Wikipedia mgwiki https://mg.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Fandraisana MediaWiki 1.44.0-wmf.3 first-letter Rakitra Manokana Dinika Mpikambana Dinika amin'ny mpikambana Wikipedia Dinika amin'ny Wikipedia Sary Dinika amin'ny sary MediaWiki Dinika amin'ny MediaWiki Endrika Dinika amin'ny endrika Fanoroana Dinika amin'ny fanoroana Sokajy Dinika amin'ny sokajy TimedText TimedText talk Module Discussion module 0 1651 1091609 1047838 2024-11-17T09:07:34Z Thelezifor 15140 Fihodinana 1091609 wikitext text/x-wiki #FIHODINANA[[Soka-dranomasina]] tj6l11h4it9wfyc8yro5r73w6ro4ncr 0 1912 1091607 1088543 2024-11-17T08:57:47Z Thelezifor 15140 Nanolo lahatsoratra fampidirana 1091607 wikitext text/x-wiki [[Sary:Green Sea Turtle - Honu(Chelonia mydas) O'ahu.JPG|vignette|288x288px|Soka-dranomasina maitso]] Ny '''sokatra''' dia mamorona filaharam-biby anisan' ny [[Biby mandady na mikisaka|mandady]], [[Biby manana hazon-damosina|misy hazon-damosina]] efa-tongotra izay manana karan-doha tsy misy lempom-pihirifana sy manana akorany misy plastrôna manandrify ny kibo sy ny harany eo an-damosina, mifandray amin' ny alalan' ny karazana tetezana roa amin' ny ilany havia sy havanan' ny vatany. Voatsinjata telo araka ny mahazatra ny sokatra: ny [[sokatra an-tanety]] (misy karazana 70 eo ho eo), sy ny [[sokatra an-dranomamy]] (misy karazana 260 eo ho eo), ary ny [[sokatra an-dranomasina]] (misy karazana 7). Manatody ny sokatra ary isaky ny 10 ka hatramin' ny 12 volana ny fanatodizany. Mitombo haingana aloha ny sokatra mbola kely, avy eo mihamiadana izany fitombony izany. Arakaraka ny karazany dia misy ny sokatra tsy mihinana afa-tsy zavamaniry, sy ny mpihinan-kena na mihinan-trondro, ary ny mpihinana karazan-tsakafo maro. Misy ny karazan-tsokatra izay mampiditra ny lohany any anaty harany amin' ny alalan' ny fampiforetany ny vozony ho toy ny "S" (ambony ambany) sy ireo izay mampitsivalana ny vozony miankavanana na miankavia. Tamin' ny volana Desambra 2019 dia fianakavian-sokatra miisa 14 no mitsinjara amina vondron-karazana miisa 86 sy karazana miisa 343. Ankoatra ny faritry ny [[tendrontany]] dia miparitaka amin' ny ampahany betsaka amin' ny Tany ireo biby mangatsia-dra ireo ary afaka miaina any amin' ny toeram-ponenana tena samy hafa. Atahorana ho lany tamingana ny 42&nbsp;% amin' ireo karazana ireo, noho ny fahapotehan' ny toeram-ponenany na noho ny fihazana tafahoatra. Amin' ireo tranga roa ireo dia tena mavesa-danja ny asan' ny olombelona, na dia eo aza ny fiarovana ireo biby ireo. == Tantara == Inoana ho tamin' ny fotoan' ny [[dinôzôro]], 200 tapitrisa taona tany aloha tany, no nisian' ny sokatra voalohany. Ady hevitra be ny momba ny tena razambeny marina. <!--Noheverina fa izy ireo no hany tsy lany tamingana tamin'ny karazan'ny [[:en:clade|fianakaviamben'ny]] [[Anapsida]], izay ahitana ny [[:en:procolophonoid]]s, [[:en:millerettid]]s, [[:en:protorothyrids]] ary [[:en:pareiasaur]]s. Ny karan-dohan'ny Anapsid rehetra dia tsy ampy loaka amin'ny handriny fa ny [[:en:amniote|]]s kosa dia manana. Ny ankamaroan'ny anapsids dia ringana tamin'ny fotoana [[:en:Permian]], ankoatry ny procolophonoids izay mety ho razan'ny testudines (sokatra). Vao tsy ela anefa dia noheverina indray fa ny mahatonga ny karan-dohan'ny sokatra hitovy amin'ny an'ny anapsid, dia vao fiovana vao haingana fa tsy noho izy taranaky ny anapsid. Ny fikarohana phylogenetique tato aoriana dia nanasokajy ny sokatra ho isan'ny [[:en:Diapsid|diapsids]], akaikin'ny [[:en:Squamata|]] kokoa raha miohatra amin'ny [[:en:Archosauria|]]. <a href="http://www.your-sexcams.com">sexcams</a> == Evolution == The first turtles are believed to have existed in the era of the [[dinosaur]]s, 200 million years ago. Their exact ancestry is disputed. It was believed that they are the only surviving branch of the ancient [[clade]] [[Anapsida]], which includes groups such as [[procolophonoid]]s, [[millerettid]]s, [[protorothyrids]] and [[pareiasaur]]s. All Anapsid skulls lack a temporal opening, while all other extant [[amniote]]s have temporal openings (although in [[Mammalia|mammals]] the hole has become the [[zygoid arch]]). Most anapsids became extinct in the late [[Permian]] period, except procolophonoids and possibly the precursors of the testudines (turtles). However, it was recently suggested that the Anapsid-like turtle skull may be due to [[convergent evolution]] rather than to anapsid descent. More recent phylogenetic studies with this in mind placed turtles firmly within [[Diapsid|diapsids]], slightly closer to [[Squamata]] than to [[Archosauria]]. All molecular studies have strongly upheld this new phylogeny, though some place turtles closer to [[Archosauria]]. Re-analysis of prior phylogenies suggests that they classified turtles as anapsids both because they assumed this classification (most of them studying what sort of anapsid turtles are) and because they did not sample fossil and extant taxa were broadly enough for constructing the cladogram. While the issue is far from resolved, most scientists now lean towards a Diapsid origin for turtles. --> == Fiarovana == Ny ankabeazan' ny sokatra dia arovana, koa amin' ny ankapobeny dia tsy azo atao ny miompy, mividy na mivarotra sokatra, ary indrindraindrindra ny manondrana azy ireny. Any andafy dia azon' ny olona te hifandray akaiky amin' ny sokatra atao ny manatona ivon-toerana fiompiana sy fiarovana azy ireny ary mirotsaka ho mpanampy terem-panahy. Misy fifanarahana [[CITES]] natao tany [[Washington]] mitanisa ny karazan-tsokatra tsy azo avarotra. Sazy mafy no setrin' ny fandikana izany fitsipi-pifehezana izany. Ny fahalotoan' ny tontolo iainana, ary singanina manokana amin' izany ny ateraky ny harona [[:fr:polyéthylène|plastika]], eo koa ny fampiasana harato ary ny [[fiovan' ny toetany]] no antony voalohany mahalany tamingana ny sokatra. == Sakafo == Maro samihafa ny sakafon' ny sokatra, arakaraka ny karazany. Ny sasany mihinana [[zavamaniry]], ny hafa mihinana nofom-biby, misy koa ny sady mihinana zavamaniry no mihinana nofom-biby. Amin' ny ankapobeny dia mihinana zavamaniry ny sokatra an-tanety: [[ravinkazo]] na [[voankazo]] samihafa, mety hiampy [[sifotra]] koa indraindray. Tsy tokony homena hena, nofon-trondro, sakafon' alika na sakafon-tsaka, paty, vary, mofo na ronono izy ireny; hohaniny soa aman-tsara ireny kanefa tena mety hanimba ny fahasalamany (mampiova endrika ny harany, mampihena ny fahelam-piainany...). Ny sokatra an-drano indray anefa dia sady mihinana zavamaniry no mihinana nofom-biby ihany koa. Matetika dia amin' ny fahatanorany izy no mihinan-kena ary avy eo manjary mizatra zavamaniry arakaraky ny fandrosoan' ny taonany. == Tomban-taona iainana == Marina fa ela velona ny sokatra, nefa vitsy ihany kosa ny maharitra taonjato iray. Ny salanisam-pahaveloman' ny sokatra dia eo amin' ny 50 taona eo ho eo. Anisan' ny fahela velona voarakitra ny an' ilay sokatra atao hoe [[:fr:Harriet la tortue|Harriet]], sokatra mankadiry tany amin' ny [[Vondronosy Galapagos]], izay naharityra 175 taona, na ny an' i Adwaita, sokatra mankadiry tao Seisly izay nolazaina fa maty tamin'ny faha-250 taonany. == Lahy sa vavy? == Mahatsikaiky ny hahatonga ny atodin-tsokatra sasany ho lahy na vavy: raha akotrika ao anaty fasika mangatsiatsiaka (20&nbsp;°C) na mafana be (40&nbsp;°C) hono ny atodiny dia miteraka sokatra vavy, nefa raha maripana antonontonony kosa dia manome sokatra lahy. Afaka fantarina ihany koa ny sokatra lahy na vavy efa lehibe. Somary milentika ny kibon' ny lahy raha toa ka mivohitra kosa ny an' ny vavy. Sady manamora ny firaisana izany no manamora ny fanatodizana ihany koa. Ny hohon' ny sokatra lahy koa dia somary mibiloka sy lava, nefa mahitsy sy fohy kokoa ny an' ny vavy. Fanampin' izay dia lehibe kokoa ny rambon' ny sokatra lahy raha miohatra amin' ny an' ny sokatra vavy. Ny sokatra vao foy dia tsy fantatra na lahy na vavy. Mila miandry eo amin' ny 3 na 4 taona eo vao afaka inoana ny mahalahy na mahavavy azy. == Arribada == Amin' ny fotoana maha-iva indrindra ny ranomasina sy ny onja dia miara-manatody ny sokatra eny amin' ny morontsiraka. Io no atao hoe [[arribada]]. <!-- fin du cycle lunaire --> <!--== Lisitry ny karazan-tsokatra == * [[Bataguridae]] Gray, 1869. * [[Carettochelyidae]] Lydekker, 1887. * [[Chelidae]] Gray, 1825. (miendrika tendam-bibilava) * [[Cheloniidae]] Oppel, 1811. (sokatra an-dranomasina) * [[Chelydridae]] Gray, 1831. (tortues hargneuses) * [[Dermatemydidae]] Gray, 1870. * [[Dermochelyidae]] Fitzinger, 1843. (tortues-luths) * [[Emydidae]] Rafinesque, 1815. (tortues palustres) * [[Kinosternidae]] Agassiz, 1857. (tortues bourbeuses) * [[Pelomedusidae]] Cope, 1868. (tortues au cou de côté) * [[Platysternidae]] Gray, 1869. (tortues à grosse tête) * [[Testudinidae]] Batsch, 1788. (tortues terrestres) * [[Trionychidae]] Fitzinger, 1826. (tortues à carapace molle) [[Lisitra ny karazan-tsokatra milahatra araka ny abidy]] == Karazany vitsivitsy == * ''[[Trachemys scripta elegans]]''. * ''[[Chelidra serpentina]]'' ([[serpentina]]). * ''[[Sternotherus odoratus]]''. * ''[[Chrysemis picta]]''. * ''[[Graptemys geographica]]''. * ''[[Emys orbicularis]]'' ([[Cistude]]). * ''[[Emydoidea blandingii]]''. * ''[[Glyptemis insculptav]]''. * ''[[Clemmys guttata]]''. * ''[[Apalone spinifera]]''. * ''[[Dermochelys coriacea]]'' ([[Tortue-luth]]). * ''[[Caretta caretta]]''. * ''[[Lepidochelys kempii]]''. * ''[[Tortue verte|Chelonia mydas]]'' * [[Tortue Boîte d'Asie à bords jaunes]] (''[[Cuora flavomarginata]]''). * [[Tortue d'Hermann]] (''[[Testudo hermanni]]''). * [[Tortue léopard]] (''[[Geochelone pardalis]]''). * [[Tortue rayonnée]] (''[[Astrochelys radiata]]''). * [[Tortue sillonnée]] (''[[Geochelone sulcata]]''). --> == Fiheverana momba ny sokatra == Amin' ny fisainana tatsinanana dia midika fahendrena, fahela velona, tsy fahafatesana, ary ny Tany ny sokatra<ref><small>Lahatsoratra momba [http://perso.wanadoo.fr/jacques.prestreau/tortues/pdf/34_tortue_symbole_vivant.pdf ny dikan'ny sokatra] {{Wayback|url=http://perso.wanadoo.fr/jacques.prestreau/tortues/pdf/34_tortue_symbole_vivant.pdf|date=20051106020016}} nataon'ny mpikambana amin'ny Wikipédia anankiray tamin'ny taona 2004.</small></ref>. == Jereo koa == * [[Sokatra maitso]] * [[Sokatra hodi-dranomasina]] === Sehatra momba ny sokatra eto Madagasikara === * {{de_icon}} [http://www.vermisst-gefunden.t-hermanni.de/ Vermisste Landschildkröten (Eva Knon)] - Sehatra an' i Eva Knon, momba ny fiompiana sokatra eto [[Madagasikara]] (amin' ny [[Fiteny alemàna|teny alemanina]]) === Sehatra miteny anglisy === * [http://aerg.canberra.edu.au/pub/aerg/herps/ University of Canberra, Australia] {{Wayback|url=http://aerg.canberra.edu.au/pub/aerg/herps/ |date=20060401010518 }} - Ny sokatra sy biby ao <!-- reptiles -->Aostralia. * [http://www.anapsid.org/mainchelonians.html Melissa Kaplan] - Fiompiana sokatra. * [http://boxturtlesite.org/ Tess Cook] {{Wayback|url=http://boxturtlesite.org/ |date=20060318032940 }} - tortues-boîtes (Terrapene, Cuora...) * [http://www.britishcheloniagroup.org.uk/ British Chelonia Group] - Fikarakarana ny sokatra * [http://www.carapax.org/ Carapax] - The European Center for Chelonian Conservation * [http://www.carecentre.org.za/tortoise.htm Mysty Corton's Care Centre] - Mpiompy sokatra aty Afrika * [http://www.chelonia.org/ World Chelonian Trust] - Fikambanana amerikana tarihin'i Darrell Senneke. * [http://www.clemmys.de/englisch/index_engl.html Herbert Becker] {{Wayback|url=http://www.clemmys.de/englisch/index_engl.html |date=20060618213824 }} - Fiompiana ny sokatra an-drano (Clemmys, Sternotherus, Heosemys, Mauremys, Emys et Cuora) * [http://www.dght.de/ag/schildkroeten/english/eschildkroeten.htm DGHT] {{Wayback|url=http://www.dght.de/ag/schildkroeten/english/eschildkroeten.htm |date=20090115210503 }} - * [http://www.gctts.org/ GCTTS] - Gulf Coast Turtle and Tortoise Society * [http://www.homopus.org/ Homopus Research Foundation] - Fikarohana sy fitandrovana ny Homopus * [http://www.neoterrapin.com/home/ DiamondBack Terrapins] {{Wayback|url=http://www.neoterrapin.com/home/ |date=20051214080412 }} - momba ny Malaclemys terrapin * [http://www.ntts-az.org/ NTTS] {{Wayback|url=http://www.ntts-az.org/ |date=20060218044815 }} - The National Turtle & Tortoise Society, fikambanan'ny mpankafy Geochelone (Centrochelys) sulcata, amerikana * [http://nytts.org/ The New York Turtle and Tortoise Society] - Fikambanana nytts miaro ny sokatra * [http://www.pingleton.com/redfoot/redfoots.htm Mike Pingleton's Geochelone carbonaria] - Fiompiana Geochelone carbonaria iandraiketan'i Mike Pingleton (World Chelonian Trust) * [http://home.earthlink.net/~rednine/ Hatchling Haven] {{Wayback|url=http://home.earthlink.net/~rednine/ |date=20080229052107 }} - Takelaka [http://www.sexplaycam.us/ sex cam] manokan'i Darrell Senneke, talen'ny World Chelonian Trust * [http://www.schildpad.nl/en_index.html Foundation Turtle] {{Wayback|url=http://www.schildpad.nl/en_index.html |date=20051103115310 }} - Stichting Schildpad any Holandy * [http://www.studbooks.org/ European Studbook Foundation] - Vondrona iombonan'ny mpiompy sokatra any Eoropa, miaro ny karazany mba tsy ho lany tamingana * [http://www.sulcata-station.org/ Sulcata Station] {{Wayback|url=http://www.sulcata-station.org/ |date=20060402205926 }} - Fanabeazana Geochelone (Centrochelys) sulcata * [http://www.tortoise.com/ American Tortoise Rescue] - Fikambanana amerikana ahafahana miompy sokatra (ho an'ny mpikambana ihany, mariho tsara fa arahin'ny fikambanana maso akaiky ireo sokatra !) * [http://www.tortoise.org/ CTTC] - California Turtle and Tortoise Club * [http://www.tortoisetrust.org/ Tortoise Trust] - Fikambanana anglisy ny Tortoise Trust * [http://www.tortoisereserve.org/ The Tortoise Reserve] {{Wayback|url=http://www.tortoisereserve.org/ |date=20060402222347 }} - Firaisamben'ny mozea, zoos, fikambanana miaro ny sokatra eran-tany. * [http://www.turtlesurvival.org/ TSA] - Turtle Survival Alliance, mpiara-miombon'antoka amin'ny UICN ho fiarovana ny sokatra sy ho fampiroboroboana ny teknikam-piompiana azy === Sehatra amin' ny teny alemanina === * "Cuora amboinensis Kamaroma", Rui Pessoa,2007, Lisbon, Portugal * [http://www.carbonaria.ch/ Faszination Schildkröten (Stefan Kundert)] {{Wayback|url=http://www.carbonaria.ch/ |date=20060424050425 }} - Fiompiana Geochelone carbonaria * [http://www.chrysemys.de/ Andreas Hennig] {{Wayback|url=http://www.chrysemys.de/ |date=20060402195416 }} - Fiompiana zavamananaina mivelona anaty rano * [http://www.clemmys.de/ Herbert Becker] - Fiompiana sokatra mivelona anaty rano (Clemmys, Sternotherus, Heosemys, Mauremys, Emys et Cuora) * [http://dght.de/ DGHT] - Deutsche Gesellschaft für Herpetologie und Terrarienkunde * [http://home.datacomm.ch/fritz.wuethrich/schildkroeten/emys/index.html Fritz Wüthrich] {{Wayback|url=http://home.datacomm.ch/fritz.wuethrich/schildkroeten/emys/index.html |date=20060206143832 }} - Fiompiana Emys orbicularis (cistude) * [http://www.geochelone.de/ Geochelone (Marion Minch)] {{Wayback|url=http://www.geochelone.de/ |date=20060118121505 }} - Fiompiana Geochelone elegans, Geochelone pardalis, ary Geochelone carbonaria * [http://www.isv.cc/ ISV] - Fikambanana Internationale Schildkröten Vereinigung * [http://www.landschildkroete.net/ Fredi Lupedi] - Fiompiana Testudo boettgeri * [http://www.nabeulensis.de/ Nabeulensis (Eva Knon)] - Fiompiana Testudo (Furculachelys) nabeulensis * [http://www.schildkroete.de/ Susanne et Gerd Vogt] - Fiompiana Testudo [http://www.adultcamtube.com porno chat] boettgeri * [http://www.schildkroeten.com/ Daniel Rädiker] - Fiompiana sokatra (mety ahitana olana kely ny sary) * [http://www.mediterrane-landschildkroeten.de/ Dominik Müller] - Fiompiana Testudo hermanni, hercegovinensis, graeca ary marginata * [http://www.schroete.de/ Helmut Beck] - Fiompiana sokatra * [http://www.sfoe.at/ SFO] - Fikambanana [http://www.liveneongirls.com/ livesex] otrisianina Schildkrötenfreunde Österreichs * [http://www.sigs.ch/ SIGS] - Fikambanana [http://www.xxxcamhub.com erotik cams] soisy Schildkröten-Interessengemeinschaft Schweiz * [http://www.sternotherus.de/ Sternotherus (Herbert Becker)] - Fiompiana Sternotherus (misy sary maro) * [http://www.t-hermanni.de/ Eva Knon] - Fiompiana [http://www.livexxxsluts.com Mobile Webcam] Testudo hermanni (sy boettgeri), Testudo (Agrionemys) horsfieldii, ary Pyxis arachnoides * [http://www.villa-testudo.de/ Villa Testudo] - Fikambanan'i Gerhard Eger [http://www.youramateurxxx.com SexCams] momba ny fiompiana Testudo * [http://www.zierschildkroete.de/ Xaver Wapelhorst] - Fiompiana sokatra an-drano * [http://www.landschildkroeten-zucht.com/ Landschildkröten] {{Wayback|url=http://www.landschildkroeten-zucht.com/ |date=20100507171524 }} === Sehatra amin' ny teny italiana === * [http://www.emysorbicularis.com/home.htm Tartaruga palustre Emys orbicularis] {{Wayback|url=http://www.emysorbicularis.com/home.htm |date=20060719201113 }} - Fiompiana cistudes * [http://www.marginata.it/index.html Testudo marginata] {{Wayback|url=http://www.marginata.it/index.html |date=20060204002119 }} - Fiompiana Testudo marginata any amin'ny sisin'i Mediteranea any Eoropa * [https://web.archive.org/web/20060508183035/http://www.geocities.com/Petsburgh/6356/ Testudo hermanni Site] - Fiompiana Testudo hermanni * [http://www.tartaclubitalia.it/ Tarta Club Italia] {{Wayback|url=http://www.tartaclubitalia.it/ |date=20110722055436 }} - Fiompiana sokatra. Famaritana maro momba ny karazan-tsokatra * [http://henodus.com/ Henodus Chelyops] {{Wayback|url=http://henodus.com/ |date=20060402221410 }} Sehatra feno sary : Karazam-biby, fanadihadiana, tranga vitsy, kolokolo, sary manaitra, sns… * [http://www.tartaportal.it/ TartaPortal] - Tokontanibe momba ny sokatra tsy dia * [http://www.tartarughe.info/ Il mondo delle tartarughe] - Fiompiana Testudo * [http://www.tartarughe.org/ Tartarughe.org] - Fiompiana Testudo hermanni (Tortue d'Hermann) === Sehatra amin' ny teny espaniôla === * [http://www.tortugamania.cl/ Tortugamania] {{Wayback|url=http://www.tortugamania.cl/ |date=20060307210024 }} - Fiompiana ''Trachemys scripta elegans''. === Sehatra amin' ny teny neerlandey === * [http://www.schildpad.nl/ Stichting Schildpad] {{Wayback|url=http://www.schildpad.nl/ |date=20060221220357 }} - * [http://www.livexxxstrip.com/ Stichting Sexcams] * [http://www.schildpaddencentrum.nl/ Schildpaddencentrum] - Ivon-toerana Alphen aan den Rijn * [http://www.freewebs.com/hildamania/ Hildamania] {{Wayback|url=http://www.freewebs.com/hildamania/ |date=20060423160952 }} - Sehatr'i Hilda momba ny fiompiana Geochelone carbonaria <!--=== Taxonomie (sites institutionnels) === * [http://animaldiversity.ummz.umich.edu/site/accounts/information/Testudines.html University of Michigan Museum of Zoology] - Une présentation de l'arborescence du monde vivant dont le lien pointe sur les tortues * [http://www.chelonia.org/Turtle_Taxonomy.htm World Chelonian Trust (Tewksbury Inst. Herp.)] - L'arborescence taxonomique du Tewksbury Institute of Herpetology. Très nombreuses photos apportant une aide à l'identification, et très nombreux liens vers les descriptions d'espèces et articles spécifiques sur l'élevage * [http://www.chelonian.org/ Chelonian Research Foundation] - L'énorme site web scientifique de la fondation dont le Président est Peter C.H. Pritchard * [http://www.embl-heidelberg.de/~uetz/families/taxa.html European Molecular Biology Laboratory] - Arborescence taxonomique basée sur les relations phylogénétiques * [http://www.flmnh.ufl.edu/natsci/herpetology/turtcroclist/ Florida Museum of Natural History] - Un autre site sur l'arborescence des tortues, des crocodiliens et des rhynchocéphales (dont le dernier représentant est le sphénodon) * [http://emys.geo.orst.edu/ EMYSystem] - Arborescence taxonomique avec bibliographie par espèce et répartition géographique par espèce * [http://www.itis.usda.gov/ ITIS] - Integrated Taxonomic Information System, base de collecte d'informations sur tout le monde vivant, un des plus gros projets taxonomiques mondiaux, partenaire de Species2000 et du GBIF * [http://nlbif.eti.uva.nl/bis/turtles.php Turtles of The World] - Le contenu célèbre CD-ROM de Barbour est maintenant en ligne sur le Web (cliquez sur le menu "Index") * [http://tolweb.org/tree?group=Testudines Tree of Life Web Project] - Tree of Life Web Project est le plus gros projet mondial de nomenclature taxonomique et phylogénique du monde vivant. Le lien pointe sur la branche des tortues * [http://www.ucmp.berkeley.edu/anapsids/anapsida.html Berkeley Museum of Paleontology] - Tout ce qu'il est possible de savoir sur l'arborescence des anapsidés dans l'arbre du vivant (dont la seule branche restante est celle des tortues). Attention, à l'intérieur du texte figure un lien peu visible mais très important. --> === Sehatra momba ny lalàna === * [http://www.ecologie.gouv.fr/article.php3?id_article=4957/ Ny lalàna frantsay momba ny sokatra] Sehatra ofisialy frantsay * [http://www.ffept.org/reglementation.php sur le site FFEPT] * [http://perso.wanadoo.fr/jacques.prestreau/tortues/pdf/legislation.htm Lalàna, hita tao amin'ny sehatr'i Jacques Prestreau] {{Wayback|url=http://perso.wanadoo.fr/jacques.prestreau/tortues/pdf/legislation.htm |date=20050507111935 }} - Jacques Prestreau, mpamorona ny [http://fr.groups.yahoo.com/group/tortues/ lahadinika momba ny sokatra] {{Wayback|url=http://fr.groups.yahoo.com/group/tortues/ |date=20060615051209 }} ao amin'ny Yahoo. === Sehatra ahitana sary ahafahana mamantatra ny karazan' ny sokatra iray === * [http://www.pingleton.com/LLIndex1.htm Mike Pingleton] * [http://www.herp-pix.org/chelonindex.htm Mike Pingleton (sary hafa)] {{Wayback|url=http://www.herp-pix.org/chelonindex.htm |date=20051219134717 }} * [http://home.datacomm.ch/fritz.wuethrich/bilder/index.html Fritz Wüthrich] {{Wayback|url=http://home.datacomm.ch/fritz.wuethrich/bilder/index.html |date=20060206143519 }} * [http://henodus.com/ Henodus Chelyops] {{Wayback|url=http://henodus.com/ |date=20060402221410 }} === Sehatra momba ny fiarovana ny sokatra an-dranomasina === * [http://web.tiscali.it/chelon_ea/ Chelon] - Fandaharan'asa italiana momba ny fikarohana sy fiarovana ny sokatra an-dranomasina ny CHELON Marine Turtle Conservation and Research Program * [http://www.euroturtle.org/ EuroTurtle 21c] - Tetikasa eoropeana * [http://www.medasset.org/ Medasset] - Mediterranean association to save the sea turtles. Tetikasa lehibe eoropeana momba ny fiarovana ny sokatra an-dranomasina any Meditaranea * [http://www.medasset.org/rsrce_bank/ Lisitr'ireo organisations eoropeana miaro sy mikajy ny sokatra an-dranomasina] {{Wayback|url=http://www.medasset.org/rsrce_bank/ |date=20070928195811 }} * [http://www.seaturtle.org/ Seaturtle.org] Fikambanana amerikana manome angona amin'ny Internet ho an'ny organisma manao fikarohana momba ny sokatra an-dranomasina, na miaro azy * {{de_icon}} [http://www.schildkroeten-stiftung.org/ Turtle Foundation] * {{en_icon}} [http://www.schildkroeten-stiftung.org/epages/engl_home.html Turtle Foundation] {{Wayback|url=http://www.schildkroeten-stiftung.org/epages/engl_home.html |date=20070928105923 }} * [http://www.turtle.ky/ Cayman Turtle Farm] fiarovana sokatra an-dranomasina ao amin'ny nosy Cayman * [http://www.turtles.org/ Turtle Trax] Ivon-toerana fiarovana sokatra an-dranomasina ao Hawaii === Ny krizy lehibe mahazo ny sokatra any Azia === * [http://www.asianturtlenetwork.org/ ATCN] - Asian Turtle Conservation Network * {{fr_icon}} [http://www.chelonia.org/Articles/China/China_fr.htm World Chelonian Trust] - takelaky ny World Chelonian Trust momba ny krizy mahazo ny sokatra any Azia, ahiana ho lany tamingana haingana * [http://nytts.org/asianturtlecrisis.html NYTTS] - New York Turtle [http://www.nudegaycams.net gay cam] and Tortoise Society * [http://nytts.org/vietnam/index.html NYTTS Spécial Vietnam] {{Wayback|url=http://nytts.org/vietnam/index.html |date=20060216065845 }} - Cuc Phuong Conservation Project & New York Turtle and Tortoise Society === Sehatra hafa === * Kisary momba ny [http://www.infovisual.info/02/019_fr.html firafitry ny sokatra] {{Wayback|url=http://www.infovisual.info/02/019_fr.html |date=20060509185548 }}, ny [http://www.infovisual.info/02/020_fr.html atiny] {{Wayback|url=http://www.infovisual.info/02/020_fr.html |date=20060515150700 }} na ny [http://www.infovisual.info/02/021_fr.html karany] {{Wayback|url=http://www.infovisual.info/02/021_fr.html |date=20060515150711 }} * [http://www.apnee.be/IMG/avi/turtle.avi Sary] {{Wayback|url=http://www.apnee.be/IMG/avi/turtle.avi |date=20070929191014 }} [http://sexday.info .] {{Wayback|url=http://sexday.info/ |date=20110809083944 }} [http://add-dream.com .] {{Wayback|url=http://add-dream.com/ |date=20110514215022 }} mihetsika, sokatra nalaina tany amin'ny Ranomasina Mena, tao Charm el-Cheikh] * [Sary sy karatra postaly * {{en_icon}} [http://turtleshop.com/ TurtleShop] Sary sy karatra postaly * {{de_icon}} [http://turtleshop.de/ TurtleShop] Sary sy karatra postaly == Loharano sy fanamarihana == [[Sokajy:Biby]] mx1vmila9tysqdahs2q2akg529fnf5m 1091608 1091607 2024-11-17T08:59:35Z Thelezifor 15140 Namafa soratra tsy ilaina 1091608 wikitext text/x-wiki [[Sary:Green Sea Turtle - Honu(Chelonia mydas) O'ahu.JPG|vignette|288x288px|Soka-dranomasina maitso]] Ny '''sokatra''' dia mamorona filaharam-biby anisan' ny [[Biby mandady na mikisaka|mandady]], [[Biby manana hazon-damosina|misy hazon-damosina]] efa-tongotra izay manana karan-doha tsy misy lempom-pihirifana sy manana akorany misy plastrôna manandrify ny kibo sy ny harany eo an-damosina, mifandray amin' ny alalan' ny karazana tetezana roa amin' ny ilany havia sy havanan' ny vatany. Voatsinjata telo araka ny mahazatra ny sokatra: ny [[sokatra an-tanety]] (misy karazana 70 eo ho eo), sy ny [[sokatra an-dranomamy]] (misy karazana 260 eo ho eo), ary ny [[sokatra an-dranomasina]] (misy karazana 7). Manatody ny sokatra ary isaky ny 10 ka hatramin' ny 12 volana ny fanatodizany. Mitombo haingana aloha ny sokatra mbola kely, avy eo mihamiadana izany fitombony izany. Arakaraka ny karazany dia misy ny sokatra tsy mihinana afa-tsy zavamaniry, sy ny mpihinan-kena na mihinan-trondro, ary ny mpihinana karazan-tsakafo maro. Misy ny karazan-tsokatra izay mampiditra ny lohany any anaty harany amin' ny alalan' ny fampiforetany ny vozony ho toy ny "S" (ambony ambany) sy ireo izay mampitsivalana ny vozony miankavanana na miankavia. Tamin' ny volana Desambra 2019 dia fianakavian-sokatra miisa 14 no mitsinjara amina vondron-karazana miisa 86 sy karazana miisa 343. Ankoatra ny faritry ny [[tendrontany]] dia miparitaka amin' ny ampahany betsaka amin' ny Tany ireo biby mangatsia-dra ireo ary afaka miaina any amin' ny toeram-ponenana tena samy hafa. Atahorana ho lany tamingana ny 42&nbsp;% amin' ireo karazana ireo, noho ny fahapotehan' ny toeram-ponenany na noho ny fihazana tafahoatra. Amin' ireo tranga roa ireo dia tena mavesa-danja ny asan' ny olombelona, na dia eo aza ny fiarovana ireo biby ireo. == Tantara == Inoana ho tamin' ny fotoan' ny [[dinôzôro]], 200 tapitrisa taona tany aloha tany, no nisian' ny sokatra voalohany. Ady hevitra be ny momba ny tena razambeny marina. <!