Ravalomanana Marc

<mediawiki xmlns="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11/" xmlns:xsi="http://www.w3.org/2001/XMLSchema-instance" xsi:schemaLocation="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11/ http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11.xsd" version="0.11" xml:lang="mg">
  <siteinfo>
    <sitename>Wikipedia</sitename>
    <dbname>mgwiki</dbname>
    <base>https://mg.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Fandraisana</base>
    <generator>MediaWiki 1.44.0-wmf.3</generator>
    <case>first-letter</case>
    <namespaces>
      <namespace key="-2" case="first-letter">Rakitra</namespace>
      <namespace key="-1" case="first-letter">Manokana</namespace>
      <namespace key="0" case="first-letter" />
      <namespace key="1" case="first-letter">Dinika</namespace>
      <namespace key="2" case="first-letter">Mpikambana</namespace>
      <namespace key="3" case="first-letter">Dinika amin'ny mpikambana</namespace>
      <namespace key="4" case="first-letter">Wikipedia</namespace>
      <namespace key="5" case="first-letter">Dinika amin'ny Wikipedia</namespace>
      <namespace key="6" case="first-letter">Sary</namespace>
      <namespace key="7" case="first-letter">Dinika amin'ny sary</namespace>
      <namespace key="8" case="first-letter">MediaWiki</namespace>
      <namespace key="9" case="first-letter">Dinika amin'ny MediaWiki</namespace>
      <namespace key="10" case="first-letter">Endrika</namespace>
      <namespace key="11" case="first-letter">Dinika amin'ny endrika</namespace>
      <namespace key="12" case="first-letter">Fanoroana</namespace>
      <namespace key="13" case="first-letter">Dinika amin'ny fanoroana</namespace>
      <namespace key="14" case="first-letter">Sokajy</namespace>
      <namespace key="15" case="first-letter">Dinika amin'ny sokajy</namespace>
      <namespace key="710" case="first-letter">TimedText</namespace>
      <namespace key="711" case="first-letter">TimedText talk</namespace>
      <namespace key="828" case="first-letter">Module</namespace>
      <namespace key="829" case="first-letter">Discussion module</namespace>
    </namespaces>
  </siteinfo>
  <page>
    <title>Ravalomanana Marc</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1139</id>
    <revision>
      <id>1091529</id>
      <parentid>1081624</parentid>
      <timestamp>2024-11-15T10:47:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>41.213.235.225</ip>
      </contributor>
      <origin>1091529</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="33084" sha1="85ulxrqf42o2o66pcxyzba1a9nue3hn" xml:space="preserve">
{{infobox olona
|sary= Marc Ravalomanana.jpg
|anarana=Marc Ravalomanana
|teraka=12 Desambra 1949
|maty=
|firenena=Madagasikara
|mpiaraka=
|asa=
* [[Filoham-pirenena]]
|taona niasàna=
}}
I '''Marc Ravalomanana''' dia mpanao pôlitika malagasy, efa filohan' ny [[Repoblikan' i Madagasikara (1992-2009)|Repoblikan' i Madagasikara]]. Teraka tao [[Imerinkasinina]] tao [[Antananarivo]] renivohitr' i [[Madagasikara]] tamin' ny taona 1949 izy, manambady an' i Lalao Ravalomanana ary manan-janaka efatra. Izy no ben' ny tanànan' [[Antananarivo]] tamin' ny taona 1999 ka hatramin' ny 2002 ary filohan' ny Repoblikan' i Madagasikara tamin' ny 2002 ka hatramin' ny 2009, taona nanerena azy hametra-pialana sy nanolorany ny fahefana ho an' ny filankevira miaramila, izay manome fahefana an' i [[Andry Rajoelina]] ho fiohan' ny [[Fahefana Avon' ny Tetezamita|Fahefaha Avon' ny Tetezamita]] (FAT). Resy tamin' ny fifidianana filoham-pirenena tamin' ny 2018 izy.

== Fahazazana, fahatanorana, fianakaviana ==

=== Fahazazany ===
I Marc Ravalomanana no zandriny indrindra amin' ny valo mianadahy, teraka tamin' ny 12 Desambra 1949 tao amin' ny fianakaviana mpamboly sy mpiompy sahirana tao amin' ny tanànan' Imerinkasinina, 40 km atsinanan' Antananarivo ao amin' ny [[Distrikan'i Manjakandriana|Distrikan' i Manjakandriana]] &lt;ref name=&quot;:2&quot; /&gt; &lt;ref name=&quot;:3&quot;&gt;&lt;small&gt;Vivier, Jean-Loup (2007). ''Madagascar sous Ravalomanana: La vie politique malgache depuis 2001''. Paris: Editions L'Harmattan, p. 13&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. Mpivaro-mandeha ny ray aman-drenin-dRavalomanana talohan’ ny nanokafany toeram-pivarotana kely tany ambanivohitra ao amin’ ny [[Faritanin' i Toamasina|Faritanin’ i Toamasina]]. Nahafatara mialoha ny herisetra tamin' ny fipoaha’ ny [[Tolom-bahoaka tamin' ny 1947|fikomiana malagasy tamin' ny taona 1947]] nanohitra ny [[Madagasikara zanatany frantsay|fanjanahan-tany frantsay]] ilay fianakaviana, ka nifindra tany amin' ny tanàna iray akaikin' ny tanindrazany ivelan' Antananarivo. Rehefa nifindra tao afovoan-tanin’ i Madagasikara ny renin-dRavalomanana dia nanao asa zaitra ary nanampy ny vadiny tamin’ ny fambolena&lt;ref name=&quot;:3&quot; /&gt;.

Merina ny fianakavian-dRavalomanana. Eo ivelan' ny manda manan-tantaran’ ilay tanàna ny fasan' ny fianakavian-dRavalomanana, toerana izay mazàna manondro ny fiavian' ny fianakaviana, dia avy amin' ny [[Hova]] fa tsy ny [[Andriana]] - ny sarangan’ ny  mpitondra nentim-paharazana eo amin' ny [[Merina]], izay mbola misy fiantraikany lehibe momba ny raharaha pôlitika eto Madagasikara ankehitriny&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Galibert, Didier (2009). ''Les gens du pouvoir à Madagascar – Etat postcolonial, légitimités et territoire (1956–2002)''. Antananarivo: Karthala Editions, pp. 451–452&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. Ny fidirany teo amin’ ny sehatra pôlitika taty aoriana dia nahatonga ny fanontaniana momba ny fiaviany ho anisan’ ny tena mahaliana ny vahoaka sy ny mpanao gazety malagasy. Ny mpanoratra tantaram-piainana Vivier (2007) dia nanamafy fa ny fianakaviana Ravalomanana dia andriana&lt;ref name=&quot;:4&quot;&gt;&lt;small&gt;Vivier, Jean-Loup (2007). ''Madagascar sous Ravalomanana: La vie politique malgache depuis 2001''. Paris: Editions L'Harmattan, pp. 14–15&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Mbola kely i Ravalomanana dia namonjy tsy tapaka ny [[Fiangonan' i Jesoa Kristy eto Madagasikara|Fiangonan’ i Jesoa Kristy eto Madagasikara]] (FJKM), [[Fiangonana nohavaozina|fiangonana prôtestanta nohavaozina]], ary manana mpiangona 2,5 tapitrisa, izay fikambanana ara-pivavahana lehibe indrindra eto [[Madagasikara]]&lt;ref name=&quot;:5&quot; /&gt;. Fony izy tanora dia nihira tao amin’ ny amboarampeo ary nampianatra katekisma  tatỳ aoriana&lt;ref name=&quot;:2&quot; /&gt;.

Nanomboka nianatra tany amin’ ny sekolim-panjakana any Anjeva, 4 km miala an’ Imerinkasinina izy, tamin’ izy dimy taona. Nandeha an-tongotra isan' andro izy, ary matetika no niainga aloha niaraka tamin' ny sobika feno anandrano hamidy amin’ ny eny akaikin’ ny gara. Nahavita ny fianarany ambaratonga voalohany tao amin’ ny sekoly tsy miankina Vinet, izay notantanin’ ny misiônera prôtestanta izy, tao Ambohimalaza, ary ny reniny no nampoina azy tany amin’ ny fianakaviana. Rehefa vita ny fianarany tao amin’ny ambaratonga fototra dia niditra tao amin' ny sekoly teknika ambaratonga faharoa tantanin' ny misionera soedoà tao Ambatomanga izy.

=== Fahalehibeazany ===
[[Sary:Lalao Ravalomanana.jpg|vignette|195x195px|[[Lalao Ravalomanana]]]]
Niara-nipetraka tamin' ny iray amin' ny rahalahiny izy ary nanomboka namokatra sy nivarotra iaorta narosony ho an' ny mponina sy ny mpianatra teo an-toerana mba hanampiana ny fianarany. Nandritra izany no nifankahitany tamin’ i [[Lalao Ravalomanana|Lalao Rakotonirainy]], mpiara-mianatra aminy tao amin’ ilay sekoly ambaratonga faharoa. Tamin' ny taona 1972, tao anatin' ny  tsy fandriam-pahalemana ara-pôlitika sy fihetsiketsehana nataon’ ny mpianatra hanoherana ny fitondran' i [[Tsiranana Philibert|Tsiranana]], dia niala tamin' ny fandaharam-pianarana tao amin'ny kilasy fahiraika ambin'ny folo i Ravalomanana teo amin' ny faha-23 taonany; nanaraka fiofanana ara-teknika fanampiny tany [[Fianarantsoa]] izy avy eo&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Vivier, Jean-Loup (2007). ''Madagascar sous Ravalomanana: La vie politique malgache depuis 2001''. Paris: Editions L'Harmattan, pp. 14–15.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Nandray anjara tamin' ny fiofanana momba ny fandraharahana notohanan' ny ONG tany [[Soeda]] sy tany [[Alemaina]] izy&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Galibert, Didier (2009). ''Les gens du pouvoir à Madagascar – Etat postcolonial, légitimités et territoire (1956–2002)''. Antananarivo: Karthala Editions, p. 453&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;, ary nanaraka fianarana momba ny fandraharahana tany [[Danemarka]] nantohan’ ny masoivoho danoà.[5] Rehefa niverina teto [[Madagasikara]] izy dia nanambady an' i Lalao tamin' ny 12 Nôvambra 1974;&lt;ref name=&quot;:4&quot; /&gt; ary niteraka vavy iray sy lahy telo&lt;ref&gt;&lt;small&gt;[https://web.archive.org/web/20110209003458/http://www.ambamad.sn/biographie.htm &quot;Madagascar : biographie de M. Marc Ravalomanana&quot;]. Présidence de la République: Archives de la présidence de M. Jacques Chirac 1995–2007. Agence France-Presse. 18 Jolay 2005.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

== Andraikitra ankoatry ny naha filoham-pirenena azy ==

=== Mpitantana orinasa ===
[[Sary:Tiko logo.gif|vignette|210x210px|Sary sy soratra famantarana ny orinasa Tiko]]
Na teo amin' ny resaka pôlitika na tamin' ny ara-barotra teo amin' ny fiainany manokana, dia olona miavo-tena izy. Fanaovan-dronono kely an' ny fianakaviana no notantaniny ka nanjary lasa orinasa ngeza, tamin' ny alalan' ny fanampian' ny [[Banky Iraisam-Pirenena|Banky iraisam-pirenena]] sy ny fanohanan' ny governemanta tamin' izany fotoana. Teraka ny [[TIKO|orinasa TIKO]], mampiasa olona 5 000 mivantana sy asa 100 000 hafa ary raisina ho ohatra fakan-tahaka eo amin' ny fahombiazana izy, nefa tsy afaka amin' ny lazany koa ny tsikera ho orinasa anjakan' ny didiko fe lehibe sy fanavakavahana eo amin' ny fampidirana mpiasa. 

=== Ben' ny tanàna ===
Lany ho [[Ben'ny tanàna|Ben' ny tanàna]]n' [[Antananarivo]] izy ny taona 1999, na dia tsy notohanan' antoko pôlitika aza, tamin' ny alalan' ny fikambanana ''Tiako Iarivo'' izay naoriny. Ny fanavaozana sy fanatsarana ny tanàna no nimatimatesany, ary goavana ihany koa ny fotodrafitrasa najorony. Betsaka ny sakantsakana nahazo azy noho izay fahombiazana azony izany ary indrindra koa nony namofompofona fifidianana ny vaninandro niainana teto [[Madagasikara]]. Nisy ny famatsiam-bola izay tokony ho azon' ny tanànan' Antananarivo nefa nifandrirariràna tamin' ny Minisitry ny Asa vaventy tamin' izany fotoana, Atoa Herivelona Ramanantsoa. Tao ny nolazainy ho antsojay nataon' ny orinasa [[Star (orinasa)]] tamin' ireo mpivarotra mandray ny [[Classiko]], mpifaninana amin' ny vokatry ny Star toy ny [[Coca-cola]], Fanta, ... Nanangana ny [[Madagascat Broadcasting System]] (MBS) ihany koa izy, izay fahitalavitra sy onjam-peo tsy miankina, mijoro ao Anosipatrana; ary anisan' ny azo heverina fa ny fifidianana ho avy no tena antony nijoroan' io fitaovan-tserasera io.

=== Andraikitra hafa ===
Fantatra amin' ny hafanam-pony amin’ ny finoany kristianina i Ravalomanana&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Cornwell, Richard (April 2003). [https://web.archive.org/web/20120205204002/http://www.iss.org.za/Pubs/Papers/68/Paper68.PDF &quot;Madagascar: Stumbling at the first hurdle?]&quot; (PDF). Institute for Security Studies Paper. 68: 1–15. 5 Febroary 2012.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. Tamin' ny fahatanorany dia nandray tsikelikely ny andraikitry ny mpitarika eo anivon' ny fiangonany izy&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;&lt;small&gt;Geslin, Jean-Dominique (15 Janoary 2007). [https://web.archive.org/web/20120126014659/http://www.jeuneafrique.com/Article/LIN14017ravaleuqilb0/ &quot;Ravalomanana le PDG de la République&quot;]. Jeune Afrique.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.  Tamin' ny fiandohan' ny taona 2000 dia izy no nasolo ny mpikambana ao amin' ny Sinôdam-paritanin’ Antananarivo atsinanana ao amin' ny komitin' ny lehilahy kristiana ary lany ho filohany izy&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Vivier, Jean-Loup (2007). ''Madagascar sous Ravalomanana: La vie politique malgache depuis 2001''. Paris: Editions L'Harmattan, p. 22&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. Tamin’ ny volana Aogositra tamin’ io taona io ihany no lany ho filoha lefitry ny [[Fiangonan' i Jesoa Kristy eto Madagasikara]] (FJKM) izy&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Pellerin, Mathieu (Marsa 2009). [http://www.politique-africaine.com/numeros/pdf/conjonctures/113152.pdf &quot;Madagascar: un conflit d'entrepreneurs?&quot;] {{Wayback|url=http://www.politique-africaine.com/numeros/pdf/conjonctures/113152.pdf |date=20220814081107 }} (PDF). ''Politique Africaine''. 113: 152–165.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. Tamin' ny taona 2005 dia isy naheno fa nilaza izy fa &quot;manonofy firenena kristiana&quot;, vina izay heverin' ny mpitsikera ho fanitsakitsahana ny lalàm-panorenana, izay mamaritra ny fanjakana ho laîka. Ny fitsapan-kevi-bahoaka momba ny lalàm-panorenana tamin' ny taona 2007 dia nanaisotra izany famaritana an’ i Madagasikara ho laîka izany&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Dubois, Vincent (2012). ''La Compagnie des Indes Galantes''. Reunion: Edifree, pp. 24–25&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. Raha nahazo fanohanana matanjaka avy amin' ny FJKM sy ny fikambananam-piangonana hafa i Ravalomanana tany am-piandohan' ny andraikiny ara-pôlitika, dia nampitombo ny fanerena azy ireo fikambanana ireo rehefa nandeha ny fotoana, ka nihevitra ny pôlitikany ho tsy mahomby amin 'ny fampihenana ny fahantrana manerana ny Nosy&lt;ref name=&quot;:5&quot;&gt;&lt;small&gt;Marcus, Richard R. (Aogostra 2004). [https://web.archive.org/web/20120214185237/http://www.iss.org.za/pubs/papers/89/Paper89.pdf &quot;Political Change in Madagascar: populist democracy or neopatrimonialism by another name?]&quot; (PDF). Institute for Security Studies Paper. 89: 1–19..&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Ravalomanana dia manana nanana vondrona haino aman-jery, dia ny [[Malagasy Broadcasting System]] (MBS), izay miasa amin' ny onjam-peo sy fahitalavitra&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Bachelard, Jerome; Marcus, Richard (2011). [https://web.archive.org/web/20120608195355/http://www.freedomhouse.org/sites/default/files/inline_images/MADAGASCARfinal.pdf &quot;Countries at the Crossroads 2011: Madagascar&quot;] (PDF). Freedom House.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

== Filoham-pirenena tamin' ny fe-potoam-pitondrana voalohany ==

=== Fifidianana tamin' ny 2001 sy krizy tamin' ny taona 2002 ===
Lany ho filoha lefitry ny [[Fiangonan'i Jesoa Kristy eto Madagasikara|Fiangonan' i Jesoa Kristy eto Madagasikara]] (FJKM) izy tamin' ny volana  Ôktôbra 2001, sady izy ihany koa no anisan' ny mpanohana ara-bola izany fiangonana izany. Nalainy ho tombony ho azy ny fiaraha-miasa tamin' ny fiangonana, izay manana fotodrafitrasa sy tambajotra afaka manampy amin' ny fampielezan-kevitra ihany koa. Novainy ho [[Tiako i Madagasikara]] ilay fikambanana ''Tiako Iarivo'', manambara ihany koa izay ny fahasahiany hanao dingana lehibe. 

Tamin' ny 16 Desambra 2001 no natao ny fihodinana voalohany tamin' ny fifidianana filohan' ny Repoblika teto Madagasikara. Ny ministeran' ny Atitany dia nanome voka-pifidianana 46,44 % ho an' i Marc Ravalomanana, ary 40,61 % kosa ho an' ny filoha am-perin' asa [[Didier Ratsiraka]]. Ny Kômity Manohana an' i Marc Ravalomanana (KMMR) kosa dia manohitra io vokatra io satria manome 52,15 % ho an' i Marc Ravalomanana. Ny Consortium des Observateurs koa dia nanome vokatra ambonin' ny antsasa-manila ho an' i Marc Ravalomanana, na dia nisy resaka projection sy fitanana an-tsoratra tsy feno aza tao. Nandritra izay fotoana izay, dia namory olona isan' andro isan' andro teo amin' ny [[Kianjan'ny Fahaleovan-tena|Kianjan' ny Fahaleovan-tena]] sy nanao [[Krizy pôlitika teto Madagasikara tamin' ny taona 2002|fihetsiketsehana ary fitokonana]] ny mpomba an' i Marc Ravalomanana. Mahatratra amana hetsiny isan' andro ny vahoaka malagasy vory teo.

Tetsy ankilany, ny fitondrana dia nametraka fa hatao ny volana Febroary 2002 ny fihodinana faharoa. Rehefa tsy nahomby izay dia nekeny indray ny hanemotra izany fifidianana izany amin' ny volana martsa 2002. Kanefa tamin' ny 22 febroary 2002, dia &quot;nanoso-tena&quot; ho filohan' ny Repoblika tao [[Mahamasina]] i Marc Ravalomanana. Tsy nanaiky lembenana ny mpomba an' i [[Didier Ratsiraka]], na dia hita ho azon-dRavalomanana aza ny fon' Antananarivo, izay renivohitr' i Madagasikara. Nifanaraka ny governora tamin' ny [[faritany]] dimy hafa ary natsangan-dRatsiraka ho renivohitra faharoa an' i Madagasikara i [[Toamasina]].

Tsy mbola havanana tamin' ny resaka pôlitika i Marc Ravalomanana, nefa maro ny olona sy antoko pôlitika nanohana azy, toy ny [[Asa Vita Ifampitsarana]] (AVI) an' i [[Norbert Lala Ratsirahonana]], ny [[MFM (antoko politika)|MFM]] tarihin' i [[Manandafy Rakotonirina]]. Tamin' ny ady mafy tamin' izany fotoana izany dia nanohana azy koa ny ankamaroan' ny manamboninahitry ny tafika.

=== Fe-potoam-pitondrana voalohany ===
Naverina ny fanisana ny vatom-pifidianana ary navoakan' ny [[Fitsarana Avo momba ny Lalàmpanorenana]] fa lany tamin' ny fihodinana voalohany i Marc Ravalomanana. 

Tamin’ ny volana Mey 2002 i Marc Ravalomanana dia nambara ho mpandresy tamin’ ny fihodinana voalohany tamin’ ny vato maherin’ ny 51 %. Herinandro taty aoriana dia nanao fianianana ho filohan’ ny Repoblika izy. Nanapa-kevitra ny hiantso ireo zanadambo izy mba hanao hanohitra ireo miaramila tsy nivadika amin’ i [[Ratsiraka Didier|Didier Ratsiraka]] sy hanafaka ireo faritany hafa amin’ ny sakana. Tamin’ ny volana jolay 2002, i Toamasina no faritany farany lasan-dRavalomanana. Nandositra niaraka amin’ ny mpanara-dia azy nankaly [[Frantsa]] i Didier Ratsiraka. Ny firenena tandrefana dia manaiky ny fandresen-dRavalomanana, ka i [[Etazonia]] no nitarika ary i Frantsa no farany. Tsy neken’ ny [[Vondrona Afrikana]] sy ny [[Firenena Mikambana]] ary ny mpamatsy vola ny fitondran’ i Marc Ravalomanana raha tsy tamin’ ny volana Janoary 2003, taorian’ ny fifidianana solombavambahoaka izay nandresen’ ny antokony.

Tamin’ ny fiafaran’ ny fe-potoam-piasana voalohany, ny filoha Marc Ravalomanana dia namolavola ny vina ''Madagascar Naturellement'' nampihatra ny ''[[Madagascar Action Plan]]'' (MAP), fandaharan’ asa fampandrosoana vaovao maharitra dimy taona&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Politique générale de l'État 2006&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

== Fe-potoam-pitondrana faharoa sy fanonganana ==

=== Fifidianana tamin' ny 2006 ===
Tamin' ny volana Desambra 2006 dia lany tamin' ny fihodinana voalohany ny filoha Marc Ravalomanana tamin' ny vato 56 % ka nitondra nandritra ny dimy taona fanindroany, ary ny tanjona lehibe indrindra dia ny fahatratrarana ny Madagascar Action Plan 2&lt;ref&gt;&lt;small&gt;www.ufctogo.com [archive]&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. 

=== Fe-potoam-pitondrana faharoa ===
Tamin' ny Avrily 2007 izy dia nanitsy ny Lalàm-panorenana tamin' ny alalan' ny [[fitsapan-kevi-bahoaka]] mba hanamafisana ny fahefan' ny filoham-pirenena hahafahany mamoaka didim-panjakana &quot;raha misy ny hamehana sy ny loza&quot;. Ity fanavaozana ity ihany koa dia mampiditra ny fiteny anglisy ho fiteny ôfisialy fahatelo (fanampin’ ny fiteny malagasy sy ny fiteny frantsay), nanova ny rafi-pitantanana amin' ny fanoloana ny faritany mizaka tena enina amin' ny faritra miisa 22 ary manala ny maha laîka ny fanjakana malagasy&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Antonio Garcia, « Ravalomanana renforce ses pouvoirs et adopte l’anglais », ''www.rfi.fr'',‎ 5 avril 2007 (lire en ligne [archive]).&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Noheverin’ ny mpanohitra fa mitarika ny firenena amin’ ny fitondrana tsy refesi-mandidy ity fanavaozana ity ary ny [[Eglizy Katôlika Apôstôlika Rômanina (Madagasikara)|Eglizy Katôlika eto Madagasikara]] kosa nanakiana mafy ny fandaminana ny fitsapan-kevi-bahoaka, ary nahita fa “fahefana mihoa-pampana” no nomena ny filoha. Nanahy koa ny Katôlika ny amin’ ny hisian’ ny fitsabahana mivantana  amin’ ny hetsika ara-pivavahana mety hataon’ ny filoha Ravalomanana, izay filoha lefitry ny [[Fiangonan' i Jesoa Kristy eto Madagasikara|Fiangonan’ i Jesoa Kristy eto Madagasikara]] (FJKM) &lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;&lt;small&gt;Ny FJKM, ''Fiangonan'i Jesoa Kristy Eto Madagasikara'' (''Église de Jésus-Christ à Madagascar'')&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Nandritra ny taona maro, ny antoko mpanohitra dia niampanga ny fitondrana ho nampandringa ny orinasa eto an-toerana toa ny [[Savonnerie Tropicale]] &lt;ref&gt;&lt;small&gt;La Savonnerie Tropicale dia orinasa mamahana hetsika politika maro - Lahatsoratra tao amin' ny ''Madagascar Tribune,'' Jona 21, 2008 - Citron Plus contre Savonnerie Tropicale / CONECS.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;&lt;small&gt;“Raha mbola afaka nitazona hatramin’izao isika dia noho ny fahaiza-mitantana. Na dia teo aza ny antso avo izay efa imbetsaka, sy ny krizy izay niaretanay, dia tsy nanindra-tanana hanohana anay mihitsy ny governemanta”, André Ramaroson, tale jeneralin’ny Savonnerie Tropicale ao amin’ny ''Express de Madagascar'', andiany tamin’ny 21 Novambra 2008.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt; sy ny orinasa Quartz&lt;ref&gt;&lt;small&gt;''Midi Madagasikara'', 18 Jona 2008&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. Notsikerain' ny mpanohitra ihany koa i Marc Ravalomanana fa nanao izay hampanjavona ny mpandraharaha malagasy nahita fahombiazana, sy nanao ampihimamba ny raharahan' ireto farany tamin' ny alalan' ny orinasany mba hametraka ny tenany amin' ny sehatra ara-toekarena mahazo tombony rehetra. Ny zotram-pifidianana ihany koa dia nokianin' ny mpanohitra, izay naniry ny hitondra fanatsarana lehibe amin’ izany mba hialana amin’ ny korontana isaky ny fifidianana filoham-pirenena&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Amnesty International amnestyinternational.be [archive]&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Nifandona mafy amin’ ny ben’ ny tanànan’ Antananarivo renivohitra, [[Andry Rajoelina]], ny fitondran-dRavalomanana. Hatramin’ ny nidiran’ ity farany teo amin’ ity toerana ity dia nisy ny fakàna an-keriny ny vola miditra ao amin’ ny kaominina nataon’ ny Tahirimbolam-panjakana&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Iloniaina Alain, ''Express de Madagascar'', 21 Aogositra 2008&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;, ny fanesorana amin' ny kaominina ny fitantanana ny fiantsonan’ ny fiara fitateram-bahoaka eo Ampasapito ([[Antananarivo]]), ny fanesorana aminy ny fitantanana ny fahadiovana ao an-drenivohitra&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Manjaka Hery, ''Madagascar Tribune'', 25 Aogositra 2008&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt; noho ny fiheveran' ny fitondram-panjakana fa tsy misy asa vitany ny kaominina.

Tamin' ny Jolay 2008, ny filoha malagasy dia nanome alalana hampiasa tany 1&amp;nbsp;300&amp;nbsp;000 hektara - ny antsasaky ny tany azo volena eto [[Madagasikara]] izany - mandritra ny 99 taona ho an' ny orinasa kôreana tatsimo, [[Daewoo Logistics]], izay saika hisahana fambolena hamatsiana an' i [[Kôrea Atsimo]], indrindra amin' ny [[katsaka]]&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;&lt;small&gt;''MADAGASCAR. Daewoo gagne le gros lot'', in ''Courrier Internantional'', 20/11/2008, article en ligne [archive]&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. Tamin’ ny volana Novambra 2008 no nahafantarana izany vaovao izany taorian’ ny famoahana tao amin’ ny ''Financial Time''s&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Song Jung-a, Christian Oliver, Tom Burgis, ''Daewoo to cultivate Madagascar land for free'', in ''Financial Times'' ft.com article en ligne [archive]&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt; izay nampitain’ ny haino aman-jery maneran-tany sasany. Amin’ i [[Andry Rajoelina]] sy ny mpomba azy dia tsy mifanaraka amin’ ny lalàm-panorenana izany fifanarahana izany&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Habibou Bangré, ''&quot;Le clan Ravalomanana privé de sortie&quot;'', in ''Jeune Afrique'', 19/03/2009 en ligne [archive]&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

=== Ny fanonganana an-dRavalomanana ===
Nakaton’ ny minisitry ny Serasera ny fahitalavitra Viva an' i Andry Rajoelina, izay nandefa ny tafatafa nataon' ny filoha teo aloha [[Didier Ratsiraka]],&lt;ref&gt;&lt;small&gt;''La vérité'' sur laverite.mg [archive], 15 Desambra 2008 (&quot;Fermeture de TV Viva&quot;)&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. Nitera fihetsiketsehana izany fanapahan-kevitra izany tamin' ny Janoary 2009, nitranga tao an-drenivohitra ny korontana mahery vaika notarihin' ny ben' ny tanànan' Antananarivo. Tamin’ ny 26 Janoary 2009 no nitondran’ i [[Rajoelina Andry|Andry Rajoelina]] ny mpomba azy hidina an-dalambe. Nanafika sy nandroba ary nandoro ny haino aman-jerim-pirenena sy ny fananan’ ny filoha Ravalomanana ary orinasa tsy miankina maromaro ny mpanao fihetsiketsehana.

Tamin’ ny 7 Febroary 2009 i [[Andry Rajoelina]] no nanendry ny praiministrany, [[Monja Roindefo]], teo amin’ ny [[Kianjan’ ny 13 Mey]]. I Monja Roindefo no mitarika ny hetsika fakana ny lapan' Ambohitsorohitra. Nisy ny fifampiresahan' ny mpitarika tamin' ny mpitandro filaminana izay niambina ny lapa. Nampandrenesin' ny mpitarika fa hitifitra ny mpiambina saingy nirohotra nankany an-dapa ny vahoaka, nitifitra ny mpiambina ka maro ny maty sy naratra &lt;ref&gt;&lt;small&gt;(fr) [1] [archive]&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Tamin’ ny 16 Marsa 2009 hariva dia lasan’ ny miaramila mpikomy ny lapan' Ambohitsorohitra. Tamin’ ny 17 Marsa 2009 dia nametra-pialana i Marc Ravalomanana ka namindra tamin' ny Direktoara miaramila ny fahefana. Nanolotra an’ i Andry Rajoelina ny fahefana maha filohan’ ny [[Fahefana Avon' ny Tetezamita]] (FAT) azy, mandra-piandry ny fanatanterahana ny fifidianana vaovao izay hatao ao anatin’ ny 24 ho avy (nefa niiratra dimy taona). Izany dia noheverin' ny fianakaviambe iraisam-pirenena ho toy ny fanonganam-panjakana&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Rajoelina réfugié à l'ambassade de France [archive], ''Le Figaro'', 10 Mars 2009&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. 

=== Fandosirana tany an-dafy ===
Nandrositra tany am-pita i Marc Ravalomanana rehefa noazaia fa hosamborina. Tamin’ ny 23 Marsa 2009 dia nivory teo an-divohitra malagasy ny mpomba an’ i Marc Ravalomanana nitaky ny fiverenan' ny filoha Marc Ravalomanana. Nofaizin' ny miaramila mpomba an' i Andry Rajoelina ity fihetsiketsehana ity ary nisy ny nigadra&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Razily, le cyber-héros des partisans de Ravalomanana, ''The Observers'' [archive], ''france24'', 30 mars 2009&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Tamin’ ny 14 Avrily 2009, i Marc Ravalomanana, tsy nanaiky ny filazana azy ho nametra-pialana tamin’ ny 17 Marsa 2009, izay nisesitany tany [[Soazilandy]], dia nanendry an’ i [[Manandafy Rakotonirina]] ho praiminisitra &quot;ara-dalàna&quot;&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Politicien éprouvé et tête de liste du parti Militant pour le Progrès de Madagascar&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. Nolavin’ ny fahefana tetezamita avy hatrany io fanendrena io&lt;ref&gt;&lt;small&gt;''&quot;Le pouvoir malgache récuse le dirigeant choisi par Ravalomanana&quot;'', agence Reuters, cité par l'''Express'', le 17/04/2009, article en ligne [archive]&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt; ary namoaka didy fampisamborana an’ i Marc Ravalomanana sy ny minisitry ny Vola notendreny&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Lovasoa Rabary, &quot;''Madagascar: mandat d'arrêt contre Ravalomanana&quot;'', ''BBC Afrique'', 17/04/2009, article en ligne [archive]&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt; ny minisitry ny Fitsarana tao amin’ ny FAT. Nisesitany tany [[Afrika Atsimo]] i Marc Ravalomanana&lt;ref&gt;&lt;small&gt;(fr) lefigaro.fr [archive]&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

=== Tsy fahafaha-mirotsaka amin' ny fifidianana (taona 2013) ===
Tsy afaka niatsaka ho fidina ho filoham-pirena i Marc Ravalomanana. Ny 25 Aprily 2013, nametraka ny kandidatiorany i [[Lalao Ravalomanana]]&lt;ref&gt;[http://www.rfi.fr/afrique/20130426-madagascar-ex-premiere-dame-pays-brigue-presidence &lt;small&gt;Madagascar: l'ex-première dame officiellement candidate à la présidence&lt;/small&gt;]&lt;/ref&gt; ([[Tiako i Madagasikara|TIM]]) izay nisolo azy tao amin' ny antoko TIM&lt;ref&gt;[http://www.midi-madagasikara.mg/politique/kolo-roger-19e-candidat-la-presidentielle &lt;small&gt;Kolo Roger : 19e candidat à la présidentielle&lt;/small&gt;]&lt;/ref&gt;. Taorian' ny fanambaran' i [[Andry Rajoelina]] ny 15 Janoary 2013 mikasika ny tsi-fametrahany kandidatiora amin' ny fifidianana ho avy&lt;ref&gt;[http://www.lefigaro.fr/flash-actu/2013/01/15/97001-20130115FILWWW00723-madagascar-rajoelina-renonce.php &lt;small&gt;Madagascar: Rajoelina renonce&lt;/small&gt;]&lt;/ref&gt;, dia nilaza izy tamin' ny 3 Mey 2013 fa ho kandidà amin' ny fifidianana ho avy. Nandiso fanantenana an' i [[Frantsa]] ny fiovan-kevitr' i Rajoelina sy ny fanekena ny kandidatioran' i [[Didier Ratsiraka]] sy Lalao Ravalomanana&lt;ref&gt;[http://www.lemonde.fr/afrique/article/2013/06/21/21-contre-3-la-presidentielle-se-polarise-a-madagascar_3434504_3212.html &lt;small&gt;21 contre 3 : la présidentielle se polarise à Madagascar&lt;/small&gt;]&lt;/ref&gt;. Tamin' ny farany dia i [[Jean Louis Robinson]] no kandidà nasolo an' i Lalao Ravaomanana. 

== Taorian' ny fiverenana an-tanindrazana ==

=== Fodiana an-tanindrazana ===
Nosamborina tamin' ny 13 Ôktôbra 2014 i Marc Ravalomanana rehefa niverina teto [[Madagasikara]]&lt;ref&gt;&lt;small&gt;&quot;[https://www.rfi.fr/fr/afrique/20141013-madagascar-ravalomanana-mis-en-securite-pas-arrete-president-hery-rajaonarimampianina Marc Ravalomanana «mis en sécurité», «pas arrêté»]&quot; [[https://archive.wikiwix.com/cache/index2.php?url=http%3A%2F%2Fwww.rfi.fr%2Fafrique%2F20141013-madagascar-ravalomanana-mis-en-securite-pas-arrete-president-hery-rajaonarimampianina%2F#&amp; tahiry]], sur rfi.fr, 13 Oktobra 2014&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. Nahazo fahalalahana tanteraka indray izy taorian' ny fanapahan-kevitra noraisina nandritra ny fivoriana nasiônaly tamin' ny volana Mey 2015 izay nandraisany anjara niaraka amin' i Didier Ratsiraka sy i [[Rajaonarimampianina Hery|Hery Rajaonarimampianina]]&lt;ref&gt;&lt;small&gt;[https://www.madagascar-tribune.com/Marc-Ravalomanana-le-grand-gagnant,21080.html Marc Ravalomanana, le grand gagnant fait son mea culpa] {{Wayback|url=https://www.madagascar-tribune.com/Marc-Ravalomanana-le-grand-gagnant,21080.html |date=20230214133459 }} [[https://archive.wikiwix.com/cache/index2.php?url=http%3A%2F%2Fwww.madagascar-tribune.com%2FMarc-Ravalomanana-le-grand-gagnant%2C21080.html tahiry]]&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Nanamarika ny fiverenany teo amin' ny sehatra pôlitika izy tamin' ny fandraisany ny filohan' ny antoko naoriny, ny [[Tiako i Madagasikara]], tamin' ny 22 Mey 2015&lt;ref&gt;&lt;small&gt;[https://www.lexpressmada.com/blog/actualites/congres-du-tim-marc-ravalomanana-reprend-les-renes-du-parti-34511 Congrès du TIM-Marc Ravalomanana reprend les rênes du parti] [[https://archive.wikiwix.com/cache/index2.php?url=http%3A%2F%2Fwww.lexpressmada.com%2Fblog%2Factualites%2Fcongres-du-tim-marc-ravalomanana-reprend-les-renes-du-parti-34511 tahiry]]&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. Nifamahofaho ny vokatra azon' ny antokony nandritra ny fifidianana kaominaly tamin' ny 31 Jolay 2015, saingy nahazo fandresena lehibe tao Antananarivo renivohitra, izay nandresen' ny vadiny [[Lalao Ravalomanana]], ka lasa vehivavy voalohany lany ho ben' ny tanàna teto an-drenivohitra malagasy ary nahazo ny maro an' ’isa tanteraka tao amin' ny filankevitra monisipaly&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Io fandresena io dia notsipahin' ny amin' ny mpifanandrina aminy, i Lalatiana Rakontondrazafy, ao amin' ny antoko Freedom, izay nametraka fitarainana maro noho ny tsy fanarahan-dalàna. Nolavin' ny fitsarana ny fifidianana tao Antananarivo ny 88 amin' ireo fitarainana 90 mitaky ny fanafoanana ny vato azon' ny kandidàn' ny TIM. Noraketin' ny fitsarana araka izany ny fandresen-dramatoa Lalao Ravalomanana, izay nandray ny asany ny 6 Ôktôbra 2015.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

=== Fifidianana tamin' ny taona 2018 ===
Kandidà tamin' ny fifidianana filoham-pirenena tamin' ny taona 2018 i Marc Ravalomanana. Nametraka ny firotsahan-kofidiany tamin' ny 21 Aogositra 2018&lt;ref&gt;&lt;small&gt;[https://www.lemonde.fr/afrique/article/2018/08/22/a-madagascar-46-pretendants-briguent-la-presidence_5344919_3212.html « A Madagascar, 36 prétendants briguent la présidence »] [[https://archive.wikiwix.com/cache/index2.php?url=https%3A%2F%2Fwww.lemonde.fr%2Fafrique%2Farticle%2F2018%2F08%2F22%2Fa-madagascar-46-pretendants-briguent-la-presidence_5344919_3212.html#federation=archive.wikiwix.com&amp;tab=url tahiry]], Le Monde.fr (notsidihina tamin' ny 22 Aodositra 2018)&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. Nandritra ny fampielezan-kevitra dia nanetsika fomba vaovao izy, indrindra noho ny tambajotra sosialy&lt;ref&gt;&lt;small&gt;[http://mg.one.un.org/content/unct/madagascar/fr/home/a-propos-de-madagascar/statistiques-sur-madagascar.html « Statistiques sur Madagascar »] {{Wayback|url=http://mg.one.un.org/content/unct/madagascar/fr/home/a-propos-de-madagascar/statistiques-sur-madagascar.html |date=20190913195552 }} [[http://mg.one.un.org/content/unct/madagascar/fr/home/a-propos-de-madagascar/statistiques-sur-madagascar.html tahiry]], tao amin' ny ''mg.one.un.org'' (otsidihina tamin' ny 20 Desambra 2017)&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. Ny tanora sy ny Malagasy ampielezana no kendrena amin’ ny alalan’ ireo komity mpanohana azy, izay misy ny GTT any Genève, sy ny sampana any [[Marseille]], Nancy-Metz, nosy [[La Réunion]] na sampana any [[Azia]]&lt;ref&gt;&lt;small&gt;[http://gtt-international.blogspot.com/p/membres-gtt-international.html « Qui sommes-nous »] [[https://archive.wikiwix.com/cache/index2.php?url=http%3A%2F%2Fgtt-international.blogspot.ca%2Fp%2Fmembres-gtt-international.html#federation=archive.wikiwix.com&amp;tab=url tahiry]], sur gtt-international.blogspot.ca (notsidihia tamin' ny 20 Desambra 2017)&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. Tafita tamin' ny fihodinana faharoa izy, izay nahazo ny 35,35 % tamin' ny vato manan-kery&lt;ref&gt;&lt;small&gt;[https://www.tdg.ch/un-second-tour-pour-departager-les-ex-presidents-578124048388 « Elections à Madagascar – Un second tour pour départager les ex-présidents »], La Tribune de Genève,‎ 28 novembre 2018  [[https://archive.wikiwix.com/cache/index2.php?url=https%3A%2F%2Fwww.tdg.ch%2Fmonde%2Fsecond-tour-departager-expresidents%2Fstory%2F21940013#&amp; tahiry]], notsidihina tamin' ny 28 Aogositra 2020).&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. Nandresy tamin' ny vato 55,66 % i [[Andry Rajoelina]]&lt;ref&gt;&lt;small&gt;[http://www.hcc.gov.mg/wp-content/uploads/2018/11/EtatNational.pdf &quot;Résultat de l'élection présidentielle du 7 Novembre 2018&quot;], Haute Cours Contitutionelle [[https://archive.wikiwix.com/cache/index2.php?url=http%3A%2F%2Fwww.hcc.gov.mg%2Fwp-content%2Fuploads%2F2018%2F11%2FEtatNational.pdf%2Findex.html#federation=archive.wikiwix.com&amp;tab=url tahiry]]&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. 

Tamin' ny 16 Aogositra 2019 dia voafidy hitarika fiarahan' antoko pôlitika vaovao antsoina hoe [[Rodoben' ny Mpanohitra ho an' ny Demokrasia eto Madagasikara]] (RMDM) i Marc Ravalomanana. Na izany aza, ity sehatra mampivondrona ny antoko mpanohitra ity dia tsy miaraka amin' ny fikambanana nanohana azy tamin' ny fifidianana filoham-pirenena tamin' ny taona 2018.

==Jereo koa==

* [[Lisitry ny filohan' i Madagasikara]]
* [[Tantaran' i Madagasikara]]
* [[Repoblikan' i Madagasikara (1992-2009)]]
* [[Krizy pôlitika teto Madagasikara tamin' ny 2002]]
* [[Krizy pôlitika teto Madagasikara tamin' ny 2009]]
* [[Ratsiraka Didier]]
* [[Rajoelina Andry]]
* [[RMDM]]

== Diplôma ==

* ''Docteur honoris causa'' avy amin' ny [[Oniversiten' Antananarivo]].
* ''Docteur honoris causa'' avy amin' ny Abilene Christian University ([[Etazonia]]).
* ''Docteur honoris causa'' avy amin' ny Oniversiten' i Pekin.

* African leadership of the year 2017.

== Fanovozan-kevitra ==
'''Boky'''

* Dubois, Vincent (2012). ''La Compagnie des Indes Galantes''. Reunion: Edifree.

* Galibert, Didier (2009). ''Les gens du pouvoir à Madagascar – Etat postcolonial, légitimités et territoire (1956–2002)''. Antananarivo: Karthala Editions. &lt;nowiki&gt;ISBN 9782811131432&lt;/nowiki&gt;.

