Ivato (Analamanga)

<mediawiki xmlns="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11/" xmlns:xsi="http://www.w3.org/2001/XMLSchema-instance" xsi:schemaLocation="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11/ http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11.xsd" version="0.11" xml:lang="mg">
  <siteinfo>
    <sitename>Wikipedia</sitename>
    <dbname>mgwiki</dbname>
    <base>https://mg.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Fandraisana</base>
    <generator>MediaWiki 1.44.0-wmf.3</generator>
    <case>first-letter</case>
    <namespaces>
      <namespace key="-2" case="first-letter">Rakitra</namespace>
      <namespace key="-1" case="first-letter">Manokana</namespace>
      <namespace key="0" case="first-letter" />
      <namespace key="1" case="first-letter">Dinika</namespace>
      <namespace key="2" case="first-letter">Mpikambana</namespace>
      <namespace key="3" case="first-letter">Dinika amin'ny mpikambana</namespace>
      <namespace key="4" case="first-letter">Wikipedia</namespace>
      <namespace key="5" case="first-letter">Dinika amin'ny Wikipedia</namespace>
      <namespace key="6" case="first-letter">Sary</namespace>
      <namespace key="7" case="first-letter">Dinika amin'ny sary</namespace>
      <namespace key="8" case="first-letter">MediaWiki</namespace>
      <namespace key="9" case="first-letter">Dinika amin'ny MediaWiki</namespace>
      <namespace key="10" case="first-letter">Endrika</namespace>
      <namespace key="11" case="first-letter">Dinika amin'ny endrika</namespace>
      <namespace key="12" case="first-letter">Fanoroana</namespace>
      <namespace key="13" case="first-letter">Dinika amin'ny fanoroana</namespace>
      <namespace key="14" case="first-letter">Sokajy</namespace>
      <namespace key="15" case="first-letter">Dinika amin'ny sokajy</namespace>
      <namespace key="710" case="first-letter">TimedText</namespace>
      <namespace key="711" case="first-letter">TimedText talk</namespace>
      <namespace key="828" case="first-letter">Module</namespace>
      <namespace key="829" case="first-letter">Discussion module</namespace>
    </namespaces>
  </siteinfo>
  <page>
    <title>Ivato (Analamanga)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>45996</id>
    <revision>
      <id>1091678</id>
      <parentid>1091676</parentid>
      <timestamp>2024-11-18T13:48:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>41.213.235.225</ip>
      </contributor>
      <origin>1091678</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="726" sha1="n3jlkwrsh8qx2ea41lat1zgu4knw34i" xml:space="preserve">{{coord|18|48|S|47|29|E}}
{{infobox tanàna
|anarana=Ivato
|faritany=[[Antananarivo|Faritanin'i Antananarivo]].
|faritra=[[Analamanga]]
|isam-ponina=26339]],|firenena={{Madagasikara}}
|sary=Ivato Tananarive.jpg
}}


I '''Ivato (Analamanga)''' dia kaominina malagasy ao amin'ny [[distrikan'Ambohidratrimo]].

Any amin’ny 15 km avaratr’i [[Antananarivo]] no misy azy ary ny seranam-piaramanidina iraisam-pirenen’i Madagasikara, [[Ivato Aeroport]] no ao amin’io toerana io

*[[Seranam-piaramanidin' Ivato]]

==Jereo koa==

*[[Madagasikara]]
**[[Kaominina any Madagasikara]]
***Ivato (Analamanga)

==Rohy ivelany ==


﻿{{reflist}}

{{Analamanga}}
[[sokajy:Kaominina any Madagasikara]]

[[Sokajy:Tanàna ao Madagasikara]]</text>
      <sha1>n3jlkwrsh8qx2ea41lat1zgu4knw34i</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Seranam-piaramanidin' Ivato</title>
    <ns>0</ns>
    <id>53811</id>
    <revision>
      <id>1091680</id>
      <parentid>1024556</parentid>
      <timestamp>2024-11-18T13:49:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>41.213.235.225</ip>
      </contributor>
      <origin>1091680</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2753" sha1="nsv8er1ggu7s88s72qhmv7j6movhveh" xml:space="preserve">{{coord|18|48|S|47|29|E}}
[[Sary:Ivato Intl Airport Antananarivo Madagascar.jpg|261x261px|ankavanana]]

Ny '''seranam-piaramanidin' Ivato''' na '''seranam-piaramanidina iraisam-pirenan' Ivato''' (IATA: '''TNR''', ICAO: '''FMMI''') dia seranam-piaramanidina iraisam-pirenena any [[Madagasikara]], any avaratry ny tanànan' Antananarivo.

Io seranam-piaramanidiana io dia seranam-piaramanidina namaboarina ho afaka mandray sidina iraisam-pirenena sy sidina any amin' ny [[Faritra eto Madagasikara|faritra]] eto [[Madagasikara]], izay miantoka ny sidina iraisam-pirenena sy sidim-paritra avy sy mankany amin' ny toerana 13 ary sidina anatiny (eto Madagasikara) avy sy mankany amin' ny toerana 11. Manana lalam-piaingana sy fipetahana mahatratra 3 100 m amin' ny 45 m ity seranam-piaramanidina ity. Ao no tena miasa ny orinasa mpitatitra ''Air Madagascar'' sy ny ''Madagascar Airways'' ary miisa 11 ireo orinasa iraisam-pirenena mampiasa azy io.

== Fanitarana ilay seranam-piaramanidina ==

Am-panitarana ny seranam-piaramanidin' Ivato mandritry ny folo taona. Ny tanjona voalohany indrindra dia hanova ilay seranam-piaramanidina mba hahafahan'ilay seranam-piaramanidina mandray fiaramanidina Airbus A380. Misy koa ny famoronana lalana faharoa, trano lehibe afaka mandray mpandeha 2500 ary toerana fametrahana fiarakodia. Hitombo 500 metatra ny halavan'ny lalana alohan'ny volana Novambra 2011.

== Kaompania ary tanjona ==

{{Lisitra-Seranampiaramanidina-tanjona
|[[Air Austral]]|Saint-Denis de la Réunion
|[[Air France]]|Paris-Charles de Gaulle
|[[Air Madagascar]]|Ambanja, Ambatomainty, Ambatondrazaka, Analalava, Ankavandra, Antalaha, Antsalova, Antsiranana,Antsohihy, Bangkok-Suvarnabhumi, Belo, Besalampy, Farafangana, Fianarantsoa, Fort Dauphin/Tolagnaro, Guangzhou, Johannesburg, Maintirano, Majunga, Mampikony, Manakara, Mananara, Mananjary, Mandritsara, Manja, Maroantsetra, Marseille, Mauritius,  Morafenobe, Morombe, Morondava, Moroni, Nairobi, Nosy-Be, Paris-Charles de Gaulle, Port Berge, Saint Denis de la Réunion, Saint-Pierre de la Réunion, Sambava, Soalala, Ste Marie, Tamatave, Tambohorano, Tsaratanana, Tsiroanomandidy, Tulear, Vohemar
|[[Air Mauritius]]|Mauritius
|[[Comores Aviation]]|Anjouan, Moroni
|[[Corsairfly]]|Paris-Orly
|[[Kenya Airways]]|Nairobi
|[[South African Airways]] entin'i [[Airlink]]|Johannesburg
}}

== Rohy ivelany ==
{{Commonscat|Ivato Airport}}
* [http://www.adema.mg/index.php?page=aeroport_antananarivo Tompon'andraikitry ny Seranam-piaramanidin' Ivato (Adema)] {{Wayback|url=http://www.adema.mg/index.php?page=aeroport_antananarivo |date=20090803135205 }}
* [http://madacamp.com/Ivato_International_Airport Ivato Int. Airport (Madacamp)]

{{vangovango}}

[[Sokajy:Seranam-piaramanidina any Madagasikara|I]]</text>
      <sha1>nsv8er1ggu7s88s72qhmv7j6movhveh</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1091681</id>
      <parentid>1091680</parentid>
      <timestamp>2024-11-18T13:59:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>41.213.235.225</ip>
      </contributor>
      <comment>https://www.antananarivo-airport.aero/</comment>
      <origin>1091681</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2253" sha1="1ewu6w87lwwlbdpsxts350ie4wtbyep" xml:space="preserve">{{coord|18|48|S|47|29|E}}
[[Sary:Ivato Intl Airport Antananarivo Madagascar.jpg|261x261px|ankavanana]]

Ny '''seranam-piaramanidin' Ivato''' na '''seranam-piaramanidina iraisam-pirenan' Ivato''' (IATA: '''TNR''', ICAO: '''FMMI''') dia seranam-piaramanidina iraisam-pirenena any [[Madagasikara]], any avaratry ny tanànan' Antananarivo.

Io seranam-piaramanidiana io dia seranam-piaramanidina namaboarina ho afaka mandray sidina iraisam-pirenena sy sidina any amin' ny [[Faritra eto Madagasikara|faritra]] eto [[Madagasikara]], izay miantoka ny sidina iraisam-pirenena sy sidim-paritra avy sy mankany amin' ny toerana 13 ary sidina anatiny (eto Madagasikara) avy sy mankany amin' ny toerana 11. Manana lalam-piaingana sy fipetahana mahatratra 3 100 m amin' ny 45 m ity seranam-piaramanidina ity. Ao no tena miasa ny orinasa mpitatitra ''Air Madagascar'' sy ny ''Madagascar Airways'' ary miisa 11 ireo orinasa iraisam-pirenena mampiasa azy io.

== Fanitarana ilay seranam-piaramanidina ==

Am-panitarana ny seranam-piaramanidin' Ivato mandritry ny folo taona. Ny tanjona voalohany indrindra dia hanova ilay seranam-piaramanidina mba hahafahan'ilay seranam-piaramanidina mandray fiaramanidina Airbus A380. Misy koa ny famoronana lalana faharoa, trano lehibe afaka mandray mpandeha 2500 ary toerana fametrahana fiarakodia. Hitombo 500 metatra ny halavan'ny lalana alohan'ny volana Novambra 2011.

== Kaompania ary tanjona ==

{{Lisitra-Seranampiaramanidina-tanjona
|[[Air Austral]]|Saint-Denis de la Réunion
|[[Air France]]|Paris-Charles de Gaulle
|[[Air Madagascar]]|  Fort Dauphin/Tolagnaro, Johannesburg, Majunga, Morondava, Moroni, Nairobi, Nosy-Be, Sambava, Soalala, Ste Marie, Tamatave, Tulear.
|[[Air Mauritius]]|Mauritius
|[[Comores Aviation]]|
|[[Corsairfly]]|Paris-Orly
|[[Kenya Airways]]|Nairobi
|[[South African Airways]] entin'i [[Airlink]]|Johannesburg
}}

== Rohy ivelany ==
{{Commonscat|Ivato Airport}}
* [https://www.antananarivo-airport.aero/ Tompon'andraikitry ny Seranam-piaramanidin' Ivato {{Wayback|url=http://www.adema.mg/index.php?page=aeroport_antananarivo |date=20090803135205 }}
* [http://madacamp.com/Ivato_International_Airport Ivato Int. Airport (Madacamp)]

{{vangovango}}

[[Sokajy:Seranam-piaramanidina any Madagasikara|I]]</text>
      <sha1>1ewu6w87lwwlbdpsxts350ie4wtbyep</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1091682</id>
      <parentid>1091681</parentid>
      <timestamp>2024-11-18T14:34:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>41.213.235.225</ip>
      </contributor>
      <comment>/* Kaompania ary tanjona */</comment>
      <origin>1091682</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2216" sha1="eoiyi852jt5ebpimc481b53cegpdbtx" xml:space="preserve">{{coord|18|48|S|47|29|E}}
[[Sary:Ivato Intl Airport Antananarivo Madagascar.jpg|261x261px|ankavanana]]

Ny '''seranam-piaramanidin' Ivato''' na '''seranam-piaramanidina iraisam-pirenan' Ivato''' (IATA: '''TNR''', ICAO: '''FMMI''') dia seranam-piaramanidina iraisam-pirenena any [[Madagasikara]], any avaratry ny tanànan' Antananarivo.

Io seranam-piaramanidiana io dia seranam-piaramanidina namaboarina ho afaka mandray sidina iraisam-pirenena sy sidina any amin' ny [[Faritra eto Madagasikara|faritra]] eto [[Madagasikara]], izay miantoka ny sidina iraisam-pirenena sy sidim-paritra avy sy mankany amin' ny toerana 13 ary sidina anatiny (eto Madagasikara) avy sy mankany amin' ny toerana 11. Manana lalam-piaingana sy fipetahana mahatratra 3 100 m amin' ny 45 m ity seranam-piaramanidina ity. Ao no tena miasa ny orinasa mpitatitra ''Air Madagascar'' sy ny ''Madagascar Airways'' ary miisa 11 ireo orinasa iraisam-pirenena mampiasa azy io.

== Fanitarana ilay seranam-piaramanidina ==

Am-panitarana ny seranam-piaramanidin' Ivato mandritry ny folo taona. Ny tanjona voalohany indrindra dia hanova ilay seranam-piaramanidina mba hahafahan'ilay seranam-piaramanidina mandray fiaramanidina Airbus A380. Misy koa ny famoronana lalana faharoa, trano lehibe afaka mandray mpandeha 2500 ary toerana fametrahana fiarakodia. Hitombo 500 metatra ny halavan'ny lalana alohan'ny volana Novambra 2011.

== Kaompania ary tanjona ==

{{Lisitra-Seranampiaramanidina-tanjona
|[[Air Austral]]|Saint-Denis de la Réunion
|[[Air France]]|Paris-Charles de Gaulle
|[[Air Madagascar]]|  Fort Dauphin/Tolagnaro, Mahajunga, Morondava, Nosy-Be, Sambava, Ste. Marie, Tamatave, Tulear.
|[[Air Mauritius]]|Mauritius
|[[Comores Aviation]]|
|[[Corsairfly]]|Paris-Orly
|[[Kenya Airways]]|Nairobi
|[[South African Airways]] entin'i [[Airlink]]|Johannesburg
}}

== Rohy ivelany ==
{{Commonscat|Ivato Airport}}
* [https://www.antananarivo-airport.aero/ Tompon'andraikitry ny Seranam-piaramanidin' Ivato {{Wayback|url=http://www.adema.mg/index.php?page=aeroport_antananarivo |date=20090803135205 }}
* [http://madacamp.com/Ivato_International_Airport Ivato Int. Airport (Madacamp)]

{{vangovango}}

[[Sokajy:Seranam-piaramanidina any Madagasikara|I]]</text>
      <sha1>eoiyi852jt5ebpimc481b53cegpdbtx</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1091683</id>
      <parentid>1091682</parentid>
      <timestamp>2024-11-18T14:35:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>41.213.235.225</ip>
      </contributor>
      <comment>/* Kaompania ary tanjona */</comment>
      <origin>1091683</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2219" sha1="a8dw5ubm41t6fn9xv7n5ryy7tewvvak" xml:space="preserve">{{coord|18|48|S|47|29|E}}
[[Sary:Ivato Intl Airport Antananarivo Madagascar.jpg|261x261px|ankavanana]]

Ny '''seranam-piaramanidin' Ivato''' na '''seranam-piaramanidina iraisam-pirenan' Ivato''' (IATA: '''TNR''', ICAO: '''FMMI''') dia seranam-piaramanidina iraisam-pirenena any [[Madagasikara]], any avaratry ny tanànan' Antananarivo.

Io seranam-piaramanidiana io dia seranam-piaramanidina namaboarina ho afaka mandray sidina iraisam-pirenena sy sidina any amin' ny [[Faritra eto Madagasikara|faritra]] eto [[Madagasikara]], izay miantoka ny sidina iraisam-pirenena sy sidim-paritra avy sy mankany amin' ny toerana 13 ary sidina anatiny (eto Madagasikara) avy sy mankany amin' ny toerana 11. Manana lalam-piaingana sy fipetahana mahatratra 3 100 m amin' ny 45 m ity seranam-piaramanidina ity. Ao no tena miasa ny orinasa mpitatitra ''Air Madagascar'' sy ny ''Madagascar Airways'' ary miisa 11 ireo orinasa iraisam-pirenena mampiasa azy io.

== Fanitarana ilay seranam-piaramanidina ==

Am-panitarana ny seranam-piaramanidin' Ivato mandritry ny folo taona. Ny tanjona voalohany indrindra dia hanova ilay seranam-piaramanidina mba hahafahan'ilay seranam-piaramanidina mandray fiaramanidina Airbus A380. Misy koa ny famoronana lalana faharoa, trano lehibe afaka mandray mpandeha 2500 ary toerana fametrahana fiarakodia. Hitombo 500 metatra ny halavan'ny lalana alohan'ny volana Novambra 2011.

== Kaompania ary tanjona ==

{{Lisitra-Seranampiaramanidina-tanjona
|[[Air Austral]]|Saint-Denis-de la Réunion
|[[Air France]]|Paris-Charles de Gaulle
|[[Air Madagascar]]|  Fort Dauphin/Tolagnaro, Mahajunga, Morondava, Nosy-Be, Sambava, Ste. Marie, Tamatave, Tulear.
|[[Air Mauritius]]|Mauritius
|[[Comores Aviation]]| - 
|[[Corsairfly]]|Paris-Orly
|[[Kenya Airways]]|Nairobi
|[[South African Airways]] entin'i [[Airlink]]|Johannesburg
}}

== Rohy ivelany ==
{{Commonscat|Ivato Airport}}
* [https://www.antananarivo-airport.aero/ Tompon'andraikitry ny Seranam-piaramanidin' Ivato {{Wayback|url=http://www.adema.mg/index.php?page=aeroport_antananarivo |date=20090803135205 }}
* [http://madacamp.com/Ivato_International_Airport Ivato Int. Airport (Madacamp)]

{{vangovango}}

[[Sokajy:Seranam-piaramanidina any Madagasikara|I]]</text>
      <sha1>a8dw5ubm41t6fn9xv7n5ryy7tewvvak</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Houston</title>
    <ns>0</ns>
    <id>113825</id>
    <revision>
      <id>1091689</id>
      <parentid>951069</parentid>
      <timestamp>2024-11-18T17:03:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <comment>Namafa soratra tsy ilaina</comment>
      <origin>1091689</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="690" sha1="rr4yv6vkyvjk40160ln957jggwjirak" xml:space="preserve">{{Coord|29.7627777778|-95.3830555556}}

{{infobox tanàna
|tanàna=Houston
|firenena={{Etazonia}}
|faritany={{flag|Texas}}
|velarantany=1625.2
|isam-ponina=2160821	&lt;small&gt;([[List of United States cities by population|4th U.S.]])&lt;/small&gt;
|ben'ny tanàna=[[Annise Parker]]
}}

I '''Houston''' dia tanàna ao amin' ny fanjakana mizaka tenan' i Texas any [[Etazonia]].

== Jeografia ==
 
Ny laharam-pehintaniny ary ny laharan-jarahasiny dia 29.7627777778 ary -95.3830555556.
Ny faritr'ora dia GMT -6.