--Noheverina fa izy ireo no hany tsy lany tamingana tamin'ny karazan'ny [[:en:clade|fianakaviamben'ny]] [[Anapsida]], izay ahitana ny [[:en:procolophonoid]]s, [[:en:millerettid]]s, [[:en:protorothyrids]] ary [[:en:pareiasaur]]s. Ny karan-dohan'ny Anapsid rehetra dia tsy ampy loaka amin'ny handriny fa ny [[:en:amniote|]]s kosa dia manana. Ny ankamaroan'ny anapsids dia ringana tamin'ny fotoana [[:en:Permian]], ankoatry ny procolophonoids izay mety ho razan'ny testudines (sokatra). Vao tsy ela anefa dia noheverina indray fa ny mahatonga ny karan-dohan'ny sokatra hitovy amin'ny an'ny anapsid, dia vao fiovana vao haingana fa tsy noho izy taranaky ny anapsid. Ny fikarohana phylogenetique tato aoriana dia nanasokajy ny sokatra ho isan'ny [[:en:Diapsid|diapsids]], akaikin'ny [[:en:Squamata|]] kokoa raha miohatra amin'ny [[:en:Archosauria|]]. <a href="http://www.your-sexcams.com">sexcams</a> == Evolution == The first turtles are believed to have existed in the era of the [[dinosaur]]s, 200 million years ago. Their exact ancestry is disputed. It was believed that they are the only surviving branch of the ancient [[clade]] [[Anapsida]], which includes groups such as [[procolophonoid]]s, [[millerettid]]s, [[protorothyrids]] and [[pareiasaur]]s. All Anapsid skulls lack a temporal opening, while all other extant [[amniote]]s have temporal openings (although in [[Mammalia|mammals]] the hole has become the [[zygoid arch]]). Most anapsids became extinct in the late [[Permian]] period, except procolophonoids and possibly the precursors of the testudines (turtles). However, it was recently suggested that the Anapsid-like turtle skull may be due to [[convergent evolution]] rather than to anapsid descent. More recent phylogenetic studies with this in mind placed turtles firmly within [[Diapsid|diapsids]], slightly closer to [[Squamata]] than to [[Archosauria]]. All molecular studies have strongly upheld this new phylogeny, though some place turtles closer to [[Archosauria]]. Re-analysis of prior phylogenies suggests that they classified turtles as anapsids both because they assumed this classification (most of them studying what sort of anapsid turtles are) and because they did not sample fossil and extant taxa were broadly enough for constructing the cladogram. While the issue is far from resolved, most scientists now lean towards a Diapsid origin for turtles. --> == Fiarovana == Ny ankabeazan' ny sokatra dia arovana, koa amin' ny ankapobeny dia tsy azo atao ny miompy, mividy na mivarotra sokatra, ary indrindraindrindra ny manondrana azy ireny. Any andafy dia azon' ny olona te hifandray akaiky amin' ny sokatra atao ny manatona ivon-toerana fiompiana sy fiarovana azy ireny ary mirotsaka ho mpanampy terem-panahy. Misy fifanarahana [[CITES]] natao tany [[Washington]] mitanisa ny karazan-tsokatra tsy azo avarotra. Sazy mafy no setrin' ny fandikana izany fitsipi-pifehezana izany. Ny fahalotoan' ny tontolo iainana, ary singanina manokana amin' izany ny ateraky ny harona [[:fr:polyéthylène|plastika]], eo koa ny fampiasana harato ary ny [[fiovan' ny toetany]] no antony voalohany mahalany tamingana ny sokatra. == Sakafo == Maro samihafa ny sakafon' ny sokatra, arakaraka ny karazany. Ny sasany mihinana [[zavamaniry]], ny hafa mihinana nofom-biby, misy koa ny sady mihinana zavamaniry no mihinana nofom-biby. Amin' ny ankapobeny dia mihinana zavamaniry ny sokatra an-tanety: [[ravinkazo]] na [[voankazo]] samihafa, mety hiampy [[sifotra]] koa indraindray. Tsy tokony homena hena, nofon-trondro, sakafon' alika na sakafon-tsaka, paty, vary, mofo na ronono izy ireny; hohaniny soa aman-tsara ireny kanefa tena mety hanimba ny fahasalamany (mampiova endrika ny harany, mampihena ny fahelam-piainany...). Ny sokatra an-drano indray anefa dia sady mihinana zavamaniry no mihinana nofom-biby ihany koa. Matetika dia amin' ny fahatanorany izy no mihinan-kena ary avy eo manjary mizatra zavamaniry arakaraky ny fandrosoan' ny taonany. == Tomban-taona iainana == Marina fa ela velona ny sokatra, nefa vitsy ihany kosa ny maharitra taonjato iray. Ny salanisam-pahaveloman' ny sokatra dia eo amin' ny 50 taona eo ho eo. Anisan' ny fahela velona voarakitra ny an' ilay sokatra atao hoe [[:fr:Harriet la tortue|Harriet]], sokatra mankadiry tany amin' ny [[Vondronosy Galapagos]], izay naharityra 175 taona, na ny an' i Adwaita, sokatra mankadiry tao Seisly izay nolazaina fa maty tamin'ny faha-250 taonany. == Lahy sa vavy? == Mahatsikaiky ny hahatonga ny atodin-tsokatra sasany ho lahy na vavy: raha akotrika ao anaty fasika mangatsiatsiaka (20&nbsp;°C) na mafana be (40&nbsp;°C) hono ny atodiny dia miteraka sokatra vavy, nefa raha maripana antonontonony kosa dia manome sokatra lahy. Afaka fantarina ihany koa ny sokatra lahy na vavy efa lehibe. Somary milentika ny kibon' ny lahy raha toa ka mivohitra kosa ny an' ny vavy. Sady manamora ny firaisana izany no manamora ny fanatodizana ihany koa. Ny hohon' ny sokatra lahy koa dia somary mibiloka sy lava, nefa mahitsy sy fohy kokoa ny an' ny vavy. Fanampin' izay dia lehibe kokoa ny rambon' ny sokatra lahy raha miohatra amin' ny an' ny sokatra vavy. Ny sokatra vao foy dia tsy fantatra na lahy na vavy. Mila miandry eo amin' ny 3 na 4 taona eo vao afaka inoana ny mahalahy na mahavavy azy. == Arribada == Amin' ny fotoana maha-iva indrindra ny ranomasina sy ny onja dia miara-manatody ny sokatra eny amin' ny morontsiraka. Io no atao hoe [[arribada]]. == Fiheverana momba ny sokatra == Amin' ny fisainana tatsinanana dia midika fahendrena, fahela velona, tsy fahafatesana, ary ny Tany ny sokatra<ref><small>Lahatsoratra momba [http://perso.wanadoo.fr/jacques.prestreau/tortues/pdf/34_tortue_symbole_vivant.pdf ny dikan'ny sokatra] {{Wayback|url=http://perso.wanadoo.fr/jacques.prestreau/tortues/pdf/34_tortue_symbole_vivant.pdf|date=20051106020016}} nataon'ny mpikambana amin'ny Wikipédia anankiray tamin'ny taona 2004.</small></ref>. == Jereo koa == * [[Sokatra maitso]] * [[Sokatra hodi-dranomasina]] === Sehatra momba ny sokatra eto Madagasikara === * {{de_icon}} [http://www.vermisst-gefunden.t-hermanni.de/ Vermisste Landschildkröten (Eva Knon)] - Sehatra an' i Eva Knon, momba ny fiompiana sokatra eto [[Madagasikara]] (amin' ny [[Fiteny alemàna|teny alemanina]]) === Sehatra miteny anglisy === * [http://aerg.canberra.edu.au/pub/aerg/herps/ University of Canberra, Australia] {{Wayback|url=http://aerg.canberra.edu.au/pub/aerg/herps/ |date=20060401010518 }} - Ny sokatra sy biby ao <!-- reptiles -->Aostralia. * [http://www.anapsid.org/mainchelonians.html Melissa Kaplan] - Fiompiana sokatra. * [http://boxturtlesite.org/ Tess Cook] {{Wayback|url=http://boxturtlesite.org/ |date=20060318032940 }} - tortues-boîtes (Terrapene, Cuora...) * [http://www.britishcheloniagroup.org.uk/ British Chelonia Group] - Fikarakarana ny sokatra * [http://www.carapax.org/ Carapax] - The European Center for Chelonian Conservation * [http://www.carecentre.org.za/tortoise.htm Mysty Corton's Care Centre] - Mpiompy sokatra aty Afrika * [http://www.chelonia.org/ World Chelonian Trust] - Fikambanana amerikana tarihin'i Darrell Senneke. * [http://www.clemmys.de/englisch/index_engl.html Herbert Becker] {{Wayback|url=http://www.clemmys.de/englisch/index_engl.html |date=20060618213824 }} - Fiompiana ny sokatra an-drano (Clemmys, Sternotherus, Heosemys, Mauremys, Emys et Cuora) * [http://www.dght.de/ag/schildkroeten/english/eschildkroeten.htm DGHT] {{Wayback|url=http://www.dght.de/ag/schildkroeten/english/eschildkroeten.htm |date=20090115210503 }} - * [http://www.gctts.org/ GCTTS] - Gulf Coast Turtle and Tortoise Society * [http://www.homopus.org/ Homopus Research Foundation] - Fikarohana sy fitandrovana ny Homopus * [http://www.neoterrapin.com/home/ DiamondBack Terrapins] {{Wayback|url=http://www.neoterrapin.com/home/ |date=20051214080412 }} - momba ny Malaclemys terrapin * [http://www.ntts-az.org/ NTTS] {{Wayback|url=http://www.ntts-az.org/ |date=20060218044815 }} - The National Turtle & Tortoise Society, fikambanan'ny mpankafy Geochelone (Centrochelys) sulcata, amerikana * [http://nytts.org/ The New York Turtle and Tortoise Society] - Fikambanana nytts miaro ny sokatra * [http://www.pingleton.com/redfoot/redfoots.htm Mike Pingleton's Geochelone carbonaria] - Fiompiana Geochelone carbonaria iandraiketan'i Mike Pingleton (World Chelonian Trust) * [http://home.earthlink.net/~rednine/ Hatchling Haven] {{Wayback|url=http://home.earthlink.net/~rednine/ |date=20080229052107 }} - Takelaka [http://www.sexplaycam.us/ sex cam] manokan'i Darrell Senneke, talen'ny World Chelonian Trust * [http://www.schildpad.nl/en_index.html Foundation Turtle] {{Wayback|url=http://www.schildpad.nl/en_index.html |date=20051103115310 }} - Stichting Schildpad any Holandy * [http://www.studbooks.org/ European Studbook Foundation] - Vondrona iombonan'ny mpiompy sokatra any Eoropa, miaro ny karazany mba tsy ho lany tamingana * [http://www.sulcata-station.org/ Sulcata Station] {{Wayback|url=http://www.sulcata-station.org/ |date=20060402205926 }} - Fanabeazana Geochelone (Centrochelys) sulcata * [http://www.tortoise.com/ American Tortoise Rescue] - Fikambanana amerikana ahafahana miompy sokatra (ho an'ny mpikambana ihany, mariho tsara fa arahin'ny fikambanana maso akaiky ireo sokatra !) * [http://www.tortoise.org/ CTTC] - California Turtle and Tortoise Club * [http://www.tortoisetrust.org/ Tortoise Trust] - Fikambanana anglisy ny Tortoise Trust * [http://www.tortoisereserve.org/ The Tortoise Reserve] {{Wayback|url=http://www.tortoisereserve.org/ |date=20060402222347 }} - Firaisamben'ny mozea, zoos, fikambanana miaro ny sokatra eran-tany. * [http://www.turtlesurvival.org/ TSA] - Turtle Survival Alliance, mpiara-miombon'antoka amin'ny UICN ho fiarovana ny sokatra sy ho fampiroboroboana ny teknikam-piompiana azy === Sehatra amin' ny teny alemanina === * "Cuora amboinensis Kamaroma", Rui Pessoa,2007, Lisbon, Portugal * [http://www.carbonaria.ch/ Faszination Schildkröten (Stefan Kundert)] {{Wayback|url=http://www.carbonaria.ch/ |date=20060424050425 }} - Fiompiana Geochelone carbonaria * [http://www.chrysemys.de/ Andreas Hennig] {{Wayback|url=http://www.chrysemys.de/ |date=20060402195416 }} - Fiompiana zavamananaina mivelona anaty rano * [http://www.clemmys.de/ Herbert Becker] - Fiompiana sokatra mivelona anaty rano (Clemmys, Sternotherus, Heosemys, Mauremys, Emys et Cuora) * [http://dght.de/ DGHT] - Deutsche Gesellschaft für Herpetologie und Terrarienkunde * [http://home.datacomm.ch/fritz.wuethrich/schildkroeten/emys/index.html Fritz Wüthrich] {{Wayback|url=http://home.datacomm.ch/fritz.wuethrich/schildkroeten/emys/index.html |date=20060206143832 }} - Fiompiana Emys orbicularis (cistude) * [http://www.geochelone.de/ Geochelone (Marion Minch)] {{Wayback|url=http://www.geochelone.de/ |date=20060118121505 }} - Fiompiana Geochelone elegans, Geochelone pardalis, ary Geochelone carbonaria * [http://www.isv.cc/ ISV] - Fikambanana Internationale Schildkröten Vereinigung * [http://www.landschildkroete.net/ Fredi Lupedi] - Fiompiana Testudo boettgeri * [http://www.nabeulensis.de/ Nabeulensis (Eva Knon)] - Fiompiana Testudo (Furculachelys) nabeulensis * [http://www.schildkroete.de/ Susanne et Gerd Vogt] - Fiompiana Testudo [http://www.adultcamtube.com porno chat] boettgeri * [http://www.schildkroeten.com/ Daniel Rädiker] - Fiompiana sokatra (mety ahitana olana kely ny sary) * [http://www.mediterrane-landschildkroeten.de/ Dominik Müller] - Fiompiana Testudo hermanni, hercegovinensis, graeca ary marginata * [http://www.schroete.de/ Helmut Beck] - Fiompiana sokatra * [http://www.sfoe.at/ SFO] - Fikambanana [http://www.liveneongirls.com/ livesex] otrisianina Schildkrötenfreunde Österreichs * [http://www.sigs.ch/ SIGS] - Fikambanana [http://www.xxxcamhub.com erotik cams] soisy Schildkröten-Interessengemeinschaft Schweiz * [http://www.sternotherus.de/ Sternotherus (Herbert Becker)] - Fiompiana Sternotherus (misy sary maro) * [http://www.t-hermanni.de/ Eva Knon] - Fiompiana [http://www.livexxxsluts.com Mobile Webcam] Testudo hermanni (sy boettgeri), Testudo (Agrionemys) horsfieldii, ary Pyxis arachnoides * [http://www.villa-testudo.de/ Villa Testudo] - Fikambanan'i Gerhard Eger [http://www.youramateurxxx.com SexCams] momba ny fiompiana Testudo * [http://www.zierschildkroete.de/ Xaver Wapelhorst] - Fiompiana sokatra an-drano * [http://www.landschildkroeten-zucht.com/ Landschildkröten] {{Wayback|url=http://www.landschildkroeten-zucht.com/ |date=20100507171524 }} === Sehatra amin' ny teny italiana === * [http://www.emysorbicularis.com/home.htm Tartaruga palustre Emys orbicularis] {{Wayback|url=http://www.emysorbicularis.com/home.htm |date=20060719201113 }} - Fiompiana cistudes * [http://www.marginata.it/index.html Testudo marginata] {{Wayback|url=http://www.marginata.it/index.html |date=20060204002119 }} - Fiompiana Testudo marginata any amin'ny sisin'i Mediteranea any Eoropa * [https://web.archive.org/web/20060508183035/http://www.geocities.com/Petsburgh/6356/ Testudo hermanni Site] - Fiompiana Testudo hermanni * [http://www.tartaclubitalia.it/ Tarta Club Italia] {{Wayback|url=http://www.tartaclubitalia.it/ |date=20110722055436 }} - Fiompiana sokatra. Famaritana maro momba ny karazan-tsokatra * [http://henodus.com/ Henodus Chelyops] {{Wayback|url=http://henodus.com/ |date=20060402221410 }} Sehatra feno sary : Karazam-biby, fanadihadiana, tranga vitsy, kolokolo, sary manaitra, sns… * [http://www.tartaportal.it/ TartaPortal] - Tokontanibe momba ny sokatra tsy dia * [http://www.tartarughe.info/ Il mondo delle tartarughe] - Fiompiana Testudo * [http://www.tartarughe.org/ Tartarughe.org] - Fiompiana Testudo hermanni (Tortue d'Hermann) === Sehatra amin' ny teny espaniôla === * [http://www.tortugamania.cl/ Tortugamania] {{Wayback|url=http://www.tortugamania.cl/ |date=20060307210024 }} - Fiompiana ''Trachemys scripta elegans''. === Sehatra amin' ny teny neerlandey === * [http://www.schildpad.nl/ Stichting Schildpad] {{Wayback|url=http://www.schildpad.nl/ |date=20060221220357 }} - * [http://www.livexxxstrip.com/ Stichting Sexcams] * [http://www.schildpaddencentrum.nl/ Schildpaddencentrum] - Ivon-toerana Alphen aan den Rijn * [http://www.freewebs.com/hildamania/ Hildamania] {{Wayback|url=http://www.freewebs.com/hildamania/ |date=20060423160952 }} - Sehatr'i Hilda momba ny fiompiana Geochelone carbonaria === Sehatra momba ny lalàna === * [http://www.ecologie.gouv.fr/article.php3?id_article=4957/ Ny lalàna frantsay momba ny sokatra] Sehatra ofisialy frantsay * [http://www.ffept.org/reglementation.php sur le site FFEPT] * [http://perso.wanadoo.fr/jacques.prestreau/tortues/pdf/legislation.htm Lalàna, hita tao amin'ny sehatr'i Jacques Prestreau] {{Wayback|url=http://perso.wanadoo.fr/jacques.prestreau/tortues/pdf/legislation.htm |date=20050507111935 }} - Jacques Prestreau, mpamorona ny [http://fr.groups.yahoo.com/group/tortues/ lahadinika momba ny sokatra] {{Wayback|url=http://fr.groups.yahoo.com/group/tortues/ |date=20060615051209 }} ao amin'ny Yahoo. === Sehatra ahitana sary ahafahana mamantatra ny karazan' ny sokatra iray === * [http://www.pingleton.com/LLIndex1.htm Mike Pingleton] * [http://www.herp-pix.org/chelonindex.htm Mike Pingleton (sary hafa)] {{Wayback|url=http://www.herp-pix.org/chelonindex.htm |date=20051219134717 }} * [http://home.datacomm.ch/fritz.wuethrich/bilder/index.html Fritz Wüthrich] {{Wayback|url=http://home.datacomm.ch/fritz.wuethrich/bilder/index.html |date=20060206143519 }} * [http://henodus.com/ Henodus Chelyops] {{Wayback|url=http://henodus.com/ |date=20060402221410 }} === Sehatra momba ny fiarovana ny sokatra an-dranomasina === * [http://web.tiscali.it/chelon_ea/ Chelon] - Fandaharan'asa italiana momba ny fikarohana sy fiarovana ny sokatra an-dranomasina ny CHELON Marine Turtle Conservation and Research Program * [http://www.euroturtle.org/ EuroTurtle 21c] - Tetikasa eoropeana * [http://www.medasset.org/ Medasset] - Mediterranean association to save the sea turtles. Tetikasa lehibe eoropeana momba ny fiarovana ny sokatra an-dranomasina any Meditaranea * [http://www.medasset.org/rsrce_bank/ Lisitr'ireo organisations eoropeana miaro sy mikajy ny sokatra an-dranomasina] {{Wayback|url=http://www.medasset.org/rsrce_bank/ |date=20070928195811 }} * [http://www.seaturtle.org/ Seaturtle.org] Fikambanana amerikana manome angona amin'ny Internet ho an'ny organisma manao fikarohana momba ny sokatra an-dranomasina, na miaro azy * {{de_icon}} [http://www.schildkroeten-stiftung.org/ Turtle Foundation] * {{en_icon}} [http://www.schildkroeten-stiftung.org/epages/engl_home.html Turtle Foundation] {{Wayback|url=http://www.schildkroeten-stiftung.org/epages/engl_home.html |date=20070928105923 }} * [http://www.turtle.ky/ Cayman Turtle Farm] fiarovana sokatra an-dranomasina ao amin'ny nosy Cayman * [http://www.turtles.org/ Turtle Trax] Ivon-toerana fiarovana sokatra an-dranomasina ao Hawaii === Ny krizy lehibe mahazo ny sokatra any Azia === * [http://www.asianturtlenetwork.org/ ATCN] - Asian Turtle Conservation Network * {{fr_icon}} [http://www.chelonia.org/Articles/China/China_fr.htm World Chelonian Trust] - takelaky ny World Chelonian Trust momba ny krizy mahazo ny sokatra any Azia, ahiana ho lany tamingana haingana * [http://nytts.org/asianturtlecrisis.html NYTTS] - New York Turtle [http://www.nudegaycams.net gay cam] and Tortoise Society * [http://nytts.org/vietnam/index.html NYTTS Spécial Vietnam] {{Wayback|url=http://nytts.org/vietnam/index.html |date=20060216065845 }} - Cuc Phuong Conservation Project & New York Turtle and Tortoise Society === Sehatra hafa === * Kisary momba ny [http://www.infovisual.info/02/019_fr.html firafitry ny sokatra] {{Wayback|url=http://www.infovisual.info/02/019_fr.html |date=20060509185548 }}, ny [http://www.infovisual.info/02/020_fr.html atiny] {{Wayback|url=http://www.infovisual.info/02/020_fr.html |date=20060515150700 }} na ny [http://www.infovisual.info/02/021_fr.html karany] {{Wayback|url=http://www.infovisual.info/02/021_fr.html |date=20060515150711 }} * [http://www.apnee.be/IMG/avi/turtle.avi Sary] {{Wayback|url=http://www.apnee.be/IMG/avi/turtle.avi |date=20070929191014 }} [http://sexday.info .] {{Wayback|url=http://sexday.info/ |date=20110809083944 }} [http://add-dream.com .] {{Wayback|url=http://add-dream.com/ |date=20110514215022 }} mihetsika, sokatra nalaina tany amin'ny Ranomasina Mena, tao Charm el-Cheikh] * [Sary sy karatra postaly * {{en_icon}} [http://turtleshop.com/ TurtleShop] Sary sy karatra postaly * {{de_icon}} [http://turtleshop.de/ TurtleShop] Sary sy karatra postaly == Loharano sy fanamarihana == [[Sokajy:Biby]] hr60wipjbcysqgrc97h6wi1qill76uh 0 2731 1091563 1078739 2024-11-16T12:32:02Z Thelezifor 15140 Nanitatra vontoatiny 1091563 wikitext text/x-wiki [[Sary:Sea-chile.jpg|vignette|319x319px|Ranomasina]] Ny '''ranomasina''' dia velaran-drano [[Rano masira|masira]] midadasika, manodidina [[kôntinenta]] amin' ny ankapobeny, ary mahasarona faritra lehibe dia lehibe amin' ny velaran' ny [[tany]] manontolo. Rehafa lehibe ny velarany dia atao hoe [[ranomasimbe]] na [[ôseana]] ny ranomasina. Miovaova ny hafanan' ny ranomasina, ka ambany izany eo akaikin' ny tany sy ny vavan' ny ony lehibe fa ambony kosa any amin' ny fanambanin' ny ranomasina; na izany aza, tsy miova firy ny fatran' ny sira levona manerana ny ranomasina rehetra. Ny tena be dia be levona ao anaty ranomasinba dia ny [[klôriora-na sodiôma]] (NaCl). Ny ranon' ny ranomasina koa dia misy [[Sira (simia)|sira]] [[maneziôma]], [[kalsiôma]], [[pôtasiôma]], ary [[Volavelona|merkiora]], ankoatry ny maro hafa, ny sasany amin' ny fatra farany bitika. Karazana [[zavamananaina]] maro - anisan' izany ny [[bakteria]], ny [[prôtista]], ny [[ahidrano]], ny [[zavamaniry]], ny [[holatra]] ary ny [[biby]] - no miaina any an-dranomasina izay manome toeram-pivelomana sy tontolo iainana an-dranomasina isan-karazany, manomboka amin' ny vohon-dranomasina sy ny moron-dranomasina izay azon' ny tara-masoandro, ka hatrany amin' ny lalina be anjakan' ny [[Tsindry (fizika)|tsindry]] ambony dia ambony any amin' ny hantsan-dranomasina sy lohasahan-dranomasina lalina mangatsiaka sy maizina; ary araka ny laharam-pehintany, manomboka amin' ny rano mangatsiaka any amin' ny [[satro-dranomandry an-tendrontany]] ka hatrany amin' ny faritra mafana eny amin' ny [[haran-dranomasina]] any amin' ny [[faritra trôpikaly]]. Maro amin' ny vondron-javamananaina no nivoatra tao an-dranomasina ary mety ho nanomboka tao ny fiainana. [[Sary:Propagation du tsunami en profondeur variable.gif|vignette|283x283px|[[Tsonamy]]: rehefa mandroso eny amin' ny rano marivo ny onja dia mihamiadana ary mitombo ny haavony.]] Manakely ny fahasamihafan' ny [[toetany]] eto amin' ny Tany sady manana anjara toerana lehibe amin' ny [[tsingerin' ny rano]] sy ny [[Tsingerin' ny karbônina|karbônina]] ary ny [[Tsingerin' ny azôta|azôta]] ny [[ranomasimbe]]. Mifandray amin' ny [[Soson-drivotra|atmôsfera]] ny eny ambonin' ny rano, mifanakalo toetra toy ny poti-javatra sy ny [[Mari-pana|maripana]], ary koa ny rian-drano. Ny rian-drano ambonin' ny ranomasina dia rian-drano vokarin' ny rivotry ny atmôsfera sy ny rivotra mitsoka ambonin' ny rano, miteraka onjan-drivotra, mamorona fikorian-drano miadana nefa marin-toerana, toy ny amin' ny ranomasimbe izay ahitana korian-drano lalina an-dranomasimbe. Mitondra rano mangatsiaka avy any amin' ny manodidina ny [[tendrontany]] mankany amin' ny ranomasimbe rehetra ary misy fiantraikany lehibe amin' ny toetany ny korian-dranomasina lalina, fantatra amin' ny anarana hoe korian-dranomasimbe. Vokatry ny fihodin' ny [[Tany]] sy ny fisintonan' ny [[Volana]] ary, amin' ny fomba kely kokoa, ny [[Masoandro]] ny [[samonta]], izany hoe ny fisondrotra sy fidinan' ny ranomasina, izay miseho indroa isan' andro. Mety misy elanelana lehibe ny samonta any amin' ny [[helodrano]] na [[vinanin-dranomasina]]. Mety hitarika [[tsonamy]] mandrava, toy ataon' ny [[volkano]] sy ny [[fihotsahan' ny tany]] ary ny fianjeran' ny [[meteôrita]] lehibe, ny [[horohoron-tany]] an-dranomasina vokatry ny fihetsehan' ny [[takelaka tektônika]] ao ambanin' ny ranomasina. Singa manan-danja ho an' ny olombelona nandritra ny [[tantara]] sy tao amin' ny [[kolontsaina]] ny ranomasina. Voarakitra hatramin' ny [[Andro Taloha]] ary voaporofo tsara tamin' ny [[vanim-potoana talohan' ny tantara]] ny fampiasana sy ny fandinihan' ny olombelona ny ranomasina, fa ny fikarohana siantifika môderina kosa dia antsoina hoe [[ôseanôgrafia]] ary ny habaka an-dranomasina dia fehezin' ny <u>lalàna momba ny ranomasina</u>, miaraka amin' ny <u>lalànan' ny fifamoivoizana an-dranomasina</u> izay mifehy ny fifandraisan' ny olombelona eny an-dranomasina. Manome sakafo be dia be ho an' ny olombelona ny ranomasina, ​​indrindra fa ny [[trondro]], ao koa ny [[hazan-dranomasina]] hafa, ny [[biby mampinono]] ary ny [[ahidrano]], azon' ny mpanjono izany na nompiana na nambolena tao anaty ranomasina. Ny fampiasana hafa ny ranomasina ataon' ny olombelona dia ahitana ny raharaham-barotra, ny fandehanana lavitra, ny fitrandrahana mineraly, ny famokarana herinaratra, ny ady ary ny fialam-boly toy ny milomano, ny fandehanana amin-day, ary ny fisitrihana an-dranomasina. Maro amin' ireo hetsika ireo no miteraka fandotoana ny ranomasina. == Ranomasina malaza == * [[Ranomasina Mediteranea]] * [[Ranomasina Avaratra]] * [[Ranomasina Maty]] * [[Ranomasina Baltika]] * [[Ranomasina Mena]] * [[Ranomasina Mainty]] * [[Ranomasina Adriatika]] * [[Ranomasina Kaspiana]] * [[Ranomasin' i Azov]] * [[Ranomasin' i Aral]] == Jereo koa == '''Ranomasira''' * [[Ranomasina]] * [[Hoala]] * [[Helodrano]] * [[Andilan-dranomasina]] '''Ranovory''' * [[Farihy]] * [[Dobo]] * [[Heniheny]] * [[Honahona]] * [[Riakasia]] '''Ranomandeha''' * [[Renirano]] * [[Ony]] * [[Sakelidrano]] * [[Loharano]] * [[Voambolan' ny jeôgrafia]] [[Sokajy:Jeografia]] [[Sokajy:Ranomasina]] [[Sokajy:Rano]] h7mscl9zjyeat4y0fdqcys2izukxjpe 0 6138 1091603 1088338 2024-11-17T07:14:01Z Thelezifor 15140 Nanatsara rafi-pehezanteny 1091603 wikitext text/x-wiki [[Sary:Namoroka Tsingy.jpg|thumb|Namoroka Tsingy|287x287px]] Ny '''Valan-javaboarim-pirenena Namoroka''' na fantatra koa amin' ny hoe '''Valan-javaboarin' ny Tsingin' i Namoroka''', dia [[Valan-javaboarim-pirenena|valan-javaboary]] malagasy ao amin' ny tapany avaratra-andrefan' i [[Madagasikara]], ao amin' ny [[Distrikan'i Soalala|Distrikan' i Soalala]], [[Faritanin' i Mahajanga]]. Manana velaran-tany mirefy 220,71 km² ity valan-javaboary ity. == Tantara == Ny taona 1927<ref name="wdpa"><small>[http://www.wdpa.org/siteSheet.aspx?sitecode=2309 The Tsingy de Namoroka National Park Sitesheet] {{Wayback|url=http://www.wdpa.org/siteSheet.aspx?sitecode=2309|date=20090411232303}}. World Database on Protected Areas.</small></ref> no niorina ny Valan-javaboarim-pirenen' i Namoroka ary nanjary lasa [[tahirin-javaboary manokana]] (''réserve spéciale'') izy nanomboka tamin' ny taona 1966. == Jeôgrafia == Sahabo ho 50&nbsp;km atsimon' i [[Soalala]], any amin' ny ilany avaratra-andrefan' i Madagasikara, no ahitana ny Valan-javaboarim-pirenen' i Namoroka. Maharitra fito volana ny vanim-potoana main-tany any, ary dimy volana kosa ny vanim-potoana fahavaratra. Ny refin-drotsak' orana dia eo amin' ny 115&nbsp;sm isan-taona, ary ny [[Mari-pana|maripana]] kosa dia manodidina ny 25&nbsp;°C. Ny [[tsingy]], ny [[zohy]], ny [[lohasaha tery]] ary ny dobo voajanahary no tena mampalaza an' io [[valan-javaboary]] io. == Karazam-biby == Toy ny ankamaroan' ny valan-javaboary eto Madagasikara, ny Valan-javaboarim-pirenena Namoroka dia fantatra amin' ny fisian' ny karazan-javamananaina sy ny habetsahan' izany ao aminy. Amin' ny karazam-[[Vorona|borona]] 81 misy ao dia 31 no tsy fahita firy afa-tsy eto Madagasikara ary karazana hafa 23 no tsy fahita firy afa-tsy eto Madagasikara sy any amin' ny nosy manodidina azy. Toerana ahitana karazana [[biby mandady telopolo na mikisaka|biby mandady na mikisaka]] telopolo, karazana [[sahona]] dimy, karazana [[biby mampinono]] enina ambin' ny folo ary karazana [[Maky|amboanala]] valo ihany koa ny Valan-javaboarim-pirenena Namoroka. I Namoroka manokana dia fonenan' ireto karazana amboanala ireto: * ''[[Propithecus deckenii]]'' * ''Eulemur rufus'' * ''Hapalemur griseus'' * ''Phaner furcifer'' * ''Microcebus murinus'' * ''Lepilemur edwardsi'' * ''Cheirogaleus minusculus'' * [[Haihay]] == Fanamarihana hafa == ''Namoroka'' no anarana nosafidian' i [[Mozilla Firefox]] ho an' ny tao faha [[Mozilla Firefox#Subsequent 3.x release|3.6]].<ref name="firefox"><small>[[mozillawiki:Firefox/Namoroka|"Firefox 3.6 Namoroka"]]. Mozilla. April 3rd, 2009. Retrieved on 2009-04-04.</small></ref> an' io [[rindrankajy]] io. == Jereo koa == '''Valan-javaboary''' * [[Valan-javaboarim-pirenena Andasibe-Mantadia]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Andohahela]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Andringitra]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Ankarafantsika]] • [[Valan-javaboarim-pirenen' ny Helodranon' i Baly]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Isalo]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Kirindy Mitea]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Mananara-Avaratra]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Marojejy]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Masoala]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Midongy Atsimo]] • [[Valan-javaboarim-pirenen' ny Tendrombohitra Ambre]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Namoroka]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Nosy Ve-Androka]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Ranomafana]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Tsimanampetsotsa]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Zahamena]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Zombitse-Vohibasia]] == Rohy == <references/> == Rohy ivelany == * [http://www.wdpa.org/siteSheet.aspx?sitecode=2309 World Database on Protected Areas entry] {{Wayback|url=http://www.wdpa.org/siteSheet.aspx?sitecode=2309 |date=20090411232303 }} * [http://www.wildmadagascar.org/conservation/parks/Namoroka.html Wild Madagascar's entry on Namoroka] {{reflist}} {{commonscat|Namoroka National Park}} [[Sokajy:Faritanin'i Mahajanga]] [[Sokajy:Distrikan'i Soalala]] [[sokajy:Valan-javaboahary ao Madagasikara]] [[Sokajy:Faritra Boeny]] fqzscjbdbwevtn5r1fdswr603jmt4sd 0 45942 1091585 798040 2024-11-16T19:41:17Z Thelezifor 15140 Nanitatra vontoatiny 1091585 wikitext text/x-wiki {{infobox tanàna |anarana=Ifarantsa |faritany=Toliary |isam-ponina=10250 |firenena={{Madagasikara}} }} '''Ifarantsa''' dia [[Kaominina eto Madagasikara|kaominina ambanivohitra malagasy]] ao amin' ny [[Distrikan' i Tolagnaro]] , [[Faritra Anosy]], [[Faritanin' i Toliara]]. Ny isan' ny mponiny dia 10&nbsp;250 araka ny faminavinana natao tamin' ny taona 2000. Ny kaodin-kaominina dia 51505 ary ny kaodin-distrika dia 515. Any amin' ny 22 km miala an' i [[Tolagnaro]] no misy azy izay ifandraisany amin' ny alalan' ny lalam-paritra fana-118. Ny sekoly ambaratonga fototra ihany no misy ao. [[Fambolena|Mpamboly]] ny 70&nbsp;% amin' ny ankamaroan' ny mponina ao amin' ilay kaominina, raha ny 15&nbsp;% fanampiny kosa no mivelona amin' ny [[fiompiana]]. Ny voly lehibe indrindra dia ny [[vary]], fa ny vokatra lehibe hafa dia ny [[fary]] sy [[mangahazo]]. Ny indostria sy ny serivisy dia manome asa ho an' ny 4&nbsp;% sy 10&nbsp;% amin' ny mponina. Ankoatra izany, ny [[jono]] dia mampiasa ny 1&nbsp;% amin' ny mponina. == Vokatry ny fambolena == [[Sary:Starr 061109-1503 Schinus terebinthifolius.jpg|vignette|189x189px|Volena ao Ifanrantsa ny dipoavatra (''Schinus terebinthifolius'')]] Ny entana faharoa lafo vidy indrindra dia [[mangahazo]]. Ny zava-bolena lehibe indrindra amin' ny lafin' ny velaran-tany dia ny [[vary]]. Ny entana fahatelo lafo vidy indrindra dia [[fary]]. Ny isan' ny [[omby]] dia 3&nbsp;049. Ny isan' ny taona nisian' ny pesitry ny vorona teo anelanelan' ny taona 1999 sy 2001 dia 3. Ny zava-bolena faharoa lehibe indrindra amin' ny lafin'ny velarantany dia ny mangahazo. Ny entana lafo vidy indrindra dia ny vary. 20&nbsp;% amin' ny [[tanimbary]] no voatondraka amin' ny tohodrano na paompy. Ny 4&nbsp;% amin' ny mponina no manao asa tanana. 70&nbsp;% amin' ny mponina no [[Fambolena|miasa tany]]. 1&nbsp;% amin' ny mponina no miasa amin' ny [[Jono|fanjonoana]].15&nbsp;% amin' ny mponina no miasa amin' ny [[fiompiana]]. 10'''&nbsp;%''' amin' ny mponina no miasa amin' ny sampandraharaha. 73 no isan' ny [[kisoa]]. Ahitana fikambanam-pampiasa rano ao. Ity kaominina ity dia manana velarana 148 km² sy fokontany 9. Ny Antanosy no mponina betsaka ao, nefa ahitana Antesaka sy Tandroy vitsy koa. == Fotodrafitrasa == Ahitana tobim-pahasalamana ao. Ahitana sekoly ambaratonga fototra. Misy fitrandrahana harena an-kibon' ny tany amin' ny fomba indostrialy. == Fitaterana == Ny fitaovam-pitaterana ampiasaina matetika indrindra dia fiara maivana base. Ny faharetan' ny dia mankany amin' ny renivohi-paritra dia 3 ora. Ahitana lalana godorô ao amin' ilay kaominina. Ny fotoam-pitaterana mankany amin' ny tanàn-dehibem-paritra amin' ny andro fahavaratra dia 3 ora. Ny lalan-tany dia azo aleha mandavan-taona. Ny saran-dalan' ny olona tokana mankany amin' ny tanàn-dehibem-paritra amin' ny andro fahavaratra dia 18&nbsp;500 Fmg. Misy fikambanan' ny mpampiasa lalan-tany ao. Ny saran-dalan' ny olona tokana mankany amin' ny tanàn-dehibem-paritra amin' ny maintany dia 18&nbsp;500 Fmg. == Fari-piainana == 5&nbsp;% amin' ny mponina no tena mahantra dia mahantra. 