* Vivier, Jean-Loup (2007). ''Madagascar sous Ravalomanana: La vie politique malgache depuis 2001''. Paris: Editions L'Harmattan. &lt;nowiki&gt;ISBN 9782296185548&lt;/nowiki&gt;.

'''Rohy''' '''ivelany'''
* [http://www.madanight.com/articles/politique/111-marc-ravalomanana.html Takelaka ambon'ny Marc Ravalomanana]
* [http://www.tim-madagascar.org/ Tranokalan'ny TIM] {{Wayback|url=http://www.tim-madagascar.org/ |date=20070407223236 }}
* [http://www.ravalomanana.com/ Tranonkalan'i Marc Ravalomanana] {{Wayback|url=http://www.ravalomanana.com/ |date=20081217043151 }}
'''Sarimihetsika'''

* ''Madagascar, 7 mois de chaos - deux présidents pour un seul fauteuil'' -, sarimihetsika malagasy (2002)

* ''Madagascar: Return of a President'', sarimihetsika tahirinkevitra nataon' i Lotte Mik Meyer tamin' ny taona 2017.

{{Filohan'i Madagasikara}}

== Loharano sy fanamarihana ==
[[Sokajy:Politika ao Madagasikara]]
[[sokajy:biôgrafia]]
[[Sokajy:Mpanao politika malagasy]]
[[Sokajy:Filohan'i Madagasikara]]
[[Sokajy:RMDM]]
[[Sokajy:Tiako i Madagasikara]]
[[Sokajy:Marc Ravalomanana]]
[[Sokajy:Ben'ny tanànan' Antananarivo]]</text>
      <sha1>85ulxrqf42o2o66pcxyzba1a9nue3hn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>WikiNi</title>
    <ns>0</ns>
    <id>2330</id>
    <revision>
      <id>1091523</id>
      <parentid>794329</parentid>
      <timestamp>2024-11-15T00:07:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>25011</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>1091523</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2177" sha1="an0fruimznd0lql1q6b02oulzzu2p4o" xml:space="preserve">'''WikiNi''' dia [[rindrankajy]] [[rindrankajy malalaka|malalaka]] '''[[wiki]]''' anankiray fehezin'ny [[lisansy BSD]] manome fomba tsotra, mahomby sy haingana ahafahana mamorona sy mitantana sehatra iray amin'ny tranonkala na amina tranonkala anatina orinasa iray. Maimaim-poana izy sady azo ovaina sy zaraina arak'io lisansy mifehy azy io ihany koa.

== Tantarany ==
[[Sampana (rindrankajy)|Fisampanana]] iray avy tamin'ilay [[rindrankajy]] [[wiki]] [[WakkaWiki]] i WikiNi. Ny taona [[2002]] no nanomboka nisy izy, ary i Charles Nepote no namorona azy, miampy an'i David Delon sy Patrick Paul. Anisan'ny mampiavaka azy amin'ireo [[sampana (rindrankajy)|sampan'i]] [[WakkaWiki]] hafa, noho izy Frantsay ny mpamolavola azy, dia amin'ny [[fiteny frantsay]] ihany koa ny {{tb interface}} ampiasàna azy.

== Zava-bitany ==
{{tb navigateur|Navigateur}} ihany dia fitaovana ampy hampiasana azy, ary tsy mifidy {{tb navigateur}} rahateo izy. Ireto no isan'ireo zava-dehibe afaka atao miaraka aminy :
*famoronana, famafàna, fanovàna, fanamarihana pejy amin'ny sehatra, na firy na firy isan'ny mpifarimbona amin'ny fanovàna pejy sy isan'ny pejy.
*fitantanana ny fahazoan-dàlana amin'ireo pejy maro samihafa (famakiana, fanovàna, fanamarihana).
*fiangaliana ny endriky ny votoatin'ny pejy : mora ny mizatra sy mampiasa izany, na dia tsy manana fahalalàna lasa lavitra momba ny [[informatika]] aza ny mpiangaly azy.
*fizaràna eo no ho eo ny fampahalalàna momba ny pejy vao noforonina sy vao novaina.
*fandalinana sy fitantanana ny sehatra manontolo amin'ny alàlan'ny fitaovana tsotra : drafitry ny sehatra, lisitry ny mpikambana, lisitry ny pejy vao niova, sns.

== Fametrahana azy ==
Mila {{tb serveur web}} mahazaka [[PHP]] sy [[MySQL]] fotsiny, dia afaka apetraka ao anatin'ny 10 minitra i WikiNi. Vao vita izay dia afaka ampiasaina avy hatrany ny sehatra ary {{tb navigateur}} ihany no fitaovana hitantanana azy.

== Rohy ==
* [http://www.wikini.net/wakka.php wikini.net] {{Wayback|url=http://www.wikini.net/wakka.php |date=20060822081523 }} Sehatra ofisialy
* [[WakkaWiki]]
* [[Lisitry ny rindrankajy Wiki]]

[[Category:Rindrankajy Wiki]]
[[Category:Rindrankajy malalaka]]</text>
      <sha1>an0fruimznd0lql1q6b02oulzzu2p4o</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Tiako i Madagasikara</title>
    <ns>0</ns>
    <id>2485</id>
    <revision>
      <id>1091528</id>
      <parentid>1071432</parentid>
      <timestamp>2024-11-15T10:47:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>41.213.235.225</ip>
      </contributor>
      <origin>1091528</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2155" sha1="tegog8tg7sxpyu70t0kqbzb7jqbrhmm" xml:space="preserve">[[Sary:Marc Ravalomanana (cropped).jpg|vignette|[[Ravalomanana Marc|Marc Ravalomanana]]]]
Ny '''Tiako i Madagasikara''' ('''TIM''') dia [[antoko pôlitika malagasy]] nitsangana tamin' ny 3 Jolay 2002 mba hanohanana ny filoha [[Ravalomanana Marc|Marc Ravalomanana]]. Taorian' ny fifidianana solombavambahoaka natao tamin' ny 23 Septambra 2007 izy no antoko nanana ny maro anisa indrindra tao amin' ny Antenimieram-pirenena teto [[Madagasikara]], izay nahazo toerana 106 amin' ny 127. Ao Ankorondrano [[Antananarivo]] no misy ny foiben' ilay antoko. Voafidy indray tamin' ny anaran’ io antoko io tamin' ny vato 55,79 % Ravalomanana tamin' ny fifidianana filoham-pirenena taminb' ny Desambra 2006.

I Solofonantenaina Razoarimihaja no filohan' ny TIM tamin' ny taona 2002 ka hatramin' ny 2007. Ny 12 Oktobra 2007 no nandimby azy i Yvan Randriasandratriniony, izay filoha vonjimaika. Lany tamin' ny fomba ôfisialy ho filohan' ny TIM i Yvan Randriasandratriniony tamin' ny 21 Mey 2008, nandritra ny kôngresy nasiônaly faharoan' ny antoko, raha i Ivohasina Razafimahefa kosa no lany ho sekretera jeneraly. Nitarika ny antoko TIM tamin' ny fifidianana solombavambahoaka malagasy 2013 Ravalomanana.
== Election results ==

=== Presidential elections ===
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
|-
! rowspan=2| Election
! rowspan=2| Candidate
! colspan=2| 1st round
! colspan=2| 2nd round
! rowspan=2| Results
|-
! #
! %
! #
! %
|-
![[2001 Malagasy presidential election|2001]]
| rowspan=&quot;2&quot; |[[Marc Ravalomanana]]
|2.306.600
|51.46%
|colspan=2 
|'''Elected'''
|-
![[2006 Malagasy presidential election|2006]]
|2.435.199
|54.79%
|colspan=2 
|'''Elected''' 
|-
![[2013 Malagasy presidential election|2013]]
|[[Jean Louis Robinson]]
|955.534
|21.10%
|1.791.336
|46.51%
|'''Lost'''
|-
![[2018 Malagasy presidential election|2018]]
| rowspan=&quot;2&quot; |[[Marc Ravalomanana]]
|1.760.837
|35.35%
|2.060.847
|44.34%
|'''Lost''' 
|-
![[2023 Malagasy presidential election|2023]]
|586.282
|12.09%
|colspan=2 
|'''Lost''' 
|}
{{Noteslist}}

== Jereo koa ==

* [[Pôlitika eto Madagasikara]]
{{Stub}}
[[Sokajy:Antoko pôlitika malagasy]]
[[Sokajy:Tiako i Madagasikara]]</text>
      <sha1>tegog8tg7sxpyu70t0kqbzb7jqbrhmm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Empira Bizantina</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4087</id>
    <revision>
      <id>1091513</id>
      <parentid>1049161</parentid>
      <timestamp>2024-11-14T16:29:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <comment>Nanatsara rafi-pehezanteny</comment>
      <origin>1091513</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1150" sha1="6clgo2b11t6roa8rbd9xymrv1vck8qn" xml:space="preserve">[[Sary:Byzantine imperial flag, 14th century, square.svg|alt=|ankavanana|239x239px]]
Ny atao hoe '''Empira Bizantina''' dia ny empira kristiana grika tatsinanana izay mpandova ny [[Empira Rômana Atsinanana]] nitoetra teo amin’ny faritra atsinanan’ i [[Eorôpa]] nandritra ny taonjato faha-4 hatramin’ ny taona 1453.

Tamin’ ny taona 330, dia noforonin’ i [[Kônstantino I]] ny tanànan’ i [[Kônstantinôpla]] izay natao ho &quot;Rôma Vaovao&quot; teo amin’ ny toerana nisy an’ i [[Bizansa]] taloha. Nosarahan’ i [[Teôdôsio I|Teodôsio]] ho empira roa samy manana ny renivohiny ny [[Empira Rômana]] tamin’ ny taona 395. Tsy naharitra ela anefa ny [[Empira Rômana Andrefana]] fa nitontongana tanteraka tamin’ ny taina 476 noho ny fanafihan’ ny [[vahoaka jermanika]] izay nonina teo moron’ ny sisintanin’ ny Empira Rômana Andrefana. Nahatohitra ireo mpanafika jermanika ireo ny Empira Rômana Atsinanana ka noho ny tsifisian’ ny Empira Rômana Andrefana intsony dia natao hoe Empira Bizantina no anarany.

== Jereo koa ==
* [[Empira Romana]]

=== Rohy ivelany ===

{{vangovango}}

[[Sokajy:Empira]]
[[Sokajy:Firenena Taloha]]</text>
      <sha1>6clgo2b11t6roa8rbd9xymrv1vck8qn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Alaska</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4357</id>
    <revision>
      <id>1091516</id>
      <parentid>943605</parentid>
      <timestamp>2024-11-14T16:42:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <comment>Nanatsara rafi-pehezanteny</comment>
      <origin>1091516</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="778" sha1="q3eqjj1ed6chulf8t9626otpkjzukr1" xml:space="preserve">{| border=1 align=right cellpadding=4 cellspacing=0 width=300 style=&quot;margin: 0 0 1em 1em; background: #f9f9f9; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;&quot;
|+&lt;big&gt;&lt;big&gt;'''Alaska'''&lt;/big&gt;&lt;br /&gt;
|-
| style=&quot;background:#efefef;&quot; align=&quot;center&quot; colspan=2 |
{| border=&quot;0&quot; cellpadding=&quot;2&quot; cellspacing=&quot;0&quot;
|-
| align=&quot;center&quot; width=&quot;140px&quot; | [[Sary:Flag of Alaska.svg|150px]]
| align=&quot;center&quot; width=&quot;140px&quot; | [[Sary:AlaskaStateSealTransparent.png|150px]]
|}
|-
| align=center colspan=2 | [[Sary:Map of USA AK.svg|300px]]
|}
Ny '''Alaska''' dia [[fanjakana]] any [[Etazonia]], ny renivohiny dia i [[Juneau]]. Misy mponina 683&amp;nbsp;478 any.

== Jereo koa ==
{{firenena amerikana}}

{{vangovango}}

[[Sokajy:Alaska|*]]
[[Sokajy:Faritany mizaka-tena amerikanina]]</text>
      <sha1>q3eqjj1ed6chulf8t9626otpkjzukr1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Rosia</title>
    <ns>0</ns>
    <id>6393</id>
    <revision>
      <id>1091505</id>
      <parentid>1091504</parentid>
      <timestamp>2024-11-14T14:10:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <comment>Nanao fanitsiana madinika</comment>
      <origin>1091505</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="26056" sha1="aspnrd0djhrld6tl8lk5edqvco283z1" xml:space="preserve">{{vangovango|rosia}}

{{Infobox Pays
| nom_local1=Российская Федерация 
| langue1=ru 
| prononciation1=
| nom_local2=Россия
| langue2=ru
| nom_malgache=Federasionan'i Rosia
| de=de%20
| image_drapeau=Flag of Russia.svg
| lien_drapeau=Sainan'i Rosia
| image_blason=Coat of Arms of the Russian Federation.svg
| lien_blason=Fanevan'i Rosia
| image_carte=Russian Federation (orthographic projection).svg
| devise= tsy misy
| langues=[[fiteny rosy]]&lt;small&gt;&lt;sup&gt;1&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
| capitale=[[Môsikao]]
| coordonnées_capitale=55° 45' N, 37° 42' E
| lien_villes=Tanànan'i Rosia
| titre_plus_grande_ville=Tanàna ngeza indrindra
| plus_grande_ville=[[Moskva]]
| type_gouvernement=[[Repoblika]] [[firenena federaly]]
| titres_dirigeants=[[Liste des présidents de la Russie|Président]]&lt;br /&gt;&amp;nbsp;- [[Chefs du gouvernement russe|Président du gouvernement]]
| noms_dirigeants=[[Vladimir Poutine]]&lt;br /&gt;[[Dmitri Medvedev]]
| superficie_rang=1
| superficie_totale={{formatnum:17075400}}
| pourcentage_eau=0,5%
| population_rang=8
| population_totale={{formatnum:141800000}}&lt;ref&gt;{{ru}}http://www.gks.ru/bgd/free/b09_00/IssWWW.exe/Stg/d06/8-0.htm, Jiona 2009&lt;/ref&gt; 
| population_année=2009
| densité=8,3
| type_indépendance=Déclaration
| pays_indépendance=Avy amin'ny [[URSS]]
| date_indépendance=[[25 Desambra]] [[1991]]
| pays frontaliers=
| gentilé=Rosy, rosianina 
| PIB_année=2008
| PIB= $1 676 miliara
| PIB_rang=8 |
| IDH_année=2008
| IDH=(mitombo) 0,802&lt;ref&gt;{{en}} [http://hdrstats.undp.org/en/2008/countries/country_fact_sheets/cty_fs_RUS.html UNDP]&lt;/ref&gt;
| IDH_catégorie=ambony
| IDH_rang=67
| monnaie=[[Robla rosy|Robla]]
| code_monnaie=RUB&lt;small&gt;&lt;sup&gt;&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
| fuseau_horaire=+3 hatramin'i +12
| hymne national=[[Путин - хуйло!.ogg|Hiram-pirenenan'i Rosia]]
| domaine_internet=.ru &lt;br /&gt;&lt;small&gt;&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt; .su ([[URSS]])
| indicatif_téléphonique=7
| notes=
}}

I '''Rosia''' na ny '''Federasionan' i Rosia''' dia [[fanjakana federaly]] sady firenena ngeza indrindra eto an-tany, misy mponina miisa 146 tapitrisa any ho any araka ny fanisam-bahoaka natao tamin' ny taona 2021. Atao hoe ''Россия'' / ''Rossiya'' na ''Российская Федерация'' / ''Rossiyskaya Federatsiya'' izy amin' ny fiteny rosiana. Misabaka eo amin' i [[Eorôpa|Eorôpa]] (25,3 % amin' ny velarany) sy i [[Azia Atsinanana]] (74,7 %) izy. Ny firenena rosiana dia manana velarana 17&amp;nbsp;234&amp;nbsp;033 {{km2}} (indroan' i [[Etazonia]] sy in-30n' i [[Madagasikara]]) izany. Manana faritr' ora iraika ambin' ny folo izy. I [[Môsko]] no renivohiny, ny [[fiteny rosiana]] no [[fiteny ôfisialy]] any ary ny rubla no vola ampiasainy. 

Na dia misy [[ranomasina]] maromaro aza ny manodidina an' i Rosia dia manana [[toetanin-tanibe]] amin' ny tany mangatsiaka sy sarotra ipetrahan' olona izy.

Betsaka ny [[harena an-kibon' ny tany]] any Rosia: misy ny [[solitany]] sy ny [[vato sarobidy]]. Mivoatra be ny orinasa mikasika ny fanamboarana [[sambondanitra]] sy ny fanamboarana basy. Firenena laharana voalohany i Rosia amin' ny fanamboarana sambondanitra, izay nenti-nizaha ny habakabaka tamin' ny taona 1957.

Ny [[Repoblika Sôsialista Federativan' i Rosia]] (RSFR) no [[repoblika]] lehibe indrindra tao amin' ny [[Firaisana Sôvietika]].

Tamin' ny faran' ny taona 1991 dia nisy firenena vaovao dimy ambin' ny folo avy amin' ny [[Firaisan' ny Repoblika Sôsialista Sôvietika|Firaisana Sôvietika]] taloha, anisan' izany i Rosia, izay nandova ny 3/4n' ny tanin' ny Firaisana Sôvietika taloha (izany hoe 17 tapitrisa km²) sy ny antsasaky ny mponiny sy ny 2/3n' ny orinasany ary ny antasaky ny toeram-pamboleny.

== Tantara ==
=== Fiandohana ===
Ny fototry ny tantaran' i Rosia dia nanomboka tamin' ny fotoana niforonan' ny [[Slava (vahoaka)|vahoaka slava]] tany [[Eorôpa]] teo anelanelan' ny taonjato faha-3 sy faha-8 taor. J.K.&lt;ref&gt;&quot;Russia&quot;. Encyclopedia Britannica. Retrieved 2008-01-31&lt;/ref&gt;
[[Sary:Kievan Rus en.jpg|vignette|Ny [[Rosin' i Kiev]]]]
Nanorina ny fanjakana slavôniana voalohany tao amin' ny [[Rosin' i Kiev]] ([[Fiteny rosiana|rosiana]]: Киевская Русь / ''Kievskaja Rus''', izany hoe &quot;Fanjakan' i Kiev&quot;) tamin' ny taonjato faha-9 ny [[Vikingy (vahoaka)|Vikingy]] sy ny taranany. Nandray ny [[kristianisma]] avy amin' ny [[Empira Bizantina]] tamin' ny taona 988 izy ireo.&lt;ref&gt;Avy amin'i Glenn E. Curtis (ed.) (1998). &quot;Russia: A Country Study: Kievan Rus' and Mongol Periods&quot;. Washington, DC: Federal Research Division of the Library of Congress. Retrieved 2007-07-20.&lt;/ref&gt; Niantraika amin' ny kolontsaina rosiana ity endriky ny [[kristianisma]] ity. Rava ny Rosin' i Kiev tamin' ny farany ary nizarazara ho firenena madinika. Ny [[Diokea Lehiben' i Môskva]] no fanjakana mandroso indrindra tao amin' ny Rosin' i Kiev. Hery lehibe indrindra tao anatin' ny fampiraisana an' i Rosia taty aoriana sy tamin' ny ady amin' ny [[Foko Volamena]] avy any [[Azia]] io sehatra io. Nitombo tsikelikely ny fifehezany ny faritra manodidina an' i [[Môsko]] izay nandova ny fiainana ara-kolontsaina sy ara-pôlitikan' ny Rosin' i Kiev.

Nandritra ny taonjato faha-18 dia nanitatra ny sisin-taniny tamin' ny alalan' ny fandresena sy fitetezana ny firenena ho lasa [[Empira Rosiana]] ilay fanjakana fahatelo lehibe indrindra teo amin' ny tantara. Nipongatra avy amin' ny Fitambaram-panjakan' i Pôlônia-Litoania any atsinanana mankany amin' ny [[Ranomasimbe Pasifika]] hatrany [[Alaska]] izany. Nofehezin' ny emperora antsoina hoe [[Tsar]] izany empira izany.
[[Sary:Peter I 140-190 for collage.jpg|vignette|[[Petera Lehibe]]]]
Nanjaka tao Rosia i [[Petera Lehibe]] ([[Fiteny rosiana|rosiana]]: Пётр Великий / ''Piotr Velikiy'') nanomboka tamin' ny taona 1689 ka hatramin' ny taona 1725. Namindra ny renivohitra avy any Môsko ho any amin' ny tanàna iray antsoina hoe [[Saint-Peterbourg]] (rosiana: Санкт-Петербу́рг / ''Sankt-Peterburg'') i Petera. Nataony ho maoderina kokoa tamin' ny fomba maro ny fiaraha-monina rosiana. Nanomboka nanamboatra sambo ho an' ny tafika rosiana ny governemanta.

Nanomboka tamin' ny taona 1904 ny [[Ady Rosiana-Japôney]] ary nifarana tamin' ny taona 1905 ka i [[Japàna]] no nivoaka mpandresy tamin' ny ady. Ny faharesen' ny Rosiana dia isan' ny nampisy ny revôlisiôna taty aoriana.

=== I Rosia tao amin' ny Firaisan' ny Repoblika Sôsialista Sôvietika ===
[[Sary:Lenin in 1920 (cropped).jpg|vignette|152x152px|[[Vladimir Lenin]]]]
Tamin' ny Ôktôbra 1917, ny [[Bôlsevika]] (antsoina hoe &quot;[[Kômonisma|Kômonista]]&quot;), izay voatariky ny hevitr' i [[Karl Marx]] sy [[Vladimir Lenin]], dia nandray ny firenena ary namono ny [[Tsar]] sy ny olona hafa nijoro nanohitra azy ireo. Raha vao nandray ny fahefana izy ireo dia namorona ny fanjakana [[Kômonisma|kômonista]] voalohany ny [[Bôlsevika]] nentin' i Vladimir Lenin sy i [[Leon Trotsky]].
[[Sary:JStalin_Secretary_general_CCCP_1942_flipped.jpg|vignette|169x169px|Josef Stalin]]
Tamin' ny taona 1920 ka hatramin' ny 1950 i [[Josef Stalin]] no mpitarika mpanao [[didy jadona]] tao amin' i [[Repoblika Sôsialista Federativa Sôvietikan' i Rosia|Rosia Sôvietika]], ary nopotehiny avokoa izay rehetra nanohitra ny fitondrany, anisan' izany ny fananan' ny tantsaha sy ny mpivarotra. Olona an-tapitrisany no namoy ny ainy ary maty tao anatin' ny [[mosary]] vokatr' izany. Nesorin' i Stalin ihany koa, na &quot;nodiovina&quot;, ny miaramila rehetra izay nivadika taminy, ary maro no maty na nalefa tany amin' ny toby famonjana, na ''[[gulag]]'', nandritra ny taona maro. Na dia tany amin' ny ''gulag'' aza dia maro ny voafonja maty.

Nanaiky ny tsy hifanandrina i Rosia Sôvietika sy ny [[Nazisma|Nazi]] tamin' ny taona 1939. Tamin' ny volana Jona 1941 dia nanapaka ilay fifanarahana i [[Alemaina]] ka nanafika tamin' ny alalan' ny ''Unternehmen Barbarossa'' ([[Fiteny frantsay|frantsay]]: ''Operation Barbarossa''). Tao anatin' ny [[Ady Lehibe Faharoa]] io fanafihana io. Naharitra tany [[Eorôpa]] hatramin' ny volana Mey 1945 izany ady izany, ary olona 200 tapitrisa mahery no namoy ny ainy nandritra izany fotoana izany. Na dia betsaka aza ny [[Rosiana (vahoaka)|Rosiana]] namoy ny ainy vokatr' io ady io dia anisan' ny firenena nandresy ka lasa firenena matanjaka eran-tany i Rosia.

Tamin' ny taona 1922 ka hatramin' ny 1991 dia i Rosia no faritra lehibe indrindra tao amin' ny [[Firaisan' ny Repoblika Sôsialista Sôvietika|Firaisana Sôvietika]]. Indraindray ny olona dia nampiasa ny anarana hoe &quot;Rosia&quot; na &quot;Rosia Sôvietika&quot; hanondroana ny Firaisana Sôvietika. Anisan' ny Repoblika Sôsialista Sôvietika miisa 15 i Rosia. &quot;Repoblika Sôsialista Federativa Sôvietika Rosiana&quot; (RSFSR) no tena anaran' io repoblika io.

Rava ny Firaisana Sôvietika tamin' ny fiandohan' ny taona 1990. Naka ny toeran' ny Firaisana Sôvietika tao amin' ny [[Firenena Mikambana]] noho izany i Rosia.

=== I Rosia  taorian' ny faharavan' ny Firaisana Sôvietika ===
[[Sary:Boris Yeltsin-2.jpg|vignette|218x218px|[[Boris Yeltsin]]]]
Voafidy ho filohan' i Rosia tamin' ny volana Jona 1991 i [[Boris Yeltsin]], tamin' ny fifidianana filoham-pirenena voalohany teo amin' ny tantaran' i  Rosia. Nisy ny fanavaozana goavana natao, anisan' izany ny fizakan-tena sy ny lalàna momba ny varotra.&lt;ref&gt;&quot;Russian Federation&quot; (PDF). Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD). Retrieved 24 February 2008.&lt;/ref&gt; Ny &quot;Fitsaboana Fanairana&quot; dia natolotr' i [[Etazonia]] sy ny [[Tahirim-Bola Iraisam-Pirenena]]&lt;ref&gt;Sciolino, E. (21 December 1993). &quot;U.S. is abandoning 'shock therapy' for the Russians&quot;. The New York Times. Retrieved 20 January 2008.&lt;/ref&gt;. Nisy krizy ara-toekarena lehibe taorian' izay. Very 50 % ny [[harin-karena faobe]]&lt;nowiki/&gt;n'  i Rosia teo anelanelan' ny taona 1990 sy 1995.

Nanjary namindra ny fifehezana ny orinasa avy amin' ny fanjakana mankany amin' ny olon-tokana manana fifandraisana ao amin' ny rafitra anatin' ny governemanta ny famindram-pitantanana any amin' ny tsy miankina ([[Fiteny frantsay|frantsay]]: ''privatisation''). Maro tamin' ny mpandraharaha mpanankarena vao haingana no namoaka vola an' arivony tapitrisa sy fananana any ivelan' ilay firenena. Nitarika ny fandravana ny asa sôsialy ny fihakelezan' ny herim-panjakana sy ny toekarena izany. Olona an-tapitrisany no nanjary nahantra, 1,5 % ny fahantrana tamin' ny vanim-potoana sôvietika, teo anelanelan'  ny 39 % sy 49 % izany tamin' ny tapaky ny taona 1993. Nahitana [[kolikoly]] sy fandikan-dalàna faran' izay henjana, sy firongatry ny andian-jiolahy ary heloka bevava mahery vaika ny taona 1990 hatramin' ny 1999.

Nandritra ny ady tamin' ny taona 1990 dia maro ny fifandonana mitam-piadiana tao [[Kaokazy Avaratra]]. Nisy ny [[ady an-trano]] sy ny antokom-pivavahana [[Islamisma|islamista]] maro samihafa. Hatry ny fanambaràn' i [[Tsetsenia]] ny fahaleovan-tenany tamin' ny fiandohan' ny taompolo 1990 dia nisy ady teo amin' ny antoko mpikomy tsetsena sy ny miaramila rosiana. Nahatonga fahafatesan' olona aman-jatony ny fanafihan' ny mpampihorohoro ny sivily. Ny [[krizin' ny takalon' aina tao amin' ny teatran' i Môsko]] sy ny fahirano tany Beslan  no tena mampiavaka azy ireo.

Nandray andraikitra tamin' ny fandoavana ny trosa ivelan' ny [[Firaisan' ny Repoblika Sôsialista Sôvietika|Firaisana Sôvietika]] i Rosia, na dia atsasaky ny isan' ny mponina tao amin' ny Firaisana Sôvietika fotsiny aza ny isan' ny mponiny tamin' ny fotoana nandravana ny Firaisana Sôvietika. Nahatonga ny krizy ara-bola rosiana tamin' ny taona 1998 ny tetibola tsy voalanjalanja tamin' izany fotoana izany, izay nampitontongana ny harinkarena faoben' i Rosia.&lt;ref&gt;Aslund A. &quot;Russia's Capitalist Revolution&quot; (PDF). Retrieved 28 March 2008.&lt;/ref&gt;
[[Sary:RIAN archive 100306 Vladimir Putin, Federal Security Service Director.jpg|vignette|227x227px|[[Vladimir Poutine|Vladimir Putin]]]]
Tamin' ny 31 Desambra 1999 dia nametra-pialana ny filoha [[Boris Yeltsin|Yeltsin]]. Nomena an' i [[Vladimir Putin]], izay vao voatendry ho [[praiminisitra]], ny asan' ny [[filoham-pirenena]]. Nandresy tamin' ny fifidianana filoham-pirenena tamin' ny taona 2000 i Vladimir Putin. Nampitsahatra ny fikomian' ny Tsetsena haingana izy, nefa mbola misy herisetra ihany teny amin' ny faritra avaratra ao [[Kaokazy]] tsindraindray.

Narahin' ny fiakaran' ny filàna eo an-toerana ny vidin-tsolika lafo sy ny fahalemen' ny vola rosiana, ary nanampy ny toekarena hitombo nandritra ny sivy taona misesy ny fividianana entana sy ny [[famatsiam-bola]]. Nampisondrotra ny fari-piainana sy nampitombo ny lanjan' i Rosia eo amin' ny sehatra iraisam-pirenena izany zavatra izany. Na dia notsikerain' ny [[Tontolo Tandrefana|firenena tandrefana]]&lt;ref&gt;Treisman, D. &quot;Is Russia's Experiment with Democracy Over?&quot;. UCLA International Institute. Retrieved 31 December 2007.&lt;/ref&gt; aza ny fiovana nentin' i Putin dia niteraka fivoarana sy fahamarinan-toerana ny fitondrany. Nahatonga azy ho tiam-bahoaka any Rosia izany zavatra izany.&lt;ref&gt;Stone, N (4 December 2007). &quot;No wonder they like Putin&quot;. The Times (UK). Retrieved 31 December 2007.&lt;/ref&gt;

Tamin' ny volana Marsa 2008 dia lany ho filoham-pirenenan' i Rosia i [[Dmitry Medvedev]], ary voatendry ho praiminisitra i Putin. Niverina ho filoham-pirenena i Putin tamin' ny fifidianana filoham-pirenena tamin' ny taona 2012 ary notendreny ho praiminisitra i Dmitry Medvedev.
[[Sary:Annexation of Southern and Eastern Ukraine.svg|vignette|Tany [[Okraina|okrainiana]] voabodo, tamin' ny 30 Septambra 2022, fotoana nanambaràna ny fanakambanana azy ireo amin' i Rosia.]]
Hatramin' ny nahatongavan' i [[Vladimir Poutine|Vladimir Outin]] teo amin' ny fitondrana dia nivoatra tsikelikely ho lasa firenena anjakan' ny jadona i Rosia. Niavaka indrindra tamin' ny ady nanafihany tany [[Tsetsenia]] sy tany [[Jeôrjia]] (2008) ary tany [[Okraina]] (nanomboka tamin' ny taona 2014) io firenena io. Nanomboka tamin' ny taona 2022 dia nofaritan' ny [[Tontolo Tandrefana|firenena tandrefana]] ho anjakan' ny didy jadona tanteraka i Rosia, izay nahitana fanenjehana ny mpikambana ao amin' ny mpanohitra.

== Jeôgrafia ==

=== Velaran-tany ===
Manerana ny tapany atsinanan' i [[Eorôpa]] sy ny tapany avaratr' i [[Azia]] ny velaran-tanin' i Rosia izay midadasika. Mamakivaky ny sisiny avaratra indrindra amin' i [[Eorazia]] izy io izay manana [[morontsiraka]] fahefatra lava indrindra eran-tany, mirefy 37&amp;nbsp;653 km. Eo anelanelan' ny [[laharam-pehintany]] 41° sy 82° Avaratra i Rosia, ary eo anelanelan' ny 19° Atsinanana sy 169° Andrefana ny [[Laharan-jara hasina|laharan-jarahasiny]], izay mirefy 9&amp;nbsp;000 km eo ho eo avy any antsinanana miankandrefana, ary 2&amp;nbsp;500 ka hatramin’ ny 4&amp;nbsp;000 km  avy avaratra mianatsimo. Lehibe noho ny kôntinenta telo amin' ny lafiny velaran-tany i Rosia, ary mitovy velaran-tany amin' ny planeta zeny [[Plotôna]].

=== Vohon' ny tany ===
Manana [[tandavan-tendrombohitra]] lehibe sivy i Rosia, ary hita any amin' ny tapany atsimo indrindra izy ireo, izay mizara ampahany lehibe amin' ny Tangoron-tendrombohitra Kaokazy (ahitana ny Tendrombohitra Elbrus, izay mirefy 5&amp;nbsp;642 m, izay tampony avo indrindra ao Rosia sy ao Eorôpa); ny Tendrombohitra Altai sy Sayan any [[Siberia]]; ary any amin' ny Tangoron-tendrombohitra Siberia Atsinanana sy ny Saikinosin' i Kamchatka any amin' ny Atsinanana Indrindra Rosiana (misy an' i Klyuchevskaya Sopka, izay ahitana ny [[volkano]] avo indrindra velona, mirefy 4&amp;nbsp;750 an' i [[Eorazia]]). Misy harena an-kibon' ny tany betsaka ny [[Tendrombohitra Oraly|Tangoron-tendrombohitra Ural]], avy avaratra mianatsimo mamakivaky ny andrefan' ilay firenena, ary mandrafitra ny sisintany manasaraka an' i [[Eorôpa]] sy i [[Azia]]. Eo amin' ny lohan' ny [[Ranomasina Kaspiana]], izay ahitana ny Lempona Kaspiana 29 m ambanin' ny haabon' ny ranomasina, ny toerana ambany indrindra any Rosia sy any Eorôpa.

=== Nosy ===
I Rosia, amin' ny maha anisan' ny firenena telo fotsiny eto amin' izao tontolo izao manamorona [[ranomasimbe]] telo, dia manana fifandraisana amin' ny [[ranomasina]] maro be. Anisan' ny nosy sy vondronosy lehibe ao aminy i Novaya Zemlya, i Zemlya Frantsa-Iosifa, i Severnaya Zemlya, ny Vondronosy Siberia Vaovao, ny nosy Vrangelya, ny Vondronosy Kuril (izay iadiany amin' i [[Japàna]] ny efatra amin' ny nosy ao aminy), ary i Sakhalin. Manalavitra 3,8 km monja ny Vondronosy Diomida, izay tantanin' i Rosia sy i [[Etazonia]]; ary 20 km monja avy ao Hokkaido, any Japàna, ny Nosy Kunashir ao amin' ny Vondronosy Kuril.

=== Velaran-dranomamy sy korian-dranomamy ===
I Rosia, izay firenena ahitana ony sy renirano maherin' ny 100&amp;nbsp;000, dia anisan' ny manana loharanon-drano lehibe indrindra eran-tany, miaraka amin' ny [[farihy]] izay ahitana ny ampahefatry ny [[ranomamy]] eran-tany. Ny Farihy Baikal, izay lehibe indrindra sy misongadina indrindra amin' ny velaran-dranomamy ao Rosia, no farihy lalina indrindra, madio indrindra, tranainy indrindra ary be valarana indrindra eran' izao tontolo izao, sady miaty ny ampahadimin' ny ranomamy eran-tany. I Ladoga sy i Onega any amin' ny tapany avaratra-andrefan' i Rosia no farihy roa amin' ny farihy lehibe indrindra any [[Eorôpa]]. I Rosia no faharoa aorian' i [[Brezila]] amin' ny fitambaran' ny loharanon-drano azo havaozina. I [[Volga (ony)|Volga]] any amin' ny tapany andrefan' i Rosia, izay heverina ho onim-pirenen' i Rosia, no [[ony]] lava indrindra any Eorôpa; ary mahaforona ny Vinanihefak' i Volga, izay [[Hefaka|vinanihefaka]]  lehibe indrindra ao amin' ilay kôntinenta. Anisan' ny ony lava indrindra eran-tany i Ob, i Yenisey, i Lena, ary i Amur any [[Siberia]].

=== Toetany ===
Mahatonga ny [[toetanin-tanibe]] mando hanjaka manerana ny ampahany be amin' ilay firenena, afa-tsy ny faritry ny [[tondrà]] sy ny farany atsimo-andrefana, ny habe velaran' i Rosia sy ny halaviran' ny faritra maro ao aminy amin' ny ranomasina. Manakana ny fitsokan' ny rivotra mafana avy any amin' ny [[Ranomasimbe Indiana]] sy [[Ranomasimbe Pasifika|Pasifika]] ny tandavan-tendrombohitra any atsimo sy any atsinanana, fa ny Lemaka Eorôpeana miankandrefana sy mianavaratra kosa dia manokatra azy any amin' ny [[Ranomasimbe Atlantika]] sy [[Ranomasimbe Arktika|Arktika]]. Manana toetany arktika antonony ny ampahany be amin' ny tapany avaratra-andrefan' i Rosia sy i Siberia, izay ahitana [[ririnina]] mamirifiry any amin' ny faritra anatiny any amin' ny tapany avaratra-atsinanan' i Siberia (i Sakha indrindra, izay misy ny Tendrontany Avaratra amin' ny hatsiaka dia ahitana mari-pana ambany indrindra −71,2 °C), ary ririnina antonony kokoa no hita any amin' ny toeran-kafa. Manana [[toetanin-tendrontany]] ny morontsiraka midadasika any Rosia manamorona ny [[Ranomasimbe Arktika]] sy vondronosy Arktika any Rosia.

Manana [[toetany ambanin-jana-pehintany]] mando ahitana ririnina malefaka sy mando ny faritry ny morontsiraky ny Krain' i Krasnodar ao amin' ny [[Ranomasina Mainty]], indrindra fa i Sochi, ary ny faritra sasany amorontsiraka sy anatiny ao Kaokazy Avaratra. Any amin' ny faritra maro any Siberia Atsinanana sy ny any amin' ny Atsinanana Indrindra Rosiana dia maina raha oharina amin' ny fahavaratra ny ririnina; fa misy rotsak' orana bebe kokoa mandritra ny fizaran-taona maro kosa ny faritra hafa ao amin' ilay firenena. Matetika milatsaka amin' ny endrika [[orampanala]] ny [[rotsa-drano]] amin' ny ririnina any amin' ny ankamaroan' ny faritra ao amin' ilay firenena. Manana [[toetanin-dranomasimbe]] ny tapany andrefana indrindra amin' ny Ôblastan' i Kaliningrad sy ny faritra sasany any amin' ny tapany atsimon' ny Krain' i Krasnodar sy any Kaokazy Avaratra. Manana toetany somary maina ny faritra manamorona an' i Volga Ambany sy ny morontsirak' i Kaspiana, ary koa ny faritra atsimo indrindra any Siberia.

Tsy misy afa-tsy [[fizaran-taona]] roa miavaka manerana ny ampahany be amin' i Rosia, dia ny [[ririnina]] sy ny [[fahavaratra]]; fohy mantsy ny [[lohataona]] sy ny [[fararano]]. Ny volana Janoary (na Febroary any amin' ny morontsiraka) no volana mangatsiaka indrindra; fa ny mafana indrindra dia matetika ny volana Jolay. Mahazatra any amin' ilay firenena ny elanela-maripana lehibe. mihamangatsiaka avy any atsimo mianavaratra sy avy any andrefana miantsinanana ny maripana Amin' ny ririnina. Mety ho mafana be ny fahavaratra, na dia any [[Siberia]] aza. Miteraka [[Doro tanety|fahamaizan' ny tanety]] matetika ny [[fiovaovan' ny toetrandro]] any Rosia, ary manalefaka ny fielezan' ny ranomandry tsy tantera-drano ([[Fiteny anglisy|anglisy]]: ''permafrost'') lehibe ao amin' ilay firenena izany.

== Zavamananaina sy tontolo iainana ==

=== Rafitra tontolo iainana ===
Noho ny valarany izay midadasika dia midadasika, dia manana karazana tontolo iainana samihafa i Rosia, anisan' izany ny taniefitra an-tendrontany, ny [[tondrà]], tondrà be ala, ny [[taigà]], ala mifangaro sy malala-dravina, stepa be ala, ny stepa, ny faritra saikan-taniefitra ary faritra manana [[toetany ambanin-jana-pehintany]]. Saika ny antsasaky ny fizaran-tanin' i Rosia no misy ala, ary ity firenena ity no  manana ala lehibe indrindra eran-tany, izay manala ny ampahany be indrindra amin' ny [[etona karbônika]] eran-tany.

=== Karazan-javamaniry ===
Ny karazan-javamaniry rosiana dia ahitana zavamaniry ''[[tracheophyta]]'' (zavamaniry misy lalan-dranon-kazo) miisa 12&amp;nbsp;500, karazana ''[[bryophyta]]'' (zavamaniry misy lalan-dranon-kazo) miisa 2&amp;nbsp;200, karazana [[volombato]] miisa 3&amp;nbsp;000 eo ho eo, karazana [[ahidrano]] miisa eo anelanelan' ny 7&amp;nbsp;000 sy 9&amp;nbsp;000, ary karazana [[holatra]] eo anelanelan' ny 20&amp;nbsp;000 sy 25&amp;nbsp;000.

=== Karazam-biby ===
Ny karazam-biby rosiana dia ahitana [[biby mampinono]] 320 karazana, karazana [[vorona]] maherin' ny 732, karazana [[biby mandady na mikisaka]] 75, karazana [[sahona]] sy ny mitovitovy aminy (''[[Amphibia]]'') 30 eo ho eo, karazana [[trondro]] an-dranomamy 343 (tsy fahita amin' ny toerana hafa), karazana trondro an-dranomasina 1&amp;nbsp;500 eo ho eo, karazana ''[[cyclostomata]]'' (trondro tsy misy [[valanorano]]) miisda 9, ary eo anelanelan' ny 100&amp;nbsp;000 sy 150&amp;nbsp;000 ny biby tsy manana hazon-damosina (''[[Invertebrata]]'') (tsy fahita any amin' ny toerana hafa). Manodidina ny 1&amp;nbsp;100 ny karazana zavamaniry sy biby tsy fahita firy izay atahorana ho lany tamingana tafiditra ao amin' ny ''Boky Menan' i Rosiana''.

=== Fiarovana ny tontolo iainana ===
Voatahiry ao amin' ny faritra voajanahary arovana manokana miisa efa ho 15&amp;nbsp;000, araka ny sata isan-karazany, ny [[rafitra tontolo voajanahary]] ao Rosia, izay mameno ny 10&amp;nbsp;% amin' ny velaran-tanin' ilay ao amin' ny firenena. Tafiditra ao anatin' izany ny [[tahirin-javaboary]] 45, ny [[valan-javaboarim-pirenena]] 64, ary ny tahirin-javaboary (''zapovednik'') 101. Ity firenena ity dia manana rafitra tontolo iainana maro izay mbola heverina ho ala tsy vaky, na dia misy aza ny fihenana; indrindra any amin' ny tapany avaratry ny faritry ny taigà, sy ny tondrà manana toetany ambany arktika any [[Siberia]].