== Jereo koa ==
* [[{{flag|Texas}}]]
* [[Etazonia]]

== Rohy ivelany ==
* [http://www.houstontx.gov/ houstontx.gov]
{{vangovango}}


[[Sokajy:Tanàna ao amin'ny faritany mizaka tenan'i Texas]]</text>
      <sha1>rr4yv6vkyvjk40160ln957jggwjirak</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Henri IV (mpanjakan' i Frantsa)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>189604</id>
    <revision>
      <id>1091710</id>
      <parentid>792216</parentid>
      <timestamp>2024-11-19T10:13:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>nanova ny anaran'i [[Henry IV]] ho [[Henri IV (mpanjakan' i Frantsa)]] i Thelezifor</comment>
      <origin>792216</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="933" sha1="jx63yhwry7wvhv5gyx4zu9vsyg844cq" xml:space="preserve">{{infobox olona
|sary= King Henry IV of France.jpg
|anarana=Henry IV
|teraka=13 Desambra 1553
|maty=14 Mey 1610
|firenena=Frantsa
|mpiaraka=
|asa=

* [[mpanao politika]]
|taona niasàna=
}}
'''Henry IV''' dia mpanao politika mizaka ny zom-pirenen'i [[Frantsa]] teraka ny 13 Desambra 1553 ary maty ny 14 Mey 1610 tao [[Paris]]
==Ny fiainany manokana==
I Antoine of Navarre no rainy. Ny vadiny dia Margaret of Valois, Marie de' Medici, Gabrielle d'Estrées. Ny zanany dia Louis XIII of France, Elisabeth of France, Christine Marie of France, Gaston, Duke of Orléans, Henrietta Maria of France, César, Duke of Vendôme, Catherine Henriette de Bourbon, Nicolas Henri, Duke of Orléans. 
== Jereo koa ==
* [[Biôgrafia]]

===Rohy ivelany===
* Ao amin'i Freebase: [https://www.freebase.com/m/0fw6r]

[[sokajy:Biôgrafia]]
{{vangovango}}
[[sokajy:mpanao politika]]
[[sokajy:Teraka tamin'ny taona 1553]]
[[sokajy:Maty tamin'ny taona 1610]]</text>
      <sha1>jx63yhwry7wvhv5gyx4zu9vsyg844cq</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1091712</id>
      <parentid>1091710</parentid>
      <timestamp>2024-11-19T10:13:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <comment>Nanitsy tsipelina</comment>
      <origin>1091712</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="935" sha1="i4j20r9v3jeb8zq4ghmurxjnnzro6tt" xml:space="preserve">{{infobox olona
|sary= King Henry IV of France.jpg
|anarana=Henry IV
|teraka=13 Desambra 1553
|maty=14 Mey 1610
|firenena=Frantsa
|mpiaraka=
|asa=

* [[mpanao politika]]
|taona niasàna=
}}
I '''Henri IV''' dia mpanao politika mizaka ny zom-pirenen'i [[Frantsa]] teraka ny 13 Desambra 1553 ary maty ny 14 Mey 1610 tao [[Paris]]
==Ny fiainany manokana==
I Antoine of Navarre no rainy. Ny vadiny dia Margaret of Valois, Marie de' Medici, Gabrielle d'Estrées. Ny zanany dia Louis XIII of France, Elisabeth of France, Christine Marie of France, Gaston, Duke of Orléans, Henrietta Maria of France, César, Duke of Vendôme, Catherine Henriette de Bourbon, Nicolas Henri, Duke of Orléans. 
== Jereo koa ==
* [[Biôgrafia]]

===Rohy ivelany===
* Ao amin'i Freebase: [https://www.freebase.com/m/0fw6r]

[[sokajy:Biôgrafia]]
{{vangovango}}
[[sokajy:mpanao politika]]
[[sokajy:Teraka tamin'ny taona 1553]]
[[sokajy:Maty tamin'ny taona 1610]]</text>
      <sha1>i4j20r9v3jeb8zq4ghmurxjnnzro6tt</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1091713</id>
      <parentid>1091712</parentid>
      <timestamp>2024-11-19T10:23:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <comment>Nanampy lahatsoratra</comment>
      <origin>1091713</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1451" sha1="mhi2m425e5p5wzmqzm7vgtaqyi0tctz" xml:space="preserve">{{infobox olona
|sary= King Henry IV of France.jpg
|anarana=Henri IV
|teraka=13 Desambra 1553
|maty=14 Mey 1610
|firenena=Frantsa
|mpiaraka=
|asa=

* [[mpanao politika]]
|taona niasàna=
}}
I '''Henri IV''' dia mpanjakan' i Navarre tamin' ny taona 1572 ary mpanjakan' i [[Frantsa]] tamin' ny taona 1589 hatramin' ny taona 1610. Teraka tamin' ny 13 Desembra 1553 izy ary maty  tamin' ny 14 Mey 1610,

Izy no mpanjaka voalohany tao Frantsa avy amin' ny Tranon' i Bourbon, sampana zandriny amin' ny tarana-mpanjaka Kapetiana. Nampifandanjainy tamin' ny fomba tsotra ny tombontsoan' ny ankolafy katôlika sy ny ankolafy prôtestanta tany Frantsa ary koa teo amin' ireo fanjakana eorôpeanina. Novonoin' ny [[Katôlisisma|Katôlika]] mafana fo izy tany [[Paris]] tamin' ny taona 1610, ary ny zanany lahy Louis XIII no nandimby azy.

==Ny fiainany manokana==
I Antoine de Navarre no rainy. Ny vadiny dia i Marguerite de Valois, i Marie de Medici, i Gabrielle d'Estrées. Ny zanany dia i Louis XIII de France, i Elisabeth de France, i Christine Marie de France, i Gaston, duc d'Orléans, i Henriette Marie de France, i César, duc de Vendum, i Catherine Henriette de Bourbon, i Nicolas Henri, duc d'Orléans. 
== Jereo koa ==
* [[Biôgrafia]]

===Rohy ivelany===
* Ao amin'i Freebase: [https://www.freebase.com/m/0fw6r]

[[sokajy:Biôgrafia]]
{{vangovango}}
[[sokajy:mpanao politika]]
[[sokajy:Teraka tamin'ny taona 1553]]
[[sokajy:Maty tamin'ny taona 1610]]</text>
      <sha1>mhi2m425e5p5wzmqzm7vgtaqyi0tctz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Antanosy</title>
    <ns>0</ns>
    <id>229961</id>
    <revision>
      <id>1091707</id>
      <parentid>1091583</parentid>
      <timestamp>2024-11-19T09:57:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Tantara */</comment>
      <origin>1091707</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="23630" sha1="3azv78ncw0p6e08l825qt72tly9a5nx" xml:space="preserve">[[Sary:ANTANOSY.jpg|vignette|354x354px|Tanora lahy sy vavy antanosy]]
[[Sary:Antanosy tomb on the road from Fort Dauphin to Amboasary.jpg|vignette|Fasana antanosy manamorona ny lalana avy any [[Tolagnaro]] mankany [[Amboasary-Atsimo|Amboasary Atsimo]]]]
Ny '''Antanosy''' na '''Tanosy''' dia vondrom-poko ao amin' ny tendro atsimo-atsinanan' i [[Madagasikara]], ao amin' ny [[faritra Anosy]] izay misy an' i [[Tolagnaro]], eo anelanelan' ny renirano [[Masianaka (ony)|Masianaka]] sy ny ony [[Mandrare]] no misy azy betsaka indrindra, nefa ahitana azy koa ny tanàna toa an' i [[Bezaha]] sy [[Vatolatsaka]] (ao amin' ny [[distrikan'i Betioky-Atsimo|distrikan' i Betioky-Atsimo]]) ary any [[Bereketa]] ([[distrikan'i Sakaraha|distrikan' i Sakaraha]]) any amin' ny [[faritra Atsimo-Andrefana]]. I Tolagnaro no tanàn-dehiben' izy ireo. Nifindra any taorian' ny nandresen' ny [[Merina]] an' Anosy. ny Antanosy mipetraka any Bezaha sy ny manodidina. Tombanana ho 360&amp;nbsp;000 ny Antanosy tamin' ny taona 2013.

== Ny maha izy azy ny Antanosy ==
Ao amin' ny [[Faritra Anosy]] ao atsimo-atsinanan' i Madagasikara no tena fonenan' ny Antanosy, na dia eo aza ireo izay mipetraka any [[Bezaha]] sy ny manodidina, izay nifindran' ny sasany tamin' ny Antanosy taorian' ny nandresen' ny [[Fanjakan' Imerina|Merina]] an' Anosy.[[Sary:Two Antanosy ,men, 1900-1910.jpg|vignette|183x183px|Lehilahy antanosy, teo anelanelan' ny taona 1900 sy 1910.]]
Tamin' ny taonjato faha-19 dia nibodo ny ampahan-tanin' ny [[Mahafaly]] sy ny an' ny [[Bara]] ny Antanosy, hatrany amin' ny ony [[Onilahy]] any atsimo-andrefana, noho ny fahaiza-manaony. Vokatry ny fahatongavan' ny [[Merina|tafika merina]] tany Anosy izany fifindrà-monina izany&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Ogot, Bethwell A. (1992). ''[https://books.google.com/books?id=WAQbp7aLpZkC Africa from the Sixteenth to the Eighteenth Century]''. Paris: UNESCO.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Niisa 360&amp;nbsp;000 any ho any ny Antanosy tamin' ny taona 2013&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Diagram Group (2013). ''[https://books.google.com/books?id=xJQuAgAAQBAJ Encyclopedia of African Peoples]''. San Francisco, CA: Routledge. p. .&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. 2 % n' ny [[Malagasy (vahoaka)|vahoaka malagasy]] eo ho eo ny Antanosy, ka anisan' ny vondrom-poko madinika eto [[Madagasikara]] amin'  ny isan' ny mponina sy amin' ny velaran' ny tany nonenan' ny razambeny&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Bradt, Hilary; Austin, Daniel (2007). ''[https://books.google.com/books?id=vyNVb2q0RisC&amp;pg=PA23&amp;dq=madagascar+ethnic+group#q=madagascar%20ethnic%20group Madagascar]'' (9th ed.). Guilford, CT: The Globe Pequot Press Inc. pp. 113–115.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.[[Sary:Antanosy warriors.jpg|vignette|282x282px|Mpiady antanosy tamin' ny taona 1908 any ho any]]

== Fiarahamonina ==
Nifindra monina avy any avaratra tokony ho 150–200 taona lasa izay ny razamben' ny Antanosy ankehitriny. 

=== Ny foko mandrafitra ilay vondrona ===
Raha zaraina telo fotsiny, araka ny voalazan' ny Ministeran' ny Fambolena sy ny Fiompiana ary ny Jono (''Ministère de l'Agriculture, de l'Elevage et de la Pêche'' -- MAEP, 2003), dia izao ireo vondrona ireo:

* ny [[Antavaratra (tanosy)|Antavaratra]] any [[Manantenina]] (fifangaroan' ny Antanosy sy ny [[Antaisaka]]);

* ireo monina amin' ny lohasaha [[Antambolo (tanosy)|Antambolo]] ao amin' ny faritra [[Ranomafana (Taolanaro)|Ranomafana]] sy [[Enaniliha]]
* ny [[Antatsimo (tanosy)|Antatsimo]] mipetraka any amin' ny tapany atsimo-andrefan' Anosy, manomboka any [[Ranopiso]] ka hatrany amin' ny onin' i [[Mandrare]].

Raha zaraina dimy, dia ao:
* ny Antavaratra na Tavaratra, ao amin' ny faritr' i [[Manantenina]] sy ny manodidina (atao hoe Temanantenina iireo izay monina na avy ao Manantenina fa ireo ao avaratra kokoa dia atao hoe Tavaratra);

* ny [[Antambolo (tanosy)|Antambolo]] na Tambolo, ao amin' ny faritr' i [[Ranomafana (Taolanaro)|Ranomafana]] sy [[Enaniliha]];
* ny Antatsimo na Tatsimo, izay monina ao amin' ny tapany atsimo-andrefan' ny [[faritra Anosy]], avy eo [[Ranopiso]] hatrany amin' ny reniranon' i [[Mandrare]] (any [[Amboasary-Atsimo]]);
* ny [[Antambato (tanosy)|Antambato]] na Tambato, monina ao amin' ny faritr' i [[Mahatalaky]]  sy i [[Manafiafy]];
* ny [[Antanosy (Fanjahira)|Antanosy]] na Tanosy, ao amin' ny faritr' i [[Fanjahira]].
Fomba iray amaritana ny Antanosy koa ny fifantohana amin' ny [[Zafiraminia]] tonga teny Anosy tamin' ny taonjato faha-16, izay nandresy ny mponina izay efa nipetraka teo, ary ny tarana-mpanjakany taloha dia voafehin’ ny fasana antsoina hoe [[Enosiavaratse|Enosiavaratsy]] (Manarivo), Enosiatsimo (Andromira) ary Samby Anosy ([[Ifarantsa]]).

== Tantara ==

=== Tarana-mpanjaka zafiraminia ===
Tamin’ ny taonjato faha-16 dia tonga tany [[Faritra Anosy|Anosy]] ny [[Zafiraminia]] (taranak' i [[Raminia|Ramini]]&lt;nowiki/&gt;a) ary nifindra tany amin’ ny lohasahan' i [[Efaho (ony)|Efaho]] rehefa resin' ny [[Antambahoaka]] tany avaratra. Efa tamin’ ny taonjato faha-13 tany ho any no niaina teto [[Madagasikara]] ny Zafiraminia ary nifangaro tamin' ny Malagasy,izay efa nonina teto talohany; tsy nanana andrim-pivavahana silamo izy ireo na dia nitazona ny [[Abidy arabo|soratra arabo]] sy ny fomba amam-panao ara-piaraha-monina maro. Nampiditra ny fampiasana trano hazo ny Zafiraminia, nanana [[omby]] ho mariky ny fananan-karena, ary nanangana tarana-mpanjaka naharitra 200 taona.

=== Ny fifandraisana tamin' ny Eorôpeana ===
Raha nifindra tany Anosy avy any avaratra ny Zafiraminia dia nanomboka tonga avy any atsimo ny Eorôpeana. Tamin' ny 10 aogositra 1500, ny sambo [[Pôrtogaly|pôrtogey]] - izay nisaraka tamin' ny ''[[Armadas da Índia]]'' faha-2 - no Eorôpeana voalohany nahita an' i [[Madagasikara]], tany amin' ny morontsiraka atsimo akaikin' i [[Tolagnaro|Fort-Dauphin]] ankehitriny. Nantsoin' izy ireo hoe ''Ilha de São Lourenço'' (''Saint-Laurent'' amin' ny [[Fiteny frantsay|teny frantsay]]) i Madagasikara. Nisy sambo vaky dimy, fara fahakeliny, teo amin' io morontsiraka io teo anelanelan' ny taona 1504 sy 1507, ary ny sasany tamin' ny [[Pôrtogaly|Pôrtogey]] sisa velona no nanorina ny rova ''Tranovato'', trano vato mirefy 10&amp;nbsp;m&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; teo amin' ny havoana iray 9&amp;nbsp;km any andrefan’ i Fort-Dauphin ankehitriny. Tamin' ny 4 Aogositra 1508 dia tonga nanamita iraka ara-barotra pôrtogey i [[Diogo Lopes de Sequeira]], ary nanavotra olona roa avy amin' ny sambo, izay niasa ho mpandika teny malagasy. 

Tamin' ny taona 1613 dia nitsidika ny rova ​​vato tao Tranovato, izay nipetrahan' ny mpanjaka teo an-toerana, [[Chambanga]], ny sambo pôrtogey nankaty Madagasikara. Nifanarahana ny fifaneken' ny fisakaizana, nosokafana ny raharaham-barotra. Nisy ny tsy fifanarahana momba ny fanerena ny mpanjaka Chambanga handefa an' i [[Drian-Ramaka]] zanany hianatra momba ny fivavahana katôlika any Goa (any [[India]]). Lasa tsy natoky i Chambanga rehefa nanomboka nitady [[volamena]] sy [[volafotsy]] ny Pôrtogey; nampiato ny raharaham-barotra izy, niezaka ny hamoana izany tany Anosy. Nitohy ny varotra rehefa nandimby an-drainy i Drian-Ramaka, ary nanaja ny [[Fivavahan-drazana malagasy|fivavahan-drazana]] fa tsy nanaiky ny [[Katôlisisma|fivavahana katôlika]].

=== Fiorenam-ponenan' ny Frantsay ===
Tamin’ ny taona 1604 dia nanomboka nandefa sambo nankaty Madagasikara ny mpanjaka frantsay [[Henri IV]] mba hifaninana amin' ny zanatany [[Nederlandy|hôlandey]] any amin' ny [[Morontsiraka Volamena Hôlandey|Morontsiraka Volamena]] (''Golden Coast'') any [[Afrika]] (ampahany amin' i [[Ganà]] ankehitriny). Niorina teny [[Manafiafy]] ao Anosy ny fonenan' ny frantsay. Betsaka ny maty tamin' ny volana voalohany, angamba noho ny [[tazomoka]] sy ny [[fivalanan-dra]] (disanteria) tany amin’ ny faritra misy [[honahona]], ary nafindra 40&amp;nbsp;km atsimo-andrefana mankany amin' ny [[Saikinosy|saikinosi]]&lt;nowiki/&gt;n' i Taolanaro ilay tanàna ary nanorenan' izy ireo ilay nantsoina tatỳ aoriana hoe [[Tolagnaro|Fort Dauphin]], [[zanatany]] frantsay voalohany aty amin' ny [[Ranomasimbe Indiana]].

Hitan' ny Frantsay ho azo atao namana i Drian-Ramaka; teo amin' ny sisin' ny tanànan' ny [[Zafiraminia]] ny toeram-ponenan' izy ireo. Nanambady vehivavy andriana zafindraminia i [[Jacques de Pronis]], governora voalohany tao amin' ny [[Compagnie française des Indes orientales]]. Na izany aza, dia nanao izay natezitra ny voanjo i Pronis ka nafatotr' izy tamin' ny rojo vy; taorian' ny famonjena azy dia noroahina tany amin' ny nosy [[La Réunion]] ny mpikomy - na Frantsay na Malagasy. I [[Étienne de Flacourt]] no nandimby azy, ary nikatsaka ny hanangana zanatany maromaro teto Madagasikara mba hamatsiana indray ny sambo eorôpeana mandeha any amin' ny faritra [[India Atsinanana (faritra)|India Atsinanana]], hahazoana sakafo avy amin' ny Malagasy, na amin' ny alalan' ny varotra izany na an-keriny, ary ny nisy koa ny fivarotana [[Aika (zavamaniry)|aika]] (''Indigofera tinctoria'') sy [[Paraky (zavamaniry)|paraky]] ary [[fary]] hamatsiana ny fanitarana ny [[fanjanahantany]].

Nitady izay handresena an' Anosy ny governora nifandimby tao Fort-Dauphin, tamin' ny tapaky ny taonjato faha-17, tamin' ny fandrobana ny fahefan' ny mpanjaka zafiraminia, izay niray hina tamin' ny andron' i Drian Ramaka (ary tatỳ aoriana tamin' ny andron' [[Andriampanolahy]] zanany). Nisy ny hetsika miaramila maromaro izay nandroba sy nandoro tanàna, namono sy [[Fanandevozana|nanandevo]] ny Malagasy ary nangalatra [[omby]] an' aliny. Famonoana olona sy [[fanapoizinana]] ary fisamborana sy fandoroana an' i Fort-Dauphin no nasetrin' ny Malagasy izany. Tamin' ny taona 1674, taorian' ny nananganana indroa ny ''Compagnie française des Indes orientales'', noho ny tsy fahampian' ny tombom-barotra, dia nialan' ny Frantsay i Fort-Dauphin ary nilaozany koa ny zanatany.

=== Fitondrana tompomenakely ===
Nitohy ny disadisa tany Anosy taorian' ny fandroahana ny Frantsay. Rehefa nialokaloka tao Fort-Dauphin ny [[jiolahin-tsambo]] vaky sambo tamin' ny taona 1697, dia nanendry an' i [[Abraham Samuel]], izay [[safiotra]] avy any [[Martinique]], mba ho mpanjaka mpitarika azy ireo. Nitarika [[Asan-jiolahin-tsambo|jiolahin-tsambo]] tamin' hiady tsy tapaka tamin' i [[Diamarang Diamera]], mpanjaka antanosy, i Samuel, mandra-pahafatiny tamin' ny 1705. Niezaka nifehy ny tany indray ny Zafiraminia, nefa tsy nahomby; niatrika fikomiana maromaro izy ireo. Nihena ny isan' ny tanànan' ny voanjo sy ny habeny, ary nifindra tany anaty tanety izy ireo.

