Wikipedia liwiki https://li.wikipedia.org/wiki/Veurblaad MediaWiki 1.44.0-wmf.2 first-letter Media Speciaal Euverlèk Gebroeker Euverlèk gebroeker Wikipedia Euverlèk Wikipedia Plaetje Euverlèk plaetje MediaWiki Euverlèk MediaWiki Sjabloon Euverlèk sjabloon Help Euverlèk help Categorie Euverlèk categorie Portaol Euverlèk portaol TimedText TimedText talk Module Overleg module 0 1433 475154 469501 2024-11-11T07:38:06Z Joorsm 30190 /* Externe link */ 475154 wikitext text/x-wiki {{sjterartikel}} {{dialek|Valkebergs}} [[Plaetje:Marcus Tullius Cicero.jpg|thumb|right|200px|Buste in 't Capitoliens museum in [[Roame]] ]] '''Marcus Tullius Cicero''' ([[3 januari]] [[106 v. Chr.]] - [[7 december]] [[43 v. Chr.]]) waor 'ne [[Romeine|Romeinse]] [[retorica|raejenaer]], [[politicus]], [[advocaat (beroep)|advocaat]] en [[filosoof]]. Zien leve veel same mèt de val van de [[Romeinse Republiek]] en de gebeurtenisse die dao-aan veuraaf ginge. Zelf sjpeelde hae bie väöl politieke gebeurtenisse in daen tied ein rol die zien [[polletieke filosofie]] höbbe beïnvloojd. Sommige van Cicero's werke geve historisch inziech in dees periode. == Cicero zie leve == [[File:Marci Tullii Ciceronis Opera Omnia.tif|thumb|''Opera omnia'', 1566]] Cicero woort gebore in Arpinium, in 'n rieke familie van landeigenaere, de Tullii Cicerones. De politieke posities woorte in daen tied veural bezat door rieke families. Meh Cicero's familie houw weinig politieke invlood, hoewaal zie riek waor. Cicero, dae al vreug politieke ambities houw, woort opgevoed mèt eine aafkièr van de rieker en beroemder families in Arpinium. Umdat zien familie neet actief waor in de politiek, waor 't veur Cicero lestig um de politiek in te goon. Me koes destieds waal in de politiek kómme es me succes houw gehad es militair, meh Cicero heel neet van oorlog. De rieke familie van zien vrouw [[Terentia]], mèt wae hae rond 80 v. Chr. trouwde, haet häöm gesjteund bie zien carrière in de politiek. Cicero kreeg rond 75 v. Chr. 'n positie es [[quaestor]] in Wes-[[Sicilië]] en woort eine succesvolle advocaat. Hae houw es motto um altied de bèste te zin en de res te euvertreffe, ein oetsjpraok die aan [[Apollo]] weurt toegesjreve. Hae koes èvvel nog neet bereike wat hae wol in de politiek, umdat ziene achtergrond neet voldeeg. Daobie kaom nog dat de veurige [[Novus Homo]] (''Nuje Man'', 'ne [[consul]] zonder veuvadersj die die positie houwe gehad) de radicale [[Gaius Marius]] waor. Zie gans leve bleef Cicero vergeleke were mèt Gaius Marius (dae ouch oet Arpinium kaom). Dat vong hae versjriekkelik. In [[63 v. Chr.]] woort Cicero de ièrsjte ''Novus Homo'' in 30 jaor. De belangriekste gebeurtenis oet zien ambstermien waor de samezjwering van [[Lucius Sergius Catilina]], die tot doel houw um de republiek ten val te bringe. Cicero kondigde de sjtaot van belègk aaf en leet ein aantal samezjweerders executere. Hieveur kreeg hae de ièretitel ''[[Pater Patriae]]''. In de jaore nao dees gebeurtenis waor hae èvvel bang vervolg te were vanwege 't ter doad veroordeile van Romeinse burgersj zonder proces. In [[58 v. Chr.]] woort door de [[demagoog]] [[Publius Clodius Pulcher]] 'n wèt veurgesjtèld die inheel dat me verbanne koes were es me Romeinse burgersj zonder proces houw laote executere. Cicero brach daotegenin dat 'r vanwege de aafgekondigde sjtaot van belègk de mach van eine dictator houw. Hae woort toch verbanne oet Italië en zien beziettinge ginge nao de sjtaat. Vanaaf [[60 v. Chr.]] waor 't [[ièrsjte Triumviraat]] (driemansjap) besjtaonde oet [[Gaius Julius Caesar|Caesar]], [[Pompeius]] en [[Crassus]] aan de mach. Onder hun regering woort de verbanning van Cicero opgeheve en kreeg 'r zien beziettinge truuk. Hae betaalde de sjöld hieveur aaf bie 't triumviraat es advocaat. 't Drietal probeerde Cicero euver te hole um ziech bie hun te voge, meh dat deeg hae neet, umdat zien loyaliteit aan de [[senaat]] sjterker waor. Wie Crassus gesjtorve waor, kièrde Pompeius ziech same mèt de res van de senaat tege Caesar, dae doe eine oorlog tege [[Germane|Germaanse sjtamme]] aan 't veure waor. In [[50 v. Chr.]] leep 't conflic tösje Pompeius en Caesar hoag op. Cicero waor 't eins mèt Pompeius, meh hae wol Caesar neet es vijand. Wie Caesar in [[49 v. Chr.]] Italië binneveel, vluchde Cicero oet [[Roame]]. Caesar probeerde Cicero euver te hole um truuk te kómme, meh Cicero vertrok nao [[Salonika]]. Wie Caesar gewonne houw, kaom Cicero weer truuk nao Roame. Vanaaf daen tied woort de relatie mèt zien vrouw Terentia sjlechter. Oeteindelik kaom 't tot een echsjeiing in [[46 v. Chr.]]. In februari [[45 v. Chr.]] sjtorf Tullia, Cicero's dochter. Dit greep häöm erg aan. Me meint zelfs dat hae hie noats gans euverheen gekómme ies. Cicero waor getuge van de maord op Caesar in [[44 v. Chr.]], meh waor neet betrokke bie 't complot. Cicero en [[Marcus Antonius]] woorte doe de belangriekste figure in politiek Roame; Cicero es vertegewoordiger van de Senaat en Antonius es consul en es oetveurder van 't testament van Caesar. Ein sjtried um de mach tösje Antonius, [[Marcus Lepidus]] en [[Octavianus]] (de latere [[Keizer Augustus]]) ontsjtong. Cicero waor nog ummer veursjtander van de republiek. Hae heel ein aantal toesjpraoke, de ''Philippica's'', um de senaat op te zètte tege Marcus Antonius en ze te laote keze veur Octavianus, dae toen nog mer 'ne tiener waor. Cicero meinde dat Octavianus mekkelik te beïnvloede zou zin door de Senaat. Ziene opzat sjlaagde èvvel neet, umdat Antonius, Lepidus en Octavianus besjliesde de mach te deile. Ein van de aafsjpraoke die zie maakde waor dat ze eder hun eige vijande mochte executere zonder gevolge. Antonius plaatsjde Cicero en ziene zoon, broor en naef op zien lies. Ocatavianus, dae zien succes graotendeils te danke houw aan Cicero, goof häöm gein besjerming. Cicero probeerde mèt ziene broor en ziene naef oet Italië te vluchte. Ziene broor en naef woorte vermaord wie zie de vluch sjtaakde um aan geld te kómme. Cicero zat door, meh hae woort toch vermaord en Antonius leet Cicero's kop en heng aan 't podium van de senaat tummere es waarsjuwing veur andere. Cicero's zoon Marcus waor op 't moment van de maord in Griekeland en ontsjnapde zoa aan executie. In [[30 v. Chr.]] woort Marcus consul onder Octavianus. == Euverziech van Cicero's belangriekste werke: == Me kènt 't literair œuvre van Cicero indeile in veer hoofcategorieë: === 'Raeveuringe': === [[Plaetje:Cicero Denounces Catiline in the Roman Senate by Cesare Maccari - 3.jpg|thumb|260px|right|Cicero klaag Catilina aan in de [[Romeins Riek|Romeinse]] [[senaat]], [[fresco]] van [[Cesare Maccari]] (1888)]] [[File:Svedomsky-Fulvia.jpg|thumb|350px]] * Pro Sexto Roscio Amerino (80 v. Chr.) * In Verrem (''Tege Verres'', 70 v. Chr.) * De imperio Cn. Pompei (''Euver 't commando van Cn. Pompejus'', 66 v. Chr.) * In Catilinam (''Tege Catilina'', 63 v. Chr.) * Pro Murena (''Veur Murena'', ouch 63 v. Chr., chronologisch tösje de 2e en de 3e ''In Catilinam'') * Pro Archia (''Veur Archias'', 62 v. Chr.) * Pro Milone (''Veur Milo'', 52 v. Chr.) * Pro Ligario (''Veur Ligarius'', 46 v. Chr.) * In Marcum Antonium orationes Philippicae (''Philippische raeveuringe tege Marcus Antonius'', 44/43 v. Chr.) === 'Tractate euver waalsjprekendheid': === * De Oratore (''Euver de Raejenaer'', 55 v. Chr.) * Partitiones Oratoriae (54 v. Chr.?) * Brutus (46 v. Chr.) * Orator (''De Raejenaer'', 46 v. Chr.) === 'Filosofische tractate': === * De Republica (''De Sjtaat'', 54 v. Chr.) * De finibus malorum et bonorum (45 v. Chr.) * Tusculanae disputationes (''Gesjprekke in Tusculum'', 45 v. Chr.) * De natura deorum (''Euver de aard van de gode'', 45/44 v. Chr.) * De senectute (''Euver de Ouwerdom'', 44 v. Chr.) * De amicitia (''Euver de Vrundsjap'', 44 v. Chr.) * De officiis (''Euver de Plichte'', 44 v. Chr.) === Correspondentie: === D'r zint ongevaer 900 breve bekènd; daobie zint ouch e paar antwoorde van correspondente. * Ad Familiares (''Aan familie en vrung'', jaore 63 tot 43 v. Chr.) * Ad Atticum (''Aan Atticus'', jaore 68 tot 43 v. Chr.) * Ad Quintum fratrem (''Aan ziene broor Quintus'', jaore 60 tot 54 v. Chr.) * Ad Brutum (''Aan [[Marcus Junius Brutus|Brutus]]'', 44/43 v. Chr.): me twiefelt ernstig aan de authenticiteit van dees twiè beuk mèt breve == Externe link == {{commonskl|Marcus Tullius Cicero}} [[Categorie:Persoene oet Romeinse audheid]] [[Categorie:Avvekate]] [[Categorie:Filosofe]] [[Categorie:Politici]] [[Categorie:Sjrievers]] [[Categorie:Luuj gesjtorve in d'n iersten iew veur Christus]] n4u83s0gi9k6dvduh5hugy4n01i8oow 0 2099 475153 460254 2024-11-11T07:37:20Z Joorsm 30190 /* Moorde óp Populares */ 475153 wikitext text/x-wiki {{dialek|Valkebergs}} [[Plaetje:Cicero Denounces Catiline in the Roman Senate by Cesare Maccari - 3.jpg|thumb|260px|right|Cicero klaag Catilina aan in de [[Romeins Riek|Romeinse]] [[senaat]], [[fresco]] van [[Cesare Maccari]] (1888)]] '''Lucius Sergius Catilina''' ([[108 v. Chr.|108]] - [[62 v. Chr.]]) waor 'ne [[Romeinse Riek|Romeinse]] sjtaotsman, dae bekènd ies gewore door zien samezjwering tege de sjtaot. De samezjwering van Catilina ies door de veer ''Catilinarische raeveuringe'' van [[Cicero]] en 't werk ''De coniuratione Catilinae'' van [[Sallustius]] gedocumenteerd. Catilina woort gebore in 'n verermde adellike familie. Hae waor 'ne aanhenger van [[Sulla]] en volges Sallustius waor hae de leier van 'n bende criminele. In [[63 v. Chr.]] probeerde hae door geweld aan de mach te kómme, meh diet lukde neet en zien bende woort in [[Roame]] gearresteerd en geëxecuteerd. Catilina zelf vlöchde oet de sjtad en sjneuvelde in 62 veur Christus bie 'n gevech in de buurt van Pistoria (allewiel [[Pistoia]]). {{dialeksec|Norbiks}} == Interpretaties == === Versjlaag dör vijande === Dör 't litterair waerk van [[Marcus Tullius Cicero|Cicero]] en [[Sallustius]] kèn v'r 't verhaol van dis gewichtige samezjwaering vanoet 't sjtaandpeunt van de ''Optimates'' hieël good. Tóch mót hiebie raeëkening gehouwe werre mèt 't gegaeve dat de ''Optimates'' in 't algemèng, en Cicero en Sallustius in 't bezeunder, vijande van Catilina waore en w'r dus hoofdzakelek över informatie besjikke die Catilina in e verkieërd daaglich zówwe kènne zitte. === Moorde óp Populares === Zoe sjtèlt Michael Parenti in ''De moord op Julius Caesar, Historische mythes over democratie'' (Antwerpen, EPO, 2003, 270 blz.) dat de liquidaties van [[Tiberius Gracchus]], [[Gaius Gracchus]], [[Clodius]], Catilina en [[Julius Caesar]] verbaand hèle mèt-èè, namelek dör 't feit dat dis politici (allemaol ''Populares'') 'n ernstige bedreiging vörmde vör de economische macht van de groeëtgroondbezitters (in hoofdorde Optimates) én eenkel en allèng öm die raej al oet d'r waeg waoërte geruimd. Daobie hölt-e (óp blz. 92-119) de dör Cicero - oet ège politiek gewin - gefantaseerde samezjwaering gaans oonderoet. Zo bliekt d'r ''gèè'' geleufwaardig bewiesmateriaal vörhande te zieë (alle getuge waore vrun va Cicero), kieërde 't vólk zich ''taege'' Cicero en ''"verseerde 't vólk väöle jaore nao d'r doeëd va Catilina zieng graaftombe mèt blome en kraanse 'zoals het dat voorheen had gedaan met die van de Gracchi'"'' (blz. 226). Hiebie maog me ooch neet vergaeëte dat Catilina in de owwe van de ''Optimates'' neet allèng 'ne bezoonder zjwakke politicus waor (zieng politieke ról waor al lang oetgesjpaeld), mae dör ziene översjtap van de ''Optimates'' nao de ''Populares'' waor e ooch nog 'ns 'ne politieke verraojer (dus e gemekkelek sjlachtoffer). {{DEFAULTSORT:Catilina, Lucius Sergius}} [[Categorie:Persoene oet Romeinse audheid]] [[Categorie:Politici]] [[Categorie:Luuj gesjtorve in d'n iersten iew veur Christus]] pokx4wcjagjlkf4ghwqz766r0rjsf7f 10 2227 475136 470768 2024-11-10T17:31:53Z Joorsm 30190 475136 wikitext text/x-wiki {|style="margin:0.5em 0 0.5em 0; clear:both;" width=100% class=toccolours ! align="center" style="background:#ccccff" width="100%" | [[Lies van continente en lenj|Lenj]] in [[Noord-Amerika|Naord-Amerika]] |- | align="center" style="font-size: 90%;" | [[Antigua en Barbuda]] · [[Bahama's]] · [[Barbados]] · [[Belize (land)|Belize]] · [[Canada]] · [[Costa Rica]] · [[Cuba]] · [[Dominica]] · [[Dominicaanse Rippubliek|Dominicaanse Rippebliek]] · [[El Salvador]] · [[Grenada]] · [[Guatemala]] · [[Haïti]] · [[Honduras]] · [[Jamaica]] · [[Mexico]] · [[Nicaragua]] · [[Panama]] · [[Saint Kitts en Nevis]] · [[Saint Lucia]] · [[Saint Vincent en de Grenadines]] · [[Trinidad en Tobago]] · [[Vereinegde Staote vaan Amerika|Vereinigde Sjtaote van Amerika]] |- | align="center" style="font-size: 90%" | '''[[Aafhenkelike gebejer]]:''' [[Amerikaanse Maagde-Eilen]]j · [[Anguilla]] · [[Aruba]] · [[Bermuda]] · [[Bonaire]] · [[Britse Maagde-Eilen]]j · [[Curaçao]] · [[Greunland]]j · [[Guadeloupe]] · [[Kaaimaneilen|Kaaimaneilenj]] · [[Martinique]] · [[Montserrat]] · [[Puerto Rico]] · [[Saba]] · [[Saint Barthélemy]] · [[Saint Pierre en Miquelon]] · [[Sint Eustatius]] · [[Sint Maarten (Frans)]] · [[Sint Maarten (Nederlands)]] · [[Turks- en Caicoseilen]]j |} <includeonly> [[Categorie:Len in Noord-Amerika]] </includeonly> <noinclude> [[Categorie:Sjablone geografie]] </noinclude> 652zsne2p3nq07wixnz1exxqdzxzd2p 0 2247 475138 428970 2024-11-10T17:44:35Z Joorsm 30190 475138 wikitext text/x-wiki {{dialek|Nuts}} [[Plaetje:Cyprus SBAsInRed.png|thumb|right|Ligking vaan Akrotiri en Dhekelia]]'''Akrotiri en Dhekelia''' zint soevereine bases van 't [[Vereineg Koninkriek]] in [[Cyprus]], ein vuurmaolige Britse kroenkolonie. '''Akrotiri''' lik in 't zude van 't eiland, bie de sjtad [[Limassol]] (of Lemesos). '''Dhekelia''' ligk in 't zuudoeste, bie [[Larnaca]]. Allebei de gebeder omvatte zoewaal militaire bases as boereland en nog get residentieil land. Akrotiri weurt ómgaeve doer 't territorium gecontrolierd doer de Republiek van Cyprus, en Dhekelia grenst aan de VN-bufferzone en 't territorium gecontrolierd doer 't Turkse deil van 't eiland ([[Turkse Rippubliek Noord-Cyprus|Turkse Rippebliek van Noerd-Cyprus]]). {{sjtumpke}} {{Europa}} [[Categorie:Cyprus]] [[Categorie:Aafhenkelike gebejer van Vereinig Keuninkriek]] p7wpmj12e6hej5tt9jytmmmmx661c7k 0 2346 475124 343766 2024-11-10T17:15:37Z Joorsm 30190 475124 wikitext text/x-wiki {{dialek|Nuts}} '''Aafhenkelike gebejer''' zint [[territorium|territoria]] die om de ein of angere rede neet de volle [[onaafhenkelikheid]] of [[souvereiniteit]] höbbe es normaal [[sjtaat|sjtate]]. D'r zint versjillende gradaties en vorme van zoe'n aafhenkelikheid. Aafhenkelike territoria weure euver 't algemein ongersjeie van subnationale entiteite van 'tzelfde landj. {{sjtumpke}} [[Categorie:Aafhenkelike gebejer| ]] 9nc0ons3j4hmmev4bjcjxpez5p0i5qe 0 2914 475175 338137 2024-11-11T08:19:20Z Joorsm 30190 475175 wikitext text/x-wiki {{dialek|Wèssems}} [[Plaetje:Belgicaromana.gif|thumb|250px|Belgica Romana]] D'r '''Belgae''' waore ein groop [[La Tène-cultuur|Keltische]] naties of sjtamme die in 't Nord-oeëste vanne [[Gallië]] wuinde, vanne [[Rijn]] toet aan waat noe [[Brussel]] is enne ouch de Nordliche [[Ardenne]], d'n [[Eifel]] en de Bördenlandschaften omvaatte. Zieë wuinde ongerveer in 't gebeed det noe [[Limburg|Lèmburg]] is. De dree belangriekste sjtamme waore de [[Eburone]], de [[Nervii]] enne de [[Remi]]. Dees [[Kelte|Keltische]] sjtamme höbbe d'rveur gezorg det veer noe nog [[Keltische taole|Keltisch]] substraat (klanke, vocabulair) in 't [[Limburgs]], mae ooch in 't [[Welsj]] höbbe. De Belgae waore de ieërste Kelte die zich vestigde in [[Ingeland]] enne [[Ierland]]. Van de naam van dees sjtamme kump de naom [[België]] aaf. [[Categorie:Kelte]] [[Categorie:Romeinse audheid]] [[Categorie:Romeins Riek]] [[Categorie:Historie Euregio Maas-Rien]] caqirlyhq7vcgob7dotnlztdkif01wv 475189 475175 2024-11-11T08:57:15Z Joorsm 30190 475189 wikitext text/x-wiki {{dialek|Wèssems}} [[Plaetje:Belgicaromana.gif|thumb|250px|Belgica Romana]] D'r '''Belgae''' waore ein groop [[La Tène-cultuur|Keltische]] naties of sjtamme die in 't Nord-oeëste vanne [[Gallië]] wuinde, vanne [[Rijn]] toet aan waat noe [[Brussel]] is enne ouch de Nordliche [[Ardenne]], d'n [[Eifel]] en de Bördenlandschaften omvaatte. Zieë wuinde ongerveer in 't gebeed det noe [[Limburg|Lèmburg]] is. De dree belangriekste sjtamme waore de [[Eburone]], de [[Nervii]] enne de [[Remi]]. Dees [[Kelte|Keltische]] sjtamme höbbe d'rveur gezorg det veer noe nog [[Keltische taole|Keltisch]] substraat (klanke, vocabulair) in 't [[Limburgs]], mae ooch in 't [[Welsj]] höbbe. De Belgae waore de ieërste Kelte die zich vestigde in [[Ingeland]] enne [[Ierland]]. Van de naam van dees sjtamme kump de naom [[België]] aaf. [[Categorie:Kelte]] [[Categorie:Romeinse audheid]] [[Categorie:Romeins Riek]] [[Categorie:Historie van Belsj]] [[Categorie:Historie Euregio Maas-Rien]] 5zfyg4nqb3zxpvfm0jtwxyhzzyfk53t 0 3108 475155 469223 2024-11-11T07:39:15Z Joorsm 30190 /* Trivia */ 475155 wikitext text/x-wiki {{sjterartikel}} {{dialek|Mestreechs}} [[Plaetje:Giulio-cesare-enhanced 1-800x1450.jpg|thumb|Boorsbeeld vaan Julius Caesar in 't Nationaol Archeologisch Museum in [[Napels]].]] '''Gaius Iulius Caesar''' ([[Roeme]], [[13 juli]] [[100 v.Chr.]] - aldao, [[15 miert]] [[44 v.Chr.]]) waor 'ne [[Roemeins Riek|Roemeinse]] [[consul]], [[dictator]] en [[veldhier]]. Heer is veural bekind gewore es vereuvereer vaan [[Gallië]] en es veurluiper vaan 't [[Roemeinse keizers|Roemeins keizerlek hoes]]. == Vreug leve == [[File:Julii Caesaris quae exstant.tif|thumb|C. Iulii Caesaris quae extant, 1678]] Caesar woort gebore in 'n veurnaome ''[[gens]]'' (geslach), naomelek de ''gens Julia'', die zien oorsprunk op [[Julus]], zoon vaan [[Aeneas]], trökveurde. Volges de euverlevering kaom heer mèt de [[keizersnee]] op de wereld; dit is evels oondinkelek umtot zien ma de geboorte euverleefde en de keizersnee in deen tied allein op doej vrouwlui woort oetgeveurd. Mèt veertien jaor trouwde heer Cornelia, op aonraoje vaan ziene noonk Marius. Toen storve kort achterein ziene noonk Marius en ziene pa, boemèt Gaius in eine kier sjatriek woort. Evels waor de tegestander vaan Marius, [[Lucius Cornelius Sulla]], noe aon de winnende hand in 'ne börgeroorlog. Wie heer deze won bevool heer Caesar vaan Cornelia te sjeie; heer weigerde evels en oontvlöchde Roeme. Heer góng in militairen deens in [[Asia]] en [[Cilica]]. Al deende heer mer twie jaor, heer behaolde väöl glorie door zie dapper optrejje in 't belègk vaan [[Milete]] in 't redde en bevrije vaan mèt-soldaote. Daoveur kraog heer 'nen [[eik]]ekrans oetgereik, de hoegste oondersjeiing veur neet-bevelhöbbers. == Begin vaan zien carrièr == In [[78 v.Chr.]] woort heer [[avvekaot]], en begós heer corrupte politici vaan de jaore deveur aon te pakke. Oondanks tot heer gein perfekte opleiing gehad had kraog heer väöl waardering, zelfs vaan de groete bereupsorateur [[Cicero]]. Um zien vaardeghede te perfectionere góng heer in [[75 v.Chr.]] nao [[Rhodos]]. Op weeg daonaotouw woort heer oontvoerd door [[piraat|pirate]], die e losgeld vroge wat door Caesars volgelinge snel bijeingebrach woort. Wie heer vrijkaom organiseerde heer direk 'n [[expeditie]] um zien oontvoerders te kruzege. Nao nog e jaor [[pontifex]] gewees te zien woort heer in [[72 v.Chr.]] tot [[tribuun]] oetgerope. Heer holp [[Marcus Crassus]] in zien beneuming tot hooftribuun in de strijd tege [[Sparticus]], leier vaan de [[Slaoveopstand]]. In [[69 v.Chr.]] storve zien tant en zien vrouw, en heer organiseerde veur bei groete begraffenisse, wat oongebrukelek waor veur Roemeinse vrouwlui. == Hispanië en 't Triumviraot == In datzelfde jaor begós ziene [[cursus honorum]], 'n Roemeinse traditie veur manslui die de daarteg bereik hadde. Heer woort tot [[quaestor]] beneump en aongestèld in [[Lusitanië]] (naoventrint 't modern [[Portugal]]), en nao 'n paar ander functies (wie [[pontifex maximus]] in [[63 v.Chr.]]) woort heer dao in [[61 v.Chr.]] gouverneur. In dees functie sloog heer 'nen opstand vaan de [[Lusitanii]] neer. In Roeme woort heer mèt 'n gruutse [[triomftoch]] oonthaold. In [[60 v.Chr.]] sloot heer mèt [[Pompejus de Groete]], veurnaom [[senator]] en militair, en [[Marcus Crassus]], puissant riek, 't [[Ierste Triumviraot]]. Dit dreimansjap beougde in 't geheim ziech oonderein in mach te laote greuje, wat door hun gecombineerde invlood zouw mote lökke. In [[59 v.Chr.]] weurt Caesar tot consul verkoze, en [[58 v.Chr.|e jaor later]] weurt heer op eige aondringe beneump tot gouverneur vaan Gallië, mèt es opdrach 't gans gebeed te vereuvere. == De Gallische oorlog == In 58 v.Chr. vèlt Caesar Gallië binne, en dit vèlt same mèt de volksverhuizing vaan de Helvetiërs. Caesar probeert e treffe mèt dees stam te veurkoume, wat neet luk: Caesar, noe gedwonge tot strijd, bezèt de hoegvlakde mèt zes [[legioen]]e en vèlt de Helvetiërs aon. Es ze verlere slachte de Roemeine naoventrint twie daarde vaan de 370.000 lui (bij de [[Kelte]] en [[Germane]] gónge vrouwlui en kinder in de achterhoede mèt) aof. Of 't aontal Helvetiërs ech zoe groet is gewees is twievelechteg; me dink aon propaganda, umtot 't de vraog is of d'r op dat momint wel 370.000 Helvetiërs waore. Heer trèk op nao 't noorde, boe heer veural vaan de Belzje in 't noorde väöl tegestand oondervint. De [[Eburone]] oonder keuning [[Ambiorix]] weure gooddeils aofgeslach. In [[57 v.Chr]] heet Caesar gans Gallië oonder de voot geloupe, meh es heer trök nao Roeme geit koume geruchte door vaan 'ne groeten opstaand. Heer geit poolshuugde numme en oontdek tot 't woer is. De Galliërs höbbe ziech vereineg tege de Roemeine en koume in opstand. Zelfs de [[Brittannië|Britte]] steke de zie euver veur mèt te strije. [[Decimus Brutus]] weurt daoveur nao Brittannië gesjik. Oondertösse valle zelfs de Germane Gallië binne, Caesar wèt ze veurluipeg trök te dringe. In de lèste jaore zien de Gallische trope vereineg oonder de middel-Gallische prins Cingetorix, dee noe [[Vercingetorix]] hèt. Pas in [[52 v.Chr.]] lök 't Caesar Vercingetorix bij [[Alesia]] tot euvergaaf te dwinge. Caesar zien verhaol euver dees oorlog sjreef heer op en gaof heer oet es ''[[Commentarii de Bello Gallico]]''. == De Börgeroorlog == In Roeme wouwe de [[optimaot]]e, noe Caesar zien pliech gedoon had, häöm zoe gaw meugelek oet zien functie oontsloon, umtot me häöm gevierlek achde. Caesar vermeujde zoeget, meh wouw kóste wat 't kosde zien mach behawwe. Daorum besloot heer zien leger mèt te numme euver 't rivierke de [[Rubicon]], de grens vaan [[Italië]], boe edere vereuvereer zien leger mós oontbinde. Vaan euveral koume legerleislui mèt häöm mèt en al gaw heet heer Italië oonder control. Vaan [[49 v.Chr.]] tot [[45 v.Chr.]] vereuvert heer aander provincies veur ziech. Oetindelek liet heer ziech tot dictator veur 't leve beneume. == Maord == In Roeme veraofgode de meiste lui Caesar, meh väöl hoeg politici, veural senatore, vreize zien ummer greujende mach. Es heer zelfs 'n keunings[[diadeem]] aongeboje krijg (wat heer weigert) is dat veur väöl vaan hun 't teike tot Caesar definitief gestop moot weure. In [[44 v.Chr.]] weurt Caesar door 'n gróp senatore, boe-oonder zienen eige zoon Brutus, in de [[Roemeinse Curie]] vermaord. == Trivia == De naom ''Caesar'' woort later predikatief gebroek, oonder ander dinger door de Roemeinse keizers, en zoe woort ''Caesar'' (oetgesproken ''kaisar'') de basis veur de wäörd ''[[keizer]]'' en ''[[tsaar]]''. Caesar heet in väöl volksverhaole en historische fictie 'n rol gespeuld, woe-oonder e stök vaan [[William Shakespeare]], en is in euzen tied veural bekind vaan de stripbeuk vaan ''[[Asterix de Galliër]]''. [[Categorie:Persoene oet Romeinse audheid]] [[Categorie:Militaire]] [[Categorie:Politici]] [[Categorie:Sjrievers]] [[Categorie:Luuj gesjtorve in d'n iersten iew veur Christus]] [[Categorie:Maord]] 4s1r0jao2ls12vl2hva06j5r00calv0 475161 475155 2024-11-11T07:49:12Z Joorsm 30190 /* Trivia */ 475161 wikitext text/x-wiki {{sjterartikel}} {{dialek|Mestreechs}} [[Plaetje:Giulio-cesare-enhanced 1-800x1450.jpg|thumb|Boorsbeeld vaan Julius Caesar in 't Nationaol Archeologisch Museum in [[Napels]].]] '''Gaius Iulius Caesar''' ([[Roeme]], [[13 juli]] [[100 v.Chr.]] - aldao, [[15 miert]] [[44 v.Chr.]]) waor 'ne [[Roemeins Riek|Roemeinse]] [[consul]], [[dictator]] en [[veldhier]]. Heer is veural bekind gewore es vereuvereer vaan [[Gallië]] en es veurluiper vaan 't [[Roemeinse keizers|Roemeins keizerlek hoes]]. == Vreug leve == [[File:Julii Caesaris quae exstant.tif|thumb|C. Iulii Caesaris quae extant, 1678]] Caesar woort gebore in 'n veurnaome ''[[gens]]'' (geslach), naomelek de ''gens Julia'', die zien oorsprunk op [[Julus]], zoon vaan [[Aeneas]], trökveurde. Volges de euverlevering kaom heer mèt de [[keizersnee]] op de wereld; dit is evels oondinkelek umtot zien ma de geboorte euverleefde en de keizersnee in deen tied allein op doej vrouwlui woort oetgeveurd. Mèt veertien jaor trouwde heer Cornelia, op aonraoje vaan ziene noonk Marius. Toen storve kort achterein ziene noonk Marius en ziene pa, boemèt Gaius in eine kier sjatriek woort. Evels waor de tegestander vaan Marius, [[Lucius Cornelius Sulla]], noe aon de winnende hand in 'ne börgeroorlog. Wie heer deze won bevool heer Caesar vaan Cornelia te sjeie; heer weigerde evels en oontvlöchde Roeme. Heer góng in militairen deens in [[Asia]] en [[Cilica]]. Al deende heer mer twie jaor, heer behaolde väöl glorie door zie dapper optrejje in 't belègk vaan [[Milete]] in 't redde en bevrije vaan mèt-soldaote. Daoveur kraog heer 'nen [[eik]]ekrans oetgereik, de hoegste oondersjeiing veur neet-bevelhöbbers. == Begin vaan zien carrièr == In [[78 v.Chr.]] woort heer [[avvekaot]], en begós heer corrupte politici vaan de jaore deveur aon te pakke. Oondanks tot heer gein perfekte opleiing gehad had kraog heer väöl waardering, zelfs vaan de groete bereupsorateur [[Cicero]]. Um zien vaardeghede te perfectionere góng heer in [[75 v.Chr.]] nao [[Rhodos]]. Op weeg daonaotouw woort heer oontvoerd door [[piraat|pirate]], die e losgeld vroge wat door Caesars volgelinge snel bijeingebrach woort. Wie heer vrijkaom organiseerde heer direk 'n [[expeditie]] um zien oontvoerders te kruzege. Nao nog e jaor [[pontifex]] gewees te zien woort heer in [[72 v.Chr.]] tot [[tribuun]] oetgerope. Heer holp [[Marcus Crassus]] in zien beneuming tot hooftribuun in de strijd tege [[Sparticus]], leier vaan de [[Slaoveopstand]]. In [[69 v.Chr.]] storve zien tant en zien vrouw, en heer organiseerde veur bei groete begraffenisse, wat oongebrukelek waor veur Roemeinse vrouwlui. == Hispanië en 't Triumviraot == In datzelfde jaor begós ziene [[cursus honorum]], 'n Roemeinse traditie veur manslui die de daarteg bereik hadde. Heer woort tot [[quaestor]] beneump en aongestèld in [[Lusitanië]] (naoventrint 't modern [[Portugal]]), en nao 'n paar ander functies (wie [[pontifex maximus]] in [[63 v.Chr.]]) woort heer dao in [[61 v.Chr.]] gouverneur. In dees functie sloog heer 'nen opstand vaan de [[Lusitanii]] neer. In Roeme woort heer mèt 'n gruutse [[triomftoch]] oonthaold. In [[60 v.Chr.]] sloot heer mèt [[Pompejus de Groete]], veurnaom [[senator]] en militair, en [[Marcus Crassus]], puissant riek, 't [[Ierste Triumviraot]]. Dit dreimansjap beougde in 't geheim ziech oonderein in mach te laote greuje, wat door hun gecombineerde invlood zouw mote lökke. In [[59 v.Chr.]] weurt Caesar tot consul verkoze, en [[58 v.Chr.|e jaor later]] weurt heer op eige aondringe beneump tot gouverneur vaan Gallië, mèt es opdrach 't gans gebeed te vereuvere. == De Gallische oorlog == In 58 v.Chr. vèlt Caesar Gallië binne, en dit vèlt same mèt de volksverhuizing vaan de Helvetiërs. Caesar probeert e treffe mèt dees stam te veurkoume, wat neet luk: Caesar, noe gedwonge tot strijd, bezèt de hoegvlakde mèt zes [[legioen]]e en vèlt de Helvetiërs aon. Es ze verlere slachte de Roemeine naoventrint twie daarde vaan de 370.000 lui (bij de [[Kelte]] en [[Germane]] gónge vrouwlui en kinder in de achterhoede mèt) aof. Of 't aontal Helvetiërs ech zoe groet is gewees is twievelechteg; me dink aon propaganda, umtot 't de vraog is of d'r op dat momint wel 370.000 Helvetiërs waore. Heer trèk op nao 't noorde, boe heer veural vaan de Belzje in 't noorde väöl tegestand oondervint. De [[Eburone]] oonder keuning [[Ambiorix]] weure gooddeils aofgeslach. In [[57 v.Chr]] heet Caesar gans Gallië oonder de voot geloupe, meh es heer trök nao Roeme geit koume geruchte door vaan 'ne groeten opstaand. Heer geit poolshuugde numme en oontdek tot 't woer is. De Galliërs höbbe ziech vereineg tege de Roemeine en koume in opstand. Zelfs de [[Brittannië|Britte]] steke de zie euver veur mèt te strije. [[Decimus Brutus]] weurt daoveur nao Brittannië gesjik. Oondertösse valle zelfs de Germane Gallië binne, Caesar wèt ze veurluipeg trök te dringe. In de lèste jaore zien de Gallische trope vereineg oonder de middel-Gallische prins Cingetorix, dee noe [[Vercingetorix]] hèt. Pas in [[52 v.Chr.]] lök 't Caesar Vercingetorix bij [[Alesia]] tot euvergaaf te dwinge. Caesar zien verhaol euver dees oorlog sjreef heer op en gaof heer oet es ''[[Commentarii de Bello Gallico]]''. == De Börgeroorlog == In Roeme wouwe de [[optimaot]]e, noe Caesar zien pliech gedoon had, häöm zoe gaw meugelek oet zien functie oontsloon, umtot me häöm gevierlek achde. Caesar vermeujde zoeget, meh wouw kóste wat 't kosde zien mach behawwe. Daorum besloot heer zien leger mèt te numme euver 't rivierke de [[Rubicon]], de grens vaan [[Italië]], boe edere vereuvereer zien leger mós oontbinde. Vaan euveral koume legerleislui mèt häöm mèt en al gaw heet heer Italië oonder control. Vaan [[49 v.Chr.]] tot [[45 v.Chr.]] vereuvert heer aander provincies veur ziech. Oetindelek liet heer ziech tot dictator veur 't leve beneume. == Maord == In Roeme veraofgode de meiste lui Caesar, meh väöl hoeg politici, veural senatore, vreize zien ummer greujende mach. Es heer zelfs 'n keunings[[diadeem]] aongeboje krijg (wat heer weigert) is dat veur väöl vaan hun 't teike tot Caesar definitief gestop moot weure. In [[44 v.Chr.]] weurt Caesar door 'n gróp senatore, boe-oonder zienen eige zoon Brutus, in de [[Roemeinse Curie]] vermaord. == Trivia == De naom ''Caesar'' woort later predikatief gebroek, oonder ander dinger door de Roemeinse keizers, en zoe woort ''Caesar'' (oetgesproken ''kaisar'') de basis veur de wäörd ''[[keizer]]'' en ''[[tsaar]]''. Caesar heet in väöl volksverhaole en historische fictie 'n rol gespeuld, woe-oonder e stök vaan [[William Shakespeare]], en is in euzen tied veural bekind vaan de stripbeuk vaan ''[[Asterix de Galliër]]''. [[Categorie:Persoene oet Romeinse audheid]] [[Categorie:Avvekate]] [[Categorie:Militaire]] [[Categorie:Politici]] [[Categorie:Sjrievers]] [[Categorie:Luuj gesjtorve in d'n iersten iew veur Christus]] [[Categorie:Maord]] duqi95y63z64yi5eu7ml5dkr3ur7t5w 0 5025 475215 474277 2024-11-11T10:11:24Z Joorsm 30190 /* Externe link */ 475215 wikitext text/x-wiki {{dialek|Mestreechs}} {{taal |kopkläör=paleturquoise |naam=Normandisch |eigenaam=N(u)ormaund |gebeed=[[Normandië]], [[Kanaaleilen]] |class=[[Indo-Europese taole|Indo-Europees]]<br />&nbsp;[[Roemaanse taole|Roemaans]]<br />&nbsp;&nbsp;[[Gallo-Roemaanse taole|Gallo-Roemaans]]<br />&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Oïl-taole|Oïl]]<br />&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; Normandisch |sjpraekers=ca. 50.000? |cons=èrnstig bedreig |officieel=erkinning in 't Brits Gemenebes |ISO= --, roa, nrm }} 't '''Normandisch''' ('''Normaund''', variante '''Guèrnésiais''' op [[Guernsey]], '''Jèrriais''' op [[Jersey]] en '''Sèrquiais''' op [[Sark]]) is 'n Franco-Roemaanse [[oïl-taole|''oïl''-taol]] die gesproke weurt door 'n klein minderheid vaan de inwoeners vaan [[Normandië]] en de [[Kanaaleilen]]. Op Jersey is 't erkind door de regering vaan 't eiland, meh neet es besjtuurstaol; de regering bevordert wel 't oonderwies in de taol en heet e programma opgestèld um 't gebruuk vaan de taol te bevordere. De [[Vereineg Keuninkriek|Britse Kroen]] erkint de taol(e) volges sjapieter twie vaan 't [[Europees Handves veur Minderheidstaole]]. == Kinmerke en verwantsjappe == 't Normandisch slut in 't noorde aon bij 't [[Picardisch]], in 't zuidweste bij 't [[Gallo]] en in 't zuidooste bij 't [[Frans]] (eigelek Francien). 't Weurt in e noordelek en zuidelek deil gesplete door de [[ligne Joret]]; dees isoglosse markeert 't versjèl tösse ''tchièn'' ("hoond") in 't noorde en ''kièn'' in 't zuie. De taol kinmerk ziech veural door e groet aontal vocaolveranderinge. == Historie == 't Normandisch is lexicaol sterk beïnvlood door 't [[Aajdnoors]], de mojertaol vaan de [[Noormanne]]. 't Waor de mojertaol vaan [[Willem de Vereuvereer]] en 't waor daan ouch dit Frans, neet 't dialek vaan Paries, wat de taol vaan de [[Ingeland|Ingelse]] elite in de [[Middeliewe]] woort. De doezende Romaonse wäörd in 't Ingels zien veurnaomelek vaan Normandische aofkoms. == Externe link == * [[:nrm:|Wikipedia op 't Normandisch]] {{sjtumpke}} [[Categorie:Roemaanse tale]] [[Categorie:Tale in Frankriek]] [[Categorie:Normandie]] [[Categorie:Kenaaleilenj]] 20y65he6owxrkh0zpoyopgu8o8k0xkn 0 5505 475151 456355 2024-11-11T07:34:45Z Joorsm 30190 /* Extern link */ 475151 wikitext text/x-wiki {{dialek|Mestreechs}} [[Plaetje:Constantine Musei Capitolini.jpg|thumb|Hoof vaan Constantiens kollesale standbeeld in 't Musei Capitolini in Rome]] '''Flavius Valerius Constantinus''' ([[27 febberwari]] [[272]]? - [[22 mei]] [[337]]), bekind es '''Constantien I de Groete''', waor [[Lies vaan keizers vaan Rome|Keizer vaan Rome]]. Heer numde ziech vaanaof juli [[306]] [[keizer]], meh woort pas vaanaof [[308]] es zoedaneg erkind. Constantien waor de zoon vaan [[Constantius I Chlorus]] en [[Sint Helena (heilige)|Helena]]. Met Constantius veurde heer in [[Schotland]] 'ne veldtoch tege de [[Picte]]. Ziene vaajer storf in Eburacum ([[York]]) in [[306]] en [[Galerius]] aonvaarde tot Constantien ziene vaajer op zouw volge, zij 't iers slechs es Caesar, pas later es Augustus. Nao [[308]] trok heer op tege de [[Alamanne]] en de [[Fraanke]] die de [[Rijn]] oonveilig maakde, heer waor verantwoordelek veur [[Gallië]], [[Brittanië]] en [[Hispanië]]. Op 28 oktober [[312]] versloog heer [[Maxentius]] dee de mach had gegrepe in [[Italië]] op de Brögk vaan Milvius bij Rome. Later woort gezag tot heer bij dees euverwinning 'n religieus ervaring had, woebij heer e kruus zaog en 'n stum hoort die zag ''In hoc signo vinces'' (in dit teike zals te euverwinne). [[Licinius]] in 't ooste zörgde deveur vaan [[Maximinus]] aof te kaome door te trouwe met Constantiens zuster in [[313]]. Zie kaome euverein de vervolging vaan de christene te beëindege en kondegde dit aof in 't ''[[Edic vaan Milaan]]''. Al gaw woorte de twie boondgenote evels vijande en in [[316]] streide zie um 't [[Balkan]]gebeed. Oeteindelek versloog Constantien ziene medekeizer in [[324]] bij [[Adrianopel]]. Daonao kós de keizer ziech goon wije aon de weier reorganisatie vaan 't riek boemèt [[Diocletianus]] e begin had gemaak, ouch al probeerde heer neet, in tegestèlling tot ziene veurgenger, de christene te vernetege meh leet ziech oeteindelek zelfs bekiere. Ironisch genóg woort heer nao ziene doed vergoddelek door de [[senaat (Rome)|senaat]], zoewie de gewoente waor um gooi keizers te iere. Heer rekende wel veurgood aof mèt de [[Praetoriaanse Garde]]. Heer maakde ouch de concilies vaan Arles ([[314]]) en Nicea ([[325]]) meugelek. Es keizer bevorderde heer de oetbreiding vaan 't [[christendom]], meh heelt toch vas aon väöl heidense gebruke. In [[313]] nao Chr. vaardigde Constantien 't [[Edic vaan Milaan]] oet. Heet gaof mèt dees verordening de christene vrijheid vaan [[religie|godsdeens]]. Constantien leet väöl [[kèrk (geboew)|kèrke]] bouwe en in [[321]] nao Chr. stèlde heer de [[zoondag]] es rösdaag in veur 't ganse riek. Helaas brach de veranderde towstand neet allein veurdeile, meh ouch naodeile, want de keizer ging steeds mie mach oetoefene in de kèrk. Heer reep kèrkeleke vergaderinge ([[Concilies]]) bijein en stèlde [[bisjop]]pe aon of zat ze weer aof nao eige gooddunke. [[Plaetje:0 Gaius Flavius Valerius Constantinus - Palatino.JPG|thumb|rightt|Broonze kop vaan Constantien oet zienen tied. Dit is woersjienelek wie heer ech oetgezeen heet]] Ziene welliech groetsten daad waor de stiechting vaan 'n nui hoofstad, [[Constantinopel]], stategisch gelege aon e kruuspunt vaan weeg zoewel te land es ter zie. De nui hoofstad laog diechter bij 't ikkenomisch zwoertepunt vaan 't riek en waor wied weg vaan 't awwe [[Rome]]. Heer lag de groondslaag veur de christeleke fase vaan 't [[Romeinse Riek]], wat ziech vervolges oontwikkelde tot 't [[Byzantijnse Riek]]. Teves stiechte heer inkel kèrke, boe-oonder de [[Sint-Pietersbasiliek]] te Rome en de [[Heilig Graafkèrk]] in [[Jeruzalem]] Zelf had heer e groet opvolgingsprebleem umtot heer veer zäöns had, boevaan de ajdste, [[Flavius Julius Crispus|Crispus]], 'n aander moojer had daan de ander drei. Crispus woort op verdinking vaan euverspel met zien steefmam ter doed gebrach. De euverige drei, [[Constantien II vaan Rome|Constantien II]], [[Constantius II]] en [[Flavius Julius Constans|Constans]], woorte same zien opvolgers. Dit gaof, wie hun vaajer al had gevrees, väöl strijd. === Zuuch ouch === *[[Lies van Roemeinse keizers]] == Extern link == *[http://www.roman-emperors.org/conniei.htm Hans A. Pohlsander, art. Constantine I (306 - 337 A.D.), in ''DIR'' (2004).] *[https://web.archive.org/web/20060303180903/http://home.wanadoo.nl/jt.bos/Kerkgeschiedenis/Ontstaanvdkerk.html J.T.bos Kèrkhistorie Oonstoon vaan de Kèrk] {{Commons|Constantine I (emperor)}} [[Categorie:Byzantijns Riek]] [[Categorie:Romeins Riek]] [[Categorie:Persoene oet Romeinse audheid]] [[Categorie:Keizers]] [[Categorie:Luuj gesjtorve in de veerden iew]] fdmgazzfv0boid1x21ih78t77eyeykx 0 5514 475182 442707 2024-11-11T08:37:17Z Joorsm 30190 /* Referenties */ 475182 wikitext text/x-wiki {{dialek|Mestreechs}} [[Plaetje:Hammurabi_Face.jpg|thumb|200px|right|Väöl gelierde dinke dat dit hoof vaan [[dioriet]] keuning Hammurabi veursteld]] '''Hammurabi''' (ouch gesjreve es '''Ammurapi''', '''Hammurapi''', of '''Khammurabi''') waor keuning vaan [[Babylon]] vaan oongeveer [[18e iew v. Chr.|1792 - 1750 v. Chr.]], gebore roond [[1810 v. Chr.]] In [[1763 v. Chr.]] versloog heer [[Rim-Sin]], de lèste vors vaan Larsa in [[Soemer]] en vereinigde zoe 't land tot 't [[Babylonisch Riek]]. Heer weurt waorsjeinlik es ''Amrafel'' in de [[biebel]] genump. Heer is bekind um de codifecering vaan de wèt. Allewel väöl vaan zien wètgeving trök geit op iedere Soemerische wètte, is zien versie euver 't algemein hèller en strenger. De Wèt of [[Codex Hammurabi]] betref e breid spectrum vaan oonderwerpe, zoewie lanbow en vieteelt, deefstal, moord, doedslaag, liefelek letsel, sjaoj aon gooj, huwelekrechte, de pesitie vaan de vrow en vaan 't keend. D'r zien 282 wètte gesjreve op 'ne [[stela]] vaan [[obsidiaan]] dee bijnao dreij meter laank is. Deze stela woort in [[1901]] oontdek en is noe tentoengesteld in 't [[Louvre]] in [[Paries]]. Hammurabi deeg ouch ander dinger um Babylon 'n beter plèk te make, zoewie 't verbetere vaan de meneer vaan [[irregatie]]. Toen de opvolgers vaan Hammurabi aon de mach kaome, begos 't Babylonische Riek in te storte door militaire drök vaan de [[Hettiete]], geleijd door hunne keuning [[Mursilis I]]. 't waore echter de [[Kassiete]], geleijd door hunne keuning [[Agumkakrine]], die oeteindelek euver Babylon zouwe heerse. Oondaanks väöl rebellerende steijer regeerde de Kassiete veur 400 jaor, en ze heelde de Codex Hammurabi in iere. == Referenties == * Van De Mieroop, Marc. '''n historie vaan 't Awwe Naobije Oeste''. Blackwell Publishing: Malden, 2005. ISBN 0-631-22552-8 * [http://encyclopedia.jrank.org/AUD_BAI/BABYLONIAN_LAW.html Babylonisch Rech]. Britannica, 1911. [[Categorie:Keuninge]] [[Categorie:Soemerische audheid]] [[Categorie:Babylonische audheid]] [[Categorie:Persoene oet audheid]] fnue32wr1mcx8tsbzyurhh2kz3f5vgz 0 5643 475184 455774 2024-11-11T08:39:04Z Joorsm 30190 /* Sjelderije vaan Cleopatra */ 475184 wikitext text/x-wiki {{dialek|Mestreechs}} '''Cleopatra VII Philopator''' (Jannewari [[69 v. Chr.]] - [[12 augustus]] [[30 v. Chr.]]) waor de [[farao]] vaan 't aajd [[Egyptische aajdheid|Egypte]], 't lèste lid vaan de [[Ptolemaïsche dynastie]] en dus de lèste Hellenistische heerser euver Egypte. Ouch al heet ze dezelfde naom es väöl aander Egyptische keuninginne, toch weurt zie gewoenlek aongeduid es '''Cleopatra''', en al häör veurgengers met dezelfde naom zien mierendeils vergete. [[Plaetje:Cleopatra VII Philopator inscriptions.JPG|thumb|right|250px|'n antiek steine tablèt mèt Cleopatra VII en Ceasarion oet [[Alexandrië]], [[Egypte]]]] Es co-heerser euver Egypte same met häöre vaajer ([[Ptolemeus XII|Ptolemeus XII Auletes]]), häör broor/echgenoot [[Ptolemeus XIII]], en later häöre zoon [[Caesarion]], euverleefde Cleopatra 'ne [[staotsgreep|coup]] oetgedach door de hoflui vaan häör broor, consemeerde zie 'n verhawwing met [[Julius Caesar]] die häöre greep op d'n troen verstevigde, en, nao de moord op Caesar, verboond ze ziech met [[Marcus Anthonius]], mèt wee zie 'ne twierling kraog. Later is ze getrouwd met Marcus Anthonius en kraog 'nen aandere zoon. Alles bie-ein had Cleopatra 4 kinder, 3 vaan Anthonius en 1 vaan Caesar. Oet 't houwelek met häör broor kaome gein kinder. Naotot [[Octavianus]], rivaal vaan Anthonius en wètteleke opvolger vaan Caesar, de volle mach vaan [[Romeins Riek|Rome]] tege Egypte aonbrach, benaom Cleopatra ziech vaan 't leve op [[12 augustus]], [[30 v. Chr.]]. Häör naolaotensjap euverleefde in de vörm vaan väöl dramatiseringe vaan häör verhaol, boe oonder [[William Shakespeare]]'s ''[[Anthony and Cleopatra]]'' en versjèllende moderne [[film]]s. == Leve == Cleopatra (Grieks veur ''Vaajers glory'') waor de daarde dochter vaan keuning [[Ptolemeus XII|Ptolemeus XII Auletes]] en nao zienen doed in [[51 v. Chr.]] volgde zie häöm op same mèt häör broor [[Ptolemeus XIII]]. Zie trouwde mèt häöm en consemeerde 't houwelek um häöre greep op d'n troen te verstevige. === Vaan de troen gestoete en weer trök met Julius Caesar === Al gaw kaom d'r ooneinegheid in 't houwelek, es Cleopatra ziech steeds mie ging affisjere es de alleinheerser vaan Egypte, door decrete allein oet te geve en munte te sloon zoonder de naom vaan häör broor/echgenoot drop. In reactie pleegde 'n gróp vaan hoflui, oonder aonveuring vaan de [[eunuch]] [[Pothinus]], 'n staotsgreep en verdreef Cleopatra oet Egypte. In 't naojaor vaan [[48 v. Chr.]] maakde Ptolemeus evels de fout um ziech te minge in de aongelegehede vaan Rome. Heer gaof oonderdaak aon [[Pompeius]] toen dee vlöchde veur Julius Caesar aon het eind vaan 't ierste [[triumviraat]], mèh heer leet Pompeius vermaore um e wit veutsje te hole bij Caesar. Caesar voont dit verraod zoe verachtelek tot heer de Egyptische hoofstad innaom en ziech beneumde es arbiter in 't dispuut tösse Ptolemeus en Cleopatra euver de troensbestijging. Nao 'ne korten oorlog boe-in Ptolemeus 't leve leet, plaotste Caesar Cleopatra trök op d'n troen, same mèt 'n aander broor, [[Ptolemeus XIV]], es co-heerser. Caesar euverwinterde in Egypte, en Cleopatra maakde dao good gebruuk vaan door zien minnares te weure. Dao-oet kaom 'ne zoon geneump [[Caesarion]], Grieks veur ''kleine Caesar''. Evels, Caesar weigerde 't keend te erkinne en adopteerde [[Octavianus]] es ziene zoon. Cleopatra en Caesarion waore op bezeuk in Rome zjus toen Caesar vermaord woort, boenao zie trök nao Egypte vlöchde. Dao storf kort daonao Ptolemeus XIV, woersjienelek vergifteg door Cleopatra. Zie beneumde häöre zoon Caesarion gaw tot co-heerser. === Marcus Anthonius, oondergaank en doed === In [[42 v. Chr.]] reep Marcus Anthonius, ein vaan de [[triumvir]]s die aon de mach waore in Rome in 't machsvacuum nao d'n doed vaan Caesar, Cleopatra bij ziech in [[Tarsus]] um häör te oondervraoge euver häör loyaliteit. Cleopatra kaom dao aon met e groet gevolg, en zie charmeerde Anthonius zoeväöl, tot heer d'r veur koos um de winter vaan [[42|42 v. Chr.]] - [[41 v. Chr.]] in Alexandrië met häör door te bringe. Tijdes deze winter woort zie zwanger vaan 'ne twierling, die door Cleopatra Selene en Alexander Helios geneump woorte. Veer jaor later kaom Anthonius nog es langs, op weeg um oorlog te voere met de [[Parthe]], en zie vernuide hun relatie. Vaanoaf dat momint zouw Alexandrië zien thoes zien. Oondertösse greujde in Rome 't oongenoege euver Anthonius zien, in hun ouge, sjendaoleg gedraag. Octavianus euvertuigde de Senaat um 'nen oorlog tege Egypte te beginne. In [[31 v. Chr.]] stoonte de legers vaan Anthonius tegeneuver de Romeine in 'ne zieslaag veur de kös vaan Actium. Cleopatra waor dao met 'n vloot vaan häör eige, meh toen zie zaog tot Anthonius de slaag aon 't verlere waor, vlöchde ze. Nao de [[Slaag bij Actium]] veel Octavianus Egypte binne. Toen heer Alexandrië naderde deserteerde de legers vaan Anthonius nao de kant vaan Octavianus. Zoewel Cleopatra es Anthonius pleegde zelfmaord, Cleopatra door ziech door 'n slang te laote vergiftege. Cleopatra's zoon vaan Caesar, Caesarion, woort geëxecuteerd door Octavianus. De drei kinder vaan Cleopatra en Anthonius woorte gespaord, trökgenome nao Rome en opgeveujd door de vrouw vaan Anthonius, Octavia. == Extern links == * [https://web.archive.org/web/20060313171030/http://www.isidore-of-seville.com/cleopatra/16.html Cleopatra on the Web] - Zoe'n 470 bronne, aw en modern aofbeeldinge incluis. * [https://web.archive.org/web/20090912022049/http://www.tyndale.cam.ac.uk/Egypt/ptolemies/cleopatra_vii.htm Cleopatra VII Philopator Antieke bronne] * [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Gazetteer/Places/Africa/Egypt/_Texts/BEVHOP/13*.html Cleopatra VII&nbsp;(VI) at LacusCurtius] — (Chapter&nbsp;XIII of E.&nbsp;R.&nbsp;Bevan's ''Hoes vaan Ptolemy'', 1923) * [https://web.archive.org/web/20040314221821/http://www.gutenberg.net/browse/BIBREC/BR10992.HTM Cleopatra] - 'n Victoriaans kinderbook vaan [[Jacob Abbott]], 1852, [[Project Gutenberg]] editie. * [https://web.archive.org/web/20091026192658/http://www.geocities.com/christopherjbennett/ptolemies/genealogy.htm Genealogie vaan Cleopatra VII] * [http://penelope.uchicago.edu/~grout/encyclopaedia_romana/miscellanea/cleopatra/cleopatra.html James Grout: ''Cleopatra'', deil vaan de Encyclopædia Romana] === Sjelderije vaan Cleopatra === * [http://penelope.uchicago.edu/pseudodoxia/pseudo512.html Sir Thomas Browne: Sjelderij euver d'n doed vaan Cleopatra] (1672) * [http://penelope.uchicago.edu/oddnotes/cleoinencaustic/cleopatraencaustic.html John Sartain: 't Antieke portrèt vaan Cleopatra] (1818) [[Categorie:Keuninge]] [[Categorie:Persoene oet audheid]] [[Categorie:Egyptische audheid]] [[Categorie:Romeinse audheid]] [[Categorie:Luuj gesjtorve in d'n iersten iew veur Christus]] bun6nm1dvz9yyuftx2k9l3lpt7hqsgg 0 5780 475180 468362 2024-11-11T08:33:32Z Joorsm 30190 475180 wikitext text/x-wiki {{dialek|Mestreechs}} [[Plaetje:Hannibal Slodtz Louvre MR2093.png|thumb|Boorsbeeld, mesjiens vaan Hannibal Barkas]] '''Hannibal Barkas''' ([[Carthago]], [[247 v. Chr.]] - [[Libyssa]], [[183 v. Chr.]]) waor 'ne [[Carthago|Carthaagse]] [[generaol]]. Heer greujde op in de legerkampe (veural [[Carthago Nova]]) vaan ziene vaajer [[Hamilcar]] Barkas. Ziene vaajer waor generaol in de [[Ierste Punische Oorlog]] en heet later bijnao 't ganse [[Iberische schiereiland]] vereuverd. Oonder mie door ziene vaajer waor Hannibal 'ne gezwore vijand vaan de [[Romeinse Rippebliek|Romeine]] gewore. Lètterlek, want toen heer nog joonk waor, dwóng Hamilcar häöm 'ne eid aof te lègke um noets 'ne Romein es vrund te höbbe. Hannibal waor in väöl opziechte 'n bewoonderensweerdeg persoen. Wie heer es opvolger vaan Hamilcar waor aongeweze, geluifde de aw soldaote dat dee hun weer waor trökgegeven, meh daan in de bleuj vaan zien leve. Met 'ne fieren tred en 'ne striedlöstige blik in de ouge trooj de jonge Hannibal hun tegemoot. Zien gelaotstrèkke, zie liechaam - de geliekenis mèt ziene vaajer waor enorm. [[Livius]] melt tot Hannibals mood ooneuvertrefbaar waor. Gevaar wuifde heer eweg, zien soldaote gaof heer 'n mie daan veileg geveul. Door gein inkel inspanning raakde zien liechaam vermeujd. Heer waor zoewel tege kaw es tege hitte bestendeg, zien eetlös woord bepaold door zien netuurleke behoeftes, neet door genot. Veur slaope of wakker zien maakde heer gein oondersjeid tösse daag of nach; de tied dee heer neve zien actieviteite euverheeld gebruukde heer um te slaope, of dit noe um 3 oor 's nachs of 4 oor 's middags waor. E zach bed waor daoveur neet aon häöm besteid. Es heer sleep, daan deeg heer dat tösse zien soldaote, bedèk met 'nen soldaotemantel. Wat kleiing betröf oondersjeide heer ziech neet vaan d'n ordinaire soldaot; allein zie peerd en waopes verraojden tot heer 'ne generaol waor. Es 't tot 'ne veldslaag kaom, daan bevoont heer ziech in de väörste linies. Al dees hendeg sterke eigensjappe stoonte lijnrech tegeneuver zien slechte eigensjappe. Hannibal waor oongekind wreed, waor oonbetrowbaar, de woerheid leet 'm kaajd, niks waor heilig veur häöm, met de gode had en deech heer niks; heer brach gein offers, meh tartde ze. Wie Hamilcar Barkas op heroïsche wijs storf (heer veel vaan zie peerd), waor Hannibal al volwasse, meh nog neet aajd genóg. Daorum woort zien zwaoger [[Hasdrubal]] regent. Hasdrubal heet oonder zie bewind 't [[Ebro]]-verdraag oonderteikend. Daoin stoont tot al 't land ten zuie vaan de Ebro in de Carthaagse invloedsfeer laog, 't land ten noorde daovaan in die vaan [[Romeins Riek|Rome]]. Carthago belaofde de Ebro neet euver te steke, zoonder tot 't 'n oorlogsverklaoring aon Rome had gesjik. Hasdrubal woort vermaord en Hannibal naom de mach euver. Heer waor erg populair bij de soldaote umtot heer leefde wie 'ne echte ''miles'' (soldaat): heer had nog noets vaan zie leve in e bèd geslaope. Wie Hannibal in [[219 v. Chr.]] de stad [[Sagumtum]], aon de kös vaan de [[Middellandse Zie]] in midde Spanje aonveel, stuurde Rome Carthago 'n ultimatum, dat botweg verworpe woort. [[Plaetje:Hannibal route of invasion-en.svg|thumb|350px|left|Invasie route vaan Hannibal tijdes de [[Twiede Punische Oorlog]]]] De [[Twiede Punische Oorlog]] begós op spectaculair wijs met Hannibals mars vaanoet Spanje euver de [[Pyreneeë]], door Zuid-[[Gallië]], euver de [[Alpe]]. Zien oetgebreide legermach waor samegestèld oet soldaote aofkomsteg oet versjèllende volkere (soldaote oet [[Afrika]], Spaonse stamme en Galliërs) en woort vergezèld door oorlogs[[olifante]]. De toch euver de Alpe waor 't zwoerste deil vaan de reis. De pade waore smal en de bieste voonte d'n doed vaan hoonger en kaw. Volges de Griekse historicus [[Polybius]] heet slechs e kwaart vaan zien leger de toch euverleef. Wie heer in Noord-[[Italië]] aonkaom, versloog heer 't ein nao 't ander Romeins leger. In [[216 v. Chr.]] behaolde heer 'n groete euverwinning op 't Romeins leger bij [[Slaag bij Cannae|Cannae]]. Heer stoont veur de poorte vaan [[Rome]], meh zien voedselreserves raakde op en heer mos Zuid-Italië plundere veur veujsel. Tege deen tied had Rome e nui leger klaor. In [[203 v. Chr.]] woort Carthago in Afrika bedreig door e Romeins leger oonder leiing vaan [[Publius Cornelius Scipio]] en Hannibal woort trökgeroope. Hannibal lande in Noord-Afrika en marcheerde nao Scipio, dee nao häöm tow kaom. Zie oontmoetde ziech bij de plaots [[Zama]] in de [[Slaag bij Zama Regia]]. Wie Hannibal zien olifante leet aonvalle, opende de Romeinse gelejer ziech, zoetot de olifante wieneg sjaoj kóste aonbringe. Achter de hoofmach woorte zie aongevalle door liechbewaopende trópe. Toen vele de infanterieë vaan de twie legers mekaar aon. De Carthagers hakde de Romeine in de pan. Toen kaome de ruiters trök, die door Scipio op foerage gestuurd waore, en vele de Carthagers in de rögk aon. Zie behaolde 'n gemekeleke euverwinning. Waore zie e keteer later gekaome daan hadde de Carthagers de Romeinse infanterie verslage en kóste de Carthagers hun aonval aofsloon. Nao dees nederlaag smeekde Carthago um vreej. 