|}} {{ComuniAmminPrec|29 mazzu 2007|12 setembre 2007|Alfredo Delfino|Lista sivica "Uniti per Pieve"|scìndegu|}} {{ComuniAmminPrec|12 setembre 2007|15 arvì 2008|Piero Raimondi||Cumisàiu strurdinàiu|}} {{ComuniAmminPrec|15 arvì 2008|28 mazzu 2013|Alessandro Alessandri|Lista sivica "Insieme per cambiare"|scìndegu|}} {{ComuniAmminPrec|28 mazzu 2013|12 zugnu 2018|Alessandro Alessandri|Lista sivica "Insieme per cambiare"|scìndegu|}} {{ComuniAmminPrec|12 zugnu 2018|14 mazzu 2023|Alessandro Alessandri|Lista sivica "Insieme per cambiare"|scìndegu|}} {{ComuniAmminPrec|14 mazzu 2023|''in càrega''|Enrico Pira|Lista sivica "Prima Pieve di Teco"|scìndegu|}} {{ComuniAmminPrecFine}} == Vie de Cumünicasiùn == A Cêve a l'è culegà cun Impeia e cun a valà du [[Tànnôu|Tànau]] grassie a a stradda statale 28 da còlla de Nàva (SS 28), che a culega cun Purnasce a nòrd e cun Céxi a sud. Intu [[2014]] u l'è stàu custruìu u traciàu da variànte ch'a tàia föa dau traciàu u sentru da Cêve, creandu in culegamentu ciü veluxe fra a rivea e u Piemunte. Da a lucalitài de Saponiera a se deramma a stradda statàle da valà de l'Aroscia (SS 453), ch'a culega u teritòiu cun Arbenga, terminàndu a [[Leca (Arbenga)|Leca]]. == Nòtte == <references responsive="" /> == Àtri prugètti == {{Interprogetto}} {{Comûni da Provinsa de Imperia (Ineja / Pòrto Moriçio)}} {{Contròllo de outoritæ}} 1hqcwkksobdy4ei7wbnn4y5t8g9at0v 0 19620 253302 253263 2024-11-16T19:00:15Z Luensu1959 1211 ò tradüto a nòtta 253302 wikitext text/x-wiki {{Anno|XVI secolo|XVII secolo|XVIII secolo|1600|1610|1620|1630|1640|1621|1622|1623|1624|1625|1626|1627|1628|1629}} {{Anno in altri calendari}} [[Immaggine:De overgave van breda Velazquez.jpg|thumb|450px|center|[[Diego Velázquez]], ''A réiza de Brêda''. 1634-1635 ([[Museo del Prado]]) <ref>A çitæ olandeize de [[Breda]] a l'êa stæta conquistâ into 1625 da l'ezèrcito spagnòllo goidòu da l'[[Anbrêuxo Spinnoa]], marchéize de los Balbases.</ref>]] == Fæti == === Euröpa === === Àzia === === Àfrica === === América === === Òceània === === Arte === === Costruçión === === Inovaçión === {{clear}} {{Lunâio ànno|1625}} === Nasciûi === <gallery> Immaggine:Carlo Maratta - Self-portrait (Royal Museums of Fine Arts of Belgium).jpg|<small>[[Carlo Maratta]] ([[15 mazzo]] 1625-[[15 dexénbre]] [[1713]]), ''Aotoritræto'' (Royal Museums of Fine Arts of Belgium - [[Bruxelles]])</small> </gallery> === Mòrti === == Nòtte == <references /> {{clear}} == Âtri progètti == {{Interprogetto}} [[Categorîa:Anni do XVII secolo|025]] cavojdca5ufgs44najias0hkipmx7od 2 31378 253313 251855 2024-11-17T11:17:10Z N.Longo 12052 /* Architetûe */ + img 253313 wikitext text/x-wiki <gallery widths="150" heights="150"> A Ciànn-a (Arbénga) - panoràmma (1).jpg|Panoràmma da Ciànn-a (1) A Ciànn-a (Arbénga) - panoràmma (2).jpg|Panoràmma da Ciànn-a (2) A Ciànn-a (Arbénga) - panoràmma (3).jpg|Panoràmma da Ciànn-a (3) Mónte Pesàlto (Arbénga) - vìsta (1).jpg|Vìsta do Mónte Pesàlto (1) Mónte Pesàlto (Arbénga) - vìsta (2).jpg|Vìsta do Mónte Pesàlto (2) Modéllo feroviàrio (Arbénga) - réplica da staçión d'Arbénga (1).jpg|Modéllo feroviàrio into céntro stòrico, detàggio da réplica da staçión d'Arbénga (1) Modéllo feroviàrio (Arbénga) - réplica da staçión d'Arbénga (2).jpg|Modéllo feroviàrio into céntro stòrico, detàggio da réplica da staçión d'Arbénga (2) Arbénga véggia (Arbénga) - panoràmma da Región Mónti.jpg|Arbénga véggia da Región Mónti </gallery> == Architetûe == <gallery widths="150" heights="150"> Îzoa Galinæa (Arbénga) - vìsta de construçioìn (1).jpg|Construçioìn in sciâ Galinæa (1) Îzoa Galinæa (Arbénga) - vìsta de construçioìn (2).jpg|Construçioìn in sciâ Galinæa (2) </gallery> === Cà D'Àste === <gallery widths="150" heights="150"> Cà D'Àste (Arbénga) - vìsta (1).jpg|Vìsta (1) Cà D'Àste (Arbénga) - vìsta (2).jpg|Vìsta (2) Cà D'Àste (Arbénga) - vìsta (3).jpg|Vìsta (3) Cà D'Àste (Arbénga) - vìsta (4).jpg|Vìsta (4) Cà D'Àste (Arbénga) - vìsta (5).jpg|Vìsta (5) Cà D'Àste (Arbénga) - portâ.jpg|Portâ Cà D'Àste (Arbénga) - inscriçión.jpg|Inscriçión Cà D'Àste (Arbénga) - stémma (1).jpg|Stémma (1) Cà D'Àste (Arbénga) - stémma (2).jpg|Stémma (2) </gallery> === Câza do Mónte === <gallery widths="150" heights="150"> Câza do Mónte (Arbénga) - vìsta (1).jpg|Câza do Mónte (1) Câza do Mónte (Arbénga) - vìsta (2).jpg|Câza do Mónte (2) </gallery> === O Pontelóngo === <gallery widths="150" heights="150"> Pontelóngo (Arbénga) - vìsta (1).jpg|Pontelóngo - vìsta (1) Pontelóngo (Arbénga) - vìsta (2).jpg|Pontelóngo - vìsta (2) Pontelóngo (Arbénga) - vìsta (3).jpg|Pontelóngo - vìsta (3) Pontelóngo (Arbénga) - vìsta (4).jpg|Pontelóngo - vìsta (4) Pontelóngo (Arbénga) - vìsta (5).jpg|Pontelóngo - vìsta (5) Pontelóngo (Arbénga) - vìsta (6).jpg|Pontelóngo - vìsta (6) Pontelóngo (Arbénga) - vìsta (7).jpg|Pontelóngo - vìsta (7) Pontelóngo (Arbénga) - vìsta (8).jpg|Pontelóngo - vìsta (8) Pontelóngo (Arbénga) - vìsta (9).jpg|Pontelóngo - vìsta (9) Pontelóngo (Arbénga) - àstrego (1).jpg|Pontelóngo - àstrego (1) Pontelóngo (Arbénga) - àstrego (2).jpg|Pontelóngo - àstrego (2) Pontelóngo (Arbénga) - àstrego (3).jpg|Pontelóngo - àstrego (3) Pontelóngo (Arbénga) - àstrego (4).jpg|Pontelóngo - àstrego (4) Pontelóngo (Arbénga) - àstrego (5).jpg|Pontelóngo - àstrego (5) Pontelóngo (Arbénga) - àstrego (6).jpg|Pontelóngo - àstrego (6) Pontelóngo (Arbénga) - àstrego (7).jpg|Pontelóngo - àstrego (7) Pontelóngo (Arbénga) - àstrego (8).jpg|Pontelóngo - àstrego (8) Pontelóngo (Arbénga) - àstrego (9).jpg|Pontelóngo - àstrego (9) Pontelóngo (Arbénga) - àstrego (10).jpg|Pontelóngo - àstrego (10) Pontelóngo (Arbénga) - àstrego (11).jpg|Pontelóngo - àstrego (11) Pontelóngo (Arbénga) - cartéllo (1).jpg|Pontelóngo - cartéllo (1) Pontelóngo (Arbénga) - cartéllo (2).jpg|Pontelóngo - cartéllo (2) Pontelóngo (Arbénga) - arcâ (1).jpg|Pontelóngo - arcâ (1) Pontelóngo (Arbénga) - arcâ (2).jpg|Pontelóngo - arcâ (2) Pontelóngo (Arbénga) - arcâ (3).jpg|Pontelóngo - arcâ (3) </gallery> === Palàçio do Vésco === ;Cortî <gallery widths="150" heights="150"> Palàçio do Vésco (Arbénga) - cortî (1).jpg|Vìsta do cortî (1) Palàçio do Vésco (Arbénga) - cortî (2).jpg|Vìsta do cortî (2) Palàçio do Vésco (Arbénga) - scainâ.jpg|A scainâ Palàçio do Vésco (Arbénga) - stémma into cortî.jpg|Stémma in sciâ miâgia de d'âto a-a scainâ Palàçio do Vésco (Arbénga) - portâ da sciortîa da-o Musêo Diocezàn.jpg|Portâ da sciortîa da-o Musêo Diocezàn Palàçio do Vésco (Arbénga) - vedrìnn-a de ceràmiche.jpg|Vedrìnn-a de ceràmiche Palàçio do Vésco (Arbénga) - tàrga con invocaçión.jpg|Tàrga con invocaçión Palàçio do Vésco (Arbénga) - tàrga de l'Àngiou Bonéllo.jpg|Tàrga de l'Àngiou Bonéllo Palàçio do Vésco (Arbénga) - tàrga de l'Àngiou Vinçénso Andrîa Màia Dània.jpg|Tàrga de l'Àngiou Vinçénso Andrîa Màia Dània Palàçio do Vésco (Arbénga) - tàrga do Gaitàn Alimónda.jpg|Tàrga do Gaitàn Alimónda Palàçio do Vésco (Arbénga) - basoriliêvo da Madònna.jpg|Basoriliêvo da Madònna Palàçio do Vésco (Arbénga) - basoriliêvo de angjêto (1).jpg|Basoriliêvo de angjêto (1) Palàçio do Vésco (Arbénga) - basoriliêvo de angjêto (2).jpg|Basoriliêvo de angjêto (2) Palàçio do Vésco (Arbénga) - basoriliêvo de stémma (1).jpg|Basoriliêvo de stémma (1) Palàçio do Vésco (Arbénga) - basoriliêvo de stémma (2).jpg|Basoriliêvo de stémma (2) Palàçio do Vésco (Arbénga) - basoriliêvo de stémma (3).jpg|Basoriliêvo de stémma (3) Palàçio do Vésco (Arbénga) - basoriliêvo de stémma (4).jpg|Basoriliêvo de stémma (4) Palàçio do Vésco (Arbénga) - basoriliêvo de stémma (5).jpg|Basoriliêvo de stémma (5) Palàçio do Vésco (Arbénga) - basoriliêvo de stémma (6).jpg|Basoriliêvo de stémma (6) Palàçio do Vésco (Arbénga) - rèsti de capitélli (1).jpg|Rèsti de capitélli (1) Palàçio do Vésco (Arbénga) - rèsti de capitélli (2).jpg|Rèsti de capitélli (2) Palàçio do Vésco (Arbénga) - rèsti de capitélli (3).jpg|Rèsti de capitélli (3) Palàçio do Vésco (Arbénga) - rèsto de basoriliêvo (1).jpg|Rèsto de basoriliêvo (1) Palàçio do Vésco (Arbénga) - rèsto de basoriliêvo (2).jpg|Rèsto de basoriliêvo (2) Palàçio do Vésco (Arbénga) - vàsca de prîa.jpg|Vàsca de prîa </gallery> ==== Musêo Diocezàn ==== <gallery widths="150" heights="150"> Musêo Diocezàn (Arbénga) - i tréi volùmmi do Sacro, e vago Giardinello (1).jpg|''Sacro, e vago Giardinello'', vìsta di tréi volùmmi (1) Musêo Diocezàn (Arbénga) - i tréi volùmmi do Sacro, e vago Giardinello (2).jpg|''Sacro, e vago Giardinello'', vìsta di tréi volùmmi (2) Musêo Diocezàn (Arbénga) - i tréi volùmmi do Sacro, e vago Giardinello (3).jpg|''Sacro, e vago Giardinello'', vìsta di tréi volùmmi (3) Musêo Diocezàn (Arbénga) - 1° volùmme do Sacro, e vago Giardinello (1).jpg|''Sacro, e vago Giardinello'', vìsta do prìmmo volùmme (1) Musêo Diocezàn (Arbénga) - 1° volùmme do Sacro, e vago Giardinello (2).jpg|''Sacro, e vago Giardinello'', vìsta do prìmmo volùmme (2) Musêo Diocezàn (Arbénga) - 1° volùmme do Sacro, e vago Giardinello (3).jpg|''Sacro, e vago Giardinello'', vìsta do prìmmo volùmme (3) Musêo Diocezàn (Arbénga) - 2° volùmme do Sacro, e vago Giardinello (1).jpg|''Sacro, e vago Giardinello'', vìsta do segóndo volùmme (1) Musêo Diocezàn (Arbénga) - 2° volùmme do Sacro, e vago Giardinello (2).jpg|''Sacro, e vago Giardinello'', vìsta do segóndo volùmme (2) Musêo Diocezàn (Arbénga) - 2° volùmme do Sacro, e vago Giardinello (3).jpg|''Sacro, e vago Giardinello'', vìsta do segóndo volùmme (3) Musêo Diocezàn (Arbénga) - 3° volùmme do Sacro, e vago Giardinello (1).jpg|''Sacro, e vago Giardinello'', vìsta do tèrso volùmme (1) Musêo Diocezàn (Arbénga) - 3° volùmme do Sacro, e vago Giardinello (2).jpg|''Sacro, e vago Giardinello'', vìsta do tèrso volùmme (2) Musêo Diocezàn (Arbénga) - 3° volùmme do Sacro, e vago Giardinello (3).jpg|''Sacro, e vago Giardinello'', vìsta do tèrso volùmme (3) Musêo Diocezàn (Arbénga) - 3° volùmme do Sacro, e vago Giardinello (4).jpg|''Sacro, e vago Giardinello'', vìsta do tèrso volùmme (4) </gallery> === Palàçio D'Àste-Arduìn === <gallery widths="150" heights="150"> Palàçio D'Àste-Arduìn (Arbénga) - faciâta (1).jpg|Faciâta (1) Palàçio D'Àste-Arduìn (Arbénga) - faciâta (2).jpg|Faciâta (2) Palàçio D'Àste-Arduìn (Arbénga) - faciâta (3).jpg|Faciâta (3) Palàçio D'Àste-Arduìn (Arbénga) - faciâta (4).jpg|Faciâta (4) Palàçio D'Àste-Arduìn (Arbénga) - vìsta (1).jpg|Vìsta (1) Palàçio D'Àste-Arduìn (Arbénga) - vìsta (2).jpg|Vìsta (2) Palàçio D'Àste-Arduìn (Arbénga) - vìsta (3).jpg|Vìsta (3) Palàçio D'Àste-Arduìn (Arbénga) - vìsta d'in Stràdda Somis (1).jpg|Vìsta d'in Stràdda Somis (1) Palàçio D'Àste-Arduìn (Arbénga) - vìsta d'in Stràdda Somis (2).jpg|Vìsta d'in Stràdda Somis (2) Palàçio D'Àste-Arduìn (Arbénga) - portâ.jpg|Portâ Palàçio D'Àste-Arduìn (Arbénga) - pòrta (1).jpg|Pòrta (1) Palàçio D'Àste-Arduìn (Arbénga) - pòrta (2).jpg|Pòrta (2) Palàçio D'Àste-Arduìn (Arbénga) - barcón muòu.jpg|'N barcón muòu Palàçio D'Àste-Arduìn (Arbénga) - rèsti de pitûe.jpg|Rèsti de pitûe </gallery> === Palàçio D'Àste-Rolàndi-Rìcci === <gallery widths="150" heights="150"> Palàçio D'Àste-Rolàndi-Rìcci (Arbénga) - vìsta (1).jpg|Vìsta (1) Palàçio D'Àste-Rolàndi-Rìcci (Arbénga) - vìsta (2).jpg|Vìsta (2) Palàçio D'Àste-Rolàndi-Rìcci (Arbénga) - vìsta (3).jpg|Vìsta (3) Palàçio D'Àste-Rolàndi-Rìcci (Arbénga) - pòrtego (1).jpg|Pòrtego (1) Palàçio D'Àste-Rolàndi-Rìcci (Arbénga) - pòrtego (2).jpg|Pòrtego (2) Palàçio D'Àste-Rolàndi-Rìcci (Arbénga) - scainâ (1).jpg|Scainâ (1) Palàçio D'Àste-Rolàndi-Rìcci (Arbénga) - scainâ (2).jpg|Scainâ (2) Palàçio D'Àste-Rolàndi-Rìcci (Arbénga) - çestìn.jpg|Çestìn Tôre D'Àste (Arbénga) - vìsta.jpg|A Tôre D'Àste </gallery> === Palàçio Borêa Rìcci === <gallery widths="150" heights="150"> Palàçio Borêa Rìcci (Arbénga) - vìsta (1).jpg|Vìsta (1) Palàçio Borêa Rìcci (Arbénga) - vìsta (2).jpg|Vìsta (2) </gallery> === Palàçio vêgio da Pretûa === <gallery widths="150" heights="150"> Palàçio vêgio da Pretûa (Arbénga) - vìsta (1).jpg|Vìsta (1) Palàçio vêgio da Pretûa (Arbénga) - vìsta (2).jpg|Vìsta (2) Palàçio vêgio da Pretûa (Arbénga) - vìsta (3).jpg|Vìsta (3) Palàçio vêgio da Pretûa (Arbénga) - madonétta.jpg|Ina madonétta avansâ in sciô Caróggio do Tiâtro </gallery> == Fraçioìn == === Lêca (''Leca'') === ==== Vìlla D'Àste ==== <gallery widths="150" heights="150"> Vìlla D'Àste (Lêca, Arbénga) - vìsta (1).jpg|Vìsta (1) Vìlla D'Àste (Lêca, Arbénga) - vìsta (2).jpg|Vìsta (2) Vìlla D'Àste (Lêca, Arbénga) - vìsta (3).jpg|Vìsta (3) Vìlla D'Àste (Lêca, Arbénga) - vìsta (4).jpg|Vìsta (4) Vìlla D'Àste (Lêca, Arbénga) - vìsta (5).jpg|Vìsta (5) Vìlla D'Àste (Lêca, Arbénga) - vìsta (6).jpg|Vìsta (6) Vìlla D'Àste (Lêca, Arbénga) - pòrta.jpg|Pòrta Vìlla D'Àste (Lêca, Arbénga) - portâ.jpg|Portâ nêuvo Vìlla D'Àste (Lêca, Arbénga) - vêgio portâ (1).jpg|Portâ vêgio (1) Vìlla D'Àste (Lêca, Arbénga) - vêgio portâ (2).jpg|Portâ vêgio (2) Vìlla D'Àste (Lêca, Arbénga) - vêgio portâ (3).jpg|Portâ vêgio (3) Vìlla D'Àste (Lêca, Arbénga) - vêgio portâ (4).jpg|Portâ vêgio (4) Vìlla D'Àste (Lêca, Arbénga) - stémma de famìggia (1).jpg|Stémma da famìggia D'Àste (1) Vìlla D'Àste (Lêca, Arbénga) - stémma de famìggia (2).jpg|Stémma da famìggia D'Àste (2) </gallery> == Fæti == ;Festivàl da Cansón in Léngoa Lìgure de Sàn Zòrzo <gallery widths="150" heights="150"> Festivàl de Sàn Zòrzo (Arbénga, 2023) - Audiovirale.jpg|I Audiovirale Festivàl de Sàn Zòrzo (Arbénga, 2023) - Francesco Arrigoni.jpg|O Francesco Arrigoni Festivàl de Sàn Zòrzo (Arbénga, 2023) - O & G.jpg|I "O & G"; l'Olinda Di Dea co-o Guido Perata Festivàl de Sàn Zòrzo (Arbénga, 2023) - Mkg 'U cantautupittu'.jpg|L'Mkg "U cantautupittu" Festivàl de Sàn Zòrzo (Arbénga, 2023) - Mainè e mainesse de Vuè.jpg|I Mainè e mainesse de Vuè Festivàl de Sàn Zòrzo (Arbénga, 2023) - I Strufuggi.jpg|I Strufuggi Festivàl de Sàn Zòrzo (Arbénga, 2023) - Goffredo D'Aste.jpg|O Goffredo D'Aste Festivàl de Sàn Zòrzo (Arbénga, 2023) - Franco Mavela.jpg|O Franco Mavela Festivàl de Sàn Zòrzo (Arbénga, 2023) - I Mandillä.jpg|I Mandillä (co-ina màn da-i Strufuggi) Festivàl de Sàn Zòrzo (Arbénga, 2023) - Vico 28.jpg|I Vico 28 Festivàl de Sàn Zòrzo (Arbénga, 2023) - Franco Bessone.jpg|O Franco Bessone Festivàl de Sàn Zòrzo (Arbénga, 2023) - Gnacchi e Furbe.jpg|I Gnacchi e Furbe Festivàl de Sàn Zòrzo (Arbénga, 2023) - Grandi e Fanti.jpg|I Grandi e Fanti Festivàl de Sàn Zòrzo (Arbénga, 2023) - Renzo Graglia.jpg|O Renzo Graglia Festivàl de Sàn Zòrzo (Arbénga, 2023) - Nati per caso.jpg|I Nati per caso Festivàl de Sàn Zòrzo (Arbénga, 2023) - Olinda Di Dea.jpg|L'Olinda Di Dea Festivàl de Sàn Zòrzo (Arbénga, 2023) - I Pertinaci della Sabazia.jpg|I Pertinaci della Sabazia Festivàl de Sàn Zòrzo (Arbénga, 2023) - Mike fC.jpg|O Mike fC Festivàl de Sàn Zòrzo (Arbénga, 2023) - Attilio Valeri.jpg|L'Attilio Valeri Festivàl de Sàn Zòrzo (Arbénga, 2023) - I Martin Padela.jpg|I Martin Padela (Mkg 'U cantautupittu' & Davide Aloisi) </gallery> 6lpef3ovy2bdt0maanj2ax7ou2c6jlk 2 31565 253303 253130 2024-11-16T19:12:03Z N.Longo 12052 +, rev 253303 wikitext text/x-wiki In '''blazón popolâre''' o l'é o [[nomiâgio]] de 'n [[pàize]], de 'na [[Region|región]] ò da seu génte, de sòlito creòu da-e génte de comunitæ d'in gîo pe mincionâli ò méttili in derixón. O blazón o se peu prezentâ inta fórma de nómme, d'agetîvo ò de cùrta frâze, pò-u sòlito mìssa in rìmma. In sénso ciù ànpio, inte l'[[etnologîa]], sto tèrmine chi o l'é dêuviòu p'indicâ i stereòtipi atriboîi a 'n çèrto scîto ò [[etnîa]]. St'espresción chi a vêgne da-o [[Lengua françéise|françéize]] ''blason populaire'', tèrmine creòu e spantegòu da-i etnòloghi françéixi [[Eugène Rolland]] e [[Paul Sébillot]], che inti seu stùddi e riçèrche àivan comensòu a-arechéugge i blazoìn do pòsto. == Blazoìn lìguri == Chi aprêuvo gh'é 'na lìsta parçiâle di blazoìn registræ inta [[Lengoa ligure|léngoa lìgure]], quànde in fórma de nómme ò d'agetîvo, dæti a pàixi ò teritöi da [[Liguria|Ligùria]] lengoìstica e mìssi in órdine pe nómme do scîto interesòu, co-ina spiegaçión in sciâ seu òrìgine, quand'a l'é disponìbile. {| class="wikitable sortable" !Scîto interesòu !Blazón !Òrìgine do blazón e âtre informaçioìn |- |''[[Bastia (Arbenga)|A Bastia]]'' (''[[Arbenga]]'') |''Scure azi'' |Registròu a [[Villanöva|Vilanêuva]]<ref name=":6" />. |- |''[[A Cêve]]'' |''Tira pelle'' |Da-o chêuio pe fâ e scàrpe, ativitæ consciderâ comùn tra e génte do pòsto; registròu a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":3">{{Çitta|Ramella, 1989|p. 16}}</ref>. |- |''[[A Cêve]]'' |''S'ciappa banche'' |Cómme sôvia, a fòrsa de picâ in sciô bànco do [[scarpâ]]; registròu de lóngo a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":3" />. |- |''[[A Chiuroira]]'' (''[[Ulmea|Ulmèa]]'') |''Cauzui'' |Registròu in [[Ulmea|Ormêa]]<ref name="A Lav'zoo"/>. |- |''[[A Ciagia]]'' (''[[Briga Auta]]'') |''Mangia lëngöi'' |Registròu inte l'Èrta Valàdda de l'Arêuscia, o veu dî "màngia lagheu" e pò-u sòlito dêuviòu in rìmma into mòddo de dî ''ciaṡasöi, mangia lëngöi''<ref>{{Çitta|Massajoli & Moriani, 1991|p. 118}}</ref>. |- |''[[A Ciagia]]'' (''[[Briga Auta]]'') |''Büžàrdi'' |Registròu pròpio a-[[A Ciagia|a Ciàzza]]<ref>{{Çitta|Massajoli & Moriani, 1991|p. 118}}</ref>. |- |''[[Ciunèa|A Ciunèa]]'' (''[[Ulmea|Ulmèa]]'') |''Lodri'' |Registròu in [[Ulmea|Ormêa]]<ref name="A Lav'zoo"/>. |- |''[[A Maina de Dian|A Maina (Dian)]]'' |''Strasùi'' | Registròu a [[San Bertumê (cumüna)|Sàn Bertomê]]<ref>{{Çitta|AA.VV., 2020|p. 273}}</ref>. |- |[[A Marina (Finô)|''A Marina'']] (''[[Finô]]'') |''Gnabbri'' |Da-o nómme de 'na pugnàtta, dîta a ''gnabbra'', dêuviâ pe ténze e ræ, scicómme che a-a pésca se dedicâva a ciù pàrte de génte d[[A Marina (Finô)|a Mænn-a do Finâ]]<ref name=":0">{{Çitta|Accame & Petracco Sicardi, 1981|p. 12}}</ref>. |- |''[[Arasce]]'' |''Campamorti'' | Registròu a [[Villanöva|Vilanêuva]]<ref name=":6" />. |- |''[[Arasce]]'' |''Mangiapesci'' |Registròu a [[Castrevegliu|Castrevêgio]]<ref name=":10">{{Çitta|Marengo, Malco & Badano, 2022|p. 243}}</ref>. Ligòu a-a pésca, unn-a de ativitæ ciù inportànti praticæ da-i arascìn. |- |''[[Arasce]]'' |''Furmaggèi'' |Registròu in [[Arasce|Aràsce]]<ref name=":15" />. |- |''[[Arasce]]'' |''Cogalegna'' |Registròu in [[Arasce|Aràsce]]<ref name=":15" />. |- |''[[A Riva]]'' (''[[Vìlla Faròdi|A Villa]]'') |''Spiantùn'' | Registròu a [[San Bertumê (cumüna)|San Bertomê]]<ref>{{Çitta|AA.VV., 2020|p. 262}}</ref>. |- |''[[Arbenga]]'' |''Pansemarse'' | Registròu a [[Villanöva|Vilanêuva]]<ref name=":6" />. |- |''[[Arbenga]]'' |''Faccia giana'' |De maròtto in génere, into detàggio dovûo a-a brùtta âia ch'a tiâva inta [[Ciâna d'Arbenga|Ciànn-a]], spécce d'in gîo a-e cortivaçioìn da càneva. Registròu a [[Castrevegliu|Castrevêgio]]<ref name=":10" />. |- |''[[Arbenga]]'' |''Ladri'' |Se dîxe che i arbenganéixi àggen di rapòrti no goæi legìtimi mànco fra de liâtri, tànto ch'o l'è famôzo inta [[Tera brigašca|Tæra Brigàsca]] o mòddo de dî ''Èssu cum'i ladri d'Arbenga, ch'ëngin li s'abrassu e 'ngin li s'amassu''. Registròu a [[Üpëga|Ùpega]]<ref>{{Çitta lìbbro|outô=Luisa Lanteri|outô2=Carlo Lanteri|tìtolo=Il sapere degli upeghesi|url=https://opac.sbn.it/risultati-ricerca-avanzata/-/opac-adv/detail/LIG0255448?|ànno=2015|editô=Associazione Fondiaria Upega|çitæ=Arbenga|léngoa=LIJ, IT|p=30}}</ref>. |- |''[[Arbenga]]'' |''Mangia trippe marse'' |Registròu in [[Arasce|Aràsce]]<ref name=":15" />. |- |''Arbisöa'' |''Rompiciappi'' | -<ref name=":11">{{Çitta lìbbro|outô=[[Aidano Schmuckher]]|tìtolo=Folklore di Liguria|ànno=1991|editô=Microart's Edizioni|léngoa=IT|p=61|volùmme=Vol. II}}</ref> |- |''[[A Riva (Vìlla Faròdi)|A Riva]]'' (''[[Vìlla Faròdi]]'') |''Spiantùi'' | -<ref>{{Çitta|AA.VV., 2020|p. 263}}</ref> |- |''[[A Saréa]]'' (''[[A Maina de Dian|A Maina, U Dian]]'') |''Barilei'' |Portoéi de barî pìn de liàmme, blazón sconpartîo con ''I Gurlèi''; registròu a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":4">{{Çitta|Ramella, 1989|p. 15}}</ref>. |- |''[[A Særa (A Særa)|A Særa]]'' (''[[A Særa]]'') |''Moîe'' | -<ref name=":14">{{Çitta|Bordo, 2014|p. 16}}</ref> |- |''[[A Surva (Arasce)|A Surva]]'' (''[[Arasce]]'') |''Mangiamuscìn'' |Registròu in [[Arasce|Aràsce]]<ref name=":15" />. |- |''[[A Vìlla (Vìlla Faròdi)|A Villa]]'' (''[[Vìlla Faròdi]]'') |''Gânci'' |De persónn-a desonèsta, ch'a prêuva a invescigâ i âtri; registròu a [[San Bertumê (cumüna)|Sàn Bertomê]]<ref>{{Çitta|AA.VV., 2020|p. 262}}</ref>. |- |''[[Barestin|Barestìn]]'' |''Teretetè'' |Registròu a [[Castrevegliu|Castrevêgio]]<ref name=":10" />. De probàbile in riferiménto a-o parlâ do pòsto. |- |''[[Bardenèi]]'' |''Patatai'' |Bén conosciûe e patàtte d[[Val Bórmia|a Bórmia]], e into detàggio quélle de Bardenèi e de Vétria, fraçión de [[Carizan|Calisàn]]. Registròu a [[Castrevegliu|Castrevêgio]] <ref name=":10" />. |- |''[[Begæ]]'' (''[[Zena|Zêna]]'') |''Mangiapolenta'' | -<ref name=":12">{{Çitta|Bordo, 2014|p. 14}}</ref> |- |''[[Bösanæo]]'' (''[[Zena|Zêna]]'') |''Cocólli'' |Da-o [[cocóllo]], qualitæ de [[frisceu]] pò-u sòlito fæta con fænn-a de çéixai, pòula che però a veu dî néscio e credulón ascì<ref name=":12" />. |- |''[[Borṡi]]'' (''[[Borṡi e Veressi]]'') |''Favê'' |P'êse, segóndo a tradiçión, di gràn consumatoî de [[Bazzann-a|bazànn-e/fâve]]<ref>{{Çitta|Accame & Petracco Sicardi, 1981|p. 11}}</ref><ref>{{Çitta lìbbro|outô=Gianni Nari|tìtolo=Dizionario del dialetto di Borgio: Borgese-Italiano|url=https://bid.catalogobibliotecheliguri.it/LIG0465052|ediçión=2|ànno=1989 (1984)|editô=Centro storico culturale di San Pietro|çitæ=Bórxi Verézzi|léngoa=LIJ, IT|p=72}}</ref><ref>{{Çitta lìbbro|outô=Gianni Nari|tìtolo=Dizionario del dialetto di Verezzi: Verezzino-italiano|url=https://bid.catalogobibliotecheliguri.it/UFI0132968|ànno=1986|editô=Centro storico culturale di San Pietro|çitæ=Bórxi Verézzi|léngoa=LIJ, IT|p=71}}</ref><ref name=":12" />. |- |''[[Val Bórmia|Burmia]]'' |''Lunbôrdi'' |Registròu a-[[Finô|o Finâ]], ligòu a-e stràdde che partìndo da-o [[Marchexùn de Finô|Marchexâto]] montâvan vèrso e tære spagnòlle inta [[Lombardïa|Lonbardîa]]<ref>{{Çitta|Alonzo Bixio, 2000|p. 61}}</ref>. |- |''[[Bòrzoi]]'' (''[[Zena|Zêna]]'') |''Bazànn-e'' |Blazón patîo mâi tànto che, prezentàndose a-e fèste de [[Bòrzoi]] co-ina bazànn-a mìssa in sce 'n'oêgia ò infiâ into capéllo, gh'êa o réizego d'êse remenæ<ref name=":12" />. |- |''[[Braxî (Zêna)|Braxî]]'' (''[[Zena|Zêna]]'') |''Gî'' |Da-a [[Gî|béstia co-o mæximo nómme]]<ref name=":12" />. |- |''[[Campomon|Canpomón]]'' |''Ciàtti'' | -<ref name=":12" /> |- |[[Carizan|''Carizàn'']] |''Patatoìn'' |Dîti coscì scicómme che-e patàtte da [[Val Bórmia|Bórmia]] êan bén bén conosciûe inti scîti d'in gîo<ref name=":11" />. |- |''[[Casanöva]]'' |''Sghiri e scigu"i'' | Registròu a [[Villanöva|Vilanêuva]]<ref name=":6">{{Çitta|Usanna, 2000|p. 97}}</ref>. |- |''[[Casanöva]]'' |''Picchetti'' |In génere, chi o l'à pe fìxima o picâ e génte. Registròu a [[Castrevegliu|Castrevêgio]]<ref name=":10" />. |- |''[[Castrevegliu]]'' |''Brava gente'' |Registròu a [[Castrevegliu|Castrevêgio]]<ref name=":10" />. |- |''[[Cauderaira]]'' (''[[A Cêve]]'') |''Fanguttui'' |Sàiva a dî "portoéi de fangòtti"; registròu a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":3" />. |- |''[[Certôza (Zêna)|Certôza]]'' (''[[Zena|Zêna]]'') |''Meisanette'' | -<ref name=":12" /> |- |''[[Certôza (Zêna)|Certôza]]'' (''[[Zena|Zêna]]'') |''Ministri'' |Sentîi cómme che se credéivan de savéi tùtto lô<ref name=":12" />. |- |''[[Chêumago]]'' (''[[Sant'Orçeise|Sant'Orçéize]]'') |''Rubàtta méie'' | -<ref name=":13">{{Çitta|Bordo, 2014|p. 15}}</ref> |- |''[[Çiannexi|Çiânexi]]'' |''Radiciæ'' |Sàiva a dî "che gh'agùsta e réixe"<ref name=":12" />. |- |''[[Ciusavegia|Ciüsaveja]]'' |''Sèra porte'' |Pò-u serâ e pòrte pe poîa di viandànti de pàsso, dîto inti ténpi de quànde se lasciâva ancón a ciâve inta ciavéuia; registròu a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":4" />. |- |''[[Cixan]]'' |''Larghi de bucca e strecci de man'' |Registròu a [[Castrevegliu|Castrevêgio]]<ref name=":10" />. |- |''[[Cixan]]'' |''Ballerin'' |Registròu a [[Castrevegliu|Castrevêgio]]<ref name=":10" />. |- |''[[Cogoeuo|Coghêu]]'' |''Parpelìn bruxæ'' |Pe-i efètti do manezâ a câsìnn-a, ativitæ bén inportànte pò-u pàize scìnn-a da-o [[XII secolo|sécolo XII]]<ref name=":13" />. |- |''[[Còiri]]'' |''Troietta'' | -<ref name=":11" /> |- |''[[Côrxi]]'' |''Avvocati'' | -<ref name=":11" /> |- |''[[Cosu (Arasce)|Cosu]]'' (''[[Arasce]]'') |''Cücchi'' |Registròu a [[Villanöva|Villanêuva]]<ref name=":6" />. |- |''[[Cravàsco]]'' (''[[Campomon|Canpomón]]'') |''Rànca çéppi'' | -<ref name=":13" /> |- |''[[Cremén]]'' (''[[Zena|Zêna]]'') |''Zânélli'' |Da-o vèrme de [[Castàgna|castàgne]] e da [[frûta]]<ref name=":13" />. |- |''[[Cuxe]]'' |''Sciacca nuxe'' |Dîto in rìmma co-o nómme do pàize; registròu a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":3" />. |- |''[[Déju]]'' (''[[Vìlla Faròdi]]'') |''Cravài'' | -<ref>{{Çitta|AA.VV., 2020|p. 69}}</ref> |- |''[[E Cianche]] ([[Viuzena|A Viuṡèna]], [[Ulmea|Urméa]])'' |''Rübata piröi'' |Registròu a-[[Viuzena|a Viozæna]], o veu dî "arubàtta poieu" e pò-u sòlito o l'é dêuviòu in rìmma into mòddo de dî ''cianchiröi rübata piröi''<ref>{{Çitta|Massajoli & Moriani, 1991|p. 120}}</ref>. |- |''[[E Grimaude]]'' (''[[Ventemiglia]]'') |''Figunìn'' |Registròu in [[Dialetto monegasco|monegàsco]], da l'òrìgine sconpartîa co-o ciù conosciûo ''figùn''<ref>{{Çitta|Toso, 2014|pp. 42-43}}</ref>. |- |''[[Proa|Èl Proa]]'' (''[[Ulmea|Ulmèa]]'') |''Scignuri'' |Registròu in [[Ulmea|Ormêa]]<ref name="A Lav'zoo"/>. |- |''[[Èl Villoa]]'' (''[[Ulmea|Ulmèa]]'') |''Ciucatùi'' |Registròu in [[Ulmea|Ormêa]]<ref name="A Lav'zoo"/>. |- |''[[Èrli]]'' |''Suscetti'' |Da-o vénto ch'o ghe sóscia fòrte. Registròu a [[Castrevegliu|Castrevêgio]]<ref name=":10" />. |- |''[[Finô]]'' |''Finùn'' |Dæto da-i savonéixi a-i finarìn pò-u [[Dialéttu finarìn|seu parlâ]], ch'o seunn-a de spésso inte ''-ùn'' scicómme ch'o fórma coscì o partiçìpio pasòu da prìmma coniugaçión<ref>{{Çitta|Alonzo Bixio, 2000|p. 62}}</ref>. |- |''[[Finô]]'' |''Pelücchi'' | -<ref name=":11" /> |- |''[[Garlenda]]'' |''Gambesecche'' | Registròu a [[Villanöva|Vilanêuva]]<ref name=":6" />. |- |''[[Garlenda]]'' |''Rubattasücche'' |Registròu a [[Castrevegliu|Castrevêgio]]<ref name=":10" />. |- |''[[I Gurlèi]]'' (''[[A Maina de Dian|A Maina, U Dian]]'') |''Barilei'' |Portoéi de barî pìn de liàmme, blazón sconpartîo con ''A Saréa''; registròu a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":4" />. |- |''[[Ineja|Ineia]]'' (''[[Imperia|Impeia]]'') |''Ciantafurche'' | Insémme a-o corispetîvo pe-i portorìn, ''Cacelotti'', quésto blazón o vegniæ da 'na ratèlla in sciô terén dónde montâ 'na fórca. Defæti, a diferénsa d'[[Ineja|Onêgia]], a-[[Pòrto Moriçio|o Pòrto]] no ghe l'àn vosciûa, e coscì i onegiéixi àn pigiòu o nomiâgio de ''Ciantafurche''<ref>{{Çitta|Ramella, 1989|p. 117}}</ref><ref>{{Çitta|AA.VV., 2020|p. 62}}</ref><ref name=":7">{{Çitta web|url=https://www.lastampa.it/imperia-sanremo/2017/07/28/news/la-sfida-fra-porto-e-onegliaadesso-rivive-in-un-racconto-1.34459120/|tìtolo=La sfida fra Porto e Oneglia adesso rivive in un racconto|dæta=2017-07-28|léngoa=IT|vìxita=2024-10-08}}</ref><ref name=":8">{{Çitta web|url=https://lamialiguria.it/2022/12/imperia-la-citta-dimezzata/|tìtolo=Imperia: la città dimezzata|léngoa=IT|vìxita=2024-10-08}}</ref>. |- |''[[Ineja|Ineia]]'' (''[[Imperia|Impeia]]'') |''Bavuṡi'' |Registròu into Diàn<ref>{{Çitta|AA.VV., 2020|p. 31}}</ref>. |- |''[[Ineja|Ineia]]'' (''[[Imperia|Impeia]]'') |''Bucche larghe'' |Pi-â pronónçia bén avèrta da "a" into parlâ do pòsto<ref name=":4" />. |- |''[[I Sigliöi (Vesargu)|I Sigliöi]]'' (''[[Vesargu]]'') |''Sciguranti'' |Pe dâse de âie da scignôri; registròu a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":3" />. |- |''[[I Castelli (Garlenda)|I Castelli]]'' (''[[Garlenda]]'') |''Brüja scignu"i'' | Registròu a [[Villanöva|Vilanêuva]]<ref name=":6" />. |- |''[[Izovèrde]]'' (''[[Campomon|Canpomón]]'') |''Cû ténti'' | -<ref name=":13" /> |- |''[[Lacremô]]'' (''[[Finô]]'') |''Sciaccateste'' |Segóndo a tradiçión, da 'n amasaménto ch'o gh'é acapitòu, fæto sciacàndo a tèsta da vìtima co-ina prîa<ref>{{Çitta|Alonzo Bixio, 2000|p. 114}}</ref><ref name=":0" />. |- |''[[L'Aigheuja|Laigöja]]'' |''Leccaressi'' |Registròu in Aràsce, pâ che quélli de Laigoéggia fîsan conosciûi cómme génte de bócca bòna, a-o ciù pe-i dôsci<ref name=":15">{{Çitta|Croce, 2010|p. 96}}</ref>. |- |''[[L'Atè]]'' |''Sciüsciagotti'' |Ligòu a l'ativitæ do pòsto ciù avoxâ, sàiva a dî a produçión e a lavoraçión do véddro<ref name=":11" />. |- |''[[L'Eca]]'' (''[[Ulmea|Ulmèa]]'') |''Saciù'' |Registròu in [[Ulmea|Ormêa]]<ref name="A Lav'zoo">{{Çitta lìbbro|outô=Pè Curumbu (Piero Colombo)|tìtolo=“A Lav'zoo: u zibaldun ulmioscu”|url=http://files.spazioweb.it/ea/07/ea076d78-c2e2-4b4b-84e3-0fb7645ac7f4.pdf|ànno=2016|editô=Asuciaziùn Ulmeta|léngoa=LIJ, IT|p=38|capìtolo=A Balodda d’Ulmea (canzun)}}</ref>. |- |''[[Leca (Arbenga)|Leca]]'' (''[[Arbenga]]'') |''Sbiri'' | Registròu a [[Villanöva|Vilanêuva]]<ref name=":6" />. |- |''[[Leca (Arbenga)|Leca]]'' (''[[Arbenga]]'') |''Leccairöi'' |Registròu a [[Castrevegliu|Castrevêgio]]<ref name=":10" />. |- |''[[Ligu (Villanöva)|Ligu]]'' (''[[Villanöva]]'') |''Müccalümmi'' | Registròu a [[Villanöva|Vilanêuva]]<ref name=":6" />. |- |''[[Löa]]'' |''Becùi'' | Registròu a-[[A Prìa|a Prîa]]<ref name=":1">{{Çitta|Accame & Petracco Sicardi, 1981|p. 13}}</ref>. |- |''[[Löa]]'' |''Becüe'' | -<ref name=":11" /> |- |''[[Löa]]'' |''Cravê'' | Registròu a-[[A Prìa|a Prîa]]<ref name=":1" />. |- |''[[Löa]]'' |''Peguê'' | Registròu a-[[A Prìa|a Prîa]]<ref name=":1" />. |- |''[[Löa]]'' |''Pignatèi'' |Registròu in Aràsce, dond'o pâ che quélli de Lêua fîsan conosciûi cómme câdiæ<ref name=":15" />. |- |''[[L'Olbra]]'' (''[[Ulmea|Ulmèa]]'') |''Avucotti'' |Registròu in [[Ulmea|Ormêa]]<ref name="A Lav'zoo"/>. |- |''[[Lüxignan]]'' (''[[Arbenga]]'') |''Berudei'' | Registròu a [[Villanöva|Vilanêuva]]<ref name=":6" />. |- |''[[Manesén]]'' (''[[Sant'Orçeise|Sant'Orçéize]]'') |''Çéppi da cànna'' |Da-a figûa do çéppo de cànne dòppo avéile tagiæ, dîto de persónn-a bàssa e trùgna<ref name=":13" />. |- |''[[Marmö (Casanöva)|Marmö]]'' (''[[Casanöva]]'') |''Süccalümmi'' | Registròu a [[Villanöva|Vilanêuva]]<ref name=":6" />. |- |''[[Marta (Villanöva)|Marta]]'' (''[[Villanöva]]'') |''Ganci'' |De persónn-a desonèsta, che in génere a prêuva a invescigâ i âtri, registròu a [[Villanöva|Vilanêuva]]<ref name=":6" />. |- |''[[Mendaiga]]'' |''Ciapétte'' |Pe-e dònne do pòsto, conscideræ de petelêe; registròu a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":3" />. |- |''[[Méurgo]]'' (''[[Zena|Zêna]]'') |''Bacìlli'' |In sénso figuòu da-e bazànn-e sciugæ òpû da 'n âtro nómme pò-u panê<ref name=":13" />. |- |''[[Merexo|Mrexu]]'' |''Banban'' | -<ref name=":11" /> |- |''[[Mu̍negu]]'' |''Patele d'a Roca'' | -<ref>{{Çitta lìbbro|outô=Louis Barral|outô2=Suzanne Simone|tìtolo=Dictionnaire Français - Monégasque|url=http://www.traditions-monaco.com/dictionnaire-francais-monegasque|ànno=1983|editô=Mairie de Monaco|çitæ=Mónego|léngoa=LIJ, FR|p=359}}</ref> |- |''[[Muntecarbu]]'' (''[[U Burghettu (Aròscia)|U Burghettu]]'') |''Balerìn'' |Registròu a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":3" />. |- |''[[Muntegrossu Cian de Laite|Muntegrossu]]'' |''Marùn'' |Registròu a [[Üpëga|Ùpega]]<ref>{{Çitta|Massajoli & Moriani, 1991|p. 271}}</ref>. |- |''[[Muntixélu]]'' (''[[Finô]]'') |''Sacchetti'' |O l'arîva da-i ténpi da goæra tra i [[Marchexùn du Finô|marchéixi do Finâ]] e [[Repùbrica de Zena|Repùbrica de Zêna]] do [[1447]]-[[1452]], quànde i abitànti do pàize àn scorîo i zenéixi tiàndoghe cóntra di sachétti pìn de tæra<ref>{{Çitta|Alonzo Bixio, 2000|p. 110}}</ref>. |- |''[[Müssiu]]'' (''[[A Cêve]]'') |''Cianta sücche'' |Registròu a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":3" />. |- |''[[Müssiu]]'' (''[[A Cêve]]'') |''Femèlle'' |Génte mòlla; registròu a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":3" />. |- |''[[Növe]]'' |''Kuéi du laghètu'' |Dêuviòu in [[Seravalle|Seravàlle]]<ref>{{Çitta|Allegri, 2007|p. 121}}</ref>. |- |''[[Növe]]'' |''Skaroti'' |Dêuviòu in [[Seravalle|Seravàlle]]<ref>{{Çitta|Allegri, 2007|p. 218}}</ref>. |- |''[[Oê (A Særa)|Oê]]'' (''[[A Særa]]'') |''Bêlæ'' |Da-e bêle, co-o pàize ch'o l'êa conosciûo p'êse, con [[Sant'Orçeise|Sant'Orçéize]], l'ùnico scîto dónde se fâva o [[Salàmme de Sant'Orçéize|salàmme tìpico de ste bànde chi]]<ref name=":13" />. |- |[[Paravenna (Garlenda)|''Pa(r)avenna'']] (''[[Garlenda]]'') |''Mangia patatin'' | Registròu a [[Villanöva|Vilanêuva]]<ref name=":6" />. |- |''[[Pedemónte]]'' (''[[A Særa]]'') |''Nisêue'' | -<ref name=":13" /> |- |[[Pia (Finô)|''Pia'']] (''[[Finô]]'') |''Garosci / Gaôsci'' |Pe l'ativitæ de [[botâ]], tìpica de génte de Pîa, spécce pi-â gràn quantitæ de [[Gòuso|gòusi]] chi fabricæ<ref>{{Çitta|Alonzo Bixio, 2000|p. 67}}</ref>, ò pi-â tradiçión, sconpartîa co-o rèsto da Ligùria, de portâ in spàlla co-i gòusi o liàmme da dâ inte [[Fàscia (terén)|fàsce]]<ref name=":0" />. |- |''[[Picælo]]'' (''[[Sant'Orçeise|Sant'Orçéize]]'') |''Fiàschi'' | -<ref name=":13" /> |- |''[[Pûi]]'' (''[[Utuê]]'') |''Rumpi dui'' |I ''dui'' sàivan di barilòtti de légno; registròu a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":3" />. |- |''[[Pûi]]'' (''[[Utuê]]'') |''Sciügaduii'' |Cómme sórvia; registròu a [[Villanöva|Vilanêuva]]<ref name=":6" />. |- |''[[Punte d'Nova]]'' (''[[Ulmea|Ulmèa]]'') |''Blagoei'' |Registròu in [[Ulmea|Ormêa]]<ref name="A Lav'zoo"/>. |- |''[[Qualzina]]'' (''[[Ulmea|Ulmèa]]'') |''Muri giuldi'' |Registròu in [[Ulmea|Ormêa]]<ref name="A Lav'zoo"/>. |- |''[[Briga|Ra Briga]]'' |''Briganti'' |Registròu inte tùtta a [[Tera brigašca|Tæra Brigàsca]], spécce into mòddo de dî ''Briga briganti, cutèe tüti quanti''<ref>{{Çitta|Massajoli & Moriani, 1991|p. 145}}</ref>. |- |''[[Rensén]]'' |''Cagagotti'' | -<ref name=":11" /> |- |''[[Rensén]]'' |''Gramégna'' |Scicómme che i rensenìn, cómme a [[gramégna]], se trêuvan da tùtte e pàrte in gîo pò-u móndo<ref name=":12" />. |- |''[[R̂ Frasciu]]'' ([[Briga|''Ra Briga'']]) |''Müri tinti'' |Sorvanómme di ''Frasciurée'' ch'o vegniæ da-o dîto popolâre che a seu fàccia a foîse brùtta de carbón<ref>{{Çitta|Massajoli & Moriani, 1991|p. 285}}</ref>. |- |''[[Rivêa de Ponénte|Rivea de Punente]]'' |''[[Figun (blazun)|Figùi]]/Figogni''{{#tag:ref|Registròu a [[Carizan|Calisàn]]<ref>{{Çitta lìbbro|outô=AA. VV.|tìtolo=Vocabolario delle parlate liguri|ànno=1987|editô=Consulta Ligure|çitæ=Zêna|léngoa=LIJ, IT|p=42|volùmme=Vol. II}}</ref>|group=n.}}/''Figugni''{{#tag:ref|Cómme recepîo a-[[Finô|o Finâ]] da-o parlâ de génte da [[Bormia|Bórmia]]<ref>{{Çitta|Alonzo Bixio, 2000|p. 61}}</ref>.|group=n.