Tonga nanarina an' i Fort-Dauphin ho toby famatsiana ilay Frantsay atao hoe [[Louis Laurent de Maudave]] tamin' ny taona 1768. Nisy mpitondra niisa 35 tao amin' ny faritr' Anosy, izay tsy nifanaraka fa niady ny ankamaroany, ary tsy nisy nitondra olona mihoatra ny 3&amp;nbsp;000. Nanao sonia fifanarahana 30 tamin’ ny mpanjaka teo an-toerana i Louis Laurent de Maudave, nanao fifanekena tamin' ny fanomezana [[basy]] azy ireo (basy maherin' ny 10&amp;nbsp;000 sy [[vanja]] 50 taonina no namidy). Nofoanan' ny fitondram-panjakana frantsay anefa ny ''Compagnie française des Indes orientales'' tamin' ny taona nanaraka, ary nilaozana ny toeram-pivarotan' i Maudave. Tokony ho tamin' ny fotoana niaingan' ny Frantsay dia nianjera koa ny fanjakan' ny [[Zafiraminia]], izay ravan' ny ady nanomboka tamin' ny tapaky ny tampolo 1600.

Tamin' ny taona 1819 dia nosokafan' ny Frantsay indray i Fort Dauphin, rehefa avy nifampiraharaha tamin' ny lehiben' ny [[Zafiraminia]], atao hoe [[Rabefania]]. Nila ny fiarovan' ny Frantsay tamin' ny [[Fanjakan' Imerina]], izay nikatsaka ny hanapaka an' i Madagasikara manontolo, i Rabefania. Nanohy nanondrana omby i Fort-Dauphin, ary lasa toeram-panandevozana ihany koa sady nanao fitanehana [[toaka]].

=== Fanapahan' ny Merina ===
Nisy miaramilan' ny [[Fanjakan' Imerina]], izay niisa 3&amp;nbsp;000 hatramin' ny 4&amp;nbsp;000, nidina ny morontsirak' Anosy ary nahafaka an' i Fort-Dauphin tamin' ny 14 Marsa 1825, ka tamin' izany no nifehy ny morontsiraka atsinanan’ i [[Madagasikara]] manontolo ny Fanjakan' Imerina. Miaramila 800 avy any Imerina mirongo basy no nifehy ny fitaterana an-dranomasina sy ny raharaham-barotra niaraka amin' ny miaramila tamin' ny tanàna hafa amorontsiraka. Nanohitra ny fomba feno habibiana nataon' ny Merina anefa ny ampahany be tamin' Anosy ka tsy nanoa fa nifehy tena, raha ny tena marina, ny mponina tany.

=== Adin' ny Frantsay sy ny Malagasy ===
Nanafika an' i [[Madagasikara]] i Frantsa tamin' ny taona 1883, mba hanoherana ny fitombon' ny herin' ny [[Britaina Lehibe|Britanika]] aty amin' ny [[Ranomasimbe Indiana]]. Tany avaratr' i Madagasikara no tena nifantohan' ity fanirahana tafika voalohany teto Madagasikara ity, izay ivon' ny fahefan' Imerina. Izany no nahatonga ny Antanosy hikomy sy haka an' i [[Fort-Dauphin]], na dia nalain' ny [[Merina]] aza izany tamin' ny taona 1884. Tamin' ny taona 1885 dia nodarohan' ny sambo mpiady frantsay baomba ilay rova. Namerina namaritra ny faritra aty [[Afrika]] feheziny i [[Britaina Lehibe]] sy i [[Frantsa]]; lasa [[Prôtektôrata Frantsain' i Madagasikara|prôtektôrata frantsay i Madagasikara]]. Avy eo dia nanao fanirahana miaramila faharoa aty Madagasikara tamin’ ny taona 1894 ny Frantsay.

=== Zanatany frantsay ===
Lasa [[Madagasikara zanatany frantsay|zanatany frantsay]] tamin' ny fomba ôfisialy i Madagasikara tamin' ny 6 Aogositra 1896, ary ny miaramila frantsay no nifehy an' i Fort-Dauphin. Nisy tsy fandriam-pahalemana goavana tany amin' ny faritra hafa any amin' ny tapa,ny atsimon' i Madagasikara. Notarihin' ny mpanjaka antanosy [[Rabefagnatrika]], izay mpifaninana tamin' ny mpanjakan' i [[Manambaro]] atao hoe [[Rabefialy]], izay nanohana ny Frantsay, ny fanoherana tao anivon' Anosy. Resin' ny Frantsay ny faritra atsimon' i Madagasikara tamin' ny taona 1898, tamin' ny alalan' ny fomba fanoheram-pikomiana novolavolaina tany [[Indôsina]].

Niteraka fikomiana kely sy fanafihana, izay niafara tamin’ ny [[Fikomian' ny Malagasy tamin' ny taona 1904–1905|fikomiana faobe tamin' ny taona 1904–1905]], ny fitondrana henjana sy ny tsy firaharahana ny [[kolontsaina malagasy]]. Nitarika mpikomy nianatsimo nankany Anosy i [[Befagnatrika]], izay  mpanjakan' ny Antanosy, ary tamin' ny volana Desambra 1904 dia nahafaka an' i [[Esira]] sy i [[Fort Dauphin|Fort-Dauphin]] ary i [[Manambaro]], tamin’ ny fandrobana izay niely patrana. Amin' ny ankapobeny dia nanohana ny fikomiana ny [[Prôtestantisma eto Madagasikara|Prôtestanta]], ary nisy fiangonana katôlika maromaro nodoran' ny mpikomy.

Nihamafy ny fihetseham-po [[Fanindrahindram-pirenena|nasiônalista]] sy mpanohana ny fahaleovantena teto Madagasikara taorian' ny fiverenan' ny lehilahy izay noterena hanao miaramila, ny fanohizana ny [[Asa an-tery vozona|asa an-terivozona]], ary ny tsy fisian' ny fanavaozana nampanantenain' i [[Charles de Gaulle]]. Rehefa tsy nety nanohana ny dingana [[Demôkrasia|demôkratika]] mankany amin' ny fahaleovantenan' i Madagasikara ny governemanta frantsay, dia nahazo vahana ny mpitarika ny tolona ho an' ny fahaleovantena ary nanomboka ny [[Tolom-bahoaka tamin' ny 1947|fitroaran' ny Malagasy tamin' ny taona 1947–1949]].

=== Repoblikan' i Madagasikara ===
Nahazo fahaleovan-tena tamin' ny [[fitsapan-kevi-bahoaka]] i Madagasikara tamin' ny taona 1958. Notoherin' ny fitroaran' ny tantsaha tany amin' ny [[Faritanin' i Toliara]] (anisan' izany [[Faritra Anosy|Anosy]]) ny fahefana ara-pôlitikan' ny fitondrana vaovao, tamin' ny taona 1971. Nitarika ho amin' ny fanangana ny [[Repoblika Demôkratika Malagasy]] tamin' ny taona 1975 ny fihetsiketsehan' ny mpianatra narahin' ny fitokonana faobe sy ny rotaka.

== Fiteny ==
Ny ankamaroan' ny Antanosy dia mampiasa ny [[fiteny antanosy]], izay [[fitenim-paritra malagasy]], sampan' ny [[Fiteny malaiô-pôlineziana|vondrom-piteny malaiô-pôlineziana]] avy amin' ny [[fiteny baritô]] any atsimon' i [[Bôrneô]]. Miteny antanosy ihany koa ny Antanosy ao amin' ny tanàna toa an' i [[Bezaha]] sy [[Vatolatsaka]] ([[Distrikan'i Betioky-Atsimo|distrikan' i Betioky-Atsimo]]) ary any [[Bereketa]] ([[Distrikan'i Sakaraha|distrikan' i Sakaraha]]). Ity fiteny ity no fiteny malagasy nosoratana voalohany amin' ny [[abidy latina]] (vavaka kristiana amin' ny fiteny antanosy)..

== Toekarena ==

=== Jono ===
Mpiandriaka sy [[Jono|mpanjono]] ny Antanosy monina amorotsiraka.

=== Fambolena sy fiompiana ===
Mpamboly [[vary]] sy [[mangahazo]] sy [[Fiompiana omby|mpiompy omby]] kosa ireo izay monina an-tanety lavitra ny [[ranomasina]]. Raha ampy ny [[Rotsa-drano|rotsak' orana]], dia ny [[vary]] no vokatra voalohany amin' ny sakafo. Sakafo tena ilaina ho an’ ireo izay tsy mahavidy vary mandritra ny taona ny [[mangahazo]], anisan' izany ny ankamaroan' ny Malagasy any an-toerana. Kely ny vokatra avy amin' ny ankamaroan' ny voly, indrindra noho ny fomba fambolena mbola nentim-paharazana. Ny [[Kafe (maniry)|kafe]] (avy amin’ ny faritra [[Ranomafana]] indrindraindrindra), ny [[trongatsy mavokely]] (''Catharanthus roseus''), ny [[taretra]] (''Agave sisalana'') ary ny [[Dipoavatra (maniry)|dipoavatra]] (''Schinus'') no voly fanondrana efatra lehibe ao amin' ny faritra Anosy.

=== Taozavatra ===
[[Sary:Tanosy dwelling.jpg|vignette|Trano antanosy]]
Misy koa ny mpanefy sy ny mpanamboatra trano amin' ny hazo.

=== Varotra ===
Anisan' ny fiveloman' ny olona koa ny divarotana ny vokatry ny fitrandrahany ny [[zavamaniry]] sy ny [[biby]] any an' ala ([[tantely]], [[hazo]], zavamaniry fanao [[raokandro]]). Fanao matetika mandritra ny tsena isan-kerinandro eo an-toerana ny varotra, satria monina any amin' ny tanàna ambanivohitra lavitra vitsy mponina ny ankamaroan' ny mponina&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Lyon, Linda M. (2003). ''[https://research.wsulibs.wsu.edu:8443/xmlui/bitstream/handle/2376/119/l..?sequence=1 Antanosy Odyssey II: Application of the use and knowledge of non-domesticated medicinal plants on conservation among the people of Madagascar]''. Doctoral dissertation, Washington State University.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

== Kolontsaina ==
[[Sary:Man from the Antanosy tribe in Madagascar 1950. (9420075397).jpg|vignette|Lehilahy antanosy tamin' ny taona 1950]]
=== Ny fivavahan-drazana ===
Toy ny faritra maro eto [[Madagasikara]] dia maro ny Antanosy mandala ny [[Fivavahan-drazana malagasy|fivavahan-drazana]] izay iantsoana an' i [[Zanahary]] sy anajana ny [[Razana (finoana malagasy)|razana]]. Mbola maro ny Kristiana ao Anosy manaja ny finoana nentim-paharazanana, indrindra ny [[Fady (malagasy)|fady]] samihafa, izay mifangaro ihany koa amin' ny [[Silamo eto Madagasikara|fanao mozilmàna]] izay niditra tao efa taonjato maro lasa.

=== Ny kristianisma ===
Tamin' ny taompolo 1610 dia nisy fiangonana naorina ho an' ny [[Zezoita]] izay natao hanombohana ny [[fitoriana ny filazantsara]]. Tsy nanaiky ny handefasana an' i [[Drian-Ramaka]] zanany lahy ho any [[Goa]] (any [[India]]) hianatra momba ny [[Katôlisisma|fivavahana katôlika]] ny mpanjaka [[Chambanga]]. Nanaja ny [[Fivavahan-drazana malagasy|fivavahan-drazana]] i Drian-Ramaka, rehefa nandimby an-drainy, fa tsy nanaiky ny fivavahana katôlika. Vokatry ny tsy fahombiazan' ny Zezoita (Malagasy iray monja no natao [[batemy]] nandritra ny herintaona) dia niala tao Anosy izy ireo tamin' ny taona 1617. Tamin' ny tapaky ny taonjato faha-17 dia notarihin' ny [[Lazarista]] (''Congrégation de la Mission'') ny asa fitoriana. Tamin’ ny taona 1869, taorian' ny fahazoan' ny [[Fanjakan' Imerina]] ny fanapahana an' Anosy, dia niova ho kristiana ny mpanjakavavy merina [[Ranavalona II]]. Nisy fiangonana naorina tao Fort-Dauphin ary tsy maintsy nanatrika fivavahana ny mponina tao. Ny evanjelista avy amin' ny [[London Missionary Society]] no nitarika ny fiangonana tatỳ aoriana. Taorian' ny naha lasa [[Zanatanin' i Madagasikara sy ny tany miankina|zanatany frantsay]] an' i Madagasikara dia niseho ny fikomiana goavana tany atsimon' i Madagasikara, nefa resy ny faritra atsimon' i Madagasikara tamin' ny taona 1898. Taorian’ ilay fikomiana dia nakaton' ny Frantsay ny sekoly loterana sy ny [[Loteranisma eto Madagasikara|fiangonana loterana]], izay noheveriny ho mpiray tsikombakomba amin' ny mpikomy.

=== Fombafomba amin' ny fandevenana ===
[[Sary:Mahafaly-tomb.jpg|vignette|Orimbato antanosy]]
Manangana [[tsangambato]] na [[orimbato]] ny Antanosy mba hahatsiarovany ny havany maty, na dia efa milevina am-pasana, ka matetika amin' ny toerana malaky talaky mason' ny besinimaro no anorenana izany, toy ny toerana amoron-dalana.

[[Sary:Ethnic_groups_of_Madagascar_Map.png|vignette|Ny fitsinjaran' ny vondrom-poko eto Madagasikara]]
== Jereo koa ==
'''&lt;big&gt;Vahoaka eto Madagasikara&lt;/big&gt;'''

'''Ny foko eto Madagasikara'''
* [[Antambahoaka]] -  [[Antandroy]] - [[Antankarana]] - [[Antanosy]] - [[Antefasy]] - [[Antemoro]] - [[Antesaka]] - [[Bara]] - [[Beosy]] - [[Betsileo]] - [[Betsimisaraka]] - [[Bezanozano]] - [[Mahafaly]] - [[Makoa]] - [[Masikoro]] - [[Merina]] - [[Mikea]] - [[Sakalava]] - [[Sihanaka]] - [[Tanala]] - [[Tsimihety]] - [[Vezo]] - [[Zafimaniry]] - [[Zafisoro]].
'''Ny vahoaka hafa eto Madagasikara'''
* [[Sinoa eto Madagasikara]]
* [[Vazaha eto Madagasikara]]
* [[Karàna]]
'''Samihafa'''

* [[Jiosy malagasy]]

== Tahirin-kevitra ==
* [https://tafa-sy-dinika.jimdo.com/antanosy-bara-betsileo/ Lahatsoratra amin'ny teny frantsay mahakasika ny Antanosy, Bara ary Betsileo]
* [http://gasikar-histo.e-monsite.com/pages/histoire/monarchie/royaume-antanosy/ Lahatsoratra amin'ny teny frantsay mahakasika fanjakana Antanosy] {{Wayback|url=http://gasikar-histo.e-monsite.com/pages/histoire/monarchie/royaume-antanosy/ |date=20170116142101 }}

== Boky azo anovozan-kevitra ==

* Bradt, Hilary; Austin, Daniel (2007). ''Madagascar'' (9th ed.). Guilford, CT: The Globe Pequot Press Inc. pp. 113–115. &lt;nowiki&gt;ISBN 978-1-84162-197-5&lt;/nowiki&gt;.

* Clément Sambo, &quot;Destins astrologiques et liberté humaine&quot;, ''Études Océan Indien'', 16, Paris : INALCO, 1993, pp. 1-29.
* Clément Sambo, &quot;Pose les devinettes ? Les contes brefs des enfants malgaches&quot;, in : J. Koubi, dir., ''Enfance et Société d’Asie du Sud-Est'', Paris : L’Harmattan, 1994.
* Clément Sambo, ''Aspects philosophiques de l’astrologie traditionnelle antanosy''. [Mémoire de maîtrise en philosophie], 1983, 170 p. CUR, Toliara, Département de Philosophie.
* Clément Sambo, ''Folklore oral des enfants malgaches''. Paris : INALCO, 285 p. [« Travaux et Documents », 4], 1987.
* Clément Sambo, ''Langages non conventionnels à Madagascar. Argot des jeunes et proverbes gaillards''. Paris : Karthala, 2001, 400 p.
* Clément Sambo, ''Oralité et tradition des enfants malgaches''. [Thèse de Doctorat Nouveau Régime] soutenu à l’Institut National des Langues et Civilisations Orientales, Paris. 2 volumes, 300 + 200 p. 1990.
* Clément Sambo, ''Tradition et oralité à Madagascar'', Synthèse des travaux en vue de l’Habilitation à Diriger des Recherches (HDR), 737 p, 2005.
* Diagram Group (2013). ''Encyclopedia of African Peoples''. San Francisco, CA: Routledge. &lt;nowiki&gt;ISBN 9781135963415&lt;/nowiki&gt;.
* Guillaume et Alfred Grandidier, ''Histoire physique, naturelle et politique de Madagascar'', vol. 5, Histoire politique et coloniale, t. 3, Histoire des populations autres que les Merina, fasc. 1, Betsileo, Betsimisaraka, Antanosy ..., Imprimerie officielle, Tananarive, 1948, 255 p.
* Jean-Jacques Rabenirina, ''Le rituel mobilisateur de la circoncision (Savatsy ou cérémonie de circoncision chez les Antanosy de Soamanonga)'', Université de Bordeaux 2, 1998, 429 p. (thèse)
* Ogot, Bethwell A. (1992). ''Africa from the Sixteenth to the Eighteenth Century''. Paris: UNESCO. &lt;nowiki&gt;ISBN 9789231017117&lt;/nowiki&gt;.

== Loharano sy fanamarihana ==
[[Sokajy:Foko ao Madagasikara]]</text>
      <sha1>3azv78ncw0p6e08l825qt72tly9a5nx</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1091709</id>
      <parentid>1091707</parentid>
      <timestamp>2024-11-19T10:12:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <comment>Nanisy rohy anatiny</comment>
      <origin>1091709</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="23662" sha1="59zmazihrtyxst13zkw5uohdr7ji4ws" xml:space="preserve">[[Sary:ANTANOSY.jpg|vignette|354x354px|Tanora lahy sy vavy antanosy]]
[[Sary:Antanosy tomb on the road from Fort Dauphin to Amboasary.jpg|vignette|Fasana antanosy manamorona ny lalana avy any [[Tolagnaro]] mankany [[Amboasary-Atsimo|Amboasary Atsimo]]]]
Ny '''Antanosy''' na '''Tanosy''' dia vondrom-poko ao amin' ny tendro atsimo-atsinanan' i [[Madagasikara]], ao amin' ny [[faritra Anosy]] izay misy an' i [[Tolagnaro]], eo anelanelan' ny renirano [[Masianaka (ony)|Masianaka]] sy ny ony [[Mandrare]] no misy azy betsaka indrindra, nefa ahitana azy koa ny tanàna toa an' i [[Bezaha]] sy [[Vatolatsaka]] (ao amin' ny [[distrikan'i Betioky-Atsimo|distrikan' i Betioky-Atsimo]]) ary any [[Bereketa]] ([[distrikan'i Sakaraha|distrikan' i Sakaraha]]) any amin' ny [[faritra Atsimo-Andrefana]]. I Tolagnaro no tanàn-dehiben' izy ireo. Nifindra any taorian' ny nandresen' ny [[Merina]] an' Anosy. ny Antanosy mipetraka any Bezaha sy ny manodidina. Tombanana ho 360&amp;nbsp;000 ny Antanosy tamin' ny taona 2013.