't Mós veur 50 jaor 'n zwoer sjatting betaole en gans oontwaopene. Hannibal woort desoondaanks [[suffeet]] (hoegste magistraat) in Carthago, stimuleerde de landbouw, meh had ouch vijande bij de aristocratische femilies. De Romeine maakde ziech zörg euver de greujende welvaart in Carthago, en vroge um de oetlevering vaan Hannibal. Dee ging vervolges in [[195 v. Chr.]] vrijwilleg in ballingsjap nao 't hof vaan keuning [[Antiochus III]] vaan [[Syrië]] en vervolges nao keuning [[Prusias]] vaan [[Bithynië]], boe heer nao oontdekking door Romeinse spionne zelfmoord pleegde door gif in te numme um oetlevering aon Rome te veurkoume. [[Categorie:Persoene oet audheid]] [[Categorie:Carthaagse audheid]] [[Categorie:Romeinse audheid]] [[Categorie:Militaire]] [[Categorie:Politici]] [[Categorie:Luuj gesjtorve in d'n twieden iew veur Christus]] 2eff1qb6l0x6swzu0tx64victs92efj 0 5870 475185 456619 2024-11-11T08:42:58Z Joorsm 30190 /* Externe link */ 475185 wikitext text/x-wiki {{dialek|Mestreechs}} [[Plaetje:Nefertiti 30-01-2006.jpg|thumbnail|right|[[Buste]] vaan Nefertete in Berliens Altes Museum]] '''Nefertiti''' waor de Groete Keuninkleke Vrow (of hoofconsort/echgenote) vaan de [[Egypte|Egyptische]] [[farao]] [[Amenhotep IV]] (later [[Akhenaten]]), en sjoenmojer vaan farao [[Toetanchamon]]. Amenhotep regeerde euver Egypte tijdens de 18e dynastie, vaan [[1352 v. Chr.]] tot [[1338 v. Chr.]], en daomèt keuningin tijdens de [[Amarna]] periode. 't Is good meugelek tot zie ouch op 'r eige regeerde oonder de naom '''Neferneferuaten''', veur korten tied nao d'n doed vaan häöre maan en veur de troensbestijging vaan Toetanchamon. Häöre naom vertaolt ziech oongeveer tot "de sjoen (of perfecte) vrow is gekoume". Häöre naom liekent ouch op de aonduijing veur e soort verlengde gouwe kräölke, boemèt zie dèks aofgebeeld woort. Zie is bereump gewore door häör [[buste]], noe in 't [[Altes Museum]] in [[Berlien]], hei rechs aofgebeeld. 't Beeld weurt towgesjreve aon de beeldhouwer [[Djhutmose]]. De buste is bezunder door 't inziech wat ze gief in de opvattinge die de Aw Egyptenere hadde euver gooj geziechsverhawwinge. Zie had väöl titels, in [[Karnak]] zien inscripties die leze: ''Erfgenaome, Groet vaan Gunste, Bevaange vaan charm, Oetstraoler vaan Gelök, Meisteres vaan Beminnelekheid, geleefde, verzachter vaan 't hart vaan de keuning in dit hoes, zach sprekend in alles, meisteres vaan Opper- en Lieger-Egypte, Groete Keuningsvrow, boe heer vaan hèlt, Vrowwe vaan de Twie Lande, Nefertiti''. Zoewel d'n oorzaak vaan de doed vaan Nefertiti es ouch de plaots en tied zien oonbekind, meh op e gegeve momint weurt zie neet mie in 't openbaar gezeen. Gedach weurt tot zie in [[1338 v. Chr.]] gestorve is, in 't 14e regeringsjaor vaan häöre maan. Es meugeleke oorzake weurt gedach aon ofwel moord of verstoeting, of 'n krenkde. Volges weer 'n ander theorie heet zie häöre maan euverleef, is zie hertrowd met 'ne prins oet 'n buurland en heet zie nog einege tied euver Egypte geregeerd. == Beuk um te leze == * <span style="font-variant: small-caps;">J. Fletcher</span>, ''Op zoek naar Nefertiti'', Vianen - Antwerpen, 2005. * <span style="font-variant: small-caps;">Rita E. Freed, Yvonne J. Markowitz, Sue H. D'Auria</span>, <cite>Pharaohs of the Sun: Akhenaten &ndash; Nefertiti &ndash; Tutankhamen</cite> (Museum of Fine Arts, 1999) * <span style="font-variant: small-caps;">Joyce Tyldesley</span>, <cite>Nefertiti: Egypt's Sun Queen</cite> (Viking, 1999) == Externe link == * [https://web.archive.org/web/20060424062433/http://users.castel.nl/~middm01/nefertete/Nefertete.html Nefertete.] [[Categorie:Persoene oet audheid]] [[Categorie:Egyptische audheid]] [[Categorie:Keuninge]] phequcxxkgeihwhfcf82sqi5f26ky97 0 6870 475183 425107 2024-11-11T08:37:49Z Joorsm 30190 475183 wikitext text/x-wiki {{Watveurdialek}} [[Plaetje:Ishtar_gate_Pergamon_Museum.JPG|thumb|250px|De [[Ishtar]]paoërt waoërt dör Naboekodonnosoor geboewd. Dis reconstructie sjtèèt in 't [[Berlien]]s Pergamonmuseum]] '''Naboekodonnosoor''' (Nabu-kudur-uzur II, wa zoeveel betiekent as ''Nebo, protect aawe kroen!'' of ''Nebo, beschaarmt de grenze!'') leefde van 604-562 v. [[Zjezus Christus|Chr]]. Ai was de keuning van 't Nief-Babylonisse raik. (zie ook Nebukadnezar I) E noom [[Daniël]], d'r profeet, gevange, kieëm d'r achter dat dae wiezer waor es z'n ège magiers en loot 'm an 't lètste da ooch zieng dreume oetlègke. Nabucco, ooch Nabucodonosor geneumd, is 'n opera va [[Verdi]] die gèèt över 't laeve va Nebukadnezar. {{sjtumpke}} [[Categorie:Keuninge]] [[Categorie:Babylonische audheid]] [[Categorie:Persoene oet audheid]] 08yenikamfbkcnu1gzakld4qkxrtjzn 0 6912 475167 427179 2024-11-11T08:04:58Z Joorsm 30190 /* Externe link */ 475167 wikitext text/x-wiki {{Dialek|Valkebergs}} [[Image:Tongre-Cologne.jpg|thumb|600px|Via Belgica va Tóngere nao Kölle]] '''Via Belgica''' (ouch ''Via Agrippinensis'') ies 'ne nuje naam, sjtammend oet de 21e ièw in [[Limburg]], dae gegeve ies aan de 400 kilomaeter lange [[Romeinse tied|Romeinse]] weeg, dae geloupe haet van [[Boulogne sur Mer]] (Gesoriacum) in [[Frankriek]], door ([[Belsj]]) via [[Tienen]], [[Helshoven]], [[Tóngere]] (Aduatuca Tungrorum), door [[Nederlands Limburg|Zuud Limburg]] via [[Mestreech]] euver de [[Maas]] (Mosa Trajectum), [[Wiek]], [[Meersje]], [[Vroenhof (Houtem|Vroenhof]] ([[Houtem (Valkeberg)|Houtem]]), * [[Sint-Pièter]] ([[Valkeberg]]), [[Walem]], [[Ranzel|Ransdaal]], [[Kunder]] (of vanaaf * [[Brokem]] (Crièmersjtraot) - [[De Hièk]]) - [[Klumme]] - [[Craubeek]] - [[Voelender]]), [[Heële|Heerle]] (Coriovallum), [[Greunsjtraot]], in [[Rimburg]] euver de [[Worm]], [[Julich]] (Iuliacum) nao [[Kölle]] (Colonia Claudia Ara Agrippinensium) in ([[Duutsjland]]). ==Opgravinge== Hie en dao ies door opgravinge mèt zekerheid 't weegtraject en/of Romeinse bewoning (ummer in de buurt van waeg) vasgesjtèld. In Helshoven 'n sjtök weeg; in Tóngere romeinse beboewing; in Mestreech ies dat 'n brök euver de [[Maas]], ónder de Groete Staat en de Vrieth'f en reste van therme; e sjtök baan in [[Wiek]], reste van 'ne weeg aan de Meersjenerweeg; in [[Meersje]], op de Herkeberg, loog 'ne Romeinse villa en 'n sjtök weeg; in [[Vroenhof]] höbbe ze ouch 'n sjtök weeg opgegrave; ten noorde van [[Houtem]] liegke de reste van 'ne Romeinse tempel en villa's (in de Rondebos en de [[Ravesbösj]]); in [[Sint-Gerlach]] haet me in 2017 'n sjtök weeg getraceerd. In [[Sjtraobaek]] en [[Brokem]] zint Romeinse graver gevónge, bie [[Walem]] höbbe ze de fundamente van 'ne wachtore opgegrave; in [[Ransdaal]] 'n Romeins graaf (urne); in [[Kunder]] 'ne Romeinse villa (Ten Hove), in [[Voelender]] bie de Midweeg sjtökker weeg, in [[Heerle]] [[Romeinse therme]]; in [[Rimburg]] 'ne Romeinse villa. De weeg woort aangelag veur militair doele, meh ouch, en zeker later, gebruuk es handelsweeg door de bevolking. Langs de weeg sjtinge indertied op de hoager gelege gedeiltes en ander sjtrategische punte wachtores. Dao zint reste van gevónge ten noorde van Houtem en op de Goudsberg bie Walem. Tösje die wachtores woort ónderling geseind. Langs de weeg sjtónge mielpäöl. ==Ander Romeinse bane door Limburg== [[Image:Heerlen-1866.jpg|thumb|250px|Krusing Via Belgica en Via Treverorum]] Ander belangrieke Romeinse waeg lepe van Heerle nao [[Trier]] (via [[Aoke]]); de ''Nijmeegse baan'' van [[Tóngere]] via Mestreech en [[Blerick]] nao [[Nijmege]] en de hièrbaan van Trier via Aoke en [[Tuddere]] nao [[Xanten]] en [[Venlo]]. 't Trajec Mestreech nao [[Aoke]], zou ouch 'n Romeinse oarsjpróng höbbe. In Heerle laog in de [[Romeinse tied]], tösje 't tegewoordige raodhoes en 't [[thermemuseum]], 'n belangriek kruuspunt van waeg. De [[Via Mansuerisca]] (waarsjienlek Romeins meh meugelik ouwer. Andere bewere dat de weeg Merovingisch zou zin) leep van Trier via [[Kapel (Henri-Chapelle)|Kapel]], [[Hagelsjtee]], [[de Plank]] en [[Terlinge]] nao [[Mestreech]]<ref>[http://users.skynet.be/fa393867/lit/kwoof21.html#anchor393655 Via Mansuerisca vólges Leerssen]</ref> en 'ne weeg van [[Haeële|Heerle]] via [[Gulpe]] en [[Voere (dörp)|Voere]] nao [[Visé]] en [[Luuk]]. ==Toeristische exploitatie== Öp termijn mót d'r Via Belgica 'n [[toerisme|toeristische]] route waeëre.<ref>[http://www.limburger.nl/article/20090731/REGIONIEUWS06/440748035/1007 Via belgica, toeristische route]</ref> ==Referentie== {{referenties}} ==Externe link== *[http://www.livius.org/vi-vr/via_belgica/via_belgica.html Ouwere mieddelièwse, veural in Frankriek en op 't Belsj, gebroekde naam ies Chaussée Brunehaut. Ouch plattegrónd villa Voerendaal] [[Categorie:Romeins Riek]] [[Categorie:Historie van Belsj]] [[Categorie:Historie van Frankriek]] [[Categorie:Historie Euregio Maas-Rien]] dlj14ctu7bhlm90b59tsha50hxws9z9 475168 475167 2024-11-11T08:07:55Z Joorsm 30190 /* Externe link */ 475168 wikitext text/x-wiki {{Dialek|Valkebergs}} [[Image:Tongre-Cologne.jpg|thumb|600px|Via Belgica va Tóngere nao Kölle]] '''Via Belgica''' (ouch ''Via Agrippinensis'') ies 'ne nuje naam, sjtammend oet de 21e ièw in [[Limburg]], dae gegeve ies aan de 400 kilomaeter lange [[Romeinse tied|Romeinse]] weeg, dae geloupe haet van [[Boulogne sur Mer]] (Gesoriacum) in [[Frankriek]], door ([[Belsj]]) via [[Tienen]], [[Helshoven]], [[Tóngere]] (Aduatuca Tungrorum), door [[Nederlands Limburg|Zuud Limburg]] via [[Mestreech]] euver de [[Maas]] (Mosa Trajectum), [[Wiek]], [[Meersje]], [[Vroenhof (Houtem|Vroenhof]] ([[Houtem (Valkeberg)|Houtem]]), * [[Sint-Pièter]] ([[Valkeberg]]), [[Walem]], [[Ranzel|Ransdaal]], [[Kunder]] (of vanaaf * [[Brokem]] (Crièmersjtraot) - [[De Hièk]]) - [[Klumme]] - [[Craubeek]] - [[Voelender]]), [[Heële|Heerle]] (Coriovallum), [[Greunsjtraot]], in [[Rimburg]] euver de [[Worm]], [[Julich]] (Iuliacum) nao [[Kölle]] (Colonia Claudia Ara Agrippinensium) in ([[Duutsjland]]). ==Opgravinge== Hie en dao ies door opgravinge mèt zekerheid 't weegtraject en/of Romeinse bewoning (ummer in de buurt van waeg) vasgesjtèld. In Helshoven 'n sjtök weeg; in Tóngere romeinse beboewing; in Mestreech ies dat 'n brök euver de [[Maas]], ónder de Groete Staat en de Vrieth'f en reste van therme; e sjtök baan in [[Wiek]], reste van 'ne weeg aan de Meersjenerweeg; in [[Meersje]], op de Herkeberg, loog 'ne Romeinse villa en 'n sjtök weeg; in [[Vroenhof]] höbbe ze ouch 'n sjtök weeg opgegrave; ten noorde van [[Houtem]] liegke de reste van 'ne Romeinse tempel en villa's (in de Rondebos en de [[Ravesbösj]]); in [[Sint-Gerlach]] haet me in 2017 'n sjtök weeg getraceerd. In [[Sjtraobaek]] en [[Brokem]] zint Romeinse graver gevónge, bie [[Walem]] höbbe ze de fundamente van 'ne wachtore opgegrave; in [[Ransdaal]] 'n Romeins graaf (urne); in [[Kunder]] 'ne Romeinse villa (Ten Hove), in [[Voelender]] bie de Midweeg sjtökker weeg, in [[Heerle]] [[Romeinse therme]]; in [[Rimburg]] 'ne Romeinse villa. De weeg woort aangelag veur militair doele, meh ouch, en zeker later, gebruuk es handelsweeg door de bevolking. Langs de weeg sjtinge indertied op de hoager gelege gedeiltes en ander sjtrategische punte wachtores. Dao zint reste van gevónge ten noorde van Houtem en op de Goudsberg bie Walem. Tösje die wachtores woort ónderling geseind. Langs de weeg sjtónge mielpäöl. ==Ander Romeinse bane door Limburg== [[Image:Heerlen-1866.jpg|thumb|250px|Krusing Via Belgica en Via Treverorum]] Ander belangrieke Romeinse waeg lepe van Heerle nao [[Trier]] (via [[Aoke]]); de ''Nijmeegse baan'' van [[Tóngere]] via Mestreech en [[Blerick]] nao [[Nijmege]] en de hièrbaan van Trier via Aoke en [[Tuddere]] nao [[Xanten]] en [[Venlo]]. 't Trajec Mestreech nao [[Aoke]], zou ouch 'n Romeinse oarsjpróng höbbe. In Heerle laog in de [[Romeinse tied]], tösje 't tegewoordige raodhoes en 't [[thermemuseum]], 'n belangriek kruuspunt van waeg. De [[Via Mansuerisca]] (waarsjienlek Romeins meh meugelik ouwer. Andere bewere dat de weeg Merovingisch zou zin) leep van Trier via [[Kapel (Henri-Chapelle)|Kapel]], [[Hagelsjtee]], [[de Plank]] en [[Terlinge]] nao [[Mestreech]]<ref>[http://users.skynet.be/fa393867/lit/kwoof21.html#anchor393655 Via Mansuerisca vólges Leerssen]</ref> en 'ne weeg van [[Haeële|Heerle]] via [[Gulpe]] en [[Voere (dörp)|Voere]] nao [[Visé]] en [[Luuk]]. ==Toeristische exploitatie== Öp termijn mót d'r Via Belgica 'n [[toerisme|toeristische]] route waeëre.<ref>[http://www.limburger.nl/article/20090731/REGIONIEUWS06/440748035/1007 Via belgica, toeristische route]</ref> ==Referentie== {{referenties}} ==Externe link== *[http://www.livius.org/vi-vr/via_belgica/via_belgica.html Ouwere mieddelièwse, veural in Frankriek en op 't Belsj, gebroekde naam ies Chaussée Brunehaut. Ouch plattegrónd villa Voerendaal] [[Categorie:Romeins Riek]] [[Categorie:Historie van Belsj]] [[Categorie:Historie van Duutsjland]] [[Categorie:Historie van Frankriek]] [[Categorie:Historie Euregio Maas-Rien]] gjqypsxrrdq5gbfsv69q213igzxgehf 0 6937 475142 369607 2024-11-10T17:59:52Z Joorsm 30190 /* Externe link */ 475142 wikitext text/x-wiki {{dialek|Mestreechs}} {{landjtabel| | naomlandj = Isle of Man | vlag = [[Plaetje:Flag of the Isle of Mann.svg|120px|Vlag van 't Eiland Man]] | waope = [[Plaetje:Coat of arms of the Isle of Man.svg|120px|Waope van 't Eiland Man]] | lokasie = [[Plaetje:BritishIslesMan.png|250px|Lokasie van 't Eiland Man]] | taole = [[Manx]], [[Ingels]] (''bei de facto'') | hoofstad = [[Douglas]] | staotsvörm = [[Brits kroenbezit]] | staotshoof = [[Elizabeth II van 't Vereinig Keuninkriek|Elizabeth II, Lord of Mann]] (sinds [[1952]]) | titelhoofregering1 = Luitenant- goevernäör| naomhoofregering1 = [[Adam Wood]] | titelhoofregering2 = Chief Minister | naomhoofregering2 = [[Donald Gelling]] | titelhoofregering3 = First Deemster | naomhoofregering3 = [[Michael Kerruish]] | km2 = 572 | pctwater = - | inwoeners = 77.000 | deechde = 136 | munteinheid = [[Manx pond]] | valutacode = IMP | tiedzaone = 0 | fiesdaag = --- | vouksleed = [[Arrane Ashoonagh dy Vannin]] | tld = im | landjcode = IMN | tillefoon = 44-1634 }} 't '''Eiland Man''' (officieel [Ingels]: '''Isle of Man'''; [Manx] '''Ellan Vannin''') is 'n [[eiland]] in de [[Ierse Zie]] wat formeel neet bij 't [[Vereineg Keuninkriek]] huurt meh direk oonder de Kroen vaan dat land vèlt. De keuning vaan 't Vereineg Keuninkriek is Hier vaan Man en 't eiland huurt bij 't [[Brits Gemeinebes]] es ''dependency'' (kroendomein), wie ouch de [[Kanaaleilen]]. 't Eiland is vrij klein - oongeveer zoe groet wie zuidelek Nederlands Limburg - en heet door de zie 'n erg gemaoteg [[klimaot]]. Man mit oongeveer 50 kilometer in noord-zuidriechting en 20 in oos-wesriechting en heet 'n köslengde vaan oongeveer 160 kilometer. D'n top vaan de [[berg (geologie)|berg]] ''[[Snaefell (Man)|Snaefell]]'' is mèt 621 meter 't hoegste punt vaan 't eiland. De langste reveer is de [[Sulby]], die nao zeventien kilometer in zie struimp. De einege echte stad is Douglas. == Bestuurleke indeiling == 't Eiland Man is oonderverdeild in zes ''[[sheadings]]''. [[Plaetje:Isle of Man.png|left|thumb|Sheadings op 't Eiland Man]] # [[Ayre]] # [[Garff]] # [[Glenfaba]] # [[Michael (sheading)|Michael]] # [[Middle (sheading)|Middle]] # [[Rushen]] == Cultuur == Man is sinds lang geanglificeerd meh dreug nog dudelek spore vaan de aw [[Kelte|Keltische]] cultuur. Ouch de Noorse invlood oet de vreug Middeliewe heet ziech doen gelle. Me vint op dit eiland versjèllende gebouwe en rewiene, wie kèrke en kestiele, oet de Middeliewe. De bevolking is euverwegend [[aglicanisme|Anglicaans]] vaan religie, meh umvat ouch [[katholiek|kathelieke]], presbyteraone en methodiste. Vaanaajds spraok me op Man 'n [[Keltische taole|Keltische taol]], 't ''[[Manx]]''. Dees taol raakde in de [[negentiende iew]] langsemaon in oonbruuk en in 1974 storf de lèste mojertaolspreker. In de lèste jaore is de taol aon 'ne comeback bezig; zoe twie procent vaan de bevolking behiers ze inmiddels weer en sinds de jaore negeteg zien zelf inkel kinder in de taol opgetrokke. == Historie == De gedocumenteerde historie vaan 't Eiland Man begint in de [[vijfde iew]], es de Iere 't eiland kolonisere. De bevolking zal de koumende iewe Iers blieve, ouch es in lateren tied ([[achste iew|achste]] en [[negende iew]]) de [[Noormanne]] invalle en vaan 't eiland 'ne veurnaomen oetvalsbasis make. In [[979]] weurt nao Noords veurbeeld e parlemint gestiech, de ''[[Tynwald]]''. Mèt de [[Iesland]]se [[Thingvellir]] strijt 't um de ier 't ajdste parlemint ter wereld te zien. Tot [[1265]] huurde Manx bij 't [[Keuninkriek vaan de Hebride]]; sinds dat jaor veel 't oonder [[Sjotland|Sjotse]] souvereiniteit. In [[1346]] naom [[Ingeland]] hei de mach euver, zoonder tot 't formeel bij dit keuninkriek woort ingeleif. Sins [[1765]] is 't eiland formeel kroenbezit. == Externe link == * [http://www.gov.im Website vaan de Manxe regering] {{Europa}} [[Categorie:Britse kroendomeine]] 4gv1onv9g92b6m8wvna1w6mt5smb3wx 0 7367 475139 470661 2024-11-10T17:45:08Z Joorsm 30190 475139 wikitext text/x-wiki {{dialek|Mestreechs}} {{landjtabel| | naomlandj = Gibraltar | vlag = [[Plaetje:Flag of Gibraltar.svg|120px|Vlag van Gibraltar]] | waope = [[Plaetje:Coat_of_arms_of_Gibraltar1.svg|120px|Waope van Gibraltar]] | lokasie = [[Plaetje:LocationGibraltar.png|250px|Lokasie van Gibraltar]] | taole = [[Ingels]] | hoofstad = [[Gibraltar]] | staotsvörm = [[Brits euverzies gebeedsdeil]] | staotshoof = [[Elizabeth II vaan Groet-Brittannië|Elizabeth II]] (sinds [[1953]]) | titelhoofregering = Gouverneur| naomhoofregering = Sir [[David Steeel (Royal Navy officer|David Steel]] | titelhoofregering1 = Chief Minister| naomhoofregering1 = [[Fabian Picardo]] | km2 = 6,5 | pctwater = - | inwoeners = 27.921 | deechde = 4296 | munteinheid = [[Brits pond]] | valutacode = GBP | tiedzaone = +1 | fiesdaag = [[10 september]] | vouksleed = [[God save the Queen]] | tld = gi | landjcode = GIB | tillefoon = 350 }} '''Gibraltar''' is 'n rots en 'n euverzies gebeedsdeil vaan 't [[Vereinig Keuninkriek]]. De stad in het uterste zuije van [[Spanje]] ligk aon de [[Straot vaan Gibraltar]]. De berg is in de klassieke literatuur ein vaan de [[Zuile vaan Hercules]]. De naom ''Gibraltar'' is aofkomstig vaan de [[imazighen|amazighse]] kriegshier [[Tarik ibn Zijad]] dee dao in [[711]] met zien troepe euverstaok vaanoet Noord-[[Afrika]]. De rots kreeg de naom ''Djebel Tarik (جبل طارق)'' (berg vaan Tarik) boe nao 't via verbastering Gibraltar woort. Dèks weurt abusievelek gedach tot de naom 'n verbastering is vaan ''Djebel al Tarik'', umtot 'al' 't lidwoord vaan bepaoldheid is in 't [[Arabisch]]. In [[1309]] vereuverde de Castilianen de rots meh in [[1333]] woort de plaots obbenuijts [[More|Moors]]. In [[1462]] kaom in 't kader vaan de [[Reconquista]] veuraltied 'n ind aon de Moorse aonwezigheid op Gibraltar. Op [[4 augustus]] [[1704]] vereuverde 'n Ingels-Nederlandse coalitievloot de rots en sinstoen bleef de doorvaart door de straot vaan Gibraltar oonder Ingels towziech en de rots 'n Britse [[exclave]]. Es gevolg vaan de [[Spaonse successieoorlog]], volges het [[Verdraag vaan Utrech]] kaom Gibraltar in 1713 definitief in Ingelse han. Sins 1830 is de rots 'n Britse kroenkolonie. Gibraltar heet zelfbestuur op gebied van binnelandse zake en rechspraak. Groet-Brittannië is verantwoordelek veur 't boetelands beleid. 'ne Goeverneur vertegenwoordeg de Britse kroen. Medio [[1966]] sloot [[Spanje]] veur korte tied 't grensverkier nao en vaan Gibraltar en beperkde de lochvaart daonao tow. [[Spanje]] wèlt al langer Gibraltar euver numme. In [[2002]] spraok 99% vaan de bevolking vaan Gibraltar ziech in 'n referendum oet tege 'n gedeilde Brits-Spaonse soevereiniteit, 'n veurstèl vaan premier [[Tony Blair]] en z'ne toenmalige Spaonse collega [[José María Aznar]] (1996-2004). José María Aznar's opvolger [[José Luis Rodríguez Zapatero]], wèlt mèt [[Tony Blair]], waarschijnlik op 18 september 2006 'n akkoord teikene dat de mieste probleme tösse de twie len en Gibraltar zal oplosse; de lochhave van Gibraltar maag daan vlöchte oet [[Spanje]] en de rest vaan de [[Europese Unie]] aofhandele. De lochhave zal zoewel door Britse es Spaonse autoriteite weurde bemand. De grenskontrole weurt versoepeld. [[Spanje]] zal mier tillefoonlijne nao Gibraltar aonlègke en 'n laankloupend konflik euver pensioenbetaolinge vaan Spaonse veurmalige arbeiders in Gibraltar is bijjgelag. [[Plaetje:Gibraltar Border.jpg|thumb|left|200px|Grenspos mèt oetziech]] Op de rots leef 'n door de Britte ingevoerde apekolonie. Het geit um 'n troep [[berberaap|berberape]] (''Macaca sylvanus''), die daoneve ouch in Noord-Afrika veurkómme. 'n Legende zeet tot, es de ape vaan de rots weg zien, 't mèt de Ingelse hierschappij aofgeloupe is. Ouch daorum weurt de populatie streng besjermp. De kolonie besteit oet einige tientalle bieste. <br clear=left> [[Plaetje:Gibraltar eastside.jpg|thumb|left|200px|Ooskant]] {{Europa}} [[Categorie:Aafhenkelike gebejer van Vereinig Keuninkriek]] jej71d59z077x160womdciw3gb1sewt 0 9196 475134 339782 2024-11-10T17:29:09Z Joorsm 30190 /* Links */ 475134 wikitext text/x-wiki {{dialek|Mestreechs}} {{Landjtabel| |naomlandj = Bermuda |vlag = [[Plaetje:Flag of Bermuda.svg|120px]] |waope = [[Plaetje:Coat_of_arms_of_Bermuda.svg|120px]] |lokasie = [[Plaetje:LocationBermuda.png|250px]] |taole = [[Ingels]], [[Portugees]] |hoofstad = [[Hamilton (Bermuda)|Hamilton]] |staotsvörm = [[Aafhenkelike gebejer|Euverzees gebied]] |staotshoof = [[Elizabeth II]] |titelhoofregering = Gouverneur | naomhoofregering = [[John Vereker]] |km2 = 53,3 | pctwater = 0 |inwoeners = 65.773 | deechde = 1.234 |munteinheid = [[Bermuda-dollar]] | valutacode = BD$ |tiedzaone = -4 |fiesdaag = [[24 mei]] |vouksleed = [[God Save the Queen]] |tld = bm | landjcode = BMU | tillefoon = 1-441 |}} '''Bermuda''' is 'n eiland in de [[Atlantische Oceaan]] en 'n euverzees gebied vaan het [[Vereineg Keuninkriek]]. Het ligk naoventrint 1770 km. vaan de kus bij [[Miami]] en naoventrint 1350 km. vaan de kus bij [[Halifax]]. Ouch is Bermuda 't aajdste euverzees gebied vaan het Vereineg Keuninkriek. Allewel 't eiland normaal es ein entiteit geneump weurt besteit 't oet naoventrint 138 eilendsjes mèt 'n oppervlakte vaan 53.3 km². Mèt betrèkking tot de naomenclatuur kin me zègke tot Bermuda 'n meujeleke situatie heet; me heet neiginge gehad tot 't döbbel gebruke vaan naome op 't eiland en vaan mierdere naome gebruke veur ein plaots. == Gebiedsopdeiling == Bermuda is verdeilt in nege parochieë naomelek: * [[Devonshire (Bermuda)|Devonshire]] (7,371) * [[Hamilton (Bermuda)|Hamilton]] (4,680) * [[Paget (Bermuda)|Paget]] (4,877) * [[Pembroke (Bermuda)|Pembroke]] (10,407) * [[St. George's (Bermuda)|St George's]] (2,975) * [[Sandys (Bermuda)|Sandys]] (6,437) * [[Smith's (Bermuda)|Smith's]] (5,261) * [[Southampton (Bermuda)|Southampton]] (5,804) * [[Warwick (Bermuda)|Warwick]] (7,900) == Gesjiedenis == Bermuda is oontdèk in 't begin vaan d'n 16e iew. Me kint zeker zien vaan ontdèkking veur of in 1511 wienie Peter Martyr d'Anghiera zien ''Legatio Babylonica'' publiceert boe Bermuda geneump weurt. Toch woort 't eiland oorsprunkelek neet gekoloniseerd meh gebruuk veur 't bijlaoje vaan [[Spanje|Spaanse]] en [[Portugal|Portugese]] sjepe. [[Plaetje:HamiltonStreet.jpg|thumb|left|250px|Straot in Hamilton]] == Demografie == 54.8% vaan de Bermudiaanse bevolking is aofkomstig vaan Afrikaanse volkere, 34.1% is blaank en 6.4% is gemixt. 't Land heet ouch 'n kleine meh greujende Aziatische bevolking. Aander gróppe zien vaan bv. Autochtoon-Amerikaanse ("indiaanse") aofkoms en ouch gróppe aofkomstig vaan Portugal en Portugese (koloniaole) bezittinge wie de [[Azore]]. Heidoor is ouch te verklaore boerum 'n gedeilte vaan de Bermudiaanse bevolking [[Portugees|lusofoon]] is. Neve de "permanente" Bermudiaanse bevolking zien er ouch lui die voor bedrieve wèrke die veural um economische reie op 't eiland zitte. Dees lui koume veurnaomelek oet 't [[Vereineg Keuninkriek]], [[Canada]] en de [[Vereinegde State van Amerika|Vereinegde Staote vaan Amerika]]. == Links == * [http://www.gov.bm Regeringssite vaan Bermuda ''Ingels''] {{Noord-Amerika}} [[Categorie:Gesjreve in 't Mestreechs]] [[Categorie:Aafhenkelike gebejer van Vereinig Keuninkriek]] qip0d8nvp9gaa2gh19vdt939lqnrb42 0 9238 475173 339795 2024-11-11T08:15:28Z Joorsm 30190 /* Externe leenk */ 475173 wikitext text/x-wiki {{dialek|Norbiks}} [[Plaetje:Italica anfiteatro 01.jpg|thumb|right|200px|Romeins amfitheater in Italica]] '''Italica''' is 'n [[Romeins Riek|Romeinse]] [[sjtad]] in [[Sjpanje]]. De [[ruïne|ruïnes]] liegke in ''Santiponce'', 'n 10-tal km ten noorde va [[Sevilla]]. == Historie == Wie 't de Romeine gelukt waor um de [[Karthage]] oet Sjpanje te verdrieve sjtichde ze in 206 v. Chr. Italica. Italica is de gebaorteplaatsj van [[keizer]] [[Trajanus]] en van z'ne opvolger [[Hadrianus]], d'r reizende keizer, dae van z'n gebaoërtesjtad 'n welvarende ''colonia'' makde. Later gebroekde de west-[[Gote]] Italica es vesting en daonao waoërt 't 'ne [[bissjopszaeëtel]]. D'r koms van de [[More]] betekende d'r oondergaank va Italica. == [[EU]]-erfgood == Noe is Italica 'n [[archeologie|archeologische]] site. De opgravinge begonne al in 1781 en werre momenteel och dör de [[EU]] mit-betaald. Eedere EU-burger kint de site gratis bezeuke. * Vöral indrukwekkend is 't [[amfitheater]], dat 'n lengde haat van 160 m en oeë plaatsj waor vör 25.000 bezeukers. * De tientalle mozaïekvloere (kiek d'r externe leenk) oet d'r tied va Hadrianus zeunt good bewaard blaeve. * Beelde va [[Venus]] en [[Diana]] op de site zeunt replica. De origenele zeunt te vinge in 't archeologisch museum va Sevilla. * 'n Reconstructie van 't Romeins [[theater]] liegkt boete de sjtad. == Externe leenk == *[http://www.idealspain.com/Pages/Places/Attractions/italica.htm Italica Romeinse sjtad] [[Categorie:Romeinse audheid]] [[Categorie:Romeins Riek]] qb7mz6jwhpnwtbqiew2h058lb5bfydf 0 10695 475100 471649 2024-11-10T14:59:48Z Joorsm 30190 475100 wikitext text/x-wiki {{dialek|Norbiks}} '''Johann Joseph Couven''', [[10 november]] [[1701]], [[Aoke]] - [[1763]] Aoke, waor 'ne [[Duutsjlaand|Duutsje]] [[barok]][[architekt]] en boewhieër. Z'n waerkgebied bevoond zich in d'r driejhook Aoke, [[Mestreech]], [[Luuk]]. Z'n familie hoosj oorsjpronkelek ''Couves'' en sjtamde va [[Clermont|Klaerment]]. Z'ne zoon [[Jakob Couven]] trooj in z'n voetsjpore. [[Plaetje:Houthem2.JPG|thumb|150px|Pachhoof [[Houtem]] dör Couven]] J.J. Couven haat an 't begin van z'n loopbaan, oonder d'r Duutsje architekt [[J.C. Schlaun]] mètgewèrkt an d'r boew van 't [[Wittem|kloeëster va Wittem]] en [[kasjtieël Neubourg]] in [[Gulpe]]. [[Plaetje:CouvenPavillonBurtscheid.jpg|thumb|150px|Pavilloen in Kuurpark va Burtscheid.]] == D'r [[barok]] va J.J. Couven == De boewwaerke va J.J. Couven zeunt oonmiskenbaar [[barok]], mae mèt 'ne èège interpretatie van de ''feesteleke oetsjtraling'' die d'r barok èège is. Couvens barok is synthetisch, röstèg, gerund en vrie in vörm. De heuk zeunt gerund, zoewie ooch de veenstere en däöre, die of neige nao opgoeë, of opgeunt in 'n gèvvelversering. De [[architectuur]] is nao baove gericht dör de vertikaal belijning, symetrisch en get gezjwolle. De boewwaerke zeunt in harmonie mèt de lich oetsjpringende ovaalvörmige ornamaente en verboonde mèt de umgaeving d.m.v. trappe of aander gerunde verbindende boewwaerke. De lich gerunde veentere en däöre haant dèk d'r èègeste baog, zoewie ooch väöroetsjpringende ovale, dèk op de èègeste plaatsje gebraoëke, ornamaente en verbindinge. J.J. Couven makde väöl gebroek va [[blowwe sjtèè]]. J.J. Couven kreeg opdrachte va gèseleke, zoewie d'r [[preensbisdom Luuk|preenbisjop va Luuk]] [[Jan Theodoor van Beieren]] en de abdisse va [[Abdij va Sinnich]], [[Abdij Burtscheid]] en [[Kloeëster Munsterbilze]], d'r abt va [[Rolduc]] en boewde kèrke en kloeësters. Väör d'r [[adel]] en [[patriciër|patriciërs]] boewde e [[kasjtieël|kasjtieële]] en [[hieërehoes|hieërehoezer]]. E oontworp ooch [[altaar|altare]] en aander klènger boewwaerke. == Waerk in d'r [[Euregio Maas-Rien]]== [[Plaetje:Eupen-Kloesterchen.jpg|thumb|150px|Hoes Vercken, Eupe]] * Pachhaof bie [[Chateau Sint-Gerlach]] (noe [[hotel]]), in [[Houtem (Valkeberg)|Houtem]], [[Valkeberg]] *[[Luther|Lutherse]] [[kèrk]] ''De Copermolen'', [[Vols]] *''Manufactuur Clermont'', Vols *Groeëte invloed bie wederopboew va [[kesjtëël Erenstein]], [[Kèrkrao]] *[[Haof]] [[Rolduc]], Kèrkrao *Praeksjtool St. Theresiakèrk in Aoke *Kloeësterkèrk ''St. Johann'', [[Abdij Burtscheid]], Aoke *Parochiekèrk ''St. Michael'', [[Burtscheid]], Aoke *Paviljoen Kuurpark, Burtscheid, Aoke [[Plaetje:Aachen-Burtscheid-Johanneskirche Tür.jpg|thumb|150px|Toegangsdäör Abdijkèrk Burtscheid .]] *Good ''Kalkofen'', Aoke *''Hoes Heusch'', Aoke *''Annakèrk'', Aoke *Raadhoes, [[Dusseldörp]] *Kasjtieël ''Jägerhof'', Dusseldörp * Froontgèvvel [[Abdij va Sinnich]], [[Teuve]], [[Voere]] *[[Kloeëster Munsterbilze]], [[Bilze]] *''Hôtel d'Asembourg'', noe [[museum]] ''d'Asembourg'', [[Luuk]] *''Grand Ry'', zaeëtel van de [[Duutsjtalige Gemeensjap]], [[Eupe]] *''Hoes Nispert'', Eupe *''Hoes Vercken'', Eupe *''Hoes Signon'', Eupe *[[altaar|Hoofdaltaar]] ''Nikolauskèrk'' (1744), Eupe *Hoofdaltaar van de kèrk va [[Kettenis]], Eupe {{commons|Johann Joseph Couven}} {{DEFAULTSORT:Couven, Johann Joseph}} [[Categorie:Architekte]] [[Categorie:Luuj gebaore in d'n achteenden iew]] [[Categorie:Luuj gesjtorve in d'n achteenden iew]] [[Categorie:Persoene oet Duutsjland]] ht5faf3gwczdsh2fi6jetigtrbpo18q 14 11052 475179 116026 2024-11-11T08:30:50Z Joorsm 30190 475179 wikitext text/x-wiki {{Delete}} ojdjkvlhcec6arpfgtwm59d2wkd8rvp 0 15701 475160 470969 2024-11-11T07:46:57Z Joorsm 30190 /* Externe links */ 475160 wikitext text/x-wiki {{dialek|Norbiks}} [[Image:Sergebac7thcentury.jpg|thumb|250px|right|Heilige Sergius en Bacchus, icoon oet d'r 6de ieëuw, oet 't [[Katharinakloeëster]] in de [[Sinaïwoestijn]], noe in [[Kiev]], Khanenko museum]] '''Sergius''' en '''Bacchus''' (gesjtórve ca. [[303]]) zeunt martelaere in de [[Christendom|Christelijke Kèrke]] zoewal in de [[Rooms Katholiek]]e Kèrk es wie in de [[Oosters-orthodoxe Kerken|Oosters-orthodoxe]] en de [[Oriëntaals-orthodoxe Kerken|Oriëntaals-orthodoxe]] Kèrke. Hönne feestdaag is óp 7 oktober. Sergius (ooch '''Sargius''' of '''Sarga''') va [[Sergiopolis|Resafa]] (of [[Sergiopolis]]) kieëm oet de provincie Augusta Euphratesia (noe in Noord-Syrië). Bacchus waor va Barbalis. == Passieverhaol == 't Lijdensverhaol of d'r passio va Sergius en Bacchus is bewaard blaeve in 't [[Grieks]], [[Latien]] en [[Syrisch]], mae ooch historici wie [[Theodoretus va Cyrrhus]] vermelde ze. Ze waore [[martelaer]]e in d'r tied van de christenvervólging oonder [[Diocletianus]]. Ze zówwe van Romeinse adel zieë gewes. Keizer [[Maximianus]] (285-305), how ze aagesjtèld es officier van de Romeinse grenstroepe in [[Syrië]]. Wie e d'r achter kieëm dat ze christen waore leet e ze vör sjtraof in vrówweklèjjer dör de sjtraote van de sjtad sjlepe. In de plaatsj Barbalis (of Varvalis) leet e Bacchus zoelang gesele bies e sjtórf. Te Resafa moes Sergius 15 kilometer lope óp sjoon mèt iezere naegel die dör de zole sjtoke. Daonao waoërt e onthoofd. 't Jaor van hönne gewelddadige doeëd löpt in de brónne oeteen van 296 bis 305. Sergius wert aafgebeeld in vrowwenklejjer en sjoon mèt sjpitse peunte. ==Bronne== *'Heiligen verzameling' van pater A. van den Akker s.j. en [[Catholic Encyclopedia]] *[http://homepage.mac.com/gertjanpostma/Public/EgidiusTNTL.pdf Latiense bron van 't Egidiusleed] == Externe links == *[http://www.heiligen-3s.nl/heiligen/10/07/10-07-0303-Sergius-Resafa+Bacchus-Barbalis.php Webpagina met uitgebreidere informatie over Sergius en Bachus] [[Categorie:Romeins Riek]] [[Categorie:Persoene oet Romeinse audheid]] [[Categorie:Heilige]] [[Categorie:Militaire]] [[Categorie:Maord]] 201il7nc5sm50i69bs1mdunvmx8rvwh 0 15779 475200 428744 2024-11-11T09:12:24Z Joorsm 30190 /* Bronne */ 475200 wikitext text/x-wiki {{Dialek|Mestreechs}} {{Landjtabel| |naomlandj = Saint Pierre en Miquelon |vlag = [[Plaetje:Flag_of_Saint-Pierre_and_Miquelon.svg‎|120px|Vlag van Saint Pierre en Miquelon]] |waope = [[Plaetje:Coat of arms of Saint Pierre and Miquelon.svg‎|120px|Waope van Saint Pierre en Miquelon]] |lokasie = [[Plaetje:LocationSaint-PierreAndMiquelon.png‎|250px|Lokasie van Saint Pierre en Miquelon]] |taole = [[Frans]] |hoofstad = [[Saint Pierre, Saint Pierre en Miquelon|Saint Pierre]] |staotsvörm = [[Aafhenkelike gebejer|Euverzees gebied]] |staotshoof = [[Nicolas Sarkozy]] |titelhoofregering = Prizzedent vaan d'n territoriale raod | naomhoofregering = [[Stéphane Artano]] |km2 = 242 | pctwater = 0 |inwoeners = 6125 | deechde = 25 |munteinheid = [[Euro]] | valutacode = € |tiedzaone = -3, ''zomer'' -2 |fiesdaag = |vouksleed = [[La Marseillaise]] |tld = pm | landjcode = SPM | tillefoon = 508 |}} De '''Territoriale Collectiviteit vaan Saint Pierre en Miquelon''' ([[Frans]]: ''Collectivité territoriale de Saint-Pierre-et-Miquelon'', lètterleke vertaoling in 't [[Limburgs]]: ''Sint Pieter en Michael'') is 'n gróp vaan Franse eilande in d'n [[Atlantische Oceaan]] boevaan de mies belaankrieke [[Saint Pierre (eiland)|Saint Pierre]] en [[Miquelon]] zien. 't Land ligk naoventrint 25 km. vaan de kös vaan 't [[Burin sjiereiland]] in [[Newfoundland]], [[Canada]]. De eilande zien oonderdeil vaan [[Fraankriek]] meh börgers vaan de [[Europese Unie]] die neet de Franse nationaliteit höbbe kinne ziech neet vrij bewege of get oondernumme in d'n archipel. == Gesjiedenis == 't Gief aonwijzinge vaan prehistorische bevolking vaan de eilande door de [[Beothuk]] (de oersprunkeleke bewoeners vaan wat noe Newfoundland is). De ierste Europese kolonisatie vaan Saint Pierre en Miquelon woort gekarakteriseerd door korte wisselinge vaan de mach tösse Fraankriek en 't [[Vereineg Keuninkriek]]. Dees kolonisatie is same mèt de Portugese en Spaonse kolonisatie de aajdste kolonisatie vaan 't Amerikaanse continent door Europeane en stamp oet de 16e iew. Naotot Britannië de eilande veur d'n ierste kier vereuverde (1713) woorte de Franse (en aander koloniste oet de Franse tied) gedwónge 't eiland te verlaote. Meh nao 't [[Verdraag vaan Paries]] in 1763 mochte de koloniste weer trök kiere. Dit doorde evels mer 15 jäör wie de Franse steun veur de [[Amerikaanse oonafhaankelekheid]] weer veur 'n Britse invasie zörgde en de twiede deportatie vaan de koloniste. Oetindelek wis Fraankriek de blievende mach te kriege euver de eilande in 1815, gevolg door 'n 70-jaorige periood vaan riekdom door 'n bleujende vès-industrie. Meh dees vès-industrie nump aof aon 't ind vaan d'n 19e iew. De economie vaan de eilande leef evels weer op tösse 1920 en 1933 es de [[Druuglègking]] in de [[Vereinegde State van Amerika|Vereinegde Staote]] deveur zörg tot de eilande kinne fungere es 'n doorvoerhave vaan illegaole alcoholexport nao de VS. Gedorende d'n [[Twiede Wereldoorlog]] is de gouverneur vaan de eilande loyaal aon [[Vichy Fraankriek]] wat oetindelek lijd tot 'ne Franse inval en de eilande zien ein vaan de ierste gebiede die ziech veuge bij de [[Vrije Franse]]. == Bestuurleke deile == Saint Pierre en Miquelon is verdeild in twie gemeintes (''communes'') naomelek [[Miquelon-Langlade]] en Saint Pierre. == Geografie == [[Plaetje:Winter_in_saint-pierre,_SPM,_green_house.JPG‎|thumb|left|250px|Winter in Saint Pierre]] Saint Pierre en Miquelon is 'nen archipel vaan ach eilande mèt es groetste Saint Pierre (26 km²) en Miquelon-Langlade (216 km²). 't Ganse terrein besleit 242 km² en de köslijn is 120 km. laank. Ten zuidooste vaan Saint Pierre ligke de kleinere aofhenkeleke gebiede [[Petit Colombier]], [[Île aux Marins]], [[Île aux Pigeons]] en [[Île aux Vainqueurs]], ten noorde ligk Grand Colombier. Gein vaan dees eilande is noe bewoend meh in 't verleie waor dit wel 't geval. Saint Pierre is gesjeie vaan Miquelon door 6 km. geveerleke zie dee heet gezörg veur mie es 600 sjeepbreuke. Miquelon-Langlade besteit oet drei veurmaolige eilande die door 'n [[ismus]] (landingte) verboonde zien. Dees eilande zien Miquelon (soms Grande Miquelon geneump) (110 km²), Langlade (soms Petite Miquelon geneump) (91 km²) en Le Cap. De ismus, dee 13 km. laank is, is netuurlek gevörmp meh versterk door de inwoeners vaan de eilande. == Polletiek == De polletiek vaan Saint Pierre en Miquelon neump plaots in 'n stuctuur vaan 'n [[Frans euverzies gebeedsdeil]] mèt 'n [[parlemintair systeem|parlemintaire]] [[representatieve democratie]] en 'n [[mierpartijestèlsel]]. Heibij is de [[prizzedent vaan de territoriale raod (Saint Pierre en Miquelon)|Prizzedent vaan de territoriale raod]] 't hoof vaan de regering dewijl de oetveurende mach bij 't gouvernemint ligk. Ouch sjikke de eilande ein regeringslid nao de [[Senaot vaan Frankriek|Franse Senaot]]. Probleme mèt betrèkking tot de eilande doen ziech evels veur in Frans-Canadese relaties. Dees höbbe betrèkking op de maritiem grenze vaan de eilande ten aonzien vaan de Canadese maritiem grenze. Dit is verboonde mèt de status vaan de eilande es Frans euverzees gebeed. Oonder 't bestuur vaan Frankriek höbbe de eilande een relatief klein aondeil in de umligkende zie. Mochte de eilande bij Canada koume zouwe ze gebruuk kinne make vaan 't groeter maritiem aondeil. == Demografie == In 2006 tèlde de bevolking vaan de eilande 6125 lui boevaan 5509 in de gemeinte Saint Pierre woende en 616 in Miquelon-Langlade. Vaan de inwoeners vaan de gemeinte Miquelon-Langlade woent 't gehiel op 't eiland Miquelon. Langlade is dus oonbewoend meh weurt wel gebruuk es zomerverblief door de inwoeners vaan Saint Pierre. == Naomsoersprunk == '''Saint Pierre''' is Frans veur Sint Pieter, de patroenheilege vaan vèssers. '''Miquelon''' woort veur 't ierst geneump es "Micquelle", boe-euver weurt gespikkeleerd tot 't 'ne, neet dèks gebruukde, vörm vaan de [[Baskisch]]e naom "Michael" is. 'n Aander theorie is tot 't woord [[Spaons]] vaan aofkoms is umtot väöl Baske ouch Spaons spreke. Miquelon kint daorum aofstamme vaan 't woord "Miguelón", 'ne vörm vaan "Miguel" dee "Groete Michael" beteikent. '''Langlade''' is 'n corruptie vaan de Franse woordecombinatie "l'île à l'Anglais" (''Ingelsmaan zien Eiland''). == Transport == [[Plaetje:New_ferry_from_norway_arrives_in_saint-pierre.JPG‎|thumb|right|250px|'n Nui veer, gemaak in [[Noorwege]], weurt ingeveurd]] * '''Haves''': 't Gief 'ne have in Saint Pierre. 'n [[veerboot|Veer]] verbint Saint Pierre mèt [[Fortune, Canada|Fortune, Newfoundland, Canada]]. * '''Lochhaves''': De eilande höbbe twie vleegvelde: eint op [[Vleegveld Saint Pierre|Saint Pierre]] (mèt 1800 m. baon) en eint op [[Vleegveld Miquelon|Miquelon]] (mèt 1000 m. baon). [[Air Saint Pierre]] verbint Saint Pierre met Miquelon en 'n aontal Canadese stei wie [[Halifax]] en [[Montréal]]. Dees verbinding mèt Montréal is ouch de einegste meneer um nao Fraankriek te goon. * '''Weeg''': De eilande höbbe 114 km. snelweeg en 45 km. oongetaarde routes. ** Oto's oet Saint Piere en Miquelon gebruke qua aofmetinge Franse '''nómmerplate''' meh gebruke neet 't Franse nómmeringssysteem. Dit systeem is noe in zien derde fase: *** ''Pre-1952'': Sumpel nómmering die vaanaof "1" wijer gong zoonder aon te geve tot de oto oet Saint Pierre en Miquelon kump. *** ''1952-2000'': Nómmers gevolg door SPM wie bv. "9287 SPM". *** ''Post-2000'': SPM gevolg door 'ne nómmer en 'n lètter wie bv. "SPM 1 A" == Bronne == * Ingelse Wikipedia * Wikimedia Commons {{Noord-Amerika}} [[Categorie:Aafhenkelike gebejer van Frankriek]] lyhfhh8f7g7byjnw9zqpc0u1h3wxwhx 14 17346 475205 470758 2024-11-11T09:20:43Z Joorsm 30190 475205 wikitext text/x-wiki [[Categorie:Aafhenkelike gebejer van Frankriek]] [[Categorie:Departemènte van Frankriek]] [[Categorie:Len in Zuud-Amerika]] owo7tnm6dk9ud79d6hlzq3vza1515vr 0 17600 475158 468593 2024-11-11T07:42:07Z Joorsm 30190 /* Externe links */ 475158 wikitext text/x-wiki {{dialek|Norbiks}} [[Plaetje:plinyelder.jpg|thumb|250px|Plinius d'r Owwere]] '''Gaius Plinius Secundus maior''' ([[Como]], roond [[23]] nao Chr. - nabie [[Stabiae]], [[24 augustus]] [[79]]), biegenaamd ''maior'', d.i. ''d'r Owwere'', ter oondersjèjjing van ziene gelieknamige naef [[Gaius Plinius Caecilius Secundus minor]], waor 'ne Romeinse militair, lètterkundige en wetensjapper. == Biografische gegaeves == Plinius d'r Owwere waoërt gebaore in [[Como]] roond [[23]] nao Chr. en kieëm öm 't laeve in de buurt van [[Stabiae]] tiedens de oetbarsjting van d'r [[Vesuvius]], óp [[24 augustus]] [[79]]. Vör zieng ópleiding kieëm Plinius al vreug nao [[Rome]]. Es jónge officier deende e oonder [[Gnaeus Domitius Corbulo|Corbulo]]. Later waor e keizerlek [[procurator]] in versjillende gebiede (Germania, Gallia Narbonensis, Gallia Belgica en Africa) en ten sjlotte waoërt e, es vertroeweling en adviseur van keizer [[Vespasianus]], commandaant van 't vlooteskader in [[Misenum]] in d'r baai van Napels. Tiedens zie beroepslaeve oontwikkelde e ooch 'n groeëte literair bedrievigheed en lach e zich toe óp de sjtudie. E sjteet bekaand es 'ne belaeze maan mèt 'n universeel weetgierigheed, dae wènnig behoefte haat an sjlaop en hieël väöl loos en excerpeerde. Tiedens de lectuur van belangrieke waerke makde e aantekeninge oeëmèt e zelf naosjlaagwaerke samesjtèlde óp 't gebied van 't [[kreegswaeze]], de [[historie]], de [[grammatica]], de [[retoriek]] en de [[natuurwetensjappe]]. Plinius waoërt 't sjlachóffer van z'n ège wetensjappeleke belangsjtèlling en z'n plichsbetrachting: e kieëm öm dör versjtikking (e how astma) tiedens de oetbarsjting van d'r [[Vesuvius]] in 79 n.Chr., wie e zich nao de plaatsj van d'r raamp begaeve how, neet allèng öm waarnöminge te doeë, mae ooch mèt 't ow óp de evacuatie van geïsoleerde villabewuuëners. E voor van Misenum nao Pompei, mae dès sjtad haat e noeëts bereikt, want 't waor te duuster dör de esje van d'r vulkaan, dus voor e nao Stabiae. Dör d'r inlandige weend koes e neet mie voetvare en e is gesjtórve an de giftige gaze (zjwavel en kooldioxide) die óp häöm väöl mieë impact howwe dör z'n zjwakke lónge. De ömsjtandighede van ziene doeëd én van de oetbarsjting waoërte oetveurig besjraeve dör ziene naef [[Plinius d'r Jóngere]]. == Literair betekenis == Van de 160 collecties van oettrèksel die Plinius verzamelde, haant v'r noe nog de 77 die in d'r, an keizer [[Titus Flavius Vespasianus II|Titus]] opgedrage, ''[[Naturalis Historia]]'' (in [[2004]] vertaald es ''De wereld''), 'n [[encyclopedie]] die besjtóng oet 102 beuk, oeëvan d'r nog 37 van bewaard zeunt, zoonder väöl kritische zin samengesjtèld, oeëin 'n enorm massa feite is ópgenaome, över natuurwetensjappe, [[astronomie]], [[geografie]], [[antropologie]], [[biologie]], [[genaeskunde]], [[mineralogie]] (en aansjletend daobie ooch belangrieke gegaeves över de toepassing in en de historie van de [[beeldende kuns]]te). In boek XVI besjrieft e 't laand zoonder beum van de [[Chauken]] tösje de [[Noordzieë]] en de woude, oeë luuj óp [[terp]]e wónne en [[turf|aeërd es braandsjtóf]] gebroeke en e sjrieft daomèt Nederlandse [[protohistorie]] Plinius' taal is neet ech verzörgd, mae zie waerk is van groeëte waeërd es brón vör de kènnis över ziene tied. In ziene ''Naturalis Historia'' beschrieft Plinius ooch de later nao häöm geneumde [[Pliniusfontein]] in de buurt van de sjtad [[Tongere]], die e wellicht haat lieëre kènne tiedens zie verblief in [[Gallia Belgica]]. == Externe links == *[https://web.archive.org/web/20080525111922/http://users.telenet.be/herman.lauvrys/plinius.htm Plinius Maior över natuur, miensj, godsdeens en egentiedse probleme] *Plinius de Oudere, [http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?lookup=Plin.+Nat.+16.1 Countries that have no trees], Naturalis Historia book XVI *[http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Pliny_the_Elder/home.html Naturalis Historia, Latiense tekst]. {{Commonscat|Plinius Maior}} [[Categorie:Romeins Riek]] [[Categorie:Persoene oet Romeinse audheid]] [[Categorie:Geografe]] [[Categorie:Encyclopediste]] [[Categorie:Militaire]] [[Categorie:Sjrievers]] [[Categorie:Luuj gesjtorve in d'n iersten iew]] 4qe4ik5lkpb17t574ds72c0uwscovu7 0 18971 475177 431290 2024-11-11T08:29:48Z Joorsm 30190 475177 wikitext text/x-wiki {{dialek2|Valkebergs|Sjömmerts}} [[Plaetje:ObbendorfBockhaofwkped05.JPG|thumb|275px|Hoes Haasdal en de Bokhaof aan de waeg "Billich"]] '''Billich''' of '''Billik''' is 'n buurt of 'ne veldnaam van [[Groat-Haasdal]] in de [[gemeinte]] [[Baekdale]] in Zuud-[[Nederlands Limburg|Limburg]]. Billich is gelaege naeve en achter de waeg dae löp langs ''Hoes Haasdal'', ''[[Bokhaof]]'' en [[kesjtièl Obbendorf]]. Op 't ing van de waeg Billich begint de [[Ravesbösj]], dae zal eindige in [[Brokem]] en [[Sjtraobaek]]. Hie in haet de [[Sjtraobaek (baek)|Sjtraobaek]] zien brónne. In Billich zint tösje 1850 en 1923 reste van drie groate [[Romeinse tied|Romeinse geboewe]] gevonge. Waarsjienlik zint twiè daovan villa's gewaes. De plek weurt "Op het steenland" geneump. De Romeinse beweuning liek in eine lien mèt die van de [[Ravesbösj]]. {{GemeinteBaekdale}} [[Categorie:Baekdale]] [[Categorie:Gehuchte in Nederlands Limburg]] [[Categorie:Romeins Riek]] jaz53l005edx5tbusy169wa32qj146s 0 19865 475156 459862 2024-11-11T07:40:31Z Joorsm 30190 /* Brón */ 475156 wikitext text/x-wiki {{Dialek|Gelaens}} ''Dit artikel neet te verwarre mèt de Heilige [[Donatianus van Reims]], de Heilige [[Donatus van Besançon]] of de Heilige [[Donatus van Arezzo]]''. Sint '''Donatus van Münstereifel''' ([[Roame]], róndj 140 nao Chr. – veur 180 nao Chr.) waas eine [[Romeinse Riek|Romeinse]] soldaot dae zich later bekieërde tot 't [[christendóm]] en sjtórf es [[martelaer]] en [[heilige ()|heilige]], eine. Donatus beheuërt tot de zoagenaamde [[catacombeheilige]], van wae in historisch opzich niks bekènd is mèr euver wae diverse legende besjtaon. Volges ein legende beheuërde hae tot 't [[Legio fulminatrix]] ('t [[Bliksemlegioen]]). Óm die raeje wirt Donatus aafgebeeld mèt eine pielebunjel, besjtaonde oet bliksemsjichte, in de handj. Hae wirt vereërd in 't [[Rienlandj (Duutsjlandj)|Rienlandj]] en de [[Leëg Lènj (sjtaotkunde)|Leëg Lènj]] (biejveurbeeld in [[West Maas en Waal|Altforst]]), es besjermer taenge [[ónwaer]] en [[bliksem]]insjlaag. Ziene feësdaag vilt op [[30 juni]]. == Legende == Tiedes ein ernstige ziekte van zien vader [[Faustus]] zouw zien moder [[Flaminius|Flaminia]] zich tot de heilige [[Gervasius]] in [[Milaan]] höbbe gewènd veur hölp. Gervasius belaofde häör de genaezing van häöre man en de gebaorte van eine zoon. Faustus woort inderdaad gezóndj, en Flaminia brach eine zoon ter waereld, dae ze Donatus (de gesjónkene) neumde. Hae woort door zien moder, die christen waas gewore, in 't geluif groat gebrach. Op 17-jaorige laeftied woort Donatus soldaot. Es legeraanveurder van 't [[Legio XII Fulminata|12e legioen]] woort hae róndj 166 nao Chr. ingezat tiedes de sjtried taenge invalle door de Germaanse [[Markomanneaorlog|Markomanne]] aan de [[Donau]]. Biej ein hopeloos ómsingeling en oetgeput door doosj bèjde Donatus en de anger christelike soldaote van 't Remeinse legioen óm raenge. Toen barsjde d'r ein zjwaor ónwaer los en de sjtroamende raenge zörgde veur ein verfrisjing veur miensj en deer. Baovendeen verwoesde de bliksems 't kamp van de [[Markomanne]]. Danig ónger de eindrök van dit wónjer, belaofde Donatus plechtig aan God óm zien wiejer laeve allein nog mèr aan Häöm te wieje. Keizer [[Marc Aurelius]] beneumde häöm tot ziene opperliefwach. Toen Donatus aevel ein huwelik mèt Alexandra, de nich van de keizer, weigerde, leijde dit tot zien doadvónnis "waeges minachting van de gode". [[Flaminius|Flaminia]], de moder der martelare, begroof häöm in de catacombe van de heilige [[Agnes van Rome|Agnes]] in Roame. De gebeurtenisse tiedes de Markomanneaorlog róndj 't zoageneumde raengewónjer zint historisch óngerboewd. De christene make aansjpraak op 't wónjer names hunne God. De volgende gebeurtenisse, zoa-es b.v. 't geplande huwelik mèt de nich van de keizer, beheuëre aevel oetsjloetend tot de heiligelegende. In [[1646]] woort 't graaf op bevel van [[Paus]] [[Innozenz X.]] geäöpend en de [[relikwie]]je aan de Jezuïetekirk in [[Bad Münstereifel|Münstereifel]] gesjónke. Op 30 juni [[1652]] zouwe de relikwieje van [[Euskirchen]] nao Münstereifel waere euvergebrach. De Jezuïetepater Heerde laos 's mörges de heilige mès in de Martinuskirk in Euskirchen. Tiedes de sjlotzaegening sjloog de bliksem in. 't Altaar en de pater sjtónge in de vlamme. De pater reep de hölp in van de heilige Donatus. De vreësjelike piene van de verbrènjing lete nao en de pater koosj de relikwieje, die al óngerwaeg nao Münstereifel ware, achternao reize. Dit wónjer leijde de groate vereëring van de heilige Donatus in. Dae daag góldj vanaaf doe es de gedènk- en vereëringdaag ([[30. Juni]]). Donatus wirt dèks es Remeinse soldaot mèt palm, bliksem, graanbunjel of wiensjtèk aafgebeeld. Hae gèldj in de Eifel regio, Kölle en Nederoastenriek es lid van de ''[[Legio XII Fulminata]]'' en es besjermheilige taenge ónwaer, bliksem, hagel en brandj. Väöl [[sjöttersvereiniging]]e zint nao háöm verneump. == Kirke en kapelle (keus) == * Kirk in Nut * De kirk van [[St. Donat]]us in de gelieknamige plaatsj in [[Karinthië]], [[Oastenrijk]] * [[Kirk van Sint Donatus]] in [[Zadar]], [[Kroatië]] * De Jezuïetekirk in [[Bad Münstereifel]] * [[Amberg]], Aschach ([[Bisdom Regensburg]]) * [[Brand (Aoke)]] * [[Gronig]] * [[Wawern (Eifel)]] * [[Rambrouch|Arsdorf]] (Luxemburg) * [[Wormeldange|Wormeldange/Wormeldingen]] ([[Luxemburg (land)|Luxemburg]]) * [[Beidweiler]] ([[Luxemburg (land)|Luxemburg]]) * Kapel in [[Hushoven (Wieërt)]] Relikwieje in: * Bad Münstereifel, Jezuïetekirk * [[Euskirchen]], St. Martin * [[Bütgenbach|Weywertz/Belsj]], St. Michael * [[Luxemburg (stad)|Luxemburg]], Abdiekirk [[Neumünster]] == Literatur == * Feldmann, Achim: "Donnerkeil, Feuer, und ein entsetzlicher Hagel...". Der heilige Donatus von Münstereifel. In: Brand Heimatkundliche Blätter 13, 2002, S. 56-91 * Moll, Hubert: Von Rom nach Münstereifel. Die Verehrung des Katakombenheiligen Donatus. In: Jahrbuch des Kreises Euskirchen 1992, S. 14-19 * Plück, Beate: Der Kult des Katakombenheiligen Donatus von Münstereifel. In: Jahrbuch für Volkskunde N.F. 4, 1981, S. 112-126 * Schüller, Andreas: Donatus als rheinischer Gewitter- und Feuerpatron. In: Pastor Bonus 39, 1928, S. 435-446 == Plaatsje == * [[Sankt Donat]] in Karinthië, Oasteriek. * [[St. Donatus (Iowa)|St. Donatus, Iowa/USA]] (Gesjtich door Luxemburgse Emigrante) == Brón == * [[:de:Donatus (Heiliger)|Wikipedia DE, Donatus von Münstereifel]] [[Categorie:Heilige]] [[Categorie:Persoene oet Romeinse audheid]] [[Categorie:Romeins Riek]] [[Categorie:Luuj gesjtorve in d'n twieden iew]] jlize1bdk8yfmb642gn4drtftbs8a7h 475157 475156 2024-11-11T07:40:54Z Joorsm 30190 /* Brón */ 475157 wikitext text/x-wiki {{Dialek|Gelaens}} ''Dit artikel neet te verwarre mèt de Heilige [[Donatianus van Reims]], de Heilige [[Donatus van Besançon]] of de Heilige [[Donatus van Arezzo]]''. Sint '''Donatus van Münstereifel''' ([[Roame]], róndj 140 nao Chr. – veur 180 nao Chr.) waas eine [[Romeinse Riek|Romeinse]] soldaot dae zich later bekieërde tot 't [[christendóm]] en sjtórf es [[martelaer]] en [[heilige ()|heilige]], eine. Donatus beheuërt tot de zoagenaamde [[catacombeheilige]], van wae in historisch opzich niks bekènd is mèr euver wae diverse legende besjtaon. Volges ein legende beheuërde hae tot 't [[Legio fulminatrix]] ('t [[Bliksemlegioen]]). Óm die raeje wirt Donatus aafgebeeld mèt eine pielebunjel, besjtaonde oet bliksemsjichte, in de handj. Hae wirt vereërd in 't [[Rienlandj (Duutsjlandj)|Rienlandj]] en de [[Leëg Lènj (sjtaotkunde)|Leëg Lènj]] (biejveurbeeld in [[West Maas en Waal|Altforst]]), es besjermer taenge [[ónwaer]] en [[bliksem]]insjlaag. Ziene feësdaag vilt op [[30 juni]]. == Legende == Tiedes ein ernstige ziekte van zien vader [[Faustus]] zouw zien moder [[Flaminius|Flaminia]] zich tot de heilige [[Gervasius]] in [[Milaan]] höbbe gewènd veur hölp. Gervasius belaofde häör de genaezing van häöre man en de gebaorte van eine zoon. Faustus woort inderdaad gezóndj, en Flaminia brach eine zoon ter waereld, dae ze Donatus (de gesjónkene) neumde. Hae woort door zien moder, die christen waas gewore, in 't geluif groat gebrach. Op 17-jaorige laeftied woort Donatus soldaot. Es legeraanveurder van 't [[Legio XII Fulminata|12e legioen]] woort hae róndj 166 nao Chr. ingezat tiedes de sjtried taenge invalle door de Germaanse [[Markomanneaorlog|Markomanne]] aan de [[Donau]]. Biej ein hopeloos ómsingeling en oetgeput door doosj bèjde Donatus en de anger christelike soldaote van 't Remeinse legioen óm raenge. Toen barsjde d'r ein zjwaor ónwaer los en de sjtroamende raenge zörgde veur ein verfrisjing veur miensj en deer. Baovendeen verwoesde de bliksems 't kamp van de [[Markomanne]]. Danig ónger de eindrök van dit wónjer, belaofde Donatus plechtig aan God óm zien wiejer laeve allein nog mèr aan Häöm te wieje. Keizer [[Marc Aurelius]] beneumde häöm tot ziene opperliefwach. Toen Donatus aevel ein huwelik mèt Alexandra, de nich van de keizer, weigerde, leijde dit tot zien doadvónnis "waeges minachting van de gode". [[Flaminius|Flaminia]], de moder der martelare, begroof häöm in de catacombe van de heilige [[Agnes van Rome|Agnes]] in Roame. De gebeurtenisse tiedes de Markomanneaorlog róndj 't zoageneumde raengewónjer zint historisch óngerboewd. De christene make aansjpraak op 't wónjer names hunne God. De volgende gebeurtenisse, zoa-es b.v. 