}} |Nomiâgio antighìscimo, a l'inprìnçipio ligòu sorviatùtto a-i teritöi de [[Diocexi de Arbenga e Impeia|diòcexi d'Arbénga]] e [[Diocexi de Ventemiglia-Sanremmu|de Vintimìggia]] scibén che l'é registròu di tèrmini pægi inte àree vixìnn-e. Gh'é de segûe atestaçioìn de sto blazón a-o mànco da-o [[XVI secolo|Çinqueçénto]], ma se poriéiva fòscia anâ inderê scìnn'a-a mençión do cognómme ''Fionus'' a [[Sann-a|Sànn-a]] do [[1263]]. O seu scignificâto e ûzo o l'é cangiòu bén bén into córso di sécoli e, fòscia, o l'é nasciûo inta Rivêa cómme nomiâgio de 'na çèrta pàrte da popolaçión, ciutòsto pövea, che co-a crîxi agrìcola di [[XV secolo|sécoli XV]] e [[XVI secolo|XVI]] a l'é emigrâ in [[Corsega|Còrsega]], vèrso [[Zena|Zêna]] (dónde sto blazón chi, a-a giornâ d'ancheu fêua d'ûzo, o l'é registròu de quélli ténpi) e inta [[Provensa|Provénsa]], dond'o l'é restòu inte l'ûzo pe indicâ e [[Figùnni|génte d'òrìgine ponentìnn-a]] e o [[Dialetto figon|seu parlâ]]. In sciâ fìn, inta Rivêa mæxima, o l'é sciortîo da l'ûzo atîvo, vegnìndo pe cóntra dêuviòu da-e génte de l'entrotæra pe indicâ i riveàschi, che de vòtte ghe montâvan pròpio pe vénde e fîghe<ref>{{Çitta|Toso, 2014|pp. 40-55}}</ref>. |- |''[[San Bertumê (cumüna)|San Bertumê]]'' |''Spelâi'' |Pe-i fæti ligæ a-o martìrio do sànto ch'o ghe dà o nómme, spelòu vîvo<ref>{{Çitta|AA.VV., 2020|p. 262}}</ref>. |- |''[[Sàn Càrlo de Çêze]]'' (''[[Zena|Zêna]]'') |''Brìgne'' | -<ref name=":13" /> |- |''[[Sàn Càrlo de Çêze]]'' (''[[Zena|Zêna]]'') |''Romanìn'' |Se dixéiva ch'o foîse abàsta metîse in ramétto de [[romanìn]] inta stàcca perché a scceupésse ina ratèlla co-e génte do pòsto<ref name=":13" />. |- |''[[Sàn Çepriàn (A Særa)|Sàn Çepriàn]]'' (''[[A Særa]]'') |''Poîsci'' |Pe-i [[Poiscio|poîsci]] chi cortivæ, rinomæ into pasòu<ref name=":13" />. |- |''[[San Fé (Arbenga)|San Fé]]'' (''[[Arbenga]]'') |''Sutera morti'' | Registròu a [[Villanöva|Vilanêuva]]<ref name=":6" />. |- |''[[San Luénsu (Giüstéxine)|San Luénsu]]'' (''[[Giüstexine|Giüstéxine]]''[[Giüstexine|)]] |''Spella-becchi'' |Da-o mòddo de dî "''Cuelli de San Luénsu i se màngian u beccu, cuélli de San Michê i se màngian l'agné''", a marcâ a rivalitæ co-e génte de Sàn Michê; registròu a-[[A Prìa|A Prîa]]<ref>{{Çitta|Accame & Petracco Sicardi, 1981|pp. 12-13}}</ref>. |- |''[[Sàn Martìn de Pâvànego]]'' (''[[Çiannexi|Çiânexi]]'') |''Sciôe da sùcca'' |Nomiâgio dêuviòu ascì fixicaménte p'açimentâ e génte do pòsto, meténdose 'na sciôa de sùcca in sciô capéllo<ref name=":14" />. |- |''[[Sann-a]]'' |''Ciciolli / Ciciullê'' |Da-o ''[[ciciollu]]'', berödo pövou fæto de bêle de vàcca e inpîo de sàngoe de béstie maxelæ, pàrte pò-u sòlito caciæ vîa, segóndo a tradiçión inventòu da-i tripæ de Sànn-a inti ànni de mizêia dòppo a distruçión caxonâ da-i zenéixi. O blazón o sàiva stæto creòu da-i òmmi do [[Dria Doia|Döia]] pe mincionâ i savonéixi, che però l'àn adotòu cómme seu nomiâgio tànto chi-â màschera da çitæ, creâ do [[1953]], a l'é pròpio o ''[[Ciciulìn]]''<ref>{{Çitta lìbbro|outô=Giovanni Battista Nicolò Besio|tìtolo=Dizionario del dialetto savonese «Calepìn da batuièʒa ciciolla»|ediçión=1|ànno=1980|editô=Editrice Liguria|çitæ=Sànn-a|léngoa=LIJ, IT|p=34}}</ref><ref>{{Çitta lìbbro|outô=Rosa Sguerso|outô2=Anita Sguerso|tìtolo=Compendio di voci ed espressioni del dialetto savonese|ànno=Lùggio 1985|editô=Editrice Liguria|çitæ=Sànn-a|léngoa=LIJ, IT|p=39}}</ref>. |- |''[[San Pê d'Ænn-a|Sàn Pê d'Ænn-a]]'' |''Minòlli'' |Da-o nómme de quélli chi caregâvan l'ænn-a in scî bàrchi pe fâ sòura<ref name=":13" />. |- |''[[Sàn Stêva de Làrvego]]'' (''[[Campomon|Canpomón]]'') |''Câsòtti'' | -<ref name=":14" /> |- |''[[Sàn Stêva de Làrvego]]'' (''[[Campomon|Canpomón]]'') |''Figassìn bruxæ'' | -<ref name=":14" /> |- |''[[Sant'Orçeise|Sant'Orçéize]]'' |''Órsci'' |Dîto de génte rùstega, dêuviòu pe mincionâne e génte fàndo in bàllo gòffo ascì, pròpio comm'o faiæ in órso<ref name=":14" />. |- |''[[Süccaellu]]'' |''Spellai'' |Pe-e viçénde ligæ a-o martìrio do sànto protetô do pàize, Sàan Bertomê, spelòu vîvo; registròu a [[Castrevegliu|Castrevêgio]]<ref name=":10" />. |- |''[[Téggia (Zêna)|Téggia]]'' (''[[Zena|Zêna]]'') |''Meizànn-e'' | -<ref name=":14" /> |- |''[[Tenda]]'' |''Tübaréli'' |Da ''tübaréla'', nómme irònico da sigarétta, pe-e câze di tendàschi conscideræ cómme no goæi nétte ma inciastræ de fùmme; registròu a-[[Briga|a Brîga]]<ref>{{Çitta|Massajoli & Moriani, 1991|p. 446}}</ref>. |- |''[[Tera brigašca|Tèra Brigàšca]]'' |''Savuiàrdi'' |Registròu inti pàixi vixìn in Ligùria, ch'êan a-i ténpi inta [[Repùbrica de Zena|Repùbrica de Zêna]]<ref>{{Çitta|Massajoli & Moriani, 1991|p. 371}}</ref>. |- |''[[Tórbi]]'' (''[[Çiannexi|Çiânexi]]'') |''Moîe'' | -<ref name=":14" /> |- |''[[Tuiran]]'' |''Süssanespu"i'' |Registròu a [[Villanöva|Vilanêuva]]<ref name=":6" />. |- |''[[Tuvettu]]'' (''[[Vìlla Faròdi]]'') |''Unbreśalli'' | -<ref>{{Çitta|AA.VV., 2020|p. 314}}</ref> |- |''[[Tuvu (Vìlla Faròdi)|Tuvu]]'' (''[[Vìlla Faròdi]]'') |''Ursi'' | -<ref>{{Çitta|AA.VV., 2020|p. 317}}</ref> |- |''[[U Burghettu (Aròscia)|U Burghettu d'Aroscia]]'' |''Gambe storte'' |Registròu a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":3" />. |- |''[[U Burghettu (Santu Spiritu)|U Burghettu de Santu Spiritu]]'' |''Cianta coi'' |Pe l'ativitæ prinçipâ di borghetìn, génte contadìnn-a<ref>{{Çitta lìbbro|outô=Giannetto Beniscelli|outô2=Piero Vado|tìtolo=Borghetto Santo Spirito e la sua storia|url=https://bid.catalogobibliotecheliguri.it/LIG0007514|ànno=Màrso 1975|editô=Stampa - Grafiche F.lli Spirito|çitæ=Sànn-a|léngoa=IT|p=77}}</ref><ref name=":10" />. |- |''[[U Burgu (Finô)|U Burgu]]'' (''[[Finô]]'') |''Cü giôni'' |Pi-â poxiçión do pàize, co-o pöco sô ch'o gh'arîva d'invèrno<ref>{{Çitta|Alonzo Bixio, 2000|p. 48}}</ref><ref name=":0" />. |- |[[Borgomâ|''U Burgu'' (''Mâ'')]] |''Mangia céxi'' |Registròu a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":4" />. |- |[[Borgomâ|''U Burgu'' (''Mâ'')]] |''Papéi fàusi'' |Pe n'êse boìn ò legìttimi a rivendicâ di dirìtti; registròu a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":4" />. |- |''[[U Castellu (Mâ)|U Castellu]]'' (''[[Borgomâ|U Burgu, Mâ]]'') |''Merdajöi'' |Registròu a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":4" />. |- |''[[Aorigo|Uìgu]]'' |''Figalei'' |Venditoî de fîghe; registròu a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":4" />. |- |''[[Uiveu (Impeia)|Uiveu]]'' (''[[Imperia|Impeia]]'') |''Babolli'' |Da-e bestiétte che rêudan i [[Poiscio|poîsci]] sciugæ; registròu a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":4" />. |- |''[[Ulmea|Ulmèa]]'' |''Paciocòa'' |Caregatûa do mòddo de parlâ di ormeàschi, registròu a-[[Viuzena|a Viozæna]]<ref>{{Çitta|Massajoli & Moriani, 1991|p. 301}}</ref>. |- |''[[Ulmea|Ulmèa]]'' (''fṛâȝiui'') |''T'cioldi / T'ciōldi'' | -<ref name=":9">{{Çitta lìbbro|outô=Giuseppe Colombo|tìtolo=Vocabolario Italiano-Ormeasco Ulmioscu-Italian|ànno=1986|editô=Litografia Fracchia|çitæ=Cengio|léngoa=LIJ, IT}}</ref> |- |''[[Ulmea|Ulmèa]]'' (''paise'') |''Patachî / Patachìi'' | -<ref name=":9" /> |- |''[[Pòrto Moriçio|U Portu]]'' (''[[Imperia|Impeřia]]'') |''Anzenèi'' |Menàndo i âxi pe de stràdde tùtte montechìnn-a<ref name=":5">{{Çitta|Ramella, 1989|p. 131}}</ref> |- |''[[Pòrto Moriçio|U Portu]]'' (''[[Imperia|Impeřia]]'') |''Cacelotti'' | Insémme a-o corispetîvo pe-e génte d'Onêgia, ''Ciantafurche'', quésto blazón o vegniæ da 'na ratèlla in sciô terén dónde montâ 'na fórca: into detàggio, o böia o l'êa do Pòrto, da famìggia di ''Cacella'', e da sto fæto o saiæ nasciûo o nomiâgio di portorìn<ref name=":5" /><ref>{{Çitta|AA.VV., 2020|p. 48}}</ref><ref name=":7" /><ref name=":8" />. |- |''[[Pòrto Moriçio|U Portu]]'' (''[[Imperia|Impeřia]]'') |''Cancelletti'' |De persónn-a fùrba in génere, ch'a prêuva a invescigâ i âtri; versción arascìnn-a de ''Cacelotti'', nomiâgio bén ciù avoxòu. |- |''[[Üpëga]]'' (''[[Briga Auta]]'') |''Cianíṡi'' |Sàiva a dî da-o parlâ lénto, registròu a-[[Viuzena|a Viozæna]]<ref>{{Çitta|Massajoli & Moriani, 1991|p. 119}}</ref>. |- |''[[U Sejô]]'' |''Türchi'' | Blazón ch'o vegniæ adêuviòu a regordâ i fæti di 2 de lùggio do [[1637]], quànde O Çejâ o l'é stæto sachezòu dai tùrchi. Registròu inta ciù pàrte di pàixi da-arénte<ref name=":0" /><ref>{{Çitta lìbbro|outô=Angela Bruzzone|tìtolo=Cose da Türchi|ànno=1982|editô=Grafiche Pozzi - Legatoria Ciuni|çitæ=Arbenga|léngoa=LIJ, IT|p=7}}</ref>. |- |''[[U Sejô]]'' |''Rübagiasu'' |E génte do Çejâ êan conosciûe a [[Castrevegliu|Castrevêgio]] perché montâvan in sciù pe rifornîse de fugiàmme<ref name=":10" />. |- |''[[U Sejô]]'' |''Sciaccamotti'' |Pe cónto di castrevegìn, a remarcâ l'ûzo di contadìn de sto pàize, che p'òu sòlito sciacâvan da tæra<ref name=":10" />. |- |''[[U Tû]]'' |''Spellagatti'' | Registròu a-[[A Prìa|a Prîa]]<ref name=":2">{{Çitta|Accame & Petracco Sicardi, 1981|p. 14}}</ref>. |- |''[[Utuê]]'' |''Gambe russe'' | Registròu a [[Villanöva|Vilanêuva]]<ref name=":6" />. |- |''[[Varigotti]]'' (''[[Finô]]'') |''Saracéni / Seraceni'' |Pe-e stöie de sachézzi di [[saracìn]] a-o pàize e pò-u stîle de seu câze, ch'o l'aregórda quéllo do [[Levànte]]<ref>{{Çitta|Alonzo Bixio, 2000|p. 111}}</ref>, ò pe di træti fìxichi "levantìn"<ref name=":2" />. |- |''[[Vesargu]]'' |''Buriusi'' |Génte pìnn-e de prezumî; registròu a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":3" />. |- |''[[Veserxe]] ([[Castrevegliu]])'' |''Giüdei'' |Registròu a [[Castrevegliu|Castrevêgio]] pàize<ref name=":10" />. I veserxìn saiévan conscideræ dai castrevegìn ''anime pèrse'', a remarcâ a stòrica rivalitæ fra o çéntro do comùn e a fraçión. |- |''[[Vigomoàsso]]'' (''[[Sant'Orçeise|Sant'Orçéize]]'') |''Tortaieu'' |Se fâva scìnn-a scciupâ de ratèlle co-e génte do pòsto mostràndoghe sott'a-i éuggi 'n [[tortaieu]]<ref name=":14" />. |- |''[[Villanöva]]'' |''Mangiasücche'' | Registròu a [[Villanöva|Vilanêuva]]<ref name=":6" />. |- |''[[Viuṡena]]'' (''[[Ulmea|Ulmèa]]'') |''Plandrui'' |Registròu in [[Ulmea|Ormêa]]<ref name="A Lav'zoo"/>. |- |''[[Voiæ]]'' (''[[A Særa]]'') |''Èrba dragónn-a'' |Da-a [[Èrba dragónn-a|ciànta téuscega co-o mæximo nómme]]<ref name=":14" />. |- |''[[Voldalmella]]'' (''[[Ulmea|Ulmèa]]'') |''Giuldui'' |Registròu in [[Ulmea|Ormêa]]<ref name="A Lav'zoo"/>. |- |''[[Zemignàn]]'' (''[[Zena|Zêna]]'') |''Gàtti / Gattin'' |Fòscia pi-â figûa do [[Felis silvestris catus|gàtto]], consciderâ cómme drîta ò sorniónn-a<ref name=":13" />. |- |''[[Zena]]'' |''Bacì'' |Registròu a-[[A Ciagia|a Ciàzza]] e a [[Üpëga|Ùpega]]<ref>{{Çitta|Massajoli & Moriani, 1991|p. 56}}</ref>. |- |''[[Zena]]'' |''Riso raeo'' | -<ref name=":11" /> |- |''[[Zoaggi|Zoâgi]]'' (''fraçioìn de vàlle'') |''Fighé'' |Registròu tra e fraçioìn de mónte into comùn Zoâgi, da l'òrìgine che de probàbile a l'é sconpartîa con quéllo do ciù ànpio ''figùn''<ref>{{Çitta|Toso, 2014|p. 44}}</ref>. |} == Nòtte == ;Nòtte a-o tèsto <references group="n." /> ;Nòtte bibliogràfiche <references responsive="" /> == Bibliografîa == * {{Çitta lìbbro|outô=Giacomo Accame|outô2=Giulia Petracco Sicardi|tìtolo=Dizionario pietrese|ànno=1981|editô=Centro Storico Pietrese|çitæ=Sànn-a|léngoa=LIJ, IT|cid=Accame & Petracco Sicardi, 1981}} * {{Çitta lìbbro|outô=Lucetto Ramella|tìtolo=Dizionario onegliese|url=https://books.google.com/books?id=bh1MygAACAAJ|ànno=1989|editô=Edizioni Dominici|léngoa=LIJ, IT|cid=Ramella, 1989}} * {{Çitta lìbbro|outô=Pierleone Massajoli|outô2=Roberto Moriani|tìtolo=Dizionario della cultura brigasca: Lessico|url=https://books.google.com/books?id=LD0qAQAAIAAJ|ànno=1991|editô=Edizioni dell'Orso|çitæ=Lusciàndria|léngoa=LIJ, IT|volùmme=Vol. I|cid=Massajoli & Moriani, 1991|ISBN=88-76-94086-3}} * {{Çitta lìbbro|outô=Luigi Alonzo Bixio|tìtolo=Dizionario delle parlate finalesi|url=https://books.google.com/books?id=ipCwGQAACAAJ|ànno=2000|editô=Centro Storico del Finale|çitæ=O Finâ|léngoa=LIJ, IT|cid=Alonzo Bixio, 2000}} * {{Çitta lìbbro|outô=Carlo Bartolomeo Usanna|tìtolo=Visione d'altri tempi. Glossario di termini dialettali, modi di dire, proverbi, tradizioni di Villanova d'Albenga|url=https://bid.catalogobibliotecheliguri.it/5VAR0NA30262|ànno=2000|editô=Amedeo|çitæ=Inpêia|léngoa=LIJ, IT|p=|cid=Usanna, 2000}} * {{Çitta lìbbro|outô=Roberto Allegri|tìtolo=Vocabolario e grammatica della lingua serravallese|url=https://www.chiekete.eu/wp-content/uploads/2022/01/RobertoAllegri-vocabolario.pdf|ànno=2007|editô=Joker|çitæ=Nêuve|léngoa=LIJ, IT|cid=Allegri, 2007|ISBN=88-75-36130-4}} * {{Çitta lìbbro|outô=Gianni Croce|tìtolo=Gocce di saggezza popolare (e non solo) dalla nostra più genuina parlata|url=https://bid.catalogobibliotecheliguri.it/PBE0098936|ànno=2010|editô=Associazione Vecchia Alassio|çitæ=Aràsce|léngoa=LIJ, IT|cid=Croce, 2010}} * {{Çitta publicaçión|outô=Piero Bordo|ànno=2014|méize=Lùggio-Seténbre|tìtolo=I soprannomi di Comunità: I nomiàggi|revìsta=A Compagna|editô=A Compagna|çitæ=Zêna|volùmme=Ànno XLVI, N.S.|nùmero=3|pp=14-16|léngoa=IT|url=https://www.acompagna.org/rivista/archivio/2014-3.pdf|cid=Bordo, 2014}} * {{Çitta lìbbro|outô=[[Fiorenzo Toso]]|tìtolo=Le parlate liguri della Provenza. Il dialetto figun tra storia e memoria|url=https://books.google.com/books?id=8W6CrgEACAAJ|ànno=Novénbre 2014|editô=Philobiblon|çitæ=Vintimìggia|léngoa=IT|cid=Toso, 2014|ISBN=88-88-59172-9}} * {{Çitta lìbbro|outô=Ambrogio Arimondo, Mario Corso, Giorgio Fedozzi e Giovanni Arbarelli|tìtolo=U vucabulâiu: dizionario ragionato della parlata di San Bartolomeo al Mare e dintorni (Ed. 2020, Parte 1, Glossario)|url=http://www.cadepuio.it/files/glossario_2-2020.pdf|ànno=2020|editô=Circolo Culturale Cà de Puiö|léngoa=LIJ, IT|cid=AA.VV., 2020}} * {{Çitta lìbbro|outô1=Silvio Riolfo Marengo|outô2=Silvia Malco Badano|outô3=Roberto Badano|tìtolo=Castelvecchio di Rocca Barbena. Vita e storia di un borgo millenario nell'alta val Neva|url=https://www.libriliguria.it/art/P/1/d/583/c/13/s/13/castelvecchio-di-rocca-barbena.html|ànno=2022|editô=Bacchetta Editore|çitæ=Arbénga|léngoa=IT, LIJ|cid=Marengo, Malco & Badano, 2022}} == Ligàmmi de fêua == * {{Çitta web|url=https://www.treccani.it/enciclopedia/blasone-popolare/|tìtolo=Blasone popolare - Enciclopedia on line|léngoa=IT|vìxita=2024-10-06}} ro2m4ox16bodz680sq50fxdjggm88w9 253307 253303 2024-11-16T21:11:38Z Arbenganese 12552 /* Blazoìn lìguri */ azunte, da 'in saccu de parolle' 253307 wikitext text/x-wiki In '''blazón popolâre''' o l'é o [[nomiâgio]] de 'n [[pàize]], de 'na [[Region|región]] ò da seu génte, de sòlito creòu da-e génte de comunitæ d'in gîo pe mincionâli ò méttili in derixón. O blazón o se peu prezentâ inta fórma de nómme, d'agetîvo ò de cùrta frâze, pò-u sòlito mìssa in rìmma. In sénso ciù ànpio, inte l'[[etnologîa]], sto tèrmine chi o l'é dêuviòu p'indicâ i stereòtipi atriboîi a 'n çèrto scîto ò [[etnîa]]. St'espresción chi a vêgne da-o [[Lengua françéise|françéize]] ''blason populaire'', tèrmine creòu e spantegòu da-i etnòloghi françéixi [[Eugène Rolland]] e [[Paul Sébillot]], che inti seu stùddi e riçèrche àivan comensòu a-arechéugge i blazoìn do pòsto. == Blazoìn lìguri == Chi aprêuvo gh'é 'na lìsta parçiâle di blazoìn registræ inta [[Lengoa ligure|léngoa lìgure]], quànde in fórma de nómme ò d'agetîvo, dæti a pàixi ò teritöi da [[Liguria|Ligùria]] lengoìstica e mìssi in órdine pe nómme do scîto interesòu, co-ina spiegaçión in sciâ seu òrìgine, quand'a l'é disponìbile. {| class="wikitable sortable" !Scîto interesòu !Blazón !Òrìgine do blazón e âtre informaçioìn |- |''[[Bastia (Arbenga)|A Bastia]]'' (''[[Arbenga]]'') |''Scure azi'' |Registròu a [[Villanöva|Vilanêuva]]<ref name=":6" />. |- |''[[Bastia (Arbenga)|A Bastia]]'' (''[[Arbenga]]'') |''Ciantasücche'' |Registròu a [[Garlenda|Garlénda]]<ref name=":16">{{Çitta lìbbro|outô=Marina Manieristi, Simonetta Maccioni e Giuseppe Marchini|tìtolo=In saccu de parolle. La tradizione orale nelle valli di Albenga|url=https://www.libriliguria.it/art/P/1/d/138/c/11/s/11/in-saccu-de-parolle-la-tradizione-orale-nelle-valli-di-albenga.html|ànno=2005|editô=Edizioni Delfino Moro|çitæ=Arbenga|léngoa=LIJ, IT|p=45|capìtolo=La Val Lerrone}}</ref>. |- |''[[A Cêve]]'' |''Tira pelle'' |Da-o chêuio pe fâ e scàrpe, ativitæ consciderâ comùn tra e génte do pòsto; registròu a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":3">{{Çitta|Ramella, 1989|p. 16}}</ref>. |- |''[[A Cêve]]'' |''S'ciappa banche'' |Cómme sôvia, a fòrsa de picâ in sciô bànco do [[scarpâ]]; registròu de lóngo a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":3" />. |- |''[[A Chiuroira]]'' (''[[Ulmea|Ulmèa]]'') |''Cauzui'' |Registròu in [[Ulmea|Ormêa]]<ref name="A Lav'zoo"/>. |- |''[[A Ciagia]]'' (''[[Briga Auta]]'') |''Mangia lëngöi'' |Registròu inte l'Èrta Valàdda de l'Arêuscia, o veu dî "màngia lagheu" e pò-u sòlito dêuviòu in rìmma into mòddo de dî ''ciaṡasöi, mangia lëngöi''<ref>{{Çitta|Massajoli & Moriani, 1991|p. 118}}</ref>. |- |''[[A Ciagia]]'' (''[[Briga Auta]]'') |''Büžàrdi'' |Registròu pròpio a-[[A Ciagia|a Ciàzza]]<ref>{{Çitta|Massajoli & Moriani, 1991|p. 118}}</ref>. |- |''[[Ciunèa|A Ciunèa]]'' (''[[Ulmea|Ulmèa]]'') |''Lodri'' |Registròu in [[Ulmea|Ormêa]]<ref name="A Lav'zoo"/>. |- |''[[A Maina de Dian|A Maina (Dian)]]'' |''Strasùi'' | Registròu a [[San Bertumê (cumüna)|Sàn Bertomê]]<ref>{{Çitta|AA.VV., 2020|p. 273}}</ref>. |- |[[A Marina (Finô)|''A Marina'']] (''[[Finô]]'') |''Gnabbri'' |Da-o nómme de 'na pugnàtta, dîta a ''gnabbra'', dêuviâ pe ténze e ræ, scicómme che a-a pésca se dedicâva a ciù pàrte de génte d[[A Marina (Finô)|a Mænn-a do Finâ]]<ref name=":0">{{Çitta|Accame & Petracco Sicardi, 1981|p. 12}}</ref>. |- |''[[Arasce]]'' |''Campamorti'' | Registròu a [[Villanöva|Vilanêuva]]<ref name=":6" />. |- |''[[Arasce]]'' |''Mangiapesci'' |Registròu a [[Castrevegliu|Castrevêgio]]<ref name=":10">{{Çitta|Marengo, Malco & Badano, 2022|p. 243}}</ref>. Ligòu a-a pésca, unn-a de ativitæ ciù inportànti praticæ da-i arascìn. |- |''[[Arasce]]'' |''Furmaggèi'' |Registròu in [[Arasce|Aràsce]]<ref name=":15" />. |- |''[[Arasce]]'' |''Cogalegna'' |Registròu in [[Arasce|Aràsce]]<ref name=":15" />. |- |''[[A Riva]]'' (''[[Vìlla Faròdi|A Villa]]'') |''Spiantùn'' | Registròu a [[San Bertumê (cumüna)|San Bertomê]]<ref>{{Çitta|AA.VV., 2020|p. 262}}</ref>. |- |''[[Arbenga]]'' |''Pansemarse'' | Registròu a [[Villanöva|Vilanêuva]]<ref name=":6" />. |- |''[[Arbenga]]'' |''Faccia giana'' |De maròtto in génere, into detàggio dovûo a-a brùtta âia ch'a tiâva inta [[Ciâna d'Arbenga|Ciànn-a]], spécce d'in gîo a-e cortivaçioìn da càneva. Registròu a [[Castrevegliu|Castrevêgio]]<ref name=":10" />. |- |''[[Arbenga]]'' |''Ladri'' |Se dîxe che i arbenganéixi àggen di rapòrti no goæi legìtimi mànco fra de liâtri, tànto ch'o l'è famôzo inta [[Tera brigašca|Tæra Brigàsca]] o mòddo de dî ''Èssu cum'i ladri d'Arbenga, ch'ëngin li s'abrassu e 'ngin li s'amassu''. Registròu a [[Üpëga|Ùpega]]<ref>{{Çitta lìbbro|outô=Luisa Lanteri|outô2=Carlo Lanteri|tìtolo=Il sapere degli upeghesi|url=https://opac.sbn.it/risultati-ricerca-avanzata/-/opac-adv/detail/LIG0255448?|ànno=2015|editô=Associazione Fondiaria Upega|çitæ=Arbenga|léngoa=LIJ, IT|p=30}}</ref>. |- |''[[Arbenga]]'' |''Mangia trippe marse'' |Registròu in [[Arasce|Aràsce]]<ref name=":15" />. |- |''Arbisöa'' |''Rompiciappi'' | -<ref name=":11">{{Çitta lìbbro|outô=[[Aidano Schmuckher]]|tìtolo=Folklore di Liguria|ànno=1991|editô=Microart's Edizioni|léngoa=IT|p=61|volùmme=Vol. II}}</ref> |- |''Arborèu (?)'' |''Cianta furche'' |Registròu a [[Garlenda|Garlénda]]<ref name=":16" />. |- |''[[A Riva (Vìlla Faròdi)|A Riva]]'' (''[[Vìlla Faròdi]]'') |''Spiantùi'' | -<ref>{{Çitta|AA.VV., 2020|p. 263}}</ref> |- |''[[A Saréa]]'' (''[[A Maina de Dian|A Maina, U Dian]]'') |''Barilei'' |Portoéi de barî pìn de liàmme, blazón sconpartîo con ''I Gurlèi''; registròu a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":4">{{Çitta|Ramella, 1989|p. 15}}</ref>. |- |''[[A Særa (A Særa)|A Særa]]'' (''[[A Særa]]'') |''Moîe'' | -<ref name=":14">{{Çitta|Bordo, 2014|p. 16}}</ref> |- |''[[A Surva (Arasce)|A Surva]]'' (''[[Arasce]]'') |''Mangiamuscìn'' |Registròu in [[Arasce|Aràsce]]<ref name=":15" />. |- |''[[A Vìlla (Vìlla Faròdi)|A Villa]]'' (''[[Vìlla Faròdi]]'') |''Gânci'' |De persónn-a desonèsta, ch'a prêuva a invescigâ i âtri; registròu a [[San Bertumê (cumüna)|Sàn Bertomê]]<ref>{{Çitta|AA.VV., 2020|p. 262}}</ref>. |- |''[[Barestin|Barestìn]]'' |''Teretetè'' |Registròu a [[Castrevegliu|Castrevêgio]]<ref name=":10" />. De probàbile in riferiménto a-o parlâ do pòsto. |- |''[[Bardenèi]]'' |''Patatai'' |Bén conosciûe e patàtte d[[Val Bórmia|a Bórmia]], e into detàggio quélle de Bardenèi e de Vétria, fraçión de [[Carizan|Calisàn]]. Registròu a [[Castrevegliu|Castrevêgio]] <ref name=":10" />. |- |''[[Bassanegu (Casanöva)|Bassanegu]] ([[Casanöva]])'' |''Tira laççetti'' |Registròu a [[Garlenda|Garlénda]]<ref name=":16" />. |- |''[[Begæ]]'' (''[[Zena|Zêna]]'') |''Mangiapolenta'' | -<ref name=":12">{{Çitta|Bordo, 2014|p. 14}}</ref> |- |''[[Bösanæo]]'' (''[[Zena|Zêna]]'') |''Cocólli'' |Da-o [[cocóllo]], qualitæ de [[frisceu]] pò-u sòlito fæta con fænn-a de çéixai, pòula che però a veu dî néscio e credulón ascì<ref name=":12" />. |- |''[[Borṡi]]'' (''[[Borṡi e Veressi]]'') |''Favê'' |P'êse, segóndo a tradiçión, di gràn consumatoî de [[Bazzann-a|bazànn-e/fâve]]<ref>{{Çitta|Accame & Petracco Sicardi, 1981|p. 11}}</ref><ref>{{Çitta lìbbro|outô=Gianni Nari|tìtolo=Dizionario del dialetto di Borgio: Borgese-Italiano|url=https://bid.catalogobibliotecheliguri.it/LIG0465052|ediçión=2|ànno=1989 (1984)|editô=Centro storico culturale di San Pietro|çitæ=Bórxi Verézzi|léngoa=LIJ, IT|p=72}}</ref><ref>{{Çitta lìbbro|outô=Gianni Nari|tìtolo=Dizionario del dialetto di Verezzi: Verezzino-italiano|url=https://bid.catalogobibliotecheliguri.it/UFI0132968|ànno=1986|editô=Centro storico culturale di San Pietro|çitæ=Bórxi Verézzi|léngoa=LIJ, IT|p=71}}</ref><ref name=":12" />. |- |''[[Val Bórmia|Burmia]]'' |''Lunbôrdi'' |Registròu a-[[Finô|o Finâ]], ligòu a-e stràdde che partìndo da-o [[Marchexùn de Finô|Marchexâto]] montâvan vèrso e tære spagnòlle inta [[Lombardïa|Lonbardîa]]<ref>{{Çitta|Alonzo Bixio, 2000|p. 61}}</ref>. |- |''[[Bòrzoi]]'' (''[[Zena|Zêna]]'') |''Bazànn-e'' |Blazón patîo mâi tànto che, prezentàndose a-e fèste de [[Bòrzoi]] co-ina bazànn-a mìssa in sce 'n'oêgia ò infiâ into capéllo, gh'êa o réizego d'êse remenæ<ref name=":12" />. |- |''[[Braxî (Zêna)|Braxî]]'' (''[[Zena|Zêna]]'') |''Gî'' |Da-a [[Gî|béstia co-o mæximo nómme]]<ref name=":12" />. |- |''[[Campomon|Canpomón]]'' |''Ciàtti'' | -<ref name=":12" /> |- |[[Carizan|''Carizàn'']] |''Patatoìn'' |Dîti coscì scicómme che-e patàtte da [[Val Bórmia|Bórmia]] êan bén bén conosciûe inti scîti d'in gîo<ref name=":11" />. |- |''[[Casanöva]]'' |''Sghiri e scigu"i'' | Registròu a [[Villanöva|Vilanêuva]]<ref name=":6">{{Çitta|Usanna, 2000|p. 97}}</ref>. |- |''[[Casanöva]]'' |''Picchetti'' |In génere, chi o l'à pe fìxima o picâ e génte. Registròu a [[Castrevegliu|Castrevêgio]]<ref name=":10" />. |- |''[[Casanöva]]'' |''Scignurotti'' |Registròu a [[Garlenda|Garlénda]]<ref name=":16" />. |- |''[[Castrevegliu]]'' |''Brava gente'' |Registròu a [[Castrevegliu|Castrevêgio]]<ref name=":10" />. |- |''[[Cauderaira]]'' (''[[A Cêve]]'') |''Fanguttui'' |Sàiva a dî "portoéi de fangòtti"; registròu a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":3" />. |- |''[[Certôza (Zêna)|Certôza]]'' (''[[Zena|Zêna]]'') |''Meisanette'' | -<ref name=":12" /> |- |''[[Certôza (Zêna)|Certôza]]'' (''[[Zena|Zêna]]'') |''Ministri'' |Sentîi cómme che se credéivan de savéi tùtto lô<ref name=":12" />. |- |''[[Chêumago]]'' (''[[Sant'Orçeise|Sant'Orçéize]]'') |''Rubàtta méie'' | -<ref name=":13">{{Çitta|Bordo, 2014|p. 15}}</ref> |- |''[[Çiannexi|Çiânexi]]'' |''Radiciæ'' |Sàiva a dî "che gh'agùsta e réixe"<ref name=":12" />. |- |''[[Ciusavegia|Ciüsaveja]]'' |''Sèra porte'' |Pò-u serâ e pòrte pe poîa di viandànti de pàsso, dîto inti ténpi de quànde se lasciâva ancón a ciâve inta ciavéuia; registròu a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":4" />. |- |''[[Cixan]]'' |''Larghi de bucca e strecci de man'' |Registròu a [[Castrevegliu|Castrevêgio]]<ref name=":10" />. |- |''[[Cixan]]'' |''Ballerin'' |Registròu a [[Castrevegliu|Castrevêgio]]<ref name=":10" />. |- |''[[Cogoeuo|Coghêu]]'' |''Parpelìn bruxæ'' |Pe-i efètti do manezâ a câsìnn-a, ativitæ bén inportànte pò-u pàize scìnn-a da-o [[XII secolo|sécolo XII]]<ref name=":13" />. |- |''[[Còiri]]'' |''Troietta'' | -<ref name=":11" /> |- |''[[Côrxi]]'' |''Avvocati'' | -<ref name=":11" /> |- |''[[Cosu (Arasce)|Cosu]]'' (''[[Arasce]]'') |''Cücchi'' |Registròu a [[Villanöva|Villanêuva]]<ref name=":6" />. |- |''[[Cravàsco]]'' (''[[Campomon|Canpomón]]'') |''Rànca çéppi'' | -<ref name=":13" /> |- |''[[Cremén]]'' (''[[Zena|Zêna]]'') |''Zânélli'' |Da-o vèrme de [[Castàgna|castàgne]] e da [[frûta]]<ref name=":13" />. |- |''[[Cuxe]]'' |''Sciacca nuxe'' |Dîto in rìmma co-o nómme do pàize; registròu a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":3" />. |- |''[[Déju]]'' (''[[Vìlla Faròdi]]'') |''Cravài'' | -<ref>{{Çitta|AA.VV., 2020|p. 69}}</ref> |- |''[[Degna (Casanöva)|Degna]] ([[Casanöva]])'' |''Gentilommi'' |Registròu a [[Garlenda|Garlénda]]<ref name=":16" />. |- |''[[E Cianche]] ([[Viuzena|A Viuṡèna]], [[Ulmea|Urméa]])'' |''Rübata piröi'' |Registròu a-[[Viuzena|a Viozæna]], o veu dî "arubàtta poieu" e pò-u sòlito o l'é dêuviòu in rìmma into mòddo de dî ''cianchiröi rübata piröi''<ref>{{Çitta|Massajoli & Moriani, 1991|p. 120}}</ref>. |- |''[[E Grimaude]]'' (''[[Ventemiglia]]'') |''Figunìn'' |Registròu in [[Dialetto monegasco|monegàsco]], da l'òrìgine sconpartîa co-o ciù conosciûo ''figùn''<ref>{{Çitta|Toso, 2014|pp. 42-43}}</ref>. |- |''[[Proa|Èl Proa]]'' (''[[Ulmea|Ulmèa]]'') |''Scignuri'' |Registròu in [[Ulmea|Ormêa]]<ref name="A Lav'zoo"/>. |- |''[[Èl Villoa]]'' (''[[Ulmea|Ulmèa]]'') |''Ciucatùi'' |Registròu in [[Ulmea|Ormêa]]<ref name="A Lav'zoo"/>. |- |''[[Èrli]]'' |''Suscetti'' |Da-o vénto ch'o ghe sóscia fòrte. Registròu a [[Castrevegliu|Castrevêgio]]<ref name=":10" />. |- |''[[Finô]]'' |''Finùn'' |Dæto da-i savonéixi a-i finarìn pò-u [[Dialéttu finarìn|seu parlâ]], ch'o seunn-a de spésso inte ''-ùn'' scicómme ch'o fórma coscì o partiçìpio pasòu da prìmma coniugaçión<ref>{{Çitta|Alonzo Bixio, 2000|p. 62}}</ref>. |- |''[[Finô]]'' |''Pelücchi'' | -<ref name=":11" /> |- |''[[Garlenda]]'' |''Gambesecche'' | Registròu a [[Villanöva|Vilanêuva]]<ref name=":6" />. |- |''[[Garlenda]]'' |''Rubattasücche'' |Registròu a [[Castrevegliu|Castrevêgio]]<ref name=":10" />. |- |''[[Garlenda]]'' |Brüxa scignuri |Registròu a [[Garlenda|Garlénda]]<ref name=":16" />. |- |''[[Ginestru (U Tèstegu)|Ginestru]] ([[Testego|U Tèstegu]])'' |''A ruina'' |Registròu a [[Garlenda|Garlénda]]<ref name=":16" />. |- |''[[I Gurlèi]]'' (''[[A Maina de Dian|A Maina, U Dian]]'') |''Barilei'' |Portoéi de barî pìn de liàmme, blazón sconpartîo con ''A Saréa''; registròu a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":4" />. |- |''[[Ineja|Ineia]]'' (''[[Imperia|Impeia]]'') |''Ciantafurche'' | Insémme a-o corispetîvo pe-i portorìn, ''Cacelotti'', quésto blazón o vegniæ da 'na ratèlla in sciô terén dónde montâ 'na fórca. Defæti, a diferénsa d'[[Ineja|Onêgia]], a-[[Pòrto Moriçio|o Pòrto]] no ghe l'àn vosciûa, e coscì i onegiéixi àn pigiòu o nomiâgio de ''Ciantafurche''<ref>{{Çitta|Ramella, 1989|p. 117}}</ref><ref>{{Çitta|AA.VV., 2020|p. 62}}</ref><ref name=":7">{{Çitta web|url=https://www.lastampa.it/imperia-sanremo/2017/07/28/news/la-sfida-fra-porto-e-onegliaadesso-rivive-in-un-racconto-1.34459120/|tìtolo=La sfida fra Porto e Oneglia adesso rivive in un racconto|dæta=2017-07-28|léngoa=IT|vìxita=2024-10-08}}</ref><ref name=":8">{{Çitta web|url=https://lamialiguria.it/2022/12/imperia-la-citta-dimezzata/|tìtolo=Imperia: la città dimezzata|léngoa=IT|vìxita=2024-10-08}}</ref>. |- |''[[Ineja|Ineia]]'' (''[[Imperia|Impeia]]'') |''Bavuṡi'' |Registròu into Diàn<ref>{{Çitta|AA.VV., 2020|p. 31}}</ref>. |- |''[[Ineja|Ineia]]'' (''[[Imperia|Impeia]]'') |''Bucche larghe'' |Pi-â pronónçia bén avèrta da "a" into parlâ do pòsto<ref name=":4" />. |- |''[[Ineja|Ineia]]'' (''[[Imperia|Impeia]]'') |''Revendairöre'' |In riferiménto a-e fìgge d'Ineia, intéize cómme "bezagnìnn-e". Registròu a [[Garlenda|Garlénda]]<ref name=":16" />. |- |''[[I Sigliöi (Vesargu)|I Sigliöi]]'' (''[[Vesargu]]'') |''Sciguranti'' |Pe dâse de âie da scignôri; registròu a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":3" />. |- |''[[I Castelli (Garlenda)|I Castelli]]'' (''[[Garlenda]]'') |''Brüja scignu"i'' | Registròu a [[Villanöva|Vilanêuva]]<ref name=":6" />. |- |''[[Izovèrde]]'' (''[[Campomon|Canpomón]]'') |''Cû ténti'' | -<ref name=":13" /> |- |''[[Lacremô]]'' (''[[Finô]]'') |''Sciaccateste'' |Segóndo a tradiçión, da 'n amasaménto ch'o gh'é acapitòu, fæto sciacàndo a tèsta da vìtima co-ina prîa<ref>{{Çitta|Alonzo Bixio, 2000|p. 114}}</ref><ref name=":0" />. |- |''[[L'Aigheuja|Laigöja]]'' |''Leccaressi'' |Registròu in Aràsce, pâ che quélli de Laigoéggia fîsan conosciûi cómme génte de bócca bòna, a-o ciù pe-i dôsci<ref name=":15">{{Çitta|Croce, 2010|p. 96}}</ref>. |- |''[[L'Atè]]'' |''Sciüsciagotti'' |Ligòu a l'ativitæ do pòsto ciù avoxâ, sàiva a dî a produçión e a lavoraçión do véddro<ref name=":11" />. |- |''[[L'Eca]]'' (''[[Ulmea|Ulmèa]]'') |''Saciù'' |Registròu in [[Ulmea|Ormêa]]<ref name="A Lav'zoo">{{Çitta lìbbro|outô=Pè Curumbu (Piero Colombo)|tìtolo=“A Lav'zoo: u zibaldun ulmioscu”|url=http://files.spazioweb.it/ea/07/ea076d78-c2e2-4b4b-84e3-0fb7645ac7f4.pdf|ànno=2016|editô=Asuciaziùn Ulmeta|léngoa=LIJ, IT|p=38|capìtolo=A Balodda d’Ulmea (canzun)}}</ref>. |- |''[[Leca (Arbenga)|Leca]]'' (''[[Arbenga]]'') |''Sbiri'' | Registròu a [[Villanöva|Vilanêuva]]<ref name=":6" />. |- |''[[Leca (Arbenga)|Leca]]'' (''[[Arbenga]]'') |''Leccairöi'' |Registròu a [[Castrevegliu|Castrevêgio]]<ref name=":10" />. |- |''[[Ligu (Villanöva)|Ligu]]'' (''[[Villanöva]]'') |''Müccalümmi'' | Registròu a [[Villanöva|Vilanêuva]]<ref name=":6" />. |- |''[[Löa]]'' |''Becùi'' | Registròu a-[[A Prìa|a Prîa]]<ref name=":1">{{Çitta|Accame & Petracco Sicardi, 1981|p. 13}}</ref>. |- |''[[Löa]]'' |''Becüe'' | -<ref name=":11" /> |- |''[[Löa]]'' |''Cravê'' | Registròu a-[[A Prìa|a Prîa]]<ref name=":1" />. |- |''[[Löa]]'' |''Peguê'' | Registròu a-[[A Prìa|a Prîa]]<ref name=":1" />. |- |''[[Löa]]'' |''Pignatèi'' |Registròu in Aràsce, dond'o pâ che quélli de Lêua fîsan conosciûi cómme câdiæ<ref name=":15" />. |- |''[[L'Olbra]]'' (''[[Ulmea|Ulmèa]]'') |''Avucotti'' |Registròu in [[Ulmea|Ormêa]]<ref name="A Lav'zoo"/>. |- |''[[Lüxignan]]'' (''[[Arbenga]]'') |''Berudei'' | Registròu a [[Villanöva|Vilanêuva]]<ref name=":6" />. |- |''[[Manesén]]'' (''[[Sant'Orçeise|Sant'Orçéize]]'') |''Çéppi da cànna'' |Da-a figûa do çéppo de cànne dòppo avéile tagiæ, dîto de persónn-a bàssa e trùgna<ref name=":13" />. |- |''[[Marmö (Casanöva)|Marmö]]'' (''[[Casanöva]]'') |''Süccalümmi'' | Registròu a [[Villanöva|Vilanêuva]]<ref name=":6" />. |- |''[[Marmö (Casanöva)|Marmö]]'' (''[[Casanöva]]'') |''Früsta ferrugiai'' |Registròu a [[Garlenda|Garlénda]]<ref name=":16" />. |- |''[[Marta (Villanöva)|Marta]]'' (''[[Villanöva]]'') |''Ganci'' |De persónn-a desonèsta, che in génere a prêuva a invescigâ i âtri, registròu a [[Villanöva|Vilanêuva]]<ref name=":6" />. |- |''[[Mendaiga]]'' |''Ciapétte'' |Pe-e dònne do pòsto, conscideræ de petelêe; registròu a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":3" />. |- |''[[Méurgo]]'' (''[[Zena|Zêna]]'') |''Bacìlli'' |In sénso figuòu da-e bazànn-e sciugæ òpû da 'n âtro nómme pò-u panê<ref name=":13" />. |- |''[[Merexo|Mrexu]]'' |''Banban'' | -<ref name=":11" /> |- |''[[Mu̍negu]]'' |''Patele d'a Roca'' | -<ref>{{Çitta lìbbro|outô=Louis Barral|outô2=Suzanne Simone|tìtolo=Dictionnaire Français - Monégasque|url=http://www.traditions-monaco.com/dictionnaire-francais-monegasque|ànno=1983|editô=Mairie de Monaco|çitæ=Mónego|léngoa=LIJ, FR|p=359}}</ref> |- |''[[Muntecarbu]]'' (''[[U Burghettu (Aròscia)|U Burghettu]]'') ?<ref>A referénsa a màrca 'Muntecaru'</ref> |''Singarin'' |Registròu a [[Garlenda|Garlénda]]<ref name=":16" />. |- |''[[Muntecarbu]]'' (''[[U Burghettu (Aròscia)|U Burghettu]]'') |''Balerìn'' |Registròu a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":3" />. |- |''[[Muntegrossu Cian de Laite|Muntegrossu]]'' |''Marùn'' |Registròu a [[Üpëga|Ùpega]]<ref>{{Çitta|Massajoli & Moriani, 1991|p. 271}}</ref>. |- |''[[Muntixélu]]'' (''[[Finô]]'') |''Sacchetti'' |O l'arîva da-i ténpi da goæra tra i [[Marchexùn du Finô|marchéixi do Finâ]] e [[Repùbrica de Zena|Repùbrica de Zêna]] do [[1447]]-[[1452]], quànde i abitànti do pàize àn scorîo i zenéixi tiàndoghe cóntra di sachétti pìn de tæra<ref>{{Çitta|Alonzo Bixio, 2000|p. 110}}</ref>. |- |''[[Müssiu]]'' (''[[A Cêve]]'') |''Cianta sücche'' |Registròu a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":3" />. |- |''[[Müssiu]]'' (''[[A Cêve]]'') |''Femèlle'' |Génte mòlla; registròu a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":3" />. |- |''[[Növe]]'' |''Kuéi du laghètu'' |Dêuviòu in [[Seravalle|Seravàlle]]<ref>{{Çitta|Allegri, 2007|p. 121}}</ref>. |- |''[[Növe]]'' |''Skaroti'' |Dêuviòu in [[Seravalle|Seravàlle]]<ref>{{Çitta|Allegri, 2007|p. 218}}</ref>. |- |''[[Oê (A Særa)|Oê]]'' (''[[A Særa]]'') |''Bêlæ'' |Da-e bêle, co-o pàize ch'o l'êa conosciûo p'êse, con [[Sant'Orçeise|Sant'Orçéize]], l'ùnico scîto dónde se fâva o [[Salàmme de Sant'Orçéize|salàmme tìpico de ste bànde chi]]<ref name=":13" />. |- |[[Paravenna (Garlenda)|''Pa(r)avenna'']] (''[[Garlenda]]'') |''Mangia patatin'' | Registròu a [[Villanöva|Vilanêuva]]<ref name=":6" />. |- |''[[Pedemónte]]'' (''[[A Særa]]'') |''Nisêue'' | -<ref name=":13" /> |- |[[Pia (Finô)|''Pia'']] (''[[Finô]]'') |''Garosci / Gaôsci'' |Pe l'ativitæ de [[botâ]], tìpica de génte de Pîa, spécce pi-â gràn quantitæ de [[Gòuso|gòusi]] chi fabricæ<ref>{{Çitta|Alonzo Bixio, 2000|p. 67}}</ref>, ò pi-â tradiçión, sconpartîa co-o rèsto da Ligùria, de portâ in spàlla co-i gòusi o liàmme da dâ inte [[Fàscia (terén)|fàsce]]<ref name=":0" />. |- |''[[Picælo]]'' (''[[Sant'Orçeise|Sant'Orçéize]]'') |''Fiàschi'' | -<ref name=":13" /> |- |''[[Pûi]]'' (''[[Utuê]]'') |''Rumpi dui'' |I ''dui'' sàivan di barilòtti de légno; registròu a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":3" />. |- |''[[Pûi]]'' (''[[Utuê]]'') |''Sciügaduii'' |Cómme sórvia; registròu a [[Villanöva|Vilanêuva]]<ref name=":6" />. |- |''[[Punte d'Nova]]'' (''[[Ulmea|Ulmèa]]'') |''Blagoei'' |Registròu in [[Ulmea|Ormêa]]<ref name="A Lav'zoo"/>. |- |''[[Qualzina]]'' (''[[Ulmea|Ulmèa]]'') |''Muri giuldi'' |Registròu in [[Ulmea|Ormêa]]<ref name="A Lav'zoo"/>. |- |''[[Briga|Ra Briga]]'' |''Briganti'' |Registròu inte tùtta a [[Tera brigašca|Tæra Brigàsca]], spécce into mòddo de dî ''Briga briganti, cutèe tüti quanti''<ref>{{Çitta|Massajoli & Moriani, 1991|p. 145}}</ref>. |- |''[[Rensén]]'' |''Cagagotti'' | -<ref name=":11" /> |- |''[[Rensén]]'' |''Gramégna'' |Scicómme che i rensenìn, cómme a [[gramégna]], se trêuvan da tùtte e pàrte in gîo pò-u móndo<ref name=":12" />. |- |''[[R̂ Frasciu]]'' ([[Briga|''Ra Briga'']]) |''Müri tinti'' |Sorvanómme di ''Frasciurée'' ch'o vegniæ da-o dîto popolâre che a seu fàccia a foîse brùtta de carbón<ref>{{Çitta|Massajoli & Moriani, 1991|p. 285}}</ref>. |- |''[[Rivêa de Ponénte|Rivea de Punente]]'' |''[[Figun (blazun)|Figùi]]/Figogni''{{#tag:ref|Registròu a [[Carizan|Calisàn]]<ref>{{Çitta lìbbro|outô=AA. VV.