== Ny maha izy azy ny Antanosy ==
Ao amin' ny [[Faritra Anosy]] ao atsimo-atsinanan' i Madagasikara no tena fonenan' ny Antanosy, na dia eo aza ireo izay mipetraka any [[Bezaha]] sy ny manodidina, izay nifindran' ny sasany tamin' ny Antanosy taorian' ny nandresen' ny [[Fanjakan' Imerina|Merina]] an' Anosy.[[Sary:Two Antanosy ,men, 1900-1910.jpg|vignette|183x183px|Lehilahy antanosy, teo anelanelan' ny taona 1900 sy 1910.]]
Tamin' ny taonjato faha-19 dia nibodo ny ampahan-tanin' ny [[Mahafaly]] sy ny an' ny [[Bara]] ny Antanosy, hatrany amin' ny ony [[Onilahy]] any atsimo-andrefana, noho ny fahaiza-manaony. Vokatry ny fahatongavan' ny [[Merina|tafika merina]] tany Anosy izany fifindrà-monina izany&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Ogot, Bethwell A. (1992). ''[https://books.google.com/books?id=WAQbp7aLpZkC Africa from the Sixteenth to the Eighteenth Century]''. Paris: UNESCO.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Niisa 360&amp;nbsp;000 any ho any ny Antanosy tamin' ny taona 2013&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Diagram Group (2013). ''[https://books.google.com/books?id=xJQuAgAAQBAJ Encyclopedia of African Peoples]''. San Francisco, CA: Routledge. p. .&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. 2 % n' ny [[Malagasy (vahoaka)|vahoaka malagasy]] eo ho eo ny Antanosy, ka anisan' ny vondrom-poko madinika eto [[Madagasikara]] amin'  ny isan' ny mponina sy amin' ny velaran' ny tany nonenan' ny razambeny&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Bradt, Hilary; Austin, Daniel (2007). ''[https://books.google.com/books?id=vyNVb2q0RisC&amp;pg=PA23&amp;dq=madagascar+ethnic+group#q=madagascar%20ethnic%20group Madagascar]'' (9th ed.). Guilford, CT: The Globe Pequot Press Inc. pp. 113–115.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.[[Sary:Antanosy warriors.jpg|vignette|282x282px|Mpiady antanosy tamin' ny taona 1908 any ho any]]

== Fiarahamonina ==
Nifindra monina avy any avaratra tokony ho 150–200 taona lasa izay ny razamben' ny Antanosy ankehitriny. 

=== Ny foko mandrafitra ilay vondrona ===
Raha zaraina telo fotsiny, araka ny voalazan' ny Ministeran' ny Fambolena sy ny Fiompiana ary ny Jono (''Ministère de l'Agriculture, de l'Elevage et de la Pêche'' -- MAEP, 2003), dia izao ireo vondrona ireo:

* ny [[Antavaratra (tanosy)|Antavaratra]] any [[Manantenina]] (fifangaroan' ny Antanosy sy ny [[Antaisaka]]);

* ireo monina amin' ny lohasaha [[Antambolo (tanosy)|Antambolo]] ao amin' ny faritra [[Ranomafana (Taolanaro)|Ranomafana]] sy [[Enaniliha]]
* ny [[Antatsimo (tanosy)|Antatsimo]] mipetraka any amin' ny tapany atsimo-andrefan' Anosy, manomboka any [[Ranopiso]] ka hatrany amin' ny onin' i [[Mandrare]].

Raha zaraina dimy, dia ao:
* ny Antavaratra na Tavaratra, ao amin' ny faritr' i [[Manantenina]] sy ny manodidina (atao hoe Temanantenina iireo izay monina na avy ao Manantenina fa ireo ao avaratra kokoa dia atao hoe Tavaratra);

* ny [[Antambolo (tanosy)|Antambolo]] na Tambolo, ao amin' ny faritr' i [[Ranomafana (Taolanaro)|Ranomafana]] sy [[Enaniliha]];
* ny Antatsimo na Tatsimo, izay monina ao amin' ny tapany atsimo-andrefan' ny [[faritra Anosy]], avy eo [[Ranopiso]] hatrany amin' ny reniranon' i [[Mandrare]] (any [[Amboasary-Atsimo]]);
* ny [[Antambato (tanosy)|Antambato]] na Tambato, monina ao amin' ny faritr' i [[Mahatalaky]]  sy i [[Manafiafy]];
* ny [[Antanosy (Fanjahira)|Antanosy]] na Tanosy, ao amin' ny faritr' i [[Fanjahira]].
Fomba iray amaritana ny Antanosy koa ny fifantohana amin' ny [[Zafiraminia]] tonga teny Anosy tamin' ny taonjato faha-16, izay nandresy ny mponina izay efa nipetraka teo, ary ny tarana-mpanjakany taloha dia voafehin’ ny fasana antsoina hoe [[Enosiavaratse|Enosiavaratsy]] (Manarivo), Enosiatsimo (Andromira) ary Samby Anosy ([[Ifarantsa]]).

== Tantara ==

=== Tarana-mpanjaka zafiraminia ===
Tamin’ ny taonjato faha-16 dia tonga tany [[Faritra Anosy|Anosy]] ny [[Zafiraminia]] (taranak' i [[Raminia|Ramini]]&lt;nowiki/&gt;a) ary nifindra tany amin’ ny lohasahan' i [[Efaho (ony)|Efaho]] rehefa resin' ny [[Antambahoaka]] tany avaratra. Efa tamin’ ny taonjato faha-13 tany ho any no niaina teto [[Madagasikara]] ny Zafiraminia ary nifangaro tamin' ny Malagasy,izay efa nonina teto talohany; tsy nanana andrim-pivavahana silamo izy ireo na dia nitazona ny [[Abidy arabo|soratra arabo]] sy ny fomba amam-panao ara-piaraha-monina maro. Nampiditra ny fampiasana trano hazo ny Zafiraminia, nanana [[omby]] ho mariky ny fananan-karena, ary nanangana tarana-mpanjaka naharitra 200 taona.

=== Ny fifandraisana tamin' ny Eorôpeana ===
Raha nifindra tany Anosy avy any avaratra ny Zafiraminia dia nanomboka tonga avy any atsimo ny Eorôpeana. Tamin' ny 10 aogositra 1500, ny sambo [[Pôrtogaly|pôrtogey]] - izay nisaraka tamin' ny ''[[Armadas da Índia]]'' faha-2 - no Eorôpeana voalohany nahita an' i [[Madagasikara]], tany amin' ny morontsiraka atsimo akaikin' i [[Tolagnaro|Fort-Dauphin]] ankehitriny. Nantsoin' izy ireo hoe ''Ilha de São Lourenço'' (''Saint-Laurent'' amin' ny [[Fiteny frantsay|teny frantsay]]) i Madagasikara. Nisy sambo vaky dimy, fara fahakeliny, teo amin' io morontsiraka io teo anelanelan' ny taona 1504 sy 1507, ary ny sasany tamin' ny [[Pôrtogaly|Pôrtogey]] sisa velona no nanorina ny rova ''Tranovato'', trano vato mirefy 10&amp;nbsp;m&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; teo amin' ny havoana iray 9&amp;nbsp;km any andrefan’ i Fort-Dauphin ankehitriny. Tamin' ny 4 Aogositra 1508 dia tonga nanamita iraka ara-barotra pôrtogey i [[Diogo Lopes de Sequeira]], ary nanavotra olona roa avy amin' ny sambo, izay niasa ho mpandika teny malagasy. 

Tamin' ny taona 1613 dia nitsidika ny rova ​​vato tao Tranovato, izay nipetrahan' ny mpanjaka teo an-toerana, [[Chambanga]], ny sambo pôrtogey nankaty Madagasikara. Nifanarahana ny fifaneken' ny fisakaizana, nosokafana ny raharaham-barotra. Nisy ny tsy fifanarahana momba ny fanerena ny mpanjaka Chambanga handefa an' i [[Drian-Ramaka]] zanany hianatra momba ny fivavahana katôlika any Goa (any [[India]]). Lasa tsy natoky i Chambanga rehefa nanomboka nitady [[volamena]] sy [[volafotsy]] ny Pôrtogey; nampiato ny raharaham-barotra izy, niezaka ny hamoana izany tany Anosy. Nitohy ny varotra rehefa nandimby an-drainy i Drian-Ramaka, ary nanaja ny [[Fivavahan-drazana malagasy|fivavahan-drazana]] fa tsy nanaiky ny [[Katôlisisma|fivavahana katôlika]].

=== Fiorenam-ponenan' ny Frantsay ===
Tamin’ ny taona 1604 dia nanomboka nandefa sambo nankaty Madagasikara ny mpanjaka frantsay [[Henri IV (mpanjakan' i Frantsa)|Henri IV]] mba hifaninana amin' ny zanatany [[Nederlandy|hôlandey]] any amin' ny [[Morontsiraka Volamena Hôlandey|Morontsiraka Volamena]] (''Golden Coast'') any [[Afrika]] (ampahany amin' i [[Ganà]] ankehitriny). Niorina teny [[Manafiafy]] ao Anosy ny fonenan' ny frantsay. Betsaka ny maty tamin' ny volana voalohany, angamba noho ny [[tazomoka]] sy ny [[fivalanan-dra]] (disanteria) tany amin’ ny faritra misy [[honahona]], ary nafindra 40&amp;nbsp;km atsimo-andrefana mankany amin' ny [[Saikinosy|saikinosi]]&lt;nowiki/&gt;n' i Taolanaro ilay tanàna ary nanorenan' izy ireo ilay nantsoina tatỳ aoriana hoe [[Tolagnaro|Fort Dauphin]], [[zanatany]] frantsay voalohany aty amin' ny [[Ranomasimbe Indiana]].

Hitan' ny Frantsay ho azo atao namana i Drian-Ramaka; teo amin' ny sisin' ny tanànan' ny [[Zafiraminia]] ny toeram-ponenan' izy ireo. Nanambady vehivavy andriana zafindraminia i [[Jacques de Pronis]], governora voalohany tao amin' ny [[Compagnie française des Indes orientales]]. Na izany aza, dia nanao izay natezitra ny voanjo i Pronis ka nafatotr' izy tamin' ny rojo vy; taorian' ny famonjena azy dia noroahina tany amin' ny nosy [[La Réunion]] ny mpikomy - na Frantsay na Malagasy. I [[Étienne de Flacourt]] no nandimby azy, ary nikatsaka ny hanangana zanatany maromaro teto Madagasikara mba hamatsiana indray ny sambo eorôpeana mandeha any amin' ny faritra [[India Atsinanana (faritra)|India Atsinanana]], hahazoana sakafo avy amin' ny Malagasy, na amin' ny alalan' ny varotra izany na an-keriny, ary ny nisy koa ny fivarotana [[Aika (zavamaniry)|aika]] (''Indigofera tinctoria'') sy [[Paraky (zavamaniry)|paraky]] ary [[fary]] hamatsiana ny fanitarana ny [[fanjanahantany]].

Nitady izay handresena an' Anosy ny governora nifandimby tao Fort-Dauphin, tamin' ny tapaky ny taonjato faha-17, tamin' ny fandrobana ny fahefan' ny mpanjaka zafiraminia, izay niray hina tamin' ny andron' i Drian Ramaka (ary tatỳ aoriana tamin' ny andron' [[Andriampanolahy]] zanany). Nisy ny hetsika miaramila maromaro izay nandroba sy nandoro tanàna, namono sy [[Fanandevozana|nanandevo]] ny Malagasy ary nangalatra [[omby]] an' aliny. Famonoana olona sy [[fanapoizinana]] ary fisamborana sy fandoroana an' i Fort-Dauphin no nasetrin' ny Malagasy izany. Tamin' ny taona 1674, taorian' ny nananganana indroa ny ''Compagnie française des Indes orientales'', noho ny tsy fahampian' ny tombom-barotra, dia nialan' ny Frantsay i Fort-Dauphin ary nilaozany koa ny zanatany.

=== Fitondrana tompomenakely ===
Nitohy ny disadisa tany Anosy taorian' ny fandroahana ny Frantsay. Rehefa nialokaloka tao Fort-Dauphin ny [[jiolahin-tsambo]] vaky sambo tamin' ny taona 1697, dia nanendry an' i [[Abraham Samuel]], izay [[safiotra]] avy any [[Martinique]], mba ho mpanjaka mpitarika azy ireo. Nitarika [[Asan-jiolahin-tsambo|jiolahin-tsambo]] tamin' hiady tsy tapaka tamin' i [[Diamarang Diamera]], mpanjaka antanosy, i Samuel, mandra-pahafatiny tamin' ny 1705. Niezaka nifehy ny tany indray ny Zafiraminia, nefa tsy nahomby; niatrika fikomiana maromaro izy ireo. Nihena ny isan' ny tanànan' ny voanjo sy ny habeny, ary nifindra tany anaty tanety izy ireo.

Tonga nanarina an' i Fort-Dauphin ho toby famatsiana ilay Frantsay atao hoe [[Louis Laurent de Maudave]] tamin' ny taona 1768. Nisy mpitondra niisa 35 tao amin' ny faritr' Anosy, izay tsy nifanaraka fa niady ny ankamaroany, ary tsy nisy nitondra olona mihoatra ny 3&amp;nbsp;000. Nanao sonia fifanarahana 30 tamin’ ny mpanjaka teo an-toerana i Louis Laurent de Maudave, nanao fifanekena tamin' ny fanomezana [[basy]] azy ireo (basy maherin' ny 10&amp;nbsp;000 sy [[vanja]] 50 taonina no namidy). Nofoanan' ny fitondram-panjakana frantsay anefa ny ''Compagnie française des Indes orientales'' tamin' ny taona nanaraka, ary nilaozana ny toeram-pivarotan' i Maudave. Tokony ho tamin' ny fotoana niaingan' ny Frantsay dia nianjera koa ny fanjakan' ny [[Zafiraminia]], izay ravan' ny ady nanomboka tamin' ny tapaky ny tampolo 1600.

Tamin' ny taona 1819 dia nosokafan' ny Frantsay indray i Fort Dauphin, rehefa avy nifampiraharaha tamin' ny lehiben' ny [[Zafiraminia]], atao hoe [[Rabefania]]. Nila ny fiarovan' ny Frantsay tamin' ny [[Fanjakan' Imerina]], izay nikatsaka ny hanapaka an' i Madagasikara manontolo, i Rabefania. Nanohy nanondrana omby i Fort-Dauphin, ary lasa toeram-panandevozana ihany koa sady nanao fitanehana [[toaka]].

=== Fanapahan' ny Merina ===
Nisy miaramilan' ny [[Fanjakan' Imerina]], izay niisa 3&amp;nbsp;000 hatramin' ny 4&amp;nbsp;000, nidina ny morontsirak' Anosy ary nahafaka an' i Fort-Dauphin tamin' ny 14 Marsa 1825, ka tamin' izany no nifehy ny morontsiraka atsinanan’ i [[Madagasikara]] manontolo ny Fanjakan' Imerina. Miaramila 800 avy any Imerina mirongo basy no nifehy ny fitaterana an-dranomasina sy ny raharaham-barotra niaraka amin' ny miaramila tamin' ny tanàna hafa amorontsiraka. Nanohitra ny fomba feno habibiana nataon' ny Merina anefa ny ampahany be tamin' Anosy ka tsy nanoa fa nifehy tena, raha ny tena marina, ny mponina tany.

=== Adin' ny Frantsay sy ny Malagasy ===
Nanafika an' i [[Madagasikara]] i Frantsa tamin' ny taona 1883, mba hanoherana ny fitombon' ny herin' ny [[Britaina Lehibe|Britanika]] aty amin' ny [[Ranomasimbe Indiana]]. Tany avaratr' i Madagasikara no tena nifantohan' ity fanirahana tafika voalohany teto Madagasikara ity, izay ivon' ny fahefan' Imerina. Izany no nahatonga ny Antanosy hikomy sy haka an' i [[Fort-Dauphin]], na dia nalain' ny [[Merina]] aza izany tamin' ny taona 1884. Tamin' ny taona 1885 dia nodarohan' ny sambo mpiady frantsay baomba ilay rova. Namerina namaritra ny faritra aty [[Afrika]] feheziny i [[Britaina Lehibe]] sy i [[Frantsa]]; lasa [[Prôtektôrata Frantsain' i Madagasikara|prôtektôrata frantsay i Madagasikara]]. Avy eo dia nanao fanirahana miaramila faharoa aty Madagasikara tamin’ ny taona 1894 ny Frantsay.

=== Zanatany frantsay ===
Lasa [[Madagasikara zanatany frantsay|zanatany frantsay]] tamin' ny fomba ôfisialy i Madagasikara tamin' ny 6 Aogositra 1896, ary ny miaramila frantsay no nifehy an' i Fort-Dauphin. Nisy tsy fandriam-pahalemana goavana tany amin' ny faritra hafa any amin' ny tapa,ny atsimon' i Madagasikara. Notarihin' ny mpanjaka antanosy [[Rabefagnatrika]], izay mpifaninana tamin' ny mpanjakan' i [[Manambaro]] atao hoe [[Rabefialy]], izay nanohana ny Frantsay, ny fanoherana tao anivon' Anosy. Resin' ny Frantsay ny faritra atsimon' i Madagasikara tamin' ny taona 1898, tamin' ny alalan' ny fomba fanoheram-pikomiana novolavolaina tany [[Indôsina]].

Niteraka fikomiana kely sy fanafihana, izay niafara tamin’ ny [[Fikomian' ny Malagasy tamin' ny taona 1904–1905|fikomiana faobe tamin' ny taona 1904–1905]], ny fitondrana henjana sy ny tsy firaharahana ny [[kolontsaina malagasy]]. Nitarika mpikomy nianatsimo nankany Anosy i [[Befagnatrika]], izay  mpanjakan' ny Antanosy, ary tamin' ny volana Desambra 1904 dia nahafaka an' i [[Esira]] sy i [[Fort Dauphin|Fort-Dauphin]] ary i [[Manambaro]], tamin’ ny fandrobana izay niely patrana. Amin' ny ankapobeny dia nanohana ny fikomiana ny [[Prôtestantisma eto Madagasikara|Prôtestanta]], ary nisy fiangonana katôlika maromaro nodoran' ny mpikomy.

Nihamafy ny fihetseham-po [[Fanindrahindram-pirenena|nasiônalista]] sy mpanohana ny fahaleovantena teto Madagasikara taorian' ny fiverenan' ny lehilahy izay noterena hanao miaramila, ny fanohizana ny [[Asa an-tery vozona|asa an-terivozona]], ary ny tsy fisian' ny fanavaozana nampanantenain' i [[Charles de Gaulle]]. Rehefa tsy nety nanohana ny dingana [[Demôkrasia|demôkratika]] mankany amin' ny fahaleovantenan' i Madagasikara ny governemanta frantsay, dia nahazo vahana ny mpitarika ny tolona ho an' ny fahaleovantena ary nanomboka ny [[Tolom-bahoaka tamin' ny 1947|fitroaran' ny Malagasy tamin' ny taona 1947–1949]].

=== Repoblikan' i Madagasikara ===
Nahazo fahaleovan-tena tamin' ny [[fitsapan-kevi-bahoaka]] i Madagasikara tamin' ny taona 1958. Notoherin' ny fitroaran' ny tantsaha tany amin' ny [[Faritanin' i Toliara]] (anisan' izany [[Faritra Anosy|Anosy]]) ny fahefana ara-pôlitikan' ny fitondrana vaovao, tamin' ny taona 1971. Nitarika ho amin' ny fanangana ny [[Repoblika Demôkratika Malagasy]] tamin' ny taona 1975 ny fihetsiketsehan' ny mpianatra narahin' ny fitokonana faobe sy ny rotaka.

== Fiteny ==
Ny ankamaroan' ny Antanosy dia mampiasa ny [[fiteny antanosy]], izay [[fitenim-paritra malagasy]], sampan' ny [[Fiteny malaiô-pôlineziana|vondrom-piteny malaiô-pôlineziana]] avy amin' ny [[fiteny baritô]] any atsimon' i [[Bôrneô]]. Miteny antanosy ihany koa ny Antanosy ao amin' ny tanàna toa an' i [[Bezaha]] sy [[Vatolatsaka]] ([[Distrikan'i Betioky-Atsimo|distrikan' i Betioky-Atsimo]]) ary any [[Bereketa]] ([[Distrikan'i Sakaraha|distrikan' i Sakaraha]]). Ity fiteny ity no fiteny malagasy nosoratana voalohany amin' ny [[abidy latina]] (vavaka kristiana amin' ny fiteny antanosy)..