== Tanàn-dehibe any Rosia ==
Ny renivohitr' i Rosia sy ny tanàna lehibe indrindra dia i [[Môsikao|Môsko]]. Ny tanàna lehibe faharoa dia St. Petersburg, izay renivohitr' i Rosia tamin' ny taonjato faha-18 sy faha-19. Tanàna rosiana misy olona maherin' ny iray tapitrisa no amin' ny filaharany:

* [[Môsko|Môsko]]
* [[Saint Petersburg]]
* [[Novosibirsk]] 
* [[Yekaterinburg]]
* [[Nizhniy Novgorod]]
* [[Samara]]
* [[Omsk]]
* [[Kazan]]
* [[Ufa]]
* [[Chelyabinsk]]
* [[Rostov-on-Don|Rostov amin'i Don]]
* [[Krasnoyarsk]]
* [[Volgograd]]

Ny faritra andrefana amin' i Rosia no misy an' i [[Kaliningrad]], izay nantsoina taloha hoe [[Königsberg]]. Ny faritra atsinana amin' i Rosia dia ny nosy [[Diomeda]], 35 km miala an' i Chukotka (Rosia) ary 35 km avy any [[Alaska]] ([[Etazonia]]). Ny faritra atsimo no an' i [[Kaokazy]], eo amin' ny sisintanin' i [[Azerbaijàna]]. Ny faritra avaratra indrindra dia i Franz Josef Land any amin' ny [[Ranomasimbe Arktika]], 900 km avy any amin' ny [[Tendrontany Avaratra]].

== Jereo koa ==
* [[Firaisan' ny Repoblika Sôsialista Sôvietika]]
'''Firenena ao Azia:'''

[[Afganistàna]] - [[Arabia Saodita]] - [[Armenia]] - [[Azerbaijàna]] - [[Bangladesy]] - [[Bareina]] - [[Botàna]] - [[Broney]] - [[Emirata Arabo Mitambatra]] - [[Filipina]] - [[Iemena]] - [[India]] - [[Indônezia]] - [[Iràka]] - [[Iràna]] - [[Israely]] - [[Japàna]] - [[Jôrdania]] - [[Kambôdia]] - [[Katara]] - [[Kazakstàna]] - [[Kirgizistàna]] - [[Kôety]] - [[Kôrea Atsimo]] - [[Kôrea Avaratra]] - [[Laôsy]] - [[Libàna]] - [[Maldiva]] - [[Malezia]] - [[Mianmara]] - [[Môngôlia]] - [[Nepaly]] - [[Ômàna]] - [[Ozbekistàna]] - [[Pakistàna]] - [[Palestina (fanjakana)]] - [[Rosia]] - [[Sina]] - [[Singaporo]] - [[Siria]] - [[Srilanka]] - [[Tailandy]] - [[Taioàna]] - [[Tajikistàna]] - [[Torkia]] - [[Torkmenistàna]] - [[Vietnamy]].

'''Firenena ao Eorôpa:'''

[[Albania]] - [[Alemaina]] -  [[Andôra]] -  [[Aotrisy]] - [[Belzika]] - [[Bielôrosia]] - [[Bolgaria]] - [[Bôsnia-Herzegôvina]] - [[Danemarka]] - [[Espaina]] - [[Estônia]] - [[Fanjakana Mitambatra]] - [[Finlandy]] - [[Frantsa]] - [[Grisia]] (na [[Gresy]]) - [[Hôngria]] (na [[Hongaria]]) - [[Irlanda]] - [[Islandy]] - [[Italia]] - [[Jeôrjia]] - [[Repoblikan' i Kipra|Kipra]] (na [[Repoblikan' i Kipra|Sipra]]) - [[Krôasia]] (na - [[Krôatia]]) - [[Letônia]] - [[Liktenstaina]] - [[Litoania]] - [[Loksemborga]] - [[Masedônia Avaratra]] (na [[Makedônia Avaratra]])- [[Malta]] - [[Môldavia]] - [[Môntenegrô]] - [[Nederlandy]] - [[Nôrvezy]] - [[Okraina]] - [[Pôlônia]] - [[Pôrtogaly]] - [[Tsekia]] - [[Romania]] - [[Rosia]] - [[San-Marîno]] - [[Serbia]] - [[Slôvakia]] - [[Slôvenia]] - [[Soeda]] - [[Soisa]] - [[Tsekia]] - [[Vatikàna|Vatikàna.]]

'''Kôntinenta eto an-tany'''

* [[Afrika]]
* [[Amerika]] ([[Amerika Avaratra]] - [[Amerika Atsimo]])
* [[Azia]]
* [[Eorôpa]]
* [[Ôseania]]
* [[Antarktika]]
{{vangovango}}

== Tsiahy ==

{{ref}}

[[Sokajy:Rosia]]
[[Sokajy:Firenena mpikambana ao amin'ny Fikambanan'ny Firenena Mahaleotena]]
[[Sokajy:Firenena avy amin'ny FRSS]]</text>
      <sha1>aspnrd0djhrld6tl8lk5edqvco283z1</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1091506</id>
      <parentid>1091505</parentid>
      <timestamp>2024-11-14T16:01:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <comment>Jeôgrafia (tohiny)</comment>
      <origin>1091506</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="29656" sha1="a008dl1dmd9sc78v0lcockcjzndx8cq" xml:space="preserve">{{vangovango|rosia}}

{{Infobox Pays
| nom_local1=Российская Федерация 
| langue1=ru 
| prononciation1=
| nom_local2=Россия
| langue2=ru
| nom_malgache=Federasionan'i Rosia
| de=de%20
| image_drapeau=Flag of Russia.svg
| lien_drapeau=Sainan'i Rosia
| image_blason=Coat of Arms of the Russian Federation.svg
| lien_blason=Fanevan'i Rosia
| image_carte=Russian Federation (orthographic projection).svg
| devise= tsy misy
| langues=[[fiteny rosy]]&lt;small&gt;&lt;sup&gt;1&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
| capitale=[[Môsikao]]
| coordonnées_capitale=55° 45' N, 37° 42' E
| lien_villes=Tanànan'i Rosia
| titre_plus_grande_ville=Tanàna ngeza indrindra
| plus_grande_ville=[[Moskva]]
| type_gouvernement=[[Repoblika]] [[firenena federaly]]
| titres_dirigeants=[[Liste des présidents de la Russie|Président]]&lt;br /&gt;&amp;nbsp;- [[Chefs du gouvernement russe|Président du gouvernement]]
| noms_dirigeants=[[Vladimir Poutine]]&lt;br /&gt;[[Dmitri Medvedev]]
| superficie_rang=1
| superficie_totale={{formatnum:17075400}}
| pourcentage_eau=0,5%
| population_rang=8
| population_totale={{formatnum:141800000}}&lt;ref&gt;{{ru}}http://www.gks.ru/bgd/free/b09_00/IssWWW.exe/Stg/d06/8-0.htm, Jiona 2009&lt;/ref&gt; 
| population_année=2009
| densité=8,3
| type_indépendance=Déclaration
| pays_indépendance=Avy amin'ny [[URSS]]
| date_indépendance=[[25 Desambra]] [[1991]]
| pays frontaliers=
| gentilé=Rosy, rosianina 
| PIB_année=2008
| PIB= $1 676 miliara
| PIB_rang=8 |
| IDH_année=2008
| IDH=(mitombo) 0,802&lt;ref&gt;{{en}} [http://hdrstats.undp.org/en/2008/countries/country_fact_sheets/cty_fs_RUS.html UNDP]&lt;/ref&gt;
| IDH_catégorie=ambony
| IDH_rang=67
| monnaie=[[Robla rosy|Robla]]
| code_monnaie=RUB&lt;small&gt;&lt;sup&gt;&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
| fuseau_horaire=+3 hatramin'i +12
| hymne national=[[Путин - хуйло!.ogg|Hiram-pirenenan'i Rosia]]
| domaine_internet=.ru &lt;br /&gt;&lt;small&gt;&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt; .su ([[URSS]])
| indicatif_téléphonique=7
| notes=
}}

I '''Rosia''' na ny '''Federasionan' i Rosia''' dia [[fanjakana federaly]] sady firenena ngeza indrindra eto an-tany, misy mponina miisa 146 tapitrisa any ho any araka ny fanisam-bahoaka natao tamin' ny taona 2021. Atao hoe ''Россия'' / ''Rossiya'' na ''Российская Федерация'' / ''Rossiyskaya Federatsiya'' izy amin' ny fiteny rosiana. Misabaka eo amin' i [[Eorôpa|Eorôpa]] (25,3 % amin' ny velarany) sy i [[Azia Atsinanana]] (74,7 %) izy. Ny firenena rosiana dia manana velarana 17&amp;nbsp;234&amp;nbsp;033 {{km2}} (indroan' i [[Etazonia]] sy in-30n' i [[Madagasikara]]) izany. Manana faritr' ora iraika ambin' ny folo izy. I [[Môsko]] no renivohiny, ny [[fiteny rosiana]] no [[fiteny ôfisialy]] any ary ny rubla no vola ampiasainy. 

Na dia misy [[ranomasina]] maromaro aza ny manodidina an' i Rosia dia manana [[toetanin-tanibe]] amin' ny tany mangatsiaka sy sarotra ipetrahan' olona izy.

Betsaka ny [[harena an-kibon' ny tany]] any Rosia: misy ny [[solitany]] sy ny [[vato sarobidy]]. Mivoatra be ny orinasa mikasika ny fanamboarana [[sambondanitra]] sy ny fanamboarana basy. Firenena laharana voalohany i Rosia amin' ny fanamboarana sambondanitra, izay nenti-nizaha ny habakabaka tamin' ny taona 1957.

Ny [[Repoblika Sôsialista Federativan' i Rosia]] (RSFR) no [[repoblika]] lehibe indrindra tao amin' ny [[Firaisana Sôvietika]].

Tamin' ny faran' ny taona 1991 dia nisy firenena vaovao dimy ambin' ny folo avy amin' ny [[Firaisan' ny Repoblika Sôsialista Sôvietika|Firaisana Sôvietika]] taloha, anisan' izany i Rosia, izay nandova ny 3/4n' ny tanin' ny Firaisana Sôvietika taloha (izany hoe 17 tapitrisa km²) sy ny antsasaky ny mponiny sy ny 2/3n' ny orinasany ary ny antasaky ny toeram-pamboleny.

== Tantara ==
=== Fiandohana ===
Ny fototry ny tantaran' i Rosia dia nanomboka tamin' ny fotoana niforonan' ny [[Slava (vahoaka)|vahoaka slava]] tany [[Eorôpa]] teo anelanelan' ny taonjato faha-3 sy faha-8 taor. J.K.&lt;ref&gt;&quot;Russia&quot;. Encyclopedia Britannica. Retrieved 2008-01-31&lt;/ref&gt;
[[Sary:Kievan Rus en.jpg|vignette|Ny [[Rosin' i Kiev]]]]
Nanorina ny fanjakana slavôniana voalohany tao amin' ny [[Rosin' i Kiev]] ([[Fiteny rosiana|rosiana]]: Киевская Русь / ''Kievskaja Rus''', izany hoe &quot;Fanjakan' i Kiev&quot;) tamin' ny taonjato faha-9 ny [[Vikingy (vahoaka)|Vikingy]] sy ny taranany. Nandray ny [[kristianisma]] avy amin' ny [[Empira Bizantina]] tamin' ny taona 988 izy ireo.&lt;ref&gt;Avy amin'i Glenn E. Curtis (ed.) (1998). &quot;Russia: A Country Study: Kievan Rus' and Mongol Periods&quot;. Washington, DC: Federal Research Division of the Library of Congress. Retrieved 2007-07-20.&lt;/ref&gt; Niantraika amin' ny kolontsaina rosiana ity endriky ny [[kristianisma]] ity. Rava ny Rosin' i Kiev tamin' ny farany ary nizarazara ho firenena madinika. Ny [[Diokea Lehiben' i Môskva]] no fanjakana mandroso indrindra tao amin' ny Rosin' i Kiev. Hery lehibe indrindra tao anatin' ny fampiraisana an' i Rosia taty aoriana sy tamin' ny ady amin' ny [[Foko Volamena]] avy any [[Azia]] io sehatra io. Nitombo tsikelikely ny fifehezany ny faritra manodidina an' i [[Môsko]] izay nandova ny fiainana ara-kolontsaina sy ara-pôlitikan' ny Rosin' i Kiev.

Nandritra ny taonjato faha-18 dia nanitatra ny sisin-taniny tamin' ny alalan' ny fandresena sy fitetezana ny firenena ho lasa [[Empira Rosiana]] ilay fanjakana fahatelo lehibe indrindra teo amin' ny tantara. Nipongatra avy amin' ny Fitambaram-panjakan' i Pôlônia-Litoania any atsinanana mankany amin' ny [[Ranomasimbe Pasifika]] hatrany [[Alaska]] izany. Nofehezin' ny emperora antsoina hoe [[Tsar]] izany empira izany.
[[Sary:Peter I 140-190 for collage.jpg|vignette|[[Petera Lehibe]]]]
Nanjaka tao Rosia i [[Petera Lehibe]] ([[Fiteny rosiana|rosiana]]: Пётр Великий / ''Piotr Velikiy'') nanomboka tamin' ny taona 1689 ka hatramin' ny taona 1725. Namindra ny renivohitra avy any Môsko ho any amin' ny tanàna iray antsoina hoe [[Saint-Peterbourg]] (rosiana: Санкт-Петербу́рг / ''Sankt-Peterburg'') i Petera. Nataony ho maoderina kokoa tamin' ny fomba maro ny fiaraha-monina rosiana. Nanomboka nanamboatra sambo ho an' ny tafika rosiana ny governemanta.

Nanomboka tamin' ny taona 1904 ny [[Ady Rosiana-Japôney]] ary nifarana tamin' ny taona 1905 ka i [[Japàna]] no nivoaka mpandresy tamin' ny ady. Ny faharesen' ny Rosiana dia isan' ny nampisy ny revôlisiôna taty aoriana.

=== I Rosia tao amin' ny Firaisan' ny Repoblika Sôsialista Sôvietika ===
[[Sary:Lenin in 1920 (cropped).jpg|vignette|152x152px|[[Vladimir Lenin]]]]
Tamin' ny Ôktôbra 1917, ny [[Bôlsevika]] (antsoina hoe &quot;[[Kômonisma|Kômonista]]&quot;), izay voatariky ny hevitr' i [[Karl Marx]] sy [[Vladimir Lenin]], dia nandray ny firenena ary namono ny [[Tsar]] sy ny olona hafa nijoro nanohitra azy ireo. Raha vao nandray ny fahefana izy ireo dia namorona ny fanjakana [[Kômonisma|kômonista]] voalohany ny [[Bôlsevika]] nentin' i Vladimir Lenin sy i [[Leon Trotsky]].
[[Sary:JStalin_Secretary_general_CCCP_1942_flipped.jpg|vignette|169x169px|Josef Stalin]]
Tamin' ny taona 1920 ka hatramin' ny 1950 i [[Josef Stalin]] no mpitarika mpanao [[didy jadona]] tao amin' i [[Repoblika Sôsialista Federativa Sôvietikan' i Rosia|Rosia Sôvietika]], ary nopotehiny avokoa izay rehetra nanohitra ny fitondrany, anisan' izany ny fananan' ny tantsaha sy ny mpivarotra. Olona an-tapitrisany no namoy ny ainy ary maty tao anatin' ny [[mosary]] vokatr' izany. Nesorin' i Stalin ihany koa, na &quot;nodiovina&quot;, ny miaramila rehetra izay nivadika taminy, ary maro no maty na nalefa tany amin' ny toby famonjana, na ''[[gulag]]'', nandritra ny taona maro. Na dia tany amin' ny ''gulag'' aza dia maro ny voafonja maty.

Nanaiky ny tsy hifanandrina i Rosia Sôvietika sy ny [[Nazisma|Nazi]] tamin' ny taona 1939. Tamin' ny volana Jona 1941 dia nanapaka ilay fifanarahana i [[Alemaina]] ka nanafika tamin' ny alalan' ny ''Unternehmen Barbarossa'' ([[Fiteny frantsay|frantsay]]: ''Operation Barbarossa''). Tao anatin' ny [[Ady Lehibe Faharoa]] io fanafihana io. Naharitra tany [[Eorôpa]] hatramin' ny volana Mey 1945 izany ady izany, ary olona 200 tapitrisa mahery no namoy ny ainy nandritra izany fotoana izany. Na dia betsaka aza ny [[Rosiana (vahoaka)|Rosiana]] namoy ny ainy vokatr' io ady io dia anisan' ny firenena nandresy ka lasa firenena matanjaka eran-tany i Rosia.

Tamin' ny taona 1922 ka hatramin' ny 1991 dia i Rosia no faritra lehibe indrindra tao amin' ny [[Firaisan' ny Repoblika Sôsialista Sôvietika|Firaisana Sôvietika]]. Indraindray ny olona dia nampiasa ny anarana hoe &quot;Rosia&quot; na &quot;Rosia Sôvietika&quot; hanondroana ny Firaisana Sôvietika. Anisan' ny Repoblika Sôsialista Sôvietika miisa 15 i Rosia. &quot;Repoblika Sôsialista Federativa Sôvietika Rosiana&quot; (RSFSR) no tena anaran' io repoblika io.

Rava ny Firaisana Sôvietika tamin' ny fiandohan' ny taona 1990. Naka ny toeran' ny Firaisana Sôvietika tao amin' ny [[Firenena Mikambana]] noho izany i Rosia.

=== I Rosia  taorian' ny faharavan' ny Firaisana Sôvietika ===
[[Sary:Boris Yeltsin-2.jpg|vignette|218x218px|[[Boris Yeltsin]]]]
Voafidy ho filohan' i Rosia tamin' ny volana Jona 1991 i [[Boris Yeltsin]], tamin' ny fifidianana filoham-pirenena voalohany teo amin' ny tantaran' i  Rosia. Nisy ny fanavaozana goavana natao, anisan' izany ny fizakan-tena sy ny lalàna momba ny varotra.&lt;ref&gt;&quot;Russian Federation&quot; (PDF). Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD). Retrieved 24 February 2008.&lt;/ref&gt; Ny &quot;Fitsaboana Fanairana&quot; dia natolotr' i [[Etazonia]] sy ny [[Tahirim-Bola Iraisam-Pirenena]]&lt;ref&gt;Sciolino, E. (21 December 1993). &quot;U.S. is abandoning 'shock therapy' for the Russians&quot;. The New York Times. Retrieved 20 January 2008.&lt;/ref&gt;. Nisy krizy ara-toekarena lehibe taorian' izay. Very 50 % ny [[harin-karena faobe]]&lt;nowiki/&gt;n'  i Rosia teo anelanelan' ny taona 1990 sy 1995.

Nanjary namindra ny fifehezana ny orinasa avy amin' ny fanjakana mankany amin' ny olon-tokana manana fifandraisana ao amin' ny rafitra anatin' ny governemanta ny famindram-pitantanana any amin' ny tsy miankina ([[Fiteny frantsay|frantsay]]: ''privatisation''). Maro tamin' ny mpandraharaha mpanankarena vao haingana no namoaka vola an' arivony tapitrisa sy fananana any ivelan' ilay firenena. Nitarika ny fandravana ny asa sôsialy ny fihakelezan' ny herim-panjakana sy ny toekarena izany. Olona an-tapitrisany no nanjary nahantra, 1,5 % ny fahantrana tamin' ny vanim-potoana sôvietika, teo anelanelan'  ny 39 % sy 49 % izany tamin' ny tapaky ny taona 1993. Nahitana [[kolikoly]] sy fandikan-dalàna faran' izay henjana, sy firongatry ny andian-jiolahy ary heloka bevava mahery vaika ny taona 1990 hatramin' ny 1999.

Nandritra ny ady tamin' ny taona 1990 dia maro ny fifandonana mitam-piadiana tao [[Kaokazy Avaratra]]. Nisy ny [[ady an-trano]] sy ny antokom-pivavahana [[Islamisma|islamista]] maro samihafa. Hatry ny fanambaràn' i [[Tsetsenia]] ny fahaleovan-tenany tamin' ny fiandohan' ny taompolo 1990 dia nisy ady teo amin' ny antoko mpikomy tsetsena sy ny miaramila rosiana. Nahatonga fahafatesan' olona aman-jatony ny fanafihan' ny mpampihorohoro ny sivily. Ny [[krizin' ny takalon' aina tao amin' ny teatran' i Môsko]] sy ny fahirano tany Beslan  no tena mampiavaka azy ireo.

Nandray andraikitra tamin' ny fandoavana ny trosa ivelan' ny [[Firaisan' ny Repoblika Sôsialista Sôvietika|Firaisana Sôvietika]] i Rosia, na dia atsasaky ny isan' ny mponina tao amin' ny Firaisana Sôvietika fotsiny aza ny isan' ny mponiny tamin' ny fotoana nandravana ny Firaisana Sôvietika. Nahatonga ny krizy ara-bola rosiana tamin' ny taona 1998 ny tetibola tsy voalanjalanja tamin' izany fotoana izany, izay nampitontongana ny harinkarena faoben' i Rosia.&lt;ref&gt;Aslund A. &quot;Russia's Capitalist Revolution&quot; (PDF). Retrieved 28 March 2008.&lt;/ref&gt;
[[Sary:RIAN archive 100306 Vladimir Putin, Federal Security Service Director.jpg|vignette|227x227px|[[Vladimir Poutine|Vladimir Putin]]]]
Tamin' ny 31 Desambra 1999 dia nametra-pialana ny filoha [[Boris Yeltsin|Yeltsin]]. Nomena an' i [[Vladimir Putin]], izay vao voatendry ho [[praiminisitra]], ny asan' ny [[filoham-pirenena]]. Nandresy tamin' ny fifidianana filoham-pirenena tamin' ny taona 2000 i Vladimir Putin. Nampitsahatra ny fikomian' ny Tsetsena haingana izy, nefa mbola misy herisetra ihany teny amin' ny faritra avaratra ao [[Kaokazy]] tsindraindray.

Narahin' ny fiakaran' ny filàna eo an-toerana ny vidin-tsolika lafo sy ny fahalemen' ny vola rosiana, ary nanampy ny toekarena hitombo nandritra ny sivy taona misesy ny fividianana entana sy ny [[famatsiam-bola]]. Nampisondrotra ny fari-piainana sy nampitombo ny lanjan' i Rosia eo amin' ny sehatra iraisam-pirenena izany zavatra izany. Na dia notsikerain' ny [[Tontolo Tandrefana|firenena tandrefana]]&lt;ref&gt;Treisman, D. &quot;Is Russia's Experiment with Democracy Over?&quot;. UCLA International Institute. Retrieved 31 December 2007.&lt;/ref&gt; aza ny fiovana nentin' i Putin dia niteraka fivoarana sy fahamarinan-toerana ny fitondrany. Nahatonga azy ho tiam-bahoaka any Rosia izany zavatra izany.&lt;ref&gt;Stone, N (4 December 2007). &quot;No wonder they like Putin&quot;. The Times (UK). Retrieved 31 December 2007.&lt;/ref&gt;

Tamin' ny volana Marsa 2008 dia lany ho filoham-pirenenan' i Rosia i [[Dmitry Medvedev]], ary voatendry ho praiminisitra i Putin. Niverina ho filoham-pirenena i Putin tamin' ny fifidianana filoham-pirenena tamin' ny taona 2012 ary notendreny ho praiminisitra i Dmitry Medvedev.
[[Sary:Annexation of Southern and Eastern Ukraine.svg|vignette|Tany [[Okraina|okrainiana]] voabodo, tamin' ny 30 Septambra 2022, fotoana nanambaràna ny fanakambanana azy ireo amin' i Rosia.]]
Hatramin' ny nahatongavan' i [[Vladimir Poutine|Vladimir Outin]] teo amin' ny fitondrana dia nivoatra tsikelikely ho lasa firenena anjakan' ny jadona i Rosia. Niavaka indrindra tamin' ny ady nanafihany tany [[Tsetsenia]] sy tany [[Jeôrjia]] (2008) ary tany [[Okraina]] (nanomboka tamin' ny taona 2014) io firenena io. Nanomboka tamin' ny taona 2022 dia nofaritan' ny [[Tontolo Tandrefana|firenena tandrefana]] ho anjakan' ny didy jadona tanteraka i Rosia, izay nahitana fanenjehana ny mpikambana ao amin' ny mpanohitra.

== Jeôgrafia ==

=== Jeôgrafia fizika ===

==== Velaran-tany sy ny manodidina ====
Manerana ny tapany atsinanan' i [[Eorôpa]] sy ny tapany avaratr' i [[Azia]] ny velaran-tanin' i Rosia izay midadasika. Mamakivaky ny sisiny avaratra indrindra amin' i [[Eorazia]] izy io izay manana [[morontsiraka]] fahefatra lava indrindra eran-tany, mirefy 37&amp;nbsp;653 km. Eo anelanelan' ny [[laharam-pehintany]] 41° sy 82° Avaratra i Rosia, ary eo anelanelan' ny 19° Atsinanana sy 169° Andrefana ny [[Laharan-jara hasina|laharan-jarahasiny]], izay mirefy 9&amp;nbsp;000 km eo ho eo avy any antsinanana miankandrefana, ary 2&amp;nbsp;500 ka hatramin’ ny 4&amp;nbsp;000 km  avy avaratra mianatsimo. Lehibe noho ny kôntinenta telo amin' ny lafiny velaran-tany i Rosia, ary mitovy velaran-tany amin' ny planeta zeny [[Plotôna]].

Manana halava mirefy 57&amp;nbsp;792 km ny sisin-tanin' i Rosia izay lava indrindra eran-tany. Sisin-tany mirefy 20&amp;nbsp;139 km no manasatraka an' i Rosia amin' ny firenena 14: i [[Pôlônia|Pôlônina]] sy i [[Litoania]] (samy tandrify ny Ôblastan' i Kaliningrad), i [[Nôrvezy]], i [[Finlandy|Failandy]], i [[Estônia]], i [[Letônia]], i [[Bielôrosia|Belarosia]], i [[Okraina]], i [[Jeôrjia]], i [[Azerbaijàna]], i [[Kazakstàna]], i [[Repoblika Entim-Bahoakan' i Sina|Sina]], i [[Môngôlia]], ary i [[Kôrea Avaratra]].

==== Vohon' ny tany ====
[[Sary:Russia physical location map (Crimea disputed, compressed).jpg|vignette|259x259px|Sarintany maneho ny vohon-tanin' i Rosia]]
Manana [[tandavan-tendrombohitra]] lehibe sivy i Rosia, ary hita any amin' ny tapany atsimo indrindra izy ireo, izay mizara ampahany lehibe amin' ny Tangoron-tendrombohitra Kaokazy (ahitana ny Tendrombohitra Elbrus, izay mirefy 5&amp;nbsp;642 m, izay tampony avo indrindra ao Rosia sy ao Eorôpa); ny Tendrombohitra Altai sy Sayan any [[Siberia]]; ary any amin' ny Tangoron-tendrombohitra Siberia Atsinanana sy ny Saikinosin' i Kamchatka any amin' ny Atsinanana Indrindra Rosiana (misy an' i Klyuchevskaya Sopka, izay ahitana ny [[volkano]] avo indrindra velona, mirefy 4&amp;nbsp;750 an' i [[Eorazia]]). 
[[Sary:Montagnes oural polaire 448122912 c04205546c o.jpg|vignette|Ny Tangoron-tendrombohitra Ural Avaratra ao amin' ny faritry ny tendrontany.]]
Misy harena an-kibon' ny tany betsaka ny [[Tendrombohitra Oraly|Tangoron-tendrombohitra Ural]], avy avaratra mianatsimo mamakivaky ny andrefan' ilay firenena, ary mandrafitra ny sisintany manasaraka an' i [[Eorôpa]] sy i [[Azia]]. Eo amin' ny lohan' ny [[Ranomasina Kaspiana]], izay ahitana ny Lempona Kaspiana 29 m ambanin' ny haabon' ny ranomasina, ny toerana ambany indrindra any Rosia sy any Eorôpa.

==== Nosy ====
[[Sary:Русло реки 2.JPG|vignette|Endri-paritra any Novaya Zemlya, Valan-javaboarim-pirenen' i Arktika Rosiana]]
I Rosia, amin' ny maha anisan' ny firenena telo fotsiny eto amin' izao tontolo izao manamorona [[ranomasimbe]] telo, dia manana fifandraisana amin' ny [[ranomasina]] maro be. Anisan' ny nosy sy vondronosy lehibe ao aminy i Novaya Zemlya, i Zemlya Frantsa-Iosifa, i Severnaya Zemlya, ny Vondronosy Siberia Vaovao, ny nosy Vrangelya, ny Vondronosy Kuril (izay iadiany amin' i [[Japàna]] ny efatra amin' ny nosy ao aminy), ary i Sakhalin. Manalavitra 3,8 km monja ny Vondronosy Diomida, izay tantanin' i Rosia sy i [[Etazonia]]; ary 20 km monja avy ao Hokkaido, any Japàna, ny Nosy Kunashir ao amin' ny Vondronosy Kuril.

==== Velaran-dranomamy sy korian-dranomamy ====
[[Sary:Olchon Shaman Rock.jpg|vignette|Ny Farihy Baikal sy ny nosy Olkhon ]]
I Rosia, izay firenena ahitana ony sy renirano maherin' ny 100&amp;nbsp;000, dia anisan' ny manana loharanon-drano lehibe indrindra eran-tany, miaraka amin' ny [[farihy]] izay ahitana ny ampahefatry ny [[ranomamy]] eran-tany. Ny Farihy Baikal, izay lehibe indrindra sy misongadina indrindra amin' ny velaran-dranomamy ao Rosia, no farihy lalina indrindra, madio indrindra, tranainy indrindra ary be valarana indrindra eran' izao tontolo izao, sady miaty ny ampahadimin' ny ranomamy eran-tany.
[[Sary:Молодецкий курган осенью.jpg|vignette|Ny ony Volga ao amin' ny Tangoron-tendrombohitra Zhiguli.]]
I Ladoga sy i Onega any amin' ny tapany avaratra-andrefan' i Rosia no farihy roa amin' ny farihy lehibe indrindra any [[Eorôpa]]. I Rosia no faharoa aorian' i [[Brezila]] amin' ny fitambaran' ny loharanon-drano azo havaozina. I [[Volga (ony)|Volga]] any amin' ny tapany andrefan' i Rosia, izay heverina ho onim-pirenen' i Rosia, no [[ony]] lava indrindra any Eorôpa; ary mahaforona ny Vinanihefak' i Volga, izay [[Hefaka|vinanihefaka]]  lehibe indrindra ao amin' ilay kôntinenta. Anisan' ny ony lava indrindra eran-tany i Ob, i Yenisey, i Lena, ary i Amur any [[Siberia]].

==== Toetany ====
[[Sary:Russia Köppen.svg|vignette|289x289px|Toetanin' i Rosia, araka ny fanasokajian' i Köppen]]
Mahatonga ny [[toetanin-tanibe]] mando hanjaka manerana ny ampahany be amin' ilay firenena, afa-tsy ny faritry ny [[tondrà]] sy ny farany atsimo-andrefana, ny habe velaran' i Rosia sy ny halaviran' ny faritra maro ao aminy amin' ny ranomasina. Manakana ny fitsokan' ny rivotra mafana avy any amin' ny [[Ranomasimbe Indiana]] sy [[Ranomasimbe Pasifika|Pasifika]] ny tandavan-tendrombohitra any atsimo sy any atsinanana, fa ny Lemaka Eorôpeana miankandrefana sy mianavaratra kosa dia manokatra azy any amin' ny [[Ranomasimbe Atlantika]] sy [[Ranomasimbe Arktika|Arktika]]. Manana toetany arktika antonony ny ampahany be amin' ny tapany avaratra-andrefan' i Rosia sy i Siberia, izay ahitana [[ririnina]] mamirifiry any amin' ny faritra anatiny any amin' ny tapany avaratra-atsinanan' i Siberia (i Sakha indrindra, izay misy ny Tendrontany Avaratra amin' ny hatsiaka dia ahitana mari-pana ambany indrindra −71,2 °C), ary ririnina antonony kokoa no hita any amin' ny toeran-kafa. Manana [[toetanin-tendrontany]] ny morontsiraka midadasika any Rosia manamorona ny [[Ranomasimbe Arktika]] sy vondronosy Arktika any Rosia.

Manana [[toetany ambanin-jana-pehintany]] mando ahitana ririnina malefaka sy mando ny faritry ny morontsiraky ny Krain' i Krasnodar ao amin' ny [[Ranomasina Mainty]], indrindra fa i Sochi, ary ny faritra sasany amorontsiraka sy anatiny ao Kaokazy Avaratra. Any amin' ny faritra maro any Siberia Atsinanana sy ny any amin' ny Atsinanana Indrindra Rosiana dia maina raha oharina amin' ny fahavaratra ny ririnina; fa misy rotsak' orana bebe kokoa mandritra ny fizaran-taona maro kosa ny faritra hafa ao amin' ilay firenena. Matetika milatsaka amin' ny endrika [[orampanala]] ny [[rotsa-drano]] amin' ny ririnina any amin' ny ankamaroan' ny faritra ao amin' ilay firenena. Manana [[toetanin-dranomasimbe]] ny tapany andrefana indrindra amin' ny Ôblastan' i Kaliningrad sy ny faritra sasany any amin' ny tapany atsimon' ny Krain' i Krasnodar sy any Kaokazy Avaratra. Manana toetany somary maina ny faritra manamorona an' i [[Volga Ambany]] sy ny morontsirak' i [[Ranomasina Kaspiana|Kaspiana]], ary koa ny faritra atsimo indrindra any Siberia.

Tsy misy afa-tsy [[fizaran-taona]] roa miavaka manerana ny ampahany be amin' i Rosia, dia ny [[ririnina]] sy ny [[fahavaratra]]; fohy mantsy ny [[lohataona]] sy ny [[fararano]]. Ny volana Janoary (na Febroary any amin' ny morontsiraka) no volana mangatsiaka indrindra; fa ny mafana indrindra dia matetika ny volana Jolay. Mahazatra any amin' ilay firenena ny elanela-maripana lehibe. mihamangatsiaka avy any atsimo mianavaratra sy avy any andrefana miantsinanana ny maripana Amin' ny ririnina. Mety ho mafana be ny fahavaratra, na dia any [[Siberia]] aza. Miteraka [[Doro tanety|fahamaizan' ny tanety]] matetika ny [[fiovaovan' ny toetrandro]] any Rosia, ary manalefaka ny fielezan' ny ranomandry tsy tantera-drano ([[Fiteny anglisy|anglisy]]: ''permafrost'') lehibe ao amin' ilay firenena izany.

=== Jeôgrafia momba ny olona ===

==== Fizaràna ara-pitantanana ny tanim-pirenena ====
[[Sary:Business Centre of Moscow 2.jpg|vignette|201x201px|[[Môsikao|Môsko]]]]
[[Sary:Spb 06-2017 img01 Spit of Vasilievsky Island.jpg|vignette|201x201px|[[Saint Petersburg|Saint-Petersburg]]]]
Ankoatry ny fiovana vitsivitsy, ny ankamaroan' ny fizaràna ara-pitantanana sy ara-pizaràn-tanin' ny [[Firaisan' ny Repoblika Sôsialista Sôvietika|Firaisana Sôvietika]] tao amin' ny Repoblikan' i Rosia dia voahazona tamin' ny fotana nananganana ny Federasionan' i Rosia. Tamin' ny taona 2014 dia nisy fizaràn-tany ara-pitantanana 85 (antsoina amin' ny [[Fiteny rosiana|teny rosiana]] hoe субъекты Федерации / ''subyekty federatsii'', izany hoe &quot;faritra federaly&quot;): [[repoblika]] 22, [[kray]] (fizaràn-tany) 9, [[ôblasta]] (faritany) 46, ôblasta mizaka tena iray, [[ôkroga]] mizaka tena 4, ary tanàn-dehibe 3 manana sata federaly, dia i [[Môsikao|Môsko]] sy i [[Saint Petersburg|Saint-Petersburg]] ary i [[Sevastopol]].

Onenam-bondron' olona maro isan-karazany ireo repoblika ireo, anisan' izany ny [[Eorôpa Avaratra|Eorôpeana Tavaratra]], ny [[Tatara (vahoaka)|Tatara]], ny [[Kaokaziana (vahoaka)|Kaokaziana]], ary ny [[Siberiana (vahoaka)|Siberiana]] teratany. Any [[Siberia]] no misy ny faritra federaly lehibe indrindra. Ny Repoblikan' i Sakha (Yakutia), izay any amin' ny faritr' i Siberia atsinana-afovoany, no faritra federaly lehibe indrindra ao amin' ilay firenena (sady fizaràna lehibe indrindra eran-tany), avo roa heny noho ny haben' i [[Alaska]]. Faharoa amin' ny habeny ny Krain' i Krasnoyarsk, any andrefan' i Sakha any Siberia. Ny Ôblastan' i Kaliningrad, izay any ivelan' ny fitambaran-tanin' i Rosia, no ôblasta kely indrindra. Ny Repoblikan' i Ingushetia no repoblika kely indrindra sy ''subyekty federatsii'' kely indrindra ao Rosia, ankoatry ny tanàna federaly telo. Any amin' ny tapany eorôpeanan' i Rosia no misy ny faritra federaly roa be mponina indrindra, dia ny Ôblastan' i Môskva (miaraka amin' i Môsko) sy ny Krain' i Krasnodar.

==== Tanàn-dehibe any Rosia ====
Ny renivohitr' i Rosia sy ny tanàna lehibe indrindra dia i [[Môsikao|Môsko]]. Ny tanàna lehibe faharoa dia St. Petersburg, izay renivohitr' i Rosia tamin' ny taonjato faha-18 sy faha-19. Tanàna rosiana misy olona maherin' ny iray tapitrisa no amin' ny filaharany:

* [[Môsko]]
* [[Saint Petersburg]]
* [[Novosibirsk]] 
* [[Yekaterinburg]]
* [[Nizhniy Novgorod]]
* [[Samara]]
* [[Omsk]]
* [[Kazan]]
* [[Ufa]]
* [[Chelyabinsk]]
* [[Rostov-on-Don|Rostov amin'i Don]]
* [[Krasnoyarsk]]
* [[Volgograd]]

Ny faritra andrefana amin' i Rosia no misy an' i [[Kaliningrad]], izay nantsoina taloha hoe [[Königsberg]]. Ny faritra atsinana amin' i Rosia dia ny nosy [[Diomeda]], 35 km miala an' i Chukotka (Rosia) ary 35 km avy any [[Alaska]] ([[Etazonia]]). Ny faritra atsimo no an' i [[Kaokazy]], eo amin' ny sisintanin' i [[Azerbaijàna]]. Ny faritra avaratra indrindra dia i Zemlya Frantsa-Iosifa any amin' ny [[Ranomasimbe Arktika]], 900 km avy any amin' ny [[Tendrontany Avaratra]].

== Zavamananaina sy tontolo iainana ==

=== Rafitra tontolo iainana ===
Noho ny valarany izay midadasika dia midadasika, dia manana karazana tontolo iainana samihafa i Rosia, anisan' izany ny taniefitra an-tendrontany, ny [[tondrà]], tondrà be ala, ny [[taigà]], ala mifangaro sy malala-dravina, stepa be ala, ny stepa, ny faritra saikan-taniefitra ary faritra manana [[toetany ambanin-jana-pehintany]]. Saika ny antsasaky ny fizaran-tanin' i Rosia no misy ala, ary ity firenena ity no  manana ala lehibe indrindra eran-tany, izay manala ny ampahany be indrindra amin' ny [[etona karbônika]] eran-tany.

=== Karazan-javamaniry ===
Ny karazan-javamaniry rosiana dia ahitana zavamaniry ''[[tracheophyta]]'' (zavamaniry misy lalan-dranon-kazo) miisa 12&amp;nbsp;500, karazana ''[[bryophyta]]'' (zavamaniry misy lalan-dranon-kazo) miisa 2&amp;nbsp;200, karazana [[volombato]] miisa 3&amp;nbsp;000 eo ho eo, karazana [[ahidrano]] miisa eo anelanelan' ny 7&amp;nbsp;000 sy 9&amp;nbsp;000, ary karazana [[holatra]] eo anelanelan' ny 20&amp;nbsp;000 sy 25&amp;nbsp;000.

=== Karazam-biby ===
Ny karazam-biby rosiana dia ahitana [[biby mampinono]] 320 karazana, karazana [[vorona]] maherin' ny 732, karazana [[biby mandady na mikisaka]] 75, karazana [[sahona]] sy ny mitovitovy aminy (''[[Amphibia]]'') 30 eo ho eo, karazana [[trondro]] an-dranomamy 343 (tsy fahita amin' ny toerana hafa), karazana trondro an-dranomasina 1&amp;nbsp;500 eo ho eo, karazana ''[[cyclostomata]]'' (trondro tsy misy [[valanorano]]) miisda 9, ary eo anelanelan' ny 100&amp;nbsp;000 sy 150&amp;nbsp;000 ny biby tsy manana hazon-damosina (''[[Invertebrata]]'') (tsy fahita any amin' ny toerana hafa). Manodidina ny 1&amp;nbsp;100 ny karazana zavamaniry sy biby tsy fahita firy izay atahorana ho lany tamingana tafiditra ao amin' ny ''Boky Menan' i Rosiana''.

=== Fiarovana ny tontolo iainana ===
[[Sary:Саблинский хребет.jpg|vignette|Valan-javaboarim-pirenena Yugyd Va ao amin' ny Repoblikan' i Komi no valan-javaboarim-pirenena lehibe indrindra any Eorôpa.]]
Voatahiry ao amin' ny faritra voajanahary arovana manokana miisa efa ho 15&amp;nbsp;000, araka ny sata isan-karazany, ny [[rafitra tontolo voajanahary]] ao Rosia, izay mameno ny 10&amp;nbsp;% amin' ny velaran-tanin' ilay ao amin' ny firenena. Tafiditra ao anatin' izany ny [[tahirin-javaboary]] 45, ny [[valan-javaboarim-pirenena]] 64, ary ny tahirin-javaboary (''zapovednik'') 101. Ity firenena ity dia manana rafitra tontolo iainana maro izay mbola heverina ho ala tsy vaky, na dia misy aza ny fihenana; indrindra any amin' ny tapany avaratry ny faritry ny taigà, sy ny tondrà manana toetany ambany arktika any [[Siberia]].

== Jereo koa ==
* [[Firaisan' ny Repoblika Sôsialista Sôvietika]]
* [[Rosiana (vahoaka)]]
'''Firenena ao Azia:'''

[[Afganistàna]] - [[Arabia Saodita]] - [[Armenia]] - [[Azerbaijàna]] - [[Bangladesy]] - [[Bareina]] - [[Botàna]] - [[Broney]] - [[Emirata Arabo Mitambatra]] - [[Filipina]] - [[Iemena]] - [[India]] - [[Indônezia]] - [[Iràka]] - [[Iràna]] - [[Israely]] - [[Japàna]] - [[Jôrdania]] - [[Kambôdia]] - [[Katara]] - [[Kazakstàna]] - [[Kirgizistàna]] - [[Kôety]] - [[Kôrea Atsimo]] - [[Kôrea Avaratra]] - [[Laôsy]] - [[Libàna]] - [[Maldiva]] - [[Malezia]] - [[Mianmara]] - [[Môngôlia]] - [[Nepaly]] - [[Ômàna]] - [[Ozbekistàna]] - [[Pakistàna]] - [[Palestina (fanjakana)]] - [[Rosia]] - [[Sina]] - [[Singaporo]] - [[Siria]] - [[Srilanka]] - [[Tailandy]] - [[Taioàna]] - [[Tajikistàna]] - [[Torkia]] - [[Torkmenistàna]] - [[Vietnamy]].