|tìtolo=Vocabolario delle parlate liguri|ànno=1987|editô=Consulta Ligure|çitæ=Zêna|léngoa=LIJ, IT|p=42|volùmme=Vol. II}}</ref>|group=n.}}/''Figugni''{{#tag:ref|Cómme recepîo a-[[Finô|o Finâ]] da-o parlâ de génte da [[Bormia|Bórmia]]<ref>{{Çitta|Alonzo Bixio, 2000|p. 61}}</ref>.|group=n.}} |Nomiâgio antighìscimo, a l'inprìnçipio ligòu sorviatùtto a-i teritöi de [[Diocexi de Arbenga e Impeia|diòcexi d'Arbénga]] e [[Diocexi de Ventemiglia-Sanremmu|de Vintimìggia]] scibén che l'é registròu di tèrmini pægi inte àree vixìnn-e. Gh'é de segûe atestaçioìn de sto blazón a-o mànco da-o [[XVI secolo|Çinqueçénto]], ma se poriéiva fòscia anâ inderê scìnn'a-a mençión do cognómme ''Fionus'' a [[Sann-a|Sànn-a]] do [[1263]]. O seu scignificâto e ûzo o l'é cangiòu bén bén into córso di sécoli e, fòscia, o l'é nasciûo inta Rivêa cómme nomiâgio de 'na çèrta pàrte da popolaçión, ciutòsto pövea, che co-a crîxi agrìcola di [[XV secolo|sécoli XV]] e [[XVI secolo|XVI]] a l'é emigrâ in [[Corsega|Còrsega]], vèrso [[Zena|Zêna]] (dónde sto blazón chi, a-a giornâ d'ancheu fêua d'ûzo, o l'é registròu de quélli ténpi) e inta [[Provensa|Provénsa]], dond'o l'é restòu inte l'ûzo pe indicâ e [[Figùnni|génte d'òrìgine ponentìnn-a]] e o [[Dialetto figon|seu parlâ]]. In sciâ fìn, inta Rivêa mæxima, o l'é sciortîo da l'ûzo atîvo, vegnìndo pe cóntra dêuviòu da-e génte de l'entrotæra pe indicâ i riveàschi, che de vòtte ghe montâvan pròpio pe vénde e fîghe<ref>{{Çitta|Toso, 2014|pp. 40-55}}</ref>. |- |''[[San Bertumê (cumüna)|San Bertumê]]'' |''Spelâi'' |Pe-i fæti ligæ a-o martìrio do sànto ch'o ghe dà o nómme, spelòu vîvo<ref>{{Çitta|AA.VV., 2020|p. 262}}</ref>. |- |''[[Sàn Càrlo de Çêze]]'' (''[[Zena|Zêna]]'') |''Brìgne'' | -<ref name=":13" /> |- |''[[Sàn Càrlo de Çêze]]'' (''[[Zena|Zêna]]'') |''Romanìn'' |Se dixéiva ch'o foîse abàsta metîse in ramétto de [[romanìn]] inta stàcca perché a scceupésse ina ratèlla co-e génte do pòsto<ref name=":13" />. |- |''[[Sàn Çepriàn (A Særa)|Sàn Çepriàn]]'' (''[[A Særa]]'') |''Poîsci'' |Pe-i [[Poiscio|poîsci]] chi cortivæ, rinomæ into pasòu<ref name=":13" />. |- |''[[San Fé (Arbenga)|San Fé]]'' (''[[Arbenga]]'') |''Sutera morti'' | Registròu a [[Villanöva|Vilanêuva]]<ref name=":6" />. |- |''[[San Luénsu (Giüstéxine)|San Luénsu]]'' (''[[Giüstexine|Giüstéxine]]''[[Giüstexine|)]] |''Spella-becchi'' |Da-o mòddo de dî "''Cuelli de San Luénsu i se màngian u beccu, cuélli de San Michê i se màngian l'agné''", a marcâ a rivalitæ co-e génte de Sàn Michê; registròu a-[[A Prìa|A Prîa]]<ref>{{Çitta|Accame & Petracco Sicardi, 1981|pp. 12-13}}</ref>. |- |''[[Sàn Martìn de Pâvànego]]'' (''[[Çiannexi|Çiânexi]]'') |''Sciôe da sùcca'' |Nomiâgio dêuviòu ascì fixicaménte p'açimentâ e génte do pòsto, meténdose 'na sciôa de sùcca in sciô capéllo<ref name=":14" />. |- |''[[Sann-a]]'' |''Ciciolli / Ciciullê'' |Da-o ''[[ciciollu]]'', berödo pövou fæto de bêle de vàcca e inpîo de sàngoe de béstie maxelæ, pàrte pò-u sòlito caciæ vîa, segóndo a tradiçión inventòu da-i tripæ de Sànn-a inti ànni de mizêia dòppo a distruçión caxonâ da-i zenéixi. O blazón o sàiva stæto creòu da-i òmmi do [[Dria Doia|Döia]] pe mincionâ i savonéixi, che però l'àn adotòu cómme seu nomiâgio tànto chi-â màschera da çitæ, creâ do [[1953]], a l'é pròpio o ''[[Ciciulìn]]''<ref>{{Çitta lìbbro|outô=Giovanni Battista Nicolò Besio|tìtolo=Dizionario del dialetto savonese «Calepìn da batuièʒa ciciolla»|ediçión=1|ànno=1980|editô=Editrice Liguria|çitæ=Sànn-a|léngoa=LIJ, IT|p=34}}</ref><ref>{{Çitta lìbbro|outô=Rosa Sguerso|outô2=Anita Sguerso|tìtolo=Compendio di voci ed espressioni del dialetto savonese|ànno=Lùggio 1985|editô=Editrice Liguria|çitæ=Sànn-a|léngoa=LIJ, IT|p=39}}</ref>. |- |''[[San Pê d'Ænn-a|Sàn Pê d'Ænn-a]]'' |''Minòlli'' |Da-o nómme de quélli chi caregâvan l'ænn-a in scî bàrchi pe fâ sòura<ref name=":13" />. |- |''[[Sàn Stêva de Làrvego]]'' (''[[Campomon|Canpomón]]'') |''Câsòtti'' | -<ref name=":14" /> |- |''[[Sàn Stêva de Làrvego]]'' (''[[Campomon|Canpomón]]'') |''Figassìn bruxæ'' | -<ref name=":14" /> |- |''[[Sant'Orçeise|Sant'Orçéize]]'' |''Órsci'' |Dîto de génte rùstega, dêuviòu pe mincionâne e génte fàndo in bàllo gòffo ascì, pròpio comm'o faiæ in órso<ref name=":14" />. |- |''[[Süccaellu]]'' |''Spellai'' |Pe-e viçénde ligæ a-o martìrio do sànto protetô do pàize, Sàan Bertomê, spelòu vîvo; registròu a [[Castrevegliu|Castrevêgio]]<ref name=":10" />. |- |''[[Téggia (Zêna)|Téggia]]'' (''[[Zena|Zêna]]'') |''Meizànn-e'' | -<ref name=":14" /> |- |''[[Tenda]]'' |''Tübaréli'' |Da ''tübaréla'', nómme irònico da sigarétta, pe-e câze di tendàschi conscideræ cómme no goæi nétte ma inciastræ de fùmme; registròu a-[[Briga|a Brîga]]<ref>{{Çitta|Massajoli & Moriani, 1991|p. 446}}</ref>. |- |''[[Tera brigašca|Tèra Brigàšca]]'' |''Savuiàrdi'' |Registròu inti pàixi vixìn in Ligùria, ch'êan a-i ténpi inta [[Repùbrica de Zena|Repùbrica de Zêna]]<ref>{{Çitta|Massajoli & Moriani, 1991|p. 371}}</ref>. |- |''[[Tórbi]]'' (''[[Çiannexi|Çiânexi]]'') |''Moîe'' | -<ref name=":14" /> |- |''[[Tuiran]]'' |''Süssanespu"i'' |Registròu a [[Villanöva|Vilanêuva]]<ref name=":6" />. |- |''[[Tuvettu]]'' (''[[Vìlla Faròdi]]'') |''Unbreśalli'' | -<ref>{{Çitta|AA.VV., 2020|p. 314}}</ref> |- |''[[Tuvu (Vìlla Faròdi)|Tuvu]]'' (''[[Vìlla Faròdi]]'') |''Ursi'' | -<ref>{{Çitta|AA.VV., 2020|p. 317}}</ref> |- |''[[U Burghettu (Aròscia)|U Burghettu d'Aroscia]]'' |''Gambe storte'' |Registròu a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":3" />. |- |''[[U Burghettu (Santu Spiritu)|U Burghettu de Santu Spiritu]]'' |''Cianta coi'' |Pe l'ativitæ prinçipâ di borghetìn, génte contadìnn-a<ref>{{Çitta lìbbro|outô=Giannetto Beniscelli|outô2=Piero Vado|tìtolo=Borghetto Santo Spirito e la sua storia|url=https://bid.catalogobibliotecheliguri.it/LIG0007514|ànno=Màrso 1975|editô=Stampa - Grafiche F.lli Spirito|çitæ=Sànn-a|léngoa=IT|p=77}}</ref><ref name=":10" />. |- |''[[U Burgu (Finô)|U Burgu]]'' (''[[Finô]]'') |''Cü giôni'' |Pi-â poxiçión do pàize, co-o pöco sô ch'o gh'arîva d'invèrno<ref>{{Çitta|Alonzo Bixio, 2000|p. 48}}</ref><ref name=":0" />. |- |[[Borgomâ|''U Burgu'' (''Mâ'')]] |''Mangia céxi'' |Registròu a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":4" />. |- |[[Borgomâ|''U Burgu'' (''Mâ'')]] |''Papéi fàusi'' |Pe n'êse boìn ò legìttimi a rivendicâ di dirìtti; registròu a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":4" />. |- |''U Cannèu (?)'' |''Sc-curi gurpe'' |Registròu a [[Garlenda|Garlénda]] ascì<ref name=":16" />. |- |''[[U Castellu (Mâ)|U Castellu]]'' (''[[Borgomâ|U Burgu, Mâ]]'') |''Merdajöi'' |Registròu a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":4" />. |- |''[[Aorigo|Uìgu]]'' |''Figalei'' |Venditoî de fîghe; registròu a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":4" />. |- |''[[Uiveu (Impeia)|Uiveu]]'' (''[[Imperia|Impeia]]'') |''Babolli'' |Da-e bestiétte che rêudan i [[Poiscio|poîsci]] sciugæ; registròu a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":4" />. |- |''[[Ulmea|Ulmèa]]'' |''Paciocòa'' |Caregatûa do mòddo de parlâ di ormeàschi, registròu a-[[Viuzena|a Viozæna]]<ref>{{Çitta|Massajoli & Moriani, 1991|p. 301}}</ref>. |- |''[[Ulmea|Ulmèa]]'' (''fṛâȝiui'') |''T'cioldi / T'ciōldi'' | -<ref name=":9">{{Çitta lìbbro|outô=Giuseppe Colombo|tìtolo=Vocabolario Italiano-Ormeasco Ulmioscu-Italian|ànno=1986|editô=Litografia Fracchia|çitæ=Cengio|léngoa=LIJ, IT}}</ref> |- |''[[Ulmea|Ulmèa]]'' (''paise'') |''Patachî / Patachìi'' | -<ref name=":9" /> |- |''[[Pòrto Moriçio|U Portu]]'' (''[[Imperia|Impeřia]]'') |''Anzenèi'' |Menàndo i âxi pe de stràdde tùtte montechìnn-a<ref name=":5">{{Çitta|Ramella, 1989|p. 131}}</ref> |- |''[[Pòrto Moriçio|U Portu]]'' (''[[Imperia|Impeřia]]'') |''Cacelotti'' | Insémme a-o corispetîvo pe-e génte d'Onêgia, ''Ciantafurche'', quésto blazón o vegniæ da 'na ratèlla in sciô terén dónde montâ 'na fórca: into detàggio, o böia o l'êa do Pòrto, da famìggia di ''Cacella'', e da sto fæto o saiæ nasciûo o nomiâgio di portorìn<ref name=":5" /><ref>{{Çitta|AA.VV., 2020|p. 48}}</ref><ref name=":7" /><ref name=":8" />. |- |''[[Pòrto Moriçio|U Portu]]'' (''[[Imperia|Impeřia]]'') |''Cancelletti'' |De persónn-a fùrba in génere, ch'a prêuva a invescigâ i âtri; versción arascìnn-a de ''Cacelotti'', nomiâgio bén ciù avoxòu. |- |''[[Üpëga]]'' (''[[Briga Auta]]'') |''Cianíṡi'' |Sàiva a dî da-o parlâ lénto, registròu a-[[Viuzena|a Viozæna]]<ref>{{Çitta|Massajoli & Moriani, 1991|p. 119}}</ref>. |- |''[[U Sejô]]'' |''Türchi'' | Blazón ch'o vegniæ adêuviòu a regordâ i fæti di 2 de lùggio do [[1637]], quànde O Çejâ o l'é stæto sachezòu dai tùrchi. Registròu inta ciù pàrte di pàixi da-arénte<ref name=":0" /><ref>{{Çitta lìbbro|outô=Angela Bruzzone|tìtolo=Cose da Türchi|ànno=1982|editô=Grafiche Pozzi - Legatoria Ciuni|çitæ=Arbenga|léngoa=LIJ, IT|p=7}}</ref>. |- |''[[U Sejô]]'' |''Rübagiasu'' |E génte do Çejâ êan conosciûe a [[Castrevegliu|Castrevêgio]] perché montâvan in sciù pe rifornîse de fugiàmme<ref name=":10" />. |- |''[[U Sejô]]'' |''Sciaccamotti'' |Pe cónto di castrevegìn, a remarcâ l'ûzo di contadìn de sto pàize, che p'òu sòlito sciacâvan da tæra<ref name=":10" />. |- |''[[U Tû]]'' |''Spellagatti'' | Registròu a-[[A Prìa|a Prîa]]<ref name=":2">{{Çitta|Accame & Petracco Sicardi, 1981|p. 14}}</ref>. |- |''[[Utuê]]'' |''Gambe russe'' | Registròu a [[Villanöva|Vilanêuva]]<ref name=":6" /> e a [[Garlenda|Garlénda]] ascì<ref name=":16" />. |- |''[[Varigotti]]'' (''[[Finô]]'') |''Saracéni / Seraceni'' |Pe-e stöie de sachézzi di [[saracìn]] a-o pàize e pò-u stîle de seu câze, ch'o l'aregórda quéllo do [[Levànte]]<ref>{{Çitta|Alonzo Bixio, 2000|p. 111}}</ref>, ò pe di træti fìxichi "levantìn"<ref name=":2" />. |- |''[[Vesargu]]'' |''Buriusi'' |Génte pìnn-e de prezumî; registròu a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":3" />. |- |''[[Veserxe]] ([[Castrevegliu]])'' |''Giüdei'' |Registròu a [[Castrevegliu|Castrevêgio]] pàize<ref name=":10" />. I veserxìn saiévan conscideræ dai castrevegìn ''anime pèrse'', a remarcâ a stòrica rivalitæ fra o çéntro do comùn e a fraçión. |- |''[[Vigomoàsso]]'' (''[[Sant'Orçeise|Sant'Orçéize]]'') |''Tortaieu'' |Se fâva scìnn-a scciupâ de ratèlle co-e génte do pòsto mostràndoghe sott'a-i éuggi 'n [[tortaieu]]<ref name=":14" />. |- |''[[Villanöva]]'' |''Mangiasücche'' | Registròu a [[Villanöva|Vilanêuva]]<ref name=":6" />. |- |''[[Villanöva]]'' |''Furnaxai'' |Registròu a [[Garlenda|Garlénda]]<ref name=":16" />. |- |''[[Viuṡena]]'' (''[[Ulmea|Ulmèa]]'') |''Plandrui'' |Registròu in [[Ulmea|Ormêa]]<ref name="A Lav'zoo"/>. |- |''[[Voiæ]]'' (''[[A Særa]]'') |''Èrba dragónn-a'' |Da-a [[Èrba dragónn-a|ciànta téuscega co-o mæximo nómme]]<ref name=":14" />. |- |''[[Voldalmella]]'' (''[[Ulmea|Ulmèa]]'') |''Giuldui'' |Registròu in [[Ulmea|Ormêa]]<ref name="A Lav'zoo"/>. |- |''[[Zemignàn]]'' (''[[Zena|Zêna]]'') |''Gàtti / Gattin'' |Fòscia pi-â figûa do [[Felis silvestris catus|gàtto]], consciderâ cómme drîta ò sorniónn-a<ref name=":13" />. |- |''[[Zena]]'' |''Bacì'' |Registròu a-[[A Ciagia|a Ciàzza]] e a [[Üpëga|Ùpega]]<ref>{{Çitta|Massajoli & Moriani, 1991|p. 56}}</ref>. |- |''[[Zena]]'' |''Riso raeo'' | -<ref name=":11" /> |- |''[[Zoaggi|Zoâgi]]'' (''fraçioìn de vàlle'') |''Fighé'' |Registròu tra e fraçioìn de mónte into comùn Zoâgi, da l'òrìgine che de probàbile a l'é sconpartîa con quéllo do ciù ànpio ''figùn''<ref>{{Çitta|Toso, 2014|p. 44}}</ref>. |} == Nòtte == ;Nòtte a-o tèsto <references group="n." /> ;Nòtte bibliogràfiche <references responsive="" /> == Bibliografîa == * {{Çitta lìbbro|outô=Giacomo Accame|outô2=Giulia Petracco Sicardi|tìtolo=Dizionario pietrese|ànno=1981|editô=Centro Storico Pietrese|çitæ=Sànn-a|léngoa=LIJ, IT|cid=Accame & Petracco Sicardi, 1981}} * {{Çitta lìbbro|outô=Lucetto Ramella|tìtolo=Dizionario onegliese|url=https://books.google.com/books?id=bh1MygAACAAJ|ànno=1989|editô=Edizioni Dominici|léngoa=LIJ, IT|cid=Ramella, 1989}} * {{Çitta lìbbro|outô=Pierleone Massajoli|outô2=Roberto Moriani|tìtolo=Dizionario della cultura brigasca: Lessico|url=https://books.google.com/books?id=LD0qAQAAIAAJ|ànno=1991|editô=Edizioni dell'Orso|çitæ=Lusciàndria|léngoa=LIJ, IT|volùmme=Vol. I|cid=Massajoli & Moriani, 1991|ISBN=88-76-94086-3}} * {{Çitta lìbbro|outô=Luigi Alonzo Bixio|tìtolo=Dizionario delle parlate finalesi|url=https://books.google.com/books?id=ipCwGQAACAAJ|ànno=2000|editô=Centro Storico del Finale|çitæ=O Finâ|léngoa=LIJ, IT|cid=Alonzo Bixio, 2000}} * {{Çitta lìbbro|outô=Carlo Bartolomeo Usanna|tìtolo=Visione d'altri tempi. Glossario di termini dialettali, modi di dire, proverbi, tradizioni di Villanova d'Albenga|url=https://bid.catalogobibliotecheliguri.it/5VAR0NA30262|ànno=2000|editô=Amedeo|çitæ=Inpêia|léngoa=LIJ, IT|p=|cid=Usanna, 2000}} * {{Çitta lìbbro|outô=Roberto Allegri|tìtolo=Vocabolario e grammatica della lingua serravallese|url=https://www.chiekete.eu/wp-content/uploads/2022/01/RobertoAllegri-vocabolario.pdf|ànno=2007|editô=Joker|çitæ=Nêuve|léngoa=LIJ, IT|cid=Allegri, 2007|ISBN=88-75-36130-4}} * {{Çitta lìbbro|outô=Gianni Croce|tìtolo=Gocce di saggezza popolare (e non solo) dalla nostra più genuina parlata|url=https://bid.catalogobibliotecheliguri.it/PBE0098936|ànno=2010|editô=Associazione Vecchia Alassio|çitæ=Aràsce|léngoa=LIJ, IT|cid=Croce, 2010}} * {{Çitta publicaçión|outô=Piero Bordo|ànno=2014|méize=Lùggio-Seténbre|tìtolo=I soprannomi di Comunità: I nomiàggi|revìsta=A Compagna|editô=A Compagna|çitæ=Zêna|volùmme=Ànno XLVI, N.S.|nùmero=3|pp=14-16|léngoa=IT|url=https://www.acompagna.org/rivista/archivio/2014-3.pdf|cid=Bordo, 2014}} * {{Çitta lìbbro|outô=[[Fiorenzo Toso]]|tìtolo=Le parlate liguri della Provenza. Il dialetto figun tra storia e memoria|url=https://books.google.com/books?id=8W6CrgEACAAJ|ànno=Novénbre 2014|editô=Philobiblon|çitæ=Vintimìggia|léngoa=IT|cid=Toso, 2014|ISBN=88-88-59172-9}} * {{Çitta lìbbro|outô=Ambrogio Arimondo, Mario Corso, Giorgio Fedozzi e Giovanni Arbarelli|tìtolo=U vucabulâiu: dizionario ragionato della parlata di San Bartolomeo al Mare e dintorni (Ed. 2020, Parte 1, Glossario)|url=http://www.cadepuio.it/files/glossario_2-2020.pdf|ànno=2020|editô=Circolo Culturale Cà de Puiö|léngoa=LIJ, IT|cid=AA.VV., 2020}} * {{Çitta lìbbro|outô1=Silvio Riolfo Marengo|outô2=Silvia Malco Badano|outô3=Roberto Badano|tìtolo=Castelvecchio di Rocca Barbena. Vita e storia di un borgo millenario nell'alta val Neva|url=https://www.libriliguria.it/art/P/1/d/583/c/13/s/13/castelvecchio-di-rocca-barbena.html|ànno=2022|editô=Bacchetta Editore|çitæ=Arbénga|léngoa=IT, LIJ|cid=Marengo, Malco & Badano, 2022}} == Ligàmmi de fêua == * {{Çitta web|url=https://www.treccani.it/enciclopedia/blasone-popolare/|tìtolo=Blasone popolare - Enciclopedia on line|léngoa=IT|vìxita=2024-10-06}} h42nitvmiqubs429pk8mjp739hijln3 253308 253307 2024-11-16T21:12:31Z Arbenganese 12552 /* Blazoìn lìguri */ fix 253308 wikitext text/x-wiki In '''blazón popolâre''' o l'é o [[nomiâgio]] de 'n [[pàize]], de 'na [[Region|región]] ò da seu génte, de sòlito creòu da-e génte de comunitæ d'in gîo pe mincionâli ò méttili in derixón. O blazón o se peu prezentâ inta fórma de nómme, d'agetîvo ò de cùrta frâze, pò-u sòlito mìssa in rìmma. In sénso ciù ànpio, inte l'[[etnologîa]], sto tèrmine chi o l'é dêuviòu p'indicâ i stereòtipi atriboîi a 'n çèrto scîto ò [[etnîa]]. St'espresción chi a vêgne da-o [[Lengua françéise|françéize]] ''blason populaire'', tèrmine creòu e spantegòu da-i etnòloghi françéixi [[Eugène Rolland]] e [[Paul Sébillot]], che inti seu stùddi e riçèrche àivan comensòu a-arechéugge i blazoìn do pòsto. == Blazoìn lìguri == Chi aprêuvo gh'é 'na lìsta parçiâle di blazoìn registræ inta [[Lengoa ligure|léngoa lìgure]], quànde in fórma de nómme ò d'agetîvo, dæti a pàixi ò teritöi da [[Liguria|Ligùria]] lengoìstica e mìssi in órdine pe nómme do scîto interesòu, co-ina spiegaçión in sciâ seu òrìgine, quand'a l'é disponìbile. {| class="wikitable sortable" !Scîto interesòu !Blazón !Òrìgine do blazón e âtre informaçioìn |- |''[[Bastia (Arbenga)|A Bastia]]'' (''[[Arbenga]]'') |''Scure azi'' |Registròu a [[Villanöva|Vilanêuva]]<ref name=":6" />. |- |''[[Bastia (Arbenga)|A Bastia]]'' (''[[Arbenga]]'') |''Ciantasücche'' |Registròu a [[Garlenda|Garlénda]]<ref name=":16">{{Çitta lìbbro|outô=Marina Manieristi, Simonetta Maccioni e Giuseppe Marchini|tìtolo=In saccu de parolle. La tradizione orale nelle valli di Albenga|url=https://www.libriliguria.it/art/P/1/d/138/c/11/s/11/in-saccu-de-parolle-la-tradizione-orale-nelle-valli-di-albenga.html|ànno=2005|editô=Edizioni Delfino Moro|çitæ=Arbenga|léngoa=LIJ, IT|p=45|capìtolo=La Val Lerrone}}</ref>. |- |''[[A Cêve]]'' |''Tira pelle'' |Da-o chêuio pe fâ e scàrpe, ativitæ consciderâ comùn tra e génte do pòsto; registròu a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":3">{{Çitta|Ramella, 1989|p. 16}}</ref>. |- |''[[A Cêve]]'' |''S'ciappa banche'' |Cómme sôvia, a fòrsa de picâ in sciô bànco do [[scarpâ]]; registròu de lóngo a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":3" />. |- |''[[A Chiuroira]]'' (''[[Ulmea|Ulmèa]]'') |''Cauzui'' |Registròu in [[Ulmea|Ormêa]]<ref name="A Lav'zoo"/>. |- |''[[A Ciagia]]'' (''[[Briga Auta]]'') |''Mangia lëngöi'' |Registròu inte l'Èrta Valàdda de l'Arêuscia, o veu dî "màngia lagheu" e pò-u sòlito dêuviòu in rìmma into mòddo de dî ''ciaṡasöi, mangia lëngöi''<ref>{{Çitta|Massajoli & Moriani, 1991|p. 118}}</ref>. |- |''[[A Ciagia]]'' (''[[Briga Auta]]'') |''Büžàrdi'' |Registròu pròpio a-[[A Ciagia|a Ciàzza]]<ref>{{Çitta|Massajoli & Moriani, 1991|p. 118}}</ref>. |- |''[[Ciunèa|A Ciunèa]]'' (''[[Ulmea|Ulmèa]]'') |''Lodri'' |Registròu in [[Ulmea|Ormêa]]<ref name="A Lav'zoo"/>. |- |''[[A Maina de Dian|A Maina (Dian)]]'' |''Strasùi'' | Registròu a [[San Bertumê (cumüna)|Sàn Bertomê]]<ref>{{Çitta|AA.VV., 2020|p. 273}}</ref>. |- |[[A Marina (Finô)|''A Marina'']] (''[[Finô]]'') |''Gnabbri'' |Da-o nómme de 'na pugnàtta, dîta a ''gnabbra'', dêuviâ pe ténze e ræ, scicómme che a-a pésca se dedicâva a ciù pàrte de génte d[[A Marina (Finô)|a Mænn-a do Finâ]]<ref name=":0">{{Çitta|Accame & Petracco Sicardi, 1981|p. 12}}</ref>. |- |''[[Arasce]]'' |''Campamorti'' | Registròu a [[Villanöva|Vilanêuva]]<ref name=":6" />. |- |''[[Arasce]]'' |''Mangiapesci'' |Registròu a [[Castrevegliu|Castrevêgio]]<ref name=":10">{{Çitta|Marengo, Malco & Badano, 2022|p. 243}}</ref>. Ligòu a-a pésca, unn-a de ativitæ ciù inportànti praticæ da-i arascìn. |- |''[[Arasce]]'' |''Furmaggèi'' |Registròu in [[Arasce|Aràsce]]<ref name=":15" />. |- |''[[Arasce]]'' |''Cogalegna'' |Registròu in [[Arasce|Aràsce]]<ref name=":15" />. |- |''[[A Riva]]'' (''[[Vìlla Faròdi|A Villa]]'') |''Spiantùn'' | Registròu a [[San Bertumê (cumüna)|San Bertomê]]<ref>{{Çitta|AA.VV., 2020|p. 262}}</ref>. |- |''[[Arbenga]]'' |''Pansemarse'' | Registròu a [[Villanöva|Vilanêuva]]<ref name=":6" />. |- |''[[Arbenga]]'' |''Faccia giana'' |De maròtto in génere, into detàggio dovûo a-a brùtta âia ch'a tiâva inta [[Ciâna d'Arbenga|Ciànn-a]], spécce d'in gîo a-e cortivaçioìn da càneva. Registròu a [[Castrevegliu|Castrevêgio]]<ref name=":10" />. |- |''[[Arbenga]]'' |''Ladri'' |Se dîxe che i arbenganéixi àggen di rapòrti no goæi legìtimi mànco fra de liâtri, tànto ch'o l'è famôzo inta [[Tera brigašca|Tæra Brigàsca]] o mòddo de dî ''Èssu cum'i ladri d'Arbenga, ch'ëngin li s'abrassu e 'ngin li s'amassu''. Registròu a [[Üpëga|Ùpega]]<ref>{{Çitta lìbbro|outô=Luisa Lanteri|outô2=Carlo Lanteri|tìtolo=Il sapere degli upeghesi|url=https://opac.sbn.it/risultati-ricerca-avanzata/-/opac-adv/detail/LIG0255448?|ànno=2015|editô=Associazione Fondiaria Upega|çitæ=Arbenga|léngoa=LIJ, IT|p=30}}</ref>. |- |''[[Arbenga]]'' |''Mangia trippe marse'' |Registròu in [[Arasce|Aràsce]]<ref name=":15" />. |- |''Arbisöa'' |''Rompiciappi'' | -<ref name=":11">{{Çitta lìbbro|outô=[[Aidano Schmuckher]]|tìtolo=Folklore di Liguria|ànno=1991|editô=Microart's Edizioni|léngoa=IT|p=61|volùmme=Vol. II}}</ref> |- |''Arborèu (?)'' |''Cianta furche'' |Registròu a [[Garlenda|Garlénda]]<ref name=":16" />. |- |''[[A Riva (Vìlla Faròdi)|A Riva]]'' (''[[Vìlla Faròdi]]'') |''Spiantùi'' | -<ref>{{Çitta|AA.VV., 2020|p. 263}}</ref> |- |''[[A Saréa]]'' (''[[A Maina de Dian|A Maina, U Dian]]'') |''Barilei'' |Portoéi de barî pìn de liàmme, blazón sconpartîo con ''I Gurlèi''; registròu a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":4">{{Çitta|Ramella, 1989|p. 15}}</ref>. |- |''[[A Særa (A Særa)|A Særa]]'' (''[[A Særa]]'') |''Moîe'' | -<ref name=":14">{{Çitta|Bordo, 2014|p. 16}}</ref> |- |''[[A Surva (Arasce)|A Surva]]'' (''[[Arasce]]'') |''Mangiamuscìn'' |Registròu in [[Arasce|Aràsce]]<ref name=":15" />. |- |''[[A Vìlla (Vìlla Faròdi)|A Villa]]'' (''[[Vìlla Faròdi]]'') |''Gânci'' |De persónn-a desonèsta, ch'a prêuva a invescigâ i âtri; registròu a [[San Bertumê (cumüna)|Sàn Bertomê]]<ref>{{Çitta|AA.VV., 2020|p. 262}}</ref>. |- |''[[Barestin|Barestìn]]'' |''Teretetè'' |Registròu a [[Castrevegliu|Castrevêgio]]<ref name=":10" />. De probàbile in riferiménto a-o parlâ do pòsto. |- |''[[Bardenèi]]'' |''Patatai'' |Bén conosciûe e patàtte d[[Val Bórmia|a Bórmia]], e into detàggio quélle de Bardenèi e de Vétria, fraçión de [[Carizan|Calisàn]]. Registròu a [[Castrevegliu|Castrevêgio]] <ref name=":10" />. |- |''[[Bassanegu (Casanöva)|Bassanegu]] ([[Casanöva]])'' |''Tira laççetti'' |Registròu a [[Garlenda|Garlénda]]<ref name=":16" />. |- |''[[Begæ]]'' (''[[Zena|Zêna]]'') |''Mangiapolenta'' | -<ref name=":12">{{Çitta|Bordo, 2014|p. 14}}</ref> |- |''[[Bösanæo]]'' (''[[Zena|Zêna]]'') |''Cocólli'' |Da-o [[cocóllo]], qualitæ de [[frisceu]] pò-u sòlito fæta con fænn-a de çéixai, pòula che però a veu dî néscio e credulón ascì<ref name=":12" />. |- |''[[Borṡi]]'' (''[[Borṡi e Veressi]]'') |''Favê'' |P'êse, segóndo a tradiçión, di gràn consumatoî de [[Bazzann-a|bazànn-e/fâve]]<ref>{{Çitta|Accame & Petracco Sicardi, 1981|p. 11}}</ref><ref>{{Çitta lìbbro|outô=Gianni Nari|tìtolo=Dizionario del dialetto di Borgio: Borgese-Italiano|url=https://bid.catalogobibliotecheliguri.it/LIG0465052|ediçión=2|ànno=1989 (1984)|editô=Centro storico culturale di San Pietro|çitæ=Bórxi Verézzi|léngoa=LIJ, IT|p=72}}</ref><ref>{{Çitta lìbbro|outô=Gianni Nari|tìtolo=Dizionario del dialetto di Verezzi: Verezzino-italiano|url=https://bid.catalogobibliotecheliguri.it/UFI0132968|ànno=1986|editô=Centro storico culturale di San Pietro|çitæ=Bórxi Verézzi|léngoa=LIJ, IT|p=71}}</ref><ref name=":12" />. |- |''[[Val Bórmia|Burmia]]'' |''Lunbôrdi'' |Registròu a-[[Finô|o Finâ]], ligòu a-e stràdde che partìndo da-o [[Marchexùn de Finô|Marchexâto]] montâvan vèrso e tære spagnòlle inta [[Lombardïa|Lonbardîa]]<ref>{{Çitta|Alonzo Bixio, 2000|p. 61}}</ref>. |- |''[[Bòrzoi]]'' (''[[Zena|Zêna]]'') |''Bazànn-e'' |Blazón patîo mâi tànto che, prezentàndose a-e fèste de [[Bòrzoi]] co-ina bazànn-a mìssa in sce 'n'oêgia ò infiâ into capéllo, gh'êa o réizego d'êse remenæ<ref name=":12" />. |- |''[[Braxî (Zêna)|Braxî]]'' (''[[Zena|Zêna]]'') |''Gî'' |Da-a [[Gî|béstia co-o mæximo nómme]]<ref name=":12" />. |- |''[[Campomon|Canpomón]]'' |''Ciàtti'' | -<ref name=":12" /> |- |[[Carizan|''Carizàn'']] |''Patatoìn'' |Dîti coscì scicómme che-e patàtte da [[Val Bórmia|Bórmia]] êan bén bén conosciûe inti scîti d'in gîo<ref name=":11" />. |- |''[[Casanöva]]'' |''Sghiri e scigu"i'' | Registròu a [[Villanöva|Vilanêuva]]<ref name=":6">{{Çitta|Usanna, 2000|p. 97}}</ref>. |- |''[[Casanöva]]'' |''Picchetti'' |In génere, chi o l'à pe fìxima o picâ e génte. Registròu a [[Castrevegliu|Castrevêgio]]<ref name=":10" />. |- |''[[Casanöva]]'' |''Scignurotti'' |Registròu a [[Garlenda|Garlénda]]<ref name=":16" />. |- |''[[Castrevegliu]]'' |''Brava gente'' |Registròu a [[Castrevegliu|Castrevêgio]]<ref name=":10" />. |- |''[[Cauderaira]]'' (''[[A Cêve]]'') |''Fanguttui'' |Sàiva a dî "portoéi de fangòtti"; registròu a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":3" />. |- |''[[Certôza (Zêna)|Certôza]]'' (''[[Zena|Zêna]]'') |''Meisanette'' | -<ref name=":12" /> |- |''[[Certôza (Zêna)|Certôza]]'' (''[[Zena|Zêna]]'') |''Ministri'' |Sentîi cómme che se credéivan de savéi tùtto lô<ref name=":12" />. |- |''[[Chêumago]]'' (''[[Sant'Orçeise|Sant'Orçéize]]'') |''Rubàtta méie'' | -<ref name=":13">{{Çitta|Bordo, 2014|p. 15}}</ref> |- |''[[Çiannexi|Çiânexi]]'' |''Radiciæ'' |Sàiva a dî "che gh'agùsta e réixe"<ref name=":12" />. |- |''[[Ciusavegia|Ciüsaveja]]'' |''Sèra porte'' |Pò-u serâ e pòrte pe poîa di viandànti de pàsso, dîto inti ténpi de quànde se lasciâva ancón a ciâve inta ciavéuia; registròu a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":4" />. |- |''[[Cixan]]'' |''Larghi de bucca e strecci de man'' |Registròu a [[Castrevegliu|Castrevêgio]]<ref name=":10" />. |- |''[[Cixan]]'' |''Ballerin'' |Registròu a [[Castrevegliu|Castrevêgio]]<ref name=":10" />. |- |''[[Cogoeuo|Coghêu]]'' |''Parpelìn bruxæ'' |Pe-i efètti do manezâ a câsìnn-a, ativitæ bén inportànte pò-u pàize scìnn-a da-o [[XII secolo|sécolo XII]]<ref name=":13" />. |- |''[[Còiri]]'' |''Troietta'' | -<ref name=":11" /> |- |''[[Côrxi]]'' |''Avvocati'' | -<ref name=":11" /> |- |''[[Cosu (Arasce)|Cosu]]'' (''[[Arasce]]'') |''Cücchi'' |Registròu a [[Villanöva|Villanêuva]]<ref name=":6" />. |- |''[[Cravàsco]]'' (''[[Campomon|Canpomón]]'') |''Rànca çéppi'' | -<ref name=":13" /> |- |''[[Cremén]]'' (''[[Zena|Zêna]]'') |''Zânélli'' |Da-o vèrme de [[Castàgna|castàgne]] e da [[frûta]]<ref name=":13" />. |- |''[[Cuxe]]'' |''Sciacca nuxe'' |Dîto in rìmma co-o nómme do pàize; registròu a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":3" />. |- |''[[Déju]]'' (''[[Vìlla Faròdi]]'') |''Cravài'' | -<ref>{{Çitta|AA.VV., 2020|p. 69}}</ref> |- |''[[Degna (Casanöva)|Degna]] ([[Casanöva]])'' |''Gentilommi'' |Registròu a [[Garlenda|Garlénda]]<ref name=":16" />. |- |''[[E Cianche]] ([[Viuzena|A Viuṡèna]], [[Ulmea|Urméa]])'' |''Rübata piröi'' |Registròu a-[[Viuzena|a Viozæna]], o veu dî "arubàtta poieu" e pò-u sòlito o l'é dêuviòu in rìmma into mòddo de dî ''cianchiröi rübata piröi''<ref>{{Çitta|Massajoli & Moriani, 1991|p. 120}}</ref>. |- |''[[E Grimaude]]'' (''[[Ventemiglia]]'') |''Figunìn'' |Registròu in [[Dialetto monegasco|monegàsco]], da l'òrìgine sconpartîa co-o ciù conosciûo ''figùn''<ref>{{Çitta|Toso, 2014|pp. 42-43}}</ref>. |- |''[[Proa|Èl Proa]]'' (''[[Ulmea|Ulmèa]]'') |''Scignuri'' |Registròu in [[Ulmea|Ormêa]]<ref name="A Lav'zoo"/>. |- |''[[Èl Villoa]]'' (''[[Ulmea|Ulmèa]]'') |''Ciucatùi'' |Registròu in [[Ulmea|Ormêa]]<ref name="A Lav'zoo"/>. |- |''[[Èrli]]'' |''Suscetti'' |Da-o vénto ch'o ghe sóscia fòrte. Registròu a [[Castrevegliu|Castrevêgio]]<ref name=":10" />. |- |''[[Finô]]'' |''Finùn'' |Dæto da-i savonéixi a-i finarìn pò-u [[Dialéttu finarìn|seu parlâ]], ch'o seunn-a de spésso inte ''-ùn'' scicómme ch'o fórma coscì o partiçìpio pasòu da prìmma coniugaçión<ref>{{Çitta|Alonzo Bixio, 2000|p. 62}}</ref>. |- |''[[Finô]]'' |''Pelücchi'' | -<ref name=":11" /> |- |''[[Garlenda]]'' |''Gambesecche'' | Registròu a [[Villanöva|Vilanêuva]]<ref name=":6" />. |- |''[[Garlenda]]'' |''Rubattasücche'' |Registròu a [[Castrevegliu|Castrevêgio]]<ref name=":10" />. |- |''[[Garlenda]]'' |Brüxa scignuri |Registròu a [[Garlenda|Garlénda]]<ref name=":16" />. |- |''[[Ginestru (U Tèstegu)|Ginestru]] ([[Testego|U Tèstegu]])'' |''A ruina'' |Registròu a [[Garlenda|Garlénda]]<ref name=":16" />. |- |''[[I Gurlèi]]'' (''[[A Maina de Dian|A Maina, U Dian]]'') |''Barilei'' |Portoéi de barî pìn de liàmme, blazón sconpartîo con ''A Saréa''; registròu a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":4" />. |- |''[[Ineja|Ineia]]'' (''[[Imperia|Impeia]]'') |''Ciantafurche'' | Insémme a-o corispetîvo pe-i portorìn, ''Cacelotti'', quésto blazón o vegniæ da 'na ratèlla in sciô terén dónde montâ 'na fórca. Defæti, a diferénsa d'[[Ineja|Onêgia]], a-[[Pòrto Moriçio|o Pòrto]] no ghe l'àn vosciûa, e coscì i onegiéixi àn pigiòu o nomiâgio de ''Ciantafurche''<ref>{{Çitta|Ramella, 1989|p. 117}}</ref><ref>{{Çitta|AA.VV., 2020|p. 62}}</ref><ref name=":7">{{Çitta web|url=https://www.lastampa.it/imperia-sanremo/2017/07/28/news/la-sfida-fra-porto-e-onegliaadesso-rivive-in-un-racconto-1.34459120/|tìtolo=La sfida fra Porto e Oneglia adesso rivive in un racconto|dæta=2017-07-28|léngoa=IT|vìxita=2024-10-08}}</ref><ref name=":8">{{Çitta web|url=https://lamialiguria.it/2022/12/imperia-la-citta-dimezzata/|tìtolo=Imperia: la città dimezzata|léngoa=IT|vìxita=2024-10-08}}</ref>. |- |''[[Ineja|Ineia]]'' (''[[Imperia|Impeia]]'') |''Bavuṡi'' |Registròu into Diàn<ref>{{Çitta|AA.VV., 2020|p. 31}}</ref>. |- |''[[Ineja|Ineia]]'' (''[[Imperia|Impeia]]'') |''Bucche larghe'' |Pi-â pronónçia bén avèrta da "a" into parlâ do pòsto<ref name=":4" />. |- |''[[Ineja|Ineia]]'' (''[[Imperia|Impeia]]'') |''Revendairöre'' |In riferiménto a-e fìgge d'Ineia, intéize cómme "bezagnìnn-e". Registròu a [[Garlenda|Garlénda]]<ref name=":16" />. |- |''[[I Sigliöi (Vesargu)|I Sigliöi]]'' (''[[Vesargu]]'') |''Sciguranti'' |Pe dâse de âie da scignôri; registròu a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":3" />. |- |''[[I Castelli (Garlenda)|I Castelli]]'' (''[[Garlenda]]'') |''Brüja scignu"i'' | Registròu a [[Villanöva|Vilanêuva]]<ref name=":6" />. |- |''[[Izovèrde]]'' (''[[Campomon|Canpomón]]'') |''Cû ténti'' | -<ref name=":13" /> |- |''[[Lacremô]]'' (''[[Finô]]'') |''Sciaccateste'' |Segóndo a tradiçión, da 'n amasaménto ch'o gh'é acapitòu, fæto sciacàndo a tèsta da vìtima co-ina prîa<ref>{{Çitta|Alonzo Bixio, 2000|p. 114}}</ref><ref name=":0" />. |- |''[[L'Aigheuja|Laigöja]]'' |''Leccaressi'' |Registròu in Aràsce, pâ che quélli de Laigoéggia fîsan conosciûi cómme génte de bócca bòna, a-o ciù pe-i dôsci<ref name=":15">{{Çitta|Croce, 2010|p. 96}}</ref>. |- |''[[L'Atè]]'' |''Sciüsciagotti'' |Ligòu a l'ativitæ do pòsto ciù avoxâ, sàiva a dî a produçión e a lavoraçión do véddro<ref name=":11" />. |- |''[[L'Eca]]'' (''[[Ulmea|Ulmèa]]'') |''Saciù'' |Registròu in [[Ulmea|Ormêa]]<ref name="A Lav'zoo">{{Çitta lìbbro|outô=Pè Curumbu (Piero Colombo)|tìtolo=“A Lav'zoo: u zibaldun ulmioscu”|url=http://files.spazioweb.it/ea/07/ea076d78-c2e2-4b4b-84e3-0fb7645ac7f4.pdf|ànno=2016|editô=Asuciaziùn Ulmeta|léngoa=LIJ, IT|p=38|capìtolo=A Balodda d’Ulmea (canzun)}}</ref>. |- |''[[Leca (Arbenga)|Leca]]'' (''[[Arbenga]]'') |''Sbiri'' | Registròu a [[Villanöva|Vilanêuva]]<ref name=":6" />. |- |''[[Leca (Arbenga)|Leca]]'' (''[[Arbenga]]'') |''Leccairöi'' |Registròu a [[Castrevegliu|Castrevêgio]]<ref name=":10" />. |- |''[[Ligu (Villanöva)|Ligu]]'' (''[[Villanöva]]'') |''Müccalümmi'' | Registròu a [[Villanöva|Vilanêuva]]<ref name=":6" />. |- |''[[Löa]]'' |''Becùi'' | Registròu a-[[A Prìa|a Prîa]]<ref name=":1">{{Çitta|Accame & Petracco Sicardi, 1981|p. 13}}</ref>. |- |''[[Löa]]'' |''Becüe'' | -<ref name=":11" /> |- |''[[Löa]]'' |''Cravê'' | Registròu a-[[A Prìa|a Prîa]]<ref name=":1" />. |- |''[[Löa]]'' |''Peguê'' | Registròu a-[[A Prìa|a Prîa]]<ref name=":1" />. |- |''[[Löa]]'' |''Pignatèi'' |Registròu in Aràsce, dond'o pâ che quélli de Lêua fîsan conosciûi cómme câdiæ<ref name=":15" />. |- |''[[L'Olbra]]'' (''[[Ulmea|Ulmèa]]'') |''Avucotti'' |Registròu in [[Ulmea|Ormêa]]<ref name="A Lav'zoo"/>. |- |''[[Lüxignan]]'' (''[[Arbenga]]'') |''Berudei'' | Registròu a [[Villanöva|Vilanêuva]]<ref name=":6" />. |- |''[[Manesén]]'' (''[[Sant'Orçeise|Sant'Orçéize]]'') |''Çéppi da cànna'' |Da-a figûa do çéppo de cànne dòppo avéile tagiæ, dîto de persónn-a bàssa e trùgna<ref name=":13" />. |- |''[[Marmö (Casanöva)|Marmö]]'' (''[[Casanöva]]'') |''Süccalümmi'' | Registròu a [[Villanöva|Vilanêuva]]<ref name=":6" />. |- |''[[Marmö (Casanöva)|Marmö]]'' (''[[Casanöva]]'') |''Früsta ferrugiai'' |Registròu a [[Garlenda|Garlénda]]<ref name=":16" />. |- |''[[Marta (Villanöva)|Marta]]'' (''[[Villanöva]]'') |''Ganci'' |De persónn-a desonèsta, che in génere a prêuva a invescigâ i âtri, registròu a [[Villanöva|Vilanêuva]]<ref name=":6" />. |- |''[[Mendaiga]]'' |''Ciapétte'' |Pe-e dònne do pòsto, conscideræ de petelêe; registròu a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":3" />. |- |''[[Méurgo]]'' (''[[Zena|Zêna]]'') |''Bacìlli'' |In sénso figuòu da-e bazànn-e sciugæ òpû da 'n âtro nómme pò-u panê<ref name=":13" />. |- |''[[Merexo|Mrexu]]'' |''Banban'' | -<ref name=":11" /> |- |''[[Mu̍negu]]'' |''Patele d'a Roca'' | -<ref>{{Çitta lìbbro|outô=Louis Barral|outô2=Suzanne Simone|tìtolo=Dictionnaire Français - Monégasque|url=http://www.traditions-monaco.com/dictionnaire-francais-monegasque|ànno=1983|editô=Mairie de Monaco|çitæ=Mónego|léngoa=LIJ, FR|p=359}}</ref> |- |''[[Muntecarbu]]'' (''[[U Burghettu (Aròscia)|U Burghettu]]'') ?<ref>A referénsa a màrca 'Muntecaru'</ref> |''Singarin'' |Registròu a [[Garlenda|Garlénda]]<ref name=":16" />. |- |''[[Muntecarbu]]'' (''[[U Burghettu (Aròscia)|U Burghettu]]'') |''Balerìn'' |Registròu a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":3" />. |- |''[[Muntegrossu Cian de Laite|Muntegrossu]]'' |''Marùn'' |Registròu a [[Üpëga|Ùpega]]<ref>{{Çitta|Massajoli & Moriani, 1991|p. 271}}</ref>. |- |''[[Muntixélu]]'' (''[[Finô]]'') |''Sacchetti'' |O l'arîva da-i ténpi da goæra tra i [[Marchexùn du Finô|marchéixi do Finâ]] e [[Repùbrica de Zena|Repùbrica de Zêna]] do [[1447]]-[[1452]], quànde i abitànti do pàize àn scorîo i zenéixi tiàndoghe cóntra di sachétti pìn de tæra<ref>{{Çitta|Alonzo Bixio, 2000|p. 110}}</ref>. |- |''[[Müssiu]]'' (''[[A Cêve]]'') |''Cianta sücche'' |Registròu a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":3" />. |- |''[[Müssiu]]'' (''[[A Cêve]]'') |''Femèlle'' |Génte mòlla; registròu a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":3" />. |- |''[[Növe]]'' |''Kuéi du laghètu'' |Dêuviòu in [[Seravalle|Seravàlle]]<ref>{{Çitta|Allegri, 2007|p. 121}}</ref>. |- |''[[Növe]]'' |''Skaroti'' |Dêuviòu in [[Seravalle|Seravàlle]]<ref>{{Çitta|Allegri, 2007|p. 218}}</ref>. |- |''[[Oê (A Særa)|Oê]]'' (''[[A Særa]]'') |''Bêlæ'' |Da-e bêle, co-o pàize ch'o l'êa conosciûo p'êse, con [[Sant'Orçeise|Sant'Orçéize]], l'ùnico scîto dónde se fâva o [[Salàmme de Sant'Orçéize|salàmme tìpico de ste bànde chi]]<ref name=":13" />. |- |[[Paravenna (Garlenda)|''Pa(r)avenna'']] (''[[Garlenda]]'') |''Mangia patatin'' | Registròu a [[Villanöva|Vilanêuva]]<ref name=":6" />. |- |''[[Pedemónte]]'' (''[[A Særa]]'') |''Nisêue'' | -<ref name=":13" /> |- |[[Pia (Finô)|''Pia'']] (''[[Finô]]'') |''Garosci / Gaôsci'' |Pe l'ativitæ de [[botâ]], tìpica de génte de Pîa, spécce pi-â gràn quantitæ de [[Gòuso|gòusi]] chi fabricæ<ref>{{Çitta|Alonzo Bixio, 2000|p. 67}}</ref>, ò pi-â tradiçión, sconpartîa co-o rèsto da Ligùria, de portâ in spàlla co-i gòusi o liàmme da dâ inte [[Fàscia (terén)|fàsce]]<ref name=":0" />. |- |''[[Picælo]]'' (''[[Sant'Orçeise|Sant'Orçéize]]'') |''Fiàschi'' | -<ref name=":13" /> |- |''[[Pûi]]'' (''[[Utuê]]'') |''Rumpi dui'' |I ''dui'' sàivan di barilòtti de légno; registròu a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":3" />. |- |''[[Pûi]]'' (''[[Utuê]]'') |''Sciügaduii'' |Cómme sórvia; registròu a [[Villanöva|Vilanêuva]]<ref name=":6" />. |- |''[[Punte d'Nova]]'' (''[[Ulmea|Ulmèa]]'') |''Blagoei'' |Registròu in [[Ulmea|Ormêa]]<ref name="A Lav'zoo"/>. |- |''[[Qualzina]]'' (''[[Ulmea|Ulmèa]]'') |''Muri giuldi'' |Registròu in [[Ulmea|Ormêa]]<ref name="A Lav'zoo"/>. |- |''[[Briga|Ra Briga]]'' |''Briganti'' |Registròu inte tùtta a [[Tera brigašca|Tæra Brigàsca]], spécce into mòddo de dî ''Briga briganti, cutèe tüti quanti''<ref>{{Çitta|Massajoli & Moriani, 1991|p. 145}}</ref>. |- |''[[Rensén]]'' |''Cagagotti'' | -<ref name=":11" /> |- |''[[Rensén]]'' |''Gramégna'' |Scicómme che i rensenìn, cómme a [[gramégna]], se trêuvan da tùtte e pàrte in gîo pò-u móndo<ref name=":12" />. |- |''[[R̂ Frasciu]]'' ([[Briga|''Ra Briga'']]) |''Müri tinti'' |Sorvanómme di ''Frasciurée'' ch'o vegniæ da-o dîto popolâre che a seu fàccia a foîse brùtta de carbón<ref>{{Çitta|Massajoli & Moriani, 1991|p. 285}}</ref>. |- |''[[Rivêa de Ponénte|Rivea de Punente]]'' |''[[Figun (blazun)|Figùi]]/Figogni''{{#tag:ref|Registròu a [[Carizan|Calisàn]]<ref>{{Çitta lìbbro|outô=AA. VV.