== Toekarena ==

=== Jono ===
Mpiandriaka sy [[Jono|mpanjono]] ny Antanosy monina amorotsiraka.

=== Fambolena sy fiompiana ===
Mpamboly [[vary]] sy [[mangahazo]] sy [[Fiompiana omby|mpiompy omby]] kosa ireo izay monina an-tanety lavitra ny [[ranomasina]]. Raha ampy ny [[Rotsa-drano|rotsak' orana]], dia ny [[vary]] no vokatra voalohany amin' ny sakafo. Sakafo tena ilaina ho an’ ireo izay tsy mahavidy vary mandritra ny taona ny [[mangahazo]], anisan' izany ny ankamaroan' ny Malagasy any an-toerana. Kely ny vokatra avy amin' ny ankamaroan' ny voly, indrindra noho ny fomba fambolena mbola nentim-paharazana. Ny [[Kafe (maniry)|kafe]] (avy amin’ ny faritra [[Ranomafana]] indrindraindrindra), ny [[trongatsy mavokely]] (''Catharanthus roseus''), ny [[taretra]] (''Agave sisalana'') ary ny [[Dipoavatra (maniry)|dipoavatra]] (''Schinus'') no voly fanondrana efatra lehibe ao amin' ny faritra Anosy.

=== Taozavatra ===
[[Sary:Tanosy dwelling.jpg|vignette|Trano antanosy]]
Misy koa ny mpanefy sy ny mpanamboatra trano amin' ny hazo.

=== Varotra ===
Anisan' ny fiveloman' ny olona koa ny divarotana ny vokatry ny fitrandrahany ny [[zavamaniry]] sy ny [[biby]] any an' ala ([[tantely]], [[hazo]], zavamaniry fanao [[raokandro]]). Fanao matetika mandritra ny tsena isan-kerinandro eo an-toerana ny varotra, satria monina any amin' ny tanàna ambanivohitra lavitra vitsy mponina ny ankamaroan' ny mponina&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Lyon, Linda M. (2003). ''[https://research.wsulibs.wsu.edu:8443/xmlui/bitstream/handle/2376/119/l..?sequence=1 Antanosy Odyssey II: Application of the use and knowledge of non-domesticated medicinal plants on conservation among the people of Madagascar]''. Doctoral dissertation, Washington State University.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

== Kolontsaina ==
[[Sary:Man from the Antanosy tribe in Madagascar 1950. (9420075397).jpg|vignette|Lehilahy antanosy tamin' ny taona 1950]]
=== Ny fivavahan-drazana ===
Toy ny faritra maro eto [[Madagasikara]] dia maro ny Antanosy mandala ny [[Fivavahan-drazana malagasy|fivavahan-drazana]] izay iantsoana an' i [[Zanahary]] sy anajana ny [[Razana (finoana malagasy)|razana]]. Mbola maro ny Kristiana ao Anosy manaja ny finoana nentim-paharazanana, indrindra ny [[Fady (malagasy)|fady]] samihafa, izay mifangaro ihany koa amin' ny [[Silamo eto Madagasikara|fanao mozilmàna]] izay niditra tao efa taonjato maro lasa.

=== Ny kristianisma ===
Tamin' ny taompolo 1610 dia nisy fiangonana naorina ho an' ny [[Zezoita]] izay natao hanombohana ny [[fitoriana ny filazantsara]]. Tsy nanaiky ny handefasana an' i [[Drian-Ramaka]] zanany lahy ho any [[Goa]] (any [[India]]) hianatra momba ny [[Katôlisisma|fivavahana katôlika]] ny mpanjaka [[Chambanga]]. Nanaja ny [[Fivavahan-drazana malagasy|fivavahan-drazana]] i Drian-Ramaka, rehefa nandimby an-drainy, fa tsy nanaiky ny fivavahana katôlika. Vokatry ny tsy fahombiazan' ny Zezoita (Malagasy iray monja no natao [[batemy]] nandritra ny herintaona) dia niala tao Anosy izy ireo tamin' ny taona 1617. Tamin' ny tapaky ny taonjato faha-17 dia notarihin' ny [[Lazarista]] (''Congrégation de la Mission'') ny asa fitoriana. Tamin’ ny taona 1869, taorian' ny fahazoan' ny [[Fanjakan' Imerina]] ny fanapahana an' Anosy, dia niova ho kristiana ny mpanjakavavy merina [[Ranavalona II]]. Nisy fiangonana naorina tao Fort-Dauphin ary tsy maintsy nanatrika fivavahana ny mponina tao. Ny evanjelista avy amin' ny [[London Missionary Society]] no nitarika ny fiangonana tatỳ aoriana. Taorian' ny naha lasa [[Zanatanin' i Madagasikara sy ny tany miankina|zanatany frantsay]] an' i Madagasikara dia niseho ny fikomiana goavana tany atsimon' i Madagasikara, nefa resy ny faritra atsimon' i Madagasikara tamin' ny taona 1898. Taorian’ ilay fikomiana dia nakaton' ny Frantsay ny sekoly loterana sy ny [[Loteranisma eto Madagasikara|fiangonana loterana]], izay noheveriny ho mpiray tsikombakomba amin' ny mpikomy.

=== Fombafomba amin' ny fandevenana ===
[[Sary:Mahafaly-tomb.jpg|vignette|Orimbato antanosy]]
Manangana [[tsangambato]] na [[orimbato]] ny Antanosy mba hahatsiarovany ny havany maty, na dia efa milevina am-pasana, ka matetika amin' ny toerana malaky talaky mason' ny besinimaro no anorenana izany, toy ny toerana amoron-dalana.

[[Sary:Ethnic_groups_of_Madagascar_Map.png|vignette|Ny fitsinjaran' ny vondrom-poko eto Madagasikara]]
== Jereo koa ==
'''&lt;big&gt;Vahoaka eto Madagasikara&lt;/big&gt;'''

'''Ny foko eto Madagasikara'''
* [[Antambahoaka]] -  [[Antandroy]] - [[Antankarana]] - [[Antanosy]] - [[Antefasy]] - [[Antemoro]] - [[Antesaka]] - [[Bara]] - [[Beosy]] - [[Betsileo]] - [[Betsimisaraka]] - [[Bezanozano]] - [[Mahafaly]] - [[Makoa]] - [[Masikoro]] - [[Merina]] - [[Mikea]] - [[Sakalava]] - [[Sihanaka]] - [[Tanala]] - [[Tsimihety]] - [[Vezo]] - [[Zafimaniry]] - [[Zafisoro]].
'''Ny vahoaka hafa eto Madagasikara'''
* [[Sinoa eto Madagasikara]]
* [[Vazaha eto Madagasikara]]
* [[Karàna]]
'''Samihafa'''

* [[Jiosy malagasy]]

== Tahirin-kevitra ==
* [https://tafa-sy-dinika.jimdo.com/antanosy-bara-betsileo/ Lahatsoratra amin'ny teny frantsay mahakasika ny Antanosy, Bara ary Betsileo]
* [http://gasikar-histo.e-monsite.com/pages/histoire/monarchie/royaume-antanosy/ Lahatsoratra amin'ny teny frantsay mahakasika fanjakana Antanosy] {{Wayback|url=http://gasikar-histo.e-monsite.com/pages/histoire/monarchie/royaume-antanosy/ |date=20170116142101 }}

== Boky azo anovozan-kevitra ==

* Bradt, Hilary; Austin, Daniel (2007). ''Madagascar'' (9th ed.). Guilford, CT: The Globe Pequot Press Inc. pp. 113–115. &lt;nowiki&gt;ISBN 978-1-84162-197-5&lt;/nowiki&gt;.

* Clément Sambo, &quot;Destins astrologiques et liberté humaine&quot;, ''Études Océan Indien'', 16, Paris : INALCO, 1993, pp. 1-29.
* Clément Sambo, &quot;Pose les devinettes ? Les contes brefs des enfants malgaches&quot;, in : J. Koubi, dir., ''Enfance et Société d’Asie du Sud-Est'', Paris : L’Harmattan, 1994.
* Clément Sambo, ''Aspects philosophiques de l’astrologie traditionnelle antanosy''. [Mémoire de maîtrise en philosophie], 1983, 170 p. CUR, Toliara, Département de Philosophie.
* Clément Sambo, ''Folklore oral des enfants malgaches''. Paris : INALCO, 285 p. [« Travaux et Documents », 4], 1987.
* Clément Sambo, ''Langages non conventionnels à Madagascar. Argot des jeunes et proverbes gaillards''. Paris : Karthala, 2001, 400 p.
* Clément Sambo, ''Oralité et tradition des enfants malgaches''. [Thèse de Doctorat Nouveau Régime] soutenu à l’Institut National des Langues et Civilisations Orientales, Paris. 2 volumes, 300 + 200 p. 1990.
* Clément Sambo, ''Tradition et oralité à Madagascar'', Synthèse des travaux en vue de l’Habilitation à Diriger des Recherches (HDR), 737 p, 2005.
* Diagram Group (2013). ''Encyclopedia of African Peoples''. San Francisco, CA: Routledge. &lt;nowiki&gt;ISBN 9781135963415&lt;/nowiki&gt;.
* Guillaume et Alfred Grandidier, ''Histoire physique, naturelle et politique de Madagascar'', vol. 5, Histoire politique et coloniale, t. 3, Histoire des populations autres que les Merina, fasc. 1, Betsileo, Betsimisaraka, Antanosy ..., Imprimerie officielle, Tananarive, 1948, 255 p.
* Jean-Jacques Rabenirina, ''Le rituel mobilisateur de la circoncision (Savatsy ou cérémonie de circoncision chez les Antanosy de Soamanonga)'', Université de Bordeaux 2, 1998, 429 p. (thèse)
* Ogot, Bethwell A. (1992). ''Africa from the Sixteenth to the Eighteenth Century''. Paris: UNESCO. &lt;nowiki&gt;ISBN 9789231017117&lt;/nowiki&gt;.

== Loharano sy fanamarihana ==
[[Sokajy:Foko ao Madagasikara]]</text>
      <sha1>59zmazihrtyxst13zkw5uohdr7ji4ws</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1091714</id>
      <parentid>1091709</parentid>
      <timestamp>2024-11-19T10:25:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <comment>Tsipelina</comment>
      <origin>1091714</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="23678" sha1="jtrvdrp25yezgrnemyuvsz1c1xlw073" xml:space="preserve">[[Sary:ANTANOSY.jpg|vignette|354x354px|Tanora lahy sy vavy antanosy]]
[[Sary:Antanosy tomb on the road from Fort Dauphin to Amboasary.jpg|vignette|Fasana antanosy manamorona ny lalana avy any [[Tolagnaro]] mankany [[Amboasary-Atsimo|Amboasary Atsimo]]]]
Ny '''Antanosy''' na '''Tanosy''' dia vondrom-poko ao amin' ny tendro atsimo-atsinanan' i [[Madagasikara]], ao amin' ny [[faritra Anosy]] izay misy an' i [[Tolagnaro]], eo anelanelan' ny renirano [[Masianaka (ony)|Masianaka]] sy ny ony [[Mandrare]] no misy azy betsaka indrindra, nefa ahitana azy koa ny tanàna toa an' i [[Bezaha]] sy [[Vatolatsaka]] (ao amin' ny [[distrikan'i Betioky-Atsimo|distrikan' i Betioky-Atsimo]]) ary any [[Bereketa]] ([[distrikan'i Sakaraha|distrikan' i Sakaraha]]) any amin' ny [[faritra Atsimo-Andrefana]]. I Tolagnaro no tanàn-dehiben' izy ireo. Nifindra any taorian' ny nandresen' ny [[Merina]] an' Anosy. ny Antanosy mipetraka any Bezaha sy ny manodidina. Tombanana ho 360&amp;nbsp;000 ny Antanosy tamin' ny taona 2013.

== Ny maha izy azy ny Antanosy ==
Ao amin' ny [[Faritra Anosy]] ao atsimo-atsinanan' i Madagasikara no tena fonenan' ny Antanosy, na dia eo aza ireo izay mipetraka any [[Bezaha]] sy ny manodidina, izay nifindran' ny sasany tamin' ny Antanosy taorian' ny nandresen' ny [[Fanjakan' Imerina|Merina]] an' Anosy.[[Sary:Two Antanosy ,men, 1900-1910.jpg|vignette|183x183px|Lehilahy antanosy, teo anelanelan' ny taona 1900 sy 1910.]]
Tamin' ny taonjato faha-19 dia nibodo ny ampahan-tanin' ny [[Mahafaly]] sy ny an' ny [[Bara]] ny Antanosy, hatrany amin' ny ony [[Onilahy]] any atsimo-andrefana, noho ny fahaiza-manaony. Vokatry ny fahatongavan' ny [[Merina|tafika merina]] tany Anosy izany fifindrà-monina izany&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Ogot, Bethwell A. (1992). ''[https://books.google.com/books?id=WAQbp7aLpZkC Africa from the Sixteenth to the Eighteenth Century]''. Paris: UNESCO.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Niisa 360&amp;nbsp;000 any ho any ny Antanosy tamin' ny taona 2013&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Diagram Group (2013). ''[https://books.google.com/books?id=xJQuAgAAQBAJ Encyclopedia of African Peoples]''. San Francisco, CA: Routledge. p. .&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. 2 % n' ny [[Malagasy (vahoaka)|vahoaka malagasy]] eo ho eo ny Antanosy, ka anisan' ny vondrom-poko madinika eto [[Madagasikara]] amin'  ny isan' ny mponina sy amin' ny velaran' ny tany nonenan' ny razambeny&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Bradt, Hilary; Austin, Daniel (2007). ''[https://books.google.com/books?id=vyNVb2q0RisC&amp;pg=PA23&amp;dq=madagascar+ethnic+group#q=madagascar%20ethnic%20group Madagascar]'' (9th ed.). Guilford, CT: The Globe Pequot Press Inc. pp. 113–115.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.[[Sary:Antanosy warriors.jpg|vignette|282x282px|Mpiady antanosy tamin' ny taona 1908 any ho any]]

== Fiarahamonina ==
Nifindra monina avy any avaratra tokony ho 150–200 taona lasa izay ny razamben' ny Antanosy ankehitriny. 

=== Ny foko mandrafitra ilay vondrona ===
Raha zaraina telo fotsiny, araka ny voalazan' ny Ministeran' ny Fambolena sy ny Fiompiana ary ny Jono (''Ministère de l'Agriculture, de l'Elevage et de la Pêche'' -- MAEP, 2003), dia izao ireo vondrona ireo:

* ny [[Antavaratra (tanosy)|Antavaratra]] any [[Manantenina]] (fifangaroan' ny Antanosy sy ny [[Antaisaka]]);

* ireo monina amin' ny lohasaha [[Antambolo (tanosy)|Antambolo]] ao amin' ny faritra [[Ranomafana (Taolanaro)|Ranomafana]] sy [[Enaniliha]]
* ny [[Antatsimo (tanosy)|Antatsimo]] mipetraka any amin' ny tapany atsimo-andrefan' Anosy, manomboka any [[Ranopiso]] ka hatrany amin' ny onin' i [[Mandrare]].

Raha zaraina dimy, dia ao:
* ny Antavaratra na Tavaratra, ao amin' ny faritr' i [[Manantenina]] sy ny manodidina (atao hoe Temanantenina iireo izay monina na avy ao Manantenina fa ireo ao avaratra kokoa dia atao hoe Tavaratra);

* ny [[Antambolo (tanosy)|Antambolo]] na Tambolo, ao amin' ny faritr' i [[Ranomafana (Taolanaro)|Ranomafana]] sy [[Enaniliha]];
* ny Antatsimo na Tatsimo, izay monina ao amin' ny tapany atsimo-andrefan' ny [[faritra Anosy]], avy eo [[Ranopiso]] hatrany amin' ny reniranon' i [[Mandrare]] (any [[Amboasary-Atsimo]]);
* ny [[Antambato (tanosy)|Antambato]] na Tambato, monina ao amin' ny faritr' i [[Mahatalaky]]  sy i [[Manafiafy]];
* ny [[Antanosy (Fanjahira)|Antanosy]] na Tanosy, ao amin' ny faritr' i [[Fanjahira]].
Fomba iray amaritana ny Antanosy koa ny fifantohana amin' ny [[Zafiraminia]] tonga teny Anosy tamin' ny taonjato faha-16, izay nandresy ny mponina izay efa nipetraka teo, ary ny tarana-mpanjakany taloha dia voafehin’ ny fasana antsoina hoe [[Enosiavaratse|Enosiavaratsy]] (Manarivo), Enosiatsimo (Andromira) ary Samby Anosy ([[Ifarantsa]]).

== Tantara ==

=== Tarana-mpanjaka zafiraminia ===
Tamin’ ny taonjato faha-16 dia tonga tany [[Faritra Anosy|Anosy]] ny [[Zafiraminia]] (taranak' i [[Raminia|Ramini]]&lt;nowiki/&gt;a) ary nifindra tany amin’ ny lohasahan' i [[Efaho (ony)|Efaho]] rehefa resin' ny [[Antambahoaka]] tany avaratra. Efa tamin’ ny taonjato faha-13 tany ho any no niaina teto [[Madagasikara]] ny Zafiraminia ary nifangaro tamin' ny Malagasy,izay efa nonina teto talohany; tsy nanana andrim-pivavahana silamo izy ireo na dia nitazona ny [[Abidy arabo|soratra arabo]] sy ny fomba amam-panao ara-piaraha-monina maro. Nampiditra ny fampiasana trano hazo ny Zafiraminia, nanana [[omby]] ho mariky ny fananan-karena, ary nanangana tarana-mpanjaka naharitra 200 taona.

=== Ny fifandraisana tamin' ny Eorôpeana ===
Raha nifindra tany Anosy avy any avaratra ny Zafiraminia dia nanomboka tonga avy any atsimo ny Eorôpeana. Tamin' ny 10 aogositra 1500, ny sambo [[Pôrtogaly|pôrtogey]] - izay nisaraka tamin' ny ''[[Armadas da Índia]]'' faha-2 - no Eorôpeana voalohany nahita an' i [[Madagasikara]], tany amin' ny morontsiraka atsimo akaikin' i [[Tolagnaro|Fort-Dauphin]] ankehitriny. Nantsoin' izy ireo hoe ''Ilha de São Lourenço'' (''Saint-Laurent'' amin' ny [[Fiteny frantsay|teny frantsay]]) i Madagasikara. Nisy sambo vaky dimy, fara fahakeliny, teo amin' io morontsiraka io teo anelanelan' ny taona 1504 sy 1507, ary ny sasany tamin' ny [[Pôrtogaly|Pôrtogey]] sisa velona no nanorina ny rova ''Tranovato'', trano vato mirefy 10&amp;nbsp;m&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; teo amin' ny havoana iray 9&amp;nbsp;km any andrefan’ i Fort-Dauphin ankehitriny. Tamin' ny 4 Aogositra 1508 dia tonga nanamita iraka ara-barotra pôrtogey i [[Diogo Lopes de Sequeira]], ary nanavotra olona roa avy amin' ny sambo, izay niasa ho mpandika teny malagasy. 

Tamin' ny taona 1613 dia nitsidika ny rova ​​vato tao Tranovato, izay nipetrahan' ny mpanjaka teo an-toerana, [[Chambanga]], ny sambo pôrtogey nankaty Madagasikara. Nifanarahana ny fifaneken' ny fisakaizana, nosokafana ny raharaham-barotra. Nisy ny tsy fifanarahana momba ny fanerena ny mpanjaka Chambanga handefa an' i [[Drian-Ramaka]] zanany hianatra momba ny fivavahana katôlika any Goa (any [[India]]). Lasa tsy natoky i Chambanga rehefa nanomboka nitady [[volamena]] sy [[volafotsy]] ny Pôrtogey; nampiato ny raharaham-barotra izy, niezaka ny hamoana izany tany Anosy. Nitohy ny varotra rehefa nandimby an-drainy i Drian-Ramaka, ary nanaja ny [[Fivavahan-drazana malagasy|fivavahan-drazana]] fa tsy nanaiky ny [[Katôlisisma|fivavahana katôlika]].