25&nbsp;% amin' ny mponina no atao hoe mahantra. Ny halavan' ny vanim-potoana mety hahalanian' ny vokatry ny taon-dasa dia 3 volana. 20&nbsp;% amin' ny mponina no atao hoe manan-karena. 50&nbsp;% amin' ny mponina no manana fari-piainana antonontonony. == Fitantanana == Misy masoivohon' ny ministeran' ny fanabeazana ao. == Olana == Ny isan' ny vakitrano tanatin' ny taona 1999-2001 dia 1. == Rohy ivelany == * [http://www.ilo.cornell.edu/ilo/census.xls ilo.cornell.edu] - Statistika momba ny kaominina malagasy ary loharanom-pahaizana namoronana an'ity lahatsoratra ity. [[Sokajy:Kaominina any Madagasikara]] pcklpsrsjo3hyp0d7jo3s4lv3yltakl 1091586 1091585 2024-11-16T19:44:08Z Thelezifor 15140 Nanisy sary 1091586 wikitext text/x-wiki {{infobox tanàna |anarana=Ifarantsa |faritany=Toliary |isam-ponina=10250 |firenena={{Madagasikara}} }} '''Ifarantsa''' dia [[Kaominina eto Madagasikara|kaominina ambanivohitra malagasy]] ao amin' ny [[Distrikan' i Tolagnaro]] , [[Faritra Anosy]], [[Faritanin' i Toliara]]. Ny isan' ny mponiny dia 10&nbsp;250 araka ny faminavinana natao tamin' ny taona 2000. Ny kaodin-kaominina dia 51505 ary ny kaodin-distrika dia 515. Any amin' ny 22 km miala an' i [[Tolagnaro]] no misy azy izay ifandraisany amin' ny alalan' ny lalam-paritra fana-118. Ny sekoly ambaratonga fototra ihany no misy ao. [[Fambolena|Mpamboly]] ny 70&nbsp;% amin' ny ankamaroan' ny mponina ao amin' ilay kaominina, raha ny 15&nbsp;% fanampiny kosa no mivelona amin' ny [[fiompiana]]. Ny voly lehibe indrindra dia ny [[vary]], fa ny vokatra lehibe hafa dia ny [[fary]] sy [[mangahazo]]. Ny indostria sy ny serivisy dia manome asa ho an' ny 4&nbsp;% sy 10&nbsp;% amin' ny mponina. Ankoatra izany, ny [[jono]] dia mampiasa ny 1&nbsp;% amin' ny mponina. == Vokatry ny fambolena == [[Sary:Starr 061109-1503 Schinus terebinthifolius.jpg|vignette|189x189px|Volena ao Ifarantsa ny ''Schinus terebinthifolius'']] Ny entana faharoa lafo vidy indrindra dia [[mangahazo]]. Ny zava-bolena lehibe indrindra amin' ny lafin' ny velaran-tany dia ny [[vary]]. Ny entana fahatelo lafo vidy indrindra dia [[fary]]. Ny isan' ny [[omby]] dia 3&nbsp;049. Ny isan' ny taona nisian' ny pesitry ny vorona teo anelanelan' ny taona 1999 sy 2001 dia 3. Ny zava-bolena faharoa lehibe indrindra amin' ny lafin'ny velarantany dia ny mangahazo. Ny entana lafo vidy indrindra dia ny vary. 20&nbsp;% amin' ny [[tanimbary]] no voatondraka amin' ny tohodrano na paompy. Ny 4&nbsp;% amin' ny mponina no manao asa tanana. 70&nbsp;% amin' ny mponina no [[Fambolena|miasa tany]]. 1&nbsp;% amin' ny mponina no miasa amin' ny [[Jono|fanjonoana]].15&nbsp;% amin' ny mponina no miasa amin' ny [[fiompiana]]. 10'''&nbsp;%''' amin' ny mponina no miasa amin' ny sampandraharaha. 73 no isan' ny [[kisoa]]. Ahitana fikambanam-pampiasa rano ao. Ity kaominina ity dia manana velarana 148 km² sy fokontany 9. Ny Antanosy no mponina betsaka ao, nefa ahitana Antesaka sy Tandroy vitsy koa. == Fotodrafitrasa == Ahitana tobim-pahasalamana ao. Ahitana sekoly ambaratonga fototra. Misy fitrandrahana harena an-kibon' ny tany amin' ny fomba indostrialy. == Fitaterana == Ny fitaovam-pitaterana ampiasaina matetika indrindra dia fiara maivana base. Ny faharetan' ny dia mankany amin' ny renivohi-paritra dia 3 ora. Ahitana lalana godorô ao amin' ilay kaominina. Ny fotoam-pitaterana mankany amin' ny tanàn-dehibem-paritra amin' ny andro fahavaratra dia 3 ora. Ny lalan-tany dia azo aleha mandavan-taona. Ny saran-dalan' ny olona tokana mankany amin' ny tanàn-dehibem-paritra amin' ny andro fahavaratra dia 18&nbsp;500 Fmg. Misy fikambanan' ny mpampiasa lalan-tany ao. Ny saran-dalan' ny olona tokana mankany amin' ny tanàn-dehibem-paritra amin' ny maintany dia 18&nbsp;500 Fmg. == Fari-piainana == 5&nbsp;% amin' ny mponina no tena mahantra dia mahantra. 25&nbsp;% amin' ny mponina no atao hoe mahantra. Ny halavan' ny vanim-potoana mety hahalanian' ny vokatry ny taon-dasa dia 3 volana. 20&nbsp;% amin' ny mponina no atao hoe manan-karena. 50&nbsp;% amin' ny mponina no manana fari-piainana antonontonony. == Fitantanana == Misy masoivohon' ny ministeran' ny fanabeazana ao. == Olana == Ny isan' ny vakitrano tanatin' ny taona 1999-2001 dia 1. == Rohy ivelany == * [http://www.ilo.cornell.edu/ilo/census.xls ilo.cornell.edu] - Statistika momba ny kaominina malagasy ary loharanom-pahaizana namoronana an'ity lahatsoratra ity. [[Sokajy:Kaominina any Madagasikara]] kdrv8s2i0cuf92w49r4v5qdw6r7dd4q 0 201120 1091599 765601 2024-11-17T03:31:08Z 2A02:8440:9129:34B:F803:3DFF:FEB4:396E rohin'ny fahafatesana: https://www.vg.no/sport/i/xmVR8Q/trygve-bornoe-er-doed 1091599 wikitext text/x-wiki {{infobox olona |sary= |anarana=Trygve Bornø |teraka=2 Febroary 1942 |maty=15 Novambra 2024 |firenena=Norvezy |mpiaraka= |asa= * [[mpilalao baolina kitra]] |taona niasàna= }} '''Trygve Bornø''' dia mpilalao baolina kitra mizaka ny zom-pirenen'i [[Norvezy]] teraka ny 2 Febroary 1942 ary maty tamin'ny 15 Novambra 2024 == Jereo koa == * [[Biôgrafia]] [[sokajy:Biôgrafia]] {{vangovango}} [[sokajy:mpilalao baolina kitra]] m8eb8oq9x71cij9ojbqqy9q4lxg88wi 0 229961 1091582 1091275 2024-11-16T18:41:19Z Thelezifor 15140 Nanatsara rafi-pehezanteny 1091582 wikitext text/x-wiki [[Sary:ANTANOSY.jpg|vignette|354x354px|Tanora lahy sy vavy antanosy]] [[Sary:Antanosy tomb on the road from Fort Dauphin to Amboasary.jpg|vignette|Fasana antanosy manamorona ny lalana avy any [[Tolagnaro]] mankany [[Amboasary-Atsimo|Amboasary Atsimo]]]] Ny '''Antanosy''' na '''Tanosy''' dia vondrom-poko ao amin' ny tendro atsimo-atsinanan' i [[Madagasikara]], ao amin' ny [[faritra Anosy]] izay misy an' i [[Tolagnaro]], eo anelanelan' ny ony [[Masianaka (ony)|Masianaka]] sy ny ony [[Mandrare]] no misy azy betsaka indrindra, nefa ahitana azy koa ny tanàna toa an' i [[Bezaha]] sy [[Vatolatsaka]] (ao amin' ny [[distrikan'i Betioky-Atsimo|distrikan' i Betioky-Atsimo]]) ary any [[Bereketa]] ([[distrikan'i Sakaraha|distrikan' i Sakaraha]]) any amin' ny [[faritra Atsimo-Andrefana]]. I Tolagnaro no tanàn-dehiben' izy ireo. Nifindra any taorian' ny nandresen' ny [[Merina]] an' Anosy. ny Antanosy mipetraka any Bezaha sy ny manodidina. Tombanana ho 360&nbsp;000 ny Antanosy tamin' ny taona 2013. == Ny maha izy azy ny Antanosy == Ao amin' ny [[Faritra Anosy]] ao atsimo-atsinanan' i Madagasikara no tena fonenan' ny Antanosy, na dia eo aza ireo izay mipetraka any [[Bezaha]] sy ny manodidina, izay nifindran' ny sasany tamin' ny Antanosy taorian' ny nandresen' ny [[Fanjakan' Imerina|Merina]] an' Anosy.[[Sary:Two Antanosy ,men, 1900-1910.jpg|vignette|183x183px|Lehilahy antanosy, teo anelanelan' ny taona 1900 sy 1910.]] Tamin' ny taonjato faha-19 dia nibodo ny ampahan-tanin' ny [[Mahafaly]] sy ny an' ny [[Bara]] ny Antanosy, hatrany amin' ny ony [[Onilahy]] any atsimo-andrefana, noho ny fahaiza-manaony. Vokatry ny fahatongavan' ny [[Merina|tafika merina]] tany Anosy izany fifindrà-monina izany<ref><small>Ogot, Bethwell A. (1992). ''[https://books.google.com/books?id=WAQbp7aLpZkC Africa from the Sixteenth to the Eighteenth Century]''. Paris: UNESCO.</small></ref>. Niisa 360&nbsp;000 any ho any ny Antanosy tamin' ny taona 2013<ref><small>Diagram Group (2013). ''[https://books.google.com/books?id=xJQuAgAAQBAJ Encyclopedia of African Peoples]''. San Francisco, CA: Routledge. p. .</small></ref>. 2 % n' ny [[Malagasy (vahoaka)|vahoaka malagasy]] eo ho eo ny Antanosy, ka anisan' ny vondrom-poko madinika eto [[Madagasikara]] amin' ny isan' ny mponina sy amin' ny velaran' ny tany nonenan' ny razambeny<ref><small>Bradt, Hilary; Austin, Daniel (2007). ''[https://books.google.com/books?id=vyNVb2q0RisC&pg=PA23&dq=madagascar+ethnic+group#q=madagascar%20ethnic%20group Madagascar]'' (9th ed.). Guilford, CT: The Globe Pequot Press Inc. pp. 113–115.</small></ref>.[[Sary:Antanosy warriors.jpg|vignette|282x282px|Mpiady antanosy tamin' ny taona 1908 any ho any]] == Fiarahamonina == Nifindra monina avy any avaratra tokony ho 150–200 taona lasa izay ny razamben' ny Antanosy ankehitriny. === Ny foko mandrafitra ilay vondrona === Raha zaraina telo fotsiny, araka ny voalazan' ny Ministeran' ny Fambolena sy ny Fiompiana ary ny Jono (''Ministère de l'Agriculture, de l'Elevage et de la Pêche'' -- MAEP, 2003), dia izao ireo vondrona ireo: * ny [[Antavaratra (tanosy)|Antavaratra]] any [[Manantenina]] (fifangaroan' ny Antanosy sy ny [[Antaisaka]]); * ireo monina amin' ny lohasaha [[Antambolo (tanosy)|Antambolo]] ao amin' ny faritra [[Ranomafana (Taolanaro)|Ranomafana]] sy [[Enaniliha]] * ny [[Antatsimo (tanosy)|Antatsimo]] mipetraka any amin' ny tapany atsimo-andrefan' Anosy, manomboka any [[Ranopiso]] ka hatrany amin' ny onin' i [[Mandrare]]. Raha zaraina dimy, dia ao: * ny Antavaratra na Tavaratra, ao amin' ny faritr' i [[Manantenina]] sy ny manodidina (atao hoe Temanantenina iireo izay monina na avy ao Manantenina fa ireo ao avaratra kokoa dia atao hoe Tavaratra); * ny [[Antambolo (tanosy)|Antambolo]] na Tambolo, ao amin' ny faritr' i [[Ranomafana (Taolanaro)|Ranomafana]] sy [[Enaniliha]]; * ny Antatsimo na Tatsimo, izay monina ao amin' ny tapany atsimo-andrefan' ny [[faritra Anosy]], avy eo [[Ranopiso]] hatrany amin' ny reniranon' i [[Mandrare]] (any [[Amboasary-Atsimo]]); * ny [[Antambato (tanosy)|Antambato]] na Tambato, monina ao amin' ny faritr' i [[Mahatalaky]] sy i [[Manafiafy]]; * ny [[Antanosy (Fanjahira)|Antanosy]] na Tanosy, ao amin' ny faritr' i [[Fanjahira]]. Fomba iray amaritana ny Antanosy koa ny fifantohana amin' ny [[Zafiraminia]] tonga teny Anosy tamin' ny taonjato faha-16, izay nandresy ny mponina izay efa nipetraka teo, ary ny tarana-mpanjakany taloha dia voafehin’ ny fasana antsoina hoe [[Enosiavaratse|Enosiavaratsy]] (Manarivo), Enosiatsimo (Andromira) ary Samby Anosy ([[Ifarantsa]]). == Tantara == === Tarana-mpanjaka zafiraminia === Tamin’ ny taonjato faha-16 dia tonga tany [[Faritra Anosy|Anosy]] ny [[Zafiraminia]] (taranak' i [[Ramini]]) ary nifindra tany amin’ ny lohasahan' i [[Efaho (ony)|Efaho]] rehefa resin' ny [[Antambahoaka]] tany avaratra. Efa tamin’ ny taonjato faha-13 tany ho any no niaina teto [[Madagasikara]] ny Zafiraminia ary nifangaro tamin' ny Malagasy,izay efa nonina teto talohany; tsy nanana andrim-pivavahana silamo izy ireo na dia nitazona ny [[Abidy arabo|soratra arabo]] sy ny fomba amam-panao ara-piaraha-monina maro. Nampiditra ny fampiasana trano hazo ny Zafiraminia, nanana [[omby]] ho mariky ny fananan-karena, ary nanangana tarana-mpanjaka naharitra 200 taona. === Ny fifandraisana tamin' ny Eorôpeana === Raha nifindra tany Anosy avy any avaratra ny Zafiraminia dia nanomboka tonga avy any atsimo ny Eorôpeana. Tamin' ny 10 aogositra 1500, ny sambo [[Pôrtogaly|pôrtogey]] - izay nisaraka tamin' ny ''[[Armadas da Índia]]'' faha-2 - no Eorôpeana voalohany nahita an' i [[Madagasikara]], tany amin' ny morontsiraka atsimo akaikin' i [[Tolagnaro|Fort-Dauphin]] ankehitriny. Nantsoin' izy ireo hoe ''Ilha de São Lourenço'' (''Saint-Laurent'' amin' ny [[Fiteny frantsay|teny frantsay]]) i Madagasikara. Nisy sambo vaky dimy, fara fahakeliny, teo amin' io morontsiraka io teo anelanelan' ny taona 1504 sy 1507, ary ny sasany tamin' ny [[Pôrtogaly|Pôrtogey]] sisa velona no nanorina ny rova ''Tranovato'', trano vato mirefy 10&nbsp;m² teo amin' ny havoana iray 9&nbsp;km any andrefan’ i Fort-Dauphin ankehitriny. Tamin' ny 4 Aogositra 1508 dia tonga nanamita iraka ara-barotra pôrtogey i [[Diogo Lopes de Sequeira]], ary nanavotra olona roa avy amin' ny sambo, izay niasa ho mpandika teny malagasy. Tamin' ny taona 1613 dia nitsidika ny rova ​​vato tao Tranovato, izay nipetrahan' ny mpanjaka teo an-toerana, [[Chambanga]], ny sambo pôrtogey nankaty Madagasikara. Nifanarahana ny fifaneken' ny fisakaizana, nosokafana ny raharaham-barotra. Nisy ny tsy fifanarahana momba ny fanerena ny mpanjaka Chambanga handefa an' i [[Drian-Ramaka]] zanany hianatra momba ny fivavahana katôlika any Goa (any [[India]]). Lasa tsy natoky i Chambanga rehefa nanomboka nitady [[volamena]] sy [[volafotsy]] ny Pôrtogey; nampiato ny raharaham-barotra izy, niezaka ny hamoana izany tany Anosy. Nitohy ny varotra rehefa nandimby an-drainy i Drian-Ramaka, ary nanaja ny [[Fivavahan-drazana malagasy|fivavahan-drazana]] fa tsy nanaiky ny [[Katôlisisma|fivavahana katôlika]]. === Fiorenam-ponenan' ny Frantsay === Tamin’ ny taona 1604 dia nanomboka nandefa sambo nankaty Madagasikara ny mpanjaka frantsay [[Henri IV]] mba hifaninana amin' ny zanatany [[Nederlandy|hôlandey]] any amin' ny [[Morontsiraka Volamena Hôlandey|Morontsiraka Volamena]] (''Golden Coast'') any [[Afrika]] (ampahany amin' i [[Ganà]] ankehitriny). Niorina teny [[Manafiafy]] ao Anosy ny fonenan' ny frantsay. Betsaka ny maty tamin' ny volana voalohany, angamba noho ny [[tazomoka]] sy ny [[fivalanan-dra]] (disanteria) tany amin’ ny faritra misy [[honahona]], ary nafindra 40&nbsp;km atsimo-andrefana mankany amin' ny [[Saikinosy|saikinosi]]<nowiki/>n' i Taolanaro ilay tanàna ary nanorenan' izy ireo ilay nantsoina tatỳ aoriana hoe [[Tolagnaro|Fort Dauphin]], [[zanatany]] frantsay voalohany aty amin' ny [[Ranomasimbe Indiana]]. Hitan' ny Frantsay ho azo atao namana i Drian-Ramaka; teo amin' ny sisin' ny tanànan' ny [[Zafiraminia]] ny toeram-ponenan' izy ireo. Nanambady vehivavy andriana zafindraminia i [[Jacques de Pronis]], governora voalohany tao amin' ny [[Compagnie française des Indes orientales]]. Na izany aza, dia nanao izay natezitra ny voanjo i Pronis ka nafatotr' izy tamin' ny rojo vy; taorian' ny famonjena azy dia noroahina tany amin' ny nosy [[La Réunion]] ny mpikomy - na Frantsay na Malagasy. I [[Étienne de Flacourt]] no nandimby azy, ary nikatsaka ny hanangana zanatany maromaro teto Madagasikara mba hamatsiana indray ny sambo eorôpeana mandeha any amin' ny faritra [[India Atsinanana (faritra)|India Atsinanana]], hahazoana sakafo avy amin' ny Malagasy, na amin' ny alalan' ny varotra izany na an-keriny, ary ny nisy koa ny fivarotana [[Aika (zavamaniry)|aika]] (''Indigofera tinctoria'') sy [[Paraky (zavamaniry)|paraky]] ary [[fary]] hamatsiana ny fanitarana ny [[fanjanahantany]]. Nitady izay handresena an' Anosy ny governora nifandimby tao Fort-Dauphin, tamin' ny tapaky ny taonjato faha-17, tamin' ny fandrobana ny fahefan' ny mpanjaka zafiraminia, izay niray hina tamin' ny andron' i Drian Ramaka (ary tatỳ aoriana tamin' ny andron' [[Andriampanolahy]] zanany). Nisy ny hetsika miaramila maromaro izay nandroba sy nandoro tanàna, namono sy [[Fanandevozana|nanandevo]] ny Malagasy ary nangalatra [[omby]] an' aliny. Famonoana olona sy [[fanapoizinana]] ary fisamborana sy fandoroana an' i Fort-Dauphin no nasetrin' ny Malagasy izany. Tamin' ny taona 1674, taorian' ny nananganana indroa ny ''Compagnie française des Indes orientales'', noho ny tsy fahampian' ny tombom-barotra, dia nialan' ny Frantsay i Fort-Dauphin ary nilaozany koa ny zanatany. === Fitondrana tompomenakely === Nitohy ny disadisa tany Anosy taorian' ny fandroahana ny Frantsay. Rehefa nialokaloka tao Fort-Dauphin ny [[jiolahin-tsambo]] vaky sambo tamin' ny taona 1697, dia nanendry an' i [[Abraham Samuel]], izay [[safiotra]] avy any [[Martinique]], mba ho mpanjaka mpitarika azy ireo. Nitarika [[Asan-jiolahin-tsambo|jiolahin-tsambo]] tamin' hiady tsy tapaka tamin' i [[Diamarang Diamera]], mpanjaka antanosy, i Samuel, mandra-pahafatiny tamin' ny 1705. Niezaka nifehy ny tany indray ny Zafiraminia, nefa tsy nahomby; niatrika fikomiana maromaro izy ireo. Nihena ny isan' ny tanànan' ny voanjo sy ny habeny, ary nifindra tany anaty tanety izy ireo. Tonga nanarina an' i Fort-Dauphin ho toby famatsiana ilay Frantsay atao hoe [[Louis Laurent de Maudave]] tamin' ny taona 1768. Nisy mpitondra niisa 35 tao amin' ny faritr' Anosy, izay tsy nifanaraka fa niady ny ankamaroany, ary tsy nisy nitondra olona mihoatra ny 3&nbsp;000. Nanao sonia fifanarahana 30 tamin’ ny mpanjaka teo an-toerana i Louis Laurent de Maudave, nanao fifanekena tamin' ny fanomezana [[basy]] azy ireo (basy maherin' ny 10&nbsp;000 sy [[vanja]] 50 taonina no namidy). Nofoanan' ny fitondram-panjakana frantsay anefa ny ''Compagnie française des Indes orientales'' tamin' ny taona nanaraka, ary nilaozana ny toeram-pivarotan' i Maudave. Tokony ho tamin' ny fotoana niaingan' ny Frantsay dia nianjera koa ny fanjakan' ny [[Zafiraminia]], izay ravan' ny ady nanomboka tamin' ny tapaky ny tampolo 1600. Tamin' ny taona 1819 dia nosokafan' ny Frantsay indray i Fort Dauphin, rehefa avy nifampiraharaha tamin' ny lehiben' ny [[Zafiraminia]], atao hoe [[Rabefania]]. Nila ny fiarovan' ny Frantsay tamin' ny [[Fanjakan' Imerina]], izay nikatsaka ny hanapaka an' i Madagasikara manontolo, i Rabefania. Nanohy nanondrana omby i Fort-Dauphin, ary lasa toeram-panandevozana ihany koa sady nanao fitanehana [[toaka]]. === Fanapahan' ny Merina === Nisy miaramilan' ny [[Fanjakan' Imerina]], izay niisa 3&nbsp;000 hatramin' ny 4&nbsp;000, nidina ny morontsirak' Anosy ary nahafaka an' i Fort-Dauphin tamin' ny 14 Marsa 1825, ka tamin' izany no nifehy ny morontsiraka atsinanan’ i [[Madagasikara]] manontolo ny Fanjakan' Imerina. Miaramila 800 avy any Imerina mirongo basy no nifehy ny fitaterana an-dranomasina sy ny raharaham-barotra niaraka amin' ny miaramila tamin' ny tanàna hafa amorontsiraka. Nanohitra ny fomba feno habibiana nataon' ny Merina anefa ny ampahany be tamin' Anosy ka tsy nanoa fa nifehy tena, raha ny tena marina, ny mponina tany. === Adin' ny Frantsay sy ny Malagasy === Nanafika an' i [[Madagasikara]] i Frantsa tamin' ny taona 1883, mba hanoherana ny fitombon' ny herin' ny [[Britaina Lehibe|Britanika]] aty amin' ny [[Ranomasimbe Indiana]]. Tany avaratr' i Madagasikara no tena nifantohan' ity fanirahana tafika voalohany teto Madagasikara ity, izay ivon' ny fahefan' Imerina. Izany no nahatonga ny Antanosy hikomy sy haka an' i [[Fort-Dauphin]], na dia nalain' ny [[Merina]] aza izany tamin' ny taona 1884. Tamin' ny taona 1885 dia nodarohan' ny sambo mpiady frantsay baomba ilay rova. Namerina namaritra ny faritra aty [[Afrika]] feheziny i [[Britaina Lehibe]] sy i [[Frantsa]]; lasa [[Prôtektôrata Frantsain' i Madagasikara|prôtektôrata frantsay i Madagasikara]]. Avy eo dia nanao fanirahana miaramila faharoa aty Madagasikara tamin’ ny taona 1894 ny Frantsay. === Zanatany frantsay === Lasa [[Madagasikara zanatany frantsay|zanatany frantsay]] tamin' ny fomba ôfisialy i Madagasikara tamin' ny 6 Aogositra 1896, ary ny miaramila frantsay no nifehy an' i Fort-Dauphin. Nisy tsy fandriam-pahalemana goavana tany amin' ny faritra hafa any amin' ny tapa,ny atsimon' i Madagasikara. Notarihin' ny mpanjaka antanosy [[Rabefagnatrika]], izay mpifaninana tamin' ny mpanjakan' i [[Manambaro]] atao hoe [[Rabefialy]], izay nanohana ny Frantsay, ny fanoherana tao anivon' Anosy. Resin' ny Frantsay ny faritra atsimon' i Madagasikara tamin' ny taona 1898, tamin' ny alalan' ny fomba fanoheram-pikomiana novolavolaina tany [[Indôsina]]. Niteraka fikomiana kely sy fanafihana, izay niafara tamin’ ny [[Fikomian' ny Malagasy tamin' ny taona 1904–1905|fikomiana faobe tamin' ny taona 1904–1905]], ny fitondrana henjana sy ny tsy firaharahana ny [[kolontsaina malagasy]]. Nitarika mpikomy nianatsimo nankany Anosy i [[Befagnatrika]], izay mpanjakan' ny Antanosy, ary tamin' ny volana Desambra 1904 dia nahafaka an' i [[Esira]] sy i [[Fort Dauphin|Fort-Dauphin]] ary i [[Manambaro]], tamin’ ny fandrobana izay niely patrana. Amin' ny ankapobeny dia nanohana ny fikomiana ny [[Prôtestantisma eto Madagasikara|Prôtestanta]], ary nisy fiangonana katôlika maromaro nodoran' ny mpikomy. Nihamafy ny fihetseham-po [[Fanindrahindram-pirenena|nasiônalista]] sy mpanohana ny fahaleovantena teto Madagasikara taorian' ny fiverenan' ny lehilahy izay noterena hanao miaramila, ny fanohizana ny [[Asa an-tery vozona|asa an-terivozona]], ary ny tsy fisian' ny fanavaozana nampanantenain' i [[Charles de Gaulle]]. Rehefa tsy nety nanohana ny dingana [[Demôkrasia|demôkratika]] mankany amin' ny fahaleovantenan' i Madagasikara ny governemanta frantsay, dia nahazo vahana ny mpitarika ny tolona ho an' ny fahaleovantena ary nanomboka ny [[Tolom-bahoaka tamin' ny 1947|fitroaran' ny Malagasy tamin' ny taona 1947–1949]]. === Repoblikan' i Madagasikara === Nahazo fahaleovan-tena tamin' ny [[fitsapan-kevi-bahoaka]] i Madagasikara tamin' ny taona 1958. Notoherin' ny fitroaran' ny tantsaha tany amin' ny [[Faritanin' i Toliara]] (anisan' izany [[Faritra Anosy|Anosy]]) ny fahefana ara-pôlitikan' ny fitondrana vaovao, tamin' ny taona 1971. Nitarika ho amin' ny fanangana ny [[Repoblika Demôkratika Malagasy]] tamin' ny taona 1975 ny fihetsiketsehan' ny mpianatra narahin' ny fitokonana faobe sy ny rotaka. == Fiteny == Ny ankamaroan' ny Antanosy dia mampiasa ny [[fiteny antanosy]], izay [[fitenim-paritra malagasy]], sampan' ny [[Fiteny malaiô-pôlineziana|vondrom-piteny malaiô-pôlineziana]] avy amin' ny [[fiteny baritô]] any atsimon' i [[Bôrneô]]. Miteny antanosy ihany koa ny Antanosy ao amin' ny tanàna toa an' i [[Bezaha]] sy [[Vatolatsaka]] ([[Distrikan'i Betioky-Atsimo|distrikan' i Betioky-Atsimo]]) ary any [[Bereketa]] ([[Distrikan'i Sakaraha|distrikan' i Sakaraha]]). Ity fiteny ity no fiteny malagasy nosoratana voalohany amin' ny [[abidy latina]] (vavaka kristiana amin' ny fiteny antanosy).. == Toekarena == === Jono === Mpiandriaka sy [[Jono|mpanjono]] ny Antanosy monina amorotsiraka. === Fambolena sy fiompiana === Mpamboly [[vary]] sy [[mangahazo]] sy [[Fiompiana omby|mpiompy omby]] kosa ireo izay monina an-tanety lavitra ny [[ranomasina]]. Raha ampy ny [[Rotsa-drano|rotsak' orana]], dia ny [[vary]] no vokatra voalohany amin' ny sakafo. Sakafo tena ilaina ho an’ ireo izay tsy mahavidy vary mandritra ny taona ny [[mangahazo]], anisan' izany ny ankamaroan' ny Malagasy any an-toerana. Kely ny vokatra avy amin' ny ankamaroan' ny voly, indrindra noho ny fomba fambolena mbola nentim-paharazana. Ny [[Kafe (maniry)|kafe]] (avy amin’ ny faritra [[Ranomafana]] indrindraindrindra), ny [[trongatsy mavokely]] (''Catharanthus roseus''), ny [[taretra]] (''Agave sisalana'') ary ny [[Dipoavatra (maniry)|dipoavatra]] (''Schinus'') no voly fanondrana efatra lehibe ao amin' ny faritra Anosy. === Taozavatra === [[Sary:Tanosy dwelling.jpg|vignette|Trano antanosy]] Misy koa ny mpanefy sy ny mpanamboatra trano amin' ny hazo. === Varotra === Anisan' ny fiveloman' ny olona koa ny divarotana ny vokatry ny fitrandrahany ny [[zavamaniry]] sy ny [[biby]] any an' ala ([[tantely]], [[hazo]], zavamaniry fanao [[raokandro]]). Fanao matetika mandritra ny tsena isan-kerinandro eo an-toerana ny varotra, satria monina any amin' ny tanàna ambanivohitra lavitra vitsy mponina ny ankamaroan' ny mponina<ref><small>Lyon, Linda M. (2003). ''[https://research.wsulibs.wsu.edu:8443/xmlui/bitstream/handle/2376/119/l..?sequence=1 Antanosy Odyssey II: Application of the use and knowledge of non-domesticated medicinal plants on conservation among the people of Madagascar]''. Doctoral dissertation, Washington State University.</small></ref>. == Kolontsaina == [[Sary:Man from the Antanosy tribe in Madagascar 1950. (9420075397).jpg|vignette|Lehilahy antanosy tamin' ny taona 1950]] === Ny fivavahan-drazana === Toy ny faritra maro eto [[Madagasikara]] dia maro ny Antanosy mandala ny [[Fivavahan-drazana malagasy|fivavahan-drazana]] izay iantsoana an' i [[Zanahary]] sy anajana ny [[Razana (finoana malagasy)|razana]]. Mbola maro ny Kristiana ao Anosy manaja ny finoana nentim-paharazanana, indrindra ny [[Fady (malagasy)|fady]] samihafa, izay mifangaro ihany koa amin' ny [[Silamo eto Madagasikara|fanao mozilmàna]] izay niditra tao efa taonjato maro lasa. === Ny kristianisma === Tamin' ny taompolo 1610 dia nisy fiangonana naorina ho an' ny [[Zezoita]] izay natao hanombohana ny [[fitoriana ny filazantsara]]. Tsy nanaiky ny handefasana an' i [[Drian-Ramaka]] zanany lahy ho any [[Goa]] (any [[India]]) hianatra momba ny [[Katôlisisma|fivavahana katôlika]] ny mpanjaka [[Chambanga]]. Nanaja ny [[Fivavahan-drazana malagasy|fivavahan-drazana]] i Drian-Ramaka, rehefa nandimby an-drainy, fa tsy nanaiky ny fivavahana katôlika. Vokatry ny tsy fahombiazan' ny Zezoita (Malagasy iray monja no natao [[batemy]] nandritra ny herintaona) dia niala tao Anosy izy ireo tamin' ny taona 1617. Tamin' ny tapaky ny taonjato faha-17 dia notarihin' ny [[Lazarista]] (''Congrégation de la Mission'') ny asa fitoriana. Tamin’ ny taona 1869, taorian' ny fahazoan' ny [[Fanjakan' Imerina]] ny fanapahana an' Anosy, dia niova ho kristiana ny mpanjakavavy merina [[Ranavalona II]]. Nisy fiangonana naorina tao Fort-Dauphin ary tsy maintsy nanatrika fivavahana ny mponina tao. Ny evanjelista avy amin' ny [[London Missionary Society]] no nitarika ny fiangonana tatỳ aoriana. Taorian' ny naha lasa [[Zanatanin' i Madagasikara sy ny tany miankina|zanatany frantsay]] an' i Madagasikara dia niseho ny fikomiana goavana tany atsimon' i Madagasikara, nefa resy ny faritra atsimon' i Madagasikara tamin' ny taona 1898. Taorian’ ilay fikomiana dia nakaton' ny Frantsay ny sekoly loterana sy ny [[Loteranisma eto Madagasikara|fiangonana loterana]], izay noheveriny ho mpiray tsikombakomba amin' ny mpikomy. === Fombafomba amin' ny fandevenana === [[Sary:Mahafaly-tomb.jpg|vignette|Orimbato antanosy]] Manangana [[tsangambato]] na [[orimbato]] ny Antanosy mba hahatsiarovany ny havany maty, na dia efa milevina am-pasana, ka matetika amin' ny toerana malaky talaky mason' ny besinimaro no anorenana izany, toy ny toerana amoron-dalana. [[Sary:Ethnic_groups_of_Madagascar_Map.png|vignette|Ny fitsinjaran' ny vondrom-poko eto Madagasikara]] == Jereo koa == '''<big>Vahoaka eto Madagasikara</big>''' '''Ny foko eto Madagasikara''' * [[Antambahoaka]] - [[Antandroy]] - [[Antankarana]] - [[Antanosy]] - [[Antefasy]] - [[Antemoro]] - [[Antesaka]] - [[Bara]] - [[Beosy]] - [[Betsileo]] - [[Betsimisaraka]] - [[Bezanozano]] - [[Mahafaly]] - [[Makoa]] - [[Masikoro]] - [[Merina]] - [[Mikea]] - [[Sakalava]] - [[Sihanaka]] - [[Tanala]] - [[Tsimihety]] - [[Vezo]] - [[Zafimaniry]] - [[Zafisoro]]. '''Ny vahoaka hafa eto Madagasikara''' * [[Sinoa eto Madagasikara]] * [[Vazaha eto Madagasikara]] * [[Karàna]] '''Samihafa''' * [[Jiosy malagasy]] == Tahirin-kevitra == * [https://tafa-sy-dinika.jimdo.com/antanosy-bara-betsileo/ Lahatsoratra amin'ny teny frantsay mahakasika ny Antanosy, Bara ary Betsileo] * [http://gasikar-histo.e-monsite.com/pages/histoire/monarchie/royaume-antanosy/ Lahatsoratra amin'ny teny frantsay mahakasika fanjakana Antanosy] {{Wayback|url=http://gasikar-histo.e-monsite.com/pages/histoire/monarchie/royaume-antanosy/ |date=20170116142101 }} == Boky azo anovozan-kevitra == * Bradt, Hilary; Austin, Daniel (2007). ''Madagascar'' (9th ed.). Guilford, CT: The Globe Pequot Press Inc. pp. 113–115. <nowiki>ISBN 978-1-84162-197-5</nowiki>. * Clément Sambo, "Destins astrologiques et liberté humaine", ''Études Océan Indien'', 16, Paris : INALCO, 1993, pp. 1-29. * Clément Sambo, "Pose les devinettes ? Les contes brefs des enfants malgaches", in : J. Koubi, dir., ''Enfance et Société d’Asie du Sud-Est'', Paris : L’Harmattan, 1994. * Clément Sambo, ''Aspects philosophiques de l’astrologie traditionnelle antanosy''. [Mémoire de maîtrise en philosophie], 1983, 170 p. CUR, Toliara, Département de Philosophie. * Clément Sambo, ''Folklore oral des enfants malgaches''. Paris : INALCO, 285 p. [« Travaux et Documents », 4], 1987. * Clément Sambo, ''Langages non conventionnels à Madagascar. Argot des jeunes et proverbes gaillards''. Paris : Karthala, 2001, 400 p. * Clément Sambo, ''Oralité et tradition des enfants malgaches''. [Thèse de Doctorat Nouveau Régime] soutenu à l’Institut National des Langues et Civilisations Orientales, Paris. 2 volumes, 300 + 200 p. 1990. * Clément Sambo, ''Tradition et oralité à Madagascar'', Synthèse des travaux en vue de l’Habilitation à Diriger des Recherches (HDR), 737 p, 2005. * Diagram Group (2013). ''Encyclopedia of African Peoples''. San Francisco, CA: Routledge. <nowiki>ISBN 9781135963415</nowiki>. * Guillaume et Alfred Grandidier, ''Histoire physique, naturelle et politique de Madagascar'', vol. 5, Histoire politique et coloniale, t. 3, Histoire des populations autres que les Merina, fasc. 1, Betsileo, Betsimisaraka, Antanosy ..., Imprimerie officielle, Tananarive, 1948, 255 p. * Jean-Jacques Rabenirina, ''Le rituel mobilisateur de la circoncision (Savatsy ou cérémonie de circoncision chez les Antanosy de Soamanonga)'', Université de Bordeaux 2, 1998, 429 p. (thèse) * Ogot, Bethwell A. (1992). ''Africa from the Sixteenth to the Eighteenth Century''. Paris: UNESCO. <nowiki>ISBN 9789231017117</nowiki>. == Loharano sy fanamarihana == [[Sokajy:Foko ao Madagasikara]] me1705yldohbn3wh0zlmsxkvworjs13 1091583 1091582 2024-11-16T18:52:53Z Thelezifor 15140 1091583 wikitext text/x-wiki [[Sary:ANTANOSY.jpg|vignette|354x354px|Tanora lahy sy vavy antanosy]] [[Sary:Antanosy tomb on the road from Fort Dauphin to Amboasary.jpg|vignette|Fasana antanosy manamorona ny lalana avy any [[Tolagnaro]] mankany [[Amboasary-Atsimo|Amboasary Atsimo]]]] Ny '''Antanosy''' na '''Tanosy''' dia vondrom-poko ao amin' ny tendro atsimo-atsinanan' i [[Madagasikara]], ao amin' ny [[faritra Anosy]] izay misy an' i [[Tolagnaro]], eo anelanelan' ny renirano [[Masianaka (ony)|Masianaka]] sy ny ony [[Mandrare]] no misy azy betsaka indrindra, nefa ahitana azy koa ny tanàna toa an' i [[Bezaha]] sy [[Vatolatsaka]] (ao amin' ny [[distrikan'i Betioky-Atsimo|distrikan' i Betioky-Atsimo]]) ary any [[Bereketa]] ([[distrikan'i Sakaraha|distrikan' i Sakaraha]]) any amin' ny [[faritra Atsimo-Andrefana]]. I Tolagnaro no tanàn-dehiben' izy ireo. Nifindra any taorian' ny nandresen' ny [[Merina]] an' Anosy. ny Antanosy mipetraka any Bezaha sy ny manodidina. Tombanana ho 360&nbsp;000 ny Antanosy tamin' ny taona 2013. == Ny maha izy azy ny Antanosy == Ao amin' ny [[Faritra Anosy]] ao atsimo-atsinanan' i Madagasikara no tena fonenan' ny Antanosy, na dia eo aza ireo izay mipetraka any [[Bezaha]] sy ny manodidina, izay nifindran' ny sasany tamin' ny Antanosy taorian' ny nandresen' ny [[Fanjakan' Imerina|Merina]] an' Anosy.