|tìtolo=Vocabolario delle parlate liguri|ànno=1987|editô=Consulta Ligure|çitæ=Zêna|léngoa=LIJ, IT|p=42|volùmme=Vol. II}}</ref>|group=n.}}/''Figugni''{{#tag:ref|Cómme recepîo a-[[Finô|o Finâ]] da-o parlâ de génte da [[Bormia|Bórmia]]<ref>{{Çitta|Alonzo Bixio, 2000|p. 61}}</ref>.|group=n.}} |Nomiâgio antighìscimo, a l'inprìnçipio ligòu sorviatùtto a-i teritöi de [[Diocexi de Arbenga e Impeia|diòcexi d'Arbénga]] e [[Diocexi de Ventemiglia-Sanremmu|de Vintimìggia]] scibén che l'é registròu di tèrmini pægi inte àree vixìnn-e. Gh'é de segûe atestaçioìn de sto blazón a-o mànco da-o [[XVI secolo|Çinqueçénto]], ma se poriéiva fòscia anâ inderê scìnn'a-a mençión do cognómme ''Fionus'' a [[Sann-a|Sànn-a]] do [[1263]]. O seu scignificâto e ûzo o l'é cangiòu bén bén into córso di sécoli e, fòscia, o l'é nasciûo inta Rivêa cómme nomiâgio de 'na çèrta pàrte da popolaçión, ciutòsto pövea, che co-a crîxi agrìcola di [[XV secolo|sécoli XV]] e [[XVI secolo|XVI]] a l'é emigrâ in [[Corsega|Còrsega]], vèrso [[Zena|Zêna]] (dónde sto blazón chi, a-a giornâ d'ancheu fêua d'ûzo, o l'é registròu de quélli ténpi) e inta [[Provensa|Provénsa]], dond'o l'é restòu inte l'ûzo pe indicâ e [[Figùnni|génte d'òrìgine ponentìnn-a]] e o [[Dialetto figon|seu parlâ]]. In sciâ fìn, inta Rivêa mæxima, o l'é sciortîo da l'ûzo atîvo, vegnìndo pe cóntra dêuviòu da-e génte de l'entrotæra pe indicâ i riveàschi, che de vòtte ghe montâvan pròpio pe vénde e fîghe<ref>{{Çitta|Toso, 2014|pp. 40-55}}</ref>. |- |''[[San Bertumê (cumüna)|San Bertumê]]'' |''Spelâi'' |Pe-i fæti ligæ a-o martìrio do sànto ch'o ghe dà o nómme, spelòu vîvo<ref>{{Çitta|AA.VV., 2020|p. 262}}</ref>. |- |''[[Sàn Càrlo de Çêze]]'' (''[[Zena|Zêna]]'') |''Brìgne'' | -<ref name=":13" /> |- |''[[Sàn Càrlo de Çêze]]'' (''[[Zena|Zêna]]'') |''Romanìn'' |Se dixéiva ch'o foîse abàsta metîse in ramétto de [[romanìn]] inta stàcca perché a scceupésse ina ratèlla co-e génte do pòsto<ref name=":13" />. |- |''[[Sàn Çepriàn (A Særa)|Sàn Çepriàn]]'' (''[[A Særa]]'') |''Poîsci'' |Pe-i [[Poiscio|poîsci]] chi cortivæ, rinomæ into pasòu<ref name=":13" />. |- |''[[San Fé (Arbenga)|San Fé]]'' (''[[Arbenga]]'') |''Sutera morti'' | Registròu a [[Villanöva|Vilanêuva]]<ref name=":6" />. |- |''[[San Luénsu (Giüstéxine)|San Luénsu]]'' (''[[Giüstexine|Giüstéxine]]''[[Giüstexine|)]] |''Spella-becchi'' |Da-o mòddo de dî "''Cuelli de San Luénsu i se màngian u beccu, cuélli de San Michê i se màngian l'agné''", a marcâ a rivalitæ co-e génte de Sàn Michê; registròu a-[[A Prìa|A Prîa]]<ref>{{Çitta|Accame & Petracco Sicardi, 1981|pp. 12-13}}</ref>. |- |''[[Sàn Martìn de Pâvànego]]'' (''[[Çiannexi|Çiânexi]]'') |''Sciôe da sùcca'' |Nomiâgio dêuviòu ascì fixicaménte p'açimentâ e génte do pòsto, meténdose 'na sciôa de sùcca in sciô capéllo<ref name=":14" />. |- |''[[Sann-a]]'' |''Ciciolli / Ciciullê'' |Da-o ''[[ciciollu]]'', berödo pövou fæto de bêle de vàcca e inpîo de sàngoe de béstie maxelæ, pàrte pò-u sòlito caciæ vîa, segóndo a tradiçión inventòu da-i tripæ de Sànn-a inti ànni de mizêia dòppo a distruçión caxonâ da-i zenéixi. O blazón o sàiva stæto creòu da-i òmmi do [[Dria Doia|Döia]] pe mincionâ i savonéixi, che però l'àn adotòu cómme seu nomiâgio tànto chi-â màschera da çitæ, creâ do [[1953]], a l'é pròpio o ''[[Ciciulìn]]''<ref>{{Çitta lìbbro|outô=Giovanni Battista Nicolò Besio|tìtolo=Dizionario del dialetto savonese «Calepìn da batuièʒa ciciolla»|ediçión=1|ànno=1980|editô=Editrice Liguria|çitæ=Sànn-a|léngoa=LIJ, IT|p=34}}</ref><ref>{{Çitta lìbbro|outô=Rosa Sguerso|outô2=Anita Sguerso|tìtolo=Compendio di voci ed espressioni del dialetto savonese|ànno=Lùggio 1985|editô=Editrice Liguria|çitæ=Sànn-a|léngoa=LIJ, IT|p=39}}</ref>. |- |''[[San Pê d'Ænn-a|Sàn Pê d'Ænn-a]]'' |''Minòlli'' |Da-o nómme de quélli chi caregâvan l'ænn-a in scî bàrchi pe fâ sòura<ref name=":13" />. |- |''[[Sàn Stêva de Làrvego]]'' (''[[Campomon|Canpomón]]'') |''Câsòtti'' | -<ref name=":14" /> |- |''[[Sàn Stêva de Làrvego]]'' (''[[Campomon|Canpomón]]'') |''Figassìn bruxæ'' | -<ref name=":14" /> |- |''[[Sant'Orçeise|Sant'Orçéize]]'' |''Órsci'' |Dîto de génte rùstega, dêuviòu pe mincionâne e génte fàndo in bàllo gòffo ascì, pròpio comm'o faiæ in órso<ref name=":14" />. |- |''[[Süccaellu]]'' |''Spellai'' |Pe-e viçénde ligæ a-o martìrio do sànto protetô do pàize, Sàn Bertomê, spelòu vîvo; registròu a [[Castrevegliu|Castrevêgio]]<ref name=":10" />. |- |''[[Téggia (Zêna)|Téggia]]'' (''[[Zena|Zêna]]'') |''Meizànn-e'' | -<ref name=":14" /> |- |''[[Tenda]]'' |''Tübaréli'' |Da ''tübaréla'', nómme irònico da sigarétta, pe-e câze di tendàschi conscideræ cómme no goæi nétte ma inciastræ de fùmme; registròu a-[[Briga|a Brîga]]<ref>{{Çitta|Massajoli & Moriani, 1991|p. 446}}</ref>. |- |''[[Tera brigašca|Tèra Brigàšca]]'' |''Savuiàrdi'' |Registròu inti pàixi vixìn in Ligùria, ch'êan a-i ténpi inta [[Repùbrica de Zena|Repùbrica de Zêna]]<ref>{{Çitta|Massajoli & Moriani, 1991|p. 371}}</ref>. |- |''[[Tórbi]]'' (''[[Çiannexi|Çiânexi]]'') |''Moîe'' | -<ref name=":14" /> |- |''[[Tuiran]]'' |''Süssanespu"i'' |Registròu a [[Villanöva|Vilanêuva]]<ref name=":6" />. |- |''[[Tuvettu]]'' (''[[Vìlla Faròdi]]'') |''Unbreśalli'' | -<ref>{{Çitta|AA.VV., 2020|p. 314}}</ref> |- |''[[Tuvu (Vìlla Faròdi)|Tuvu]]'' (''[[Vìlla Faròdi]]'') |''Ursi'' | -<ref>{{Çitta|AA.VV., 2020|p. 317}}</ref> |- |''[[U Burghettu (Aròscia)|U Burghettu d'Aroscia]]'' |''Gambe storte'' |Registròu a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":3" />. |- |''[[U Burghettu (Santu Spiritu)|U Burghettu de Santu Spiritu]]'' |''Cianta coi'' |Pe l'ativitæ prinçipâ di borghetìn, génte contadìnn-a<ref>{{Çitta lìbbro|outô=Giannetto Beniscelli|outô2=Piero Vado|tìtolo=Borghetto Santo Spirito e la sua storia|url=https://bid.catalogobibliotecheliguri.it/LIG0007514|ànno=Màrso 1975|editô=Stampa - Grafiche F.lli Spirito|çitæ=Sànn-a|léngoa=IT|p=77}}</ref><ref name=":10" />. |- |''[[U Burgu (Finô)|U Burgu]]'' (''[[Finô]]'') |''Cü giôni'' |Pi-â poxiçión do pàize, co-o pöco sô ch'o gh'arîva d'invèrno<ref>{{Çitta|Alonzo Bixio, 2000|p. 48}}</ref><ref name=":0" />. |- |[[Borgomâ|''U Burgu'' (''Mâ'')]] |''Mangia céxi'' |Registròu a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":4" />. |- |[[Borgomâ|''U Burgu'' (''Mâ'')]] |''Papéi fàusi'' |Pe n'êse boìn ò legìttimi a rivendicâ di dirìtti; registròu a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":4" />. |- |''U Cannèu (?)'' |''Sc-curi gurpe'' |Registròu a [[Garlenda|Garlénda]] ascì<ref name=":16" />. |- |''[[U Castellu (Mâ)|U Castellu]]'' (''[[Borgomâ|U Burgu, Mâ]]'') |''Merdajöi'' |Registròu a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":4" />. |- |''[[Aorigo|Uìgu]]'' |''Figalei'' |Venditoî de fîghe; registròu a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":4" />. |- |''[[Uiveu (Impeia)|Uiveu]]'' (''[[Imperia|Impeia]]'') |''Babolli'' |Da-e bestiétte che rêudan i [[Poiscio|poîsci]] sciugæ; registròu a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":4" />. |- |''[[Ulmea|Ulmèa]]'' |''Paciocòa'' |Caregatûa do mòddo de parlâ di ormeàschi, registròu a-[[Viuzena|a Viozæna]]<ref>{{Çitta|Massajoli & Moriani, 1991|p. 301}}</ref>. |- |''[[Ulmea|Ulmèa]]'' (''fṛâȝiui'') |''T'cioldi / T'ciōldi'' | -<ref name=":9">{{Çitta lìbbro|outô=Giuseppe Colombo|tìtolo=Vocabolario Italiano-Ormeasco Ulmioscu-Italian|ànno=1986|editô=Litografia Fracchia|çitæ=Cengio|léngoa=LIJ, IT}}</ref> |- |''[[Ulmea|Ulmèa]]'' (''paise'') |''Patachî / Patachìi'' | -<ref name=":9" /> |- |''[[Pòrto Moriçio|U Portu]]'' (''[[Imperia|Impeřia]]'') |''Anzenèi'' |Menàndo i âxi pe de stràdde tùtte montechìnn-a<ref name=":5">{{Çitta|Ramella, 1989|p. 131}}</ref> |- |''[[Pòrto Moriçio|U Portu]]'' (''[[Imperia|Impeřia]]'') |''Cacelotti'' | Insémme a-o corispetîvo pe-e génte d'Onêgia, ''Ciantafurche'', quésto blazón o vegniæ da 'na ratèlla in sciô terén dónde montâ 'na fórca: into detàggio, o böia o l'êa do Pòrto, da famìggia di ''Cacella'', e da sto fæto o saiæ nasciûo o nomiâgio di portorìn<ref name=":5" /><ref>{{Çitta|AA.VV., 2020|p. 48}}</ref><ref name=":7" /><ref name=":8" />. |- |''[[Pòrto Moriçio|U Portu]]'' (''[[Imperia|Impeřia]]'') |''Cancelletti'' |De persónn-a fùrba in génere, ch'a prêuva a invescigâ i âtri; versción arascìnn-a de ''Cacelotti'', nomiâgio bén ciù avoxòu. |- |''[[Üpëga]]'' (''[[Briga Auta]]'') |''Cianíṡi'' |Sàiva a dî da-o parlâ lénto, registròu a-[[Viuzena|a Viozæna]]<ref>{{Çitta|Massajoli & Moriani, 1991|p. 119}}</ref>. |- |''[[U Sejô]]'' |''Türchi'' | Blazón ch'o vegniæ adêuviòu a regordâ i fæti di 2 de lùggio do [[1637]], quànde O Çejâ o l'é stæto sachezòu dai tùrchi. Registròu inta ciù pàrte di pàixi da-arénte<ref name=":0" /><ref>{{Çitta lìbbro|outô=Angela Bruzzone|tìtolo=Cose da Türchi|ànno=1982|editô=Grafiche Pozzi - Legatoria Ciuni|çitæ=Arbenga|léngoa=LIJ, IT|p=7}}</ref>. |- |''[[U Sejô]]'' |''Rübagiasu'' |E génte do Çejâ êan conosciûe a [[Castrevegliu|Castrevêgio]] perché montâvan in sciù pe rifornîse de fugiàmme<ref name=":10" />. |- |''[[U Sejô]]'' |''Sciaccamotti'' |Pe cónto di castrevegìn, a remarcâ l'ûzo di contadìn de sto pàize, che p'òu sòlito sciacâvan da tæra<ref name=":10" />. |- |''[[U Tû]]'' |''Spellagatti'' | Registròu a-[[A Prìa|a Prîa]]<ref name=":2">{{Çitta|Accame & Petracco Sicardi, 1981|p. 14}}</ref>. |- |''[[Utuê]]'' |''Gambe russe'' | Registròu a [[Villanöva|Vilanêuva]]<ref name=":6" /> e a [[Garlenda|Garlénda]] ascì<ref name=":16" />. |- |''[[Varigotti]]'' (''[[Finô]]'') |''Saracéni / Seraceni'' |Pe-e stöie de sachézzi di [[saracìn]] a-o pàize e pò-u stîle de seu câze, ch'o l'aregórda quéllo do [[Levànte]]<ref>{{Çitta|Alonzo Bixio, 2000|p. 111}}</ref>, ò pe di træti fìxichi "levantìn"<ref name=":2" />. |- |''[[Vesargu]]'' |''Buriusi'' |Génte pìnn-e de prezumî; registròu a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":3" />. |- |''[[Veserxe]] ([[Castrevegliu]])'' |''Giüdei'' |Registròu a [[Castrevegliu|Castrevêgio]] pàize<ref name=":10" />. I veserxìn saiévan conscideræ dai castrevegìn ''anime pèrse'', a remarcâ a stòrica rivalitæ fra o çéntro do comùn e a fraçión. |- |''[[Vigomoàsso]]'' (''[[Sant'Orçeise|Sant'Orçéize]]'') |''Tortaieu'' |Se fâva scìnn-a scciupâ de ratèlle co-e génte do pòsto mostràndoghe sott'a-i éuggi 'n [[tortaieu]]<ref name=":14" />. |- |''[[Villanöva]]'' |''Mangiasücche'' | Registròu a [[Villanöva|Vilanêuva]]<ref name=":6" />. |- |''[[Villanöva]]'' |''Furnaxai'' |Registròu a [[Garlenda|Garlénda]]<ref name=":16" />. |- |''[[Viuṡena]]'' (''[[Ulmea|Ulmèa]]'') |''Plandrui'' |Registròu in [[Ulmea|Ormêa]]<ref name="A Lav'zoo"/>. |- |''[[Voiæ]]'' (''[[A Særa]]'') |''Èrba dragónn-a'' |Da-a [[Èrba dragónn-a|ciànta téuscega co-o mæximo nómme]]<ref name=":14" />. |- |''[[Voldalmella]]'' (''[[Ulmea|Ulmèa]]'') |''Giuldui'' |Registròu in [[Ulmea|Ormêa]]<ref name="A Lav'zoo"/>. |- |''[[Zemignàn]]'' (''[[Zena|Zêna]]'') |''Gàtti / Gattin'' |Fòscia pi-â figûa do [[Felis silvestris catus|gàtto]], consciderâ cómme drîta ò sorniónn-a<ref name=":13" />. |- |''[[Zena]]'' |''Bacì'' |Registròu a-[[A Ciagia|a Ciàzza]] e a [[Üpëga|Ùpega]]<ref>{{Çitta|Massajoli & Moriani, 1991|p. 56}}</ref>. |- |''[[Zena]]'' |''Riso raeo'' | -<ref name=":11" /> |- |''[[Zoaggi|Zoâgi]]'' (''fraçioìn de vàlle'') |''Fighé'' |Registròu tra e fraçioìn de mónte into comùn Zoâgi, da l'òrìgine che de probàbile a l'é sconpartîa con quéllo do ciù ànpio ''figùn''<ref>{{Çitta|Toso, 2014|p. 44}}</ref>. |} == Nòtte == ;Nòtte a-o tèsto <references group="n." /> ;Nòtte bibliogràfiche <references responsive="" /> == Bibliografîa == * {{Çitta lìbbro|outô=Giacomo Accame|outô2=Giulia Petracco Sicardi|tìtolo=Dizionario pietrese|ànno=1981|editô=Centro Storico Pietrese|çitæ=Sànn-a|léngoa=LIJ, IT|cid=Accame & Petracco Sicardi, 1981}} * {{Çitta lìbbro|outô=Lucetto Ramella|tìtolo=Dizionario onegliese|url=https://books.google.com/books?id=bh1MygAACAAJ|ànno=1989|editô=Edizioni Dominici|léngoa=LIJ, IT|cid=Ramella, 1989}} * {{Çitta lìbbro|outô=Pierleone Massajoli|outô2=Roberto Moriani|tìtolo=Dizionario della cultura brigasca: Lessico|url=https://books.google.com/books?id=LD0qAQAAIAAJ|ànno=1991|editô=Edizioni dell'Orso|çitæ=Lusciàndria|léngoa=LIJ, IT|volùmme=Vol. I|cid=Massajoli & Moriani, 1991|ISBN=88-76-94086-3}} * {{Çitta lìbbro|outô=Luigi Alonzo Bixio|tìtolo=Dizionario delle parlate finalesi|url=https://books.google.com/books?id=ipCwGQAACAAJ|ànno=2000|editô=Centro Storico del Finale|çitæ=O Finâ|léngoa=LIJ, IT|cid=Alonzo Bixio, 2000}} * {{Çitta lìbbro|outô=Carlo Bartolomeo Usanna|tìtolo=Visione d'altri tempi. Glossario di termini dialettali, modi di dire, proverbi, tradizioni di Villanova d'Albenga|url=https://bid.catalogobibliotecheliguri.it/5VAR0NA30262|ànno=2000|editô=Amedeo|çitæ=Inpêia|léngoa=LIJ, IT|p=|cid=Usanna, 2000}} * {{Çitta lìbbro|outô=Roberto Allegri|tìtolo=Vocabolario e grammatica della lingua serravallese|url=https://www.chiekete.eu/wp-content/uploads/2022/01/RobertoAllegri-vocabolario.pdf|ànno=2007|editô=Joker|çitæ=Nêuve|léngoa=LIJ, IT|cid=Allegri, 2007|ISBN=88-75-36130-4}} * {{Çitta lìbbro|outô=Gianni Croce|tìtolo=Gocce di saggezza popolare (e non solo) dalla nostra più genuina parlata|url=https://bid.catalogobibliotecheliguri.it/PBE0098936|ànno=2010|editô=Associazione Vecchia Alassio|çitæ=Aràsce|léngoa=LIJ, IT|cid=Croce, 2010}} * {{Çitta publicaçión|outô=Piero Bordo|ànno=2014|méize=Lùggio-Seténbre|tìtolo=I soprannomi di Comunità: I nomiàggi|revìsta=A Compagna|editô=A Compagna|çitæ=Zêna|volùmme=Ànno XLVI, N.S.|nùmero=3|pp=14-16|léngoa=IT|url=https://www.acompagna.org/rivista/archivio/2014-3.pdf|cid=Bordo, 2014}} * {{Çitta lìbbro|outô=[[Fiorenzo Toso]]|tìtolo=Le parlate liguri della Provenza. Il dialetto figun tra storia e memoria|url=https://books.google.com/books?id=8W6CrgEACAAJ|ànno=Novénbre 2014|editô=Philobiblon|çitæ=Vintimìggia|léngoa=IT|cid=Toso, 2014|ISBN=88-88-59172-9}} * {{Çitta lìbbro|outô=Ambrogio Arimondo, Mario Corso, Giorgio Fedozzi e Giovanni Arbarelli|tìtolo=U vucabulâiu: dizionario ragionato della parlata di San Bartolomeo al Mare e dintorni (Ed. 2020, Parte 1, Glossario)|url=http://www.cadepuio.it/files/glossario_2-2020.pdf|ànno=2020|editô=Circolo Culturale Cà de Puiö|léngoa=LIJ, IT|cid=AA.VV., 2020}} * {{Çitta lìbbro|outô1=Silvio Riolfo Marengo|outô2=Silvia Malco Badano|outô3=Roberto Badano|tìtolo=Castelvecchio di Rocca Barbena. Vita e storia di un borgo millenario nell'alta val Neva|url=https://www.libriliguria.it/art/P/1/d/583/c/13/s/13/castelvecchio-di-rocca-barbena.html|ànno=2022|editô=Bacchetta Editore|çitæ=Arbénga|léngoa=IT, LIJ|cid=Marengo, Malco & Badano, 2022}} == Ligàmmi de fêua == * {{Çitta web|url=https://www.treccani.it/enciclopedia/blasone-popolare/|tìtolo=Blasone popolare - Enciclopedia on line|léngoa=IT|vìxita=2024-10-06}} 51vcl8edsfblzyekzenf9jfpbtm2gul 253309 253308 2024-11-16T21:13:20Z Arbenganese 12552 /* Blazoìn lìguri */ Fix 253309 wikitext text/x-wiki In '''blazón popolâre''' o l'é o [[nomiâgio]] de 'n [[pàize]], de 'na [[Region|región]] ò da seu génte, de sòlito creòu da-e génte de comunitæ d'in gîo pe mincionâli ò méttili in derixón. O blazón o se peu prezentâ inta fórma de nómme, d'agetîvo ò de cùrta frâze, pò-u sòlito mìssa in rìmma. In sénso ciù ànpio, inte l'[[etnologîa]], sto tèrmine chi o l'é dêuviòu p'indicâ i stereòtipi atriboîi a 'n çèrto scîto ò [[etnîa]]. St'espresción chi a vêgne da-o [[Lengua françéise|françéize]] ''blason populaire'', tèrmine creòu e spantegòu da-i etnòloghi françéixi [[Eugène Rolland]] e [[Paul Sébillot]], che inti seu stùddi e riçèrche àivan comensòu a-arechéugge i blazoìn do pòsto. == Blazoìn lìguri == Chi aprêuvo gh'é 'na lìsta parçiâle di blazoìn registræ inta [[Lengoa ligure|léngoa lìgure]], quànde in fórma de nómme ò d'agetîvo, dæti a pàixi ò teritöi da [[Liguria|Ligùria]] lengoìstica e mìssi in órdine pe nómme do scîto interesòu, co-ina spiegaçión in sciâ seu òrìgine, quand'a l'é disponìbile. {| class="wikitable sortable" !Scîto interesòu !Blazón !Òrìgine do blazón e âtre informaçioìn |- |''[[Bastia (Arbenga)|A Bastia]]'' (''[[Arbenga]]'') |''Scure azi'' |Registròu a [[Villanöva|Vilanêuva]]<ref name=":6" />. |- |''[[Bastia (Arbenga)|A Bastia]]'' (''[[Arbenga]]'') |''Ciantasücche'' |Registròu a [[Garlenda|Garlénda]]<ref name=":16">{{Çitta lìbbro|outô=Marina Manieristi, Simonetta Maccioni e Giuseppe Marchini|tìtolo=In saccu de parolle. La tradizione orale nelle valli di Albenga|url=https://www.libriliguria.it/art/P/1/d/138/c/11/s/11/in-saccu-de-parolle-la-tradizione-orale-nelle-valli-di-albenga.html|ànno=2005|editô=Edizioni Delfino Moro|çitæ=Arbenga|léngoa=LIJ, IT|p=45|capìtolo=La Val Lerrone}}</ref>. |- |''[[A Cêve]]'' |''Tira pelle'' |Da-o chêuio pe fâ e scàrpe, ativitæ consciderâ comùn tra e génte do pòsto; registròu a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":3">{{Çitta|Ramella, 1989|p. 16}}</ref>. |- |''[[A Cêve]]'' |''S'ciappa banche'' |Cómme sôvia, a fòrsa de picâ in sciô bànco do [[scarpâ]]; registròu de lóngo a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":3" />. |- |''[[A Chiuroira]]'' (''[[Ulmea|Ulmèa]]'') |''Cauzui'' |Registròu in [[Ulmea|Ormêa]]<ref name="A Lav'zoo"/>. |- |''[[A Ciagia]]'' (''[[Briga Auta]]'') |''Mangia lëngöi'' |Registròu inte l'Èrta Valàdda de l'Arêuscia, o veu dî "màngia lagheu" e pò-u sòlito dêuviòu in rìmma into mòddo de dî ''ciaṡasöi, mangia lëngöi''<ref>{{Çitta|Massajoli & Moriani, 1991|p. 118}}</ref>. |- |''[[A Ciagia]]'' (''[[Briga Auta]]'') |''Büžàrdi'' |Registròu pròpio a-[[A Ciagia|a Ciàzza]]<ref>{{Çitta|Massajoli & Moriani, 1991|p. 118}}</ref>. |- |''[[Ciunèa|A Ciunèa]]'' (''[[Ulmea|Ulmèa]]'') |''Lodri'' |Registròu in [[Ulmea|Ormêa]]<ref name="A Lav'zoo"/>. |- |''[[A Maina de Dian|A Maina (Dian)]]'' |''Strasùi'' | Registròu a [[San Bertumê (cumüna)|Sàn Bertomê]]<ref>{{Çitta|AA.VV., 2020|p. 273}}</ref>. |- |[[A Marina (Finô)|''A Marina'']] (''[[Finô]]'') |''Gnabbri'' |Da-o nómme de 'na pugnàtta, dîta a ''gnabbra'', dêuviâ pe ténze e ræ, scicómme che a-a pésca se dedicâva a ciù pàrte de génte d[[A Marina (Finô)|a Mænn-a do Finâ]]<ref name=":0">{{Çitta|Accame & Petracco Sicardi, 1981|p. 12}}</ref>. |- |''[[Arasce]]'' |''Campamorti'' | Registròu a [[Villanöva|Vilanêuva]]<ref name=":6" />. |- |''[[Arasce]]'' |''Mangiapesci'' |Registròu a [[Castrevegliu|Castrevêgio]]<ref name=":10">{{Çitta|Marengo, Malco & Badano, 2022|p. 243}}</ref>. Ligòu a-a pésca, unn-a de ativitæ ciù inportànti praticæ da-i arascìn. |- |''[[Arasce]]'' |''Furmaggèi'' |Registròu in [[Arasce|Aràsce]]<ref name=":15" />. |- |''[[Arasce]]'' |''Cogalegna'' |Registròu in [[Arasce|Aràsce]]<ref name=":15" />. |- |''[[A Riva]]'' (''[[Vìlla Faròdi|A Villa]]'') |''Spiantùn'' | Registròu a [[San Bertumê (cumüna)|San Bertomê]]<ref>{{Çitta|AA.VV., 2020|p. 262}}</ref>. |- |''[[Arbenga]]'' |''Pansemarse'' | Registròu a [[Villanöva|Vilanêuva]]<ref name=":6" />. |- |''[[Arbenga]]'' |''Faccia giana'' |De maròtto in génere, into detàggio dovûo a-a brùtta âia ch'a tiâva inta [[Ciâna d'Arbenga|Ciànn-a]], spécce d'in gîo a-e cortivaçioìn da càneva. Registròu a [[Castrevegliu|Castrevêgio]]<ref name=":10" />. |- |''[[Arbenga]]'' |''Ladri'' |Se dîxe che i arbenganéixi àggen di rapòrti no goæi legìtimi mànco fra de liâtri, tànto ch'o l'è famôzo inta [[Tera brigašca|Tæra Brigàsca]] o mòddo de dî ''Èssu cum'i ladri d'Arbenga, ch'ëngin li s'abrassu e 'ngin li s'amassu''. Registròu a [[Üpëga|Ùpega]]<ref>{{Çitta lìbbro|outô=Luisa Lanteri|outô2=Carlo Lanteri|tìtolo=Il sapere degli upeghesi|url=https://opac.sbn.it/risultati-ricerca-avanzata/-/opac-adv/detail/LIG0255448?|ànno=2015|editô=Associazione Fondiaria Upega|çitæ=Arbenga|léngoa=LIJ, IT|p=30}}</ref>. |- |''[[Arbenga]]'' |''Mangia trippe marse'' |Registròu in [[Arasce|Aràsce]]<ref name=":15" />. |- |''Arbisöa'' |''Rompiciappi'' | -<ref name=":11">{{Çitta lìbbro|outô=[[Aidano Schmuckher]]|tìtolo=Folklore di Liguria|ànno=1991|editô=Microart's Edizioni|léngoa=IT|p=61|volùmme=Vol. II}}</ref> |- |''Arborèu (?)'' |''Cianta furche'' |Registròu a [[Garlenda|Garlénda]]<ref name=":16" />. |- |''[[A Riva (Vìlla Faròdi)|A Riva]]'' (''[[Vìlla Faròdi]]'') |''Spiantùi'' | -<ref>{{Çitta|AA.VV., 2020|p. 263}}</ref> |- |''[[A Saréa]]'' (''[[A Maina de Dian|A Maina, U Dian]]'') |''Barilei'' |Portoéi de barî pìn de liàmme, blazón sconpartîo con ''I Gurlèi''; registròu a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":4">{{Çitta|Ramella, 1989|p. 15}}</ref>. |- |''[[A Særa (A Særa)|A Særa]]'' (''[[A Særa]]'') |''Moîe'' | -<ref name=":14">{{Çitta|Bordo, 2014|p. 16}}</ref> |- |''[[A Surva (Arasce)|A Surva]]'' (''[[Arasce]]'') |''Mangiamuscìn'' |Registròu in [[Arasce|Aràsce]]<ref name=":15" />. |- |''[[A Vìlla (Vìlla Faròdi)|A Villa]]'' (''[[Vìlla Faròdi]]'') |''Gânci'' |De persónn-a desonèsta, ch'a prêuva a invescigâ i âtri; registròu a [[San Bertumê (cumüna)|Sàn Bertomê]]<ref>{{Çitta|AA.VV., 2020|p. 262}}</ref>. |- |''[[Barestin|Barestìn]]'' |''Teretetè'' |Registròu a [[Castrevegliu|Castrevêgio]]<ref name=":10" />. De probàbile in riferiménto a-o parlâ do pòsto. |- |''[[Bardenèi]]'' |''Patatai'' |Bén conosciûe e patàtte d[[Val Bórmia|a Bórmia]], e into detàggio quélle de Bardenèi e de Vétria, fraçión de [[Carizan|Calisàn]]. Registròu a [[Castrevegliu|Castrevêgio]] <ref name=":10" />. |- |''[[Bassanegu (Casanöva)|Bassanegu]] ([[Casanöva]])'' |''Tira laççetti'' |Registròu a [[Garlenda|Garlénda]]<ref name=":16" />. |- |''[[Begæ]]'' (''[[Zena|Zêna]]'') |''Mangiapolenta'' | -<ref name=":12">{{Çitta|Bordo, 2014|p. 14}}</ref> |- |''[[Bösanæo]]'' (''[[Zena|Zêna]]'') |''Cocólli'' |Da-o [[cocóllo]], qualitæ de [[frisceu]] pò-u sòlito fæta con fænn-a de çéixai, pòula che però a veu dî néscio e credulón ascì<ref name=":12" />. |- |''[[Borṡi]]'' (''[[Borṡi e Veressi]]'') |''Favê'' |P'êse, segóndo a tradiçión, di gràn consumatoî de [[Bazzann-a|bazànn-e/fâve]]<ref>{{Çitta|Accame & Petracco Sicardi, 1981|p. 11}}</ref><ref>{{Çitta lìbbro|outô=Gianni Nari|tìtolo=Dizionario del dialetto di Borgio: Borgese-Italiano|url=https://bid.catalogobibliotecheliguri.it/LIG0465052|ediçión=2|ànno=1989 (1984)|editô=Centro storico culturale di San Pietro|çitæ=Bórxi Verézzi|léngoa=LIJ, IT|p=72}}</ref><ref>{{Çitta lìbbro|outô=Gianni Nari|tìtolo=Dizionario del dialetto di Verezzi: Verezzino-italiano|url=https://bid.catalogobibliotecheliguri.it/UFI0132968|ànno=1986|editô=Centro storico culturale di San Pietro|çitæ=Bórxi Verézzi|léngoa=LIJ, IT|p=71}}</ref><ref name=":12" />. |- |''[[Val Bórmia|Burmia]]'' |''Lunbôrdi'' |Registròu a-[[Finô|o Finâ]], ligòu a-e stràdde che partìndo da-o [[Marchexùn de Finô|Marchexâto]] montâvan vèrso e tære spagnòlle inta [[Lombardïa|Lonbardîa]]<ref>{{Çitta|Alonzo Bixio, 2000|p. 61}}</ref>. |- |''[[Bòrzoi]]'' (''[[Zena|Zêna]]'') |''Bazànn-e'' |Blazón patîo mâi tànto che, prezentàndose a-e fèste de [[Bòrzoi]] co-ina bazànn-a mìssa in sce 'n'oêgia ò infiâ into capéllo, gh'êa o réizego d'êse remenæ<ref name=":12" />. |- |''[[Braxî (Zêna)|Braxî]]'' (''[[Zena|Zêna]]'') |''Gî'' |Da-a [[Gî|béstia co-o mæximo nómme]]<ref name=":12" />. |- |''[[Campomon|Canpomón]]'' |''Ciàtti'' | -<ref name=":12" /> |- |[[Carizan|''Carizàn'']] |''Patatoìn'' |Dîti coscì scicómme che-e patàtte da [[Val Bórmia|Bórmia]] êan bén bén conosciûe inti scîti d'in gîo<ref name=":11" />. |- |''[[Casanöva]]'' |''Sghiri e scigu"i'' | Registròu a [[Villanöva|Vilanêuva]]<ref name=":6">{{Çitta|Usanna, 2000|p. 97}}</ref>. |- |''[[Casanöva]]'' |''Picchetti'' |In génere, chi o l'à pe fìxima o picâ e génte. Registròu a [[Castrevegliu|Castrevêgio]]<ref name=":10" />. |- |''[[Casanöva]]'' |''Scignurotti'' |Registròu a [[Garlenda|Garlénda]]<ref name=":16" />. |- |''[[Castrevegliu]]'' |''Brava gente'' |Registròu a [[Castrevegliu|Castrevêgio]]<ref name=":10" />. |- |''[[Cauderaira]]'' (''[[A Cêve]]'') |''Fanguttui'' |Sàiva a dî "portoéi de fangòtti"; registròu a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":3" />. |- |''[[Certôza (Zêna)|Certôza]]'' (''[[Zena|Zêna]]'') |''Meisanette'' | -<ref name=":12" /> |- |''[[Certôza (Zêna)|Certôza]]'' (''[[Zena|Zêna]]'') |''Ministri'' |Sentîi cómme che se credéivan de savéi tùtto lô<ref name=":12" />. |- |''[[Chêumago]]'' (''[[Sant'Orçeise|Sant'Orçéize]]'') |''Rubàtta méie'' | -<ref name=":13">{{Çitta|Bordo, 2014|p. 15}}</ref> |- |''[[Çiannexi|Çiânexi]]'' |''Radiciæ'' |Sàiva a dî "che gh'agùsta e réixe"<ref name=":12" />. |- |''[[Ciusavegia|Ciüsaveja]]'' |''Sèra porte'' |Pò-u serâ e pòrte pe poîa di viandànti de pàsso, dîto inti ténpi de quànde se lasciâva ancón a ciâve inta ciavéuia; registròu a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":4" />. |- |''[[Cixan]]'' |''Larghi de bucca e strecci de man'' |Registròu a [[Castrevegliu|Castrevêgio]]<ref name=":10" />. |- |''[[Cixan]]'' |''Ballerin'' |Registròu a [[Castrevegliu|Castrevêgio]]<ref name=":10" />. |- |''[[Cogoeuo|Coghêu]]'' |''Parpelìn bruxæ'' |Pe-i efètti do manezâ a câsìnn-a, ativitæ bén inportànte pò-u pàize scìnn-a da-o [[XII secolo|sécolo XII]]<ref name=":13" />. |- |''[[Còiri]]'' |''Troietta'' | -<ref name=":11" /> |- |''[[Côrxi]]'' |''Avvocati'' | -<ref name=":11" /> |- |''[[Cosu (Arasce)|Cosu]]'' (''[[Arasce]]'') |''Cücchi'' |Registròu a [[Villanöva|Villanêuva]]<ref name=":6" />. |- |''[[Cravàsco]]'' (''[[Campomon|Canpomón]]'') |''Rànca çéppi'' | -<ref name=":13" /> |- |''[[Cremén]]'' (''[[Zena|Zêna]]'') |''Zânélli'' |Da-o vèrme de [[Castàgna|castàgne]] e da [[frûta]]<ref name=":13" />. |- |''[[Cuxe]]'' |''Sciacca nuxe'' |Dîto in rìmma co-o nómme do pàize; registròu a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":3" />. |- |''[[Déju]]'' (''[[Vìlla Faròdi]]'') |''Cravài'' | -<ref>{{Çitta|AA.VV., 2020|p. 69}}</ref> |- |''[[Degna (Casanöva)|Degna]] ([[Casanöva]])'' |''Gentilommi'' |Registròu a [[Garlenda|Garlénda]]<ref name=":16" />. |- |''[[E Cianche]] ([[Viuzena|A Viuṡèna]], [[Ulmea|Urméa]])'' |''Rübata piröi'' |Registròu a-[[Viuzena|a Viozæna]], o veu dî "arubàtta poieu" e pò-u sòlito o l'é dêuviòu in rìmma into mòddo de dî ''cianchiröi rübata piröi''<ref>{{Çitta|Massajoli & Moriani, 1991|p. 120}}</ref>. |- |''[[E Grimaude]]'' (''[[Ventemiglia]]'') |''Figunìn'' |Registròu in [[Dialetto monegasco|monegàsco]], da l'òrìgine sconpartîa co-o ciù conosciûo ''figùn''<ref>{{Çitta|Toso, 2014|pp. 42-43}}</ref>. |- |''[[Proa|Èl Proa]]'' (''[[Ulmea|Ulmèa]]'') |''Scignuri'' |Registròu in [[Ulmea|Ormêa]]<ref name="A Lav'zoo"/>. |- |''[[Èl Villoa]]'' (''[[Ulmea|Ulmèa]]'') |''Ciucatùi'' |Registròu in [[Ulmea|Ormêa]]<ref name="A Lav'zoo"/>. |- |''[[Èrli]]'' |''Suscetti'' |Da-o vénto ch'o ghe sóscia fòrte. Registròu a [[Castrevegliu|Castrevêgio]]<ref name=":10" />. |- |''[[Finô]]'' |''Finùn'' |Dæto da-i savonéixi a-i finarìn pò-u [[Dialéttu finarìn|seu parlâ]], ch'o seunn-a de spésso inte ''-ùn'' scicómme ch'o fórma coscì o partiçìpio pasòu da prìmma coniugaçión<ref>{{Çitta|Alonzo Bixio, 2000|p. 62}}</ref>. |- |''[[Finô]]'' |''Pelücchi'' | -<ref name=":11" /> |- |''[[Garlenda]]'' |''Gambesecche'' | Registròu a [[Villanöva|Vilanêuva]]<ref name=":6" />. |- |''[[Garlenda]]'' |''Rubattasücche'' |Registròu a [[Castrevegliu|Castrevêgio]]<ref name=":10" />. |- |''[[Garlenda]]'' |Brüxa scignuri |Registròu a [[Garlenda|Garlénda]]<ref name=":16" />. |- |''[[Ginestru (U Tèstegu)|Ginestru]] ([[Testego|U Tèstegu]])'' |''A ruina'' |Registròu a [[Garlenda|Garlénda]]<ref name=":16" />. |- |''[[I Gurlèi]]'' (''[[A Maina de Dian|A Maina, U Dian]]'') |''Barilei'' |Portoéi de barî pìn de liàmme, blazón sconpartîo con ''A Saréa''; registròu a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":4" />. |- |''[[Ineja|Ineia]]'' (''[[Imperia|Impeia]]'') |''Ciantafurche'' | Insémme a-o corispetîvo pe-i portorìn, ''Cacelotti'', quésto blazón o vegniæ da 'na ratèlla in sciô terén dónde montâ 'na fórca. Defæti, a diferénsa d'[[Ineja|Onêgia]], a-[[Pòrto Moriçio|o Pòrto]] no ghe l'àn vosciûa, e coscì i onegiéixi àn pigiòu o nomiâgio de ''Ciantafurche''<ref>{{Çitta|Ramella, 1989|p. 117}}</ref><ref>{{Çitta|AA.VV., 2020|p. 62}}</ref><ref name=":7">{{Çitta web|url=https://www.lastampa.it/imperia-sanremo/2017/07/28/news/la-sfida-fra-porto-e-onegliaadesso-rivive-in-un-racconto-1.34459120/|tìtolo=La sfida fra Porto e Oneglia adesso rivive in un racconto|dæta=2017-07-28|léngoa=IT|vìxita=2024-10-08}}</ref><ref name=":8">{{Çitta web|url=https://lamialiguria.it/2022/12/imperia-la-citta-dimezzata/|tìtolo=Imperia: la città dimezzata|léngoa=IT|vìxita=2024-10-08}}</ref>. |- |''[[Ineja|Ineia]]'' (''[[Imperia|Impeia]]'') |''Bavuṡi'' |Registròu into Diàn<ref>{{Çitta|AA.VV., 2020|p. 31}}</ref>. |- |''[[Ineja|Ineia]]'' (''[[Imperia|Impeia]]'') |''Bucche larghe'' |Pi-â pronónçia bén avèrta da "a" into parlâ do pòsto<ref name=":4" />. |- |''[[Ineja|Ineia]]'' (''[[Imperia|Impeia]]'') |''Revendairöre'' |In riferiménto a-e fìgge d'Ineia, intéize cómme "bezagnìnn-e". Registròu a [[Garlenda|Garlénda]]<ref name=":16" />. |- |''[[I Sigliöi (Vesargu)|I Sigliöi]]'' (''[[Vesargu]]'') |''Sciguranti'' |Pe dâse de âie da scignôri; registròu a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":3" />. |- |''[[I Castelli (Garlenda)|I Castelli]]'' (''[[Garlenda]]'') |''Brüja scignu"i'' | Registròu a [[Villanöva|Vilanêuva]]<ref name=":6" />. |- |''[[Izovèrde]]'' (''[[Campomon|Canpomón]]'') |''Cû ténti'' | -<ref name=":13" /> |- |''[[Lacremô]]'' (''[[Finô]]'') |''Sciaccateste'' |Segóndo a tradiçión, da 'n amasaménto ch'o gh'é acapitòu, fæto sciacàndo a tèsta da vìtima co-ina prîa<ref>{{Çitta|Alonzo Bixio, 2000|p. 114}}</ref><ref name=":0" />. |- |''[[L'Aigheuja|Laigöja]]'' |''Leccaressi'' |Registròu in Aràsce, pâ che quélli de Laigoéggia fîsan conosciûi cómme génte de bócca bòna, a-o ciù pe-i dôsci<ref name=":15">{{Çitta|Croce, 2010|p. 96}}</ref>. |- |''[[L'Atè]]'' |''Sciüsciagotti'' |Ligòu a l'ativitæ do pòsto ciù avoxâ, sàiva a dî a produçión e a lavoraçión do véddro<ref name=":11" />. |- |''[[L'Eca]]'' (''[[Ulmea|Ulmèa]]'') |''Saciù'' |Registròu in [[Ulmea|Ormêa]]<ref name="A Lav'zoo">{{Çitta lìbbro|outô=Pè Curumbu (Piero Colombo)|tìtolo=“A Lav'zoo: u zibaldun ulmioscu”|url=http://files.spazioweb.it/ea/07/ea076d78-c2e2-4b4b-84e3-0fb7645ac7f4.pdf|ànno=2016|editô=Asuciaziùn Ulmeta|léngoa=LIJ, IT|p=38|capìtolo=A Balodda d’Ulmea (canzun)}}</ref>. |- |''[[Leca (Arbenga)|Leca]]'' (''[[Arbenga]]'') |''Sbiri'' | Registròu a [[Villanöva|Vilanêuva]]<ref name=":6" />. |- |''[[Leca (Arbenga)|Leca]]'' (''[[Arbenga]]'') |''Leccairöi'' |Registròu a [[Castrevegliu|Castrevêgio]]<ref name=":10" />. |- |''[[Ligu (Villanöva)|Ligu]]'' (''[[Villanöva]]'') |''Müccalümmi'' | Registròu a [[Villanöva|Vilanêuva]]<ref name=":6" />. |- |''[[Löa]]'' |''Becùi'' | Registròu a-[[A Prìa|a Prîa]]<ref name=":1">{{Çitta|Accame & Petracco Sicardi, 1981|p. 13}}</ref>. |- |''[[Löa]]'' |''Becüe'' | -<ref name=":11" /> |- |''[[Löa]]'' |''Cravê'' | Registròu a-[[A Prìa|a Prîa]]<ref name=":1" />. |- |''[[Löa]]'' |''Peguê'' | Registròu a-[[A Prìa|a Prîa]]<ref name=":1" />. |- |''[[Löa]]'' |''Pignatèi'' |Registròu in Aràsce, dond'o pâ che quélli de Lêua fîsan conosciûi cómme câdiæ<ref name=":15" />. |- |''[[L'Olbra]]'' (''[[Ulmea|Ulmèa]]'') |''Avucotti'' |Registròu in [[Ulmea|Ormêa]]<ref name="A Lav'zoo"/>. |- |''[[Lüxignan]]'' (''[[Arbenga]]'') |''Berudei'' | Registròu a [[Villanöva|Vilanêuva]]<ref name=":6" />. |- |''[[Manesén]]'' (''[[Sant'Orçeise|Sant'Orçéize]]'') |''Çéppi da cànna'' |Da-a figûa do çéppo de cànne dòppo avéile tagiæ, dîto de persónn-a bàssa e trùgna<ref name=":13" />. |- |''[[Marmö (Casanöva)|Marmö]]'' (''[[Casanöva]]'') |''Süccalümmi'' | Registròu a [[Villanöva|Vilanêuva]]<ref name=":6" />. |- |''[[Marmö (Casanöva)|Marmö]]'' (''[[Casanöva]]'') |''Früsta ferrugiai'' |Registròu a [[Garlenda|Garlénda]]<ref name=":16" />. |- |''[[Marta (Villanöva)|Marta]]'' (''[[Villanöva]]'') |''Ganci'' |De persónn-a desonèsta, che in génere a prêuva a invescigâ i âtri, registròu a [[Villanöva|Vilanêuva]]<ref name=":6" />. |- |''[[Mendaiga]]'' |''Ciapétte'' |Pe-e dònne do pòsto, conscideræ de petelêe; registròu a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":3" />. |- |''[[Méurgo]]'' (''[[Zena|Zêna]]'') |''Bacìlli'' |In sénso figuòu da-e bazànn-e sciugæ òpû da 'n âtro nómme pò-u panê<ref name=":13" />. |- |''[[Merexo|Mrexu]]'' |''Banban'' | -<ref name=":11" /> |- |''[[Mu̍negu]]'' |''Patele d'a Roca'' | -<ref>{{Çitta lìbbro|outô=Louis Barral|outô2=Suzanne Simone|tìtolo=Dictionnaire Français - Monégasque|url=http://www.traditions-monaco.com/dictionnaire-francais-monegasque|ànno=1983|editô=Mairie de Monaco|çitæ=Mónego|léngoa=LIJ, FR|p=359}}</ref> |- |''[[Muntecarbu]]'' (''[[U Burghettu (Aròscia)|U Burghettu]]'') ?