=== Fiorenam-ponenan' ny Frantsay ===
Tamin’ ny taona 1604 dia nanomboka nandefa sambo nankaty Madagasikara ny mpanjaka frantsay [[Henri IV (mpanjakan' i Frantsa)|Henri IV]] mba hifaninana amin' ny zanatany [[Nederlandy|hôlandey]] any amin' ny [[Costa do Ouro]] ([[Fiteny anglisy|anglisy]]: ''Golden Coast'', &quot;Morontsiraky ny Volamena&quot;) any [[Afrika]] (ampahany amin' i [[Ganà]] ankehitriny). Niorina teny [[Manafiafy]] ao Anosy ny fonenan' ny frantsay. Betsaka ny maty tamin' ny volana voalohany, angamba noho ny [[tazomoka]] sy ny [[fivalanan-dra]] (disanteria) tany amin’ ny faritra misy [[honahona]], ary nafindra 40&amp;nbsp;km atsimo-andrefana mankany amin' ny [[Saikinosy|saikinosi]]&lt;nowiki/&gt;n' i Taolanaro ilay tanàna ary nanorenan' izy ireo ilay nantsoina tatỳ aoriana hoe [[Tolagnaro|Fort Dauphin]], [[zanatany]] frantsay voalohany aty amin' ny [[Ranomasimbe Indiana]].

Hitan' ny Frantsay ho azo atao namana i Drian-Ramaka; teo amin' ny sisin' ny tanànan' ny [[Zafiraminia]] ny toeram-ponenan' izy ireo. Nanambady vehivavy andriana zafindraminia i [[Jacques de Pronis]], governora voalohany tao amin' ny [[Compagnie française des Indes orientales]]. Na izany aza, dia nanao izay natezitra ny voanjo i Pronis ka nafatotr' izy tamin' ny rojo vy; taorian' ny famonjena azy dia noroahina tany amin' ny nosy [[La Réunion]] ny mpikomy - na Frantsay na Malagasy. I [[Étienne de Flacourt]] no nandimby azy, ary nikatsaka ny hanangana zanatany maromaro teto Madagasikara mba hamatsiana indray ny sambo eorôpeana mandeha any amin' ny faritra [[India Atsinanana (faritra)|India Atsinanana]], hahazoana sakafo avy amin' ny Malagasy, na amin' ny alalan' ny varotra izany na an-keriny, ary ny nisy koa ny fivarotana [[Aika (zavamaniry)|aika]] (''Indigofera tinctoria'') sy [[Paraky (zavamaniry)|paraky]] ary [[fary]] hamatsiana ny fanitarana ny [[fanjanahantany]].

Nitady izay handresena an' Anosy ny governora nifandimby tao Fort-Dauphin, tamin' ny tapaky ny taonjato faha-17, tamin' ny fandrobana ny fahefan' ny mpanjaka zafiraminia, izay niray hina tamin' ny andron' i Drian Ramaka (ary tatỳ aoriana tamin' ny andron' [[Andriampanolahy]] zanany). Nisy ny hetsika miaramila maromaro izay nandroba sy nandoro tanàna, namono sy [[Fanandevozana|nanandevo]] ny Malagasy ary nangalatra [[omby]] an' aliny. Famonoana olona sy [[fanapoizinana]] ary fisamborana sy fandoroana an' i Fort-Dauphin no nasetrin' ny Malagasy izany. Tamin' ny taona 1674, taorian' ny nananganana indroa ny ''Compagnie française des Indes orientales'', noho ny tsy fahampian' ny tombom-barotra, dia nialan' ny Frantsay i Fort-Dauphin ary nilaozany koa ny zanatany.

=== Fitondrana tompomenakely ===
Nitohy ny disadisa tany Anosy taorian' ny fandroahana ny Frantsay. Rehefa nialokaloka tao Fort-Dauphin ny [[jiolahin-tsambo]] vaky sambo tamin' ny taona 1697, dia nanendry an' i [[Abraham Samuel]], izay [[safiotra]] avy any [[Martinique]], mba ho mpanjaka mpitarika azy ireo. Nitarika [[Asan-jiolahin-tsambo|jiolahin-tsambo]] tamin' hiady tsy tapaka tamin' i [[Diamarang Diamera]], mpanjaka antanosy, i Samuel, mandra-pahafatiny tamin' ny 1705. Niezaka nifehy ny tany indray ny Zafiraminia, nefa tsy nahomby; niatrika fikomiana maromaro izy ireo. Nihena ny isan' ny tanànan' ny voanjo sy ny habeny, ary nifindra tany anaty tanety izy ireo.

Tonga nanarina an' i Fort-Dauphin ho toby famatsiana ilay Frantsay atao hoe [[Louis Laurent de Maudave]] tamin' ny taona 1768. Nisy mpitondra niisa 35 tao amin' ny faritr' Anosy, izay tsy nifanaraka fa niady ny ankamaroany, ary tsy nisy nitondra olona mihoatra ny 3&amp;nbsp;000. Nanao sonia fifanarahana 30 tamin’ ny mpanjaka teo an-toerana i Louis Laurent de Maudave, nanao fifanekena tamin' ny fanomezana [[basy]] azy ireo (basy maherin' ny 10&amp;nbsp;000 sy [[vanja]] 50 taonina no namidy). Nofoanan' ny fitondram-panjakana frantsay anefa ny ''Compagnie française des Indes orientales'' tamin' ny taona nanaraka, ary nilaozana ny toeram-pivarotan' i Maudave. Tokony ho tamin' ny fotoana niaingan' ny Frantsay dia nianjera koa ny fanjakan' ny [[Zafiraminia]], izay ravan' ny ady nanomboka tamin' ny tapaky ny tampolo 1600.

Tamin' ny taona 1819 dia nosokafan' ny Frantsay indray i Fort Dauphin, rehefa avy nifampiraharaha tamin' ny lehiben' ny [[Zafiraminia]], atao hoe [[Rabefania]]. Nila ny fiarovan' ny Frantsay tamin' ny [[Fanjakan' Imerina]], izay nikatsaka ny hanapaka an' i Madagasikara manontolo, i Rabefania. Nanohy nanondrana omby i Fort-Dauphin, ary lasa toeram-panandevozana ihany koa sady nanao fitanehana [[toaka]].

=== Fanapahan' ny Merina ===
Nisy miaramilan' ny [[Fanjakan' Imerina]], izay niisa 3&amp;nbsp;000 hatramin' ny 4&amp;nbsp;000, nidina ny morontsirak' Anosy ary nahafaka an' i Fort-Dauphin tamin' ny 14 Marsa 1825, ka tamin' izany no nifehy ny morontsiraka atsinanan’ i [[Madagasikara]] manontolo ny Fanjakan' Imerina. Miaramila 800 avy any Imerina mirongo basy no nifehy ny fitaterana an-dranomasina sy ny raharaham-barotra niaraka amin' ny miaramila tamin' ny tanàna hafa amorontsiraka. Nanohitra ny fomba feno habibiana nataon' ny Merina anefa ny ampahany be tamin' Anosy ka tsy nanoa fa nifehy tena, raha ny tena marina, ny mponina tany.

=== Adin' ny Frantsay sy ny Malagasy ===
Nanafika an' i [[Madagasikara]] i Frantsa tamin' ny taona 1883, mba hanoherana ny fitombon' ny herin' ny [[Britaina Lehibe|Britanika]] aty amin' ny [[Ranomasimbe Indiana]]. Tany avaratr' i Madagasikara no tena nifantohan' ity fanirahana tafika voalohany teto Madagasikara ity, izay ivon' ny fahefan' Imerina. Izany no nahatonga ny Antanosy hikomy sy haka an' i [[Fort-Dauphin]], na dia nalain' ny [[Merina]] aza izany tamin' ny taona 1884. Tamin' ny taona 1885 dia nodarohan' ny sambo mpiady frantsay baomba ilay rova. Namerina namaritra ny faritra aty [[Afrika]] feheziny i [[Britaina Lehibe]] sy i [[Frantsa]]; lasa [[Prôtektôrata Frantsain' i Madagasikara|prôtektôrata frantsay i Madagasikara]]. Avy eo dia nanao fanirahana miaramila faharoa aty Madagasikara tamin’ ny taona 1894 ny Frantsay.

=== Zanatany frantsay ===
Lasa [[Madagasikara zanatany frantsay|zanatany frantsay]] tamin' ny fomba ôfisialy i Madagasikara tamin' ny 6 Aogositra 1896, ary ny miaramila frantsay no nifehy an' i Fort-Dauphin. Nisy tsy fandriam-pahalemana goavana tany amin' ny faritra hafa any amin' ny tapa,ny atsimon' i Madagasikara. Notarihin' ny mpanjaka antanosy [[Rabefagnatrika]], izay mpifaninana tamin' ny mpanjakan' i [[Manambaro]] atao hoe [[Rabefialy]], izay nanohana ny Frantsay, ny fanoherana tao anivon' Anosy. Resin' ny Frantsay ny faritra atsimon' i Madagasikara tamin' ny taona 1898, tamin' ny alalan' ny fomba fanoheram-pikomiana novolavolaina tany [[Indôsina]].

Niteraka fikomiana kely sy fanafihana, izay niafara tamin’ ny [[Fikomian' ny Malagasy tamin' ny taona 1904–1905|fikomiana faobe tamin' ny taona 1904–1905]], ny fitondrana henjana sy ny tsy firaharahana ny [[kolontsaina malagasy]]. Nitarika mpikomy nianatsimo nankany Anosy i [[Befagnatrika]], izay  mpanjakan' ny Antanosy, ary tamin' ny volana Desambra 1904 dia nahafaka an' i [[Esira]] sy i [[Fort Dauphin|Fort-Dauphin]] ary i [[Manambaro]], tamin’ ny fandrobana izay niely patrana. Amin' ny ankapobeny dia nanohana ny fikomiana ny [[Prôtestantisma eto Madagasikara|Prôtestanta]], ary nisy fiangonana katôlika maromaro nodoran' ny mpikomy.

Nihamafy ny fihetseham-po [[Fanindrahindram-pirenena|nasiônalista]] sy mpanohana ny fahaleovantena teto Madagasikara taorian' ny fiverenan' ny lehilahy izay noterena hanao miaramila, ny fanohizana ny [[Asa an-tery vozona|asa an-terivozona]], ary ny tsy fisian' ny fanavaozana nampanantenain' i [[Charles de Gaulle]]. Rehefa tsy nety nanohana ny dingana [[Demôkrasia|demôkratika]] mankany amin' ny fahaleovantenan' i Madagasikara ny governemanta frantsay, dia nahazo vahana ny mpitarika ny tolona ho an' ny fahaleovantena ary nanomboka ny [[Tolom-bahoaka tamin' ny 1947|fitroaran' ny Malagasy tamin' ny taona 1947–1949]].

=== Repoblikan' i Madagasikara ===
Nahazo fahaleovan-tena tamin' ny [[fitsapan-kevi-bahoaka]] i Madagasikara tamin' ny taona 1958. Notoherin' ny fitroaran' ny tantsaha tany amin' ny [[Faritanin' i Toliara]] (anisan' izany [[Faritra Anosy|Anosy]]) ny fahefana ara-pôlitikan' ny fitondrana vaovao, tamin' ny taona 1971. Nitarika ho amin' ny fanangana ny [[Repoblika Demôkratika Malagasy]] tamin' ny taona 1975 ny fihetsiketsehan' ny mpianatra narahin' ny fitokonana faobe sy ny rotaka.

== Fiteny ==
Ny ankamaroan' ny Antanosy dia mampiasa ny [[fiteny antanosy]], izay [[fitenim-paritra malagasy]], sampan' ny [[Fiteny malaiô-pôlineziana|vondrom-piteny malaiô-pôlineziana]] avy amin' ny [[fiteny baritô]] any atsimon' i [[Bôrneô]]. Miteny antanosy ihany koa ny Antanosy ao amin' ny tanàna toa an' i [[Bezaha]] sy [[Vatolatsaka]] ([[Distrikan'i Betioky-Atsimo|distrikan' i Betioky-Atsimo]]) ary any [[Bereketa]] ([[Distrikan'i Sakaraha|distrikan' i Sakaraha]]). Ity fiteny ity no fiteny malagasy nosoratana voalohany amin' ny [[abidy latina]] (vavaka kristiana amin' ny fiteny antanosy)..

== Toekarena ==

=== Jono ===
Mpiandriaka sy [[Jono|mpanjono]] ny Antanosy monina amorotsiraka.

=== Fambolena sy fiompiana ===
Mpamboly [[vary]] sy [[mangahazo]] sy [[Fiompiana omby|mpiompy omby]] kosa ireo izay monina an-tanety lavitra ny [[ranomasina]]. Raha ampy ny [[Rotsa-drano|rotsak' orana]], dia ny [[vary]] no vokatra voalohany amin' ny sakafo. Sakafo tena ilaina ho an’ ireo izay tsy mahavidy vary mandritra ny taona ny [[mangahazo]], anisan' izany ny ankamaroan' ny Malagasy any an-toerana. Kely ny vokatra avy amin' ny ankamaroan' ny voly, indrindra noho ny fomba fambolena mbola nentim-paharazana. Ny [[Kafe (maniry)|kafe]] (avy amin’ ny faritra [[Ranomafana]] indrindraindrindra), ny [[trongatsy mavokely]] (''Catharanthus roseus''), ny [[taretra]] (''Agave sisalana'') ary ny [[Dipoavatra (maniry)|dipoavatra]] (''Schinus'') no voly fanondrana efatra lehibe ao amin' ny faritra Anosy.

=== Taozavatra ===
[[Sary:Tanosy dwelling.jpg|vignette|Trano antanosy]]
Misy koa ny mpanefy sy ny mpanamboatra trano amin' ny hazo.

=== Varotra ===
Anisan' ny fiveloman' ny olona koa ny divarotana ny vokatry ny fitrandrahany ny [[zavamaniry]] sy ny [[biby]] any an' ala ([[tantely]], [[hazo]], zavamaniry fanao [[raokandro]]). Fanao matetika mandritra ny tsena isan-kerinandro eo an-toerana ny varotra, satria monina any amin' ny tanàna ambanivohitra lavitra vitsy mponina ny ankamaroan' ny mponina&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Lyon, Linda M. (2003). ''[https://research.wsulibs.wsu.edu:8443/xmlui/bitstream/handle/2376/119/l..?sequence=1 Antanosy Odyssey II: Application of the use and knowledge of non-domesticated medicinal plants on conservation among the people of Madagascar]''. Doctoral dissertation, Washington State University.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

== Kolontsaina ==
[[Sary:Man from the Antanosy tribe in Madagascar 1950. (9420075397).jpg|vignette|Lehilahy antanosy tamin' ny taona 1950]]
=== Ny fivavahan-drazana ===
Toy ny faritra maro eto [[Madagasikara]] dia maro ny Antanosy mandala ny [[Fivavahan-drazana malagasy|fivavahan-drazana]] izay iantsoana an' i [[Zanahary]] sy anajana ny [[Razana (finoana malagasy)|razana]]. Mbola maro ny Kristiana ao Anosy manaja ny finoana nentim-paharazanana, indrindra ny [[Fady (malagasy)|fady]] samihafa, izay mifangaro ihany koa amin' ny [[Silamo eto Madagasikara|fanao mozilmàna]] izay niditra tao efa taonjato maro lasa.

=== Ny kristianisma ===
Tamin' ny taompolo 1610 dia nisy fiangonana naorina ho an' ny [[Zezoita]] izay natao hanombohana ny [[fitoriana ny filazantsara]]. Tsy nanaiky ny handefasana an' i [[Drian-Ramaka]] zanany lahy ho any [[Goa]] (any [[India]]) hianatra momba ny [[Katôlisisma|fivavahana katôlika]] ny mpanjaka [[Chambanga]]. Nanaja ny [[Fivavahan-drazana malagasy|fivavahan-drazana]] i Drian-Ramaka, rehefa nandimby an-drainy, fa tsy nanaiky ny fivavahana katôlika. Vokatry ny tsy fahombiazan' ny Zezoita (Malagasy iray monja no natao [[batemy]] nandritra ny herintaona) dia niala tao Anosy izy ireo tamin' ny taona 1617. Tamin' ny tapaky ny taonjato faha-17 dia notarihin' ny [[Lazarista]] (''Congrégation de la Mission'') ny asa fitoriana. Tamin’ ny taona 1869, taorian' ny fahazoan' ny [[Fanjakan' Imerina]] ny fanapahana an' Anosy, dia niova ho kristiana ny mpanjakavavy merina [[Ranavalona II]]. Nisy fiangonana naorina tao Fort-Dauphin ary tsy maintsy nanatrika fivavahana ny mponina tao. Ny evanjelista avy amin' ny [[London Missionary Society]] no nitarika ny fiangonana tatỳ aoriana. Taorian' ny naha lasa [[Zanatanin' i Madagasikara sy ny tany miankina|zanatany frantsay]] an' i Madagasikara dia niseho ny fikomiana goavana tany atsimon' i Madagasikara, nefa resy ny faritra atsimon' i Madagasikara tamin' ny taona 1898. Taorian’ ilay fikomiana dia nakaton' ny Frantsay ny sekoly loterana sy ny [[Loteranisma eto Madagasikara|fiangonana loterana]], izay noheveriny ho mpiray tsikombakomba amin' ny mpikomy.

=== Fombafomba amin' ny fandevenana ===
[[Sary:Mahafaly-tomb.jpg|vignette|Orimbato antanosy]]
Manangana [[tsangambato]] na [[orimbato]] ny Antanosy mba hahatsiarovany ny havany maty, na dia efa milevina am-pasana, ka matetika amin' ny toerana malaky talaky mason' ny besinimaro no anorenana izany, toy ny toerana amoron-dalana.

[[Sary:Ethnic_groups_of_Madagascar_Map.png|vignette|Ny fitsinjaran' ny vondrom-poko eto Madagasikara]]
== Jereo koa ==
'''&lt;big&gt;Vahoaka eto Madagasikara&lt;/big&gt;'''

'''Ny foko eto Madagasikara'''
* [[Antambahoaka]] -  [[Antandroy]] - [[Antankarana]] - [[Antanosy]] - [[Antefasy]] - [[Antemoro]] - [[Antesaka]] - [[Bara]] - [[Beosy]] - [[Betsileo]] - [[Betsimisaraka]] - [[Bezanozano]] - [[Mahafaly]] - [[Makoa]] - [[Masikoro]] - [[Merina]] - [[Mikea]] - [[Sakalava]] - [[Sihanaka]] - [[Tanala]] - [[Tsimihety]] - [[Vezo]] - [[Zafimaniry]] - [[Zafisoro]].
'''Ny vahoaka hafa eto Madagasikara'''
* [[Sinoa eto Madagasikara]]
* [[Vazaha eto Madagasikara]]
* [[Karàna]]
'''Samihafa'''

* [[Jiosy malagasy]]

== Tahirin-kevitra ==
* [https://tafa-sy-dinika.jimdo.com/antanosy-bara-betsileo/ Lahatsoratra amin'ny teny frantsay mahakasika ny Antanosy, Bara ary Betsileo]
* [http://gasikar-histo.e-monsite.com/pages/histoire/monarchie/royaume-antanosy/ Lahatsoratra amin'ny teny frantsay mahakasika fanjakana Antanosy] {{Wayback|url=http://gasikar-histo.e-monsite.com/pages/histoire/monarchie/royaume-antanosy/ |date=20170116142101 }}

== Boky azo anovozan-kevitra ==

* Bradt, Hilary; Austin, Daniel (2007). ''Madagascar'' (9th ed.). Guilford, CT: The Globe Pequot Press Inc. pp. 113–115. &lt;nowiki&gt;ISBN 978-1-84162-197-5&lt;/nowiki&gt;.