'''Firenena ao Eorôpa:'''

[[Albania]] - [[Alemaina]] -  [[Andôra]] -  [[Aotrisy]] - [[Belzika]] - [[Bielôrosia]] - [[Bolgaria]] - [[Bôsnia-Herzegôvina]] - [[Danemarka]] - [[Espaina]] - [[Estônia]] - [[Fanjakana Mitambatra]] - [[Finlandy]] - [[Frantsa]] - [[Grisia]] (na [[Gresy]]) - [[Hôngria]] (na [[Hongaria]]) - [[Irlanda]] - [[Islandy]] - [[Italia]] - [[Jeôrjia]] - [[Repoblikan' i Kipra|Kipra]] (na [[Repoblikan' i Kipra|Sipra]]) - [[Krôasia]] (na - [[Krôatia]]) - [[Letônia]] - [[Liktenstaina]] - [[Litoania]] - [[Loksemborga]] - [[Masedônia Avaratra]] (na [[Makedônia Avaratra]])- [[Malta]] - [[Môldavia]] - [[Môntenegrô]] - [[Nederlandy]] - [[Nôrvezy]] - [[Okraina]] - [[Pôlônia]] - [[Pôrtogaly]] - [[Tsekia]] - [[Romania]] - [[Rosia]] - [[San-Marîno]] - [[Serbia]] - [[Slôvakia]] - [[Slôvenia]] - [[Soeda]] - [[Soisa]] - [[Tsekia]] - [[Vatikàna|Vatikàna.]]

'''Kôntinenta eto an-tany'''

* [[Afrika]]
* [[Amerika]] ([[Amerika Avaratra]] - [[Amerika Atsimo]])
* [[Azia]]
* [[Eorôpa]]
* [[Ôseania]]
* [[Antarktika]]
{{vangovango}}

== Tsiahy ==

{{ref}}

[[Sokajy:Rosia]]
[[Sokajy:Firenena mpikambana ao amin'ny Fikambanan'ny Firenena Mahaleotena]]
[[Sokajy:Firenena avy amin'ny FRSS]]</text>
      <sha1>a008dl1dmd9sc78v0lcockcjzndx8cq</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1091509</id>
      <parentid>1091506</parentid>
      <timestamp>2024-11-14T16:11:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* I Rosia  taorian' ny faharavan' ny Firaisana Sôvietika */</comment>
      <origin>1091509</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="29656" sha1="h5mst7zj444pzhwgu5xmartyd921kxb" xml:space="preserve">{{vangovango|rosia}}

{{Infobox Pays
| nom_local1=Российская Федерация 
| langue1=ru 
| prononciation1=
| nom_local2=Россия
| langue2=ru
| nom_malgache=Federasionan'i Rosia
| de=de%20
| image_drapeau=Flag of Russia.svg
| lien_drapeau=Sainan'i Rosia
| image_blason=Coat of Arms of the Russian Federation.svg
| lien_blason=Fanevan'i Rosia
| image_carte=Russian Federation (orthographic projection).svg
| devise= tsy misy
| langues=[[fiteny rosy]]&lt;small&gt;&lt;sup&gt;1&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
| capitale=[[Môsikao]]
| coordonnées_capitale=55° 45' N, 37° 42' E
| lien_villes=Tanànan'i Rosia
| titre_plus_grande_ville=Tanàna ngeza indrindra
| plus_grande_ville=[[Moskva]]
| type_gouvernement=[[Repoblika]] [[firenena federaly]]
| titres_dirigeants=[[Liste des présidents de la Russie|Président]]&lt;br /&gt;&amp;nbsp;- [[Chefs du gouvernement russe|Président du gouvernement]]
| noms_dirigeants=[[Vladimir Poutine]]&lt;br /&gt;[[Dmitri Medvedev]]
| superficie_rang=1
| superficie_totale={{formatnum:17075400}}
| pourcentage_eau=0,5%
| population_rang=8
| population_totale={{formatnum:141800000}}&lt;ref&gt;{{ru}}http://www.gks.ru/bgd/free/b09_00/IssWWW.exe/Stg/d06/8-0.htm, Jiona 2009&lt;/ref&gt; 
| population_année=2009
| densité=8,3
| type_indépendance=Déclaration
| pays_indépendance=Avy amin'ny [[URSS]]
| date_indépendance=[[25 Desambra]] [[1991]]
| pays frontaliers=
| gentilé=Rosy, rosianina 
| PIB_année=2008
| PIB= $1 676 miliara
| PIB_rang=8 |
| IDH_année=2008
| IDH=(mitombo) 0,802&lt;ref&gt;{{en}} [http://hdrstats.undp.org/en/2008/countries/country_fact_sheets/cty_fs_RUS.html UNDP]&lt;/ref&gt;
| IDH_catégorie=ambony
| IDH_rang=67
| monnaie=[[Robla rosy|Robla]]
| code_monnaie=RUB&lt;small&gt;&lt;sup&gt;&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
| fuseau_horaire=+3 hatramin'i +12
| hymne national=[[Путин - хуйло!.ogg|Hiram-pirenenan'i Rosia]]
| domaine_internet=.ru &lt;br /&gt;&lt;small&gt;&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt; .su ([[URSS]])
| indicatif_téléphonique=7
| notes=
}}

I '''Rosia''' na ny '''Federasionan' i Rosia''' dia [[fanjakana federaly]] sady firenena ngeza indrindra eto an-tany, misy mponina miisa 146 tapitrisa any ho any araka ny fanisam-bahoaka natao tamin' ny taona 2021. Atao hoe ''Россия'' / ''Rossiya'' na ''Российская Федерация'' / ''Rossiyskaya Federatsiya'' izy amin' ny fiteny rosiana. Misabaka eo amin' i [[Eorôpa|Eorôpa]] (25,3 % amin' ny velarany) sy i [[Azia Atsinanana]] (74,7 %) izy. Ny firenena rosiana dia manana velarana 17&amp;nbsp;234&amp;nbsp;033 {{km2}} (indroan' i [[Etazonia]] sy in-30n' i [[Madagasikara]]) izany. Manana faritr' ora iraika ambin' ny folo izy. I [[Môsko]] no renivohiny, ny [[fiteny rosiana]] no [[fiteny ôfisialy]] any ary ny rubla no vola ampiasainy. 

Na dia misy [[ranomasina]] maromaro aza ny manodidina an' i Rosia dia manana [[toetanin-tanibe]] amin' ny tany mangatsiaka sy sarotra ipetrahan' olona izy.

Betsaka ny [[harena an-kibon' ny tany]] any Rosia: misy ny [[solitany]] sy ny [[vato sarobidy]]. Mivoatra be ny orinasa mikasika ny fanamboarana [[sambondanitra]] sy ny fanamboarana basy. Firenena laharana voalohany i Rosia amin' ny fanamboarana sambondanitra, izay nenti-nizaha ny habakabaka tamin' ny taona 1957.

Ny [[Repoblika Sôsialista Federativan' i Rosia]] (RSFR) no [[repoblika]] lehibe indrindra tao amin' ny [[Firaisana Sôvietika]].

Tamin' ny faran' ny taona 1991 dia nisy firenena vaovao dimy ambin' ny folo avy amin' ny [[Firaisan' ny Repoblika Sôsialista Sôvietika|Firaisana Sôvietika]] taloha, anisan' izany i Rosia, izay nandova ny 3/4n' ny tanin' ny Firaisana Sôvietika taloha (izany hoe 17 tapitrisa km²) sy ny antsasaky ny mponiny sy ny 2/3n' ny orinasany ary ny antasaky ny toeram-pamboleny.

== Tantara ==
=== Fiandohana ===
Ny fototry ny tantaran' i Rosia dia nanomboka tamin' ny fotoana niforonan' ny [[Slava (vahoaka)|vahoaka slava]] tany [[Eorôpa]] teo anelanelan' ny taonjato faha-3 sy faha-8 taor. J.K.&lt;ref&gt;&quot;Russia&quot;. Encyclopedia Britannica. Retrieved 2008-01-31&lt;/ref&gt;
[[Sary:Kievan Rus en.jpg|vignette|Ny [[Rosin' i Kiev]]]]
Nanorina ny fanjakana slavôniana voalohany tao amin' ny [[Rosin' i Kiev]] ([[Fiteny rosiana|rosiana]]: Киевская Русь / ''Kievskaja Rus''', izany hoe &quot;Fanjakan' i Kiev&quot;) tamin' ny taonjato faha-9 ny [[Vikingy (vahoaka)|Vikingy]] sy ny taranany. Nandray ny [[kristianisma]] avy amin' ny [[Empira Bizantina]] tamin' ny taona 988 izy ireo.&lt;ref&gt;Avy amin'i Glenn E. Curtis (ed.) (1998). &quot;Russia: A Country Study: Kievan Rus' and Mongol Periods&quot;. Washington, DC: Federal Research Division of the Library of Congress. Retrieved 2007-07-20.&lt;/ref&gt; Niantraika amin' ny kolontsaina rosiana ity endriky ny [[kristianisma]] ity. Rava ny Rosin' i Kiev tamin' ny farany ary nizarazara ho firenena madinika. Ny [[Diokea Lehiben' i Môskva]] no fanjakana mandroso indrindra tao amin' ny Rosin' i Kiev. Hery lehibe indrindra tao anatin' ny fampiraisana an' i Rosia taty aoriana sy tamin' ny ady amin' ny [[Foko Volamena]] avy any [[Azia]] io sehatra io. Nitombo tsikelikely ny fifehezany ny faritra manodidina an' i [[Môsko]] izay nandova ny fiainana ara-kolontsaina sy ara-pôlitikan' ny Rosin' i Kiev.

Nandritra ny taonjato faha-18 dia nanitatra ny sisin-taniny tamin' ny alalan' ny fandresena sy fitetezana ny firenena ho lasa [[Empira Rosiana]] ilay fanjakana fahatelo lehibe indrindra teo amin' ny tantara. Nipongatra avy amin' ny Fitambaram-panjakan' i Pôlônia-Litoania any atsinanana mankany amin' ny [[Ranomasimbe Pasifika]] hatrany [[Alaska]] izany. Nofehezin' ny emperora antsoina hoe [[Tsar]] izany empira izany.
[[Sary:Peter I 140-190 for collage.jpg|vignette|[[Petera Lehibe]]]]
Nanjaka tao Rosia i [[Petera Lehibe]] ([[Fiteny rosiana|rosiana]]: Пётр Великий / ''Piotr Velikiy'') nanomboka tamin' ny taona 1689 ka hatramin' ny taona 1725. Namindra ny renivohitra avy any Môsko ho any amin' ny tanàna iray antsoina hoe [[Saint-Peterbourg]] (rosiana: Санкт-Петербу́рг / ''Sankt-Peterburg'') i Petera. Nataony ho maoderina kokoa tamin' ny fomba maro ny fiaraha-monina rosiana. Nanomboka nanamboatra sambo ho an' ny tafika rosiana ny governemanta.

Nanomboka tamin' ny taona 1904 ny [[Ady Rosiana-Japôney]] ary nifarana tamin' ny taona 1905 ka i [[Japàna]] no nivoaka mpandresy tamin' ny ady. Ny faharesen' ny Rosiana dia isan' ny nampisy ny revôlisiôna taty aoriana.

=== I Rosia tao amin' ny Firaisan' ny Repoblika Sôsialista Sôvietika ===
[[Sary:Lenin in 1920 (cropped).jpg|vignette|152x152px|[[Vladimir Lenin]]]]
Tamin' ny Ôktôbra 1917, ny [[Bôlsevika]] (antsoina hoe &quot;[[Kômonisma|Kômonista]]&quot;), izay voatariky ny hevitr' i [[Karl Marx]] sy [[Vladimir Lenin]], dia nandray ny firenena ary namono ny [[Tsar]] sy ny olona hafa nijoro nanohitra azy ireo. Raha vao nandray ny fahefana izy ireo dia namorona ny fanjakana [[Kômonisma|kômonista]] voalohany ny [[Bôlsevika]] nentin' i Vladimir Lenin sy i [[Leon Trotsky]].
[[Sary:JStalin_Secretary_general_CCCP_1942_flipped.jpg|vignette|169x169px|Josef Stalin]]
Tamin' ny taona 1920 ka hatramin' ny 1950 i [[Josef Stalin]] no mpitarika mpanao [[didy jadona]] tao amin' i [[Repoblika Sôsialista Federativa Sôvietikan' i Rosia|Rosia Sôvietika]], ary nopotehiny avokoa izay rehetra nanohitra ny fitondrany, anisan' izany ny fananan' ny tantsaha sy ny mpivarotra. Olona an-tapitrisany no namoy ny ainy ary maty tao anatin' ny [[mosary]] vokatr' izany. Nesorin' i Stalin ihany koa, na &quot;nodiovina&quot;, ny miaramila rehetra izay nivadika taminy, ary maro no maty na nalefa tany amin' ny toby famonjana, na ''[[gulag]]'', nandritra ny taona maro. Na dia tany amin' ny ''gulag'' aza dia maro ny voafonja maty.

Nanaiky ny tsy hifanandrina i Rosia Sôvietika sy ny [[Nazisma|Nazi]] tamin' ny taona 1939. Tamin' ny volana Jona 1941 dia nanapaka ilay fifanarahana i [[Alemaina]] ka nanafika tamin' ny alalan' ny ''Unternehmen Barbarossa'' ([[Fiteny frantsay|frantsay]]: ''Operation Barbarossa''). Tao anatin' ny [[Ady Lehibe Faharoa]] io fanafihana io. Naharitra tany [[Eorôpa]] hatramin' ny volana Mey 1945 izany ady izany, ary olona 200 tapitrisa mahery no namoy ny ainy nandritra izany fotoana izany. Na dia betsaka aza ny [[Rosiana (vahoaka)|Rosiana]] namoy ny ainy vokatr' io ady io dia anisan' ny firenena nandresy ka lasa firenena matanjaka eran-tany i Rosia.

Tamin' ny taona 1922 ka hatramin' ny 1991 dia i Rosia no faritra lehibe indrindra tao amin' ny [[Firaisan' ny Repoblika Sôsialista Sôvietika|Firaisana Sôvietika]]. Indraindray ny olona dia nampiasa ny anarana hoe &quot;Rosia&quot; na &quot;Rosia Sôvietika&quot; hanondroana ny Firaisana Sôvietika. Anisan' ny Repoblika Sôsialista Sôvietika miisa 15 i Rosia. &quot;Repoblika Sôsialista Federativa Sôvietika Rosiana&quot; (RSFSR) no tena anaran' io repoblika io.

Rava ny Firaisana Sôvietika tamin' ny fiandohan' ny taona 1990. Naka ny toeran' ny Firaisana Sôvietika tao amin' ny [[Firenena Mikambana]] noho izany i Rosia.

=== I Rosia  taorian' ny faharavan' ny Firaisana Sôvietika ===
[[Sary:Boris Yeltsin-2.jpg|vignette|218x218px|[[Boris Yeltsin]]]]
Voafidy ho filohan' i Rosia tamin' ny volana Jona 1991 i [[Boris Yeltsin]], tamin' ny fifidianana filoham-pirenena voalohany teo amin' ny tantaran' i  Rosia. Nisy ny fanavaozana goavana natao, anisan' izany ny fizakan-tena sy ny lalàna momba ny varotra.&lt;ref&gt;&quot;Russian Federation&quot; (PDF). Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD). Retrieved 24 February 2008.&lt;/ref&gt; Ny &quot;Fitsaboana Fanairana&quot; dia natolotr' i [[Etazonia]] sy ny [[Tahirim-Bola Iraisam-Pirenena]]&lt;ref&gt;Sciolino, E. (21 December 1993). &quot;U.S. is abandoning 'shock therapy' for the Russians&quot;. The New York Times. Retrieved 20 January 2008.&lt;/ref&gt;. Nisy krizy ara-toekarena lehibe taorian' izay. Very 50 % ny [[harin-karena faobe]]&lt;nowiki/&gt;n'  i Rosia teo anelanelan' ny taona 1990 sy 1995.

Nanjary namindra ny fifehezana ny orinasa avy amin' ny fanjakana mankany amin' ny olon-tokana manana fifandraisana ao amin' ny rafitra anatin' ny governemanta ny famindram-pitantanana any amin' ny tsy miankina ([[Fiteny frantsay|frantsay]]: ''privatisation''). Maro tamin' ny mpandraharaha mpanankarena vao haingana no namoaka vola an' arivony tapitrisa sy fananana any ivelan' ilay firenena. Nitarika ny fandravana ny asa sôsialy ny fihakelezan' ny herim-panjakana sy ny toekarena izany. Olona an-tapitrisany no nanjary nahantra, 1,5 % ny fahantrana tamin' ny vanim-potoana sôvietika, teo anelanelan'  ny 39 % sy 49 % izany tamin' ny tapaky ny taona 1993. Nahitana [[kolikoly]] sy fandikan-dalàna faran' izay henjana, sy firongatry ny andian-jiolahy ary heloka bevava mahery vaika ny taona 1990 hatramin' ny 1999.

Nandritra ny ady tamin' ny taona 1990 dia maro ny fifandonana mitam-piadiana tao [[Kaokazy Avaratra]]. Nisy ny [[ady an-trano]] sy ny antokom-pivavahana [[Islamisma|islamista]] maro samihafa. Hatry ny fanambaràn' i [[Tsetsenia]] ny fahaleovan-tenany tamin' ny fiandohan' ny taompolo 1990 dia nisy ady teo amin' ny antoko mpikomy tsetsena sy ny miaramila rosiana. Nahatonga fahafatesan' olona aman-jatony ny fanafihan' ny mpampihorohoro ny sivily. Ny [[krizin' ny takalon' aina tao amin' ny teatran' i Môsko]] sy ny fahirano tany Beslan  no tena mampiavaka azy ireo.

Nandray andraikitra tamin' ny fandoavana ny trosa ivelan' ny [[Firaisan' ny Repoblika Sôsialista Sôvietika|Firaisana Sôvietika]] i Rosia, na dia atsasaky ny isan' ny mponina tao amin' ny Firaisana Sôvietika fotsiny aza ny isan' ny mponiny tamin' ny fotoana nandravana ny Firaisana Sôvietika. Nahatonga ny krizy ara-bola rosiana tamin' ny taona 1998 ny tetibola tsy voalanjalanja tamin' izany fotoana izany, izay nampitontongana ny harinkarena faoben' i Rosia.&lt;ref&gt;Aslund A. &quot;Russia's Capitalist Revolution&quot; (PDF). Retrieved 28 March 2008.&lt;/ref&gt;
[[Sary:RIAN archive 100306 Vladimir Putin, Federal Security Service Director.jpg|vignette|227x227px|[[Vladimir Poutine|Vladimir Putin]]]]
Tamin' ny 31 Desambra 1999 dia nametra-pialana ny filoha [[Boris Yeltsin|Yeltsin]]. Nomena an' i [[Vladimir Putin]], izay vao voatendry ho [[praiminisitra]], ny asan' ny [[filoham-pirenena]]. Nandresy tamin' ny fifidianana filoham-pirenena tamin' ny taona 2000 i Vladimir Putin. Nampitsahatra ny fikomian' ny Tsetsena haingana izy, nefa mbola misy herisetra ihany teny amin' ny faritra avaratra ao [[Kaokazy]] tsindraindray.

Narahin' ny fiakaran' ny filàna eo an-toerana ny vidin-tsolika lafo sy ny fahalemen' ny vola rosiana, ary nanampy ny toekarena hitombo nandritra ny sivy taona misesy ny fividianana entana sy ny [[famatsiam-bola]]. Nampisondrotra ny fari-piainana sy nampitombo ny lanjan' i Rosia eo amin' ny sehatra iraisam-pirenena izany zavatra izany. Na dia notsikerain' ny [[Tontolo Tandrefana|firenena tandrefana]]&lt;ref&gt;Treisman, D. &quot;Is Russia's Experiment with Democracy Over?&quot;. UCLA International Institute. Retrieved 31 December 2007.&lt;/ref&gt; aza ny fiovana nentin' i Putin dia niteraka fivoarana sy fahamarinan-toerana ny fitondrany. Nahatonga azy ho tiam-bahoaka any Rosia izany zavatra izany.&lt;ref&gt;Stone, N (4 December 2007). &quot;No wonder they like Putin&quot;. The Times (UK). Retrieved 31 December 2007.&lt;/ref&gt;

Tamin' ny volana Marsa 2008 dia lany ho filoham-pirenenan' i Rosia i [[Dmitry Medvedev]], ary voatendry ho praiminisitra i Putin. Niverina ho filoham-pirenena i Putin tamin' ny fifidianana filoham-pirenena tamin' ny taona 2012 ary notendreny ho praiminisitra i Dmitry Medvedev.
[[Sary:Annexation of Southern and Eastern Ukraine.svg|vignette|Tany [[Okraina|okrainiana]] voabodo, tamin' ny 30 Septambra 2022, fotoana nanambaràna ny fanakambanana azy ireo amin' i Rosia.]]
Hatramin' ny nahatongavan' i [[Vladimir Poutine|Vladimir Putin]] teo amin' ny fitondrana dia nivoatra tsikelikely ho lasa firenena anjakan' ny jadona i Rosia. Niavaka indrindra tamin' ny ady nanafihany tany [[Tsetsenia]] sy tany [[Jeôrjia]] (2008) ary tany [[Okraina]] (nanomboka tamin' ny taona 2014) io firenena io. Nanomboka tamin' ny taona 2022 dia nofaritan' ny [[Tontolo Tandrefana|firenena tandrefana]] ho anjakan' ny didy jadona tanteraka i Rosia, izay nahitana fanenjehana ny mpikambana ao amin' ny mpanohitra.

== Jeôgrafia ==

=== Jeôgrafia fizika ===

==== Velaran-tany sy ny manodidina ====
Manerana ny tapany atsinanan' i [[Eorôpa]] sy ny tapany avaratr' i [[Azia]] ny velaran-tanin' i Rosia izay midadasika. Mamakivaky ny sisiny avaratra indrindra amin' i [[Eorazia]] izy io izay manana [[morontsiraka]] fahefatra lava indrindra eran-tany, mirefy 37&amp;nbsp;653 km. Eo anelanelan' ny [[laharam-pehintany]] 41° sy 82° Avaratra i Rosia, ary eo anelanelan' ny 19° Atsinanana sy 169° Andrefana ny [[Laharan-jara hasina|laharan-jarahasiny]], izay mirefy 9&amp;nbsp;000 km eo ho eo avy any antsinanana miankandrefana, ary 2&amp;nbsp;500 ka hatramin’ ny 4&amp;nbsp;000 km  avy avaratra mianatsimo. Lehibe noho ny kôntinenta telo amin' ny lafiny velaran-tany i Rosia, ary mitovy velaran-tany amin' ny planeta zeny [[Plotôna]].

Manana halava mirefy 57&amp;nbsp;792 km ny sisin-tanin' i Rosia izay lava indrindra eran-tany. Sisin-tany mirefy 20&amp;nbsp;139 km no manasatraka an' i Rosia amin' ny firenena 14: i [[Pôlônia|Pôlônina]] sy i [[Litoania]] (samy tandrify ny Ôblastan' i Kaliningrad), i [[Nôrvezy]], i [[Finlandy|Failandy]], i [[Estônia]], i [[Letônia]], i [[Bielôrosia|Belarosia]], i [[Okraina]], i [[Jeôrjia]], i [[Azerbaijàna]], i [[Kazakstàna]], i [[Repoblika Entim-Bahoakan' i Sina|Sina]], i [[Môngôlia]], ary i [[Kôrea Avaratra]].

==== Vohon' ny tany ====
[[Sary:Russia physical location map (Crimea disputed, compressed).jpg|vignette|259x259px|Sarintany maneho ny vohon-tanin' i Rosia]]
Manana [[tandavan-tendrombohitra]] lehibe sivy i Rosia, ary hita any amin' ny tapany atsimo indrindra izy ireo, izay mizara ampahany lehibe amin' ny Tangoron-tendrombohitra Kaokazy (ahitana ny Tendrombohitra Elbrus, izay mirefy 5&amp;nbsp;642 m, izay tampony avo indrindra ao Rosia sy ao Eorôpa); ny Tendrombohitra Altai sy Sayan any [[Siberia]]; ary any amin' ny Tangoron-tendrombohitra Siberia Atsinanana sy ny Saikinosin' i Kamchatka any amin' ny Atsinanana Indrindra Rosiana (misy an' i Klyuchevskaya Sopka, izay ahitana ny [[volkano]] avo indrindra velona, mirefy 4&amp;nbsp;750 an' i [[Eorazia]]). 
[[Sary:Montagnes oural polaire 448122912 c04205546c o.jpg|vignette|Ny Tangoron-tendrombohitra Ural Avaratra ao amin' ny faritry ny tendrontany.]]
Misy harena an-kibon' ny tany betsaka ny [[Tendrombohitra Oraly|Tangoron-tendrombohitra Ural]], avy avaratra mianatsimo mamakivaky ny andrefan' ilay firenena, ary mandrafitra ny sisintany manasaraka an' i [[Eorôpa]] sy i [[Azia]]. Eo amin' ny lohan' ny [[Ranomasina Kaspiana]], izay ahitana ny Lempona Kaspiana 29 m ambanin' ny haabon' ny ranomasina, ny toerana ambany indrindra any Rosia sy any Eorôpa.

==== Nosy ====
[[Sary:Русло реки 2.JPG|vignette|Endri-paritra any Novaya Zemlya, Valan-javaboarim-pirenen' i Arktika Rosiana]]
I Rosia, amin' ny maha anisan' ny firenena telo fotsiny eto amin' izao tontolo izao manamorona [[ranomasimbe]] telo, dia manana fifandraisana amin' ny [[ranomasina]] maro be. Anisan' ny nosy sy vondronosy lehibe ao aminy i Novaya Zemlya, i Zemlya Frantsa-Iosifa, i Severnaya Zemlya, ny Vondronosy Siberia Vaovao, ny nosy Vrangelya, ny Vondronosy Kuril (izay iadiany amin' i [[Japàna]] ny efatra amin' ny nosy ao aminy), ary i Sakhalin. Manalavitra 3,8 km monja ny Vondronosy Diomida, izay tantanin' i Rosia sy i [[Etazonia]]; ary 20 km monja avy ao Hokkaido, any Japàna, ny Nosy Kunashir ao amin' ny Vondronosy Kuril.

==== Velaran-dranomamy sy korian-dranomamy ====
[[Sary:Olchon Shaman Rock.jpg|vignette|Ny Farihy Baikal sy ny nosy Olkhon ]]
I Rosia, izay firenena ahitana ony sy renirano maherin' ny 100&amp;nbsp;000, dia anisan' ny manana loharanon-drano lehibe indrindra eran-tany, miaraka amin' ny [[farihy]] izay ahitana ny ampahefatry ny [[ranomamy]] eran-tany. Ny Farihy Baikal, izay lehibe indrindra sy misongadina indrindra amin' ny velaran-dranomamy ao Rosia, no farihy lalina indrindra, madio indrindra, tranainy indrindra ary be valarana indrindra eran' izao tontolo izao, sady miaty ny ampahadimin' ny ranomamy eran-tany.
[[Sary:Молодецкий курган осенью.jpg|vignette|Ny ony Volga ao amin' ny Tangoron-tendrombohitra Zhiguli.]]
I Ladoga sy i Onega any amin' ny tapany avaratra-andrefan' i Rosia no farihy roa amin' ny farihy lehibe indrindra any [[Eorôpa]]. I Rosia no faharoa aorian' i [[Brezila]] amin' ny fitambaran' ny loharanon-drano azo havaozina. I [[Volga (ony)|Volga]] any amin' ny tapany andrefan' i Rosia, izay heverina ho onim-pirenen' i Rosia, no [[ony]] lava indrindra any Eorôpa; ary mahaforona ny Vinanihefak' i Volga, izay [[Hefaka|vinanihefaka]]  lehibe indrindra ao amin' ilay kôntinenta. Anisan' ny ony lava indrindra eran-tany i Ob, i Yenisey, i Lena, ary i Amur any [[Siberia]].

==== Toetany ====
[[Sary:Russia Köppen.svg|vignette|289x289px|Toetanin' i Rosia, araka ny fanasokajian' i Köppen]]
Mahatonga ny [[toetanin-tanibe]] mando hanjaka manerana ny ampahany be amin' ilay firenena, afa-tsy ny faritry ny [[tondrà]] sy ny farany atsimo-andrefana, ny habe velaran' i Rosia sy ny halaviran' ny faritra maro ao aminy amin' ny ranomasina. Manakana ny fitsokan' ny rivotra mafana avy any amin' ny [[Ranomasimbe Indiana]] sy [[Ranomasimbe Pasifika|Pasifika]] ny tandavan-tendrombohitra any atsimo sy any atsinanana, fa ny Lemaka Eorôpeana miankandrefana sy mianavaratra kosa dia manokatra azy any amin' ny [[Ranomasimbe Atlantika]] sy [[Ranomasimbe Arktika|Arktika]]. Manana toetany arktika antonony ny ampahany be amin' ny tapany avaratra-andrefan' i Rosia sy i Siberia, izay ahitana [[ririnina]] mamirifiry any amin' ny faritra anatiny any amin' ny tapany avaratra-atsinanan' i Siberia (i Sakha indrindra, izay misy ny Tendrontany Avaratra amin' ny hatsiaka dia ahitana mari-pana ambany indrindra −71,2 °C), ary ririnina antonony kokoa no hita any amin' ny toeran-kafa. Manana [[toetanin-tendrontany]] ny morontsiraka midadasika any Rosia manamorona ny [[Ranomasimbe Arktika]] sy vondronosy Arktika any Rosia.

Manana [[toetany ambanin-jana-pehintany]] mando ahitana ririnina malefaka sy mando ny faritry ny morontsiraky ny Krain' i Krasnodar ao amin' ny [[Ranomasina Mainty]], indrindra fa i Sochi, ary ny faritra sasany amorontsiraka sy anatiny ao Kaokazy Avaratra. Any amin' ny faritra maro any Siberia Atsinanana sy ny any amin' ny Atsinanana Indrindra Rosiana dia maina raha oharina amin' ny fahavaratra ny ririnina; fa misy rotsak' orana bebe kokoa mandritra ny fizaran-taona maro kosa ny faritra hafa ao amin' ilay firenena. Matetika milatsaka amin' ny endrika [[orampanala]] ny [[rotsa-drano]] amin' ny ririnina any amin' ny ankamaroan' ny faritra ao amin' ilay firenena. Manana [[toetanin-dranomasimbe]] ny tapany andrefana indrindra amin' ny Ôblastan' i Kaliningrad sy ny faritra sasany any amin' ny tapany atsimon' ny Krain' i Krasnodar sy any Kaokazy Avaratra. Manana toetany somary maina ny faritra manamorona an' i [[Volga Ambany]] sy ny morontsirak' i [[Ranomasina Kaspiana|Kaspiana]], ary koa ny faritra atsimo indrindra any Siberia.

Tsy misy afa-tsy [[fizaran-taona]] roa miavaka manerana ny ampahany be amin' i Rosia, dia ny [[ririnina]] sy ny [[fahavaratra]]; fohy mantsy ny [[lohataona]] sy ny [[fararano]]. Ny volana Janoary (na Febroary any amin' ny morontsiraka) no volana mangatsiaka indrindra; fa ny mafana indrindra dia matetika ny volana Jolay. Mahazatra any amin' ilay firenena ny elanela-maripana lehibe. mihamangatsiaka avy any atsimo mianavaratra sy avy any andrefana miantsinanana ny maripana Amin' ny ririnina. Mety ho mafana be ny fahavaratra, na dia any [[Siberia]] aza. Miteraka [[Doro tanety|fahamaizan' ny tanety]] matetika ny [[fiovaovan' ny toetrandro]] any Rosia, ary manalefaka ny fielezan' ny ranomandry tsy tantera-drano ([[Fiteny anglisy|anglisy]]: ''permafrost'') lehibe ao amin' ilay firenena izany.

=== Jeôgrafia momba ny olona ===

==== Fizaràna ara-pitantanana ny tanim-pirenena ====
[[Sary:Business Centre of Moscow 2.jpg|vignette|201x201px|[[Môsikao|Môsko]]]]
[[Sary:Spb 06-2017 img01 Spit of Vasilievsky Island.jpg|vignette|201x201px|[[Saint Petersburg|Saint-Petersburg]]]]
Ankoatry ny fiovana vitsivitsy, ny ankamaroan' ny fizaràna ara-pitantanana sy ara-pizaràn-tanin' ny [[Firaisan' ny Repoblika Sôsialista Sôvietika|Firaisana Sôvietika]] tao amin' ny Repoblikan' i Rosia dia voahazona tamin' ny fotana nananganana ny Federasionan' i Rosia. Tamin' ny taona 2014 dia nisy fizaràn-tany ara-pitantanana 85 (antsoina amin' ny [[Fiteny rosiana|teny rosiana]] hoe субъекты Федерации / ''subyekty federatsii'', izany hoe &quot;faritra federaly&quot;): [[repoblika]] 22, [[kray]] (fizaràn-tany) 9, [[ôblasta]] (faritany) 46, ôblasta mizaka tena iray, [[ôkroga]] mizaka tena 4, ary tanàn-dehibe 3 manana sata federaly, dia i [[Môsikao|Môsko]] sy i [[Saint Petersburg|Saint-Petersburg]] ary i [[Sevastopol]].

Onenam-bondron' olona maro isan-karazany ireo repoblika ireo, anisan' izany ny [[Eorôpa Avaratra|Eorôpeana Tavaratra]], ny [[Tatara (vahoaka)|Tatara]], ny [[Kaokaziana (vahoaka)|Kaokaziana]], ary ny [[Siberiana (vahoaka)|Siberiana]] teratany. Any [[Siberia]] no misy ny faritra federaly lehibe indrindra. Ny Repoblikan' i Sakha (Yakutia), izay any amin' ny faritr' i Siberia atsinana-afovoany, no faritra federaly lehibe indrindra ao amin' ilay firenena (sady fizaràna lehibe indrindra eran-tany), avo roa heny noho ny haben' i [[Alaska]]. Faharoa amin' ny habeny ny Krain' i Krasnoyarsk, any andrefan' i Sakha any Siberia. Ny Ôblastan' i Kaliningrad, izay any ivelan' ny fitambaran-tanin' i Rosia, no ôblasta kely indrindra. Ny Repoblikan' i Ingushetia no repoblika kely indrindra sy ''subyekty federatsii'' kely indrindra ao Rosia, ankoatry ny tanàna federaly telo. Any amin' ny tapany eorôpeanan' i Rosia no misy ny faritra federaly roa be mponina indrindra, dia ny Ôblastan' i Môskva (miaraka amin' i Môsko) sy ny Krain' i Krasnodar.

==== Tanàn-dehibe any Rosia ====
Ny renivohitr' i Rosia sy ny tanàna lehibe indrindra dia i [[Môsikao|Môsko]]. Ny tanàna lehibe faharoa dia St. Petersburg, izay renivohitr' i Rosia tamin' ny taonjato faha-18 sy faha-19. Tanàna rosiana misy olona maherin' ny iray tapitrisa no amin' ny filaharany:

* [[Môsko]]
* [[Saint Petersburg]]
* [[Novosibirsk]] 
* [[Yekaterinburg]]
* [[Nizhniy Novgorod]]
* [[Samara]]
* [[Omsk]]
* [[Kazan]]
* [[Ufa]]
* [[Chelyabinsk]]
* [[Rostov-on-Don|Rostov amin'i Don]]
* [[Krasnoyarsk]]
* [[Volgograd]]

Ny faritra andrefana amin' i Rosia no misy an' i [[Kaliningrad]], izay nantsoina taloha hoe [[Königsberg]]. Ny faritra atsinana amin' i Rosia dia ny nosy [[Diomeda]], 35 km miala an' i Chukotka (Rosia) ary 35 km avy any [[Alaska]] ([[Etazonia]]). Ny faritra atsimo no an' i [[Kaokazy]], eo amin' ny sisintanin' i [[Azerbaijàna]]. Ny faritra avaratra indrindra dia i Zemlya Frantsa-Iosifa any amin' ny [[Ranomasimbe Arktika]], 900 km avy any amin' ny [[Tendrontany Avaratra]].

== Zavamananaina sy tontolo iainana ==

=== Rafitra tontolo iainana ===
Noho ny valarany izay midadasika dia midadasika, dia manana karazana tontolo iainana samihafa i Rosia, anisan' izany ny taniefitra an-tendrontany, ny [[tondrà]], tondrà be ala, ny [[taigà]], ala mifangaro sy malala-dravina, stepa be ala, ny stepa, ny faritra saikan-taniefitra ary faritra manana [[toetany ambanin-jana-pehintany]]. Saika ny antsasaky ny fizaran-tanin' i Rosia no misy ala, ary ity firenena ity no  manana ala lehibe indrindra eran-tany, izay manala ny ampahany be indrindra amin' ny [[etona karbônika]] eran-tany.

=== Karazan-javamaniry ===
Ny karazan-javamaniry rosiana dia ahitana zavamaniry ''[[tracheophyta]]'' (zavamaniry misy lalan-dranon-kazo) miisa 12&amp;nbsp;500, karazana ''[[bryophyta]]'' (zavamaniry misy lalan-dranon-kazo) miisa 2&amp;nbsp;200, karazana [[volombato]] miisa 3&amp;nbsp;000 eo ho eo, karazana [[ahidrano]] miisa eo anelanelan' ny 7&amp;nbsp;000 sy 9&amp;nbsp;000, ary karazana [[holatra]] eo anelanelan' ny 20&amp;nbsp;000 sy 25&amp;nbsp;000.

=== Karazam-biby ===
Ny karazam-biby rosiana dia ahitana [[biby mampinono]] 320 karazana, karazana [[vorona]] maherin' ny 732, karazana [[biby mandady na mikisaka]] 75, karazana [[sahona]] sy ny mitovitovy aminy (''[[Amphibia]]'') 30 eo ho eo, karazana [[trondro]] an-dranomamy 343 (tsy fahita amin' ny toerana hafa), karazana trondro an-dranomasina 1&amp;nbsp;500 eo ho eo, karazana ''[[cyclostomata]]'' (trondro tsy misy [[valanorano]]) miisda 9, ary eo anelanelan' ny 100&amp;nbsp;000 sy 150&amp;nbsp;000 ny biby tsy manana hazon-damosina (''[[Invertebrata]]'') (tsy fahita any amin' ny toerana hafa). Manodidina ny 1&amp;nbsp;100 ny karazana zavamaniry sy biby tsy fahita firy izay atahorana ho lany tamingana tafiditra ao amin' ny ''Boky Menan' i Rosiana''.

=== Fiarovana ny tontolo iainana ===
[[Sary:Саблинский хребет.jpg|vignette|Valan-javaboarim-pirenena Yugyd Va ao amin' ny Repoblikan' i Komi no valan-javaboarim-pirenena lehibe indrindra any Eorôpa.]]
Voatahiry ao amin' ny faritra voajanahary arovana manokana miisa efa ho 15&amp;nbsp;000, araka ny sata isan-karazany, ny [[rafitra tontolo voajanahary]] ao Rosia, izay mameno ny 10&amp;nbsp;% amin' ny velaran-tanin' ilay ao amin' ny firenena. Tafiditra ao anatin' izany ny [[tahirin-javaboary]] 45, ny [[valan-javaboarim-pirenena]] 64, ary ny tahirin-javaboary (''zapovednik'') 101. Ity firenena ity dia manana rafitra tontolo iainana maro izay mbola heverina ho ala tsy vaky, na dia misy aza ny fihenana; indrindra any amin' ny tapany avaratry ny faritry ny taigà, sy ny tondrà manana toetany ambany arktika any [[Siberia]].

== Jereo koa ==
* [[Firaisan' ny Repoblika Sôsialista Sôvietika]]
* [[Rosiana (vahoaka)]]
'''Firenena ao Azia:'''

[[Afganistàna]] - [[Arabia Saodita]] - [[Armenia]] - [[Azerbaijàna]] - [[Bangladesy]] - [[Bareina]] - [[Botàna]] - [[Broney]] - [[Emirata Arabo Mitambatra]] - [[Filipina]] - [[Iemena]] - [[India]] - [[Indônezia]] - [[Iràka]] - [[Iràna]] - [[Israely]] - [[Japàna]] - [[Jôrdania]] - [[Kambôdia]] - [[Katara]] - [[Kazakstàna]] - [[Kirgizistàna]] - [[Kôety]] - [[Kôrea Atsimo]] - [[Kôrea Avaratra]] - [[Laôsy]] - [[Libàna]] - [[Maldiva]] - [[Malezia]] - [[Mianmara]] - [[Môngôlia]] - [[Nepaly]] - [[Ômàna]] - [[Ozbekistàna]] - [[Pakistàna]] - [[Palestina (fanjakana)]] - [[Rosia]] - [[Sina]] - [[Singaporo]] - [[Siria]] - [[Srilanka]] - [[Tailandy]] - [[Taioàna]] - [[Tajikistàna]] - [[Torkia]] - [[Torkmenistàna]] - [[Vietnamy]].

'''Firenena ao Eorôpa:'''

[[Albania]] - [[Alemaina]] -  [[Andôra]] -  [[Aotrisy]] - [[Belzika]] - [[Bielôrosia]] - [[Bolgaria]] - [[Bôsnia-Herzegôvina]] - [[Danemarka]] - [[Espaina]] - [[Estônia]] - [[Fanjakana Mitambatra]] - [[Finlandy]] - [[Frantsa]] - [[Grisia]] (na [[Gresy]]) - [[Hôngria]] (na [[Hongaria]]) - [[Irlanda]] - [[Islandy]] - [[Italia]] - [[Jeôrjia]] - [[Repoblikan' i Kipra|Kipra]] (na [[Repoblikan' i Kipra|Sipra]]) - [[Krôasia]] (na - [[Krôatia]]) - [[Letônia]] - [[Liktenstaina]] - [[Litoania]] - [[Loksemborga]] - [[Masedônia Avaratra]] (na [[Makedônia Avaratra]])- [[Malta]] - [[Môldavia]] - [[Môntenegrô]] - [[Nederlandy]] - [[Nôrvezy]] - [[Okraina]] - [[Pôlônia]] - [[Pôrtogaly]] - [[Tsekia]] - [[Romania]] - [[Rosia]] - [[San-Marîno]] - [[Serbia]] - [[Slôvakia]] - [[Slôvenia]] - [[Soeda]] - [[Soisa]] - [[Tsekia]] - [[Vatikàna|Vatikàna.]]