<ref>A referénsa a màrca 'Muntecaru'</ref> |''Singarin'' |Registròu a [[Garlenda|Garlénda]]<ref name=":16" />. |- |''[[Muntecarbu]]'' (''[[U Burghettu (Aròscia)|U Burghettu]]'') |''Balerìn'' |Registròu a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":3" />. |- |''[[Muntegrossu Cian de Laite|Muntegrossu]]'' |''Marùn'' |Registròu a [[Üpëga|Ùpega]]<ref>{{Çitta|Massajoli & Moriani, 1991|p. 271}}</ref>. |- |''[[Muntixélu]]'' (''[[Finô]]'') |''Sacchetti'' |O l'arîva da-i ténpi da goæra tra i [[Marchexùn du Finô|marchéixi do Finâ]] e [[Repùbrica de Zena|Repùbrica de Zêna]] do [[1447]]-[[1452]], quànde i abitànti do pàize àn scorîo i zenéixi tiàndoghe cóntra di sachétti pìn de tæra<ref>{{Çitta|Alonzo Bixio, 2000|p. 110}}</ref>. |- |''[[Müssiu]]'' (''[[A Cêve]]'') |''Cianta sücche'' |Registròu a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":3" />. |- |''[[Müssiu]]'' (''[[A Cêve]]'') |''Femèlle'' |Génte mòlla; registròu a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":3" />. |- |''[[Növe]]'' |''Kuéi du laghètu'' |Dêuviòu in [[Seravalle|Seravàlle]]<ref>{{Çitta|Allegri, 2007|p. 121}}</ref>. |- |''[[Növe]]'' |''Skaroti'' |Dêuviòu in [[Seravalle|Seravàlle]]<ref>{{Çitta|Allegri, 2007|p. 218}}</ref>. |- |''[[Oê (A Særa)|Oê]]'' (''[[A Særa]]'') |''Bêlæ'' |Da-e bêle, co-o pàize ch'o l'êa conosciûo p'êse, con [[Sant'Orçeise|Sant'Orçéize]], l'ùnico scîto dónde se fâva o [[Salàmme de Sant'Orçéize|salàmme tìpico de ste bànde chi]]<ref name=":13" />. |- |[[Paravenna (Garlenda)|''Pa(r)avenna'']] (''[[Garlenda]]'') |''Mangia patatin'' | Registròu a [[Villanöva|Vilanêuva]]<ref name=":6" />. |- |''[[Pedemónte]]'' (''[[A Særa]]'') |''Nisêue'' | -<ref name=":13" /> |- |[[Pia (Finô)|''Pia'']] (''[[Finô]]'') |''Garosci / Gaôsci'' |Pe l'ativitæ de [[botâ]], tìpica de génte de Pîa, spécce pi-â gràn quantitæ de [[Gòuso|gòusi]] chi fabricæ<ref>{{Çitta|Alonzo Bixio, 2000|p. 67}}</ref>, ò pi-â tradiçión, sconpartîa co-o rèsto da Ligùria, de portâ in spàlla co-i gòusi o liàmme da dâ inte [[Fàscia (terén)|fàsce]]<ref name=":0" />. |- |''[[Picælo]]'' (''[[Sant'Orçeise|Sant'Orçéize]]'') |''Fiàschi'' | -<ref name=":13" /> |- |''[[Pûi]]'' (''[[Utuê]]'') |''Rumpi dui'' |I ''dui'' sàivan di barilòtti de légno; registròu a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":3" />. |- |''[[Pûi]]'' (''[[Utuê]]'') |''Sciügaduii'' |Cómme sórvia; registròu a [[Villanöva|Vilanêuva]]<ref name=":6" />. |- |''[[Punte d'Nova]]'' (''[[Ulmea|Ulmèa]]'') |''Blagoei'' |Registròu in [[Ulmea|Ormêa]]<ref name="A Lav'zoo"/>. |- |''[[Qualzina]]'' (''[[Ulmea|Ulmèa]]'') |''Muri giuldi'' |Registròu in [[Ulmea|Ormêa]]<ref name="A Lav'zoo"/>. |- |''[[Briga|Ra Briga]]'' |''Briganti'' |Registròu inte tùtta a [[Tera brigašca|Tæra Brigàsca]], spécce into mòddo de dî ''Briga briganti, cutèe tüti quanti''<ref>{{Çitta|Massajoli & Moriani, 1991|p. 145}}</ref>. |- |''[[Rensén]]'' |''Cagagotti'' | -<ref name=":11" /> |- |''[[Rensén]]'' |''Gramégna'' |Scicómme che i rensenìn, cómme a [[gramégna]], se trêuvan da tùtte e pàrte in gîo pò-u móndo<ref name=":12" />. |- |''[[R̂ Frasciu]]'' ([[Briga|''Ra Briga'']]) |''Müri tinti'' |Sorvanómme di ''Frasciurée'' ch'o vegniæ da-o dîto popolâre che a seu fàccia a foîse brùtta de carbón<ref>{{Çitta|Massajoli & Moriani, 1991|p. 285}}</ref>. |- |''[[Rivêa de Ponénte|Rivea de Punente]]'' |''[[Figun (blazun)|Figùi]]/Figogni''{{#tag:ref|Registròu a [[Carizan|Calisàn]]<ref>{{Çitta lìbbro|outô=AA. VV.|tìtolo=Vocabolario delle parlate liguri|ànno=1987|editô=Consulta Ligure|çitæ=Zêna|léngoa=LIJ, IT|p=42|volùmme=Vol. II}}</ref>|group=n.}}/''Figugni''{{#tag:ref|Cómme recepîo a-[[Finô|o Finâ]] da-o parlâ de génte da [[Bormia|Bórmia]]<ref>{{Çitta|Alonzo Bixio, 2000|p. 61}}</ref>.|group=n.}} |Nomiâgio antighìscimo, a l'inprìnçipio ligòu sorviatùtto a-i teritöi de [[Diocexi de Arbenga e Impeia|diòcexi d'Arbénga]] e [[Diocexi de Ventemiglia-Sanremmu|de Vintimìggia]] scibén che l'é registròu di tèrmini pægi inte àree vixìnn-e. Gh'é de segûe atestaçioìn de sto blazón a-o mànco da-o [[XVI secolo|Çinqueçénto]], ma se poriéiva fòscia anâ inderê scìnn'a-a mençión do cognómme ''Fionus'' a [[Sann-a|Sànn-a]] do [[1263]]. O seu scignificâto e ûzo o l'é cangiòu bén bén into córso di sécoli e, fòscia, o l'é nasciûo inta Rivêa cómme nomiâgio de 'na çèrta pàrte da popolaçión, ciutòsto pövea, che co-a crîxi agrìcola di [[XV secolo|sécoli XV]] e [[XVI secolo|XVI]] a l'é emigrâ in [[Corsega|Còrsega]], vèrso [[Zena|Zêna]] (dónde sto blazón chi, a-a giornâ d'ancheu fêua d'ûzo, o l'é registròu de quélli ténpi) e inta [[Provensa|Provénsa]], dond'o l'é restòu inte l'ûzo pe indicâ e [[Figùnni|génte d'òrìgine ponentìnn-a]] e o [[Dialetto figon|seu parlâ]]. In sciâ fìn, inta Rivêa mæxima, o l'é sciortîo da l'ûzo atîvo, vegnìndo pe cóntra dêuviòu da-e génte de l'entrotæra pe indicâ i riveàschi, che de vòtte ghe montâvan pròpio pe vénde e fîghe<ref>{{Çitta|Toso, 2014|pp. 40-55}}</ref>. |- |''[[San Bertumê (cumüna)|San Bertumê]]'' |''Spelâi'' |Pe-i fæti ligæ a-o martìrio do sànto ch'o ghe dà o nómme, spelòu vîvo<ref>{{Çitta|AA.VV., 2020|p. 262}}</ref>. |- |''[[Sàn Càrlo de Çêze]]'' (''[[Zena|Zêna]]'') |''Brìgne'' | -<ref name=":13" /> |- |''[[Sàn Càrlo de Çêze]]'' (''[[Zena|Zêna]]'') |''Romanìn'' |Se dixéiva ch'o foîse abàsta metîse in ramétto de [[romanìn]] inta stàcca perché a scceupésse ina ratèlla co-e génte do pòsto<ref name=":13" />. |- |''[[Sàn Çepriàn (A Særa)|Sàn Çepriàn]]'' (''[[A Særa]]'') |''Poîsci'' |Pe-i [[Poiscio|poîsci]] chi cortivæ, rinomæ into pasòu<ref name=":13" />. |- |''[[San Fé (Arbenga)|San Fé]]'' (''[[Arbenga]]'') |''Sutera morti'' | Registròu a [[Villanöva|Vilanêuva]]<ref name=":6" />. |- |''[[San Luénsu (Giüstéxine)|San Luénsu]]'' (''[[Giüstexine|Giüstéxine]]''[[Giüstexine|)]] |''Spella-becchi'' |Da-o mòddo de dî "''Cuelli de San Luénsu i se màngian u beccu, cuélli de San Michê i se màngian l'agné''", a marcâ a rivalitæ co-e génte de Sàn Michê; registròu a-[[A Prìa|A Prîa]]<ref>{{Çitta|Accame & Petracco Sicardi, 1981|pp. 12-13}}</ref>. |- |''[[Sàn Martìn de Pâvànego]]'' (''[[Çiannexi|Çiânexi]]'') |''Sciôe da sùcca'' |Nomiâgio dêuviòu ascì fixicaménte p'açimentâ e génte do pòsto, meténdose 'na sciôa de sùcca in sciô capéllo<ref name=":14" />. |- |''[[Sann-a]]'' |''Ciciolli / Ciciullê'' |Da-o ''[[ciciollu]]'', berödo pövou fæto de bêle de vàcca e inpîo de sàngoe de béstie maxelæ, pàrte pò-u sòlito caciæ vîa, segóndo a tradiçión inventòu da-i tripæ de Sànn-a inti ànni de mizêia dòppo a distruçión caxonâ da-i zenéixi. O blazón o sàiva stæto creòu da-i òmmi do [[Dria Doia|Döia]] pe mincionâ i savonéixi, che però l'àn adotòu cómme seu nomiâgio tànto chi-â màschera da çitæ, creâ do [[1953]], a l'é pròpio o ''[[Ciciulìn]]''<ref>{{Çitta lìbbro|outô=Giovanni Battista Nicolò Besio|tìtolo=Dizionario del dialetto savonese «Calepìn da batuièʒa ciciolla»|ediçión=1|ànno=1980|editô=Editrice Liguria|çitæ=Sànn-a|léngoa=LIJ, IT|p=34}}</ref><ref>{{Çitta lìbbro|outô=Rosa Sguerso|outô2=Anita Sguerso|tìtolo=Compendio di voci ed espressioni del dialetto savonese|ànno=Lùggio 1985|editô=Editrice Liguria|çitæ=Sànn-a|léngoa=LIJ, IT|p=39}}</ref>. |- |''[[San Pê d'Ænn-a|Sàn Pê d'Ænn-a]]'' |''Minòlli'' |Da-o nómme de quélli chi caregâvan l'ænn-a in scî bàrchi pe fâ sòura<ref name=":13" />. |- |''[[Sàn Stêva de Làrvego]]'' (''[[Campomon|Canpomón]]'') |''Câsòtti'' | -<ref name=":14" /> |- |''[[Sàn Stêva de Làrvego]]'' (''[[Campomon|Canpomón]]'') |''Figassìn bruxæ'' | -<ref name=":14" /> |- |''[[Sant'Orçeise|Sant'Orçéize]]'' |''Órsci'' |Dîto de génte rùstega, dêuviòu pe mincionâne e génte fàndo in bàllo gòffo ascì, pròpio comm'o faiæ in órso<ref name=":14" />. |- |''[[Süccaellu]]'' |''Spellai'' |Pe-e viçénde ligæ a-o martìrio do sànto protetô do pàize, Sàn Bertomê, spelòu vîvo; registròu a [[Castrevegliu|Castrevêgio]]<ref name=":10" />. |- |''[[Téggia (Zêna)|Téggia]]'' (''[[Zena|Zêna]]'') |''Meizànn-e'' | -<ref name=":14" /> |- |''[[Tenda]]'' |''Tübaréli'' |Da ''tübaréla'', nómme irònico da sigarétta, pe-e câze di tendàschi conscideræ cómme no goæi nétte ma inciastræ de fùmme; registròu a-[[Briga|a Brîga]]<ref>{{Çitta|Massajoli & Moriani, 1991|p. 446}}</ref>. |- |''[[Tera brigašca|Tèra Brigàšca]]'' |''Savuiàrdi'' |Registròu inti pàixi vixìn in Ligùria, ch'êan a-i ténpi inta [[Repùbrica de Zena|Repùbrica de Zêna]]<ref>{{Çitta|Massajoli & Moriani, 1991|p. 371}}</ref>. |- |''[[Tórbi]]'' (''[[Çiannexi|Çiânexi]]'') |''Moîe'' | -<ref name=":14" /> |- |''[[Tuiran]]'' |''Süssanespu"i'' |Registròu a [[Villanöva|Vilanêuva]]<ref name=":6" />. |- |''[[Tuvettu]]'' (''[[Vìlla Faròdi]]'') |''Unbreśalli'' | -<ref>{{Çitta|AA.VV., 2020|p. 314}}</ref> |- |''[[Tuvu (Vìlla Faròdi)|Tuvu]]'' (''[[Vìlla Faròdi]]'') |''Ursi'' | -<ref>{{Çitta|AA.VV., 2020|p. 317}}</ref> |- |''[[U Burghettu (Aròscia)|U Burghettu d'Aroscia]]'' |''Gambe storte'' |Registròu a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":3" />. |- |''[[U Burghettu (Santu Spiritu)|U Burghettu de Santu Spiritu]]'' |''Cianta coi'' |Pe l'ativitæ prinçipâ di borghetìn, génte contadìnn-a<ref>{{Çitta lìbbro|outô=Giannetto Beniscelli|outô2=Piero Vado|tìtolo=Borghetto Santo Spirito e la sua storia|url=https://bid.catalogobibliotecheliguri.it/LIG0007514|ànno=Màrso 1975|editô=Stampa - Grafiche F.lli Spirito|çitæ=Sànn-a|léngoa=IT|p=77}}</ref><ref name=":10" />. |- |''[[U Burgu (Finô)|U Burgu]]'' (''[[Finô]]'') |''Cü giôni'' |Pi-â poxiçión do pàize, co-o pöco sô ch'o gh'arîva d'invèrno<ref>{{Çitta|Alonzo Bixio, 2000|p. 48}}</ref><ref name=":0" />. |- |[[Borgomâ|''U Burgu'' (''Mâ'')]] |''Mangia céxi'' |Registròu a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":4" />. |- |[[Borgomâ|''U Burgu'' (''Mâ'')]] |''Papéi fàusi'' |Pe n'êse boìn ò legìttimi a rivendicâ di dirìtti; registròu a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":4" />. |- |''U Cannèu (?)'' |''Sc-curi gurpe'' |Registròu a [[Garlenda|Garlénda]]<ref name=":16" />. |- |''[[U Castellu (Mâ)|U Castellu]]'' (''[[Borgomâ|U Burgu, Mâ]]'') |''Merdajöi'' |Registròu a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":4" />. |- |''[[Aorigo|Uìgu]]'' |''Figalei'' |Venditoî de fîghe; registròu a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":4" />. |- |''[[Uiveu (Impeia)|Uiveu]]'' (''[[Imperia|Impeia]]'') |''Babolli'' |Da-e bestiétte che rêudan i [[Poiscio|poîsci]] sciugæ; registròu a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":4" />. |- |''[[Ulmea|Ulmèa]]'' |''Paciocòa'' |Caregatûa do mòddo de parlâ di ormeàschi, registròu a-[[Viuzena|a Viozæna]]<ref>{{Çitta|Massajoli & Moriani, 1991|p. 301}}</ref>. |- |''[[Ulmea|Ulmèa]]'' (''fṛâȝiui'') |''T'cioldi / T'ciōldi'' | -<ref name=":9">{{Çitta lìbbro|outô=Giuseppe Colombo|tìtolo=Vocabolario Italiano-Ormeasco Ulmioscu-Italian|ànno=1986|editô=Litografia Fracchia|çitæ=Cengio|léngoa=LIJ, IT}}</ref> |- |''[[Ulmea|Ulmèa]]'' (''paise'') |''Patachî / Patachìi'' | -<ref name=":9" /> |- |''[[Pòrto Moriçio|U Portu]]'' (''[[Imperia|Impeřia]]'') |''Anzenèi'' |Menàndo i âxi pe de stràdde tùtte montechìnn-a<ref name=":5">{{Çitta|Ramella, 1989|p. 131}}</ref> |- |''[[Pòrto Moriçio|U Portu]]'' (''[[Imperia|Impeřia]]'') |''Cacelotti'' | Insémme a-o corispetîvo pe-e génte d'Onêgia, ''Ciantafurche'', quésto blazón o vegniæ da 'na ratèlla in sciô terén dónde montâ 'na fórca: into detàggio, o böia o l'êa do Pòrto, da famìggia di ''Cacella'', e da sto fæto o saiæ nasciûo o nomiâgio di portorìn<ref name=":5" /><ref>{{Çitta|AA.VV., 2020|p. 48}}</ref><ref name=":7" /><ref name=":8" />. |- |''[[Pòrto Moriçio|U Portu]]'' (''[[Imperia|Impeřia]]'') |''Cancelletti'' |De persónn-a fùrba in génere, ch'a prêuva a invescigâ i âtri; versción arascìnn-a de ''Cacelotti'', nomiâgio bén ciù avoxòu. |- |''[[Üpëga]]'' (''[[Briga Auta]]'') |''Cianíṡi'' |Sàiva a dî da-o parlâ lénto, registròu a-[[Viuzena|a Viozæna]]<ref>{{Çitta|Massajoli & Moriani, 1991|p. 119}}</ref>. |- |''[[U Sejô]]'' |''Türchi'' | Blazón ch'o vegniæ adêuviòu a regordâ i fæti di 2 de lùggio do [[1637]], quànde O Çejâ o l'é stæto sachezòu dai tùrchi. Registròu inta ciù pàrte di pàixi da-arénte<ref name=":0" /><ref>{{Çitta lìbbro|outô=Angela Bruzzone|tìtolo=Cose da Türchi|ànno=1982|editô=Grafiche Pozzi - Legatoria Ciuni|çitæ=Arbenga|léngoa=LIJ, IT|p=7}}</ref>. |- |''[[U Sejô]]'' |''Rübagiasu'' |E génte do Çejâ êan conosciûe a [[Castrevegliu|Castrevêgio]] perché montâvan in sciù pe rifornîse de fugiàmme<ref name=":10" />. |- |''[[U Sejô]]'' |''Sciaccamotti'' |Pe cónto di castrevegìn, a remarcâ l'ûzo di contadìn de sto pàize, che p'òu sòlito sciacâvan da tæra<ref name=":10" />. |- |''[[U Tû]]'' |''Spellagatti'' | Registròu a-[[A Prìa|a Prîa]]<ref name=":2">{{Çitta|Accame & Petracco Sicardi, 1981|p. 14}}</ref>. |- |''[[Utuê]]'' |''Gambe russe'' | Registròu a [[Villanöva|Vilanêuva]]<ref name=":6" /> e a [[Garlenda|Garlénda]] ascì<ref name=":16" />. |- |''[[Varigotti]]'' (''[[Finô]]'') |''Saracéni / Seraceni'' |Pe-e stöie de sachézzi di [[saracìn]] a-o pàize e pò-u stîle de seu câze, ch'o l'aregórda quéllo do [[Levànte]]<ref>{{Çitta|Alonzo Bixio, 2000|p. 111}}</ref>, ò pe di træti fìxichi "levantìn"<ref name=":2" />. |- |''[[Vesargu]]'' |''Buriusi'' |Génte pìnn-e de prezumî; registròu a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":3" />. |- |''[[Veserxe]] ([[Castrevegliu]])'' |''Giüdei'' |Registròu a [[Castrevegliu|Castrevêgio]] pàize<ref name=":10" />. I veserxìn saiévan conscideræ dai castrevegìn ''anime pèrse'', a remarcâ a stòrica rivalitæ fra o çéntro do comùn e a fraçión. |- |''[[Vigomoàsso]]'' (''[[Sant'Orçeise|Sant'Orçéize]]'') |''Tortaieu'' |Se fâva scìnn-a scciupâ de ratèlle co-e génte do pòsto mostràndoghe sott'a-i éuggi 'n [[tortaieu]]<ref name=":14" />. |- |''[[Villanöva]]'' |''Mangiasücche'' | Registròu a [[Villanöva|Vilanêuva]]<ref name=":6" />. |- |''[[Villanöva]]'' |''Furnaxai'' |Registròu a [[Garlenda|Garlénda]]<ref name=":16" />. |- |''[[Viuṡena]]'' (''[[Ulmea|Ulmèa]]'') |''Plandrui'' |Registròu in [[Ulmea|Ormêa]]<ref name="A Lav'zoo"/>. |- |''[[Voiæ]]'' (''[[A Særa]]'') |''Èrba dragónn-a'' |Da-a [[Èrba dragónn-a|ciànta téuscega co-o mæximo nómme]]<ref name=":14" />. |- |''[[Voldalmella]]'' (''[[Ulmea|Ulmèa]]'') |''Giuldui'' |Registròu in [[Ulmea|Ormêa]]<ref name="A Lav'zoo"/>. |- |''[[Zemignàn]]'' (''[[Zena|Zêna]]'') |''Gàtti / Gattin'' |Fòscia pi-â figûa do [[Felis silvestris catus|gàtto]], consciderâ cómme drîta ò sorniónn-a<ref name=":13" />. |- |''[[Zena]]'' |''Bacì'' |Registròu a-[[A Ciagia|a Ciàzza]] e a [[Üpëga|Ùpega]]<ref>{{Çitta|Massajoli & Moriani, 1991|p. 56}}</ref>. |- |''[[Zena]]'' |''Riso raeo'' | -<ref name=":11" /> |- |''[[Zoaggi|Zoâgi]]'' (''fraçioìn de vàlle'') |''Fighé'' |Registròu tra e fraçioìn de mónte into comùn Zoâgi, da l'òrìgine che de probàbile a l'é sconpartîa con quéllo do ciù ànpio ''figùn''<ref>{{Çitta|Toso, 2014|p. 44}}</ref>. |} == Nòtte == ;Nòtte a-o tèsto <references group="n." /> ;Nòtte bibliogràfiche <references responsive="" /> == Bibliografîa == * {{Çitta lìbbro|outô=Giacomo Accame|outô2=Giulia Petracco Sicardi|tìtolo=Dizionario pietrese|ànno=1981|editô=Centro Storico Pietrese|çitæ=Sànn-a|léngoa=LIJ, IT|cid=Accame & Petracco Sicardi, 1981}} * {{Çitta lìbbro|outô=Lucetto Ramella|tìtolo=Dizionario onegliese|url=https://books.google.com/books?id=bh1MygAACAAJ|ànno=1989|editô=Edizioni Dominici|léngoa=LIJ, IT|cid=Ramella, 1989}} * {{Çitta lìbbro|outô=Pierleone Massajoli|outô2=Roberto Moriani|tìtolo=Dizionario della cultura brigasca: Lessico|url=https://books.google.com/books?id=LD0qAQAAIAAJ|ànno=1991|editô=Edizioni dell'Orso|çitæ=Lusciàndria|léngoa=LIJ, IT|volùmme=Vol. I|cid=Massajoli & Moriani, 1991|ISBN=88-76-94086-3}} * {{Çitta lìbbro|outô=Luigi Alonzo Bixio|tìtolo=Dizionario delle parlate finalesi|url=https://books.google.com/books?id=ipCwGQAACAAJ|ànno=2000|editô=Centro Storico del Finale|çitæ=O Finâ|léngoa=LIJ, IT|cid=Alonzo Bixio, 2000}} * {{Çitta lìbbro|outô=Carlo Bartolomeo Usanna|tìtolo=Visione d'altri tempi. Glossario di termini dialettali, modi di dire, proverbi, tradizioni di Villanova d'Albenga|url=https://bid.catalogobibliotecheliguri.it/5VAR0NA30262|ànno=2000|editô=Amedeo|çitæ=Inpêia|léngoa=LIJ, IT|p=|cid=Usanna, 2000}} * {{Çitta lìbbro|outô=Roberto Allegri|tìtolo=Vocabolario e grammatica della lingua serravallese|url=https://www.chiekete.eu/wp-content/uploads/2022/01/RobertoAllegri-vocabolario.pdf|ànno=2007|editô=Joker|çitæ=Nêuve|léngoa=LIJ, IT|cid=Allegri, 2007|ISBN=88-75-36130-4}} * {{Çitta lìbbro|outô=Gianni Croce|tìtolo=Gocce di saggezza popolare (e non solo) dalla nostra più genuina parlata|url=https://bid.catalogobibliotecheliguri.it/PBE0098936|ànno=2010|editô=Associazione Vecchia Alassio|çitæ=Aràsce|léngoa=LIJ, IT|cid=Croce, 2010}} * {{Çitta publicaçión|outô=Piero Bordo|ànno=2014|méize=Lùggio-Seténbre|tìtolo=I soprannomi di Comunità: I nomiàggi|revìsta=A Compagna|editô=A Compagna|çitæ=Zêna|volùmme=Ànno XLVI, N.S.|nùmero=3|pp=14-16|léngoa=IT|url=https://www.acompagna.org/rivista/archivio/2014-3.pdf|cid=Bordo, 2014}} * {{Çitta lìbbro|outô=[[Fiorenzo Toso]]|tìtolo=Le parlate liguri della Provenza. Il dialetto figun tra storia e memoria|url=https://books.google.com/books?id=8W6CrgEACAAJ|ànno=Novénbre 2014|editô=Philobiblon|çitæ=Vintimìggia|léngoa=IT|cid=Toso, 2014|ISBN=88-88-59172-9}} * {{Çitta lìbbro|outô=Ambrogio Arimondo, Mario Corso, Giorgio Fedozzi e Giovanni Arbarelli|tìtolo=U vucabulâiu: dizionario ragionato della parlata di San Bartolomeo al Mare e dintorni (Ed. 2020, Parte 1, Glossario)|url=http://www.cadepuio.it/files/glossario_2-2020.pdf|ànno=2020|editô=Circolo Culturale Cà de Puiö|léngoa=LIJ, IT|cid=AA.VV., 2020}} * {{Çitta lìbbro|outô1=Silvio Riolfo Marengo|outô2=Silvia Malco Badano|outô3=Roberto Badano|tìtolo=Castelvecchio di Rocca Barbena. Vita e storia di un borgo millenario nell'alta val Neva|url=https://www.libriliguria.it/art/P/1/d/583/c/13/s/13/castelvecchio-di-rocca-barbena.html|ànno=2022|editô=Bacchetta Editore|çitæ=Arbénga|léngoa=IT, LIJ|cid=Marengo, Malco & Badano, 2022}} == Ligàmmi de fêua == * {{Çitta web|url=https://www.treccani.it/enciclopedia/blasone-popolare/|tìtolo=Blasone popolare - Enciclopedia on line|léngoa=IT|vìxita=2024-10-06}} j4m9ze5wkhn2hk9qowbm0cky59c755n 253312 253309 2024-11-16T21:48:13Z Arbenganese 12552 /* Blazoìn lìguri */ detaji in ciü 253312 wikitext text/x-wiki In '''blazón popolâre''' o l'é o [[nomiâgio]] de 'n [[pàize]], de 'na [[Region|región]] ò da seu génte, de sòlito creòu da-e génte de comunitæ d'in gîo pe mincionâli ò méttili in derixón. O blazón o se peu prezentâ inta fórma de nómme, d'agetîvo ò de cùrta frâze, pò-u sòlito mìssa in rìmma. In sénso ciù ànpio, inte l'[[etnologîa]], sto tèrmine chi o l'é dêuviòu p'indicâ i stereòtipi atriboîi a 'n çèrto scîto ò [[etnîa]]. St'espresción chi a vêgne da-o [[Lengua françéise|françéize]] ''blason populaire'', tèrmine creòu e spantegòu da-i etnòloghi françéixi [[Eugène Rolland]] e [[Paul Sébillot]], che inti seu stùddi e riçèrche àivan comensòu a-arechéugge i blazoìn do pòsto. == Blazoìn lìguri == Chi aprêuvo gh'é 'na lìsta parçiâle di blazoìn registræ inta [[Lengoa ligure|léngoa lìgure]], quànde in fórma de nómme ò d'agetîvo, dæti a pàixi ò teritöi da [[Liguria|Ligùria]] lengoìstica e mìssi in órdine pe nómme do scîto interesòu, co-ina spiegaçión in sciâ seu òrìgine, quand'a l'é disponìbile. {| class="wikitable sortable" !Scîto interesòu !Blazón !Òrìgine do blazón e âtre informaçioìn |- |''[[Bastia (Arbenga)|A Bastia]]'' (''[[Arbenga]]'') |''Scure azi'' |Registròu a [[Villanöva|Vilanêuva]]<ref name=":6" />. |- |''[[Bastia (Arbenga)|A Bastia]]'' (''[[Arbenga]]'') |''Ciantasücche'' |Registròu a [[Garlenda|Garlénda]]<ref name=":16">{{Çitta lìbbro|outô=Marina Manieristi, Simonetta Maccioni e Giuseppe Marchini|tìtolo=In saccu de parolle. La tradizione orale nelle valli di Albenga|url=https://www.libriliguria.it/art/P/1/d/138/c/11/s/11/in-saccu-de-parolle-la-tradizione-orale-nelle-valli-di-albenga.html|ànno=2005|editô=Edizioni Delfino Moro|çitæ=Arbenga|léngoa=LIJ, IT|p=45|capìtolo=La Val Lerrone}}</ref>. |- |''[[A Cêve]]'' |''Tira pelle'' |Da-o chêuio pe fâ e scàrpe, ativitæ consciderâ comùn tra e génte do pòsto; registròu a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":3">{{Çitta|Ramella, 1989|p. 16}}</ref>. |- |''[[A Cêve]]'' |''S'ciappa banche'' |Cómme sôvia, a fòrsa de picâ in sciô bànco do [[scarpâ]]; registròu de lóngo a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":3" />. |- |''[[A Chiuroira]]'' (''[[Ulmea|Ulmèa]]'') |''Cauzui'' |Registròu in [[Ulmea|Ormêa]]<ref name="A Lav'zoo"/>. |- |''[[A Ciagia]]'' (''[[Briga Auta]]'') |''Mangia lëngöi'' |Registròu inte l'Èrta Valàdda de l'Arêuscia, o veu dî "màngia lagheu" e pò-u sòlito dêuviòu in rìmma into mòddo de dî ''ciaṡasöi, mangia lëngöi''<ref>{{Çitta|Massajoli & Moriani, 1991|p. 118}}</ref>. |- |''[[A Ciagia]]'' (''[[Briga Auta]]'') |''Büžàrdi'' |Registròu pròpio a-[[A Ciagia|a Ciàzza]]<ref>{{Çitta|Massajoli & Moriani, 1991|p. 118}}</ref>. |- |''[[Ciunèa|A Ciunèa]]'' (''[[Ulmea|Ulmèa]]'') |''Lodri'' |Registròu in [[Ulmea|Ormêa]]<ref name="A Lav'zoo"/>. |- |''[[A Maina de Dian|A Maina (Dian)]]'' |''Strasùi'' | Registròu a [[San Bertumê (cumüna)|Sàn Bertomê]]<ref>{{Çitta|AA.VV., 2020|p. 273}}</ref>. |- |[[A Marina (Finô)|''A Marina'']] (''[[Finô]]'') |''Gnabbri'' |Da-o nómme de 'na pugnàtta, dîta a ''gnabbra'', dêuviâ pe ténze e ræ, scicómme che a-a pésca se dedicâva a ciù pàrte de génte d[[A Marina (Finô)|a Mænn-a do Finâ]]<ref name=":0">{{Çitta|Accame & Petracco Sicardi, 1981|p. 12}}</ref>. |- |''[[Arasce]]'' |''Campamorti'' | Registròu a [[Villanöva|Vilanêuva]]<ref name=":6" />. |- |''[[Arasce]]'' |''Mangiapesci'' |Registròu a [[Castrevegliu|Castrevêgio]]<ref name=":10">{{Çitta|Marengo, Malco & Badano, 2022|p. 243}}</ref>. Ligòu a-a pésca, unn-a de ativitæ ciù inportànti praticæ da-i arascìn. |- |''[[Arasce]]'' |''Furmaggèi'' |Registròu in [[Arasce|Aràsce]]<ref name=":15" />. |- |''[[Arasce]]'' |''Cogalegna / Caga leggna'' |Registròu in [[Arasce|Aràsce]]<ref name=":15" /> e a [[Garlenda|Garlénda]]<ref name=":16" /> ascì. |- |''[[A Riva]]'' (''[[Vìlla Faròdi|A Villa]]'') |''Spiantùn'' | Registròu a [[San Bertumê (cumüna)|San Bertomê]]<ref>{{Çitta|AA.VV., 2020|p. 262}}</ref>. |- |''[[Arbenga]]'' |''Pansemarse'' | Registròu a [[Villanöva|Vilanêuva]]<ref name=":6" />. |- |''[[Arbenga]]'' |''Faccia giana'' |De maròtto in génere, into detàggio dovûo a-a brùtta âia ch'a tiâva inta [[Ciâna d'Arbenga|Ciànn-a]], spécce d'in gîo a-e cortivaçioìn da càneva. Registròu a [[Castrevegliu|Castrevêgio]]<ref name=":10" />. |- |''[[Arbenga]]'' |''Ladri'' |Se dîxe che i arbenganéixi àggen di rapòrti no goæi legìtimi mànco fra de liâtri, tànto ch'o l'è famôzo inta [[Tera brigašca|Tæra Brigàsca]] o mòddo de dî ''Èssu cum'i ladri d'Arbenga, ch'ëngin li s'abrassu e 'ngin li s'amassu''. Registròu a [[Üpëga|Ùpega]]<ref>{{Çitta lìbbro|outô=Luisa Lanteri|outô2=Carlo Lanteri|tìtolo=Il sapere degli upeghesi|url=https://opac.sbn.it/risultati-ricerca-avanzata/-/opac-adv/detail/LIG0255448?|ànno=2015|editô=Associazione Fondiaria Upega|çitæ=Arbenga|léngoa=LIJ, IT|p=30}}</ref>. |- |''[[Arbenga]]'' |''Mangia trippe marse'' |Registròu in [[Arasce|Aràsce]]<ref name=":15" /> e a [[Garlenda|Garlénda]]<ref name=":16" /> ascì. |- |''Arbisöa'' |''Rompiciappi'' | -<ref name=":11">{{Çitta lìbbro|outô=[[Aidano Schmuckher]]|tìtolo=Folklore di Liguria|ànno=1991|editô=Microart's Edizioni|léngoa=IT|p=61|volùmme=Vol. II}}</ref> |- |''Arborèu (?)'' |''Cianta furche'' |Registròu a [[Garlenda|Garlénda]]<ref name=":16" />. |- |''[[A Riva (Vìlla Faròdi)|A Riva]]'' (''[[Vìlla Faròdi]]'') |''Spiantùi'' | -<ref>{{Çitta|AA.VV., 2020|p. 263}}</ref> |- |''[[A Saréa]]'' (''[[A Maina de Dian|A Maina, U Dian]]'') |''Barilei'' |Portoéi de barî pìn de liàmme, blazón sconpartîo con ''I Gurlèi''; registròu a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":4">{{Çitta|Ramella, 1989|p. 15}}</ref>. |- |''[[A Særa (A Særa)|A Særa]]'' (''[[A Særa]]'') |''Moîe'' | -<ref name=":14">{{Çitta|Bordo, 2014|p. 16}}</ref> |- |''[[A Surva (Arasce)|A Surva]]'' (''[[Arasce]]'') |''Mangiamuscìn'' |Registròu in [[Arasce|Aràsce]]<ref name=":15" />. |- |''[[A Vìlla (Vìlla Faròdi)|A Villa]]'' (''[[Vìlla Faròdi]]'') |''Gânci'' |De persónn-a desonèsta, ch'a prêuva a invescigâ i âtri; registròu a [[San Bertumê (cumüna)|Sàn Bertomê]]<ref>{{Çitta|AA.VV., 2020|p. 262}}</ref>. |- |''[[Barestin|Barestìn]]'' |''Teretetè'' |Registròu a [[Castrevegliu|Castrevêgio]]<ref name=":10" />. De probàbile in riferiménto a-o parlâ do pòsto. |- |''[[Bardenèi]]'' |''Patatai'' |Bén conosciûe e patàtte d[[Val Bórmia|a Bórmia]], e into detàggio quélle de Bardenèi e de Vétria, fraçión de [[Carizan|Calisàn]]. Registròu a [[Castrevegliu|Castrevêgio]] <ref name=":10" />. |- |''[[Bassanegu (Casanöva)|Bassanegu]] ([[Casanöva]])'' |''Tira laççetti'' |Registròu a [[Garlenda|Garlénda]]<ref name=":16" />. |- |''[[Begæ]]'' (''[[Zena|Zêna]]'') |''Mangiapolenta'' | -<ref name=":12">{{Çitta|Bordo, 2014|p. 14}}</ref> |- |''[[Bösanæo]]'' (''[[Zena|Zêna]]'') |''Cocólli'' |Da-o [[cocóllo]], qualitæ de [[frisceu]] pò-u sòlito fæta con fænn-a de çéixai, pòula che però a veu dî néscio e credulón ascì<ref name=":12" />. |- |''[[Borṡi]]'' (''[[Borṡi e Veressi]]'') |''Favê'' |P'êse, segóndo a tradiçión, di gràn consumatoî de [[Bazzann-a|bazànn-e/fâve]]<ref>{{Çitta|Accame & Petracco Sicardi, 1981|p. 11}}</ref><ref>{{Çitta lìbbro|outô=Gianni Nari|tìtolo=Dizionario del dialetto di Borgio: Borgese-Italiano|url=https://bid.catalogobibliotecheliguri.it/LIG0465052|ediçión=2|ànno=1989 (1984)|editô=Centro storico culturale di San Pietro|çitæ=Bórxi Verézzi|léngoa=LIJ, IT|p=72}}</ref><ref>{{Çitta lìbbro|outô=Gianni Nari|tìtolo=Dizionario del dialetto di Verezzi: Verezzino-italiano|url=https://bid.catalogobibliotecheliguri.it/UFI0132968|ànno=1986|editô=Centro storico culturale di San Pietro|çitæ=Bórxi Verézzi|léngoa=LIJ, IT|p=71}}</ref><ref name=":12" />. |- |''[[Val Bórmia|Burmia]]'' |''Lunbôrdi'' |Registròu a-[[Finô|o Finâ]], ligòu a-e stràdde che partìndo da-o [[Marchexùn de Finô|Marchexâto]] montâvan vèrso e tære spagnòlle inta [[Lombardïa|Lonbardîa]]<ref>{{Çitta|Alonzo Bixio, 2000|p. 61}}</ref>. |- |''[[Bòrzoi]]'' (''[[Zena|Zêna]]'') |''Bazànn-e'' |Blazón patîo mâi tànto che, prezentàndose a-e fèste de [[Bòrzoi]] co-ina bazànn-a mìssa in sce 'n'oêgia ò infiâ into capéllo, gh'êa o réizego d'êse remenæ<ref name=":12" />. |- |''[[Braxî (Zêna)|Braxî]]'' (''[[Zena|Zêna]]'') |''Gî'' |Da-a [[Gî|béstia co-o mæximo nómme]]<ref name=":12" />. |- |''[[Campomon|Canpomón]]'' |''Ciàtti'' | -<ref name=":12" /> |- |[[Carizan|''Carizàn'']] |''Patatoìn'' |Dîti coscì scicómme che-e patàtte da [[Val Bórmia|Bórmia]] êan bén bén conosciûe inti scîti d'in gîo<ref name=":11" />. |- |''[[Casanöva]]'' |''Sghiri e scigu"i'' | Registròu a [[Villanöva|Vilanêuva]]<ref name=":6">{{Çitta|Usanna, 2000|p. 97}}</ref>. |- |''[[Casanöva]]'' |''Picchetti'' |In génere, chi o l'à pe fìxima o picâ e génte. Registròu a [[Castrevegliu|Castrevêgio]]<ref name=":10" />. |- |''[[Casanöva]]'' |''Scignurotti'' |Registròu a [[Garlenda|Garlénda]]<ref name=":16" />. |- |''[[Castrevegliu]]'' |''Brava gente'' |Registròu a [[Castrevegliu|Castrevêgio]]<ref name=":10" />. |- |''[[Cauderaira]]'' (''[[A Cêve]]'') |''Fanguttui'' |Sàiva a dî "portoéi de fangòtti"; registròu a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":3" />. |- |''[[Certôza (Zêna)|Certôza]]'' (''[[Zena|Zêna]]'') |''Meisanette'' | -<ref name=":12" /> |- |''[[Certôza (Zêna)|Certôza]]'' (''[[Zena|Zêna]]'') |''Ministri'' |Sentîi cómme che se credéivan de savéi tùtto lô<ref name=":12" />. |- |''[[Chêumago]]'' (''[[Sant'Orçeise|Sant'Orçéize]]'') |''Rubàtta méie'' | -<ref name=":13">{{Çitta|Bordo, 2014|p. 15}}</ref> |- |''[[Çiannexi|Çiânexi]]'' |''Radiciæ'' |Sàiva a dî "che gh'agùsta e réixe"<ref name=":12" />. |- |''[[Ciusavegia|Ciüsaveja]]'' |''Sèra porte'' |Pò-u serâ e pòrte pe poîa di viandànti de pàsso, dîto inti ténpi de quànde se lasciâva ancón a ciâve inta ciavéuia; registròu a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":4" />. |- |''[[Cixan]]'' |''Larghi de bucca e strecci de man'' |Registròu a [[Castrevegliu|Castrevêgio]]<ref name=":10" />. |- |''[[Cixan]]'' |''Ballerin'' |Registròu a [[Castrevegliu|Castrevêgio]]<ref name=":10" />. |- |''[[Cogoeuo|Coghêu]]'' |''Parpelìn bruxæ'' |Pe-i efètti do manezâ a câsìnn-a, ativitæ bén inportànte pò-u pàize scìnn-a da-o [[XII secolo|sécolo XII]]<ref name=":13" />. |- |''[[Còiri]]'' |''Troietta'' | -<ref name=":11" /> |- |''[[Côrxi]]'' |''Avvocati'' | -<ref name=":11" /> |- |''[[Cosu (Arasce)|Cosu]]'' (''[[Arasce]]'') |''Cücchi'' |Registròu a [[Villanöva|Villanêuva]]<ref name=":6" />. |- |''[[Cravàsco]]'' (''[[Campomon|Canpomón]]'') |''Rànca çéppi'' | -<ref name=":13" /> |- |''[[Cremén]]'' (''[[Zena|Zêna]]'') |''Zânélli'' |Da-o vèrme de [[Castàgna|castàgne]] e da [[frûta]]<ref name=":13" />. |- |''[[Cuxe]]'' |''Sciacca nuxe'' |Dîto in rìmma co-o nómme do pàize; registròu a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":3" />. |- |''[[Déju]]'' (''[[Vìlla Faròdi]]'') |''Cravài'' | -<ref>{{Çitta|AA.VV., 2020|p. 69}}</ref> |- |''[[Degna (Casanöva)|Degna]] ([[Casanöva]])'' |''Gentilommi'' |Registròu a [[Garlenda|Garlénda]]<ref name=":16" />. |- |''[[E Cianche]] ([[Viuzena|A Viuṡèna]], [[Ulmea|Urméa]])'' |''Rübata piröi'' |Registròu a-[[Viuzena|a Viozæna]], o veu dî "arubàtta poieu" e pò-u sòlito o l'é dêuviòu in rìmma into mòddo de dî ''cianchiröi rübata piröi''<ref>{{Çitta|Massajoli & Moriani, 1991|p. 120}}</ref>. |- |''[[E Grimaude]]'' (''[[Ventemiglia]]'') |''Figunìn'' |Registròu in [[Dialetto monegasco|monegàsco]], da l'òrìgine sconpartîa co-o ciù conosciûo ''figùn''<ref>{{Çitta|Toso, 2014|pp. 42-43}}</ref>. |- |''[[Proa|Èl Proa]]'' (''[[Ulmea|Ulmèa]]'') |''Scignuri'' |Registròu in [[Ulmea|Ormêa]]<ref name="A Lav'zoo"/>. |- |''[[Èl Villoa]]'' (''[[Ulmea|Ulmèa]]'') |''Ciucatùi'' |Registròu in [[Ulmea|Ormêa]]<ref name="A Lav'zoo"/>. |- |''[[Èrli]]'' |''Suscetti'' |Da-o vénto ch'o ghe sóscia fòrte. Registròu a [[Castrevegliu|Castrevêgio]]<ref name=":10" />. |- |''[[Finô]]'' |''Finùn'' |Dæto da-i savonéixi a-i finarìn pò-u [[Dialéttu finarìn|seu parlâ]], ch'o seunn-a de spésso inte ''-ùn'' scicómme ch'o fórma coscì o partiçìpio pasòu da prìmma coniugaçión<ref>{{Çitta|Alonzo Bixio, 2000|p. 62}}</ref>. |- |''[[Finô]]'' |''Pelücchi'' | -<ref name=":11" /> |- |''[[Garlenda]]'' |''Gambesecche'' | Registròu a [[Villanöva|Vilanêuva]]<ref name=":6" />. |- |''[[Garlenda]]'' |''Rubattasücche'' |Registròu a [[Castrevegliu|Castrevêgio]]<ref name=":10" />. |- |''[[Garlenda]]'' |Brüxa scignuri |Registròu a [[Garlenda|Garlénda]]<ref name=":16" />. |- |''[[Ginestru (U Tèstegu)|Ginestru]] ([[Testego|U Tèstegu]])'' |''A ruina'' |Registròu a [[Garlenda|Garlénda]]<ref name=":16" />. |- |''[[I Gurlèi]]'' (''[[A Maina de Dian|A Maina, U Dian]]'') |''Barilei'' |Portoéi de barî pìn de liàmme, blazón sconpartîo con ''A Saréa''; registròu a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":4" />. |- |''[[Ineja|Ineia]]'' (''[[Imperia|Impeia]]'') |''Ciantafurche'' | Insémme a-o corispetîvo pe-i portorìn, ''Cacelotti'', quésto blazón o vegniæ da 'na ratèlla in sciô terén dónde montâ 'na fórca. Defæti, a diferénsa d'[[Ineja|Onêgia]], a-[[Pòrto Moriçio|o Pòrto]] no ghe l'àn vosciûa, e coscì i onegiéixi àn pigiòu o nomiâgio de ''Ciantafurche''<ref>{{Çitta|Ramella, 1989|p. 117}}</ref><ref>{{Çitta|AA.VV., 2020|p. 62}}</ref><ref name=":7">{{Çitta web|url=https://www.lastampa.it/imperia-sanremo/2017/07/28/news/la-sfida-fra-porto-e-onegliaadesso-rivive-in-un-racconto-1.34459120/|tìtolo=La sfida fra Porto e Oneglia adesso rivive in un racconto|dæta=2017-07-28|léngoa=IT|vìxita=2024-10-08}}</ref><ref name=":8">{{Çitta web|url=https://lamialiguria.it/2022/12/imperia-la-citta-dimezzata/|tìtolo=Imperia: la città dimezzata|léngoa=IT|vìxita=2024-10-08}}</ref>. |- |''[[Ineja|Ineia]]'' (''[[Imperia|Impeia]]'') |''Bavuṡi'' |Registròu into Diàn<ref>{{Çitta|AA.VV., 2020|p. 31}}</ref>. |- |''[[Ineja|Ineia]]'' (''[[Imperia|Impeia]]'') |''Bucche larghe'' |Pi-â pronónçia bén avèrta da "a" into parlâ do pòsto<ref name=":4" />. |- |''[[Ineja|Ineia]]'' (''[[Imperia|Impeia]]'') |''Revendairöre'' |In riferiménto a-e fìgge d'Ineia, intéize cómme "bezagnìnn-e". Registròu a [[Garlenda|Garlénda]]<ref name=":16" />. |- |''[[I Sigliöi (Vesargu)|I Sigliöi]]'' (''[[Vesargu]]'') |''Sciguranti'' |Pe dâse de âie da scignôri; registròu a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":3" />. |- |''[[I Castelli (Garlenda)|I Castelli]]'' (''[[Garlenda]]'') |''Brüja scignu"i'' | Registròu a [[Villanöva|Vilanêuva]]<ref name=":6" />. |- |''[[Izovèrde]]'' (''[[Campomon|Canpomón]]'') |''Cû ténti'' | -<ref name=":13" /> |- |''[[Lacremô]]'' (''[[Finô]]'') |''Sciaccateste'' |Segóndo a tradiçión, da 'n amasaménto ch'o gh'é acapitòu, fæto sciacàndo a tèsta da vìtima co-ina prîa<ref>{{Çitta|Alonzo Bixio, 2000|p. 114}}</ref><ref name=":0" />. |- |''[[L'Aigheuja|Laigöja]]'' |''Leccaressi'' |Registròu in Aràsce, pâ che quélli de Laigoéggia fîsan conosciûi cómme génte de bócca bòna, a-o ciù pe-i dôsci<ref name=":15">{{Çitta|Croce, 2010|p. 96}}</ref>. |- |''[[L'Aigheuja|Laigöja]]'' |''Pessciare'' |Registròu a [[Garlenda|Garlénda]]<ref name=":16" />. |- |''[[L'Atè]]'' |''Sciüsciagotti'' |Ligòu a l'ativitæ do pòsto ciù avoxâ, sàiva a dî a produçión e a lavoraçión do véddro<ref name=":11" />. |- |''[[L'Eca]]'' (''[[Ulmea|Ulmèa]]'') |''Saciù'' |Registròu in [[Ulmea|Ormêa]]<ref name="A Lav'zoo">{{Çitta lìbbro|outô=Pè Curumbu (Piero Colombo)|tìtolo=“A Lav'zoo: u zibaldun ulmioscu”|url=http://files.spazioweb.it/ea/07/ea076d78-c2e2-4b4b-84e3-0fb7645ac7f4.pdf|ànno=2016|editô=Asuciaziùn Ulmeta|léngoa=LIJ, IT|p=38|capìtolo=A Balodda d’Ulmea (canzun)}}</ref>. |- |''[[Leca (Arbenga)|Leca]]'' (''[[Arbenga]]'') |''Sbiri'' | Registròu a [[Villanöva|Vilanêuva]]<ref name=":6" />. |- |''[[Leca (Arbenga)|Leca]]'' (''[[Arbenga]]'') |''Leccairöi'' |Registròu a [[Castrevegliu|Castrevêgio]]<ref name=":10" />. |- |''[[Ligu (Villanöva)|Ligu]]'' (''[[Villanöva]]'') |''Müccalümmi'' | Registròu a [[Villanöva|Vilanêuva]]<ref name=":6" />. |- |''[[Löa]]'' |''Becùi'' | Registròu a-[[A Prìa|a Prîa]]<ref name=":1">{{Çitta|Accame & Petracco Sicardi, 1981|p. 13}}</ref>. |- |''[[Löa]]'' |''Becüe'' | -<ref name=":11" /> |- |''[[Löa]]'' |''Cravê'' | Registròu a-[[A Prìa|a Prîa]]<ref name=":1" />. |- |''[[Löa]]'' |''Peguê'' | Registròu a-[[A Prìa|a Prîa]]<ref name=":1" />. |- |''[[Löa]]'' |''Pignatèi'' |Registròu in Aràsce, dond'o pâ che quélli de Lêua fîsan conosciûi cómme câdiæ<ref name=":15" />. |- |''[[L'Olbra]]'' (''[[Ulmea|Ulmèa]]'') |''Avucotti'' |Registròu in [[Ulmea|Ormêa]]<ref name="A Lav'zoo"/>. |- |''[[Lüxignan]]'' (''[[Arbenga]]'') |''Berudei'' | Registròu a [[Villanöva|Vilanêuva]]<ref name=":6" />. |- |''[[Manesén]]'' (''[[Sant'Orçeise|Sant'Orçéize]]'') |''Çéppi da cànna'' |Da-a figûa do çéppo de cànne dòppo avéile tagiæ, dîto de persónn-a bàssa e trùgna<ref name=":13" />. |- |''[[Marmö (Casanöva)|Marmö]]'' (''[[Casanöva]]'') |''Süccalümmi'' | Registròu a [[Villanöva|Vilanêuva]]<ref name=":6" />. |- |''[[Marmö (Casanöva)|Marmö]]'' (''[[Casanöva]]'') |''Früsta ferrugiai'' |Registròu a [[Garlenda|Garlénda]]<ref name=":16" />. |- |''[[Marta (Villanöva)|Marta]]'' (''[[Villanöva]]'') |''Ganci'' |De persónn-a desonèsta, che in génere a prêuva a invescigâ i âtri, registròu a [[Villanöva|Vilanêuva]]<ref name=":6" />. |- |''[[Mendaiga]]'' |''Ciapétte'' |Pe-e dònne do pòsto, conscideræ de petelêe; registròu a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":3" />. |- |''[[Méurgo]]'' (''[[Zena|Zêna]]'') |''Bacìlli'' |In sénso figuòu da-e bazànn-e sciugæ òpû da 'n âtro nómme pò-u panê<ref name=":13" />. |- |''[[Merexo|Mrexu]]'' |''Banban'' | -<ref name=":11" /> |- |''[[Mu̍negu]]'' |''Patele d'a Roca'' | -<ref>{{Çitta lìbbro|outô=Louis Barral|outô2=Suzanne Simone|tìtolo=Dictionnaire Français - Monégasque|url=http://www.traditions-monaco.com/dictionnaire-francais-monegasque|ànno=1983|editô=Mairie de Monaco|çitæ=Mónego|léngoa=LIJ, FR|p=359}}</ref> |- |''[[Muntecarbu]]'' (''[[U Burghettu (Aròscia)|U Burghettu]]'') ?