't geplande huwelik mèt de nich van de keizer, beheuëre aevel oetsjloetend tot de heiligelegende. In [[1646]] woort 't graaf op bevel van [[Paus]] [[Innozenz X.]] geäöpend en de [[relikwie]]je aan de Jezuïetekirk in [[Bad Münstereifel|Münstereifel]] gesjónke. Op 30 juni [[1652]] zouwe de relikwieje van [[Euskirchen]] nao Münstereifel waere euvergebrach. De Jezuïetepater Heerde laos 's mörges de heilige mès in de Martinuskirk in Euskirchen. Tiedes de sjlotzaegening sjloog de bliksem in. 't Altaar en de pater sjtónge in de vlamme. De pater reep de hölp in van de heilige Donatus. De vreësjelike piene van de verbrènjing lete nao en de pater koosj de relikwieje, die al óngerwaeg nao Münstereifel ware, achternao reize. Dit wónjer leijde de groate vereëring van de heilige Donatus in. Dae daag góldj vanaaf doe es de gedènk- en vereëringdaag ([[30. Juni]]). Donatus wirt dèks es Remeinse soldaot mèt palm, bliksem, graanbunjel of wiensjtèk aafgebeeld. Hae gèldj in de Eifel regio, Kölle en Nederoastenriek es lid van de ''[[Legio XII Fulminata]]'' en es besjermheilige taenge ónwaer, bliksem, hagel en brandj. Väöl [[sjöttersvereiniging]]e zint nao háöm verneump. == Kirke en kapelle (keus) == * Kirk in Nut * De kirk van [[St. Donat]]us in de gelieknamige plaatsj in [[Karinthië]], [[Oastenrijk]] * [[Kirk van Sint Donatus]] in [[Zadar]], [[Kroatië]] * De Jezuïetekirk in [[Bad Münstereifel]] * [[Amberg]], Aschach ([[Bisdom Regensburg]]) * [[Brand (Aoke)]] * [[Gronig]] * [[Wawern (Eifel)]] * [[Rambrouch|Arsdorf]] (Luxemburg) * [[Wormeldange|Wormeldange/Wormeldingen]] ([[Luxemburg (land)|Luxemburg]]) * [[Beidweiler]] ([[Luxemburg (land)|Luxemburg]]) * Kapel in [[Hushoven (Wieërt)]] Relikwieje in: * Bad Münstereifel, Jezuïetekirk * [[Euskirchen]], St. Martin * [[Bütgenbach|Weywertz/Belsj]], St. Michael * [[Luxemburg (stad)|Luxemburg]], Abdiekirk [[Neumünster]] == Literatur == * Feldmann, Achim: "Donnerkeil, Feuer, und ein entsetzlicher Hagel...". Der heilige Donatus von Münstereifel. In: Brand Heimatkundliche Blätter 13, 2002, S. 56-91 * Moll, Hubert: Von Rom nach Münstereifel. Die Verehrung des Katakombenheiligen Donatus. In: Jahrbuch des Kreises Euskirchen 1992, S. 14-19 * Plück, Beate: Der Kult des Katakombenheiligen Donatus von Münstereifel. In: Jahrbuch für Volkskunde N.F. 4, 1981, S. 112-126 * Schüller, Andreas: Donatus als rheinischer Gewitter- und Feuerpatron. In: Pastor Bonus 39, 1928, S. 435-446 == Plaatsje == * [[Sankt Donat]] in Karinthië, Oasteriek. * [[St. Donatus (Iowa)|St. Donatus, Iowa/USA]] (Gesjtich door Luxemburgse Emigrante) == Brón == * [[:de:Donatus (Heiliger)|Wikipedia DE, Donatus von Münstereifel]] [[Categorie:Heilige]] [[Categorie:Militaire]] [[Categorie:Persoene oet Romeinse audheid]] [[Categorie:Romeins Riek]] [[Categorie:Luuj gesjtorve in d'n twieden iew]] 2fcihr2mxqnwuv6oxrf9actxtrm79dh 0 20842 475174 419913 2024-11-11T08:17:21Z Joorsm 30190 475174 wikitext text/x-wiki {{dialek|Norbiks}} '''Gallië''' is d'r vernederlandste naam van de [[Latien]]se benaming (''Gallia'') vör 't westelek gebied van [[Europa]], dat övereenkeumt mèt 't moderne [[Frankriek]], [[Belsj]], 't weste van [[Zjwitserland]], en zuideleke en oosteleke dele van [[Nederland]] en dele van [[Duutsjland]] ten weste van d'r [[Rien]]. ''Gallia'' is nog ömmer d'r [[Grieks]]e naam vör [[Frankriek]]. Galliërs, ooch [[Kelte]] geneumd waore de bewoners van Gallië en e groeët deel van de res van Europa an 't èng van d'r [[iezertied in Europa|iezertied]]. De Galliërs waore versjprèjd in Europa tiedens de Romeinse bezètting, en kalde versjillende [[Keltische taole|Keltische dialekte]]. D'r wónde ooch Galliërs in de vlaktes van Noord-[[Italië]] 't zoegenaamde [[Gallia Cisalpina]] (''Gallië aan dizze kaant van de [[Alpe]]'') en [[Veneto|Venetië]]. Aander Kelte waore gemigreerd över de [[Pyreneeë]], nao 't noorde en weste van [[Sjpanje]], oeë ze zich mèt de Iberische oerbevolking vermengde en 't volk der [[Keltiberisch|Keltiberiërs]] vormde, dat 'n mèt 't Gallisch verwaante taal kalde. Gallië waoërt överwónne dör de [[Romeins Riek|Romeine]], wie [[Julius Caesar]] de [[kelte|Gallische]] sjtamme in het gebied overwon, in de periode tösje [[58 v.Chr.]] - [[51 v.Chr.]]. E besjraef zieng ervaringe in zie book ''[[Commentarii de bello Gallico]]'' (''Versjlage över d'r [[Gallische kreeg]]''). D'r gaanse kreeg koosde an e miljoeën Kelte 't laeve en nog 'ns 'n miljoeën waoërte sjlaaf gemakd. 't Gebied waoërt vervólges geregeerd es 'n aantal Romeinse provincies. De hoofdsjtad van de Galliërs was [[Lyon]]. Gallië waoërt dör de Romeine es vólgt ingedeeld: *[[Gallia Cisalpina]] (ten zuide van de Alpe) **[[Gallia Transpadana]] (ten noorde van de [[Po (reveer)|Po]]) **[[Gallia Cispadana]] (ten zuide van de Po) *[[Gallia Transalpina]] (ten weste van de Alpe) **[[Gallia Narbonensis]] provincia **[[Gallia Comata]] (tösje d'r Rien en Pyreneeë) ***[[Gallia Belgica]] ***[[Gallia Aquitania]] ***[[Gallia Celtica]] In bekaans al dis "Gallia's" waoërte verwaante dialekte van dezelfde Keltische taal gekald. In Aquitania kalde me evvel 'n gaanse aander taal, die verwaant waor an 't [[Baskisch]] en (waarsjienglek) aan 't oetgesjtórve [[Iberisch]]. 't Waor dus öm geografische raejes dat Caesar dit gebied töt "Gallia Comata" raeëkende. Vanaaf d'r [[3e ieëw]] begoes 't Romeins gezag oonder druk van invallende [[Germane|Germaanse sjtamme]] af te brökkele. Óp [[31 december]] [[406]] sjtoke versjèjje Germaanse sjtamme d'r [[Rien]] över, en begoesse an de invasie van Gallië. In [[486]] eindigde 't Romeins gezag in Gallië, wie d'r Romeinse gouverneur [[Syagrius]] överwónne waoërt dör de [[Franke]]. ==Kaarte== [[Image:Gaul, 1st century BC.gif|thumb|left|435px|Gallië roond de 1e eeuw v.Chr.]] [[Image:Map Gallia Tribes Towns.png|thumb|right|400px|Verdeling van Gallië roond 54 v.Chr.]] ==Kiek ooch== *[[Kelte]] *[[Belgae]] *[[Eburone]] *[[Ambiorix]] {{Commonscat|Maps of Roman Gaul}} [[Categorie:Romeinse audheid]] [[Categorie:Romeins Riek]] [[Categorie:Kelte]] 9blcmtx30an4x5urfthqwxml81fazeu 14 21892 475140 470862 2024-11-10T17:48:18Z Joorsm 30190 475140 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|Channel Islands}} [[Categorie:Regio's in Europa]] [[Categorie:Britse kroen]] ih74q6gucqvegmq131zxis7m253ykt7 475141 475140 2024-11-10T17:59:12Z Joorsm 30190 475141 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|Channel Islands}} [[Categorie:Regio's in Europa]] [[Categorie:Britse kroendomeine]] 4u8h62sj7nt52jcvuvxnw9svue1n923 0 26156 475135 408402 2024-11-10T17:29:48Z Joorsm 30190 /* Rifferenties */ 475135 wikitext text/x-wiki {{dialek|Mestreechs}} {{deptabel| | naamlandj = Anguilla | vlag = [[Plaetje:Flag of Anguilla.svg|120px|Veendel vaan Anguilla]] | waope = [[Plaetje:Coat of Arms of Anguilla.svg|70px|Waope vaan Anguilla]] | locatie = [[Plaetje:LocationAnguilla.png|250px|Ligking vaan Anguilla]] | moojerlandj = [[Vereineg Keuninkriek]] | tale = [[Ingels]] | hoofsjtad = [[The Valley]] | sjtaotsvörm = [[Brits euverzies territorium]] | sjtaotshoof = [[Elizabeth II vaan 't Vereineg Keuninkriek|Elizabeth II]] | titelhoofregering = gouvernäör | naamhoofregering = William Alistair Harrison | titelhoofregering1 = ierste minister | naamhoofregering1 = Hubert Hughes | km2 = 91 | pctwater = bekans 0 | inwoeners = 13.600 | deechde = 132 | munteinheid = [[Oos-Caribischen dollar]] | tiedzaone = -4 | valutacode = XCD | fiesdaag = 30 mei | vouksleed = [[God bless Anguilla]],<br> [[God save the King]] | tld = ai | landjcode = AIA | tillefoon = 1-264 }} '''Anguilla''' is 'n eiland in 't [[Caribisch gebeed]] en 'n euverzies territorium vaan 't Vereineg Keuninkriek. 't Maak deil oet vaan de [[Klein Antille]] bove de wind en vörmp 't noordelek ind vaan dees arsjipel. Anguilla heet wie zoeväöl naobereilen 'n Brits-Creoolse cultuur; allewijl geneet 't veural bekindheid es belastingparadies. ==Bestuurleke indeiling== Anguilla is verdeild in veertien distrikte: {| | # [[Blowing Point]] # [[East End (Anguilla)|East End]] # [[George Hill (Anguilla)|George Hill]] # [[Island Harbour (Anguilla)|Island Harbour]] # [[North Hill (Anguilla)|North Hill]] # [[North Side (Anguilla)|North Side]] # [[Sandy Ground (Anguilla)|Sandy Ground]] | <ol start=8> <li> [[Sandy Hill (Anguilla)|Sandy Hill]] <li> [[South Hill (Anguilla)|South Hill]] <li> [[Stoney Ground]] <li> [[The Farrington]] <li> [[The Quarter (Anguilla)|The Quarter]] <li> [[The Valley (Anguilla)|The Valley]] <li> [[West End (Anguilla)|West End]] </ol> |} ==Fysische geografie== Mèt 91 km² - oongeveer zoe groet wie [[Terschelling]] - is Anguilla behöbbelek klein; väöl eilen in de buurt zien groeter. Bergechteg is 't bepaold neet; Crocus Hill is mèt 65 meter 't hoegste punt vaan 't eiland. 't Eiland is daan ouch neet völkanisch, meh besteit oet [[koraol]] en [[leistein]]. Um Anguilla heer ligke nog get zier klein, gooddeils oonbewoende eilendsjes, boevaan [[Scrub Island]], [[Dog Island]] en de Prickly Pears nog de groetste zien. Direk ten zuie ligk [[Sint Maarten (eiland)|Sint Maarten]], boe [[Sint Maarten (Frans)|'t Frans deil]] nog gein tien kilometer vaan eweg ligk. 't Water tösse de bei eilen neump me de [[Straot vaan Anguilla]]. Wie gezag ligke noordelek vaan Anguilla gein eilen mie; de kètte vaan de Klein Antille geit evels nog wel door in de [[Maagde-Eilen]], die zoe'n 150 kilometer westelek vaan Anguilla ligke. ===Levende natuur=== 't Eineg inheims zoogdier, boete de ziezoogdiere, is de [[vleermuis|vleermoes]] ''[[Monophyllus plethodon]]'', dee op de mieste bovewindse eilen veurkump. 159 [[veugel|vogelsoorte]] zien bekind, boevaan 'rs eine is geïntroduceerd en 68 zeldzaom of daolgas zien. [[Endemie|Endemische]] soorte kint 't eiland neet. ==Cultuur en demografie== ===Etnische verdeiling=== De groete mierderheid vaan de bevolking is [[negers|zwart]]: 90,08% bij de volkstèlling vaan 2001. Lui vaan gemingk blood make 4,65% oet, [[blaanke]] 3,74%. Bij dezelfde volkstèlling waor 28% neet-Anguillaons. Dees lui kaome oet Caribische naoberlen, oet 't [[Vereineg Keuninkriek]], oet [[de Vereinegde Staote]] meh ouch oet [[Nigeria]]. In de late jaore '00 zien ouch arbeiers oet [[China]], [[India]] en [[Mexico]] 't eiland opgekoume. ===Taole=== De officieel taol is [[Ingels]]. De zwarte bevolking sprik 'n creooltaol<ref>[http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=AI Ethnologue report for Anguilla]</ref> die groete euvereinkomste vertuint mèt de taole vaan [[Antigua en Barbuda]], [[Dominica]], [[Montserrat]] en [[Saint Kitts en Nevis]] - me zuut dees variante es dialekte vaan ein taol, 't [[Bovewinds Creoolingels]].<ref>[http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=aig Ethnologue report for language code: aig]</ref> ===Religie=== De bevolking is hiel euverwegend christelek. Vaanajds waore de mieste eilanders [[anglicanisme|anglicaone]] of [[methodiste]], meh de lèste jaore numme nui genoetsjappe wie de [[zevendendaagsadventiste]] en de [[pinkstergemeinte]]s väöl geluivege weg. Immigratie oet naoberlen heet ouch veur mie kathelieke gezörg. ==Historie== In de precolumbiaansen tied waor Anguilla, wie de res vaan de Antille, bewoend door [[Arowakke]], later [[Caribe]]. 't Is oondudelek of Columbus 't eiland (in 1493) gezeen heet; ouch de Fransoze (in 1565) koume daoveur in aonmerking. De naom ''Anguilla'' is [[Aajdspaons]] veur 'iel'; dit zal door de vörm koume die 't eiland vaanoet zie gezeen heet. De Hollenders hadde hei mesjiens in 1631 e fort; dit is evels neet trökgevoonde. Pas in [[1650]] woort 't eiland definitief gekoloniseerd, en wel door de [[Ingeland|Ingelse]], die vaanaof [[Saint Kitts]] kaome opzètte. In [[1666]], bij de [[Twiede Nederlands-Ingelsen oorlog]], bezatte de Fransoze 't eiland kort, wat bij de [[Vrei vaan Breda]] woort oongedoon gemaak. In de kolonialen tied waor Anguilla wieneg belaankriek. 't Woort tot [[1824]] bestuurd vaanoet [[Antigua]], daonao vaanaof Saint-Kitts. Vaanaof [[1967]] maakde 't eiland daodoor deil oet vaan 't otonoom gebeed [[Saint Christopher-Nevis-Anguilla]], wat neet nao de zin vaan de Anguillaone waor. Heidoor kaom 't in 1967 en 1969 tot gewaopenden opstand. De kwestie woort in [[1980]] opgelos mèt de sjöpping vaan 'n apaarte kolonie veur Anguilla. ==Bronne== ''Dit artikel is gebaseerd op, meh neet vertaold oet, 't corresponderend Ingelstaoleg artikel, en wel in [http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Anguilla&oldid=501700361 dees versie]; wijer koume bittekes informatie vaan [[:en:Geography of Anguilla]], [[:en:Mammals of Anguilla]] en [[:en:Birds of Anguilla]].'' ===Rifferenties=== <references/> {{Noord-Amerika}} [[Categorie:Aafhenkelike gebejer van Vereinig Keuninkriek]] 8atzpua6f2akiab2i6fwd66zonpdaum 0 26168 475125 470853 2024-11-10T17:21:53Z Joorsm 30190 /* Rifferenties */ 475125 wikitext text/x-wiki {{dialek|Mestreechs}} {{deptabel| | naamlandj = Britse Maagde-Eilenj | vlag = [[Plaetje:Flag of the British Virgin Islands.svg|120px|Veendel vaan de Britse Maagde-Eilen]] | waope = [[Plaetje:Coat of Arms of the British Virgin Islands.svg|70px|Waope vaan de Britse Maagde-Eilen]] | locatie = [[Plaetje:LocationBritishVirginIslands.png|250px|Ligking vaan de Britse Maagde-Eilen]] | moojerlandj = [[Vereineg Keuninkriek]] | tale = [[Ingels]] | hoofsjtad = [[Road Town]] | sjtaotsvörm = [[Brits euverzies territorium]] | sjtaotshoof = [[Elizabeth II vaan 't Vereineg Keuninkriek|Elizabeth II]] | titelhoofregering = gouvernäör | naamhoofregering = William Boyd McCleary | titelhoofregering1 = vice-gouvernäör | naamhoofregering1 = Vivian Inez Archibald | titelhoofregering2 = premier | naamhoofregering2 = Orlando Smith | km2 = 152 | pctwater = 1,6 | inwoeners = 27.800 | deechde = 260 | munteinheid = [[Amerikaansen dollar]] | tiedzaone = -4 | valutacode = USD | fiesdaag = 1 juli | vouksleed = [[God save the King]] | tld = vg | landjcode = VGB | tillefoon = 1-284 }} De '''Britse Maagde-Eilen''' (officieel (Ingels) '''Virgin Islands''', meh gemeinelek veur de dudelekheid ''British Virgin Islands'' geneump) zien e Brits [[euverzies territorium]] in 't [[Caribisch gebeed]], geografisch gezeen deil vaan de [[Maagde-Eilen]], zjus oostelek vaan [[Puerto Rico]]. De eilen weure gemeinelek gerekend tot de Klein Antille bove de wind, al ligke ze wel oet de route vaan de aander bowewindse eilen. 't Groetste deil vaan de bevolking woent op 't eiland [[Tortola]]. ==Bestuurleke indeiling== De Britse Maagde-Eilen weure unitair bestuurd en zoeget wie gemeintes gief 't hei neet. Soms weurt gesproke vaan vief administratief distrikte, [[Anegada]], [[Jost Van Dyke]], [[Tortola]], [[Virgin Gorda]] en de kleinder eilen; dit zien evels wieneg mie es planregio's. Wel gief 't nege keesdistrikte, die weure gebruuk bij de verkezinge veur de Wètgevende Raod. Zeve vaan die distrikte ligke gans op Tortola (eventueel mèt e klein eilendsje debij), Jost Van Dyke deilt ein distrik mèt e paar plaotse op 't hoofeiland en Anegada en Virgin Gorda make same 't eineg distrik wat neet op Tortola ligk oet. ==Fysische geografie== [[Plaetje:GB Virgin Islands.png|thumb|left|De väölheid vaan eilendsjes in de Britse Maagde-Eilen]] De veer groetste eilen woorte zoezjus al geneump; daoneve gief 't nog tientalle zier klein en gooddeils oonbewoende eilendsjes, boevaan sommege privébezit vaan rieke lui (wie [[Richard Branson]]) zien. In totaol is 't land 153 km² groet; daomèt is 't kleinder es [[Liechtenstein]] en neet väöl groeter es de gemeinte Venroj. 't Groetste eiland Tortola is al kleinder es de gemeinte Mestreech. Hoegste punt is de [[völkaon]] [[Mount Sage]], op Tortola, mèt 530 meter. De eilen höbbe e typisch tropisch zieklimaot, mèt daagtemperature roond de 30°C gans 't jaor door. Passaotwin zörge veur e bitteke mie rege es gemiddeld in de herfs vaan 't noordelek haafroond. ===Levende natuur=== D'n [[veugel|avifauna]] vaan de Britse Maagde-Eilen versjèlt neet wezelek vaan die vaan naoberlen. 't Gief 171 soorte, boevaan 'rs 3 zien ingeveurd en 13 zeldzaome veugel of daolgaste zien. ==Cultuur en demografie== De bevolking umvat zoe'n 27.000 aon 28.000 lui, boevaan 'rs zoe'n 23.000 op Tortola woene en nog e paar doezend op Virgin Gorda. Anegada en Jost Van Dyke höbbe mer e stök of 200 inwoeners, de klein eilendsjes nog minder. ===Etnische verdeiling=== Vaan de bevolking is, volgens de volkstèlling vaan 2004, 83,4% zwart (Afro-Caribisch), 7% blaank en 9,6% aanders: Indo-Caribiërs, Indiaone, lui vaan gemingk zwart en Indiaons blood ([[sambo's]]) en vaan gemingk blaank en zwart blood ([[mulatte]]). Zoe'n 5% vaan de bevolking is vaan Latiens-Amerikaanse aofkoms, vaan n'importe welk ras. ===Taole=== Officieel taol is 't Ingels; 't groetste deil vaan de bevolking sprik [[Maagdeneilands Creoolingels]], 'n taol die de eilen deile mèt de [[Amerikaanse Maagde-Eilen]] zoewie mèt [[Sint-Maarten (Nederlands)|Sint-Maarten]], [[Sint-Eustatius]] en [[Saba]]. Dees taol is al 'n ind gedecreoliseerd en liekent daodoor mier op e gewoen Ingels dialek.<ref>[http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=vic Ethnologue report for language code: vic]</ref> ===Religie=== Zoe'n 84% vaan de bevolking is [[christendom|christelek]]; daovaan is 23%pt. [[methodiste|methodistisch]], 12%pt. [[anglicanisme|anglicaons]], 11%pt. aonhenger vaan de ''Church of God'' ('n [[pinkstergemeinte]]) en 9%pt. [[roems-katheliek]]. [[islam|Moslims]] make 1,2% vaan de bevolking oet. ==Historie== Archeologisch oonderzeuk heet aongetuind tot de ierste bewoening vaan de eilen roond 1500 v.Chr. begós. Vaanaof oongeveer 100 v.Chr. woende de [[Arowakke]] op de eilen, die dao in de [[vieftienden iew]] door de [[Caribe]] woorte verdroonge. [[Columbus]] zaog de eilen in [[1493]], op zien twiede reis, en neumde ze nao Sint-[[Ursula]] en häör èlfdoezend maagde: ''Santa Ursula y las Once Mil Vírgenes''. Dit woort later verkort tot ''(Islas de) las Vírgenes'' of 'Maagde-Eilen'. Oondaanks de claim dee de Spanjole op 't gebeed lagte, begóste ze de eilen nog eve neet te kolonisere. De ierste permanente kolonie op wat noe de Britse Maagde-Eilen zien, kaom vaan de [[Rippubliek vaan de Zeve Vereinegde Nederlen|Rippubliek]], die ziech in [[1648]] op Tortola vestegde. De [[Ingeland|Ingelse]] naome dit fort in [[1672]] in, es oonderdeil vaan d'n [[Daarden Ingelsen Oorlog]]. In 1680 vestegde ze ziech ouch op Anegada en Virgin Gonda. In de iewe daonao plantde de Britte [[sókkerreet]] op 't eiland, boe slaove woorte ingezat. De opkóms vaan sókkerkrote in gemaotegde len zoewie de aofsjaffing vaan de slaovernij dege de economie vaan de eilen instorte. Tot 1917 hètde de eilen, ouch in de volksmoond, ummer gewoen ''Virgin Islands'', meh wie in dat jaor Deens Wes-Indië vaan hier verwisselde en ''American Virgin Islands'' góng heite, begós me ouch vaan ''British Virgin Islands'' te spreke. Tot [[1960]] waore de eilen gein apaarte kolonie, ze vele ummer oonder aander kolonies en woorte bestuurd vaanaof Saint-Kitts. Sinds [[1967]] zien de Britse Maagde-Eilen otonoom. ==Bronne== ''Dit artikel is gebaseerd op, meh neet vertaold oet, 't corresponderend Ingelstaoleg artikel, en wel in [http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=British_Virgin_Islands&oldid=502674829 dees versie]; wijer koume bittekes informatie vaan [[:en:Districts of the British Virgin Islands]] en [[:en:List of birds of the British Virgin Islands]].'' ===Rifferenties=== <references/> {{Noord-Amerika}} [[Categorie:Aafhenkelike gebejer van Vereinig Keuninkriek]] [[Categorie:Eilande-groepe]] kk6oiwrhu99cdaysymj8lpvli3i8mzw 0 26176 475198 470490 2024-11-11T09:09:23Z Joorsm 30190 /* Rifferenties */ 475198 wikitext text/x-wiki {{dialek|Mestreechs}} {{deptabel| | naamlandj = Guadeloupe | vlag = [[Plaetje:Flag of Guadeloupe (local) variant.svg|120px|Veendel vaan Guadeloupe (neet-officieel)]] | waope = [[Plaetje:Coat of arms of Guadeloupe.svg|70px|Waope vaan Guadeloupe (neet-officieel)]] | locatie = [[Plaetje:LocationGuadeloupe.png|250px|Ligking vaan Guadeloupe]] | moojerlandj = [[Fraankriek]] | tale = [[Frans]] | hoofsjtad = [[Basse Terre]] | sjtaotsvörm = [[euverzies departemint]] (DOM) | sjtaotshoof = [[François Hollande]] | titelhoofregering = veurzitter regionaole raod | naamhoofregering = Victorin Lurel | titelhoofregering1 = veurzitter algemeine raod | naamhoofregering1 = Jacques Gillot | titelhoofregering2 = prefek | naamhoofregering2 = Marcelle Pierrot | km2 = 1628 | pctwater = ? | inwoeners = 401.554 | deechde = 247 | munteinheid = [[euro]] | tiedzaone = -4 | valutacode = EUR | fiesdaag = 14 juli | vouksleed = [[La Marseillaise]] | tld = gp | landjcode = GLP | tillefoon = 590 }} '''Guadeloupe''' is 'n euverziese regio en euverzies [[departemint]] (DOM) vaan [[Fraankriek]], gelege in 't [[Caribisch gebeed]], deil vaan de [[Bovewindse Eilen]] en de [[Klein Antille]]. 't Is eint vaan de groeter eilen in dees arsjipel, en mèt zoe'n 400.000 inwoeners is 't ouch vrij diechbevolk. Hoofstad is Basse-Terre, meh [[Pointe-à-Pitre]] is väöl groeter. Umtot 't eiland es departemint integraol deil oetmaak vaan Fraankriek, huurt 't ouch de bij de [[EU]] en 't Eurogebeed; es [[ultraperifeer regio]] evels neet bij 't [[Verdraag vaan Schengen|Schengengebeed]]. ==Bestuurleke indeiling== Guadeloupe vörmp, wie bove gezag tegeliek 'n regio en e departemint (nommer 971); wie alle departeminte is 't verdeild in [[arrondissemint]]e (2), [[kanton]]s (40) en [[gemeinte]]s (32). Tot 't mier kantons es gemeintes heet is vrij oongewoen. ==Fysische geografie== Mèt 1628 km² is 't oppervlak vaan Guadeloupe oongeveer dreikwart vaan Nederlands Limbörg; dat is al e stök mie es väöl vaan de naoberlen. Guadeloupe ligk noordelek vaan [[Dominica]] en zuielek vaan [[Montserrat]] en [[Antigua en Barbuda]]; de aofsten tot al die eilen ligk in de orde vaan tientalle kilometers. Guadeloupe besteit oet versjèllende eilen; 't hoofeiland Guadeloupe besteit eigelek zelf oet twie eilen, ''Basse-Terre'' (wes) en ''Grande-Terre'' (oos), die door e revierke/ziesträötsje vaanein weure gesjeie. Same höbbe ze de vörm vaan 'n kapel. 't Midde vaan Basse-Terre is sterk bergechteg ('t eiland is dus oontouwpasselek genaomp); hoegste punt is d'n actieve [[völkaon]] [[La Grande Soufrière]], op 1467 meter. Vaan de aander eilen in 't departemint is [[Marie-Galante]] veeroet 't groetste. Wie alle eilen in de umgeving heet Guadeloupe e tropisch zieklimaot, mèt gans 't jaor daaggemiddeldes vaan roond de 30°C en in de herfs vaan 't noordelek haafrund aonzeenlek mie rege, aongeveurd door passaotwin. ==Cultuur en demografie== ===Etnische gróppe=== 71% vaan de bevolking is zwart of creools (''métis'' wie me dat in de Franstaolege wereld neump); hun aofkoms kin hendeg divers zien. Indiërs (Zuid-Aziaote) make 15% oet, blaanke (Europeaone) 9%, Arabere 2% en aandere (boe-oonder Chineze) 3%. ===Taole=== Officieel taol is 't [[Frans]], meh de bulk vaan de bevolking sprik [[Guadeloupees Creool]]. Dees taol, gemeinelek aongegeve mèt ''créole'' (''Kreyol'') of ''patois'' (''Patwa''), liekent sterk op 't dialek vaan Martinique; dees twie kinne gezeen weure es dezelfde taol.<ref>[http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=gcf Ethnologue report for language code: gfc]</ref> Ouch gief 't 'n aonzeenleke Haïtiaons spreke gemeinsjap.<ref>[http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=GP Ethnologue report for Guadeloupe]</ref> ===Religie=== Door de Franse euverheersing is hei 86% vaan de bevolking [[katheliek]]. [[Prottestantisme|Prottestante]] make 3% oet, Jehova's getuiges 2%. ==Historie== [[Plaetje:Petroglyphe Plessis3.jpg|thumb|Arowakse petroglief op Martinique]] Wie de naobereilen woort ouch Martinique achterein door de [[Arowakke]] en de [[Caribe]] gekoloniseerd; wie Europeaone 't eiland oontdèkde, droog 't zienen Arowakse naom ''Karukera'', 'eiland vaan sjoen watere'. Deze naom weurt informeel noe nog wel gebruuk. [[Columbus]] deeg de eilen es iersten Europeaon aon in [[1493]], op zien twiede reis, en neumden 't ''Santa María de Guadalupe de Extremadura'', nao 't kloester vaan Maria in 't Spaons dörpe [[Guadelupe]]. 'n Bezunderheid waor de oontdèkking vaan d'n [[ananas]] dao. De Spanjole lökden 't neet 't eiland te kolonisere. Dao-op besloot de Franse [[Compagnie des Îles de l'Amérique]] de eilen te kolonisere, wat in [[1635]] gebäörde. In [[1674]] woort 't eiland bij 't keuninkriek getrokke. Zoe roond deen tied begós me 't sókkerreet op de eilen in te veure. In de iewe denao perbeerde de Britte 't eiland versjèllende kiere te vereuvere, wat ze dèks ouch lökde. Nao 't oetbreke vaan de [[Franse Revolutie]] kaome de hiere in conflik mèt 't revolutionair bewind in Paries, umtot ze de slaove neet wouwe bevrije. Dit brach 'nen opstand oonder de zwarte op geng, die de hölp vaan de Britte inrepe. In [[1802]] pakde Napoleon 't eiland vaan de Britte en de mulatte trök. Nao in [[1810]] nog ins door de Britte te zien gepak, woort 't eiland in [[1813]] zelfs kort aon Zwede verpach, tot 't oetindelek weer definitief bij Fraankriek kaom. Tot [[1946]] waor Guadeloupe 'n kolonie, daonao woort 't e departemint. Tot [[2007]] hoorte [[Sint-Maarten (Frans)|Sint-Maarten]] en [[Saint-Barthélemy]] es gemeintes bij dit departemint; daonao woorte 't apaarte gebeedsdeile mèt hun eige regionaol bestuur. ==Bronne== ''Dit artikel is gebaseerd op, meh neet vertaold oet, de corresponderende Ingelstaolege ([http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Guadeloupe&oldid=503648847 dees versie]) en Franstaolege ([http://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Guadeloupe&oldid=80945786 dees versie]) artikele.'' ===Rifferenties=== <references/> {{Noord-Amerika}} [[Categorie:Guadeloupe| ]] [[Categorie:Aafhenkelike gebejer van Frankriek]] [[Categorie:Departemènte van Frankriek]] 1xppyfmy8wmgm4y7gv7s9vzavf0roa4 0 26181 475129 470855 2024-11-10T17:25:50Z Joorsm 30190 /* Rifferenties */ 475129 wikitext text/x-wiki {{dialek|Mestreechs}} {{deptabel| | naamlandj = Kaaimaneilen | vlag = [[Plaetje:Flag of the Cayman Islands.svg|120px|Veendel vaan de Kaaimaneilen]] | waope = [[Plaetje:Coat of arms of Cayman Islands.svg|100px|Waope vaan de Kaaimanseilen]] | locatie = [[Plaetje:LocationCaymanIslands.png|250px|Ligking vaan de Kaaimanseilen]] | moojerlandj = [[Vereineg Keuninkriek]] | tale = [[Ingels]] | hoofsjtad = [[George Town (Kaaimaneilen)|George Town]] | sjtaotsvörm = [[Brits euverzies territorium]] | sjtaotshoof = [[Elizabeth II]] | titelhoofregering = gouvernäör | naamhoofregering = Helen Kilpatrick | titelhoofregering1 = premier | naamhoofregering1 = Alden McLaughlin | km2 = 264 | pctwater = 1,6 | inwoeners = 56.092 <small>2015</small> | deechde = 212,5 | munteinheid = [[Kaaimaneilen-dollar]] | tiedzaone = -5 | valutacode = KYD | fiesdaag = ierste maondag in juli | vouksleed = [[God save the King]], [[Beloved Isle Cayman]] | tld = ky | landjcode = CYM | tillefoon = 1-345 }} [[Plaetje:Cayman_Islands-CIA_WFB_Map.png|thumb|Kaart]] De '''Kaaimaneilen''' (Ingels: '''Cayman Islands''') zien 'n klein [[arsjipel]] in de [[Caribische Zie]] die es euverzies gebeedsdeil oonder de Britse kroen vèlt. Ze ligke in 't weste vaan 't Caribisch gebeed, in relatief isolatie, hoonderde kilometers eweg vaan de kortbijste eilen. 't Gebeed is e belastingparadies; daodoor heet 't 'ne bleujende financiële sector opgebouwd en kint 't 'ne hoegere levesstandaard es de aander Caribische len. ==Bestuurleke indeiling== De Kaaimaneilen weure verdeild in zes distrikte, die allein administratief weerde höbbe. Vijf daovaan ligke op Grand Cayman. * [[George Town (Kaaimaneilen)|George Town]] * [[West Bay (Kaaimaneilen)|West Bay]] * [[Bodden Town]] * North Side * East End * Little Cayman en Cayman Brac ==Fysische geografie== De Kaaimaneilen ligke zuielek vaan [[Cuba]] en wesnoordwestelek vaan [[Jamaica]]; vaan allebei ligke ze hoonderde kilometers eweg. De eilen zien koelek 'n geografische einheid: in 't ooste ligke kort nevenein de eilendsjes [[Little Cayman]] en [[Cayman Brac]], mie es hoonderd kilometer westeleker ligk [[Grand Cayman]]. De eilen bestoon oet [[leistein]], aongevöld mèt [[koraol]], en steke wieneg bove de zie oet. 'n Oetzundering is The Bluff op Cayman Brac, wat op 43 meter huugde kump. ===Levende natuur=== Zoogdiere zien op dees eilen (um begriepeleke reies) beperk tot zes soorte [[vleermuis]], die dèks mèt Cuba en/of Jamaica weure gedeild, versjèllende [[ziezoogdiere]] en de [[Midde-Amerikaansen agoeti]] (''Dasyprocta punctata''), dee is ingeveurd. De [[veugel]] umvatte 230 soorte; boevaan 'rs 131 zeldzaom of daolgas zien, en twie [[endemie|endemisch]]: d'n [[Amerikaonse roedstart]] (''Setophaga ruticilla'') en 't [[Cubaons dikbeekske]] (''Melopyrrha nigra''). De [[roedougliester]] (''Turdus ravidus'') waor ouch endemisch (op Grand Cayman) en is oetgestorve. Versjèllende aander soorte koume boete de Kaaimaneilen allein veur op Cuba en/of Jamaica. 'n Intrèssant [[reptiele|reptiel]] is de [[blauwe leguaon]] (''Cyclura lewisi''), dee endemisch is op Grand Cayman en kritiek bedreig weurt. ==Cultuur en demografie== De euvergroete mierderheid vaan de bevolking, die oongeveer 55.000 lui tèlt, woent op Grand Cayman; de aander twie eilen höbbe mer good 2.000 inwoeners. ===Etnische gróppe=== De Kaaimaneilen kinne 'n groete diversiteit aon nationaliteite: oongeveer de hèlf vaan de bevolking is geine Kaaimaneilander. Oongeveer 69% vaan de bevolking is creools. ===Taol=== De officieel taol vaan 't territorium is 't Ingels. De eilanders spreke dao 'ne variant vaan dee door Ethnologue neet es apaarte taol weurt gezeen, meh es Ingels dialek; dit in tegestèlling tot aander creooltaole in de regio.<ref>[http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=KY Ethnologue report for Cayman Islands]</ref> ===Religie=== De bevolking is in groete mierderheid christelek. Versjèllende genoetsjappe zien vertroje, meh de [[presbyteraone]] en [[roems-katholicisme|kathelieke]] zien de groetste gróppe. ==Historie== Op zien lèste reis, in 1503, deeg [[Columbus]] de Kaaimaneilen aon; heer zaog ze tenminste ligke, en neumde ze ''Islas de las Tortugas'', nao de sjèldpadde die heer op 't eiland voont. De eilen hadde gein inheimse bewoening en bleve ouch de koumende iewe gooddeils oonbereurd. Wel dege aander zielui ze nog aon, wie [[Francis Drake]] in [[1586]]. Heer herneumde de eilen ''Cayman Islands''. Mesjiens bedoelden 'r de groete blauwe leguaon (zuug [[#Levende natuur|bove]]); [[kaaiman]]e koume in eder geval op dees eilen neet veur. Pas roond 't midde vaan de zeventienden iew kaome ziech Britte op de eilen vestege, die vaanaof 't ieder vereuverde Jamaica kaome. Bij 't [[Verdraag vaan Madrid]] in [[1670]] naome de Britte dees eilen officieel in. Pas in de jaore 1730 kaome de bewoening en economie vaan de eilen pas good op geng; roond deen tied woorte ouch de ierste slaove nao de eilen gehaold. Tot [[1962]] maakde de eilen politiek deil oet vaan Jamaica; wie dat eiland 'n oonaofhenkelek Commonwealth realm woort, koppelde me de Kaaimaneilen los en woorte ze 'n otonoom gebeed. Sinds deen tied höbbe de eilen ziech sterk oontwikkeld es belastingsparadies, wat de vesteging vaan boetelandse bedrieve aontrèkkelek maakde. Bedreiging veur 't land en ziene veurspood blieve de orkaone die de eilen um de paar jaor rake. ==Bronne== ''Dit artikel is gebaseerd op, meh neet vertaold oet, 't corresponderend Ingelstaoleg artikel, en wel in [http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Cayman_Islands&oldid=504873107 dees versie]; wijer koume bittekes informatie vaan [[:en:List of birds of the Cayman Islands]] en [[:en:List of mammals of the Cayman Islands]].'' ===Rifferenties=== <references/> {{Noord-Amerika}} [[Categorie:Aafhenkelike gebejer van Vereinig Keuninkriek]] [[Categorie:Eilande-groepe]] le4p0wgx45nfmudtfc6313s31amqdhr 0 26186 475202 414115 2024-11-11T09:16:12Z Joorsm 30190 /* Rifferenties */ 475202 wikitext text/x-wiki {{dialek|Mestreechs}} {{deptabel| | naamlandj = Martinique | vlag = [[Plaetje:Flag of France.svg|120px|Veendel vaan Fraankriek (Martinique heet gein officieel eige veendel)]] | waope = [[Plaetje:Coat of arms of Martinique.svg|70px|Waope vaan Martinique]] | locatie = [[Plaetje:LocationMartinique.png|250px|Ligking vaan Martinique]] | moojerlandj = [[Fraankriek]] | tale = [[Frans]] | hoofsjtad = [[Fort-de-France]] | sjtaotsvörm = [[departemint]] | sjtaotshoof = [[François Hollande]] | titelhoofregering = president regionaole raod | naamhoofregering = Alfred Marie-Jeanne | km2 = 1128 | pctwater = ? | inwoeners = 396.404 | deechde = 351 | munteinheid = [[euro]] | tiedzaone = -4 | valutacode = EUR | fiesdaag = [[14 juli]] | vouksleed = [[La Marseillaise]] | tld = mq | landjcode = MTQ | tillefoon = 596 }} '''Martinique''' is 'n eiland in 't [[Caribisch gebeed]], deil vaan de [[Klein Antille]] en de [[Bovewindse Eilen]]. 't Is 'n euverziese regio en euverzies departemint vaan Fraankriek. ==Bestuurleke indeiling== Wie alle Franse departeminte is Martinique verdeild in [[arrondissemint]]e (4), [[kanton]]s (45) en [[gemeinte]]s (34). ==Fysische geografie== Martinique ligk in tösse twie oonaofhenkeleke eilandnaties, [[Dominica]] (noorde) en [[Saint Lucia]] (zuie). Mèt zoe'n 1100 km² is 't oongeveer de hèlf vaan Nederlands Limbörg. 't Eiland is völkanisch vaan karakter. 't Noorde vaan 't eiland weurt beheers door [[Montagne Pelée]], 'ne berg dee mèt 1397 't hoegste punt vaan Martinique vörmp. In 1932 is heer veur de lèste kier oetgebarste. Me kin op 't eiland nog drei aander völkaone vinde. Väöl vaan 't eiland is bedèk mèt regewoud. ===Levende natuur=== De natuur vaan Martinique is zoewie die vaan aander Caribische eilen: 'n ermooj aan zoogdiere en 'ne relatieve riekdóm aon tropische veugel. Me vint versjèllende [[kwakkers]], [[herdisse]] en [[slange]] op 't eiland. [[Endemie|Endemisch]] zien de [[Martinikaonse völkaonkwakker]] (''Colostethus chalcopis''), de [[Martinikaonsen anolis]] (''Anolis roquet''), de ''[[Leptotyphlops bilineatus]]'', de ''[[Liophis cursor]]'' (oetgereujd op 't hoofeiland, noe allein nog op [[Rocher du Diamant]] [e klein en oonbegaonbaar eilendsje]) en de [[Martinikaonse greufkopadder]] (''Bothrops lanceolatus''); versjèllende aander soorte zien regionaol endemisch. ==Cultuur en demografie== ===Etnische gróppe=== De mierderheid vaan de bevolking is zwart, entans creools, mèt boete Afrikaons ouch Europees en Indiaons blood. Blaanke vörme zoe'n 5% vaan de bevolking; 'n bezunder gróp oonder hun zien de ''Békés'', de aw blaanke femilies vaan groetgroondbezitters die nog ummertouw de bovelaog vaan de bevolking vörme. 't Gief immigrantiegemeinsjappe vaan Chineze, Indiërs en Libaneze. ===Taole=== De officieel taol is 't Frans; de bulk vaan de bevolking sprik Martinikaons Creool. Dit dialek versjèlt neet al te väöl vaan aander Franse creooltaole in de regio (wie die vaan Guadeloupe), en kin mèt 't Guadeloupees Creool es [[Antilliaons Creoolfrans|ein taol]] weure gezeen.<ref>[http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=MQ Ethnologue report for Martinique]</ref> ==Historie== Wie väöl eilen in de umgeving woort Martinque achterein door de [[Arowakke]] en de [[Caribe]] bewoend. [[Columbus]] oontdèkden 't eiland in [[1493]], meh leet 't links ligke. In [[1502]], op zien veerde reis, gaof heer 't 'ne naom, ''Jouanacaëra-Matinino''. Deze naom sjijnt oet de mythologie vaan de [[Taíno's]] vaan [[Hispaniola]] te koume, meh ''Howanakaera'' vèlt ouch te begriepe es 'eiland vaan de leguaone', in 't Caribisch. 't Twiede deil vaan de naom verbasterde in Europese moond tot ''Martinique''. In [[1635]] kaome de Franse, oonder leiing vaan gouvernäör Pierre Belain d'Esnambuc vaan [[Saint Kitts]] (toen Frans bezit), nao 't eiland, en riechde dao 't fort Saint-Pierre op, boe-umheen later de stad mèt dezelfde naom oontstoont. E jaar later dreve de Indiaone de Fransoze vaan 't eiland aof. Dit leep oet op 'n serie oorloge tösse de Franse en de oersprunkeleke bewoeners, die in [[1657]] indegde mèt 't compleet oetmaorde vaan de lèste. De ierste Franse koloniste op martinique waore dèks [[Hugenote]], die zoe wied vaan 't mojerland minder vervolging hadde te verwachte es toes. Vaanaof [[1685]] góng dat aanders: toen begóste de otoriteite Hugenote gedwoonge nao 't eiland aof te veure um ze dao es liefeigene op de plantages in te zètte. Umtot sommege vaan die plantagehawwers zelf Hugenote waore, vlöchde die mèt hun personeel nao de Ingelse kolonies um dao in vrijheid wijer te wèrke. Sindsdeen is 't eiland katheliek vaan karakter. Ouch joede woorte verjaog; zij vlöchde nao [[Curaçao]]. D'n heldere grip dee Paries in deen tied op 't eiland naom, had ouch beter rechte veur de slaove tot gevolg, die oonder mie katheliek woorte geduip. In d'n achtienden iew perbeerde de Britte 't eiland bij herholing in bezit te kriege. Zoe bezatte ze 't eiland in de [[Zevejäöregen Oorlog]], en e paar kier in de Napoleontischen tied. Bij vreidesverdrage woort 't eiland ummer weer aon de Fransoze trökgegeve. In [[1902]] woort Martinque wereldnuits wie de Montagne Pelée oetbarsde. Heibij woort de ganse stad Saint-Pierre verweus en kaome alle 30.000 bewoeners (op twie nao) um. Sindsdeen naom Fort-de-France de rol vaan veurnaomste plaots op 't eiland euver. In [[1946]] woort de kolonie veranderd in 'n euverzies departemint. ==Bronne== ''Dit artikel is gebaseerd op, meh neet vertaold oet, de corresponderende Ingelstaolege en Franstaolege artikele, wie op [[:en:List of amphibians and reptiles of Martinique]].'' ===Rifferenties=== <references/> {{Noord-Amerika}} [[Categorie:Martinique| ]] [[Categorie:Departemènte van Frankriek]] p13d5y38urbl0w6yru871jre6fbs790 475203 475202 2024-11-11T09:17:06Z Joorsm 30190 /* Rifferenties */ 475203 wikitext text/x-wiki {{dialek|Mestreechs}} {{deptabel| | naamlandj = Martinique | vlag = [[Plaetje:Flag of France.svg|120px|Veendel vaan Fraankriek (Martinique heet gein officieel eige veendel)]] | waope = [[Plaetje:Coat of arms of Martinique.svg|70px|Waope vaan Martinique]] | locatie = [[Plaetje:LocationMartinique.png|250px|Ligking vaan Martinique]] | moojerlandj = [[Fraankriek]] | tale = [[Frans]] | hoofsjtad = [[Fort-de-France]] | sjtaotsvörm = [[departemint]] | sjtaotshoof = [[François Hollande]] | titelhoofregering = president regionaole raod | naamhoofregering = Alfred Marie-Jeanne | km2 = 1128 | pctwater = ? | inwoeners = 396.404 | deechde = 351 | munteinheid = [[euro]] | tiedzaone = -4 | valutacode = EUR | fiesdaag = [[14 juli]] | vouksleed = [[La Marseillaise]] | tld = mq | landjcode = MTQ | tillefoon = 596 }} '''Martinique''' is 'n eiland in 't [[Caribisch gebeed]], deil vaan de [[Klein Antille]] en de [[Bovewindse Eilen]]. 't Is 'n euverziese regio en euverzies departemint vaan Fraankriek. ==Bestuurleke indeiling== Wie alle Franse departeminte is Martinique verdeild in [[arrondissemint]]e (4), [[kanton]]s (45) en [[gemeinte]]s (34). ==Fysische geografie== Martinique ligk in tösse twie oonaofhenkeleke eilandnaties, [[Dominica]] (noorde) en [[Saint Lucia]] (zuie). Mèt zoe'n 1100 km² is 't oongeveer de hèlf vaan Nederlands Limbörg. 't Eiland is völkanisch vaan karakter. 't Noorde vaan 't eiland weurt beheers door [[Montagne Pelée]], 'ne berg dee mèt 1397 't hoegste punt vaan Martinique vörmp. In 1932 is heer veur de lèste kier oetgebarste. Me kin op 't eiland nog drei aander völkaone vinde. Väöl vaan 't eiland is bedèk mèt regewoud. ===Levende natuur=== De natuur vaan Martinique is zoewie die vaan aander Caribische eilen: 'n ermooj aan zoogdiere en 'ne relatieve riekdóm aon tropische veugel. Me vint versjèllende [[kwakkers]], [[herdisse]] en [[slange]] op 't eiland. [[Endemie|Endemisch]] zien de [[Martinikaonse völkaonkwakker]] (''Colostethus chalcopis''), de [[Martinikaonsen anolis]] (''Anolis roquet''), de ''[[Leptotyphlops bilineatus]]'', de ''[[Liophis cursor]]'' (oetgereujd op 't hoofeiland, noe allein nog op [[Rocher du Diamant]] [e klein en oonbegaonbaar eilendsje]) en de [[Martinikaonse greufkopadder]] (''Bothrops lanceolatus''); versjèllende aander soorte zien regionaol endemisch. ==Cultuur en demografie== ===Etnische gróppe=== De mierderheid vaan de bevolking is zwart, entans creools, mèt boete Afrikaons ouch Europees en Indiaons blood. Blaanke vörme zoe'n 5% vaan de bevolking; 'n bezunder gróp oonder hun zien de ''Békés'', de aw blaanke femilies vaan groetgroondbezitters die nog ummertouw de bovelaog vaan de bevolking vörme. 't Gief immigrantiegemeinsjappe vaan Chineze, Indiërs en Libaneze. ===Taole=== De officieel taol is 't Frans; de bulk vaan de bevolking sprik Martinikaons Creool. Dit dialek versjèlt neet al te väöl vaan aander Franse creooltaole in de regio (wie die vaan Guadeloupe), en kin mèt 't Guadeloupees Creool es [[Antilliaons Creoolfrans|ein taol]] weure gezeen.<ref>[http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=MQ Ethnologue report for Martinique]</ref> ==Historie== Wie väöl eilen in de umgeving woort Martinque achterein door de [[Arowakke]] en de [[Caribe]] bewoend. [[Columbus]] oontdèkden 't eiland in [[1493]], meh leet 't links ligke. In [[1502]], op zien veerde reis, gaof heer 't 'ne naom, ''Jouanacaëra-Matinino''. Deze naom sjijnt oet de mythologie vaan de [[Taíno's]] vaan [[Hispaniola]] te koume, meh ''Howanakaera'' vèlt ouch te begriepe es 'eiland vaan de leguaone', in 't Caribisch. 't Twiede deil vaan de naom verbasterde in Europese moond tot ''Martinique''. In [[1635]] kaome de Franse, oonder leiing vaan gouvernäör Pierre Belain d'Esnambuc vaan [[Saint Kitts]] (toen Frans bezit), nao 't eiland, en riechde dao 't fort Saint-Pierre op, boe-umheen later de stad mèt dezelfde naom oontstoont. E jaar later dreve de Indiaone de Fransoze vaan 't eiland aof. Dit leep oet op 'n serie oorloge tösse de Franse en de oersprunkeleke bewoeners, die in [[1657]] indegde mèt 't compleet oetmaorde vaan de lèste. De ierste Franse koloniste op martinique waore dèks [[Hugenote]], die zoe wied vaan 't mojerland minder vervolging hadde te verwachte es toes. Vaanaof [[1685]] góng dat aanders: toen begóste de otoriteite Hugenote gedwoonge nao 't eiland aof te veure um ze dao es liefeigene op de plantages in te zètte. Umtot sommege vaan die plantagehawwers zelf Hugenote waore, vlöchde die mèt hun personeel nao de Ingelse kolonies um dao in vrijheid wijer te wèrke. Sindsdeen is 't eiland katheliek vaan karakter. Ouch joede woorte verjaog; zij vlöchde nao [[Curaçao]]. D'n heldere grip dee Paries in deen tied op 't eiland naom, had ouch beter rechte veur de slaove tot gevolg, die oonder mie katheliek woorte geduip. In d'n achtienden iew perbeerde de Britte 't eiland bij herholing in bezit te kriege. Zoe bezatte ze 't eiland in de [[Zevejäöregen Oorlog]], en e paar kier in de Napoleontischen tied. Bij vreidesverdrage woort 't eiland ummer weer aon de Fransoze trökgegeve. In [[1902]] woort Martinque wereldnuits wie de Montagne Pelée oetbarsde. Heibij woort de ganse stad Saint-Pierre verweus en kaome alle 30.000 bewoeners (op twie nao) um. Sindsdeen naom Fort-de-France de rol vaan veurnaomste plaots op 't eiland euver. In [[1946]] woort de kolonie veranderd in 'n euverzies departemint. ==Bronne== ''Dit artikel is gebaseerd op, meh neet vertaold oet, de corresponderende Ingelstaolege en Franstaolege artikele, wie op [[:en:List of amphibians and reptiles of Martinique]].'' ===Rifferenties=== <references/> {{Noord-Amerika}} [[Categorie:Martinique| ]] [[Categorie:Aafhenkelike gebejer van Frankriek]] [[Categorie:Departemènte van Frankriek]] 7uf7zszwm6fcwwwx52344zfv9a391xs 0 26194 475137 408937 2024-11-10T17:32:30Z Joorsm 30190 /* Rifferenties */ 475137 wikitext text/x-wiki {{dialek|Mestreechs}} {{deptabel| | naamlandj = Montserrat | vlag = [[Plaetje:Flag of Montserrat.svg|120px|Veendel vaan Montserrat]] | waope = [[Plaetje:Coat of arms of Montserrat.svg|70px|Waope vaan Montserrat]] | locatie = [[Plaetje:LocationMontserrat.png|250px|Ligking vaan Montserrat]] | moojerlandj = [[Vereineg Keuninkriek]] | tale = [[Ingels]] | hoofsjtad = [[Plymouth (Montserrat)|Plymouth]] <small>(officieel)</small>; [[Brades]] <small>(officieus)</small> | sjtaotsvörm = [[euverzies departemint]] | sjtaotshoof = [[Elizabeth II]] | titelhoofregering = gouvernäör | naamhoofregering = Adrian Davis | titelhoofregering1 = premier | naamhoofregering1 = Reuben Meade | km2 = 102 | pctwater = -- | inwoeners = 5164 | deechde = 50,6 | munteinheid = [[Oos-Caribischen dollar]] | tiedzaone = -4 | valutacode = XCD | fiesdaag = 2e zaoterdag in juni | vouksleed = [[God save the King]] | tld = ms | landjcode = MSR | tillefoon = 1-664 }} '''Montserrat''' is 'n eiland in 't [[Caribisch gebeed]], deil vaan de [[Bovewindse Eilen]] en de [[Klein Antille]]. 't Eiland is sinds de zeventienden iew Ingels daan wel Brits bezit. 'n Völkaonoetbarsting in [[1995]], die tot op d'n daag vaan vaandaog op e lieg niveau doorgeit, heet e groet deil vaan 't klein eiland oonbewoenbaar gemaak. ==Veurmaolege indeiling== Montserrat is vaanajds - en officieel noe nog - ingedeild in drei ''parishes'' (gemeintes/parochies): Saint Anthony (zuie), Saint Georges (ooste) en Saint Peter (noorde). Alle dörper en naobersjappe vaan de ierste twie zien door de völkaonoetbarsting oonbewoenbaar geraak, zoetot noe allein Saint Peter bewoend is. Vreuger waor Saint Anthony de belaankriekste gemeinte vaan 't eiland; dao laog oonder mie de hoofstad Plymouth. De nui, veurluipege hoofplaots is Brades; boete dit dörp is me bezeg vaan 'n nui, permaninte hoofstad op te zètte. Euver de naom weurt nog gediscuteerd. ==Fysische geografie== [[Plaetje:Topographic-map-of-Montserrat-en.svg|thumb|Topografische kaart vaan Montserrat.]] 't Eiland ligk tösse [[Nevis]] ([[Saint Kitts en Nevis]], te noordweste), [[Antigua]] ([[Antigua en Barbuda]], te noordooste) en [[Guadeloupe]] (te zuidooste). 't Kortbijste eiland evels is 't oonbewoend eilendsje [[Redonda]], wat twinteg kilometer nao 't noordweste ligk (op de weeg nao Nevis dus) en bij Antigua en Barbuda huurt. Montserrat is klein, ouch vergeleke mèt de aander Klein Antille; mèt good 100 km² is 't oongeveer zoe groet wie de gemeinte [[Ech-Zöstere]]. 't Eiland is bergechteg, veural door zienen actieve völkaon [[Soufrière Hills]], dee gans 't zuielek deil beheers. Deze berg heet versjèllende pieke, boevaan Chanses Peak mèt 914 meter d'n hoegste is. Katy Hill en Silver Hill in 't noorde zien e stök minder hoeg. Aon de kös, zeker de ooskös, zien versjèllende [[cala]]'s (bejje) oetgeslepe, boe-in zandstrande ligke. ===Levende natuur=== Op Montserrat koume 117 soorte [[veugel]] veur, boevaan 'rs 34 zeldzaom of daolgas zien, en ein [[endemie|endemisch]]: de kritiek bedreigde [[Montserratwielewaal]] (''Icterus oberi''). Ouch kint 't eiland ach soorte [[vleermuis]], veer soorte [[kwakkers en padde]], ein landsjèldpad (de [[kolebrandersjèldpad]], ''Chelonoidis carbonaria''), ach [[herdisse]] en twie [[slange]]. Twie herdisse zien endemisch: de [[Plymouthanolis]] (''Anolis lividus'') en de ''[[Diploglossus montisserrati]]''. 't Sprik veur ziech tot de oetbarsting vaan Soufrière Hills de endemische soorte in hun wijer bestoon bedreig. ==Cultuur en demografie== Veur de oetbarsting had Montserrat zoe'n 13.000 inwoeners. 't Natuurgeweld joog 8.000 lui op de vlöch; wienege vaan hun zien nao 't eiland trökgekoume. Allewijl ligk 't aontal inwoeners tege de 6.000. ===Etnische verdeiling=== De bevolking heet 'n vrij sumpel creoolse samestèlling. De blaanke component is zoewel vaan Britse es Ierse aofkoms, wat ziech oet de historie vaan 't eiland liet verklaore. ===Taol=== De officieel taol is 't Ingels; 't groetste deil vaan de bevolking sprik Montserrat-Creoolingels.<ref>[http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=MS Ethnologue report for Montserrat]</ref> Dit dialek versjèlt neet al te väöl vaan de taole die me op de Ingelstaolege naobereilen huurt; me kin 't zien es deil vaan ein [[Bovewinds Creoolingels]].<ref>[http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=aig Ethnologue report for language code: aig]</ref> ===Religie=== De ierste Europese koloniste vaan 't eiland waore [[roems-katheliek]]. Versjèllende aander christeleke genoetsjappe zien op 't eiland vertrooje, zoewie 't [[anglicanisme]], 't [[methodisme]], de [[pinkstergemeinte]]s en de [[zevendendaagsadventiste]]. ==Historie== [[Plaetje:Montserrat eruption.JPG|thumb|Oetbarsting vaan Soufrière Hills in 1997. 