[[Sary:Two Antanosy ,men, 1900-1910.jpg|vignette|183x183px|Lehilahy antanosy, teo anelanelan' ny taona 1900 sy 1910.]] Tamin' ny taonjato faha-19 dia nibodo ny ampahan-tanin' ny [[Mahafaly]] sy ny an' ny [[Bara]] ny Antanosy, hatrany amin' ny ony [[Onilahy]] any atsimo-andrefana, noho ny fahaiza-manaony. Vokatry ny fahatongavan' ny [[Merina|tafika merina]] tany Anosy izany fifindrà-monina izany<ref><small>Ogot, Bethwell A. (1992). ''[https://books.google.com/books?id=WAQbp7aLpZkC Africa from the Sixteenth to the Eighteenth Century]''. Paris: UNESCO.</small></ref>. Niisa 360&nbsp;000 any ho any ny Antanosy tamin' ny taona 2013<ref><small>Diagram Group (2013). ''[https://books.google.com/books?id=xJQuAgAAQBAJ Encyclopedia of African Peoples]''. San Francisco, CA: Routledge. p. .</small></ref>. 2 % n' ny [[Malagasy (vahoaka)|vahoaka malagasy]] eo ho eo ny Antanosy, ka anisan' ny vondrom-poko madinika eto [[Madagasikara]] amin' ny isan' ny mponina sy amin' ny velaran' ny tany nonenan' ny razambeny<ref><small>Bradt, Hilary; Austin, Daniel (2007). ''[https://books.google.com/books?id=vyNVb2q0RisC&pg=PA23&dq=madagascar+ethnic+group#q=madagascar%20ethnic%20group Madagascar]'' (9th ed.). Guilford, CT: The Globe Pequot Press Inc. pp. 113–115.</small></ref>.[[Sary:Antanosy warriors.jpg|vignette|282x282px|Mpiady antanosy tamin' ny taona 1908 any ho any]] == Fiarahamonina == Nifindra monina avy any avaratra tokony ho 150–200 taona lasa izay ny razamben' ny Antanosy ankehitriny. === Ny foko mandrafitra ilay vondrona === Raha zaraina telo fotsiny, araka ny voalazan' ny Ministeran' ny Fambolena sy ny Fiompiana ary ny Jono (''Ministère de l'Agriculture, de l'Elevage et de la Pêche'' -- MAEP, 2003), dia izao ireo vondrona ireo: * ny [[Antavaratra (tanosy)|Antavaratra]] any [[Manantenina]] (fifangaroan' ny Antanosy sy ny [[Antaisaka]]); * ireo monina amin' ny lohasaha [[Antambolo (tanosy)|Antambolo]] ao amin' ny faritra [[Ranomafana (Taolanaro)|Ranomafana]] sy [[Enaniliha]] * ny [[Antatsimo (tanosy)|Antatsimo]] mipetraka any amin' ny tapany atsimo-andrefan' Anosy, manomboka any [[Ranopiso]] ka hatrany amin' ny onin' i [[Mandrare]]. Raha zaraina dimy, dia ao: * ny Antavaratra na Tavaratra, ao amin' ny faritr' i [[Manantenina]] sy ny manodidina (atao hoe Temanantenina iireo izay monina na avy ao Manantenina fa ireo ao avaratra kokoa dia atao hoe Tavaratra); * ny [[Antambolo (tanosy)|Antambolo]] na Tambolo, ao amin' ny faritr' i [[Ranomafana (Taolanaro)|Ranomafana]] sy [[Enaniliha]]; * ny Antatsimo na Tatsimo, izay monina ao amin' ny tapany atsimo-andrefan' ny [[faritra Anosy]], avy eo [[Ranopiso]] hatrany amin' ny reniranon' i [[Mandrare]] (any [[Amboasary-Atsimo]]); * ny [[Antambato (tanosy)|Antambato]] na Tambato, monina ao amin' ny faritr' i [[Mahatalaky]] sy i [[Manafiafy]]; * ny [[Antanosy (Fanjahira)|Antanosy]] na Tanosy, ao amin' ny faritr' i [[Fanjahira]]. Fomba iray amaritana ny Antanosy koa ny fifantohana amin' ny [[Zafiraminia]] tonga teny Anosy tamin' ny taonjato faha-16, izay nandresy ny mponina izay efa nipetraka teo, ary ny tarana-mpanjakany taloha dia voafehin’ ny fasana antsoina hoe [[Enosiavaratse|Enosiavaratsy]] (Manarivo), Enosiatsimo (Andromira) ary Samby Anosy ([[Ifarantsa]]). == Tantara == === Tarana-mpanjaka zafiraminia === Tamin’ ny taonjato faha-16 dia tonga tany [[Faritra Anosy|Anosy]] ny [[Zafiraminia]] (taranak' i [[Ramini]]) ary nifindra tany amin’ ny lohasahan' i [[Efaho (ony)|Efaho]] rehefa resin' ny [[Antambahoaka]] tany avaratra. Efa tamin’ ny taonjato faha-13 tany ho any no niaina teto [[Madagasikara]] ny Zafiraminia ary nifangaro tamin' ny Malagasy,izay efa nonina teto talohany; tsy nanana andrim-pivavahana silamo izy ireo na dia nitazona ny [[Abidy arabo|soratra arabo]] sy ny fomba amam-panao ara-piaraha-monina maro. Nampiditra ny fampiasana trano hazo ny Zafiraminia, nanana [[omby]] ho mariky ny fananan-karena, ary nanangana tarana-mpanjaka naharitra 200 taona. === Ny fifandraisana tamin' ny Eorôpeana === Raha nifindra tany Anosy avy any avaratra ny Zafiraminia dia nanomboka tonga avy any atsimo ny Eorôpeana. Tamin' ny 10 aogositra 1500, ny sambo [[Pôrtogaly|pôrtogey]] - izay nisaraka tamin' ny ''[[Armadas da Índia]]'' faha-2 - no Eorôpeana voalohany nahita an' i [[Madagasikara]], tany amin' ny morontsiraka atsimo akaikin' i [[Tolagnaro|Fort-Dauphin]] ankehitriny. Nantsoin' izy ireo hoe ''Ilha de São Lourenço'' (''Saint-Laurent'' amin' ny [[Fiteny frantsay|teny frantsay]]) i Madagasikara. Nisy sambo vaky dimy, fara fahakeliny, teo amin' io morontsiraka io teo anelanelan' ny taona 1504 sy 1507, ary ny sasany tamin' ny [[Pôrtogaly|Pôrtogey]] sisa velona no nanorina ny rova ''Tranovato'', trano vato mirefy 10&nbsp;m² teo amin' ny havoana iray 9&nbsp;km any andrefan’ i Fort-Dauphin ankehitriny. Tamin' ny 4 Aogositra 1508 dia tonga nanamita iraka ara-barotra pôrtogey i [[Diogo Lopes de Sequeira]], ary nanavotra olona roa avy amin' ny sambo, izay niasa ho mpandika teny malagasy. Tamin' ny taona 1613 dia nitsidika ny rova ​​vato tao Tranovato, izay nipetrahan' ny mpanjaka teo an-toerana, [[Chambanga]], ny sambo pôrtogey nankaty Madagasikara. Nifanarahana ny fifaneken' ny fisakaizana, nosokafana ny raharaham-barotra. Nisy ny tsy fifanarahana momba ny fanerena ny mpanjaka Chambanga handefa an' i [[Drian-Ramaka]] zanany hianatra momba ny fivavahana katôlika any Goa (any [[India]]). Lasa tsy natoky i Chambanga rehefa nanomboka nitady [[volamena]] sy [[volafotsy]] ny Pôrtogey; nampiato ny raharaham-barotra izy, niezaka ny hamoana izany tany Anosy. Nitohy ny varotra rehefa nandimby an-drainy i Drian-Ramaka, ary nanaja ny [[Fivavahan-drazana malagasy|fivavahan-drazana]] fa tsy nanaiky ny [[Katôlisisma|fivavahana katôlika]]. === Fiorenam-ponenan' ny Frantsay === Tamin’ ny taona 1604 dia nanomboka nandefa sambo nankaty Madagasikara ny mpanjaka frantsay [[Henri IV]] mba hifaninana amin' ny zanatany [[Nederlandy|hôlandey]] any amin' ny [[Morontsiraka Volamena Hôlandey|Morontsiraka Volamena]] (''Golden Coast'') any [[Afrika]] (ampahany amin' i [[Ganà]] ankehitriny). Niorina teny [[Manafiafy]] ao Anosy ny fonenan' ny frantsay. Betsaka ny maty tamin' ny volana voalohany, angamba noho ny [[tazomoka]] sy ny [[fivalanan-dra]] (disanteria) tany amin’ ny faritra misy [[honahona]], ary nafindra 40&nbsp;km atsimo-andrefana mankany amin' ny [[Saikinosy|saikinosi]]<nowiki/>n' i Taolanaro ilay tanàna ary nanorenan' izy ireo ilay nantsoina tatỳ aoriana hoe [[Tolagnaro|Fort Dauphin]], [[zanatany]] frantsay voalohany aty amin' ny [[Ranomasimbe Indiana]]. Hitan' ny Frantsay ho azo atao namana i Drian-Ramaka; teo amin' ny sisin' ny tanànan' ny [[Zafiraminia]] ny toeram-ponenan' izy ireo. Nanambady vehivavy andriana zafindraminia i [[Jacques de Pronis]], governora voalohany tao amin' ny [[Compagnie française des Indes orientales]]. Na izany aza, dia nanao izay natezitra ny voanjo i Pronis ka nafatotr' izy tamin' ny rojo vy; taorian' ny famonjena azy dia noroahina tany amin' ny nosy [[La Réunion]] ny mpikomy - na Frantsay na Malagasy. I [[Étienne de Flacourt]] no nandimby azy, ary nikatsaka ny hanangana zanatany maromaro teto Madagasikara mba hamatsiana indray ny sambo eorôpeana mandeha any amin' ny faritra [[India Atsinanana (faritra)|India Atsinanana]], hahazoana sakafo avy amin' ny Malagasy, na amin' ny alalan' ny varotra izany na an-keriny, ary ny nisy koa ny fivarotana [[Aika (zavamaniry)|aika]] (''Indigofera tinctoria'') sy [[Paraky (zavamaniry)|paraky]] ary [[fary]] hamatsiana ny fanitarana ny [[fanjanahantany]]. Nitady izay handresena an' Anosy ny governora nifandimby tao Fort-Dauphin, tamin' ny tapaky ny taonjato faha-17, tamin' ny fandrobana ny fahefan' ny mpanjaka zafiraminia, izay niray hina tamin' ny andron' i Drian Ramaka (ary tatỳ aoriana tamin' ny andron' [[Andriampanolahy]] zanany). Nisy ny hetsika miaramila maromaro izay nandroba sy nandoro tanàna, namono sy [[Fanandevozana|nanandevo]] ny Malagasy ary nangalatra [[omby]] an' aliny. Famonoana olona sy [[fanapoizinana]] ary fisamborana sy fandoroana an' i Fort-Dauphin no nasetrin' ny Malagasy izany. Tamin' ny taona 1674, taorian' ny nananganana indroa ny ''Compagnie française des Indes orientales'', noho ny tsy fahampian' ny tombom-barotra, dia nialan' ny Frantsay i Fort-Dauphin ary nilaozany koa ny zanatany. === Fitondrana tompomenakely === Nitohy ny disadisa tany Anosy taorian' ny fandroahana ny Frantsay. Rehefa nialokaloka tao Fort-Dauphin ny [[jiolahin-tsambo]] vaky sambo tamin' ny taona 1697, dia nanendry an' i [[Abraham Samuel]], izay [[safiotra]] avy any [[Martinique]], mba ho mpanjaka mpitarika azy ireo. Nitarika [[Asan-jiolahin-tsambo|jiolahin-tsambo]] tamin' hiady tsy tapaka tamin' i [[Diamarang Diamera]], mpanjaka antanosy, i Samuel, mandra-pahafatiny tamin' ny 1705. Niezaka nifehy ny tany indray ny Zafiraminia, nefa tsy nahomby; niatrika fikomiana maromaro izy ireo. Nihena ny isan' ny tanànan' ny voanjo sy ny habeny, ary nifindra tany anaty tanety izy ireo. Tonga nanarina an' i Fort-Dauphin ho toby famatsiana ilay Frantsay atao hoe [[Louis Laurent de Maudave]] tamin' ny taona 1768. Nisy mpitondra niisa 35 tao amin' ny faritr' Anosy, izay tsy nifanaraka fa niady ny ankamaroany, ary tsy nisy nitondra olona mihoatra ny 3&nbsp;000. Nanao sonia fifanarahana 30 tamin’ ny mpanjaka teo an-toerana i Louis Laurent de Maudave, nanao fifanekena tamin' ny fanomezana [[basy]] azy ireo (basy maherin' ny 10&nbsp;000 sy [[vanja]] 50 taonina no namidy). Nofoanan' ny fitondram-panjakana frantsay anefa ny ''Compagnie française des Indes orientales'' tamin' ny taona nanaraka, ary nilaozana ny toeram-pivarotan' i Maudave. Tokony ho tamin' ny fotoana niaingan' ny Frantsay dia nianjera koa ny fanjakan' ny [[Zafiraminia]], izay ravan' ny ady nanomboka tamin' ny tapaky ny tampolo 1600. Tamin' ny taona 1819 dia nosokafan' ny Frantsay indray i Fort Dauphin, rehefa avy nifampiraharaha tamin' ny lehiben' ny [[Zafiraminia]], atao hoe [[Rabefania]]. Nila ny fiarovan' ny Frantsay tamin' ny [[Fanjakan' Imerina]], izay nikatsaka ny hanapaka an' i Madagasikara manontolo, i Rabefania. Nanohy nanondrana omby i Fort-Dauphin, ary lasa toeram-panandevozana ihany koa sady nanao fitanehana [[toaka]]. === Fanapahan' ny Merina === Nisy miaramilan' ny [[Fanjakan' Imerina]], izay niisa 3&nbsp;000 hatramin' ny 4&nbsp;000, nidina ny morontsirak' Anosy ary nahafaka an' i Fort-Dauphin tamin' ny 14 Marsa 1825, ka tamin' izany no nifehy ny morontsiraka atsinanan’ i [[Madagasikara]] manontolo ny Fanjakan' Imerina. Miaramila 800 avy any Imerina mirongo basy no nifehy ny fitaterana an-dranomasina sy ny raharaham-barotra niaraka amin' ny miaramila tamin' ny tanàna hafa amorontsiraka. Nanohitra ny fomba feno habibiana nataon' ny Merina anefa ny ampahany be tamin' Anosy ka tsy nanoa fa nifehy tena, raha ny tena marina, ny mponina tany. === Adin' ny Frantsay sy ny Malagasy === Nanafika an' i [[Madagasikara]] i Frantsa tamin' ny taona 1883, mba hanoherana ny fitombon' ny herin' ny [[Britaina Lehibe|Britanika]] aty amin' ny [[Ranomasimbe Indiana]]. Tany avaratr' i Madagasikara no tena nifantohan' ity fanirahana tafika voalohany teto Madagasikara ity, izay ivon' ny fahefan' Imerina. Izany no nahatonga ny Antanosy hikomy sy haka an' i [[Fort-Dauphin]], na dia nalain' ny [[Merina]] aza izany tamin' ny taona 1884. Tamin' ny taona 1885 dia nodarohan' ny sambo mpiady frantsay baomba ilay rova. Namerina namaritra ny faritra aty [[Afrika]] feheziny i [[Britaina Lehibe]] sy i [[Frantsa]]; lasa [[Prôtektôrata Frantsain' i Madagasikara|prôtektôrata frantsay i Madagasikara]]. Avy eo dia nanao fanirahana miaramila faharoa aty Madagasikara tamin’ ny taona 1894 ny Frantsay. === Zanatany frantsay === Lasa [[Madagasikara zanatany frantsay|zanatany frantsay]] tamin' ny fomba ôfisialy i Madagasikara tamin' ny 6 Aogositra 1896, ary ny miaramila frantsay no nifehy an' i Fort-Dauphin. Nisy tsy fandriam-pahalemana goavana tany amin' ny faritra hafa any amin' ny tapa,ny atsimon' i Madagasikara. Notarihin' ny mpanjaka antanosy [[Rabefagnatrika]], izay mpifaninana tamin' ny mpanjakan' i [[Manambaro]] atao hoe [[Rabefialy]], izay nanohana ny Frantsay, ny fanoherana tao anivon' Anosy. Resin' ny Frantsay ny faritra atsimon' i Madagasikara tamin' ny taona 1898, tamin' ny alalan' ny fomba fanoheram-pikomiana novolavolaina tany [[Indôsina]]. Niteraka fikomiana kely sy fanafihana, izay niafara tamin’ ny [[Fikomian' ny Malagasy tamin' ny taona 1904–1905|fikomiana faobe tamin' ny taona 1904–1905]], ny fitondrana henjana sy ny tsy firaharahana ny [[kolontsaina malagasy]]. Nitarika mpikomy nianatsimo nankany Anosy i [[Befagnatrika]], izay mpanjakan' ny Antanosy, ary tamin' ny volana Desambra 1904 dia nahafaka an' i [[Esira]] sy i [[Fort Dauphin|Fort-Dauphin]] ary i [[Manambaro]], tamin’ ny fandrobana izay niely patrana. Amin' ny ankapobeny dia nanohana ny fikomiana ny [[Prôtestantisma eto Madagasikara|Prôtestanta]], ary nisy fiangonana katôlika maromaro nodoran' ny mpikomy. Nihamafy ny fihetseham-po [[Fanindrahindram-pirenena|nasiônalista]] sy mpanohana ny fahaleovantena teto Madagasikara taorian' ny fiverenan' ny lehilahy izay noterena hanao miaramila, ny fanohizana ny [[Asa an-tery vozona|asa an-terivozona]], ary ny tsy fisian' ny fanavaozana nampanantenain' i [[Charles de Gaulle]]. Rehefa tsy nety nanohana ny dingana [[Demôkrasia|demôkratika]] mankany amin' ny fahaleovantenan' i Madagasikara ny governemanta frantsay, dia nahazo vahana ny mpitarika ny tolona ho an' ny fahaleovantena ary nanomboka ny [[Tolom-bahoaka tamin' ny 1947|fitroaran' ny Malagasy tamin' ny taona 1947–1949]]. === Repoblikan' i Madagasikara === Nahazo fahaleovan-tena tamin' ny [[fitsapan-kevi-bahoaka]] i Madagasikara tamin' ny taona 1958. Notoherin' ny fitroaran' ny tantsaha tany amin' ny [[Faritanin' i Toliara]] (anisan' izany [[Faritra Anosy|Anosy]]) ny fahefana ara-pôlitikan' ny fitondrana vaovao, tamin' ny taona 1971. Nitarika ho amin' ny fanangana ny [[Repoblika Demôkratika Malagasy]] tamin' ny taona 1975 ny fihetsiketsehan' ny mpianatra narahin' ny fitokonana faobe sy ny rotaka. == Fiteny == Ny ankamaroan' ny Antanosy dia mampiasa ny [[fiteny antanosy]], izay [[fitenim-paritra malagasy]], sampan' ny [[Fiteny malaiô-pôlineziana|vondrom-piteny malaiô-pôlineziana]] avy amin' ny [[fiteny baritô]] any atsimon' i [[Bôrneô]]. Miteny antanosy ihany koa ny Antanosy ao amin' ny tanàna toa an' i [[Bezaha]] sy [[Vatolatsaka]] ([[Distrikan'i Betioky-Atsimo|distrikan' i Betioky-Atsimo]]) ary any [[Bereketa]] ([[Distrikan'i Sakaraha|distrikan' i Sakaraha]]). Ity fiteny ity no fiteny malagasy nosoratana voalohany amin' ny [[abidy latina]] (vavaka kristiana amin' ny fiteny antanosy).. == Toekarena == === Jono === Mpiandriaka sy [[Jono|mpanjono]] ny Antanosy monina amorotsiraka. === Fambolena sy fiompiana === Mpamboly [[vary]] sy [[mangahazo]] sy [[Fiompiana omby|mpiompy omby]] kosa ireo izay monina an-tanety lavitra ny [[ranomasina]]. Raha ampy ny [[Rotsa-drano|rotsak' orana]], dia ny [[vary]] no vokatra voalohany amin' ny sakafo. Sakafo tena ilaina ho an’ ireo izay tsy mahavidy vary mandritra ny taona ny [[mangahazo]], anisan' izany ny ankamaroan' ny Malagasy any an-toerana. Kely ny vokatra avy amin' ny ankamaroan' ny voly, indrindra noho ny fomba fambolena mbola nentim-paharazana. Ny [[Kafe (maniry)|kafe]] (avy amin’ ny faritra [[Ranomafana]] indrindraindrindra), ny [[trongatsy mavokely]] (''Catharanthus roseus''), ny [[taretra]] (''Agave sisalana'') ary ny [[Dipoavatra (maniry)|dipoavatra]] (''Schinus'') no voly fanondrana efatra lehibe ao amin' ny faritra Anosy. === Taozavatra === [[Sary:Tanosy dwelling.jpg|vignette|Trano antanosy]] Misy koa ny mpanefy sy ny mpanamboatra trano amin' ny hazo. === Varotra === Anisan' ny fiveloman' ny olona koa ny divarotana ny vokatry ny fitrandrahany ny [[zavamaniry]] sy ny [[biby]] any an' ala ([[tantely]], [[hazo]], zavamaniry fanao [[raokandro]]). Fanao matetika mandritra ny tsena isan-kerinandro eo an-toerana ny varotra, satria monina any amin' ny tanàna ambanivohitra lavitra vitsy mponina ny ankamaroan' ny mponina<ref><small>Lyon, Linda M. (2003). ''[https://research.wsulibs.wsu.edu:8443/xmlui/bitstream/handle/2376/119/l..?sequence=1 Antanosy Odyssey II: Application of the use and knowledge of non-domesticated medicinal plants on conservation among the people of Madagascar]''. Doctoral dissertation, Washington State University.</small></ref>. == Kolontsaina == [[Sary:Man from the Antanosy tribe in Madagascar 1950. (9420075397).jpg|vignette|Lehilahy antanosy tamin' ny taona 1950]] === Ny fivavahan-drazana === Toy ny faritra maro eto [[Madagasikara]] dia maro ny Antanosy mandala ny [[Fivavahan-drazana malagasy|fivavahan-drazana]] izay iantsoana an' i [[Zanahary]] sy anajana ny [[Razana (finoana malagasy)|razana]]. Mbola maro ny Kristiana ao Anosy manaja ny finoana nentim-paharazanana, indrindra ny [[Fady (malagasy)|fady]] samihafa, izay mifangaro ihany koa amin' ny [[Silamo eto Madagasikara|fanao mozilmàna]] izay niditra tao efa taonjato maro lasa. === Ny kristianisma === Tamin' ny taompolo 1610 dia nisy fiangonana naorina ho an' ny [[Zezoita]] izay natao hanombohana ny [[fitoriana ny filazantsara]]. Tsy nanaiky ny handefasana an' i [[Drian-Ramaka]] zanany lahy ho any [[Goa]] (any [[India]]) hianatra momba ny [[Katôlisisma|fivavahana katôlika]] ny mpanjaka [[Chambanga]]. Nanaja ny [[Fivavahan-drazana malagasy|fivavahan-drazana]] i Drian-Ramaka, rehefa nandimby an-drainy, fa tsy nanaiky ny fivavahana katôlika. Vokatry ny tsy fahombiazan' ny Zezoita (Malagasy iray monja no natao [[batemy]] nandritra ny herintaona) dia niala tao Anosy izy ireo tamin' ny taona 1617. Tamin' ny tapaky ny taonjato faha-17 dia notarihin' ny [[Lazarista]] (''Congrégation de la Mission'') ny asa fitoriana. Tamin’ ny taona 1869, taorian' ny fahazoan' ny [[Fanjakan' Imerina]] ny fanapahana an' Anosy, dia niova ho kristiana ny mpanjakavavy merina [[Ranavalona II]]. Nisy fiangonana naorina tao Fort-Dauphin ary tsy maintsy nanatrika fivavahana ny mponina tao. Ny evanjelista avy amin' ny [[London Missionary Society]] no nitarika ny fiangonana tatỳ aoriana. Taorian' ny naha lasa [[Zanatanin' i Madagasikara sy ny tany miankina|zanatany frantsay]] an' i Madagasikara dia niseho ny fikomiana goavana tany atsimon' i Madagasikara, nefa resy ny faritra atsimon' i Madagasikara tamin' ny taona 1898. Taorian’ ilay fikomiana dia nakaton' ny Frantsay ny sekoly loterana sy ny [[Loteranisma eto Madagasikara|fiangonana loterana]], izay noheveriny ho mpiray tsikombakomba amin' ny mpikomy. === Fombafomba amin' ny fandevenana === [[Sary:Mahafaly-tomb.jpg|vignette|Orimbato antanosy]] Manangana [[tsangambato]] na [[orimbato]] ny Antanosy mba hahatsiarovany ny havany maty, na dia efa milevina am-pasana, ka matetika amin' ny toerana malaky talaky mason' ny besinimaro no anorenana izany, toy ny toerana amoron-dalana. [[Sary:Ethnic_groups_of_Madagascar_Map.png|vignette|Ny fitsinjaran' ny vondrom-poko eto Madagasikara]] == Jereo koa == '''<big>Vahoaka eto Madagasikara</big>''' '''Ny foko eto Madagasikara''' * [[Antambahoaka]] - [[Antandroy]] - [[Antankarana]] - [[Antanosy]] - [[Antefasy]] - [[Antemoro]] - [[Antesaka]] - [[Bara]] - [[Beosy]] - [[Betsileo]] - [[Betsimisaraka]] - [[Bezanozano]] - [[Mahafaly]] - [[Makoa]] - [[Masikoro]] - [[Merina]] - [[Mikea]] - [[Sakalava]] - [[Sihanaka]] - [[Tanala]] - [[Tsimihety]] - [[Vezo]] - [[Zafimaniry]] - [[Zafisoro]]. '''Ny vahoaka hafa eto Madagasikara''' * [[Sinoa eto Madagasikara]] * [[Vazaha eto Madagasikara]] * [[Karàna]] '''Samihafa''' * [[Jiosy malagasy]] == Tahirin-kevitra == * [https://tafa-sy-dinika.jimdo.com/antanosy-bara-betsileo/ Lahatsoratra amin'ny teny frantsay mahakasika ny Antanosy, Bara ary Betsileo] * [http://gasikar-histo.e-monsite.com/pages/histoire/monarchie/royaume-antanosy/ Lahatsoratra amin'ny teny frantsay mahakasika fanjakana Antanosy] {{Wayback|url=http://gasikar-histo.e-monsite.com/pages/histoire/monarchie/royaume-antanosy/ |date=20170116142101 }} == Boky azo anovozan-kevitra == * Bradt, Hilary; Austin, Daniel (2007). ''Madagascar'' (9th ed.). Guilford, CT: The Globe Pequot Press Inc. pp. 113–115. <nowiki>ISBN 978-1-84162-197-5</nowiki>. * Clément Sambo, "Destins astrologiques et liberté humaine", ''Études Océan Indien'', 16, Paris : INALCO, 1993, pp. 1-29. * Clément Sambo, "Pose les devinettes ? Les contes brefs des enfants malgaches", in : J. Koubi, dir., ''Enfance et Société d’Asie du Sud-Est'', Paris : L’Harmattan, 1994. * Clément Sambo, ''Aspects philosophiques de l’astrologie traditionnelle antanosy''. [Mémoire de maîtrise en philosophie], 1983, 170 p. CUR, Toliara, Département de Philosophie. * Clément Sambo, ''Folklore oral des enfants malgaches''. Paris : INALCO, 285 p. [« Travaux et Documents », 4], 1987. * Clément Sambo, ''Langages non conventionnels à Madagascar. Argot des jeunes et proverbes gaillards''. Paris : Karthala, 2001, 400 p. * Clément Sambo, ''Oralité et tradition des enfants malgaches''. [Thèse de Doctorat Nouveau Régime] soutenu à l’Institut National des Langues et Civilisations Orientales, Paris. 2 volumes, 300 + 200 p. 1990. * Clément Sambo, ''Tradition et oralité à Madagascar'', Synthèse des travaux en vue de l’Habilitation à Diriger des Recherches (HDR), 737 p, 2005. * Diagram Group (2013). ''Encyclopedia of African Peoples''. San Francisco, CA: Routledge. <nowiki>ISBN 9781135963415</nowiki>. * Guillaume et Alfred Grandidier, ''Histoire physique, naturelle et politique de Madagascar'', vol. 5, Histoire politique et coloniale, t. 3, Histoire des populations autres que les Merina, fasc. 1, Betsileo, Betsimisaraka, Antanosy ..., Imprimerie officielle, Tananarive, 1948, 255 p. * Jean-Jacques Rabenirina, ''Le rituel mobilisateur de la circoncision (Savatsy ou cérémonie de circoncision chez les Antanosy de Soamanonga)'', Université de Bordeaux 2, 1998, 429 p. (thèse) * Ogot, Bethwell A. (1992). ''Africa from the Sixteenth to the Eighteenth Century''. Paris: UNESCO. <nowiki>ISBN 9789231017117</nowiki>. == Loharano sy fanamarihana == [[Sokajy:Foko ao Madagasikara]] rnzznj4x62cm75gqw8fuoziz0bz8szs 0 278574 1091589 1084327 2024-11-16T20:50:50Z Thelezifor 15140 Nanatsara rafi-pehezanteny 1091589 wikitext text/x-wiki {{infobox Faritra | firenena = {{Madagasikara}} | renivohi-paritra = [[Tolagnaro]] | distrika = 3 | ben'ny tanàna = | isam-ponina = 809303 | velarantany = 25731 | faritany = [[Faritanin' i Toliara|Toliara]] | laharam-pehintany = | laharan-jarahasina = | sary =Madagascar-Anosy Region.png }} Ny '''Faritra Anosy''' dia iray amin' ireo [[Faritra eto Madagasikara|faritra]] 23 eto [[Madagasikara]], ao amin' ny [[Faritanin' i Toliara]], any amin' ny tapany atsimo-atsinanan' ny Nosy. I [[Tolagnaro]] na Fort-Dauphin no renivohiny. Manana velaran-tany mirefy 25&nbsp;731 km² izy. == Jeôgrafia == === Toerana misy azy === Ny Faritra Anosy dia any amin' ny farany atsimo-atsinanan' i [[Madagasikara]]. Ao amin' ny [[Faritanin' i Toliara|faritanin’ i Toliara]] izy. Mamaritra azy ao avaratra ny [[Faritra Atsimo-Atsinanana]] sy ny [[Faritra Ihorombe]], ao atsimo sy atsinanana ny [[Ranomasimbe Indiana]] ary any andrefana ny [[Faritra Androy]] sy ny [[Faritra Atsimo-Andrefana]]. Mirefy 29&nbsp;731 km² ny velarany. === Ny vohon' ny tany === Mizara telo ny endriky ny vohon' ny tany ao amin' ny Faritra Anosy. Ao ny tapany avaratra izay ahitana ny tapany amin' ny [[Lembalemba|lembalemban]]' Ihorombe tapatapahin' ny lemaka be [[antsanga]], izay manana haavo 800 ka hatramin' ny 900 m. Ao koa ny tapany atsimo izay be [[tendrombohitra]], eo amin' ny ampahany amin' ny [[Tangorom-bohitra|tangoron-tendrombohitra]] miafara any atsimo, amin' ny [[Tangoron-tendrombohitra Ivakoany]] (ahitana ny tendrombohitra Ivakoana izay mirefy 1&nbsp;632 m) any amin' ny faritra misy an' i [[Tsivory]] andaniny, ary ankilany, amin' ny [[Tandavan-tendrombohitra Anosy]] (ahitana ny tendrombohitra [[Beampigatra]] izay mirefy 1&nbsp;956 m) ao akaikin' i [[Tolagnaro]]. Ao ny faritra amoron-dranomasina, izay miavaka amin' ny fisian' ny tehezan-tendrombohitra mideza any amin' ny faran' ny tagoron-tendrombohitra ary tandavam-pasika manana sakany mirefy 30 km izay mipaka any amin' ny [[Ranomasimbe Indiana]]; eo amin' ny 194 km amin' ny morontsirak' i Anosy dia ahitana [[helodrano]] madinika, [[tora-pasika]] misy [[dongom-pasika]], [[Haran-driaka|haran-dranomasina]], ny [[riakasia]] ary ny [[vinanin-dranomasina]] maro. === Tambajotran-drenirano === Ny tambajotran' i Mandrare, izay ahitana ny onin' i [[Mandrare]] (mirefy 250 m) sy ny renirano manompo azy, izay mipoitra any amin' ny [[Tangoron-tendrombohitra Ivakoany]] sy ny any amin' ny tendrombohitr' Anosy maro, dia manondraka ny tapany andrefan' ny Faritra Anosy. Any amin' ny [[tendrombohitra Beampingatra]] no ipoiran' i Mandrare. Ny sakeli-dranony, izay ahitana indrindra an' [[Andratina (renirano)|Andratina]], i [[Tsivory (renirano)|Tsivory]], i [[Manambolo (renirano any Anosy)|Manambolo]] ary i [[Mananara (renirano any Anosy)|Mananara]], dia samy mipoitra amin' ny havoan' ny Tangoron-tendrombohitr' Ivakoany sy ny tehezan-tendrombohitra andrefan' ny [[Tandavan-tendrobohitr' Anosy]]. Ny tambajotran-drenirano amin' ny ilany atsinanana dia ahitana renirano somary fohy izay miainga avy amin' ny hantsana amin' ny ilany atsinanan' ny tangoron-tendrombohitra ao afovoany-atsimo amin' i [[Madagasikara]]. I [[Manampanihy (renirano)|Manampanihy]], i [[Ebakika]], i [[Vatomirindra]], i [[Esama]], ohatra, dia manondraka ny tapany atsinanana sy atsimo-tsinanan' ny Faritra Anosy alohan' ny hivarinany any amin' ny [[Ranomasimbe Indiana|Ranomasimbe Indianina]] manamorona ny morontsiraka atsinanana eo anelanelan' i [[Vangaindrano]] sy [[Tolagnaro]]. Ireto avy ny renirano ao amin' ny faritra Anosy: [[Manampanihy (renirano)|Manampanihy]], [[Fanjahira (renirano)|Fanjahira]], [[Mandrare]], [[Mangoky]], [[Isoanala (renirano)|Isoanala]], [[Menarandra]], [[Manambovo]] ary [[Imaloto]]. === Zavamaniry === Ahitana ala tsy vaky any amin' ny tapany atsimo sy atsimo-atsinanan' ny Faritra Anosy, any amin' ny faritra be tendrombohitra ao amin' ny [[Distrikan' Amboasary-Atsimo|distrikan' Amboasary Atsimo]] sy ny [[distrikan' i Tolagnaro]]. Tany am-boalohany dia saika mandrakotra ny Tangoron-tendrombohitra Ivakoany sy ny Tandavan-tendrombohitra Anosy ny [[ala tsy vaky]], nefa amin' izao fotoana izao dia voafetra amin' ny toerana vitsivitsy, indrindra fa amin' ny toerana mikitoantoana indrindra misy tendrombohitra izany. Ny ampahany be amin' ny sisa tavela amin' ny ala dia anirian' ny [[briôfita]], ny [[Volombato|savoronala]] (na [[volombato]]), ny [[ampanga]] na hazo lehibe, arakaraka ny haavon-toerana sy ny fikintoanana. Ny [[Savoka (ala)|savoka]] amin' ny Faritra Anosy dia misy karazany roa: savoka mando sy ala maina. Ny savoka mando hita eny amin' ny Tangoron-tendrombohitra Anosy dia misolo toerana ny ala tsy vaky. Ao anatin' ny fahapotehana lehibe ihany koa izy ireo, vokatry ny fanimbana ataon' ny olombelona (indrindra ny [[doro tanety]] sy ny [[fandringanana ala]]). Ny [[Mahampy (zavamaniry)|mahampy]] sy ny [[ravinala]] no tena hita eny. Ny savoka maina, izay hita any andrefana, eo anelanelan' i [[Ranopiso]] sy [[Amboasary-Atsimo|Amboasary Atsimo]], dia feno [[kirihitrala]] sy [[raketa]] ary karazana kirihitrala misy tsilo. Ny ampahany be amin' ny fizaran-tanin' ny Faritra Anosy dia misy [[hivoka]], manomboka any avaratra ka hatrany atsimo. Ny karazana zava-maniry mameno ireo hivoka ireo dia miovaova arakaraka ny toerana. Ny hivoka any amin' ny [[lembalemba]] avaratra dia misy karazana ahitra indrindra ny [[ahidambo]] (''Andropogon'') sy ny [[horona]] (''[[Aristida]]''), fa ny fatran' ny renirano sy ny tany mando kosa dia anirian' ny [[bararata]] (''Phragmites'') sy ny [[harefo]] (''[[Harefo|Cyperaceae]]''). Raha somary mianatsimo dia hita any ny hivoka anirian-kazo sy ny hivoka misy [[Kirihitrala|kirihitra]] ary hivoka feno ahitra. Eny amin' ny tehezan-tendrombohitra efa mitanjaka dia mitombo ny karazana kirihitra manafika, toy ny [[randriaka]] (''Lantana camara'') amin' ny sisin' ny alan-tany mando, ny [[taretra]] (''Agave sisalana''), ny [[anjavidy]] (''Philippia sp'' na ''Erica sp''). Ireo kirihitra ireo dia miara-miaina amin' ny karazana ahitra ''Aristida'' roa lehibe: ny ''Stenotaphrum'' sy ny ''Exonepus''. Ny zavamaniry any amin' ny faritra mando dia ny [[Vondrona (zavamaniry)|vondrona]] (''Typha angustifolia'') sy ny [[harefo]] (''Cyperaceae''), ary koa ny ''Niaouli'' (''Melaleuca sp''.). === Toetany === Mizara roa miavaka tsara ny [[toetany]] ao amin' ny Faritra Anosy: andaniny ny toetany mafana sy mando any amin' ny faritra atsimo sy atsimo-atsinanana, ary ankilany ny [[Toetanin-jana-pehin-tany|toetany trôpikaly]] tsy