<ref>A referénsa a màrca 'Muntecaru'</ref> |''Singarin'' |Registròu a [[Garlenda|Garlénda]]<ref name=":16" />. |- |''[[Muntecarbu]]'' (''[[U Burghettu (Aròscia)|U Burghettu]]'') |''Balerìn'' |Registròu a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":3" />. |- |''[[Muntegrossu Cian de Laite|Muntegrossu]]'' |''Marùn'' |Registròu a [[Üpëga|Ùpega]]<ref>{{Çitta|Massajoli & Moriani, 1991|p. 271}}</ref>. |- |''[[Muntixélu]]'' (''[[Finô]]'') |''Sacchetti'' |O l'arîva da-i ténpi da goæra tra i [[Marchexùn du Finô|marchéixi do Finâ]] e [[Repùbrica de Zena|Repùbrica de Zêna]] do [[1447]]-[[1452]], quànde i abitànti do pàize àn scorîo i zenéixi tiàndoghe cóntra di sachétti pìn de tæra<ref>{{Çitta|Alonzo Bixio, 2000|p. 110}}</ref>. |- |''[[Müssiu]]'' (''[[A Cêve]]'') |''Cianta sücche'' |Registròu a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":3" />. |- |''[[Müssiu]]'' (''[[A Cêve]]'') |''Femèlle'' |Génte mòlla; registròu a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":3" />. |- |''[[Növe]]'' |''Kuéi du laghètu'' |Dêuviòu in [[Seravalle|Seravàlle]]<ref>{{Çitta|Allegri, 2007|p. 121}}</ref>. |- |''[[Növe]]'' |''Skaroti'' |Dêuviòu in [[Seravalle|Seravàlle]]<ref>{{Çitta|Allegri, 2007|p. 218}}</ref>. |- |''[[Oê (A Særa)|Oê]]'' (''[[A Særa]]'') |''Bêlæ'' |Da-e bêle, co-o pàize ch'o l'êa conosciûo p'êse, con [[Sant'Orçeise|Sant'Orçéize]], l'ùnico scîto dónde se fâva o [[Salàmme de Sant'Orçéize|salàmme tìpico de ste bànde chi]]<ref name=":13" />. |- |[[Paravenna (Garlenda)|''Pa(r)avenna'']] (''[[Garlenda]]'') |''Mangia patatin'' | Registròu a [[Villanöva|Vilanêuva]]<ref name=":6" />. |- |''[[Pedemónte]]'' (''[[A Særa]]'') |''Nisêue'' | -<ref name=":13" /> |- |[[Pia (Finô)|''Pia'']] (''[[Finô]]'') |''Garosci / Gaôsci'' |Pe l'ativitæ de [[botâ]], tìpica de génte de Pîa, spécce pi-â gràn quantitæ de [[Gòuso|gòusi]] chi fabricæ<ref>{{Çitta|Alonzo Bixio, 2000|p. 67}}</ref>, ò pi-â tradiçión, sconpartîa co-o rèsto da Ligùria, de portâ in spàlla co-i gòusi o liàmme da dâ inte [[Fàscia (terén)|fàsce]]<ref name=":0" />. |- |''[[Picælo]]'' (''[[Sant'Orçeise|Sant'Orçéize]]'') |''Fiàschi'' | -<ref name=":13" /> |- |''[[Pûi]]'' (''[[Utuê]]'') |''Rumpi dui'' |I ''dui'' sàivan di barilòtti de légno; registròu a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":3" />. |- |''[[Pûi]]'' (''[[Utuê]]'') |''Sciügaduii'' |Cómme sórvia; registròu a [[Villanöva|Vilanêuva]]<ref name=":6" />. |- |''[[Punte d'Nova]]'' (''[[Ulmea|Ulmèa]]'') |''Blagoei'' |Registròu in [[Ulmea|Ormêa]]<ref name="A Lav'zoo"/>. |- |''[[Qualzina]]'' (''[[Ulmea|Ulmèa]]'') |''Muri giuldi'' |Registròu in [[Ulmea|Ormêa]]<ref name="A Lav'zoo"/>. |- |''[[Briga|Ra Briga]]'' |''Briganti'' |Registròu inte tùtta a [[Tera brigašca|Tæra Brigàsca]], spécce into mòddo de dî ''Briga briganti, cutèe tüti quanti''<ref>{{Çitta|Massajoli & Moriani, 1991|p. 145}}</ref>. |- |''[[Rensén]]'' |''Cagagotti'' | -<ref name=":11" /> |- |''[[Rensén]]'' |''Gramégna'' |Scicómme che i rensenìn, cómme a [[gramégna]], se trêuvan da tùtte e pàrte in gîo pò-u móndo<ref name=":12" />. |- |''[[R̂ Frasciu]]'' ([[Briga|''Ra Briga'']]) |''Müri tinti'' |Sorvanómme di ''Frasciurée'' ch'o vegniæ da-o dîto popolâre che a seu fàccia a foîse brùtta de carbón<ref>{{Çitta|Massajoli & Moriani, 1991|p. 285}}</ref>. |- |''[[Rivêa de Ponénte|Rivea de Punente]]'' |''[[Figun (blazun)|Figùi]]/Figogni''{{#tag:ref|Registròu a [[Carizan|Calisàn]]<ref>{{Çitta lìbbro|outô=AA. VV.|tìtolo=Vocabolario delle parlate liguri|ànno=1987|editô=Consulta Ligure|çitæ=Zêna|léngoa=LIJ, IT|p=42|volùmme=Vol. II}}</ref>|group=n.}}/''Figugni''{{#tag:ref|Cómme recepîo a-[[Finô|o Finâ]] da-o parlâ de génte da [[Bormia|Bórmia]]<ref>{{Çitta|Alonzo Bixio, 2000|p. 61}}</ref>.|group=n.}} |Nomiâgio antighìscimo, a l'inprìnçipio ligòu sorviatùtto a-i teritöi de [[Diocexi de Arbenga e Impeia|diòcexi d'Arbénga]] e [[Diocexi de Ventemiglia-Sanremmu|de Vintimìggia]] scibén che l'é registròu di tèrmini pægi inte àree vixìnn-e. Gh'é de segûe atestaçioìn de sto blazón a-o mànco da-o [[XVI secolo|Çinqueçénto]], ma se poriéiva fòscia anâ inderê scìnn'a-a mençión do cognómme ''Fionus'' a [[Sann-a|Sànn-a]] do [[1263]]. O seu scignificâto e ûzo o l'é cangiòu bén bén into córso di sécoli e, fòscia, o l'é nasciûo inta Rivêa cómme nomiâgio de 'na çèrta pàrte da popolaçión, ciutòsto pövea, che co-a crîxi agrìcola di [[XV secolo|sécoli XV]] e [[XVI secolo|XVI]] a l'é emigrâ in [[Corsega|Còrsega]], vèrso [[Zena|Zêna]] (dónde sto blazón chi, a-a giornâ d'ancheu fêua d'ûzo, o l'é registròu de quélli ténpi) e inta [[Provensa|Provénsa]], dond'o l'é restòu inte l'ûzo pe indicâ e [[Figùnni|génte d'òrìgine ponentìnn-a]] e o [[Dialetto figon|seu parlâ]]. In sciâ fìn, inta Rivêa mæxima, o l'é sciortîo da l'ûzo atîvo, vegnìndo pe cóntra dêuviòu da-e génte de l'entrotæra pe indicâ i riveàschi, che de vòtte ghe montâvan pròpio pe vénde e fîghe<ref>{{Çitta|Toso, 2014|pp. 40-55}}</ref>. |- |''[[San Bertumê (cumüna)|San Bertumê]]'' |''Spelâi'' |Pe-i fæti ligæ a-o martìrio do sànto ch'o ghe dà o nómme, spelòu vîvo<ref>{{Çitta|AA.VV., 2020|p. 262}}</ref>. |- |''[[Sàn Càrlo de Çêze]]'' (''[[Zena|Zêna]]'') |''Brìgne'' | -<ref name=":13" /> |- |''[[Sàn Càrlo de Çêze]]'' (''[[Zena|Zêna]]'') |''Romanìn'' |Se dixéiva ch'o foîse abàsta metîse in ramétto de [[romanìn]] inta stàcca perché a scceupésse ina ratèlla co-e génte do pòsto<ref name=":13" />. |- |''[[Sàn Çepriàn (A Særa)|Sàn Çepriàn]]'' (''[[A Særa]]'') |''Poîsci'' |Pe-i [[Poiscio|poîsci]] chi cortivæ, rinomæ into pasòu<ref name=":13" />. |- |''[[San Fé (Arbenga)|San Fé]]'' (''[[Arbenga]]'') |''Sutera morti'' | Registròu a [[Villanöva|Vilanêuva]]<ref name=":6" />. |- |''[[San Luénsu (Giüstéxine)|San Luénsu]]'' (''[[Giüstexine|Giüstéxine]]''[[Giüstexine|)]] |''Spella-becchi'' |Da-o mòddo de dî "''Cuelli de San Luénsu i se màngian u beccu, cuélli de San Michê i se màngian l'agné''", a marcâ a rivalitæ co-e génte de Sàn Michê; registròu a-[[A Prìa|A Prîa]]<ref>{{Çitta|Accame & Petracco Sicardi, 1981|pp. 12-13}}</ref>. |- |''[[Sàn Martìn de Pâvànego]]'' (''[[Çiannexi|Çiânexi]]'') |''Sciôe da sùcca'' |Nomiâgio dêuviòu ascì fixicaménte p'açimentâ e génte do pòsto, meténdose 'na sciôa de sùcca in sciô capéllo<ref name=":14" />. |- |''[[Sann-a]]'' |''Ciciolli / Ciciullê'' |Da-o ''[[ciciollu]]'', berödo pövou fæto de bêle de vàcca e inpîo de sàngoe de béstie maxelæ, pàrte pò-u sòlito caciæ vîa, segóndo a tradiçión inventòu da-i tripæ de Sànn-a inti ànni de mizêia dòppo a distruçión caxonâ da-i zenéixi. O blazón o sàiva stæto creòu da-i òmmi do [[Dria Doia|Döia]] pe mincionâ i savonéixi, che però l'àn adotòu cómme seu nomiâgio tànto chi-â màschera da çitæ, creâ do [[1953]], a l'é pròpio o ''[[Ciciulìn]]''<ref>{{Çitta lìbbro|outô=Giovanni Battista Nicolò Besio|tìtolo=Dizionario del dialetto savonese «Calepìn da batuièʒa ciciolla»|ediçión=1|ànno=1980|editô=Editrice Liguria|çitæ=Sànn-a|léngoa=LIJ, IT|p=34}}</ref><ref>{{Çitta lìbbro|outô=Rosa Sguerso|outô2=Anita Sguerso|tìtolo=Compendio di voci ed espressioni del dialetto savonese|ànno=Lùggio 1985|editô=Editrice Liguria|çitæ=Sànn-a|léngoa=LIJ, IT|p=39}}</ref>. |- |''[[San Pê d'Ænn-a|Sàn Pê d'Ænn-a]]'' |''Minòlli'' |Da-o nómme de quélli chi caregâvan l'ænn-a in scî bàrchi pe fâ sòura<ref name=":13" />. |- |''[[Sàn Stêva de Làrvego]]'' (''[[Campomon|Canpomón]]'') |''Câsòtti'' | -<ref name=":14" /> |- |''[[Sàn Stêva de Làrvego]]'' (''[[Campomon|Canpomón]]'') |''Figassìn bruxæ'' | -<ref name=":14" /> |- |''[[Sant'Orçeise|Sant'Orçéize]]'' |''Órsci'' |Dîto de génte rùstega, dêuviòu pe mincionâne e génte fàndo in bàllo gòffo ascì, pròpio comm'o faiæ in órso<ref name=":14" />. |- |''[[Süccaellu]]'' |''Spellai'' |Pe-e viçénde ligæ a-o martìrio do sànto protetô do pàize, Sàn Bertomê, spelòu vîvo; registròu a [[Castrevegliu|Castrevêgio]]<ref name=":10" />. |- |''[[Téggia (Zêna)|Téggia]]'' (''[[Zena|Zêna]]'') |''Meizànn-e'' | -<ref name=":14" /> |- |''[[Tenda]]'' |''Tübaréli'' |Da ''tübaréla'', nómme irònico da sigarétta, pe-e câze di tendàschi conscideræ cómme no goæi nétte ma inciastræ de fùmme; registròu a-[[Briga|a Brîga]]<ref>{{Çitta|Massajoli & Moriani, 1991|p. 446}}</ref>. |- |''[[Tera brigašca|Tèra Brigàšca]]'' |''Savuiàrdi'' |Registròu inti pàixi vixìn in Ligùria, ch'êan a-i ténpi inta [[Repùbrica de Zena|Repùbrica de Zêna]]<ref>{{Çitta|Massajoli & Moriani, 1991|p. 371}}</ref>. |- |''[[Tórbi]]'' (''[[Çiannexi|Çiânexi]]'') |''Moîe'' | -<ref name=":14" /> |- |''[[Tuiran]]'' |''Süssanespu"i'' |Registròu a [[Villanöva|Vilanêuva]]<ref name=":6" />. |- |''[[Tuvettu]]'' (''[[Vìlla Faròdi]]'') |''Unbreśalli'' | -<ref>{{Çitta|AA.VV., 2020|p. 314}}</ref> |- |''[[Tuvu (Vìlla Faròdi)|Tuvu]]'' (''[[Vìlla Faròdi]]'') |''Ursi'' | -<ref>{{Çitta|AA.VV., 2020|p. 317}}</ref> |- |''[[U Burghettu (Aròscia)|U Burghettu d'Aroscia]]'' |''Gambe storte'' |Registròu a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":3" />. |- |''[[U Burghettu (Santu Spiritu)|U Burghettu de Santu Spiritu]]'' |''Cianta coi'' |Pe l'ativitæ prinçipâ di borghetìn, génte contadìnn-a<ref>{{Çitta lìbbro|outô=Giannetto Beniscelli|outô2=Piero Vado|tìtolo=Borghetto Santo Spirito e la sua storia|url=https://bid.catalogobibliotecheliguri.it/LIG0007514|ànno=Màrso 1975|editô=Stampa - Grafiche F.lli Spirito|çitæ=Sànn-a|léngoa=IT|p=77}}</ref><ref name=":10" />. |- |''[[U Burgu (Finô)|U Burgu]]'' (''[[Finô]]'') |''Cü giôni'' |Pi-â poxiçión do pàize, co-o pöco sô ch'o gh'arîva d'invèrno<ref>{{Çitta|Alonzo Bixio, 2000|p. 48}}</ref><ref name=":0" />. |- |[[Borgomâ|''U Burgu'' (''Mâ'')]] |''Mangia céxi'' |Registròu a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":4" />. |- |[[Borgomâ|''U Burgu'' (''Mâ'')]] |''Papéi fàusi'' |Pe n'êse boìn ò legìttimi a rivendicâ di dirìtti; registròu a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":4" />. |- |''U Cannèu (?)'' |''Sc-curi gurpe'' |Registròu a [[Garlenda|Garlénda]]<ref name=":16" />. |- |''[[U Castellu (Mâ)|U Castellu]]'' (''[[Borgomâ|U Burgu, Mâ]]'') |''Merdajöi'' |Registròu a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":4" />. |- |''[[Aorigo|Uìgu]]'' |''Figalei'' |Venditoî de fîghe; registròu a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":4" />. |- |''[[Uiveu (Impeia)|Uiveu]]'' (''[[Imperia|Impeia]]'') |''Babolli'' |Da-e bestiétte che rêudan i [[Poiscio|poîsci]] sciugæ; registròu a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":4" />. |- |''[[Ulmea|Ulmèa]]'' |''Paciocòa'' |Caregatûa do mòddo de parlâ di ormeàschi, registròu a-[[Viuzena|a Viozæna]]<ref>{{Çitta|Massajoli & Moriani, 1991|p. 301}}</ref>. |- |''[[Ulmea|Ulmèa]]'' (''fṛâȝiui'') |''T'cioldi / T'ciōldi'' | -<ref name=":9">{{Çitta lìbbro|outô=Giuseppe Colombo|tìtolo=Vocabolario Italiano-Ormeasco Ulmioscu-Italian|ànno=1986|editô=Litografia Fracchia|çitæ=Cengio|léngoa=LIJ, IT}}</ref> |- |''[[Ulmea|Ulmèa]]'' (''paise'') |''Patachî / Patachìi'' | -<ref name=":9" /> |- |''[[Pòrto Moriçio|U Portu]]'' (''[[Imperia|Impeřia]]'') |''Anzenèi'' |Menàndo i âxi pe de stràdde tùtte montechìnn-a<ref name=":5">{{Çitta|Ramella, 1989|p. 131}}</ref> |- |''[[Pòrto Moriçio|U Portu]]'' (''[[Imperia|Impeřia]]'') |''Cacelotti'' | Insémme a-o corispetîvo pe-e génte d'Onêgia, ''Ciantafurche'', quésto blazón o vegniæ da 'na ratèlla in sciô terén dónde montâ 'na fórca: into detàggio, o böia o l'êa do Pòrto, da famìggia di ''Cacella'', e da sto fæto o saiæ nasciûo o nomiâgio di portorìn<ref name=":5" /><ref>{{Çitta|AA.VV., 2020|p. 48}}</ref><ref name=":7" /><ref name=":8" />. |- |''[[Pòrto Moriçio|U Portu]]'' (''[[Imperia|Impeřia]]'') |''Cancelletti'' |De persónn-a fùrba in génere, ch'a prêuva a invescigâ i âtri; versción arascìnn-a de ''Cacelotti'', nomiâgio bén ciù avoxòu. |- |''[[Üpëga]]'' (''[[Briga Auta]]'') |''Cianíṡi'' |Sàiva a dî da-o parlâ lénto, registròu a-[[Viuzena|a Viozæna]]<ref>{{Çitta|Massajoli & Moriani, 1991|p. 119}}</ref>. |- |''[[U Sejô]]'' |''Türchi'' | Blazón ch'o vegniæ adêuviòu a regordâ i fæti di 2 de lùggio do [[1637]], quànde O Çejâ o l'é stæto sachezòu dai tùrchi. Registròu inta ciù pàrte di pàixi da-arénte<ref name=":0" /><ref>{{Çitta lìbbro|outô=Angela Bruzzone|tìtolo=Cose da Türchi|ànno=1982|editô=Grafiche Pozzi - Legatoria Ciuni|çitæ=Arbenga|léngoa=LIJ, IT|p=7}}</ref>. |- |''[[U Sejô]]'' |''Rübagiasu'' |E génte do Çejâ êan conosciûe a [[Castrevegliu|Castrevêgio]] perché montâvan in sciù pe rifornîse de fugiàmme<ref name=":10" />. |- |''[[U Sejô]]'' |''Sciaccamotti'' |Pe cónto di castrevegìn, a remarcâ l'ûzo di contadìn de sto pàize, che p'òu sòlito sciacâvan da tæra<ref name=":10" />. |- |''[[U Tû]]'' |''Spellagatti'' | Registròu a-[[A Prìa|a Prîa]]<ref name=":2">{{Çitta|Accame & Petracco Sicardi, 1981|p. 14}}</ref>. |- |''[[Utuê]]'' |''Gambe russe'' | Registròu a [[Villanöva|Vilanêuva]]<ref name=":6" /> e a [[Garlenda|Garlénda]] ascì<ref name=":16" />. |- |''[[Varigotti]]'' (''[[Finô]]'') |''Saracéni / Seraceni'' |Pe-e stöie de sachézzi di [[saracìn]] a-o pàize e pò-u stîle de seu câze, ch'o l'aregórda quéllo do [[Levànte]]<ref>{{Çitta|Alonzo Bixio, 2000|p. 111}}</ref>, ò pe di træti fìxichi "levantìn"<ref name=":2" />. |- |''[[Vesargu]]'' |''Buriusi'' |Génte pìnn-e de prezumî; registròu a [[Ineja|Onêgia]]<ref name=":3" />. |- |''[[Veserxe]] ([[Castrevegliu]])'' |''Giüdei'' |Registròu a [[Castrevegliu|Castrevêgio]] pàize<ref name=":10" />. I veserxìn saiévan conscideræ dai castrevegìn ''anime pèrse'', a remarcâ a stòrica rivalitæ fra o çéntro do comùn e a fraçión. |- |''[[Vigomoàsso]]'' (''[[Sant'Orçeise|Sant'Orçéize]]'') |''Tortaieu'' |Se fâva scìnn-a scciupâ de ratèlle co-e génte do pòsto mostràndoghe sott'a-i éuggi 'n [[tortaieu]]<ref name=":14" />. |- |''[[Villanöva]]'' |''Mangiasücche'' | Registròu a [[Villanöva|Vilanêuva]]<ref name=":6" />. |- |''[[Villanöva]]'' |''Furnaxai'' |Registròu a [[Garlenda|Garlénda]]<ref name=":16" />. |- |''[[Viuṡena]]'' (''[[Ulmea|Ulmèa]]'') |''Plandrui'' |Registròu in [[Ulmea|Ormêa]]<ref name="A Lav'zoo"/>. |- |''[[Voiæ]]'' (''[[A Særa]]'') |''Èrba dragónn-a'' |Da-a [[Èrba dragónn-a|ciànta téuscega co-o mæximo nómme]]<ref name=":14" />. |- |''[[Voldalmella]]'' (''[[Ulmea|Ulmèa]]'') |''Giuldui'' |Registròu in [[Ulmea|Ormêa]]<ref name="A Lav'zoo"/>. |- |''[[Zemignàn]]'' (''[[Zena|Zêna]]'') |''Gàtti / Gattin'' |Fòscia pi-â figûa do [[Felis silvestris catus|gàtto]], consciderâ cómme drîta ò sorniónn-a<ref name=":13" />. |- |''[[Zena]]'' |''Bacì'' |Registròu a-[[A Ciagia|a Ciàzza]] e a [[Üpëga|Ùpega]]<ref>{{Çitta|Massajoli & Moriani, 1991|p. 56}}</ref>. |- |''[[Zena]]'' |''Riso raeo'' | -<ref name=":11" /> |- |''[[Zoaggi|Zoâgi]]'' (''fraçioìn de vàlle'') |''Fighé'' |Registròu tra e fraçioìn de mónte into comùn Zoâgi, da l'òrìgine che de probàbile a l'é sconpartîa con quéllo do ciù ànpio ''figùn''<ref>{{Çitta|Toso, 2014|p. 44}}</ref>. |} == Nòtte == ;Nòtte a-o tèsto <references group="n." /> ;Nòtte bibliogràfiche <references responsive="" /> == Bibliografîa == * {{Çitta lìbbro|outô=Giacomo Accame|outô2=Giulia Petracco Sicardi|tìtolo=Dizionario pietrese|ànno=1981|editô=Centro Storico Pietrese|çitæ=Sànn-a|léngoa=LIJ, IT|cid=Accame & Petracco Sicardi, 1981}} * {{Çitta lìbbro|outô=Lucetto Ramella|tìtolo=Dizionario onegliese|url=https://books.google.com/books?id=bh1MygAACAAJ|ànno=1989|editô=Edizioni Dominici|léngoa=LIJ, IT|cid=Ramella, 1989}} * {{Çitta lìbbro|outô=Pierleone Massajoli|outô2=Roberto Moriani|tìtolo=Dizionario della cultura brigasca: Lessico|url=https://books.google.com/books?id=LD0qAQAAIAAJ|ànno=1991|editô=Edizioni dell'Orso|çitæ=Lusciàndria|léngoa=LIJ, IT|volùmme=Vol. I|cid=Massajoli & Moriani, 1991|ISBN=88-76-94086-3}} * {{Çitta lìbbro|outô=Luigi Alonzo Bixio|tìtolo=Dizionario delle parlate finalesi|url=https://books.google.com/books?id=ipCwGQAACAAJ|ànno=2000|editô=Centro Storico del Finale|çitæ=O Finâ|léngoa=LIJ, IT|cid=Alonzo Bixio, 2000}} * {{Çitta lìbbro|outô=Carlo Bartolomeo Usanna|tìtolo=Visione d'altri tempi. Glossario di termini dialettali, modi di dire, proverbi, tradizioni di Villanova d'Albenga|url=https://bid.catalogobibliotecheliguri.it/5VAR0NA30262|ànno=2000|editô=Amedeo|çitæ=Inpêia|léngoa=LIJ, IT|p=|cid=Usanna, 2000}} * {{Çitta lìbbro|outô=Roberto Allegri|tìtolo=Vocabolario e grammatica della lingua serravallese|url=https://www.chiekete.eu/wp-content/uploads/2022/01/RobertoAllegri-vocabolario.pdf|ànno=2007|editô=Joker|çitæ=Nêuve|léngoa=LIJ, IT|cid=Allegri, 2007|ISBN=88-75-36130-4}} * {{Çitta lìbbro|outô=Gianni Croce|tìtolo=Gocce di saggezza popolare (e non solo) dalla nostra più genuina parlata|url=https://bid.catalogobibliotecheliguri.it/PBE0098936|ànno=2010|editô=Associazione Vecchia Alassio|çitæ=Aràsce|léngoa=LIJ, IT|cid=Croce, 2010}} * {{Çitta publicaçión|outô=Piero Bordo|ànno=2014|méize=Lùggio-Seténbre|tìtolo=I soprannomi di Comunità: I nomiàggi|revìsta=A Compagna|editô=A Compagna|çitæ=Zêna|volùmme=Ànno XLVI, N.S.|nùmero=3|pp=14-16|léngoa=IT|url=https://www.acompagna.org/rivista/archivio/2014-3.pdf|cid=Bordo, 2014}} * {{Çitta lìbbro|outô=[[Fiorenzo Toso]]|tìtolo=Le parlate liguri della Provenza. Il dialetto figun tra storia e memoria|url=https://books.google.com/books?id=8W6CrgEACAAJ|ànno=Novénbre 2014|editô=Philobiblon|çitæ=Vintimìggia|léngoa=IT|cid=Toso, 2014|ISBN=88-88-59172-9}} * {{Çitta lìbbro|outô=Ambrogio Arimondo, Mario Corso, Giorgio Fedozzi e Giovanni Arbarelli|tìtolo=U vucabulâiu: dizionario ragionato della parlata di San Bartolomeo al Mare e dintorni (Ed. 2020, Parte 1, Glossario)|url=http://www.cadepuio.it/files/glossario_2-2020.pdf|ànno=2020|editô=Circolo Culturale Cà de Puiö|léngoa=LIJ, IT|cid=AA.VV., 2020}} * {{Çitta lìbbro|outô1=Silvio Riolfo Marengo|outô2=Silvia Malco Badano|outô3=Roberto Badano|tìtolo=Castelvecchio di Rocca Barbena. Vita e storia di un borgo millenario nell'alta val Neva|url=https://www.libriliguria.it/art/P/1/d/583/c/13/s/13/castelvecchio-di-rocca-barbena.html|ànno=2022|editô=Bacchetta Editore|çitæ=Arbénga|léngoa=IT, LIJ|cid=Marengo, Malco & Badano, 2022}} == Ligàmmi de fêua == * {{Çitta web|url=https://www.treccani.it/enciclopedia/blasone-popolare/|tìtolo=Blasone popolare - Enciclopedia on line|léngoa=IT|vìxita=2024-10-06}} 7ve8m9beplmn1t09xtc5lsj4901lop1 0 31612 253314 253290 2024-11-17T11:22:26Z N.Longo 12052 + img 253314 wikitext text/x-wiki {{Arbenganese|variànte=&nbsp;sitadìn}} [[Immaggine:Albenga - Kathedrale San Michele Arcangelo und Santa Maria in Fontibus, August 2019.jpg|miniatura|Vìa D'Aste e, au fundu, a catedrâle]] '''Vìa D'Aste''' (ascì dìta '''A Cuntrâ Növa''', scrìta ''Cuntraneuva''<ref>{{Çitta lìbbro|outô=Angelo Gastaldi|tìtolo=De tüttu in po'|url=https://bid.catalogobibliotecheliguri.it/LIG0455769|ànno=1996|editô=Edizioni del Delfino Moro|çitæ=Arbenga|léngoa=LIJ, IT|pp=69|capìtolo=U Strada"iu}}</ref> au moddu du Gastaldi, ''Via Enrico D'Aste'' in [[Léngoa italiànn-a|italiàn]]) a l'è 'na stràdda fra e ciü impurtanti d'Arbenga Veggia, ch'a cûre da punènte a levànte, recarcandu u percursu de quellu ch'u l'é(r)a u decümàn màscimu da sitè rumâna. Slargâ du bèllu au cumensu du [[XX secolo|Növesèntu]], cacciàndu zü fina di palàssi ch'i se ghe faciàvan, a l'ha pe' stu fètu chi piàu u numme de Cuntrâ Növa, ben marcàu intu parlà pupulâre. == Sto(r)ia == Vìa D'Aste a cûre pe' ün di percursi ciü antìghi e de lungu ciü impurtanti d'Arbenga Veggia, repiàndu a metè de levante du decümàn màscimu de ''Albingaunum'', che de chi u l'andaxeva avanti passàndu pe'e mudèrne [[Vìa Benardu Ricci (Arbenga)|Vìa Benardu Ricci]] e Vìa Baccio Emanuele Maineri<ref>{{Çitta|Costa Restagno, 1993|''Lo sviluppo urbano'', p. 13}}</ref>. Sta vìa a l'è stèta ascì duve(r)â cumme tèrmu pe' marcà i cunfìn fra i quartèi de Santa Ma(r)ìa e de Sant'Eulàlia, spartisiùn ch'a servìva pe' di fìn fiscàli e aministatìvi, scibèn che, a dife(r)ènsa de quantu se pìa in cunsciderasiùn au dì d'ancöi, nu pà ch'a fusse intu mezzu fra Santa Ma(r)ìa e Sant'Eulàlia. Defèti, cumm'u se vegghe da l'èstimu du [[1473]], scìa ina cà faciâ in scia [[Ciàssa San Michê (Arbenga)|Ciàssa de San Michê]] che quelle di Cassulìn in fàccia aa géxa de Santa Ma(r)ìa in Fontibus e l'é(r)an ancù intu quartê de Santa Ma(r)ìa, cu'a sudivixùn che l'è dunca prubabile ch'a l'andasse pe' vìe intreghe ciütostu che spartìle a metè<ref>{{Çitta|Costa Restagno, 1979|''I quartieri e la consistenza edilizia della città'', pp. 79-81}}</ref>. L'impurtansa da vìa a l'è atestâ fina daa bassa [[Etæ de Mëzo|Etè de Mézzu]], da quande, cumme inte âtre stradde cun ciü tranxitu, se ghe faciâvan cà e palàssi de cuntu, fètu ch'u resâta daa registrasiùn a catastru de custrusiùi cu'in valû ciü âtu che inti caruggi ciü picìn<ref>{{Çitta|Costa Restagno, 1993|''Lo sviluppo urbano'', p. 21}}</ref>. De ciü, inta Cuntrâ Növa se ghe duvéva tegnì u mercàu de tè(r)e, u ''forum tellarum'', cun due büteghe inte cà di Cassulìn ch'e sun registrè inte l'èstimu du [[1426]], mèntre inte quellu du [[1473]] se fà mensiùn de due cà ''cum rota tellarum''. A tà prupoxitu, in curispundènsa de l'ecs Teâtru Sivicu gh'é(r)a mü(r)àu fìna du [[XX secolo|Növesèntu]] a cuscì dìta "canna", a mezü(r)a üfisiâle pe' panni e tè(r)e, fòscia missa chi zà ai tèmpi de quande se ghe tegnìva u mercàu<ref>{{Çitta|Costa Restagno, 1979|''I mercati e le attività commerciali e artigiane'', pp. 120-122}}</ref> e au(r)a cunservâ intu Müseu Sivicu<ref>{{Çitta|AA.VV., 2001|pp. 35-36}}</ref>. Au fundu da vìa, ch'a finìva inte mü(r)aje de difésa da sitè a l'artessa du ''castrum'' de fundasiùn rumâna, se ghe druvìva l'antìga ''porta castrum'' o ''prope castrum'', de dunde se piâva a vìa da Ma(r)ìna. Sta pòrte, missa pròpiu fra e due tûre du ''castrum'', a l'è stèta pe(r)ò serâ inte l'Etè de Mezzu, pe' druvì a növa Pòrte da Ma(r)ìna da fiàncu da furtificasiùn rumâna, atestâ zà dau [[1420]] cumme a pòrte ''ad marinam''<ref>{{Çitta|Costa Restagno, 1979|''Le mura'', pp. 138-139}}</ref>. <gallery mode="packed" heights="220"> Veduta dell'attuale Via D'Aste dopo le prime demolizioni (Albenga, foto 1899).jpg|I primmi slargamènti ae spèse de cà a sud, int'ina futugrafìa du [[1899]] Veduta dell'attuale Via D'Aste durante la demolizione della facciata di Santa Maria in Fontibus (Albenga, foto 1900).jpg|Marsu du [[1900]], travài in cursu ae cà du fiancu sud a Santa Ma(r)ìa Demolizione di primo 900.jpg|Cartulina cu'a catedrâle e u ciòstru di Canònichi, zà mezzu derucàu, 1900 ca. Castrum di Porta Marina (Albenga, foto pre-1938).jpg|Vìa D'Aste e u palàssiu du ''castrum'' avanti de demulisiùi du [[1938]] </gallery> Ciü de resènte, a vìa a l'ha piàu l'intitulasiùn a Vincenzo Gioberti, p'ésse dunca cangiâ a Enrico D'Aste, ürtimu mèmbru de l'[[D'Aste (famïa)|antìga pa(r)entèlla arbenganese]] e scindicu d'Arbenga tra u [[1879]] e u [[1889]], doppu di grandi travài ch'i l'han interesâ a l'imprinsippiu du Növesèntu<ref>{{Çitta|AA.VV., 2001|p. 35}}</ref>. Sti lì, fèti tra u [[1898]] e u [[1903]], i l'han purtàu a slargà e indrisà a vìa: pe' primmu intervèntu s'è mesciàu e faciè de custrusiùi a mezzugiurnu in sc'ina linea ciü aretrâ, pöi s'è intervegnüu inta géxa de Santa Ma(r)ìa in Fontibus caciàndu zü a primma campâ, de moddu de mesciâne inderé a faciâ. S'è cumensàu dunca a derucà e custrusiùi fra Santa Ma(r)ìa e a catedrâle, cu'u spàssiu cuscì recavàu ch'u vegne(r)à quellu che au dì d'ancöi u l'è dìtu Ciàssa IV Nuvèmbre<ref>{{Çitta|Costa Restagno, 1993|''Lo sviluppo urbano'', p. 49}}</ref>. Intu detaju, chi i se truvâvan u ciòstru di Canònichi da catedrâle, in pussu, e cà di canònichi de Santa Ma(r)ìa e ascì de âtre de privèi<ref>{{Çitta|Costa Restagno, 1979|''Il centro cittadino e gli insediamenti religiosi'', pp. 41-43}}</ref>. A l'estremitè de levante de Vìa D'Aste, du [[1938]], u l'è stètu aa fìn caciàu zü l'ürtimu isulàu ch'u n'interumpìva u camìn drìtu, fètu che pe(r)ò u l'ha purtàu a pèrde i rèsti de l'antighiscimu ''castrum'' rumàn<ref name=":0">{{Çitta|Costa Restagno, 1979|''Le mura'', p. 138}}</ref> ciü che u Teâtru Sivicu, cu'in pesante palasùn ch'u n'ha piàu u pòstu<ref>{{Çitta|Costa Restagno, 1993|''Lo sviluppo urbano'', p. 50}}</ref>. == Descrisiùn == [[File:Vìa D'Aste o A Cuntrâ növa (Arbenga Veggia) - Mappa.svg|thumb|upright=3|center|Mappa da Cuntrâ Növa, cu'i caruggi ch'i se ghe incruxan]]A vìa a se scuntra a l'imbuccu d'Arbenga Veggia rivandu daa Ma(r)ìna, giüst'in frunte ai Giardinetti, in diresiùn du Viâle du Ré, cumensandu là dund'u se truvava l'antigu ''castrum''. A se dröve a partì dau Largu Do(r)ia, da dund'i se deramman, in diresiùn cuntra(r)ia, tantu u Caruggiu du Teâtru (a setentriùn, ch'u l'inmette in San Fransescu e u fa parte du quartê de Santa Ma(r)ìa) quantu u Caruggiu du Lottu (au de sutta, ch'u porta inta [[Ciàssa de l'Uspeâ (Arbenga)|Ciàssa de l'Uspeâ]], zà inte Sant'Eulàlia). Propiu in sciu cantu cun u primmu di dui a se vegghe ancù ancöi a Veggia Pretü(r)a, ch'a remunta ai prìmmi seculi de l'[[Etæ de Mëzo|Etè de Mèzzu]]. Stu palàssiu chi u l'è ascì in cuntinuu cun quellu di Borea Ricci, vegnüu de dòppu e apartegnüu a üna de famìe ciü de riliêvu d'Arbenga. Finìu st'isulàu u se rìva a l'artessa da gêxa de Santa Ma(r)ìa in Fontibus, cun in fàccia a Cà e tûre di Seullìn, ch'a se tröva in sciu cantu cun [[Vìa Oddu (Arbenga)|Vìa Oddu]], pöcu primma de rivà in diresiun du Munümèntu. De dossu aa gêxa, tantu in sc'in fiancu quantu in sce l'âtra, u gh'è di passaggi ch'i l'inmetten turna in San Fransescu. U ciü impurtante di dui, aa drìta, u porta u numme de l'Ernestu Rulandi Ricci, militâre caüttu in bataja a l'imprensipiu du Növesèntu. In avanti, versu u Sant'Eulàlia, in carugettu cu'u vortu, prugetàu da l'architettu Cortese de [[Sann-a|Savuna]] du [[1872]] e dedicàu a Ester Siccardi dandu amentu aa tupunumastica<ref>{{Çitta|AA.VV., 2001|p. 59}}</ref>, u l'inmette inta [[Ciàssa di Pésci (Arbenga)|Ciàssa di Pésci]]. Aa fìn dòppu in'utantêna de mêtri, u percursu da stràdda u se cunclüdde in diresiùn da [[Ciàssa San Michê (Arbenga)|Ciàssa de San Michê]], finèndu daa lòggia de Palàssu Veggiu: a purtà fin inti Quàttru Canti u l'è u [[Vìa Benardu Ricci (Arbenga)|caruggiu]] ch'u g'ha u numme du Benardu Ricci<ref>{{Çitta|AA.VV., 2001|p. 51}}</ref>. === Cruxe(r)e === <gallery mode="packed" heights="150"> Immaggine:Albenga-IMG 0344.JPG|E Tûre, daa cruxe(r)a cun Vìa Oddu Immaggine:Centro storico di Albenga 29.jpg|U palàssiu Borea Ricci Immaggine:Via Òddu - U Caruggiu de verdüêe (San Scì, Arbenga Veggia) 01.jpg|U Caruggiu de verdü(r)e(r)e, mi(r)andu versu Santa Ma(r)ìa Immaggine:Gêxa de Santa Marìa in Fontibus (Santa Marìa, Arbenga Veggia)-Faciâ 09.jpg|Santa Ma(r)ìa e l'imbuccu du Caruggiu ch'u porta in San Fransecu </gallery> * Largu Do(r)ia, spiàssu de pöcu ciü de 800 mêtri quàddri<ref>{{Çitta|AA.VV., 2001|p. 36}}</ref> ch'u se tröva a l'imbuccu da vìa, versu a ma(r)ìna, tantu ch'u se tröva là dund'ina votta u gh'e(r)a l'antigu ''castrum'' du tèmpu di rumèi, cacciàu zü inti prìmmi du Növesèntu. U pìa u numme da [[Tumâxu Do(r)ia]], regurdàu cumme òmmu de valû, vistu u moddu intu che u l'axeva prutezüu a sitè dü(r)ante l'asediu du [[1435]]<ref>{{Çitta lìbbro|outô=Girolamo Rossi|tìtolo=Storia della Città e Diocesi di Albenga|url=https://books.google.it/books?id=g7ksAAAAYAAJ&hl=it&source=gbs_navlinks_s|ànno=1870|editô=Tipografia T. Craviotto|çitæ=Arbenga|léngoa=IT|p=187|capìtolo=X. Vicende del XV Secolo}}</ref>. * U Caruggiu du Teâtru, lungu ina sinquantêna de mêtri, u l'è ciamàu cuscì vistu che in curispundènsa u se ghe truvava u veggiu Teâtru Sivicu sitadìn, cacciàu zü insemme au ''castrum'' inti [[Anni 1930|ànni '30]]<ref>{{Çitta|AA.VV., 2001|p. 27}}</ref>. Dau percursu nu in lìnea u cumensa sutta a 'n vortu au de sutta du che u l'ha u so ingressu u Cine-Teâtru Ambra, ch'u l'ha piàu u pòstu du veggiu. Sciübitu doppu u caruggiu u cêga e u se dirigge inte quella ch'a l'è Ciàssa San Fransescu, inclüsa intu quartê de Santa Ma(r)ìa. * Dau Lòttu (Vico Caresomo), u cunette Largu Do(r)ia cun Vìa Palestru, finèndu au fiàncu da Tûre da Paciotta, a l'imbuccu da [[Ciàssa de l'Uspeâ (Arbenga)|Ciàssa de l'Uspeâ]], u l'è ün di caruggi ciü picìn d'Arbenga Veggia, lungu numma che 17 mêtri, u pìa u numme da Giovanni Caresomo, assidiacunu da Catedrâle intu [[XVII secolo|Seisèntu]]<ref>{{Çitta|AA.VV., 2001|pp. 30-31}}</ref>. * Vìa Ernestu Rulàndi Ricci, u l'è u cuntinuu de [[Vìa Oddu (Arbenga)|Via Oddu]], ch'a g'ha u sò imbuccu aa drìta da faciâ de Santa Ma(r)ìa. Passandu a còsta da gêxa, a se inmette inte Ciàssa San Fransescu, passandula e finèndu trènta mêtri de dòppu au de fö(r)a de mü(r)aje, inte Vìa Zena<ref>{{Çitta|AA.VV., 2001|p. 51}}</ref>. A passa defèti au de sutta da stò(r)ica ''Porta sancti francisci'' (a Pòrte de San Fransescu)<ref>{{Çitta|Costa Restagno, 1979|pp. 56-57, fig.18}}</ref>. * U Caruggiu de verdü(r)e(r)e (o [[Vìa Oddu (Arbenga)|Vìa Oddu]], a remarcà a tupunumastica), u se diràmma d'in fàccia aa gêxa de Santa Ma(r)ìa, a partì daa Tûre di Cassulìn, fin a rivà a tucà e mü(r)àje da sitè veggia, dandu in scia Sènta 'traversu a Pòrte du Pertüxu. U marca ascì pe' tradisiùn u cunfìn fra u quartê de San Scî (a munte, caruggiu inclüsu<ref>{{Çitta|AA.VV., 2001|p. 45}}</ref>) e quellu de Sant'Eulàlia (a vàlle), furmandu in impurtànte cruxe(r)a cun Vìa Rumma. * Dau Munümèntu, spiassu de 'na duxentêna de mêtri quaddri ch'a vìa ghe pàssa a còsta primma de rivà inte San Michê. U se dröve fra mezzu a Catedrâle e a gêxa de Santa Ma(r)ìa in Fontibus, u(r)iginàu cu'i travài viari du cumensu du [[XX secolo|Növesèntu]], ch'u l'ha vìstu a demulisiùn du Ciòstru di Canònichi. St'ürtimu u l'é(r)a stètu ti(r)àu sciü de dòssu aa Catedrâle fra i [[XIV secolo|seculi XIV]] e [[XV secolo|XV]] e ancöi u l'è stètu sustituìu dau munümèntu sitadìn ai caütti da [[Primma Goæra Mondiâ|Primma guèra mundiâle]], messu chi du [[1923]]<ref>{{Çitta|AA.VV., 2001|p. 49}}</ref>. * [[Ciàssa San Michê (Arbenga)|Ciàssa San Michê]], a prinsipâle ciàssa d'Arbenga Veggia, antigamènte cunusciüa cumme ''platea comunis'', dund'a gh'a a sêde u municipiu. A porta u numme du santu prutetû da sitè e se ghe fàccia inta pârte âta a [[Catedrâle de San Michê]]. U l'è chi de frunte ch'a finisce a stràdda, ch'a se inmette inte Vìa Benardu Ricci, ch'a n'è u cuntinuu, daa lòggia du Palàssiu Veggiu fin aa cruxe(r)a di Quàttru Canti<ref>{{Çitta|AA.VV., 2001|p. 50}}</ref>. === Architetü(r)e === {| class="wikitable" !Figü(r)a !n° !Numme !Descrisiùn |- | |s.n.c. |'''Pòrte du ''Castrum''''' |A pòrte du ''Castrum'', mensunâ inti àtti cumme ''porta castri'' o ''prope castrum'', a l'è stèta a primma pòrte inte mü(r)aje de difésa da sitè ch'a se druvisse au fundu de stu rammu du decümàn màscimu. A se truvâva pròpiu fra e due tûre du ''castrum'' e l'è bèn prubabile ch'a secce stèta prèstu immü(r)â, cu'a pòrte da Ma(r)ìna, de pocu ciü a punènte, ch'a n'ha piàu u pòstu inta bassa [[Etæ de Mëzo|Etè de Mezzu]]<ref name=":1">{{Çitta|Costa Restagno, 1979|''Le mura'', p. 139}}</ref>. |- | |s.n.c. |'''Pòrte da Ma(r)ìna''' |A Pòrte da Ma(r)ìna a l'é(r)a üna de pòrte sitadìne ciü impuranti d'Arbenga Veggia e, cumme dìtu, a l'ha piàu u pòstu da ciü antìga Pòrte du ''Castrum'', vegnindu duvèrta a l'estremitè de punènte de stu cumplèssu lì. U sò numme u ne vegne daa vìa ch'a ghe sciurtìva, che defèti a menâva aa Ma(r)ìna, cu'u titulu de pòrte ''ad marinam'' che, duve(r)àu zà du [[1420]], u l'ha rexistìu fìna au dì d'ancöi, bèn doppu de quande st'architetü(r)a a l'è stèta derucâ<ref name=":1" />. |- | |s.n.c |'''''Castrum''''' |U cumplèssu du ''castrum'', cunusciüu ascì cumme u castellu da Pòrte da Ma(r)ìna, u se truvâva au fundu de Vìa D'Aste e u l'é(r)a furmàu da due tûre e ina serie de custrusiùi de difésa. Armenu pe' l'impiantu u gh'axeva de u(r)igine du bèllu antìghe, prubabilmènte rumâne, e dau [[1251]] u l'è vegnüu a sêde d'ina guarnixùn zenese. Cunvertìu ciü avanti a di üsi sivìli e religiusi, u l'è stètu aa fìn derucàu du [[1938]]<ref name=":0" /><ref>{{Çitta web|url=https://www.scoprialbenga.it/castrum-porta-marina.htm|tìtolo=La zona del castrum e della Porta Marina|léngoa=IT|vìxita=2024-11-07}}</ref>. |- | |s.n.c |'''Munastê de San Tumaxu''' |U munastê de San Tumaxu u l'è stètu fundàu du [[1660]]-[[1661|61]] dau Gio Ma(r)ìa Oddu, u mèximu che du [[1623]] u l'axeva creàu u culêgiu da mascci in [[Vìa Rumma (Arbenga)|Vìa Rumma]], recavàu in parte inta strutü(r)a du ''castrum''<ref>{{Çitta|Costa Restagno, 1993|''Lo sviluppo urbano'', p. 26}}</ref>. U munastê u l'è stètu da l'imprinsippiu a gestiùn dumenicâna e, insemme a quellu de San Calocciu de Clarisse, u l'è stètu u pòstu pe' l'istrusiùn de tante fiö(r)e arbenganesi fina aa sò supresciùn inti ànni da [[Repùbrica Lìgure|Repübbrica Lìgü(r)e]]<ref>{{Çitta|Costa Restagno, 1993|''Breve storia dalla collettività'', p. 77}}</ref>. Cu'a supresciùn, fra u [[1806]] e u [[1807]], a sò géxa a l'è stèta rangiâ a növu teâtru da sitè<ref>{{Çitta|Costa Restagno, 1993|''Il paesaggio urbano e le arti'', pp. 162-163}}</ref>. |- | |s.n.c. |'''Teâtru Sivicu''' |U Sivicu u l'è stètu primmu teâtru d'Arbenga, recavàu inta géxa du munastê de San Tumaxu, suprèssu ai tèmpi da [[Repùbrica Lìgure|Repübbrica Ligüre]]. Levàu arcüne rapresentasiùi, che fòscia e se sun tegnüe chi zà du [[1798]], u l'è adatàu a teâtru pe' vuluntè de privèi du [[1814]]-[[1816|16]], pe' passâ dunca in gestiùn au Cumün du [[1830]], scibèn che i parchi i reste(r)àn de lungu in prupietè ae famìe de cuntu ch'e n'axevan cumisciunàu a realizasiùn. Cumm'u rèstu du cumplèssu du ''castrum'', u Teâtru Sivicu u l'ha finìu p'êsse caciàu zü du [[1938]], pe' slargà u fundu de Vìa D'Aste<ref>{{Çitta lìbbro|outô=Valerio Raimondo|tìtolo=Il Teatro Civico di Albenga (1814-1938)|url=https://bid.catalogobibliotecheliguri.it/LIG0376162|ànno=Utubre 2000|editô=Tipolitografia F.lli Stalla|çitæ=Arbenga|léngoa=IT|pp=4-6, 61-62}}</ref>. |- | rowspan="2" |[[Immaggine:Palàçio vêgio da Pretûa (Arbénga) - vìsta (1).jpg|senza_cornice|104x104px]] | rowspan="2" |6 |'''Veggiu palàssiu da Pretü(r)a''' |Custrusiùn missa vèrsu u fundu da vìa, in sciù sò fiàncu a setentriùn, a l'ha cumensàu a svilüpâse zà du [[XII secolo|seculu XII]] e, du bèllu ciü avanti, a l'è vegnüa a sêde da Pretü(r)a arbenganese, ch'a g'ha cuscì lasciàu u numme. Fra i [[Anni 1960|ànni '60]] e u [[2009]] u l'è stètu a sêde da bibliutêca sivica<ref>{{Çitta web|url=https://web.archive.org/web/20231015100436/https://anagrafe.iccu.sbn.it/isil/IT-SV0003|tìtolo=Biblioteca civica Simonetta Comanedi|léngoa=IT|vìxita=2024-11-06}}</ref> e, dau [[2001]], u l'è vinculàu daa Suvrintendènsa<ref>{{Çitta web|url=https://srvcarto.regione.liguria.it/dtuff/img/Vincoli_Monumentali/decreti/00111150.pdf|tìtolo=Decrêtu de vinculu|dæta=24 frevâ 2001|léngoa=IT|vìxita=2024-11-06}}</ref>. De drentu, au sèntru du palàssiu, se ghe tröva in gran salùn cuèrtu da ina votta a padijùn tütta tenzüa a frescu, mèntre i camìn e i purtèi i sun fèti d'abaìn<ref>{{Çitta web|url=https://www.ivg.it/2015/10/ad-albenga-va-allasta-il-palazzo-dellex-pretura-di-via-enrico-daste/|tìtolo=Ad Albenga va all'asta il Palazzo dell'ex Pretura di via Enrico d'Aste|dæta=28 utùbre 2015|léngoa=IT|vìxita=2024-11-06}}</ref>. |- |'''Tûre''' |A l'entrâ du veggiu palàssiu da Pretü(r)a, inte mü(r)aje de levante e de punènte de l'atriu, se ghe tröva di bluchetti de prìa negra de Pûi, ch'i se vegghen pe' quarche sö a partì da in'artessa de 1,5-2&nbsp;m dau pavimèntu. Sti lì i sun missi int'ina mane(r)a ch'a pà testimuniansa d'ina tûre da che, pe(r)ò, e mancan du tüttu de infurmasiùi e de mensiùi sto(r)iche<ref>{{Çitta|Bertonasco Rubatti, 2010|p. 25}}</ref>. |- |[[Immaggine:Centro storico di Albenga 28.jpg|senza_cornice|104x104px]] |14-20<ref group="n.">U palàssiu intregu u cröve a nümerasiùn pâri fra i sivichi 14 e 20, cun numma u 14 e u 18 ch'i sun pe(r)ò de entrè; i âtri nümeri i van defèti pe'e büteghe du cian terén</ref> |'''Palàssiu Borea Ricci''' |Palàssiu de cuntu d'Arbenga Veggia missu a setentriùn de Vìa D'Aste, u l'è stètu cumisciunàu daa famìa di Borea Ricci, ch'u l'ha fètu realizà chi du [[XVI secolo|Sinquesèntu]]. U cumplèssu l'è vinculàu daa Suvrintendènsa dau [[1910]]<ref>{{Çitta web|url=https://catalogo.beniculturali.it/detail/ArchitecturalOrLandscapeHeritage/0700111132|tìtolo=Palazzo Borea Ricci|léngoa=IT|vìxita=2024-11-06}}</ref>. |- |[[Immaggine:Albenga - Torre Cazzulini - 2023-09-16 10-42-27 001.jpg|senza_cornice|139x139px]] |27 |'''Tûre e Cà di Cassulìn''' |Mensunâ fin dai tempi antighi cumme de prupietè di Cassulìn, a l'è a primma de tûre arbenganesi ch'i se incuntravan rivandu dau ''castrum'' da Pòrte da Ma(r)ìna. A svetta cu'i sò 21 mêtri d'artessa d'in fàccia a Santa Ma(r)ìa<ref>{{Çitta web|url=https://www.scoprialbenga.it/torre-cazzulini.htm|tìtolo=Tûre Cassulìn|léngoa=IT|vìxita=2024-07-13}}</ref>. Fòscia da fà remuntà au [[XIII secolo|seculu XIII]], cumpa(r)ìsce inte 'n attu du [[1367]] cumme ''turris Spectorum'', vistu che ün di membri de sta famìa chi, Corado Sospetto, u l'axeva spusàu a fìa de Lanzarotto di Cassulìn. In testimunianse ciü resènti a l'è dìta tûre de Gio Francesco Cassulìn, scignû da [[Castelanìa de Rivernàu|Castelanìa d'Arnascu]]. Presente fina inte l'afrescu ch'u l'é(r)a in Santa Ma(r)ìa, dund'a l'è presentâ cun 'na cianta de figu in simma, a cunserva ancù u basamèntu de prìa, separàu dau restu (caraterizàu dai maùi a vista inta parte âta) grassie a 'na curnìxe. A se fàccia a punènte in sce Vìa Oddu, dund'a mustra ancù i garbi ch'i servivan pe'e travi che rezevan i su(r)êi de legnu, muntèi in caxu de pe(r)igu<ref>{{Çitta|Bertonasco Rubatti, 2010|''Quartiere Santa Maria'', pp. 23-25}}</ref>. |- |[[Immaggine:Gêxa de Santa Marìa in Fontibus (Santa Marìa, Arbenga Veggia)-Faciâ 01.jpg|senza_cornice|104x104px]] |s.n.c |'''Géxa de Santa Ma(r)ìa in Fontibus''' |A géxa culegiâ de Santa Ma(r)ìa in Fontibus a l'è a segunda géxa d'Arbenga Veggia e a se tröva nu luntàn daa catedrâle, cu'a che a furmâva in cumplèssu ünicu avanti ch'i fusse cacièi zü u ciòstru e e custrusiùi ch'e gh'é(r)an intu mezzu. E sò u(r)igine e nu sun gua(r)i cè(r)e, a ogni moddu a l'è mensunâ pe'a primma votta du [[1098]] e a pìa a strutü(r)a d'ancöi cu'ina recustrusiùn du [[XVII secolo|Seisèntu]], p'êsse turna rimanezâ a l'imprinsippiu du [[XX secolo|Növèsentu]] quande, pe' slargà a vìa, n'è derucàu a primma campâ. A géxa a g'ha ina cianta de baxilica, a trê navè, cun de capelle in sci fiànchi e cuèrte da votte a cruxe(r)a e a butte. Tra e ope(r)e chi cunservè se pò regurdà a pa(r)a da ''Madonna cu'u Bambìn'', de l'Uràssiu De Ferài, e a càscia da ''Madonna du Carmu'', travàiu de l'Antôgnu Ma(r)ìa Marajàn<ref>{{Çitta web|url=https://www.beweb.chiesacattolica.it/edificidiculto/edificio/20589/|tìtolo=Chiesa di Santa Maria in Fontibus|léngoa=IT|vìxita=2024-11-06}}</ref>. |} == Nòtte == ;Nòtte au tèstu <references group="n." /> ;Nòtte bibliugrafiche <references responsive="" /> == Bibliugrafìa == * {{Çitta lìbbro|outô=Josepha Costa Restagno|tìtolo=Albenga: topografia medioevale, immagini della città|url=https://bid.catalogobibliotecheliguri.it/TO00743602|ànno=1979|editô=Istituto Internazionale di Studi Liguri|çitæ=Milàn|léngoa=IT|volùmme=Vul. XXI|òpera=Collana storico-archeologica della Liguria occidentale|cid=Costa Restagno, 1979}} * {{Çitta lìbbro|outô=Josepha Costa Restagno|tìtolo=Albenga|url=https://bid.catalogobibliotecheliguri.it/UTO0914530|colànn-a=Le città della Liguria|ànno=1993|editô=Sagep|çitæ=Zena|léngoa=IT|volùmme=Vul. 4|cid=Costa Restagno, 1993|ISBN=88-7058-479-8}} * {{Çitta lìbbro|outô=Giosetta Bertonasco Rubatti|tìtolo=Le Torri di Albenga|url=https://bid.catalogobibliotecheliguri.it/LI20001220|colànn-a=Memoïa Arbenga|ànno=2010|editô=Edizioni del Delfino Moro|çitæ=Arbenga|léngoa=IT|cid=Bertonasco Rubatti, 2010}} * {{Çitta lìbbro|outô=AA.VV.