't Al gooddeils verweus Plymouth op de veurgroond.]] Wie aander eilen in de umgeving woort Montserrat achterein gekoloniseerd door de [[Arowakke]] en de [[Caribe]], die dao leefde wie in [[1493]] [[Columbus]] 't oontdèkde. Heer neumde 't eiland ''Santa Maria de Montserrat'', nao e kloester mèt dee naom in de buurt vaan [[Barcelona]]. In [[1632]] kaom Britse kolonisatie op gaank, door 'n gróp kathelieke vaan [[Ierland|Ierse]] aofkoms die 't anti-katheliek geweld op Nevis oontvlöchde. Slaove woorte al gaw ingeveurd, wat vaan Montserrat 'n plantage-economie maakde boe [[sókker]], [[rum]], [[pijlwort]] en [[katoen]] woort verbouwd en geproduceerd. Op 17 miert 1768 kaome de slaove in opstand, welken opstand woort neergeslaoge. Nao de aofsjaffing vaan de slaovernij in 1834 raakde de economie vaan 't eiland in verval, tot ziech de euverheid demèt góng meuje. Vaanaof [[1871]] waor Montserrat 'n [[kroenkolonie]] (teveur waor 't ummer particulier bezit gewees). Tösse [[1958]] en [[1962]] maakde 't eiland es provincie deil oet vaan de [[Wes-Indische Federatie]], die evels al gaw oetereinveel. Sinds 1962 is de huiege politieke situatie oongeveer dezelfde gebleve. ===Oetbarsting Soufrière Hills=== Naotot 't eiland in [[1989]] al hel waor geraak door orkaon Hugo, dee mie es 90% vaan de hoezer versjendeleerde, kaom in juli [[1995]] d'n helste slaag, wie de völkaon Soufrière Hills, slaopend sinds de zeventienden iew, pyroclastische struim begós oet te stoete. De oetbarsting waor neet zoe drastisch wie de Montagne Pelée op Martinique (1902), zoetot de lui noe wel d'n tied hadde te vlöchte. De jaore dao-op hele oetbarstinge aon; bezunder hel waor die vaan 25 juni [[1997]], dee 19 verrasde lui doedmaakde. Nao 1999 naom de activiteit aof - aoventouw kaom nog get [[völkaonas]] umhoeg - meh in november 2009 kaom ze weer eve op, mèt de instorting vaan de lavakoepel op 11 fibberwarie [[2010]] es huugdepunt. Sindsdeen is de völkaon vrij rösteg. Toch blijf 't gertroffe gebeed um de völkaon verboje veur bezeukers. Planne veur de haaf in puimstein bedolve dörper oet te grave zien neet reëel. ==Bronne== ''Dit artikel is gooddeils gebaseerd op, meh neet vertaold oet, 't corresponderend Ingelstaoleg artikel, en wel in [http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Montserrat&oldid=505889113 dees versie]; wijer koume ouch bittekes informatie vaan [[:en:Geography of Montserrat]], [[:en:List of birds of Montserrat]], [[:en:List of mammals of Montserrat]] en [[:en:List of amphibians and reptiles of Montserrat]].'' ===Rifferenties=== <references/> {{Noord-Amerika}} [[Categorie:Aafhenkelike gebejer van Vereinig Keuninkriek]] 8bhq1van8fotvhruzsqxi1wjb1l5kgr 0 26212 475199 408482 2024-11-11T09:11:07Z Joorsm 30190 /* Bronne */ 475199 wikitext text/x-wiki {{dialek|Mestreechs}} {{deptabel| | naamlandj = Saint Barthélemy | vlag = [[Plaetje:Flag of France.svg|120px|Veendel vaan Fraankriek; 't eiland heet gein officieel veendel]] | waope = [[Plaetje:Blason St Barthélémy TOM entire.svg|120px|Waope vaan Saint Barthélemy]] | locatie = [[Plaetje:Saint Barthelemy in France.svg|250px|Ligking vaan Saint Barthélemy]] | moojerlandj = [[Fraankriek]] | tale = [[Frans]] | hoofsjtad = [[Gustavia (Saint Barthélemy)|Gustavia]] (gem. [[Sous le Vent]]) | sjtaotsvörm = [[euverziese collectiviteit]] (COM) | sjtaotshoof = [[François Hollande]] | titelhoofregering = prefek | naamhoofregering = Philippe Chopin | titelhoofregering1 = veurzitter regionaole raod | naamhoofregering1 = Bruno Magras | km2 = 21 | pctwater = 0 | inwoeners = 8.823 | deechde = 354,7 | munteinheid = [[Euro]] | tiedzaone = -4 | valutacode = EUR | fiesdaag = [[14 juli]] | vouksleed = [[La marseillaise]] | tld = bl, .gp | landjcode = BLM | tillefoon = 590 }} '''Saint-Barthélemy''' (officieel '''Collectivité de Saint Barthélemy''', in de volksmoond ''Saint Barth'') is 'n eiland in 't [[Caribisch gebeed]], deil vaan de [[Klein Antille]] en de [[Bovewindse Eilen]], relatief kortbij Sint Maarten. 't Eiland is in Frans bezit en heet 'n Frans-creoolse cultuur, meh oondersjeit ziech vaan aander eilen umtot 't 'ne kleinen iew [[Zwede|Zweeds]] is gewees. ==Bestuurleke indeiling en politiek== Saint Barthélemy weurt unitair bestuurd en heet gein feiteleke bestuurleke divisies. Wel is 't eiland verdeild in twie ''paroisses'' ('parochies'), ''Sous le Vent'' (oonder de wind, 't weste) en ''Au Vent'' (aon de wind, 't ooste), die weer zien verdeild in eder 20 ''quartiers'' ('kertere', 'naobersjappe'). De complete indeiling is zoe: {| class="prettytable" width="480px" |- bgcolor="#FEF6D2" | ! colspan="2" width="50%"|Sous le Vent ! colspan="2"|Au Vent |- bgcolor="#F7F7F7" | ! width="7%"|Nr !! Quartier !! width="7%"|Nr !! Quartier |- |align=right|'''1'''<br />'''2'''<br />'''3'''<br />'''4'''<br />'''5'''<br />'''6'''<br />'''7'''<br />'''8'''<br />'''9'''<br />'''10'''<br />'''11'''<br />'''12'''<br />'''13'''<br />'''14'''<br />'''15'''<br />'''16'''<br />'''17'''<br />'''18'''<br />'''19'''<br />'''20''' |[[Colombier (Saint Barthélemy)|Colombier]]<br />[[Flamands]]<br />[[Terre-Neuve (Saint Barthélemy)|Terre Neuve]]<br />[[Grande Vigie]]<br />[[Corossol]]<br />[[Merlette]]<br />[[La Grande Montagne]]<br />[[Anse des Lézards]]<br />[[Anse des Cayes]]<br />[[Le Palidor]]<br />[[Public (Saint Barthélemy)|Public]]<br />[[Col de la Tourmente]]<br />[[Quartier du Roi]]<br />[[Le Château (Saint Barthélemy)|Le Château]]<br />[[Aéroport]]<br />[[Saint-Jean (Saint Barthélemy)|Saint-Jean]]<br />[[Gustavia (Saint Barthélemy)|Gustavia]]<br />[[La Pointe (Saint Barthélemy)|La Pointe]]<br />[[Lurin]]<br />[[Carénage]] |align=right|'''21'''<br />'''22'''<br />'''23'''<br />'''24'''<br />'''25'''<br />'''26'''<br />'''27'''<br />'''28'''<br />'''29'''<br />'''30'''<br />'''31'''<br />'''32'''<br />'''33'''<br />'''34'''<br />'''35'''<br />'''36'''<br />'''37'''<br />'''38'''<br />'''39'''<br />'''40''' |[[Morne Criquet]]<br />[[Morne de Dépoudré]]<br />[[Gouverneur (Saint Barthélemy)|Gouverneur]]<br />[[Anse du Gouverneur]]<br />[[Morne Rouge (Saint Barthélemy)|Morne Rouge]]<br />[[Grande Saline (Saint Barthélemy)|Grande Saline]]<br />[[Petite Saline]]<br />[[Lorient (Saint Barthélemy)|Lorient]]<br />[[Barrière des Quatres Vents]]<br />[[Camaruche]]<br />[[Grand Fond]]<br />[[Toiny]]<br />[[Devet (Saint Barthélemy)|Devet]]<br />[[Vitet]]<br />[[Grand Cul-de-Sac]]<br />[[Pointe Milou]]<br />[[Mont Jean]]<br />[[Marigot (Saint Barthélemy)|Marigot]]<br />[[Anse du Grand Cul-de-Sac]]<br />[[Petit Cul-de-Sac]] |- |colspan=4 | [[Plaetje:Saint-Barthélemy quartiers map.svg|470px]] |} ==Fysische geografie== Saint Barthélemy is klein, zelfs veur e Caribisch eiland; zien opperflaakde is zoeget geliek aon die vaan de gemeinte [[Baek (gemeinte)|Baek]]. 20 kilometer noordwestelek ligk [[Sint Maarten (eiland)|Sint Maarten]], en wel 't [[Sint Maarten (Nederlands)|Nederlands deil]] daovaan. Op oongeveer 50 kilometer ligke [[Saint Kitts]] (zuie), [[Sint Eustatius]] (zuidzuidweste) en [[Saba]] (zuidweste). Boete 't hoofeiland gief 't nog get kleinder eilendsjes, boevaan geint bewoend is; 't groetste daovaan is [[Île Fourchue]], wat noordwestelek ligk, de kant vaan Sint Maarten op. 't Eiland is heuvelechteg, mèt Morne Vitet es hoegste punt (286 meter). De köslijn is capricieus mèt väöl [[bej]]je (''anses''). ===Levende natuur=== De natuur vaan 't eiland liekent op die vaan de naobereilen. Zoe vint me ouch hei de kwakker ''[[Eleutherodactylus martinicensis]]'', de [[kleinsten eilandgekko]] (''Sphaerodactylus sputator''), d'n [[Anguilla-anolis]] (''Anolis gingivinus''), de [[kleinen Antilliaonse leguaon]] (''Iguana delicatissima'') en nog zoe get [[herdisse]]. Versjèllende aander soorte zien ingeveurd, zoetot de inheimse reptiele en amfibieë weure bedreig. ==Cultuur en demografie== ===Etnische gróppe=== De klein 9000 inwoeners vaan Saint Barthélemy zien, oongebrukelek veur de regio, veur 't euvergroet deil (90 tot 95%) vaan Europese aofkoms. Mèt de aofsjaffing vaan de slavernij in 1847 zien de mieste negers nao aander eilen geëmigreerd. ===Taole=== De officieel taol en mies gesproke taol is 't [[Frans]]. E Frans dialek ('patois') weurt nog door zoe'n 500 à 700 lui aon de kant oonder de wind gesproke; aon de wind huurt me gecreoliseerd Frans. Tösse de sprekersgemeinsjappe vaan die twie dialekte zit gei raciaol versjèl. ===Religie=== Saint Barthélemy is vaanajds roems-katheliek. ==Historie== De [[Ciboney]] liekene 't eiland roond 1000 v.Chr. te höbbe aongedoon, meh verlete 't al gaw um e gebrek aon water. Vaanaof 100 n.Chr. bezatte de [[Arowakke]] 't eiland obbenuits, tot zij, wie euveral in de regio, roond 800 woorte verdroonge door de [[Caribe]]. De inheimse volker neumde 't eiland ''Wanalau'', wat noe nog (gespèld ''Ouanalao'') es devies in 't waope steit. [[Columbus]] deeg 't eiland in [[1493]] op zien twiede reis aon en neumde 't nao de petroenheilege vaan zie broor. D'n iersten iew waor 't eiland de facto nog vrij vaan Europese kolonisatie. Vaanaof 1623 kaom de Franse kolonisatie op gaank. In 1648 eisde de Franse 't eiland op, um 't drei jaor later aon de [[Maltezer orde]] euver te doen. In 1656 kaome de Indiaone in opstand tege de Europese euverheersers. 't Eiland had wieneg economische beteikenis tot 't in [[1784]] aon [[Zwede]] woort euvergedrage. De Zwede maakde vaan 't eiland 'n vrijhave, wat veur groete riekdom zörgde. Slavernij woort bedreve, meh plantages gaof 't neet. Mèt de aofsjaffing vaan de slavernij in 1847 vertrokke de negers noe massaol um economische rejes. Umtot 't eiland minder intrèssant waor gewore veur de Zwede, beslote ze de bevolking euver de touwkoms te doen stumme; e referendum oet 1877 besloot tot trökkier oonder Frans bewind, wat 't jaor dao-op woort geïmplementeerd. 't Eiland góng ressortere oonder Guadeloupe. Sinds [[1946]] zien de inwoeners vaan Saint Barthélemy Franse staotsbörgers. Nao e referendum in [[2003]] woort Saint-Barthélemy, same mèt [[Sint Maarten (Frans)|Sint Maarten]], bestuurlek vaan Guadeloupe aofgesplete. ==Bronne== ''Dit artikel is gooddeils gebaseerd op de corresponderende [http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Saint_Barth%C3%A9lemy&oldid=514494449 Ingels]- en [http://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Saint-Barth%C3%A9lemy_%28Antilles_fran%C3%A7aises%29&oldid=83648447 Franstaolege] artikele; wijer kump ouch e bitteke informatie vaan [[:en:List of amphibians and reptiles of Saint Barthélemy]].'' {{Noord-Amerika}} [[Categorie:Aafhenkelike gebejer van Frankriek]] a6j3qlyyn1mjggpjz11770eyc4j5l3f 0 26301 475201 414105 2024-11-11T09:13:33Z Joorsm 30190 /* Bronne */ 475201 wikitext text/x-wiki {{dialek|Mestreechs}} {{deptabel| | naamlandj = Sint Maarten | vlag = [[Plaetje:Flag of France.svg|120px|Veendel vaan Fraankriek; 't eiland heet gein officieel veendel]] | waope = | locatie = [[Plaetje:LocationSaint-Martin.PNG|250px|Ligking vaan Frans Sint Maarten]] | moojerlandj = [[Fraankriek]] | tale = [[Frans]] | hoofsjtad = [[Marigot]] | sjtaotsvörm = [[euverziese collectiviteit]] (COM) | sjtaotshoof = [[François Hollande]] | titelhoofregering = prefek | naamhoofregering = Jacques Simonnet | titelhoofregering1 = veurzitter regionaole raod | naamhoofregering1 = Daniel Gibbs | km2 = 54,3 | pctwater = 0 | inwoeners = 36.824 | deechde = 678 | munteinheid = [[Euro]] | tiedzaone = -4 | valutacode = EUR | fiesdaag = [[14 juli]] | vouksleed = [[La marseillaise]] | tld = mf, .gp | landjcode = MAF | tillefoon = 590 }} 't '''[[Frankriek|Frans]]''' deil vaan 't eiland '''[[Sint-Maarten (eiland)|Sint-Maarten]]''' (officieel de '''Collectivité de Saint-Martin''') is, neve 't [[Sint Maarten (Nederlands)|Nederlands deil]], ein vaan de twie stökker boe dit eiland staotkundeg in is verdeild. 't Geit um 't noordelek deil vaan 't eiland. Tot [[2007]] veel ''Saint-Martin'' bestuurlek oonder 't euverzies departemint [[Guadeloupe]]. ==Politiek en bestuur== Frans Sint-Maarten is unitair en kint gein administratief oonderverdeilinge, neet mèt en neet zoonder bestuurleke rillevantie. Ietot 't oonaofhenkelek woort vaan Guadeloupe, stoont 't eilandgebeed bekind es de ''Ville de Saint-Martin''; 't woort dus feitelek es ein plaots gezien. 't Eiland weurt veurgezete door 'nen territoriaole raod mèt 23 zetele, zoewie door 'ne prefek (nao analogie vaan de Franse departeminte). ==Geografie== Mèt 54 km² is 't Frans deil vaan Sint Maarten e stök groeter es 't Nederlands, wat mer 34 km² mèt. Daan nog is 't kleinder es [[San Marino]] of de gemeinte [[Mestreech]] en mer oongeveer zoe groet wie [[Bermuda]]. 't Noordelek, Frans deil is e stök heuvelechteger es 't Nederlands deil; 't hoegste punt vaan 't eiland, Pic Paradis (411 meter), ligk midde drin. 'nen Aanderen heuvel, Flagstaff, is 390 meter hoeg en ligk op de grens. De grens löp wijer ouch door de [[Simonsbaailagune]], e soort binnezieke mèt aon alle kante land. Ouch 't eilendsje [[Tintamarre]], noordoostelek vaan Sint Maarten, is deil vaan 't eilandgebeed. 't Brits eiland [[Anguilla]] ligk 'ne kilometer of zeve nao 't noorde touw; vaanoet Marigot veurt e poontveer nao de have vaan Blowing Point. Frans Sint Maarten waor ummer dunner bevolk es Nederlands Sint Maarten, meh sinds ind jaore tachteg is dao sterk verandering in gekoume. ==Cultuur en demografie== ===Etnische gróppe=== Wie in 1985 de wèt-Pons de Franse Antille defiscaliseerde, kós Sint-Maarten tot e belastingparadies oetgreuje. Zoe naom de bevolking binne e paar jaor enorm touw: bij de volkstèlling vaan 1990 had 't gebeed al 28.518 inwoeners tege mer 8.072 in 1982. Me begriep daan ouch wel, tot de inheimse bevolking, die besteit oet creole vaan gemingk blood, sterk in de minderhied is. Neve väöl Europese Franse en Guadeloupeze leve veural groete gróppe zwarte [[Haïti]]aonse arbeiers op 't eiland. ===Taole=== Frans is de insegste officieel taol, meh de bevolking spraok oonderein ummer 'n [[Ingels]] dialek (zjus wie die vaan 't Nederlands deil). Mèt de koms vaan väöl vreemdelinge oet de Franssprekende wereld is 't Frans es spreektaol belaankrieker gewore. Me huurt hei ouch nog wel [[Haïtiaons]] en [[Guadeloupees]] creool. ==Historie== De Franse presintie in de regio begint in de [[zeventienden iew]], mèt de stiechting vaan de ''Compagnie de Saint-Christophe'' in 1626. De Fransoze verbouwe [[touwbak]] op 't eiland, ouch al gief 't tegeliek op 't zuidooste e Spaons garnizoen. In [[1648]] numme de [[Rippubliek vaan de Zeve Vereinegde Nederlen|Hollenders]] 't zuie euver; me besluut veur de kwestie mèt de Fransoze op te losse en 't eiland te verdeile wie 't noe nog verdeild is ([[Verdraag vaan COncordia]]). In deen tied ressorteert 't Frans deil oonder de kolonie op [[Saint Kitts]] (''Saint-Christophe'' in 't Frans). Es tijdens de [[Nederlands-Ingelse oorloge]] de Ingelse e paar kier Sint Maarten pakke, numme ze ouch 't Frans deil in; vaan [[1689]] tot [[1697]] ([[Vrei vaan Rijswijk]]) weure de Franse bewoeners vaan 't eiland zelfs gedeporteerd. In de chaos [[Franse revolutie]] lök 't de Hollenders in [[1794]] 't Frans deil te pakke, meh in [[1796]], nao de Franse bezètting vaan de Nederlen, weurt de situatie umgedrejd. Tösse [[1810]] en [[1815]] bezètte de Britte Sint Maarten nog eine kier, um 't in [[1816]] definitief trök te geve. In [[1839]] slete de Fransoze en de Nederlanders 'n conventie boe-in 't Verdraag vaan Concordia gepreciseerd weurt, en boe-in ouch gooj aofspraoke euver 't gemein gebruuk vaan beveurbeeld de zaajtpötte weure gemaak. In 1985 weurt 't eiland gedefiscaliseerd, wat 'n demografische revolutie op gaank brink (zuug bove). In 2007 weurt Saint Martin, same mèt [[Saint Barthélemy]], bestuurlek aofgesplits vaan Guadeloupe. ==Bronne== ''Dit artikel is gebaseerd op, meh neet vertaold oet, 't corresponderend Ingelstaoleg artikel, en wel in [http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Collectivity_of_Saint_Martin&oldid=508313444 dees versie], zoewie 't corresponderend Franstaoleg artikel, en wel in [http://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Saint-Martin_%28Antilles_fran%C3%A7aises%29&oldid=83678356 dees versie].'' {{Noord-Amerika}} [[Categorie:Aafhenkelike gebejer van Frankriek]] pf16807kgxrgma3kditbfygyqsx3e99 0 26302 475133 470856 2024-11-10T17:28:06Z Joorsm 30190 /* Rifferenties */ 475133 wikitext text/x-wiki {{dialek|Mestreechs}} {{deptabel| | naamlandj = Turks- en Caicoseilen | vlag = [[Plaetje:Flag of the Turks and Caicos Islands.svg|120px|Veendel vaan de Turks- en Caicoseilen]] | waope = [[Plaetje:Coat of arms of the Turks and Caicos Islands.svg|80px|Waope vaan de Turks- en Caicoseilen]] | locatie = [[Plaetje:Turksandcaicos.jpg|250px|Ligking vaan de Turks- en Caicoseilen]] | moojerlandj = [[Vereineg Keuninkriek]] | tale = [[Ingels]] | hoofsjtad = [[Cockburn Town]] | sjtaotsvörm = [[Brits euverzies territorium]] | sjtaotshoof = [[Elizabeth II]] | titelhoofregering = gouvernäör | naamhoofregering = Ric Todd | km2 = 430 | pctwater = 0 | inwoeners = 44.819 | deechde = 104 | munteinheid = [[Amerikaansen dollar]] | tiedzaone = -5 | valutacode = USD | fiesdaag = [[30 augustus]] | vouksleed = [[God save the King]] | tld = tc | landjcode = TCA | tillefoon = 1-649 }} De '''Turks- en Caicoseilen''' (officieel '''Turks and Caicos Islands''') zien 'n eilandnatie in de [[Atlantische Oceaon]], die besteit oet twie klein arsjipelle, de Turkseilen en de Caicoseilen. De eilen zien feitelek de voortzètting vaan de [[Bahama's]], die noordwestelek devaan ligke. 't Brits territorium is bekind es toeristische bestumming en belastingparadies. ==Politiek en bestuur== ===Indeiling=== De Turks- en Caicoseilen zien verdeild in zes [[distrik]]te, eint veur eder bewoend eiland. # [[Providenciales]] en [[West Caicos]] # [[North Caicos]] # [[Middle Caicos]] # [[South Caicos]] en [[East Caicos]] # [[Grand Turk]] # [[Salt Cay]] West en East Caicos waore vreuger ouch bewoend, meh zien allebei sinds oongeveer 1900 verlaote. ===Insignes=== 't Waope vaan de Turks- en Caicoseilen is vaan goud, mèt 'ne ziesjölp, 'ne kreef en 'ne cactus, alle in natuurleke kleure, gezat 2-1. In de groete waopecompositie weurt 't sjèld gesupporteerd door twie flamingo's en gekroend door 'ne pelikaon tösse twie sisalplante. 't Veendel is doonkerblauw mèt in 't midde 't waope (allein 't sjèld) en in 't boveste kwart 't veendel vaan 't Vereineg Keuninkriek. ==Fysische geografie== De eilen mete zoe'n 430 km²; daomèt is 't landoppervlak kleinder es dat vaan [[Andorra]] en oongeveer zoe groet wie [[Curaçao]]. Ze laote ziech logischerwies verdeile in twie arsjipelkes: de Caicoseilen en de Turkseilen. Vaan de Caicoseilen, die in 't noordweste vaan 't land ligke, zien North, Middle en East Caicos de groetste, al woene op Providenciales (westelek vaan North Caicos) väöl mie lui. West en South Caicos ligke excentrieker. De Turkseilen, die in 't zuidooste ligke, zien väöl kleinder. Allein Grand Turk en Salt Cay zien bewoend. In totaol bedreug 't aontal eilen en 'cays' (eilendsjes of rotse) De eilen zien geint vaan alle heuvel- of bergechteg; hoegste punt is Blue Hills op Providenciales. 't [[Klimaot]] is tropisch, relatief druug en relatief zonneg, mèt gans 't jaor door maxima vaan roond de 30 graod en de mieste neerslaag in de herfs vaan 't noordelek haafroond. ===Levende natuur=== De natuur vaan de Turks- en Caicoseilen is neet bezunder gevarieerd en kint gein groete endemische soorte. 201 veugel zien bekind, boevaan ein soort is ingeveurd en 99 soorte daolgaste of zeldzaom breujveugel zien. Inheimse [[zoogdiere]] zien beperk tot twie soorte [[vleermuis]]. ==Cultuur en demografie== ===Etnische gróppe=== De eilanders zien in groete mierderheid (ca. 90%) [[negers|zwart]]; de res weurt oetgemaak door blaanke en lui vaan gemingk blood. ===Taol=== De officieel taol is Ingels; de inheimse bevolking sprik [[Turks- en Caicoscreoolingels]].<ref>[http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=TC Ethnologue report for Turks and Caicos Islands]</ref> Allewel tot dit dialek nog neet bestudeerd is, ligk 't veur de hand um aon te numme tot 't verwant is aon 't [[Bahamacreoolingels]].<ref>[http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=tch Ethnologue report for language code: tch]</ref> ===Religie=== De bewoeners vaan de Turks- en Caicoseilen zien in zier groete mierderheid [[christendóm|christelek]]. Groetste genoetsjap zien de [[duiperse]] (baptiste) mèt 35,8%, daonao volgde de Church of God ('n [[pinkstergemeinte]]) mèt 11,7%, de [[Roems-Kathelieke Kèrk|kathelieke]] mèt 11,4%, de [[anglicanisme|Anglicaone]] mèt 10%, de [[methodiste]] mèt 9,3%, de [[zevendendaagsadventiste]] mèt 6% en de [[Jehova's getuiges]] mèt 1,8%. Aander geluive en onkèrkelekheid make 14% oet. De kathelieke vaan de eilen weure sinds 1984 bedeend door de [[missie sui juris]] veur Turks en Caicos, die oonder 't [[aartsbisdóm Nassau]] vèlt. ==Historie== Wie bij de Bahama's zien de oersprunkeleke inwoeners vaan de Turks- en Caicoseilen de [[Lucayo's]], Arawaks sprekende [[Taíno's]] die örges tösse 500 en 800 n.Chr. vaanaof [[Hispaniola]] nao 't noorde vore. Zij neumde e deil vaan de eilen ''caya hico'' 'kètte vaan eilen' - dit woorte de Caicoseilen. De Turkseilen oontliene hunne naom aon d'n inheimse cactus ''Melocactus communis'', die de Britte ''Turk's cap'' ('Turkse möts') neumde. Europese krenkdes en aofveuring vaan inheimse es slaove op Hispaniola maakde tot de eilen al begin zestiende iew gans oontvolk waore. Wijer hadde de Spanjole of aander Europees machte gein intrèsse in de eilen. Pas in de decennia roond 1700 kaome op de Turkseilen de ierste nui bewoeners: [[zieruiverij|zieruivers]] en zaajtwinners. In de late achtienden iew naom [[Fraankriek]] de eilen in, meh in [[1799]] annexeerde [[Groet-Brittannië]] ze, es deil vaan de Bahama's. In 1841 veroongelökde e Spaons slaovesjeep veur de kös vaan East Caicos; de slaove die 't euverleefde vestegde ziech permanint in de Britse kolonie boe de slaovernij al waor aofgesjaf. In [[1848]] woorte de eilen bestuurlek vaan de Bahama's losgemaak, um daonao vaan 1873 tot 1959 weer bij [[Jamaica]] te weure geveug. De jaore dao-op maakde de eilen nog kort deil oet vaan de [[Federatie vaan Wes-Indië]], meh wie die in [[1962]] oetereinveel, woort 't 'n zelfstendege [[kroenkolonie]]. In [[1976]] woort zelfbestuur gegeve, mèt de bedoeling veur de eilen binne e paar jaor oonaofhenkelek te make, meh dit woort neet oetgeveurd. Corruptiesjendaole brachte de Britse kroen in [[2009]] tot 't opsjorte vaan de otonomie; sindsdeen weure de eilen weer (normaal gezeen tijdelek) es kolonie bestuurd. ==Bronne== Veur dit artikel is gebruuk gemaak vaan 't corresponderend Ingelstaoleg artikel, en wel in [http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Turks_and_Caicos_Islands&oldid=516486609 dees versie]; wijer koume bittekes informatie vaan [[:en:Districts of the Turks and Caicos Islands]], [[:en:Coat of arms of the Turks and Caicos Islands]], [[:en:List of birds of the Turks and Caicos Islands]] en [[:en:List of mammals of the Turks and Caicos Islands]].'' ===Rifferenties=== <references/> {{Noord-Amerika}} [[Categorie:Aafhenkelike gebejer van Vereinig Keuninkriek]] [[Categorie:Eilande-groepe]] nag19lt1bmtze7ti728x5l4uzevax0g 0 26312 475128 470849 2024-11-10T17:24:36Z Joorsm 30190 /* Rifferenties */ 475128 wikitext text/x-wiki {{dialek|Mestreechs}} {{deptabel| | naamlandj = Falklandeilen | vlag = [[Plaetje:Flag of the Falkland Islands.svg|120px|Veendel vaan de Falklandeilen]] | waope = [[Plaetje:Coat of arms of the Falkland Islands.svg|80px|Waope vaan de Falklandeilen]] | locatie = [[Plaetje:LocationFalklandIslands.png|Ligking vaan de Falklandeilen]] | moojerlandj = [[Vereineg Keuninkriek]] | tale = [[Ingels]] | hoofsjtad = [[Stanley (Falklandeilen)|Stanley]] | sjtaotsvörm = [[euverzies territorium]] | sjtaotshoof = [[Elizabeth II]] | titelhoofregering = gouvernäör | naamhoofregering = Nigel Haywood | titelhoofregering1 = Chief Executive | naamhoofregering1 = Keith Padgett | km2 = 12.173 | pctwater = 0 | inwoeners = 3.361 (2014) | deechde = 0,3 | munteinheid = [[Falklandeilenpoond]] | tiedzaone = -4 | valutacode = FKP | fiesdaag = [[14 juni]] | vouksleed = [[God save the Queen]] | tld = fk | landjcode = FLK | tillefoon = 500 }} De '''Falklandeilen''' (officieel '''Falkland Islands'''; [[Spaons]] ''Islas Malvinas'') zien 'nen [[arsjipel]] in de zuieleke [[Atlantische Oceaon]], zoe'n viefhoonderd kilometer oet de kös vaan [[Zuid-Amerika]]. Hoofplaots en eineg dörp vaan beteikenis is Stanley. De kèl, windetege eilen zien dunbevolk en valle es otonoom euverzies territorium direk oonder de Britse kroen. Veurnaomste bronne vaan inkomste zien sjieperij, vèsserij en toerisme. Boete 't Vereineg Keuninkriek claimp ouch [[Argentinië]] de eilen; dit land perbeerde in [[1982]] zoonder succes ziene claim door te duie mèt 'n invasie, die tot de [[Falklandoorlog]] leide. ==Politiek en bestuur== Sinds de groondwètsverandering vaan 2009 höbbe de Falklandeilen 'n groete maot vaan otonomie, dewijl 't vreuger, zeker veur d'n oorlog, ieder 'n kolonie waor. De inwoeners zien Britse staotsbörgers. De wètgevende mach is in han vaan de [[Wètgevende Assemblee vaan de Falklandeilen|Wètgevende Assemblee]] (''Legislative Assemblee'', 'n einkamereg [[parlemint]] wat oet èlf leje besteit. De lèste verkezinge waore in 2009. De oetvoerende mach berös bij de [[gouvernäör]], dee de Keuning(in) hei vertrejt. ===Insignes=== 't Waope vaan de Falklandeilen is golvend doorsnoje. 't Boveste deil is vaan lazuur (''blauw'') mèt e stoond sjaop vaan zèlver (of in natuurleke kleur?) op 'ne groond vaan sinopel (''greun''). 't Oonderste deil is gegolf vaan drei stökker zèlver en twie stökker blauw, mèt dao-euver e galjoen mèt drei maste in natuurleke kleur mèt zeile vaan goud en veendelkes vaan keel (''roed'') en op 't middeste zeil veer bel vaan keel gezat 1-2-1. 't Sjèld is veurzeen vaan 't devies ''Desire the right'' ('Wuns diech wat zjus is'). 't Sjaop verwijs nao de sjieperij op 't eiland, die tot veur kort bekans 't eineg middel vaan bestoon waor. 't Sjeep is de ''Desire'', boemèt kaptein [[John Davis]] de eilen in 1592 oontdèk kin höbbe (zuug [[#Historie|oonder]]). 't Veendel aan de Falklandeilen is in Britse koloniaole stijl: vaan doonkerblauw (''navy blue'') mèt 't waope en in de bovehook 't Brits veendel. Waope en veendel woorte op 29 september 1948 touwgekind. ==Geografie== [[Plaetje:Falkland Islands topographic map-en.svg|thumb|Topografische kaart vaan de Falklandeilen.]] Mèt hun good 12.000 veerkentege meter zien de Falklandeilen oongeveer e daarde zoe groet wie Nederland. Ze ligke op 't [[continentaol plat]] vaan Zuid-Amerika; tösse de eilen en de kös ligk dus oondepe zie. D'n arsjipel besteit oet twie hoofeilen, ''[[West Falkland]]'' en ''[[East Falkland]]'', die oongeveer eve groet zien; dao-umheen ligke hoonderde kleinder eilen wie Weddell Island, Saunders Island, Pebble Island, Speedwell Island en Lively Island (um de groetste mer te neume). De paar groetste eilen zien bewoend. Op allebei de hoofeilen zien minuscuul bergkettes te vinde; d'n hoegste berg is [[Mount Usborne]] op East Falkland, mèt 705 meter, dewijl [[Mount Adam]] op West Falkland 700 meter hoeg is. De eilen höbbe e [[zieklimaot]] mèt zier klein temperatuurversjèlle tösse zomer en winter en 'n hoeg lochvochtegheid. Wat temperatuur betröf ligk 't op de grens tösse gemaotegde en subpolair klimaote ([[Köppen]] ''Cfc''). Mèt dit alles is 't klimaot hei te vergelieke mèt dat op de [[Shetlandeilen]], mèt oetzundering tot 't väöl minder regent (681 mm in Stanley tege 1257 in Lerwick). De mieste rege vèlt tege de bergskes aon. De gemiddelde maximumtemperature loupe oeterein vaan 4 graod in juli tot 13 graod in jannewarie en fibberwarie, de gemiddelde minima ligke tösse -1 graod in de winter (juni - augustus) en 6 graod in jannewarie. Nachvoors is 't gans jaor door meugelek, meh temperature oonder de -10 koume zelde veur. Ouch wermer weer es 20 graod is zeldzaom. ===Levende natuur=== [[Plaetje:Macaroni Penguins (js).jpg|thumb|Macaronipinguïns (''Eudyptes chrysolophus''), ein vaan de vief soorte pinguïns die d'n arsjipel riek is.]] Door de hel umsten kinne op 't eiland gein [[buim]] greuje. Groete deile vaan 't eiland zien begreujd mèt ''tussock''-[[gras]] (''Poa flabellata''), boe de sjäöp vaan vrete, en mèt versjèllende klein struuk en heiplante. 363 soorte [[vaatplante]] zien bekind (daovaan 278 [[bleujende plante]]), zoewie 21 [[vaores]] en [[woufsklawwe]]. De fauna is neet direk divers, wie me ouch maag verwachte bij zoe'n kèl en geïsoleerd ligkende eilen. Hiel bezunder waor tot de eilen vreuger 'n inheims (en [[endemie|endemisch]]) neet-vlegend [[zoogdiere|zoogdier]] hadde: de [[warrah]] (''Dusicyon australis''), 'nen [[hoondechtege]] dee woersjijnelek veugel vraot en in de negentienden iew door sjiepers is oetgereujd. 't Eineg aander inheims landzoogdier is de [[guanovleermoes]] (''Tadarida brasiliensis''); in de zie roontelum zwumme tientalle [[walvèsechtege]] (Cetacea) en [[robbe]] (Pinnipedia), welke lèste väölvöldeg op de stren vaan de eilen ligke. Op de eilen zien 227 [[veugel|vogelsoorte]] gezeen, boevaan 'rs 60 hei breuje. Daobij zien ouch vief soorte [[pinguïns]]. In de reviere vint me zès soorte [[vèsse|zeutwatervèsse]]. Inheimse reptiele of amfibieë heet 't in de recinte historie neet gegeve. 't Aontal inheimse [[insekte]] ligk bove de 200; daoneve gief 't 43 [[spinne]] en 12 [[wörm]] oet versjèllende taxa. [[Exoot|Exote]] wie de [[kat|verwèlderde kat]] (''Felis catus''), de [[brojn rat]] (''Rattus norvegicus'') en de [[grijze fóks]] (''Urocyon cinereoargenteus'', dee de niche vaan de warrah innump) koume algemein veur en ze zörge veur väöl sjaoj oonder de inheimse vogelpopulatie. [[Sjaop|Sjäöp]] (''Ovis aries'') en [[rendier]]e (''Rangifer tarandus'') leve es gedomesticeerde bieste, meh door hun groete vrijheid make ouch zij direk deil oet vaan natuur en milieu. ==Cultuur en demografie== [[Plaetje:WhaleboneArchCathedral.JPG|thumb|''Christ Church Cathedral'' in Stanley, mèt ziene boog vaan walvèskneuk.]] De Falklandeilen zien, oondaanks tot ze neet direk oonbewoenbaar zien, extreem dun bevolk: allewel tot, wie gezag, 't terrein e daarde vaan Nederland is, is de bevolking mer zoe'n 3000 lui groet. In dat ciefer weure wel contrakarbeiers op de legerbases, meh gein garnizoensoldaote mètgetèld. De lèste jaore naom de bevolking mèt e paarhoonderd aof, door 't verminderd aontal arbeiers op Mount Pleasant Airfield; bij de volkstèlling in 2012 tèlde de bevolking 2.563 lui.<ref>[https://web.archive.org/web/20120929024001/http://www.falklands.gov.fk/news/2012/09/headline-results-of-2012-falkland-islands-census-released/ Falkland Islands Government - Headline results of 2012 Falkland Islands Census released]</ref> Dit gief 'n bevolkingsdiechheid vaan 0,21 inwoeners per km², bekans tien kier minder es 't dunsbevolk zelfstendeg land, [[Mongolië]], en allein diechter bevolk es [[Greunland]] en [[Spitsberg]]. Wie gezag is allein de hoofplaots Stanley 'n nederzètting mèt e dörps karakter. Bij de volkstèlling vaan 2006 woende dao 2.115 lui (ter vergelieking: [[Groeselt|Groonsveld]] heet zoeget 2400 inwoeners). Twiede plaots waor Mount Pleasant mèt 477 lui (die noe gooddeils vertrokke zien; zuug bove). Alle aander plaotse zien mer naobersjappe vaan hoegoet tientalle inwoeners: al de res vaan East Falkland had 194 inwoeners, gans West Falkland mer 123 inwoeners en alle aander eilen bijein 42. 't Boetegebeed vaan de Falklandeilen (alles boete Stanley) weurt ''camp'' geneump (nao 't Spaons ''campo'' 'veld', '(platte)land'.) ===Etnische gróppe=== De inheimse eilanders, soms ''Kelpers'' geneump, zien vaan gooddeils Britse, en daan veural [[Wales|Welzje]] en [[Sjotland|Sjotse]] aofkoms. Wijer gief 't lui die (of die hun veurawwers) vaan [[Scandinavië]], [[Fraankriek]], [[Gibraltar]], [[Chili]] of [[Sint-Helena]] koume. Tot aon d'n oorlog lepe de eilen dudelek leeg, meh sindsdeen höbbe de eilen zjus netto migratie gekind. ===Taol=== De officieel taol is 't Ingels; aander taole weure neet opgegeve.<ref>[http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=FK Ethnologue report for Falkland Islands]</ref> De inheimse eilanders spreke e dialek wat door versjèllende Ingelse dialekte is gevörmp, meh veural noordelek (Noord-Ingels en Sjots) en e bitteke [[West Countydialekte|westelek]] gekleurd is. Wijer kint dees taol e groet aontal [[Spaons]]e lienwäörd; in 't bezunder oet de peerdfokkerij. Op 't land is 't accint euver 't algemein sterker es in Stanley. ===Religie=== In de volkstèlling vaan 2006 waor zoe'n 2/3 vaan de bevolking [[christendóm|christelek]]. Op de eilen zien drei kèrke te vinde, boevaan de anglicaonse ''Christ Church Cathedral'' (zuug pleetsje) de groetste is. ==Historie== ===Prehistorie=== Wie de eilen roond 1600 woorte oontdèk, waore ze oonbewoend, en of de [[Indiaone]] ze oets höbbe aongedoon, is neet bekind. Vreuger meinde me in de warrah e teike vaan minseleke inminging te zien, meh DNA-oonderzeuk heet oetgeweze tot 't bies al 6,7 mieljoen jaor geleie vaan aander hun is aofgesplits en dus al laank veur de mins de eilen moot höbbe bereik. Wie 'm dat gelök is, is oonbekind.<ref>[http://www.sciencedaily.com/releases/2009/11/091102121449.htm Science Daily - New Clues To Extinct Falklands Wolf Mystery]</ref> ===Oontdèkking en begin kolonisatie=== [[Plaetje:Louis Antoine de Bougainville - Portrait par Jean-Pierre Franquel.jpg|thumb|Louis Antoine de Bougainville, stiechter vaan de ierste kolonie op de eilen.]] Versjèllende zèstiendeniewse journaals zien geïnterpreteerd es oontdèkking vaan de Falklandeilen, dao-oonder die vaan Britse (herinnerd in 't waope, zuug [[#Insignes|bove]]), Spaonse en Portugese expedities, meh d'n ierste dee ze mèt zekerheid aondeeg waor d'n [[Rippubliek vaan de Zeve Vereinegde Nederlen|Hollender]] [[Sebalt de Weert]]. Nao häöm hètde de eilen op Nederlandse ziekaarte tot in de negentienden iew ''Sebaltseilanden''. In [[1690]] voor d'n [[Ingeland|Ingelse]] kaptein John Strong tösse de twie hoofeilen door; de ziestraot neumde heer ''Falkland Street'', nao d'n hertog vaan Falkland, commissioneur vaan de Keuninkleke Marine en daomèt financeer vaan de expeditie. De Fransoze begóste in [[1764]] mèt de ierste nederzètting op de eilen; 'n expeditie oonder leiing vaan [[Louis Antoine de Bougainville]] stiechde 't huieg Port Louis op East Falkland. Bougainville neumde de eilen ''Îles Malouines'', nao [[Saint-Malo]] in [[Bretagne]] boe de koloniste vaandan kaome. De Franse naom weurt nog ummer gebruuk, en ouch de (politiek belaoje) Spaonse naom ''Islas Malvinas'' is daovaan aofgeleid. Nog mer e jaor later kaome de Britte oonder John Byron West Falkland kolonisere (bij Port Egmont), zoonder vaan de Franse kolonisatie te weite. Wie in [[1767]] de Franse 't eiland aon [[Spaanje]] verkochte, besloot dit land in [[1770]] de Britte oet te drieve. Dit leide tot de Falklandcrisis, boe-in 'nen oorlog op 't lèste memint woort veurkoume. 't Woort de Britte touwgestande trök te koume nao hun kolonie. ===Negentienden en twintegsten iew=== Wie in [[1774]] de dertien Amerikaanse kolonies ziech oonaofhenkelek verklaorde, hadde Britte aander zörg es de Falklandeilen en trokke ze ziech trök, zoonder hunne claim op te geve. Ouch de Spanjole verlete de eilen, in 1811. In [[1820]] leej de kaapvaorder ''Heroína'' sjeepbreuk op de eilen, boenao hunne kaptein ze claimde veur 't zjus oonaofhenkelek Argentinië. Tot 'n echte kolonisatie kaom 't evels neet; planne veur 'n straafkolonie mislökde beveurbeeld. In de jaore 1830 gónge de Britte ziech weer actief mèt de eilen meuje. 'n Ierste kolonie woort in 1833 nog verjaog door de inheimse Argentijne, meh daonao veegde de Britse marine de eilen oet en vestegde ze in [[1840]] mèt Stanley 'n permanente kolonie. Sindsdeen waore de eilen en hun bewoeners Brits. Ze hadde strategische beteikenis veur sjeper op weeg nao [[Kaap Hore]], en in [[1914]] woort hei de Slaag bij de Falklandeilen oetgevochte tösse de Britse en Duitse marine. Kort nao d'n Twiede Wereldoorlog maakde Argentinië de souvereiniteitskwestie weer actueel, wie de [[VN]] mèt hun [[dekolonisatie]]commissie begóste. Argentinië meinde tot 't rech had op de souvereiniteit euver dees eilen, en gebruukde dit ideaol um zien wuns krach bij te zètte. De Britse regering stoont wel veur dekolonisatie ope, meh oonderhandelinge dao-euver in de jaore 1960 lepe stök op de wuns vaan de eilanders zelf um 'n Britse kolonie te blieve. Wel kaom 't in de jaore 1970 tot 'n beperkde normalisering vaan de betrèkkinge en 'ne lijndeens nao Argentinië per vleegmesjien. ===Falklandoorlog=== [[Plaetje:Argentine POWs guarded by 2 Para.jpg|thumb|Britse parachutiste begeleie Argentijnse kreegsgevaangene.]] Sinds 1976 waor in Argentinië e militair bewind aon de mach, wat in 't begin vaan de jaore tachteg laankzaamaon oet de gratie raakde door economische tegesleeg en zwoer repressie. 't Rezjiem besloot d'n aondach aof te leie door de Falklandeilen binne te valle, 'n actie boemèt zelfs de mieste dissidente in 't land 't wel ins waore. De Britse militair presintie in de ganse Zuieleke Atlantische Oceaon waor sterk verminderd, umtot de regering in Londe de demografisch oonbelaankrieke en leegloupende eilendsjes gein hoeg prioriteit gaof. Zoe kós 't gebäöre tot op [[2 aprèl]] [[1982]] 'n groete Argentijnse legermach de Falklandeilen, zoewie [[South Georgia en de Zuid-Sandwicheilen]] euverveel en bezat. De reactie vaan de internationaol gemeinsjap waor gemingk, meh allein in Latiens-Amerika waore mieste len op de haand vaan Argentinië. De VN-Veilegheidsraod reep in Resolutie 502 de Argentijnse regering op häör tróppe trök te trèkke en vroog allebei de patrije de kwestie diplomatiek op te losse. De rechse regering vaan premier [[Margaret Thatcher]] waor neet vaan plan veur te laote doen en besloot veur militair in te griepe. Umtot de Britte zoe wieneg tróppe in de regio hadde, bleve de ierste acties beperk tot lochaonvalle. Hei-op volgde versjèllende ziesleeg, en in mei kaom 't ouch tot 'n landinvasie. De Britte bleke te land, ter zie en in de loch de sterkste en op 11 juni veel Stanley. Drei daog later gaof d'n Argentijnse commendant ziech euver. D'n oorlog leide tot 't versneld valle vaan de junta in Argentinië (boe in 1983 weer verkezinge woorte gehawwe) en tot de euverweldegende herverkezing vaan Thatcher en häör Conservatief Partij in 1983. ===Sinds 1982=== Nao d'n oorlog besloot 't Vereineg Keuninkriek e groet garnizoen en 'ne basis vaan de RAF op de bein te hawwe. Sinds 1 januari 1983 zien de eilander Britse staotsbörgers en bij de groondwèt vaan 2009 kraoge ze 'n groete maot vaan otonomie. Heimèt is de koloniaole status vaan de eilen feitelek veurbij. In [[1990]] woorte de betrèkkinge tösse 't VK en Argentinië herstèld; me heet de kwestie laote röste. Op de eilen ligke versjèllende mijnevelder die nog mote weure opgeruimp. ==Bronne== ''Dit artikel is gebaseerd op, meh neet vertaold oet, 't corresponderend Ingelstaoleg artikel, en wel in [http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Falkland_Islands&oldid=516783808 dees versie]; wijer koume bittekes informatie vaan [[:en:Legislative Assembly of the Falkland Islands]], [[:en:Coat of arms of the Falkland Islands]], [[:en:Flag of the Falkland Islands]], [[:en:Wildlife of the Falkland Islands]], [[:en:Falkland Islands English]] en [[:en:Falklands War]].'' ===Rifferenties=== <references/> {{Zuud-Amerika}} [[Categorie:Aafhenkelike gebejer van Vereinig Keuninkriek]] [[Categorie:Eilande-groepe]] sawn0b5whpo4jgxwhrxagrmlexp11qy 0 26336 475132 470850 2024-11-10T17:27:37Z Joorsm 30190 /* Bronne */ 475132 wikitext text/x-wiki {{dialek|Mestreechs}} {{deptabel| | naamlandj = South Georgia en de Zuid-Sandwicheilen | vlag = [[Plaetje:Flag of South Georgia and the South Sandwich Islands.svg|120px|Veendel vaan South Georgia en de Zuid-Sandwicheilen]] | waope = [[Plaetje:Coat of arms of South Georgia and the South Sandwich Islands.svg|80px|Waope vaan South Georgia en de Zuid-Sandwicheilen]] | locatie = [[Plaetje:LocationSouthGeorgiaAndSouthSandwichIslands.png|250px|Ligking vaan South georgia en de Zuid-Sandwicheilen]] | moojerlandj = [[Vereineg Keuninkriek]] | tale = [[Ingels]] | hoofsjtad = [[Grytviken]] | sjtaotsvörm = [[euverzies territorium]] | sjtaotshoof = [[Elizabeth II]] | titelhoofregering = commissioneur | naamhoofregering = Nigel Haywood | km2 = 3.903 | pctwater = | inwoeners = 30 | deechde = 0,005 | munteinheid = [[Brits poond]] | tiedzaone = -2 | valutacode = GBP | fiesdaag = | vouksleed = [[God save the King]] | tld = gs | landjcode = SGS | tillefoon = }} '''South Georgia en de Zuid-Sandwicheilen''' (officieel '''South Georgia and the South Sandwich Islands''') zien 'n gróp eilen in 't subantarctisch gebeed, die same e Brits euverzies territorium vörme. 't Is dao gans 't jaor kaajd en windeteg, en um die rei zien ze allewijl zoe good wie oonbewoend. In 't verleie hadde ze 'n get substantieelder bevolking, die leefde vaan de walvèsvangs. Ouch zien de eilen bekind door de groete bijrol die ze höbbe gespäöld in de [[Falklandoorlog]]. Wie de [[Falklandeilen]] weure South Georgia en de Zuid-Sandwicheilen geclaimp door [[Argentinië]]. ==Politiek, bestuur en bewoening== Tot 1985 vele South Georgia en de Zuid-Sandwicheilen formeel oonder de Falklandeilen, es deil vaan de zoegenaomde ''Falkland Islands Dependencies'', meh sinds dat jaor zien ze officieel 'n apaart euverzies territorium. Aon de feiteleke situatie heet dit evels niks veranderd: de verantwoordelekheid veur 't bestuur ligk, umtot 't gebeed zelf gein inheimse bevolking heet, noe in han vaan de gouvernäör vaan de Falklandeilen, dee d'n titel vaan ''Commissioner'' veur South Georgia en de Zuid-Sandwicheilen dreug. 't Territorium is dus feitelek mèt de Falklandeilen in [[personeel unie]]. Um 't gebrek aon bewoening zien South Georgia en de Zuid-Sandwicheilen neet wijer administratief ingedeild. Officieel is Grytviken de hoofplaots; hei besteit de einege bewoening oet 't personeel vaan 't museum, wat dao in de zomer zit. Eve wijerop, bij [[King Edward Point]], steit 'ne basis, vreuger militair, allewijl civiel-wetensjappelek, dee wel gans 't jaor bemaand is. ===Insignes=== Es apaart territorium höbbe South Georgia en de Zuid-Sandwicheilen ouch e veendel en waope. 't Waope is gekous: 't binneste deil vaan sinopel (''greun'') mèt 'ne liew vaan goud dragentere in de linkerklaw 'ne fakkel vaan 'tzelfde, vergezèld vaan twie stare vaan 'tzelfde; 't boeteste deil geruit vaan zèlver (''wit'') en lazuur (''blauw''). De sjèldhawwers zien 'ne zieliew in natuurleke kleur, leunentere op 'ne rots vaan natuurleke kleur, en 'ne macaronipinguin vaan natuurleke kleur, stoontere op 'n iesfaalkde in natuurleke kleur. 't Sjèld is gekroend vaan 'nen helm mèt 'ne vrunk vaan lazuur en zèlver en es helmteike e rendier in natuurleke kleur, en vaan oonder veurzeen vaan 't devies ''Leo terram propriam protegat'' ('Laot de liew zien eige land verdeidege'). 't Veendel is in Brits-koloniaole stijl: 't waope op e veld vaan doonkerblauw en 't Brits veendel in de linkerbovehook. ==Fysische geografie== De eilen mete bijein 3903 km², 'n oppervlaak te vergelieke mèt 'n Nederlandse of Belzje provincie (beveurbeeld [[Noord-Holland]]) of e klei land wie [[Kaapverdië]]. Wiedoet 't groetste deil vaan dit oppervlak weurt ingenome door South Georgia. Ze ligke in de zuieleke [[Atlantische Oceaon]], op 't punt boe die euvergeit in [[Weddelzie]]. Me kin de eilen in twie [[arsjipel]]le verdeile. Um te beginne zien dat South Georgia en zien satellieteilendsjes. 't Hoofeiland, wat de vörm heet vaan 'ne laankgerekden drol, ligk zoe'n 1390 kilometer zuidwestelek vaan de Falklandeilen. De aander eilendsjes vaan de South Georgiagróp zien neet groeter es e paar km² (Annenkoveiland is mèt 'n lengde vaan 6 km 't groetste) en allemaol oonbewoend. De eilen zien bergechteg - 't hoegste punt vaan South-Georgia is [[Mount Paget]], mèt 2934 meter, wat ouch 't hoegste punt vaan gans 't territorium is. 't Geaccidenteerd terrein en de groond, die veural oet [[gneis]] en [[leim]]-[[sjiste]] besteit, doen dinke tot dees eilen, same mèt de Falklandeilen, aw oetluipers vaan 't [[Andes]]gebèrgde zien. De Zuid-Sandwicheilen zien 'n aander verhaol. Dees èlf eilen zien allemaol klein (alles bijein 310 km² of 8% vaan 't gans territorium), mèt es oetsjeter 't 110 km² groet Montagu. Me kin d'n arjsipel in veer grupkes verdeile; vaan noord nao zuid zien dat de Traversay-eilen (3), de Candlemaseilen (2), de midde-eilen (3) en de Zuid-Thule-eilen (3). In tegestèlling tot South Georgia zien dees eilendsjes veural [[völkaon]]isch vaan oersprunk, dewijl ze ouch veur e deil oet [[guano]] zien opgebouwd. Gans in 't noordweste ligk nog de oonderwatervölkaon Protector Shoal. ===Klimaot=== De eilen höbbe e polair zieklimaot, mèt in de regel klein versjèlle tösse zomer en winter, maxima tösse 0 en 10°C, zwoere rege- en snieval en väöl wind. 't Klimaot is te vergelieke mèt Zuid-Greunland, Noord-Iesland en [[Jan Mayen]] (en nog gans get wermer es beveurbeeld Spitsberg). Gemiddelde maxima in Grytviken loupe oeterein vaan 0,9°C in juni tot 8,4°C in jannewarie; gemiddelde minima ligke tösse -4,9°C in augustus en 1,7°C in fibberwarie. Es de noordeleke struiming (oet de trope) evels sterker is, kin 't hei väöl wermer weure, tot zelfs bove de 25 graode. Evegood kin 't in alle maonde vrere; in de wintermaonde soms mie es 15 graode. 't Klimaot is in gans 't territorium geliekaardeg, meh in 't zuie (de Thule-eilen) is 't wel e paar graod kawwer. Door zien nog relatief mèl temperature en wèl zie blijf de umgeving gemeinelek vrij vaan [[pakies]], meh driefies is algemein, wie ouch [[iesberg]]. Väöl vaan de eilen zien gans 't jaor of groete deile vaan 't jaor bedèk mèt snie. ===Levende natuur=== De eilen zien erm aon plante, umtot 't veur väöl te kaajd en te snieriek is. 't Gief gein buim of struuk, allein [[grasse]], [[mosse]], [[koorsmosse]], [[vares]] en e paar bleujende plante. De eilen zien evels wel zier geleef bij zieveugel, wie [[pinguïns]], [[störmveugel]], [[miewe]] en [[sterns]]. 'n Endemische soort is de [[Zuid-Georgische pieper]] (''Anthus antarcticus''). In de watere roontelum de eilen vint me versjèllende ziezoogdiere, te weite [[walvèsechtege]] en [[robbe]], die op vès en krill jaoge. E paar landzoogdiere leve hei es [[exoot|exote]]: de [[hoesmoes]] (''Mus musculus'') en de [[brojn rat]] (''Rattus norvegicus'') zien bij oongelök mèt sjeper mètgekoume, 't [[rendier]] (''Rangifer tarandus'') is in 1911 door Noorse koloniste es jachwèld oetgezat. Op South Georgia leefde op e zeker memint zoeväöl rendiere, tot ze sjaoj touwbrachte aon 't milieu; dao-um besloot de commissioneur in 2011 veur ze allemaol oet te maorde. E paar bieste zien intösse euvergebrach nao de Falklandeilen, boe mie lui zien um de populatie bij te hawwe en hun vleis te ete. ==Historie== [[Plaetje:Grytviken church.jpg|thumb|Noorse Kèrk in Grytviken.]] 't Eiland is in d'n tied vaan de oontdèkkingsreize e paar kier aongedoon, meh dèks is 't oonzeker wat expedities höbbe gezeen, en versjèllende spookeilendsjes zien op kaarte ingeteikend. Koupmaan [[Anthony de la Roché]] maag South Georgia in 1675 gezeen höbbe, wie 'n Spaonse expeditie oet 1756. D'n ierste dee landde op dit eiland waor [[James Cook|Kaptein Cook]] in [[1775]]. Heer claimde de eilen veur Groet-Brittannië, en neumde 't nao keuning George III. Datzelfde jaor oontdèkde heer ouch de zuieleke ach Zuid-Sandwicheilen, al identificeerde heer ze nog neet allemaol es apaarte eilen. Dezen arsjipel neumden 'r nao d'n Hertog vaan Sandwich. De prefix ''Zuid-'' woort later touwgeveug, umtot [[Hawaï]] vreuger ouch de ''Sandwicheilen'' woort geneump. De Pruus [[Fabian Gottlieb von Bellingshausen]] oontdèkde in 1819 ouch de noordeleke eilen, en brach de al bekinde eilen beter en gedetailleerder in kaart. Op South Georgia kaom in de loup vaan de negentienden iew de ziehoondejach op, meh vaanaof 't begin vaan d'n twintegsten iew woort de [[walvèsvaart]] belaankrieker. De belaankriekste verwèrkingsplaots waor Grytviken, oersprunkelek gestiech door [[Noorwege|Nore]] die oonder Britse pach wèrkde. Vaan alle bases op 't eiland is hei de walvèsvangs es ierste begós (1904) en bekans es lèste opgehawwe (1964; allein [[Leith Harbour]] góng ei jaor langer door). 't Minder intrèssant weure vaan de [[traon]]- en [[spermaceti]]-industrie maakde 'n ind aon de vangs en dege de bases leegloupe. De sjeper vaan 50 jaor geleie ligke nog ummer in de have vaan Grytviken te róste en make noe vaan dit dörpke 'n toeristische attractie. Argentinië, wat wie bekind al sinds de negentienden iew de Falklandeilen claimde, breide in 1927 ziene claim oet tot South Georgia en in 1938 tot de Zuid-Sandwicheilen. Um dee claim krach bij te zètte, vestegde 't land vaan 1955 tot 1956 'ne basis op 't zuielek Thule-eiland. In [[1976]] vestegde dit land weer 'ne basis, noe 'ne militaire; 't Vereineg Keuninkriek (wat de basis pas in 1978 oontdèkde) besloot evels veur dit oonbewoend gebeed geinen oorlog te veure meh de kwestie diplomatiek perbere op te losse. Dit veranderde in [[1982]]: op 19 miert vele de Argentijne 't verlaote Leith Harbour in, en op 3 aprèl, einen daag nao de invasie vaan de Falklandeilen, pakde ze Grytviken. De Britte vereuverde South Georgia weer trök op 25 aprèl, in 'n actie die me Operatie Paraquet neumde. Bij de Zuid-Sandwicheilen woort neet gevochte, meh nao de euvergaaf vaan Argentinië woort de basis op Thule oontmanteld. ==Bronne== ''Dit artikel is gebaseerd op, meh neet vertaold oet, 't corresponderend Ingelstaoleg artikel, en wel in [http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=South_Georgia_and_the_South_Sandwich_Islands&oldid=517135464 dees versie].'' {{Zuud-Amerika}} [[Categorie:Aafhenkelike gebejer van Vereinig Keuninkriek]] [[Categorie:Eilande-groepe]] mdtupu19ryvsm08jpsh0j9j70big5op 10 26525 475264 411045 2024-11-11T11:24:18Z Joorsm 30190 475264 wikitext text/x-wiki {|style="margin:0.5em 0 0.5em 0; clear:both;" width=100% class=toccolours ! align="center" style="background:#ccccff" width="100%" | <div style="float:left;width:50px;">&nbsp;</div> [[Frankriek|Veurmalige regio's in Frankriek]] || |- | style="font-size: 90%;" colspan="2" align=center | [[Alsace]] | [[Aquitaine]] | [[Auvergne]] | [[Bourgogne]] | [[Bretagne]] | [[Centre]] | [[Champagne-Ardenne]] | [[Corsica|Corse (Corsica)]] | [[Franche-Comté]] | [[Île-de-France]] | [[Languedoc-Roussillon]] | [[Limousin]] | [[Lorraine]] | [[Midi-Pyrénées]] | [[Nord-Pas-de-Calais]] | [[Basse-Normandie]] | [[Haute-Normandie]] | [[Pays de la Loire]] | [[Picardië|Picardie]] | [[Poitou-Charentes]] | [[Provence-Alpes-Côte d'Azur]] | [[Rhône-Alpes]] |} 5h4owgwyxjuy6uvg9gawtjxhj2otdlw 475265 475264 2024-11-11T11:25:33Z Joorsm 30190 475265 wikitext text/x-wiki {|style="margin:0.5em 0 0.5em 0; clear:both;" width=100% class=toccolours ! align="center" style="background:#ccccff" width="100%" | <div style="float:left;width:50px;">&nbsp;</div> [[Frankriek|Veurmalige regio's in Frankriek]] || |- | style="font-size: 90%;" colspan="2" align=center | [[Elzas|Alsace (Elzas)]] | [[Aquitaine]] | [[Auvergne]] | [[Bourgogne]] | [[Bretagne]] | [[Centre]] | [[Champagne-Ardenne]] | [[Corsica|Corse (Corsica)]] | [[Franche-Comté]] | [[Île-de-France]] | [[Languedoc-Roussillon]] | [[Limousin]] | [[Lorraine]] | [[Midi-Pyrénées]] | [[Nord-Pas-de-Calais]] | [[Basse-Normandie]] | [[Haute-Normandie]] | [[Pays de la Loire]] | [[Picardië|Picardie]] | [[Poitou-Charentes]] | [[Provence-Alpes-Côte d'Azur]] | [[Rhône-Alpes]] |} mve91swdxqfnmba0axtwbg5jpdbag7e 475270 475265 2024-11-11T11:32:15Z Joorsm 30190 475270 wikitext text/x-wiki {|style="margin:0.5em 0 0.5em 0; clear:both;" width=100% class=toccolours ! align="center" style="background:#ccccff" width="100%" | <div style="float:left;width:50px;">&nbsp;</div> [[Frankriek|Veurmalige regio's in Frankriek]] || |- | style="font-size: 90%;" colspan="2" align=center | [[Elzas|Alsace (Elzas)]] | [[Aquitaine]] | [[Auvergne]] | [[Bourgogne]] | [[Bretagne]] | [[Centre]] | [[Champagne-Ardenne]] | [[Corsica|Corse (Corsica)]] | [[Franche-Comté]] | [[Île-de-France]] | [[Languedoc-Roussillon]] | [[Limousin]] | [[Lotharinge (Frankriek)|Lorraine (Lotharinge)]] | [[Midi-Pyrénées]] | [[Nord-Pas-de-Calais]] | [[Basse-Normandie]] | [[Haute-Normandie]] | [[Pays de la Loire]] | [[Picardië|Picardie]] | [[Poitou-Charentes]] | [[Provence-Alpes-Côte d'Azur]] | [[Rhône-Alpes]] |} 3ju6vlhke68dp3hykno4e1328555auf 475271 475270 2024-11-11T11:36:00Z Joorsm 30190 475271 wikitext text/x-wiki {|style="margin:0.5em 0 0.5em 0; clear:both;" width=100% class=toccolours ! align="center" style="background:#ccccff" width="100%" | <div style="float:left;width:50px;">&nbsp;</div> [[Frankriek|Veurmalige regionale indeiling van Frankriek]] || |- | style="font-size: 90%;" colspan="2" align=center | [[Elzas|Alsace (Elzas)]] | [[Aquitaine]] | [[Auvergne]] | [[Bourgogne]] | [[Bretagne]] | [[Centre]] | [[Champagne-Ardenne]] | [[Corsica|Corse (Corsica)]] | [[Franche-Comté]] | [[Île-de-France]] | [[Languedoc-Roussillon]] | [[Limousin]] | [[Lotharinge (Frankriek)|Lorraine (Lotharinge)]] | [[Midi-Pyrénées]] | [[Nord-Pas-de-Calais]] | [[Basse-Normandie]] | [[Haute-Normandie]] | [[Pays de la Loire]] | [[Picardië|Picardie]] | [[Poitou-Charentes]] | [[Provence-Alpes-Côte d'Azur]] | [[Rhône-Alpes]] |} 5u475571jj7lbeh98psnn5xgfdpo7kx 0 26846 475171 346087 2024-11-11T08:11:56Z Joorsm 30190 475171 wikitext text/x-wiki {{dialek|Mestreechs}} [[Plaetje:Mars Pyrrhus cropped.jpg|thumb|Beeld vaan Mars oet d'n iersten iew, gevoonde op 't Forum vaan Nerva.]] '''Mars''' waor de [[Romeine|Romeinse]] [[god (polytheïsme)|god]] vaan d'n [[oorlog]], en vaanajds ouch 'ne landbouwgod. Nao de Romeinse mythe waor heer 't keend vaan [[Juno (godin)|Juno]] allein, die häöm mèt behölp vaan [[Flora (godin)|Flora]] en 'n magische blom baarde. Ouch zaog me häöm es de verleier vaan [[Rhea Silvia]] en de vaajer vaan [[Romulus en Remus]], de stiechters vaan [[Roeme]]. Later is heer, wie de mieste Romeinse gode, geliekgestèld aon 'ne Grieksen tegehenger, [[Ares]], boedoor zie beeld en de mythe roontelum häöm veranderde. Iewelaank stoont de tempel vaan Mars boete de stad, totdat keizer [[Augustus]] op 't [[keizerfora|nui forum]] 'nen tempel in Roeme zelf veur häöm opriechde. Fieste ter iere vaan Mars woorte gehawwe in [[miert]] (welke maond, ''Martis mensis'', nao häöm is geneump) en [[oktober]]. ''[[1 miert|Kalendae Martis]]'', langen tied de Romeinse nuijaorsdaag en d'n daag vaan mojersjapsfies [[Matronalia]], woort gezeen es de geboortedaag vaan Mars. De [[spech]] en de [[wouf]] waore aon häöm gewijd. {{sjtumpke}} [[Categorie:Mythologie]] [[Categorie:Romeinse audheid]] [[Categorie:Romeins Riek]] mow6m419bkq3j6gd97gzd5w4lxkb7vx 475172 475171 2024-11-11T08:12:58Z Joorsm 30190 475172 wikitext text/x-wiki {{dialek|Mestreechs}} [[Plaetje:Mars Pyrrhus cropped.jpg|thumb|Beeld vaan Mars oet d'n iersten iew, gevoonde op 't Forum vaan Nerva.]] '''Mars''' waor de [[Romeine|Romeinse]] [[god (polytheïsme)|god]] vaan d'n [[oorlog]], en vaanajds ouch 'ne landbouwgod. Nao de Romeinse mythe waor heer 't keend vaan [[Juno (godin)|Juno]] allein, die häöm mèt behölp vaan [[Flora (godin)|Flora]] en 'n magische blom baarde. Ouch zaog me häöm es de verleier vaan [[Rhea Silvia]] en de vaajer vaan [[Romulus en Remus]], de stiechters vaan [[Roeme]]. Later is heer, wie de mieste Romeinse gode, geliekgestèld aon 'ne Grieksen tegehenger, [[Ares]], boedoor zie beeld en de mythe roontelum häöm veranderde. Iewelaank stoont de tempel vaan Mars boete de stad, totdat keizer [[Augustus]] op 't [[keizerfora|nui forum]] 'nen tempel in Roeme zelf veur häöm opriechde. Fieste ter iere vaan Mars woorte gehawwe in [[miert]] (welke maond, ''Martis mensis'', nao häöm is geneump) en [[oktober]]. ''[[1 miert|Kalendae Martis]]'', langen tied de Romeinse nuijaorsdaag en d'n daag vaan mojersjapsfies [[Matronalia]], woort gezeen es de geboortedaag vaan Mars. De [[spech]] en de [[wouf]] waore aon häöm gewijd. {{sjtumpke}} [[Categorie:Mythologie]] [[Categorie:Romeins Riek]] 21rf0yg3vw9k8tf0jxo3f4x2jgdnknf 0 27443 475207 446831 2024-11-11T09:44:26Z Joorsm 30190 /* Spelling */ 475207 wikitext text/x-wiki {{dialek|Venloos}} [[Plaetje:Flag of Corsica.svg|150px|right|Vlag van Corsica]] [[Plaetje:Coat of Arms of Corsica.svg|120px|right|Waope van Corsica]] [[Plaetje:Corse-Position.png|120px|right|Lokasie van Corsica]] '''Corsica''' ([[Frans]]: ''Corse'') is 'n eiland in de [[Middellandse Zieë]]. 