'''Kôntinenta eto an-tany'''

* [[Afrika]]
* [[Amerika]] ([[Amerika Avaratra]] - [[Amerika Atsimo]])
* [[Azia]]
* [[Eorôpa]]
* [[Ôseania]]
* [[Antarktika]]
{{vangovango}}

== Tsiahy ==

{{ref}}

[[Sokajy:Rosia]]
[[Sokajy:Firenena mpikambana ao amin'ny Fikambanan'ny Firenena Mahaleotena]]
[[Sokajy:Firenena avy amin'ny FRSS]]</text>
      <sha1>h5mst7zj444pzhwgu5xmartyd921kxb</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1091524</id>
      <parentid>1091509</parentid>
      <timestamp>2024-11-15T09:43:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <comment>Vahoaka sy kolontsaina</comment>
      <origin>1091524</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="37233" sha1="1hts1e7eofqn9lqpluih86v5dk7ln87" xml:space="preserve">{{vangovango|rosia}}

{{Infobox Pays
| nom_local1=Российская Федерация 
| langue1=ru 
| prononciation1=
| nom_local2=Россия
| langue2=ru
| nom_malgache=Federasionan'i Rosia
| de=de%20
| image_drapeau=Flag of Russia.svg
| lien_drapeau=Sainan'i Rosia
| image_blason=Coat of Arms of the Russian Federation.svg
| lien_blason=Fanevan'i Rosia
| image_carte=Russian Federation (orthographic projection).svg
| devise= tsy misy
| langues=[[fiteny rosy]]&lt;small&gt;&lt;sup&gt;1&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
| capitale=[[Môsikao]]
| coordonnées_capitale=55° 45' N, 37° 42' E
| lien_villes=Tanànan'i Rosia
| titre_plus_grande_ville=Tanàna ngeza indrindra
| plus_grande_ville=[[Moskva]]
| type_gouvernement=[[Repoblika]] [[firenena federaly]]
| titres_dirigeants=[[Liste des présidents de la Russie|Président]]&lt;br /&gt;&amp;nbsp;- [[Chefs du gouvernement russe|Président du gouvernement]]
| noms_dirigeants=[[Vladimir Poutine]]&lt;br /&gt;[[Dmitri Medvedev]]
| superficie_rang=1
| superficie_totale={{formatnum:17075400}}
| pourcentage_eau=0,5%
| population_rang=8
| population_totale={{formatnum:141800000}}&lt;ref&gt;{{ru}}http://www.gks.ru/bgd/free/b09_00/IssWWW.exe/Stg/d06/8-0.htm, Jiona 2009&lt;/ref&gt; 
| population_année=2009
| densité=8,3
| type_indépendance=Déclaration
| pays_indépendance=Avy amin'ny [[URSS]]
| date_indépendance=[[25 Desambra]] [[1991]]
| pays frontaliers=
| gentilé=Rosy, rosianina 
| PIB_année=2008
| PIB= $1 676 miliara
| PIB_rang=8 |
| IDH_année=2008
| IDH=(mitombo) 0,802&lt;ref&gt;{{en}} [http://hdrstats.undp.org/en/2008/countries/country_fact_sheets/cty_fs_RUS.html UNDP]&lt;/ref&gt;
| IDH_catégorie=ambony
| IDH_rang=67
| monnaie=[[Robla rosy|Robla]]
| code_monnaie=RUB&lt;small&gt;&lt;sup&gt;&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
| fuseau_horaire=+3 hatramin'i +12
| hymne national=[[Путин - хуйло!.ogg|Hiram-pirenenan'i Rosia]]
| domaine_internet=.ru &lt;br /&gt;&lt;small&gt;&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt; .su ([[URSS]])
| indicatif_téléphonique=7
| notes=
}}

I '''Rosia''' na ny '''Federasionan' i Rosia''' dia [[fanjakana federaly]] sady firenena ngeza indrindra eto an-tany, misy mponina miisa 146 tapitrisa any ho any araka ny fanisam-bahoaka natao tamin' ny taona 2021. Atao hoe ''Россия'' / ''Rossiya'' na ''Российская Федерация'' / ''Rossiyskaya Federatsiya'' izy amin' ny fiteny rosiana. Misabaka eo amin' i [[Eorôpa|Eorôpa]] (25,3 % amin' ny velarany) sy i [[Azia Atsinanana]] (74,7 %) izy. Ny firenena rosiana dia manana velarana 17&amp;nbsp;234&amp;nbsp;033 {{km2}} (indroan' i [[Etazonia]] sy in-30n' i [[Madagasikara]]) izany. Manana faritr' ora iraika ambin' ny folo izy. I [[Môsko]] no renivohiny, ny [[fiteny rosiana]] no [[fiteny ôfisialy]] any ary ny rubla no vola ampiasainy. 

Na dia misy [[ranomasina]] maromaro aza ny manodidina an' i Rosia dia manana [[toetanin-tanibe]] amin' ny tany mangatsiaka sy sarotra ipetrahan' olona izy.

Betsaka ny [[harena an-kibon' ny tany]] any Rosia: misy ny [[solitany]] sy ny [[vato sarobidy]]. Mivoatra be ny orinasa mikasika ny fanamboarana [[sambondanitra]] sy ny fanamboarana basy. Firenena laharana voalohany i Rosia amin' ny fanamboarana sambondanitra, izay nenti-nizaha ny habakabaka tamin' ny taona 1957.

Ny [[Repoblika Sôsialista Federativan' i Rosia]] (RSFR) no [[repoblika]] lehibe indrindra tao amin' ny [[Firaisana Sôvietika]].

Tamin' ny faran' ny taona 1991 dia nisy firenena vaovao dimy ambin' ny folo avy amin' ny [[Firaisan' ny Repoblika Sôsialista Sôvietika|Firaisana Sôvietika]] taloha, anisan' izany i Rosia, izay nandova ny 3/4n' ny tanin' ny Firaisana Sôvietika taloha (izany hoe 17 tapitrisa km²) sy ny antsasaky ny mponiny sy ny 2/3n' ny orinasany ary ny antasaky ny toeram-pamboleny.

== Tantara ==
=== Fiandohana ===
Ny fototry ny tantaran' i Rosia dia nanomboka tamin' ny fotoana niforonan' ny [[Slava (vahoaka)|vahoaka slava]] tany [[Eorôpa]] teo anelanelan' ny taonjato faha-3 sy faha-8 taor. J.K.&lt;ref&gt;&quot;Russia&quot;. Encyclopedia Britannica. Retrieved 2008-01-31&lt;/ref&gt;
[[Sary:Kievan Rus en.jpg|vignette|Ny [[Rosin' i Kiev]]]]
Nanorina ny fanjakana slavôniana voalohany tao amin' ny [[Rosin' i Kiev]] ([[Fiteny rosiana|rosiana]]: Киевская Русь / ''Kievskaja Rus''', izany hoe &quot;Fanjakan' i Kiev&quot;) tamin' ny taonjato faha-9 ny [[Vikingy (vahoaka)|Vikingy]] sy ny taranany. Nandray ny [[kristianisma]] avy amin' ny [[Empira Bizantina]] tamin' ny taona 988 izy ireo.&lt;ref&gt;Avy amin'i Glenn E. Curtis (ed.) (1998). &quot;Russia: A Country Study: Kievan Rus' and Mongol Periods&quot;. Washington, DC: Federal Research Division of the Library of Congress. Retrieved 2007-07-20.&lt;/ref&gt; Niantraika amin' ny kolontsaina rosiana ity endriky ny [[kristianisma]] ity. Rava ny Rosin' i Kiev tamin' ny farany ary nizarazara ho firenena madinika. Ny [[Diokea Lehiben' i Môskva]] no fanjakana mandroso indrindra tao amin' ny Rosin' i Kiev. Hery lehibe indrindra tao anatin' ny fampiraisana an' i Rosia taty aoriana sy tamin' ny ady amin' ny [[Foko Volamena]] avy any [[Azia]] io sehatra io. Nitombo tsikelikely ny fifehezany ny faritra manodidina an' i [[Môsko]] izay nandova ny fiainana ara-kolontsaina sy ara-pôlitikan' ny Rosin' i Kiev.

Nandritra ny taonjato faha-18 dia nanitatra ny sisin-taniny tamin' ny alalan' ny fandresena sy fitetezana ny firenena ho lasa [[Empira Rosiana]] ilay fanjakana fahatelo lehibe indrindra teo amin' ny tantara. Nipongatra avy amin' ny Fitambaram-panjakan' i Pôlônia-Litoania any atsinanana mankany amin' ny [[Ranomasimbe Pasifika]] hatrany [[Alaska]] izany. Nofehezin' ny emperora antsoina hoe [[Tsar]] izany empira izany.
[[Sary:Peter I 140-190 for collage.jpg|vignette|[[Petera Lehibe]]]]
Nanjaka tao Rosia i [[Petera Lehibe]] ([[Fiteny rosiana|rosiana]]: Пётр Великий / ''Piotr Velikiy'') nanomboka tamin' ny taona 1689 ka hatramin' ny taona 1725. Namindra ny renivohitra avy any Môsko ho any amin' ny tanàna iray antsoina hoe [[Saint-Peterbourg]] (rosiana: Санкт-Петербу́рг / ''Sankt-Peterburg'') i Petera. Nataony ho maoderina kokoa tamin' ny fomba maro ny fiaraha-monina rosiana. Nanomboka nanamboatra sambo ho an' ny tafika rosiana ny governemanta.

Nanomboka tamin' ny taona 1904 ny [[Ady Rosiana-Japôney]] ary nifarana tamin' ny taona 1905 ka i [[Japàna]] no nivoaka mpandresy tamin' ny ady. Ny faharesen' ny Rosiana dia isan' ny nampisy ny revôlisiôna taty aoriana.

=== I Rosia tao amin' ny Firaisan' ny Repoblika Sôsialista Sôvietika ===
[[Sary:Lenin in 1920 (cropped).jpg|vignette|152x152px|[[Vladimir Lenin]]]]
Tamin' ny Ôktôbra 1917, ny [[Bôlsevika]] (antsoina hoe &quot;[[Kômonisma|Kômonista]]&quot;), izay voatariky ny hevitr' i [[Karl Marx]] sy [[Vladimir Lenin]], dia nandray ny firenena ary namono ny [[Tsar]] sy ny olona hafa nijoro nanohitra azy ireo. Raha vao nandray ny fahefana izy ireo dia namorona ny fanjakana [[Kômonisma|kômonista]] voalohany ny [[Bôlsevika]] nentin' i Vladimir Lenin sy i [[Leon Trotsky]].
[[Sary:JStalin_Secretary_general_CCCP_1942_flipped.jpg|vignette|169x169px|Josef Stalin]]
Tamin' ny taona 1920 ka hatramin' ny 1950 i [[Josef Stalin]] no mpitarika mpanao [[didy jadona]] tao amin' i [[Repoblika Sôsialista Federativa Sôvietikan' i Rosia|Rosia Sôvietika]], ary nopotehiny avokoa izay rehetra nanohitra ny fitondrany, anisan' izany ny fananan' ny tantsaha sy ny mpivarotra. Olona an-tapitrisany no namoy ny ainy ary maty tao anatin' ny [[mosary]] vokatr' izany. Nesorin' i Stalin ihany koa, na &quot;nodiovina&quot;, ny miaramila rehetra izay nivadika taminy, ary maro no maty na nalefa tany amin' ny toby famonjana, na ''[[gulag]]'', nandritra ny taona maro. Na dia tany amin' ny ''gulag'' aza dia maro ny voafonja maty.

Nanaiky ny tsy hifanandrina i Rosia Sôvietika sy ny [[Nazisma|Nazi]] tamin' ny taona 1939. Tamin' ny volana Jona 1941 dia nanapaka ilay fifanarahana i [[Alemaina]] ka nanafika tamin' ny alalan' ny ''Unternehmen Barbarossa'' ([[Fiteny frantsay|frantsay]]: ''Operation Barbarossa''). Tao anatin' ny [[Ady Lehibe Faharoa]] io fanafihana io. Naharitra tany [[Eorôpa]] hatramin' ny volana Mey 1945 izany ady izany, ary olona 200 tapitrisa mahery no namoy ny ainy nandritra izany fotoana izany. Na dia betsaka aza ny [[Rosiana (vahoaka)|Rosiana]] namoy ny ainy vokatr' io ady io dia anisan' ny firenena nandresy ka lasa firenena matanjaka eran-tany i Rosia.

Tamin' ny taona 1922 ka hatramin' ny 1991 dia i Rosia no faritra lehibe indrindra tao amin' ny [[Firaisan' ny Repoblika Sôsialista Sôvietika|Firaisana Sôvietika]]. Indraindray ny olona dia nampiasa ny anarana hoe &quot;Rosia&quot; na &quot;Rosia Sôvietika&quot; hanondroana ny Firaisana Sôvietika. Anisan' ny Repoblika Sôsialista Sôvietika miisa 15 i Rosia. &quot;Repoblika Sôsialista Federativa Sôvietika Rosiana&quot; (RSFSR) no tena anaran' io repoblika io.

Rava ny Firaisana Sôvietika tamin' ny fiandohan' ny taona 1990. Naka ny toeran' ny Firaisana Sôvietika tao amin' ny [[Firenena Mikambana]] noho izany i Rosia.

=== I Rosia  taorian' ny faharavan' ny Firaisana Sôvietika ===
[[Sary:Boris Yeltsin-2.jpg|vignette|218x218px|[[Boris Yeltsin]]]]
Voafidy ho filohan' i Rosia tamin' ny volana Jona 1991 i [[Boris Yeltsin]], tamin' ny fifidianana filoham-pirenena voalohany teo amin' ny tantaran' i  Rosia. Nisy ny fanavaozana goavana natao, anisan' izany ny fizakan-tena sy ny lalàna momba ny varotra.&lt;ref&gt;&quot;Russian Federation&quot; (PDF). Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD). Retrieved 24 February 2008.&lt;/ref&gt; Ny &quot;Fitsaboana Fanairana&quot; dia natolotr' i [[Etazonia]] sy ny [[Tahirim-Bola Iraisam-Pirenena]]&lt;ref&gt;Sciolino, E. (21 December 1993). &quot;U.S. is abandoning 'shock therapy' for the Russians&quot;. The New York Times. Retrieved 20 January 2008.&lt;/ref&gt;. Nisy krizy ara-toekarena lehibe taorian' izay. Very 50 % ny [[harin-karena faobe]]&lt;nowiki/&gt;n'  i Rosia teo anelanelan' ny taona 1990 sy 1995.

Nanjary namindra ny fifehezana ny orinasa avy amin' ny fanjakana mankany amin' ny olon-tokana manana fifandraisana ao amin' ny rafitra anatin' ny governemanta ny famindram-pitantanana any amin' ny tsy miankina ([[Fiteny frantsay|frantsay]]: ''privatisation''). Maro tamin' ny mpandraharaha mpanankarena vao haingana no namoaka vola an' arivony tapitrisa sy fananana any ivelan' ilay firenena. Nitarika ny fandravana ny asa sôsialy ny fihakelezan' ny herim-panjakana sy ny toekarena izany. Olona an-tapitrisany no nanjary nahantra, 1,5 % ny fahantrana tamin' ny vanim-potoana sôvietika, teo anelanelan'  ny 39 % sy 49 % izany tamin' ny tapaky ny taona 1993. Nahitana [[kolikoly]] sy fandikan-dalàna faran' izay henjana, sy firongatry ny andian-jiolahy ary heloka bevava mahery vaika ny taona 1990 hatramin' ny 1999.

Nandritra ny ady tamin' ny taona 1990 dia maro ny fifandonana mitam-piadiana tao [[Kaokazy Avaratra]]. Nisy ny [[ady an-trano]] sy ny antokom-pivavahana [[Islamisma|islamista]] maro samihafa. Hatry ny fanambaràn' i [[Tsetsenia]] ny fahaleovan-tenany tamin' ny fiandohan' ny taompolo 1990 dia nisy ady teo amin' ny antoko mpikomy tsetsena sy ny miaramila rosiana. Nahatonga fahafatesan' olona aman-jatony ny fanafihan' ny mpampihorohoro ny sivily. Ny [[krizin' ny takalon' aina tao amin' ny teatran' i Môsko]] sy ny fahirano tany Beslan  no tena mampiavaka azy ireo.

Nandray andraikitra tamin' ny fandoavana ny trosa ivelan' ny [[Firaisan' ny Repoblika Sôsialista Sôvietika|Firaisana Sôvietika]] i Rosia, na dia atsasaky ny isan' ny mponina tao amin' ny Firaisana Sôvietika fotsiny aza ny isan' ny mponiny tamin' ny fotoana nandravana ny Firaisana Sôvietika. Nahatonga ny krizy ara-bola rosiana tamin' ny taona 1998 ny tetibola tsy voalanjalanja tamin' izany fotoana izany, izay nampitontongana ny harinkarena faoben' i Rosia.&lt;ref&gt;Aslund A. &quot;Russia's Capitalist Revolution&quot; (PDF). Retrieved 28 March 2008.&lt;/ref&gt;
[[Sary:RIAN archive 100306 Vladimir Putin, Federal Security Service Director.jpg|vignette|227x227px|[[Vladimir Poutine|Vladimir Putin]]]]
Tamin' ny 31 Desambra 1999 dia nametra-pialana ny filoha [[Boris Yeltsin|Yeltsin]]. Nomena an' i [[Vladimir Putin]], izay vao voatendry ho [[praiminisitra]], ny asan' ny [[filoham-pirenena]]. Nandresy tamin' ny fifidianana filoham-pirenena tamin' ny taona 2000 i Vladimir Putin. Nampitsahatra ny fikomian' ny Tsetsena haingana izy, nefa mbola misy herisetra ihany teny amin' ny faritra avaratra ao [[Kaokazy]] tsindraindray.

Narahin' ny fiakaran' ny filàna eo an-toerana ny vidin-tsolika lafo sy ny fahalemen' ny vola rosiana, ary nanampy ny toekarena hitombo nandritra ny sivy taona misesy ny fividianana entana sy ny [[famatsiam-bola]]. Nampisondrotra ny fari-piainana sy nampitombo ny lanjan' i Rosia eo amin' ny sehatra iraisam-pirenena izany zavatra izany. Na dia notsikerain' ny [[Tontolo Tandrefana|firenena tandrefana]]&lt;ref&gt;Treisman, D. &quot;Is Russia's Experiment with Democracy Over?&quot;. UCLA International Institute. Retrieved 31 December 2007.&lt;/ref&gt; aza ny fiovana nentin' i Putin dia niteraka fivoarana sy fahamarinan-toerana ny fitondrany. Nahatonga azy ho tiam-bahoaka any Rosia izany zavatra izany.&lt;ref&gt;Stone, N (4 December 2007). &quot;No wonder they like Putin&quot;. The Times (UK). Retrieved 31 December 2007.&lt;/ref&gt;

Tamin' ny volana Marsa 2008 dia lany ho filoham-pirenenan' i Rosia i [[Dmitry Medvedev]], ary voatendry ho praiminisitra i Putin. Niverina ho filoham-pirenena i Putin tamin' ny fifidianana filoham-pirenena tamin' ny taona 2012 ary notendreny ho praiminisitra i Dmitry Medvedev.
[[Sary:Annexation of Southern and Eastern Ukraine.svg|vignette|Tany [[Okraina|okrainiana]] voabodo, tamin' ny 30 Septambra 2022, fotoana nanambaràna ny fanakambanana azy ireo amin' i Rosia.]]
Hatramin' ny nahatongavan' i [[Vladimir Poutine|Vladimir Putin]] teo amin' ny fitondrana dia nivoatra tsikelikely ho lasa firenena anjakan' ny jadona i Rosia. Niavaka indrindra tamin' ny ady nanafihany tany [[Tsetsenia]] sy tany [[Jeôrjia]] (2008) ary tany [[Okraina]] (nanomboka tamin' ny taona 2014) io firenena io. Nanomboka tamin' ny taona 2022 dia nofaritan' ny [[Tontolo Tandrefana|firenena tandrefana]] ho anjakan' ny didy jadona tanteraka i Rosia, izay nahitana fanenjehana ny mpikambana ao amin' ny mpanohitra.

== Jeôgrafia ==

=== Jeôgrafia fizika ===

==== Velaran-tany sy ny manodidina ====
Manerana ny tapany atsinanan' i [[Eorôpa]] sy ny tapany avaratr' i [[Azia]] ny velaran-tanin' i Rosia izay midadasika. Mamakivaky ny sisiny avaratra indrindra amin' i [[Eorazia]] izy io izay manana [[morontsiraka]] fahefatra lava indrindra eran-tany, mirefy 37&amp;nbsp;653 km. Eo anelanelan' ny [[laharam-pehintany]] 41° sy 82° Avaratra i Rosia, ary eo anelanelan' ny 19° Atsinanana sy 169° Andrefana ny [[Laharan-jara hasina|laharan-jarahasiny]], izay mirefy 9&amp;nbsp;000 km eo ho eo avy any antsinanana miankandrefana, ary 2&amp;nbsp;500 ka hatramin’ ny 4&amp;nbsp;000 km  avy avaratra mianatsimo. Lehibe noho ny kôntinenta telo amin' ny lafiny velaran-tany i Rosia, ary mitovy velaran-tany amin' ny planeta zeny [[Plotôna]].

Manana halava mirefy 57&amp;nbsp;792 km ny sisin-tanin' i Rosia izay lava indrindra eran-tany. Sisin-tany mirefy 20&amp;nbsp;139 km no manasatraka an' i Rosia amin' ny firenena 14: i [[Pôlônia|Pôlônina]] sy i [[Litoania]] (samy tandrify ny Ôblastan' i Kaliningrad), i [[Nôrvezy]], i [[Finlandy|Failandy]], i [[Estônia]], i [[Letônia]], i [[Bielôrosia|Belarosia]], i [[Okraina]], i [[Jeôrjia]], i [[Azerbaijàna]], i [[Kazakstàna]], i [[Repoblika Entim-Bahoakan' i Sina|Sina]], i [[Môngôlia]], ary i [[Kôrea Avaratra]].

==== Vohon' ny tany ====
[[Sary:Russia physical location map (Crimea disputed, compressed).jpg|vignette|259x259px|Sarintany maneho ny vohon-tanin' i Rosia]]
Manana [[tandavan-tendrombohitra]] lehibe sivy i Rosia, ary hita any amin' ny tapany atsimo indrindra izy ireo, izay mizara ampahany lehibe amin' ny Tangoron-tendrombohitra Kaokazy (ahitana ny Tendrombohitra Elbrus, izay mirefy 5&amp;nbsp;642 m, izay tampony avo indrindra ao Rosia sy ao Eorôpa); ny Tendrombohitra Altai sy Sayan any [[Siberia]]; ary any amin' ny Tangoron-tendrombohitra Siberia Atsinanana sy ny Saikinosin' i Kamchatka any amin' ny Atsinanana Indrindra Rosiana (misy an' i Klyuchevskaya Sopka, izay ahitana ny [[volkano]] avo indrindra velona, mirefy 4&amp;nbsp;750 an' i [[Eorazia]]). 
[[Sary:Montagnes oural polaire 448122912 c04205546c o.jpg|vignette|Ny Tangoron-tendrombohitra Ural Avaratra ao amin' ny faritry ny tendrontany.]]
Misy harena an-kibon' ny tany betsaka ny [[Tendrombohitra Oraly|Tangoron-tendrombohitra Ural]], avy avaratra mianatsimo mamakivaky ny andrefan' ilay firenena, ary mandrafitra ny sisintany manasaraka an' i [[Eorôpa]] sy i [[Azia]]. Eo amin' ny lohan' ny [[Ranomasina Kaspiana]], izay ahitana ny Lempona Kaspiana 29 m ambanin' ny haabon' ny ranomasina, ny toerana ambany indrindra any Rosia sy any Eorôpa.

==== Nosy ====
[[Sary:Русло реки 2.JPG|vignette|Endri-paritra any Novaya Zemlya, Valan-javaboarim-pirenen' i Arktika Rosiana]]
I Rosia, amin' ny maha anisan' ny firenena telo fotsiny eto amin' izao tontolo izao manamorona [[ranomasimbe]] telo, dia manana fifandraisana amin' ny [[ranomasina]] maro be. Anisan' ny nosy sy vondronosy lehibe ao aminy i Novaya Zemlya, i Zemlya Frantsa-Iosifa, i Severnaya Zemlya, ny Vondronosy Siberia Vaovao, ny nosy Vrangelya, ny Vondronosy Kuril (izay iadiany amin' i [[Japàna]] ny efatra amin' ny nosy ao aminy), ary i Sakhalin. Manalavitra 3,8 km monja ny Vondronosy Diomida, izay tantanin' i Rosia sy i [[Etazonia]]; ary 20 km monja avy ao Hokkaido, any Japàna, ny Nosy Kunashir ao amin' ny Vondronosy Kuril.

==== Velaran-dranomamy sy korian-dranomamy ====
[[Sary:Olchon Shaman Rock.jpg|vignette|Ny Farihy Baikal sy ny nosy Olkhon ]]
I Rosia, izay firenena ahitana ony sy renirano maherin' ny 100&amp;nbsp;000, dia anisan' ny manana loharanon-drano lehibe indrindra eran-tany, miaraka amin' ny [[farihy]] izay ahitana ny ampahefatry ny [[ranomamy]] eran-tany. Ny Farihy Baikal, izay lehibe indrindra sy misongadina indrindra amin' ny velaran-dranomamy ao Rosia, no farihy lalina indrindra, madio indrindra, tranainy indrindra ary be valarana indrindra eran' izao tontolo izao, sady miaty ny ampahadimin' ny ranomamy eran-tany.
[[Sary:Молодецкий курган осенью.jpg|vignette|Ny ony Volga ao amin' ny Tangoron-tendrombohitra Zhiguli.]]
I Ladoga sy i Onega any amin' ny tapany avaratra-andrefan' i Rosia no farihy roa amin' ny farihy lehibe indrindra any [[Eorôpa]]. I Rosia no faharoa aorian' i [[Brezila]] amin' ny fitambaran' ny loharanon-drano azo havaozina. I [[Volga (ony)|Volga]] any amin' ny tapany andrefan' i Rosia, izay heverina ho onim-pirenen' i Rosia, no [[ony]] lava indrindra any Eorôpa; ary mahaforona ny Vinanihefak' i Volga, izay [[Hefaka|vinanihefaka]]  lehibe indrindra ao amin' ilay kôntinenta. Anisan' ny ony lava indrindra eran-tany i Ob, i Yenisey, i Lena, ary i Amur any [[Siberia]].

==== Toetany ====
[[Sary:Russia Köppen.svg|vignette|289x289px|Toetanin' i Rosia, araka ny fanasokajian' i Köppen]]
Mahatonga ny [[toetanin-tanibe]] mando hanjaka manerana ny ampahany be amin' ilay firenena, afa-tsy ny faritry ny [[tondrà]] sy ny farany atsimo-andrefana, ny habe velaran' i Rosia sy ny halaviran' ny faritra maro ao aminy amin' ny ranomasina. Manakana ny fitsokan' ny rivotra mafana avy any amin' ny [[Ranomasimbe Indiana]] sy [[Ranomasimbe Pasifika|Pasifika]] ny tandavan-tendrombohitra any atsimo sy any atsinanana, fa ny Lemaka Eorôpeana miankandrefana sy mianavaratra kosa dia manokatra azy any amin' ny [[Ranomasimbe Atlantika]] sy [[Ranomasimbe Arktika|Arktika]]. Manana toetany arktika antonony ny ampahany be amin' ny tapany avaratra-andrefan' i Rosia sy i Siberia, izay ahitana [[ririnina]] mamirifiry any amin' ny faritra anatiny any amin' ny tapany avaratra-atsinanan' i Siberia (i Sakha indrindra, izay misy ny Tendrontany Avaratra amin' ny hatsiaka dia ahitana mari-pana ambany indrindra −71,2 °C), ary ririnina antonony kokoa no hita any amin' ny toeran-kafa. Manana [[toetanin-tendrontany]] ny morontsiraka midadasika any Rosia manamorona ny [[Ranomasimbe Arktika]] sy vondronosy Arktika any Rosia.

Manana [[toetany ambanin-jana-pehintany]] mando ahitana ririnina malefaka sy mando ny faritry ny morontsiraky ny Krain' i Krasnodar ao amin' ny [[Ranomasina Mainty]], indrindra fa i Sochi, ary ny faritra sasany amorontsiraka sy anatiny ao Kaokazy Avaratra. Any amin' ny faritra maro any Siberia Atsinanana sy ny any amin' ny Atsinanana Indrindra Rosiana dia maina raha oharina amin' ny fahavaratra ny ririnina; fa misy rotsak' orana bebe kokoa mandritra ny fizaran-taona maro kosa ny faritra hafa ao amin' ilay firenena. Matetika milatsaka amin' ny endrika [[orampanala]] ny [[rotsa-drano]] amin' ny ririnina any amin' ny ankamaroan' ny faritra ao amin' ilay firenena. Manana [[toetanin-dranomasimbe]] ny tapany andrefana indrindra amin' ny Ôblastan' i Kaliningrad sy ny faritra sasany any amin' ny tapany atsimon' ny Krain' i Krasnodar sy any Kaokazy Avaratra. Manana toetany somary maina ny faritra manamorona an' i [[Volga Ambany]] sy ny morontsirak' i [[Ranomasina Kaspiana|Kaspiana]], ary koa ny faritra atsimo indrindra any Siberia.

Tsy misy afa-tsy [[fizaran-taona]] roa miavaka manerana ny ampahany be amin' i Rosia, dia ny [[ririnina]] sy ny [[fahavaratra]]; fohy mantsy ny [[lohataona]] sy ny [[fararano]]. Ny volana Janoary (na Febroary any amin' ny morontsiraka) no volana mangatsiaka indrindra; fa ny mafana indrindra dia matetika ny volana Jolay. Mahazatra any amin' ilay firenena ny elanela-maripana lehibe. mihamangatsiaka avy any atsimo mianavaratra sy avy any andrefana miantsinanana ny maripana Amin' ny ririnina. Mety ho mafana be ny fahavaratra, na dia any [[Siberia]] aza. Miteraka [[Doro tanety|fahamaizan' ny tanety]] matetika ny [[fiovaovan' ny toetrandro]] any Rosia, ary manalefaka ny fielezan' ny ranomandry tsy tantera-drano ([[Fiteny anglisy|anglisy]]: ''permafrost'') lehibe ao amin' ilay firenena izany.

=== Jeôgrafia momba ny olona ===

==== Fizaràna ara-pitantanana ny tanim-pirenena ====
[[Sary:Business Centre of Moscow 2.jpg|vignette|201x201px|[[Môsikao|Môsko]]]]
[[Sary:Spb 06-2017 img01 Spit of Vasilievsky Island.jpg|vignette|201x201px|[[Saint Petersburg|Saint-Petersburg]]]]
Ankoatry ny fiovana vitsivitsy, ny ankamaroan' ny fizaràna ara-pitantanana sy ara-pizaràn-tanin' ny [[Firaisan' ny Repoblika Sôsialista Sôvietika|Firaisana Sôvietika]] tao amin' ny Repoblikan' i Rosia dia voahazona tamin' ny fotana nananganana ny Federasionan' i Rosia. Tamin' ny taona 2014 dia nisy fizaràn-tany ara-pitantanana 85 (antsoina amin' ny [[Fiteny rosiana|teny rosiana]] hoe субъекты Федерации / ''subyekty federatsii'', izany hoe &quot;faritra federaly&quot;): [[repoblika]] 22, [[kray]] (fizaràn-tany) 9, [[ôblasta]] (faritany) 46, ôblasta mizaka tena iray, [[ôkroga]] mizaka tena 4, ary tanàn-dehibe 3 manana sata federaly, dia i [[Môsikao|Môsko]] sy i [[Saint Petersburg|Saint-Petersburg]] ary i [[Sevastopol]].

Onenam-bondron' olona maro isan-karazany ireo repoblika ireo, anisan' izany ny [[Eorôpa Avaratra|Eorôpeana Tavaratra]], ny [[Tatara (vahoaka)|Tatara]], ny [[Kaokaziana (vahoaka)|Kaokaziana]], ary ny [[Siberiana (vahoaka)|Siberiana]] teratany. Any [[Siberia]] no misy ny faritra federaly lehibe indrindra. Ny Repoblikan' i Sakha (Yakutia), izay any amin' ny faritr' i Siberia atsinana-afovoany, no faritra federaly lehibe indrindra ao amin' ilay firenena (sady fizaràna lehibe indrindra eran-tany), avo roa heny noho ny haben' i [[Alaska]]. Faharoa amin' ny habeny ny Krain' i Krasnoyarsk, any andrefan' i Sakha any Siberia. Ny Ôblastan' i Kaliningrad, izay any ivelan' ny fitambaran-tanin' i Rosia, no ôblasta kely indrindra. Ny Repoblikan' i Ingushetia no repoblika kely indrindra sy ''subyekty federatsii'' kely indrindra ao Rosia, ankoatry ny tanàna federaly telo. Any amin' ny tapany eorôpeanan' i Rosia no misy ny faritra federaly roa be mponina indrindra, dia ny Ôblastan' i Môskva (miaraka amin' i Môsko) sy ny Krain' i Krasnodar.

==== Tanàn-dehibe any Rosia ====
Ny renivohitr' i Rosia sy ny tanàna lehibe indrindra dia i [[Môsikao|Môsko]]. Ny tanàna lehibe faharoa dia St. Petersburg, izay renivohitr' i Rosia tamin' ny taonjato faha-18 sy faha-19. Tanàna rosiana misy olona maherin' ny iray tapitrisa no amin' ny filaharany:

* [[Môsko]]
* [[Saint Petersburg]]
* [[Novosibirsk]] 
* [[Yekaterinburg]]
* [[Nizhniy Novgorod]]
* [[Samara]]
* [[Omsk]]
* [[Kazan]]
* [[Ufa]]
* [[Chelyabinsk]]
* [[Rostov-on-Don|Rostov amin'i Don]]
* [[Krasnoyarsk]]
* [[Volgograd]]

Ny faritra andrefana amin' i Rosia no misy an' i [[Kaliningrad]], izay nantsoina taloha hoe [[Königsberg]]. Ny faritra atsinana amin' i Rosia dia ny nosy [[Diomeda]], 35 km miala an' i Chukotka (Rosia) ary 35 km avy any [[Alaska]] ([[Etazonia]]). Ny faritra atsimo no an' i [[Kaokazy]], eo amin' ny sisintanin' i [[Azerbaijàna]]. Ny faritra avaratra indrindra dia i Zemlya Frantsa-Iosifa any amin' ny [[Ranomasimbe Arktika]], 900 km avy any amin' ny [[Tendrontany Avaratra]].

== Zavamananaina sy tontolo iainana ==

=== Rafitra tontolo iainana ===
Noho ny valarany izay midadasika dia midadasika, dia manana karazana tontolo iainana samihafa i Rosia, anisan' izany ny taniefitra an-tendrontany, ny [[tondrà]], tondrà be ala, ny [[taigà]], ala mifangaro sy malala-dravina, stepa be ala, ny stepa, ny faritra saikan-taniefitra ary faritra manana [[toetany ambanin-jana-pehintany]]. Saika ny antsasaky ny fizaran-tanin' i Rosia no misy ala, ary ity firenena ity no  manana ala lehibe indrindra eran-tany, izay manala ny ampahany be indrindra amin' ny [[etona karbônika]] eran-tany.

=== Karazan-javamaniry ===
Ny karazan-javamaniry rosiana dia ahitana zavamaniry ''[[tracheophyta]]'' (zavamaniry misy lalan-dranon-kazo) miisa 12&amp;nbsp;500, karazana ''[[bryophyta]]'' (zavamaniry misy lalan-dranon-kazo) miisa 2&amp;nbsp;200, karazana [[volombato]] miisa 3&amp;nbsp;000 eo ho eo, karazana [[ahidrano]] miisa eo anelanelan' ny 7&amp;nbsp;000 sy 9&amp;nbsp;000, ary karazana [[holatra]] eo anelanelan' ny 20&amp;nbsp;000 sy 25&amp;nbsp;000.

=== Karazam-biby ===
Ny karazam-biby rosiana dia ahitana [[biby mampinono]] 320 karazana, karazana [[vorona]] maherin' ny 732, karazana [[biby mandady na mikisaka]] 75, karazana [[sahona]] sy ny mitovitovy aminy (''[[Amphibia]]'') 30 eo ho eo, karazana [[trondro]] an-dranomamy 343 (tsy fahita amin' ny toerana hafa), karazana trondro an-dranomasina 1&amp;nbsp;500 eo ho eo, karazana ''[[cyclostomata]]'' (trondro tsy misy [[valanorano]]) miisda 9, ary eo anelanelan' ny 100&amp;nbsp;000 sy 150&amp;nbsp;000 ny biby tsy manana hazon-damosina (''[[Invertebrata]]'') (tsy fahita any amin' ny toerana hafa). Manodidina ny 1&amp;nbsp;100 ny karazana zavamaniry sy biby tsy fahita firy izay atahorana ho lany tamingana tafiditra ao amin' ny ''Boky Menan' i Rosiana''.

=== Fiarovana ny tontolo iainana ===
[[Sary:Саблинский хребет.jpg|vignette|Valan-javaboarim-pirenena Yugyd Va ao amin' ny Repoblikan' i Komi no valan-javaboarim-pirenena lehibe indrindra any Eorôpa.]]
Voatahiry ao amin' ny faritra voajanahary arovana manokana miisa efa ho 15&amp;nbsp;000, araka ny sata isan-karazany, ny [[rafitra tontolo voajanahary]] ao Rosia, izay mameno ny 10&amp;nbsp;% amin' ny velaran-tanin' ilay ao amin' ny firenena. Tafiditra ao anatin' izany ny [[tahirin-javaboary]] 45, ny [[valan-javaboarim-pirenena]] 64, ary ny tahirin-javaboary (''zapovednik'') 101. Ity firenena ity dia manana rafitra tontolo iainana maro izay mbola heverina ho ala tsy vaky, na dia misy aza ny fihenana; indrindra any amin' ny tapany avaratry ny faritry ny taigà, sy ny tondrà manana toetany ambany arktika any [[Siberia]].

== Vahoaka sy kolontsaina ==

=== Mponina ===
Ny mponina ao Rosia dia miisa 146,17 tapitrisa eo ho eo tamin' ny taona 2021 (ny 73&amp;nbsp;% amin' izany dia mponina an-tanàn-dehibe). Ny [[hakitroky ny mponina]] dia 8,5 mp/ km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;, izay mitsinjara amin' ny fomba tsy mitovy manerana ny tanim-pirenena: 26,9 izany ao amin' ny ampahany eorôpeana (anisany ny ao amin' ny [[Tendrombohitra Oraly|tangoron-tendrombohitra Ural]]), midina any amin' ny 2,5 izany any amin' ny ampahany aziatika. Ny fandamlinana ho tanàn-dehibe dia mazàna mampihena ny mponina tao &quot;Rosia lalina&quot; ho any amin' ny tanàna lehibe ary indrindra ho any amin' ny tanànan' i Rosia Eorôpeana.

=== Vondrom-poko ===
Firenena ahitana [[vondrom-poko]] maro isan-karazany, izay misampantsampana sady ahitana vahoaka vitsy anisa samihafa, i Rosia. Misy vondrom-poko 193 mahery manerana ilay firenena. Tamin' ny [[fanisam-bahoaka]]&lt;nowiki/&gt;n' ny taona 2021 dia efa ho 71,73&amp;nbsp;% amin' ny mponina no voalaza fa ao amin' ny [[Rosiana (vahoaka)|vondrom-poko rosiana]] (anisan' ireo izay nanambara ny fiaviany ara-poko), ary eo amin' ny 19&amp;nbsp;% eo ho eo amin' ny fitambaran' ny mponina no voalaza fa vondrom-pokon' ny vitsy anisa. Tombanana ho 3,94&amp;nbsp;% tamin' ny taona 2010 ary nitombo ho 11,27&amp;nbsp;% tamin' ny taona 2021 ny isan-jaton' ny olom-pirenena rosiana izay tsy nanambara ampahibemaso ny foko misy azy tamin' ny fanisam-bahoaka.

Araka ny fanisam-bahoaka rosiana tamin' ny taona 2021 dia nihena efa ho 5,43 tapitrisa ny isan' ny Rosiana ara-poko (111 tapitrisa teo ho eo tamin' ny taona 2010 nefa lasa 105,5 tapitrisa teo ho eo tamin' ny taona 2021). Tamin' ny taona 2010 dia any amin' ny tapany andrefan' ny [[Tendrombohitra Oraly|Tangoron-tendrombohitra Ural]] ny efatra ampahadimin' ny mponina ao Rosia — amin' izany dia [[Slava (vahoaka)|Slavy]] ny ankamaroany, misy koa ny [[Finô-ogriana (vahoaka)|vahoka finô-ogriana]] sy [[Vahoaka jermanika|jermanika]] vitsy anisa. Vitsy anisa tsy azo tsinontsinoavina ny [[Torkika (vahoaka)|vahoaka torkika]] izay miparitaka amin' ny faritra madinika maro manerana ilay firenena. Misy vondrom-poko samihafa koa mipetraka any [[Kaokazy Avaratra]]. Anisan' ny vahoaka vitsy anisa hafa ny [[Môngôliana (vahoaka)|Môngôliana]] ([[Boriata (vahoaka)|Boriata]] sy [[Kalmika (vahoaka)|Kalmika]]), ny vahoaka teratanin' i Siberia, ny Jiosy mpifidra monina hatry ny ela, ary ny [[Kôriô-Sarama (vahoaka)|Kôriô-Sarama]] (anisan' izany ny [[Kôreana Sakalina (vahoaka)|Kôreana Sakalina]]).

Araka ny filazan' ny [[Firenena Mikambana]] dia ny mpifindra monina mankao Rosia no fahatelo betsaka  indrindra eran-tany, izay mahatratra 11,6 tapitrisa mahery tamin' ny taona 2016; avy amin' ny firenena tao amin' ny [[Firaisana Sôvietika]] taloha ny ankamaroany, indrindra fa avy any [[Azia Afovoany]]. Misy [[repoblika]] 22 any Rosia, izay samy manana ny vondrom-poko sy ny kolontsainy ary ny fiteniny avy. Ao amin' ny 12 amin' izy ireo amin' ny 2021, vitsy anisa ny Rosiana ara-poko.
{| class=&quot;wikitable&quot;
|}

=== Fiteny ===
Ny [[fiteny rosiana]] no [[fiteny ôfisialy]] sady fiteny be mpampiasa indrindra any Rosia. Io no [[fitenin-drazana]] be mpampiasa indrindra any [[Eorôpa]], fiteny miely patrana indrindra ao [[Eorazia]], ary [[fiteny slava]] be mpampiasa indrindra eran-tany. Anisan' ny fiteny ôfisialy roa ao amin' ny International Space Station ny fiteny rosiana, ary anisan' ny fiteny ôfisialy enina ampiasaina ao amin' ny [[Firenena Mikambana]] (ankoatra ny [[fiteny sinoa]], ny [[fiteny anglisy]], ny [[fiteny frantsay]], ny [[fiteny espaniôla]], ary ny [[fiteny arabo]]).

Firenena manana fiteny maro i Rosia; eo anelanelan' ny 100 sy 150 ny isan' ny fitenin' ny vahoaka vitsy anisa ampiasaina manerana ilay firenena. Araka ny fanisam-bahoaka rosiana tamin' ny taona 2010 dia 137,5 tapitrisa no miteny rosiana manerana ny firenena; 4,3 tapitrisa no niteny [[Fiteny tatara|tatara]], ary 1,1 tapitrisa no miteny [[Fiteny okrainiana|okrainiana]]. Manome zo ny [[repoblika]] tsirairay ao amin' ilay firenena mba hamaritra ny fiteny ôfisialiny avy ho fanampin' ny fiteny rosiana ny lalàmpanorenana; io lalàmpanorenana io koa dia miantoka ny zon' ny olom-pireneny hitahiry ny fitenin-drazany sy handrafitra fepetra hianarana sy ny hampandrosoana ireo fiteny ireo. Na izany aza dia nilaza ny manam-pahaizana isan-karazany fa mihena haingana ny fisian' ny fiteny samihafa ao Rosia noho ny fiteny maro lasa tandindomin-pahafatesana.

=== Fivavahana ===
I Rosia dia [[firenena laîka]] araka ny [[lalàmpanorenana]] izay mametraka amin' ny fomba ôfisialy ny fahalalahan' ny [[fivavahana]]. Ny [[kristianisma ôrtôdôksa tatsinanana]], izay ahitana indrindra ny [[Fiangonana Ôrtôdôksa Rosiana]],no fivavahana lehibe indrindra, izay ekena araka ny lalàna amin' ny fisahanany &quot;andraikitra manokana&quot; eo amin' ny &quot;tantara sy fananganana ary fampivoarana ny ara-panahy sy ny kolontsaina&quot; ao Rosia. Eken' ny lalàna rosiana ho fivavahana &quot;nentim-paharazana&quot; ao amin' ilay firenena, mandrafitra ny &quot;lova ara-tantara&quot;, ny [[kristianisma]], ny [[silamo]], ny [[jodaisma]] ary ny [[bodisma]].