|tìtolo=Stradario essenziale del centro storico della Città di Albenga|url=https://bid.catalogobibliotecheliguri.it/5VAR00NA9270|ànno=2001|editô=Edizioni dell'Unitre Ingauna|çitæ=Arbenga|léngoa=IT|cid=AA.VV., 2001}} * {{Çitta lìbbro|outô=AA.VV.|tìtolo=Liguria|url=https://books.google.com/books?id=sTuwrCII3pkC|ediçión=6|ànno=1982|editô=Touring Club Italiano|çitæ=Milàn|léngoa=IT|òpera=Guida d'Italia|cid=AA.VV., 1982|ISBN=88-365-0009-9}} == Âtri prugètti == {{Interprogetto}} == Ligammi de fö(r)a == * {{Çitta web|url=http://www.immaginistorichealbenga.it/enrico-daste-via-la-via/|tìtolo=Enrico D'Aste, via|outô=AA. VV.|scîto=Albenga: Immagini e Ricordi|léngoa=IT}} [[Categorîa:Stradde d'Arbenga]] mjgi1ooyfxi8sn7jren24aibr2g3zpr 0 31621 253301 253293 2024-11-16T14:03:24Z Arbenganese 12552 pe l' 253301 wikitext text/x-wiki {{Arbenganese|variànte=&nbsp;sitadìn}} [[File:Vìa Benardu Ricci (Arbenga Veggia).jpg|thumb|A vìa pià mi(r)àndu versu i Quattru Canti]] '''Vìa Benardu Ricci''' (in italiàn ''Via Bernardo Ricci'') a l'è 'na stràdda fra e ciü impurtanti d'Arbenga Veggia, ch'a cûre da punènte a levànte, cuntinuandu u percursu de Vìa D'Aste lungu quellu ch'u l'é(r)a u decümàn màscimu da sitè rumâna. Parte du quartê de San Giuànni, a se diràmma a partì daa Ciàssa de San Michê, fin a zunze dai Quàttru Canti. == Sto(r)ia == A vìa a se tröva in sce ina pursiùn de ün di percursi ciü antìghi e de lungu ciü impurtanti d'Arbenga Veggia, u decümàn màscimu de ''Albingaunum'', che de chi u l'andaxeva avanti vèrsu punènte pe'a mudèrna vìa intitulâ a Baccio Emanuele Maineri e a levante pe' [[Vìa D'Aste (Arbenga)|Vìa D'Aste]]<ref>{{Çitta|Costa Restagno, 1993|''Lo sviluppo urbano'', p. 13}}</ref>. A pìa u numme dau Benardu Ricci, benefatû de ricca famìa arbenganese, che du [[1565]] u l'axeva creàu in'ope(r)a pe' l'ascistènsa di pòve(r)i, dutàndula de sustanse impurtanti<ref name=":1">{{Çitta|AA.VV., 2001|p. 50}}</ref>. Vìa Benardu Ricci a l'è stèta ascì duve(r)â cumme tèrmu pe' marcà i cunfìn fra i quartèi de Turlâ e de San Scî, spartisiùn ch'a servìva pe' di fìn fiscàli e aministatìvi. A ogni moddu, a dife(r)ènsa de quantu se pìa in cunsciderasiùn au dì d'ancöi, nu pà ch'a sta vìa a se truvasse intu mezzu fra sti quartèi ma che ciütòstu a fusse du tüttu inte quellu de Turlâ, cu'a sudivixùn che l'è prubabile ch'a l'andasse pe' vìe intreghe ciütostu che spartìle a metè<ref>{{Çitta|Costa Restagno, 1979|''I quartieri e la consistenza edilizia della città'', pp. 79-81}}</ref>. Inte l'[[Etæ de Mëzo|Etè de Mézzu]] a l'è üna de stradde ciü impurtanti e trafeghè d'[[Arbenga]], cumme testimuniàu daa registrasiùn a catastru de cà cu'in valû ciü âtu che inti caruggi de segunda impurtansa<ref>{{Çitta|Costa Restagno, 1993|''Lo sviluppo urbano'', p. 21}}</ref>. De ciü, tra e vìe d'Arbenga Veggia a l'è üna de quelle ch'e cunsèrvan méju e custrusiùi da fìn du Mediuevu, dae faciè de spessu cuèrte sulu da ina man d'intonacu du [[XVIII secolo|Sètte]]-[[XIX secolo|Öttusèntu]], quande, pe' mancansa de sustanse, inte quelli seculi nu s'è sciurtìu a rangiâle cun di intervènti strutü(r)âli, fètu ch'u l'ha sarvàu l'antìgu tesciüu urbàn<ref>{{Çitta|Costa Restagno, 1993|''Lo sviluppo urbano'', p. 128}}</ref>. == Descrisiùn == <gallery mode="packed" heights="145" widths="145"> Immaggine:Tûre di Rulandi D'Aste (Arbenga Veggia).jpg|A Tûre Rulandi D'Aste, in sciu cantu cun Vìa Medaje d'Ò(r)u Immaggine:Lòggia du Populu (Arbenga Veggia) 02.jpg|A Lòggia du Populu vìsta d'intu caruggiu Immaggine:CENTRO STORICO - panoramio - Emanuela Meme Giudic… (3).jpg|U Caruggiu piàu rivandu d'in San Michê Immaggine:Casa e torre D'Aste Rolandi, Albenga 02.jpg|A tàrga da Cà D'Aste Rulandi </gallery>A vìa a se scuntra lascianduse de derê [[Vìa D'Aste (Arbenga)|Vìa D'Aste]] ina votta passâ [[Ciàssa San Michê (Arbenga)|Ciàssa San Michê]]. A se dröve a partì dau recantu che daa Catedrâle u se faccia in scia Tûre Sivica e a l'antiga lòggia du Cumün. De sciübitu u se scuntra u caruggiu ch'u pàssa infra mezzu a gêxa e Palàssiu Veggiu, purtandu in frunte au [[Batistêu d'Arbenga|Batiste(r)u]], e fina aa Ciàssa di Leùi. U segue che u caruggiu u scûre ciü strêtu rispettu che a Cuntrâ Növa, vistu ch'u nu l'è stàu tucàu dai sventramènti di inissi du [[XX secolo|seculu XX]]. U passa ducca a meridiùn u Palàssiu du Vescu, tantu che aa fìn da Lòggia du Quattrusèntu u se tröva in caruggiu ch'u l'inmette ascì stu lì versu u Batiste(r)u, passandughe d'in faccia e pe' stu fètu chi ciamàu "U Caruggiu dau Vescu". De rimpettu a dunde stu chi u se faccia in sce Vìa Ricci se trövan pöi a Cà di Fieschi Ricci e l'isulàu marcàu daa presènsa de Cà di Rulandi D'Aste. Da sta parte chì se dröven fina dui caruggi picìn ch'i rivan fina inte Vìa Cavour, ün ch'u pòrta u numme de Fussàu Veràn, l'âtru da Ca(r)ènda (cunusciüu a ògni moddu intu parlà cumme "U Caruggiu de l'U(r)ivu"). Propiu in scia fin u caruggiu u se faccia in sce üna de cruxe(r)e ciü impurtanti d'Arbenga Veggia, i Quattru Cànti, là dund'a se scuntra cu'a [[Vìa de Medaje d'Ò(r)u (Arbenga)|Vìa de Medaje d'Ò(r)u]]. Ben vixibile percurèndu u caruggiu a partì daa Catedrâle a l'è Tûre di Lengueja, de rimpettu aa Lugetta di Quattru Canti: a lunghessa cumplêta du percursu a l'è de tòstu 'na setantêna de mêtri<ref name=":1" />. In ürtimu u cuntinuu da vìa, seguèndu versu munte, u pìa u numme de Baccio Emanuele Maineri: u caruggiu defèti u finisce pe' dà in scia Ciasetta du Sufragiu. === Cruxe(r)e === [[File:Vìa Benardu Ricci (Arbenga Veggia)-Màppa.svg|thumb|upright=2.5|center|Mappa de Vìa Benardu Ricci, cu'i caruggi ch'i se ghe incruxan]] * [[Vìa D'Aste (Arbenga)|A Cuntrâ Növa]], u prìmmu tòccu du decümàn da sitè rumâna, intitulàu a Enrico D'Aste, ch'u l'ha piàu e furme d'ancöi numma che in seguitu ai sventramènti di inissi du Növesèntu, du rèstu a taja da punènte a levante 'na buna parte du sentru sitadìn, spartindune ascì i quartêi de Santa Ma(r)ìa e de Sant'Eulàlia. Lunga 80 mêtri, a g'ha u(r)igine inte Largu Do(r)ia e a finìsce dau Munümèntu, pôcu prìmma da Ciàssa de San Michê, che Via Benardu Ricci a ne cumpleta u percursu<ref>{{Çitta|AA.VV., 2001|p. 35}}</ref>. * [[Ciàssa San Michê (Arbenga)|Ciàssa San Michê]], a prinsipâle ciàssa d'Arbenga Veggia, antigamènte cunusciüa cumme ''platea comunis'', dund'u gh'a a sêde u municipiu. A porta u numme du santu prutetû da sitè e se ghe fàccia inta pârte âta a [[Catedrâle de San Michê]]. U l'è chi de frunte ch'a stràdda a se zunta aa Cuntrâ Növa, faxendughe seguitu fin ai Quattru Canti.<ref>{{Çitta|AA.VV., 2001|p. 50}}</ref>. * U Caruggiu du Batiste(r)u, a dêve u sò numme du ben cunusciüu [[Batistêu d'Arbenga|Batiste(r)u]] paleucristiàn, üna de pôche testimuniànse da sitè bizantina, dedicàu a San Giuànni, u dà fina u numme au quartê dund'u se tröva. U pàssa fra mezzu stu chi e a Catedrâle, fin a rivà in Vico Lamboglia, pôcu prìmma da Ciàssa di Leùi<ref>{{Çitta|AA.VV., 2001|p. 29}}</ref>. * U Caruggiu du Vescu (Via Episcopio), u l'è u caruggiu ch'u passa arembu au Palàssiu Veggiu, a còsta ascì da sêde vescuvìle, e da chi u pìa u numme. Dòppu tòstu 'na sinquantêna de mêtri u finisce inte Via Lengueja, pü(r)e sta lì intu quartê de San Giuànni<ref>{{Çitta|AA.VV., 2001|p. 36}}</ref>. * U Caruggiu da Ca(r)ènda, dìtu ascì U Caruggiu de l'U(r)ìvu, pìa u numme dau turènte ch'u scûre inta [[Ciâna d'Arbenga|Ciâna]] ai cunfìn cu'u [[U Sejô|Se(r)iâ]], lungu 35 mêtri, u finìsce inte Vìa Cavour.<ref name=":0">{{Çitta|AA.VV., 2001|p. 30}}</ref> * U Fussàu Ve(r)àn, caruggiu ch'u porta u numme de 'n benefatû arbenganese che, du [[1564]], u l'axeva fètu in'impurtante dunasiùn ae fiö(r)e da ma(r)ià, lungu tòstu 30 mêtri, u finìsce ascì stu lì inte Vìa Cavour.<ref>{{Çitta|AA.VV., 2001|p. 37}}</ref> * [[Via de Medaje d'Ò(r)u (Arbenga)|Via de Medaje d'Ò(r)u]], u cardu mascimu d'Arbenga Veggia, dund'u l'ha a sò fin u caruggiu versu munte, tòstu a metè, in diresiùn da Cà e Tûre di Lengueja. Sta famusa cruxe(r)a, marcâ fina daa lòggia ch'a ne pòrta u numme, a se cunusce cumme i "Quàttru Canti", vistu che versu munte u tragittu du veggiu decümàn u cuntinua cun Via Baccio Emanuele Maineri, finèndu daa Ciàssa du Suffragiu. === Architetü(r)e === {| class="wikitable" !Figü(r)a !n° !Numme !Descrisiùn |- |[[Immaggine:Casa e torre D'Aste Rolandi, Albenga 01.jpg|senza_cornice|139x139px]] | rowspan="2" |2-4-6<ref name=":0" group="n.">I sivichi inte Vìa Benardu Ricci i sun quelli de büteghe ch'e se trövan chi; l'entrâ prinsipâle a l'è pe' cuntru inte Vìa Cavour, au n° 3</ref> |'''Tûre di Rulandi - D'Aste''' |A tûre a se tröva in sciu cantu cu'a Vìa de Medàje d'Ò(r)u, ben vixibile mi(r)andu l'incruxu d'inte Vìa Maineri, marcâ zà inti tèmpi antighi, tantu ch'a se mustra tantu inte l'afrescu ch'u l'e(r)a cunservàu in Santa Ma(r)ìa quantu inte mappe d'Arbenga fète dau Vinzoni e ancù intu disegnu d'Arbenga Veggia piâ d'in San Martìn. A segunda de quantu sciurtìu intu mèntre di restauri di [[Anni 1960|ànni '60]] a sa(r)ea stèta ti(r)â sciü fra a fin du [[XIII secolo|seculu XIII]] e i cumènsi du [[XIV secolo|XIV]]. Cumme pe'a cà cu'a che a furma in blòccu ünicu, l'edifissiu u l'è apartegnüu Tu(r)ellu D'Aste e ancù prìmma ai Lengueja. In u(r)igine a strutü(r)a a l'e(r)a diferente, scicumme ch'a l'è stèta tajâ inta parte âta, e scistemâ cumme teràssa, cu'e mu(r)àje, pe' tréi làtti in sce quattru, che ghe sun servìe cumme burdu. U basamèntu u l'è de prìa de Pûi, in cangiu mentre ch'i a rangiavan integrèi inta strutü(r)a sun stèti truvèi di resti de vasi a turtaiö, ch'i fan pensà ch'u sbasciamèntu u sa(r)ea avegnüu du [[XVII secolo|Seisèntu]]<ref>{{Çitta|Bertonasco Rubatti, 2010|pp. 55-58}}</ref>. |- |[[Immaggine:Palàssiu D'Aste - Rulandi - Ricci (San Scî, Arbenga Veggia) 04.jpg|senza_cornice|104x104px]] |'''Palàssiu Rulandi - D'Aste''' |U Palàssiu Rulandi - D'Aste, o ascì Rulandi - Ricci u l'occupa l'intregu isulàu fra i Quattru Canti, Vìa Cavour e U Fussàu Ve(r)àn. U prìmmu grüppu de cà u l'è mensunàu inti catastri du [[1552]], vegnüu fra [[XVI secolo|Sinquesèntu]] e [[XVII secolo|Seisèntu]] prupietè du Tu(r)ellu D'Aste, che de sò cuntu u l'axeva catàu da Galeottu e Gio Tumâxu di Lengueja. Fra i edifissi tacài asèmme fra u [[1623]] e u [[1679]], due cà du Quattrusèntu, cun tantu de tûre, üna vèrsu i Quattru Canti, l'âtra a l'imbuccu de Vìa Cavour. Passàu de màn ai Rulandi du [[1749]], u l'ha uspitàu ascì in zùenu [[Napolion Bonaparte|Napuleùn Bunaparte]] de derê aa Campàgna d'Itàlia.<ref>{{Çitta|Costa Restagno, 1979-80|pp. 41-43}}</ref> |- | | |'''Lòggia di Quattru Canti''' |A se tröva intu scitu dunde se incruxan i storichi cardu e decümàn d'Arbenga Veggia, au dì d'ancöi rapresentèi daa Vìa de Medaje d'Ò(r)u e da Vìa Benardu Ricci. A lugetta a sa(r)ea stèta fabricâ fra [[XIII secolo|Duxèntu]] e [[XIV secolo|Trexèntu]] e a l'ha cunservàu a carateristica cunfurmasiùn di dui àrchi. Defèti quellu ch'u dà in sce Vìa Medaje d'Ò(r)u u l'è semireundu e dunca ciü stundàu rispettu a quellu ch'u se fàccia in sce l'âtru caruggiu. A ògni moddu tütti dui i sun fèti de laterissiu e cumm'u se pò ancù vegghe, a lugetta a presènta in basamèntu cun blocchi de prìa a vista, dau che a se diramma a strutü(r)a, cu'in bèllu vortu a cruxe(r)a de güstu medievâle<ref>{{Çitta web|url=https://sigecweb.beniculturali.it/sigec/item/print/ICCD14150624|tìtolo=Loggia dei Quattro Canti (Scheda)|léngoa=IT|vìxita=2024-11-09}}</ref>. |- | |3 |'''Tûre di Verandi''' |Strutü(r)a tòstu spa(r)ìa, a l'è stèta descuèrta du [[1963]] cu'in scâvu archeulogicu inta bütega au sivicu 3 de Vìa Benardu Ricci. Au dì d'ancöi, de sta tûre nu se vegghe de rèsti scicumme ch'i se trövan 1,90&nbsp;m au de sutta du cian stradâle, e i cunsciste inte fundasiùi de mü(r)aje soe, fète de bluchetti de prìa negra. S'è truvàu ascì i rèsti de due avertü(r)e tampunèi e du pavimèntu de casìna; cu'e tecniche duve(r)èi e cu'u livellu de fundasiùi ch'i sun segnu de custrusiùn vèrsu a fìn du [[XII secolo|seculu XII]]<ref>{{Çitta|Bertonasco Rubatti, 2010|p. 45}}</ref>. |- | |5 |'''Cà di Verandi''' |A Cà di Verandi a l'è ina tipica cà de cuntu d'Arbenga Veggia, fabricâ du [[XV secolo|Quattrusèntu]]. Inta sò faciâ se ghe dröven bifu(r)e e trifu(r)e au primmu e au segundu cian; au cian terén gh'è pe' cuntru ina lòggia, au dì d'ancöi ucüpâ da büteghe, ch'a l'è stèta rangiâ du [[1963]], ucaxùn quande se gh'è fètu fina in scâvu archeulogicu<ref>{{Çitta|Costa Restagno, 1979|''L'evoluzione topografica di Albenga dalla romanità al Medioevo'', p. 22}}</ref>. A custrusiùn a l'è stèta diciarâ cumme bêne vinculàu ai 30 de marsu du [[1949]]<ref>{{Çitta web|url=https://catalogo.beniculturali.it/detail/ArchitecturalOrLandscapeHeritage/0700111117|tìtolo=Casa Verando|léngoa=IT|vìxita=2024-11-13}}</ref>. |- |[[Immaggine:Museu diucesàn (Sentru stòricu d'Arbenga)-Esternu.jpg|senza_cornice|104x104px]] | rowspan="2" |7-9<ref group="n.">I sivichi inte Vìa Benardu Ricci i sun quelli de büteghe ch'e se trövan chi; l'entrâ prinsipâle a l'è pe' cuntru intu Caruggiu du Vescu, au n° 5</ref> |'''Palàssiu du Vescu''' |U Palàssiu du Vescu u l'è stètu a sêde vescuvîle da [[Diocexi de Arbenga e Impeia|diocexi d'Arbenga]] fina du [[1954]], quand'a l'è stèta spustâ intu Palàssiu Còsta-Balestrìn<ref>{{Çitta web|url=https://www.scoprialbenga.it/palazzo-vescovile.htm|tìtolo=Il Palazzo Vescovile|léngoa=IT|vìxita=2024-11-14}}</ref>. A strutü(r)a ch'a se vegghe au dì d'ancöi a l'è u frütu de ciü seculi d'intervènti, fòscia inandièi propiu intu scìtu da primma ''domus episcopi'', d'etè tardurumâna<ref>{{Çitta|Costa Restagno, 1993|''Lo sviluppo urbano'', p. 20}}</ref>: l'a(r)a ciü antìga a remunta au [[XI secolo|seculu XI]], mèntre a parte de mezzu a gh'ave(r)ea d'u(r)igine int'ina serie de custrusiùi du [[XIV secolo|Trexèntu]], tachèi insemme a furmà in palàssiu ünicu du [[XV secolo|Quattrusèntu]], pa(r)egiàu de fö(r)a intu stìle cun di travài inta segunda metè du [[XVI secolo|Sinquesèntu]]. Cu'u restauru du [[1975]] a faciâ a l'è turnà ae sò linee du seculu XVI, tegnìndu aa vista e dife(r)ènti fàse medievàli e ina pitü(r)a du [[1477]], fòscia da man du Canavesiu<ref>{{Çitta|Costa Restagno, 1993|''Il paesaggio urbano e le arti'', p. 135}}</ref>. Inti lucàli du Palàssiu, custrusiùn vinculâ dau [[1935]]<ref>{{Çitta web|url=https://catalogo.beniculturali.it/detail/ArchitecturalOrLandscapeHeritage/0700111119|tìtolo=Antico Palazzo Vescovile|léngoa=IT|vìxita=2024-11-14}}</ref>, a se tröva au dì d'ancöi a sêde du Museu Diucesàn, da Cü(r)ia e de l'Archiviu Stò(r)icu Diucesàn<ref>{{Çitta|Costa Restagno, 1979|''Il centro cittadino e gli insediamenti religiosi'', pp. 44-45}}</ref>. |- |[[Immaggine:Albenga - Torre del Palazzo Vescovile - 2023-09-16 11-15-51 001.jpg|senza_cornice|139x139px]] |'''Tûre du Palàssiu du Vescu''' |Missa in sciu cantu cu'u Caruggiu du Vescu, au dì d'ancöi a se presènta inglubâ intu Palàssiu du Vescu. Cun l'incèndiu ch'u l'ha curpìu u palàssiu du [[1416]] a dev'ésse stèta sbasciâ au livellu di têiti zà de quelli tèmpi, scicumme ch'a nu l'è mensunâ inti papèi du [[XVII secolo|Seisèntu]]. Cu'u restauru du [[1956]] l'è turnàu aa lüxe a sò strutü(r)a, daa bàse de bluchetti de prìa negra, cun di âtri ciü gròssi, d'a(r)ena(r)ia, in sci sò canti. Inta faciâ sciü Vìa Benardu Ricci s'è descuvèrtu in purtâ goticu du [[XV secolo|Quattrusèntu]], entrâ d'ina bütega de l'[[Etæ de Mëzo|Etè de Mezzu]], surmuntàu da fréxi a turtiùn, mèntre i barcùi, de l'[[XIX secolo|Öttusèntu]], i l'han purtàu a pèrde i u(r)iginâli. Inta faciâ vèrsu u Palàssiu Veggiu e se trövan due avertü(r)e a èrcu sbasciàu e quàrche barcunettu; de drentu, au primmu cian, a gh'é(r)a a capella du Vescu, da che u n'è restàu a vòtta a frescu, fòscia in travàiu du Giuànni Canavesiu. Inta tûre, ch'a duve(r)ea remuntâ au [[XII secolo|seculu XII]], du [[1971]] s'è fètu in scàvu archeulogicu inte l'ucaxùn du restauru du cian terén, cu'u che s'è descuvèrtu l'antìgu pavimèntu de prìa e rangiàu a votta a cruxe(r)a, che fòscia a l'è quella u(r)iginâle<ref>{{Çitta|Bertonasco Rubatti, 2010|pp. 43-45}}</ref>. |- | |16-20 |'''Cà di Fieschi-Ricci''' |A Cà di Fieschi-Ricci a l'è ina tipica cà de cuntu d'Arbenga Veggia, frütu de intervènti fèti fra ciü seculi, tra u [[XII secolo|Millesèntu]] e u [[XVI secolo|Sinquesèntu]]. Carateristica a l'è a faciâ sciü Vìa Benardu Rissi, cun due trifu(r)e au primmu cian e u purtâ cu'ina gran lòggia au cian terén<ref>{{Çitta|Costa Restagno, 1979|''I quartieri e la consistenza edilizia della città'', p. 84}}</ref>. Pe' cuntru, e sò mü(r)aje facièi in sciu Caruggiu da Ca(r)ènda e sun üna de testimunianse ciü antìghe de cà medievâle d'Arbenga Veggia, fabricâ cun bluchetti picìn de prìe squadrèi, scimili a quelli duve(r)èi pe'e tûre, cu'ina munofu(r)a e ina bifu(r)a rumanica ch'e se dröven chi<ref>{{Çitta|Costa Restagno, 1993|''Il paesaggio urbano e le arti'', p. 131}}</ref>. A custrusiùn, de quelli tèmpi in prupietè ai Lanusol, a l'è diciarâ cumme bêne vinculàu du [[1935]]<ref>{{Çitta web|url=https://catalogo.beniculturali.it/detail/ArchitecturalOrLandscapeHeritage/0700111138|tìtolo=Casa Fieschi-Ricci-Lanusol|léngoa=IT|vìxita=2024-11-15}}</ref>. |- |[[Immaggine:Lòggia du Populu (Arbenga Veggia) 03.jpg|senza_cornice|104x104px]] |s.n.c. |'''Palàssiu Veggiu''' |L'antigu ''palacium comunis'', u se tröva in sciu cantu versu a Ciàssa de San Michê, a l'imbuccu du caruggiu, in scia che ben a spicca a Tûre Sìvica, fèta ti(r)à sciü intu [[XIV secolo|Trexèntu]], che i primmi prupietàri i l'é(r)an i Seùlla, che de prubabile i l'axevan vusciüa intu mentre ch'a vegniva giüstâ a ''domus Nicolini'', de lungu de prupietè de sta famìa. Ducca a strutü(r)a a vegne cuncedüa au Cumün d'Arbenga sutta pixùn, tantu che a vegne sêde fìssa de l'aministrasiùn ingàuna a partì dau [[1333]]. I vegnen mesciài chi ascì i cunsu(r)i, che da prìmma i l'é(r)an intu ''capitulum'', de cuntru besögna spetà u [[1351]] perché l'aministrasiùn a càtte l'edifissiu, vegnindune prupietaria<ref>{{Çitta|Bertonasco Rubatti, 2010|pp. 24-33}}</ref>. Dai primmi ànni du [[XV secolo|seculu XV]] a cumpa(r)ìsce a lòggia du cumün, che a remunta au [[1421]] e a l'è stèta pe' di ànni u scitu dund'e se tegnivan e reuniùi du cunseju cumünâle: chi se trövan fina de pitü(r)e atribuìe au [[Giovanni Canavesio]]. Cu'i travài du [[1934]] a tûre a l'è stèta rangiâ, levandughe e zunte du [[XVI secolo|Seisèntu]] e faxendula turnà a cum'a l'é(r)a in u(r)igine. Au dì d'ancöi intu cumplessu u se tröva u Sivicu Museu Ingaunu<ref>{{Çitta|Costa Restagno, 1979|p. 64}}</ref>. |} == Nòtte == ;Nòtte au tèstu <references group="n." /> ;Nòtte bibliugrafiche <references responsive="" /> == Bibliugrafìa == * {{Çitta lìbbro|outô=Josepha Costa Restagno|tìtolo=Albenga: topografia medioevale, immagini della città|url=https://bid.catalogobibliotecheliguri.it/TO00743602|ànno=1979|editô=Istituto Internazionale di Studi Liguri|çitæ=Milàn|léngoa=IT|volùmme=Vul. XXI|òpera=Collana storico-archeologica della Liguria occidentale|cid=Costa Restagno, 1979}} * {{Çitta lìbbro|outô=Josepha Costa Restagno|tìtolo=Albenga|url=https://bid.catalogobibliotecheliguri.it/UTO0914530|colànn-a=Le città della Liguria|ànno=1993|editô=Sagep|çitæ=Zena|léngoa=IT|volùmme=Vul. 4|cid=Costa Restagno, 1993|ISBN=88-7058-479-8}} * {{Çitta lìbbro|outô=Giosetta Bertonasco Rubatti|tìtolo=Le Torri di Albenga|url=https://bid.catalogobibliotecheliguri.it/LI20001220|colànn-a=Memoïa Arbenga|ànno=2010|editô=Edizioni del Delfino Moro|çitæ=Arbenga|léngoa=IT|cid=Bertonasco Rubatti, 2010}} * {{Çitta lìbbro|outô=AA.VV.|tìtolo=Stradario essenziale del centro storico della Città di Albenga|url=https://bid.catalogobibliotecheliguri.it/5VAR00NA9270|ànno=2001|editô=Edizioni dell'Unitre Ingauna|çitæ=Arbenga|léngoa=IT|cid=AA.VV., 2001}} * {{Çitta publicaçión|outô=Josepha Costa Restagno|ànno=1979-1980|tìtolo=I palazzi del comune di Albenga: palazzo Comunale o Municipio, palazzo D'Aste, palazzo Rolando-Ricci|revìsta=Rivista Ingauna e Intemelia|volùmme=n.s., XXXIV-XXXV|pp=32-45|léngoa=IT|cid=Costa Restagno, 1979-80}} == Âtri prugètti == {{Interprogetto}} [[Categorîa:Stradde d'Arbenga]] == Ligammi de fö(r)a == * {{Çitta web|url=http://www.immaginistorichealbenga.it/bernardo-ricci-via/|tìtolo=Bernardo Ricci, via|outô=AA. VV.|scîto=Albenga: Immagini e Ricordi|léngoa=IT}} s5d4rifg57eoq0d14uu4a6dlxh8fqqy 253304 253301 2024-11-16T19:15:02Z N.Longo 12052 sort 253304 wikitext text/x-wiki {{Arbenganese|variànte=&nbsp;sitadìn}} [[File:Vìa Benardu Ricci (Arbenga Veggia).jpg|thumb|A vìa pià mi(r)àndu versu i Quattru Canti]] '''Vìa Benardu Ricci''' (in italiàn ''Via Bernardo Ricci'') a l'è 'na stràdda fra e ciü impurtanti d'Arbenga Veggia, ch'a cûre da punènte a levànte, cuntinuandu u percursu de Vìa D'Aste lungu quellu ch'u l'é(r)a u decümàn màscimu da sitè rumâna. Parte du quartê de San Giuànni, a se diràmma a partì daa Ciàssa de San Michê, fin a zunze dai Quàttru Canti. == Sto(r)ia == A vìa a se tröva in sce ina pursiùn de ün di percursi ciü antìghi e de lungu ciü impurtanti d'Arbenga Veggia, u decümàn màscimu de ''Albingaunum'', che de chi u l'andaxeva avanti vèrsu punènte pe'a mudèrna vìa intitulâ a Baccio Emanuele Maineri e a levante pe' [[Vìa D'Aste (Arbenga)|Vìa D'Aste]]<ref>{{Çitta|Costa Restagno, 1993|''Lo sviluppo urbano'', p. 13}}</ref>. A pìa u numme dau Benardu Ricci, benefatû de ricca famìa arbenganese, che du [[1565]] u l'axeva creàu in'ope(r)a pe' l'ascistènsa di pòve(r)i, dutàndula de sustanse impurtanti<ref name=":1">{{Çitta|AA.VV., 2001|p. 50}}</ref>. Vìa Benardu Ricci a l'è stèta ascì duve(r)â cumme tèrmu pe' marcà i cunfìn fra i quartèi de Turlâ e de San Scî, spartisiùn ch'a servìva pe' di fìn fiscàli e aministatìvi. A ogni moddu, a dife(r)ènsa de quantu se pìa in cunsciderasiùn au dì d'ancöi, nu pà ch'a sta vìa a se truvasse intu mezzu fra sti quartèi ma che ciütòstu a fusse du tüttu inte quellu de Turlâ, cu'a sudivixùn che l'è prubabile ch'a l'andasse pe' vìe intreghe ciütostu che spartìle a metè<ref>{{Çitta|Costa Restagno, 1979|''I quartieri e la consistenza edilizia della città'', pp. 79-81}}</ref>. Inte l'[[Etæ de Mëzo|Etè de Mézzu]] a l'è üna de stradde ciü impurtanti e trafeghè d'[[Arbenga]], cumme testimuniàu daa registrasiùn a catastru de cà cu'in valû ciü âtu che inti caruggi de segunda impurtansa<ref>{{Çitta|Costa Restagno, 1993|''Lo sviluppo urbano'', p. 21}}</ref>. De ciü, tra e vìe d'Arbenga Veggia a l'è üna de quelle ch'e cunsèrvan méju e custrusiùi da fìn du Mediuevu, dae faciè de spessu cuèrte sulu da ina man d'intonacu du [[XVIII secolo|Sètte]]-[[XIX secolo|Öttusèntu]], quande, pe' mancansa de sustanse, inte quelli seculi nu s'è sciurtìu a rangiâle cun di intervènti strutü(r)âli, fètu ch'u l'ha sarvàu l'antìgu tesciüu urbàn<ref>{{Çitta|Costa Restagno, 1993|''Lo sviluppo urbano'', p. 128}}</ref>. == Descrisiùn == <gallery mode="packed" heights="145" widths="145"> Immaggine:Tûre di Rulandi D'Aste (Arbenga Veggia).jpg|A Tûre Rulandi D'Aste, in sciu cantu cun Vìa Medaje d'Ò(r)u Immaggine:Lòggia du Populu (Arbenga Veggia) 02.jpg|A Lòggia du Populu vìsta d'intu caruggiu Immaggine:CENTRO STORICO - panoramio - Emanuela Meme Giudic… (3).jpg|U Caruggiu piàu rivandu d'in San Michê Immaggine:Casa e torre D'Aste Rolandi, Albenga 02.jpg|A tàrga da Cà D'Aste Rulandi </gallery>A vìa a se scuntra lascianduse de derê [[Vìa D'Aste (Arbenga)|Vìa D'Aste]] ina votta passâ [[Ciàssa San Michê (Arbenga)|Ciàssa San Michê]]. A se dröve a partì dau recantu che daa Catedrâle u se faccia in scia Tûre Sivica e a l'antiga lòggia du Cumün. De sciübitu u se scuntra u caruggiu ch'u pàssa infra mezzu a gêxa e Palàssiu Veggiu, purtandu in frunte au [[Batistêu d'Arbenga|Batiste(r)u]], e fina aa Ciàssa di Leùi. U segue che u caruggiu u scûre ciü strêtu rispettu che a Cuntrâ Növa, vistu ch'u nu l'è stàu tucàu dai sventramènti di inissi du [[XX secolo|seculu XX]]. U passa ducca a meridiùn u Palàssiu du Vescu, tantu che aa fìn da Lòggia du Quattrusèntu u se tröva in caruggiu ch'u l'inmette ascì stu lì versu u Batiste(r)u, passandughe d'in faccia e pe' stu fètu chi ciamàu "U Caruggiu dau Vescu". De rimpettu a dunde stu chi u se faccia in sce Vìa Ricci se trövan pöi a Cà di Fieschi Ricci e l'isulàu marcàu daa presènsa de Cà di Rulandi D'Aste. Da sta parte chì se dröven fina dui caruggi picìn ch'i rivan fina inte Vìa Cavour, ün ch'u pòrta u numme de Fussàu Veràn, l'âtru da Ca(r)ènda (cunusciüu a ògni moddu intu parlà cumme "U Caruggiu de l'U(r)ivu"). Propiu in scia fin u caruggiu u se faccia in sce üna de cruxe(r)e ciü impurtanti d'Arbenga Veggia, i Quattru Cànti, là dund'a se scuntra cu'a [[Vìa de Medaje d'Ò(r)u (Arbenga)|Vìa de Medaje d'Ò(r)u]]. Ben vixibile percurèndu u caruggiu a partì daa Catedrâle a l'è Tûre di Lengueja, de rimpettu aa Lugetta di Quattru Canti: a lunghessa cumplêta du percursu a l'è de tòstu 'na setantêna de mêtri<ref name=":1" />. In ürtimu u cuntinuu da vìa, seguèndu versu munte, u pìa u numme de Baccio Emanuele Maineri: u caruggiu defèti u finisce pe' dà in scia Ciasetta du Sufragiu. === Cruxe(r)e === [[File:Vìa Benardu Ricci (Arbenga Veggia)-Màppa.svg|thumb|upright=2.5|center|Mappa de Vìa Benardu Ricci, cu'i caruggi ch'i se ghe incruxan]] * [[Vìa D'Aste (Arbenga)|A Cuntrâ Növa]], u prìmmu tòccu du decümàn da sitè rumâna, intitulàu a Enrico D'Aste, ch'u l'ha piàu e furme d'ancöi numma che in seguitu ai sventramènti di inissi du Növesèntu, du rèstu a taja da punènte a levante 'na buna parte du sentru sitadìn, spartindune ascì i quartêi de Santa Ma(r)ìa e de Sant'Eulàlia. Lunga 80 mêtri, a g'ha u(r)igine inte Largu Do(r)ia e a finìsce dau Munümèntu, pôcu prìmma da Ciàssa de San Michê, che Via Benardu Ricci a ne cumpleta u percursu<ref>{{Çitta|AA.VV., 2001|p. 35}}</ref>. * [[Ciàssa San Michê (Arbenga)|Ciàssa San Michê]], a prinsipâle ciàssa d'Arbenga Veggia, antigamènte cunusciüa cumme ''platea comunis'', dund'u gh'a a sêde u municipiu. A porta u numme du santu prutetû da sitè e se ghe fàccia inta pârte âta a [[Catedrâle de San Michê]]. U l'è chi de frunte ch'a stràdda a se zunta aa Cuntrâ Növa, faxendughe seguitu fin ai Quattru Canti.<ref>{{Çitta|AA.VV., 2001|p. 50}}</ref>. * U Caruggiu du Batiste(r)u, a dêve u sò numme du ben cunusciüu [[Batistêu d'Arbenga|Batiste(r)u]] paleucristiàn, üna de pôche testimuniànse da sitè bizantina, dedicàu a San Giuànni, u dà fina u numme au quartê dund'u se tröva. U pàssa fra mezzu stu chi e a Catedrâle, fin a rivà in Vico Lamboglia, pôcu prìmma da Ciàssa di Leùi<ref>{{Çitta|AA.VV., 2001|p. 29}}</ref>. * U Caruggiu du Vescu (Via Episcopio), u l'è u caruggiu ch'u passa arembu au Palàssiu Veggiu, a còsta ascì da sêde vescuvìle, e da chi u pìa u numme. Dòppu tòstu 'na sinquantêna de mêtri u finisce inte Via Lengueja, pü(r)e sta lì intu quartê de San Giuànni<ref>{{Çitta|AA.VV., 2001|p. 36}}</ref>. * U Caruggiu da Ca(r)ènda, dìtu ascì U Caruggiu de l'U(r)ìvu, pìa u numme dau turènte ch'u scûre inta [[Ciâna d'Arbenga|Ciâna]] ai cunfìn cu'u [[U Sejô|Se(r)iâ]], lungu 35 mêtri, u finìsce inte Vìa Cavour.<ref name=":0">{{Çitta|AA.VV., 2001|p. 30}}</ref> * U Fussàu Ve(r)àn, caruggiu ch'u porta u numme de 'n benefatû arbenganese che, du [[1564]], u l'axeva fètu in'impurtante dunasiùn ae fiö(r)e da ma(r)ià, lungu tòstu 30 mêtri, u finìsce ascì stu lì inte Vìa Cavour.<ref>{{Çitta|AA.VV., 2001|p. 37}}</ref> * [[Via de Medaje d'Ò(r)u (Arbenga)|Via de Medaje d'Ò(r)u]], u cardu mascimu d'Arbenga Veggia, dund'u l'ha a sò fin u caruggiu versu munte, tòstu a metè, in diresiùn da Cà e Tûre di Lengueja. Sta famusa cruxe(r)a, marcâ fina daa lòggia ch'a ne pòrta u numme, a se cunusce cumme i "Quàttru Canti", vistu che versu munte u tragittu du veggiu decümàn u cuntinua cun Via Baccio Emanuele Maineri, finèndu daa Ciàssa du Suffragiu. === Architetü(r)e === {| class="wikitable" !Figü(r)a !n° !Numme !Descrisiùn |- |[[Immaggine:Casa e torre D'Aste Rolandi, Albenga 01.jpg|senza_cornice|139x139px]] | rowspan="2" |2-4-6<ref name=":0" group="n.">I sivichi inte Vìa Benardu Ricci i sun quelli de büteghe ch'e se trövan chi; l'entrâ prinsipâle a l'è pe' cuntru inte Vìa Cavour, au n° 3</ref> |'''Tûre di Rulandi - D'Aste''' |A tûre a se tröva in sciu cantu cu'a Vìa de Medàje d'Ò(r)u, ben vixibile mi(r)andu l'incruxu d'inte Vìa Maineri, marcâ zà inti tèmpi antighi, tantu ch'a se mustra tantu inte l'afrescu ch'u l'e(r)a cunservàu in Santa Ma(r)ìa quantu inte mappe d'Arbenga fète dau Vinzoni e ancù intu disegnu d'Arbenga Veggia piâ d'in San Martìn. A segunda de quantu sciurtìu intu mèntre di restauri di [[Anni 1960|ànni '60]] a sa(r)ea stèta ti(r)â sciü fra a fin du [[XIII secolo|seculu XIII]] e i cumènsi du [[XIV secolo|XIV]]. Cumme pe'a cà cu'a che a furma in blòccu ünicu, l'edifissiu u l'è apartegnüu Tu(r)ellu D'Aste e ancù prìmma ai Lengueja. In u(r)igine a strutü(r)a a l'e(r)a diferente, scicumme ch'a l'è stèta tajâ inta parte âta, e scistemâ cumme teràssa, cu'e mu(r)àje, pe' tréi làtti in sce quattru, che ghe sun servìe cumme burdu. U basamèntu u l'è de prìa de Pûi, in cangiu mentre ch'i a rangiavan integrèi inta strutü(r)a sun stèti truvèi di resti de vasi a turtaiö, ch'i fan pensà ch'u sbasciamèntu u sa(r)ea avegnüu du [[XVII secolo|Seisèntu]]<ref>{{Çitta|Bertonasco Rubatti, 2010|pp. 55-58}}</ref>. |- |[[Immaggine:Palàssiu D'Aste - Rulandi - Ricci (San Scî, Arbenga Veggia) 04.jpg|senza_cornice|104x104px]] |'''Palàssiu Rulandi - D'Aste''' |U Palàssiu Rulandi - D'Aste, o ascì Rulandi - Ricci u l'occupa l'intregu isulàu fra i Quattru Canti, Vìa Cavour e U Fussàu Ve(r)àn. U prìmmu grüppu de cà u l'è mensunàu inti catastri du [[1552]], vegnüu fra [[XVI secolo|Sinquesèntu]] e [[XVII secolo|Seisèntu]] prupietè du Tu(r)ellu D'Aste, che de sò cuntu u l'axeva catàu da Galeottu e Gio Tumâxu di Lengueja. Fra i edifissi tacài asèmme fra u [[1623]] e u [[1679]], due cà du Quattrusèntu, cun tantu de tûre, üna vèrsu i Quattru Canti, l'âtra a l'imbuccu de Vìa Cavour. Passàu de màn ai Rulandi du [[1749]], u l'ha uspitàu ascì in zùenu [[Napolion Bonaparte|Napuleùn Bunaparte]] de derê aa Campàgna d'Itàlia.