't Is ein van de regio's van [[Frankriek]] en 't besteit oet twie departemente: Haute-Corse en Corse-du-Sud. Corsica leet tösse 't Italiaanse eiland [[Sardinië]] en d'n Italiaanse regio [[Ligurië]] op 't vasteland van [[Italië]]. 't Leet 180 km ten zuuje van 't Franse vasteland. 't Eiland is 8720 km² groeët en is daomei 't groeëtste eiland van Frankriek en nao [[Sicilië]], Sardinië en [[Cyprus]] 't groeëtste in de Middellandse Zieë. Corsica haet ongevier 300.000 inwoeëners, waovan d'r 100.000 in de twieë groeëtste steeje woeëne: in [[Ajaccio]] (hoofdstad) en [[Bastia]]. == Geografie == Corsica haet huul vuul berge en de twieë hoegste punte zien Monte Cinto (2706 m) en Monte Rotondo (2622 m). Corsica is, umdet 't zoe bergachtig is, dunbevolkt. In 't nordoeëste van 't eiland is 'n nationaal park, d'r staon dao huul vuul zeldzame plantesoorte. == Toerisme == 't Toerisme is veur Corsica hièl belangriek veur de inkomste. Toeristische trekpleisters op Corsica zien onder andere ut UNESCO erfgood natuurreservaat [[Scandola]] en [[Calanches de Piana]], ma auk de Genuese tóres en brugge, berge as Col de Bavella en Monte Cinto, 't aldheidkundig park Filitosa en de vule [[Sjtad|stedjes]] met burchte, [[Kesjteël|kastieële]] en citadelle als Ajaccio, Bonifacio, Calvi en Corte. Verder zien d'r wereldberoemde wandelinge te doon, zoeas de GR20 en de Mare e Monti. D'r zien 230 campings, van zeer mekkelik tot huul luxueus met vuul veurzieninge. Verder zien d'r auk vuul vakantieparke, appartemente en hotels. == Economie == Corsica produceert vuul [[wien]] en steit auk bekend um eur schaope- en [[hoesgeit|geite]]teelt. De bekendste schaopekieëze van Corsica zien de Broccio en de Niolo. Ut behuert tot de meist toeristische gebiede van gans [[Frankriek]]. == Klimaat == Corsica haet un [[Middellandse Zieë]][[klimatologie|klimaat]], wat auk neet gek is, met heite, druege zomers en milde naate winters. D'n gemiddelde temperatuur in [[juli]] is 29 graad, ma de gemiddelde temperatuur in [[jannewarie]] is maar 14 graad. De jaorlikse neerslaag is zon 600 mm langs de kûs tot 1200 mm of zellufs mieër in ut binneland. In het binneland zien d'r op de hoeëge deile jaorliks zon 90 daag met sniej. ==Spelling== In ut Limburgs kin Corsica op huul vuul verschillende maniere geschreve waere. O.a. as ''Corsica'', ''Korsika'', ''Corsika'', ''Korsica'', ''Corse'', ''Korze'', ''Korse'', ''Corze'', ''Corzica'', ''Corzika'', ''Korzika'', ''Korzica''. Zoewel [[Napoléon I vaan Fraankriek]] es ziene broor [[Louis Napoléon Bonaparte]] ([[Keuninkriek Holland|Keuning vaan Holland]]) zien hei in de late [[18e iew]] gebore. {{RegiosFrankriek}} {{Veurmalige regio's in Frankriek}} [[Categorie:Corsica| ]] dji3dm95ybwoeeuml4l0kutwulajrvb 475226 475207 2024-11-11T10:16:53Z Joorsm 30190 /* Spelling */ 475226 wikitext text/x-wiki {{dialek|Venloos}} [[Plaetje:Flag of Corsica.svg|150px|right|Vlag van Corsica]] [[Plaetje:Coat of Arms of Corsica.svg|120px|right|Waope van Corsica]] [[Plaetje:Corse-Position.png|120px|right|Lokasie van Corsica]] '''Corsica''' ([[Frans]]: ''Corse'') is 'n eiland in de [[Middellandse Zieë]]. 't Is ein van de regio's van [[Frankriek]] en 't besteit oet twie departemente: Haute-Corse en Corse-du-Sud. Corsica leet tösse 't Italiaanse eiland [[Sardinië]] en d'n Italiaanse regio [[Ligurië]] op 't vasteland van [[Italië]]. 't Leet 180 km ten zuuje van 't Franse vasteland. 't Eiland is 8720 km² groeët en is daomei 't groeëtste eiland van Frankriek en nao [[Sicilië]], Sardinië en [[Cyprus]] 't groeëtste in de Middellandse Zieë. Corsica haet ongevier 300.000 inwoeëners, waovan d'r 100.000 in de twieë groeëtste steeje woeëne: in [[Ajaccio]] (hoofdstad) en [[Bastia]]. == Geografie == Corsica haet huul vuul berge en de twieë hoegste punte zien Monte Cinto (2706 m) en Monte Rotondo (2622 m). Corsica is, umdet 't zoe bergachtig is, dunbevolkt. In 't nordoeëste van 't eiland is 'n nationaal park, d'r staon dao huul vuul zeldzame plantesoorte. == Toerisme == 't Toerisme is veur Corsica hièl belangriek veur de inkomste. Toeristische trekpleisters op Corsica zien onder andere ut UNESCO erfgood natuurreservaat [[Scandola]] en [[Calanches de Piana]], ma auk de Genuese tóres en brugge, berge as Col de Bavella en Monte Cinto, 't aldheidkundig park Filitosa en de vule [[Sjtad|stedjes]] met burchte, [[Kesjteël|kastieële]] en citadelle als Ajaccio, Bonifacio, Calvi en Corte. Verder zien d'r wereldberoemde wandelinge te doon, zoeas de GR20 en de Mare e Monti. D'r zien 230 campings, van zeer mekkelik tot huul luxueus met vuul veurzieninge. Verder zien d'r auk vuul vakantieparke, appartemente en hotels. == Economie == Corsica produceert vuul [[wien]] en steit auk bekend um eur schaope- en [[hoesgeit|geite]]teelt. De bekendste schaopekieëze van Corsica zien de Broccio en de Niolo. Ut behuert tot de meist toeristische gebiede van gans [[Frankriek]]. == Klimaat == Corsica haet un [[Middellandse Zieë]][[klimatologie|klimaat]], wat auk neet gek is, met heite, druege zomers en milde naate winters. D'n gemiddelde temperatuur in [[juli]] is 29 graad, ma de gemiddelde temperatuur in [[jannewarie]] is maar 14 graad. De jaorlikse neerslaag is zon 600 mm langs de kûs tot 1200 mm of zellufs mieër in ut binneland. In het binneland zien d'r op de hoeëge deile jaorliks zon 90 daag met sniej. ==Spelling== In ut Limburgs kin Corsica op huul vuul verschillende maniere geschreve waere. O.a. as ''Corsica'', ''Korsika'', ''Corsika'', ''Korsica'', ''Corse'', ''Korze'', ''Korse'', ''Corze'', ''Corzica'', ''Corzika'', ''Korzika'', ''Korzica''. Zoewel [[Napoléon I vaan Fraankriek]] es ziene broor [[Louis Napoléon Bonaparte]] ([[Keuninkriek Holland|Keuning vaan Holland]]) zien hei in de late [[18e iew]] gebore. {{RegiosFrankriek}} {{Veurmalige regio's in Frankriek}} [[Categorie:Corse| ]] hy7wob9t9krq05z8t2efe6oj3jvh7ll 475259 475226 2024-11-11T11:08:13Z Joorsm 30190 475259 wikitext text/x-wiki {{dialek|Venloos}} {{RegioFraankriek| | naam = Corse <br> (Corsica) | locatie = [[Plaetje:Corseregion_locator_map.svg|250px|Lokasie vaan Corse]] | hoofplaats = [[Ajaccio]] | km2 = | inwoeners = <small>(1 jannewarie 2013)<ref>{{fr}}{{cite web|url=http://www.insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/france-regions.asp?annee=2013#regions |title=Populations légales 2013 des régions |publisher=insee.fr |date=4 September 2016}}</ref></small> | departeminte = [[Haute Corse]], [[Sud Corse]] | arrondissemente = | kantons = | gemeintes = }} [[Plaetje:Flag of Corsica.svg|150px|right|Vlag van Corsica]] [[Plaetje:Coat of Arms of Corsica.svg|120px|right|Waope van Corsica]] '''Corsica''' ([[Frans]]: ''Corse'') is 'n eiland in de [[Middellandse Zieë]]. 't Is ein van de regio's van [[Frankriek]] en 't besteit oet twie departemente: Haute-Corse en Corse-du-Sud. Corsica leet tösse 't Italiaanse eiland [[Sardinië]] en d'n Italiaanse regio [[Ligurië]] op 't vasteland van [[Italië]]. 't Leet 180 km ten zuuje van 't Franse vasteland. 't Eiland is 8720 km² groeët en is daomei 't groeëtste eiland van Frankriek en nao [[Sicilië]], Sardinië en [[Cyprus]] 't groeëtste in de Middellandse Zieë. Corsica haet ongevier 300.000 inwoeëners, waovan d'r 100.000 in de twieë groeëtste steeje woeëne: in [[Ajaccio]] (hoofdstad) en [[Bastia]]. == Geografie == Corsica haet huul vuul berge en de twieë hoegste punte zien Monte Cinto (2706 m) en Monte Rotondo (2622 m). Corsica is, umdet 't zoe bergachtig is, dunbevolkt. In 't nordoeëste van 't eiland is 'n nationaal park, d'r staon dao huul vuul zeldzame plantesoorte. == Toerisme == 't Toerisme is veur Corsica hièl belangriek veur de inkomste. Toeristische trekpleisters op Corsica zien onder andere ut UNESCO erfgood natuurreservaat [[Scandola]] en [[Calanches de Piana]], ma auk de Genuese tóres en brugge, berge as Col de Bavella en Monte Cinto, 't aldheidkundig park Filitosa en de vule [[Sjtad|stedjes]] met burchte, [[Kesjteël|kastieële]] en citadelle als Ajaccio, Bonifacio, Calvi en Corte. Verder zien d'r wereldberoemde wandelinge te doon, zoeas de GR20 en de Mare e Monti. D'r zien 230 campings, van zeer mekkelik tot huul luxueus met vuul veurzieninge. Verder zien d'r auk vuul vakantieparke, appartemente en hotels. == Economie == Corsica produceert vuul [[wien]] en steit auk bekend um eur schaope- en [[hoesgeit|geite]]teelt. De bekendste schaopekieëze van Corsica zien de Broccio en de Niolo. Ut behuert tot de meist toeristische gebiede van gans [[Frankriek]]. == Klimaat == Corsica haet un [[Middellandse Zieë]][[klimatologie|klimaat]], wat auk neet gek is, met heite, druege zomers en milde naate winters. D'n gemiddelde temperatuur in [[juli]] is 29 graad, ma de gemiddelde temperatuur in [[jannewarie]] is maar 14 graad. De jaorlikse neerslaag is zon 600 mm langs de kûs tot 1200 mm of zellufs mieër in ut binneland. In het binneland zien d'r op de hoeëge deile jaorliks zon 90 daag met sniej. ==Spelling== In ut Limburgs kin Corsica op huul vuul verschillende maniere geschreve waere. O.a. as ''Corsica'', ''Korsika'', ''Corsika'', ''Korsica'', ''Corse'', ''Korze'', ''Korse'', ''Corze'', ''Corzica'', ''Corzika'', ''Korzika'', ''Korzica''. Zoewel [[Napoléon I vaan Fraankriek]] es ziene broor [[Louis Napoléon Bonaparte]] ([[Keuninkriek Holland|Keuning vaan Holland]]) zien hei in de late [[18e iew]] gebore. {{RegiosFrankriek}} {{Veurmalige regio's in Frankriek}} [[Categorie:Corse| ]] 95zklgid34pcfdmk7a0avrkc3b89nto 475260 475259 2024-11-11T11:11:34Z Joorsm 30190 475260 wikitext text/x-wiki {{dialek|Venloos}} {{RegioFraankriek| | naam = Corse <br> (Corsica) | locatie = [[Plaetje:Corse region_locator_map.svg|250px|Lokasie vaan Corse]] | hoofplaats = [[Ajaccio]] | km2 = | inwoeners = <small>(1 jannewarie 2013)<ref>{{fr}}{{cite web|url=http://www.insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/france-regions.asp?annee=2013#regions |title=Populations légales 2013 des régions |publisher=insee.fr |date=4 September 2016}}</ref></small> | departeminte = [[Haute-Corse]], [[Corse-du-Sud]] | arrondissemente = | kantons = | gemeintes = }} [[Plaetje:Flag of Corsica.svg|150px|right|Vlag van Corsica]] [[Plaetje:Coat of Arms of Corsica.svg|120px|right|Waope van Corsica]] '''Corsica''' ([[Frans]]: ''Corse'') is 'n eiland in de [[Middellandse Zieë]]. 't Is ein van de regio's van [[Frankriek]] en 't besteit oet twie departemente: Haute-Corse en Corse-du-Sud. Corsica leet tösse 't Italiaanse eiland [[Sardinië]] en d'n Italiaanse regio [[Ligurië]] op 't vasteland van [[Italië]]. 't Leet 180 km ten zuuje van 't Franse vasteland. 't Eiland is 8720 km² groeët en is daomei 't groeëtste eiland van Frankriek en nao [[Sicilië]], Sardinië en [[Cyprus]] 't groeëtste in de Middellandse Zieë. Corsica haet ongevier 300.000 inwoeëners, waovan d'r 100.000 in de twieë groeëtste steeje woeëne: in [[Ajaccio]] (hoofdstad) en [[Bastia]]. == Geografie == Corsica haet huul vuul berge en de twieë hoegste punte zien Monte Cinto (2706 m) en Monte Rotondo (2622 m). Corsica is, umdet 't zoe bergachtig is, dunbevolkt. In 't nordoeëste van 't eiland is 'n nationaal park, d'r staon dao huul vuul zeldzame plantesoorte. == Toerisme == 't Toerisme is veur Corsica hièl belangriek veur de inkomste. Toeristische trekpleisters op Corsica zien onder andere ut UNESCO erfgood natuurreservaat [[Scandola]] en [[Calanches de Piana]], ma auk de Genuese tóres en brugge, berge as Col de Bavella en Monte Cinto, 't aldheidkundig park Filitosa en de vule [[Sjtad|stedjes]] met burchte, [[Kesjteël|kastieële]] en citadelle als Ajaccio, Bonifacio, Calvi en Corte. Verder zien d'r wereldberoemde wandelinge te doon, zoeas de GR20 en de Mare e Monti. D'r zien 230 campings, van zeer mekkelik tot huul luxueus met vuul veurzieninge. Verder zien d'r auk vuul vakantieparke, appartemente en hotels. == Economie == Corsica produceert vuul [[wien]] en steit auk bekend um eur schaope- en [[hoesgeit|geite]]teelt. De bekendste schaopekieëze van Corsica zien de Broccio en de Niolo. Ut behuert tot de meist toeristische gebiede van gans [[Frankriek]]. == Klimaat == Corsica haet un [[Middellandse Zieë]][[klimatologie|klimaat]], wat auk neet gek is, met heite, druege zomers en milde naate winters. D'n gemiddelde temperatuur in [[juli]] is 29 graad, ma de gemiddelde temperatuur in [[jannewarie]] is maar 14 graad. De jaorlikse neerslaag is zon 600 mm langs de kûs tot 1200 mm of zellufs mieër in ut binneland. In het binneland zien d'r op de hoeëge deile jaorliks zon 90 daag met sniej. ==Spelling== In ut Limburgs kin Corsica op huul vuul verschillende maniere geschreve waere. O.a. as ''Corsica'', ''Korsika'', ''Corsika'', ''Korsica'', ''Corse'', ''Korze'', ''Korse'', ''Corze'', ''Corzica'', ''Corzika'', ''Korzika'', ''Korzica''. Zoewel [[Napoléon I vaan Fraankriek]] es ziene broor [[Louis Napoléon Bonaparte]] ([[Keuninkriek Holland|Keuning vaan Holland]]) zien hei in de late [[18e iew]] gebore. {{RegiosFrankriek}} {{Veurmalige regio's in Frankriek}} [[Categorie:Corse| ]] 4gv8fvg8qx4lrx9wsgro197x83t492p 475263 475260 2024-11-11T11:18:05Z Joorsm 30190 475263 wikitext text/x-wiki {{dialek|Venloos}} {{RegioFraankriek| | naam = Corse <br> (Corsica) | locatie = [[Plaetje:Corse region_locator_map.svg|250px|Lokasie vaan Corse]] | hoofplaats = [[Ajaccio]] | km2 = 8.722 | inwoeners = 347.597 (2021) | departeminte = [[Haute-Corse]], [[Corse-du-Sud]] | arrondissemente = 5 | kantons = 26 | gemeintes = 360 }} [[Plaetje:Flag of Corsica.svg|150px|right|Vlag van Corsica]] [[Plaetje:Coat of Arms of Corsica.svg|120px|right|Waope van Corsica]] '''Corsica''' ([[Frans]]: ''Corse'') is 'n eiland in de [[Middellandse Zieë]]. 't Is ein van de regio's van [[Frankriek]] en 't besteit oet twie departemente: Haute-Corse en Corse-du-Sud. Corsica leet tösse 't Italiaanse eiland [[Sardinië]] en d'n Italiaanse regio [[Ligurië]] op 't vasteland van [[Italië]]. 't Leet 180 km ten zuuje van 't Franse vasteland. 't Eiland is 8722 km² groeët en is daomei 't groeëtste eiland van Frankriek en nao [[Sicilië]], Sardinië en [[Cyprus]] 't groeëtste in de Middellandse Zieë. Corsica haet ongevier 350.000 inwoeëners, waovan d'r 100.000 in de twieë groeëtste steeje woeëne: in [[Ajaccio]] (hoofdstad) en [[Bastia]]. == Geografie == Corsica haet huul vuul berge en de twieë hoegste punte zien Monte Cinto (2706 m) en Monte Rotondo (2622 m). Corsica is, umdet 't zoe bergachtig is, dunbevolkt. In 't nordoeëste van 't eiland is 'n nationaal park, d'r staon dao huul vuul zeldzame plantesoorte. == Toerisme == 't Toerisme is veur Corsica hièl belangriek veur de inkomste. Toeristische trekpleisters op Corsica zien onder andere ut UNESCO erfgood natuurreservaat [[Scandola]] en [[Calanches de Piana]], ma auk de Genuese tóres en brugge, berge as Col de Bavella en Monte Cinto, 't aldheidkundig park Filitosa en de vule [[Sjtad|stedjes]] met burchte, [[Kesjteël|kastieële]] en citadelle als Ajaccio, Bonifacio, Calvi en Corte. Verder zien d'r wereldberoemde wandelinge te doon, zoeas de GR20 en de Mare e Monti. D'r zien 230 campings, van zeer mekkelik tot huul luxueus met vuul veurzieninge. Verder zien d'r auk vuul vakantieparke, appartemente en hotels. == Economie == Corsica produceert vuul [[wien]] en steit auk bekend um eur schaope- en [[hoesgeit|geite]]teelt. De bekendste schaopekieëze van Corsica zien de Broccio en de Niolo. Ut behuert tot de meist toeristische gebiede van gans [[Frankriek]]. == Klimaat == Corsica haet un [[Middellandse Zieë]][[klimatologie|klimaat]], wat auk neet gek is, met heite, druege zomers en milde naate winters. D'n gemiddelde temperatuur in [[juli]] is 29 graad, ma de gemiddelde temperatuur in [[jannewarie]] is maar 14 graad. De jaorlikse neerslaag is zon 600 mm langs de kûs tot 1200 mm of zellufs mieër in ut binneland. In het binneland zien d'r op de hoeëge deile jaorliks zon 90 daag met sniej. ==Spelling== In ut Limburgs kin Corsica op huul vuul verschillende maniere geschreve waere. O.a. as ''Corsica'', ''Korsika'', ''Corsika'', ''Korsica'', ''Corse'', ''Korze'', ''Korse'', ''Corze'', ''Corzica'', ''Corzika'', ''Korzika'', ''Korzica''. Zoewel [[Napoléon I vaan Fraankriek]] es ziene broor [[Louis Napoléon Bonaparte]] ([[Keuninkriek Holland|Keuning vaan Holland]]) zien hei in de late [[18e iew]] gebore. {{RegiosFrankriek}} {{Veurmalige regio's in Frankriek}} [[Categorie:Corse| ]] 1x0kofsdn26fvy6mgov1g3uav3gppbz 0 27457 475209 468363 2024-11-11T09:46:43Z Joorsm 30190 /* Zuuch ouch */ 475209 wikitext text/x-wiki {{dialek|Mofers}} [[File:Jacques-Louis David 007.jpg|thumb|Napoleon vereuvertj de [[Alpe]], door [[Jacques-Louis David|David]].]] '''Napoleon Bonaparte''' ([[Ajaccio]], [[15 augustus]] [[1769]] - [[Sint-Helena]], [[5 mei]] [[1821]]) waas 'ne Franse militair en politieke leider gedoerendje de litste stadia vanne [[Franse Revolutie]]. Es Napoleon I waas t'r van [[1804]] toet [[1815]] keizer vanne Franse. Zien juridisch hervörming, de ''[[Code Napoléon]]'', haw 'ne groeaten en blievendjen invlood op 't rich in väöl lenj, worónger [[Nederlandj]] en [[Belsj]]. 't Biste steit t'r bekèndj óm zien rol die d'r inne nao zich verneumdje [[Napoleontische Kriege]] speeldje. 't Lökdje 'm óm in 't ieëste decennium vanne neugetieëndje ieëf e groeat deil van [[Europa]] ónger Frans gezag te bringe. == Biografie == Napoleon woort op [[Corsica]] gebaore. Zien eljers wore van aedellike [[Genua|Genuaanse]] kómaaf. Inne jaore veure Franse Revolutie woort t'r op 't vastelandj van [[Frankriek]] opgeleidj toet artillerieoffeceer. Bonaparte kreeg bekèndjheid óngere [[Ieëste Franse Republiek]]. Hae wus de Ieëste- en Twieëdje Coalitie taenge Frankriek te verslaon. In [[1799]] pleegdje d'r 'ne staatskoe, wonao d'r zichzelf es ieëste consul installeerdje; vief jaor later reep t'r zichzelf in naovulging van [[Karel de Groeate]] oet toet keizer van Frankriek. In 't ieëste decennium vanne neugetieëndje ieëf waas 't Ieëste Frans Keizerriek ónger Napoleon betróch bie versjillige conflicte - de [[Napoleontische Kriege]] - wobie alle Europese groeatmachte betróch wore. Nao 'n serie aan euverwinning lökdje 't Frankriek óm 'n dominante positie in continentaal Europa in te numme. Bie de handjhaving vanne Fransen invloodssfaer meek Napoleon gebroek van oetgebrèdje allianties, wo d'r vrunj en femieljelede in machsposities in anger lenj beneumdje óm dao es Franse vazalle te hieërsje; ziene broor [[Lodewijk Napoleon]] in 't [[Keuninkriek Hollandj]] is hie ouch e veurbild van. Napoleon slaagdje d'r echter neet in óm zie gezag blievendj in Europa op te lègke. De veldjtrek van Napoleon nao [[Röslandj]] in [[1812]] beteikendje e kieërpuntj. Zien Grande Armée woort veur e groeat deil platgeloupen en Napoleon slaagdje d'r neet in óm dezen inne kórte tied daen d'r nag haw oppernuuj op te boewe. In [[1813]] woort Napoleon inne [[Slaag bie Leipzig]] verslage dore Zesdje Coalitie. 't Jaor dao-op vool de Coalitie Frankriek in. Napoleon woort toet aaftraeje gedwóngen en verbanne nao 't eilandj [[Elba]]. Mènder es e jaor later wus Napoleon dao echter aaf te óntsnappe. Wiewaal 't 'm lökdje óm de mach in [[Frankriek]] oppernuuj te griepe, woort t'r inne beslissendje [[Slaag bie Waterloo]] in juni [[1815]] es nag verslage. Daonao brach t'r zien litste zes jaor door in gevangesjap op 't Britse eilandj [[Sint-Helena]]. Oetènjelik zów d'r aan maagkanker euverleje zeen. == Zuuch ouch == * [[Napoleontische tied|Napoleontischen tied]] [[Categorie:Historie van Frankriek]] [[Categorie:Persoene oet Frankriek]] [[Categorie:Keizers]] [[Categorie:Militaire]] [[Categorie:Luuj gebaore in d'n achteenden iew]] [[Categorie:Luuj gesjtorve in de neugeteenden iew]] [[Categorie:Corsica]] tjuk08nwksv402uxyfiztux9arppe4g 475228 475209 2024-11-11T10:17:41Z Joorsm 30190 /* Zuuch ouch */ 475228 wikitext text/x-wiki {{dialek|Mofers}} [[File:Jacques-Louis David 007.jpg|thumb|Napoleon vereuvertj de [[Alpe]], door [[Jacques-Louis David|David]].]] '''Napoleon Bonaparte''' ([[Ajaccio]], [[15 augustus]] [[1769]] - [[Sint-Helena]], [[5 mei]] [[1821]]) waas 'ne Franse militair en politieke leider gedoerendje de litste stadia vanne [[Franse Revolutie]]. Es Napoleon I waas t'r van [[1804]] toet [[1815]] keizer vanne Franse. Zien juridisch hervörming, de ''[[Code Napoléon]]'', haw 'ne groeaten en blievendjen invlood op 't rich in väöl lenj, worónger [[Nederlandj]] en [[Belsj]]. 't Biste steit t'r bekèndj óm zien rol die d'r inne nao zich verneumdje [[Napoleontische Kriege]] speeldje. 't Lökdje 'm óm in 't ieëste decennium vanne neugetieëndje ieëf e groeat deil van [[Europa]] ónger Frans gezag te bringe. == Biografie == Napoleon woort op [[Corsica]] gebaore. Zien eljers wore van aedellike [[Genua|Genuaanse]] kómaaf. Inne jaore veure Franse Revolutie woort t'r op 't vastelandj van [[Frankriek]] opgeleidj toet artillerieoffeceer. Bonaparte kreeg bekèndjheid óngere [[Ieëste Franse Republiek]]. Hae wus de Ieëste- en Twieëdje Coalitie taenge Frankriek te verslaon. In [[1799]] pleegdje d'r 'ne staatskoe, wonao d'r zichzelf es ieëste consul installeerdje; vief jaor later reep t'r zichzelf in naovulging van [[Karel de Groeate]] oet toet keizer van Frankriek. In 't ieëste decennium vanne neugetieëndje ieëf waas 't Ieëste Frans Keizerriek ónger Napoleon betróch bie versjillige conflicte - de [[Napoleontische Kriege]] - wobie alle Europese groeatmachte betróch wore. Nao 'n serie aan euverwinning lökdje 't Frankriek óm 'n dominante positie in continentaal Europa in te numme. Bie de handjhaving vanne Fransen invloodssfaer meek Napoleon gebroek van oetgebrèdje allianties, wo d'r vrunj en femieljelede in machsposities in anger lenj beneumdje óm dao es Franse vazalle te hieërsje; ziene broor [[Lodewijk Napoleon]] in 't [[Keuninkriek Hollandj]] is hie ouch e veurbild van. Napoleon slaagdje d'r echter neet in óm zie gezag blievendj in Europa op te lègke. De veldjtrek van Napoleon nao [[Röslandj]] in [[1812]] beteikendje e kieërpuntj. Zien Grande Armée woort veur e groeat deil platgeloupen en Napoleon slaagdje d'r neet in óm dezen inne kórte tied daen d'r nag haw oppernuuj op te boewe. In [[1813]] woort Napoleon inne [[Slaag bie Leipzig]] verslage dore Zesdje Coalitie. 't Jaor dao-op vool de Coalitie Frankriek in. Napoleon woort toet aaftraeje gedwóngen en verbanne nao 't eilandj [[Elba]]. Mènder es e jaor later wus Napoleon dao echter aaf te óntsnappe. Wiewaal 't 'm lökdje óm de mach in [[Frankriek]] oppernuuj te griepe, woort t'r inne beslissendje [[Slaag bie Waterloo]] in juni [[1815]] es nag verslage. Daonao brach t'r zien litste zes jaor door in gevangesjap op 't Britse eilandj [[Sint-Helena]]. Oetènjelik zów d'r aan maagkanker euverleje zeen. == Zuuch ouch == * [[Napoleontische tied|Napoleontischen tied]] [[Categorie:Historie van Frankriek]] [[Categorie:Persoene oet Frankriek]] [[Categorie:Keizers]] [[Categorie:Militaire]] [[Categorie:Luuj gebaore in d'n achteenden iew]] [[Categorie:Luuj gesjtorve in de neugeteenden iew]] [[Categorie:Corse]] st2s87y5nsyuszn0rkw0xfmrinv0qvn 0 27950 475176 462546 2024-11-11T08:24:41Z Joorsm 30190 475176 wikitext text/x-wiki {{Dialek|Mestreechs}} [[Plaetje:Byzantine Empire.png|thumb|300px|right|'t Byzantijns Riek in 565]] 't '''Byzantijns Riek''' of '''(Oos-)Romeins Riek''' waor e riek dat vaan ongeveer [[330]] bis [[1453]] heet bestande, mèt 'n oonderbreking tösse [[1204]] en [[1261]]. 't Vörmde veur zien oonaofhaankelekheid 't ooste vaan 't [[Romeins Riek]] en woort later, wie 't oonaofhaankelek woort, 'n orthodox christeleke staot boevaan de hoofstad [[Constantinopel]] waor, 't allewijl [[Istanbul]]. 't Versjélt euver welke tied me sprik um te zègke welk gebeed behoort bis 't Riek. 't Laog in eder geval ummertouw roontelum Constantinopel in 't trefgebeed vaan [[Europa]], [[Afrika]] en 't [[Midde-Ooste]]. Roond [[565]] waor 't op zien hoegtepunt en besloog 't [[Törkeij]] exclusief [[Koerdistan]], [[Georgië]], Wes-[[Armenië]], [[Cyprus]], [[Malta]], de weskös vaan 't Arabisch sjiereilaand, zoegood es gans [[Syrië]], e klein deil vaan Noord-[[Irak]] en Wes-[[Iran]], 't [[Egypte]] vaan bove de [[Sahara]], de noordkös vaan [[Libië]] en [[Algerieë]], zoegood es gaans [[Tunesië]], 'n deil vaan de noordkös vaan [[Marokko]], 't zuie vaan [[Andalusië]], [[Alpes-Maritimes]], [[Bouches-du-Rhône]], [[Var]], 't [[Italië|Italiaons sjiereiland]], [[Griekeland]] en zoe good es de res vaan de ganse [[Balkan (sjiereiland)|Balkan]] (op [[Hongarije]] en 't noorde vaan [[Bölgarije]] nao). Vaanaof oongeveer [[1400]] waor 't Riek in ziene kleinste vörm en gaof 't nog meh e paar Byzantijnse enclaves in de regio Istanbul, [[Oos-Macedonië]] en [[Thracië]]. ==Historie== In 667 veur Christus, wied veur de stiechting vaan 't Romeins Riek en 't Byzantijns Riek, weurt Byzantium opgeriech: 'n stad die later bekind zow staon es Constantinopel en nog later es Istanbul. Umtot 't ummertouw heller greuiende, ooneuverziechteleke en op [[Roeme]] gecentraolisierde riek neet mie langer in zien aw vörm kin regere weurt in [[292]] de [[Tetrarchie]] gestiech door [[Diocletianus]], wat wèlt zègke: e riek dat door veer leiers weurt geleid. Eine kraog de mach euver Oos-Europa, eine euver Wes- en Noord-Europa, eine euver 't later Wes-Romeinse Riek en de lèste euver 't later Byzantijns Riek. De ierste twie valle al nao 'n paar decennia. In de vreuge [[veerden iew]] merk me tot zelfs 'n samewèrking vaan de lèste twie regio's neet mie te hawwe is, boedoor lankzaam dees twie gedeiltes vaan 't riek ummertouw mie oeterein greujde. [[Theodosius I]] bleek de lèste keizer vaan 't Aajd-Romeins Riek te zien. Nao zienen doed in [[395]] woort 't riek, nao later bleek definitief, in 't Wes-Romeins Riek oonder ziene zoon [[Honorius]] en 't Oos-Romeins Riek oonder ziene zoon [[Arcadius]] opgedeild. Dees splitsing woort door tiedsgenote euveregens neet es zoedaoneg erkind en staotsrechtelek bleef 't Romeins Riek es einheid veurtbestoon. Dees vaag status vaan de twie rieke (of 't neet mie bestaond Riek) zow blieve dore bis [[610]]. Op dat momint heet 't Riek zoen 34 mieljoen inwoeners. [[Plaetje:Sassanid Empire 620.png|350px|thumb|'t Perzisch Riek vaan de Sassaniede in 620]] Oondertösse gaof 't vaanaof [[502]] 'ne reeks oorloge in 't Midde-Ooste die de [[Romeins-Perzische oorloge]] geneump weure. Dees oorloge woorte dèks oonderbroke mèt vrei. Mèt d'n opkoms vaan de Sassaniede begóste de oorloge. Op [[1 augustus]] [[527]] woort [[Justinianus I]] keizer vaan 't Byzantijns Riek. Heer stoond bekind es iemes dee mèt eineg succes de kloof tösse 't Wes- en Oos-Romeins Riek perbeerde te diechte, dit lökde evels meh gedeiltelek. Allewel cultureel de einheid nog bestoont, waor die polletiek lesteg te vinde. Daoneve stoond heer ouch bekind es iemes dee hel touwsloog in de oorloge mèt de Perze. Heer begós [[532]] mèt de bouw vaan de [[Hagia Sophia]]. Tot eders verrassing waor die al in [[537]] veerdeg. De keizer sloog neet allein hel touw in 't Midde-Ooste; ouch in Italië kraog heer 't veur mekaar um de [[Vaandaole]] en [[Ostrogote]] mèt succes 't land oet te kriege. In [[554]] heet heer zoegood es gaans Italië in hen en steit 't Riek op zien hoegtepunt. Evels verluis heer 't groets gedeilte vaan Italië weer in [[568]] door de invasie vaan de [[Longobarde]]. Dit kump oonder aandere umtot de Romeins-Perzische oorloge nog ummertouw bezeg zien en heer ziech veural hij op riech. In [[610]] weurt [[Grieks]] de officieel taol vaan 't Byzantijns Riek. Heimèt is de splitsing mèt 't Wes-Romeins Riek definitief. Vaanaof noe nump 't Riek ziechzelf ouch neet mie 't Oos-Romeins Riek meh oetsletend 't Byzantijns Riek. Achtien jaor later, in [[628]], zien de reeks oorloge mèt de Perze aofgeloupe. Dit kump evels vaan verrassende kant. 't Zien de Arabiere die vaanoet 't zuie de Perze verdrieve, boedoor aofgezwaakte Perze eindelek weure tegegehawwe door 't Riek. Evels heet 't metein 'ne nuie vijand debij: de Arabische dreiging bliek e stök sterker te zien. In [[634]] verovere de Arabiere [[Egypte]] en de [[Levante]], neet lang daonao mót 't Riek ouch de res vaan Noord-[[Afrika]] inlievere en in [[641]] behuurt 't lang Byzantijns gebleve [[Sicilië]] ouch bij de Arabiere. In [[730]] begint de ierste periood vaan 't [[Iconoclasme]]: 'n groete, dèks agressieve Oosters-Christeleke beweging die aofbeeldende sjèlderkuns wèlt verbeje. Op dat momint heet 't Riek 7 mieljoen inwoeners. 't Riek geit in ierste instantie mèt in dees gedachte meh umtot ze al gauw merke tot 't Italiaans gedeilte vaan 't Riek 't hei neet mèt ins is, door 't katholicisme, perbeert 't Riek later 'n neutraol hajding aon te numme tegeneuver de versjèllende meininge. Dit is evels neet genóg en [[Italië]] begint in opstand te komme. In de ierste periood vaan 't Iconoclasme, die tot [[787]] doort verluis 't Riek zoegood es gaans Noord-Italië. Nao 'n rös vaan zoe'n 26 jaor, verluis 't Riek in de twiede periood ([[813]] - [[843]]) de res vaan 't Italiaons groondgebeed op e paar stökskes vaan de [[Mezzogiorno]] nao, zoewie 't zuie vaan [[Apulië]]. Nao de groete misstappe die 't Riek had gemaak kump in [[843]] de [[Macedonische dynastie]] aon de mach in 't Riek, boedoor 't op militair en territoriaol gebeed herleef. Byzantijnse sjrievers behawwe väöl vaan de euvergebleve [[Aajdgrieks]]e en [[Roeme|Roemeinse]] tekste. De Dynastie zal bis [[1025]] nog zegeviere. Oondertösse wejt 't gevaar weer op, meh dit kier in 't noordooste door de Bölgare. Keizer [[Basileios II]] reup d'n oorlog oet en zal nog herhaoldelek vechte tege dit volk. In [[1014]] kump good nuits vaan 't front: Basileios roejt e gaans Bölgaors leger oet bij de [[Slaag bij Kleidon]] en krijg de bijnaom ''Bölgaredoejer''. In [[1018]] gief 't Bölgaors Riek zich eindelek euver en weurt 't geannexeerd door de Byzantijne: de Byzantijne koume tot de poorte vaan [[Wene]] en make de [[Donau]] es noordgrens vaan hun Riek. Oondertösse zien ouch [[Syrië]], [[Mesopotamië]] en [[Palestina]] heroverd. In [[1025]] störf Basileios II es lèsten èrfgenaom vaan de Macedonische dynastie. Heer woort gezeen es de lèste ech-succesvolle keizer. Historici spreke daomèt ouch tot vaanaof dit jaor de laankdorege oondergaank vaan 't Riek laankzaom mer zeker in beweging kump. [[Plaetje:Byzantium1081ADlightpurple-1-+Antioch.png|thumb|left|De Byzantijnse staotus in 't jaor 1081]] In [[1054]] zien v'r vaan de beginnende oondergaank vaan 't Byzantijns Riek 't ierste, en mesjiens wel groetste, teike: 't [[Oesters Sjisma]]. Dit gief de sjäöring binne 't [[Christendóm]] tösse de [[Roems-Kathelieke Kèrk]] en de [[Grieks-Orthodoxie]]. 't Weurt ouch wel 't Groet Sjisma genump, al weurt dees lèsten term ouch veur 't [[Westers Sjisma]] gebruuk. Allewel de breuk gewoenlek gedateerd weurt in 't jaor 1054, wie paus [[Leo IX]] en patriach [[Michael Caerularius]] vaan Constantinopel mekaar wederkiereg excommuniceerde, waor 't sjisma tösse oos en wes feitelek 't eindrizzeltaot vaan 'n veuraofgaonde iewelange periood vaan vervreempding tösse de twie kèrke. Op dit momint heet 't riek zoe'n 18 mieljoen inwoeners. Allewel de [[Byzantijns-Seltsjoekse oorloge]] al zès jaor bezeg zien in 't ooste vaan 't Riek, sins [[1048]], kriege de Seltsjoeke pas werkelek 't geveul 'n kans te höbbe in [[Anatolië]] es de allesvergende Sjisma ingeit. In [[1071]] weurt Keizer [[Romanos IV]] verslage door de Seltsjoeke bij de slaag bij [[Manzikert]], boedoor 't groetste gedeilte vaan [[Klein-Azië]] verlore geit. In 'tzelfe jaor weure de lèste Byzantijnse bezittinge in [[Italië]] door de [[Normandië]]rs veroverd. 't Riek bevind ziech in 'n groete crisis, zoewel op economisch en polletiek gebeed es op kultureel. 't Riek besef tot 't ziech moot vernuie en drastisch moot hervörme. De einegste die dao neet aon wèlle touwgeve zien nota-bene de Macedoniërs: de dynastie die aon de mach is. Naotot de Macedonische keizer störf grip 't palies z'ne kans en in [[1081]] numme de [[Komenene]] 't euver oonder [[Alexios I]]; 't Byzantijns Riek raak heidoor betrokke bij de kruustochte. De Komenene lieke 'n gooj käös te zien gewees. Welvaart en kuns bereike nui huugdes. Oonderwijl vestige de Törke ziech in Zuidoos- en Centraol-[[Anatolië]]. In 't Noordooste vaan 't land book 't Riek rizzeltaot: 't Byzantijns leger versleit de [[Petsjenege]] in de slaag bij [[Levounion]] in [[1091]]. De Wes-Anatolische stad [[İznik]] weurt in [[1097]] door de Byzantijne en Kruusvaarders heroverd op de Törke. Dat is neet 't insegste dat de Törke in korten tied mote inlievere; in [[1097]] beginne de Byzantijne mèt 'n succesvolle reeks heroveringe vaan de Anatolische kös op de Törke. Oonderwijl mote de Petsjenege ouch mie en mie nao 't noordooste trök, tot in [[1122]] de Byzantijne zelf 't volk versloon in de Slaag bij Beroia. 't Riek riech ziech ummertouw mie op Centraol-Anatolië in plaots vaan op Istanbul. 't Kruusvaardersvorstedóm [[Antiochië]] weurt e Byzantijns pretectoraot. In [[1167]] wint 't Riek zelfs 'ne beslissende slaag tege de Hongare boedoor [[Hongarije]] 'ne satellietstaot vaan 't Riek weurt. Op dit momint heet 't Riek weer de gaanse wes- en zuidkös vaan [[Anatolië]] trök; de res is oonder invlood vaan de Törke. 't Riek gief noe 'n inwoenertal vaan twelf mieljoen lui. Tijdens de Slaag bij Myriokephalon in [[1176]] kiert 't Riek evels trök in verval; [[Manuel I]] perbeert [[Konya]], de [[hoofstad]] vaan de Seltsjoeke, in te numme. Heer moot ziech evels tröktrèkke naotot zien belegeringstuig is verweus. Dit is de lèste Byzantijnse poging um Anatolië te herovere. Nao d'n doed vaan Manuel d'n Ierste in [[1180]] hernump 't verval vaan 't Riek ziech obbenuits. In [[1185]] gief 't 'ne succesvollen opstand in Bölgarije, wat 't verluus vaan de Balkan beteikent. D'n iersten doedslaag gief 't evels in [[1204]]: de Kruusvaarders verovere Istanbul en 't Byzantijns Riek moot plaots make veur 't [[Latiens Keizerriek]]. 't Byzantijns Riek is verdwene, veur eve. Naotot de Kruusvaarders Istanbul ingenome höbbe en de keizer [[Alexius V]] verdreve is, weurt [[Boudewijn vaan Vlaondere]] op [[9 mei]] [[1204]] tot ierste Latiense keizer vaan Constantinopel oetgerope en op [[16 mei]] in de [[Hagia Sophia]] gekroend. Mèt Paus [[Innocentius III]] wèrk heer same um 'n ind te make aon 't Groet Sjisma. Väöl kin Boudewijn es keizer evels neet doen, want al in [[aprèl]] vaan 't koumend jaor vèlt heer in han vaan de Bölgare. In [[1261]] herovert de keizer vaan İznik, de veurmaoleg erfgenaom vaan 't Byzantijns Riek ([[Michaël VIII]]), Constantinopel, boemèt 't Latiens Keizerriek aon häör kump; heimèt weurt 't Byzantijns Riek veurtgezat. 't Grieks gezach weurt herstèld euver 't ten doeje opgesjreve riek. Oondertösse weure de dynastieke twiste tösse versjèllende femilies groeter. Nao de Byzantijns-Seltsjoekse oorloge höbbe versjèllende Törke ziech in Anatolië gevesteg en zien begós mèt 't opzètte vaan zoegenaomde ''Beyliks'', haaf oonaofhenkeleke staote. [[Osman I]] is 'nen edelmaan in 't sultanaot [[Rûm]] en is de bezètter vaan 't land gewore in 't noordweste vaan Anatolië, neet wied vaan Constantinopel: boe de Byzantijne perbere hun Riek wijer op te bouwe. Door dees plaots kin Osman I hendeg good proffitere vaan 't verzwaak Byzantijns Riek vaan ind [[daartienden iew]]. Dees vezwaking kump door de naosleip vaan de vereuvering vaan 't Latiens Riek. 't Byzantijns Riek heet daan al hendeg väöl vijande gemaak bij 't Bölgaars en Servisch Riek. Naomaote de mach vaan de Osmane begint tow te numme make zie hei slum gebruuk vaan. In [[1299]] beginne de Osmane de ierste dörpkes bij de zuidkös te verovere: de [[Byzantijns-Osmaanse oorloge]] zien e feit. In [[1422]] heet [[Murat II]], dee 'n ind had gemaak aon dynastieke twiste in 't [[Osmaans Riek]], belègk geslage veur Constantinopel, verwikkeld in de intriges vaan 't Osmaans hof. Heer plundert de Byzantijns bezèttinge in de [[Peloponnesos]]. De sultan oonderhandelt neettemin euver e vrijverdraag en tribuut [[Johannes VIII Paleologus]] t'n ind trök te kiere um 'nen opstand in [[Anatolië]] neer te houwe. In [[1430]] weurt [[Thessaloniki]] door de Törkse strijdmachte ingenome en geplunderd. De Osmaanse opkoms weurt ummertouw mie veulbaar en de [[basileus]] Johannes VIII Paleologus is vasberaoje um tot 'n akkoord mèt de kèrk vaan 't Weste te koume. Daorum oondernump heer in [[1438]] 'n reis euver zie nao [[Italië]] en bringk mèt ziech theologe en bissjoppe mèt; zie zien mèt bekans 700 maan. De twie kèrke hereinege ziech op 't [[concilie vaan Ferrara-Florence]]. In [[1439]] gief 't vrei tösse de Latiense en orthodoxe kèrke. In [[1440]] weure de Törke veur [[Belgrado]] trökgedreve en de paus oontlient heiaon 'n groeten hoop. Heer spreek dus veur 'ne nuien kruustoch. Dizze weurt door [[Wladislaus]] geleid, keuning vaan [[Pole]] en [[Hongarije]]. In [[1444]] weure de kruusvaarders tot de aoftoch gedwonge in de slaag bij Varna, boebij Wladislaus störf. Sultan [[Mehmet II]] beejt aon de belegering op te heffe in ruil veur 'n aontal veurwaarde. De keizer vaan 't Byzantijns Riek is evels te väöl ingenome mèt ier en wèlt 'n vernedering neet touwstoon. Es dit weurt aofgeweze, plant Mehmet de mör door brute mach in te numme, umtot heer wèt tot de Byzantijnse verdedegers ieder oetgeput zalle zien es zien tróppe. Op [[24 mei]] [[1453]] gief 't 'n verduustering vaan de maon, 't Symbool vaan Constantinopel. Heimèt weurt 'n veurspelling vaan de val vaan de stad werkelekheid. Veer daog later is de ganse stad in 'nen dikke mis gehöld, e fenomeen dat in dit deil vaan [[Europa]] bekans noets veurkump in de maond [[mei]]. Op de mörrege vaan [[29 mei]] begint d'n aonval. De ierste golf vaan aonvallers, de ''Azabs'' (hölptróppe), zien slech getraind en oetgerös en höbbe slechs tot doel zoe väöl meugelek Byzantijnse verdedegers doed te make. 'nen Twieden aonval, dee groetendeils door Anatoliërs weurt gedoon, concentreerd ziech op 'n deil vaan de Blachernaemör in 't noordwestelek deil vaan de stad, dat al gedeiltelek door 't kanon is gesjendeleerd. Dit deil vaan de mör is vaan väöl recentere datum ([[èlfden iew]]) en väöl zwaker es de res. 't Is dao boe de Kruusvaarders in [[1204]] door de mör zien doorgebroke. De Osmaanse aonvallers zien ouch in staot door te breke, meh weure eve gaw trökgeslage door de Byzantijnse verdedegers. De Byzantijne slage d'r ouch tijdelek in um d'n daarden aonval door 't elitekorps vaan de Sultan, de Janissare, aof te sloon, meh de Genuese generaol dee de infanterie leidt, [[Giovanni Giustiniani]] weurt zwoergewond tijdens d'n aonval en zien evacuatie vaan de verdedegingsmör zörg veur paniek oonder de range vaan de verdedegers. Brónne die vijandeg zien tegeneuver de Genuees zègke evels tot heer slechs liech of gaaroets neet gewond waor, meh euverweldeg door vreis, de wónd veinsde um 't slaagveld te verlaote, en zoe de val vaan de stad te bezegele. Dees besjöldeginge vaan lafheid en verraod zien later zoe wiedverspreid euver Europa tot de [[Rippebliek vaan Genua]] diplomatieke breve nao de Kanselarije vaan [[Ingeland]], [[Fraankriek]], 't hertogdóm [[Bourgondië]] en aandere zal mote sjikke um 't te oontkrachte. Sommege historici suggerere tot de Kèrkoportapoort in de Blachermaewiek neet waor aofgeslote en tot de Osmane gaw dees fout oontdèkde ('t waor zeker gein kwestie vaan umkouperij of misleijing; de poort waor einvoudegeweg euver de kop gezeen, woersjienelek umtot puin vaan 'ne kanonsaonval de poort aon 't ziech had oonttrokke of geblokkeerd. Wie 't ouch is gebäörd, de Osmane störme de stad binne. [[Constantijn XI]], de lèste keizer vaan 't Riek, euverleef de slaag bij Constantinopel neet. Deen daag störf 't Byzantijns Riek nao 1.100 jaor. Sommege historici numme dit ouch 't ind vaan de [[Middeliewe]]. [[Categorie:Byzantijns Riek| ]] [[Categorie:Historie van Griekeland]] [[Categorie:Historische len]] ssaw9nu0z3854bppsjc16jnzgsp7saf 0 28749 475197 470483 2024-11-11T09:08:12Z Joorsm 30190 /* Gebaoren op Réunion */ 475197 wikitext text/x-wiki {{Dialek|Mofers}} [[File:ReunionLocatie.png|thumb|De ligking van Réunion naeve Madagaskar.]] [[File:Reunion-CIA WFB Map.png|thumb|Euverzichskaart van Réunion.]] [[File:Takamaka-Réunion.jpg|thumb|De netuur op Réunion.]] '''Réunion''' ([[Frans]]: ''La Réunion'') is 'n eilandj in [[Afrika]] t'n oeaste van [[Madagaskar]] en t'n wèste van [[Mauritius]]. 't Is e [[Frankriek|Frans]] euverzieëdepartement. 'n Aaj benaming die in 1848 woort aafgesjaf woor ''Île Bourbon''. Réunion woort in 1513 dore Portugezen óntdèk en waas doe nag ónbewóndj. De hujige gemingdje bevölking is vanaaf de zeuvetieëndjen ieëf óntstange wie 't eilandj door Franse, Afrikane, Chineze, Maleisiërs en Indiërs woort bevolk. Toete äöpening van 't [[Suezkanaal]] waas 't 'n wichtige halte oppe waeg nao [[Oeas-Indië]]. Allewiel us 't eilandj e modern en waalvarendj eilandj mit 'n inwoeanersaantaal op 829.903 (2010). Dees waalvaort dank Réunion veural aan 't [[toerisme]], aangezeen 't 'n geleefdje locatie is ónger bergbeklummers en netuurleefhöbbers. Groeate trèkpleisters zeen de völkaan [[Piton de la Fournaise]] en 't strandj van [[Boucan-Canot]]. Ómdet Réunion e Frans departement is maak 't deil oet vanne [[Europese Unie]]. Door zien ligking waas 't de ieëste plaats oppe welt wo op 1 jannewarie 2002 de [[euro]] woort ingeveurdj; det waas ein of twieë oer ieëder es Europa zelf. 't Guuef twieë lóchhaves op Réunion: Réunion Roland Garros, bie [[Saint-Denis]] ane naordziej, de wichtigste, en Saint-Pierre Pierrefonds, 'n kleinder ane zuudkantj. == Spraoke == Op Réunion waere, op inkel wichtige immigrantespraoke nao, slechs drie spraoke gekaldj. Wiedoet de euverhieërsjendjste spraok is 't [[Réunions Creools]], e creool det van 't Frans is aafgeleidj. Wiejer waeren in minder maote [[Tamil]], [[Hakka]], [[Kantonees]], [[Standerdmandarien]] en [[Frans]] gekaldj. Ouchal is 't Frans de officieel spraok, oppe immigrantjespraoke nao is 't de klènste spraok van 't eilandj. == Demografie == {| class="wikitable" align="center" |+ Historische greuj ! [[1671]]<br />sjatting !! [[1696]]<br />sjatting !! [[1704]]<br />sjatting !! [[1713]]<br />sjatting !! [[1717]]<br />sjatting !! [[1724]]<br />sjatting !! [[1764]]<br />sjatting !! [[1777]]<br />sjatting !! [[1789]]<br />sjatting |- | align=center| 90 || align=center| 269 || align=center| 734 || align=center| 1.171|| align=center| 2.000 || align=center| 12.550 || align=center| 25.000 || align=center| 35.100 || align=center| 61.300 |- ! [[1826]]<br />sjatting !! [[1830]]<br />sjatting !! [[1848]]<br />sjatting !! [[1849]]<br />sjatting !! [[1860]]<br />sjatting !! [[1870]]<br />sjatting !! [[1887]]<br />census !! [[1897]]<br />census !! [[1926]]<br />census |- | align=center| 87.100 || align=center| 101.300 || align=center| 110.300 || align=center| 120.900 ||align=center| 200.000 ||align=center| 212.000 ||align=center| 163.881 ||align=center| 173.192 || align=center| 182.637 |- ! [[1946]]<br />census !! [[1954]]<br />census !! [[1961]]<br />census !! [[1967]]<br />census !! [[1974]]<br />census !! [[1982]]<br />census !! [[1990]]<br />census !! [[1999]]<br />census !! [[2007]]<br />sjatting |- | align=center| 241.708 || align=center| 274.370 || align=center| 349.282 || align=center| 416.525 || align=center| 476.675 || align=center| 515.814 || align=center| 597.823 || align=center| 706.300 || align=center| 793.000 |- | colspan=9 align=center| <small>Gebaseerdj op [[census]] en sjattinge van 't [[INSEE]]. |} E kwart vanne bevölking is van Europese aafkóms; de Indieërs vörme bao e kwart vanne bevölking, de Chineze vörme mit 'n aantaal van 25.000 luuj zoeaget drie procent vanne bevölking. E deil vanne bevölking is van gemindje [[Malagassiërs|Afrikaans-Malagassische aafkóms]]. == Geografie == === Stattestieke === * Hoeagste puntj: [[Piton des Neiges]] (3.069 m) * Köslien: 207 km * Oppervlakdje: 2.513 km² ** Landj: 2.502 km² *** Geïrrigeerdj: 60 km² ** Water: 8 km² === Caldera's === * [[Cirque de Cilaos]] * [[Cirque de Mafate]] * [[Cirque de Salazie]] === Völkane === * [[Piton de la Fournaise]] (2.631 m) * [[Piton des Neiges]] (3.069 m) == Bestuurlike indeiling == Réunion is e [[Frans euverzieëdepartement]] (nómmer 974). De [[houfstad]] is [[Saint-Denis (Réunion)|Saint-Denis]]. 't Departement is óngerverdeildj in veer [[arrondissemente]]e, 49 [[kanton]]s en 24 [[gemèndje]]. De veer arrondissemente van Réunion zeen: * Saint-Benoît * Saint-Denis * Saint-Paul * Saint-Pierre == Gebaoren op Réunion == * [[Roland Garros]] (1888-1918), 'ne Franse lóchvaartpioneer en kriegsheldj. * [[Raymond Barre]] (1924-2007), 'ne Fransen econoom en politicus (premier van Frankriek van 1976 toet 1981). * [[Michel Houellebecq]] (1958), 'ne Franse sjriever. * [[Jackson Richardson]] (1969), 'nen handjbalspeler. {{Departemente in Frankriek}} {{Afrika}} {{DEFAULTSORT:Reunion}} [[Categorie:Réunion| ]] [[Categorie:Aafhenkelike gebejer van Frankriek]] [[Categorie:Departemènte van Frankriek]] ggi89tuz25fehylcvybp8ipppd2pxt2 0 29872 475148 357942 2024-11-11T07:29:46Z Joorsm 30190 475148 wikitext text/x-wiki {{Dialek|Mofers}} [[File:Publius Ovidius Naso.jpg|thumb|Publius Ovidius Naso.]] '''Publius Ovidius Naso''' of '''Ovied''' ([[Sulmo]], [[20 mieërt]], [[43 v. Chr.]] - [[Tomis]], [[17|17 n. Chr.]]) behuuertj same mit [[Vergilius]], [[Horatius]], [[Propertius]] en [[Tibullus]] toete groeate dichters oete [[Augusteïsche periood]]. Samie mitte ieëste twieë wuuertj t'r besjoewdj es de canonieke dichters vanne Letiense litteratuur. Mitte litste twieë vörmp t'r de elegiaci. Ovidius waas 'ne vrundj van Propertius, [[Bassus]] en [[Ponticus]]. Vergilius en Tibullus woren al gestórve veurdet Ovidius die hej kónne trèffe. Ovidius zien poëzie steitj bekèndj veur zie speels en vernujendj karakter, veural inne meneer worop wuuertj ómgegange mit traditioneel verhaolen en genres. Zie bekèndjste wirke zeen de ''[[Metamorphoseon libri]]'', e mythologisch epos, de ''[[Heroides]]'', 'n vergaoring aan breve van, veurnamelik, mythologische vrouwen aan häör minnieërs; de ''[[Ars Amatoria]]'', e lieërdich euver verleijingstechnieke; enne ''[[Amores]]'', 'n vergaoring aan elegieje. Ouch sjreef t'r de ''[[Tristia]]'' enne ''[[Epistulae ex Ponto]]'', twieë gedichtebunjele gesjreve tiejes zien verbanning ane [[Zwarte Zieë]]. Wiejer is Ovidius bekèndj veur zien ónvóltoeadje ''[[Fasti]]'', e gedich euvere Romeinse klender en 'n wichtige historische brón euver Romeinse fieëster. De poëzie van Ovidius is väölvöljig geïmiteerdj gewaore tiejes de [[Late Audheid|Late Aadheid]] enne [[Middelieëve]]n en haet 'ne groeaten invlood gehadj oppe Europese kóns en litteratuur. [[Categorie:Persoene oet Romeinse audheid]] [[Categorie:Dichters]] ri76j6otan17i8q57xicbp0pnr7io4d 475159 475148 2024-11-11T07:43:43Z Joorsm 30190 475159 wikitext text/x-wiki {{Dialek|Mofers}} [[File:Publius Ovidius Naso.jpg|thumb|Publius Ovidius Naso.]] '''Publius Ovidius Naso''' of '''Ovied''' ([[Sulmo]], [[20 mieërt]], [[43 v. Chr.]] - [[Tomis]], [[17|17 n. Chr.]]) behuuertj same mit [[Vergilius]], [[Horatius]], [[Propertius]] en [[Tibullus]] toete groeate dichters oete [[Augusteïsche periood]]. Samie mitte ieëste twieë wuuertj t'r besjoewdj es de canonieke dichters vanne Letiense litteratuur. Mitte litste twieë vörmp t'r de elegiaci. Ovidius waas 'ne vrundj van Propertius, [[Bassus]] en [[Ponticus]]. Vergilius en Tibullus woren al gestórve veurdet Ovidius die hej kónne trèffe. Ovidius zien poëzie steitj bekèndj veur zie speels en vernujendj karakter, veural inne meneer worop wuuertj ómgegange mit traditioneel verhaolen en genres. Zie bekèndjste wirke zeen de ''[[Metamorphoseon libri]]'', e mythologisch epos, de ''[[Heroides]]'', 'n vergaoring aan breve van, veurnamelik, mythologische vrouwen aan häör minnieërs; de ''[[Ars Amatoria]]'', e lieërdich euver verleijingstechnieke; enne ''[[Amores]]'', 'n vergaoring aan elegieje. Ouch sjreef t'r de ''[[Tristia]]'' enne ''[[Epistulae ex Ponto]]'', twieë gedichtebunjele gesjreve tiejes zien verbanning ane [[Zwarte Zieë]]. Wiejer is Ovidius bekèndj veur zien ónvóltoeadje ''[[Fasti]]'', e gedich euvere Romeinse klender en 'n wichtige historische brón euver Romeinse fieëster. De poëzie van Ovidius is väölvöljig geïmiteerdj gewaore tiejes de [[Late Audheid|Late Aadheid]] enne [[Middelieëve]]n en haet 'ne groeaten invlood gehadj oppe Europese kóns en litteratuur. [[Categorie:Romeins Riek]] [[Categorie:Persoene oet Romeinse audheid]] [[Categorie:Dichters]] 301xd01ih0id42d8i45mki4nezo2dxf 14 29989 475220 411976 2024-11-11T10:14:53Z Joorsm 30190 475220 wikitext text/x-wiki {{Commonscat}} [[Categorie:Departemènte van Frankriek]] [[Categorie:Occitanie]] ekaumsaehmlam8sb6v7gsybdxffa8ij 14 29995 475221 411977 2024-11-11T10:15:12Z Joorsm 30190 475221 wikitext text/x-wiki {{Commonscat}} [[Categorie:Departemènte van Frankriek]] [[Categorie:Occitanie]] ekaumsaehmlam8sb6v7gsybdxffa8ij 14 29998 475222 411978 2024-11-11T10:15:26Z Joorsm 30190 475222 wikitext text/x-wiki {{Commonscat}} [[Categorie:Departemènte van Frankriek]] [[Categorie:Occitanie]] ekaumsaehmlam8sb6v7gsybdxffa8ij 14 30012 475233 411958 2024-11-11T10:20:33Z Joorsm 30190 475233 wikitext text/x-wiki {{Commonscat}} [[Categorie:Departemènte van Frankriek]] [[Categorie:Nouvelle-Aquitaine]] 3hopsj06vyl17v7ibdar4k83q1vx2hk 14 30013 475234 411959 2024-11-11T10:20:52Z Joorsm 30190 475234 wikitext text/x-wiki {{Commonscat}} [[Categorie:Departemènte van Frankriek]] [[Categorie:Nouvelle-Aquitaine]] 3hopsj06vyl17v7ibdar4k83q1vx2hk 14 30022 475235 411961 2024-11-11T10:21:09Z Joorsm 30190 475235 wikitext text/x-wiki {{Commonscat}} [[Categorie:Departemènte van Frankriek]] [[Categorie:Nouvelle-Aquitaine]] 3hopsj06vyl17v7ibdar4k83q1vx2hk 14 30024 475261 358181 2024-11-11T11:12:11Z Joorsm 30190 475261 wikitext text/x-wiki [[Categorie:Departemènte van Frankriek]] [[Categorie:Corse]] 1azik7ah697juwotmaqiv56pvo5efvj 14 30026 475262 358183 2024-11-11T11:12:58Z Joorsm 30190 475262 wikitext text/x-wiki [[Categorie:Departemènte van Frankriek]] [[Categorie:Corse]] 1azik7ah697juwotmaqiv56pvo5efvj 14 30034 475236 411962 2024-11-11T10:30:55Z Joorsm 30190 475236 wikitext text/x-wiki {{Commonscat}} [[Categorie:Departemènte van Frankriek]] [[Categorie:Nouvelle-Aquitaine]] 3hopsj06vyl17v7ibdar4k83q1vx2hk 14 30037 475238 411967 2024-11-11T10:32:22Z Joorsm 30190 475238 wikitext text/x-wiki {{Commonscat}} [[Categorie:Departemènte van Frankriek]] [[Categorie:Nouvelle-Aquitaine]] 3hopsj06vyl17v7ibdar4k83q1vx2hk 14 30085 475239 411968 2024-11-11T10:33:03Z Joorsm 30190 475239 wikitext text/x-wiki {{Commonscat}} [[Categorie:Departemènte van Frankriek]] [[Categorie:Nouvelle-Aquitaine]] 3hopsj06vyl17v7ibdar4k83q1vx2hk 14 30147 475241 411970 2024-11-11T10:33:57Z Joorsm 30190 475241 wikitext text/x-wiki {{Commonscat}} [[Categorie:Departemènte van Frankriek]] [[Categorie:Nouvelle-Aquitaine]] 3hopsj06vyl17v7ibdar4k83q1vx2hk 14 30282 475219 411856 2024-11-11T10:14:35Z Joorsm 30190 475219 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|Lot (department)}} {{DEFAULTSORT:Lot}} [[Categorie:Departemènte van Frankriek]] [[Categorie:Occitanie]] f1xyghim7qgze7ebhikcban889eelpu 14 30283 475242 411971 2024-11-11T10:34:14Z Joorsm 30190 475242 wikitext text/x-wiki {{Commonscat}} [[Categorie:Departemènte van Frankriek]] [[Categorie:Nouvelle-Aquitaine]] 3hopsj06vyl17v7ibdar4k83q1vx2hk 14 30347 475243 411972 2024-11-11T10:34:31Z Joorsm 30190 475243 wikitext text/x-wiki {{Commonscat}} [[Categorie:Departemènte van Frankriek]] [[Categorie:Nouvelle-Aquitaine]] 3hopsj06vyl17v7ibdar4k83q1vx2hk 0 30577 475114 359135 2024-11-10T15:21:31Z Joorsm 30190 475114 wikitext text/x-wiki {{Dialek|Mofers}} [[File:Iliad_VIII_245-253_in_cod_F205,_Milan,_Biblioteca_Ambrosiana,_late_5c_or_early_6c.jpg|thumb|'n Paasj oete Ilias, róndj 500.]] De '''''Ilias''''' ([[Aadgrieks]]: ''Ἰλιάς'') is e vreug-Grieks [[epos]] det wuuertj toegesjreven anen dichter [[Homerus]], ouchal zeen gelieërdjen 't d'reuver èns det dees vorm van poëzie wersjienlik ieës mónjelik woort euvergedragen en pas later op sjrif woort gestèldj. d'n Titel is óntlieëndj aan [[Ilios]] of [[Ilion]] (''Ἴλιον''), d'n aje Griekse naam veur [[Troje]], 'n stad die waas gelaengen in [[Klein-Azië]], ane naordwèskös van [[Anatolië]]. De Ilias vertèltj euvere wrok van [[Achilles]] en besjrief slechs 'n kórte episood van 't ènj vanne [[Trojaanse Krieg]], die volges de euverlevering tieën jaor haet gedoerdj. 