Ny finoana silamo no fivavahana faharoa lehibe indrindra ao Rosia ary fivavahana nentim-paharazana ao amin' ny ankamaroan' ny mponina any [[Kaokazy Avaratra]] sy ao amin' ny [[Torkika (vahoaka)|vahoaka torkika]] sasany any amin' ny faritr' i Volga-Ural. Betsaka ny Bodista any Kalmykia, any Buryatia, any amin' ny Krain' i Zabaykalsky, ary izy ireo no ankamaroan' ny mponina ao Tuva. Rosiana maro no manaraka fivavahana hafa, anisan' izany ny [[rôdnôvery]] ([[neôpaganisma]] slava), [[asianisma]] (neôpaganisma skitiana), paganisman' ny foko hafa, ary ny hetsika iraisan' ny paganista toy ny [[anastasianisma]], hetsika isan-karazany ao amin' ny [[hindoisma]], ny [[samanisma]] siberiana sy ny [[tengrisma]], hetsika [[Neo-teôzofia|neo-teôzofika]] isan-karazany toy ny [[roerikisma]], sy ny finoana maro hafa. Nisy antokom-pivavahan' ny vitsy anisa dia niatrika fampahoriana ary ny sasany dia voarara tao amin' ilay firenena; marihina fa tamin' ny taona 2017 dia voarara ny [[Vavolombelon' i Jehovah]] tany Rosia, ary niatrika fanenjehana nanomboka tamin' izay, rehefa avy nambara ho fivavahana &quot;mahery setra&quot; sy &quot;tsy nentim-paharazana&quot;.

Tamin' ny taona 2012, ny fikambanana mpikaroka Sreda, izay niara-niasa amin' ny Minisiteran' ny Fitsarana, dia namoaka ny ''Arena Atlas'', fanampin' ny fanisam-bahoaka tamin' ny taona 2010, ka mitanisa amin' ny antsipiriany ny vahoaka ara-pivavahana sy ny araka ny fanjakana misy azy ao Rosia, mifototra amin' ny santionany lehibe amin' ny fanadihadiana manerana ilay firenena. Nasehon' ny vokatra fa 47,3&amp;nbsp;% amin' ny Rosiana no nilaza ny tenany ho Kristiana — anisan' izany ny 41&amp;nbsp;% Ôrtôdôksa Rosiana, ny 1,5&amp;nbsp;% [[Kristianisma ôrtôdôksa|Ôrtôdôksa]] fotsiny izao na mpikambana ao amin' ny fiangonana Ôrtôdôksa tsy rosiana, ny 4,1&amp;nbsp;% ny Kristiana tsy miankina, ary latsaky ny 1&amp;nbsp;% ny &quot;[[Ôrtôdôksa Mpino Tranainy]]&quot;, [[Katôlisisma|Katôlika]] na [[Prôtestantisma|Prôtestanta]] — ny 25&amp;nbsp;% mpino tsy miray finoana amin' ny fivavahana manokana, 13&amp;nbsp;% no [[Ateisma|Ateista]] (tsy mino an' Andriamanitra), ny 6,5&amp;nbsp;% Mozilmana, ny 1,2&amp;nbsp;% mpanaraka ny &quot;fivavahana nentim-paharazana micvavaka amin' [[Andriamanitra (ankapobeny)|andriamanitra]] sy [[razana]]&quot; (rôdnôvery, [[paganisma]] hafa, [[samanisma]] sy [[tengrisma]] siberiana), ny 0,5&amp;nbsp;% dia [[Bodisma|Bodista]], ny 0,1&amp;nbsp;% no [[Jodaisma|Jiosy]] ara-pivavahana ary 0,1&amp;nbsp;% no [[Hindoisma|Hindoa]].

== Jereo koa ==
* [[Firaisan' ny Repoblika Sôsialista Sôvietika]]
* [[Rosiana (vahoaka)]]
'''Firenena ao Azia:'''

[[Afganistàna]] - [[Arabia Saodita]] - [[Armenia]] - [[Azerbaijàna]] - [[Bangladesy]] - [[Bareina]] - [[Botàna]] - [[Broney]] - [[Emirata Arabo Mitambatra]] - [[Filipina]] - [[Iemena]] - [[India]] - [[Indônezia]] - [[Iràka]] - [[Iràna]] - [[Israely]] - [[Japàna]] - [[Jôrdania]] - [[Kambôdia]] - [[Katara]] - [[Kazakstàna]] - [[Kirgizistàna]] - [[Kôety]] - [[Kôrea Atsimo]] - [[Kôrea Avaratra]] - [[Laôsy]] - [[Libàna]] - [[Maldiva]] - [[Malezia]] - [[Mianmara]] - [[Môngôlia]] - [[Nepaly]] - [[Ômàna]] - [[Ozbekistàna]] - [[Pakistàna]] - [[Palestina (fanjakana)]] - [[Rosia]] - [[Sina]] - [[Singaporo]] - [[Siria]] - [[Srilanka]] - [[Tailandy]] - [[Taioàna]] - [[Tajikistàna]] - [[Torkia]] - [[Torkmenistàna]] - [[Vietnamy]].

'''Firenena ao Eorôpa:'''

[[Albania]] - [[Alemaina]] -  [[Andôra]] -  [[Aotrisy]] - [[Belzika]] - [[Bielôrosia]] - [[Bolgaria]] - [[Bôsnia-Herzegôvina]] - [[Danemarka]] - [[Espaina]] - [[Estônia]] - [[Fanjakana Mitambatra]] - [[Finlandy]] - [[Frantsa]] - [[Grisia]] (na [[Gresy]]) - [[Hôngria]] (na [[Hongaria]]) - [[Irlanda]] - [[Islandy]] - [[Italia]] - [[Jeôrjia]] - [[Repoblikan' i Kipra|Kipra]] (na [[Repoblikan' i Kipra|Sipra]]) - [[Krôasia]] (na - [[Krôatia]]) - [[Letônia]] - [[Liktenstaina]] - [[Litoania]] - [[Loksemborga]] - [[Masedônia Avaratra]] (na [[Makedônia Avaratra]])- [[Malta]] - [[Môldavia]] - [[Môntenegrô]] - [[Nederlandy]] - [[Nôrvezy]] - [[Okraina]] - [[Pôlônia]] - [[Pôrtogaly]] - [[Tsekia]] - [[Romania]] - [[Rosia]] - [[San-Marîno]] - [[Serbia]] - [[Slôvakia]] - [[Slôvenia]] - [[Soeda]] - [[Soisa]] - [[Tsekia]] - [[Vatikàna|Vatikàna.]]

'''Kôntinenta eto an-tany'''

* [[Afrika]]
* [[Amerika]] ([[Amerika Avaratra]] - [[Amerika Atsimo]])
* [[Azia]]
* [[Eorôpa]]
* [[Ôseania]]
* [[Antarktika]]
{{vangovango}}

== Tsiahy ==

{{ref}}

[[Sokajy:Rosia]]
[[Sokajy:Firenena mpikambana ao amin'ny Fikambanan'ny Firenena Mahaleotena]]
[[Sokajy:Firenena avy amin'ny FRSS]]</text>
      <sha1>1hts1e7eofqn9lqpluih86v5dk7ln87</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1091525</id>
      <parentid>1091524</parentid>
      <timestamp>2024-11-15T09:47:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <comment>Namafa soratra tsy ilaina</comment>
      <origin>1091525</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="37209" sha1="0auvpwk490hbneuz4xk79zx0v77as32" xml:space="preserve">{{vangovango|rosia}}

{{Infobox Pays
| nom_local1=Российская Федерация 
| langue1=ru 
| prononciation1=
| nom_local2=Россия
| langue2=ru
| nom_malgache=Federasionan'i Rosia
| de=de%20
| image_drapeau=Flag of Russia.svg
| lien_drapeau=Sainan'i Rosia
| image_blason=Coat of Arms of the Russian Federation.svg
| lien_blason=Fanevan'i Rosia
| image_carte=Russian Federation (orthographic projection).svg
| devise= tsy misy
| langues=[[fiteny rosy]]&lt;small&gt;&lt;sup&gt;1&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
| capitale=[[Môsikao]]
| coordonnées_capitale=55° 45' N, 37° 42' E
| lien_villes=Tanànan'i Rosia
| titre_plus_grande_ville=Tanàna ngeza indrindra
| plus_grande_ville=[[Moskva]]
| type_gouvernement=[[Repoblika]] [[firenena federaly]]
| titres_dirigeants=[[Liste des présidents de la Russie|Président]]&lt;br /&gt;&amp;nbsp;- [[Chefs du gouvernement russe|Président du gouvernement]]
| noms_dirigeants=[[Vladimir Poutine]]&lt;br /&gt;[[Dmitri Medvedev]]
| superficie_rang=1
| superficie_totale={{formatnum:17075400}}
| pourcentage_eau=0,5%
| population_rang=8
| population_totale={{formatnum:141800000}}&lt;ref&gt;{{ru}}http://www.gks.ru/bgd/free/b09_00/IssWWW.exe/Stg/d06/8-0.htm, Jiona 2009&lt;/ref&gt; 
| population_année=2009
| densité=8,3
| type_indépendance=Déclaration
| pays_indépendance=Avy amin'ny [[URSS]]
| date_indépendance=[[25 Desambra]] [[1991]]
| pays frontaliers=
| gentilé=Rosy, rosianina 
| PIB_année=2008
| PIB= $1 676 miliara
| PIB_rang=8 |
| IDH_année=2008
| IDH=(mitombo) 0,802&lt;ref&gt;{{en}} [http://hdrstats.undp.org/en/2008/countries/country_fact_sheets/cty_fs_RUS.html UNDP]&lt;/ref&gt;
| IDH_catégorie=ambony
| IDH_rang=67
| monnaie=[[Robla rosy|Robla]]
| code_monnaie=RUB&lt;small&gt;&lt;sup&gt;&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
| fuseau_horaire=+3 hatramin'i +12
| hymne national=[[Путин - хуйло!.ogg|Hiram-pirenenan'i Rosia]]
| domaine_internet=.ru &lt;br /&gt;&lt;small&gt;&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt; .su ([[URSS]])
| indicatif_téléphonique=7
| notes=
}}

I '''Rosia''' na ny '''Federasionan' i Rosia''' dia [[fanjakana federaly]] sady firenena ngeza indrindra eto an-tany, misy mponina miisa 146 tapitrisa any ho any araka ny fanisam-bahoaka natao tamin' ny taona 2021. Atao hoe ''Россия'' / ''Rossiya'' na ''Российская Федерация'' / ''Rossiyskaya Federatsiya'' izy amin' ny fiteny rosiana. Misabaka eo amin' i [[Eorôpa|Eorôpa]] (25,3 % amin' ny velarany) sy i [[Azia Atsinanana]] (74,7 %) izy. Ny firenena rosiana dia manana velarana 17&amp;nbsp;234&amp;nbsp;033 {{km2}} (indroan' i [[Etazonia]] sy in-30n' i [[Madagasikara]]) izany. Manana faritr' ora iraika ambin' ny folo izy. I [[Môsko]] no renivohiny, ny [[fiteny rosiana]] no [[fiteny ôfisialy]] any ary ny rubla no vola ampiasainy. 

Na dia misy [[ranomasina]] maromaro aza ny manodidina an' i Rosia dia manana [[toetanin-tanibe]] amin' ny tany mangatsiaka sy sarotra ipetrahan' olona izy.

Betsaka ny [[harena an-kibon' ny tany]] any Rosia: misy ny [[solitany]] sy ny [[vato sarobidy]]. Mivoatra be ny orinasa mikasika ny fanamboarana [[sambondanitra]] sy ny fanamboarana basy. Firenena laharana voalohany i Rosia amin' ny fanamboarana sambondanitra, izay nenti-nizaha ny habakabaka tamin' ny taona 1957.

Ny [[Repoblika Sôsialista Federativan' i Rosia]] (RSFR) no [[repoblika]] lehibe indrindra tao amin' ny [[Firaisana Sôvietika]].

Tamin' ny faran' ny taona 1991 dia nisy firenena vaovao dimy ambin' ny folo avy amin' ny [[Firaisan' ny Repoblika Sôsialista Sôvietika|Firaisana Sôvietika]] taloha, anisan' izany i Rosia, izay nandova ny 3/4n' ny tanin' ny Firaisana Sôvietika taloha (izany hoe 17 tapitrisa km²) sy ny antsasaky ny mponiny sy ny 2/3n' ny orinasany ary ny antasaky ny toeram-pamboleny.

== Tantara ==
=== Fiandohana ===
Ny fototry ny tantaran' i Rosia dia nanomboka tamin' ny fotoana niforonan' ny [[Slava (vahoaka)|vahoaka slava]] tany [[Eorôpa]] teo anelanelan' ny taonjato faha-3 sy faha-8 taor. J.K.&lt;ref&gt;&quot;Russia&quot;. Encyclopedia Britannica. Retrieved 2008-01-31&lt;/ref&gt;
[[Sary:Kievan Rus en.jpg|vignette|Ny [[Rosin' i Kiev]]]]
Nanorina ny fanjakana slavôniana voalohany tao amin' ny [[Rosin' i Kiev]] ([[Fiteny rosiana|rosiana]]: Киевская Русь / ''Kievskaja Rus''', izany hoe &quot;Fanjakan' i Kiev&quot;) tamin' ny taonjato faha-9 ny [[Vikingy (vahoaka)|Vikingy]] sy ny taranany. Nandray ny [[kristianisma]] avy amin' ny [[Empira Bizantina]] tamin' ny taona 988 izy ireo.&lt;ref&gt;Avy amin'i Glenn E. Curtis (ed.) (1998). &quot;Russia: A Country Study: Kievan Rus' and Mongol Periods&quot;. Washington, DC: Federal Research Division of the Library of Congress. Retrieved 2007-07-20.&lt;/ref&gt; Niantraika amin' ny kolontsaina rosiana ity endriky ny [[kristianisma]] ity. Rava ny Rosin' i Kiev tamin' ny farany ary nizarazara ho firenena madinika. Ny [[Diokea Lehiben' i Môskva]] no fanjakana mandroso indrindra tao amin' ny Rosin' i Kiev. Hery lehibe indrindra tao anatin' ny fampiraisana an' i Rosia taty aoriana sy tamin' ny ady amin' ny [[Foko Volamena]] avy any [[Azia]] io sehatra io. Nitombo tsikelikely ny fifehezany ny faritra manodidina an' i [[Môsko]] izay nandova ny fiainana ara-kolontsaina sy ara-pôlitikan' ny Rosin' i Kiev.

Nandritra ny taonjato faha-18 dia nanitatra ny sisin-taniny tamin' ny alalan' ny fandresena sy fitetezana ny firenena ho lasa [[Empira Rosiana]] ilay fanjakana fahatelo lehibe indrindra teo amin' ny tantara. Nipongatra avy amin' ny Fitambaram-panjakan' i Pôlônia-Litoania any atsinanana mankany amin' ny [[Ranomasimbe Pasifika]] hatrany [[Alaska]] izany. Nofehezin' ny emperora antsoina hoe [[Tsar]] izany empira izany.
[[Sary:Peter I 140-190 for collage.jpg|vignette|[[Petera Lehibe]]]]
Nanjaka tao Rosia i [[Petera Lehibe]] ([[Fiteny rosiana|rosiana]]: Пётр Великий / ''Piotr Velikiy'') nanomboka tamin' ny taona 1689 ka hatramin' ny taona 1725. Namindra ny renivohitra avy any Môsko ho any amin' ny tanàna iray antsoina hoe [[Saint-Peterbourg]] (rosiana: Санкт-Петербу́рг / ''Sankt-Peterburg'') i Petera. Nataony ho maoderina kokoa tamin' ny fomba maro ny fiaraha-monina rosiana. Nanomboka nanamboatra sambo ho an' ny tafika rosiana ny governemanta.

Nanomboka tamin' ny taona 1904 ny [[Ady Rosiana-Japôney]] ary nifarana tamin' ny taona 1905 ka i [[Japàna]] no nivoaka mpandresy tamin' ny ady. Ny faharesen' ny Rosiana dia isan' ny nampisy ny revôlisiôna taty aoriana.

=== I Rosia tao amin' ny Firaisan' ny Repoblika Sôsialista Sôvietika ===
[[Sary:Lenin in 1920 (cropped).jpg|vignette|152x152px|[[Vladimir Lenin]]]]
Tamin' ny Ôktôbra 1917, ny [[Bôlsevika]] (antsoina hoe &quot;[[Kômonisma|Kômonista]]&quot;), izay voatariky ny hevitr' i [[Karl Marx]] sy [[Vladimir Lenin]], dia nandray ny firenena ary namono ny [[Tsar]] sy ny olona hafa nijoro nanohitra azy ireo. Raha vao nandray ny fahefana izy ireo dia namorona ny fanjakana [[Kômonisma|kômonista]] voalohany ny [[Bôlsevika]] nentin' i Vladimir Lenin sy i [[Leon Trotsky]].
[[Sary:JStalin_Secretary_general_CCCP_1942_flipped.jpg|vignette|169x169px|Josef Stalin]]
Tamin' ny taona 1920 ka hatramin' ny 1950 i [[Josef Stalin]] no mpitarika mpanao [[didy jadona]] tao amin' i [[Repoblika Sôsialista Federativa Sôvietikan' i Rosia|Rosia Sôvietika]], ary nopotehiny avokoa izay rehetra nanohitra ny fitondrany, anisan' izany ny fananan' ny tantsaha sy ny mpivarotra. Olona an-tapitrisany no namoy ny ainy ary maty tao anatin' ny [[mosary]] vokatr' izany. Nesorin' i Stalin ihany koa, na &quot;nodiovina&quot;, ny miaramila rehetra izay nivadika taminy, ary maro no maty na nalefa tany amin' ny toby famonjana, na ''[[gulag]]'', nandritra ny taona maro. Na dia tany amin' ny ''gulag'' aza dia maro ny voafonja maty.

Nanaiky ny tsy hifanandrina i Rosia Sôvietika sy ny [[Nazisma|Nazi]] tamin' ny taona 1939. Tamin' ny volana Jona 1941 dia nanapaka ilay fifanarahana i [[Alemaina]] ka nanafika tamin' ny alalan' ny ''Unternehmen Barbarossa'' ([[Fiteny frantsay|frantsay]]: ''Operation Barbarossa''). Tao anatin' ny [[Ady Lehibe Faharoa]] io fanafihana io. Naharitra tany [[Eorôpa]] hatramin' ny volana Mey 1945 izany ady izany, ary olona 200 tapitrisa mahery no namoy ny ainy nandritra izany fotoana izany. Na dia betsaka aza ny [[Rosiana (vahoaka)|Rosiana]] namoy ny ainy vokatr' io ady io dia anisan' ny firenena nandresy ka lasa firenena matanjaka eran-tany i Rosia.

Tamin' ny taona 1922 ka hatramin' ny 1991 dia i Rosia no faritra lehibe indrindra tao amin' ny [[Firaisan' ny Repoblika Sôsialista Sôvietika|Firaisana Sôvietika]]. Indraindray ny olona dia nampiasa ny anarana hoe &quot;Rosia&quot; na &quot;Rosia Sôvietika&quot; hanondroana ny Firaisana Sôvietika. Anisan' ny Repoblika Sôsialista Sôvietika miisa 15 i Rosia. &quot;Repoblika Sôsialista Federativa Sôvietika Rosiana&quot; (RSFSR) no tena anaran' io repoblika io.

Rava ny Firaisana Sôvietika tamin' ny fiandohan' ny taona 1990. Naka ny toeran' ny Firaisana Sôvietika tao amin' ny [[Firenena Mikambana]] noho izany i Rosia.

=== I Rosia  taorian' ny faharavan' ny Firaisana Sôvietika ===
[[Sary:Boris Yeltsin-2.jpg|vignette|218x218px|[[Boris Yeltsin]]]]
Voafidy ho filohan' i Rosia tamin' ny volana Jona 1991 i [[Boris Yeltsin]], tamin' ny fifidianana filoham-pirenena voalohany teo amin' ny tantaran' i  Rosia. Nisy ny fanavaozana goavana natao, anisan' izany ny fizakan-tena sy ny lalàna momba ny varotra.&lt;ref&gt;&quot;Russian Federation&quot; (PDF). Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD). Retrieved 24 February 2008.&lt;/ref&gt; Ny &quot;Fitsaboana Fanairana&quot; dia natolotr' i [[Etazonia]] sy ny [[Tahirim-Bola Iraisam-Pirenena]]&lt;ref&gt;Sciolino, E. (21 December 1993). &quot;U.S. is abandoning 'shock therapy' for the Russians&quot;. The New York Times. Retrieved 20 January 2008.&lt;/ref&gt;. Nisy krizy ara-toekarena lehibe taorian' izay. Very 50 % ny [[harin-karena faobe]]&lt;nowiki/&gt;n'  i Rosia teo anelanelan' ny taona 1990 sy 1995.

Nanjary namindra ny fifehezana ny orinasa avy amin' ny fanjakana mankany amin' ny olon-tokana manana fifandraisana ao amin' ny rafitra anatin' ny governemanta ny famindram-pitantanana any amin' ny tsy miankina ([[Fiteny frantsay|frantsay]]: ''privatisation''). Maro tamin' ny mpandraharaha mpanankarena vao haingana no namoaka vola an' arivony tapitrisa sy fananana any ivelan' ilay firenena. Nitarika ny fandravana ny asa sôsialy ny fihakelezan' ny herim-panjakana sy ny toekarena izany. Olona an-tapitrisany no nanjary nahantra, 1,5 % ny fahantrana tamin' ny vanim-potoana sôvietika, teo anelanelan'  ny 39 % sy 49 % izany tamin' ny tapaky ny taona 1993. Nahitana [[kolikoly]] sy fandikan-dalàna faran' izay henjana, sy firongatry ny andian-jiolahy ary heloka bevava mahery vaika ny taona 1990 hatramin' ny 1999.

Nandritra ny ady tamin' ny taona 1990 dia maro ny fifandonana mitam-piadiana tao [[Kaokazy Avaratra]]. Nisy ny [[ady an-trano]] sy ny antokom-pivavahana [[Islamisma|islamista]] maro samihafa. Hatry ny fanambaràn' i [[Tsetsenia]] ny fahaleovan-tenany tamin' ny fiandohan' ny taompolo 1990 dia nisy ady teo amin' ny antoko mpikomy tsetsena sy ny miaramila rosiana. Nahatonga fahafatesan' olona aman-jatony ny fanafihan' ny mpampihorohoro ny sivily. Ny [[krizin' ny takalon' aina tao amin' ny teatran' i Môsko]] sy ny fahirano tany Beslan  no tena mampiavaka azy ireo.

Nandray andraikitra tamin' ny fandoavana ny trosa ivelan' ny [[Firaisan' ny Repoblika Sôsialista Sôvietika|Firaisana Sôvietika]] i Rosia, na dia atsasaky ny isan' ny mponina tao amin' ny Firaisana Sôvietika fotsiny aza ny isan' ny mponiny tamin' ny fotoana nandravana ny Firaisana Sôvietika. Nahatonga ny krizy ara-bola rosiana tamin' ny taona 1998 ny tetibola tsy voalanjalanja tamin' izany fotoana izany, izay nampitontongana ny harinkarena faoben' i Rosia.&lt;ref&gt;Aslund A. &quot;Russia's Capitalist Revolution&quot; (PDF). Retrieved 28 March 2008.&lt;/ref&gt;
[[Sary:RIAN archive 100306 Vladimir Putin, Federal Security Service Director.jpg|vignette|227x227px|[[Vladimir Poutine|Vladimir Putin]]]]
Tamin' ny 31 Desambra 1999 dia nametra-pialana ny filoha [[Boris Yeltsin|Yeltsin]]. Nomena an' i [[Vladimir Putin]], izay vao voatendry ho [[praiminisitra]], ny asan' ny [[filoham-pirenena]]. Nandresy tamin' ny fifidianana filoham-pirenena tamin' ny taona 2000 i Vladimir Putin. Nampitsahatra ny fikomian' ny Tsetsena haingana izy, nefa mbola misy herisetra ihany teny amin' ny faritra avaratra ao [[Kaokazy]] tsindraindray.

Narahin' ny fiakaran' ny filàna eo an-toerana ny vidin-tsolika lafo sy ny fahalemen' ny vola rosiana, ary nanampy ny toekarena hitombo nandritra ny sivy taona misesy ny fividianana entana sy ny [[famatsiam-bola]]. Nampisondrotra ny fari-piainana sy nampitombo ny lanjan' i Rosia eo amin' ny sehatra iraisam-pirenena izany zavatra izany. Na dia notsikerain' ny [[Tontolo Tandrefana|firenena tandrefana]]&lt;ref&gt;Treisman, D. &quot;Is Russia's Experiment with Democracy Over?&quot;. UCLA International Institute. Retrieved 31 December 2007.&lt;/ref&gt; aza ny fiovana nentin' i Putin dia niteraka fivoarana sy fahamarinan-toerana ny fitondrany. Nahatonga azy ho tiam-bahoaka any Rosia izany zavatra izany.&lt;ref&gt;Stone, N (4 December 2007). &quot;No wonder they like Putin&quot;. The Times (UK). Retrieved 31 December 2007.&lt;/ref&gt;

Tamin' ny volana Marsa 2008 dia lany ho filoham-pirenenan' i Rosia i [[Dmitry Medvedev]], ary voatendry ho praiminisitra i Putin. Niverina ho filoham-pirenena i Putin tamin' ny fifidianana filoham-pirenena tamin' ny taona 2012 ary notendreny ho praiminisitra i Dmitry Medvedev.
[[Sary:Annexation of Southern and Eastern Ukraine.svg|vignette|Tany [[Okraina|okrainiana]] voabodo, tamin' ny 30 Septambra 2022, fotoana nanambaràna ny fanakambanana azy ireo amin' i Rosia.]]
Hatramin' ny nahatongavan' i [[Vladimir Poutine|Vladimir Putin]] teo amin' ny fitondrana dia nivoatra tsikelikely ho lasa firenena anjakan' ny jadona i Rosia. Niavaka indrindra tamin' ny ady nanafihany tany [[Tsetsenia]] sy tany [[Jeôrjia]] (2008) ary tany [[Okraina]] (nanomboka tamin' ny taona 2014) io firenena io. Nanomboka tamin' ny taona 2022 dia nofaritan' ny [[Tontolo Tandrefana|firenena tandrefana]] ho anjakan' ny didy jadona tanteraka i Rosia, izay nahitana fanenjehana ny mpikambana ao amin' ny mpanohitra.

== Jeôgrafia ==

=== Jeôgrafia fizika ===

==== Velaran-tany sy ny manodidina ====
Manerana ny tapany atsinanan' i [[Eorôpa]] sy ny tapany avaratr' i [[Azia]] ny velaran-tanin' i Rosia izay midadasika. Mamakivaky ny sisiny avaratra indrindra amin' i [[Eorazia]] izy io izay manana [[morontsiraka]] fahefatra lava indrindra eran-tany, mirefy 37&amp;nbsp;653 km. Eo anelanelan' ny [[laharam-pehintany]] 41° sy 82° Avaratra i Rosia, ary eo anelanelan' ny 19° Atsinanana sy 169° Andrefana ny [[Laharan-jara hasina|laharan-jarahasiny]], izay mirefy 9&amp;nbsp;000 km eo ho eo avy any antsinanana miankandrefana, ary 2&amp;nbsp;500 ka hatramin’ ny 4&amp;nbsp;000 km  avy avaratra mianatsimo. Lehibe noho ny kôntinenta telo amin' ny lafiny velaran-tany i Rosia, ary mitovy velaran-tany amin' ny planeta zeny [[Plotôna]].

Manana halava mirefy 57&amp;nbsp;792 km ny sisin-tanin' i Rosia izay lava indrindra eran-tany. Sisin-tany mirefy 20&amp;nbsp;139 km no manasatraka an' i Rosia amin' ny firenena 14: i [[Pôlônia|Pôlônina]] sy i [[Litoania]] (samy tandrify ny Ôblastan' i Kaliningrad), i [[Nôrvezy]], i [[Finlandy|Failandy]], i [[Estônia]], i [[Letônia]], i [[Bielôrosia|Belarosia]], i [[Okraina]], i [[Jeôrjia]], i [[Azerbaijàna]], i [[Kazakstàna]], i [[Repoblika Entim-Bahoakan' i Sina|Sina]], i [[Môngôlia]], ary i [[Kôrea Avaratra]].

==== Vohon' ny tany ====
[[Sary:Russia physical location map (Crimea disputed, compressed).jpg|vignette|259x259px|Sarintany maneho ny vohon-tanin' i Rosia]]
Manana [[tandavan-tendrombohitra]] lehibe sivy i Rosia, ary hita any amin' ny tapany atsimo indrindra izy ireo, izay mizara ampahany lehibe amin' ny Tangoron-tendrombohitra Kaokazy (ahitana ny Tendrombohitra Elbrus, izay mirefy 5&amp;nbsp;642 m, izay tampony avo indrindra ao Rosia sy ao Eorôpa); ny Tendrombohitra Altai sy Sayan any [[Siberia]]; ary any amin' ny Tangoron-tendrombohitra Siberia Atsinanana sy ny Saikinosin' i Kamchatka any amin' ny Atsinanana Indrindra Rosiana (misy an' i Klyuchevskaya Sopka, izay ahitana ny [[volkano]] avo indrindra velona, mirefy 4&amp;nbsp;750 an' i [[Eorazia]]). 
[[Sary:Montagnes oural polaire 448122912 c04205546c o.jpg|vignette|Ny Tangoron-tendrombohitra Ural Avaratra ao amin' ny faritry ny tendrontany.]]
Misy harena an-kibon' ny tany betsaka ny [[Tendrombohitra Oraly|Tangoron-tendrombohitra Ural]], avy avaratra mianatsimo mamakivaky ny andrefan' ilay firenena, ary mandrafitra ny sisintany manasaraka an' i [[Eorôpa]] sy i [[Azia]]. Eo amin' ny lohan' ny [[Ranomasina Kaspiana]], izay ahitana ny Lempona Kaspiana 29 m ambanin' ny haabon' ny ranomasina, ny toerana ambany indrindra any Rosia sy any Eorôpa.

==== Nosy ====
[[Sary:Русло реки 2.JPG|vignette|Endri-paritra any Novaya Zemlya, Valan-javaboarim-pirenen' i Arktika Rosiana]]
I Rosia, amin' ny maha anisan' ny firenena telo fotsiny eto amin' izao tontolo izao manamorona [[ranomasimbe]] telo, dia manana fifandraisana amin' ny [[ranomasina]] maro be. Anisan' ny nosy sy vondronosy lehibe ao aminy i Novaya Zemlya, i Zemlya Frantsa-Iosifa, i Severnaya Zemlya, ny Vondronosy Siberia Vaovao, ny nosy Vrangelya, ny Vondronosy Kuril (izay iadiany amin' i [[Japàna]] ny efatra amin' ny nosy ao aminy), ary i Sakhalin. Manalavitra 3,8 km monja ny Vondronosy Diomida, izay tantanin' i Rosia sy i [[Etazonia]]; ary 20 km monja avy ao Hokkaido, any Japàna, ny Nosy Kunashir ao amin' ny Vondronosy Kuril.

==== Velaran-dranomamy sy korian-dranomamy ====
[[Sary:Olchon Shaman Rock.jpg|vignette|Ny Farihy Baikal sy ny nosy Olkhon ]]
I Rosia, izay firenena ahitana ony sy renirano maherin' ny 100&amp;nbsp;000, dia anisan' ny manana loharanon-drano lehibe indrindra eran-tany, miaraka amin' ny [[farihy]] izay ahitana ny ampahefatry ny [[ranomamy]] eran-tany. Ny Farihy Baikal, izay lehibe indrindra sy misongadina indrindra amin' ny velaran-dranomamy ao Rosia, no farihy lalina indrindra, madio indrindra, tranainy indrindra ary be valarana indrindra eran' izao tontolo izao, sady miaty ny ampahadimin' ny ranomamy eran-tany.
[[Sary:Молодецкий курган осенью.jpg|vignette|Ny ony Volga ao amin' ny Tangoron-tendrombohitra Zhiguli.]]
I Ladoga sy i Onega any amin' ny tapany avaratra-andrefan' i Rosia no farihy roa amin' ny farihy lehibe indrindra any [[Eorôpa]]. I Rosia no faharoa aorian' i [[Brezila]] amin' ny fitambaran' ny loharanon-drano azo havaozina. I [[Volga (ony)|Volga]] any amin' ny tapany andrefan' i Rosia, izay heverina ho onim-pirenen' i Rosia, no [[ony]] lava indrindra any Eorôpa; ary mahaforona ny Vinanihefak' i Volga, izay [[Hefaka|vinanihefaka]]  lehibe indrindra ao amin' ilay kôntinenta. Anisan' ny ony lava indrindra eran-tany i Ob, i Yenisey, i Lena, ary i Amur any [[Siberia]].

==== Toetany ====
[[Sary:Russia Köppen.svg|vignette|289x289px|Toetanin' i Rosia, araka ny fanasokajian' i Köppen]]
Mahatonga ny [[toetanin-tanibe]] mando hanjaka manerana ny ampahany be amin' ilay firenena, afa-tsy ny faritry ny [[tondrà]] sy ny farany atsimo-andrefana, ny habe velaran' i Rosia sy ny halaviran' ny faritra maro ao aminy amin' ny ranomasina. Manakana ny fitsokan' ny rivotra mafana avy any amin' ny [[Ranomasimbe Indiana]] sy [[Ranomasimbe Pasifika|Pasifika]] ny tandavan-tendrombohitra any atsimo sy any atsinanana, fa ny Lemaka Eorôpeana miankandrefana sy mianavaratra kosa dia manokatra azy any amin' ny [[Ranomasimbe Atlantika]] sy [[Ranomasimbe Arktika|Arktika]]. Manana toetany arktika antonony ny ampahany be amin' ny tapany avaratra-andrefan' i Rosia sy i Siberia, izay ahitana [[ririnina]] mamirifiry any amin' ny faritra anatiny any amin' ny tapany avaratra-atsinanan' i Siberia (i Sakha indrindra, izay misy ny Tendrontany Avaratra amin' ny hatsiaka dia ahitana mari-pana ambany indrindra −71,2 °C), ary ririnina antonony kokoa no hita any amin' ny toeran-kafa. Manana [[toetanin-tendrontany]] ny morontsiraka midadasika any Rosia manamorona ny [[Ranomasimbe Arktika]] sy vondronosy Arktika any Rosia.

Manana [[toetany ambanin-jana-pehintany]] mando ahitana ririnina malefaka sy mando ny faritry ny morontsiraky ny Krain' i Krasnodar ao amin' ny [[Ranomasina Mainty]], indrindra fa i Sochi, ary ny faritra sasany amorontsiraka sy anatiny ao Kaokazy Avaratra. Any amin' ny faritra maro any Siberia Atsinanana sy ny any amin' ny Atsinanana Indrindra Rosiana dia maina raha oharina amin' ny fahavaratra ny ririnina; fa misy rotsak' orana bebe kokoa mandritra ny fizaran-taona maro kosa ny faritra hafa ao amin' ilay firenena. Matetika milatsaka amin' ny endrika [[orampanala]] ny [[rotsa-drano]] amin' ny ririnina any amin' ny ankamaroan' ny faritra ao amin' ilay firenena. Manana [[toetanin-dranomasimbe]] ny tapany andrefana indrindra amin' ny Ôblastan' i Kaliningrad sy ny faritra sasany any amin' ny tapany atsimon' ny Krain' i Krasnodar sy any Kaokazy Avaratra. Manana toetany somary maina ny faritra manamorona an' i [[Volga Ambany]] sy ny morontsirak' i [[Ranomasina Kaspiana|Kaspiana]], ary koa ny faritra atsimo indrindra any Siberia.

Tsy misy afa-tsy [[fizaran-taona]] roa miavaka manerana ny ampahany be amin' i Rosia, dia ny [[ririnina]] sy ny [[fahavaratra]]; fohy mantsy ny [[lohataona]] sy ny [[fararano]]. Ny volana Janoary (na Febroary any amin' ny morontsiraka) no volana mangatsiaka indrindra; fa ny mafana indrindra dia matetika ny volana Jolay. Mahazatra any amin' ilay firenena ny elanela-maripana lehibe. mihamangatsiaka avy any atsimo mianavaratra sy avy any andrefana miantsinanana ny maripana Amin' ny ririnina. Mety ho mafana be ny fahavaratra, na dia any [[Siberia]] aza. Miteraka [[Doro tanety|fahamaizan' ny tanety]] matetika ny [[fiovaovan' ny toetrandro]] any Rosia, ary manalefaka ny fielezan' ny ranomandry tsy tantera-drano ([[Fiteny anglisy|anglisy]]: ''permafrost'') lehibe ao amin' ilay firenena izany.

=== Jeôgrafia momba ny olona ===

==== Fizaràna ara-pitantanana ny tanim-pirenena ====
[[Sary:Business Centre of Moscow 2.jpg|vignette|201x201px|[[Môsikao|Môsko]]]]
[[Sary:Spb 06-2017 img01 Spit of Vasilievsky Island.jpg|vignette|201x201px|[[Saint Petersburg|Saint-Petersburg]]]]
Ankoatry ny fiovana vitsivitsy, ny ankamaroan' ny fizaràna ara-pitantanana sy ara-pizaràn-tanin' ny [[Firaisan' ny Repoblika Sôsialista Sôvietika|Firaisana Sôvietika]] tao amin' ny Repoblikan' i Rosia dia voahazona tamin' ny fotana nananganana ny Federasionan' i Rosia. Tamin' ny taona 2014 dia nisy fizaràn-tany ara-pitantanana 85 (antsoina amin' ny [[Fiteny rosiana|teny rosiana]] hoe субъекты Федерации / ''subyekty federatsii'', izany hoe &quot;faritra federaly&quot;): [[repoblika]] 22, [[kray]] (fizaràn-tany) 9, [[ôblasta]] (faritany) 46, ôblasta mizaka tena iray, [[ôkroga]] mizaka tena 4, ary tanàn-dehibe 3 manana sata federaly, dia i [[Môsikao|Môsko]] sy i [[Saint Petersburg|Saint-Petersburg]] ary i [[Sevastopol]].

Onenam-bondron' olona maro isan-karazany ireo repoblika ireo, anisan' izany ny [[Eorôpa Avaratra|Eorôpeana Tavaratra]], ny [[Tatara (vahoaka)|Tatara]], ny [[Kaokaziana (vahoaka)|Kaokaziana]], ary ny [[Siberiana (vahoaka)|Siberiana]] teratany. Any [[Siberia]] no misy ny faritra federaly lehibe indrindra. Ny Repoblikan' i Sakha (Yakutia), izay any amin' ny faritr' i Siberia atsinana-afovoany, no faritra federaly lehibe indrindra ao amin' ilay firenena (sady fizaràna lehibe indrindra eran-tany), avo roa heny noho ny haben' i [[Alaska]]. Faharoa amin' ny habeny ny Krain' i Krasnoyarsk, any andrefan' i Sakha any Siberia. Ny Ôblastan' i Kaliningrad, izay any ivelan' ny fitambaran-tanin' i Rosia, no ôblasta kely indrindra. Ny Repoblikan' i Ingushetia no repoblika kely indrindra sy ''subyekty federatsii'' kely indrindra ao Rosia, ankoatry ny tanàna federaly telo. Any amin' ny tapany eorôpeanan' i Rosia no misy ny faritra federaly roa be mponina indrindra, dia ny Ôblastan' i Môskva (miaraka amin' i Môsko) sy ny Krain' i Krasnodar.

==== Tanàn-dehibe any Rosia ====
Ny renivohitr' i Rosia sy ny tanàna lehibe indrindra dia i [[Môsikao|Môsko]]. Ny tanàna lehibe faharoa dia St. Petersburg, izay renivohitr' i Rosia tamin' ny taonjato faha-18 sy faha-19. Tanàna rosiana misy olona maherin' ny iray tapitrisa no amin' ny filaharany:

* [[Môsko]]
* [[Saint Petersburg]]
* [[Novosibirsk]] 
* [[Yekaterinburg]]
* [[Nizhniy Novgorod]]
* [[Samara]]
* [[Omsk]]
* [[Kazan]]
* [[Ufa]]
* [[Chelyabinsk]]
* [[Rostov-on-Don|Rostov amin'i Don]]
* [[Krasnoyarsk]]
* [[Volgograd]]

Ny faritra andrefana amin' i Rosia no misy an' i [[Kaliningrad]], izay nantsoina taloha hoe [[Königsberg]]. Ny faritra atsinana amin' i Rosia dia ny nosy [[Diomeda]], 35 km miala an' i Chukotka (Rosia) ary 35 km avy any [[Alaska]] ([[Etazonia]]). Ny faritra atsimo no an' i [[Kaokazy]], eo amin' ny sisintanin' i [[Azerbaijàna]]. Ny faritra avaratra indrindra dia i Zemlya Frantsa-Iosifa any amin' ny [[Ranomasimbe Arktika]], 900 km avy any amin' ny [[Tendrontany Avaratra]].

== Zavamananaina sy tontolo iainana ==

=== Rafitra tontolo iainana ===
Noho ny valarany izay midadasika dia midadasika, dia manana karazana tontolo iainana samihafa i Rosia, anisan' izany ny taniefitra an-tendrontany, ny [[tondrà]], tondrà be ala, ny [[taigà]], ala mifangaro sy malala-dravina, stepa be ala, ny stepa, ny faritra saikan-taniefitra ary faritra manana [[toetany ambanin-jana-pehintany]]. Saika ny antsasaky ny fizaran-tanin' i Rosia no misy ala, ary ity firenena ity no  manana ala lehibe indrindra eran-tany, izay manala ny ampahany be indrindra amin' ny [[etona karbônika]] eran-tany.

=== Karazan-javamaniry ===
Ny karazan-javamaniry rosiana dia ahitana zavamaniry ''[[tracheophyta]]'' (zavamaniry misy lalan-dranon-kazo) miisa 12&amp;nbsp;500, karazana ''[[bryophyta]]'' (zavamaniry misy lalan-dranon-kazo) miisa 2&amp;nbsp;200, karazana [[volombato]] miisa 3&amp;nbsp;000 eo ho eo, karazana [[ahidrano]] miisa eo anelanelan' ny 7&amp;nbsp;000 sy 9&amp;nbsp;000, ary karazana [[holatra]] eo anelanelan' ny 20&amp;nbsp;000 sy 25&amp;nbsp;000.

=== Karazam-biby ===
Ny karazam-biby rosiana dia ahitana [[biby mampinono]] 320 karazana, karazana [[vorona]] maherin' ny 732, karazana [[biby mandady na mikisaka]] 75, karazana [[sahona]] sy ny mitovitovy aminy (''[[Amphibia]]'') 30 eo ho eo, karazana [[trondro]] an-dranomamy 343 (tsy fahita amin' ny toerana hafa), karazana trondro an-dranomasina 1&amp;nbsp;500 eo ho eo, karazana ''[[cyclostomata]]'' (trondro tsy misy [[valanorano]]) miisda 9, ary eo anelanelan' ny 100&amp;nbsp;000 sy 150&amp;nbsp;000 ny biby tsy manana hazon-damosina (''[[Invertebrata]]'') (tsy fahita any amin' ny toerana hafa). Manodidina ny 1&amp;nbsp;100 ny karazana zavamaniry sy biby tsy fahita firy izay atahorana ho lany tamingana tafiditra ao amin' ny ''Boky Menan' i Rosiana''.

=== Fiarovana ny tontolo iainana ===
[[Sary:Саблинский хребет.jpg|vignette|Valan-javaboarim-pirenena Yugyd Va ao amin' ny Repoblikan' i Komi no valan-javaboarim-pirenena lehibe indrindra any Eorôpa.]]
Voatahiry ao amin' ny faritra voajanahary arovana manokana miisa efa ho 15&amp;nbsp;000, araka ny sata isan-karazany, ny [[rafitra tontolo voajanahary]] ao Rosia, izay mameno ny 10&amp;nbsp;% amin' ny velaran-tanin' ilay ao amin' ny firenena. Tafiditra ao anatin' izany ny [[tahirin-javaboary]] 45, ny [[valan-javaboarim-pirenena]] 64, ary ny tahirin-javaboary (''zapovednik'') 101. Ity firenena ity dia manana rafitra tontolo iainana maro izay mbola heverina ho ala tsy vaky, na dia misy aza ny fihenana; indrindra any amin' ny tapany avaratry ny faritry ny taigà, sy ny tondrà manana toetany ambany arktika any [[Siberia]].