tena mando any amin' ny faritra avaratra. Manodidina ny 23&nbsp;°C hatramin' ny 24&nbsp;°C ny sala-maripana isan-taona ao amin' ny Faritra Anosy. Miova be anefa ny [[Mari-pana|maripana]] raha avy any avaratra mianatsimo. Ao [[Tolagnaro]] any amin' ny faritra atsimo-atsinanan' ny [[Madagasikara|Nosy]], dia 28&nbsp;°C ny maripana amin' ny volana Febroary ary midina manodidina ny 17&nbsp;°C izany amin' ny volana Jona sy Jolay. Mifanohitra amin' izany ny any [[Betroka]], any avaratra, amin' ny [[Lembalemban' Ihorombe]], izay manana maripana tsy mihoatra ny 20&nbsp;°C ny ambony indrindra amin' ny volana Febroary ary mety hidina hatramin' ny 10&nbsp;°C ny volana Jona sy Jolay. Amin' ny ankapobeny, ny Faritra Anosy dia manana toetany somary mando, ary manodidina ny 1&nbsp;200 mm ny [[Rotsa-drano|rotsak' orana]] isan-taona. Miovaova be anefa ny rotsak' orana raha avy any avaratra mianatsimo. Ny tapany avaratra amin' iiay faritra, ao amin' ny [[distrikan' i Betroka]], dia ao anatin' ny faritra mando fa ny tapany atsimo sy atsimo-atsinanana ([[distrikan' Amboasary-Atsimo]] sy [[distrikan' i Tolagnaro]]) kosa dia mando. Ao amin' ny tapany avaratry ny faritra, dia manodidina ny 850 mm ny salan' ny rotsak' orana isan-taona, fa 1&nbsp;500 mm kosa izany any antsimo-atsinanana. == Fitantanana == === Distrika === Distrika telo no mandrafitra ny faritra Anosy: [[Distrikan' Amboasary-Atsimo|Amboasary-Atsimo]] (5&nbsp;498 km²) sy [[Distrikan' i Betroka|Betroka]] (10&nbsp;173 km²) ary [[Distrikan' i Tolagnaro|Tolagnaro]] (14&nbsp;060 km²). Ny renivohiny dia ny tanànan' i [[Tolagnaro]], fantatra ihany koa amin' ny anarana frantsay hoe Fort-Dauphin, any amin' ny 1&nbsp;120 km miala an' [[Antananarivo]] renivohitr' i [[Madagasikara]]. === Kaominina === ==== Kaominina ao amin' ny Distrikan' Amboasary-Atsimo ==== Ireto ny kaominina ao amin' ny [[Distrikan' Amboasary-Atsimo|Distrikan' Amboasary Atsimo]]:[[Amboasary-Atsimo]], [[Behara]], [[Berano Ville]], [[Ebelo]], [[Elonty]], [[Esira]], [[Ifotaka]], [[Mahaly]], [[Manevy]], [[Maromby]], [[Marotsiraka]], [[Ranobe (Amboasary)|Ranobe]], [[Sampona]], [[Tanandava Sud]], [[Tomboarivo]], [[Tranomaro]], [[Tsivory]]. ==== Kaominina ao amin' ny Distrikan' i Betroka ==== Ireto ny kaominina ao amin' [[Distrikan' i Betroka]]: [[Ambalasoa]] - [[Ambatomivary]] - [[Analamary (Betroka)|Analamary]] - [[Andriandampy]] - [[Beapombo I]] - [[Beapombo II]] - [[Bekorobo]] - [[Benato-Toby]] - [[Betroka]] - [[Iaborotra]] - [[Ianabinda]] - [[Ianakafy]] - [[Isoanala]] - [[Ivahona]] - [[Jangany]] - [[Mahabo]] - [[Mahasoa Est]] - [[Nagnarena]] - [[Naninora]] - [[Tsaraitso]] ==== Kaominina ao amin' ny Distrikan' i Tolagnaro ==== [[File:Fort Dauphin porto vecchio.JPG|thumb|left|Tolagnaro (Fort Dauphin)]] Ireto ny kaominina ao amin' ny [[Distrikan' i Tolagnaro]]: [[Ambatoabo]] - [[Ampasimena]] - [[Ampasy Nahampoa]] - [[Analamary (Taolanaro)|Analamary]] - [[Analapatsy]] - [[Andranombory]] - [[Ankaramena (Taolanaro)|Ankaramena]] - [[Bevoay]] - [[Enakara-Haut]] - [[Enaniliha]] - [[Fenoevo]] - [[Iabakoho]] - [[Ifarantsa]] - [[Isaka-Ivondro]] - [[Mahatalaky]] - [[Manambaro]] - [[Manantenina]] - [[Mandiso]] - [[Mandromodromotra]] - [[Ranomafana (Taolanaro)|Ranomafana]] - [[Ranopiso]] - [[Sarasambo]] - [[Soanierana (Taolanaro)|Soanierana]] - [[Taolagnaro|Tôlanaro]] == Jereo koa == '''Faritany sy faritra eto Madagasikara''': * [[Faritanin' Antananarivo]] ([[Faritra Itasy]] - [[Faritra Analamanga|Analamanga]] - [[Faritra Bongolava|Bongolava]] - [[Faritra Vakinankaratra|Vakinankaratra]]) * [[Faritanin' Antsiranana]] ([[Faritra Diana]] - [[Faritra Sava|Sava]]) * [[Faritanin' i Fianarantsoa]] ([[Faritra Atsimo-Atsinanana]] - [[Faritra Amoron' i Mania|Amoron' i Mania]] - [[Faritra Ihorombe|Ihorombe]] - [[Faritra Matsiatra Ambony|Matsiatra Ambony]] - [[Faritra Vatovavy|Vatovavy]] - [[Faritra Fitovinany|Fitovinany]]) * [[Faritanin' i Mahajanga]] ([[Faritra Boeny]] - [[Faritra Betsiboka|Betsiboka]] - [[Faritra Melaky|Melaky]] - [[Faritra Sofia|Sofia]]) * [[Faritanin' i Toamasina]] ([[Faritra Alaotra-Mangoro]] - [[Faritra Analanjirofo|Analanjirofo]] - [[Faritra Atsinanana|Atsinanana]]) * [[Faritanin' i Toliara]] ([[Faritra Atsimo-Andrefana]] - [[Faritra Anosy|Anosy]] - [[Faritra Androy|Androy]] - [[Faritra Menabe|Menabe]]) '''Samihafa''' * [[Antanosy]] * [[Tolagnaro]] == Rohy ivelany == '''Lahatsoratra samihafa''' * "[https://www.cairn.info/revue-mondes-en-developpement-2008-1-page-29.htm Communes et régions à Madagascar, De nouveaux acteurs dans la gestion locale de l'environnement]", ''cairn.info'' * "[https://library.fes.de/pdf-files/bueros/madagaskar/15144.pdf Lois annotées sur la décentralisation]", ''fes.de'' * "[https://midi-madagasikara.mg/maroantsetra-mananara-la-creation-de-la-24eme-region-adoptee-en-conseil-des-ministres/ Maroantsetra – Mananara : La création de la 24ème région adoptée en Conseil des ministres] {{Wayback|url=https://midi-madagasikara.mg/maroantsetra-mananara-la-creation-de-la-24eme-region-adoptee-en-conseil-des-ministres/ |date=20230614174622 }}", ''midi-madagasikara.mg'' * "[https://www.madagascar-tribune.com/Gouverneur-de-region-du-provisoire-permanent.html Gouverneur de région : du provisoire permanent] {{Wayback|url=https://www.madagascar-tribune.com/Gouverneur-de-region-du-provisoire-permanent.html |date=20230630084338 }}", ''madagascar-tribune.com'' * Jean-Michel, ''[https://books.openedition.org/pub/485 Le Petite encyclopédie du Grand Sud de Madagascar]'', 2016. '''Disy aman-dalàna''' * "[https://faolex.fao.org/docs/pdf/mad142823.pdf Loi n°2004-001 relative aux Régions]" (pdf), faolex.fao.org * "[https://www.ceni-madagascar.mg/wp-content/uploads/2016/05/Loi_2014_020.pdf Loi n°2014-020 du 27 septembre 2014 Relative aux ressources des Collectivités territoriales décentralisées, aux modalités d’élections, ainsi qu’à l’organisation, au fonctionnement et aux attributions de leurs organes] {{Wayback|url=https://www.ceni-madagascar.mg/wp-content/uploads/2016/05/Loi_2014_020.pdf |date=20221211214148 }}.", ''ceni-madagascar.mg'' * "[https://www.dgfag.mg/wp-content/uploads/2021/04/Loi_organique_2014-018_regissant_les_competences_des_CTD.pdf Loi organique n° 2014-018 du 12 septembre 2014 régissant les compétences, les modalités d’organisation et de fonctionnement des Collectivités territoriales décentralisées, ainsi que celles de la gestion de leurs propres affaires] {{Wayback|url=https://www.dgfag.mg/wp-content/uploads/2021/04/Loi_organique_2014-018_regissant_les_competences_des_CTD.pdf |date=20230630083602 }}.", ''dgfag.mg'' * "[http://www.droit-afrique.com/upload/doc/madagascar/Madagascar-Loi-2014-21-representation-Etat-collectivites-territoriales.pdf Loi n°2014-021 relative à la représentation de l’Etat]" (pdf), ''droit-afrique.com'' * "[https://www.ceni-madagascar.mg/wp-content/uploads/2016/05/Loi_2015-_002.pdf Loi n°2015-002 complétant l’annexe n°01 de la loi n° 2014-020 du 27 septembre 2014 relative aux ressources des Collectivités territoriales décentralisées, aux modalités d’élections, ainsi qu’à l’organisation, au fonctionnement et aux attributions de leurs organes] {{Wayback|url=https://www.ceni-madagascar.mg/wp-content/uploads/2016/05/Loi_2015-_002.pdf |date=20211111073005 }}.", ''ceni-madagascar.mg'' * "[https://www.assemblee-nationale.mg/wp-content/uploads/2021/07/LOI-n%C2%B02021-012-CTD.pdf Loi n° 2021-012 modifiant l’annexe n° 01 de la Loi n° 2014-020 du 27 septembre 2014, modifiée et complétée par la Loi n° 2018-011 du 11 juillet 2018, relative aux ressources des Collectivités Territoriales Décentralisées, aux modalités d’élections, ainsi qu’à l’organisation, au fonctionnement et aux attributions de leurs organes]" (pdf), ''assemblee-nationale.mg'' {{vangovango}} {{Faritr'i Madagasikara}} {{Commonscat|Anosy}} [[Sokajy:Faritr'i Madagasikara]] [[Sokajy:Faritra Anosy]] 9gueupxk49q3m9xde3snia22vq50r1x 1091590 1091589 2024-11-16T20:55:06Z Thelezifor 15140 Nanisy sary 1091590 wikitext text/x-wiki {{infobox Faritra | firenena = {{Madagasikara}} | renivohi-paritra = [[Tolagnaro]] | distrika = 3 | ben'ny tanàna = | isam-ponina = 809303 | velarantany = 25731 | faritany = [[Faritanin' i Toliara|Toliara]] | laharam-pehintany = | laharan-jarahasina = | sary =Region-Anôsy-Mg-shield 03.png }} Ny '''Faritra Anosy''' dia iray amin' ireo [[Faritra eto Madagasikara|faritra]] 23 eto [[Madagasikara]], ao amin' ny [[Faritanin' i Toliara]], any amin' ny tapany atsimo-atsinanan' ny Nosy. I [[Tolagnaro]] na Fort-Dauphin no renivohiny. Manana velaran-tany mirefy 25&nbsp;731 km² izy. == Jeôgrafia == === Toerana misy azy === [[Sary:Madagascar - Anosy region locator map.png|ankavia|vignette|Toerana misy ny Faritra Anosy]] Ny Faritra Anosy dia any amin' ny farany atsimo-atsinanan' i [[Madagasikara]]. Ao amin' ny [[Faritanin' i Toliara|faritanin’ i Toliara]] izy. Mamaritra azy ao avaratra ny [[Faritra Atsimo-Atsinanana]] sy ny [[Faritra Ihorombe]], ao atsimo sy atsinanana ny [[Ranomasimbe Indiana]] ary any andrefana ny [[Faritra Androy]] sy ny [[Faritra Atsimo-Andrefana]]. Mirefy 29&nbsp;731 km² ny velarany. === Ny vohon' ny tany === Mizara telo ny endriky ny vohon' ny tany ao amin' ny Faritra Anosy. Ao ny tapany avaratra izay ahitana ny tapany amin' ny [[Lembalemba|lembalemban]]' Ihorombe tapatapahin' ny lemaka be [[antsanga]], izay manana haavo 800 ka hatramin' ny 900 m. Ao koa ny tapany atsimo izay be [[tendrombohitra]], eo amin' ny ampahany amin' ny [[Tangorom-bohitra|tangoron-tendrombohitra]] miafara any atsimo, amin' ny [[Tangoron-tendrombohitra Ivakoany]] (ahitana ny tendrombohitra Ivakoana izay mirefy 1&nbsp;632 m) any amin' ny faritra misy an' i [[Tsivory]] andaniny, ary ankilany, amin' ny [[Tandavan-tendrombohitra Anosy]] (ahitana ny tendrombohitra [[Beampigatra]] izay mirefy 1&nbsp;956 m) ao akaikin' i [[Tolagnaro]]. Ao ny faritra amoron-dranomasina, izay miavaka amin' ny fisian' ny tehezan-tendrombohitra mideza any amin' ny faran' ny tagoron-tendrombohitra ary tandavam-pasika manana sakany mirefy 30 km izay mipaka any amin' ny [[Ranomasimbe Indiana]]; eo amin' ny 194 km amin' ny morontsirak' i Anosy dia ahitana [[helodrano]] madinika, [[tora-pasika]] misy [[dongom-pasika]], [[Haran-driaka|haran-dranomasina]], ny [[riakasia]] ary ny [[vinanin-dranomasina]] maro. === Tambajotran-drenirano === Ny tambajotran' i Mandrare, izay ahitana ny onin' i [[Mandrare]] (mirefy 250 m) sy ny renirano manompo azy, izay mipoitra any amin' ny [[Tangoron-tendrombohitra Ivakoany]] sy ny any amin' ny tendrombohitr' Anosy maro, dia manondraka ny tapany andrefan' ny Faritra Anosy. Any amin' ny [[tendrombohitra Beampingatra]] no ipoiran' i Mandrare. Ny sakeli-dranony, izay ahitana indrindra an' [[Andratina (renirano)|Andratina]], i [[Tsivory (renirano)|Tsivory]], i [[Manambolo (renirano any Anosy)|Manambolo]] ary i [[Mananara (renirano any Anosy)|Mananara]], dia samy mipoitra amin' ny havoan' ny Tangoron-tendrombohitr' Ivakoany sy ny tehezan-tendrombohitra andrefan' ny [[Tandavan-tendrobohitr' Anosy]]. Ny tambajotran-drenirano amin' ny ilany atsinanana dia ahitana renirano somary fohy izay miainga avy amin' ny hantsana amin' ny ilany atsinanan' ny tangoron-tendrombohitra ao afovoany-atsimo amin' i [[Madagasikara]]. I [[Manampanihy (renirano)|Manampanihy]], i [[Ebakika]], i [[Vatomirindra]], i [[Esama]], ohatra, dia manondraka ny tapany atsinanana sy atsimo-tsinanan' ny Faritra Anosy alohan' ny hivarinany any amin' ny [[Ranomasimbe Indiana|Ranomasimbe Indianina]] manamorona ny morontsiraka atsinanana eo anelanelan' i [[Vangaindrano]] sy [[Tolagnaro]]. Ireto avy ny renirano ao amin' ny faritra Anosy: [[Manampanihy (renirano)|Manampanihy]], [[Fanjahira (renirano)|Fanjahira]], [[Mandrare]], [[Mangoky]], [[Isoanala (renirano)|Isoanala]], [[Menarandra]], [[Manambovo]] ary [[Imaloto]]. === Zavamaniry === Ahitana ala tsy vaky any amin' ny tapany atsimo sy atsimo-atsinanan' ny Faritra Anosy, any amin' ny faritra be tendrombohitra ao amin' ny [[Distrikan' Amboasary-Atsimo|distrikan' Amboasary Atsimo]] sy ny [[distrikan' i Tolagnaro]]. Tany am-boalohany dia saika mandrakotra ny Tangoron-tendrombohitra Ivakoany sy ny Tandavan-tendrombohitra Anosy ny [[ala tsy vaky]], nefa amin' izao fotoana izao dia voafetra amin' ny toerana vitsivitsy, indrindra fa amin' ny toerana mikitoantoana indrindra misy tendrombohitra izany. Ny ampahany be amin' ny sisa tavela amin' ny ala dia anirian' ny [[briôfita]], ny [[Volombato|savoronala]] (na [[volombato]]), ny [[ampanga]] na hazo lehibe, arakaraka ny haavon-toerana sy ny fikintoanana. Ny [[Savoka (ala)|savoka]] amin' ny Faritra Anosy dia misy karazany roa: savoka mando sy ala maina. Ny savoka mando hita eny amin' ny Tangoron-tendrombohitra Anosy dia misolo toerana ny ala tsy vaky. Ao anatin' ny fahapotehana lehibe ihany koa izy ireo, vokatry ny fanimbana ataon' ny olombelona (indrindra ny [[doro tanety]] sy ny [[fandringanana ala]]). Ny [[Mahampy (zavamaniry)|mahampy]] sy ny [[ravinala]] no tena hita eny. Ny savoka maina, izay hita any andrefana, eo anelanelan' i [[Ranopiso]] sy [[Amboasary-Atsimo|Amboasary Atsimo]], dia feno [[kirihitrala]] sy [[raketa]] ary karazana kirihitrala misy tsilo. Ny ampahany be amin' ny fizaran-tanin' ny Faritra Anosy dia misy [[hivoka]], manomboka any avaratra ka hatrany atsimo. Ny karazana zava-maniry mameno ireo hivoka ireo dia miovaova arakaraka ny toerana. Ny hivoka any amin' ny [[lembalemba]] avaratra dia misy karazana ahitra indrindra ny [[ahidambo]] (''Andropogon'') sy ny [[horona]] (''[[Aristida]]''), fa ny fatran' ny renirano sy ny tany mando kosa dia anirian' ny [[bararata]] (''Phragmites'') sy ny [[harefo]] (''[[Harefo|Cyperaceae]]''). Raha somary mianatsimo dia hita any ny hivoka anirian-kazo sy ny hivoka misy [[Kirihitrala|kirihitra]] ary hivoka feno ahitra. Eny amin' ny tehezan-tendrombohitra efa mitanjaka dia mitombo ny karazana kirihitra manafika, toy ny [[randriaka]] (''Lantana camara'') amin' ny sisin' ny alan-tany mando, ny [[taretra]] (''Agave sisalana''), ny [[anjavidy]] (''Philippia sp'' na ''Erica sp''). Ireo kirihitra ireo dia miara-miaina amin' ny karazana ahitra ''Aristida'' roa lehibe: ny ''Stenotaphrum'' sy ny ''Exonepus''. Ny zavamaniry any amin' ny faritra mando dia ny [[Vondrona (zavamaniry)|vondrona]] (''Typha angustifolia'') sy ny [[harefo]] (''Cyperaceae''), ary koa ny ''Niaouli'' (''Melaleuca sp''.). === Toetany === Mizara roa miavaka tsara ny [[toetany]] ao amin' ny Faritra Anosy: andaniny ny toetany mafana sy mando any amin' ny faritra atsimo sy atsimo-atsinanana, ary ankilany ny [[Toetanin-jana-pehin-tany|toetany trôpikaly]] tsy tena mando any amin' ny faritra avaratra. Manodidina ny 23&nbsp;°C hatramin' ny 24&nbsp;°C ny sala-maripana isan-taona ao amin' ny Faritra Anosy. Miova be anefa ny [[Mari-pana|maripana]] raha avy any avaratra mianatsimo. Ao [[Tolagnaro]] any amin' ny faritra atsimo-atsinanan' ny [[Madagasikara|Nosy]], dia 28&nbsp;°C ny maripana amin' ny volana Febroary ary midina manodidina ny 17&nbsp;°C izany amin' ny volana Jona sy Jolay. Mifanohitra amin' izany ny any [[Betroka]], any avaratra, amin' ny [[Lembalemban' Ihorombe]], izay manana maripana tsy mihoatra ny 20&nbsp;°C ny ambony indrindra amin' ny volana Febroary ary mety hidina hatramin' ny 10&nbsp;°C ny volana Jona sy Jolay. Amin' ny ankapobeny, ny Faritra Anosy dia manana toetany somary mando, ary manodidina ny 1&nbsp;200 mm ny [[Rotsa-drano|rotsak' orana]] isan-taona. Miovaova be anefa ny rotsak' orana raha avy any avaratra mianatsimo. Ny tapany avaratra amin' iiay faritra, ao amin' ny [[distrikan' i Betroka]], dia ao anatin' ny faritra mando fa ny tapany atsimo sy atsimo-atsinanana ([[distrikan' Amboasary-Atsimo]] sy [[distrikan' i Tolagnaro]]) kosa dia mando. Ao amin' ny tapany avaratry ny faritra, dia manodidina ny 850 mm ny salan' ny rotsak' orana isan-taona, fa 1&nbsp;500 mm kosa izany any antsimo-atsinanana. == Fitantanana == === Distrika === Distrika telo no mandrafitra ny faritra Anosy: [[Distrikan' Amboasary-Atsimo|Amboasary-Atsimo]] (5&nbsp;498 km²) sy [[Distrikan' i Betroka|Betroka]] (10&nbsp;173 km²) ary [[Distrikan' i Tolagnaro|Tolagnaro]] (14&nbsp;060 km²). Ny renivohiny dia ny tanànan' i [[Tolagnaro]], fantatra ihany koa amin' ny anarana frantsay hoe Fort-Dauphin, any amin' ny 1&nbsp;120 km miala an' [[Antananarivo]] renivohitr' i [[Madagasikara]]. === Kaominina === ==== Kaominina ao amin' ny Distrikan' Amboasary-Atsimo ==== Ireto ny kaominina ao amin' ny [[Distrikan' Amboasary-Atsimo|Distrikan' Amboasary Atsimo]]:[[Amboasary-Atsimo]], [[Behara]], [[Berano Ville]], [[Ebelo]], [[Elonty]], [[Esira]], [[Ifotaka]], [[Mahaly]], [[Manevy]], [[Maromby]], [[Marotsiraka]], [[Ranobe (Amboasary)|Ranobe]], [[Sampona]], [[Tanandava Sud]], [[Tomboarivo]], [[Tranomaro]], [[Tsivory]]. ==== Kaominina ao amin' ny Distrikan' i Betroka ==== Ireto ny kaominina ao amin' [[Distrikan' i Betroka]]: [[Ambalasoa]] - [[Ambatomivary]] - [[Analamary (Betroka)|Analamary]] - [[Andriandampy]] - [[Beapombo I]] - [[Beapombo II]] - [[Bekorobo]] - [[Benato-Toby]] - [[Betroka]] - [[Iaborotra]] - [[Ianabinda]] - [[Ianakafy]] - [[Isoanala]] - [[Ivahona]] - [[Jangany]] - [[Mahabo]] - [[Mahasoa Est]] - [[Nagnarena]] - [[Naninora]] - [[Tsaraitso]] ==== Kaominina ao amin' ny Distrikan' i Tolagnaro ==== [[File:Fort Dauphin porto vecchio.JPG|thumb|left|Tolagnaro (Fort Dauphin)]] Ireto ny kaominina ao amin' ny [[Distrikan' i Tolagnaro]]: [[Ambatoabo]] - [[Ampasimena]] - [[Ampasy Nahampoa]] - [[Analamary (Taolanaro)|Analamary]] - [[Analapatsy]] - [[Andranombory]] - [[Ankaramena (Taolanaro)|Ankaramena]] - [[Bevoay]] - [[Enakara-Haut]] - [[Enaniliha]] - [[Fenoevo]] - [[Iabakoho]] - [[Ifarantsa]] - [[Isaka-Ivondro]] - [[Mahatalaky]] - [[Manambaro]] - [[Manantenina]] - [[Mandiso]] - [[Mandromodromotra]] - [[Ranomafana (Taolanaro)|Ranomafana]] - [[Ranopiso]] - [[Sarasambo]] - [[Soanierana (Taolanaro)|Soanierana]] - [[Taolagnaro|Tôlanaro]] == Jereo koa == '''Faritany sy faritra eto Madagasikara''': * [[Faritanin' Antananarivo]] ([[Faritra Itasy]] - [[Faritra Analamanga|Analamanga]] - [[Faritra Bongolava|Bongolava]] - [[Faritra Vakinankaratra|Vakinankaratra]]) * [[Faritanin' Antsiranana]] ([[Faritra Diana]] - [[Faritra Sava|Sava]]) * [[Faritanin' i Fianarantsoa]] ([[Faritra Atsimo-Atsinanana]] - [[Faritra Amoron' i Mania|Amoron' i Mania]] - [[Faritra Ihorombe|Ihorombe]] - [[Faritra Matsiatra Ambony|Matsiatra Ambony]] - [[Faritra Vatovavy|Vatovavy]] - [[Faritra Fitovinany|Fitovinany]]) * [[Faritanin' i Mahajanga]] ([[Faritra Boeny]] - [[Faritra Betsiboka|Betsiboka]] - [[Faritra Melaky|Melaky]] - [[Faritra Sofia|Sofia]]) * [[Faritanin' i Toamasina]] ([[Faritra Alaotra-Mangoro]] - [[Faritra Analanjirofo|Analanjirofo]] - [[Faritra Atsinanana|Atsinanana]]) * [[Faritanin' i Toliara]] ([[Faritra Atsimo-Andrefana]] - [[Faritra Anosy|Anosy]] - [[Faritra Androy|Androy]] - [[Faritra Menabe|Menabe]]) '''Samihafa''' * [[Antanosy]] * [[Tolagnaro]] == Rohy ivelany == '''Lahatsoratra samihafa''' * "[https://www.cairn.info/revue-mondes-en-developpement-2008-1-page-29.htm Communes et régions à Madagascar, De nouveaux acteurs dans la gestion locale de l'environnement]", ''cairn.info'' * "[https://library.fes.de/pdf-files/bueros/madagaskar/15144.pdf Lois annotées sur la décentralisation]", ''fes.de'' * "[https://midi-madagasikara.mg/maroantsetra-mananara-la-creation-de-la-24eme-region-adoptee-en-conseil-des-ministres/ Maroantsetra – Mananara : La création de la 24ème région adoptée en Conseil des ministres] {{Wayback|url=https://midi-madagasikara.mg/maroantsetra-mananara-la-creation-de-la-24eme-region-adoptee-en-conseil-des-ministres/ |date=20230614174622 }}", ''midi-madagasikara.mg'' * "[https://www.madagascar-tribune.com/Gouverneur-de-region-du-provisoire-permanent.html Gouverneur de région : du provisoire permanent] {{Wayback|url=https://www.madagascar-tribune.com/Gouverneur-de-region-du-provisoire-permanent.html |date=20230630084338 }}", ''madagascar-tribune.com'' * Jean-Michel, ''[https://books.openedition.org/pub/485 Le Petite encyclopédie du Grand Sud de Madagascar]'', 2016. '''Disy aman-dalàna''' * "[https://faolex.fao.org/docs/pdf/mad142823.pdf Loi n°2004-001 relative aux Régions]" (pdf), faolex.fao.org * "[https://www.ceni-madagascar.mg/wp-content/uploads/2016/05/Loi_2014_020.pdf Loi n°2014-020 du 27 septembre 2014 Relative aux ressources des Collectivités territoriales décentralisées, aux modalités d’élections, ainsi qu’à l’organisation, au fonctionnement et aux attributions de leurs organes] {{Wayback|url=https://www.ceni-madagascar.mg/wp-content/uploads/2016/05/Loi_2014_020.pdf |date=20221211214148 }}.", ''ceni-madagascar.mg'' * "[https://www.dgfag.mg/wp-content/uploads/2021/04/Loi_organique_2014-018_regissant_les_competences_des_CTD.pdf Loi organique n° 2014-018 du 12 septembre 2014 régissant les compétences, les modalités d’organisation et de fonctionnement des Collectivités territoriales décentralisées, ainsi que celles de la gestion de leurs propres affaires] {{Wayback|url=https://www.dgfag.mg/wp-content/uploads/2021/04/Loi_organique_2014-018_regissant_les_competences_des_CTD.pdf |date=20230630083602 }}.", ''dgfag.mg'' * "[http://www.droit-afrique.com/upload/doc/madagascar/Madagascar-Loi-2014-21-representation-Etat-collectivites-territoriales.pdf Loi n°2014-021 relative à la représentation de l’Etat]" (pdf), ''droit-afrique.com'' * "[https://www.ceni-madagascar.mg/wp-content/uploads/2016/05/Loi_2015-_002.pdf Loi n°2015-002 complétant l’annexe n°01 de la loi n° 2014-020 du 27 septembre 2014 relative aux ressources des Collectivités territoriales décentralisées, aux modalités d’élections, ainsi qu’à l’organisation, au fonctionnement et aux attributions de leurs organes] {{Wayback|url=https://www.ceni-madagascar.mg/wp-content/uploads/2016/05/Loi_2015-_002.pdf |date=20211111073005 }}.", ''ceni-madagascar.mg'' * "[https://www.assemblee-nationale.mg/wp-content/uploads/2021/07/LOI-n%C2%B02021-012-CTD.pdf Loi n° 2021-012 modifiant l’annexe n° 01 de la Loi n° 2014-020 du 27 septembre 2014, modifiée et complétée par la Loi n° 2018-011 du 11 juillet 2018, relative aux ressources des Collectivités Territoriales Décentralisées, aux modalités d’élections, ainsi qu’à l’organisation, au fonctionnement et aux attributions de leurs organes]" (pdf), ''assemblee-nationale.mg'' {{vangovango}} {{Faritr'i Madagasikara}} {{Commonscat|Anosy}} [[Sokajy:Faritr'i Madagasikara]] [[Sokajy:Faritra Anosy]] euyxbxblchvimx5ghfauf7hwdyx46nn 0 280350 1091580 1013137 2024-11-16T17:08:27Z Thelezifor 15140 Nanatsara rafi-pehezanteny 1091580 wikitext text/x-wiki Ny '''hery''' dia fitaomana izay, raha tsy mifanohitra, dia hanova ny hetsiky ny [[zavatra]] iray. Ny hery dia mety hanova ny [[hafainganam-pandeha]]<nowiki/>n' ny zavatra iray (anisan' izany ny fanombohana mihetsika avy amin' ny tsy fihetsehana). Azo faritana tsotra ho fanosehana na fisarihana ny hery. == Jereo koa == * [[Angovo]] * [[Tanjaka]] [[Sokajy:Fizika]] 6zeferjlvyz5vd0lfgx5l6tdxzl2b0n 0 281058 1091572 1091508 2024-11-16T15:12:43Z Thelezifor 15140 Tsipelina 1091572 wikitext text/x-wiki Ny '''harena an-kibon' ny tany''' na '''harena ambanin' ny tany''' dia akora miangona voajanahary, izay mety ho [[vainga]] na [[ranoka]] na [[etona]], ao ambanin' ny vohon' ny tany, izay miseho amin' ny endrika sy habetsaka ahafahana mitrandraka azy ho amin' ny fiharian-karena. Voatombana ihany ny sandan' ireo loharanon-karena ireo fa tsy hita fisiana manontolo. Ny tahirin-karena voaporofo fisiana dia ampahany amin' ny loharanon-karena izay sady fantatra ny toerana misy azy ao ambanin' ny tany no azo trandrahina ka hahitana tombony araka ny fepetra ara-kaitao sy ara-toekarena. Tsy fantatra kosa ny toerana misy ny tahirin-karena an-kibon' ny tany tsy voaporofo fisiana. Miankina amin' ny [[mpihazaka]] maro momba ilay tahirin-harena ny fanombanana ny habetsahan' ny loharanon-karena ao amin' ny faritra iray, ka anisan' izany ny toerana misy azy, ny halaliny, ny habeny, ny endriny, ny toetra ara-mineraliny, ny hatsarany, ny [[hakitroka]]<nowiki/>ny, ny toetoetra ara-jeôlôjikany, ary ny elanelany amin' ny loharanon-karena akaiky azy. Raha momba ny [[solitany]], ohatra, dia fantarina ny [[Fatran-kirika|fatran-kiriky]] ny vato, ny [[Fitsiloly|fitsiloli]]<nowiki/>n' ny [[Tsindry (fizika)|tsindry]] ary ny [[Mari-pana|maripana]]. == Jereo koa == * [[Fambolena]] * [[Fiompiana]] * [[Jono]] * [[Solitany]] * [[Volamena]] * [[Diamondra]] * [[Arintany]] * [[Etona voajanahary]] * [[Vatosoa]] * [[Toekarena]] * [[Seha-pihariana]] * [[Seha-pihariana voalohany]] mtukbko4kmsvervszvcequh6zg2h90j 0 281081 1091606 1071083 2024-11-17T07:43:10Z Thelezifor 15140 Nanova vontoatiny 1091606 wikitext text/x-wiki [[Sary:GreenSeaTurtle-2.jpg|thumb|Soka-dranomasina]] Ny '''sokatra an-dranomasina''' na '''soka-dranomasina''' dia [[sokatra]] miaina eny an-dranomasina, izay atambatra ao amin' ny fianakavambe '''''Chelonioidea'''''. Izy ireo dia hita any amin' ny ranomasina rehetra eran-tany afa-tsy any amin' ny [[Ranomasimbe Arktika]]. Ilay sokatra atao hoe ''Dermochelys coriacea'' no lehibe indrindra, mirefy 2 m ny halavany, 1 m hatramin ny 1,5 m ny sakany ary milanja 600 kg. Eo amin' ny 50 sm hatramin' ny 1 m eo ny salan-kaben' ny karazana hafa. Marefo na atahorana ho lany tamingana avokoa ireo karazan-tsokatra ireo. Misy noho izany ny drafi-piarovana na famerenana amin' ny laoniny eny ifotony azy ireo, nefa mbola antony mampanahy amin' ny mety hihenan' ny isan' ny sokatra, izay efa tena mihavitsy, ny fandotoana ny tontolo iainany sy ny fihazana ary ny fisamborana tsy nahy amin' ny alalan' ny fitaovam-panjonoana. quaj2jsglok3i4yw8h4zvd6hwicv5d1 1091611 1091606 2024-11-17T09:11:25Z Thelezifor 15140 Rohy 1091611 wikitext text/x-wiki [[Sary:GreenSeaTurtle-2.jpg|thumb|Soka-dranomasina]] Ny '''sokatra an-dranomasina''' na '''soka-dranomasina''' dia [[sokatra]] miaina eny an-dranomasina, izay atambatra ao amin' ny fianakavambe '''''Chelonioidea'''''. Izy ireo dia hita any amin' ny ranomasina rehetra eran-tany afa-tsy any amin' ny [[Ranomasimbe Arktika]]. Ilay sokatra atao hoe ''Dermochelys coriacea'' no lehibe indrindra, mirefy 2 m ny halavany, 1 m hatramin ny 1,5 m ny sakany ary milanja 600 kg. Eo amin' ny 50 sm hatramin' ny 1 m eo ny salan-kaben' ny karazana hafa. Marefo na atahorana ho lany tamingana avokoa ireo karazan-tsokatra ireo. Misy noho izany ny drafi-piarovana na famerenana amin' ny laoniny eny ifotony azy ireo, nefa mbola antony mampanahy amin' ny mety hihenan' ny isan' ny sokatra, izay efa tena mihavitsy, ny fandotoana ny tontolo iainany sy ny fihazana ary ny fisamborana tsy nahy amin' ny alalan' ny fitaovam-panjonoana. == Jereo koa == * [[Sokatra an-tanety]] * [[Sokatra an-dranomamy]] jpcsbmr5zyz9mjgzx1jmox3slotxuzr 0 281829 1091600 1087671 2024-11-17T06:32:52Z Thelezifor 15140 Nanatsara rafi-pehezanteny 1091600 wikitext text/x-wiki [[Sary:Masoala park map.png|vignette|Sarin-tany maneho ny Valan-javaboarim-pirenena Masoala (miloko maitso sy manga)|281x281px]] Ny '''Valan-javaboarim-pirenena Masoala''' dia [[valan-javaboary]] noforonina tamin' ny taona 1997, any amin' ny taoany avaratra-atsinanan' i [[Madagasikara]], ao amin' ny [[faritra Sava]], [[faritanin' Antsiranana]], eo amin' ny [[Saikinosy Masoala]]. Io no faritra arovana lehibe indrindra eto amin' ny Nosy, izay ahitana [[ala trôpikaly]] amin' ny velaran-tany 235&nbsp;000 hekitara. Io valan-javaboary io dia noforonina mba hitantanana sy hiarovana ary hamerenana ny vakoka voajanahary malagasy izay iharan' ny tsindry mafy (karazana [[gidro]] miisa 15 sy karazam-biby hafa am-polony no nanjavona hatramin' ny nahatongavan' ny olombelona ao). Nitahiry tontolo miavaka, fahatsiarovana farany momba ny Nosy Maitso (iray amin' ny anarana tranainy iantsoana an' i Madagasikara) i Masoala; vakoka amin' ny ala mikitroka anirian-<u>javamaniry tia aloka</u>. Izany no mahatonga azy ho anisan' ny toerana tsara indrindra ho an' ny <u>fizahàn-tany ara-tontolo iainana</u> sy ny <u>fizahàn-tany lovain-jafy</u>, ary koa ho an' ny fandalinana ny ala trôpikaly fahiny sy ny tontolo an-dranomasina. == Jeôgrafia == Eo amin' ny [[Saikinosy Masoala]], any amkn' ny tapany avaratra-atsinanan' i Madagasikara, ao amin' ny [[Faritra Sava]] ([[Faritanin' Antsiranana]]), no toerana misy ny Valan-javaboarim-pirenena Masoala. == Fandringanana ny ala sy fangalarana biby == [[Sary:Masoala coast.jpg|190px|thumb|ankavanana|Amorontsirak'i Masoala]] [[Sary:Masoala Wasserfall.jpg|ankavanana|220px]] Lehibe ny tsindry mahazo ny ala eto Madagasikara, toy ny any amin'ny ankamaroan' ny [[ala trôpikaly]] manerana ny tany. Tsy nitsahatra hatrizay ka hatramin' izao ny tsindry mahazo ny alan' i Masoala sy mahazo ireo izay miaro azy. Niakatra ny tsindry atao amin' ny ala tamin' ny taona 2009, indrindra avy amin' ny mpivarotra hazo sarobidy tsy ara-dalàna, anisan' ireo hazo ireo ny [[hendramena]] (''[[Dalbergia maritima]]'')<ref><small>"[http://jungle.uniterre.com/ Témoignage illustré sur le trafic de bois de rose à Masoala]" [[https://archive.wikiwix.com/cache/index2.php?url=http%3A%2F%2Fjungle.uniterre.com%2F#& Arsiva]]</small></ref> sy ny mapingo (''[[Diospyros]]'')<ref><small>[https://mwc-info.net/en/services/Journal_PDF%27s/NEWS/FI%C3%88VRE%20DE%20L%E2%80%99OR%20ROUGE.pdf Madagascar, trafic de bois précieux (palissandre et ébène). La fièvre de l'or rouge saigne la forêt malgache] [[https://mwc-info.net/en/services/Journal_PDF%27s/NEWS/FI%C3%88VRE%20DE%20L%E2%80%99OR%20ROUGE.pdf