* Clément Sambo, &quot;Destins astrologiques et liberté humaine&quot;, ''Études Océan Indien'', 16, Paris : INALCO, 1993, pp. 1-29.
* Clément Sambo, &quot;Pose les devinettes ? Les contes brefs des enfants malgaches&quot;, in : J. Koubi, dir., ''Enfance et Société d’Asie du Sud-Est'', Paris : L’Harmattan, 1994.
* Clément Sambo, ''Aspects philosophiques de l’astrologie traditionnelle antanosy''. [Mémoire de maîtrise en philosophie], 1983, 170 p. CUR, Toliara, Département de Philosophie.
* Clément Sambo, ''Folklore oral des enfants malgaches''. Paris : INALCO, 285 p. [« Travaux et Documents », 4], 1987.
* Clément Sambo, ''Langages non conventionnels à Madagascar. Argot des jeunes et proverbes gaillards''. Paris : Karthala, 2001, 400 p.
* Clément Sambo, ''Oralité et tradition des enfants malgaches''. [Thèse de Doctorat Nouveau Régime] soutenu à l’Institut National des Langues et Civilisations Orientales, Paris. 2 volumes, 300 + 200 p. 1990.
* Clément Sambo, ''Tradition et oralité à Madagascar'', Synthèse des travaux en vue de l’Habilitation à Diriger des Recherches (HDR), 737 p, 2005.
* Diagram Group (2013). ''Encyclopedia of African Peoples''. San Francisco, CA: Routledge. &lt;nowiki&gt;ISBN 9781135963415&lt;/nowiki&gt;.
* Guillaume et Alfred Grandidier, ''Histoire physique, naturelle et politique de Madagascar'', vol. 5, Histoire politique et coloniale, t. 3, Histoire des populations autres que les Merina, fasc. 1, Betsileo, Betsimisaraka, Antanosy ..., Imprimerie officielle, Tananarive, 1948, 255 p.
* Jean-Jacques Rabenirina, ''Le rituel mobilisateur de la circoncision (Savatsy ou cérémonie de circoncision chez les Antanosy de Soamanonga)'', Université de Bordeaux 2, 1998, 429 p. (thèse)
* Ogot, Bethwell A. (1992). ''Africa from the Sixteenth to the Eighteenth Century''. Paris: UNESCO. &lt;nowiki&gt;ISBN 9789231017117&lt;/nowiki&gt;.

== Loharano sy fanamarihana ==
[[Sokajy:Foko ao Madagasikara]]</text>
      <sha1>jtrvdrp25yezgrnemyuvsz1c1xlw073</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1091716</id>
      <parentid>1091714</parentid>
      <timestamp>2024-11-19T10:50:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <comment>Nanisy rohy anatiny</comment>
      <origin>1091716</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="23721" sha1="p4y316pn82jxc7o2nr23obum4ifkgmv" xml:space="preserve">[[Sary:ANTANOSY.jpg|vignette|354x354px|Tanora lahy sy vavy antanosy]]
[[Sary:Antanosy tomb on the road from Fort Dauphin to Amboasary.jpg|vignette|Fasana antanosy manamorona ny lalana avy any [[Tolagnaro]] mankany [[Amboasary-Atsimo|Amboasary Atsimo]]]]
Ny '''Antanosy''' na '''Tanosy''' dia vondrom-poko ao amin' ny tendro atsimo-atsinanan' i [[Madagasikara]], ao amin' ny [[faritra Anosy]] izay misy an' i [[Tolagnaro]], eo anelanelan' ny renirano [[Masianaka (ony)|Masianaka]] sy ny ony [[Mandrare]] no misy azy betsaka indrindra, nefa ahitana azy koa ny tanàna toa an' i [[Bezaha]] sy [[Vatolatsaka]] (ao amin' ny [[distrikan'i Betioky-Atsimo|distrikan' i Betioky-Atsimo]]) ary any [[Bereketa]] ([[distrikan'i Sakaraha|distrikan' i Sakaraha]]) any amin' ny [[faritra Atsimo-Andrefana]]. I Tolagnaro no tanàn-dehiben' izy ireo. Nifindra any taorian' ny nandresen' ny [[Merina]] an' Anosy. ny Antanosy mipetraka any Bezaha sy ny manodidina. Tombanana ho 360&amp;nbsp;000 ny Antanosy tamin' ny taona 2013.

== Ny maha izy azy ny Antanosy ==
Ao amin' ny [[Faritra Anosy]] ao atsimo-atsinanan' i Madagasikara no tena fonenan' ny Antanosy, na dia eo aza ireo izay mipetraka any [[Bezaha]] sy ny manodidina, izay nifindran' ny sasany tamin' ny Antanosy taorian' ny nandresen' ny [[Fanjakan' Imerina|Merina]] an' Anosy.[[Sary:Two Antanosy ,men, 1900-1910.jpg|vignette|183x183px|Lehilahy antanosy, teo anelanelan' ny taona 1900 sy 1910.]]
Tamin' ny taonjato faha-19 dia nibodo ny ampahan-tanin' ny [[Mahafaly]] sy ny an' ny [[Bara]] ny Antanosy, hatrany amin' ny ony [[Onilahy]] any atsimo-andrefana, noho ny fahaiza-manaony. Vokatry ny fahatongavan' ny [[Merina|tafika merina]] tany Anosy izany fifindrà-monina izany&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Ogot, Bethwell A. (1992). ''[https://books.google.com/books?id=WAQbp7aLpZkC Africa from the Sixteenth to the Eighteenth Century]''. Paris: UNESCO.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Niisa 360&amp;nbsp;000 any ho any ny Antanosy tamin' ny taona 2013&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Diagram Group (2013). ''[https://books.google.com/books?id=xJQuAgAAQBAJ Encyclopedia of African Peoples]''. San Francisco, CA: Routledge. p. .&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. 2 % n' ny [[Malagasy (vahoaka)|vahoaka malagasy]] eo ho eo ny Antanosy, ka anisan' ny vondrom-poko madinika eto [[Madagasikara]] amin'  ny isan' ny mponina sy amin' ny velaran' ny tany nonenan' ny razambeny&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Bradt, Hilary; Austin, Daniel (2007). ''[https://books.google.com/books?id=vyNVb2q0RisC&amp;pg=PA23&amp;dq=madagascar+ethnic+group#q=madagascar%20ethnic%20group Madagascar]'' (9th ed.). Guilford, CT: The Globe Pequot Press Inc. pp. 113–115.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.[[Sary:Antanosy warriors.jpg|vignette|282x282px|Mpiady antanosy tamin' ny taona 1908 any ho any]]

== Fiarahamonina ==
Nifindra monina avy any avaratra tokony ho 150–200 taona lasa izay ny razamben' ny Antanosy ankehitriny. 

=== Ny foko mandrafitra ilay vondrona ===
Raha zaraina telo fotsiny, araka ny voalazan' ny Ministeran' ny Fambolena sy ny Fiompiana ary ny Jono (''Ministère de l'Agriculture, de l'Elevage et de la Pêche'' -- MAEP, 2003), dia izao ireo vondrona ireo:

* ny [[Antavaratra (tanosy)|Antavaratra]] any [[Manantenina]] (fifangaroan' ny Antanosy sy ny [[Antaisaka]]);

* ireo monina amin' ny lohasaha [[Antambolo (tanosy)|Antambolo]] ao amin' ny faritra [[Ranomafana (Taolanaro)|Ranomafana]] sy [[Enaniliha]]
* ny [[Antatsimo (tanosy)|Antatsimo]] mipetraka any amin' ny tapany atsimo-andrefan' Anosy, manomboka any [[Ranopiso]] ka hatrany amin' ny onin' i [[Mandrare]].

Raha zaraina dimy, dia ao:
* ny Antavaratra na Tavaratra, ao amin' ny faritr' i [[Manantenina]] sy ny manodidina (atao hoe Temanantenina iireo izay monina na avy ao Manantenina fa ireo ao avaratra kokoa dia atao hoe Tavaratra);

* ny [[Antambolo (tanosy)|Antambolo]] na Tambolo, ao amin' ny faritr' i [[Ranomafana (Taolanaro)|Ranomafana]] sy [[Enaniliha]];
* ny Antatsimo na Tatsimo, izay monina ao amin' ny tapany atsimo-andrefan' ny [[faritra Anosy]], avy eo [[Ranopiso]] hatrany amin' ny reniranon' i [[Mandrare]] (any [[Amboasary-Atsimo]]);
* ny [[Antambato (tanosy)|Antambato]] na Tambato, monina ao amin' ny faritr' i [[Mahatalaky]]  sy i [[Manafiafy]];
* ny [[Antanosy (Fanjahira)|Antanosy]] na Tanosy, ao amin' ny faritr' i [[Fanjahira]].
Fomba iray amaritana ny Antanosy koa ny fifantohana amin' ny [[Zafiraminia]] tonga teny Anosy tamin' ny taonjato faha-16, izay nandresy ny mponina izay efa nipetraka teo, ary ny tarana-mpanjakany taloha dia voafehin’ ny fasana antsoina hoe [[Enosiavaratse|Enosiavaratsy]] (Manarivo), Enosiatsimo (Andromira) ary Samby Anosy ([[Ifarantsa]]).

== Tantara ==

=== Tarana-mpanjaka zafiraminia ===
Tamin’ ny taonjato faha-16 dia tonga tany [[Faritra Anosy|Anosy]] ny [[Zafiraminia]] (taranak' i [[Raminia|Ramini]]&lt;nowiki/&gt;a) ary nifindra tany amin’ ny lohasahan' i [[Efaho (ony)|Efaho]] rehefa resin' ny [[Antambahoaka]] tany avaratra. Efa tamin’ ny taonjato faha-13 tany ho any no niaina teto [[Madagasikara]] ny Zafiraminia ary nifangaro tamin' ny Malagasy,izay efa nonina teto talohany; tsy nanana andrim-pivavahana silamo izy ireo na dia nitazona ny [[Abidy arabo|soratra arabo]] sy ny fomba amam-panao ara-piaraha-monina maro. Nampiditra ny fampiasana trano hazo ny Zafiraminia, nanana [[omby]] ho mariky ny fananan-karena, ary nanangana tarana-mpanjaka naharitra 200 taona.

=== Ny fifandraisana tamin' ny Eorôpeana ===
Raha nifindra tany Anosy avy any avaratra ny Zafiraminia dia nanomboka tonga avy any atsimo ny Eorôpeana. Tamin' ny 10 aogositra 1500, ny sambo [[Pôrtogaly|pôrtogey]] - izay nisaraka tamin' ny ''[[Armadas da Índia]]'' faha-2 - no Eorôpeana voalohany nahita an' i [[Madagasikara]], tany amin' ny morontsiraka atsimo akaikin' i [[Tolagnaro|Fort-Dauphin]] ankehitriny. Nantsoin' izy ireo hoe ''Ilha de São Lourenço'' (''Saint-Laurent'' amin' ny [[Fiteny frantsay|teny frantsay]]) i Madagasikara. Nisy sambo vaky dimy, fara fahakeliny, teo amin' io morontsiraka io teo anelanelan' ny taona 1504 sy 1507, ary ny sasany tamin' ny [[Pôrtogaly|Pôrtogey]] sisa velona no nanorina ny rova ''Tranovato'', trano vato mirefy 10&amp;nbsp;m&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; teo amin' ny havoana iray 9&amp;nbsp;km any andrefan’ i Fort-Dauphin ankehitriny. Tamin' ny 4 Aogositra 1508 dia tonga nanamita iraka ara-barotra pôrtogey i [[Diogo Lopes de Sequeira]], ary nanavotra olona roa avy amin' ny sambo, izay niasa ho mpandika teny malagasy. 

Tamin' ny taona 1613 dia nitsidika ny rova ​​vato tao Tranovato, izay nipetrahan' ny mpanjaka teo an-toerana, [[Chambanga]], ny sambo pôrtogey nankaty Madagasikara. Nifanarahana ny fifaneken' ny fisakaizana, nosokafana ny raharaham-barotra. Nisy ny tsy fifanarahana momba ny fanerena ny mpanjaka Chambanga handefa an' i [[Drian-Ramaka]] zanany hianatra momba ny fivavahana katôlika any Goa (any [[India]]). Lasa tsy natoky i Chambanga rehefa nanomboka nitady [[volamena]] sy [[volafotsy]] ny Pôrtogey; nampiato ny raharaham-barotra izy, niezaka ny hamoana izany tany Anosy. Nitohy ny varotra rehefa nandimby an-drainy i Drian-Ramaka, ary nanaja ny [[Fivavahan-drazana malagasy|fivavahan-drazana]] fa tsy nanaiky ny [[Katôlisisma|fivavahana katôlika]].

=== Fiorenam-ponenan' ny Frantsay ===
Tamin’ ny taona 1604 dia nanomboka nandefa sambo nankaty Madagasikara ny mpanjaka frantsay [[Henri IV (mpanjakan' i Frantsa)|Henri IV]] mba hifaninana amin' ny zanatany [[Nederlandy|hôlandey]] any amin' ny [[Golden Coast (faritra)|Golden Coast]] (na ''Costa do Ouro'' amin' ny [[Fiteny pôrtogey|teny pôrtogey]], &quot;Morontsiraky ny Volamena&quot;) any [[Afrika]] (ampahany amin' i [[Ganà]] ankehitriny). Niorina teny [[Manafiafy]] ao Anosy ny fonenan' ny frantsay. Betsaka ny maty tamin' ny volana voalohany, angamba noho ny [[tazomoka]] sy ny [[fivalanan-dra]] (disanteria) tany amin’ ny faritra misy [[honahona]], ary nafindra 40&amp;nbsp;km atsimo-andrefana mankany amin' ny [[Saikinosy|saikinosi]]&lt;nowiki/&gt;n' i Taolanaro ilay tanàna ary nanorenan' izy ireo ilay nantsoina tatỳ aoriana hoe [[Tolagnaro|Fort Dauphin]], [[zanatany]] frantsay voalohany aty amin' ny [[Ranomasimbe Indiana]].

Hitan' ny Frantsay ho azo atao namana i Drian-Ramaka; teo amin' ny sisin' ny tanànan' ny [[Zafiraminia]] ny toeram-ponenan' izy ireo. Nanambady vehivavy andriana zafindraminia i [[Jacques de Pronis]], governora voalohany tao amin' ny [[Compagnie française des Indes orientales]]. Na izany aza, dia nanao izay natezitra ny voanjo i Pronis ka nafatotr' izy tamin' ny rojo vy; taorian' ny famonjena azy dia noroahina tany amin' ny nosy [[La Réunion]] ny mpikomy - na Frantsay na Malagasy. I [[Étienne de Flacourt]] no nandimby azy, ary nikatsaka ny hanangana zanatany maromaro teto Madagasikara mba hamatsiana indray ny sambo eorôpeana mandeha any amin' ny faritra [[India Atsinanana (faritra)|India Atsinanana]], hahazoana sakafo avy amin' ny Malagasy, na amin' ny alalan' ny varotra izany na an-keriny, ary ny nisy koa ny fivarotana [[Aika (zavamaniry)|aika]] (''Indigofera tinctoria'') sy [[Paraky (zavamaniry)|paraky]] ary [[fary]] hamatsiana ny fanitarana ny [[fanjanahantany]].

Nitady izay handresena an' Anosy ny governora nifandimby tao Fort-Dauphin, tamin' ny tapaky ny taonjato faha-17, tamin' ny fandrobana ny fahefan' ny mpanjaka zafiraminia, izay niray hina tamin' ny andron' i Drian Ramaka (ary tatỳ aoriana tamin' ny andron' [[Andriampanolahy]] zanany). Nisy ny hetsika miaramila maromaro izay nandroba sy nandoro tanàna, namono sy [[Fanandevozana|nanandevo]] ny Malagasy ary nangalatra [[omby]] an' aliny. Famonoana olona sy [[fanapoizinana]] ary fisamborana sy fandoroana an' i Fort-Dauphin no nasetrin' ny Malagasy izany. Tamin' ny taona 1674, taorian' ny nananganana indroa ny ''Compagnie française des Indes orientales'', noho ny tsy fahampian' ny tombom-barotra, dia nialan' ny Frantsay i Fort-Dauphin ary nilaozany koa ny zanatany.

=== Fitondrana tompomenakely ===
Nitohy ny disadisa tany Anosy taorian' ny fandroahana ny Frantsay. Rehefa nialokaloka tao Fort-Dauphin ny [[jiolahin-tsambo]] vaky sambo tamin' ny taona 1697, dia nanendry an' i [[Abraham Samuel]], izay [[safiotra]] avy any [[Martinique]], mba ho mpanjaka mpitarika azy ireo. Nitarika [[Asan-jiolahin-tsambo|jiolahin-tsambo]] tamin' hiady tsy tapaka tamin' i [[Diamarang Diamera]], mpanjaka antanosy, i Samuel, mandra-pahafatiny tamin' ny 1705. Niezaka nifehy ny tany indray ny Zafiraminia, nefa tsy nahomby; niatrika fikomiana maromaro izy ireo. Nihena ny isan' ny tanànan' ny voanjo sy ny habeny, ary nifindra tany anaty tanety izy ireo.

Tonga nanarina an' i Fort-Dauphin ho toby famatsiana ilay Frantsay atao hoe [[Louis Laurent de Maudave]] tamin' ny taona 1768. Nisy mpitondra niisa 35 tao amin' ny faritr' Anosy, izay tsy nifanaraka fa niady ny ankamaroany, ary tsy nisy nitondra olona mihoatra ny 3&amp;nbsp;000. Nanao sonia fifanarahana 30 tamin’ ny mpanjaka teo an-toerana i Louis Laurent de Maudave, nanao fifanekena tamin' ny fanomezana [[basy]] azy ireo (basy maherin' ny 10&amp;nbsp;000 sy [[vanja]] 50 taonina no namidy). Nofoanan' ny fitondram-panjakana frantsay anefa ny ''Compagnie française des Indes orientales'' tamin' ny taona nanaraka, ary nilaozana ny toeram-pivarotan' i Maudave. Tokony ho tamin' ny fotoana niaingan' ny Frantsay dia nianjera koa ny fanjakan' ny [[Zafiraminia]], izay ravan' ny ady nanomboka tamin' ny tapaky ny tampolo 1600.

Tamin' ny taona 1819 dia nosokafan' ny Frantsay indray i Fort Dauphin, rehefa avy nifampiraharaha tamin' ny lehiben' ny [[Zafiraminia]], atao hoe [[Rabefania]]. Nila ny fiarovan' ny Frantsay tamin' ny [[Fanjakan' Imerina]], izay nikatsaka ny hanapaka an' i Madagasikara manontolo, i Rabefania. Nanohy nanondrana omby i Fort-Dauphin, ary lasa toeram-panandevozana ihany koa sady nanao fitanehana [[toaka]].

=== Fanapahan' ny Merina ===
Nisy miaramilan' ny [[Fanjakan' Imerina]], izay niisa 3&amp;nbsp;000 hatramin' ny 4&amp;nbsp;000, nidina ny morontsirak' Anosy ary nahafaka an' i Fort-Dauphin tamin' ny 14 Marsa 1825, ka tamin' izany no nifehy ny morontsiraka atsinanan’ i [[Madagasikara]] manontolo ny Fanjakan' Imerina. Miaramila 800 avy any Imerina mirongo basy no nifehy ny fitaterana an-dranomasina sy ny raharaham-barotra niaraka amin' ny miaramila tamin' ny tanàna hafa amorontsiraka. Nanohitra ny fomba feno habibiana nataon' ny Merina anefa ny ampahany be tamin' Anosy ka tsy nanoa fa nifehy tena, raha ny tena marina, ny mponina tany.