== Vahoaka sy kolontsaina ==

=== Mponina ===
Ny mponina ao Rosia dia miisa 146,17 tapitrisa eo ho eo tamin' ny taona 2021 (ny 73&amp;nbsp;% amin' izany dia mponina an-tanàn-dehibe). Ny [[hakitroky ny mponina]] dia 8,5 mp/ km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;, izay mitsinjara amin' ny fomba tsy mitovy manerana ny tanim-pirenena: 26,9 izany ao amin' ny ampahany eorôpeana (anisany ny ao amin' ny [[Tendrombohitra Oraly|tangoron-tendrombohitra Ural]]), midina any amin' ny 2,5 izany any amin' ny ampahany aziatika. Ny fandamlinana ho tanàn-dehibe dia mazàna mampihena ny mponina tao &quot;Rosia lalina&quot; ho any amin' ny tanàna lehibe ary indrindra ho any amin' ny tanànan' i Rosia Eorôpeana.

=== Vondrom-poko ===
Firenena ahitana [[vondrom-poko]] maro isan-karazany, izay misampantsampana sady ahitana vahoaka vitsy anisa samihafa, i Rosia. Misy vondrom-poko 193 mahery manerana ilay firenena. Tamin' ny [[fanisam-bahoaka]]&lt;nowiki/&gt;n' ny taona 2021 dia efa ho 71,73&amp;nbsp;% amin' ny mponina no voalaza fa ao amin' ny [[Rosiana (vahoaka)|vondrom-poko rosiana]] (anisan' ireo izay nanambara ny fiaviany ara-poko), ary eo amin' ny 19&amp;nbsp;% eo ho eo amin' ny fitambaran' ny mponina no voalaza fa vondrom-pokon' ny vitsy anisa. Tombanana ho 3,94&amp;nbsp;% tamin' ny taona 2010 ary nitombo ho 11,27&amp;nbsp;% tamin' ny taona 2021 ny isan-jaton' ny olom-pirenena rosiana izay tsy nanambara ampahibemaso ny foko misy azy tamin' ny fanisam-bahoaka.

Araka ny fanisam-bahoaka rosiana tamin' ny taona 2021 dia nihena efa ho 5,43 tapitrisa ny isan' ny Rosiana ara-poko (111 tapitrisa teo ho eo tamin' ny taona 2010 nefa lasa 105,5 tapitrisa teo ho eo tamin' ny taona 2021). Tamin' ny taona 2010 dia any amin' ny tapany andrefan' ny [[Tendrombohitra Oraly|Tangoron-tendrombohitra Ural]] ny efatra ampahadimin' ny mponina ao Rosia — amin' izany dia [[Slava (vahoaka)|Slavy]] ny ankamaroany, misy koa ny [[Finô-ogriana (vahoaka)|vahoka finô-ogriana]] sy [[Vahoaka jermanika|jermanika]] vitsy anisa. Vitsy anisa tsy azo tsinontsinoavina ny [[Torkika (vahoaka)|vahoaka torkika]] izay miparitaka amin' ny faritra madinika maro manerana ilay firenena. Misy vondrom-poko samihafa koa mipetraka any [[Kaokazy Avaratra]]. Anisan' ny vahoaka vitsy anisa hafa ny [[Môngôliana (vahoaka)|Môngôliana]] ([[Boriata (vahoaka)|Boriata]] sy [[Kalmika (vahoaka)|Kalmika]]), ny vahoaka teratanin' i Siberia, ny Jiosy mpifidra monina hatry ny ela, ary ny [[Kôriô-Sarama (vahoaka)|Kôriô-Sarama]] (anisan' izany ny [[Kôreana Sakalina (vahoaka)|Kôreana Sakalina]]).

Araka ny filazan' ny [[Firenena Mikambana]] dia ny mpifindra monina mankao Rosia no fahatelo betsaka  indrindra eran-tany, izay mahatratra 11,6 tapitrisa mahery tamin' ny taona 2016; avy amin' ny firenena tao amin' ny [[Firaisana Sôvietika]] taloha ny ankamaroany, indrindra fa avy any [[Azia Afovoany]]. Misy [[repoblika]] 22 any Rosia, izay samy manana ny vondrom-poko sy ny kolontsainy ary ny fiteniny avy. Ao amin' ny 12 amin' izy ireo amin' ny 2021, vitsy anisa ny Rosiana ara-poko.

=== Fiteny ===
Ny [[fiteny rosiana]] no [[fiteny ôfisialy]] sady fiteny be mpampiasa indrindra any Rosia. Io no [[fitenin-drazana]] be mpampiasa indrindra any [[Eorôpa]], fiteny miely patrana indrindra ao [[Eorazia]], ary [[fiteny slava]] be mpampiasa indrindra eran-tany. Anisan' ny fiteny ôfisialy roa ao amin' ny International Space Station ny fiteny rosiana, ary anisan' ny fiteny ôfisialy enina ampiasaina ao amin' ny [[Firenena Mikambana]] (ankoatra ny [[fiteny sinoa]], ny [[fiteny anglisy]], ny [[fiteny frantsay]], ny [[fiteny espaniôla]], ary ny [[fiteny arabo]]).

Firenena manana fiteny maro i Rosia; eo anelanelan' ny 100 sy 150 ny isan' ny fitenin' ny vahoaka vitsy anisa ampiasaina manerana ilay firenena. Araka ny fanisam-bahoaka rosiana tamin' ny taona 2010 dia 137,5 tapitrisa no miteny rosiana manerana ny firenena; 4,3 tapitrisa no niteny [[Fiteny tatara|tatara]], ary 1,1 tapitrisa no miteny [[Fiteny okrainiana|okrainiana]]. Manome zo ny [[repoblika]] tsirairay ao amin' ilay firenena mba hamaritra ny fiteny ôfisialiny avy ho fanampin' ny fiteny rosiana ny lalàmpanorenana; io lalàmpanorenana io koa dia miantoka ny zon' ny olom-pireneny hitahiry ny fitenin-drazany sy handrafitra fepetra hianarana sy ny hampandrosoana ireo fiteny ireo. Na izany aza dia nilaza ny manam-pahaizana isan-karazany fa mihena haingana ny fisian' ny fiteny samihafa ao Rosia noho ny fiteny maro lasa tandindomin-pahafatesana.

=== Fivavahana ===
I Rosia dia [[firenena laîka]] araka ny [[lalàmpanorenana]] izay mametraka amin' ny fomba ôfisialy ny fahalalahan' ny [[fivavahana]]. Ny [[kristianisma ôrtôdôksa tatsinanana]], izay ahitana indrindra ny [[Fiangonana Ôrtôdôksa Rosiana]],no fivavahana lehibe indrindra, izay ekena araka ny lalàna amin' ny fisahanany &quot;andraikitra manokana&quot; eo amin' ny &quot;tantara sy fananganana ary fampivoarana ny ara-panahy sy ny kolontsaina&quot; ao Rosia. Eken' ny lalàna rosiana ho fivavahana &quot;nentim-paharazana&quot; ao amin' ilay firenena, mandrafitra ny &quot;lova ara-tantara&quot;, ny [[kristianisma]], ny [[silamo]], ny [[jodaisma]] ary ny [[bodisma]].

Ny finoana silamo no fivavahana faharoa lehibe indrindra ao Rosia ary fivavahana nentim-paharazana ao amin' ny ankamaroan' ny mponina any [[Kaokazy Avaratra]] sy ao amin' ny [[Torkika (vahoaka)|vahoaka torkika]] sasany any amin' ny faritr' i Volga-Ural. Betsaka ny Bodista any Kalmykia, any Buryatia, any amin' ny Krain' i Zabaykalsky, ary izy ireo no ankamaroan' ny mponina ao Tuva. Rosiana maro no manaraka fivavahana hafa, anisan' izany ny [[rôdnôvery]] ([[neôpaganisma]] slava), [[asianisma]] (neôpaganisma skitiana), paganisman' ny foko hafa, ary ny hetsika iraisan' ny paganista toy ny [[anastasianisma]], hetsika isan-karazany ao amin' ny [[hindoisma]], ny [[samanisma]] siberiana sy ny [[tengrisma]], hetsika [[Neo-teôzofia|neo-teôzofika]] isan-karazany toy ny [[roerikisma]], sy ny finoana maro hafa. Nisy antokom-pivavahan' ny vitsy anisa dia niatrika fampahoriana ary ny sasany dia voarara tao amin' ilay firenena; marihina fa tamin' ny taona 2017 dia voarara ny [[Vavolombelon' i Jehovah]] tany Rosia, ary niatrika fanenjehana nanomboka tamin' izay, rehefa avy nambara ho fivavahana &quot;mahery setra&quot; sy &quot;tsy nentim-paharazana&quot;.

Tamin' ny taona 2012, ny fikambanana mpikaroka Sreda, izay niara-niasa amin' ny Minisiteran' ny Fitsarana, dia namoaka ny ''Arena Atlas'', fanampin' ny fanisam-bahoaka tamin' ny taona 2010, ka mitanisa amin' ny antsipiriany ny vahoaka ara-pivavahana sy ny araka ny fanjakana misy azy ao Rosia, mifototra amin' ny santionany lehibe amin' ny fanadihadiana manerana ilay firenena. Nasehon' ny vokatra fa 47,3&amp;nbsp;% amin' ny Rosiana no nilaza ny tenany ho Kristiana — anisan' izany ny 41&amp;nbsp;% Ôrtôdôksa Rosiana, ny 1,5&amp;nbsp;% [[Kristianisma ôrtôdôksa|Ôrtôdôksa]] fotsiny izao na mpikambana ao amin' ny fiangonana Ôrtôdôksa tsy rosiana, ny 4,1&amp;nbsp;% ny Kristiana tsy miankina, ary latsaky ny 1&amp;nbsp;% ny &quot;[[Ôrtôdôksa Mpino Tranainy]]&quot;, [[Katôlisisma|Katôlika]] na [[Prôtestantisma|Prôtestanta]] — ny 25&amp;nbsp;% mpino tsy miray finoana amin' ny fivavahana manokana, 13&amp;nbsp;% no [[Ateisma|Ateista]] (tsy mino an' Andriamanitra), ny 6,5&amp;nbsp;% Mozilmana, ny 1,2&amp;nbsp;% mpanaraka ny &quot;fivavahana nentim-paharazana micvavaka amin' [[Andriamanitra (ankapobeny)|andriamanitra]] sy [[razana]]&quot; (rôdnôvery, [[paganisma]] hafa, [[samanisma]] sy [[tengrisma]] siberiana), ny 0,5&amp;nbsp;% dia [[Bodisma|Bodista]], ny 0,1&amp;nbsp;% no [[Jodaisma|Jiosy]] ara-pivavahana ary 0,1&amp;nbsp;% no [[Hindoisma|Hindoa]].

== Jereo koa ==
* [[Firaisan' ny Repoblika Sôsialista Sôvietika]]
* [[Rosiana (vahoaka)]]
'''Firenena ao Azia:'''

[[Afganistàna]] - [[Arabia Saodita]] - [[Armenia]] - [[Azerbaijàna]] - [[Bangladesy]] - [[Bareina]] - [[Botàna]] - [[Broney]] - [[Emirata Arabo Mitambatra]] - [[Filipina]] - [[Iemena]] - [[India]] - [[Indônezia]] - [[Iràka]] - [[Iràna]] - [[Israely]] - [[Japàna]] - [[Jôrdania]] - [[Kambôdia]] - [[Katara]] - [[Kazakstàna]] - [[Kirgizistàna]] - [[Kôety]] - [[Kôrea Atsimo]] - [[Kôrea Avaratra]] - [[Laôsy]] - [[Libàna]] - [[Maldiva]] - [[Malezia]] - [[Mianmara]] - [[Môngôlia]] - [[Nepaly]] - [[Ômàna]] - [[Ozbekistàna]] - [[Pakistàna]] - [[Palestina (fanjakana)]] - [[Rosia]] - [[Sina]] - [[Singaporo]] - [[Siria]] - [[Srilanka]] - [[Tailandy]] - [[Taioàna]] - [[Tajikistàna]] - [[Torkia]] - [[Torkmenistàna]] - [[Vietnamy]].

'''Firenena ao Eorôpa:'''

[[Albania]] - [[Alemaina]] -  [[Andôra]] -  [[Aotrisy]] - [[Belzika]] - [[Bielôrosia]] - [[Bolgaria]] - [[Bôsnia-Herzegôvina]] - [[Danemarka]] - [[Espaina]] - [[Estônia]] - [[Fanjakana Mitambatra]] - [[Finlandy]] - [[Frantsa]] - [[Grisia]] (na [[Gresy]]) - [[Hôngria]] (na [[Hongaria]]) - [[Irlanda]] - [[Islandy]] - [[Italia]] - [[Jeôrjia]] - [[Repoblikan' i Kipra|Kipra]] (na [[Repoblikan' i Kipra|Sipra]]) - [[Krôasia]] (na - [[Krôatia]]) - [[Letônia]] - [[Liktenstaina]] - [[Litoania]] - [[Loksemborga]] - [[Masedônia Avaratra]] (na [[Makedônia Avaratra]])- [[Malta]] - [[Môldavia]] - [[Môntenegrô]] - [[Nederlandy]] - [[Nôrvezy]] - [[Okraina]] - [[Pôlônia]] - [[Pôrtogaly]] - [[Tsekia]] - [[Romania]] - [[Rosia]] - [[San-Marîno]] - [[Serbia]] - [[Slôvakia]] - [[Slôvenia]] - [[Soeda]] - [[Soisa]] - [[Tsekia]] - [[Vatikàna|Vatikàna.]]

'''Kôntinenta eto an-tany'''

* [[Afrika]]
* [[Amerika]] ([[Amerika Avaratra]] - [[Amerika Atsimo]])
* [[Azia]]
* [[Eorôpa]]
* [[Ôseania]]
* [[Antarktika]]
{{vangovango}}

== Tsiahy ==

{{ref}}

[[Sokajy:Rosia]]
[[Sokajy:Firenena mpikambana ao amin'ny Fikambanan'ny Firenena Mahaleotena]]
[[Sokajy:Firenena avy amin'ny FRSS]]</text>
      <sha1>0auvpwk490hbneuz4xk79zx0v77as32</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ranomasimbe Pasifika</title>
    <ns>0</ns>
    <id>8490</id>
    <revision>
      <id>1091515</id>
      <parentid>1080948</parentid>
      <timestamp>2024-11-14T16:41:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <comment>Nanatsara rafi-pehezanteny</comment>
      <origin>1091515</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2097" sha1="cr340kp1gpusm5kswiwxktfjx9hjang" xml:space="preserve">[[Sary:Océan Pacifique.png|220px|ankavanana|thumb|Ny ranomasimbe Pasifika miloko manga]]

Ny '''Ranomasimbe Pasifika''', na '''Ôseana Pasifika''', izay manana velarana 166&amp;nbsp;241&amp;nbsp;700 km², dia [[ranomasimbe]] be velarana indrindra eto an-tany. Mamaritra an' i [[Ôseania]] sy nosy sy tamba-nosy sasantsasany an' i [[Azia]] ([[Japàna]], [[Filipina]], [[Vondro-nosy Maley|Insolindia]]) izy. Voarafaritr' i Azia, i [[Aostralia]], i [[Amerika]] sy ny [[Ranomasimbe Atsimo]] izy. Eo amin' ny laharam-pehintany faha-60 ny fisarahany amin' ny Ranomasimbe Atsimo. Sarahan' ny laharan-jarahasina faha-180 ny atsinanana sy ny andrefana amin' ny Ranomasimbe Pasifika.

== Jeôgrafia ==

[[Sary:Pacific Ring of Fire.png|thumb|ankavanana|240px|Ny Ranomasimbe Pasifika sy ny Fehin' Afo (mena)]]

Ao amin' ny Ranomasimbe Pasifika no ahitana ny tevana lalina indrindra eto an-tany, ny halalin' izy ireo dia mety mahatratra 10 km mahery, ohatra ny tevan' i Korily, i Marianina, ary i [[Filipina]]. Betsaka ihany koa ny harandriaka ohatra ny Nosy Krismasy, izay atoll mivelatra indrindra ary antitra indrindra eto an-tany.

I Pasifika dia be toerana ivoahan' ny [[vatomiempo]] mafana avy any anivon-tany (''hotspot''). Ny hotspot dia mampisy ny tamba-nosy toy ny nisy Hawaii-Empereur ary ny tendrombohitra ambany ranomasina Louisville.

Ny sisin' ny Ranomasimbe Pasifika dia ny Fehin' Afo (ceinture de feu) afatsy ny atsimo mankany amin' i [[Antarktika]]. Avy amin' io Fehin' Afo io ny [[horohorontany]] mampisy ny [[tsonamy]]. Tamin' ny tapna 1900 ka hatramin' ny 2004, tsonamy 796 no hita, ary 17 % tamin' izy ireo no nisy tany [[Japàna]]. Ny ivontoerana iraisam-pirenena fanairana, ny Pacific Tsunami Warning Center, dia asaina mitazana sy manaitra ny mponina na ny governemanta raha mety hitera-doza ny tsonamy.

== Jereo koa ==

* [[Ranomasimbe]]
* [[Ranomasina]]
* [[Hoala]]
* [[Helodrano]]
* [[Morontsiraka]]
* [[Andilan-dranomasina]]

[[Sokajy:Ranomasina]]

{{Lien AdQ|hr}}
{{Lien AdQ|tl}}


{{ranomasimbe}}
{{vangovango}}

[[Sokajy:Ranomasimbe]]
[[sokajy:Ranomasimbe Pasifika]]

{{Lien AdQ|ur}}</text>
      <sha1>cr340kp1gpusm5kswiwxktfjx9hjang</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Québec (tanàna)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>8613</id>
    <revision>
      <id>1091521</id>
      <parentid>1082695</parentid>
      <timestamp>2024-11-14T22:02:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>25011</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>1091521</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3053" sha1="jtwo04k4lsdlulcq5wv37e9gftku4vk" xml:space="preserve">[[Sary:Ville de Québec01.jpg|220px|ankavanana|thumb|]]
[[Sary:79 - Québec - Juin 2009.jpg|220px|ankavanana|thumb|Ny tanànan'i Quebec hita avy ao [[Lévis]]]]

I '''Quebec''' dia tanàna renivohi-paritanin' i [[Quebec]], anisan' ny [[faritany]] any atsinanan' i [[Kanada]]. Ny antenimieran' i Quebec dia mipetraka ao miaraka amin' ny ankabeazan' ny fikambanam-paritany. Ny fivondronan' i Vieux-Québas dia ao amin' ny lisitry ny Haren-tsain' izao tontolo izao UNESCO hatry ny taona 1985. Ny tanànan' i Quebec ihany koa no tanàna voafefy any [[Amerika Avaratra]].

[[Sary:Vieux-Québec-Price.JPG|220px|ankavanana|thumb|]]

Ny tanànan' i Quebec dia anisan' ny tanàna lehibe any atsinanan' i Quebec, eo anivon' ny toerana misy mipetraka any Quebec, eo amoron' i Saint-Laurent. I Samuel de Champlain no namorona ilay tanàna tamin' ny taona 1608  ary izy no renivohitry i Nouvelle Frantsa, i Kanada-Ambany, ary, nandritry ny taona fohy, renivohitr' i Kanada; ny anarana hafa omena an' i Quebec dia &quot;Vieille Capitale&quot; (&quot;Renivohitra Taloha&quot;).

Hatry ny taona 2001, ny tanànan' i Quebec dia tanàna kanadianina anisan' ny mandroso indrindra eo aorian' i Calgary sy i Edmonton ary i Saskatoon. Vitsy dia vitsy ny isan' ny olona tsy miasa. Ny asa mivoatra dia ny biôteknôlôjia, ny taozava-baventy, ny fizahan-tany, ny siansa momba ny fiainana, ny fahasalamana ary ny sakafo, ny fiantohana sy ny teknôlôjia. Izy koa no seranana lehibe: ny seranany dia fahatelo any Kanada amin' ny resaka lanjan' entana.

== Jereo koa ==
* [[Québec]]
* [[Samuel de Champlain]]
* [[Vieux-Québec]]

=== Rohy ivelany ===
==== Miteny frantsay ====
* [http://www.ville.quebec.qc.ca Site officiel de la Ville de Québec]
* [http://fr.wikivoyage.org/wiki/Québec_(ville) Ville de Québec sur Wikivoyage]
* [http://www.regiondequebec.com Office du tourisme et des congrès de Québec]
* [http://www.tv5.org/quebec/ Québec « Cité du Monde multimédia » avec TV5] {{Wayback|url=http://www.tv5.org/quebec/ |date=20020829175240 }}
* [http://fontainedetourny.ca Fontaine de Tourny - Symbole du 400{{e}} anniversaire de Québec]
* [http://www.quebecurbain.qc.ca Québec urbain : l’urbanisme de Québec en version carnet]
* [http://geoscape.nrcan.gc.ca/quebec/index_f.php Géopanorama de Québec sur le site Ressources naturelles Canada] {{Wayback|url=http://geoscape.nrcan.gc.ca/quebec/index_f.php |date=20100204065853 }}
* [http://pages.infinit.net/histoire/zweig_ca.html « ''Chez les Français au Canada'' »] {{Wayback|url=http://pages.infinit.net/histoire/zweig_ca.html |date=20100403085549 }} Texte paru pour la première fois dans le {{lang|de|''[[Frankfurter Allgemeine Zeitung]]''}} du {{date|25|mars|1911}} - l’écrivain autrichien [[Stefan Zweig]] évoque son séjour chez les francophones de Québec.
* [http://www.telegraphe.com Guide urbain de Québec]
* [http://www.grandeallee.com Portail Web GrandeAllee.com : services et informations pour la communauté de la Rue Grande Allée à Québec]

{{vangovango}}

[[Sokajy:Tanàna ao Kanada]]
[[Sokajy:Québec]]</text>
      <sha1>jtwo04k4lsdlulcq5wv37e9gftku4vk</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Sambondanitra</title>
    <ns>0</ns>
    <id>61805</id>
    <revision>
      <id>1091510</id>
      <parentid>615596</parentid>
      <timestamp>2024-11-14T16:13:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>1091510</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="245" sha1="e8di2b21npu58oog72iiuu0tplc4ssk" xml:space="preserve">Ny '''sambondranitra''' dia fiaramanidina ahafahana mandeha any amin' ny habakabaka. Sahala amin' ny fiaramanidina ny sambondanitra noho izy afaka miverina eto an-tany sahala amin' ny fiaramanidina tsotra. 

{{vangovango}}

[[sokajy:habakabaka]]</text>
      <sha1>e8di2b21npu58oog72iiuu0tplc4ssk</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Valdez, Alaska</title>
    <ns>0</ns>
    <id>179993</id>
    <revision>
      <id>1091522</id>
      <parentid>940025</parentid>
      <timestamp>2024-11-14T23:37:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>25011</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>1091522</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="765" sha1="lg6j09v43uhmot6zxtdgnpt4u19z6vs" xml:space="preserve">﻿{{Coord|61|-146}}
[[sary:Valdez Alaska 1.jpg|200px|thumb]]
{{infobox tanàna
|tanàna=
|firenena={{Etazonia}}
|faritany=Alaska
|velarantany=717.6
|isam-ponina=4036
|ben'ny tanàna=Dave Cobb&lt;ref&gt;{{cite web|url
}}

I '''Valdez, Alaska''' dia tanàna ao amin'ny faritany mizaka tenan'i [[Alaska]], ao [[Etazonia]]. Ny kaodim-paositra dia 99686.

== Jeografia ==
Ny haavon'ilay tanàna amin'ny haavon-dranomasina dia 30 metatra. 
 
Ny laharam-pehintaniny ary ny laharan-jarahasiny dia : 61° Avaratra ary 146° Andrefana.
Ny faritr'ora dia GMT-9.

== Rohy ivelany ==
* [http://www.ci.valdez.ak.us/ www.ci.valdez.ak.us] {{Wayback|url=http://www.ci.valdez.ak.us/ |date=20110501120228 }} : Sehatra ofisialy


[[sokajy:Tanàna ao amin'ny faritany mizaka tenan'i Alaska]]</text>
      <sha1>lg6j09v43uhmot6zxtdgnpt4u19z6vs</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Robinson Jean-Louis</title>
    <ns>0</ns>
    <id>190416</id>
    <revision>
      <id>1091530</id>
      <parentid>1076192</parentid>
      <timestamp>2024-11-15T10:48:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>41.213.235.225</ip>
      </contributor>
      <origin>1091530</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1138" sha1="mz4ueo8h65851ck3n3fitvoy10isnsn" xml:space="preserve">{{infobox olona
|sary= 
|anarana=Jean-Louis Robinson
|teraka=22 Martsa 1952
|maty=
|firenena=Madagasikara
|mpiaraka=
|asa=

* [[mpanao politika]]
|taona niasàna=
}}
'''Jean-Louis Robinson''', teraka tamin'ny 1952 tao Ampasikely, dia olom-pirenena malagasy.

Tamin'ny governemantan'i Ravalomanana izy dia minisitry ny [[fanatanjahan-tena]], ny [[fahasalamana]], ny fandrindram-piterahana, ny [[fiarovana ara-tsôsialy]] (2004-2008) ary minisitry ny [[kolontsaina]].

Kandidà ny antoko [[AVANA]] amin'ny [[Fifidianana filoham-pirenena ao Madagasikara 2013|fifidianana filoham-pirenena malagasin'ny taona 2013]] ary lohalaharana tamin'ny fihodinana voalohany.

== Biôgrafia ==
Teraka tao Ampasikely tamin'ny 1952 i Jean-Louis Robinson.
Nianatra tao amin'ny ESSCA Antanimena ary nahazo ny bakalaorea Siansa ara-traikefa tamin'ny 1970, nianatra tao amin'ny [[Oniversiten' Antananarivo]] izy ary nivoaka ho dokotera tamin'ny 1980.

== Jereo koa == 

* [[Fifidianana filoham-pirenena ao Madagasikara 2013]]

{{vangovango}}

[[sokajy:Mpanao politika malagasy]]
[[Sokajy:Minisitry ny fanatanjahan-tena malagasy]]
[[Sokajy:Tiako i Madagasikara]]</text>
      <sha1>mz4ueo8h65851ck3n3fitvoy10isnsn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kômonisma</title>
    <ns>0</ns>
    <id>190871</id>
    <revision>
      <id>1091518</id>
      <parentid>1087770</parentid>
      <timestamp>2024-11-14T16:49:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <comment>Nanatsara rafi-pehezanteny</comment>
      <origin>1091518</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="794" sha1="mmep4qm49syaepas8mpgffzd1q9rnvo" xml:space="preserve">Ny '''kômonisma''' na '''kôminisma''' dia foto-pampianarana ara-[[pôlitika]] niainga avy amin' ny [[sôsialisma]] ary, amin' ny ankapobeny, avy amin' ny [[marksisma]], manohitra ny [[kapitalisma]] ary mikendry ny fananganana [[fiarahamonina]] tsy misy [[sarangam-piarahamonina]], tsy misy mpampiasa sy mpiasa, ary fanomezana ny fitaovam-pamokarana ho an' ny fiarahamonina anjakan' ny [[demôkrasia]] tanteraka ho an' ny fampiroboroboana ny [[toekarena]]. Manohana ny tsy tokony hisian' ny [[fanjakana]] sy ny tokony haha fananana iombonana ny fitaovam-pamokarana ny kôminisma. Milaza ny kômonisma fa tokony ho fananan' ny olon-drehetra ny ozinina sy ny tanim-boly hamokarana entana na sakafo hohanina.

== Jereo koa ==
* [[Anarsisma]]
* [[Sôsialisma]]

{{vangovango}}

[[sokajy:Politika]]</text>
      <sha1>mmep4qm49syaepas8mpgffzd1q9rnvo</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Anselm Franz</title>
    <ns>0</ns>
    <id>208583</id>
    <revision>
      <id>1091519</id>
      <parentid>737014</parentid>
      <timestamp>2024-11-14T17:54:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Setzdorfer</username>
        <id>34448</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Ny fitsingerenan'ny andro nahaterahana dia ny 21 Janoary fa tsy ny 1 Janoary. Nampiana rohy mankany amin'ny rejisitra teraka.</comment>
      <origin>1091519</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="677" sha1="dmho7w34hmqs40yed9xgwb6xfradpqg" xml:space="preserve">{{infobox olona
|sary= 
|anarana=Anselm Franz
|teraka=21 Janoary 1900
|maty=18 Novambra 1994
|firenena=Aotrisy
|mpiaraka=
|asa=

* [[injeniera]]
|taona niasàna=
}}
'''Anselm Franz''' dia injeniera mizaka ny zom-pirenen'i [[Aotrisy]] teraka ny 21 Janoary 1900&lt;ref&gt;[https://data.matricula-online.eu/en/oesterreich/graz-seckau/schladming/17604/?pg=94 Paroasy fisoratana anarana Schladming, 1888-1911]&lt;/ref&gt; ary maty ny 18 Novambra 1994
== Jereo koa ==
* [[Biôgrafia]]

===Rohy ivelany===
* Ao amin'i Freebase: [https://www.freebase.com/m/030d5p]

[[sokajy:Biôgrafia]]
{{vangovango}}
[[sokajy:injeniera]]
[[sokajy:Teraka tamin'ny taona 1900]]
[[sokajy:Maty tamin'ny taona 1994]]</text>
      <sha1>dmho7w34hmqs40yed9xgwb6xfradpqg</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Miss Grand International</title>
    <ns>0</ns>
    <id>266598</id>
    <revision>
      <id>1091520</id>
      <parentid>1091017</parentid>
      <timestamp>2024-11-14T20:51:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>25011</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>1091520</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15813" sha1="6bgrjic6scdd8vf0u2jj09sqi8ep99z" xml:space="preserve">{{Infobox
| titlestyle   = background:#CD9B1D;
| title        = '''Miss Grand International'''
| above        = Fifaninanana hatsaràn'ny Miss Grand International
| subheader    = {{th}} มิสแกรนด์อินเตอร์เนชันแนล
| image        = 
| caption      = Satroboninahitry ny Miss Grand International
| headerstyle  = background:Goldenrod;
| labelstyle   = background:#EEE685;
| header1      = Fampahalalana ankapobeny
| label2       = Fanafohezana
| data2        = MGI
| label3       = Karazana
| data3        = Ilay orinasa
| label4       = Motto
| data4        = {{en}} Stop the wars and violence
| header5      = Tantara
| label7   = Créé
| data7    = {{start date and age|2013|11|06}}
| label8   = Mpanorina
| data8    = [[File:Flag of Thailand.svg|23px|link=https://mg.wikipedia.org/wiki/Tailandy]] Nawat Itsaragrisil
| header9  = Management
| label10   = Filoha
| data10    = [[File:Flag of Thailand.svg|23px|link=https://mg.wikipedia.org/wiki/Tailandy]] Nawat Itsaragrisil
| label11   = Filoha lefitra
| data11    = [[File:Flag of Thailand.svg|23px|link=https://mg.wikipedia.org/wiki/Tailandy]] Teresa Chaivisut
| label12  = Miss Grand international
| data12   = [[File:Flag of Venezuela.svg|23px|https://mg.wikipedia.org/wiki/Venezoela]] Valentina Figuera &lt;small&gt;''(2019)''&lt;/small&gt;
| label13  = Faritra
| data13   = Eran-tany
| label14  = Birao Foibe
| data14   = [[File:Flag of Thailand.svg|23px|link=https://mg.wikipedia.org/wiki/Tailandy]] [[Bangkok]], [[Tailandy]]
| label15  = Toerana
| data15   = 1213/414, Soi Lat Phrao 94 (Pancha Mit), Lat Phrao Road, Phapphla, Wang Thonglang, [[Bangkok]], [[Tailandy]]
| label16  = Member
| data16   = &gt; Firenena 70
| header17 = Fikambanana mifandraika
| label18  = Tompony
| data18   = Miss Grand International Co, Ltd.
| label19  = Zana-fikambanana
| data19   = Miss Grand Thailand
| header20 = Media an-tserasera
| label21  = Tranonkala ofisialy
| data21   = {{url|http://www.missgrandinternational.com/|MissGrandINternational.com}}
| belowstyle     = 
| below    = [[File:Facebook Logo (2019).png|25px|link=https://www.facebook.com/MISSGRANDINTERNATIONAL]]&amp;nbsp;[[File:Instagram logo 2016.svg|25px|link=https://www.instagram.com/missgrandinternational/]]&amp;nbsp;[[File:Twitter Logo.png|25px|link=https://twitter.com/MissGrandInter]]&amp;nbsp;[[File:Youtube logo.png|25px|link=https://www.youtube.com/user/missgrandinter]]&lt;/br&gt;[[File:Gnome globe current event.svg|25px]] ''[[:es:Miss Grand Internacional 2020|Miss Grand International 2020]]''
}}

'''Miss Grand International''' dia fifaninanana hatsaran-tarehy vehivavy izay natao nanomboka tamin'ny 2013.&lt;ref name=tayang/&gt;&lt;ref name=villano/&gt;&lt;ref name=anea/&gt; Nawat Hisaragrisil, mpandraharaha [[Tailandy|Thailandey]] no nanorina azy io.&lt;ref name=tayang/&gt;&lt;ref name=villano/&gt; Androany dia natolotry ny fikambanana Miss Grand International (MGIO) ny fifaninanana.&lt;ref name=iceland&gt;{{cite web|url=https://www.eonline.com/news/804554/miss-iceland-quits-beauty-pageant-after-being-told-to-lose-weight-i-think-i-m-fine-as-i-am|title=Miss Iceland Quits Beauty Pageant After Being Told to Lose Weight: &quot;I Think I'm Fine as I Am&quot;|author=Rebecca Macatee|language={{en}}|date=2016-10-25|accessdate=2019-11-11|work=E Online|archivedate=2019-07-30|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190630200850/https://www.eonline.com/news/804554/miss-iceland-quits-beauty-pageant-after-being-told-to-lose-weight-i-think-i-m-fine-as-i-am}}&lt;/ref&gt; Noheverina ho anisan'ny fifaninanana hatsarana malaza indrindra eran'izao tontolo izao, miaraka amin'ny [[Miss Universe]], [[Miss World]], [[Miss Supranational]], ary [[Miss International]].&lt;ref name=villano&gt;{{cite web|url=https://www.rappler.com/life-and-style/1019-lifestyle/243115-things-to-know-about-miss-grand-international-pageant|title=What you need to know about the Miss Grand International pageant|author=Alexa Villano|language={{en}}|work=The Rappler|date=2019-10-23|accessdate=2019-11-11|archivedate=2019-10-24|archiveurl=https://web.archive.org/web/20191024003443/https://www.rappler.com/life-and-style/1019-lifestyle/243115-things-to-know-about-miss-grand-international-pageant}}&lt;/ref&gt;

Hahazo loka 40.000 dolara amerikanina ny mpandresy amin'ny fifaninanana ary mandroso hijanona ao [[Bangkok]] ([[Tailandy]]) mandritra ny herintaona hiasa ho ambasadaoron'ny fikambanana.&lt;ref name=reward&gt;{{cite web|url=https://normannorman.com/2014/07/04/a-bigger-cash-prize-for-miss-grand-international-2014/?fbclid=IwAR3YgQkCDpUH_adEC1I5mxRgDv2KVkplVq8tOZgl80JF1lkBmsEanUTSqqE|title=A bigger cash prize for Miss Grand International 2014|author=Norman|work=NormanNorman|date=2014-07-04|accessdate=2019-08-06|language={{en}}|archive-date=2022-02-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20220204072656/https://normannorman.com/2014/07/04/a-bigger-cash-prize-for-miss-grand-international-2014/?fbclid=IwAR3YgQkCDpUH_adEC1I5mxRgDv2KVkplVq8tOZgl80JF1lkBmsEanUTSqqE|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=thai&gt;{{cite web|url=https://www.sanook.com/money/674989/|title=Miss Grand International เป็น 1 ปี เธอจะมีเท่าไหร่ แต่ “ณวัฒน์ อิสรไกรศีล” จ่ายไหวแน่นอน!|author=Tassaran C.|language={{th}}|date=2019-07-15|accessdate=2019-08-06|work=Sanook|archivedate=2019-07-20|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190720095726/https://www.sanook.com/money/674989/}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=miri&gt;{{cite web|url=https://dayakdaily.com/miri-to-host-miss-grand-malaysia-2019/|title=Miri to host Miss Grand Malaysia 2019|date=2019-02-11|accessdate=2019-08-06|language={{en}}|author=Dayak Daily|archivedate=2019-08-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190806114849/https://dayakdaily.com/miri-to-host-miss-grand-malaysia-2019/}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=compare&gt;{{cite web|url=https://praew.com/people/193098.html|title=สำรวจรายได้นางงาม ประกวดเวทีไหนได้เงินเข้ากระเป๋าเยอะที่สุด!|language={{th}}|author=Snow Black|work=Praew|date=2018-08-31|accessdate=2019-08-06|archivedate=2019-08-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190806115257/https://praew.com/people/193098.html}}&lt;/ref&gt;

Ny mpandresy ankehitriny (2019) dia i «Valentina Figuera» avy any [[Venezoela|Venezoelà]].&lt;ref name=metro/&gt; Tsy nanatevina velively ny fifaninanana i [[Madagasikara]] sy i [[Kômôro|Komoro]].
==Mpandresy==
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
|+
! Taona
! Miss Grand International
! Firenena
! Ville hôte
! Pays hôte
! Isan'ny mpifaninana
|-
|2013
|Janelee Chaparro&lt;ref name=tayang&gt;{{cite web|url=https://www.rappler.com/life-and-style/specials/185963-miss-grand-international-primer-2017-elizabeth-clenci-stop-the-war-advocacy|title=Miss Grand International: A Pageant for Peace|author=Voltaire E. Tayag|date=2017-10-21|accessdate=2019-11-11|language={{en}}|work=The Rappler|archivedate=2018-07-15|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180715010955/https://www.rappler.com/life-and-style/specials/185963-miss-grand-international-primer-2017-elizabeth-clenci-stop-the-war-advocacy}}&lt;/ref&gt;
|[[Sary:Flag of Puerto Rico.svg|23px]] [[Pôrtô-Rikô]]
|rowspan=4|[[Bangkok]]
|rowspan=4|[[Tailandy]]
|71
|-
|2014
|Lees Garcia&lt;ref name=leesg&gt;{{cite web|url=https://hotinjuba.com/miss-grand-international-daryanne-lees-garcia-is-in-juba/|title=Miss Grand International Lees Garcia is in Juba|author=Hot in Juba|language={{en}}|archivedate=2017-09-27|date=2014|accessdate=2019-11-12|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170927070901/http://hotinjuba.com/miss-grand-international-daryanne-lees-garcia-is-in-juba}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=lees&gt;{{cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=rqfdBdjS09Y|title=Lees Garcia - Miss Grand International 2014 Inside The Refugee Camp|author=Miss Grand International|date=2015-05-23|accessdate=2019-11-11|language={{en}}}}&lt;/ref&gt;
|[[Sary:Flag of Cuba.svg|23px]] [[Kiobà]]
|85
|-
|rowspan=2|2015
|&lt;strike&gt;Anea Garcia&lt;/strike&gt;&lt;ref name=anea&gt;{{cite web|language={{en}}|url=https://www.smh.com.au/entertainment/celebrity/sexual-assault-allegations-engulf-miss-grand-international-as-claire-parker-adopts-crown-20160401-gnvkz3.html|title=Sexual assault allegations engulf Miss Grand International as Claire Parker adopts crown|date=2016-03-02|accessdate=2019-11-11|author=Jenna Clarke|work=The Sydney Morning Herald|archivedate=2019-11-11|archiveurl=https://web.archive.org/web/20191111164238/https://www.smh.com.au/entertainment/celebrity/sexual-assault-allegations-engulf-miss-grand-international-as-claire-parker-adopts-crown-20160401-gnvkz3.html?js-chunk-not-found-refresh=true}}&lt;/ref&gt;
|[[Sary:Flag of Dominican Republic.svg|23px]] [[Repoblika Dôminikana]]
|rowspan=2|77
|-
|Claire Elizabeth Parker&lt;ref name=anea/&gt;
|[[Sary:Flag of Australia.svg|23px]] [[Aostralia]]
|-
|2016
|Ariska Putri Pertiwi&lt;ref name=tayang/&gt;&lt;ref name=brazil&gt;{{cite web|url=http://www.concursonacionaldebeleza.com.br/internacionais/2017/4/21/conhea-detalhes-sobre-o-miss-grand-international-2017|title=Conheça os detalhes sobre o Miss Grand International 2017!|author=Concurso Nacionalde Beleza|date=2017-04-21|accessdate=2018-04-27|language={{pt}}}}&lt;/ref&gt;
|[[Sary:Flag of Indonesia.svg|23px]] [[Indônezia]]
|Las Vegas
|[[Etazonia]]
|74
|-
|2017
|María José Lora&lt;ref name=winner&gt;{{cite web|url=https://www.globalbeauties.com/news/2017/10/25/miss-grand-international-2017-is-miss-xxx|title=Miss Grand International 2017 is Miss Peru!|author=Global Beauties|date=2017-10-25|accessdate=2018-04-27|language={{en}}|archive-date=2019-05-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20190508071430/https://www.globalbeauties.com/news/2017/10/25/miss-grand-international-2017-is-miss-xxx|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;
|[[Sary:Flag of Peru.svg|23px]] [[Però]]
|Phú Quốc
|[[Vietnamy]]
|77
|-
|2018
|Clara Sosa&lt;ref name=clara&gt;{{cite web|url=https://www.rappler.com/life-and-style/specials/215210-miss-grand-international-2018-winner-clara-sosa-faints-on-stage|title=Miss Grand International 2018 Clara Sosa faints on stage after winning title|author=Rappler.com|date=2018-10-26|accessdate=2018-11-12|language={{en}}|archivedate=2018-11-23|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181123064856/https://www.rappler.com/life-and-style/specials/215210-miss-grand-international-2018-winner-clara-sosa-faints-on-stage}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=india&gt;{{cite book|url=https://books.google.co.th/books?id=JdqZDwAAQBAJ&amp;pg=PA28&amp;lpg=PA28&amp;dq=Miss+Grand+International+Asia+America&amp;source=bl&amp;ots=fgthRK-HAX&amp;sig=ACfU3U2wXTs1b7TR9mFWrQAjk0Hp6E0zPw&amp;hl=th&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwif36TflePlAhXbiHAKHXv1At84ChDoATAPegQICRAB#v=onepage&amp;q=Miss%20Grand%20International%20Asia%20America&amp;f=false|title=Current Affairs Capsule October 2018|page=28|volume=October 2018|year=2018|author=Testbook.com|publisher=Testbook.com|language={{en}}}}&lt;/ref&gt;
|[[Sary:Flag of Paraguay.svg|23px]] [[Paragoay]]
|Rangoon
|[[Mianmara]]
|75
|-
|2019
|Valentina Figuera&lt;ref name=metro&gt;{{cite web|url=https://www.metro.pr/pr/entretenimiento/2019/10/28/valentina-figuera-conquista-miss-grand-international-tierra.html|title=Valentina Figuera conquista Miss Grand International en su tierra|author=Metro Puerto Rico|date=2019-10-28|accessdate=2019-10-30|language={{pt}}|archivedate=2019-11-05|archiveurl=https://web.archive.org/web/20191105070631/https://www.metro.pr/pr/entretenimiento/2019/10/28/valentina-figuera-conquista-miss-grand-international-tierra.html|}}&lt;/ref&gt;
|[[Sary:Flag of Venezuela.svg|23px]] [[Venezoela]]
|[[Caracas]]
|[[Venezoela]]
|60
|-
|2020
|Abena Appiah
|[[Sary:Flag of United States.svg|23px]] [[Etazonia]]
|rowspan=2|[[Bangkok]]
|rowspan=2|[[Tailandy]]
|63
|-
|2021
|Nguyễn Thúc Thùy Tiên
|[[Sary:Flag of Vietnam.svg|23px]] [[Vietnamy]]
|59
|-
|2022
|Isabella Menin
|[[Sary:Flag of Brazil.svg|23px]] [[Brazila]]
|[[Jakarta]]
|[[Indônezia]]
|68
|-
|2023
|Luciana Fuster
|[[Sary:Flag of Peru.svg|23px]] [[Però]]
|[[Hô-Chi-Minh-Ville]]
|[[Vietnamy]]
|69
|-
|2024
|Rachel Gupta
|[[Sary:Flag of India.svg|23px]] [[India]]
|[[Bangkok]]
|[[Tailandy]]
|68
|}

==Galerie==
&lt;gallery mode=&quot;nolines&quot; class=&quot;center&quot;&gt;
Sary:Rachel Gupta MGI24.png|&lt;center&gt;'''Miss Grand International 2024'''&lt;/center&gt;&lt;center&gt;Rachel Gupta&lt;br/&gt;[[India]]&lt;/center&gt;
Sary:Luciana Fuster 2023.png|&lt;center&gt;'''Miss Grand International 2023'''&lt;/center&gt;&lt;center&gt;Luciana Fuster&lt;br/&gt;[[Però]]&lt;/center&gt;
Sary:Isabella Menin.png|&lt;center&gt;'''Miss Grand International 2022'''&lt;/center&gt;&lt;center&gt;Isabella Menin&lt;br/&gt;[[Brazila]]&lt;/center&gt;
Sary:Nguyễn Thúc Thùy Tiên 2021.png|&lt;center&gt;'''Miss Grand International 2021'''&lt;/center&gt;&lt;center&gt;Nguyễn Thúc Thùy Tiên&lt;br/&gt;[[Vietnamy]]&lt;/center&gt;
Sary:Abena Akuaba Appiah.png|&lt;center&gt;'''Miss Grand International 2020'''&lt;/center&gt;&lt;center&gt;Abena Appiah&lt;br/&gt;[[Etazonia]]&lt;/center&gt;
Sary:Valentina Figuera Morales.png|&lt;center&gt;'''Miss Grand International 2019'''&lt;/center&gt;&lt;center&gt;Valentina Figuera&lt;br/&gt;[[Venezoela]]&lt;/center&gt;
Sary:Clara Sosa on FarangDay.jpg|&lt;center&gt;'''Miss Grand International 2018'''&lt;/center&gt;&lt;center&gt;Clara Sosa&lt;br/&gt;[[Paragoay]]&lt;/center&gt;
Sary:Miss Grand International 2017 visited Embassy of Peru in Bangkok 01 (cropped).jpg|&lt;center&gt;'''Miss Grand International 2017'''&lt;/center&gt;&lt;center&gt;María José Lora&lt;br/&gt;[[Però]]&lt;/center&gt;
Sary:Ariska Putri Pertiwi in Ministry of Tourism and Creative Economy of The Republic of Indonesia Press Conference (1) (cropped).jpg|&lt;center&gt;'''Miss Grand International 2016'''&lt;/center&gt;&lt;center&gt;Ariska Putri Pertiwi&lt;br/&gt;[[Indônezia]]&lt;/center&gt;
Sary:Claire Parker.png|&lt;center&gt;'''Miss Grand International 2015''' &lt;/center&gt;&lt;center&gt;Claire Elizabeth Parker&lt;br/&gt;[[Aostralia]]&lt;/center&gt;
Sary:Daryanne Lees.png|&lt;center&gt;'''Miss Grand International 2014''' &lt;/center&gt;&lt;center&gt;Lees Garcia&lt;br/&gt;[[Kiobà]]&lt;/center&gt;
Sary:Janelee Chaparro.png|&lt;center&gt;'''Miss Grand International 2013''' &lt;/center&gt;&lt;center&gt;Janelee Chaparro&lt;br/&gt;[[Pôrtô-Rikô]]&lt;/center&gt;
&lt;/gallery&gt;

==Solontena avy amin'ny firenena miteny malagasy==
Tsy misy ny solontena avy eto [[Madagasikara]] sy i [[Kômôro]] izay nanatevin-daharana ny Miss Grand International nanomboka tamin'ny 2013.