Arsiva]] - ''Univers'' Maoré n° 8, 13 juin 2009 (PDF)</small></ref>; izay tapahina tsy nahazoana alalana eny amin' ny ala voaaro sy avoaka ety ivelany na dia misy aza ny didy aman-dalàna malagasy natao hiarovana ny ala<ref name=":0"><small>[https://laverite.mg/index.php?view=article&catid=34:actualites-madagascar&id=9515:exploitation-illicite-de-bois-de-rose-parc-national-de-masoala-ravage&format=pdf Exemple de constat accompagnant une pétition lancée par des acteurs locaux mi-2009] [[https://archive.wikiwix.com/cache/display2.php/attachment.pdf?url=http%3A%2F%2Fwww.laverite.mg%2Findex.php%3Fview%3Darticle%26catid%3D34%3Aactualites-madagascar%26id%3D9515%3Aexploitation-illicite-de-bois-de-rose-parc-national-de-masoala-ravage%26format%3Dpdf Arsiva]], et [https://laverite.mg/actualites-a-madagascar/exploitation-illicite-de-bois-de-rose-parc-national-de-masoala-ravage.html reprise par le Journal La vérité] [[https://archive.wikiwix.com/cache/index2.php?url=http%3A%2F%2Fwww.laverite.mg%2Factualites-a-madagascar%2Fexploitation-illicite-de-bois-de-rose-parc-national-de-masoala-ravage.html#federation=archive.wikiwix.com&tab=url Arsiva]] (Jereo koa ny [https://laverite.mg/inona-no-vaovao/nisy-nandoro-ny-biraonny-rano-sy-ala-tantely-afa-drakotra-ny-hazo-sarobidy-any-analanjorofo.html lahatsoratra amin' ny teny malagasy, misy sary] [[https://archive.wikiwix.com/cache/index2.php?url=http%3A%2F%2Fwww.laverite.mg%2Finona-no-vaovao%2Fnisy-nandoro-ny-biraonny-rano-sy-ala-tantely-afa-drakotra-ny-hazo-sarobidy-any-analanjorofo.html#federation=archive.wikiwix.com&tab=url Arsiva]])</small></ref>. Olana ihany koa ny fangalarana biby ao amin' ilay valan-javaboary<ref name=":0" /> ary tsy ampy ny fitaovana eo am-pelantanan' ny mpitandro filaminana sy ny mpiambina ala ho enti-miady amin' ny mpangalatra hazo<ref><small>"[https://lexpress.mg/display.php?p=display&id=27742 Les aires protégées menacées : la coupe illicite des arbres dans les réserves naturelles se révèle être un phénomène inquiétant. Le contrôle manque de rigueur]", ''Express de Madagascar'' , N° 4412 du 16 septembre 2009 [[https://archive.wikiwix.com/cache/index2.php?url=http%3A%2F%2Fwww.lexpressmada.com%2Fdisplay.php%3Fp%3Ddisplay%26id%3D27742#federation=archive.wikiwix.com&tab=url Arsiva]]</small> </ref><ref><small>[https://marojejy.com/fr/Breves_f.htm Informations sur le trafic de bois et de viande dans les forêts malgache du nord-est] [[https://archive.wikiwix.com/cache/index2.php?url=http%3A%2F%2Fwww.marojejy.com%2FBreves_f.htm#federation=archive.wikiwix.com&tab=url Arsiva]]</small></ref> miasa ho an' ny tambajotran' ny mpivarotra hazo tsy ara-dalàna<ref><small>[http://zoonewsdigest.blogspot.com/2009/08/desperate-situation-in-madagascar.html Communiqué de presse du zoo de Zurich intitulé ''Masoala – The Eye of the Forest massively threatened by illegal lumbering''] [[https://archive.wikiwix.com/cache/index2.php?url=http%3A%2F%2Fzoonewsdigest.blogspot.com%2F2009%2F08%2Fdesperate-situation-in-madagascar.html#federation=archive.wikiwix.com&tab=url Arsiva]] daté du 28 août 2009</small></ref>. Araka ny loharano azon' i Fitahirizan-bibin' i Zürich sy ny ''Cercle de Concertation des Partenaires Techniques et Financiers du Secteur Environnement'' dia olona miisa efatra arivo no nivaro-kazo avy ao Masoala, mihaza sy mivarotra henan-gidro. Hazo aman-jatony no tapaka isan-andro tamin' ny tapaky ny taona 2009, ary hazo an-jatony maro no misy mikapa tsy ara-dalàna isan' andro. Manana basy ny mpangalatra hazo ary tsindraindray dia mampitahotra ny mpiambina sy ny mponina miaina manodidina an' ilay valan-javaboary. == Jereo koa == '''Valan-javaboary''' * [[Valan-javaboarim-pirenena Andasibe-Mantadia]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Andohahela]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Andringitra]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Ankarafantsika]] • [[Valan-javaboarim-pirenen' ny Helodranon' i Baly]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Isalo]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Kirindy Mitea]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Mananara-Avaratra]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Marojejy]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Masoala]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Midongy Atsimo]] • [[Valan-javaboarim-pirenen' ny Tendrombohitra Ambre]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Namoroka]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Nosy Ve-Androka]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Ranomafana]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Tsimanampetsotsa]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Zahamena]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Zombitse-Vohibasia]] '''Samihafa''' * [[Fitrandrahana ala tsy ara-dalçna eto Madagasikara]] * [[Fanimbana ala eto Madagasikara]] == Rohy ivelany == * {{fr}} [http://www.masoala.org Sehatra ôfisialin' ny valam-pirenen' i Masoala] * {{fr}} [http://www.parcs-madagascar.com Valan-javaboarim-pirenen 'i Madagasikara] {{commonscat|Masoala National Park}} == Loharano sy fanamarihana == [[sokajy:Valan-javaboahary ao Madagasikara]] [[sokajy:Faritra Sava]] [[sokajy:Faritra Ambatosoa]] n3cqiuepyraddhk568u5jad4kwae64o 1091601 1091600 2024-11-17T06:34:26Z Thelezifor 15140 Tsipelina 1091601 wikitext text/x-wiki [[Sary:Masoala park map.png|vignette|Sarin-tany maneho ny Valan-javaboarim-pirenena Masoala (miloko maitso sy manga)|281x281px]] Ny '''Valan-javaboarim-pirenena Masoala''' dia [[Valan-javaboarim-pirenena|valan-javaboary]] noforonina tamin' ny taona 1997, any amin' ny taoany avaratra-atsinanan' i [[Madagasikara]], ao amin' ny [[faritra Sava]], [[faritanin' Antsiranana]], eo amin' ny [[Saikinosy Masoala]]. Io no faritra arovana lehibe indrindra eto amin' ny Nosy, izay ahitana [[ala trôpikaly]] amin' ny velaran-tany 235&nbsp;000 hekitara. Io valan-javaboary io dia noforonina mba hitantanana sy hiarovana ary hamerenana ny vakoka voajanahary malagasy izay iharan' ny tsindry mafy (karazana [[gidro]] miisa 15 sy karazam-biby hafa am-polony no nanjavona hatramin' ny nahatongavan' ny olombelona ao). Nitahiry tontolo miavaka, fahatsiarovana farany momba ny Nosy Maitso (iray amin' ny anarana tranainy iantsoana an' i Madagasikara) i Masoala; vakoka amin' ny ala mikitroka anirian-<u>javamaniry tia aloka</u>. Izany no mahatonga azy ho anisan' ny toerana tsara indrindra ho an' ny <u>fizahàn-tany ara-tontolo iainana</u> sy ny <u>fizahàn-tany lovain-jafy</u>, ary koa ho an' ny fandalinana ny ala trôpikaly fahiny sy ny tontolo an-dranomasina. == Jeôgrafia == Eo amin' ny [[Saikinosy Masoala]], any amkn' ny tapany avaratra-atsinanan' i Madagasikara, ao amin' ny [[Faritra Sava]] ([[Faritanin' Antsiranana]]), no toerana misy ny Valan-javaboarim-pirenena Masoala. == Fandringanana ny ala sy fangalarana biby == [[Sary:Masoala coast.jpg|190px|thumb|ankavanana|Amorontsirak'i Masoala]] [[Sary:Masoala Wasserfall.jpg|ankavanana|220px]] Lehibe ny tsindry mahazo ny ala eto Madagasikara, toy ny any amin'ny ankamaroan' ny [[ala trôpikaly]] manerana ny tany. Tsy nitsahatra hatrizay ka hatramin' izao ny tsindry mahazo ny alan' i Masoala sy mahazo ireo izay miaro azy. Niakatra ny tsindry atao amin' ny ala tamin' ny taona 2009, indrindra avy amin' ny mpivarotra hazo sarobidy tsy ara-dalàna, anisan' ireo hazo ireo ny [[hendramena]] (''[[Dalbergia maritima]]'')<ref><small>"[http://jungle.uniterre.com/ Témoignage illustré sur le trafic de bois de rose à Masoala]" [[https://archive.wikiwix.com/cache/index2.php?url=http%3A%2F%2Fjungle.uniterre.com%2F#& Arsiva]]</small></ref> sy ny mapingo (''[[Diospyros]]'')<ref><small>[https://mwc-info.net/en/services/Journal_PDF%27s/NEWS/FI%C3%88VRE%20DE%20L%E2%80%99OR%20ROUGE.pdf Madagascar, trafic de bois précieux (palissandre et ébène). La fièvre de l'or rouge saigne la forêt malgache] [[https://mwc-info.net/en/services/Journal_PDF%27s/NEWS/FI%C3%88VRE%20DE%20L%E2%80%99OR%20ROUGE.pdf Arsiva]] - ''Univers'' Maoré n° 8, 13 juin 2009 (PDF)</small></ref>; izay tapahina tsy nahazoana alalana eny amin' ny ala voaaro sy avoaka ety ivelany na dia misy aza ny didy aman-dalàna malagasy natao hiarovana ny ala<ref name=":0"><small>[https://laverite.mg/index.php?view=article&catid=34:actualites-madagascar&id=9515:exploitation-illicite-de-bois-de-rose-parc-national-de-masoala-ravage&format=pdf Exemple de constat accompagnant une pétition lancée par des acteurs locaux mi-2009] [[https://archive.wikiwix.com/cache/display2.php/attachment.pdf?url=http%3A%2F%2Fwww.laverite.mg%2Findex.php%3Fview%3Darticle%26catid%3D34%3Aactualites-madagascar%26id%3D9515%3Aexploitation-illicite-de-bois-de-rose-parc-national-de-masoala-ravage%26format%3Dpdf Arsiva]], et [https://laverite.mg/actualites-a-madagascar/exploitation-illicite-de-bois-de-rose-parc-national-de-masoala-ravage.html reprise par le Journal La vérité] [[https://archive.wikiwix.com/cache/index2.php?url=http%3A%2F%2Fwww.laverite.mg%2Factualites-a-madagascar%2Fexploitation-illicite-de-bois-de-rose-parc-national-de-masoala-ravage.html#federation=archive.wikiwix.com&tab=url Arsiva]] (Jereo koa ny [https://laverite.mg/inona-no-vaovao/nisy-nandoro-ny-biraonny-rano-sy-ala-tantely-afa-drakotra-ny-hazo-sarobidy-any-analanjorofo.html lahatsoratra amin' ny teny malagasy, misy sary] [[https://archive.wikiwix.com/cache/index2.php?url=http%3A%2F%2Fwww.laverite.mg%2Finona-no-vaovao%2Fnisy-nandoro-ny-biraonny-rano-sy-ala-tantely-afa-drakotra-ny-hazo-sarobidy-any-analanjorofo.html#federation=archive.wikiwix.com&tab=url Arsiva]])</small></ref>. Olana ihany koa ny fangalarana biby ao amin' ilay valan-javaboary<ref name=":0" /> ary tsy ampy ny fitaovana eo am-pelantanan' ny mpitandro filaminana sy ny mpiambina ala ho enti-miady amin' ny mpangalatra hazo<ref><small>"[https://lexpress.mg/display.php?p=display&id=27742 Les aires protégées menacées : la coupe illicite des arbres dans les réserves naturelles se révèle être un phénomène inquiétant. Le contrôle manque de rigueur]", ''Express de Madagascar'' , N° 4412 du 16 septembre 2009 [[https://archive.wikiwix.com/cache/index2.php?url=http%3A%2F%2Fwww.lexpressmada.com%2Fdisplay.php%3Fp%3Ddisplay%26id%3D27742#federation=archive.wikiwix.com&tab=url Arsiva]]</small> </ref><ref><small>[https://marojejy.com/fr/Breves_f.htm Informations sur le trafic de bois et de viande dans les forêts malgache du nord-est] [[https://archive.wikiwix.com/cache/index2.php?url=http%3A%2F%2Fwww.marojejy.com%2FBreves_f.htm#federation=archive.wikiwix.com&tab=url Arsiva]]</small></ref> miasa ho an' ny tambajotran' ny mpivarotra hazo tsy ara-dalàna<ref><small>[http://zoonewsdigest.blogspot.com/2009/08/desperate-situation-in-madagascar.html Communiqué de presse du zoo de Zurich intitulé ''Masoala – The Eye of the Forest massively threatened by illegal lumbering''] [[https://archive.wikiwix.com/cache/index2.php?url=http%3A%2F%2Fzoonewsdigest.blogspot.com%2F2009%2F08%2Fdesperate-situation-in-madagascar.html#federation=archive.wikiwix.com&tab=url Arsiva]] daté du 28 août 2009</small></ref>. Araka ny loharano azon' i Fitahirizan-bibin' i Zürich sy ny ''Cercle de Concertation des Partenaires Techniques et Financiers du Secteur Environnement'' dia olona miisa efatra arivo no nivaro-kazo avy ao Masoala, mihaza sy mivarotra henan-gidro. Hazo aman-jatony no tapaka isan-andro tamin' ny tapaky ny taona 2009, ary hazo an-jatony maro no misy mikapa tsy ara-dalàna isan' andro. Manana basy ny mpangalatra hazo ary tsindraindray dia mampitahotra ny mpiambina sy ny mponina miaina manodidina an' ilay valan-javaboary. == Jereo koa == '''Valan-javaboary''' * [[Valan-javaboarim-pirenena Andasibe-Mantadia]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Andohahela]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Andringitra]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Ankarafantsika]] • [[Valan-javaboarim-pirenen' ny Helodranon' i Baly]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Isalo]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Kirindy Mitea]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Mananara-Avaratra]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Marojejy]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Masoala]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Midongy Atsimo]] • [[Valan-javaboarim-pirenen' ny Tendrombohitra Ambre]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Namoroka]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Nosy Ve-Androka]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Ranomafana]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Tsimanampetsotsa]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Zahamena]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Zombitse-Vohibasia]] '''Samihafa''' * [[Fitrandrahana ala tsy ara-dalçna eto Madagasikara]] * [[Fanimbana ala eto Madagasikara]] == Rohy ivelany == * {{fr}} [http://www.masoala.org Sehatra ôfisialin' ny valam-pirenen' i Masoala] * {{fr}} [http://www.parcs-madagascar.com Valan-javaboarim-pirenen 'i Madagasikara] {{commonscat|Masoala National Park}} == Loharano sy fanamarihana == [[sokajy:Valan-javaboahary ao Madagasikara]] [[sokajy:Faritra Sava]] [[sokajy:Faritra Ambatosoa]] n9rjb22j1iirrj5pyvi5e4l6urxuz38 0 281840 1091595 1087670 2024-11-16T21:21:55Z Thelezifor 15140 Nanatsara rafi-pehezanteny 1091595 wikitext text/x-wiki {{coord|-16.00000|45.216670}} [[Sary:Erymnochelys madagascariensis.jpg|vignette|265x265px|Sokatra angonoka]] Ny '''Valan-javaboarim-pirenen' ny Helodranon' i Baly''' dia [[valan-javaboary]] any amin' ny tapany avaratra-andrefan' i [[Madagasikara]], izay noforonina tamin' ny taona 1997. Mifameno ao ny vondron-jamananaina roa samy hafa: ny an-tanety andaniny sy ny an-dranomasina sy amorontsiraka ankilany. Ny [[helodranon' i Baly]] no hany fonenan' ny [[sokatra]] tsy manam-paharoa atao hoe [[angonoka]], sokatra tsy miala amin' ny sisin-tanin' i [[Soalala]], antsoina koa hoe ''[[Astrochelys yniphora]]'', sokatra tsy fahita firy any amin' ny toeram-ponenany voajanahary, dia ny kirihitra ahitana ''[[Perrierbambos madagascariensis]]'', izay tsy misy afa-tsy ao Soalala ihany koa. Miaro ny vorondrano lehibe mpifindra monina izay miaina anaty andiana sy ny sokatra an-dranomamy voasokajy ho "tandindomin-doza" toy ny ''[[Erymnochelys madagascariensis]]'' ny [[farihy]] sy ny [[heniheny]] miparitaka etsy sy eroa ao amin' io valan-javaboary. Tamin' ny faramparan' ny volana Septembra 2022 dia may ilay valan-javaboary ka betsaka ny biby maty tao. == Jeôgrafia == Any amin' ny [[Faritra Boeny]], 150 km miala an' i [[Mahajanga]], no misy ilay valan-javaboary. Ny kaominina manaraka dia i [[Soalala]] sy [[Ambohipaky]]. Ny renirano Kapiloza no sisiny atsimo. == Ny biby sy ny zavamaniry == Ny [[angonoka]] na ''[[Astrochelys yniphora]]'' no biby famantarana indrindra ao amin' ny [[Helodranon' i Baly]], satria tsy misy afa-tsy amin' io faritra io. == Jereo koa == * '''Valan-javaboary''' ** [[Valan-javaboarim-pirenena Andasibe-Mantadia]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Andohahela]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Andringitra]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Ankarafantsika]] • [[Valan-javaboarim-pirenen' ny Helodranon' i Baly]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Isalo]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Kirindy Mitea]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Mananara-Avaratra]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Marojejy]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Masoala]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Midongy Atsimo]] • [[Valan-javaboarim-pirenen' ny Tendrombohitra Ambre]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Namoroka]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Nosy Ve-Androka]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Ranomafana]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Tsimanampetsotsa]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Zahamena]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Zombitse-Vohibasia]] * [[Madagascar Wuhan Iron and Steel Corporation]] [[sokajy:Valan-javaboahary ao Madagasikara]] [[Sokajy:Faritra Boeny]] [[Sokajy:Soalala]] tm3ysdfueumt9gh14byapyy46zm3b7h 0 284167 1091566 1059425 2024-11-16T14:11:13Z EmausBot 2486 Rôbô : mamaha olam-pihodinana mankany amin'i [[Kristianisma tamin' ny taonjato voalohany]] 1091566 wikitext text/x-wiki #FIHODINANA [[Kristianisma tamin' ny taonjato voalohany]] a03aob7i0g8a8j0brtsw6a5u4fu0kg5 0 288524 1091592 1088416 2024-11-16T21:04:05Z Thelezifor 15140 Nanatsara rafi-pehezanteny 1091592 wikitext text/x-wiki [[Sary:Diademed Sifaka 2.JPG|vignette|373x373px|Sifaka diadema (''[[Propithecus diadema]]'') sy ny zanany vao roa herinandro ao amin' ny Valanjavaboarin' Andasibe-Mantadia]] Ny '''Valan-javaboarim-pirenena Andasibe-Mantadia''' dia faritra arovana mirefy 155 km², any amin' ny 150 km atsinanan' [[Antananarivo]], ahitana ala tsy vaky ao amin' ny [[Faritra Alaotra-Mangoro]] any amin' ny tapany atsinanan' i [[Madagasikara]]. Eo anelanelan' ny 800 sy 1&nbsp;260 m ny haavo misy ilay valan-javaboary, sady manana [[toetany]] mando. 1&nbsp;700 mm ny salan' ny [[Rotsa-drano|rotsak' orana]] isan-taona, ary 210 andro isan-taona ny filatsahan' ny orana. Toeram-ponenan' ny karazan-javamananaina maro dia maro ity ala trôpikaly ity, ao anatin' izany ny karazam-biby tsy fahita firy sy atahorana ho lany tamingana, anisan' izany ny karazana gidro miisa 11. Ny ampahany roa amin' io valan-javaboary io dia ny Valan-javaboarin' i Mantadia sy ny [[Tahirin-javaboarin' Analamazoatra]], izay malaza amin' ny fisian' ny gidro lehibe eto Madagasikara, dia ny [[babakoto]] na endrina (''Indri indri''). Tamin' ny taona 2007 no voatendry ho anisan' ny Lova Iraisam-Pirenena an' ny Ala Mando any Atsinanana ilay valam-pirenena.  Tsy voafantina ho amin' ny lisitra farany anefa ny ala ao aminy. Anisan' ny valan-javaboahary mora tsidihina indrindra eto Madagasikara ho an' ny avy ao [[Antananarivo]], izay lalana maharitra 3 ora raha andehanana fiara miantsinanana amin' ny lalana vita tara, dia ny [[lalam-pirenena faha-2]] (RN2). Na dia akaikin' Analamazaotra sy ny foibem-pitantanana ny vala aza Antsampanana amin' ny RN2 dia tsy maintsy misy ny fitaterana manokana na alaina any amin' ny hôtely eo an-toerana vao tonga any Mantadia. Matetika hita any amin' ny faritra sasany ao amin' ilay valan-javaboary ny fitsangantsanganana maharitra 1-6 ora. Ilaina ny mpitari-dalana eo an-toerana ho an' ny mpitsidika miditra amin' ny ampahany amin' ilay valan-javaboary. == Jereo koa == '''Valan-javaboary''' * [[Valan-javaboarim-pirenena Andasibe-Mantadia]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Andohahela]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Andringitra]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Ankarafantsika]] • [[Valan-javaboarim-pirenen' ny Helodranon' i Baly]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Isalo]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Kirindy Mitea]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Mananara-Avaratra]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Marojejy]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Masoala]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Midongy Atsimo]] • [[Valan-javaboarim-pirenen' ny Tendrombohitra Ambre]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Namoroka]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Nosy Ve-Androka]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Ranomafana]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Tsimanampetsotsa]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Zahamena]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Zombitse-Vohibasia]] [[sokajy:Valan-javaboahary ao Madagasikara]] jpk7abgs4tr50bqetjwwksn7vbym323 0 288528 1091594 1087668 2024-11-16T21:14:25Z Thelezifor 15140 Nanatsara rafi-pehezanteny 1091594 wikitext text/x-wiki [[Sary:Lake Ravelobe, Ankarafantsika National Park, Madagascar (4027574768).jpg|vignette|Ny farihy Ravelobe any Ankarafantsika|284x284px]] Ny '''Valan-javaboarim-pirenena Ankarafantsika''' dia [[valan-javaboary]] ao akaikin' [[Andranofasika]] ao amin' ny [[Faritra Boeny]], eto [[Madagasikara]]. I [[Mahajanga]] no tanàna akaiky indrindra, 115 km any avaratry ilay valan-javaboary. Manana toetany trôpikaly Ankarafantsika. Ny [[Sakalava]] no foko maro be monina sy miompy ao. Monina ao amin' ilay valan-javaboary ny [[totozy be tongotra]] (''Macrotarsomys ingens'') izay tsy hita na aiza na aiza any amin' ny toeran-kafa. == Jereo koa == '''Valan-javaboary''' * [[Valan-javaboarim-pirenena Andasibe-Mantadia]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Andohahela]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Andringitra]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Ankarafantsika]] • [[Valan-javaboarim-pirenen' ny Helodranon' i Baly]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Isalo]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Kirindy Mitea]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Mananara-Avaratra]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Marojejy]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Masoala]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Midongy Atsimo]] • [[Valan-javaboarim-pirenen' ny Tendrombohitra Ambre]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Namoroka]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Nosy Ve-Androka]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Ranomafana]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Tsimanampetsotsa]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Zahamena]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Zombitse-Vohibasia]] hmje8ddmwo4s3rmqw8f12wos9hmi6xi 0 288529 1091604 1088419 2024-11-17T07:24:19Z Thelezifor 15140 Nanatsara rafi-pehezanteny 1091604 wikitext text/x-wiki [[Sary:Coral Nosy Ve-Androka National Park.jpg|vignette|292x292px|Karazana haran-dranomasina]] Ny '''Valan-javaboaharim-pirenena Nosy Ve-Androka''' dia [[faritra arovana]] an-dranomasina any amin' ny faritra atsimo-andrefana amin' i [[Madagasikara]], any atsimon' i [[Toliara]], ary 40 km atsimon' ny tanànan' i [[Anakao]]. Eo anelanan' ny 25°29 sy 25°09 Atsimo [[Laharam-pehintany|laharam-pehintaniny]] ary eo anelanan' ny 44°50 sy 45°06 Atsinanana ny laharan-jarahasiny, manana velaran-tany mirefy 92&nbsp;080&nbsp;ha izy. Ahitana faritra lehibe mirefy 28&nbsp;820&nbsp;ha sy faritra mpanelanelana 63&nbsp;260&nbsp;ha ny ao. Ahitana faritra kely valo mitsinjara amin' ny vondrona roa ity valan-javaboary ity, ary hita manamorona ny morontsiraka mifanila amin' ny [[Valan-javaboarim-pirenena Tsimanampetsotsa|Valan-javaboarim-pirenen' i Tsimanampetsotsa]] ny ampahany iray. Tafiditra ao anatin' izany ny ampahany misy [[tangoron-karan-dranomasina]] ao amin' ny taoany atsimo-andrefan' i Madagasikara ao amin' ny [[Lakandranon' i Môzambika]], izay tangoron-karan-dranomasina fahatelo lehibe indrindra eran-tany. Ahitana karazana [[haran-dranomasina]] miisa 140 eo ho eo sy karazan-[[trondro]] 240 eo ho eo ny Valan-javaboarim-pirenen' i Nosy Ve-Androka. Misy karazana tsy fahita firy toy ny ''Coelacanthiformes'', ny karazana [[sokatra an-dranomasina]], ny [[lamboara]] sy ny [[feso]] ary ny [[trozona]], ary tora-pasika ampiasain' ny [[fano]] manatody. == Jereo koa == * '''Valan-javaboary''' ** [[Valan-javaboarim-pirenena Andasibe-Mantadia]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Andohahela]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Andringitra]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Ankarafantsika]] • [[Valan-javaboarim-pirenen' ny Helodranon' i Baly]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Isalo]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Kirindy Mitea]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Mananara-Avaratra]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Marojejy]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Masoala]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Midongy Atsimo]] • [[Valan-javaboarim-pirenen' ny Tendrombohitra Ambre]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Namoroka]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Nosy Ve-Androka]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Ranomafana]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Tsimanampetsotsa]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Zahamena]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Zombitse-Vohibasia]] * [[Androka]] [[sokajy:Valan-javaboahary ao Madagasikara]] ljzmwpimsmz4okn87bpqml1trbbyvoe 0 288532 1091623 1088417 2024-11-17T11:39:59Z Thelezifor 15140 Nanisy sary 1091623 wikitext text/x-wiki [[Sary:Pachypodium geayi in Tsimanampetsotsa, Madagascar.jpg|vignette|289x289px|''[[Pachypodium geayi]]'' ao amin' ny Valan-javaboarin' i Tsimanampetsotsa]] Ny '''Valan-javaboarim-pirenena Tsimanampetsotsa''' na '''Tahirin-javaboarin' i Tsimanampetsotsa''' dia [[valan-javaboary]] mirefy 432 km², noforonina tamin' ny taona 2002, manodidina ny [[farihy]] tokana misy sira eto amin' ny firenena, dia ny farihy masiran' i [[Farihin' i Tsimanampetsotsa|Tsimanampetsotsa]], any amin' ny morontsiraka atsimo-andrefan' i [[Madagasikara]] ao amin' ny [[Faritra Atsimo-Andrefana]], ao amin' ny [[Faritanin' i Toliara]]. 