't Is den ouch 'n misvatting te dinke det de Ilias euveren Trojaanse Krieg hanjeltj. Oetènjelik wuuertj de stad Troje, mit behölp van 't beroemdje [[Paerd van Troje]], dore Grieken ingenómme. Hie-euver wuuertj aevel inne Ilias nieks vertèldj, waal inne [[Odyssee]]. 't Bekèndje verhaol van 't Trojaans paerd woort besjreve dore Romeinsen dichter [[Vergilius]]. De Ilias is óngerverdeildj in veerentwintjig beuk die zeen genómmerdj volges de littere van 't [[Grieks alfabet]] van Alfa toet Omega (houflittere). Eder book besteitj oet gemiddeldj achhóngerdj verze. De spraok is archaïsche Homerisch Grieks en óngersjèdj zich van 't later Attisch in zowaal waordsjat es in morfologie. Homeros gebroekdje väöl oetgebrèdje, toete verbiljing spraekendje vergeliekinge (later de [[Homerische vergelieking]] geneump). 't Geitj in oearsprónk óm 'n oraal terdiesje. 't Steitj gesjreven in [[dactylische hexamaeter]]s en begintj mitte wäörd: * '''Μῆνιν ἄειδε, θεά, Πηληιάδεω Ἀχιλῆος''' * ''Bezing, Muze, de wrok van Peleus ziene zoon Achilles'' 't Guuef e twieëdje epos det oppe Ilias volg en ouch aan Homerus wuuertj toegesjreve: de [[Odyssee]]. Dit vertèltj euvere tieënjäörige zwerftrek vanne Griekse heldj [[Odysseus]], in zien poeaging trögk heives te gaon. Ómdet de god vanne zieë, [[Poseidon]], 'ne wrok taengen 'm haet, wiltj det meh neet lökken en veurtj Odysseus tieën jaor róndj, worin hae alderhenj aan obstakele taengekump, veurdet hae zien heimeilandj [[Ithaka]] kan bereike. [[Categorie:Dichkuns]] [[Categorie:Greekse audheid]] kp4r41yg2ckzfb4dmoiqea5e9nih2zw 14 30714 475237 411963 2024-11-11T10:31:16Z Joorsm 30190 475237 wikitext text/x-wiki {{Commonscat}} [[Categorie:Departemènte van Frankriek]] [[Categorie:Nouvelle-Aquitaine]] 3hopsj06vyl17v7ibdar4k83q1vx2hk 14 31011 475244 411973 2024-11-11T10:34:48Z Joorsm 30190 475244 wikitext text/x-wiki {{Commonscat}} [[Categorie:Departemènte van Frankriek]] [[Categorie:Nouvelle-Aquitaine]] 3hopsj06vyl17v7ibdar4k83q1vx2hk 14 31012 475240 411969 2024-11-11T10:33:24Z Joorsm 30190 475240 wikitext text/x-wiki {{Commonscat}} [[Categorie:Departemènte van Frankriek]] [[Categorie:Nouvelle-Aquitaine]] 3hopsj06vyl17v7ibdar4k83q1vx2hk 0 32651 475196 470480 2024-11-11T09:07:49Z Joorsm 30190 /* Spraok */ 475196 wikitext text/x-wiki {{Dialek|Mofers}} [[File:Mayotte-CIA WFB Map.png|thumb|'n Euverzichskaart van Mayotte.]] [[File:LocationMayotte.svg|thumb|De ligking van Mayotte.]] '''Mayotte''' ([[Shimaore]]: ''Maore'' of ''Mahoré''; [[Malagasj]]: ''Mahori'') is e [[Frankriek|Frans]] euverzieëdepartement, gelaengen inne [[Indische Oceaan]] tösse [[Madagaskar]] en [[Mozambique]]. De valuta is d'n [[euro]]. Mayotte gebroek de Franse driekluuer es de vaan. Mayotte haet [[.yt]] es eige [[topleveldomien]]. == Geografie == Mayotte, mitte biebehuuerendje eilenj [[Petite-Terre]], [[Chissioi Mtsamboro]] en [[Chissioi Mbouzi]], ligk t'n naorde vanne [[Straot van Mozambique]]. 't Behuuertj toete eilandjgroep vanne [[Comore]], meh neet mieë toete rippebliek vanne Comore, wotoe de res vanne eilandjgroep waal nag behuuertj. De tiedzaon op Mayotte is UTC+3. Mayotte haet 'n oppervlakdje van 374 km² (zoeaget 39 bie 22 kilomaeter) en haet 186.452 inwoeaners (2007). Hievan woeane de meiste inne houfstad [[Mamoudzou]], det toet [[1963]] de houfstad vanne Comore waas. Mamoudzou ligk op 't houfeilandj [[Grande-Terre]]; [[Dzaoudzi]] op Petite-Terre bezitj de lóchhave [[Dzaoudzi-Pamandzi]]. 't Hoogste puntj is d'n toep vanne [[Mont Bénara]], dae 660 maeter baoven 't [[zieëspegel]] ligk. Deze berg is in feite 'n oetgeduifdje [[vólkaan]]. Rónjelóm 't eilandj zeen väöl [[koraal|koraalrefe]]. == Gesjiechte == 't Eilandj is inne zèstieëndjen ieëf óntdèk gewaore dore Portugees [[Diego Ribeiro]]. In [[1831]] woort Mayotte dore keuning van Madagaskar vereuverdje. Deze verkóch 't in [[1841]] aan Frankriek, det 't mitte anger eilenj vanne Comore toet ein kolonie sameveugdje. Doe de anger eilenj vanne Comoren in [[1975]] ónaafhenkelik woorte, weigerdje Mayotte zich hiebie aan te sloeten en koos 't d'rveur Frans te blieve. In [[1976]] woort Mayotte 'n territoriaal gemeinsjap van departementaal aerd. De Comore make waal aanspraak op 't eilandj. In mieërt 2009 maakdje de bevölking middels e referendum mit 95,2% veurstumme dudelik det Mayotte e vólwaerdig euverzieëdepartement van Frankriek mós waere. Dit mèndje ónger mieë det 'n ènj koom aan [[polygamie]] en [[sharie]] die oppe islamitische eilenj gólje. Op [[31 mieërt]] [[2011]] woort Mayotte 't viefdje Frans euverzieëdepartement en 't 101^e Frans departement. Op [[1 jannewarie]] [[2014]] woort 't rech vanne [[Europese Unie]] geljig in Mayotte, doordet de eilandjgroep de status van ultraperifeer regio bekwaam. == Spraok == In Mayotte waere veer spraoke gekaldj. Trótsdet 't [[Frans]] de ènsigste officieel spraok is, euvertrèffe de drie anger landjsspraoke, 't inheimsj [[Bushi]] en [[Shimaore]] en 't oet [[Tanzanië]] aafkómstig [[Swahili]], allemaol 't Frans kwa aantaal spraekers. 't Shimaore is daovan wiedoet de wichtigste spraok. {{Departemente in Frankriek}} {{Afrika}} [[Categorie:Mayotte| ]] [[Categorie:Aafhenkelike gebejer van Frankriek]] [[Categorie:Departemènte van Frankriek]] dw7nnx2eff00bbmod7cnt2jq1eyj2o4 14 32652 475194 470556 2024-11-11T09:06:49Z Joorsm 30190 475194 wikitext text/x-wiki [[Categorie:Aafhenkelike gebejer van Frankriek]] [[Categorie:Departemènte van Frankriek]] [[Categorie:Len in Afrika]] 52p4kf6ed0xdl59c37mxdgtvh5niu17 475195 475194 2024-11-11T09:07:31Z Joorsm 30190 475195 wikitext text/x-wiki [[Categorie:Departemènte van Frankriek]] [[Categorie:Len in Afrika]] mac1d94rapza1lvau7k8bo64295l3i3 0 33612 475211 449956 2024-11-11T09:58:32Z Joorsm 30190 475211 wikitext text/x-wiki {{Dialek|Mofers}} [[File:Cartenormandie2.PNG|thumb|'n Kaart van Normandië.]] '''Normandië''' is 'n streek in Naordwès-[[Frankriek]], gelaenge langs [['t Kanaal]] tösse [[Picardië]] en [[Bretagne]]. 't Is 'n historische Franse pervinsje, die besteitje oete gelieknamige regio [[Normandië (regio)|Normandië]] ('n sameveuging van [[Haute-Normandie]] anen óngerloup vanne [[Seine]] en 't wèsteliker gelaenge [[Basse-Normandie]]), inclusief 't sjiereilandj [[Cotentin]]. Toet Haute-Normandie behuuerdje de departemente [[Seine-Maritime]] en [[Eure]], dewiel Basse-Normandie besting oete departemente [[Orne]], [[Calvados]] en [[Manche]]. In Normandië woeane 3,2 miljoen luuj. De grótste stej zeen [[Rouen]], [[Le Havre]], [[Caen]], [[Cherbourg]] en [[Évreux]]. Rouen waas oeatj de houfstad van gans Normandië en is det saere sameveuging van Haute- en Basse-Normandie weer trögk. Vreuger waas Rouen allein de houfstad van van Haute-Normandie, dewiel Caen die van Basse-Normandie waas. Normandië óntlieëntj ziene naam ane [[Noormanne]]. Häöre leier [[Rolle]] kreeg in [[911]] 't [[hertogdóm Normandië]] in lieën vanne Wèsfrankische keuning [[Karel d'n Einveljige]]. Zienen opvolger [[Wullem de Vereuverer]] vereuverdje in [[1066]] [[Ingelandj]]. Op häöre beurt vereuverdje de Ingelse Normandië versjillige kieëre, veur 't lits tiejes de [[Hóngerdjjäörige Krieg]]. Normandië kreeg innen [[Twieëdje Weltkrieg]] roem dore lanjing vanne geallieerdje op [[D-Day]] ([[6 juni]] [[1944]]) in 't kader van [[Operation Overlord]], o.a. op [[Omaha Beach]]. Inne dao-opvolgendje gevechte leej mit naam de stad Caen zwaor. De stried doerdje toet [[12 september]], doe Le Havre woort bevriedj. [[Categorie:Normandie|*]] [[Categorie:Historie van Frankriek]] 9zrkhdypf73gsz21de0lgjwdz1wr4oy 0 33819 475101 373249 2024-11-10T15:05:33Z Joorsm 30190 475101 wikitext text/x-wiki {{Dialek|Mofers}} [[File:Byzantine Constantinople-en.png|thumb|Kaart van Constantinopel enne moere.]] '''Constantinopel''' of '''Byzantium''' is 'n stad ane [[Bosporus]] en hètj allewiel [[Istanboel]]. Constantinopel is 'n aaj Griekse stad, gestich door kolonisten oet [[Megara]] n 667 v.Chr. Zie neumdje de stad ''[[Byzantion]]'' nao häöre keuning [[Byzantas]]. De stad stèldje zich ane kantj van [[Pescennius Niger]] in dem ziene stried veure Romeinse keizerstroean en woort in 193-195 belegerdj door ziene rivaal [[Septimius Severus]]. De stad woort zwaor besjajig in dees belegering, meh Septimius Severes, dae keizer woort, herboedje de stad en die wón snel zien vreuger welvaart trögk. Keizer [[Constantijn de Groeate]] woort dore gesjikdje lokaasje vanne stad aangetróch en in [[330]] woort die herstif es Nova Roma of Konstantinoupolis. Dao woort gezag det hae de stad kreeg aangewezen in 'ne profetischen druim. Constantinopel woort de nuuj houfstad van 't [[Romeins Riek]], ouchal beheel [[Roeame]] zien politische en ikkenomische privileges. Constantinopel waas de houfstad van 't Romeins Riek, daonao van 't [[Byzantiens Riek]] en in [[1453]] woort de stad ingenómme dore [[Ottomaans Riek|Ottomane]]. Ouch van die häör riek woort de stad de houfstad en ze sting bekèndj ónger versjillige name, worónger Constantinopel. In [[1923]], doe 't modern [[Törkieje]] woort gestif, woort de houfstad verplaats nao [[Ankara]]. In [[1930]] woort de naam officieel verangerdj in [[Istanbul]], 'ne naam dae is aafgelèdj van 't Grieks ''stin poli'' det "inne stad" mèntj. [[Categorie:Gewaeze huidsjtaej]] [[Categorie:Sjtaej in Törkieë]] [[Categorie:Historie van Europa]] ptcnfm8lxffzzn1hp3vv0a0s7nroq5u 475119 475101 2024-11-10T15:32:12Z Joorsm 30190 475119 wikitext text/x-wiki {{Dialek|Mofers}} [[File:Byzantine Constantinople-en.png|thumb|Kaart van Constantinopel enne moere.]] '''Constantinopel''' of '''Byzantium''' is 'n stad ane [[Bosporus]] en hètj allewiel [[Istanboel]]. Constantinopel is 'n aaj Griekse stad, gestich door kolonisten oet [[Megara]] n 667 v.Chr. Zie neumdje de stad ''[[Byzantion]]'' nao häöre keuning [[Byzantas]]. De stad stèldje zich ane kantj van [[Pescennius Niger]] in dem ziene stried veure Romeinse keizerstroean en woort in 193-195 belegerdj door ziene rivaal [[Septimius Severus]]. De stad woort zwaor besjajig in dees belegering, meh Septimius Severes, dae keizer woort, herboedje de stad en die wón snel zien vreuger welvaart trögk. Keizer [[Constantijn de Groeate]] woort dore gesjikdje lokaasje vanne stad aangetróch en in [[330]] woort die herstif es Nova Roma of Konstantinoupolis. Dao woort gezag det hae de stad kreeg aangewezen in 'ne profetischen druim. Constantinopel woort de nuuj houfstad van 't [[Romeins Riek]], ouchal beheel [[Roeame]] zien politische en ikkenomische privileges. Constantinopel waas de houfstad van 't Romeins Riek, daonao van 't [[Byzantiens Riek]] en in [[1453]] woort de stad ingenómme dore [[Ottomaans Riek|Ottomane]]. Ouch van die häör riek woort de stad de houfstad en ze sting bekèndj ónger versjillige name, worónger Constantinopel. In [[1923]], doe 't modern [[Törkieje]] woort gestif, woort de houfstad verplaats nao [[Ankara]]. In [[1930]] woort de naam officieel verangerdj in [[Istanbul]], 'ne naam dae is aafgelèdj van 't Grieks ''stin poli'' det "inne stad" mèntj. [[Categorie:Gewaeze huidsjtaej]] [[Categorie:Sjtaej in Törkieë]] [[Categorie:Romeinse audheid]] bg6cfe4dy6rlkbhul7hwm02v4kxw0hz 475120 475119 2024-11-10T15:32:58Z Joorsm 30190 475120 wikitext text/x-wiki {{Dialek|Mofers}} [[File:Byzantine Constantinople-en.png|thumb|Kaart van Constantinopel enne moere.]] '''Constantinopel''' of '''Byzantium''' is 'n stad ane [[Bosporus]] en hètj allewiel [[Istanboel]]. Constantinopel is 'n aaj Griekse stad, gestich door kolonisten oet [[Megara]] n 667 v.Chr. Zie neumdje de stad ''[[Byzantion]]'' nao häöre keuning [[Byzantas]]. De stad stèldje zich ane kantj van [[Pescennius Niger]] in dem ziene stried veure Romeinse keizerstroean en woort in 193-195 belegerdj door ziene rivaal [[Septimius Severus]]. De stad woort zwaor besjajig in dees belegering, meh Septimius Severes, dae keizer woort, herboedje de stad en die wón snel zien vreuger welvaart trögk. Keizer [[Constantijn de Groeate]] woort dore gesjikdje lokaasje vanne stad aangetróch en in [[330]] woort die herstif es Nova Roma of Konstantinoupolis. Dao woort gezag det hae de stad kreeg aangewezen in 'ne profetischen druim. Constantinopel woort de nuuj houfstad van 't [[Romeins Riek]], ouchal beheel [[Roeame]] zien politische en ikkenomische privileges. Constantinopel waas de houfstad van 't Romeins Riek, daonao van 't [[Byzantiens Riek]] en in [[1453]] woort de stad ingenómme dore [[Ottomaans Riek|Ottomane]]. Ouch van die häör riek woort de stad de houfstad en ze sting bekèndj ónger versjillige name, worónger Constantinopel. In [[1923]], doe 't modern [[Törkieje]] woort gestif, woort de houfstad verplaats nao [[Ankara]]. In [[1930]] woort de naam officieel verangerdj in [[Istanbul]], 'ne naam dae is aafgelèdj van 't Grieks ''stin poli'' det "inne stad" mèntj. [[Categorie:Gewaeze huidsjtaej]] [[Categorie:Sjtaej in Törkieë]] [[Categorie:Romeins Riek]] qz18ky8xfu1y6t7jdewchn2bddyq62f 475121 475120 2024-11-10T16:53:21Z Joorsm 30190 475121 wikitext text/x-wiki {{Dialek|Mofers}} [[File:Byzantine Constantinople-en.png|thumb|Kaart van Constantinopel enne moere.]] '''Constantinopel''' of '''Byzantium''' is 'n stad ane [[Bosporus]] en hètj allewiel [[Istanboel]]. Constantinopel is 'n aaj Griekse stad, gestich door kolonisten oet [[Megara]] n 667 v.Chr. Zie neumdje de stad ''[[Byzantion]]'' nao häöre keuning [[Byzantas]]. De stad stèldje zich ane kantj van [[Pescennius Niger]] in dem ziene stried veure Romeinse keizerstroean en woort in 193-195 belegerdj door ziene rivaal [[Septimius Severus]]. De stad woort zwaor besjajig in dees belegering, meh Septimius Severes, dae keizer woort, herboedje de stad en die wón snel zien vreuger welvaart trögk. Keizer [[Constantijn de Groeate]] woort dore gesjikdje lokaasje vanne stad aangetróch en in [[330]] woort die herstif es Nova Roma of Konstantinoupolis. Dao woort gezag det hae de stad kreeg aangewezen in 'ne profetischen druim. Constantinopel woort de nuuj houfstad van 't [[Romeins Riek]], ouchal beheel [[Roeame]] zien politische en ikkenomische privileges. Constantinopel waas de houfstad van 't Romeins Riek, daonao van 't [[Byzantiens Riek]] en in [[1453]] woort de stad ingenómme dore [[Ottomaans Riek|Ottomane]]. Ouch van die häör riek woort de stad de houfstad en ze sting bekèndj ónger versjillige name, worónger Constantinopel. In [[1923]], doe 't modern [[Törkieje]] woort gestif, woort de houfstad verplaats nao [[Ankara]]. In [[1930]] woort de naam officieel verangerdj in [[Istanbul]], 'ne naam dae is aafgelèdj van 't Grieks ''stin poli'' det "inne stad" mèntj. [[Categorie:Gewaeze huidsjtaej]] [[Categorie:Sjtaej in Törkieë]] [[Categorie:Romeins Riek]] [[Categorie:Byzantijns Riek]] 1213pa82myq3qa9b3uyyjeaozved9mq 0 33828 475103 417409 2024-11-10T15:08:35Z Joorsm 30190 475103 wikitext text/x-wiki {{Dialek|Mofers}} [[File:DSC03832 Istanbul - Aya Sophia - Foto G. Dall'Orto 24-5-2006.jpg|thumb|De [[Hagia Sofia]] in Istanboel.]] '''Istanboel''' of '''Istanbul''' ([[Törks]]: ''İstanbul'', oetspraok: [isˈtɑnbul]; ''iestánboel'') is 'n stad in 't Europees en Aziatisch deil van [[Törkieje]] en waas de houfstad van 't [[Ottomaans Riek]]. Daoveur waas ze óngere naam [[Constantinopel]] de houfstad van 't [[Byzantiens Riek]]. De stad is oearsprunkelik gestif door Griekse koloniste in 667 v.Chr. en woort door häör [[Byzantion]] geneump. Mit 14 miljoen inwoeaners is Istanboel de grótste stad van [[Törkieje]]. De stad besteitj oet zevenentwintjig distrikte die same de houfstad vanne [[Istanboel (provincie)|gelieknamige pervinsje]] vörme. De stad ligk ane [[Bosporus]]. [[Categorie:Gewaeze huidsjtaej]] [[Categorie:Sjtaej in Törkieë]] a3jnv1x06fhlqhrd1rroinfzxxjy9kb 0 33835 475187 364378 2024-11-11T08:50:50Z Joorsm 30190 475187 wikitext text/x-wiki {{Dialek|Mofers}} [[File:Ancient Egypt map-en.svg|thumb|'n Kaart van 't Aad Egypte.]] 't '''Aad Egypte''' waas 'n besjaving die róndj 3300 v.Chr. is óntstange langs de [[Niel]]. Dees besjaving góng pas in 332 v.Chr. t'n ónger, nao de vereuvering van [[Egypte]] door [[Alexander de Groeate]]. d'n Essentiële factor in 't euverlaeve vanne besjaving waas de [[irrigatie]] van e landjboewgebied rónjelómme Niel. De naodrök loog bieje Egyptenere den ouch veural op 't cyclistisch karakter van 't laeve en neet op 't lineair, wie in [[Soemerië]]. Wie gestructureerdj dees maotsjappie waas wuuertj dudelik dore [[tempel]]s, [[mastaba|mastaba's]] en [[piramide (boewwirk)|piramide]] die dees besjaving haet naogelaote. [[Egyptologie]] is de studie die zich besjeftig mit 't Aad Egypte; de spraok die destieds woort gekaldj hètj 't [[Egyptisch]]. Die spraok woort gesjreve mitte [[Egyptische hiërogliefe]]. Bekèndje keuninge ([[farao|farao's]]) van Egypte zeen ónger angere [[Cleopatra VII]], [[Ramses II]] en [[Toetanchamon]]. [[Categorie:Egyptische audheid]] t47sjl7yg96jsn71lv6dg88bgwrp0s3 0 35272 475188 366455 2024-11-11T08:53:26Z Joorsm 30190 475188 wikitext text/x-wiki {{Dialek|Mofers}} [[File:Mesopotamië.jpg|thumb|Mesopotamië.]] '''Mesopotamië''' ([[Grieks]] veur "tösse de revere") is de naam veur e gebied det tösse de revere [[Tigris]] en [[Eufraat]] ligk. 'nen Angere naam veur 't gebied is '''Twieëstruimelandj'''. 't Vertuuentj väöl geliekenis mit [[Egypte]] dore ónregelmaesige euverstruiminge die 't landj vröchbaart make. 't Gebied kump in groeate deiler euverein mit 't hujig [[Irak]], meh besleitj ouch e deil van 't hujig [[Syrië]] en [[Iraan]]. De [[Sumerië|Sumeriërs]] laefdje in 't zuje; de [[Akkadië|Akkadiërs]] mieë nao 't naorde. Daonao kome de [[Babylon|Babyloniërs]]. Róndj 1100 v.Chr. vereuverdje de [[Assyrië|Assyriërs]] 't gans Kórtbie Oeaste. Ieëve later nao de val van [[Nineve]], kós 't Nuujbabylonisch Riek ónger [[Nebukadnezar]] 'n kórte bleujperiood. De [[Perzië|Perze]] bezatten 't riek van 538 v.Chr. toet 331 v.Chr., wonao 't gebied in henj vool van [[Alexander de Groeate]] van [[Macedonië]]. In Mesopotamië waas de keuning de plaatsvervanger van de gaoje. Kóns haw e militair karakter en waas hieël realistisch en rationeel. Inne boewkóns veurdje ze de gewelfbaog in. De paleize wore wie vestinge. Tösse de gewelve woort aerd gestort en dao-op woorte plantje en buim gepaot, de [[hangendje häöf]]. Wiejer steitj 't bekèndj veure reliëfkóns enne glazuurkóns. [[Categorie:Audheid]] [[Categorie:Babylonische audheid]] [[Categorie:Soemerische audheid]] [[Categorie:Irak]] [[Categorie:Iran]] [[Categorie:Syrië]] 4djpdgtmvmo4mz7yr0pjmengxganc04 0 36031 475150 403807 2024-11-11T07:31:51Z Joorsm 30190 475150 wikitext text/x-wiki {{Dialek|Mofers}} [[File:Augustus_Bevilacqua_Glyptothek_Munich_317.jpg|thumb|Keizer Augustus.]] '''Imperator Caesar Augustus''' ([[23 september]] [[63 v.Chr.]] [[Roeame]] - [[19 augustus]] [[14|14 n.Chr.]], [[Nola]]) waas d'n ieëste princips van [[Romeins Riek|Roeame]] óm middels cummulatie van versjillige beveugheje van rippeblikeinse magistrate de feitelike mach in henj te kriege euver Roeame. Augustus waar 'nen achternaef en de veurnaamste irfgenaam van [[Gaius Iulius Caesar]] en wón de machsstried die volgdje oppe maord op Caesar in 't jaor [[44 v.Chr.]], en vanaaf [[31 v.Chr.]] waas d'r d'n alleinhieërsjer euver 't [[Romeins Riek]] (''[[Imperium Romanum]]''). Hae maakdje 'n ènj aan 'nen ieëf aan börgerkriegen en stifdje inne dao-opvolgendje periood de Julisch-Claudische dynastie. Ónger 't móm van 't herstèl van 't rippebliek (''restitutio rei publicae'') veurdje d'r in wirkelikheid 'n duurzaam ómvörming toet 'n [[monarchie]] ([[principaat]]) door. Zien hieërsjappie móndje oet in 'ne langdoerigen tied van interne vraej, dae es [[Pax Romana]] wuuertj aangegaeve. [[Categorie:Persoene oet Romeinse audheid]] [[Categorie:Romeins Riek]] lx6osb2h0zkwp6tur2rb4ljmac18sj8 475152 475150 2024-11-11T07:35:14Z Joorsm 30190 475152 wikitext text/x-wiki {{Dialek|Mofers}} [[File:Augustus_Bevilacqua_Glyptothek_Munich_317.jpg|thumb|Keizer Augustus.]] '''Imperator Caesar Augustus''' ([[23 september]] [[63 v.Chr.]] [[Roeame]] - [[19 augustus]] [[14|14 n.Chr.]], [[Nola]]) waas d'n ieëste princips van [[Romeins Riek|Roeame]] óm middels cummulatie van versjillige beveugheje van rippeblikeinse magistrate de feitelike mach in henj te kriege euver Roeame. Augustus waar 'nen achternaef en de veurnaamste irfgenaam van [[Gaius Iulius Caesar]] en wón de machsstried die volgdje oppe maord op Caesar in 't jaor [[44 v.Chr.]], en vanaaf [[31 v.Chr.]] waas d'r d'n alleinhieërsjer euver 't [[Romeins Riek]] (''[[Imperium Romanum]]''). Hae maakdje 'n ènj aan 'nen ieëf aan börgerkriegen en stifdje inne dao-opvolgendje periood de Julisch-Claudische dynastie. Ónger 't móm van 't herstèl van 't rippebliek (''restitutio rei publicae'') veurdje d'r in wirkelikheid 'n duurzaam ómvörming toet 'n [[monarchie]] ([[principaat]]) door. Zien hieërsjappie móndje oet in 'ne langdoerigen tied van interne vraej, dae es [[Pax Romana]] wuuertj aangegaeve. [[Categorie:Persoene oet Romeinse audheid]] [[Categorie:Romeins Riek]] [[Categorie:Keizers]] sxco8n1nqmnl7zdinigkol7tajc3ela 0 36690 475131 470485 2024-11-10T17:27:07Z Joorsm 30190 475131 wikitext text/x-wiki {{Dialek|Mofers}} [[File:LocationSaintHelena.png|thumb|De ligking van Sint-Helena.]] '''Sint-Helena''' ([[Ingels]]: ''Saint Helena'') is 'n [[eilandj]] in 't zuje vannen [[Atlantischen Oceaan]], 2800 km t'n wèste vanne Afrikaanse kus. 't Is 'n óngerdeil van 't Brits gebiedsdeil euvere zieë det Sint-Helena, [[Ascension]] en [[Tristan de Cunha]] besleitj en ikkenomisch gans aafhenkelik is van 't [[Vereinig Keuninkriek]]. De inweuners van Sint-Helena neume zichzelf "Saints". De bevölking is óntstangen oet drie bevölkingsgruup: Afrikaanse slave, Sjinese wirkers en Ingelse koloniste. Op 't eilandj woeane zoea 4500 luuj. De houfstad is [[Jamestown]]. == Toegangk == 't Eilandj kan slechs euvere zieë waere bereik, went op dit memènt guuef 't gei vleegveldj op 't eilandj. De Britse euverheid haet in 2011 beslaote 'n internasjenaal lóchhave aan te lègken op 't eilandj. De meining is 't eilandj zoea 'nen ikkenomischen en toeristischen opvaerder te gaeve. 't Vleegveldj krieg de naam Sint Helena Airport. d'n Aanlègk is begós in 2013. Veure boew woort 1000 ton reveerzandj en 1000 ton duunzandj oet Namibië ingeveurdj. {{Afrika}} [[Categorie:Aafhenkelike gebejer van Vereinig Keuninkriek]] q0vdbgdkrdwzp6trqziue5rcpipyv0n 0 37747 475113 370375 2024-11-10T15:19:34Z Joorsm 30190 475113 wikitext text/x-wiki {{Dialek|Remunjs}} [[File:Troy walls and landscape 2.jpg|thumb|Rwiens van Troje.]] [[File:Section Troy-Hisarlik-de.svg|thumb|De versjillige archeologische laoge van de sjtad.]] De sjtad '''Troje''' ([[Grieks]]: '''Troía''' ([[Myceens]] to-ro-ja (?), Τροία, of Τροίη, Υρωΐα) / '''Ílion''' Ἴλιον; [[Latien]]: '''Troia''' / '''Ilium'''; [[Törks]]: Truva; [[Hettitisch]]: '''Taruisa''' / '''[[Wilusha]]''') waas gelangen tied allein bekind oet verhaole in de [[mythologie]], wie de aaj Griekse heljedichte [[Ilias]] en [[Odyssee]] van [[Homerus]] en 't Latiens heljedich [[Aeneis]] van [[Vergilius]]. == Locatie == Troje ('t hujig Hisarlık) loog biezunjer sjtrategisch in 't naordwèste van 't hujig [[Törkieë]] aan de [[Dardanelle]]. De Dardanelle verbinje de [[Egeïsche Zee]] mit de [[Zee van Marmara]]. De zee kwaam tót kórtbie de óngersjtad en men waas daovan verzekerd van 'ne helle betroewbare windj veur hanjelssjeper. Waal is ummer 'n zeker maot van twiefel gewaes of 't opgegrave Troje waal groot zat waas veur 't Troje van de Griekse sjrievers. Wo Homerus Troje en Ilion es ein sjtad betrach zeen anger sjrievers die det neet doon. Es Homerus 't verkeerd hej, den ligk d'r ofwaal op 'n anger plaats aan de Dardanelle, ofwaal wiejer eweg nag 'n tweede, meugelik grótter, Ilium of Troje. [[Categorie:Sjtaej in Törkieë]] [[Categorie:Greekse audheid]] 5u6e0fi5vhegou0s3k7fanvu5f8u93t 0 37750 475116 370378 2024-11-10T15:25:26Z Joorsm 30190 /* Opgraving */ 475116 wikitext text/x-wiki {{Dialek|Remunjs}} [[File:Creta - Palazzo di Cnosso.jpg|thumb|'t Pelies van Knossos.]] '''Knossos''' (Grieks: Κνω(σ)σός, ''Knōs(s)os'') is 'n aaj sjtad op 't eilandj [[Kreta]]. Opgravinge hie höbbe biegedrage aan de kènnis euver de [[Minoïsche besjaving]]. == Opgraving == In de negeteenden eew waerde döks matterjaal van 'n terrein net t'n zuje van de Kretenzische houfsjtad [[Iraklion]] gebroek veur hoezer te boewe in die sjtad. Vermeud waerde det op det terrein de reste loge van 't kolossaal Minoïsch pelies van Knossos. In [[1878]] vónj [[Arthur John Evans]] 't de meujde waerd te óngerzeuke waatfer gebroek hie had gesjtange veurdet alle sjpäör door de hoesboew wore oetgewusj. Hae begós mit opgravinge bie Knossos en 't waerde al sjnel dudelik det hie e Minoïsch pelies had gesjtange, wersjienlik 't pelies van de legendarische keuning Minos. Bie de opgravinge waerde de wèstelike vleugel van 't pelies óntdèk. Me vónj väöl aerdwirk, vaze en kanne en ouch e sjtierefresco. [[Categorie:Greekse audheid]] [[Categorie:sjtaej in Griekeland]] pm8h5ecg7jqy7k7ke87mk88lju1ofns 475117 475116 2024-11-10T15:26:27Z Joorsm 30190 475117 wikitext text/x-wiki {{Dialek|Remunjs}} [[File:Creta - Palazzo di Cnosso.jpg|thumb|'t Pelies van Knossos.]] '''Knossos''' (Grieks: Κνω(σ)σός, ''Knōs(s)os'') is 'n aaj sjtad op 't eilandj [[Kreta]]. Opgravinge hie höbbe biegedrage aan de kènnis euver de [[Minoïsche besjaving]]. == Opgraving == In de negeteenden eew waerde döks matterjaal van 'n terrein net t'n zuje van de Kretenzische houfsjtad [[Iraklion]] gebroek veur hoezer te boewe in die sjtad. Vermeud waerde det op det terrein de reste loge van 't kolossaal Minoïsch pelies van Knossos. In [[1878]] vónj [[Arthur John Evans]] 't de meujde waerd te óngerzeuke waatfer gebroek hie had gesjtange veurdet alle sjpäör door de hoesboew wore oetgewusj. Hae begós mit opgravinge bie Knossos en 't waerde al sjnel dudelik det hie e Minoïsch pelies had gesjtange, wersjienlik 't pelies van de legendarische keuning Minos. Bie de opgravinge waerde de wèstelike vleugel van 't pelies óntdèk. Me vónj väöl aerdwirk, vaze en kanne en ouch e sjtierefresco. [[Categorie:Kreta]] [[Categorie:Greekse audheid]] [[Categorie:sjtaej in Griekeland]] az42lgcv6vykqdpijguv650wntwxeyq 0 37940 475186 468420 2024-11-11T08:50:02Z Joorsm 30190 475186 wikitext text/x-wiki {{Dialek|Remunjs}} [[File:Pharaoh.svg|thumb|'ne Farao.]] '''Farao''' is d'n titel dae weurt gebroek veur [[keuning]]e ([[sjtaatshoof]]de mit 'ne goddelik sjtatus) van [[Opper-Egypte|Opper-]] en [[Neder-Egypte]] aan te gaeve. De term is aafgelèd gewaore van de wäörd ''per aa'', det "Groeat Hoes" ([[pelies]]) beteikent. 't Waerde in 't algemein neet door Egyptenere zelf gebroek veur häör keuninge, die häöre keuning meistes ''nesoet'' numde; mer door 't gebroek van 't waord in de [[Biebel]], en mit naam in 't book [[Exodus]], weurt 't väöl gebroek door modern gesjiedkundige. {{Sjtumpke}} [[Categorie:Egyptische audheid]] [[Categorie:Sjtaatshoofde|*]] dsnrbubj2y3xehi6mtluzrlpuc8cux5 0 39566 475193 470827 2024-11-11T09:05:34Z Joorsm 30190 475193 wikitext text/x-wiki {{Dialek|Remunjs}} [[File:LocationWallisAndFutuna.png|thumb|De ligking van Wallis en Futuna.]] '''Wallis en Futuna''' is saer 1961 'n [[Frankriek|Frans]] gebiedsdeil euver de zee in de [[Groten Oceaan]], t'n naordooste van [[Fiji]] en t'n weste van [[Samoa]]. De Walliseilenj zeen verneump gewaore nao de Britsen óntdèkkingsreiziger [[Samuel Wallis]]. De houfsjtad is [[Matâ'utu]]. 't Aantal inwuners woor ruum 15.000 in 2014. 't Betrèffend gebied besjteit oet twee eilandjgruup: de [[Walliseilenj]] mit 't róndj de 100 km² grote [[Wallis (eilandj)|Wallis]] mit e twintjigtal eilenj d'rómhaer, en de 230 wiejer zuudwestelik gelaenge zöstereilenj [[Futuna]] en [[Alofi (Wallis en Futuna)|Alofi]]. Wallis en Futuna bevindj zich kórtbie de [[datumgrens]] tösse [[Nuuj-Caledonië]] en [[Tahiti]]. De eilenj höbbe 'n vólkanisch reliëf en deep-ingesjneje kuste die waere besjurmp door 'ne reem van riffe. De arsjipel is den ouch lestig te bereike. 't Klimaat is tropisch: werm en vochtig. De gemiddeldje temperatuur op Wallis is 27 °C en de vochtigheidsgraod bedreug 83%. {{Oceanië}} [[Categorie:Aafhenkelike gebejer van Frankriek]] cee28ek6m70meru41he0s423ka44x1c 0 41089 475192 470819 2024-11-11T09:04:51Z Joorsm 30190 475192 wikitext text/x-wiki {{Dialek|Remunjs}} [[File:NieuwCaledonieLocatie.png|thumb|De ligking van Nuuj-Caledonië.]] '''Nuuj-Caledonië''' is e [[Frankriek|Frans]] gebied euver de zee mit 'n biezunjer sjtatus en 'n oppervlakde van 18.575 km². 't Besjteit oet 't houfeilandj mit dezelfde naam, de [[Loyaliteitseilenj]], wovan [[Maré]], [[Lifou]] en [[Ouvéa]] de wichtigste zeen, en 'n aantal kleinder eilenj. De hoofsjtad is [[Nouéma]]. De arsjipel maak geologisch deil oet van [[Zeelandia]] en ligk in de [[Groten Oceaan]]: t'n ooste van [[Australië]], t'n zuje van [[Vanuatu]], t'n weste van [[Fiji]] en t'n naorde van [[Nuuj-Zeelandj]]. 't Aantal inweuners in 2014 bedroog 267.840. De muntjeinheid is de CFP-frank. De bevolking besjteit veurnamelik oet [[Melanesiërs]] ([[Kanake]]) en Europeane. 't Geuf 25 vleegveljer in 't gebied. {{sjtumpke}} {{Oceanië}} [[Categorie:Aafhenkelike gebejer van Frankriek]] jyn95cfdw83f5c22e5q3tixne9s5mub 0 41503 475130 470821 2024-11-10T17:26:30Z Joorsm 30190 /* Plaetjes */ 475130 wikitext text/x-wiki {{Dialek|Sint-Joasters}} [[File:Pitcairn Islands on the globe (French Polynesia centered).svg|thumb|De ligking vanne Pitcairneilenj.]] [[File:PN -A.png|thumb|'n Kaart euvere arsjipel.]] '''Pitcairn''' of de '''Pitcairneilenj''' zeen 'n groep van vief eilenj halverwaeges tössen 't [[Paosjeilandj]] en [[Tahiti]], wovan allein 't houfeilandj [[Pitcairneilandj|Pitcairn]] is bewóndj. De eilenj vörmen e gebiedsdeil euvere ziè óngere soevereiniteit van 't [[Vereinig Keuninkriek]]. De eilandjgroep ligk inne zujelike [[Groaten Oceaan]] aan 't oasènj vanne Polynesische eilenj en vörmp 't ènsigste Brits territorium in daen regio. 't Is ei vanne meis-aafgelaenge plaatse oppe waereld, 5300 kilomaeter van 't kórtsbiezeendje vastelandj. Zoa drie kièr de jaor stop e sjeep oppe waeg van [[Nuuj-Zièlandj]] nao 't [[Panamakenaal]] veur geujer aaf te leivere die e half jaor daoveur zeen bestèldj gewaore. De eilenj zeen veural bekèndj door 't feit det de oarsprunkelike inweuners opvarendje wore vanne [[HMAV Bounty]] die wore gaon muite taenge häöre gezagveurder. Daonaeve zeen ze bekèndj, ómdet door häör ligking en status es Brits gebied euvere ziè, 't nag ummer altied örges daag is in 't Brits riek. In 2014 talje de Pitcairneilenj 48 inweuners. == Gesjiechte == Pitcairn woort in 1767 óntdèk en is geneump nao de matroas dae 't es ièste in zich kreeg: [[Robert Pitcairn]]. In 1790 landje 'n groep van muiters mit 't sjeep de HMAV Bounty. Same mit inkel Tahitiane hele ze zich hie gedoerendje achtièn jaor sjoel veure Britse euverheid. Doe in 1808 't Amerikaans sjeep Topaz 't eilandj heróntdèkdje, bleek det nag slechs eine muiter, genaamp John Adams, laefdjes, esouch 'n aantal vrólje van Tahiti en 'n aantal kinjer. 't Einige dörp op 't eilandj, [[Adamstown]], is verneump gewaore nao hem. In 1838 woort de eilandjgroep 'n óngerdeil van 't Brits Riek, es óngerdeil vanne Britse gebiede euvere ziè. Inne loup vanne jaore woort 't eilandj inkel kière geëvacueerdj, mer ummer kome beweuners trögk nao 't eilandj. In 2004 woorte zeve mennelike beweuners van 't eilandj aangeklaag veur 55 zake van seksueel misbroek en verkrachting van vrólje en maedjes, wovan sómmige neet ajer waren es èllef jaor. Zès vanne zeve woorte sjöljig bevónje. Veer krege celstraofe van twiè toet zès jaor, speciaal hieveur zeen celle geboedj gewaoren op 't eilandj. d'n Awdste verdachte moog zien celstraof heim oetzitte. Twiè men krege taakstraofe. De richters hawwe d'r bieje straofbepaoling raekening mit gehaoje det zwaor straofe e naodeilig effèk zówwe höbbe oppe gemeinsjap, aangezeen de men op Pitcairn de boate bedene womit de veurräöj veur 't eilandj waeren ingelaje. == Geografie == Pitcairn besteit oete volgendje eilenj: Pitcairn, Henderson, Ducie, Oeno en Sandy. De litste twiè waere ouch waal gezamelik aangeduudj es 't eilandj Oeno. Pitcairn en Henderson zeen vólkanische eilenj en Ducie, Oeno en Sandy zeen koraolatolle (en höbbe dus ouch 'ne vólkanischen oarsprónk). De eilenj zeen óntstangen oete Pitcairnhotspot, wovan de litste vólkaan de Adams-seamount is (mit 'n oetbersting óngevièr 2000 jaor trögk). Pitcairn is 't ènsigste bewóndje eilandj vanne arsjipel en is 5 km² groat. De bevölkingsdichheid op 't eilandj is 9,6 luuj de veerkantje kilomaeter. 't Hoagste puntj van Pitcairn, de Pawala Valley Ridge (347 m), is ouch d'n hoagste berg vanne ganse arsjipel. De totaal oppervlakdje van alle eilenj is 43,3 km². 't Eilandj haet gei vleegveldj of have. De ènsigste meneer veur 't te bereike is mitte boat via Bounty Bay. == Bevölking == Pitcairn is 't eilandj mitte minste inweuners vanne waereld, mit 48 inweuners in 2014. In september 2004 woort 't ièste kindj in 17 jaor tied gebaore dao. In juni 2004 wore Shirley en Simon Young 't ièste getroedje stèl van boetenaaf det koom woanen op 't eilandj. Dit waas nag noatj ière veurgekómmen inne bekèndje gesjiechte van 't eilandj. == Homohuwelik == In 2015 woort 't [[homohuwelik]] gelegaliseerdj in 't landj, ouchal woane d'r gein holebi's. == Plaetjes == <gallery mode="packed" heights="200px"> Plaetje:Pitcairnlanding.jpg|Lanjingsplaats veur buèt inne [[Bounty Bay]] Plaetje:Pitcairn - Church of Adamstown.jpg|Kirk in [[Adamstown (Pitcairn)|Adamstown]] Plaetje:Pitcairn Island.jpg|Gezich vanaaf de rotse van Pitcairn oppe ziè Plaetje:Henderson.JPG|'ne ''[[Pandanus]]''-boum op 't strandj van [[Henderson (eilandj)|Henderson]], mit oppen achtergróndj 't toe-begrudje binnelandj Plaetje:W W oeno island atol.png|[[Oeno (eilandj)|Oeno]] vanoete ruumdje Plaetje:Stpaulspoint.jpg|[[Saint Pauls Point]] oppe wèstkus van Pitcairn Plaetje:Pitcairnvegetation.jpg|[[Garnets Ridge]] mit reste vanne oarsprunkelike plantjegreuj op Pitcairn </gallery> {{Oceanië}} [[Categorie:Aafhenkelike gebejer van Vereinig Keuninkriek]] 6mxecbhnnxmks2ia640gsq0ryr7t681 0 43931 475104 381231 2024-11-10T15:09:35Z Joorsm 30190 475104 wikitext text/x-wiki {{dialek|Mestreechs}} [[Plaetje:KocatepeMosque.jpg|thumb|De Kocatepe-moskee in Ankara. Oondaanks zie traditioneel aonziech kaom de moskee pas in 1987 veerdeg; Ankara heet oondaanks zien awwerdóm rillatief wieneg aw gebouwe.]] '''Ankara''' is de [[hoofstad]] en twiede groetste stad vaan [[Turkije]]. De stad, die in 't midde vaan 't land ligk, heet zoeget 4,5 mieljoen inwoeners. Ankara is geïdentificeerd gewore mèt de [[Hethiete|Hethitische]] stad Ankuwaš, meh dit is oonderwerp vaan discussie. Wel höbbe de Hethiete hei gezete, zoe good wie later de [[Frygië]]rs. Volgens bepaolde euverlieveringe zouw keuning [[Midas]] de stad höbbe gestiech. In de Grieksen ([[hellenisme|hellenistischen]]) tied kaom de stad bekind te stoon es ''Ankyra'' (Ἄγκυρα, lètterlek 'aanker'), in de middeliewe - entans in Wes-Europa, es ''Angora''. (Deze naom weurt allewijl nog gebruuk veur de [[angorakat]], e hoeskatteras wat hei vaandan kump.) Tot [[1073]] waor 't deil vaan 't [[Byzantijns Riek]], toen veel de stad veur de [[Seldzjoekse Turke]]. Later liefde de [[Osmaanse Turke]] de stad in. Vanaof [[1920]] had generaol [[Atatürk]] hei zien hoofkerteer; bij de stiechting vaan de Turkse Rippubliek in [[1923]] maakde heer Ankara hoofstad in plaots vaan [[Istanboel|Constantinopel]]. Sindsdeen is de stad hendeg gegreujd. {{sjtumpke}} [[Categorie:Huidsjtaej]] [[Categorie:Sjtaej in Törkieë]] 2dcd6e3b2ng1n24eqshwcd6f57qub9s 0 59628 475258 411918 2024-11-11T10:57:10Z Joorsm 30190 475258 wikitext text/x-wiki {{dialek|Mestreechs}} {{RegioFraankriek| | naam = Grand Est | locatie = [[Plaetje:Alsace-Champagne-Ardenne-Lorraine_region_locator_map.svg|250px|Lokasie vaan Alsace-Champagne-Ardenne-Lorraine]] | hoofplaats = [[Straatsbörg]] | km2 = 57.433 | inwoeners = 5.552.388 <small>(1 jannewarie 2013)<ref>{{fr}}{{cite web|url=http://www.insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/france-regions.asp?annee=2013#regions |title=Populations légales 2013 des régions |publisher=insee.fr |date=4 September 2016}}</ref></small> | departeminte = [[Ardennes]], [[Aube]], [[Bas-Rhin]], [[Marne]], [[Haute-Marne]], [[Haut-Rhin]], [[Meurthe-et-Moselle]], [[Meuse]], [[Moselle]], [[Vosges]] | arrondissemente = 47 | kantons =378 | gemeintes = 5187 }} '''Grand Est''' is de naom vaan 'ne regio in [[Fraankriek]]. De regio besteit sinds 1 jannewarie 2016 toen de veurmaolege regio's [[Elzas]], [[Champagne-Ardenne]] en [[Lotharinge (Fraankriek)|Lotharinge]] woorte samegeveug. In 'n Internetstumming woebij käös waor oet veer naome kaom de naom ''Grand Est'' nao väöre es nuie naom. De nuie naom is op 30 september vasgestèld door de [[Raod vaan Staote (Fraankriek)|Raod vaan Staote]]<ref>{{fr}}{{cite web|url=https://www.legifrance.gouv.fr/affichTexte.do?cidTexte=JORFTEXT000033161418&dateTexte=&categorieLien=id |title=Decreet [[Raod van Staote (Fraankriek)|Raod van Staote]] n° 2016-1262|date=28 september 2016}}</ref>. ==Rifferenties== {{referenties}} {{RegiosFrankriek}} [[Categorie:Grand Est| ]] noqhcz93orpnqzxktl98t6y1rfjuzb4 10 59629 475206 414698 2024-11-11T09:42:04Z Joorsm 30190 475206 wikitext text/x-wiki {|style="margin:0.5em 0 0.5em 0; clear:both;" width=100% class=toccolours ! align="center" style="background:#ccccff" width="100%" | <div style="float:left;width:50px;">&nbsp;</div> [[Regio's in Frankriek]] || |- | style="font-size: 90%;" colspan="2" align=center | [[Auvergne-Rhône-Alpes]] · [[Bourgogne-Franche-Comté]] · [[Bretagne]] · [[Centre-Val de Loire]] · [[Corsica]] · [[Grand Est]] · [[Hauts-de-France]] · [[Île-de-France]] · [[Normandie (regio)|Normandie]] · [[Nui-Aquitanië|Nuuj-Aquitanië]] · [[Occitanië]] · [[Pays de la Loire]] · [[Provence-Alpes-Côte d'Azur]] |} <noinclude>[[Categorie:Sjablone_geografie_Frankriek]]</noinclude> nz53700m9w6pd4ejjlsd0l5l5hggux2 475252 475206 2024-11-11T10:42:57Z Joorsm 30190 475252 wikitext text/x-wiki {|style="margin:0.5em 0 0.5em 0; clear:both;" width=100% class=toccolours ! align="center" style="background:#ccccff" width="100%" | <div style="float:left;width:50px;">&nbsp;</div> [[Regio's in Frankriek]] || |- | style="font-size: 90%;" colspan="2" align=center | [[Auvergne-Rhône-Alpes]] · [[Bourgogne-Franche-Comté]] · [[Bretagne]] · [[Centre-Val de Loire]] · [[Corse|Corse (Corsica)]] · [[Grand Est]] · [[Hauts-de-France]] · [[Île-de-France]] · [[Normandie]] · [[Nouvelle-Aquitaine]] · [[Occitanie]] · [[Pays de la Loire]] · [[Provence-Alpes-Côte d'Azur]] |} <noinclude>[[Categorie:Sjablone_geografie_Frankriek]]</noinclude> lgsca0o6f5br4uwxqs0golzsi4oelib 475253 475252 2024-11-11T10:45:29Z Joorsm 30190 475253 wikitext text/x-wiki {|style="margin:0.5em 0 0.5em 0; clear:both;" width=100% class=toccolours ! align="center" style="background:#ccccff" width="100%" | <div style="float:left;width:50px;">&nbsp;</div> [[Regio's in Frankriek]] || |- | style="font-size: 90%;" colspan="2" align=center | [[Auvergne-Rhône-Alpes]] · [[Bourgogne-Franche-Comté]] · [[Bretagne]] · [[Centre-Val de Loire]] · [[Corsica|Corse (Corsica)]] · [[Grand Est]] · [[Hauts-de-France]] · [[Île-de-France]] · [[Normandie]] · [[Nui-Aquitanië|Nouvelle-Aquitaine]] · [[Occitanië|Occitanie]] · [[Pays de la Loire]] · [[Provence-Alpes-Côte d'Azur]] |} <noinclude>[[Categorie:Sjablone_geografie_Frankriek]]</noinclude> 2aklfyb2h2xkkqde9i4zsy7wuc8pxvn 475272 475253 2024-11-11T11:36:50Z Joorsm 30190 475272 wikitext text/x-wiki {|style="margin:0.5em 0 0.5em 0; clear:both;" width=100% class=toccolours ! align="center" style="background:#ccccff" width="100%" | <div style="float:left;width:50px;">&nbsp;</div> [[Regio's in Frankriek|Regio's van Frankriek]] || |- | style="font-size: 90%;" colspan="2" align=center | [[Auvergne-Rhône-Alpes]] · [[Bourgogne-Franche-Comté]] · [[Bretagne]] · [[Centre-Val de Loire]] · [[Corsica|Corse (Corsica)]] · [[Grand Est]] · [[Hauts-de-France]] · [[Île-de-France]] · [[Normandie]] · [[Nui-Aquitanië|Nouvelle-Aquitaine]] · [[Occitanië|Occitanie]] · [[Pays de la Loire]] · [[Provence-Alpes-Côte d'Azur]] |} <noinclude>[[Categorie:Sjablone_geografie_Frankriek]]</noinclude> 8lzmj1pxtwvlxk4laz4xr7k0w32db8y 0 59632 475232 411964 2024-11-11T10:20:08Z Joorsm 30190 /* Rifferenties */ 475232 wikitext text/x-wiki {{dialek|Mestreechs}} {{RegioFraankriek| | naam = Nui-Aquitaine | locatie = [[Plaetje:Nouvelle-Aquitaine region locator map.svg|250px|Lokasie vaan Aquitaine-Limousin-Poitou-Charentes]] | hoofplaats = [[Bordeaux]] | km2 = 84.060 | inwoeners = 5.844.177 <small>(1 jannewarie 2013)<ref>{{fr}}{{cite web|url=http://www.insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/france-regions.asp?annee=2013#regions |title=Populations légales 2013 des régions |publisher=insee.fr |date=4 September 2016}}</ref></small> | departeminte = [[Charente]], [[Charente-Maritime]], [[Corrèze]], [[Creuse]], [[Deux-Sèvres]], [[Dordogne (departement)|Dordogne]], [[Gironde]], [[Haute-Vienne]], [[Landes]], [[Lot-et-Garonne]], [[Pyrénées-Atlantiques]], [[Vienne]] | arrondissemente = 40 | kantons = 498 | gemeintes = 4507 }} '''Nui-Aquitanië''' ([[Frans]]: ''Nouvelle-Aquitaine'', [[Baskisch]]: ''Akitania Berria'', [[Occitaons]]: ''Nòva Aquitània'') is de naom vaan 'ne regio in Fraankriek. De regio besteit sinds 1 jannewarie 2016 toen de veurmaolege regio's [[Aquitaine]], [[Limousin]] en [[Poitou-Charentes]] woorte samegeveug. In 'n Internetstumming woebij käös waor oet veer naome kaom de naom ''Nouvelle-Aquitaine'' (''Nui-Aquitanië'') nao väöre es nuie naom. De nuie naom is op 13 september 2016 vasgestèld door de [[Raod vaan Staote (Fraankriek)|Raod vaan Staote]]<ref>{{fr}}{{cite web|url=http://www.sudouest.fr/2016/09/14/nouvelle-aquitaine-le-nom-de-la-nouvelle-region-valide-par-le-conseil-d-etat-2500252-626.php|title=Nouvelle-Aquitaine : le nom de la nouvelle région validé par le Conseil d'État|publisher=Sud Ouest|date=14 september 2016}}</ref>. ==Rifferenties== {{referenties}} {{RegiosFrankriek}} [[Categorie:Nouvelle-Aquitaine| ]] 5wf2jlisw7psb7qhxlyze63yzx1a29e 475254 475232 2024-11-11T10:50:42Z Joorsm 30190 475254 wikitext text/x-wiki {{dialek|Mestreechs}} {{RegioFraankriek| | naam = Nouvelle-Aquitaine <br> (Nui-Aquitaine) | locatie = [[Plaetje:Nouvelle-Aquitaine region locator map.svg|250px|Lokasie vaan Aquitaine-Limousin-Poitou-Charentes]] | hoofplaats = [[Bordeaux]] | km2 = 84.060 | inwoeners = 5.844.177 <small>(1 jannewarie 2013)<ref>{{fr}}{{cite web|url=http://www.insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/france-regions.asp?annee=2013#regions |title=Populations légales 2013 des régions |publisher=insee.fr |date=4 September 2016}}</ref></small> | departeminte = [[Charente]], [[Charente-Maritime]], [[Corrèze]], [[Creuse]], [[Deux-Sèvres]], [[Dordogne (departement)|Dordogne]], [[Gironde]], [[Haute-Vienne]], [[Landes]], [[Lot-et-Garonne]], [[Pyrénées-Atlantiques]], [[Vienne]] | arrondissemente = 40 | kantons = 498 | gemeintes = 4507 }} '''Nui-Aquitanië''' ([[Frans]]: ''Nouvelle-Aquitaine'', [[Baskisch]]: ''Akitania Berria'', [[Occitaons]]: ''Nòva Aquitània'') is de naom vaan 'ne regio in Fraankriek. De regio besteit sinds 1 jannewarie 2016 toen de veurmaolege regio's [[Aquitaine]], [[Limousin]] en [[Poitou-Charentes]] woorte samegeveug. In 'n Internetstumming woebij käös waor oet veer naome kaom de naom ''Nouvelle-Aquitaine'' (''Nui-Aquitanië'') nao väöre es nuie naom. De nuie naom is op 13 september 2016 vasgestèld door de [[Raod vaan Staote (Fraankriek)|Raod vaan Staote]]<ref>{{fr}}{{cite web|url=http://www.sudouest.fr/2016/09/14/nouvelle-aquitaine-le-nom-de-la-nouvelle-region-valide-par-le-conseil-d-etat-2500252-626.php|title=Nouvelle-Aquitaine : le nom de la nouvelle région validé par le Conseil d'État|publisher=Sud Ouest|date=14 september 2016}}</ref>. ==Rifferenties== {{referenties}} {{RegiosFrankriek}} [[Categorie:Nouvelle-Aquitaine| ]] 3jxmrz14j6p37vs9opgbykzs50bdar4 0 59659 475257 428091 2024-11-11T10:56:10Z Joorsm 30190 475257 wikitext text/x-wiki {{Dialek|Heëlesj}} {{RegioFraankriek| | naam = Bourgogne-Franche-Comté <br> (Bourgondië-Franche-Comté) | locatie = [[Plaetje:Bourgogne-Franche-Comt%C3%A9_region_locator_map.svg|250px|Lokatie va Bourgogne-Franche-Comté]] | hoofplaats = [[Dijon]] | km2 = 47.784 | inwoeners = 2.819.783 <small>(2013) | departeminte = [[Côte-d'Or]], [[Doubs]], [[Haute-Saône]], [[Jura (departement)|Jura]], [[Nièvre]], [[Saône-et-Loire]], [[Territoire de Belfort]], [[Yonne]] | arrondissemente = 24 | kantons = 152 | gemeintes = 3.831 }} '''Bourgogne-Franche-Comté''' is d'r naam van ing regio i [[Frankriek]]. De regio besjteet seër 1 januari 2016, toen de vuurmalige regio's [[Bourgondië]] en [[Franche-Comté]] woeëde samegeveug. D'r naam is op 28 september 2016 vasgesjteld durch d'r [[Raod vaan Staote (Fraankriek)|Road va Sjtate]]. {{Sjtumpke}} {{Commonskl}} {{RegiosFrankriek}} [[Categorie:Bourgogne-Franche-Comté| ]] 4v3st6fl75wjg9vh4b78tco76u6lssf 0 59660 475266 422897 2024-11-11T11:26:34Z Joorsm 30190 /* Weblinks */ 475266 wikitext text/x-wiki {{wio}} {{Dialek|Heëlesj}} {{RegioFraankriek| | naam = Bretagne<br>Breizh | locatie = [[Plaetje:Bretagne_region_locator_map2.svg|250px|Lokatie va Bretagne]] | hoofplaats = [[Rennes]] | km2 = 27.208 | inwoeners = 3.273.343 <small>(2014)</small> | departeminte = [[Côtes-d'Armor]], [[Finistère]], [[Ille-et-Vilaine]], [[Morbihan]] | arrondissemente = 15 | kantons = 201 | gemeintes = 1.268 }} '''Bretagne''', ([[Bretoens]]: ''Breizh''; [[Gallo]]: ''Bertaègn'') is d'r naam van ing regio en gelieknamig sjiereilank i [[Frankriek]]. Bis 1941 hoeëte 't departement [[Loire-Atlantique]], mit [[Nantes]] as hoofsjtad, óch tot Bretagne. De hüj regio kunt vuur 80% uëveree mit de kultoer-historische regio die 't ganse sjiereilank umvatde. De hoofsjtad is [[Rennes]] en anger groeëte sjteëj zint [[Brest]], [[Vannes]], [[Quimper]] en [[Saint-Malo]]. ==Naamgeëving== D'r naam Bretagne hat dezelfde oersjprung as deë va [[Groeët-Brittannië]]. I vöal sjproake weëd ungersjeid gemak tusje de twieë gebeder. Zoeë zaat me op 't Ingelsj ''Brittany'' teënge-uëver ''Great Britain'' en op 't [[Franzuësisj]] ''Bretagne'' teënge-uëver ''Grande Bretagne''. ==Geografie== <!--de.wp/nl.wp--> ===Laag=== ===Natoer=== ===Klimaat=== ==Gesjichde== <!--Samevatting: en.wp/de.wp--> ==Bevólking== <!