<ref>{{Çitta|Costa Restagno, 1979-80|pp. 41-43}}</ref> |- | | |'''Lòggia di Quattru Canti''' |A se tröva intu scitu dunde se incruxan i storichi cardu e decümàn d'Arbenga Veggia, au dì d'ancöi rapresentèi daa Vìa de Medaje d'Ò(r)u e da Vìa Benardu Ricci. A lugetta a sa(r)ea stèta fabricâ fra [[XIII secolo|Duxèntu]] e [[XIV secolo|Trexèntu]] e a l'ha cunservàu a carateristica cunfurmasiùn di dui àrchi. Defèti quellu ch'u dà in sce Vìa Medaje d'Ò(r)u u l'è semireundu e dunca ciü stundàu rispettu a quellu ch'u se fàccia in sce l'âtru caruggiu. A ògni moddu tütti dui i sun fèti de laterissiu e cumm'u se pò ancù vegghe, a lugetta a presènta in basamèntu cun blocchi de prìa a vista, dau che a se diramma a strutü(r)a, cu'in bèllu vortu a cruxe(r)a de güstu medievâle<ref>{{Çitta web|url=https://sigecweb.beniculturali.it/sigec/item/print/ICCD14150624|tìtolo=Loggia dei Quattro Canti (Scheda)|léngoa=IT|vìxita=2024-11-09}}</ref>. |- | |3 |'''Tûre di Verandi''' |Strutü(r)a tòstu spa(r)ìa, a l'è stèta descuèrta du [[1963]] cu'in scâvu archeulogicu inta bütega au sivicu 3 de Vìa Benardu Ricci. Au dì d'ancöi, de sta tûre nu se vegghe de rèsti scicumme ch'i se trövan 1,90&nbsp;m au de sutta du cian stradâle, e i cunsciste inte fundasiùi de mü(r)aje soe, fète de bluchetti de prìa negra. S'è truvàu ascì i rèsti de due avertü(r)e tampunèi e du pavimèntu de casìna; cu'e tecniche duve(r)èi e cu'u livellu de fundasiùi ch'i sun segnu de custrusiùn vèrsu a fìn du [[XII secolo|seculu XII]]<ref>{{Çitta|Bertonasco Rubatti, 2010|p. 45}}</ref>. |- | |5 |'''Cà di Verandi''' |A Cà di Verandi a l'è ina tipica cà de cuntu d'Arbenga Veggia, fabricâ du [[XV secolo|Quattrusèntu]]. Inta sò faciâ se ghe dröven bifu(r)e e trifu(r)e au primmu e au segundu cian; au cian terén gh'è pe' cuntru ina lòggia, au dì d'ancöi ucüpâ da büteghe, ch'a l'è stèta rangiâ du [[1963]], ucaxùn quande se gh'è fètu fina in scâvu archeulogicu<ref>{{Çitta|Costa Restagno, 1979|''L'evoluzione topografica di Albenga dalla romanità al Medioevo'', p. 22}}</ref>. A custrusiùn a l'è stèta diciarâ cumme bêne vinculàu ai 30 de marsu du [[1949]]<ref>{{Çitta web|url=https://catalogo.beniculturali.it/detail/ArchitecturalOrLandscapeHeritage/0700111117|tìtolo=Casa Verando|léngoa=IT|vìxita=2024-11-13}}</ref>. |- |[[Immaggine:Museu diucesàn (Sentru stòricu d'Arbenga)-Esternu.jpg|senza_cornice|104x104px]] | rowspan="2" |7-9<ref group="n.">I sivichi inte Vìa Benardu Ricci i sun quelli de büteghe ch'e se trövan chi; l'entrâ prinsipâle a l'è pe' cuntru intu Caruggiu du Vescu, au n° 5</ref> |'''Palàssiu du Vescu''' |U Palàssiu du Vescu u l'è stètu a sêde vescuvîle da [[Diocexi de Arbenga e Impeia|diocexi d'Arbenga]] fina du [[1954]], quand'a l'è stèta spustâ intu Palàssiu Còsta-Balestrìn<ref>{{Çitta web|url=https://www.scoprialbenga.it/palazzo-vescovile.htm|tìtolo=Il Palazzo Vescovile|léngoa=IT|vìxita=2024-11-14}}</ref>. A strutü(r)a ch'a se vegghe au dì d'ancöi a l'è u frütu de ciü seculi d'intervènti, fòscia inandièi propiu intu scìtu da primma ''domus episcopi'', d'etè tardurumâna<ref>{{Çitta|Costa Restagno, 1993|''Lo sviluppo urbano'', p. 20}}</ref>: l'a(r)a ciü antìga a remunta au [[XI secolo|seculu XI]], mèntre a parte de mezzu a gh'ave(r)ea d'u(r)igine int'ina serie de custrusiùi du [[XIV secolo|Trexèntu]], tachèi insemme a furmà in palàssiu ünicu du [[XV secolo|Quattrusèntu]], pa(r)egiàu de fö(r)a intu stìle cun di travài inta segunda metè du [[XVI secolo|Sinquesèntu]]. Cu'u restauru du [[1975]] a faciâ a l'è turnà ae sò linee du seculu XVI, tegnìndu aa vista e dife(r)ènti fàse medievàli e ina pitü(r)a du [[1477]], fòscia da man du Canavesiu<ref>{{Çitta|Costa Restagno, 1993|''Il paesaggio urbano e le arti'', p. 135}}</ref>. Inti lucàli du Palàssiu, custrusiùn vinculâ dau [[1935]]<ref>{{Çitta web|url=https://catalogo.beniculturali.it/detail/ArchitecturalOrLandscapeHeritage/0700111119|tìtolo=Antico Palazzo Vescovile|léngoa=IT|vìxita=2024-11-14}}</ref>, a se tröva au dì d'ancöi a sêde du Museu Diucesàn, da Cü(r)ia e de l'Archiviu Stò(r)icu Diucesàn<ref>{{Çitta|Costa Restagno, 1979|''Il centro cittadino e gli insediamenti religiosi'', pp. 44-45}}</ref>. |- |[[Immaggine:Albenga - Torre del Palazzo Vescovile - 2023-09-16 11-15-51 001.jpg|senza_cornice|139x139px]] |'''Tûre du Palàssiu du Vescu''' |Missa in sciu cantu cu'u Caruggiu du Vescu, au dì d'ancöi a se presènta inglubâ intu Palàssiu du Vescu. Cun l'incèndiu ch'u l'ha curpìu u palàssiu du [[1416]] a dev'ésse stèta sbasciâ au livellu di têiti zà de quelli tèmpi, scicumme ch'a nu l'è mensunâ inti papèi du [[XVII secolo|Seisèntu]]. Cu'u restauru du [[1956]] l'è turnàu aa lüxe a sò strutü(r)a, daa bàse de bluchetti de prìa negra, cun di âtri ciü gròssi, d'a(r)ena(r)ia, in sci sò canti. Inta faciâ sciü Vìa Benardu Ricci s'è descuvèrtu in purtâ goticu du [[XV secolo|Quattrusèntu]], entrâ d'ina bütega de l'[[Etæ de Mëzo|Etè de Mezzu]], surmuntàu da fréxi a turtiùn, mèntre i barcùi, de l'[[XIX secolo|Öttusèntu]], i l'han purtàu a pèrde i u(r)iginâli. Inta faciâ vèrsu u Palàssiu Veggiu e se trövan due avertü(r)e a èrcu sbasciàu e quàrche barcunettu; de drentu, au primmu cian, a gh'é(r)a a capella du Vescu, da che u n'è restàu a vòtta a frescu, fòscia in travàiu du Giuànni Canavesiu. Inta tûre, ch'a duve(r)ea remuntâ au [[XII secolo|seculu XII]], du [[1971]] s'è fètu in scàvu archeulogicu inte l'ucaxùn du restauru du cian terén, cu'u che s'è descuvèrtu l'antìgu pavimèntu de prìa e rangiàu a votta a cruxe(r)a, che fòscia a l'è quella u(r)iginâle<ref>{{Çitta|Bertonasco Rubatti, 2010|pp. 43-45}}</ref>. |- | |16-20 |'''Cà di Fieschi-Ricci''' |A Cà di Fieschi-Ricci a l'è ina tipica cà de cuntu d'Arbenga Veggia, frütu de intervènti fèti fra ciü seculi, tra u [[XII secolo|Millesèntu]] e u [[XVI secolo|Sinquesèntu]]. Carateristica a l'è a faciâ sciü Vìa Benardu Rissi, cun due trifu(r)e au primmu cian e u purtâ cu'ina gran lòggia au cian terén<ref>{{Çitta|Costa Restagno, 1979|''I quartieri e la consistenza edilizia della città'', p. 84}}</ref>. Pe' cuntru, e sò mü(r)aje facièi in sciu Caruggiu da Ca(r)ènda e sun üna de testimunianse ciü antìghe de cà medievâle d'Arbenga Veggia, fabricâ cun bluchetti picìn de prìe squadrèi, scimili a quelli duve(r)èi pe'e tûre, cu'ina munofu(r)a e ina bifu(r)a rumanica ch'e se dröven chi<ref>{{Çitta|Costa Restagno, 1993|''Il paesaggio urbano e le arti'', p. 131}}</ref>. A custrusiùn, de quelli tèmpi in prupietè ai Lanusol, a l'è diciarâ cumme bêne vinculàu du [[1935]]<ref>{{Çitta web|url=https://catalogo.beniculturali.it/detail/ArchitecturalOrLandscapeHeritage/0700111138|tìtolo=Casa Fieschi-Ricci-Lanusol|léngoa=IT|vìxita=2024-11-15}}</ref>. |- |[[Immaggine:Lòggia du Populu (Arbenga Veggia) 03.jpg|senza_cornice|104x104px]] |s.n.c. |'''Palàssiu Veggiu''' |L'antigu ''palacium comunis'', u se tröva in sciu cantu versu a Ciàssa de San Michê, a l'imbuccu du caruggiu, in scia che ben a spicca a Tûre Sìvica, fèta ti(r)à sciü intu [[XIV secolo|Trexèntu]], che i primmi prupietàri i l'é(r)an i Seùlla, che de prubabile i l'axevan vusciüa intu mentre ch'a vegniva giüstâ a ''domus Nicolini'', de lungu de prupietè de sta famìa. Ducca a strutü(r)a a vegne cuncedüa au Cumün d'Arbenga sutta pixùn, tantu che a vegne sêde fìssa de l'aministrasiùn ingàuna a partì dau [[1333]]. I vegnen mesciài chi ascì i cunsu(r)i, che da prìmma i l'é(r)an intu ''capitulum'', de cuntru besögna spetà u [[1351]] perché l'aministrasiùn a càtte l'edifissiu, vegnindune prupietaria<ref>{{Çitta|Bertonasco Rubatti, 2010|pp. 24-33}}</ref>. Dai primmi ànni du [[XV secolo|seculu XV]] a cumpa(r)ìsce a lòggia du cumün, che a remunta au [[1421]] e a l'è stèta pe' di ànni u scitu dund'e se tegnivan e reuniùi du cunseju cumünâle: chi se trövan fina de pitü(r)e atribuìe au [[Giovanni Canavesio]]. Cu'i travài du [[1934]] a tûre a l'è stèta rangiâ, levandughe e zunte du [[XVI secolo|Seisèntu]] e faxendula turnà a cum'a l'é(r)a in u(r)igine. Au dì d'ancöi intu cumplessu u se tröva u Sivicu Museu Ingaunu<ref>{{Çitta|Costa Restagno, 1979|p. 64}}</ref>. |} == Nòtte == ;Nòtte au tèstu <references group="n." /> ;Nòtte bibliugrafiche <references responsive="" /> == Bibliugrafìa == * {{Çitta lìbbro|outô=Josepha Costa Restagno|tìtolo=Albenga: topografia medioevale, immagini della città|url=https://bid.catalogobibliotecheliguri.it/TO00743602|ànno=1979|editô=Istituto Internazionale di Studi Liguri|çitæ=Milàn|léngoa=IT|volùmme=Vul. XXI|òpera=Collana storico-archeologica della Liguria occidentale|cid=Costa Restagno, 1979}} * {{Çitta lìbbro|outô=Josepha Costa Restagno|tìtolo=Albenga|url=https://bid.catalogobibliotecheliguri.it/UTO0914530|colànn-a=Le città della Liguria|ànno=1993|editô=Sagep|çitæ=Zena|léngoa=IT|volùmme=Vul. 4|cid=Costa Restagno, 1993|ISBN=88-7058-479-8}} * {{Çitta lìbbro|outô=Giosetta Bertonasco Rubatti|tìtolo=Le Torri di Albenga|url=https://bid.catalogobibliotecheliguri.it/LI20001220|colànn-a=Memoïa Arbenga|ànno=2010|editô=Edizioni del Delfino Moro|çitæ=Arbenga|léngoa=IT|cid=Bertonasco Rubatti, 2010}} * {{Çitta lìbbro|outô=AA.VV.|tìtolo=Stradario essenziale del centro storico della Città di Albenga|url=https://bid.catalogobibliotecheliguri.it/5VAR00NA9270|ànno=2001|editô=Edizioni dell'Unitre Ingauna|çitæ=Arbenga|léngoa=IT|cid=AA.VV., 2001}} * {{Çitta publicaçión|outô=Josepha Costa Restagno|ànno=1979-1980|tìtolo=I palazzi del comune di Albenga: palazzo Comunale o Municipio, palazzo D'Aste, palazzo Rolando-Ricci|revìsta=Rivista Ingauna e Intemelia|volùmme=n.s., XXXIV-XXXV|pp=32-45|léngoa=IT|cid=Costa Restagno, 1979-80}} == Âtri prugètti == {{Interprogetto}} == Ligammi de fö(r)a == * {{Çitta web|url=http://www.immaginistorichealbenga.it/bernardo-ricci-via/|tìtolo=Bernardo Ricci, via|outô=AA. VV.|scîto=Albenga: Immagini e Ricordi|léngoa=IT}} [[Categorîa:Stradde d'Arbenga]] lw23nbqa8f45rl46erqv4j2p7rzx056 253305 253304 2024-11-16T19:53:27Z N.Longo 12052 /* Nòtte */ + capitulu 253305 wikitext text/x-wiki {{Arbenganese|variànte=&nbsp;sitadìn}} [[File:Vìa Benardu Ricci (Arbenga Veggia).jpg|thumb|A vìa pià mi(r)àndu versu i Quattru Canti]] '''Vìa Benardu Ricci''' (in italiàn ''Via Bernardo Ricci'') a l'è 'na stràdda fra e ciü impurtanti d'Arbenga Veggia, ch'a cûre da punènte a levànte, cuntinuandu u percursu de Vìa D'Aste lungu quellu ch'u l'é(r)a u decümàn màscimu da sitè rumâna. Parte du quartê de San Giuànni, a se diràmma a partì daa Ciàssa de San Michê, fin a zunze dai Quàttru Canti. == Sto(r)ia == A vìa a se tröva in sce ina pursiùn de ün di percursi ciü antìghi e de lungu ciü impurtanti d'Arbenga Veggia, u decümàn màscimu de ''Albingaunum'', che de chi u l'andaxeva avanti vèrsu punènte pe'a mudèrna vìa intitulâ a Baccio Emanuele Maineri e a levante pe' [[Vìa D'Aste (Arbenga)|Vìa D'Aste]]<ref>{{Çitta|Costa Restagno, 1993|''Lo sviluppo urbano'', p. 13}}</ref>. A pìa u numme dau Benardu Ricci, benefatû de ricca famìa arbenganese, che du [[1565]] u l'axeva creàu in'ope(r)a pe' l'ascistènsa di pòve(r)i, dutàndula de sustanse impurtanti<ref name=":1">{{Çitta|AA.VV., 2001|p. 50}}</ref>. Vìa Benardu Ricci a l'è stèta ascì duve(r)â cumme tèrmu pe' marcà i cunfìn fra i quartèi de Turlâ e de San Scî, spartisiùn ch'a servìva pe' di fìn fiscàli e aministatìvi. A ogni moddu, a dife(r)ènsa de quantu se pìa in cunsciderasiùn au dì d'ancöi, nu pà ch'a sta vìa a se truvasse intu mezzu fra sti quartèi ma che ciütòstu a fusse du tüttu inte quellu de Turlâ, cu'a sudivixùn che l'è prubabile ch'a l'andasse pe' vìe intreghe ciütostu che spartìle a metè<ref>{{Çitta|Costa Restagno, 1979|''I quartieri e la consistenza edilizia della città'', pp. 79-81}}</ref>. Inte l'[[Etæ de Mëzo|Etè de Mézzu]] a l'è üna de stradde ciü impurtanti e trafeghè d'[[Arbenga]], cumme testimuniàu daa registrasiùn a catastru de cà cu'in valû ciü âtu che inti caruggi de segunda impurtansa<ref>{{Çitta|Costa Restagno, 1993|''Lo sviluppo urbano'', p. 21}}</ref>. De ciü, tra e vìe d'Arbenga Veggia a l'è üna de quelle ch'e cunsèrvan méju e custrusiùi da fìn du Mediuevu, dae faciè de spessu cuèrte sulu da ina man d'intonacu du [[XVIII secolo|Sètte]]-[[XIX secolo|Öttusèntu]], quande, pe' mancansa de sustanse, inte quelli seculi nu s'è sciurtìu a rangiâle cun di intervènti strutü(r)âli, fètu ch'u l'ha sarvàu l'antìgu tesciüu urbàn<ref>{{Çitta|Costa Restagno, 1993|''Lo sviluppo urbano'', p. 128}}</ref>. == Descrisiùn == <gallery mode="packed" heights="145" widths="145"> Immaggine:Tûre di Rulandi D'Aste (Arbenga Veggia).jpg|A Tûre Rulandi D'Aste, in sciu cantu cun Vìa Medaje d'Ò(r)u Immaggine:Lòggia du Populu (Arbenga Veggia) 02.jpg|A Lòggia du Populu vìsta d'intu caruggiu Immaggine:CENTRO STORICO - panoramio - Emanuela Meme Giudic… (3).jpg|U Caruggiu piàu rivandu d'in San Michê Immaggine:Casa e torre D'Aste Rolandi, Albenga 02.jpg|A tàrga da Cà D'Aste Rulandi </gallery>A vìa a se scuntra lascianduse de derê [[Vìa D'Aste (Arbenga)|Vìa D'Aste]] ina votta passâ [[Ciàssa San Michê (Arbenga)|Ciàssa San Michê]]. A se dröve a partì dau recantu che daa Catedrâle u se faccia in scia Tûre Sivica e a l'antiga lòggia du Cumün. De sciübitu u se scuntra u caruggiu ch'u pàssa infra mezzu a gêxa e Palàssiu Veggiu, purtandu in frunte au [[Batistêu d'Arbenga|Batiste(r)u]], e fina aa Ciàssa di Leùi. U segue che u caruggiu u scûre ciü strêtu rispettu che a Cuntrâ Növa, vistu ch'u nu l'è stàu tucàu dai sventramènti di inissi du [[XX secolo|seculu XX]]. U passa ducca a meridiùn u Palàssiu du Vescu, tantu che aa fìn da Lòggia du Quattrusèntu u se tröva in caruggiu ch'u l'inmette ascì stu lì versu u Batiste(r)u, passandughe d'in faccia e pe' stu fètu chi ciamàu "U Caruggiu dau Vescu". De rimpettu a dunde stu chi u se faccia in sce Vìa Ricci se trövan pöi a Cà di Fieschi Ricci e l'isulàu marcàu daa presènsa de Cà di Rulandi D'Aste. Da sta parte chì se dröven fina dui caruggi picìn ch'i rivan fina inte Vìa Cavour, ün ch'u pòrta u numme de Fussàu Veràn, l'âtru da Ca(r)ènda (cunusciüu a ògni moddu intu parlà cumme "U Caruggiu de l'U(r)ivu"). Propiu in scia fin u caruggiu u se faccia in sce üna de cruxe(r)e ciü impurtanti d'Arbenga Veggia, i Quattru Cànti, là dund'a se scuntra cu'a [[Vìa de Medaje d'Ò(r)u (Arbenga)|Vìa de Medaje d'Ò(r)u]]. Ben vixibile percurèndu u caruggiu a partì daa Catedrâle a l'è Tûre di Lengueja, de rimpettu aa Lugetta di Quattru Canti: a lunghessa cumplêta du percursu a l'è de tòstu 'na setantêna de mêtri<ref name=":1" />. In ürtimu u cuntinuu da vìa, seguèndu versu munte, u pìa u numme de Baccio Emanuele Maineri: u caruggiu defèti u finisce pe' dà in scia Ciasetta du Sufragiu. === Cruxe(r)e === [[File:Vìa Benardu Ricci (Arbenga Veggia)-Màppa.svg|thumb|upright=2.5|center|Mappa de Vìa Benardu Ricci, cu'i caruggi ch'i se ghe incruxan]] * [[Vìa D'Aste (Arbenga)|A Cuntrâ Növa]], u prìmmu tòccu du decümàn da sitè rumâna, intitulàu a Enrico D'Aste, ch'u l'ha piàu e furme d'ancöi numma che in seguitu ai sventramènti di inissi du Növesèntu, du rèstu a taja da punènte a levante 'na buna parte du sentru sitadìn, spartindune ascì i quartêi de Santa Ma(r)ìa e de Sant'Eulàlia. Lunga 80 mêtri, a g'ha u(r)igine inte Largu Do(r)ia e a finìsce dau Munümèntu, pôcu prìmma da Ciàssa de San Michê, che Via Benardu Ricci a ne cumpleta u percursu<ref>{{Çitta|AA.VV., 2001|p. 35}}</ref>. * [[Ciàssa San Michê (Arbenga)|Ciàssa San Michê]], a prinsipâle ciàssa d'Arbenga Veggia, antigamènte cunusciüa cumme ''platea comunis'', dund'u gh'a a sêde u municipiu. A porta u numme du santu prutetû da sitè e se ghe fàccia inta pârte âta a [[Catedrâle de San Michê]]. U l'è chi de frunte ch'a stràdda a se zunta aa Cuntrâ Növa, faxendughe seguitu fin ai Quattru Canti.<ref>{{Çitta|AA.VV., 2001|p. 50}}</ref>. * U Caruggiu du Batiste(r)u, a dêve u sò numme du ben cunusciüu [[Batistêu d'Arbenga|Batiste(r)u]] paleucristiàn, üna de pôche testimuniànse da sitè bizantina, dedicàu a San Giuànni, u dà fina u numme au quartê dund'u se tröva. U pàssa fra mezzu stu chi e a Catedrâle, fin a rivà in Vico Lamboglia, pôcu prìmma da Ciàssa di Leùi<ref>{{Çitta|AA.VV., 2001|p. 29}}</ref>. * U Caruggiu du Vescu (Via Episcopio), u l'è u caruggiu ch'u passa arembu au Palàssiu Veggiu, a còsta ascì da sêde vescuvìle, e da chi u pìa u numme. Dòppu tòstu 'na sinquantêna de mêtri u finisce inte Via Lengueja, pü(r)e sta lì intu quartê de San Giuànni<ref>{{Çitta|AA.VV., 2001|p. 36}}</ref>. * U Caruggiu da Ca(r)ènda, dìtu ascì U Caruggiu de l'U(r)ìvu, pìa u numme dau turènte ch'u scûre inta [[Ciâna d'Arbenga|Ciâna]] ai cunfìn cu'u [[U Sejô|Se(r)iâ]], lungu 35 mêtri, u finìsce inte Vìa Cavour.<ref name=":0">{{Çitta|AA.VV., 2001|p. 30}}</ref> * U Fussàu Ve(r)àn, caruggiu ch'u porta u numme de 'n benefatû arbenganese che, du [[1564]], u l'axeva fètu in'impurtante dunasiùn ae fiö(r)e da ma(r)ià, lungu tòstu 30 mêtri, u finìsce ascì stu lì inte Vìa Cavour.<ref>{{Çitta|AA.VV., 2001|p. 37}}</ref> * [[Via de Medaje d'Ò(r)u (Arbenga)|Via de Medaje d'Ò(r)u]], u cardu mascimu d'Arbenga Veggia, dund'u l'ha a sò fin u caruggiu versu munte, tòstu a metè, in diresiùn da Cà e Tûre di Lengueja. Sta famusa cruxe(r)a, marcâ fina daa lòggia ch'a ne pòrta u numme, a se cunusce cumme i "Quàttru Canti", vistu che versu munte u tragittu du veggiu decümàn u cuntinua cun Via Baccio Emanuele Maineri, finèndu daa Ciàssa du Suffragiu. === Architetü(r)e === {| class="wikitable" !Figü(r)a !n° !Numme !Descrisiùn |- |[[Immaggine:Casa e torre D'Aste Rolandi, Albenga 01.jpg|senza_cornice|139x139px]] | rowspan="2" |2-4-6<ref name=":0" group="n.">I sivichi inte Vìa Benardu Ricci i sun quelli de büteghe ch'e se trövan chi; l'entrâ prinsipâle a l'è pe' cuntru inte Vìa Cavour, au n° 3</ref> |'''Tûre di Rulandi - D'Aste''' |A tûre a se tröva in sciu cantu cu'a Vìa de Medàje d'Ò(r)u, ben vixibile mi(r)andu l'incruxu d'inte Vìa Maineri, marcâ zà inti tèmpi antighi, tantu ch'a se mustra tantu inte l'afrescu ch'u l'e(r)a cunservàu in Santa Ma(r)ìa quantu inte mappe d'Arbenga fète dau Vinzoni e ancù intu disegnu d'Arbenga Veggia piâ d'in San Martìn. A segunda de quantu sciurtìu intu mèntre di restauri di [[Anni 1960|ànni '60]] a sa(r)ea stèta ti(r)â sciü fra a fin du [[XIII secolo|seculu XIII]] e i cumènsi du [[XIV secolo|XIV]]. Cumme pe'a cà cu'a che a furma in blòccu ünicu, l'edifissiu u l'è apartegnüu Tu(r)ellu D'Aste e ancù prìmma ai Lengueja. In u(r)igine a strutü(r)a a l'e(r)a diferente, scicumme ch'a l'è stèta tajâ inta parte âta, e scistemâ cumme teràssa, cu'e mu(r)àje, pe' tréi làtti in sce quattru, che ghe sun servìe cumme burdu. U basamèntu u l'è de prìa de Pûi, in cangiu mentre ch'i a rangiavan integrèi inta strutü(r)a sun stèti truvèi di resti de vasi a turtaiö, ch'i fan pensà ch'u sbasciamèntu u sa(r)ea avegnüu du [[XVII secolo|Seisèntu]]<ref>{{Çitta|Bertonasco Rubatti, 2010|pp. 55-58}}</ref>. |- |[[Immaggine:Palàssiu D'Aste - Rulandi - Ricci (San Scî, Arbenga Veggia) 04.jpg|senza_cornice|104x104px]] |'''Palàssiu Rulandi - D'Aste''' |U Palàssiu Rulandi - D'Aste, o ascì Rulandi - Ricci u l'occupa l'intregu isulàu fra i Quattru Canti, Vìa Cavour e U Fussàu Ve(r)àn. U prìmmu grüppu de cà u l'è mensunàu inti catastri du [[1552]], vegnüu fra [[XVI secolo|Sinquesèntu]] e [[XVII secolo|Seisèntu]] prupietè du Tu(r)ellu D'Aste, che de sò cuntu u l'axeva catàu da Galeottu e Gio Tumâxu di Lengueja. Fra i edifissi tacài asèmme fra u [[1623]] e u [[1679]], due cà du Quattrusèntu, cun tantu de tûre, üna vèrsu i Quattru Canti, l'âtra a l'imbuccu de Vìa Cavour. Passàu de màn ai Rulandi du [[1749]], u l'ha uspitàu ascì in zùenu [[Napolion Bonaparte|Napuleùn Bunaparte]] de derê aa Campàgna d'Itàlia.<ref>{{Çitta|Costa Restagno, 1979-80|pp. 41-43}}</ref> |- | | |'''Lòggia di Quattru Canti''' |A se tröva intu scitu dunde se incruxan i storichi cardu e decümàn d'Arbenga Veggia, au dì d'ancöi rapresentèi daa Vìa de Medaje d'Ò(r)u e da Vìa Benardu Ricci. A lugetta a sa(r)ea stèta fabricâ fra [[XIII secolo|Duxèntu]] e [[XIV secolo|Trexèntu]] e a l'ha cunservàu a carateristica cunfurmasiùn di dui àrchi. Defèti quellu ch'u dà in sce Vìa Medaje d'Ò(r)u u l'è semireundu e dunca ciü stundàu rispettu a quellu ch'u se fàccia in sce l'âtru caruggiu. A ògni moddu tütti dui i sun fèti de laterissiu e cumm'u se pò ancù vegghe, a lugetta a presènta in basamèntu cun blocchi de prìa a vista, dau che a se diramma a strutü(r)a, cu'in bèllu vortu a cruxe(r)a de güstu medievâle<ref>{{Çitta web|url=https://sigecweb.beniculturali.it/sigec/item/print/ICCD14150624|tìtolo=Loggia dei Quattro Canti (Scheda)|léngoa=IT|vìxita=2024-11-09}}</ref>. |- | |3 |'''Tûre di Verandi''' |Strutü(r)a tòstu spa(r)ìa, a l'è stèta descuèrta du [[1963]] cu'in scâvu archeulogicu inta bütega au sivicu 3 de Vìa Benardu Ricci. Au dì d'ancöi, de sta tûre nu se vegghe de rèsti scicumme ch'i se trövan 1,90&nbsp;m au de sutta du cian stradâle, e i cunsciste inte fundasiùi de mü(r)aje soe, fète de bluchetti de prìa negra. S'è truvàu ascì i rèsti de due avertü(r)e tampunèi e du pavimèntu de casìna; cu'e tecniche duve(r)èi e cu'u livellu de fundasiùi ch'i sun segnu de custrusiùn vèrsu a fìn du [[XII secolo|seculu XII]]<ref>{{Çitta|Bertonasco Rubatti, 2010|p. 45}}</ref>. |- | |5 |'''Cà di Verandi''' |A Cà di Verandi a l'è ina tipica cà de cuntu d'Arbenga Veggia, fabricâ du [[XV secolo|Quattrusèntu]]. Inta sò faciâ se ghe dröven bifu(r)e e trifu(r)e au primmu e au segundu cian; au cian terén gh'è pe' cuntru ina lòggia, au dì d'ancöi ucüpâ da büteghe, ch'a l'è stèta rangiâ du [[1963]], ucaxùn quande se gh'è fètu fina in scâvu archeulogicu<ref>{{Çitta|Costa Restagno, 1979|''L'evoluzione topografica di Albenga dalla romanità al Medioevo'', p. 22}}</ref>. A custrusiùn a l'è stèta diciarâ cumme bêne vinculàu ai 30 de marsu du [[1949]]<ref>{{Çitta web|url=https://catalogo.beniculturali.it/detail/ArchitecturalOrLandscapeHeritage/0700111117|tìtolo=Casa Verando|léngoa=IT|vìxita=2024-11-13}}</ref>. |- |[[Immaggine:Museu diucesàn (Sentru stòricu d'Arbenga)-Esternu.jpg|senza_cornice|104x104px]] | rowspan="2" |7-9<ref group="n.">I sivichi inte Vìa Benardu Ricci i sun quelli de büteghe ch'e se trövan chi; l'entrâ prinsipâle a l'è pe' cuntru intu Caruggiu du Vescu, au n° 5</ref> |'''Palàssiu du Vescu''' |U Palàssiu du Vescu u l'è stètu a sêde vescuvîle da [[Diocexi de Arbenga e Impeia|diocexi d'Arbenga]] fina du [[1954]], quand'a l'è stèta spustâ intu Palàssiu Còsta-Balestrìn<ref>{{Çitta web|url=https://www.scoprialbenga.it/palazzo-vescovile.htm|tìtolo=Il Palazzo Vescovile|léngoa=IT|vìxita=2024-11-14}}</ref>. A strutü(r)a ch'a se vegghe au dì d'ancöi a l'è u frütu de ciü seculi d'intervènti, fòscia inandièi propiu intu scìtu da primma ''domus episcopi'', d'etè tardurumâna<ref>{{Çitta|Costa Restagno, 1993|''Lo sviluppo urbano'', p. 20}}</ref>: l'a(r)a ciü antìga a remunta au [[XI secolo|seculu XI]], mèntre a parte de mezzu a gh'ave(r)ea d'u(r)igine int'ina serie de custrusiùi du [[XIV secolo|Trexèntu]], tachèi insemme a furmà in palàssiu ünicu du [[XV secolo|Quattrusèntu]], pa(r)egiàu de fö(r)a intu stìle cun di travài inta segunda metè du [[XVI secolo|Sinquesèntu]]. Cu'u restauru du [[1975]] a faciâ a l'è turnà ae sò linee du seculu XVI, tegnìndu aa vista e dife(r)ènti fàse medievàli e ina pitü(r)a du [[1477]], fòscia da man du Canavesiu<ref>{{Çitta|Costa Restagno, 1993|''Il paesaggio urbano e le arti'', p. 135}}</ref>. Inti lucàli du Palàssiu, custrusiùn vinculâ dau [[1935]]<ref>{{Çitta web|url=https://catalogo.beniculturali.it/detail/ArchitecturalOrLandscapeHeritage/0700111119|tìtolo=Antico Palazzo Vescovile|léngoa=IT|vìxita=2024-11-14}}</ref>, a se tröva au dì d'ancöi a sêde du Museu Diucesàn, da Cü(r)ia e de l'Archiviu Stò(r)icu Diucesàn<ref>{{Çitta|Costa Restagno, 1979|''Il centro cittadino e gli insediamenti religiosi'', pp. 44-45}}</ref>. |- |[[Immaggine:Albenga - Torre del Palazzo Vescovile - 2023-09-16 11-15-51 001.jpg|senza_cornice|139x139px]] |'''Tûre du Palàssiu du Vescu''' |Missa in sciu cantu cu'u Caruggiu du Vescu, au dì d'ancöi a se presènta inglubâ intu Palàssiu du Vescu. Cun l'incèndiu ch'u l'ha curpìu u palàssiu du [[1416]] a dev'ésse stèta sbasciâ au livellu di têiti zà de quelli tèmpi, scicumme ch'a nu l'è mensunâ inti papèi du [[XVII secolo|Seisèntu]]. Cu'u restauru du [[1956]] l'è turnàu aa lüxe a sò strutü(r)a, daa bàse de bluchetti de prìa negra, cun di âtri ciü gròssi, d'a(r)ena(r)ia, in sci sò canti. Inta faciâ sciü Vìa Benardu Ricci s'è descuvèrtu in purtâ goticu du [[XV secolo|Quattrusèntu]], entrâ d'ina bütega de l'[[Etæ de Mëzo|Etè de Mezzu]], surmuntàu da fréxi a turtiùn, mèntre i barcùi, de l'[[XIX secolo|Öttusèntu]], i l'han purtàu a pèrde i u(r)iginâli. Inta faciâ vèrsu u Palàssiu Veggiu e se trövan due avertü(r)e a èrcu sbasciàu e quàrche barcunettu; de drentu, au primmu cian, a gh'é(r)a a capella du Vescu, da che u n'è restàu a vòtta a frescu, fòscia in travàiu du Giuànni Canavesiu. Inta tûre, ch'a duve(r)ea remuntâ au [[XII secolo|seculu XII]], du [[1971]] s'è fètu in scàvu archeulogicu inte l'ucaxùn du restauru du cian terén, cu'u che s'è descuvèrtu l'antìgu pavimèntu de prìa e rangiàu a votta a cruxe(r)a, che fòscia a l'è quella u(r)iginâle<ref>{{Çitta|Bertonasco Rubatti, 2010|pp. 43-45}}</ref>. |- | |16-20 |'''Cà di Fieschi-Ricci''' |A Cà di Fieschi-Ricci a l'è ina tipica cà de cuntu d'Arbenga Veggia, frütu de intervènti fèti fra ciü seculi, tra u [[XII secolo|Millesèntu]] e u [[XVI secolo|Sinquesèntu]]. Carateristica a l'è a faciâ sciü Vìa Benardu Rissi, cun due trifu(r)e au primmu cian e u purtâ cu'ina gran lòggia au cian terén<ref>{{Çitta|Costa Restagno, 1979|''I quartieri e la consistenza edilizia della città'', p. 84}}</ref>. Pe' cuntru, e sò mü(r)aje facièi in sciu Caruggiu da Ca(r)ènda e sun üna de testimunianse ciü antìghe de cà medievâle d'Arbenga Veggia, fabricâ cun bluchetti picìn de prìe squadrèi, scimili a quelli duve(r)èi pe'e tûre, cu'ina munofu(r)a e ina bifu(r)a rumanica ch'e se dröven chi<ref>{{Çitta|Costa Restagno, 1993|''Il paesaggio urbano e le arti'', p. 131}}</ref>. A custrusiùn, de quelli tèmpi in prupietè ai Lanusol, a l'è diciarâ cumme bêne vinculàu du [[1935]]<ref>{{Çitta web|url=https://catalogo.beniculturali.it/detail/ArchitecturalOrLandscapeHeritage/0700111138|tìtolo=Casa Fieschi-Ricci-Lanusol|léngoa=IT|vìxita=2024-11-15}}</ref>. |- |[[Immaggine:Lòggia du Populu (Arbenga Veggia) 03.jpg|senza_cornice|104x104px]] |s.n.c. |'''Palàssiu Veggiu''' |L'antigu ''palacium comunis'', u se tröva in sciu cantu versu a Ciàssa de San Michê, a l'imbuccu du caruggiu, in scia che ben a spicca a Tûre Sìvica, fèta ti(r)à sciü intu [[XIV secolo|Trexèntu]], che i primmi prupietàri i l'é(r)an i Seùlla, che de prubabile i l'axevan vusciüa intu mentre ch'a vegniva giüstâ a ''domus Nicolini'', de lungu de prupietè de sta famìa. Ducca a strutü(r)a a vegne cuncedüa au Cumün d'Arbenga sutta pixùn, tantu che a vegne sêde fìssa de l'aministrasiùn ingàuna a partì dau [[1333]]. I vegnen mesciài chi ascì i cunsu(r)i, che da prìmma i l'é(r)an intu ''capitulum'', de cuntru besögna spetà u [[1351]] perché l'aministrasiùn a càtte l'edifissiu, vegnindune prupietaria<ref>{{Çitta|Bertonasco Rubatti, 2010|pp. 24-33}}</ref>. Dai primmi ànni du [[XV secolo|seculu XV]] a cumpa(r)ìsce a lòggia du cumün, che a remunta au [[1421]] e a l'è stèta pe' di ànni u scitu dund'e se tegnivan e reuniùi du cunseju cumünâle: chi se trövan fina de pitü(r)e atribuìe au [[Giovanni Canavesio]]. Cu'i travài du [[1934]] a tûre a l'è stèta rangiâ, levandughe e zunte du [[XVI secolo|Seisèntu]] e faxendula turnà a cum'a l'é(r)a in u(r)igine. Au dì d'ancöi intu cumplessu u se tröva u Sivicu Museu Ingaunu<ref>{{Çitta|Costa Restagno, 1979|''Gli edifici di uso pubblico'', p. 64}}</ref>. |} == Nòtte == ;Nòtte au tèstu <references group="n." /> ;Nòtte bibliugrafiche <references responsive="" /> == Bibliugrafìa == * {{Çitta lìbbro|outô=Josepha Costa Restagno|tìtolo=Albenga: topografia medioevale, immagini della città|url=https://bid.catalogobibliotecheliguri.it/TO00743602|ànno=1979|editô=Istituto Internazionale di Studi Liguri|çitæ=Milàn|léngoa=IT|volùmme=Vul. XXI|òpera=Collana storico-archeologica della Liguria occidentale|cid=Costa Restagno, 1979}} * {{Çitta lìbbro|outô=Josepha Costa Restagno|tìtolo=Albenga|url=https://bid.catalogobibliotecheliguri.it/UTO0914530|colànn-a=Le città della Liguria|ànno=1993|editô=Sagep|çitæ=Zena|léngoa=IT|volùmme=Vul. 4|cid=Costa Restagno, 1993|ISBN=88-7058-479-8}} * {{Çitta lìbbro|outô=Giosetta Bertonasco Rubatti|tìtolo=Le Torri di Albenga|url=https://bid.catalogobibliotecheliguri.it/LI20001220|colànn-a=Memoïa Arbenga|ànno=2010|editô=Edizioni del Delfino Moro|çitæ=Arbenga|léngoa=IT|cid=Bertonasco Rubatti, 2010}} * {{Çitta lìbbro|outô=AA.VV.|tìtolo=Stradario essenziale del centro storico della Città di Albenga|url=https://bid.catalogobibliotecheliguri.it/5VAR00NA9270|ànno=2001|editô=Edizioni dell'Unitre Ingauna|çitæ=Arbenga|léngoa=IT|cid=AA.VV., 2001}} * {{Çitta publicaçión|outô=Josepha Costa Restagno|ànno=1979-1980|tìtolo=I palazzi del comune di Albenga: palazzo Comunale o Municipio, palazzo D'Aste, palazzo Rolando-Ricci|revìsta=Rivista Ingauna e Intemelia|volùmme=n.s., XXXIV-XXXV|pp=32-45|léngoa=IT|cid=Costa Restagno, 1979-80}} == Âtri prugètti == {{Interprogetto}} == Ligammi de fö(r)a == * {{Çitta web|url=http://www.immaginistorichealbenga.it/bernardo-ricci-via/|tìtolo=Bernardo Ricci, via|outô=AA. VV.|scîto=Albenga: Immagini e Ricordi|léngoa=IT}} [[Categorîa:Stradde d'Arbenga]] n4nn5c21x1r4q95emah9fuej5eehpc2 2 31635 253310 253298 2024-11-16T21:41:34Z Arbenganese 12552 Strutü(r)a pagina 253310 wikitext text/x-wiki <imagemap> File:Mappa tupunumastica du sentru stòricu d'Arbenga.svg|thumb|Mappa tupunumastica d'Arbenga Veggia, cun l'indicasiun di nummi de stradde, ciasse, caruggi, palassi e gêxe intu parlà lucâle|500px|center poly 2733 2952 2777 1944 2279 2368 2636 2359 [[Ciàssa San Michê (Arbenga)]] rect 1768.08 2831.25 4703.37 2954.38 [[Vìa Rumma (Arbenga)]] rect 3396.88 1931.25 3493.75 3553.13 [[Vìa Oddu (Arbenga)]] rect 4365.63 2331.25 4590.63 2878.13 [[Ciàssa de l'Uspeâ (Arbenga)]] rect 3073.83 2212.89 3197.27 2558.59 [[Ciàssa di Pésci (Arbenga)]] rect 1779.37 2192.58 3403.13 2517.19 [[Vìa Cavour (Arbenga)]] rect 2614.06 1778.13 4384.38 1950.00 [[Vìa D'Aste (Arbenga)]] rect 1779.69 1801.56 2639.06 1877.34 [[Vìa Benardu Ricci (Arbenga)]] </imagemap> A '''Vìa de Medàje d'Ò(r)u''' (in italiàn ''Via Medaglie d'Oro'') a l'è 'na stràdda fra e ciü impurtanti d'Arbenga Veggia, ch'a travèrsa tantu u quartê de San Giuànni cumme quellu de San Scî. A cûre defèti a partì daa Pòrte de l'A(r)òscia fin a rivà da quella du Mu(r)ìn, passandu da 'na pàrte a l'âtra du sentru sitadìn lungu quellu ch'u l'é(r)a u càrdu màscimu da sitè rumâna. == Sto(r)ia == == Descrisiùn == === Cruxe(r)e === * U Caruggiu da Sènta * Vìa Rumma * Vìa Somis * Ciàssa San Dumenegu * U Caruggiu du Navùn * Vìa Cavour * Vìa Baccio Emanuele Maineri * Vìa Benardu Ricci * Turlâ * Vìa Marinetta Lengueja * Vico Russi * U Caruggiu di Scòtti * U Caruggiu a San Fransescu * U Caruggiu aa Pòrte de Turlâ === Architetü(r)e === {| class="wikitable" !Figü(r)a !n° !Numme !Descrisiùn |- | | |Pòrte de l'A(r)òscia | |- | | |Palàssiu Rulandi-Ricci-Capelìn | |- | | |Palàssiu D'Aste Ardüìn | |- | | |Palàssiu Gerardenghi | |- | | |Tûre di Navùi | |- | | |Cà di Bertunaschi | |- | | |Palàssiu Rulandi-D'Aste | |- | | |Lòggia di Quattru Canti | |- | | |Cà e tûre di Lengueja Do(r)ia | |- | | |Palàssiu e tûre di Seullìn | |- | | |Cà di Rulandi-Ricci | |- | | |Palàssiu Scotti-Nicula(r)i | |- | | |Pòrte du Mu(r)ìn | |} == Nòtte == ;Nòtte au tèstu <references group="n." /> ;Nòtte bibliugrafiche <references responsive="" /> 2fi6vubinhgrbndvqvyv3mcnp3k5t5d 253311 253310 2024-11-16T21:42:27Z Arbenganese 12552 /* Nòtte */ bibliugrafia 253311 wikitext text/x-wiki <imagemap> File:Mappa tupunumastica du sentru stòricu d'Arbenga.svg|thumb|Mappa tupunumastica d'Arbenga Veggia, cun l'indicasiun di nummi de stradde, ciasse, caruggi, palassi e gêxe intu parlà lucâle|500px|center poly 2733 2952 2777 1944 2279 2368 2636 2359 [[Ciàssa San Michê (Arbenga)]] rect 1768.08 2831.25 4703.37 2954.38 [[Vìa Rumma (Arbenga)]] rect 3396.88 1931.25 3493.75 3553.13 [[Vìa Oddu (Arbenga)]] rect 4365.63 2331.25 4590.63 2878.13 [[Ciàssa de l'Uspeâ (Arbenga)]] rect 3073.83 2212.89 3197.27 2558.59 [[Ciàssa di Pésci (Arbenga)]] rect 1779.37 2192.58 3403.13 2517.19 [[Vìa Cavour (Arbenga)]] rect 2614.06 1778.13 4384.38 1950.00 [[Vìa D'Aste (Arbenga)]] rect 1779.69 1801.56 2639.06 1877.34 [[Vìa Benardu Ricci (Arbenga)]] </imagemap> A '''Vìa de Medàje d'Ò(r)u''' (in italiàn ''Via Medaglie d'Oro'') a l'è 'na stràdda fra e ciü impurtanti d'Arbenga Veggia, ch'a travèrsa tantu u quartê de San Giuànni cumme quellu de San Scî. A cûre defèti a partì daa Pòrte de l'A(r)òscia fin a rivà da quella du Mu(r)ìn, passandu da 'na pàrte a l'âtra du sentru sitadìn lungu quellu ch'u l'é(r)a u càrdu màscimu da sitè rumâna. == Sto(r)ia == == Descrisiùn == === Cruxe(r)e === * U Caruggiu da Sènta * Vìa Rumma * Vìa Somis * Ciàssa San Dumenegu * U Caruggiu du Navùn * Vìa Cavour * Vìa Baccio Emanuele Maineri * Vìa Benardu Ricci * Turlâ * Vìa Marinetta Lengueja * Vico Russi * U Caruggiu di Scòtti * U Caruggiu a San Fransescu * U Caruggiu aa Pòrte de Turlâ === Architetü(r)e === {| class="wikitable" !Figü(r)a !n° !Numme !Descrisiùn |- | | |Pòrte de l'A(r)òscia | |- | | |Palàssiu Rulandi-Ricci-Capelìn | |- | | |Palàssiu D'Aste Ardüìn | |- | | |Palàssiu Gerardenghi | |- | | |Tûre di Navùi | |- | | |Cà di Bertunaschi | |- | | |Palàssiu Rulandi-D'Aste | |- | | |Lòggia di Quattru Canti | |- | | |Cà e tûre di Lengueja Do(r)ia | |- | | |Palàssiu e tûre di Seullìn | |- | | |Cà di Rulandi-Ricci | |- | | |Palàssiu Scotti-Nicula(r)i | |- | | |Pòrte du Mu(r)ìn | |} == Nòtte == ;Nòtte au tèstu <references group="n." /> ;Nòtte bibliugrafiche <references responsive="" /> == Bibliugrafìa == * {{Çitta lìbbro|outô=Josepha Costa Restagno|tìtolo=Albenga: topografia medioevale, immagini della città|url=https://bid.catalogobibliotecheliguri.it/TO00743602|ànno=1979|editô=Istituto Internazionale di Studi Liguri|çitæ=Milàn|léngoa=IT|volùmme=Vul. XXI|òpera=Collana storico-archeologica della Liguria occidentale|cid=Costa Restagno, 1979}} * {{Çitta lìbbro|outô=Josepha Costa Restagno|tìtolo=Albenga|url=https://bid.catalogobibliotecheliguri.it/UTO0914530|colànn-a=Le città della Liguria|ànno=1993|editô=Sagep|çitæ=Zena|léngoa=IT|volùmme=Vul. 4|cid=Costa Restagno, 1993|ISBN=88-7058-479-8}} * {{Çitta lìbbro|outô=Giosetta Bertonasco Rubatti|tìtolo=Le Torri di Albenga|url=https://bid.catalogobibliotecheliguri.it/LI20001220|colànn-a=Memoïa Arbenga|ànno=2010|editô=Edizioni del Delfino Moro|çitæ=Arbenga|léngoa=IT|cid=Bertonasco Rubatti, 2010}} * {{Çitta lìbbro|outô=AA.VV.|tìtolo=Stradario essenziale del centro storico della Città di Albenga|url=https://bid.catalogobibliotecheliguri.it/5VAR00NA9270|ànno=2001|editô=Edizioni dell'Unitre Ingauna|çitæ=Arbenga|léngoa=IT|cid=AA.VV., 2001}} * {{Çitta publicaçión|outô=Josepha Costa Restagno|ànno=1979-1980|tìtolo=I palazzi del comune di Albenga: palazzo Comunale o Municipio, palazzo D'Aste, palazzo Rolando-Ricci|revìsta=Rivista Ingauna e Intemelia|volùmme=n.s., XXXIV-XXXV|pp=32-45|léngoa=IT|cid=Costa Restagno, 1979-80}} 3n3lq1luf8parweg7kqqa7hhtqkammy