Tamin'ny taona 2019 dia tafiditra voalohany tamin'ny fifaninanana i [[La Réunion|Réunion]].&lt;ref name=re19/&gt;

{| class=&quot;wikitable&quot; style= &quot;text-align:left&quot;
|-
!Taona!!Miss Grand Réunion!!Fifaninanana nasionaly!!Âge!!Taille!!Ville!!Le placement!!Loka manokana
|-
| colspan=8 align=center bgcolor=#F8F8FF|''2013 – 2018: Tsy misy solontena''
|-
| [[File:Flag of Venezuela.svg|23px|https://mg.wikipedia.org/wiki/Venezoela]] [[:es:Miss Grand Internacional 2019|2019]]||Laëtitia Hoareau-Boyer&lt;ref name=re19&gt;{{cite web|url=http://www.missgrandinternational.com/?page=contestant_detail&amp;cont=2056|title=Miss Grand Réunion 2019|author=Miss Grand International|date=2019|accessdate=2020-04-16|language={{en}}|archivedate=2019-10-30|archiveurl=https://web.archive.org/web/20191030163402/http://www.missgrandinternational.com/?page=contestant_detail&amp;cont=2056}}&lt;/ref&gt;||align=center bgcolor=#F8F8FF|—||align=center|25|| align=center|168 cm||align=center|[[:en:Saint-Pierre (Reunión)|Saint-Pierre]]|| align=center|—||align=center|—
|}

==Vangio koa==
* [[Miss Universe]]
* [[Miss World]]
* [[Miss International]]
* [[Miss Madagascar]]
==Rohy ivelany==
* [http://www.missgrandinternational.com/ Tranonkala ofisialy] an'ny Miss Grand International
* [https://www.facebook.com/MISSGRANDINTERNATIONAL Pejy Facebook ofisialin'ny] Miss Grand International
* [https://www.instagram.com/missgrandinternational/ Instagram ofisialy] an'ny Miss Grand International
* [https://twitter.com/MissGrandInter Twitter ofisialin'ny] Miss Grand International
* [https://www.youtube.com/user/missgrandinter Lahatsary] an'ny Miss Grand International ao amin'ny Youtube.
{{commonscat|Miss Grand International}}

==Reference==
{{ref}}

[[category:Fifaninanana momba ny hatsarana]]</text>
      <sha1>6bgrjic6scdd8vf0u2jj09sqi8ep99z</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Vikingy (vahoaka)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>280228</id>
    <revision>
      <id>1091512</id>
      <parentid>1072686</parentid>
      <timestamp>2024-11-14T16:27:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <comment>Nanatsara rafi-pehezanteny</comment>
      <origin>1091512</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="964" sha1="15tvqb9f4nj7f7ozl732pd7sy97itu7" xml:space="preserve">Ny '''Vikingy''' dia anarana vaovao nomena ny [[jiolahin-tsambo]] [[Firazanana nôrdika|nôrdika]] na tantsambo avy any amin'ny tapany atsimon' i [[Skandinavia]] ([[Danemarka]] sy [[Nôrvezy]] ary [[Soeda]] ankehitriny) izay nanafika, nanao piraty, nivarotra ary nanorim-ponenana nanerana ny faritr' i [[Eorôpa]] tamin' ny faramparan' ny taonjato faha-8 ka hatramin' ny faran' ny taonjato faha-11. Nandeha an-tsambo hatrany [[Mediteranea]], [[Afrika Avaratra]], [[Atsinanana Afovoany|Afovoany Atsinanana]] ary [[Amerika Avaratra]] koa izy ireo. Any amin' ny firenena sasany notafihiny sy nonenany dia fantatra amin' ny anarana hoe &quot;vanim-potoana Vikingy&quot; io vanim-potoana io, ary ny teny hoe &quot;Vikingy&quot; dia matetika koa no anondroana ny mponina ao amin' ny tanindrazana [[Firazanana nôrdika|Nôrdika]] amin' ny fitambarany.

[[Sokajy:Tantsambo]]
[[Sokajy:Skandinavia]]
[[Sokajy:Danmarka]]
[[Sokajy:Norvezy]]
[[Sokajy:Soeda]]
[[Sokajy:Finlandy]]
[[Sokajy:Islandy]]</text>
      <sha1>15tvqb9f4nj7f7ozl732pd7sy97itu7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Harena an-kibon' ny tany</title>
    <ns>0</ns>
    <id>281058</id>
    <revision>
      <id>1091508</id>
      <parentid>1082472</parentid>
      <timestamp>2024-11-14T16:10:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <comment>Nanatsara rafi-pehezanteny</comment>
      <origin>1091508</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1447" sha1="buj5zgc24jezkwbmavzyiaq791b3fk8" xml:space="preserve">Ny '''harena an-kibon' ny tany''' na '''harena ambanin' ny tany''' dia akora miangona voajanahary, izay mety ho [[vainga]] na [[ranoka]] na [[etona]], ao ambanin' ny vohon' ny tany, izay miseho amin' ny endrika sy habetsaka ahafahana mitrandraka azy ho amin' ny fiharian-karena. Voatombana ihany ny sandan' ireo loharanon-karena ireo fa tsy hita fisiana manontolo. Ny tahirin-karena voaporofo fisiana dia ampahany amin' ny loharanon-karena izay sady fantatra ny toerana misy azy ao ambanin' ny tany no azo trandrahina ka hahitana tombony araka ny fepetra ara-kaitao sy ara-toekarena. Tsy fantatra kosa ny toerana misy ny tahirin-karena an-kibon' ny tany tsy voaporofo fisiana.

Miankina amin' ny [[mpihazaka]] maro momba ilay tahirin-harena ny fanombanana ny habetsahan' ny loharanon-karena ao amin' ny faritra iray, ka anisan' izany ny toerana misy azy, ny halaliny, ny habeny, ny endriny, ny toetra ara-mineraliny, ny hatsarany, ny [[hakitroka]]&lt;nowiki/&gt;ny, ny toetoetra ara-jeôlôjikany, ary ny elanelany amin' ny loharanon-karena akaiky azy. Raha momba ny [[solitany]], ohatra, dia fantarina ny [[Fihirihana|fihirihan]]' ny vato, ny [[Fitsiloly|fitsiloli]]&lt;nowiki/&gt;n' ny [[tsindry]] ary ny [[Mari-pana|maripana]].

== Jereo koa ==

* [[Fambolena]]
* [[Fiompiana]]
* [[Jono]]
* [[Solitany]]
* [[Volamena]]
* [[Diamondra]]
* [[Arintany]]
* [[Etona voajanahary]]
* [[Vatosoa]]

* [[Toekarena]]
* [[Seha-pihariana]]
* [[Seha-pihariana voalohany]]</text>
      <sha1>buj5zgc24jezkwbmavzyiaq791b3fk8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Slava (vahoaka)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>281599</id>
    <revision>
      <id>1091511</id>
      <parentid>1061305</parentid>
      <timestamp>2024-11-14T16:23:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <comment>Nanatsara rafi-pehezanteny</comment>
      <origin>1091511</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7830" sha1="implj5yv0d215bmrjw9owm7m3xyuu8o" xml:space="preserve">Ny '''Slava''' na '''Slavy''' dia [[vondrom-poko]] ara-piteny [[Indô-eorôpeana (vahoaka)|indô-eorôpeana]], izay miteny amin' ny [[fiteny slava]] isan-karazany ao amin' ny [[Fiteny baltô-slava|vondrom-piteny baltô-slava]]. Teratany any [[Eorazia]] izy ireo, hatrany [[Eorôpa Afovoany]], [[Eorôpa Atsinanana|Atsinanana]] ary [[Eorôpa Atsimo|Atsimo]], avaratra sy atsinanana ka hatrany avaratra-atsinanana amin' i [[Eorôpa]] sy any [[Azia Avaratra]] ([[Siberia]]), ary any [[Azia Afovoany]] (indrindra fa i [[Kazakstàna]] sy i [[Torkmenistàna]]), ary koa ny ara-tantara tany [[Eorôpa Andrefana]] (indrindra fa any [[Alemaina Atsinanana]]) sy [[Azia Andrefana]] (anisan' izany i [[Anatôlia]]). Nanomboka tamin' ny fiandohan' ny taonjato fahenina dia niparitaka izy ireo ka nipetraka tany amin' ny ankamaroan' ny firenena any [[Eorôpa Afovoany]] sy [[Eorôpa Atsinanana|Atsinanana]] ary [[Eorôpa Atsimo-Atsinanana|Atsimo-Atsinanana]]. Noho ny fifindrà-monina dia misy diaspôra slavy lehibe ankehitriny ny any [[Amerika Avaratra]], indrindra any [[Etazonia]] sy any [[Kanada]].

Ny Slava no vondrom-poko ara-piteny lehibe indrindra any Eorôpa. Ny Slava ankehitriny dia sokajiana ho [[Slava Tatsinanana]] (indrindra ny [[Belarosiana (vahoaka)|Belarosiana]], ny [[Rosiana (vahoaka)|Rosiana]], ny [[Rotenianina (vahoaka)|Roteniana]] ary ny [[Okrainiana (vahoaka)|Okrainiana]]), [[Slava Tandrefana]] (indrindra indrindra ny [[Tseky (vahoaka)|Tseky]], ny [[Kasobiana (vahoaka)|Kasobiana]], ny [[Môraviana (vahoaka)|Môraviana]], ny [[Pôlôney (vahoaka)|Pôlôney]], ny [[Sileziana (vahoaka)|Sileziana]], ny [[Slôvàka (vahoaka)|Slôvàka]] ary ny [[Sôràba (vahoaka)|Sôràba]]) ary [[Slava Tatsimo]] (indrindraindrindra ny [[Bôsniaka (vahoaka)|Bôsniaka]], ny [[Bolgara (vahoaka)|Bolgara]], ny [[Krôatiana (vahoaka)|Krôatiana]], ny [[Gôràna (vahoaka)|Gôràna]] ary ny [[Makedôniana (slava)|Makedôniana]], ny [[Môntenegrina (vahoaka)|Môtenegrina]], ny [[Serba (vahoaka)|Serba]] ary ny [[Slôvena (vahoaka)|Slôvena]]).

Azo sokajiana araka ny fivavahany ny Slava. Manaraka ny [[kristianisma ôrtôdôksa]] ny ankamaroany. Ahitana Belarosiana, Bolgara, Makedôniana, Môntenegrina, Rosiana, [[Rosina (vahoaka)|Rosina]], Serba ary Okrainiana ny Slava ôrtôdôksa, ary faritana amin' ny fomba amam-panao ôrtôdôksa sy ny [[Abidy sirilika|soratra sirilika]], ary koa ny fifandraisany ara-kolontsaina amin' ny [[Empira Bizantina]] (mampiasa ny [[Abidy latina|soratra latina]] koa ny Môntenegrina sy ny Serba, hanoratany fiteny mitovy). Ny [[Katôlisisma|katôlika rômana]] no fivavahana kristiana faharoa be mpanaraka indrindra. Ahitana Krôatiana, Tseky, Kasobiana, Môraviana, Pôlôney, Sileziana, Slôvaka, Slôvena ary Sôràba ny Slava katôlika, ary voafaritra amin' ny fiantraikany sy ny lova latinany ary ny fifandraisany amin' i [[Eorôpa Andrefana]]. Misy ihany koa ny [[Prôtestantisma|Prôtestanta]] sy ny [[Loteranisma|Loterana]] vitsy anisa, indrindra fa ny Slava Tandrefana, toy ny [[Hositisma|Hosita]] tany [[Bôhemia]] (Tseky) ara-tantara.

Ny fivavahana faharoa lehibe indrindra amin' ny Slava, aorian' ny [[kristianisma]], dia ny [[silamo]]. Anisan' ny Slava mozilmana ny Bôsniaka, ny [[Pômàka (vahoaka)|Pômàka]] (Mozilmana bolgariana), ny [[Gôrany (vahoaka)|Gôrany]], ny [[Tôrbesy (vahoaka)|Tôrbesy]] (Mozilmana makedôniana), ary Mozilmana hafa avy any [[Iogôslavia]] taloha. Tena samihafa ara-pitaranahana sy ara-kolontsaina ny firenena sy ny [[vondrom-poko]] slava ankehitriny, ary ahitana firaisankina ara-poko ka hatramin' ny fifandrafiana anatiny ny fifandraisan' izy ireo - na ao anatin' ny vondrona tsirairay aza.

== Ny vondrona ara-piteny ==

=== Fanasokajiana ara-paritra ===
Ny vondrom-poko ara-piteny slava telo lehibe dia:

* ny [[Slava Tatsinanana]]: [[Rosiana]] (150 tapitrisa), [[Belarosiana]] (15 tapitrisa) ary [[Okrainiana]] (45 tapitrisa), izay nampiana vondrona kely kokoa toa ny [[Roteniana]] (2 tapitrisa) sy ny [[Hotsola]] ary ny [[Lipôvana]] (tokony ho 500&amp;nbsp;000 avy);
* ny [[Slava Tandrefana]]: [[Pôlôney]] (38 tapitrisa), [[Tseky]] (15 tapitrisa) ary [[Slôvaka]] (5 tapitrisa), miampy vondrona kely kokoa toa ny [[Sôràba]] sy ny [[Kasobiana]] ary ny [[Sileziana]] (latsaky ny 500&amp;nbsp;000 avy);
* ny [[Slava Tatsimo]]: [[Slôvena]] (3 tapitrisa), ireo vahoaka ao amin' ny vondrom-piteny slava afovoany-atsimo (21,8 tapitrisa, mizara ara-pôlitika ho [[Krôatiana]] (6,5 tapitrisa), [[Bôsniana]] (3,5 tapitrisa), [[Serbiana]] (11,5 tapitrisa) ary [[Môntenegrina]] (233&amp;nbsp;000 hatramin' ny 450&amp;nbsp;000)), ny [[Makedôniana (slava)|Makedôniana]] (3 tapitrisa) ary ny [[Bolgariana]] (9 tapitrisa), izay nampiana vondrona kely kokoa toa ny [[Pômaka]] sy [[Karasôvena]].

=== Fiteny slava ===
Amin' ny fomba fijery ara-piteny dia tena mifanakaiky ny fiteny slava sasany, nefa tsy midika izany fa mora ny fifankahazoana. Ireto avy izy ireo:

* [[Fiteny slava atsinanana]] ([[fiteny rosiana]], [[fiteny okrainiana]] ary [[Fiteny bielôrosiana|fiteny belarosiana]]);
* [[Fiteny slava andrefana]], misy vondrona telo, dia ny [[fiteny lesitika]] ([[fiteny pôlôney]] sy [[fiteny kasobiana]]), ny [[fiteny sôrabiana]], ny [[fiteny tseky]] sy ny [[fiteny slôvaka]];
* [[Fiteny slava atsimo]], misy vondrona roa: tandrefana ([[fiteny krôatiana]], [[fiteny bôsniaka]], [[fiteny serbiana]] ary [[fiteny môntenegrina]], [[fiteny slôveniana]]) sy ny atsinanana ([[fiteny bolgariana]] sy [[fiteny makedôniana]]).

== Tany onenan' ny Slava ankehitriny ==

=== Ny firenena slava ===
Ity ny lisitry ny firenena slava voasokajy araka ny isan' ny mponina.

* [[Rosia]]: 146&amp;nbsp;780&amp;nbsp;700 mponina (tamin' ny taona 2019);
* [[Okraina]]: 44&amp;nbsp;983&amp;nbsp;019 mponina (tamin' ny 2019);
* [[Pôlônia]]: 38&amp;nbsp;282&amp;nbsp;325 mponina (tamin' ny 2020), mpikambana ao amin' ny [[Vondrona Eorôpeana]];
* [[Tsekia]]: 10&amp;nbsp;649&amp;nbsp;800 mponina (tamin' ny 2019), mpikambana ao amin' ny Vondrona Eorôpeana;
* [[Bielôrosia|Bielarosia]]: 9&amp;nbsp;477&amp;nbsp;918 mponina (tamin' ny 2020);
* [[Serbia]]: 7&amp;nbsp;078&amp;nbsp;110 mponina (tamin' ny 2018);
* [[Bolgaria]]: 6&amp;nbsp;966&amp;nbsp;899 mponina (tamin' ny 2020), mpikambana ao amin' ny Vondrona Eorôpeana;
* [[Slôvakia]]: 5&amp;nbsp;440&amp;nbsp;602 mponina (tamin' ny 2020), mpikambana ao amin' ny Vondrona Eorôpeana;
* [[Krôasia]]: 4&amp;nbsp;105&amp;nbsp;493 mponina (tamin' ny 2018), mpikambana ao amin' ny Vondrona Eorôpeana;
* [[Bôsnia-Herzegôvina]]: 3&amp;nbsp;835&amp;nbsp;586 mponina (tamin' ny 2020);
* [[Masedônia Avaratra|Makedônia Avaratra]]: 2&amp;nbsp;125&amp;nbsp;971 mponina (tamin' ny 2020);
* [[Slôvenia]]: 2&amp;nbsp;070&amp;nbsp;050 mponina (tamin' ny 2018), mpikambana ao amin' ny Vondrona Eorôpeana;
* [[Môntenegrô]]: 609&amp;nbsp;859 mponina (tamin' ny 2020).

=== Ny diaspôra slava ===
Misy diaspôra slava lehibe eran-tany: any [[Etazonia]], [[Kanada]], [[Aostralia]], [[Frantsa]], [[Fanjakana Mitambatra]], [[Alemaina]] ary [[Pôrtogaly]].

Ankoatr' izay dia ampahany manan-danja amin' ny mponina ao amin' ny firenena maro vokatry ny faharavan' ny [[Empira Rosiana]] teo aloha sy ny [[Firaisan' ny Repoblika Sôsialista Sôvietika|Firaisana Sôvietika]] taloha toa an' i [[Torkmenistàna]] (7&amp;nbsp;%), i [[Kirgizistàna|Kirgizstàna]] (8&amp;nbsp;%), i [[Ozbekistàna]] (9&amp;nbsp;%), i [[Litoania]] (15&amp;nbsp;%), i [[Môldavia]] (16&amp;nbsp;%), i [[Kazakstàna]] (26&amp;nbsp;% eo ho eo, vahoaka lehibe indrindra amin' ny isa), i [[Estônia]] (29&amp;nbsp;%), i [[Letônia]] (36&amp;nbsp;%) ary mihoatra noho izany aza any amin' ireo tany milaza tena ho repoblika mahaleo tena, izay tsy ekena eo amin' ny sehatra iraisam-pirenena, ary miankina tanteraka amin' ny [[Rosia|Federasionan' i  Rosia]]: [[Abkazia]] (11&amp;nbsp;%), [[Ôsetia Atsimo]] (10&amp;nbsp;%) ary [[Transnistria]] (eo amin' ny 62&amp;nbsp;%).

== Jereo koa ==

* [[Fiteny slava]]</text>
      <sha1>implj5yv0d215bmrjw9owm7m3xyuu8o</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Empira Rosiana</title>
    <ns>0</ns>
    <id>285673</id>
    <revision>
      <id>1091514</id>
      <parentid>1080159</parentid>
      <timestamp>2024-11-14T16:37:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <comment>Nanatsara rafi-pehezanteny</comment>
      <origin>1091514</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3437" sha1="c347oh3r81k7mt32q8tc38kju8ihgjr" xml:space="preserve">[[Sary:Russian Empire (orthographic projection).svg|vignette|249x249px|Ny Empira Rosiana tamin' ny taona 1914]]
Ny '''Empira Rosiana''', na '''Empiran' i Rosia''', dia [[empira]] tao tapany avaratr' i [[Eorazia]] nanomboka tamin' ny 17 Ôktôbra 22, daty nanambaràna ny maha empira an' i [[Rosia]] tamin' ny fitondran' i Piotr Alekseievitch Romanov (na Piotr I), ka nifarana tamin' ny 14 Septambra 1917, andro nanambaràna ny [[Repoblika Rosiana]]. Amin' ny [[Fiteny rosiana|teny rosiana]] izy dia atao hoe Российская империя / ''Rossíjskaja impérija''; amin' ny tsipelina talohan' ny fanavaozana tamin' ny 1917-1918: ''Россійская имперія'' / ''Rossíjskaja impérija.''

I [[Saint Petersburg|Sankt-Peterburg]] ([[Fiteny frantsay|frantsay]]: ''Saint Petersbourg''; [[Fiteny anglisy|anglisy]]: ''Saint Petersburg'') no renivohiny. 

Tamin' ny faran' ny taonjato faha-19 dia tokony ho 21&amp;nbsp;800&amp;nbsp;000 km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; ny velaran’ ilay empira (efa ho 1/6 amin' ny velaran' ny tany maina). Ankoatry ny fizaràn-tanin' ny [[Rosia|Federasiônan' i Rosia]] amin' izao fotoana izao, ny Empira Rosiana dia nahitana ny faritany baltika, ny ampahany be amin' i [[Okraina]], i [[Bielôrosia]], ny ampahany amin' i [[Pôlônia|Pôlônina]], i Môldavia Atsinanana (i [[Môldavia]] ankehitriny), i [[Kaokazy]], ny Dokea Lehiben' i Finlandy ary ny ampahany manan-danja amin' i [[Azia Afovoany]], ankoatry ny zanatanin' i Rosia tany [[Amerika]], indrindra fa i [[Alaska]], izay namidy tamin' i [[Etazonia]] tamin' ny taona 1867, ary ny tanàna voaaro mandan' i Port-Artur (''Порт-Артур''; na frantsay: ''Port Arthur'') izay nahofa amin' i Sina tamin’ ny taona 1894.

Tamin' ny taona 1914 dia nizara ho fanjakana 81 sy [[ôblasta]] na faritra 20 ny Empira Rosiana. Anisan' ny vasaly sy [[prôtektôrata]]&lt;nowiki/&gt;n' i Rosia ny Kanatan' i Bukhara, ny Kanatan' i Khiva, ary, taorian' ny taona 1914, i Tuva. Ankoatra an' i Rosia, ity empira ity dia nahitana ny Fanjakan' i Pôlônia (1815-1915), napetraky ny Kôngresin' i Vienna (1814-1815) teo ambany fiahian' i Rosia, ary ny Dokea lehiben' i Finlandy (1809-1917). Araka ny fanisam-bahoaka tamin' ny taona 1897 dia nisy mponina 125,6 tapitrisa teo ho eo ilay empira tamin' izany fotoana izany, ka maherin' ny 70 % (93,4 tapitrisa) no nipetraka tao amin' ny tapan' i Rosia ao [[Eorôpa]]. Maherin' ny zato ny [[vondrom-poko]] nonina tao amin' ny fizaràn-tanin' ilay empira (ny [[Rosiana (vahoaka)|Rosiana]] dia 45 % amin' ny mponina).

Fitondrana [[Aotôkrasia|aotôkratika]] tarihina emperora, izay matetika antsoina hoe ''Gosudar'' (&quot;andriamanjaka&quot;), na ''Tsar'' any ambanivohitra, ny Empira Rosiana. Ny anarany ôfisialy dia ''imperator''. Avy amin' ny tarana-mpanjaka Romanov ny emperora. Ny [[kristianisma ôrtôdôksa]] -  izay notantanan' ny emperora amin' ny alalan' ny Sinôda Masina - no [[Fivavahana ôfisialy|fivavahana ôfisiali]]&lt;nowiki/&gt;n' ilay empira. Ny vahoakan' ilay empira dia nizara ho kilasy toy ny ''dvorianstvo'' (дворянство, &quot;andriana&quot;), ny mpitondra fivavahana, ny mpivarotra (mizara ho vondrona maromaro), ny ''mechchanstvo'' (мещанство, &quot;mpivarotra madinika&quot; na mpanao asa tanana), ny [[Kôzàka (vahoaka)|Kôzàka]], ary ny tantsaha (afaka, na an' ny fanjakana, na fehezin' ny andriana).

== Jereo koa ==

* [[Firaisan' ny Repoblika Sôsialista Sôvietika|Firaisana Sôvietika]]
* [[Tantaran' i Okraina]]</text>
      <sha1>c347oh3r81k7mt32q8tc38kju8ihgjr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Fanjakana federaly</title>
    <ns>0</ns>
    <id>285682</id>
    <revision>
      <id>1091507</id>
      <parentid>1068554</parentid>
      <timestamp>2024-11-14T16:08:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <comment>Nanatsara rafi-pehezanteny</comment>
      <origin>1091507</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2503" sha1="jk6n3wrzpdg729dlsvuh5dinfcx7fxh" xml:space="preserve">[[Sary:Carte des États fédéraux dans le monde.png|vignette|280x280px|Ny fanjakana federaly eto amin' izao tontolo izao]]
Ny '''fanjakana federaly''' na '''federasiôna''' dia [[fanjakana]] mazàna manana ny [[Fiandrianana|fiandrianany]], fitambaran' ny fanjakana mizaka tena maromaro izay manana ny [[Governemanta|governemantany]] manokana avy. Iantohan' ny [[Lalàmpanorenana|lalàm-panorenana]] ny satan' ireo fanjakana mizaka tena ireo amin' ny ankapobeny, ary tsy azo tohintohinina amin' ny alalan' ny fanapahan-kevitra ataon' ny governemanta foibe federaly manokana. Antsoina hoe [[federalisma]] ny endriky ny governemanta federaly, na ny rafitra ao aminy, araka ny lalàm-panorenana. Vondrom-panjakana miombona sy manana fizakan-tena manokana, nefa samy manaiky fahefana ambony iraisana, ny fanjakana federaly.

Azo heverina ho mifanohitra amin' ny fanjakana tokana izy, na dia azon' ny sampan-draharaham-pitantanana maromaro tantanina miaraka, amin' ny governemantam-paritra misy azy manokana, io farany io amin' ny toe-javatra sasany.

Mety hahitana [[vondrom-poko]] maro ny federasiôna sady mety handrakotra [[Fizaràn-tany|fizaràm-tany]] midadasika (toa an' i [[Rosia]], i [[Etazonia]], i [[Kanada]], i [[India]], i [[Brezila]] na i [[Aostralia]]), na dia tsy voatery ho izany aza. Matetika ny federasiôna dia miorina amin' ny fifanarahana, mifototra amin' ny fisahiranana na tombontsoa iombonana, eo amin' ny samy fanjakana mahaleo tena. Tsy manan-jo hisara-bazana ny fanjakana mizaka tena, amin' ny ankapobeny.

Ny federasiôna dia miavaka amin' ny [[kônfederasiôna]], izay fiombonan' ny firenena mahaleo tena, amin' ny alalan' ny fifanarahana iray na maromaro, izay manolotra ny fampiasana ny fahefana sasany ho an' ny rantsa-mangaika iraisana maromaro natao handrindra ny pôlitikan' izy ireo amin' ny sehatra maromaro, nefa tsy mahaforona fanjakana vaovao mifanindry amin' ny firenena mpikambana. Mihazona ny fiandrianany avy araka izany ny firenena ao amin' ny kônfederasiôna.

Indreto ny fanjakana federaly eto amin' izao tontolo izao: [[Alemaina]], [[Arjentina|Arzantina]], [[Aostralia]], [[Aotrisy]], [[Belzika]], [[Bôsnia-Herzegôvina]], [[Brezila|Brezily]], [[Emirata Arabo Mitambatra]], [[Etazonia]], [[Etiôpia]], [[India]], [[Iràka]], [[Kanada]], [[Kômôro]], [[Malezia]], [[Meksika]], [[Mikrônezia]], [[Nepaly]], [[Nizerià|Nizeria]], [[Pakistàna]], [[Rosia]], [[Santa-Kity-sy-Nevisy]], [[Sômalia]], [[Sodàna]], [[Sodàna Atsimo]], [[Soisa]], ary [[Venezoela]].</text>
      <sha1>jk6n3wrzpdg729dlsvuh5dinfcx7fxh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Bôlsevika</title>
    <ns>0</ns>
    <id>287935</id>
    <revision>
      <id>1091517</id>
      <parentid>1079584</parentid>
      <timestamp>2024-11-14T16:46:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <comment>Nanatsara rafi-pehezanteny</comment>
      <origin>1091517</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1820" sha1="sn055egxqnuel6zgnuynik6ejanr9js" xml:space="preserve">[[Sary:Presidium of the 9th Congress of the Russian Communist Party (Bolsheviks).jpg|vignette|268x268px|Fihaonan' ny Antoko Bôlsevika tamin' ny taona 1920]]
Ny '''Bôlsevika''' dia ankolafy ankavia indrindra ao amin' ny antoko [[Marksisma|marksista]] Antokon' ny Mpiasa Sôsialy-Demôkratin' i Rosia, izay notarihin' i [[Vladimir Lenin]], ary ny iray kosa dia ny Mensevika (''Menchevik''). Amin' ny [[Fiteny rosiana|teny rosiana]] izy dia atao hoe большевики / ''bolsheviki'', avy amin' ny teny hoe большинство / ''bolshinstvo'', izay midika hoe &quot;maro anisa&quot;.

Niforona tamin' ny taona 1903 teo ambany fitarihan' i [[Vladimir Lenin|Lenin]] ny ankolafy bôlsevika. Izy no maro anisa tao amin' ny Antokon' ny Mpiasa Sôsialy-Demôkratin' i Rosia, ka avy amin' izany io anarany amin' ny [[Fiteny rosiana|teny rosiana]] io, ary lasa antoko nahaleo tena izy tamin' ny taona 1912. Nanohana ny fikambanan' ny antokon' ny revôlisiônera matihanina ny Bôlsevika, mifanohitra amin' ny Mensevika izay antokon' ny sarambabem-bahoaka, manodidina an' i Julius Martov, misokatra ho an' ny maro ny fidirana ho mpikambana ao aminy.

Taorian' ny [[Revôlisiôna Rosiana]] tamin' ny Febroary 1917 dia nandray ny fahefana tamin' ny anaran' ny Sôviety tamin' ny Ôktôbra 1917 ho anisan' ny [[Repoblika Sôsialista Federativa Sôvietikan' i Rosia]] ny Bôlsevika. Tamin' ny Marsa 1918 dia novana anarana hoe &quot;Antoko Kômonista&quot; ny Antoko Bôlsevika. Taorian' ny niorenan' ny [[Firaisan' ny Repoblika Sôsialista Sôvietika]] (na [[Firaisan' ny Repoblika Sôsialista Sôvietika|Firaisana Sôvietika]]) tamin' ny taona 1922 dia lasa Antoko Kômonistan' ny Firaisana Sôvietika izy io, ary nanampy hatramin' ny taona 1952 amin' io anarana io ny [[mpamari-toetra]] hoe &quot;Bôlsevika&quot; (atao anaty [[Fonon-teny|fononteny]]).</text>
      <sha1>sn055egxqnuel6zgnuynik6ejanr9js</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Maminiaina Solondraibe Rabenirina</title>
    <ns>0</ns>
    <id>289902</id>
    <revision>
      <id>1091526</id>
      <timestamp>2024-11-15T10:45:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>41.213.235.225</ip>
      </contributor>
      <comment>Pejy noforonina tamin'ny « '''''Donat Tang Manasoa''''', dia [[mpanao politika]] sady solombavambahoaka eto {{Madagasikara}}.    ==Fe-potoana iasany== *Solombavambahoakan’i [[Ambohidratrimo]] ([[Analamanga]]) izy 2019: ([[TIM|Tiako i Madagasikara]]) *Solombavambahoakan’i [[Ambohidratrimo]] ([[Analamanga]]) izy 2024: [[Firaisankina]]  {{reflist}} [[Sokajy:Solombavambahoaka malagasy]] [[Sokajy:Mpanao politika malagasy]] [[Sokajy:Firaisankina]] [[Sokajy:Tiako i Madagasikara]] »</comment>
      <origin>1091526</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="454" sha1="igctteavwnyhpw6rzqq13pvhlpapq47" xml:space="preserve">'''''Donat Tang Manasoa''''', dia [[mpanao politika]] sady solombavambahoaka eto {{Madagasikara}}. 


==Fe-potoana iasany==
*Solombavambahoakan’i [[Ambohidratrimo]] ([[Analamanga]]) izy 2019: ([[TIM|Tiako i Madagasikara]])
*Solombavambahoakan’i [[Ambohidratrimo]] ([[Analamanga]]) izy 2024: [[Firaisankina]]

{{reflist}}
[[Sokajy:Solombavambahoaka malagasy]]
[[Sokajy:Mpanao politika malagasy]]
[[Sokajy:Firaisankina]]
[[Sokajy:Tiako i Madagasikara]]</text>
      <sha1>igctteavwnyhpw6rzqq13pvhlpapq47</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1091532</id>
      <parentid>1091526</parentid>
      <timestamp>2024-11-15T10:53:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>41.213.235.225</ip>
      </contributor>
      <origin>1091532</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="465" sha1="k0hgmm6ayod3ing0hjfyto871f64ugr" xml:space="preserve">'''Maminiaina Solondraibe Rabenirina''', dia [[mpanao politika]] sady solombavambahoaka eto {{Madagasikara}}. 


==Fe-potoana iasany==
*Solombavambahoakan’i [[Ambohidratrimo]] ([[Analamanga]]) izy 2019: ([[TIM|Tiako i Madagasikara]])
*Solombavambahoakan’i [[Ambohidratrimo]] ([[Analamanga]]) izy 2024: [[Firaisankina]]

{{reflist}}
[[Sokajy:Solombavambahoaka malagasy]]
[[Sokajy:Mpanao politika malagasy]]
[[Sokajy:Firaisankina]]
[[Sokajy:Tiako i Madagasikara]]</text>
      <sha1>k0hgmm6ayod3ing0hjfyto871f64ugr</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1091533</id>
      <parentid>1091532</parentid>
      <timestamp>2024-11-15T10:56:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>41.213.235.225</ip>
      </contributor>
      <origin>1091533</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="569" sha1="tcgc97484sef1k9qpiqvi2iwiu49577" xml:space="preserve">'''Maminiaina Solondraibe Rabenirina''', dia [[mpanao politika]] sady solombavambahoaka eto {{Madagasikara}}. 


==Fe-potoana iasany==
*Solombavambahoakan’i [[Ambohidratrimo]] ([[Analamanga]]) izy 2019: ([[TIM|Tiako i Madagasikara]])
*Solombavambahoakan’i [[Ambohidratrimo]] ([[Analamanga]]) izy 2024: [[Firaisankina]]&lt;ref&gt;[http://www.hcc.gov.mg/wp-content/uploads/2024/07/Liste-des-D%C3%A9put%C3%A9s.pdf hcc.gov.mg]&lt;/ref&gt;

{{reflist}}
[[Sokajy:Solombavambahoaka malagasy]]
[[Sokajy:Mpanao politika malagasy]]
[[Sokajy:Firaisankina]]
[[Sokajy:Tiako i Madagasikara]]</text>
      <sha1>tcgc97484sef1k9qpiqvi2iwiu49577</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Sokajy:Tiako i Madagasikara</title>
    <ns>14</ns>
    <id>289903</id>
    <revision>
      <id>1091527</id>
      <timestamp>2024-11-15T10:46:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>41.213.235.225</ip>
      </contributor>
      <comment>[[Sokajy:Antoko pôlitika malagasy]]</comment>
      <origin>1091527</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="36" sha1="159wlwic9vvv13ihgf3qsfuluaej6py" xml:space="preserve">[[Sokajy:Antoko pôlitika malagasy]]</text>
      <sha1>159wlwic9vvv13ihgf3qsfuluaej6py</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Stanislas Randrianarisoa</title>
    <ns>0</ns>
    <id>289904</id>
    <revision>
      <id>1091531</id>
      <timestamp>2024-11-15T10:52:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>41.213.235.225</ip>
      </contributor>
      <comment>Pejy noforonina tamin'ny « '''Stanislas Randrianarisoa''', dia [[mpanao politika]] sady solombavambahoaka eto {{Madagasikara}}.    ==Fe-potoana iasany== *Solombavambahoakan’i [[Ambohidratrimo]] ([[Antananarivo]] II) izy 2019: ([[TIM|Tiako i Madagasikara]]) *Solombavambahoakan’i [[Ambohidratrimo]] ([[Antananarivo]] II) izy 2024: ([[Firaisankina]])  {{reflist}} [[Sokajy:Solombavambahoaka malagasy]] [[Sokajy:Mpanao politika malagasy]] [[Sokajy:Firaisankina]] Sokajy:Tiako i Madagasika... »</comment>
      <origin>1091531</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="468" sha1="5rvtz4sya2iv6jrwdg64ct4xpbahv7m" xml:space="preserve">'''Stanislas Randrianarisoa''', dia [[mpanao politika]] sady solombavambahoaka eto {{Madagasikara}}. 


==Fe-potoana iasany==
*Solombavambahoakan’i [[Ambohidratrimo]] ([[Antananarivo]] II) izy 2019: ([[TIM|Tiako i Madagasikara]])
*Solombavambahoakan’i [[Ambohidratrimo]] ([[Antananarivo]] II) izy 2024: ([[Firaisankina]])

{{reflist}}
[[Sokajy:Solombavambahoaka malagasy]]
[[Sokajy:Mpanao politika malagasy]]
[[Sokajy:Firaisankina]]
[[Sokajy:Tiako i Madagasikara]]</text>
      <sha1>5rvtz4sya2iv6jrwdg64ct4xpbahv7m</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1091534</id>
      <parentid>1091531</parentid>
      <timestamp>2024-11-15T10:58:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>41.213.235.225</ip>
      </contributor>
      <origin>1091534</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="566" sha1="546ydkzex87r4dvj0f4ser5spjex6t3" xml:space="preserve">'''Stanislas Randrianarisoa''', dia [[mpanao politika]] sady solombavambahoaka eto {{Madagasikara}}. 


==Fe-potoana iasany==
*Solombavambahoakan’i [[Ambohidratrimo]] ([[Antananarivo]] II) izy 2019: ([[TIM|Tiako i Madagasikara]])
*Solombavambahoakan’i [[Ambohidratrimo]] ([[Antananarivo]] II) izy 2024: ([[Firaisankina]])&lt;ref&gt;[http://www.hcc.gov.mg/wp-content/uploads/2024/07/Liste-des-D%C3%A9put%C3%A9s.pdf hcc.gov.mg]

{{reflist}}
[[Sokajy:Solombavambahoaka malagasy]]
[[Sokajy:Mpanao politika malagasy]]
[[Sokajy:Firaisankina]]
[[Sokajy:Tiako i Madagasikara]]</text>
      <sha1>546ydkzex87r4dvj0f4ser5spjex6t3</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1091535</id>
      <parentid>1091534</parentid>
      <timestamp>2024-11-15T10:58:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>41.213.235.225</ip>
      </contributor>
      <origin>1091535</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="572" sha1="6kck748syumhddfwwbmp69mzwag173q" xml:space="preserve">'''Stanislas Randrianarisoa''', dia [[mpanao politika]] sady solombavambahoaka eto {{Madagasikara}}. 


==Fe-potoana iasany==
*Solombavambahoakan’i [[Ambohidratrimo]] ([[Antananarivo]] II) izy 2019: ([[TIM|Tiako i Madagasikara]])
*Solombavambahoakan’i [[Ambohidratrimo]] ([[Antananarivo]] II) izy 2024: ([[Firaisankina]])&lt;ref&gt;[http://www.hcc.gov.mg/wp-content/uploads/2024/07/Liste-des-D%C3%A9put%C3%A9s.pdf hcc.gov.mg]&lt;/ref&gt;

{{reflist}}
[[Sokajy:Solombavambahoaka malagasy]]
[[Sokajy:Mpanao politika malagasy]]
[[Sokajy:Firaisankina]]
[[Sokajy:Tiako i Madagasikara]]</text>
      <sha1>6kck748syumhddfwwbmp69mzwag173q</sha1>
    </revision>
  </page>
</mediawiki>