--Köpke: ''Language and culture'' en.wp: Brittany--> ==Weblinks== *[http://www.bretagne.bzh www.bretagne.bzh] {{fr}} {{Commonskl|Région Bretagne}} {{RegiosFrankriek}} {{Veurmalige regio's in Frankriek}} [[Categorie:Bretagne| ]] jxn0h6jjebjozejml5apqfljuni5qji 0 59662 475267 411916 2024-11-11T11:27:14Z Joorsm 30190 /* Rifferenties */ 475267 wikitext text/x-wiki {{dialek|Mestreechs}} {{RegioFraankriek| | naam = Île-de-France | locatie = [[Plaetje:%C3%8Ele-de-France_region_locator_map2.svg|250px|Lokasie vaan Île-de-France]] | hoofplaats = [[Paries]] | km2 = 12.012 | inwoeners = 11.959.807 <small>(1 jannewarie 2013)<ref>{{cite web|url=http://www.insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/france-regions.asp?annee=2013#regions |title=Populations légales 2013 des régions |language=het frans |publisher=insee.fr |date= |accessdate=4 September 2016}}</ref></small> | departeminte = [[Essonne]], [[Hauts-de-Seine]], [[Paries]], [[Seine-Saint-Denis]], [[Seine-et-Marne]], [[Val-de-Marne]], [[Val-d'Oise]], [[Yvelines]] | arrondissemente = 25 | kantons = 317 | gemeintes = 1281 }} '''Île-de-France''' is de naom vaan 'ne regio in [[Fraankriek]]. De naom vaan dizze regio duuk al in 1387 op. Inwoeners oet Île-de-France weure ''Franciliens'' en ''Franciliennes'' geneump. == Afkomsteg oet Ile-de-France == * [[Dagobert I]] (603 - 639), Frankisch voors * [[Alexis de Tocqueville]] (1805 - 1859), politicoloog * [[Louis Daguerre]] (1787-1851), pionier vaan de fotografie * [[Mistinguett]] (1875 - 1956), zangeres * [[Jacques Tati]] (1907 - 1982), cineas * [[Marie-Claire Alain]] (1926 - 2013), organis * [[Jean Paul Gaultier]] (1952), couturier ==Rifferenties== {{referenties}} {{RegiosFrankriek}} {{Veurmalige regio's in Frankriek}} [[Categorie:Île-de-France| ]] 44y3fmr4uccak7k5t1w3649myz328y8 0 59663 475218 411922 2024-11-11T10:14:11Z Joorsm 30190 /* Rifferenties */ 475218 wikitext text/x-wiki {{dialek|Mestreechs}} {{RegioFraankriek| | naam = Occitanië | locatie = [[Plaetje:Languedoc-Roussillon-Midi-Pyr%C3%A9n%C3%A9es_region_locator_map.svg|250px|Lokasie vaan Occitanië]] | hoofplaats = [[Toulouse]] | km2 = 72.724 | inwoeners = 5.683.878 <small>(1 jannewarie 2013)<ref>{{fr}}{{cite web|url=http://www.insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/france-regions.asp?annee=2013#regions |title=Populations légales 2013 des régions |publisher=insee.fr |date=4 September 2016}}</ref></small> | departeminte = [[Ariège]], [[Aude]], [[Aveyron]], [[Gard]], [[Gers]], [[Haute-Garonne]], [[Hautes-Pyrénées]], [[Hérault]], [[Lot]], [[Lozère]], [[Pyrénées-Orientales]], [Tarn], [[Tarn-et-Garonne]] | arrondissemente = 36 | kantons = 479 | gemeintes = 4565 }} '''Occitanië''' ([[Frans]]: ''Occitanie'', [[Occitaons]]: ''Occitània'', [[Catalaons]]: ''Occitània'', [[Spaons]]: ''Occitania'') is de naom vaan 'ne regio in [[Fraankriek]]. De regio besteit sinds 1 jannewarie 2016 toen de veurmaolege regio's [[Languedoc-Roussillon]] en [[Midi-Pyrénées]] woorte samegeveug. De nuie naom is per 30 september 2016 vasgestèld door de [[Raod vaan Staote (Fraankriek)|Raod vaan Staote]]<ref>{{fr}}{{Cite web|title=Décret n° 2016-1264 du 28 septembre 2016 portant fixation du nom et du chef-lieu de la région Occitanie|url=https://www.legifrance.gouv.fr/eli/decret/2016/9/28/INTB1617888D/jo/texte|date=29 september 2016}}</ref>. ==Rifferenties== {{referenties}} {{RegiosFrankriek}} [[Categorie:Occitanie| ]] il8k71gcr4377m1uj1nkii87brwobkh 475256 475218 2024-11-11T10:53:36Z Joorsm 30190 475256 wikitext text/x-wiki {{dialek|Mestreechs}} {{RegioFraankriek| | naam = Occitanie <br> (Occitanië) | locatie = [[Plaetje:Languedoc-Roussillon-Midi-Pyr%C3%A9n%C3%A9es_region_locator_map.svg|250px|Lokasie vaan Occitanië]] | hoofplaats = [[Toulouse]] | km2 = 72.724 | inwoeners = 5.683.878 <small>(1 jannewarie 2013)<ref>{{fr}}{{cite web|url=http://www.insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/france-regions.asp?annee=2013#regions |title=Populations légales 2013 des régions |publisher=insee.fr |date=4 September 2016}}</ref></small> | departeminte = [[Ariège]], [[Aude]], [[Aveyron]], [[Gard]], [[Gers]], [[Haute-Garonne]], [[Hautes-Pyrénées]], [[Hérault]], [[Lot]], [[Lozère]], [[Pyrénées-Orientales]], [Tarn], [[Tarn-et-Garonne]] | arrondissemente = 36 | kantons = 479 | gemeintes = 4565 }} '''Occitanië''' ([[Frans]]: ''Occitanie'', [[Occitaons]]: ''Occitània'', [[Catalaons]]: ''Occitània'', [[Spaons]]: ''Occitania'') is de naom vaan 'ne regio in [[Fraankriek]]. De regio besteit sinds 1 jannewarie 2016 toen de veurmaolege regio's [[Languedoc-Roussillon]] en [[Midi-Pyrénées]] woorte samegeveug. De nuie naom is per 30 september 2016 vasgestèld door de [[Raod vaan Staote (Fraankriek)|Raod vaan Staote]]<ref>{{fr}}{{Cite web|title=Décret n° 2016-1264 du 28 septembre 2016 portant fixation du nom et du chef-lieu de la région Occitanie|url=https://www.legifrance.gouv.fr/eli/decret/2016/9/28/INTB1617888D/jo/texte|date=29 september 2016}}</ref>. ==Rifferenties== {{referenties}} {{RegiosFrankriek}} [[Categorie:Occitanie| ]] 0q975hmhvtz031xsh8u78vw517fzvj6 0 59665 475246 411903 2024-11-11T10:36:44Z Joorsm 30190 Joorsm verplaatsde pagina [[Normandie (regio)]] nao [[Normandie]] 411903 wikitext text/x-wiki {{dialek|Mestreechs}} {{RegioFraankriek| | naam = Normandie | locatie = [[Plaetje:Normandie2014_region_locator_map.svg|250px|Lokasie vaan Normandie]] | hoofplaats = [[Rouen]] | km2 = 29.906 | inwoeners = 3.328.364 <small>(1 jannewarie 2013)<ref>{{cite web|url=http://www.insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/france-regions.asp?annee=2013#regions |title=Populations légales 2013 des régions |language=het frans |publisher=insee.fr |date= |accessdate=4 September 2016}}</ref></small> | departeminte = [[Calvados]], [[Eure]], [[Manche]], [[Orne]], [[Seine-Maritime]] | arrondissemente = 17 | kantons = 131 | gemeintes = 3231 }} '''Normandie''' is de naom vaan 'ne regio in [[Fraankriek]]. De regio besteit sinds 1 jannewarie 2016 toen de veurmaolege regio's [[Basse-Normandie]] en [[Haut-Normandie]] woorte samegeveug. De huidege regio kump groofeweg euverein mèt de historische provincie [[Normandië]]. ==Rifferenties== {{referenties}} {{RegiosFrankriek}} [[Categorie:Normandie| ]] 21e6tvw7rgh8gfnx47a4gbjmoxa37sz 475255 475246 2024-11-11T10:51:27Z Joorsm 30190 475255 wikitext text/x-wiki {{dialek|Mestreechs}} {{RegioFraankriek| | naam = Normandie <br> (Normandië) | locatie = [[Plaetje:Normandie2014_region_locator_map.svg|250px|Lokasie vaan Normandie]] | hoofplaats = [[Rouen]] | km2 = 29.906 | inwoeners = 3.328.364 <small>(1 jannewarie 2013)<ref>{{cite web|url=http://www.insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/france-regions.asp?annee=2013#regions |title=Populations légales 2013 des régions |language=het frans |publisher=insee.fr |date= |accessdate=4 September 2016}}</ref></small> | departeminte = [[Calvados]], [[Eure]], [[Manche]], [[Orne]], [[Seine-Maritime]] | arrondissemente = 17 | kantons = 131 | gemeintes = 3231 }} '''Normandie''' is de naom vaan 'ne regio in [[Fraankriek]]. De regio besteit sinds 1 jannewarie 2016 toen de veurmaolege regio's [[Basse-Normandie]] en [[Haut-Normandie]] woorte samegeveug. De huidege regio kump groofeweg euverein mèt de historische provincie [[Normandië]]. ==Rifferenties== {{referenties}} {{RegiosFrankriek}} [[Categorie:Normandie| ]] 98vc1fyp1bjncdavxy06om7waj57vpn 0 59666 475268 411924 2024-11-11T11:28:26Z Joorsm 30190 /* Rifferenties */ 475268 wikitext text/x-wiki {{dialek|Mestreechs}} {{RegioFraankriek| | naam = Pays de la Loire | locatie = [[Plaetje:Pays_de_la_Loire_region_locator_map2.svg|250px|Lokasie vaan Pays de la Loire]] | hoofplaats = [[Nantes]] | km2 = 32.082 | inwoeners = 3.660.852 <small>(1 jannewarie 2013)<ref>{{cite web|url=http://www.insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/france-regions.asp?annee=2013#regions |title=Populations légales 2013 des régions |language=het frans |publisher=insee.fr |date= |accessdate=4 September 2016}}</ref></small> | departeminte = [[Loire-Atlantique]], [[Maine-et-Loire]], [[Mayenne]], [[Sarthe]], [[Vendée]] | arrondissemente = 17 | kantons = 203 | gemeintes = 1502 }} '''Pays de la Loire''' is de naom vaan 'ne regio in [[Fraankriek]]. Ze besteit oet de aw provincies [[Maine (provincie)|Maine]], [[Anjou (provincie)|Anjou]], en deile vaan [[Poitou]] en [[Bretagne (sjiereiland)|Bretagne]]. ==Rifferenties== {{referenties}} {{RegiosFrankriek}} {{Veurmalige regio's in Frankriek}} [[Categorie:Pays de la Loire| ]] aqpi2d4tbqqd9leo3rv81d805ro5mva 0 59667 475269 411891 2024-11-11T11:28:56Z Joorsm 30190 /* Rifferenties */ 475269 wikitext text/x-wiki {{dialek|Mestreechs}} {{RegioFraankriek| | naam = Provence-Alpes-Côte d'Azur | locatie = [[Plaetje:Provence-Alpes-C%C3%B4te_d%27Azur_region_locator_map2.svg|250px|Lokasie vaan Provence-Alpes-Côte d'Azur]] | hoofplaats = [[Marseille]] | km2 = 31.400 | inwoeners = 4.953.675 <small>(1 jannewarie 2013)<ref>{{fr}}{{cite web|url=http://www.insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/france-regions.asp?annee=2013#regions |title=Populations légales 2013 des régions |publisher=insee.fr |date=4 September 2016}}</ref></small> | departeminte = [[Alpes-de-Haute-Provence]], [[Hautes-Alpes]], [[Alpes-Maritimes]], [[Bouches-du-Rhône]], [[Var]], [[Vaucluse]] | arrondissemente = 18 | kantons = 237 | gemeintes = 963 }} '''Provence-Alpes-Côte d'Azur''' ([[Occitaons]]: ''Provença-Aups-Còsta d'Azur'', [[Italiaons]]: ''Provenza-Alpi-Costa Azzurra'') (aofgekort tot '''PACA''') is de naom vaan 'ne regio in [[Fraankriek]]. 't Is de op twie nao belaankriekste economische regio vaan Fraankriek, na [[Île-de-France]] en [[Auvergne-Rhône-Alpes]]. ==Rifferenties== {{referenties}} {{RegiosFrankriek}} {{Veurmalige regio's in Frankriek}} [[Categorie:Provence-Alpes-Côte d&#39;Azur| ]] k07fpibf9s7cr7ruzua90zp7gnd9ccd 0 59669 475212 427262 2024-11-11T10:00:47Z Joorsm 30190 /* Regio's */ 475212 wikitext text/x-wiki {{dialek|Mestreechs}} [[Plaetje:Régions de France 2016.svg|400px|thumb|right|De Franse regio's in Europa sinds 1 jannewarie 2016]] [[Plaetje:France NL regions.png|400px|thumb|right|De Franse regio's in Europa tot 1 jannewarie 2016]] De '''regio's in Fraankriek''' (Frans: ''régions'') zien te vergelieke mèt de [[provincie]]s in [[Belsj]] en [[Nederland]]. 't Is de ierste verdeiling vaan 't land. In tegestèlling tot in Belsj en Nederland zien de Franse regio's wijer verdeild in [[departemint (Fraankriek)|departeminte]] boe de Belzje en Nederlandse provincies qua [[oppervlak]] mèt euvereinkoume. Frankrijk heet achtien regio's. Twelf op 't Europees vasteland, [[Corsica]] wat 'nen apaarte status heet en de vijf Euverziese regio's, die samevalle mèt de vijf [[Frans euverzies departemint|Franse euverziese departeminte]]. Tot [[1 januari]] [[2016]] bestoont Fraankriek oet 22 Europese regio's, mer op [[23 juli]] [[2014]] naom de [[Nationale Vergadering (Fraankriek)|Assemblée Nationale]] 'n wèt aon die 't aontal trök zou bringe.<ref>{{fr}} {{Cite news |url=http://www.lemonde.fr/politique/article/2014/07/23/les-deputes-adoptent-le-projet-de-loi-de-reforme-territoriale_4461747_823448.html |title=Les députés adoptent le projet de loi de réforme territoriale |author=[[Le Monde (dagblad)|Le Monde]] |date=23 juli 2014 }}</ref> == Regio's == {| |- | valign="top" | {| class="wikitable" |- ! Regio's !! Veurmaolige regio's<br/>(voor 2016) !! Departeminte |- | rowspan=11| [[Plaetje:Alsace-Champagne-Ardenne-Lorraine region locator map.svg|100px]]<br/>[[Alsace-Champagne-Ardenne-Lorraine]]<br/>''Grand Est'' |- | rowspan=2| [[Elzas|Alsace]]|| 67 [[Bas-Rhin]] |- | 68 [[Haut-Rhin]] |- | rowspan=4| [[Champagne-Ardenne]]|| 08 [[Ardennes]] |- | 10 [[Aube]] |- | 51 [[Marne]] |- | 52 [[Haute-Marne]] |- | rowspan=4| [[Lotharingen (Frankrijk)|Lorraine]]|| 54 [[Meurthe-et-Moselle]] |- | 55 [[Meuse]] |- | 57 [[Moselle]] |- | 88 [[Vosges]] |- | rowspan=13| [[Plaetje:Nouvelle-Aquitaine region locator map.svg|100px]]<br/>[[Aquitaine-Limousin-Poitou-Charentes]]<br/>''Nouvelle-Aquitaine'' |- | rowspan=5| [[Aquitanië|Aquitaine]]|| 24 [[Dordogne (departement)|Dordogne]] |- | 33 [[Gironde (departement)|Gironde]] |- | 40 [[Landes]] |- | 47 [[Lot-et-Garonne]] |- | 64 [[Pyrénées-Atlantiques]] |- | rowspan=3| [[Limousin]] || 19 [[Corrèze]] |- | 23 [[Creuse]] |- | 87 [[Haute-Vienne]] |- | rowspan=4| [[Poitou-Charentes]] || 16 [[Charente]] |- | 17 [[Charente-Maritime]] |- | 79 [[Deux-Sèvres]] |- | 86 [[Vienne]] |- | rowspan=14| [[Plaetje:Auvergne-Rhône-Alpes region locator map.svg|100px]]<br/>[[Auvergne-Rhône-Alpes]] |- | rowspan=4| [[Auvergne]] || 03 [[Allier]] |- | 15 [[Cantal]] |- | 43 [[Haute-Loire]] |- | 63 [[Puy-de-Dôme]] |- | rowspan=9| [[Rhône-Alpes]] || 01 [[Ain]] |- | 07 [[Ardèche]] |- | 26 [[Drôme]] |- | 38 [[Isère]] |- | 42 [[Loire (departement)|Loire]] |- | 69D [[Rhône (departement)|Rhône]] |- | 69M [[Métropole de Lyon]] |- | 73 [[Savoie]] |- | 74 [[Haute-Savoie]] |- | rowspan=9| [[Plaetje:Bourgogne-Franche-Comté region locator map.svg|100px]]<br/>[[Bourgogne-Franche-Comté]] |- | rowspan=4| [[Bourgondië (regio)|Bourgogne]] || 21 [[Côte-d'Or]] |- | 58 [[Nièvre]] |- | 71 [[Saône-et-Loire]] |- | 89 [[Yonne]] |- | rowspan=4| [[Franche-Comté]] || 25 [[Doubs]] |- | 39 [[Jura (departement)|Jura]] |- | 70 [[Haute-Saône]] |- | 90 [[Territoire de Belfort]] |- | rowspan=5| [[Plaetje:Bretagne region locator map.svg|100px]]<br/>[[Bretagne]] |- | rowspan=4| [[Bretagne]] || 22 [[Côtes-d'Armor]] |- | 29 [[Finistère]] |- | 35 [[Ille-et-Vilaine]] |- | 56 [[Morbihan]] |- | rowspan=7| [[Plaetje:Centre-Val de Loire region locator map.svg|100px]]<br/>[[Centre-Val de Loire]] |- | rowspan=6| [[Centre-Val de Loire]]|| 18 [[Cher (departement)|Cher]] |- | 28 [[Eure-et-Loir]] |- | 36 [[Indre]] |- | 37 [[Indre-et-Loire]] |- | 41 [[Loir-et-Cher]] |- | 45 [[Loiret]] |- | rowspan=9| [[Plaetje:Île-de-France region locator map.svg|100px]]<br/>[[Île-de-France]] |- | rowspan=8| [[Île-de-France]] || 75 [[Paries]] |- | 77 [[Seine-et-Marne]] |- | 78 [[Yvelines]] |- | 91 [[Essonne]] |- | 92 [[Hauts-de-Seine]] |- | 93 [[Seine-Saint-Denis]] |- | 94 [[Val-de-Marne]] |- | 95 [[Val-d'Oise]] |- | rowspan=14| [[Plaetje:Languedoc-Roussillon-Midi-Pyrénées region locator map.svg|100px]]<br/>[[Languedoc-Roussillon-Midi-Pyrénées]]<br/>''Occitanie'' |- | rowspan=5| [[Languedoc-Roussillon (regio)|Languedoc-Roussillon]] || 11 [[Aude]] |- | 30 [[Gard]] |- | 34 [[Hérault]] |- | 48 [[Lozère]] |- | 66 [[Pyrénées-Orientales]] |- | rowspan=8| [[Midi-Pyrénées]] || 09 [[Ariège]] |- | 12 [[Aveyron]] |- | 31 [[Haute-Garonne]] |- | 32 [[Gers (departement)|Gers]] |- | 46 [[Lot (departement)|Lot]] |- | 65 [[Hautes-Pyrénées]] |- | 81 [[Tarn]] |- | 82 [[Tarn-et-Garonne]] |- | rowspan=6| [[Plaetje:Hauts-de-France region locator map.svg|100px]]<br/>[[Nord-Pas-de-Calais-Picardie]]<br/>''Hauts-de-France'' |- | rowspan=2| [[Nord-Pas-de-Calais]] || 59 [[Nord]] |- | 62 [[Pas-de-Calais]] |- | rowspan=3| [[Picardië|Picardie]] || 02 [[Aisne]] |- | 60 [[Oise]] |- | 80 [[Somme]] |- | rowspan=6| [[Plaetje:normandie region locator map.svg|100px]]<br/>[[Normandie (regio)|Normandie]] |- | rowspan=3| [[Basse-Normandie]] || 14 [[Calvados]] |- | 50 [[Manche]] |- | 61 [[Orne]] |- | rowspan=2| [[Haute-Normandie]] || 27 [[Eure]] |- | 76 [[Seine-Maritime]] |- | rowspan=6| [[Plaetje:Pays de la Loire region locator map.svg|100px]]<br/>[[Pays de la Loire]] |- | rowspan=5| [[Pays de la Loire]] || 44 [[Loire-Atlantique]] |- | 49 [[Maine-et-Loire]] |- | 53 [[Mayenne]] |- | 72 [[Sarthe]] |- | 85 [[Vendée]] |- | rowspan=7| [[Plaetje:Provence-Alpes-Côte d'Azur region locator map.svg|100px]]<br/>[[Provence-Alpes-Côte d'Azur]] |- | rowspan=6| [[Provence-Alpes-Côte d'Azur]] || 04 [[Alpes-de-Haute-Provence]] |- | 05 [[Hautes-Alpes]] |- | 06 [[Alpes-Maritimes]] |- | 13 [[Bouches-du-Rhône]] |- | 83 [[Var]] |- | 84 [[Vaucluse]] |- | rowspan=3| [[Plaetje:corse region locator map.svg|100px]]<br/>[[Corsica|Corse]] (Corsica) |- | rowspan=2| [[Corsica|Corse]] || 2A [[Corse-du-Sud]] |- | 2B [[Haute-Corse]] |- | colspan=3| <b>[[Frans euverzies departemint|Euverziese regio's]]:</b> |- | colspan=3| [[Frans-Guyana]] |- | colspan=3| [[Guadeloupe]] |- | colspan=3| [[Martinique]] |- | colspan=3| [[Mayotte]] |- | colspan=3| [[Réunion]] |- |} |} ==Rifferenties== {{referenties}} {{RegiosFrankriek}} [[Categorie:Regio's van Frankriek| ]] ln1jm5cgc307bf1ub3et8yq8dtz7n0d 475213 475212 2024-11-11T10:06:32Z Joorsm 30190 /* Regio's */ 475213 wikitext text/x-wiki {{dialek|Mestreechs}} [[Plaetje:Régions de France 2016.svg|400px|thumb|right|De Franse regio's in Europa sinds 1 jannewarie 2016]] [[Plaetje:France NL regions.png|400px|thumb|right|De Franse regio's in Europa tot 1 jannewarie 2016]] De '''regio's in Fraankriek''' (Frans: ''régions'') zien te vergelieke mèt de [[provincie]]s in [[Belsj]] en [[Nederland]]. 't Is de ierste verdeiling vaan 't land. In tegestèlling tot in Belsj en Nederland zien de Franse regio's wijer verdeild in [[departemint (Fraankriek)|departeminte]] boe de Belzje en Nederlandse provincies qua [[oppervlak]] mèt euvereinkoume. Frankrijk heet achtien regio's. Twelf op 't Europees vasteland, [[Corsica]] wat 'nen apaarte status heet en de vijf Euverziese regio's, die samevalle mèt de vijf [[Frans euverzies departemint|Franse euverziese departeminte]]. Tot [[1 januari]] [[2016]] bestoont Fraankriek oet 22 Europese regio's, mer op [[23 juli]] [[2014]] naom de [[Nationale Vergadering (Fraankriek)|Assemblée Nationale]] 'n wèt aon die 't aontal trök zou bringe.<ref>{{fr}} {{Cite news |url=http://www.lemonde.fr/politique/article/2014/07/23/les-deputes-adoptent-le-projet-de-loi-de-reforme-territoriale_4461747_823448.html |title=Les députés adoptent le projet de loi de réforme territoriale |author=[[Le Monde (dagblad)|Le Monde]] |date=23 juli 2014 }}</ref> == Regio's == {| |- | valign="top" | {| class="wikitable" |- ! Regio's !! Veurmaolige regio's<br/>(voor 2016) !! Departeminte |- | rowspan=11| [[Plaetje:Alsace-Champagne-Ardenne-Lorraine region locator map.svg|100px]]<br/>[[Grand Est]] |- | rowspan=2| [[Elzas|Alsace]]|| 67 [[Bas-Rhin]] |- | 68 [[Haut-Rhin]] |- | rowspan=4| [[Champagne-Ardenne]]|| 08 [[Ardennes]] |- | 10 [[Aube]] |- | 51 [[Marne]] |- | 52 [[Haute-Marne]] |- | rowspan=4| [[Lotharingen (Frankrijk)|Lorraine]]|| 54 [[Meurthe-et-Moselle]] |- | 55 [[Meuse]] |- | 57 [[Moselle]] |- | 88 [[Vosges]] |- | rowspan=13| [[Plaetje:Nouvelle-Aquitaine region locator map.svg|100px]]<br/>[[Nouvelle-Aquitaine]] |- | rowspan=5| [[Aquitanië|Aquitaine]]|| 24 [[Dordogne (departement)|Dordogne]] |- | 33 [[Gironde (departement)|Gironde]] |- | 40 [[Landes]] |- | 47 [[Lot-et-Garonne]] |- | 64 [[Pyrénées-Atlantiques]] |- | rowspan=3| [[Limousin]] || 19 [[Corrèze]] |- | 23 [[Creuse]] |- | 87 [[Haute-Vienne]] |- | rowspan=4| [[Poitou-Charentes]] || 16 [[Charente]] |- | 17 [[Charente-Maritime]] |- | 79 [[Deux-Sèvres]] |- | 86 [[Vienne]] |- | rowspan=14| [[Plaetje:Auvergne-Rhône-Alpes region locator map.svg|100px]]<br/>[[Auvergne-Rhône-Alpes]] |- | rowspan=4| [[Auvergne]] || 03 [[Allier]] |- | 15 [[Cantal]] |- | 43 [[Haute-Loire]] |- | 63 [[Puy-de-Dôme]] |- | rowspan=9| [[Rhône-Alpes]] || 01 [[Ain]] |- | 07 [[Ardèche]] |- | 26 [[Drôme]] |- | 38 [[Isère]] |- | 42 [[Loire (departement)|Loire]] |- | 69D [[Rhône (departement)|Rhône]] |- | 69M [[Métropole de Lyon]] |- | 73 [[Savoie]] |- | 74 [[Haute-Savoie]] |- | rowspan=9| [[Plaetje:Bourgogne-Franche-Comté region locator map.svg|100px]]<br/>[[Bourgogne-Franche-Comté]] |- | rowspan=4| [[Bourgondië (regio)|Bourgogne]] || 21 [[Côte-d'Or]] |- | 58 [[Nièvre]] |- | 71 [[Saône-et-Loire]] |- | 89 [[Yonne]] |- | rowspan=4| [[Franche-Comté]] || 25 [[Doubs]] |- | 39 [[Jura (departement)|Jura]] |- | 70 [[Haute-Saône]] |- | 90 [[Territoire de Belfort]] |- | rowspan=5| [[Plaetje:Bretagne region locator map.svg|100px]]<br/>[[Bretagne]] |- | rowspan=4| [[Bretagne]] || 22 [[Côtes-d'Armor]] |- | 29 [[Finistère]] |- | 35 [[Ille-et-Vilaine]] |- | 56 [[Morbihan]] |- | rowspan=7| [[Plaetje:Centre-Val de Loire region locator map.svg|100px]]<br/>[[Centre-Val de Loire]] |- | rowspan=6| [[Centre-Val de Loire]]|| 18 [[Cher (departement)|Cher]] |- | 28 [[Eure-et-Loir]] |- | 36 [[Indre]] |- | 37 [[Indre-et-Loire]] |- | 41 [[Loir-et-Cher]] |- | 45 [[Loiret]] |- | rowspan=9| [[Plaetje:Île-de-France region locator map.svg|100px]]<br/>[[Île-de-France]] |- | rowspan=8| [[Île-de-France]] || 75 [[Paries]] |- | 77 [[Seine-et-Marne]] |- | 78 [[Yvelines]] |- | 91 [[Essonne]] |- | 92 [[Hauts-de-Seine]] |- | 93 [[Seine-Saint-Denis]] |- | 94 [[Val-de-Marne]] |- | 95 [[Val-d'Oise]] |- | rowspan=14| [[Plaetje:Languedoc-Roussillon-Midi-Pyrénées region locator map.svg|100px]]<br/>[[Occitanie]] |- | rowspan=5| [[Languedoc-Roussillon (regio)|Languedoc-Roussillon]] || 11 [[Aude]] |- | 30 [[Gard]] |- | 34 [[Hérault]] |- | 48 [[Lozère]] |- | 66 [[Pyrénées-Orientales]] |- | rowspan=8| [[Midi-Pyrénées]] || 09 [[Ariège]] |- | 12 [[Aveyron]] |- | 31 [[Haute-Garonne]] |- | 32 [[Gers (departement)|Gers]] |- | 46 [[Lot (departement)|Lot]] |- | 65 [[Hautes-Pyrénées]] |- | 81 [[Tarn]] |- | 82 [[Tarn-et-Garonne]] |- | rowspan=6| [[Plaetje:Hauts-de-France region locator map.svg|100px]]<br/>[[Hauts-de-France]] |- | rowspan=2| [[Nord-Pas-de-Calais]] || 59 [[Nord]] |- | 62 [[Pas-de-Calais]] |- | rowspan=3| [[Picardië|Picardie]] || 02 [[Aisne]] |- | 60 [[Oise]] |- | 80 [[Somme]] |- | rowspan=6| [[Plaetje:normandie region locator map.svg|100px]]<br/>[[Normandie (regio)|Normandie]] |- | rowspan=3| [[Basse-Normandie]] || 14 [[Calvados]] |- | 50 [[Manche]] |- | 61 [[Orne]] |- | rowspan=2| [[Haute-Normandie]] || 27 [[Eure]] |- | 76 [[Seine-Maritime]] |- | rowspan=6| [[Plaetje:Pays de la Loire region locator map.svg|100px]]<br/>[[Pays de la Loire]] |- | rowspan=5| [[Pays de la Loire]] || 44 [[Loire-Atlantique]] |- | 49 [[Maine-et-Loire]] |- | 53 [[Mayenne]] |- | 72 [[Sarthe]] |- | 85 [[Vendée]] |- | rowspan=7| [[Plaetje:Provence-Alpes-Côte d'Azur region locator map.svg|100px]]<br/>[[Provence-Alpes-Côte d'Azur]] |- | rowspan=6| [[Provence-Alpes-Côte d'Azur]] || 04 [[Alpes-de-Haute-Provence]] |- | 05 [[Hautes-Alpes]] |- | 06 [[Alpes-Maritimes]] |- | 13 [[Bouches-du-Rhône]] |- | 83 [[Var]] |- | 84 [[Vaucluse]] |- | rowspan=3| [[Plaetje:corse region locator map.svg|100px]]<br/>[[Corsica|Corse]] (Corsica) |- | rowspan=2| [[Corsica|Corse]] || 2A [[Corse-du-Sud]] |- | 2B [[Haute-Corse]] |- | colspan=3| <b>[[Frans euverzies departemint|Euverziese regio's]]:</b> |- | colspan=3| [[Frans-Guyana]] |- | colspan=3| [[Guadeloupe]] |- | colspan=3| [[Martinique]] |- | colspan=3| [[Mayotte]] |- | colspan=3| [[Réunion]] |- |} |} ==Rifferenties== {{referenties}} {{RegiosFrankriek}} [[Categorie:Regio's van Frankriek| ]] 048ti4bzysfdvnwmjv57wa9tonw56y0 475251 475213 2024-11-11T10:39:00Z Joorsm 30190 /* Regio's */ 475251 wikitext text/x-wiki {{dialek|Mestreechs}} [[Plaetje:Régions de France 2016.svg|400px|thumb|right|De Franse regio's in Europa sinds 1 jannewarie 2016]] [[Plaetje:France NL regions.png|400px|thumb|right|De Franse regio's in Europa tot 1 jannewarie 2016]] De '''regio's in Fraankriek''' (Frans: ''régions'') zien te vergelieke mèt de [[provincie]]s in [[Belsj]] en [[Nederland]]. 't Is de ierste verdeiling vaan 't land. In tegestèlling tot in Belsj en Nederland zien de Franse regio's wijer verdeild in [[departemint (Fraankriek)|departeminte]] boe de Belzje en Nederlandse provincies qua [[oppervlak]] mèt euvereinkoume. Frankrijk heet achtien regio's. Twelf op 't Europees vasteland, [[Corsica]] wat 'nen apaarte status heet en de vijf Euverziese regio's, die samevalle mèt de vijf [[Frans euverzies departemint|Franse euverziese departeminte]]. Tot [[1 januari]] [[2016]] bestoont Fraankriek oet 22 Europese regio's, mer op [[23 juli]] [[2014]] naom de [[Nationale Vergadering (Fraankriek)|Assemblée Nationale]] 'n wèt aon die 't aontal trök zou bringe.<ref>{{fr}} {{Cite news |url=http://www.lemonde.fr/politique/article/2014/07/23/les-deputes-adoptent-le-projet-de-loi-de-reforme-territoriale_4461747_823448.html |title=Les députés adoptent le projet de loi de réforme territoriale |author=[[Le Monde (dagblad)|Le Monde]] |date=23 juli 2014 }}</ref> == Regio's == {| |- | valign="top" | {| class="wikitable" |- ! Regio's !! Veurmaolige regio's<br/>(voor 2016) !! Departeminte |- | rowspan=11| [[Plaetje:Alsace-Champagne-Ardenne-Lorraine region locator map.svg|100px]]<br/>[[Grand Est]] |- | rowspan=2| [[Elzas|Alsace]]|| 67 [[Bas-Rhin]] |- | 68 [[Haut-Rhin]] |- | rowspan=4| [[Champagne-Ardenne]]|| 08 [[Ardennes]] |- | 10 [[Aube]] |- | 51 [[Marne]] |- | 52 [[Haute-Marne]] |- | rowspan=4| [[Lotharingen (Frankrijk)|Lorraine]]|| 54 [[Meurthe-et-Moselle]] |- | 55 [[Meuse]] |- | 57 [[Moselle]] |- | 88 [[Vosges]] |- | rowspan=13| [[Plaetje:Nouvelle-Aquitaine region locator map.svg|100px]]<br/>[[Nouvelle-Aquitaine]] |- | rowspan=5| [[Aquitanië|Aquitaine]]|| 24 [[Dordogne (departement)|Dordogne]] |- | 33 [[Gironde (departement)|Gironde]] |- | 40 [[Landes]] |- | 47 [[Lot-et-Garonne]] |- | 64 [[Pyrénées-Atlantiques]] |- | rowspan=3| [[Limousin]] || 19 [[Corrèze]] |- | 23 [[Creuse]] |- | 87 [[Haute-Vienne]] |- | rowspan=4| [[Poitou-Charentes]] || 16 [[Charente]] |- | 17 [[Charente-Maritime]] |- | 79 [[Deux-Sèvres]] |- | 86 [[Vienne]] |- | rowspan=14| [[Plaetje:Auvergne-Rhône-Alpes region locator map.svg|100px]]<br/>[[Auvergne-Rhône-Alpes]] |- | rowspan=4| [[Auvergne]] || 03 [[Allier]] |- | 15 [[Cantal]] |- | 43 [[Haute-Loire]] |- | 63 [[Puy-de-Dôme]] |- | rowspan=9| [[Rhône-Alpes]] || 01 [[Ain]] |- | 07 [[Ardèche]] |- | 26 [[Drôme]] |- | 38 [[Isère]] |- | 42 [[Loire (departement)|Loire]] |- | 69D [[Rhône (departement)|Rhône]] |- | 69M [[Métropole de Lyon]] |- | 73 [[Savoie]] |- | 74 [[Haute-Savoie]] |- | rowspan=9| [[Plaetje:Bourgogne-Franche-Comté region locator map.svg|100px]]<br/>[[Bourgogne-Franche-Comté]] |- | rowspan=4| [[Bourgondië (regio)|Bourgogne]] || 21 [[Côte-d'Or]] |- | 58 [[Nièvre]] |- | 71 [[Saône-et-Loire]] |- | 89 [[Yonne]] |- | rowspan=4| [[Franche-Comté]] || 25 [[Doubs]] |- | 39 [[Jura (departement)|Jura]] |- | 70 [[Haute-Saône]] |- | 90 [[Territoire de Belfort]] |- | rowspan=5| [[Plaetje:Bretagne region locator map.svg|100px]]<br/>[[Bretagne]] |- | rowspan=4| [[Bretagne]] || 22 [[Côtes-d'Armor]] |- | 29 [[Finistère]] |- | 35 [[Ille-et-Vilaine]] |- | 56 [[Morbihan]] |- | rowspan=7| [[Plaetje:Centre-Val de Loire region locator map.svg|100px]]<br/>[[Centre-Val de Loire]] |- | rowspan=6| [[Centre-Val de Loire]]|| 18 [[Cher (departement)|Cher]] |- | 28 [[Eure-et-Loir]] |- | 36 [[Indre]] |- | 37 [[Indre-et-Loire]] |- | 41 [[Loir-et-Cher]] |- | 45 [[Loiret]] |- | rowspan=9| [[Plaetje:Île-de-France region locator map.svg|100px]]<br/>[[Île-de-France]] |- | rowspan=8| [[Île-de-France]] || 75 [[Paries]] |- | 77 [[Seine-et-Marne]] |- | 78 [[Yvelines]] |- | 91 [[Essonne]] |- | 92 [[Hauts-de-Seine]] |- | 93 [[Seine-Saint-Denis]] |- | 94 [[Val-de-Marne]] |- | 95 [[Val-d'Oise]] |- | rowspan=14| [[Plaetje:Languedoc-Roussillon-Midi-Pyrénées region locator map.svg|100px]]<br/>[[Occitanie]] |- | rowspan=5| [[Languedoc-Roussillon (regio)|Languedoc-Roussillon]] || 11 [[Aude]] |- | 30 [[Gard]] |- | 34 [[Hérault]] |- | 48 [[Lozère]] |- | 66 [[Pyrénées-Orientales]] |- | rowspan=8| [[Midi-Pyrénées]] || 09 [[Ariège]] |- | 12 [[Aveyron]] |- | 31 [[Haute-Garonne]] |- | 32 [[Gers (departement)|Gers]] |- | 46 [[Lot (departement)|Lot]] |- | 65 [[Hautes-Pyrénées]] |- | 81 [[Tarn]] |- | 82 [[Tarn-et-Garonne]] |- | rowspan=6| [[Plaetje:Hauts-de-France region locator map.svg|100px]]<br/>[[Hauts-de-France]] |- | rowspan=2| [[Nord-Pas-de-Calais]] || 59 [[Nord]] |- | 62 [[Pas-de-Calais]] |- | rowspan=3| [[Picardië|Picardie]] || 02 [[Aisne]] |- | 60 [[Oise]] |- | 80 [[Somme]] |- | rowspan=6| [[Plaetje:normandie region locator map.svg|100px]]<br/>[[Normandie]] |- | rowspan=3| [[Basse-Normandie]] || 14 [[Calvados]] |- | 50 [[Manche]] |- | 61 [[Orne]] |- | rowspan=2| [[Haute-Normandie]] || 27 [[Eure]] |- | 76 [[Seine-Maritime]] |- | rowspan=6| [[Plaetje:Pays de la Loire region locator map.svg|100px]]<br/>[[Pays de la Loire]] |- | rowspan=5| [[Pays de la Loire]] || 44 [[Loire-Atlantique]] |- | 49 [[Maine-et-Loire]] |- | 53 [[Mayenne]] |- | 72 [[Sarthe]] |- | 85 [[Vendée]] |- | rowspan=7| [[Plaetje:Provence-Alpes-Côte d'Azur region locator map.svg|100px]]<br/>[[Provence-Alpes-Côte d'Azur]] |- | rowspan=6| [[Provence-Alpes-Côte d'Azur]] || 04 [[Alpes-de-Haute-Provence]] |- | 05 [[Hautes-Alpes]] |- | 06 [[Alpes-Maritimes]] |- | 13 [[Bouches-du-Rhône]] |- | 83 [[Var]] |- | 84 [[Vaucluse]] |- | rowspan=3| [[Plaetje:corse region locator map.svg|100px]]<br/>[[Corse]] (Corsica) |- | rowspan=2| [[Corsica|Corse]] || 2A [[Corse-du-Sud]] |- | 2B [[Haute-Corse]] |- | colspan=3| <b>[[Frans euverzies departemint|Euverziese regio's]]:</b> |- | colspan=3| [[Frans-Guyana]] |- | colspan=3| [[Guadeloupe]] |- | colspan=3| [[Martinique]] |- | colspan=3| [[Mayotte]] |- | colspan=3| [[Réunion]] |- |} |} ==Rifferenties== {{referenties}} {{RegiosFrankriek}} [[Categorie:Regio's van Frankriek| ]] ibf4bu023n7hu90eg7nd8cvoqqh3cpz 0 59675 475250 409680 2024-11-11T10:37:09Z Joorsm 30190 Verangerde redirekdoel van [[Normandie (regio)]] nao [[Normandie]] 475250 wikitext text/x-wiki #redirect[[Normandie]] 6vxb91wc5cc6wq1x3l01et85cd2g0ro 1 59679 475248 409719 2024-11-11T10:36:44Z Joorsm 30190 Joorsm verplaatsde pagina [[Euverlèk:Normandie (regio)]] nao [[Euverlèk:Normandie]] 409719 wikitext text/x-wiki Mote v'r dat neet gewoen sameveuge mèt [[Normandië]]. 't Versjèl liekent miech ech te klein... [[Gebroeker:Steinbach|Steinbach]] <small><font color="limegreen">''Maak de wereld sjoender, besjrijf häöm op Wikipedia!''</font></small> 6 sep 2016 22:34 (CEST) :'t Guuef e versjil tösse de historische regio enne modern regio geluif ich. Anen angere kantj: [https://en.wikipedia.org/wiki/Normandy en.wp] hèltj die ouch neet oeterein. --[[Gebroeker:Ooswesthoesbes|OosWesThoesBes]] ([[Euverlèk gebroeker:Ooswesthoesbes|euverlègk]]) 6 sep 2016 23:17 (CEST) ::Iech dink toch dat 't twie versjèllende artikele moot geve. Dit artikel geit euver de bestuurleke regio, 't aandert euver de historische provincie. - [[Gebroeker:Pahles|Pahles]] | <small>[[Euverlèk_gebroeker:Pahles|zègk 't mer]]</small> 7 sep 2016 07:52 (CEST) :Deh, vreuger waor Normandië ouch 'n 'bestuurleke regio' vaan Fraankriek, meh dan oonder de naom ''hertogdom''. En jao, de grenze laoge e bitteke aanders. Meh 'tzelfde gelt veur gans 't land. Fraankriek waor tot 1792 e keuninkriek, noe e rippubliek, en 't waor in de middeliewe gans get kleinder es noe (meh umvatde daan wel weer 't groetste deil vaan Vlaondere). Die regio hèt ''Normandië'' umtot ze al mie es doezend jaor zoe hèt. Tot ze in die doezend jaor veraanderd is... [[Gebroeker:Steinbach|Steinbach]] <small><font color="limegreen">''Maak de wereld sjoender, besjrijf häöm op Wikipedia!''</font></small> 7 sep 2016 09:21 (CEST) os07g86c4zu5d4a607y291x4237pkku 14 60353 475230 411921 2024-11-11T10:19:28Z Joorsm 30190 Joorsm verplaatsde pagina [[Categorie:Nui-Aquitanië]] nao [[Categorie:Nouvelle-Aquitaine]] 411921 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|Nouvelle-Aquitaine}} [[Categorie:Regio's van Frankriek]] t5u8wnyfc2kelslcom13mu7woyfzjgf 14 60354 475216 411923 2024-11-11T10:13:41Z Joorsm 30190 Joorsm verplaatsde pagina [[Categorie:Occitanië]] nao [[Categorie:Occitanie]] 411923 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|Occitanie}} [[Categorie:Regio's van Frankriek]] lbrcnl1165foem3exz7u4gp33pksaq9 0 60429 475105 455011 2024-11-10T15:10:45Z Joorsm 30190 /* Referenties */ 475105 wikitext text/x-wiki {{Dialek|Heëlesj}} [[Plaetje:Izmir_Turkey.jpg|thumb|Zich op İzmir]] '''İzmir''' (vreuger: ''Smyrna''; [[Greeks]]: Σμύρνη, ''Smyrni'') is 'n sjtad i ge oetesjte weste va [[Törkije|Turkieë]] en 't [[Anatolië|Anatolisch sjiereilank]]. 't Is noa [[Istanbul]] en [[Ankara]] de dèrde groeëtste sjtad van 't lank. 't Is óch noa [[Athene]] de groeëtste sjtad aa g'n [[Egeïsche Zie|Egeïsche Zieë]]. D'r inham bei g'n sjtad heësj de [[Golf van İzmir]]. İzmir houw hüj 2.847.689 iwuënesj (2014). De provins oeë in 't ligk hat mieë as 4,1 miljoen iwuënesj. In İzmir woar van 1951 bis 2004 't hoofkerteer va de Zuud-Europese [[NAVO]]-sjtriedkrafte gevèstig. De sjtad heësj seër [[1922]] ''İzmir'', meh d'r vuur heësjde 't ''Smyrna''. ==Gesjichde== [[Plaetje:Asia_Minor_massacres.jpg|thumb|left|1922: lüj ontvlöchte de sjtad die i brank sjteet]] D'r aode naam ''Smyrna'' is meugelig aafgeleid va de kuëning Samornia. Smyrna woar in de èlfden ieëw vuur Christus Aeolische kolonie en woeëd in de zeëvede ieëw vuur Chr. 'n Ionische sjtad. De Lydiësj vernetigde in 575 v. Chr. de sjtad en bei de veroaveróng va Smyrna durch de Perze in 545 v. Chr. woeëd obbenüts de sjtad vernetig. [[Alexander de Groete|Alexander d'r Groeëte]] herboewde höar in 330 v. Chr. De sjtad Smyrna woeëd i de [[zevende iew|zeëveden ieëw]] uëvervalle durch de [[Arabiere]]. Zie wisselde sjpieër i de [[middelieëwe]] dökker va [[Byzantijns Riek|Byzantiense]] en Seltsjoekse (Törkse) maachhöbbesj. In [[1424]] veel de sjtad definitief unger Ottomaanse hieërsjappie. I g'n sjtad en gans Anatolië blieëf 'n significante christelige Greekssjproakige minderheed. Noa d'r [[Ierste Wereldoorlog|Ieësjte Weltkreeg]], deë 't Ottomaanse riek houw verloare, woeëd bei 't [[Verdrag van Sèvres|Verdag va Sèvres]] in [[1920]] 'n sjtök Anatolië, oeë-unger Smyrna en Törks [[Thracië]], aa [[Griekeland|Grekelank]] toegekend. De Törkse legesj unger leióng van [[Mustafa Kemal Atatürk]] veroaverde de sjtad en de Greekse gebede wier in [[1922]], oeë noa höare naam woeëd umgedoop tot 't hütse "İzmir". Bei de veroaveróng, die bekank sjteet as de [[Brand van Smyrna|Brank va Smyrna]], kame vöal etnische Greke um 't leëve durch etnische zoeveróng. Dit weëd as ungerdeel va de [[Greekse Genocide]] gezieë, meh internationaal nag wenig erkent. ==Klimaat== İzmir hat e mediterraan klimaat, dat weëd gekinmerk durch hete druëge zomesj en natte milde wintesj. D'r totale neersjlaag i g'n sjtad is 686 millimeter, oeëva i de periode november bis mieërt 77% va d'r neersjlaag valt. De gemiddelde temperatoer is dan 10° bis 16°. 't Guëf jieëker joar i de periode va juni bis august amper neersjlaag. De temperetoere kinne i de zomer óch oplope bis de 40°. Sjnee blieëf gewuënlig zieër kót ligke. [[Plaetje:Izmir_panorama_from_Kadifekale.jpg|thumb|centre|450px|Panorama van İzmir]] =='t Bezieë waeëd== Durch de kreegssjade van 1922 en de zjwere eëdssjöddel van 1928 is wenig bewoeëd geblieëve va g'n ouw sjtad. Wel kint de sjtad nog 'n ouw [[agora]], 'n mertplaatsj oet de Greekse aodheed en drei musea: 't Atatürkmoeseum, 't Etnografisch moeseum en 't Archeologisch moeseum. <gallery> Plaetje:Forum_Bornova02.jpg|'n Winkelsjtraat i g'n aode sjtad Plaetje:Izmir016.jpg|De agora van İzmir Plaetje:N_Duzen_Izmir_Etnografya_Muzesi.jpg|'t Etnografisch moeseum </gallery> ==Verkieër== 't Guëf 'n internationaal lóchhave, 'n metro, mieërdere gleisverbindónge en autobane noa [[Çesme]], [[Aydin]]. De autobaan (''Otoyol'') O-30 vurmt 'n ring um de sjtad. 'n Nüj autobaan is in aaboew en zal via de sjtad [[Bursa (sjtad)|Bursa]] noa Istanbul lope. ==Uëverzichskaat== [[Plaetje:Map_of_Izmir.PNG|thumb|centre|600px|Kaat van İzmir]] ==Weblinks== {{commonskl|Izmir}} *[http://www.izmir.gov.tr/ Website van İzmir] ==Referenties== ''Dit attikel baseert zich op de corresponderende attikele op de [https://nl.wikipedia.org/wiki/%C4%B0zmir Nederlandse], [https://en.wikipedia.org/wiki/%C4%B0zmir Ingelsje], [https://de.wikipedia.org/wiki/Izmir en de Dütsje Wikipedia].'' [[Categorie:Sjtaej in Törkieë]] t4ohcblzhyj9zj7gv3qtbu1w5svvjxq 475106 475105 2024-11-10T15:11:23Z Joorsm 30190 Joorsm verplaatsde pagina [[İzmir]] nao [[Izmir]] euver 'ne redirek 475105 wikitext text/x-wiki {{Dialek|Heëlesj}} [[Plaetje:Izmir_Turkey.jpg|thumb|Zich op İzmir]] '''İzmir''' (vreuger: ''Smyrna''; [[Greeks]]: Σμύρνη, ''Smyrni'') is 'n sjtad i ge oetesjte weste va [[Törkije|Turkieë]] en 't [[Anatolië|Anatolisch sjiereilank]]. 't Is noa [[Istanbul]] en [[Ankara]] de dèrde groeëtste sjtad van 't lank. 't Is óch noa [[Athene]] de groeëtste sjtad aa g'n [[Egeïsche Zie|Egeïsche Zieë]]. D'r inham bei g'n sjtad heësj de [[Golf van İzmir]]. İzmir houw hüj 2.847.689 iwuënesj (2014). De provins oeë in 't ligk hat mieë as 4,1 miljoen iwuënesj. In İzmir woar van 1951 bis 2004 't hoofkerteer va de Zuud-Europese [[NAVO]]-sjtriedkrafte gevèstig. De sjtad heësj seër [[1922]] ''İzmir'', meh d'r vuur heësjde 't ''Smyrna''. ==Gesjichde== [[Plaetje:Asia_Minor_massacres.jpg|thumb|left|1922: lüj ontvlöchte de sjtad die i brank sjteet]] D'r aode naam ''Smyrna'' is meugelig aafgeleid va de kuëning Samornia. Smyrna woar in de èlfden ieëw vuur Christus Aeolische kolonie en woeëd in de zeëvede ieëw vuur Chr. 'n Ionische sjtad. De Lydiësj vernetigde in 575 v. Chr. de sjtad en bei de veroaveróng va Smyrna durch de Perze in 545 v. Chr. woeëd obbenüts de sjtad vernetig. [[Alexander de Groete|Alexander d'r Groeëte]] herboewde höar in 330 v. Chr. De sjtad Smyrna woeëd i de [[zevende iew|zeëveden ieëw]] uëvervalle durch de [[Arabiere]]. Zie wisselde sjpieër i de [[middelieëwe]] dökker va [[Byzantijns Riek|Byzantiense]] en Seltsjoekse (Törkse) maachhöbbesj. In [[1424]] veel de sjtad definitief unger Ottomaanse hieërsjappie. I g'n sjtad en gans Anatolië blieëf 'n significante christelige Greekssjproakige minderheed. Noa d'r [[Ierste Wereldoorlog|Ieësjte Weltkreeg]], deë 't Ottomaanse riek houw verloare, woeëd bei 't [[Verdrag van Sèvres|Verdag va Sèvres]] in [[1920]] 'n sjtök Anatolië, oeë-unger Smyrna en Törks [[Thracië]], aa [[Griekeland|Grekelank]] toegekend. De Törkse legesj unger leióng van [[Mustafa Kemal Atatürk]] veroaverde de sjtad en de Greekse gebede wier in [[1922]], oeë noa höare naam woeëd umgedoop tot 't hütse "İzmir". Bei de veroaveróng, die bekank sjteet as de [[Brand van Smyrna|Brank va Smyrna]], kame vöal etnische Greke um 't leëve durch etnische zoeveróng. Dit weëd as ungerdeel va de [[Greekse Genocide]] gezieë, meh internationaal nag wenig erkent. ==Klimaat== İzmir hat e mediterraan klimaat, dat weëd gekinmerk durch hete druëge zomesj en natte milde wintesj. D'r totale neersjlaag i g'n sjtad is 686 millimeter, oeëva i de periode november bis mieërt 77% va d'r neersjlaag valt. De gemiddelde temperatoer is dan 10° bis 16°. 't Guëf jieëker joar i de periode va juni bis august amper neersjlaag. De temperetoere kinne i de zomer óch oplope bis de 40°. Sjnee blieëf gewuënlig zieër kót ligke. [[Plaetje:Izmir_panorama_from_Kadifekale.jpg|thumb|centre|450px|Panorama van İzmir]] =='t Bezieë waeëd== Durch de kreegssjade van 1922 en de zjwere eëdssjöddel van 1928 is wenig bewoeëd geblieëve va g'n ouw sjtad. Wel kint de sjtad nog 'n ouw [[agora]], 'n mertplaatsj oet de Greekse aodheed en drei musea: 't Atatürkmoeseum, 't Etnografisch moeseum en 't Archeologisch moeseum. <gallery> Plaetje:Forum_Bornova02.jpg|'n Winkelsjtraat i g'n aode sjtad Plaetje:Izmir016.jpg|De agora van İzmir Plaetje:N_Duzen_Izmir_Etnografya_Muzesi.jpg|'t Etnografisch moeseum </gallery> ==Verkieër== 't Guëf 'n internationaal lóchhave, 'n metro, mieërdere gleisverbindónge en autobane noa [[Çesme]], [[Aydin]]. De autobaan (''Otoyol'') O-30 vurmt 'n ring um de sjtad. 'n Nüj autobaan is in aaboew en zal via de sjtad [[Bursa (sjtad)|Bursa]] noa Istanbul lope. ==Uëverzichskaat== [[Plaetje:Map_of_Izmir.PNG|thumb|centre|600px|Kaat van İzmir]] ==Weblinks== {{commonskl|Izmir}} *[http://www.izmir.gov.tr/ Website van İzmir] ==Referenties== ''Dit attikel baseert zich op de corresponderende attikele op de [https://nl.wikipedia.org/wiki/%C4%B0zmir Nederlandse], [https://en.wikipedia.org/wiki/%C4%B0zmir Ingelsje], [https://de.wikipedia.org/wiki/Izmir en de Dütsje Wikipedia].'' [[Categorie:Sjtaej in Törkieë]] t4ohcblzhyj9zj7gv3qtbu1w5svvjxq 475108 475106 2024-11-10T15:12:12Z Joorsm 30190 475108 wikitext text/x-wiki {{Dialek|Heëlesj}} [[Plaetje:Izmir_Turkey.jpg|thumb|Zich op İzmir]] '''Izmir''' ([[Törks]]: ''İzmir'', vreuger: ''Smyrna''; [[Greeks]]: Σμύρνη, ''Smyrni'') is 'n sjtad i ge oetesjte weste va [[Törkije|Turkieë]] en 't [[Anatolië|Anatolisch sjiereilank]]. 't Is noa [[Istanbul]] en [[Ankara]] de dèrde groeëtste sjtad van 't lank. 't Is óch noa [[Athene]] de groeëtste sjtad aa g'n [[Egeïsche Zie|Egeïsche Zieë]]. D'r inham bei g'n sjtad heësj de [[Golf van İzmir]]. İzmir houw hüj 2.847.689 iwuënesj (2014). De provins oeë in 't ligk hat mieë as 4,1 miljoen iwuënesj. In İzmir woar van 1951 bis 2004 't hoofkerteer va de Zuud-Europese [[NAVO]]-sjtriedkrafte gevèstig. De sjtad heësj seër [[1922]] ''İzmir'', meh d'r vuur heësjde 't ''Smyrna''. ==Gesjichde== [[Plaetje:Asia_Minor_massacres.jpg|thumb|left|1922: lüj ontvlöchte de sjtad die i brank sjteet]] D'r aode naam ''Smyrna'' is meugelig aafgeleid va de kuëning Samornia. Smyrna woar in de èlfden ieëw vuur Christus Aeolische kolonie en woeëd in de zeëvede ieëw vuur Chr. 'n Ionische sjtad. De Lydiësj vernetigde in 575 v. Chr. de sjtad en bei de veroaveróng va Smyrna durch de Perze in 545 v. Chr. woeëd obbenüts de sjtad vernetig. [[Alexander de Groete|Alexander d'r Groeëte]] herboewde höar in 330 v. Chr. De sjtad Smyrna woeëd i de [[zevende iew|zeëveden ieëw]] uëvervalle durch de [[Arabiere]]. Zie wisselde sjpieër i de [[middelieëwe]] dökker va [[Byzantijns Riek|Byzantiense]] en Seltsjoekse (Törkse) maachhöbbesj. In [[1424]] veel de sjtad definitief unger Ottomaanse hieërsjappie. I g'n sjtad en gans Anatolië blieëf 'n significante christelige Greekssjproakige minderheed. Noa d'r [[Ierste Wereldoorlog|Ieësjte Weltkreeg]], deë 't Ottomaanse riek houw verloare, woeëd bei 't [[Verdrag van Sèvres|Verdag va Sèvres]] in [[1920]] 'n sjtök Anatolië, oeë-unger Smyrna en Törks [[Thracië]], aa [[Griekeland|Grekelank]] toegekend. De Törkse legesj unger leióng van [[Mustafa Kemal Atatürk]] veroaverde de sjtad en de Greekse gebede wier in [[1922]], oeë noa höare naam woeëd umgedoop tot 't hütse "İzmir". Bei de veroaveróng, die bekank sjteet as de [[Brand van Smyrna|Brank va Smyrna]], kame vöal etnische Greke um 't leëve durch etnische zoeveróng. Dit weëd as ungerdeel va de [[Greekse Genocide]] gezieë, meh internationaal nag wenig erkent. ==Klimaat== İzmir hat e mediterraan klimaat, dat weëd gekinmerk durch hete druëge zomesj en natte milde wintesj. D'r totale neersjlaag i g'n sjtad is 686 millimeter, oeëva i de periode november bis mieërt 77% va d'r neersjlaag valt. De gemiddelde temperatoer is dan 10° bis 16°. 't Guëf jieëker joar i de periode va juni bis august amper neersjlaag. De temperetoere kinne i de zomer óch oplope bis de 40°. Sjnee blieëf gewuënlig zieër kót ligke. [[Plaetje:Izmir_panorama_from_Kadifekale.jpg|thumb|centre|450px|Panorama van İzmir]] =='t Bezieë waeëd== Durch de kreegssjade van 1922 en de zjwere eëdssjöddel van 1928 is wenig bewoeëd geblieëve va g'n ouw sjtad. Wel kint de sjtad nog 'n ouw [[agora]], 'n mertplaatsj oet de Greekse aodheed en drei musea: 't Atatürkmoeseum, 't Etnografisch moeseum en 't Archeologisch moeseum. <gallery> Plaetje:Forum_Bornova02.jpg|'n Winkelsjtraat i g'n aode sjtad Plaetje:Izmir016.jpg|De agora van İzmir Plaetje:N_Duzen_Izmir_Etnografya_Muzesi.jpg|'t Etnografisch moeseum </gallery> ==Verkieër== 't Guëf 'n internationaal lóchhave, 'n metro, mieërdere gleisverbindónge en autobane noa [[Çesme]], [[Aydin]]. De autobaan (''Otoyol'') O-30 vurmt 'n ring um de sjtad. 'n Nüj autobaan is in aaboew en zal via de sjtad [[Bursa (sjtad)|Bursa]] noa Istanbul lope. ==Uëverzichskaat== [[Plaetje:Map_of_Izmir.PNG|thumb|centre|600px|Kaat van İzmir]] ==Weblinks== {{commonskl|Izmir}} *[http://www.izmir.gov.tr/ Website van İzmir] ==Referenties== ''Dit attikel baseert zich op de corresponderende attikele op de [https://nl.wikipedia.org/wiki/%C4%B0zmir Nederlandse], [https://en.wikipedia.org/wiki/%C4%B0zmir Ingelsje], [https://de.wikipedia.org/wiki/Izmir en de Dütsje Wikipedia].'' [[Categorie:Sjtaej in Törkieë]] r4znjanrb62ss1ff3cnkpz3bnorcb8s 0 60431 475109 412557 2024-11-10T15:13:30Z Joorsm 30190 Verangerde redirekdoel van [[İzmir]] nao [[Izmir]] 475109 wikitext text/x-wiki #redirect [[Izmir]] al6sxqngl711mit71buf1gt6ioydk96 0 64569 475112 419756 2024-11-10T15:16:49Z Joorsm 30190 /* Extern linke */ 475112 wikitext text/x-wiki {{Dialek|Heëlesj}} [[Plaetje:City_center_of_Bursa.jpg|thumb|Zich óp Bursa]] '''Bursa''' ([[Greeks]]: Προύσα, ''Prusa'') is 'n sjtad i [[Törkieë]], neet wied va g'n [[Zieë va Marmara]] die [[Europa]] en [[Azië]] vaneenanger sjeid, óp 't [[Anatolië|Anatolisch sjiereiland]]. In 2016 houw ze 2.901.396 iwuënesj. Ze is doamit qua iwuënertal de veer noa groeëtste sjtad van 't lank. Alling [[Istanbul]], [[Izmir]] en [[Ankara]] zint groeëter. De sjtad is vanaaf de twieëde haaf i d'r twintigste ieëw hel gegruid. Tussje 2011 en 2016 koame 1 mieljoeën lüj bei, meh de bevolkingsgrui numt sjtetig aaf. ==Geografie== De sjtad Burda ligk nuëgetig kilometer zujelig van Istanbul en twintig à daartig kilometer va zieë, aa g'ne voot van 't Uludağ-gebirgde. 't Lanksjap i g'n umgeëving is greun. 't Guëf óch vulkanische activiteet i de vörm van inkel zjwavelkwelle. ==Gesjichde== I de aodheed heesjde Bursa Prusa, zoeëwie ze in 't Greeks nog ummer heesj. D'r naamgeëver woar kuëning Proesia I. Cholos, deë óch sjtichter va g'n sjtad woar en heësjde uëver 't kuëninkriek Bythanië, 'n ouw landsjtrieëk tussje Istanbul en Bursa. De sjtad woar achtereevolges óngerdeel van 't Helleens Riek, [[Romeins Riek]] en 't [[Byzantiens Riek]]. Bursa koam in 1326 i heng va de Ottomane en woar bis de veroavering va Constantinopel (hüj Istanbul) in 1453 de hoofsjtad van 't [[Ottomaans Riek]]. Ze bleef evvel noa 't verlees va höar functie es hoofsjtad nog lank 't politiek en geestelig centrum van 't riek. Noa d'r [[Ierste Wereldoorlog|Ieësjte Weltkreeg]] woeëd ze kót bezat durch [[Frankriek]], en van 1920 bis 1922 durch [[Grekeland]] es reactie óp de genocide óp 't Greekse volk i Kling-Azië. In 1923 woeëd 't Verdraag va Lausanne getekend, woanoa de sjtad bei 't nui Törkieë woeëd gevoog. ==Bekiekensweëd== [[Plaetje:Innenansicht_Gro%C3%9Fe_Moschee_in_Bursa_PIC_2004-08-24_19-22_0227.JPG|thumb|De groeëte moskee]] Vöal geboewer oet d'r Ottomaanse tied zint nog bewaard geblieëve. Bezónger boewwirke oet deë tied is beivuurbild 't graf va [[sultan]] Mehmed I en e aatal moskeeë, wie de ''Ulu camii'' (groeëte moskee), ''Yeșil camii'' (greun moskee), Hüdavendigarmoskee en de Orhan Gazi-moskee. De sjtad hat óch 'n synagoog, die bis 1975 deensdoog. Neet wied va g'n sjtad ligk e va de wichtigste winktersjportgebede va Törkieë: óp g'ne Uludağberg ligke sjkipistes. Anger bezóngerhede: * 't Archeologisch museum * 't Dörp Cumalıkızık, mit hoezer oet d'r Osmaanse tied. Hüj is 't igerich es etnografisch museum en is 't ópgenoame es [[UNESCO]]-welterfgood * E theater vuur traditioneel Törks sjieëmsjpieële * E museum vuur Ottomaans [[kleierdrach]] * De Abdal-bruk oet 1677 * De protestantse kirk * De natoerlige therme ==Extern linke== {{Commonskl}} * [http://www.bursa.bel.tr/ Website va Bursa] [[Categorie:Gewaeze huidsjtaej]] [[Categorie:Sjtaej in Törkieë]] h2630qgg408p554n6chx0dc7rjk44oz 0 66389 475110 425934 2024-11-10T15:14:51Z Joorsm 30190 475110 wikitext text/x-wiki {{Dialek|Mofers}} [[File:St_George_Church,_Edirne.jpg|thumb|Sint-Joriskirk.]] '''Edirne''' (historisch: ''Adrianopel''), is 'n stad in [[Thracië]], 't Europees deil van [[Törkieje]]. De stad tèltj 119.000 inweuners en ligk ane samevleujing vanne Tunca enne Meriç. De stad is gestif gewaore dore Romeinse keizer [[Hadrianus]] en krieg van dem ziene naam es ''Hadrianopolis''. Ieëre loog hie 'n nederzètting vanne Thraciërs die bekandj waas es ''Uskadama'', ''Uskudama'' of ''Uskodama''. De keizer waas betróch bieje arsjitektuur enne organisaasje van 't stadsbestuur. Nao de [[Ieëste Werreldkrieg]] woort de stad bieje [[Vreej van Sèvres]] in 1920 Grieks. Nao de [[Grieks-Törkse Krieg]] in 1923, dae woort verlaore door Griekelandj, woort de stad bieje [[Vreej van Lausanne]] toegewezen aan Törkieje. Daomit wore de christelike (veural Griekse) inweuners vanne stad oetgeweze nao Griekelandj. {{Sjtumpke}} [[Categorie:Sjtaej in Törkieë]] klqzm8hy9723ugdt0s1rttgu48uzrq3 475111 475110 2024-11-10T15:16:15Z Joorsm 30190 475111 wikitext text/x-wiki {{Dialek|Mofers}} [[File:St_George_Church,_Edirne.jpg|thumb|Sint-Joriskirk.]] '''Edirne''' (historisch: ''Adrianopel''), is 'n stad in [[Thracië]], 't Europees deil van [[Törkieje]]. De stad tèltj 119.000 inweuners en ligk ane samevleujing vanne Tunca enne Meriç. De stad is gestif gewaore dore Romeinse keizer [[Hadrianus]] en krieg van dem ziene naam es ''Hadrianopolis''. Ieëre loog hie 'n nederzètting vanne Thraciërs die bekandj waas es ''Uskadama'', ''Uskudama'' of ''Uskodama''. De keizer waas betróch bieje arsjitektuur enne organisaasje van 't stadsbestuur. Nao de [[Ieëste Werreldkrieg]] woort de stad bieje [[Vreej van Sèvres]] in 1920 Grieks. Nao de [[Grieks-Törkse Krieg]] in 1923, dae woort verlaore door Griekelandj, woort de stad bieje [[Vreej van Lausanne]] toegewezen aan Törkieje. Daomit wore de christelike (veural Griekse) inweuners vanne stad oetgeweze nao Griekelandj. {{Sjtumpke}} [[Categorie:Gewaeze huidsjtaej]] [[Categorie:Sjtaej in Törkieë]] jokcrwr0s104u39zeqqm1r5170jtdt2 0 66741 475099 473416 2024-11-10T14:57:02Z Joorsm 30190 /* Bron */ 475099 wikitext text/x-wiki {{dialek|Mestreechs}} [[Plaetje:Jacob_Cats_by_Michiel_Jansz_van_Mierevelt.jpg|thumb|Jacob Cats, gesjèlderd in 1634 door [[Michiel Jansz van Mierevelt]].]] '''Jacob Cats''' ([[Brouwershaven]], [[10 november]] [[1577]] - [[D'n Haag]], [[12 september]] [[1660]]) waor 'ne Nederlandsen diechter, rechsgelierde en politicus. Zie werk, wat veural besteit oet belierende gediechte besteit, woort iewelaank hiel väöl geleze. ==Biografie== Cats woort gebore in Brouwershaven, 'n klein stad op [[Schouwen-Duiveland]] (provincie [[Zieland]]), es veerde keend vaan 'ne rezjènt. Zie geslach is neet verwant mèt de hiere vaan [[Kats]] ([[Noord-Beveland]]). Cats doorleep 't [[gymnasium]] in [[Zierikzee]] en góng daonao rechte studere in [[Leiden]]. Heer promoveerde in [[Orléans]] en lag zienen eid es avvekaot aof in D'n Haag. Nao zienen eid góng 'r in 1603 aon 't werk in [[Middelburg]], boe heer ziech specialiseerde in zake euver de [[kaapvaart]]. Ouch woort heer tot stadsavvekaot aongestèld. In 1905 trouwde Cats (in de Nui Kèrk in [[Amsterdam]]) mèt de [[Antwerpe (stad)|Antwerpse]] Elisabeth van Valckenburg. In 1609, mèt de sleting vaan 't [[Twelfjaoreg Bestand]], veel de kaapvaart stèl. Cats lag ziech noe touw op 't inpoldere vaan stökker land in [[Ziews-Vlaondere]]. Dees investeringe vele good oet en Cats woort in e paar jaor 'ne rieke [[groetgroondbezitter]]. Daonao begós heer naom te make in de politiek. Vaan 1621 tot 1623 waor heer [[pensionair|stadspensionair]] vaan Middelburg, daonao vaan [[Dordrech]] en in 1636 woort heer tot [[raodspensionair]] vaan [[Holland]] beneump, oongeveer de hoegste functie die 'ne börger in de [[Rippubliek vaan de Zeve Vereinegde Nederlen|Rippubliek]] kós bekleie. Nao de [[Groete Vergadering]] vaan 1651 naom heer oontslaag. De lèste jaore vaan zie leve brach heer door op zien drei hoezer: Zorgvliet (Sorghvliet) in D'n Haag, de Munnikenhof bij [[Grijpskerke]] ([[Walcheren]], Zieland) en de Catshoeve bij [[Groede]] (Ziews-Vlaondere). Zorgvliet, boe heer ouch storf, steit vaandaog bekind es 't Catshoes; 't is de ambswoening vaan de Nederlandse minister-president. Cats heet sinds 1829 e standbeeld in Brouwershaven, vaan de hand vaan Philippe Parmentier. ==Werk en stijl== Jacob Cats begós al in ziene studententied mèt 't sjrieve vaan diechwerk; zien ierste bundels bevatde [[humanistisch Latien|neo-Latiense]] poëzie nao klassiek veurbeeld. Vaanaof 1618, meh veural op zienen awwe daog (naotot heer in 1651 op pensioen waor gegaange), publiceerde heer bundel nao bundel in 't [[Nederlands]]. Zie werk besteit veural oet [[epigram]]me mèt 'nen didactische, dèks moraliserenden inhaajd. Al tijens zie leve woort zie werk good verkoch. Nao zienen doed is 't mie es twie iewe laank kier op kier herdrök, gemeinelek in de (intösse sterk verawwerde) zeventienden-iewse spelling. Cats zie verzameld werk (in diverse oetgave) is, nao de Biebel, 't mies geleze en verkoch werk in de Nederlandse historie. Door de otoriteit die zien spreuke hadde stoont heer bekind es ''Vadertje Cats''. Pas in de negentienden iew begós zien positie oonder vuur te koume. De literaire criticus [[Conrad Busken Huet]] publiceerde e zier kritisch werk euver Cats (en veural euver zien contemporain naovolgers), en väöl literatore volgde Busken Huet in zien kritiek. Ouch in 't satirisch bundelke ''Grassprietjes'' (vaan [[Frederik van Eeden]]) weurt heer belachelek gemaak. Pas in d'n twintegsten iew raakde heer ech oet de mode, wie de moraol deen 'r veursjreef oet d'n tied raakde. Diverse vaan zien veerze zien [[spreekwoord|spreekwäörd]] gewore, soms in aongepasde vörm. Me kin daan beveurbeeld dinke aon "Al draagt een aap een gouden ring, zo is het toch een lelijk ding." ==Bron== ''Dit artikel is gebaseerd op, en gedeiltelek vertaold oet, 't corresponderend Nederlandstaoleg artikel, en wel in [https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Jacob_Cats_(dichter)&oldid=51820613 dees versie].'' {{DEFAULTSORT:Cats, Jacob}} [[Categorie:Luuj gebaore in de zèsteenden iew]] [[Categorie:Luuj gesjtorve in de zeveteenden iew]] [[Categorie:Nederlandstalige dichters]] [[Categorie:Avvekate]] [[Categorie:Politici]] [[Categorie:Persoene oet Nederland]] lyveubssj2hlglx6f5x57fh5yayzluo 0 67037 475170 462181 2024-11-11T08:10:36Z Joorsm 30190 475170 wikitext text/x-wiki Dit is 'n lies vaan oteurs die in 't [[Latien]] sjreve. Umtot 't oondersjeid tösse [[literatuur]] en zaakbeuk bij klassieke taole väöl minder weurt gemaak, vint me hei sjrievers in alle genres. * [[Augustinus vaan Hippo|Augustinus]] * [[Aurelius Ambrosius|Ambrosius]] * ''[[Marcus Gavius Apicius|Apicius]]'' (spookoteur vaan [[De re culinaria|e kookbook]]) * [[Gaius Julius Caesar|Caesar]] * [[Gaius Valerius Catullus|Catullus]] * [[Marcus Tullius Cicero|Cicero]] * [[Quintus Ennius|Ennius]] * [[Gnaeus Naevius]] * [[Quintus Horatius Flaccus|Horatius]] * [[Decimus Junius Juvenalis|Juvenalis]] * [[Titus Livius Patavinus|Livius]] * [[Marcus Annaeus Lucanus|Lucanus]] * [[Titus Lucretius Carus|Lucretius]] * [[Marcus Valerius Martialis|Martialis]] * [[Publius Ovidius Naso|Ovidius]] * [[Titus Maccius Plautus|Plautus]] * [[Gaius Plinius Secundus|Plinius d'n Awwere]] * [[Gaius Plinius Caecilius Secundus|Plinius de Joongere]] * [[Aurelius Prudentius Clemens|Prudentius]] * [[Marcus Annaeus Seneca|Seneca d'n Awwere]] * [[Lucius Annaeus Seneca|Seneca de Joongere]] * [[Gaius Suetonius Tranquillus|Suetonius]] * [[Publius Cornelius Tacitus|Tacitus]] * [[Publius Terentius Afer|Terentius]] * [[Publius Vergilius Maro|Vergilius]] [[Categorie:Lieste van sjrievers|Latiense auteurs]] [[Categorie:Romeins Riek|Latiense auteurs]] [[Categorie:Romeinse audheid]] gnu4yvte482of2i9n40y4am5quduc92 0 68227 475115 447084 2024-11-10T15:22:37Z Joorsm 30190 /* Homerus */ 475115 wikitext text/x-wiki {{Dialek|Remunjs}} [[File:Jupiter_Smyrna_Louvre_Ma13.jpg|thumb|Zeus.]] De '''Griekse mythologie''' oet de [[aadheid]] ómvat de verzameling van [[mythe]]s en [[sage]]s euver de Griekse [[god]]e en [[godin]]ne, same mit de [[heldj|helje]] en heldinne. Dees legendes waerde oorsjprunkelik mónjeling euvergebrach in [[gedich|dichtelike vorm]]. De brónne veur de Griekse mythologie besjtaon oet contemporair opgesjreve euverleveringe en later literair werke. De Griekse mythologie haet heel sjterk de [[Romeine]] beïnvlood, mer nao de [[middeleeuwe]] kwaam ouch in anger deile van Europa hernuujde interesse in de verhaole, waat doorgank haet gevónje in de [[beeldhawkóns]], de [[sjilderkóns]] en de dichkóns. == Oergode == De [[aerd]] en de eerste oergode óntsjtinge volges de Grieke vanoet [[Chaos]], 'n grote laegte. De oergode, ouchwaal de kinjer van Chaos, zeen: [[Gaia]], [[Hemera]], [[Nyx]], [[Tartaros]], [[Uranos]], [[Chronos]], [[Eros]], [[Erebos]] en [[Aither]]. Dees oergode höbbe toen de berg, de zeeje en d'n [[hemel]] gesjape. Zelf krege zie ouch kinjer: 12 [[titaan (mythologie)|titaan]], 3 [[cycloop|cyclope]] en 3 [[hekatoncheire]] (reuze mit hóngerd erm). De keuning van de oergode waar Uranus. == Titane == Eine van de titane, [[Kronos]], noom 't bewindj van Uranos euver en waerde zo de nuje keuning van de gode. De anger èlf titane wore zien zöster en vrouw Rheia, same mit Huperion, Iapetos, Koios, Krios, Mnemosune, Okeanos, Foibe, Tetis, Teia en Temis. E deil titane kreeg zelf kinjer die ouch titane waerde geneump. Dit tweede gesjlach besjteit oet de kinjer van Huperion (Helios, Eos en Selene), de dochters van Koios (Leto en Asteria) en de zeuns van Iapetos (Prometeus, Epimeteus, [[Atlas (mythologie)|Atlas]] en Menoitios). == Olympische gode == Kronos kreeg bie Rheia versjillende kinjer: Hestia, Demeter, Hera, [[Hades]] en [[Poseidon]], mer dees hajje allemaol häör mach ingepèrk toen nao häör gebaorte 'n veursjpèlling waas gemaak det ein van zien kinjer 'm zów ónttreune. Rheia wis de gebaorte van de zoon [[Zeus]] geheim te haje door 'm in 'n grot in de berg Ida op [[Kreta]] te versjtaeke, wo d'r waerde opgevood door [[nimf]]e. Naodet Zeus volwasse kwaam de grote sjtried tösse dem en Kronos, de ''Sjtried der Titane'', gewónne door Zeus. Daorop deilde Zeus de waereld mit zien breurs, Poseidon en Hades, door läötjes te trèkke. Zeus kreeg de lóch; Poseidon de watere; en Hades d'n [[óngerwaereld]]. De Olympische gode bleve daonao wone op de berg d'n [[Olympus]]. Zie wore de twellef klassieke gode: Zeus, Hera, Poseidon, Demeter, Ares, Hermes, Hefaistos, Afrodite, Atena, Apollo, Artemis en Hestia. == Homerus == [[Hesiodos]] sjreef in d'n achste eeuw veur Christus de eerste euvergedrage Griekse verhaole euver 't óntsjtaon van d'n hemel en de aerd. [[Homerus]] verzamelde róndj dezelfden tied ouch mythes en sages, wovan de bekindjste de [[Ilias]] en de [[Odyssee]] zeen, gebaseerd op d'n [[Trojaansen Oorlog]]. [[Categorie:Greekse audheid]] [[Categorie:Mythologie]] 5c4viumpbzaie4e16smc4u0osiy33g8 0 69045 475147 439413 2024-11-11T01:46:17Z 2604:3D08:9476:BE00:45C3:E645:F538:3E86 475147 wikitext text/x-wiki {{Dialek|Mofers}} [[Plaetje:YouTube_2024.svg|thumb|'t Logo van YouTube.]] '''YouTube''' is 'n website die gebroekers 't meugelik maak [[videofilm]]kes d'rop te zètte, op te zeuke, te betrachten en te becommentariëre. d'n Inhaad varieertj van richtige [[film]]e, toet meziek, nuuts, documentaires, [[videoblogs]], teikenfilme, [[humor]] en nag väöl mieë. Noe d'n tied is 't de grótste website op 't [[internet]]. YouTube woort opgerich in fibberwarie 2005 door drie aaj mitwirkers van [[PayPal]]. 