90 km atsimon' i [[Toliara]] ary 950 km any atsimon' [[Antananarivo]] no misy ity valan-javaboary ity. Mandalo an' ilay valan-javaboary ny [[lalam-pirenena faha-10]] (RN10) mankany [[Betanty|Faux Cap]] (na [[Betanty]]) ary ao Toliara no misy ny seranam-piaramanidina akaiky indrindra. [[Sary:Tsimanampetsotsa lakeshore.jpg|vignette|196x196px|Ny farihy [[Farihin' i Tsimanampetsotsa|Tsimanampetsotsa]]]] Tsy hita any amin' ny toeran-kafany 75 ka hatramin' ny 90 % amin' ny [[biby]] sy ny [[zavamaniry]] ao aminy. Ny Valan-javaboarin' i Tsimanampetsotsa dia anisan' ny faritra Ramsar voalohany eto Madagasikara. == Jereo koa == '''Valan-javaboary''' * [[Valan-javaboarim-pirenena Andasibe-Mantadia]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Andohahela]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Andringitra]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Ankarafantsika]] • [[Valan-javaboarim-pirenen' ny Helodranon' i Baly]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Isalo]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Kirindy Mitea]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Mananara-Avaratra]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Marojejy]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Masoala]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Midongy Atsimo]] • [[Valan-javaboarim-pirenen' ny Tendrombohitra Ambre]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Namoroka]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Nosy Ve-Androka]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Ranomafana]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Tsimanampetsotsa]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Zahamena]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Zombitse-Vohibasia]] [[sokajy:Valan-javaboahary ao Madagasikara]] o3metder166bjy9a4uio5is3c8fp07z 0 288534 1091621 1088420 2024-11-17T11:21:54Z Thelezifor 15140 Nanatsara rafi-pehezanteny 1091621 wikitext text/x-wiki [[Sary:Sign At Entrance To Ranomafana National Park.jpg|vignette|293x293px|Fidirana ao amin' ny Valan-javaboarim-pirenena Ranomafana]] Ny '''Valan-javaboarim-pirenena Ranomafana''' dia [[valan-javaboary]] ao amin' ny tapany atsimon' i [[Madagasikara]], ao amin' ny [[Faritra Matsiatra Ambony]] sy ny [[Faritra Vatovavy]]. Natsangana ho [[valan-javaboarim-pirenena]] fahefatra eto Madagasikara izy io tamin' ny taona 1991 taorian' ny nahitan' ny dokotera Patricia Wright, manam-pahaizana momba ny primata indray, ny [[varibolo]] (''[[Hapalemur simus]]'') sy ny [[varibolomena]] (''[[Hapalemur aureus]]''). Misy [[ala trôpikaly]] maherin' ny 41&nbsp;600 hektara ilay valan-javaboary izay manana haavo eo anelanelan' ny 800 sy 1&nbsp;200 m ambonin' ny ranomasina, ary fonenan' ny karazana [[zavamaniry]] sy [[biby]] maro tsy fahita firy. Taty aoriana dia nampidirina tao amin' ny Lova Iraisam-pirenena mombany Ala Mando any Atsinanana ao amin' ny [[UNESCO]] io valan-javaboarim-pirenena io. Mifanakaiky amin' ilay valan-javaboary ny tobim-pikarohana Center ValBio, ary noforonin' ny Stony Brook University tamin' ny taona 2003 ho an' ny fikarohana momba ny zavamananaina, ny fahasalaman' ny fiarahamonina sy ny fanabeazana, ny zavakanto momba ny tontolo iainana ary ny fambolen-kazo. Avy amin' ny [[Fiteny malagasy|teny malagasy]] hoe "rano mafana" ny anaran' ilay valan-javaboary noho ny loharano mafana ao amin' ny tanànan' i [[Ranomafana]]. == Jereo koa == * '''Valan-javaboary''' ** [[Valan-javaboarim-pirenena Andasibe-Mantadia]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Andohahela]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Andringitra]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Ankarafantsika]] • [[Valan-javaboarim-pirenen' ny Helodranon' i Baly]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Isalo]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Kirindy Mitea]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Mananara-Avaratra]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Marojejy]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Masoala]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Midongy Atsimo]] • [[Valan-javaboarim-pirenen' ny Tendrombohitra Ambre]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Namoroka]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Nosy Ve-Androka]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Ranomafana]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Tsimanampetsotsa]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Zahamena]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Zombitse-Vohibasia]] '''Tahirin-javaboary''' * [[Tahirin-javaboarin' ny Tsingin' i Bemaraha]] [[sokajy:Valan-javaboahary ao Madagasikara]] 5qhulrh7q6gljavdla6xh7dbuzcsfru 1091622 1091621 2024-11-17T11:32:03Z Thelezifor 15140 Nanisy sary 1091622 wikitext text/x-wiki [[Sary:Sign At Entrance To Ranomafana National Park.jpg|vignette|293x293px|Fidirana ao amin' ny Valan-javaboarim-pirenena Ranomafana]] Ny '''Valan-javaboarim-pirenena Ranomafana''' dia [[valan-javaboary]] ao amin' ny tapany atsimon' i [[Madagasikara]], ao amin' ny [[Faritra Matsiatra Ambony]] sy ny [[Faritra Vatovavy]]. Natsangana ho [[valan-javaboarim-pirenena]] fahefatra eto Madagasikara izy io tamin' ny taona 1991 taorian' ny nahitan' ny dokotera Patricia Wright, manam-pahaizana momba ny primata indray, ny [[varibolo]] (''[[Hapalemur simus]]'') sy ny [[varibolomena]] (''[[Hapalemur aureus]]''). [[Sary:Boophis reticulatus 02.jpg|vignette|166x166px|[[Sahona]] ''Boophis reticulatus'']] Misy [[ala trôpikaly]] maherin' ny 41&nbsp;600 hektara ilay valan-javaboary izay manana haavo eo anelanelan' ny 800 sy 1&nbsp;200 m ambonin' ny ranomasina, ary fonenan' ny karazana [[zavamaniry]] sy [[biby]] maro tsy fahita firy. Taty aoriana dia nampidirina tao amin' ny Lova Iraisam-pirenena mombany Ala Mando any Atsinanana ao amin' ny [[UNESCO]] io valan-javaboarim-pirenena io. Mifanakaiky amin' ilay valan-javaboary ny tobim-pikarohana Center ValBio, ary noforonin' ny Stony Brook University tamin' ny taona 2003 ho an' ny fikarohana momba ny zavamananaina, ny fahasalaman' ny fiarahamonina sy ny fanabeazana, ny zavakanto momba ny tontolo iainana ary ny fambolen-kazo. Avy amin' ny [[Fiteny malagasy|teny malagasy]] hoe "rano mafana" ny anaran' ilay valan-javaboary noho ny loharano mafana ao amin' ny tanànan' i [[Ranomafana]]. == Jereo koa == * '''Valan-javaboary''' ** [[Valan-javaboarim-pirenena Andasibe-Mantadia]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Andohahela]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Andringitra]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Ankarafantsika]] • [[Valan-javaboarim-pirenen' ny Helodranon' i Baly]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Isalo]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Kirindy Mitea]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Mananara-Avaratra]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Marojejy]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Masoala]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Midongy Atsimo]] • [[Valan-javaboarim-pirenen' ny Tendrombohitra Ambre]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Namoroka]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Nosy Ve-Androka]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Ranomafana]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Tsimanampetsotsa]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Zahamena]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Zombitse-Vohibasia]] '''Tahirin-javaboary''' * [[Tahirin-javaboarin' ny Tsingin' i Bemaraha]] [[sokajy:Valan-javaboahary ao Madagasikara]] 3fbkfvdwsk9976ya7fsas4rnvo3rbap 0 288535 1091602 1082849 2024-11-17T07:07:57Z Thelezifor 15140 Vohon' ny tany be vatosokay izay lasa tsanganana maro maranitra. 1091602 wikitext text/x-wiki [[Sary:Tsingy de Bemaraha.jpg|vignette|Tsingin' i Bemaraha]] Ny '''tsingy''' dia endriky ny [[vohon' ny tany]] be [[vatosokay]] hita any amin' ny faritra maro eto [[Madagasikara]]. izay mampiavaka ny toerana misy vatosokay aty amin' ny faritra mafana. Ny tsingy dia vaingam-batolampy misy karibonetra lava maranitra, indraindray mihoatra ny 60 m ny haavony, vokatry ny fanamontsanana sy ny fihadiana ataon' ny hafanana sy ny orana; tsingy koa fitambaran' ny vaingam-batolampy toy izany izay elanelanin' ny karazana lohasaha lava sy tery ary lalina. Ahitana io anarana hoe "tsingy" io ny faritra arovana iray eto [[Madagasikara]]: ny [[Tsingin' i Bemaraha]]. 44uyusa53tnizwj9mi120j7a7bc3zpw 0 289172 1091605 1087604 2024-11-17T07:42:01Z Carsten Steger 34420 Aerial image of Borkum inserted. 1091605 wikitext text/x-wiki {{coord|53|36|N|06|42|E}} [[Sary:Karte Insel Borkum.png|left|thumb|Nosy Borkum]] [[Sary:DEU Borkum COA.svg|thumb|I nosy Borkum]] [[Sary:Aerial image of Borkum (view from the west).jpg|thumb|left|Borkum]] '''Borkum''' dia tanàna iray amin'ireo nosy Frisian Atsinanana ao amin'ny Ranomasina Wadden any [[Niedersachsen]], {{Alemaina}}. Juist dia eo akaikin'i [[Juist]] no misy ilay nosy ary manana velarantany 31 kilometatra toradroa. Ny halavirana akaiky indrindra amin'ny tanibe dia 12 kilometatra. I Borkum dia kaominina ao amin'ny fivondronan'i [[Leer]] 5012 monja ny mponina ao an-tanàna. Velarantany: 31 km². == Jereo koa == * [[Ranomasina Avaratra]] * [[Niedersachsen]] {{commonscat}} [[Sokajy:Ranomasina Avaratra]] [[Sokajy:Niedersachsen]] [[Sokajy:Nosy alemana]] to0muonwjiqhu0og4u8w00m8ujwxs5h 0 289176 1091591 1088421 2024-11-16T20:59:28Z Thelezifor 15140 Nanatsara rafi-pehezanteny 1091591 wikitext text/x-wiki [[Sary:Zombitse entree.JPG|vignette|294x294px|Valan-javaboarim-pirenena Zombitse-Vohibasia]] Ny '''Valan-javaboarim-pirenena Zombitse-Vohibasia''' dia valan-javaboarim-pirenena ao amin' ny tapany atsimo-andrefan' i [[Madagasikara]], 10 km atsinanan' i [[Sakaraha]], 147 km avaratra-atsinanan' i [[Toliara]] ao amin' ny [[Faritra Atsimo-Andrefana]]. Tamin' ny taona 1997 no namoronana azy. Mirefy 36&nbsp;308 ha izy io ary mizara telo: ny Alan' i Zombitse (16&nbsp;845 ha) sy ny toerana misy an' Isoky Vohimena (3&nbsp;293 ha) ary i Vohibasia (16&nbsp;170 ha). Tantanin’ ny [[Madagascar National Parks]] amin' izao fotoana izao ny Valan-javaboarim-pirenena Zombitse-Vohibasia, ary ny ampahany amin' ny famatsiam-bola no omen' ny Fondation pour les Aires Protégées et la Biodiversité de Madagascar (FAPBM). [[Sary:Xanthomixis apperti 3686345.jpg|vignette|''Bernieria appperti'']] Ahitana karazana gidro valo, 47 % amin' ny vorona tsy fahita raha tsy eto Madagasikara, anisan' izany ny karazana iray (''Bernieria appperti''), ity valan-javaboary ity. == Jereo koa == '''Valan-javaboary''' * [[Valan-javaboarim-pirenena Andasibe-Mantadia]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Andohahela]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Andringitra]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Ankarafantsika]] • [[Valan-javaboarim-pirenen' ny Helodranon' i Baly]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Isalo]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Kirindy Mitea]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Mananara-Avaratra]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Marojejy]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Masoala]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Midongy Atsimo]] • [[Valan-javaboarim-pirenen' ny Tendrombohitra Ambre]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Namoroka]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Nosy Ve-Androka]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Ranomafana]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Tsimanampetsotsa]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Zahamena]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Zombitse-Vohibasia]] [[sokajy:Valan-javaboahary ao Madagasikara]] azj362cc12ajou6ti8dwa0jy7g2plqw 0 289309 1091593 1089911 2024-11-16T21:06:45Z Thelezifor 15140 Nanatsara rafi-pehezanteny 1091593 wikitext text/x-wiki [[Sary:Andringitra, Madagascar by Effervescing Elephant-09.jpg|vignette|334x334px|Ny Valan-javaboarim-pirenena Andringitra]] Ny '''Valan-javaboarim-pirenena Andringitra''' dia [[valan-javaboarim-pirenena]] ao amin' ny tapany afovoany-atsinanan' i [[Madagasikara]]. Noforonina ho "tahirin-javaboary manontolo" izy io tamin' ny voalohany tamin' ny taona 1927 ary avy eo nosokajiana ho valan-javaboarim-pirenena tamin' ny taona 1999. Ao amin' io valan-javaboary io no misy ny tampona Boby, tampon-tendrombohitra faharoa avo indrindra eto Madagasikara, aorian' i [[Maromokotro]]. Anisan' ny valan-javaboarim-pirenena enina voasokajy ho vakoka voajanahary maneran-tanin' ny <u>ala mando any Atsinanana</u> izy tamin' ny taona 2007. Ny [[Madagascar National Parks]] no nampiandraiketina ny fitantanana azy. Avy amin' ny <u>Fondation pour les aires protégées et la biodiversité de Madagascar</u> (na FAPBM) ny ampahany amin' ny famatsiam-bola. == Karazan-javamananaina == [[Sary:Andringitra, Madagascar by Effervescing Elephant-12.jpg|vignette|226x226px|Zavaniry sy vohon-tany mampiavaka ny Valan-javaboarim-pirenena Andringitra]] Amin' izao fotoana izao dia misy karazana [[bibikely]] maherin' ny 190, karazana [[vorona]] maherin' ny zato, karazana [[amboanala]] sy [[biby mandady na mikisaka]] dimampolo eo ho eo, ary karazana foza sy patsa (''[[Crustacea]]'') fito ary karazana sahona (''[[Amphibia]]'') maherin' ny 70 ao amin' ny Valan-javaboarim-pirenena Andringitra. Toerana ahitana karazana [[zavamaniry]] maro dia maro koa io valan-javaboary io. Maherin' ny arivo ny karazan-javamaniry voarakitra avy ao ary be dia be ny karazana tsy fahita na aiza na aiza afa-tsy ao. {| class="wikitable" |+Lisitry ny karazana gidro hita ao amin' ny Valan-javaboarim-pirenena Andringitra !Fotoana ahitana azy !Karazana |- |Amin' ny andro | * ''[[Hira (maky)|Lemur catta]]'' ([[Hira (maky)|hira]] na maky) * ''[[Hapalemur meridionalis]]'' * ''[[Hapalemur aureus]]'' * ''[[Hapalemur simus]]'' * ''[[Varika|Eulemur fulvus]]'' ([[varika]]) * ''[[Eulemur rufifrons]]'' * ''[[Eulemur rubriventer]]'' * ''[[Propithecus edwardsi]]'' |- |Amin' ny alina | * ''[[Microcebus rufus]]'') * ''[[Cheirogaleus major]]'') * ''[[Lepilemur microdon]]'') * ''[[Avahi peyrierasi]]'' * ''[[Daubentonia madagascariensis]]'' ([[haihay]]) |} == Ny mponina ao amin' ilay faritra == Ny mponina ao amin' ny Valan-javaboarim-pirenena Andringitra dia [[Bara]] mpiompy [[omby]], izay afaka mandehandeha eny amin' ny tany karankainan' ny Nosy mandritra ny herinandro maromaro, mitondra andian' omby betsaka hitady toerana firaofana ahitra vaovao. Eritreretina ho manam-piaviana [[Banto (vahoaka)|banto]] ny Bara, izay taranaky ny Afrikana antsoina hoe Rabiby, tonga nanao dia lavitra tany amin' ny tapany atsimon' i [[Madagasikara]] niaraka amin' ny lehilahy maherin' ny arivo. Toerana manana tombony sy iankinan' ny aina ho an' io vahoaka io ilay valan-javaboary, izay tondrahan' ny renirano maro. == Fomba idirana ao == Avy any amin' ny [[Lalam-pirenena faha-7]] (RN7) (mampitohy an' [[Antananarivo]] amin' [[Toliara]]), miala ao [[Ambalavao]] na Tanambao (i Tanambao dia eo amin' ny 35 km miala an' Ambalavao mankany [[Ihosy]] manaraka ny RN7); any amin' ny 47 km miala an' Ambalavao na 25 km miala an' i Tanambao, azo aleha mandritra ny taona, nefa misy sakana noho ny orana. Mety hikatona mandritra ny 12 ora ny lalana aorian' ny orambe. Misy ny sarany aloan' ny mpitsidika amin' ny mponina any an-toerana mba hiantohana ny fikojakojana ilay lalana. Maharitra adiny 36 fara fahakaliny ny faharetan' ny dia raha avy any Antananarivo. *RIP 203 Ambalavao - [[Sendrisoa]] - [[Namoly]].<ref>[https://www.lalana.org/fr/activity/153/structure-d-entretien-de-la-piste-ambalavao-sendrisoa-namoly Entretien Piste Ambalavao-Sendrisoa-Namoly]</ref> == Jereo koa == '''Valan-javaboary''' * [[Valan-javaboarim-pirenena Andasibe-Mantadia]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Andohahela]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Andringitra]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Ankarafantsika]] • [[Valan-javaboarim-pirenen' ny Helodranon' i Baly]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Isalo]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Kirindy Mitea]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Mananara-Avaratra]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Marojejy]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Masoala]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Midongy Atsimo]] • [[Valan-javaboarim-pirenen' ny Tendrombohitra Ambre]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Namoroka]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Nosy Ve-Androka]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Ranomafana]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Tsimanampetsotsa]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Zahamena]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Zombitse-Vohibasia]] [[sokajy:Valan-javaboahary ao Madagasikara]] mk1e4ncg0brpqazsbswnme6t9xzzs48 0 289310 1091596 1088386 2024-11-16T21:25:53Z Thelezifor 15140 Nanatsara rafi-pehezanteny 1091596 wikitext text/x-wiki [[Sary:Isalo National Park 05.jpg|vignette|347x347px|Endri-paritra ao amin' ny Valan-javaboarim-pirenena Isalo ]] Ny '''Valan-javaboarim-pirenena Isalo''' dia <u>faritra arovana</u> eto [[Madagasikara]], izay nambara ho <u>[[valan-javaboarim-pirenena]]</u> tamin' ny taona 1999. Miaro ny ampahany amin' ny [[Tangoron-tendrombohitra Isalo]] ity valan-javaboary ity. Izy io dia voaforon' ny [[vatovary]] Jorasika, izay mahatratra 100 km avy avaratra mianatsimo, ary tapahin' ny hantsana lalina sy tery maro sady ahitana tampona maranitra maro. Manana velarana eo anelanelan' ny 81&nbsp;000 sy 85&nbsp;000 ha ny Valan-javaboarim-pirenena Isalo, arakaraka ny loharanom-pahalalana. Namolavola vohon-tany voasokitra, manana haabo eo anelanelan' ny 820 sy 1&nbsp;240 m, izay misy hantsana tery sady lalina sy renirano ary zavamaniry am-batolampy be dia be, ny fikakan' ny vatolampy. Io valan-javaboary io koa dia fonenan' ny maky sy ny gidro hafa. Io no valan-javaboary tsidihin' ny [[Fizahàn-tany|mpizaha tany]] avy amin' ny firena maro indrindra eto Madagasikara. == Jeôgrafia == === Toerana misy azy === [[Sary:Hydrographie du parc national de l'Isalo.png|vignette|Sarintany maneho ny tambajotran-drano]] Ao amin' ny [[Faritra Ihorombe]], any amin' ny tapany atsimo-andrefan' ny [[Faritanin' i Fianarantsoa]], no misy ny Valan-javaboarim-pirenena Isalo. Manakaiky ny [[Lalam-pirenena faha-7]] izy, 700 km atsimo-andrefan' [[Antananarivo]] ary 30 km avaratr' i [[Ranohira]]. Manana velarana mirefy 86&nbsp;570 ha araka ny voalazan' ny [[World Database on Protected Areas]] (WDPA), 81&nbsp;540 ha kosa hoy ny [[Madagascar National Parks]] izay mitantana azy. Ny renirano Malio ao andrefana sy Menamaty ao atsinanana, izay samy sakeli-dranon' i [[Mangoky]], no mamaritra ny toerana misy azy. === Tambajotran-drano === Mahazo tombony amin' ny fisian' ny tambazotran-drano ny Valan-javaboarim-pirenena Isalo raha oharina amin' ny ampahany sisa amin' ny [[Faritra Ihorombe]]. Manana anjara toerana amin' ny fanondrahana ny [[tanimbary]] sy amin' ny famatsian-drano ny tanànan' i [[Ranohira]] izany. Ankoatra ny renirano Malio sy Menamaty dia misy rano toy ny farihy mena koa ny ao. Mampihena ny vokatry ny hain-tany ny orana amin' ny vanim-potoana mafana, na dia hita fa mora maina aza ny toerana misy rano sasany. Ny fisian' ny dobo filomanosan voajanahary dia anisan' ny singa manan-danja indrindra amin' ny [[Fizahàn-tany|fizahan-tany]]. == Karazan-javamananaina == === Karazam-biby === [[Sary:Benson's rock thrush (Monticola sharpei bensoni).jpg|vignette|195x195px|''Pseudocossyphus bensonii'']] Karazam-borona miisa 77 no hita tao amin' ny Valan-javaboarim-pirenena Isalo, ny ''Pseudocossyphus bensonii'' indrindraindrindra dia miavaka noho izy tsy fahita any amin'ny toeranaq hafa. [[Sary:Lemur Catta02.jpg|vignette|168x168px|''Lemur katta'']] Karazana gidro efatra ambin' ny folo no misy ao, anisan' izany ny difro telo mpivoaka amin' ny andro, dia ny [[Hira (maky)|hira]] (''Maki catta'') sy ny [[sifaka]] (''Propithecus verreauxi'') ary ny [[varika]] (''[[Varika|Eulemur fulvus]]''). Ny karazana biby mandady na mikisaka ao amin' io toerana io dia miisa 39, ka ny telo amin' ireo dia tsy fahita any amin' ny toeran-kafa: ny ''Tabeya vato'' sy ny ''Oplurus quadrimaculatus'', ary ny ''Typhlops arenarius''. [[Sary:Mantella expectata06.jpg|vignette|167x167px|''Mantella expectata'']] Ny [[Tangoron-tendrombohitra Isalo]] dia fonenan' ny sahona maro karazana, izay tsy ampoizina hisy ao amin' ny tontolo maina. Karazam-biby dimy fara-fahakeliny no tsy hita afa-tsy ao Isalo: ny ''Mantella expectata'', ny ''Gephyromantis azzurrae'', ny ''Gephyromantis corvus'', ny ''Mantidactylus noralottae'', ary ny ''Scaphiophryne gottlebei''. === Karazan-javamaniry === [[Sary:Pachypodium Rosulatum Gracilius 01.jpg|vignette|172x172px|Vontaka (''Pachypodium rosulatum gracilius'')]] Ny zavamaniry ao amin' ny Valan-javaboarim-pirenena Isalo dia misy karazany 400, ka ny isan-jaton' ny karazana tsy hita any amin' ny toeran-kafa dia lehibe, amin' ny ambaratonga samihafa: ny vontaka (''Pachypodium rosulatum'') ao amin' ny fianakaviana ''Apocynaceae,'' sy ny ''Aloes isaloensis'' dia tsy hita ao afa-tsy eto [[Madagasikara]], ny ''Catharantus ovalis'' (zavamaniry fanao fanafody), ao amin' ny [[Faritra Ihorombe]], ary ny ''Bismarkia nobilis'' dia tsy hita ao afa-tsy ao amin' ny lemak' i [[Zomandao]]. [[Sary:Nationaal park Isalo 25.JPG|vignette|166x166px|''Pandanus'' ao amin' ny Valan-javaboarim-pirenena Isalo]] == Vahoaka monina ao == Any amin' ny tanin' ny [[Bara]] no misy ny Valan-javaboarim-pirenena Isalo, foko ao amin' ny lembalemba atsimon' i Madagasikara. Ny [[Tangoron-tendrombohitra Isalo]] dia masina sady toeram-pandevenana ho an' ny Baran' Isalo. Ato amin' ity tanin' ny [[Razana (finoana malagasy)|razana]] ity, ny fasana dia hadina amin' ny vaingan' ilay tangoron-tendrombohitra izay miparitaka, ary ny maty, izay indraindray taranaky ny mpanjaka, dia alevina amin' ny hantsana. Misy koa ny "tranomboro", tranon' ny fanahy, izay hita koa any amin'ny faritra misy ny [[Vezo]]. Ny fiompiana omby nentim-paharazana dia mbola fanaon' ny maro, indrindra ny any amin' ny faritra be ahitra any [[Ranohira]]. == Jereo koa == '''Valan-javaboary''' * [[Valan-javaboarim-pirenena Andasibe-Mantadia]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Andohahela]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Andringitra]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Ankarafantsika]] • [[Valan-javaboarim-pirenen' ny Helodranon' i Baly]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Isalo]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Kirindy Mitea]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Mananara-Avaratra]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Marojejy]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Masoala]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Midongy Atsimo]] • [[Valan-javaboarim-pirenen' ny Tendrombohitra Ambre]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Namoroka]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Nosy Ve-Androka]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Ranomafana]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Tsimanampetsotsa]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Zahamena]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Zombitse-Vohibasia]] n3rgfa2ljkkrmnff5gu99sg86srwakd 1091597 1091596 2024-11-16T21:45:10Z Thelezifor 15140 Nanatsara rafi-pehezanteny 1091597 wikitext text/x-wiki [[Sary:Isalo National Park 05.jpg|vignette|347x347px|Endri-paritra ao amin' ny Valan-javaboarim-pirenena Isalo ]] Ny '''Valan-javaboarim-pirenena Isalo''' dia <u>faritra arovana</u> eto [[Madagasikara]], izay nambara ho <u>[[valan-javaboarim-pirenena]]</u> tamin' ny taona 1999. Miaro ny ampahany amin' ny [[Tangoron-tendrombohitra Isalo]] ity valan-javaboary ity. Izy io dia voaforon' ny [[vatovary]] Jorasika, izay mahatratra 100 km avy avaratra mianatsimo, ary tapahin' ny hantsana lalina sy tery maro sady ahitana tampona maranitra maro. Manana velarana eo anelanelan' ny 81&nbsp;000 sy 85&nbsp;000 ha ny Valan-javaboarim-pirenena Isalo, arakaraka ny loharanom-pahalalana. Namolavola vohon-tany voasokitra, manana haabo eo anelanelan' ny 820 sy 1&nbsp;240 m, izay misy hantsana tery sady lalina sy renirano ary zavamaniry am-batolampy be dia be, ny fikakan' ny vatolampy. Io valan-javaboary io koa dia fonenan' ny maky sy ny gidro hafa. Io no valan-javaboary tsidihin' ny [[Fizahàn-tany|mpizaha tany]] avy amin' ny firena maro indrindra eto Madagasikara. == Jeôgrafia == === Toerana misy azy === [[Sary:Hydrographie du parc national de l'Isalo.png|vignette|Sarintany maneho ny tambajotran-drano]] Ao amin' ny [[Faritra Ihorombe]], any amin' ny tapany atsimo-andrefan' ny [[Faritanin' i Fianarantsoa]], no misy ny Valan-javaboarim-pirenena Isalo. Manakaiky ny [[Lalam-pirenena faha-7]] izy, 700 km atsimo-andrefan' [[Antananarivo]] ary 30 km avaratr' i [[Ranohira]]. Manana velarana mirefy 86&nbsp;570 ha araka ny voalazan' ny [[World Database on Protected Areas]] (WDPA), 81&nbsp;540 ha kosa hoy ny [[Madagascar National Parks]] izay mitantana azy. Ny renirano Malio ao andrefana sy Menamaty ao atsinanana, izay samy sakeli-dranon' i [[Mangoky]], no mamaritra ny toerana misy azy. === Tambajotran-drano === Mahazo tombony amin' ny fisian' ny tambazotran-drano ny Valan-javaboarim-pirenena Isalo raha oharina amin' ny ampahany sisa amin' ny [[Faritra Ihorombe]]. Manana anjara toerana amin' ny fanondrahana ny [[tanimbary]] sy amin' ny famatsian-drano ny tanànan' i [[Ranohira]] izany. Ankoatra ny renirano Malio sy Menamaty dia misy rano toy ny farihy mena koa ny ao. Mampihena ny vokatry ny hain-tany ny orana amin' ny vanim-potoana mafana, na dia hita fa mora maina aza ny toerana misy rano sasany. Anisan' ny singa manan-danja indrindra amin' ny [[Fizahàn-tany|fizahan-tany]] ny fisian' ny dobo filomanosan voajanahary. == Karazan-javamananaina == === Karazam-biby === [[Sary:Benson's rock thrush (Monticola sharpei bensoni).jpg|vignette|195x195px|''Pseudocossyphus bensonii'']] Karazam-borona miisa 77 no hita tao amin' ny Valan-javaboarim-pirenena Isalo, ny ''Pseudocossyphus bensonii'' indrindraindrindra dia miavaka noho izy tsy fahita any amin' ny toeranaq hafa. [[Sary:Lemur Catta02.jpg|vignette|168x168px|''Lemur katta'']] Karazana gidro efatra ambin' ny folo no misy ao, anisan' izany ny gidro telo mpivoaka amin' ny andro, dia ny [[Hira (maky)|hira]] (''Maki catta'') sy ny [[sifaka]] (''Propithecus verreauxi'') ary ny [[varika]] (''[[Varika|Eulemur fulvus]]''). Miisa 39 ny karazana [[biby mandady na mikisaka]] ao amin' io toerana io, ka ny telo amin' ireo dia tsy fahita any amin' ny toeran-kafa: ny ''Tabeya vato'' sy ny ''Oplurus quadrimaculatus'', ary ny ''Typhlops arenarius''. [[Sary:Mantella expectata06.jpg|vignette|167x167px|''Mantella expectata'']] Fonenan' ny [[sahona]] maro karazana, izay tsy ampoizina hisy ao amin' ny tontolo maina ny [[Tangoron-tendrombohitra Isalo]]. Karazam-biby dimy fara-fahakeliny no tsy hita afa-tsy ao Isalo: ny ''Mantella expectata'', ny ''Gephyromantis azzurrae'', ny ''Gephyromantis corvus'', ny ''Mantidactylus noralottae'', ary ny ''Scaphiophryne gottlebei''. === Karazan-javamaniry === [[Sary:Pachypodium Rosulatum Gracilius 01.jpg|vignette|172x172px|Vontaka (''Pachypodium rosulatum gracilius'')]] Misy karazany 400 ny [[Tangoron-tendrombohitra Isalo]], ka ny isan-jaton' ny karazana tsy hita any amin' ny toeran-kafa dia lehibe, amin' ny ambaratonga samihafa: ny [[vontaka]] (''Pachypodium rosulatum'') ao amin' ny fianakaviana ''Apocynaceae,'' sy ny ''Aloes isaloensis'' dia tsy hita afa-tsy eto [[Madagasikara]], ny ''Catharantus ovalis'' (zavamaniry fanao fanafody), ao amin' ny [[Faritra Ihorombe]], ary ny ''Bismarkia nobilis'' dia tsy hita ao afa-tsy ao amin' ny lemak' i [[Zomandao]]. [[Sary:Nationaal park Isalo 25.JPG|vignette|166x166px|''Pandanus'' ao amin' ny Valan-javaboarim-pirenena Isalo]] == Vahoaka monina ao == Any amin' ny tanin' ny [[Bara]] no misy ny Valan-javaboarim-pirenena Isalo, foko ao amin' ny lembalemba atsimon' i Madagasikara. Ny [[Tangoron-tendrombohitra Isalo]] dia masina sady toeram-pandevenana ho an' ny Baran' Isalo. Ato amin' ity tanin' ny [[Razana (finoana malagasy)|razana]] ity, ny fasana dia hadina amin' ny vaingan' ilay tangoron-tendrombohitra izay miparitaka, ary ny maty, izay indraindray taranaky ny mpanjaka, dia alevina amin' ny hantsana. Misy koa ny "tranomboro", tranon' ny fanahy, izay hita koa any amin'ny faritra misy ny [[Vezo]]. Ny fiompiana omby nentim-paharazana dia mbola fanaon' ny maro, indrindra ny any amin' ny faritra be ahitra any [[Ranohira]]. == Jereo koa == '''Valan-javaboary''' * [[Valan-javaboarim-pirenena Andasibe-Mantadia]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Andohahela]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Andringitra]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Ankarafantsika]] • [[Valan-javaboarim-pirenen' ny Helodranon' i Baly]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Isalo]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Kirindy Mitea]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Mananara-Avaratra]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Marojejy]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Masoala]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Midongy Atsimo]] • [[Valan-javaboarim-pirenen' ny Tendrombohitra Ambre]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Namoroka]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Nosy Ve-Androka]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Ranomafana]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Tsimanampetsotsa]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Zahamena]] • [[Valan-javaboarim-pirenena Zombitse-Vohibasia]] ry1h45qhsxc85nqz8zejqq1z4hezzhu 0 289910 1091564 2024-11-16T12:48:22Z Thelezifor 15140 Singan-toetra afaka manampy amin' ny famaritana na fanasokajiana lamin-drafitra iray. 1091564 wikitext text/x-wiki Ny '''mpihazaka''', amin' ny ankapobeny, dia singan-toetra, matetika azo refesina, izay afaka manampy amin' ny famaritana na fanasokajiana lamin-drafitra iray manokana. Izany hoe, ny mpihazaka dia singa iray ao amin' ny rafitra iray izay ampiasana, na itsikerana, rehefa mamantatra ilay rafitra, na rehefa manombana ny fahombiazany, ny satany, ny fepetra takiany, sns. Mety hantsoina hoe '''masontsivana''' koa izy, indrindra raha tsy azo refesina. Ny mpihazaka dia manana heviny manokana arakaraka ny taranja, ao anatin' izany ny [[matematika]], ny fandaharana amin' ny [[solosaina]], ny [[injenieria]], ny [[antontanisa]], ny [[lôjika]], ny [[Haitsikerafiteny|haiteny]] ny famoronana [[mozika]] elektrônika ,sns. Ho fanampin' ny fampiasana azy ara-teknika dia misy ihany koa ny fampiasana azy miitatra, indrindra amin' ny sehatra tsy ara-tsiansa, izay ampiasana azy amin' ny famaritana ny toetra mampiavaka na fetra, toy ny ao amin' ny andian-teny hoe "masontsivana fitsapana" na "masontsivana' ny filalaovana". pyhq67zhm4cxrv8nhvbvs7smxmyq0u8 1091565 1091564 2024-11-16T12:50:57Z Thelezifor 15140 Nanao fanitsiana madinika 1091565 wikitext text/x-wiki Ny '''mpihazaka''', amin' ny ankapobeny, dia singan-toetra, matetika azo refesina, izay afaka manampy amin' ny famaritana na fanasokajiana lamin-drafitra iray manokana. Izany hoe, ny mpihazaka dia singa iray ao amin' ny rafitra iray izay ampiasana, na itsikerana, rehefa mamantatra ilay rafitra, na rehefa manombana ny fahombiazany, ny satany, ny fepetra takiany, sns. Mety hantsoina hoe '''masontsivana''' koa izy, indrindra raha tsy azo refesina. Ny mpihazaka dia manana heviny manokana arakaraka ny taranja, ao anatin' izany ny [[matematika]], ny fandaharana amin' ny [[solosaina]], ny [[injenieria]], ny [[antontanisa]], ny [[lôjika]], ny [[Haitsikerafiteny|haiteny]] ny famoronana [[mozika]] elektrônika ,sns. Ohatra, ao amin' ny hoe ''4x + 6y + 2m = 0'', ny litera ''m'' dia mpihazaka. Ho fanampin' ny fampiasana azy ara-teknika dia misy ihany koa ny fampiasana azy miitatra, indrindra amin' ny sehatra tsy ara-tsiansa, izay ampiasana azy amin' ny famaritana ny toetra mampiavaka na fetra, toy ny ao amin' ny andian-teny hoe "masontsivana fitsapana" na "masontsivana' ny filalaovana". ih59c8tqh1iv1j08dub5bkx9xo29nd7 0 289911 1091567 2024-11-16T14:21:20Z Thelezifor 15140 Habetsahan-javatra isam-benty ampitahaina amin' ny an' ny zavatra hafa iaingana amin' ny fampitahana 1091567 wikitext text/x-wiki Ny '''hakitroka''', amin' ny ankapobeny, dia ny habetsahan' ny singa isaky ny ventin-kalava, isaky ny ventim-belarana, isaky ny ventin-kadiry na isaky ny ventin-danja. Amin' ny [[fizika]], ny hakitroka dia habe tsy misy refy, faritan' ny tahan' ny [[Lanja isam-bentin-kadiry|lanja isam-bentin-kadiri]]<nowiki/>n' ny zavatra iray amin' ny an' ny zavatra iray hafa iaingana amin' ny fampitahana. Amin' ny ankapobeny dia refesina amin' ny lanja isam-bentin-kadirin' ny [[rano]] madio, amin' ny [[Mari-pana|maripana]] 4&nbsp;°C (na 