't Grótste versjil mitte anger videosites die 't haw in daen tied waas det alle video's automatisch woorten ómgezatj nao e gangbaar formaot, [[flash]] (.flv). Same mit 't feit det de website gratis is zörgdje daoveur det YouTube al gaw de grótste videosite van 't internet is gewore. 't Euverdeil aan video's op YouTube waere door 't vouk d'rop gezatj, mer 't guuef ouch e deil media die zelf häör eige matterjaal besjikbaar stèlle. Veur filmkes te kónne zeen hoof me zich neet te registrere, mer 't uploade van filmkes is waal behaje veur geregistreerde gebroekers. E deil video's is aafgesjurmp veure jeug en kan pas waere bekeke door geregistreerde gebroekers die ajer zeen es 18. In november 2006 woort YouTube euvergenómme door [[Google]], wovan 't noe 'n óngeraafdeiling is. [[Categorie:Website]] npx6vv5qat4emsstji7aso429w30oe0 0 69841 475118 442970 2024-11-10T15:27:53Z Joorsm 30190 475118 wikitext text/x-wiki {{Dialek|Mofers}} 't '''Stoïcisme''' of de '''stoa''' ("zulegank") is 'n [[filosofie|filosofische]] struiming oet 't laat [[hellenisme]] en 't [[Romeins Riek]]. De gróndjligker waas [[Zeno van Citium]]; anger aanhengers woren ónger anger de Griekse filosofe [[Kleanthes]] en [[Chrysippus]], en bekandje Romeine wie [[Cicero]], [[Seneca]], [[Marcus Aurelius]] en [[Epictetus]]. d'n Taengenhenger van 't stoïcisme waas 't [[epicurisme]]. 't Stoïcisme hèltj in det me gèn waerd mót verbinjen ane ómgaeving. Gelök mót óntstaon dore eige geiselike verrieking. Doordet emes zien ómgaeving tonneet ech good kan beïnvleujen is 't ónrealistisch dao zien gelök oet te haole. Al det m'n haet (ouch de vrunj enne femielje) mót me betrachten es get waat gein eigendóm is. Dit al behuuert neet ech toet emes toe. 't Lot kan eder moment ewegnumme, wodoor gelök gaw eweggeit. 't Ènsigste waat ech van emes is zeen zien eige gedachtes. Me kan volges 't stoïcisme dus allein gelökkig waere wen m'n ónaafhenkelik is vanne ómgaeving. Me mót es wieze (emes dae hie-in slaag) de [[raeje]] volge, det me duit waat good is. 't Stoïcisme geit daovan oet det me gelökkig wuuert es me de [[deug]]dje van 't laeve volg. De deugdje zeen gooj hanjelinge. [[Categorie:Greekse audheid]] [[Categorie:Romeinse audheid]] [[Categorie:Filosofie]] 6qn8ph0t4myhdpylu09t5e6jrvdwmtm 0 70060 475169 443881 2024-11-11T08:09:15Z Joorsm 30190 475169 wikitext text/x-wiki {{Dialek|Mofers}} [[Plaetje:Ruins_of_Pompeii_with_the_Vesuvius.jpg|thumb|De rwiens van Pompeï.]] '''Pompeï''' ([[Italiaans]]: ''Pompei''; [[Letien]]: ''Pompeii'') is 'n gemèndje innen [[Italië|Italiaanse]] regio [[Campanië]], veural bekandj veure rwiens vanne antieke Romeinse havestad ane [[Golf van Napels]] die juus wie [[Herculaneum]] en [[Stabiae]] mitte oetbersing vanne [[Vesuvius]] begrave woort ónger volkanische stein en asse. Dit gebeurde in 't jaor [[79]] n.Chr., inne twieëdje hèlf van oktoeaber, tiejes 't bewindj van keizer [[Titus]]. De antieke stad Pompeï woort in zie zevenhóngerdjäörig bestaon achtereinvolgendj bewóndj dore [[Oske]], [[Samniete]], [[Grieke]], [[Etruskiërs]] enne [[Romeine]], die eder häör eige späör achterlete. Nao de volkaansoetbersing loog de stad bedèk ónger 'n laog volkanische assen en stein (de ''lapilli''), van zoea zès maeter diek. Dit zörgdje daoveur det Pompeï ein vanne bès-bewaardje rwienstej oete Romeinsen tied bleef. Hiedoor kreeg de stad väöl belangstèlling van historici en archeologe, went zie guuef good inzich van 't laeven in 'n ieëste-ieëfsje Romeinse plaats. Vanne slachoffers vanne volkaansoetbersing haet me giepsaafgeetsele gemaak, det me kan zeen waat häöre lèste hajing waas wie zie stórve. Allewiel is zoea 60% van Pompeï opgegrave. Nao 1999 haet me nieks mieër opgegraven en is me zich gaon richten op behaad. [[Categorie:Italië]] [[Categorie:Romeinse audheid]] [[Categorie:Romeins Riek]] evohp2hiap9auhnsmvjx8fd3sr22riu 0 70728 475210 468126 2024-11-11T09:47:13Z Joorsm 30190 /* Brónne */ 475210 wikitext text/x-wiki {{Dialek|Mestreechs}} [[File:307-Portret_van_Lodewijk_Napoleon,_koning_van_Holland.jpg|thumb|e Portrèt vaan Louis door d'n Ingelse sjèlder [[Charles Howard Hodges|Hodges]].]] '''Louis Napoléon Bonaparte'''<ref>[[Nederlands]]: '''Lodewijk Napoleon Bonaparte'''</ref>, vaan geboorte '''Luigi Napoleone Buonaparte''' ([[Ajaccio]], [[Corsica]]; [[2 september]] [[1778]] - [[Livorno]], [[Toscane]]; [[25 juli]] [[1846]]), waor [[Keuning]] vaan [[Keuninkriek Holland|Holland]] vaan [[1806]] bis [[1810]]. Heer waor de jongere broor vaan de [[Fraankriek|Franse]] [[keizer]] [[Napoléon Bonaparte|Napoléon I]] en de vajer vaan de latere keizer [[Napoléon III]]. Väöl historici besjouwe Louis neet es riechtege keuning mer es "gekroende gouvernäör" in deens vaan Napoléon I. Ouch zien vrouw Hortense besjreef zien functie zoe. Louis bleef gewoen 'ne Franse staots[[börger]]. Toch perbeerde Louis zienen eige geng te gaon en kaom op, contra de instructies vaan ziene broor, veur de belange vaan de [[bourgeoisie]] vaan 't [[Keuninkriek Holland]]. Dit leijde tot ummertouw mie [[allegatie]]s mèt ziene broor. Wie gevolg moos Louis in [[1810]] aoftreije, boenao 't Keuninkriek Holland gans en al woort [[annexatie|geannexeerd]] door Fraankriek. Louis woort in ierste instantie gezien es 'n [[marionet]] vaan Napoléon mer nao 'n tiedsje woort heer ummertouw mie geleef oonder 't volk vaan [[Holland]] door zien betrokke optreie bij rampe. == 't Ind vaan de Rippubliek == De opriechting vaan 't Keuninkriek Holland, feitelek gemeind es 'ne [[vazalstaot]] vaan 't [[Ierste Franse Keizerriek]], meinde ouch 't ind vaan de [[Bataafse Rippubliek]]. Naotot Louis opzij woort gesjove door ziene broor Napoléon, woort 't keuninkriekske ingelijf bij Fraankriek. Bij 't oeteinvalle vaan 't Keizerriek en 't dao-opvolgende [[Congres vaan Wene]] ([[1814]]-[[1815]]) woort Holland de polletiek dominate regio vaan 't [[Soeverein Voorstedóm vaan de Nederlen]]. Snel daonao, ind [[1815]], woort dit voorstedóm opgevolg door 't [[Keuninkriek vaan de Nederlen]], boe-ouch de [[Limbörg]]e touw gónge behure. Holland noch Nederland zouwe oets trökkiere nao 'ne [[rippubliek|rippublikeinse]] vörm vaan regiere. 't Gief versjèllende spore in 't allewijl Nederland die nog zien trök te linke nao Louis, boete de historische interpretatie tot Nederland welliech noets e keuninkriek zou zien gewore zoonder Louis es keuning vaan Holland. Zoe maakde Louis op [[20 april]] [[1808]] [[Amsterdam]] de [[hoofstad]] vaan 't Hollands Keuninkriek, wat zie zou blieve in 't latere Nederland. Ouch is de [[architectuur]] en [[kuns]] in Holland oet deen tied hendeg beïnvloojd door de regiering vaan Louis. Dees kunsstruiming weurt de [[Empire]] geneump. == Brónne == * Gebasseerd op de Franstaolege, Nederlandstaolge en Duitstaolege versies vaan dit Wikipedia-artikel * Zuuch ouch: [[Bataafse Rippubliek]] en [[Keuninkriek Holland]] [[Categorie:Persoene oet Frankriek]] [[Categorie:Keuninge]] [[Categorie:Luuj gebaore in d'n achteenden iew]] [[Categorie:Luuj gesjtorve in de neugeteenden iew]] [[Categorie:Sjtaotshoofde van Nederlandj]] [[Categorie:Corsica]] apc4dgwcv8pkc1o9cj3njnhzo6xfwnw 475227 475210 2024-11-11T10:17:16Z Joorsm 30190 /* Brónne */ 475227 wikitext text/x-wiki {{Dialek|Mestreechs}} [[File:307-Portret_van_Lodewijk_Napoleon,_koning_van_Holland.jpg|thumb|e Portrèt vaan Louis door d'n Ingelse sjèlder [[Charles Howard Hodges|Hodges]].]] '''Louis Napoléon Bonaparte'''<ref>[[Nederlands]]: '''Lodewijk Napoleon Bonaparte'''</ref>, vaan geboorte '''Luigi Napoleone Buonaparte''' ([[Ajaccio]], [[Corsica]]; [[2 september]] [[1778]] - [[Livorno]], [[Toscane]]; [[25 juli]] [[1846]]), waor [[Keuning]] vaan [[Keuninkriek Holland|Holland]] vaan [[1806]] bis [[1810]]. Heer waor de jongere broor vaan de [[Fraankriek|Franse]] [[keizer]] [[Napoléon Bonaparte|Napoléon I]] en de vajer vaan de latere keizer [[Napoléon III]]. Väöl historici besjouwe Louis neet es riechtege keuning mer es "gekroende gouvernäör" in deens vaan Napoléon I. Ouch zien vrouw Hortense besjreef zien functie zoe. Louis bleef gewoen 'ne Franse staots[[börger]]. Toch perbeerde Louis zienen eige geng te gaon en kaom op, contra de instructies vaan ziene broor, veur de belange vaan de [[bourgeoisie]] vaan 't [[Keuninkriek Holland]]. Dit leijde tot ummertouw mie [[allegatie]]s mèt ziene broor. Wie gevolg moos Louis in [[1810]] aoftreije, boenao 't Keuninkriek Holland gans en al woort [[annexatie|geannexeerd]] door Fraankriek. Louis woort in ierste instantie gezien es 'n [[marionet]] vaan Napoléon mer nao 'n tiedsje woort heer ummertouw mie geleef oonder 't volk vaan [[Holland]] door zien betrokke optreie bij rampe. == 't Ind vaan de Rippubliek == De opriechting vaan 't Keuninkriek Holland, feitelek gemeind es 'ne [[vazalstaot]] vaan 't [[Ierste Franse Keizerriek]], meinde ouch 't ind vaan de [[Bataafse Rippubliek]]. Naotot Louis opzij woort gesjove door ziene broor Napoléon, woort 't keuninkriekske ingelijf bij Fraankriek. Bij 't oeteinvalle vaan 't Keizerriek en 't dao-opvolgende [[Congres vaan Wene]] ([[1814]]-[[1815]]) woort Holland de polletiek dominate regio vaan 't [[Soeverein Voorstedóm vaan de Nederlen]]. Snel daonao, ind [[1815]], woort dit voorstedóm opgevolg door 't [[Keuninkriek vaan de Nederlen]], boe-ouch de [[Limbörg]]e touw gónge behure. Holland noch Nederland zouwe oets trökkiere nao 'ne [[rippubliek|rippublikeinse]] vörm vaan regiere. 't Gief versjèllende spore in 't allewijl Nederland die nog zien trök te linke nao Louis, boete de historische interpretatie tot Nederland welliech noets e keuninkriek zou zien gewore zoonder Louis es keuning vaan Holland. Zoe maakde Louis op [[20 april]] [[1808]] [[Amsterdam]] de [[hoofstad]] vaan 't Hollands Keuninkriek, wat zie zou blieve in 't latere Nederland. Ouch is de [[architectuur]] en [[kuns]] in Holland oet deen tied hendeg beïnvloojd door de regiering vaan Louis. Dees kunsstruiming weurt de [[Empire]] geneump. == Brónne == * Gebasseerd op de Franstaolege, Nederlandstaolge en Duitstaolege versies vaan dit Wikipedia-artikel * Zuuch ouch: [[Bataafse Rippubliek]] en [[Keuninkriek Holland]] [[Categorie:Persoene oet Frankriek]] [[Categorie:Keuninge]] [[Categorie:Luuj gebaore in d'n achteenden iew]] [[Categorie:Luuj gesjtorve in de neugeteenden iew]] [[Categorie:Sjtaotshoofde van Nederlandj]] [[Categorie:Corse]] q9x1z4rq64o34z21eultn8mn7uwz14w 0 71709 475178 451746 2024-11-11T08:30:20Z Joorsm 30190 /* Rifferenties */ 475178 wikitext text/x-wiki {{Dialek|Mestreechs}} [[File:Voelkerwanderungkarte.png|thumb|Kaart mèt groete migratiestruime in Europa ([[375]]-[[568]])]] Vaan de oongeveer [[4e iew]] bis de [[6e iew]] goof 't massaol [[migratie]] in [[Europa]] boevaan de val vaan 't Wes-[[Roemeins Riek]] zoewel d'n oerzaak wie 't gevolg is. Dees periood steit, aofhaankelek vaan 't taolgebeed, bekind es de '''(Groete) Volkerverhojzing''' <ref>[[Nederlands]]: ''Grote Volksverhuizing''; [[Duits]]: ''Völkerwanderung''</ref>, de '''Barbaarse Invasies''', de '''Groete Invasies''' <ref>[[Frans]]: ''Invasions barbares'', ''grandes invasions''</ref> of de '''Migratieperiood''' <ref>[[Ingels]]: ''Migration Period''</ref>. De meis historisch-korekke naom is de '''Migraties vaan Europese Volker''', vaan 't [[Latien]]se ''Migrationes Europaeae populorum''. De [[migratie]] begos mèt versjèllende [[Germaanse taole|Germaonse gróppe]] in [[Centraol-Europa|Centraol-]] en [[Zuid-Europa]] in de periood wie de [[Hunne]] nao [[Europa]] kaomde roontelum [[375]]/[[376]] en indegde wie de [[Lombarde]] aonkaomde in [[Italië]] in 't jaor [[568]]. Dees mogratieperiood vörmp de sjakel tösse de [[Late Aajdheid]] en de [[vreuge Middeliewe]], umtot dit 'n direk gevolg waor vaan 't ineinstrorte vaan 't Wes-[[Roemeins Riek]] mer die ineinstorting ouch wijer versnelde. De stamme die 't ineinvallend Wes-Roemeins Riek ("Wesroeme") binnedronge waore veural [[Vandaole]], [[Hunne]], [[Wesgote]], [[Oosgote]], [[Fraanle]], [[Angelsakse]], [[Boergondiërs]] en [[Lombarde]]. Dit gebäörde dèks neet mèt e concreet bezej um de Roemeine aon te valle, mer speulde ziech laankzaom aof, door middel vaan sporadische plunderinge, en voltrok ziech binne 'n lang periood vaan bekans twiehoonderd jaor. Heibij zien allewijl historici hendeg kritisch nao de gengbaore benaominge in 't [[Nederlands]] en [[Duits]] taolgebeed, boebij 't idee vaan [[volk]]er centraol steit. Historici stèlle ummertouw mie tot de migrante ziech neet gedroge wie dudelek collectieve mer tot de verhojzinge plaotsvoonde roontelum klein gróppe die es 'n kèttingreactie op mekaar reageerde. 't Idee vaan e Volkerverhojzing weurt daomèt bestömpeld es 'n "oonderzeuksmythe". Wel is dudelek tot in die twie iewer de [[streektaol]]e, [[religie]] en aander geweuntes ([[cultuur]]) binne versjèllende plaotse in 't veurmaoleg Wes-Roemeins Riek hendeg snel veraanderde te opziechte vaan de iewer daoveur. Welke veraandering veural e produk waore vaan geweld, en welke produk waore vaan vreieg migratie, is neet altied eve klaor. == Rifferenties == * Bron: [[Duits]]taolege Wikipedia [[Categorie:Historie van Europa]] [[Categorie:Romeins Riek]] 519pnvd3cnizbcuzbr4crh7b36m280g 0 73055 475181 459171 2024-11-11T08:35:25Z Joorsm 30190 /* Receptie */ 475181 wikitext text/x-wiki {{dialek|Mestreechs}} [[Plaetje:Parco_della_Grotta_di_Posillipo5_(crop).jpg|thumb|Kop vaan Vergilius bij zie graafmonumint in [[Napels]].]] '''Publius Vergilius Maro''' ([[15 oktober]] [[70 v.Chr.]] - [[21 september]] [[19 v.Chr.]]) waor 'ne [[Romeins Riek|Romeinsen]] diechter. Al bij leve woort heer hoeg aongesloge um zien monumintaol diechwerke. Zien groetste bekindheid daank 'r evels aon zien [[epos]] de ''[[Aeneis]]'', woersjijnelek 't bekindste en belaankriekste werk in de ganse [[Latijnse literatuur]]. ==Leve== 'n Biografie vaan Vergilius sjijnt te zien opgestèld door d'n diechter [[Varius]]. Dit werk is verlore gegaange, meh in de werke vaan d'n historicus [[Suetonius]] zoewie [[Servius]] en [[Donatus]] (twie commentatore op Vergilius) weurt 't geciteerd daan wel drop touwgespäöld. Vergilius zouw zien gebore in 't dörpke Andes (later Pietole, noe [[Vergilio]]) in 't huieg [[Lombardije]]. Ziene pa hoort bij de [[gens Vergilia]], zien moojer bij de [[gens Magia]]. [[Macrobius]] beweerde (pas roond 400 nao Christus) tot ziene pa vaan gewoen aofkoms waor; me dink in 't gemein evels tot heer oet 'n rieke femilie vaan groetgroondbezitters kaom. Zoedoende woort häöm 'n carrièr in de politiek touwbedach. Naotot heer korten tied [[retorica]] studeerde, góng heer euver op filosofie. Heer góng toen ouch diechte; dat zouw 'r zien goon doen wie 'r aon de Epicurische Sjaol in [[Napels]] studeerde. Later spraok 'r zien bewoondering oet veur de diechters [[Pollio]] en [[Helvius Cinna]]; me heet daorum gesugereerd tot 'r in de krink roond [[Catullus]] verkierde. Diverse gediechte die me vaanajds aon de jäögdege Vergilius touwsjrijf, zien verzaomeld in de ''[[Appendix Vergiliana]]''; allewijl twiefelt me hendeg aon de echheid vaan die touwsjrieving. In 42 v.Chr. begós Vergilius aon zien ierste groet werk, de ''[[Bucolica]]'' (ouch wel ''Ecloga'' geneump). Dit werk späölt op 't platteland; in de umgeving boe Vergilius waor groet gewore. Me zeet tot Octavianus (de lateren [[Augustus (keizer)|Augustus]]) e landgood vaan Vergilius in beslaag had genome veur 't aon militaire te vergeve, en tot d'n diechter-hiereboer mèt dit werk de veldhier zoewied wouw kriege 't trök te geve. In 39 of 38 woort 't werk oetgegeve. Nao de publicatie vaan de ''Bucolica'' kaom Vergilius in de krink vaan [[Maecenas]], de groete sponsor vaan de Romeinse diechkuns. Noe begós heer aon d'n opvolger, ''[[Georgica]]''. Dit werk slut aon bij de ''Bucolica'' in de zin tot 't op 't platteland späölt, meh boe de ''Bucolica'' veural euver 't individueel leve vaan de boere geit, drejt de ''Georgica'' mie um de praktische kant vaan 't boereleve - 't grens soms aon e lierbook. Volgens sjrievers oet de ajdheid sjreef Vergilius op verzeuk vaan Augustus 'n passaasj vaan dee ziene vijand [[Gallus]] droet. Vergilius zouw ziech jaorelaank (zoeget 37-29) mèt 't sjrieve en verfijne vaan dit werk höbbe bezeggehawwe. Heinao begós Vergilius aon zien epos, de ''[[Aeneis]]''. Dit werk is gans anders es de veurgaonde. 't Besjrijf de avventure vaan [[Aeneas]], 'nen tot daan touw obscuren held oet d'n [[Trojaonsen Oorlog]], dee 't gevalle [[Troje]] oontvlöch en via [[Carthago]] nao [[Italië]] kump. Dao stiech 'r 't riek [[Alba Longa]]; zien naozaote [[Romulus]] en [[Remus]] zalle oetindelek [[Roeme]] stiechte. Neve politieke propaganda - 't werk deit Augustus vaan de godin [[Venus (godin)|Venus]] aofstamme - markeert dit werk veur väöl lui oet de ajdheid en later ouch 't memint tot de Latijnse lèttere ech volwasse weure en 't niveau vaan de [[Aajdgriekse literatuur|Griekse literatuur]] bereike. In 19 v.Chr. góng Vergilius nao [[Achaea]] (in Griekeland) um dao wijer aon 't manuscrip te wèrke. In [[Athene]] spraok heer nog mèt Augustus euver 't werk, meh in [[Megara]] woort 'r kraank. Op de boet trök nao Italië woort zien krenkde erger; in de have vaan [[Brundisium]] góng heer doed. Op zie sterfbèd had Vergilius gezag tot 't manuscrip mós weure verbrend, umtot 't nog neet nao ziene zin waor en 'r 't zoe neet wouw naolaote. ('n Hemfelke rouw aofgewèrkde veerze make dat verhaol wel geluifweerdeg.) Zien vrun weigerde dat, en ouch Augustus verordonneerde tot 't gewoen mós weure oetgegeve. Vergilius kraog e graafmonumint in Napels. ==Werk== [[Plaetje:Virgil_mosaic_in_the_Bardo_National_Museum_(Tunis)_(12241228546).jpg|thumb|Vergilius tösse de [[Muze]] [[Clio]] en [[Melpomene]]. Daardeniews mozaïek.]] Wie gezag gief 't 'n collectie, d'n ''Appendix Vergiliana'', mèt gediechte die vaanajds aon Vergilius weure touwgesjreve. De collectie woort pas in de [[Late Ajdheid]] samegestèld; de mieste werke drin zien mèt groete woersjijnelekheid neet vaan Vergilius. In 't gemein sjrijf me ze touw aon oonbekinde diechters oet d'n iersten iew nao Christus. Allein ''Culex'' ('de mögk') en deile vaan de ''Catalepton'' zouwe vaan häöm kinne zien. De werke zien allemaol [[lyriek|lyrisch]] vaan aard en stoon, wie dat genre 't touwleet, in versjèllende metra. Veur de ''Bucolica'' leet Vergilius ziech inspirere door de Grieksen diechter [[Theocritus]]. 't Steit al gans in dactylischen [[hexameter]], 't gebrukelek metrum veur [[epiek|epische]] poëzie (oonder ''epiek'' verstoont me in de ajdheid väöl mie es allein heldediechte). 't Werk umvat 10 beuk. In de ''Georgica'', die mer 4 beuk umvat en ouch al in hexameter steit, vint me d'n invlood vaan [[Hesiodus]]. D'n ''Aeneis'' besteit oet twelf beuk en is oondobbelzinneg gebaseerd op 't werk vaan [[Homerus]]. Allewel tot 't epos e stök korter is, zuut me 't es de pendant vaan zoewel de ''[[Ilias]]'' es de ''[[Odyssee]]''. 't Ierste deil, boe-in Aeneas euver zie zwörf en euver 'nen umweeg kump boe 'r moot zien, weurt neve de Odyssee gelag, dewijl 't deil wat in Italië späölt gebaseerd liekent op de Ilias. In vergelieking mèt Homerus geit Vergilius minder in op avventure en mie op de psychologie. Wijeren invlood op 't werk kump vaan [[Ennius]] en [[Apollonius vaan Rhodos]]. ==Receptie== Veural d'n ''Aeneis'' heet tot in euzen tied veur bewoondering gezörg en sjrievers beïnvleujd. De belaankrieksten invlood is woersjijnelek op [[Dante]], dee in zien ''[[Divina Commedia]]'' Vergilius veur gids in 't bovenatuurleke deit speule. [[Categorie:Dichters]] [[Categorie:Persoene oet Romeinse audheid]] [[Categorie:Luuj gesjtorve in d'n iersten iew veur Christus]] 1uvnvj44xq116gllr9qg10z7nkeb77i 2 74109 475145 464637 2024-11-10T22:31:05Z Sam Smeets 18733 475145 wikitext text/x-wiki {{#babel:nl-N}} {{#babel:en-4}} {{#babel:li-3}} {{#babel:de-2}} {{#babel:fr-1}} Tuup oet Broenssem. 44p9a9jv2ehlhiw1pqj2bi1aireds5u 0 74238 475144 475098 2024-11-10T19:34:23Z Steinbach 16 Deh, Ajax späölt geliek en maak de competitie weer get minder spannend... 475144 wikitext text/x-wiki {{dialek|Mestreechs}} '''2024/25''' is 't 69e sezoen vaan de [[Ieredevisie (hierevoetbal)|'''Ieredevisie''' voetbal veur manslui]]. Wie ummer speule 18 clubs um 't nationaol voetbalkampioensjap. D'n ierste match waor op 9 augustus 2024, de lèste is op 18 mei 2025.<ref>[https://d3et0fncpz2hhr.cloudfront.net/Overig/Competitieprogramma-Eredivisie-concept.pdf Concept Competitieprogramma Eredivisie Seizoen 2024/'25]</ref> De verdeidegende kampioen is [[PSV]]. Nui in de Ieredevisie zien [[FC Groningen]], [[NAC Breda]] en [[Willem II (voetbalclub)|Willem II]]. [[Fortuna Sittard]] is d'n insegste Limbörgse club dee mètdeit. ==Clubs== {| class="wikitable sortable |- style="font-size:85%;" ! Club !! Plaots !! Opgeriech !! Stadion<br />Capaciteit !! Trainer !! Rizzeltaot '21/'22 |- | [[AFC Ajax]] || [[Amsterdam]] || [[1900]] || align=center style="font-size:85%;" | [[Johan Cruijff ArenA]]<br />[[Plaetje:Amsterdam_Arena_Roof_Open.jpg|250px]]<br />53.052 || [[Francesco Farioli]] || 5e |- | [[Almere City FC]] || [[Almere]] || [[1995]] || align=center style="font-size:85%;" | [[Yanmar Stadion]]<br />[[Plaetje:Almere_City_FC_Stadion.jpg|250px]]<br />4.501 || [[Hedwiges Maduro]] || 13e |- | [[AZ]] || [[Alkmaar]] || [[1967]] || align=center style="font-size:85%;" | [[AFAS Stadion]]<br />[[Plaetje:DSB-Stadion.jpg|250px|'t AFAS-stadion in Alkmaar, nog oonder de naom ''DSB Stadion''.]]<br />18.023 || <s>[[Pascal Jansen]]</s><br />[[Maarten Martens]] || 4e |- | [[Feyenoord]] || [[Rotterdam]] || [[1908]] || align=center style="font-size:85%;" | [[Sjtadion Feijenoord|Stadion Feijenoord]]<br />[[Plaetje:DeKuipdak2006.jpg|250px|De Kuip, officieel Stadion Feijenoord, gezeen vaanaof 't daak.]]<br />51.137 || [[Brian Priske]] || 2e |- | [[Fortuna Sittard]] || [[Zitterd]] || [[1968]] || align=center style="font-size:85%;" | [[Fortuna Sittard Stadion]]<br />[[Plaetje:Stadion Sittard Rapsstroh pressen.JPG|250px]]<br />12.500 || [[Danny Buijs]] || 10e |- | [[Go Ahead Eagles]] || [[Deventer]] || [[1902]] || align=center style="font-size:85%" | [[De Adelaarshorst]]<br />[[Plaetje:De_Adelaarshorst,_Deventer_(2019)_02.jpg|250px]]<br />9.909 || [[Paul Simonis]] || 9e |- | [[FC Groningen]] || [[Groninge (stad)|Groninge]] || [[1971]] || align=center style="font-size:85%" | [[Euroborg]]<br />[[Plaetje:Euroborg121210.png|250px]]<br />22.550 || [[Dick Lukkien]] || 2e<br />Ierste Dev. |- | [[SC Heerenveen]] || [[Heerenveen]] || [[1920]] || align=center style="font-size:85%;" | [[Abe Lenstra Stadion]]<br />[[Plaetje:Abe_Lenstra_Stadion_08c.JPG|250px]]<br />26.100 || [[Robin van Persie]] || 11e |- | [[Heracles Almelo]] || [[Almelo]] || [[1903]] || align=center style="font-size:85%" | [[Polman Stadion]]<br />[[Plaetje:Heracles_Stadion.PNG|250px]]<br />12.080 || [[Erwin van de Looi]] || 14e |- | [[NAC Breda]] || [[Breda]] || [[1912]] || align=center style="font-size:85%" | [[Rat Verlegh Stadion]]<br />[[Plaetje:20131027 Rat Verlegh Stadion.jpg|250px]]<br />19.000 || [[Carl Hoefkens]] || 8e<br />Ierste Dev. |- | [[N.E.C.]] || [[Nimwege]] || [[1910]] || align=center style="font-size:85%" | [[Goffertstadion]]<br />[[Plaetje:Goffertstadion_N.E.C._Nijmegen.jpg|250px]]<br />12.500 || [[Rogier Meijer]] || 6e |- | [[PEC Zwolle]] || [[Zwolle]] || [[1910]] || align=center style="font-size:85%" | [[IJsseldeltastadion]]<br />[[Plaetje:Zwolle IJsseldeltastadion.jpg|250px]]<br />12.500 || [[Johnny Jansen]] || 12e |- | [[PSV]] || [[Indhove]] || [[1913]] || align=center style="font-size:85%;" | [[Philips Stadion]]<br />[[Plaetje:Philipsstadion,_2019.jpg|'t Philipsstadion in 2019, bij 'nen toesmatch vaan PSV|250px]]<br />35.000 || [[Peter Bosz]] || kampioen |- | [[RKC Waalwijk]] || [[Waalwijk]] || [[1940]] || align=center style="font-size:85%" | [[Mandemakers Stadion]]<br />[[Plaetje:RKC_Waalwijk_Maandemakers_Stadion.JPG|250px|Boetekant vaan 't Mandemakers Stadion.]]<br />7.508 || [[Henk Fraser]] || 15e |- | [[Sparta Rotterdam]] || [[Rotterdam]] || [[1888]] || align=center style="font-size:85%" | [[Het Kasteel]]<br />[[Plaetje:Rotterdam spangen spartastadion.jpg|250px|Entree vaan ''Het Kasteel'' in Rotterdam.]]<br />11.000 || <s>[[Jeroen Rijsdijk]]</s><br />[[Maurice Steijn]] || 8e |- | [[FC Twente]] || [[Enschede]] || [[1965]] || align=center style="font-size:85%" | [[Grolsch Veste]]<br />[[Plaetje:Grolsch Veste wedstrijd.JPG|250px|Interieur vaan de Grolschveste bij 'nen toesmatch vaan FC Twente.]]<br />30.205 || [[Joseph Oosting]] || 3e |- | [[FC Utrecht]] || [[Utrech (stad)|Utrech]] || [[1970]] || align=center style="font-size:85%" | [[Galgenwaard]]<br />[[Plaetje:Galgenwaard_vanuit_de_lucht.jpg|250px]]<br />23.750 || [[Ron Jans]] || 7e |- | [[Willem II (voetbalclub)|Willem II]] || [[Tilburg]] || [[1896]] || align=center style="font-size:85%" | [[Koning Willem II Stadion]]<br />[[Plaetje:Willem II stadion.jpg|250px]]<br />14.700 || [[Peter Maes]] || kampioen<br />Ierste Dev. |} ==Matche== {| class=wikitable |- ! !! AJA !! ALM !! AZ !! FEY !! FOR !! GAE !! GRO !! HEE !! HER !! NAC !! NEC !! PEC !! PSV !! RKC !! SPA !! TWE !! UTR !! WII |- | [[AFC Ajax]] || bgcolor=silver | || || || || bgcolor=c0f0d0 | <span style="cursor:help" title="18 september 2024">5-0</span> || || bgcolor=c0f0d0 | <span style="cursor:help" title="6 oktober 2024">3-1</span> || bgcolor=c0f0d0 | <span style="cursor:help" title="11 augustus 2024">1-0</span> || || || || || bgcolor=c0f0d0 | <span style="cursor:help" title="2 november 2024">3-2</span> || || || || || bgcolor=c0f0d0 | <span style="cursor:help" title="27 oktober 2024">1-0</span> |- | [[Almere City FC]] || || bgcolor=silver | || bgcolor=ffcccc | <span style="cursor:help" title="10 augustus 2024">0-1</span> || bgcolor=ffcccc | <span style="cursor:help" title="10 november 2024">1-4</span> || || || bgcolor=bbebff | <span style="cursor:help" title="31 augustus 2024">1-1</span> || || || || bgcolor=c0f0d0 | <span style="cursor:help" title="25 oktober 2024">1-0</span> || || bgcolor=ffcccc | <span style="cursor:help" title="24 augustus 2024">1-7</span> || || || bgcolor=ffcccc | <span style="cursor:help" title="22 september 2024">0-5</span> || || bgcolor=ffcccc | <span style="cursor:help" title="4 oktober 2024">0-1</span> |- | [[AZ]] || || || bgcolor=silver | || || || bgcolor=bbebff | <span style="cursor:help" title="27 oktober 2024">2-2</span> || || bgcolor=c0f0d0 | <span style="cursor:help" title="14 september 2024">9-1</span> || || || bgcolor=c0f0d0 | <span style="cursor:help" title="17 augustus 2024">1-0</span> || || bgcolor=ffcccc | <span style="cursor:help" title="19 oktober 2024">1-2</span> || || || || bgcolor=ffcccc | <span style="cursor:help" title="29 september 2024">1-2</span> || bgcolor=ffcccc | <span style="cursor:help" title="10 november 2024">1-2</span> |- | [[Feyenoord]] || bgcolor=ffcccc | <span style="cursor:help" title="30 oktober 2024">0-2</span> || || bgcolor=c0f0d0 | <span style="cursor:help" title="2 november 2024">3-2</span> || bgcolor=silver | || || || || || || bgcolor=c0f0d0 | <span style="cursor:help" title="22 september 2024">2-0</span> || || || || || || bgcolor=c0f0d0 | <span style="cursor:help" title="6 oktober 2024">2-1</span> || || bgcolor=bbebff | <span style="cursor:help" title="10 augustus 2024">1-1</span> |- | [[Fortuna Sittard]] || || bgcolor=c0f0d0 | <span style="cursor:help" title="16 augustus 2024">3-0</span> || bgcolor=c0f0d0 | <span style="cursor:help" title="6 oktober 2024">1-0</span> || || bgcolor=silver | || || bgcolor=c0f0d0 | <span style="cursor:help" title="26 oktober 2024">1-0</span> || bgcolor=c0f0d0 | <span style="cursor:help" title="2 november 2024">3-0</span> || || || bgcolor=ffcccc | <span style="cursor:help" title="31 augustus 2024">0-3</span> || || || bgcolor=ffcccc | <span style="cursor:help" title="22 september 2024">1-3</span> || || || || |- | [[Go Ahead Eagles]] || bgcolor=bbebff | <span style="cursor:help" title="21 september 2024">1-1</span> || || || bgcolor=ffcccc | <span style="cursor:help" title="19 oktober 2024">1-5</span> || bgcolor=ffcccc | <span style="cursor:help" title="11 augustus 2024">0-2</span> || bgcolor=silver | || || || bgcolor=c0f0d0 | <span style="cursor:help" title="6 oktober 2024">4-1</span> || || || bgcolor=bbebff | <span style="cursor:help" title="3 november 2024">2-2</span> || || bgcolor=c0f0d0 | <span style="cursor:help" title="25 augustus 2024">2-0</span> || || || || |- | [[FC Groningen]] || || || bgcolor=bbebff | <span style="cursor:help" title="25 augustus 2024">0-0</span> || bgcolor=bbebff | <span style="cursor:help" title="14 september 2024">2-2</span> || || bgcolor=ffcccc | <span style="cursor:help" title="29 september 2024">0-1</span> || bgcolor=silver | || || || bgcolor=c0f0d0 | <span style="cursor:help" title="9 augustus 2024">4-1</span> || || || || || bgcolor=c0f0d0 | <span style="cursor:help" title="9 november 2024">1-0</span> || || bgcolor=ffcccc | <span style="cursor:help" title="20 oktober 2024">0-1</span> || |- | [[SC Heerenveen]] || || || || || || bgcolor=c0f0d0 | <span style="cursor:help" title="10 november 2024">1-0</span> || bgcolor=c0f0d0 | <span style="cursor:help" title="24 september 2024">2-1</span> || bgcolor=silver | || || bgcolor=c0f0d0 | <span style="cursor:help" title="31 augustus 2024">4-0</span> || || bgcolor=bbebff | <span style="cursor:help" title="6 oktober 2024">1-1</span> || || || bgcolor=c0f0d0 | <span style="cursor:help" title="26 oktober 2024">2-0</span> || || bgcolor=bbebff | <span style="cursor:help" title="17 augustus 2024">1-1</span> || |- | [[Heracles Almelo]] || bgcolor=ffcccc | <span style="cursor:help" title="20 oktober 2024">3-4</span> || bgcolor=bbebff | <span style="cursor:help" title="15 september 2024">0-0</span> || || || || || || bgcolor=c0f0d0 | <span style="cursor:help" title="27 september 2024">2-1</span> || bgcolor=silver | || bgcolor=c0f0d0 | <span style="cursor:help" title="2 november 2024">2-0</span> || || || bgcolor=ffcccc | <span style="cursor:help" title="18 augustus 2024">1-3</span> || || || || || bgcolor=bbebff | <span style="cursor:help" title="25 augustus 2024">1-1</span> |- | [[NAC Breda]] || bgcolor=c0f0d0 | <span style="cursor:help" title="18 augustus 2024">2-1</span> || || || || bgcolor=c0f0d0 | <span style="cursor:help" title="14 september 2024">1-0</span> || || || || || bgcolor=silver | || bgcolor=c0f0d0 | <span style="cursor:help" title="5 oktober 2024">1-0</span> || || bgcolor=ffcccc | <span style="cursor:help" title="9 november 2024">0-3</span> || bgcolor=c0f0d0 | <span style="cursor:help" title="26 oktober 2024">3-1</span> || || || bgcolor=ffcccc | <span style="cursor:help" title="24 augustus 2024">1-2</span> || |- | [[N.E.C.]] || || || || bgcolor=bbebff | <span style="cursor:help" title="28 september 2024">1-1</span> || || || bgcolor=c0f0d0 | <span style="cursor:help" title="3 november 2024">6-0</span> || bgcolor=c0f0d0 | <span style="cursor:help" title="19 oktober 2024">3-0</span> || bgcolor=ffcccc | <span style="cursor:help" title="21 september 2024">1-2</span> || || bgcolor=silver | || bgcolor=c0f0d0 | <span style="cursor:help" title="24 augustus 2024">1-0</span> || || || || bgcolor=ffcccc | <span style="cursor:help" title="10 augustus 2024">1-2</span> || || |- | [[PEC Zwolle]] || || bgcolor=c0f0d0 | <span style="cursor:help" title="29 september 2024">1-0</span> || bgcolor=ffcccc | <span style="cursor:help" title="20 september 2024">1-2</span> || bgcolor=ffcccc | <span style="cursor:help" title="18 augustus 2024">1-5</span> || bgcolor=c0f0d0 | <span style="cursor:help" title="9 november 2024">3-1</span> || || || || bgcolor=c0f0d0 | <span style="cursor:help" title="1 september 2024">3-0</span> || bgcolor=ffcccc | <span style="cursor:help" title="20 oktober 2024">1-2</span> || || bgcolor=silver | || || || || || || |- | [[PSV]] || || || || || || bgcolor=c0f0d0 | <span style="cursor:help" title="1 september 2024">3-0</span> || || || || || bgcolor=c0f0d0 | <span style="cursor:help" title="14 september 2024">2-0</span> || bgcolor=c0f0d0 | <span style="cursor:help" title="26 oktober 2024">6-0</span> || bgcolor=silver | || bgcolor=c0f0d0 | <span style="cursor:help" title="10 augustus 2024">5-1</span> || bgcolor=c0f0d0 | <span style="cursor:help" title="5 oktober 2024">2-1</span> || || || |- | [[RKC Waalwijk]] || bgcolor=ffcccc | <span style="cursor:help" title="29 september 2024">0-2</span> || bgcolor=c0f0d0 | <span style="cursor:help" title="3 november 2024">2-0</span> || bgcolor=ffcccc | <span style="cursor:help" title="30 augustus 2024">0-3</span> || || || || bgcolor=ffcccc | <span style="cursor:help" title="17 augustus 2024">1-2</span> || || || || bgcolor=ffcccc | <span style="cursor:help" title="9 november 2024">0-3</span> || || || bgcolor=silver | || bgcolor=ffcccc | <span style="cursor:help" title="21 september 2024">1-2</span> || bgcolor=bbebff | <span style="cursor:help" title="19 oktober 2024">2-2</span> || || |- | [[Sparta Rotterdam]] || || bgcolor=bbebff | <span style="cursor:help" title="19 oktober 2024">2-2</span> || || bgcolor=bbebff | <span style="cursor:help" title="25 augustus 2024">1-1</span> || bgcolor=bbebff | <span style="cursor:help" title="28 september 2024">1-1</span> || bgcolor=ffcccc | <span style="cursor:help" title="15 september 2024">1-2</span> || || || bgcolor=bbebff | <span style="cursor:help" title="11 augustus 2024">0-0</span> || || || || || || bgcolor=silver | || || bgcolor=ffcccc | <span style="cursor:help" title="3 november 2024">1-3</span> || |- | [[FC Twente]] || bgcolor=bbebff | <span style="cursor:help" title="10 november 2024">2-2</span> || || || || || || || bgcolor=c0f0d0 | <span style="cursor:help" title="17 september 2024">2-0</span> || bgcolor=c0f0d0 | <span style="cursor:help" title="27 oktober 2024">5-0</span> || bgcolor=c0f0d0 | <span style="cursor:help" title="29 september 2024">1-0</span> || || bgcolor=bbebff | <span style="cursor:help" title="14 september 2024">1-1</span> || || || bgcolor=bbebff | <span style="cursor:help" title="17 augustus 2024">1-1</span> || bgcolor=silver | || || |- | [[FC Utrecht]] || || || || bgcolor=ffcccc | <span style="cursor:help" title="27 oktober 2024">0-2</span> || || || || || bgcolor=c0f0d0 | <span style="cursor:help" title="9 november 2024">1-0</span> || || || bgcolor=c0f0d0 | <span style="cursor:help" title="11 augustus 2024">1-0</span> || || bgcolor=c0f0d0 | <span style="cursor:help" title="5 oktober 2024">3-2</span> || || bgcolor=c0f0d0 | <span style="cursor:help" title="1 september 2024">2-1</span> || bgcolor=silver | || bgcolor=c0f0d0 | <span style="cursor:help" title="21 september 2024">3-2</span> |- | [[Willem II (voetbalclub)|Willem II]] || || || || || bgcolor=bbebff | <span style="cursor:help" title="20 oktober 2024">0-0</span> || bgcolor=c0f0d0 | <span style="cursor:help" title="18 augustus 2024">2-0</span> || || || || || || || bgcolor=ffcccc | <span style="cursor:help" title="28 september 2024">0-2</span> || bgcolor=c0f0d0 | <span style="cursor:help" title="15 september 2024">3-0</span> || bgcolor=ffcccc | <span style="cursor:help" title="31 augustus 2024">1-2</span> || bgcolor=ffcccc | <span style="cursor:help" title="2 november 2024">0-2</span> || || bgcolor=silver | |} ==Stand== {| class=wikitable |- ! <span style="cursor:help;border-bottom: 1px dotted" title="positie">Pos.</span> !! Club !! <span style="cursor:help;border-bottom: 1px dotted" title="aontal matche gespäöld>gesp.</span> !! <span style="cursor:help;border-bottom: 1px dotted" title="aontal gewonne matche">W.</span> !! <span style="cursor:help;border-bottom: 1px dotted" title="aontal geliekgespäölde matche">G.</span> !! <span style="cursor:help;border-bottom: 1px dotted" title="aontal verlore matche">V.</span> !! <span style="cursor:help;border-bottom: 1px dotted" title="aontal punte: 3 veur de wins, 1 bij e geliekspeul">Pt.</span> !! <span style="cursor:help;border-bottom: 1px dotted" title="doelsaldo">DS</span> |- bgcolor=ACE1AF | 1. || [[PSV]] || 12 || 11 || 0 || 1 || '''33''' || +31 (40-9) |- bgcolor=ACE1AF | 2. || [[FC Utrecht]] || 11 || 9 || 1 || 1 || '''28''' || +8 (19-11) |- bgcolor=C0F0D0 | 3. || [[AFC Ajax]] || 11 || 8 || 2 || 1 || '''26''' || +14 (25-11) |- bgcolor=EEE8AA | 4. || [[Feyenoord]] || 12 || 7 || 4 || 1 || '''25''' || +15 (28-13) |- bgcolor=81BEF7 | 5. || [[FC Twente]] || 12 || 6 || 4 || 2 || '''22''' || +13 (24-11) |- bgcolor=B0E0E6 | 6. || [[AZ]] || 12 || 5 || 2 || 5 || '''17''' || +9 (21-12) |- bgcolor=B0E0E6 | 7. || [[Fortuna Zitterd]] || 12 || 5 || 2 || 5 || '''17''' || -3 (13-16) |- bgcolor=B0E0E6 | 8. || [[N.E.C.]] || 12 || 5 || 1 || 6 || '''16''' || +9 (19-10) |- bgcolor=B0E0E6 | 9. || [[Willem II (voetbalclub)|Willem II]] || 12 || 4 || 3 || 5 || '''15''' || +1 (13-12) |- | 10. || [[Go Ahead Eagles]] || 12 || 4 || 3 || 5 || '''15''' || -5 (15-20) |- | 11. || [[NAC Breda]] || 12 || 5 || 0 || 7 || '''15''' || -11 (10-21) |- | 12. || [[FC Groningen]] || 12 || 3 || 3 || 6 || '''12''' || -7 (12-19) |- | 13. || [[sc Heerenveen]] || 12 || 4 || 2 || 6 || '''14''' || -10 (13-23) |- | 14. || [[PEC Zwolle]] || 12 || 3 || 3 || 6 || '''12''' || -8 (14-22) |- | 15. || [[Heracles Almelo]] || 12 || 3 || 3 || 6 || '''12''' || -11 (12-23) |- bgcolor=ffcccc | 16. || [[Sparta Rotterdam]] || 12 || 2 || 5 || 5 || '''11''' || -5 (12-17) |- bgcolor=ff8888 | 17. || [[Almere City FC]] || 12 || 1 || 3 || 8 || '''6''' || -21 (6-27) |- bgcolor=ff8888 | 18. || [[RKC Waalwijk]] || 12 || 1 || 1 || 10 || '''4''' || -22 (10-32) |} {| class="wikitable" !Kleur !Kwalificatie veur |- | style="background:#ACE1AF;"| | <small>Grópsfaas [[UEFA Champions League 2024/25|Champions League]]</small> |- | style="background:#C0F0D0;"| | <small>Veurrunde Champions League</small> |- | style="background:#EEE8AA;"| | <small>Grópsfaas [[UEFA Europa League 2024/25|Europa League]]</small> |- | style="background:#81BEF7;"| | <small>Veurrunde [[UEFA Conference League 2024/25|Conference League]]</small> |- | style="background:#B0E0E6;"| | <small>Play-offs veur veurrunde Conference League</small> |- | style="background:#FFCCCC;"| | <small>Play-offs tege degradatie nao de [[Ierste Devisie 2024/25|Ierste Devisie]]</small> |- | style="background:#FF8888;"| | <small>Degradatie nao de Ierste Devisie</small> |} ==Rifferenties== <references/> [[Categorie:Sjport in 2024]] [[Categorie:Sjport in 2025]] [[Categorie:Voetbal in Nederlandj]] o2uwys2ucq1y74aql4npmv1ef5y06me 14 74530 475162 471075 2024-11-11T07:55:05Z Joorsm 30190 475162 wikitext text/x-wiki [[Categorie:Greekse audheid]] [[Categorie:Persoene oet Griekeland]] [[Categorie:Persoene oet audheid|Greekse]] i3hk8u4v5qhb3zod5910o6cozfbdtrc 14 74620 475190 474548 2024-11-11T09:00:24Z Joorsm 30190 475190 wikitext text/x-wiki [[Categorie:Len in Oceanië]] [[Categorie:Aafhenkelike gebejer van Frankriek]] lbgbl3n3od6mujp6vyly667c3x60yrm 14 74801 475122 474164 2024-11-10T17:13:54Z Joorsm 30190 475122 wikitext text/x-wiki [[Categorie:Vereinigde Sjtaote van Amerika]] [[Categorie:Aafhenkelike gebejer|Vereinigde Sjtaote]] me1zrh99j7adjgm6jr90u8zi0ivcsaa 14 74874 475102 2024-11-10T15:06:30Z Joorsm 30190 Nuuj pazjena: [[Categorie:Törkieë]] [[Categorie:Sjtaej nao landj|Torkieë]] 475102 wikitext text/x-wiki [[Categorie:Törkieë]] [[Categorie:Sjtaej nao landj|Torkieë]] og3rvmb0df6pxqqqria6r00y1nqnm75 0 74875 475107 2024-11-10T15:11:23Z Joorsm 30190 Joorsm verplaatsde pagina [[İzmir]] nao [[Izmir]] euver 'ne redirek 475107 wikitext text/x-wiki #DOORVERWIJZING [[Izmir]] k4z2qv1e118gy0tz9bp6vumidm0hh3c 14 74876 475123 2024-11-10T17:14:48Z Joorsm 30190 Nuuj pazjena: [[Categorie:Besjtuurlike indeilinge]] 475123 wikitext text/x-wiki [[Categorie:Besjtuurlike indeilinge]] q2ttnm3tymxl5xc2fjlpd8zggtpkv97 14 74877 475126 2024-11-10T17:23:15Z Joorsm 30190 Nuuj pazjena: [[Categorie:Vereinig Keuninkriek]] [[[[Categorie:Aafhenkelike gebejer|Vereinig Keuninkriek]] 475126 wikitext text/x-wiki [[Categorie:Vereinig Keuninkriek]] [[[[Categorie:Aafhenkelike gebejer|Vereinig Keuninkriek]] aiyf0k48kf7sihsvwhjczot3upulhtz 475127 475126 2024-11-10T17:23:32Z Joorsm 30190 475127 wikitext text/x-wiki [[Categorie:Vereinig Keuninkriek]] [[Categorie:Aafhenkelike gebejer|Vereinig Keuninkriek]] 7isg672zu9pfjyat2aggk4fe4c3gwqn 14 74878 475143 2024-11-10T18:01:04Z Joorsm 30190 Nuuj pazjena: [[Categorie:Aafhenkelike gebejer van Vereinig Keuninkriek]] 475143 wikitext text/x-wiki [[Categorie:Aafhenkelike gebejer van Vereinig Keuninkriek]] jcekyw3ni9bzm1qpcvgfjsqlo45xt9v 0 74879 475146 2024-11-10T23:44:58Z Steinbach 16 Nuuj pazjena: {{dialek|Mestreechs}} 't '''Neolithicum''' of de '''nuie steintied''' is 'n [[arsjeologie|arsjeologisch]] tiedperk. Me bedoelt heimèt culture en samelevinge die nog gein (groetsjaolege) [[metaolbewèrking]] kóste, meh wel al aon [[landbouw]] dege. Mèt dat lèste steit 't Neoliticum tegeneuver 't [[Paleolithicum]], boe-in de lui es jegers-verzamelere leefde. Tösse de twie oontwikkelingsfases in zèt me soms nog 't [[Mesolithicum]] of 't Epipaleothicum; die twie terme koume... 475146 wikitext text/x-wiki {{dialek|Mestreechs}} 't '''Neolithicum''' of de '''nuie steintied''' is 'n [[arsjeologie|arsjeologisch]] tiedperk. Me bedoelt heimèt culture en samelevinge die nog gein (groetsjaolege) [[metaolbewèrking]] kóste, meh wel al aon [[landbouw]] dege. Mèt dat lèste steit 't Neoliticum tegeneuver 't [[Paleolithicum]], boe-in de lui es jegers-verzamelere leefde. Tösse de twie oontwikkelingsfases in zèt me soms nog 't [[Mesolithicum]] of 't Epipaleothicum; die twie terme koume op gooddeils 'tzelfde neer. De koms vaan landbouw had ingriepende veranderinge tot gevolg. Aon d'n eine kant waor de mins noe väöl zekerder vaan ete, en neet mie aofhenkelek vaan wat 'r vóng of voont. Aon d'n andere kant gónge de lui einzijeger ete, wat tot krenkdes veurde. Lui gónge noe ouch veur 't iers ech woene, al bleve ze dèks wel semi-nomadisch umtot landbouw op d'n door de groond mós oetpötte. Umtot neet edereine mie nujeg waor veur 't jaoge en verzamele, gónge sommege ziech op ambachte touwlègke. [[Textiel]] en [[zjeremiek]] hure bij de oetvindinge die in dezen tied zien gedoon. De [[domesticatie]] vaan de [[kat]] waor nötteg um muis en aander bieste vaan de veurraod weg te hawwe. Ouch kaom noe 'n dujeleke sjeiing tösse werk veur manslui en vrouwlui, boebij de ierste dèks op 't land te vinde waore en de lèste dèkser handwerk in hoes dege. Wijer maakde de landbouw 't meugelek um riekdom op te bouwe, e concep wat 't in 't Paleolithicum neet gaof. Umtot sedentair lui ouch groond bezitte, kaom 't noe ouch tot [[oorlog]], en naovenant tot de vörming vaan 'n militair elite. Dit zörgde allemaol veur 'n gelaogde, sterk gespecialiseerde maotsjappij. 't Neolithicum begós zoeget 12.000 jaor trök in 't Kortbij en Midde-Ooste. In Noordwes-Europa begint 't Neolithicum mèt de [[bandkeramische cultuur]], zoeget 5000 veur Christus. Ouch de [[treisterbekercultuur]] en [[klokbekercultuur]] die daonao koume waore neolithisch. Mèt de koms vaan de metaolbewèrking ([[broonstied]], of in sommege len iers nog 'nen apaarte [[kopertied]]) sjeit 't oet; in eus strieke mote v'r daan rekene mèt ind daarde millennium veur Christus. [[Categorie:Prehistorie]] skod81xb9cjv3zh0xfp09xodlepe300 14 74880 475149 2024-11-11T07:30:09Z Joorsm 30190 Nuuj pazjena: [[Categorie:Romeinse audheid]] 475149 wikitext text/x-wiki [[Categorie:Romeinse audheid]] kr1ti29r4j2ga8qiqdjobbco1qz90n9 475165 475149 2024-11-11T07:58:37Z Joorsm 30190 475165 wikitext text/x-wiki [[Categorie:Romeinse audheid]] [[Categorie:Persoene oet audheid|Romeinse]] irue958l24uopdp1n5m7dksdf3itwdw 475166 475165 2024-11-11T08:00:10Z Joorsm 30190 475166 wikitext text/x-wiki [[Categorie:Romeinse audheid]] [[Categorie:Persoene oet Italië]] [[Categorie:Persoene oet audheid|Romeinse]] 66pnl808fkr1jmqgr9pyff2xhuabc4u 14 74881 475163 2024-11-11T07:56:11Z Joorsm 30190 Nuuj pazjena: [[Categorie:Audheid]] [[Categorie:Persoene|Audheid]] 475163 wikitext text/x-wiki [[Categorie:Audheid]] [[Categorie:Persoene|Audheid]] 88shgmbnsp16aggrhjdqal8gzt3en3t 475164 475163 2024-11-11T07:57:16Z Joorsm 30190 475164 wikitext text/x-wiki [[Categorie:Audheid| ]] [[Categorie:Persoene|+]] iayz00s1y5bs2ga49b2y1l2znz5hd17 14 74882 475191 2024-11-11T09:03:12Z Joorsm 30190 Nuuj pazjena: [[Categorie:Frankriek]] [[Categorie:Aafhenkelike gebejer|Frankriek]] 475191 wikitext text/x-wiki [[Categorie:Frankriek]] [[Categorie:Aafhenkelike gebejer|Frankriek]] aamft0t5jm809918sdlyo153e5w3qcd 14 74883 475204 2024-11-11T09:17:34Z Joorsm 30190 Nuuj pazjena: [[Categorie:Departemènte van Frankriek]] 475204 wikitext text/x-wiki [[Categorie:Departemènte van Frankriek]] orzm2whpgll6g2cjzvuobjamc6fa4oy 14 74884 475208 2024-11-11T09:45:16Z Joorsm 30190 Nuuj pazjena: [[Categorie:Regio's van Frankriek]] 475208 wikitext text/x-wiki [[Categorie:Regio's van Frankriek]] rhagneinxbhyjkry5c2p0l1t5xi4ns7 475224 475208 2024-11-11T10:16:24Z Joorsm 30190 Joorsm verplaatsde pagina [[Categorie:Corsica]] nao [[Categorie:Corse]] 475208 wikitext text/x-wiki [[Categorie:Regio's van Frankriek]] rhagneinxbhyjkry5c2p0l1t5xi4ns7 0 74885 475214 2024-11-11T10:07:19Z Joorsm 30190 Redirect nao [[Occitanië]] 475214 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Occitanië]] hhmxdjs179se0v1im7zu626udgwdae5 14 74886 475217 2024-11-11T10:13:41Z Joorsm 30190 Joorsm verplaatsde pagina [[Categorie:Occitanië]] nao [[Categorie:Occitanie]] 475217 wikitext text/x-wiki #DOORVERWIJZING [[:Categorie:Occitanie]] q8gn5jlyoxpg7pmlfjw3658afxzbd99 475223 475217 2024-11-11T10:15:46Z Joorsm 30190 Redirek nao [[Categorie:Occitanie]] eweggesjaf 475223 wikitext text/x-wiki {{Delete}} ojdjkvlhcec6arpfgtwm59d2wkd8rvp 14 74887 475225 2024-11-11T10:16:24Z Joorsm 30190 Joorsm verplaatsde pagina [[Categorie:Corsica]] nao [[Categorie:Corse]] 475225 wikitext text/x-wiki #DOORVERWIJZING [[:Categorie:Corse]] rvnrjxcha8b3di7cwrfyvuntqjhgja7 475229 475225 2024-11-11T10:17:59Z Joorsm 30190 Redirek nao [[Categorie:Corse]] eweggesjaf 475229 wikitext text/x-wiki {{Delete}} ojdjkvlhcec6arpfgtwm59d2wkd8rvp 14 74888 475231 2024-11-11T10:19:29Z Joorsm 30190 Joorsm verplaatsde pagina [[Categorie:Nui-Aquitanië]] nao [[Categorie:Nouvelle-Aquitaine]] 475231 wikitext text/x-wiki #DOORVERWIJZING [[:Categorie:Nouvelle-Aquitaine]] 1nnts2k8o9fqqu1k2tnf3kohhcrhxja 475245 475231 2024-11-11T10:35:06Z Joorsm 30190 Redirek nao [[Categorie:Nouvelle-Aquitaine]] eweggesjaf 475245 wikitext text/x-wiki {{Delete}} ojdjkvlhcec6arpfgtwm59d2wkd8rvp 0 74889 475247 2024-11-11T10:36:44Z Joorsm 30190 Joorsm verplaatsde pagina [[Normandie (regio)]] nao [[Normandie]] 475247 wikitext text/x-wiki #DOORVERWIJZING [[Normandie]] jf8hziyonl652pld1xrfyba92cn4k6n 1 74890 475249 2024-11-11T10:36:44Z Joorsm 30190 Joorsm verplaatsde pagina [[Euverlèk:Normandie (regio)]] nao [[Euverlèk:Normandie]] 475249 wikitext text/x-wiki #DOORVERWIJZING [[Euverlèk:Normandie]] s5heuexl08ve7xgyj34pbu1e7vi53ek