3,98&nbsp;<abbr>°C</abbr> raha ny marina kokoa), ny hakitroky ny [[ranoka]] sy ny [[vainga]] (hakitroka miohatra amin' ny rano); ho an' ny [[etona]] dia ny [[rivotra]] amin' ny maripana 20&nbsp;°C no atao fiaingana amin' ny fampitahana (hakitroka miohatra amin'ny rivotra). Raha latsaky ny 1 ny hakitroky ny zavatra iray dia kely kokoa noho ny an' ny zavatra iaingan' ny fampitahana ny hakitrony; raha mihoatra ny 1 dia lehibe kokoa ny hakitrony. Raha rano no akora iaingana dia mitsingevana ao anaty rano ny akora manana hakitroka latsaky ny 1. Ohatra, mitsingevana ny ranomandry izay manana hakitroka 0,91 eo ho eo. Hilentika ny akora manana hakitroky mihoatry ny 1. Tsy maintsy faritana ho an' ny santiona sy ny akora iaingana hatao fanondroana ny maripana sy ny tsindry. Manakaiky 1 atm (101&nbsp;325 Pa) hatrany ny tsindry. Raha tsy izany, dia mahazatra kokoa ny mamaritra mivantana ny lanja isam-bentin-kadiry. Amin' ny [[jeôgrafia]], ny [[hakitroky ny mponina]] dia ny salan' isan' ny mponina monina ao amin' ny ventim-belaran-tany iray, ka ny venty ampiasana amin' izany dia ny "mponina isaky ny kilômetatra toradroa" (mp/km²). Tsy ireo ihany no sehatra ampiasaina ny teny hoe "hakitroka" fa maro: ao amin' ny [[elektrônika]] (ohatra: hakitroky ny rian' aratra), ao amin' ny [[matematika]] (ohatra: hakitroky ny vina), sns. idngxukce6vmt4o04n4aoa9n55zfi1w 1091568 1091567 2024-11-16T14:30:06Z Thelezifor 15140 Hakitroky ny metaly fampiasa vitsivitsy 1091568 wikitext text/x-wiki Ny '''hakitroka''', amin' ny ankapobeny, dia ny habetsahan' ny singa isaky ny ventin-kalava, isaky ny ventim-belarana, isaky ny ventin-kadiry na isaky ny ventin-danja. Amin' ny [[fizika]], ny hakitroka dia habe tsy misy refy, faritan' ny tahan' ny [[Lanja isam-bentin-kadiry|lanja isam-bentin-kadiri]]<nowiki/>n' ny zavatra iray amin' ny an' ny zavatra iray hafa iaingana amin' ny fampitahana. Amin' ny ankapobeny dia refesina amin' ny lanja isam-bentin-kadirin' ny [[rano]] madio, amin' ny [[Mari-pana|maripana]] 4&nbsp;°C (na 3,98&nbsp;<abbr>°C</abbr> raha ny marina kokoa), ny hakitroky ny [[ranoka]] sy ny [[vainga]] (hakitroka miohatra amin' ny rano); ho an' ny [[etona]] dia ny [[rivotra]] amin' ny maripana 20&nbsp;°C no atao fiaingana amin' ny fampitahana (hakitroka miohatra amin'ny rivotra). Raha latsaky ny 1 ny hakitroky ny zavatra iray dia kely kokoa noho ny an' ny zavatra iaingan' ny fampitahana ny hakitrony; raha mihoatra ny 1 dia lehibe kokoa ny hakitrony. Raha rano no akora iaingana dia mitsingevana ao anaty rano ny akora manana hakitroka latsaky ny 1. Ohatra, mitsingevana ny ranomandry izay manana hakitroka 0,91 eo ho eo. Hilentika ny akora manana hakitroky mihoatry ny 1. Tsy maintsy faritana ho an' ny santiona sy ny akora iaingana hatao fanondroana ny maripana sy ny tsindry. Manakaiky 1 atm (101&nbsp;325 Pa) hatrany ny tsindry. Raha tsy izany, dia mahazatra kokoa ny mamaritra mivantana ny lanja isam-bentin-kadiry. Amin' ny [[jeôgrafia]], ny [[hakitroky ny mponina]] dia ny salan' isan' ny mponina monina ao amin' ny ventim-belaran-tany iray, ka ny venty ampiasana amin' izany dia ny "mponina isaky ny kilômetatra toradroa" (mp/km²). Tsy ireo ihany no sehatra ampiasaina ny teny hoe "hakitroka" fa maro: ao amin' ny [[elektrônika]] (ohatra: hakitroky ny rian' aratra), ao amin' ny [[matematika]] (ohatra: hakitroky ny vina), sns. == Hakitroky ny metaly fampiasa vitsivitsy == {| class="wikitable sortable" |+Hakitroka miohatra amin' ny rano !Metaly !Eva !Hakitroka |- |[[Volamahery]] |Pt |21,45 |- |[[Volamena]] |Au |19,3 |- |[[Volavelona]] |Hg |13,56 |- |[[Firamainty]] |Pb |11,35 |- |[[Volafotsy]] |Ag |10,5 |- |[[Bismota]] |Bi |9,82 |- |[[Varahina]] |Cu |8,96 |- |[[Nikela]] |Ni |8,27 |- |[[Vy]] |Fe |7,87 |- |[[Firapotsy]] |Sn |7,29 |- |[[Fanitso]] |Zn |7,1 |- |[[Titanina]] |Ti |4,4−4,5 |- |[[Viraty]] |Al |2,7 |- |[[Maneziôma]] |Mg |1,43 |- |[[Sôdiôma]] |Na |0,97 |} 32m4vop99zf4j95024xrgdmrg5821vt 0 289912 1091569 2024-11-16T14:49:00Z Thelezifor 15140 Singa simika fahadimy sy farany ao amin' ny vondrona misy ny azôta sy ny fôsfôro sy ny arsenika ary ny antimoanina 1091569 wikitext text/x-wiki [[Sary:Bismuth-3.jpg|vignette|258x258px|Santionana bismota.]] Ny '''bismota''' dia singa simika manana laharana atômika 83 sy fantatra ami 'ny eva '''''Bi'''''. Izy no singa fahadimy sy farany amin' ny vondrona pniktôzenina (vondrona n°15). Izy dia misy poizina saingy kely kokoa noho ny an' ny [[firamainty]] izay nosoana azy noho izany amin' ny fampiasana sasany. Tsy manana anjara asa fantatra ho an' ny vatan' ny [[zavamananaina]] izy. Tsy dia misy firy loatra ao amin' ny [[biby]] izy, tsy voadinika firy ny ny kinetikany ao amin' ny [[tontolo iainana]] sy ny ao amin' ny zavamananaina (tsy toy ny [[metaly mavesatra]] hafa). Ny bismota dia azo ampitahaina ara-teôria amin' ny [[fôsfôro]] P sy amin' ny [[antimoanina]] Sb ary amin' ny [[arsenika]] As, izay anisan' ny vondrona 15, sy amin' ny [[firapotsy]] Sn ary amin' ny [[Firamainty|firamaity]] Pb, izay ao amin' ny vondrona 14. Mampiseho fironana mitombo amin' ny famoronana [[solfiora]] marin-toerana fa tsy ôksida ny singa mifanarakaraka ao amin' ny vondrona 15 ([[azôta]] na [[nitrôzenina]] N, fôsfôro P, arsenika As, antimoanina Sb ary bismota): ny bismota dia kalkôfilika (izany hoe hita matetika miaraka amin' ny [[solifara]]). i0171uc067h78cxkynwi51nz7jef7z6 0 289913 1091570 2024-11-16T15:08:47Z Thelezifor 15140 Singa simika anisan' ny mamorona ny sira fanao sakafo 1091570 wikitext text/x-wiki [[Sary:Sodium.jpg|vignette|417x417px|Santionana sôdipoma anaty menaka mineraly.]] Ny '''sôdiôma''' na '''natriôma''' dia singa simika manana laharana atômika 11, nampitondraina ny eva '''''Na''''' (avy amin' ny [[Fiteny latina|teny latinina]] hoe ''natrium''). Izy io dia anisan' ny vondrona voalohany ao amin' ny tabilao periôdika ary indrindraindrindra amin' ny metaly alkalinina. Eto amin' ny [[Tany]] sy ao amin' ny planeta telorika hafa ([[Merkiora (planeta)|Merkiora]] sy [[Venosy (planeta)|Venosy]] ary [[Marsa (planeta)|Marsa]]) dia matetika mifandray amin' ny singa hafa ao anatin' ny akora mineraly maro ny sôdiôma. Be dia be ao anaty [[rano]]<nowiki/>n-d[[ranomasina]] izy io (misy 10,8 g/kg eo ho eo), amin' ny endrika [[iôna]] botsoaka (iôna mandehandeha). [[Klôriora-na sôdiôma]] ny [[sira fanao sakafo]], izay azo mivantana na tsy mivantana amin' ny ranon-dranomasina. Amin' ny fepetra manara-penitry ny hafanana sy ny tsindry, ny sôdiôma tsotra dia metaly malemy sy milokom-bolafotsy. Mora [[Fiota|miota]] sy mandray ôksida ([[harafesina]]) haingana rehefa mifandray amin' ny [[rivotra]] ary miota mahery vaika raha mikasika rano. on0rdenh3se3exv2btkhr9f7exjn506 0 289914 1091571 2024-11-16T15:10:48Z Thelezifor 15140 Fihodinana 1091571 wikitext text/x-wiki #FIHODINANA[[Sôdiôma]] k7vkuokw291dnuq4gzxi404z7gctpw3 0 289915 1091573 2024-11-16T15:28:48Z Thelezifor 15140 Fitambaran' ny foana ao anaty akora iray 1091573 wikitext text/x-wiki [[Sary:Well sorted vs poorly sorted porosity.png|vignette|310x310px|Fihirihana: ny mainty dia maneho ny vainga fa ny manga kosa dia ny foana amin' ny hirika]] Ny '''fatran-kirika''' na '''fihirihana''' dia ny fitambaran' ny hirika (foana) ao anaty akora iray, ireo hirika ireo dia fenoin' ny [[hanaka]] ([[ranoka]] na [[etona]]). Amin' ny ankapobeny dia vainga ny akora misy hirika, saingy misy ihany koa ny ranoka misy hirika sy fitambaran-javatra misy hirika, toy ny antontam-boamadinika na ny vovoka. Ny fatran-kirika dia habe fizika izay faritana ho ny tahan' ny fitambaran' ny hadirin' ny hirika sy ny hadirin' ny akora misy hirika, ny sandany dia eo anelanelan' ny 0 sy 1 (na, raha atao isan-jato, dia eo anelanelan' ny 0&nbsp;% sy 100&nbsp;%). oqgpjref74ctrq3v1ecvie6vxzlk9sc 1091574 1091573 2024-11-16T15:31:03Z Thelezifor 15140 Rohy 1091574 wikitext text/x-wiki [[Sary:Well sorted vs poorly sorted porosity.png|vignette|310x310px|Fihirihana: ny mainty dia maneho ny vainga fa ny manga kosa dia ny foana amin' ny hirika]] Ny '''fatran-kirika''' na '''fihirihana''' dia ny fitambaran' ny hirika (foana) ao anaty akora iray, ireo hirika ireo dia fenoin' ny [[hanaka]] ([[ranoka]] na [[etona]]). Amin' ny ankapobeny dia [[vainga]] ny akora misy hirika, saingy misy ihany koa ny ranoka misy hirika sy fitambaran-javatra misy hirika, toy ny antontam-[[Voamadinika|boamadinika]] na ny vovoka. Ny fatran-kirika dia habe fizika izay faritana ho ny tahan' ny fitambaran' ny [[Hadiry|hadiri]]<nowiki/>n' ny hirika sy ny hadirin' ny akora misy hirika, ny sandany dia eo anelanelan' ny 0 sy 1 (na, raha atao isan-jato, dia eo anelanelan' ny 0&nbsp;% sy 100&nbsp;%). toptrxd9w8q1jx09hnkq1uzmubjn2ay 1091575 1091574 2024-11-16T15:32:35Z Thelezifor 15140 nanova ny anaran'i [[Fatran-kirika]] ho [[Fihirihana]] i Thelezifor 1091574 wikitext text/x-wiki [[Sary:Well sorted vs poorly sorted porosity.png|vignette|310x310px|Fihirihana: ny mainty dia maneho ny vainga fa ny manga kosa dia ny foana amin' ny hirika]] Ny '''fatran-kirika''' na '''fihirihana''' dia ny fitambaran' ny hirika (foana) ao anaty akora iray, ireo hirika ireo dia fenoin' ny [[hanaka]] ([[ranoka]] na [[etona]]). Amin' ny ankapobeny dia [[vainga]] ny akora misy hirika, saingy misy ihany koa ny ranoka misy hirika sy fitambaran-javatra misy hirika, toy ny antontam-[[Voamadinika|boamadinika]] na ny vovoka. Ny fatran-kirika dia habe fizika izay faritana ho ny tahan' ny fitambaran' ny [[Hadiry|hadiri]]<nowiki/>n' ny hirika sy ny hadirin' ny akora misy hirika, ny sandany dia eo anelanelan' ny 0 sy 1 (na, raha atao isan-jato, dia eo anelanelan' ny 0&nbsp;% sy 100&nbsp;%). toptrxd9w8q1jx09hnkq1uzmubjn2ay 0 289916 1091576 2024-11-16T15:32:35Z Thelezifor 15140 nanova ny anaran'i [[Fatran-kirika]] ho [[Fihirihana]] i Thelezifor 1091576 wikitext text/x-wiki #FIHODINANA [[Fihirihana]] dihc81xddv4g1ucy3zcqa7n26plr72x 0 289917 1091577 2024-11-16T16:04:51Z Thelezifor 15140 Fanoheran' ny hetsi-pikorianan' ny hanaka (ranoka na etona). 1091577 wikitext text/x-wiki [[Sary:Viscosities.gif|vignette|Fanehoana ny fikorianan' ny ranoka manana fitsiloly tena samy hafa. Ny ranoka eo ankavanana dia mitsiloly kokoa noho ny ranoka eo ankavia.]] Ny '''fitsiloly''' dia azo faritana ho ny fitambatan' ny fanoherana ny hetsi-pikorianan' ny [[hanaka]] ([[ranoka]] na [[etona]]) izay misy na tsy misy fitambolimbolina. Mampihena ny fahalalahan' ny fikorianan' ny hanaka sy mampihena ny angovony ny fitsiloly. Habe fizika roa no mamaritra ny fitsiloly: fitsiloly dinamika (izay ampiasaina matetika) sy ny fitsilolin-kadiry. Ampiasainay ihany koa ny habe azo avy amin' ireo: fihanaka, fitsiloly sinematika na fitsilolim- pihalavana. Tsy mitovy amin' ny an' ny etona ny fitsilolin' ny ranoka izay mihena rehefa mitombo ny [[Mari-pana|maripana]]. Mety hisy hino fa mitombo ny fitsilolin' ny hanaka rehefa mitombo ny hakitrony, saingy tsy voatery ho izany no hitranga: ohatra, ny menaka [[kôlza]] (hakitroka 0,92 amin' ny maripana 20 °C) dia mitsiloly kokoa noho ny rano (7,78 × 10−2 Pa s sy 1,01 × 10−3 Pa s). Tafiditra amin' ny sehatra maro ny fitsiloly. Ao amin' ny sehatry ny teknôlôjia dia sokajiana araka ny fitsiloliny ny menaka ho an' ny fampiasana amin' ny mekanika, arakaraka ny filan' ny mpanetsika (môtera) na ny milina, sy arakaraka ny maripana hihatra amin' ilay menaka mandritra ny fiasana (tondrom-pitsiloly). 3efr4ve244ufb9fds80o0kzl2442ldf 1091578 1091577 2024-11-16T16:38:24Z Thelezifor 15140 Fitsilolin' ny rano sy ny volavelona 1091578 wikitext text/x-wiki [[Sary:Viscosities.gif|vignette|Fanehoana ny fikorianan' ny ranoka manana fitsiloly tena samy hafa. Ny ranoka eo ankavanana dia mitsiloly kokoa noho ny ranoka eo ankavia.]] Ny '''fitsiloly''' dia fitambatan' ny fanoherana ny hetsi-pikorianan' ny [[hanaka]] ([[ranoka]] na [[etona]]) izay misy na tsy misy fitambolimbolina. Mampihena ny fahalalahan' ny fikorianan' ny hanaka sy mampihena ny angovony ny fitsiloly. Habe fizika roa no mamaritra ny fitsiloly: fitsiloly dinamika (izay ampiasaina matetika) sy ny fitsilolin-kadiry. Ampiasainay ihany koa ny habe azo avy amin' ireo: fihanaka, fitsiloly sinematika na fitsilolim- pihalavana. Tsy mitovy amin' ny an' ny etona ny fitsilolin' ny ranoka izay mihena rehefa mitombo ny [[Mari-pana|maripana]]. Mety hisy hino fa mitombo ny fitsilolin' ny hanaka rehefa mitombo ny [[Hakitroka|hakitrony]], saingy tsy voatery ho izany no hitranga: ohatra, ny menaka kôlza (hakitroka 0,92 amin' ny maripana 20 °C) dia mitsiloly kokoa noho ny rano (7,78 × 10−2 Pa s sy 1,01 × 10−3 Pa s). Tafiditra amin' ny sehatra maro ny fitsiloly. Ao amin' ny sehatry ny teknôlôjia dia sokajiana araka ny fitsiloliny ny menaka ho an' ny fampiasana amin' ny mekanika, arakaraka ny filan' ny mpanetsika (môtera) na ny milina, sy arakaraka ny maripana hihatra amin' ilay menaka mandritra ny fiasana (tondrom-pitsiloly). {| class="wikitable" |+Fitsiloly dinamika aman-tsindry manara-penitra !Akora !Maripana !Fitsiloly (<abbr>Pa s</abbr>) |- | rowspan="4" |[[Rano]] |0&nbsp;°C |1,753 × 10⁻³ |- |20&nbsp;°C |1,005 × 10⁻³ |- |50&nbsp;°C |0,535 × 10⁻³ |- |100&nbsp;°C |0,277 × 10⁻³ |- |[[Volavelona]] |20&nbsp;°C |1,526 × 10⁻³ |} 1sdl8z8aajux092md9i4cstzdaddyw7 0 289918 1091579 2024-11-16T16:59:05Z Thelezifor 15140 Vaikan' ny hery ampiasain' ny hanaka isaky ny ventim-belarana 1091579 wikitext text/x-wiki Ny '''tsindry''' dia habe ara-pizika izay maneho ny fampitàn-kabetsahan-ketsika ao anatin' ny lamina termôdinamika, ary indrindra ao anatin' ny [[vainga]] na ny [[hanaka]]. Faritana amin' ny fomba mahazatra ho ny vaikan' ny hery ampiasain' ny hanaka isaky ny ventim-belarana ny tsindry. Ny ''pascal'', izay hafojezina amin' ny hoe ''Pa'' no venty andrefesana azy. Ny tsindry dia ranoray amin' ny hery isam-bentim-belarana (1 Pa = 1 N / m²) sy amin' ny angovo isam-bentin-kadiry (1 Pa = 1 J /m³). Indraindray dia antsoina hoe "tsindry ampiharina" (ampiharin' ny hanaka iray eo amin' ny tavan-dafy) ny hery (antsoina hoe "hery manindry") izay ampiasainy isaky ny ventim-belaran' ilay tavan-dafy, nefa habe ara-tsilo voafaritra eo amin' ny toerana iharany izany, fa ny tsindry kosa dia habe kalera voafaritra amin' ny teboka rehetra ao amin' ilay hanaka. 7oehqtzm5021qb1hettbw7kgxl63nsw 1091581 1091579 2024-11-16T17:09:04Z Thelezifor 15140 Nanampy rohy anatiny 1091581 wikitext text/x-wiki Ny '''tsindry''' dia habe ara-pizika izay maneho ny fampitàn-kabetsahan-ketsika ao anatin' ny lamina termôdinamika, ary indrindra ao anatin' ny [[vainga]] na ny [[hanaka]]. Faritana amin' ny fomba mahazatra ho ny vaikan' ny hery ampiasain' ny hanaka isaky ny ventim-belarana ny tsindry. Ny ''pascal'', izay hafojezina amin' ny hoe ''Pa'' no venty andrefesana azy. Ny tsindry dia ranoray amin' ny hery isam-bentim-belarana (1 Pa = 1 N / m²) sy amin' ny angovo isam-bentin-kadiry (1 Pa = 1 J /m³). Indraindray dia antsoina hoe "tsindry ampiharina" (ampiharin' ny hanaka iray eo amin' ny tavan-dafy) ny hery (antsoina hoe "hery manindry") izay ampiasainy isaky ny ventim-belaran' ilay tavan-dafy, nefa habe ara-tsilo voafaritra eo amin' ny toerana iharany izany, fa ny tsindry kosa dia habe kalera voafaritra amin' ny teboka rehetra ao amin' ilay hanaka. == Jereo koa == * [[Velarana]] * [[Vaika]] * [[Venty]] * [[Angôvo|Angovo]] * [[Hery]] * [[Tanjaka]] 9sro2af1atdzzcgi00izxk6a131frsl 0 289919 1091584 2024-11-16T18:53:32Z Thelezifor 15140 Renirano eto Madagasikara any atsimo-atsinanana 1091584 wikitext text/x-wiki I '''Masianaka''' dia [[renirano]] any amin' ny tapany atsimo-atsinanan' i [[Madagasikara]]. Mivarina ao amin' ny farihy [[Masianaka (farihy)|Masianaka]] ny reniranon' i Masianaka sy ny renirano maro hafa toa an' i Mahasakoho sy i Sahamasy. 7q5p9dhnvne3rbh735ovzrn7uvtxb08 0 289920 1091587 2024-11-16T19:52:20Z Thelezifor 15140 Tanàna kely ao amin' ny Distrikan' i Tolagnaro, 1091587 wikitext text/x-wiki I '''Fanjahira''' dia tanàna kely ao akaikin' ny tanànan' i Enoarivo sy [[Ifarantsa]], any amin' ny [[Distrikan' i Tolagnaro]], [[Faritra Anosy]] eto [[Madagasikara]]. Renivohitra nonenan' ny mpanjakan' ny [[Antanosy|Tanosy]] izy, izay fantatry ny Eorôpeana amin' ny anarana hoe ''Fanshere,'' tamin' ny taonjato faha-15. Na izany aza, azo inoana fa ny tranokala tany am-boalohany dia tena hafa noho ny amin'izao fotoana izao. dqpre6kd33ojy08h0lb4u82xgr648qa 0 289921 1091588 2024-11-16T20:14:29Z Thelezifor 15140 Tanàna kely ao amin' ny Kaominina Mahatalaky, Ditrikan' i Tolagnaro, eto Madagasikara. 1091588 wikitext text/x-wiki I '''Manafiafy''', izay antsoina amin' ny [[Fiteny frantsay|teny frantsay]] hoe '''Sainte-Luce''', dia tanàna kely ao anatin' ny [[Mahatalaky|Kaominina Mahatalaky]], [[Distrikan' i Tolagnaro|Ditrikan' i Tolagnaro]], [[Faritra Anosy]], eto [[Madagasikara]]. Mahafinaritra i Manafiafy noho ny tora-pasika sy ny vatolampy ao aminy, izay manintona mpitsidika. Toerana niantsonan' ny Frantsay sasany toa an' i François Cauche i Manafiafy. Ireo Frantsay tonga tao voalohany ireo no nanorina an' i Saint-Pierre talohan' ny niorenany fonenana tao [[Tolagnaro|Fort-Dauphin]]. alucempxqb37c9ify8iojx11av0l6jl 0 289922 1091598 2024-11-16T23:20:34Z 77.205.52.152 Pejy noforonina tamin'ny « [[Sary:Vieux-Vesoul.jpg|vignette|Vesoul]] '''Vesoul''' dia [[tanàna]] any atsinanan'i [[Frantsa]], ao amin'ny departementan'i [[Haute-Saône]] (Faritra [[Bourgogne-Franche-Comté]]).{{Commons|Category:Vesoul|Vesoul}} » 1091598 wikitext text/x-wiki [[Sary:Vieux-Vesoul.jpg|vignette|Vesoul]] '''Vesoul''' dia [[tanàna]] any atsinanan'i [[Frantsa]], ao amin'ny departementan'i [[Haute-Saône]] (Faritra [[Bourgogne-Franche-Comté]]).{{Commons|Category:Vesoul|Vesoul}} b2dk3nq7odrg4k0aq93hdgikfrjzv76 0 289923 1091610 2024-11-17T09:09:17Z Thelezifor 15140 Fihodinana 1091610 wikitext text/x-wiki #FIHODINANA[[Soka-dranomasina]] tj6l11h4it9wfyc8yro5r73w6ro4ncr 0 289924 1091612 2024-11-17T09:37:34Z Thelezifor 15140 Sokatra miaina ambonin' ny tany 1091612 wikitext text/x-wiki Ny '''sokatra an-tanety''' dia biby mandady, ao amin'ny fianakaviana '''''Testudinidae''''', ao amin' ny filaharana '''''Testudines'''''. Tahaka ny [[sokatra]] hafa, ny sokatra an-tanety dia manana akorany izay miaro amin' ny biby mpihaza sy ampiasainy amin' ny tanjona hafa. Mafy ny akoran' ny sokatra an-tanety amin' ny ankapobeny, ary toy ny karazana ao amin' ny zana-pilaharana ''Cryptodira'', dia manemotra ny vozony sy ny lohany mivantana ao anaty akorany izy ireo mba hiarovana. Ny sokatra an-tanety dia mety miovaova habe ao amin' ny karazana sasany, toy ny sokatra makadirin' ny [[vondronosy Galápagos]], izay mahatratra 1,2 m mahery ny halavany, fa ny hafa, toa ny ''Chersobius'' dia manana akorany mirefy 6,8 sm fotsiny. Fianakaviana maromaro amin' ny sokatra an-tanety no nivoatra, amin' ny fomba tsy miankina, ka lasa nanana vatana milanja mihoatra ny 100 kg, anisan' izany ny sokatra makadirin' ny vondronosy Galapagos sy ny sokatra makadirin' i Aldabra (''Aldabrachelys gigantea''). Matetika izy ireo dia biby mivoaka amin' ny andro (fa tsy amin' ny alina) sady amin' ny ankapobeny mivoka amin' ny maizimaizina arakaraka ny maripana manodidina. Biby mandeha irery izy ireo amin' ny ankapobeny. Izy ireo no biby an-tanety ela velona indrindra eran-tany, na dia iandian-kevitra aza ny karazana sokatra ela velona indrindra. Ny sokatra makadiry any Galapagos dia marihina fa velonamihoatra ny 150 taona, fa ilay sokatra makadiry tao Seisely antsoina hoe Adwaita dia mety ho niaina 255 taona teo ho eo. Amin' ny ankapobeny, ny ankamaroan' ny karazana sokatra an-tanety dia afaka miaina 80-150 taona. Ny sokatra an-tanety dia milamina sy miadam-pandeha, ka eo anelanelan' ny 0,2 sy 0,5 km/ora ny hafainganam-pandehany. == Jereo koa == * [[Sokatra]] * [[Soka-dranomasina|Sokatra an-dranomasina]] * [[Sokatra an-dranomamy]] q99vgfbzcqm8ypmtfuqc6rf2fnuzm2c 1091613 1091612 2024-11-17T09:41:18Z Thelezifor 15140 Nanisy sary 1091613 wikitext text/x-wiki [[Sary:A. gigantea Aldabra Giant Tortoise.jpg|vignette|286x286px|Sokatra an-tanety makadiry ao [[Seisely]]]] Ny '''sokatra an-tanety''' dia biby mandady, ao amin'ny fianakaviana '''''Testudinidae''''', ao amin' ny filaharana '''''Testudines'''''. Tahaka ny [[sokatra]] hafa, ny sokatra an-tanety dia manana akorany izay miaro amin' ny biby mpihaza sy ampiasainy amin' ny tanjona hafa. Mafy ny akoran' ny sokatra an-tanety amin' ny ankapobeny, ary toy ny karazana ao amin' ny zana-pilaharana ''Cryptodira'', dia manemotra ny vozony sy ny lohany mivantana ao anaty akorany izy ireo mba hiarovana. Ny sokatra an-tanety dia mety miovaova habe ao amin' ny karazana sasany, toy ny sokatra makadirin' ny [[vondronosy Galápagos]], izay mahatratra 1,2 m mahery ny halavany, fa ny hafa, toa ny ''Chersobius'' dia manana akorany mirefy 6,8 sm fotsiny. Fianakaviana maromaro amin' ny sokatra an-tanety no nivoatra, amin' ny fomba tsy miankina, ka lasa nanana vatana milanja mihoatra ny 100 kg, anisan' izany ny sokatra makadirin' ny vondronosy Galapagos sy ny sokatra makadirin' i Aldabra (''Aldabrachelys gigantea''). Matetika izy ireo dia biby mivoaka amin' ny andro (fa tsy amin' ny alina) sady amin' ny ankapobeny mivoka amin' ny maizimaizina arakaraka ny maripana manodidina. Biby mandeha irery izy ireo amin' ny ankapobeny. Izy ireo no biby an-tanety ela velona indrindra eran-tany, na dia iandian-kevitra aza ny karazana sokatra ela velona indrindra. Ny sokatra makadiry any Galapagos dia marihina fa velonamihoatra ny 150 taona, fa ilay sokatra makadiry tao Seisely antsoina hoe Adwaita dia mety ho niaina 255 taona teo ho eo. Amin' ny ankapobeny, ny ankamaroan' ny karazana sokatra an-tanety dia afaka miaina 80-150 taona. Ny sokatra an-tanety dia milamina sy miadam-pandeha, ka eo anelanelan' ny 0,2 sy 0,5 km/ora ny hafainganam-pandehany. == Jereo koa == * [[Sokatra]] * [[Soka-dranomasina|Sokatra an-dranomasina]] * [[Sokatra an-dranomamy]] e1x4su7zxnw5y2ki50jxstpdmjhfqqk 0 289925 1091614 2024-11-17T09:58:30Z Thelezifor 15140 Sokatra miaina anaty na akaiky ranomamy. 1091614 wikitext text/x-wiki [[Sary:Diamond terrapin turtle reptile malaclemys terrapin.jpg|vignette|280x280px|Soka-dranomamy]] Ny '''sokatra an-dranomamy''' na '''soka-dranomamy''' dia [[sokatra]] mandany ny androm-piainany ao anaty ranomamy na eny akaikin' ny rano. Amin' ny ankapobeny izy ireo dia manana akorany somary fisaka kokoa noho ny [[sokatra an-tanety]] ary mitapelaka kokoa ny tongony. Ampiasainy ho fivoy entiny milomano ny tongony, fa tsy toy ny sokatra an-tanety izay manana tongotra lehibe misy hoho. Mpihinana nofom-biby izy ireo raha mbola kely, ary amin' ny ankapobeny dia lasa tsy mifidy zavatra hohaninina rehefa eo amin' ny faha-2 taonany, nefa mihinana ahitra kosa ny sokatra an-tanety. Tsy mitovy amin' ny [[soka-dranomasina]] ny soka-dranomamy izay tsy mandrafitra vondrona manana razambe iraisana mivantana. Tsy misy afa-tsy sokatra iray ihany no sady miaina anaty ranomamy sady afaka miaina an-dranomasina ihany koa: ny ''Chelodina siebenrocki'' izay miditra any amin' ny [[ala honko]]. == Jereo koa == * [[Sokatra]] * [[Sokatra an-tanety]] * [[Soka-dranomasina|Sokatra an-dranomasina]] sgc64o2f6eadvkdllu0l6vkpf8eva0j 0 289926 1091615 2024-11-17T10:37:42Z Thelezifor 15140 Vondron-javamaniry anjakan' ny hazo, indrindra ny honko, eny amin' ny honahona amorontsiraka 1091615 wikitext text/x-wiki Ny '''ala honko''' dia rafitra tontolo iainana an-konahonan-dranomasina, ahitana vondron-javamaniry manokana, indrindra fa ny hazo, tsy mivoatra afa-tsy eny amin' ny faritra tondrahan' ny [[famonta]], any amin' ny morontsiraka iva amin' ny faritra mafana eto amin' izao tontolo izao. Misy heniheny misy ala honko koa eny am-bavan' ny renirano sy ony sasany, ary indraindray any amin' ny ranomamy. Izy io dia anisan' ny biôma an-tanety efatra ambin' ny folo nofaritan' ny [[World Wide Fund for Nature]] (WWF). Manome tombontsoa ho an' ny mponina amin' ny lafiny ara-tsakafo, sy miaro ny morontsiraka amin' ny famelezan' ny onja, ary mitahiry karbôna ny ala honko. Mandray anjara amin' ny fampihenana ny fiantraikan' ny loza voajanahary mifandray amin' ny fiovan' ny toetany ity karazana ala ity. Manome akora manan-danja (avy amin' ny ala sy ny jono) ho an' ny mponina amin' ny morontsiraka misy azy ity tontolo iainana miavaka ity. Anisan' ny rafitra tontolo iainana mamokatra biômasy be indrindra eto an-tany ny ala honko. Ny [[honko]], izay manana taovam-pifandraisany amin' ny rivotra sy ny fakany mitsotsorika sy lava toa tongotra, no karazana hazo misongadina indrindra. Mampanahy ny fahapotehan' ny ala honko sasany eto amin' izao tontolo izao satria izy ireo no mahomby amin' ny fiantohana ny fahamarinan-toeran' ny faritra amorontsiraka marefo sasany izay tandindomin-doza, ary satria izy ireo koa dia manampy amin' ny fahafahan' ny tontolo iainana hiaritra aorian' ny [[rivodoza]] trôpikaly sy ny [[tsonamy]] ary hiatrika ny fiakaran' ny ranomasina. vokatry ny [[fiovan' ny toetany]]. Tontolo iainana mavitrika ny ala honko, ary ny sasany dia afaka mampifanaraka ny fombany amin' ny fivoarana haingan' ny fiangonan-[[dilatra]] amorontsiraka. Nihena akaikin' ny 25 % ny ala honko, araka ny tatitra siantifika sy ny pôlitika iraisan-governemanta tamin' ny taona 2019 momba ny fahasamihafan' ny zavamananaina sy ny serivisy amen' ny rafitra tontolo iainana. == Jereo koa == * [[Tontolo iainana]] * [[Honko]] gb97sdcmypavj5x4nm8l7wbhf7bgm9i 1091616 1091615 2024-11-17T10:40:03Z Thelezifor 15140 Nanisy sary 1091616 wikitext text/x-wiki [[Sary:Rhizophora-forest.jpg|vignette|394x394px|Ala honko]] Ny '''ala honko''' dia rafitra tontolo iainana an-konahonan-dranomasina, ahitana vondron-javamaniry manokana, indrindra fa ny hazo, tsy mivoatra afa-tsy eny amin' ny faritra tondrahan' ny [[famonta]], any amin' ny morontsiraka iva amin' ny faritra mafana eto amin' izao tontolo izao. Misy heniheny misy ala honko koa eny am-bavan' ny renirano sy ony sasany, ary indraindray any amin' ny ranomamy. Izy io dia anisan' ny biôma an-tanety efatra ambin' ny folo nofaritan' ny [[World Wide Fund for Nature]] (WWF). Manome tombontsoa ho an' ny mponina amin' ny lafiny ara-tsakafo, sy miaro ny morontsiraka amin' ny famelezan' ny onja, ary mitahiry karbôna ny ala honko. Mandray anjara amin' ny fampihenana ny fiantraikan' ny loza voajanahary mifandray amin' ny fiovan' ny toetany ity karazana ala ity. Manome akora manan-danja (avy amin' ny ala sy ny jono) ho an' ny mponina amin' ny morontsiraka misy azy ity tontolo iainana miavaka ity. Anisan' ny rafitra tontolo iainana mamokatra biômasy be indrindra eto an-tany ny ala honko. Ny [[honko]], izay manana taovam-pifandraisany amin' ny rivotra sy ny fakany mitsotsorika sy lava toa tongotra, no karazana hazo misongadina indrindra. Mampanahy ny fahapotehan' ny ala honko sasany eto amin' izao tontolo izao satria izy ireo no mahomby amin' ny fiantohana ny fahamarinan-toeran' ny faritra amorontsiraka marefo sasany izay tandindomin-doza, ary satria izy ireo koa dia manampy amin' ny fahafahan' ny tontolo iainana hiaritra aorian' ny [[rivodoza]] trôpikaly sy ny [[tsonamy]] ary hiatrika ny fiakaran' ny ranomasina. vokatry ny [[fiovan' ny toetany]]. Tontolo iainana mavitrika ny ala honko, ary ny sasany dia afaka mampifanaraka ny fombany amin' ny fivoarana haingan' ny fiangonan-[[dilatra]] amorontsiraka. Nihena akaikin' ny 25 % ny ala honko, araka ny tatitra siantifika sy ny pôlitika iraisan-governemanta tamin' ny taona 2019 momba ny fahasamihafan' ny zavamananaina sy ny serivisy amen' ny rafitra tontolo iainana. == Jereo koa == * [[Tontolo iainana]] * [[Honko]] jaqia2lh6sp2myxdwkz976jcnty6s7j 0 289927 1091617 2024-11-17T11:07:35Z Thelezifor 15140 Fiovan-kaavon' ny ranomasina noho ny fisintonan' ny Volana sy ny Masoandro ary ny fihodinan' ny Tany amin' ny tezany 1091617 wikitext text/x-wiki Ny '''famonta sy ny aka''' dia ny fiovan' ny haavon' ny [[ranomasina]] sy ny [[ranomasimbe]], vokatry ny fitambaran' ny hery misintona avy amin' ny [[Volana]] sy ny [[Masoandro]] ary ny herin-tsifiraikana vokatry ny fihodinan' ny Tany manodidina ny ivon-danjan' ny rafitra Tany-Volana sy ny an' ny Tany-Masoandro, sy izany rehetra izany mitambatra amin' ny fihodinan' ny [[Tany]] amin' ny tezany. 3t7aloscmtlmoppztkuey53ji6u5c63 1091618 1091617 2024-11-17T11:08:12Z Thelezifor 15140 Tsipelina 1091618 wikitext text/x-wiki Ny '''famonta sy aka''' dia ny fiovan' ny haavon' ny [[ranomasina]] sy ny [[ranomasimbe]], vokatry ny fitambaran' ny hery misintona avy amin' ny [[Volana]] sy ny [[Masoandro]] ary ny herin-tsifiraikana vokatry ny fihodinan' ny Tany manodidina ny ivon-danjan' ny rafitra Tany-Volana sy ny an' ny Tany-Masoandro, sy izany rehetra izany mitambatra amin' ny fihodinan' ny [[Tany]] amin' ny tezany. 9qkvbxzknstvho7iszjo46clo9wjnll 1091619 1091618 2024-11-17T11:12:06Z Thelezifor 15140 nanova ny anaran'i [[Famonta]] ho [[Famonta sy aka]] i Thelezifor 1091618 wikitext text/x-wiki Ny '''famonta sy aka''' dia ny fiovan' ny haavon' ny [[ranomasina]] sy ny [[ranomasimbe]], vokatry ny fitambaran' ny hery misintona avy amin' ny [[Volana]] sy ny [[Masoandro]] ary ny herin-tsifiraikana vokatry ny fihodinan' ny Tany manodidina ny ivon-danjan' ny rafitra Tany-Volana sy ny an' ny Tany-Masoandro, sy izany rehetra izany mitambatra amin' ny fihodinan' ny [[Tany]] amin' ny tezany. 9qkvbxzknstvho7iszjo46clo9wjnll 0 289928 1091620 2024-11-17T11:12:06Z Thelezifor 15140 nanova ny anaran'i [[Famonta]] ho [[Famonta sy aka]] i Thelezifor 1091620 wikitext text/x-wiki #FIHODINANA [[Famonta sy aka]] 6jy1knx5gi7j6d3dhwzgjp7prihvn9r