=== Adin' ny Frantsay sy ny Malagasy ===
Nanafika an' i [[Madagasikara]] i Frantsa tamin' ny taona 1883, mba hanoherana ny fitombon' ny herin' ny [[Britaina Lehibe|Britanika]] aty amin' ny [[Ranomasimbe Indiana]]. Tany avaratr' i Madagasikara no tena nifantohan' ity fanirahana tafika voalohany teto Madagasikara ity, izay ivon' ny fahefan' Imerina. Izany no nahatonga ny Antanosy hikomy sy haka an' i [[Fort-Dauphin]], na dia nalain' ny [[Merina]] aza izany tamin' ny taona 1884. Tamin' ny taona 1885 dia nodarohan' ny sambo mpiady frantsay baomba ilay rova. Namerina namaritra ny faritra aty [[Afrika]] feheziny i [[Britaina Lehibe]] sy i [[Frantsa]]; lasa [[Prôtektôrata Frantsain' i Madagasikara|prôtektôrata frantsay i Madagasikara]]. Avy eo dia nanao fanirahana miaramila faharoa aty Madagasikara tamin’ ny taona 1894 ny Frantsay.

=== Zanatany frantsay ===
Lasa [[Madagasikara zanatany frantsay|zanatany frantsay]] tamin' ny fomba ôfisialy i Madagasikara tamin' ny 6 Aogositra 1896, ary ny miaramila frantsay no nifehy an' i Fort-Dauphin. Nisy tsy fandriam-pahalemana goavana tany amin' ny faritra hafa any amin' ny tapa,ny atsimon' i Madagasikara. Notarihin' ny mpanjaka antanosy [[Rabefagnatrika]], izay mpifaninana tamin' ny mpanjakan' i [[Manambaro]] atao hoe [[Rabefialy]], izay nanohana ny Frantsay, ny fanoherana tao anivon' Anosy. Resin' ny Frantsay ny faritra atsimon' i Madagasikara tamin' ny taona 1898, tamin' ny alalan' ny fomba fanoheram-pikomiana novolavolaina tany [[Indôsina]].

Niteraka fikomiana kely sy fanafihana, izay niafara tamin’ ny [[Fikomian' ny Malagasy tamin' ny taona 1904–1905|fikomiana faobe tamin' ny taona 1904–1905]], ny fitondrana henjana sy ny tsy firaharahana ny [[kolontsaina malagasy]]. Nitarika mpikomy nianatsimo nankany Anosy i [[Befagnatrika]], izay  mpanjakan' ny Antanosy, ary tamin' ny volana Desambra 1904 dia nahafaka an' i [[Esira]] sy i [[Fort Dauphin|Fort-Dauphin]] ary i [[Manambaro]], tamin’ ny fandrobana izay niely patrana. Amin' ny ankapobeny dia nanohana ny fikomiana ny [[Prôtestantisma eto Madagasikara|Prôtestanta]], ary nisy fiangonana katôlika maromaro nodoran' ny mpikomy.

Nihamafy ny fihetseham-po [[Fanindrahindram-pirenena|nasiônalista]] sy mpanohana ny fahaleovantena teto Madagasikara taorian' ny fiverenan' ny lehilahy izay noterena hanao miaramila, ny fanohizana ny [[Asa an-tery vozona|asa an-terivozona]], ary ny tsy fisian' ny fanavaozana nampanantenain' i [[Charles de Gaulle]]. Rehefa tsy nety nanohana ny dingana [[Demôkrasia|demôkratika]] mankany amin' ny fahaleovantenan' i Madagasikara ny governemanta frantsay, dia nahazo vahana ny mpitarika ny tolona ho an' ny fahaleovantena ary nanomboka ny [[Tolom-bahoaka tamin' ny 1947|fitroaran' ny Malagasy tamin' ny taona 1947–1949]].

=== Repoblikan' i Madagasikara ===
Nahazo fahaleovan-tena tamin' ny [[fitsapan-kevi-bahoaka]] i Madagasikara tamin' ny taona 1958. Notoherin' ny fitroaran' ny tantsaha tany amin' ny [[Faritanin' i Toliara]] (anisan' izany [[Faritra Anosy|Anosy]]) ny fahefana ara-pôlitikan' ny fitondrana vaovao, tamin' ny taona 1971. Nitarika ho amin' ny fanangana ny [[Repoblika Demôkratika Malagasy]] tamin' ny taona 1975 ny fihetsiketsehan' ny mpianatra narahin' ny fitokonana faobe sy ny rotaka.

== Fiteny ==
Ny ankamaroan' ny Antanosy dia mampiasa ny [[fiteny antanosy]], izay [[fitenim-paritra malagasy]], sampan' ny [[Fiteny malaiô-pôlineziana|vondrom-piteny malaiô-pôlineziana]] avy amin' ny [[fiteny baritô]] any atsimon' i [[Bôrneô]]. Miteny antanosy ihany koa ny Antanosy ao amin' ny tanàna toa an' i [[Bezaha]] sy [[Vatolatsaka]] ([[Distrikan'i Betioky-Atsimo|distrikan' i Betioky-Atsimo]]) ary any [[Bereketa]] ([[Distrikan'i Sakaraha|distrikan' i Sakaraha]]). Ity fiteny ity no fiteny malagasy nosoratana voalohany amin' ny [[abidy latina]] (vavaka kristiana amin' ny fiteny antanosy)..

== Toekarena ==

=== Jono ===
Mpiandriaka sy [[Jono|mpanjono]] ny Antanosy monina amorotsiraka.

=== Fambolena sy fiompiana ===
Mpamboly [[vary]] sy [[mangahazo]] sy [[Fiompiana omby|mpiompy omby]] kosa ireo izay monina an-tanety lavitra ny [[ranomasina]]. Raha ampy ny [[Rotsa-drano|rotsak' orana]], dia ny [[vary]] no vokatra voalohany amin' ny sakafo. Sakafo tena ilaina ho an’ ireo izay tsy mahavidy vary mandritra ny taona ny [[mangahazo]], anisan' izany ny ankamaroan' ny Malagasy any an-toerana. Kely ny vokatra avy amin' ny ankamaroan' ny voly, indrindra noho ny fomba fambolena mbola nentim-paharazana. Ny [[Kafe (maniry)|kafe]] (avy amin’ ny faritra [[Ranomafana]] indrindraindrindra), ny [[trongatsy mavokely]] (''Catharanthus roseus''), ny [[taretra]] (''Agave sisalana'') ary ny [[Dipoavatra (maniry)|dipoavatra]] (''Schinus'') no voly fanondrana efatra lehibe ao amin' ny faritra Anosy.

=== Taozavatra ===
[[Sary:Tanosy dwelling.jpg|vignette|Trano antanosy]]
Misy koa ny mpanefy sy ny mpanamboatra trano amin' ny hazo.

=== Varotra ===
Anisan' ny fiveloman' ny olona koa ny divarotana ny vokatry ny fitrandrahany ny [[zavamaniry]] sy ny [[biby]] any an' ala ([[tantely]], [[hazo]], zavamaniry fanao [[raokandro]]). Fanao matetika mandritra ny tsena isan-kerinandro eo an-toerana ny varotra, satria monina any amin' ny tanàna ambanivohitra lavitra vitsy mponina ny ankamaroan' ny mponina&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Lyon, Linda M. (2003). ''[https://research.wsulibs.wsu.edu:8443/xmlui/bitstream/handle/2376/119/l..?sequence=1 Antanosy Odyssey II: Application of the use and knowledge of non-domesticated medicinal plants on conservation among the people of Madagascar]''. Doctoral dissertation, Washington State University.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

== Kolontsaina ==
[[Sary:Man from the Antanosy tribe in Madagascar 1950. (9420075397).jpg|vignette|Lehilahy antanosy tamin' ny taona 1950]]
=== Ny fivavahan-drazana ===
Toy ny faritra maro eto [[Madagasikara]] dia maro ny Antanosy mandala ny [[Fivavahan-drazana malagasy|fivavahan-drazana]] izay iantsoana an' i [[Zanahary]] sy anajana ny [[Razana (finoana malagasy)|razana]]. Mbola maro ny Kristiana ao Anosy manaja ny finoana nentim-paharazanana, indrindra ny [[Fady (malagasy)|fady]] samihafa, izay mifangaro ihany koa amin' ny [[Silamo eto Madagasikara|fanao mozilmàna]] izay niditra tao efa taonjato maro lasa.

=== Ny kristianisma ===
Tamin' ny taompolo 1610 dia nisy fiangonana naorina ho an' ny [[Zezoita]] izay natao hanombohana ny [[fitoriana ny filazantsara]]. Tsy nanaiky ny handefasana an' i [[Drian-Ramaka]] zanany lahy ho any [[Goa]] (any [[India]]) hianatra momba ny [[Katôlisisma|fivavahana katôlika]] ny mpanjaka [[Chambanga]]. Nanaja ny [[Fivavahan-drazana malagasy|fivavahan-drazana]] i Drian-Ramaka, rehefa nandimby an-drainy, fa tsy nanaiky ny fivavahana katôlika. Vokatry ny tsy fahombiazan' ny Zezoita (Malagasy iray monja no natao [[batemy]] nandritra ny herintaona) dia niala tao Anosy izy ireo tamin' ny taona 1617. Tamin' ny tapaky ny taonjato faha-17 dia notarihin' ny [[Lazarista]] (''Congrégation de la Mission'') ny asa fitoriana. Tamin’ ny taona 1869, taorian' ny fahazoan' ny [[Fanjakan' Imerina]] ny fanapahana an' Anosy, dia niova ho kristiana ny mpanjakavavy merina [[Ranavalona II]]. Nisy fiangonana naorina tao Fort-Dauphin ary tsy maintsy nanatrika fivavahana ny mponina tao. Ny evanjelista avy amin' ny [[London Missionary Society]] no nitarika ny fiangonana tatỳ aoriana. Taorian' ny naha lasa [[Zanatanin' i Madagasikara sy ny tany miankina|zanatany frantsay]] an' i Madagasikara dia niseho ny fikomiana goavana tany atsimon' i Madagasikara, nefa resy ny faritra atsimon' i Madagasikara tamin' ny taona 1898. Taorian’ ilay fikomiana dia nakaton' ny Frantsay ny sekoly loterana sy ny [[Loteranisma eto Madagasikara|fiangonana loterana]], izay noheveriny ho mpiray tsikombakomba amin' ny mpikomy.

=== Fombafomba amin' ny fandevenana ===
[[Sary:Mahafaly-tomb.jpg|vignette|Orimbato antanosy]]
Manangana [[tsangambato]] na [[orimbato]] ny Antanosy mba hahatsiarovany ny havany maty, na dia efa milevina am-pasana, ka matetika amin' ny toerana malaky talaky mason' ny besinimaro no anorenana izany, toy ny toerana amoron-dalana.

[[Sary:Ethnic_groups_of_Madagascar_Map.png|vignette|Ny fitsinjaran' ny vondrom-poko eto Madagasikara]]
== Jereo koa ==
'''&lt;big&gt;Vahoaka eto Madagasikara&lt;/big&gt;'''

'''Ny foko eto Madagasikara'''
* [[Antambahoaka]] -  [[Antandroy]] - [[Antankarana]] - [[Antanosy]] - [[Antefasy]] - [[Antemoro]] - [[Antesaka]] - [[Bara]] - [[Beosy]] - [[Betsileo]] - [[Betsimisaraka]] - [[Bezanozano]] - [[Mahafaly]] - [[Makoa]] - [[Masikoro]] - [[Merina]] - [[Mikea]] - [[Sakalava]] - [[Sihanaka]] - [[Tanala]] - [[Tsimihety]] - [[Vezo]] - [[Zafimaniry]] - [[Zafisoro]].
'''Ny vahoaka hafa eto Madagasikara'''
* [[Sinoa eto Madagasikara]]
* [[Vazaha eto Madagasikara]]
* [[Karàna]]
'''Samihafa'''

* [[Jiosy malagasy]]

== Tahirin-kevitra ==
* [https://tafa-sy-dinika.jimdo.com/antanosy-bara-betsileo/ Lahatsoratra amin'ny teny frantsay mahakasika ny Antanosy, Bara ary Betsileo]
* [http://gasikar-histo.e-monsite.com/pages/histoire/monarchie/royaume-antanosy/ Lahatsoratra amin'ny teny frantsay mahakasika fanjakana Antanosy] {{Wayback|url=http://gasikar-histo.e-monsite.com/pages/histoire/monarchie/royaume-antanosy/ |date=20170116142101 }}

== Boky azo anovozan-kevitra ==

* Bradt, Hilary; Austin, Daniel (2007). ''Madagascar'' (9th ed.). Guilford, CT: The Globe Pequot Press Inc. pp. 113–115. &lt;nowiki&gt;ISBN 978-1-84162-197-5&lt;/nowiki&gt;.

* Clément Sambo, &quot;Destins astrologiques et liberté humaine&quot;, ''Études Océan Indien'', 16, Paris : INALCO, 1993, pp. 1-29.
* Clément Sambo, &quot;Pose les devinettes ? Les contes brefs des enfants malgaches&quot;, in : J. Koubi, dir., ''Enfance et Société d’Asie du Sud-Est'', Paris : L’Harmattan, 1994.
* Clément Sambo, ''Aspects philosophiques de l’astrologie traditionnelle antanosy''. [Mémoire de maîtrise en philosophie], 1983, 170 p. CUR, Toliara, Département de Philosophie.
* Clément Sambo, ''Folklore oral des enfants malgaches''. Paris : INALCO, 285 p. [« Travaux et Documents », 4], 1987.
* Clément Sambo, ''Langages non conventionnels à Madagascar. Argot des jeunes et proverbes gaillards''. Paris : Karthala, 2001, 400 p.
* Clément Sambo, ''Oralité et tradition des enfants malgaches''. [Thèse de Doctorat Nouveau Régime] soutenu à l’Institut National des Langues et Civilisations Orientales, Paris. 2 volumes, 300 + 200 p. 1990.
* Clément Sambo, ''Tradition et oralité à Madagascar'', Synthèse des travaux en vue de l’Habilitation à Diriger des Recherches (HDR), 737 p, 2005.
* Diagram Group (2013). ''Encyclopedia of African Peoples''. San Francisco, CA: Routledge. &lt;nowiki&gt;ISBN 9781135963415&lt;/nowiki&gt;.
* Guillaume et Alfred Grandidier, ''Histoire physique, naturelle et politique de Madagascar'', vol. 5, Histoire politique et coloniale, t. 3, Histoire des populations autres que les Merina, fasc. 1, Betsileo, Betsimisaraka, Antanosy ..., Imprimerie officielle, Tananarive, 1948, 255 p.
* Jean-Jacques Rabenirina, ''Le rituel mobilisateur de la circoncision (Savatsy ou cérémonie de circoncision chez les Antanosy de Soamanonga)'', Université de Bordeaux 2, 1998, 429 p. (thèse)
* Ogot, Bethwell A. (1992). ''Africa from the Sixteenth to the Eighteenth Century''. Paris: UNESCO. &lt;nowiki&gt;ISBN 9789231017117&lt;/nowiki&gt;.

== Loharano sy fanamarihana ==
[[Sokajy:Foko ao Madagasikara]]</text>
      <sha1>p4y316pn82jxc7o2nr23obum4ifkgmv</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1091718</id>
      <parentid>1091716</parentid>
      <timestamp>2024-11-19T11:13:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <comment>Nanisy rohy anatiny</comment>
      <origin>1091718</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="23734" sha1="34ebyks80ntynkxope9bcpcapwqr4np" xml:space="preserve">[[Sary:ANTANOSY.jpg|vignette|354x354px|Tanora lahy sy vavy antanosy]]
[[Sary:Antanosy tomb on the road from Fort Dauphin to Amboasary.jpg|vignette|Fasana antanosy manamorona ny lalana avy any [[Tolagnaro]] mankany [[Amboasary-Atsimo|Amboasary Atsimo]]]]
Ny '''Antanosy''' na '''Tanosy''' dia vondrom-poko ao amin' ny tendro atsimo-atsinanan' i [[Madagasikara]], ao amin' ny [[faritra Anosy]] izay misy an' i [[Tolagnaro]], eo anelanelan' ny renirano [[Masianaka (ony)|Masianaka]] sy ny ony [[Mandrare]] no misy azy betsaka indrindra, nefa ahitana azy koa ny tanàna toa an' i [[Bezaha]] sy [[Vatolatsaka]] (ao amin' ny [[distrikan'i Betioky-Atsimo|distrikan' i Betioky-Atsimo]]) ary any [[Bereketa]] ([[distrikan'i Sakaraha|distrikan' i Sakaraha]]) any amin' ny [[faritra Atsimo-Andrefana]]. I Tolagnaro no tanàn-dehiben' izy ireo. Nifindra any taorian' ny nandresen' ny [[Merina]] an' Anosy. ny Antanosy mipetraka any Bezaha sy ny manodidina. Tombanana ho 360&amp;nbsp;000 ny Antanosy tamin' ny taona 2013.

== Ny maha izy azy ny Antanosy ==
Ao amin' ny [[Faritra Anosy]] ao atsimo-atsinanan' i Madagasikara no tena fonenan' ny Antanosy, na dia eo aza ireo izay mipetraka any [[Bezaha]] sy ny manodidina, izay nifindran' ny sasany tamin' ny Antanosy taorian' ny nandresen' ny [[Fanjakan' Imerina|Merina]] an' Anosy.[[Sary:Two Antanosy ,men, 1900-1910.jpg|vignette|183x183px|Lehilahy antanosy, teo anelanelan' ny taona 1900 sy 1910.]]
Tamin' ny taonjato faha-19 dia nibodo ny ampahan-tanin' ny [[Mahafaly]] sy ny an' ny [[Bara]] ny Antanosy, hatrany amin' ny ony [[Onilahy]] any atsimo-andrefana, noho ny fahaiza-manaony. Vokatry ny fahatongavan' ny [[Merina|tafika merina]] tany Anosy izany fifindrà-monina izany&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Ogot, Bethwell A. (1992). ''[https://books.google.com/books?id=WAQbp7aLpZkC Africa from the Sixteenth to the Eighteenth Century]''. Paris: UNESCO.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Niisa 360&amp;nbsp;000 any ho any ny Antanosy tamin' ny taona 2013&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Diagram Group (2013). ''[https://books.google.com/books?id=xJQuAgAAQBAJ Encyclopedia of African Peoples]''. San Francisco, CA: Routledge. p. .&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. 2 % n' ny [[Malagasy (vahoaka)|vahoaka malagasy]] eo ho eo ny Antanosy, ka anisan' ny vondrom-poko madinika eto [[Madagasikara]] amin'  ny isan' ny mponina sy amin' ny velaran' ny tany nonenan' ny razambeny&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Bradt, Hilary; Austin, Daniel (2007). ''[https://books.google.com/books?id=vyNVb2q0RisC&amp;pg=PA23&amp;dq=madagascar+ethnic+group#q=madagascar%20ethnic%20group Madagascar]'' (9th ed.). Guilford, CT: The Globe Pequot Press Inc. pp. 113–115.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.[[Sary:Antanosy warriors.jpg|vignette|282x282px|Mpiady antanosy tamin' ny taona 1908 any ho any]]

== Fiarahamonina ==
Nifindra monina avy any avaratra tokony ho 150–200 taona lasa izay ny razamben' ny Antanosy ankehitriny. 

=== Ny foko mandrafitra ilay vondrona ===
Raha zaraina telo fotsiny, araka ny voalazan' ny Ministeran' ny Fambolena sy ny Fiompiana ary ny Jono (''Ministère de l'Agriculture, de l'Elevage et de la Pêche'' -- MAEP, 2003), dia izao ireo vondrona ireo:

* ny [[Antavaratra (tanosy)|Antavaratra]] any [[Manantenina]] (fifangaroan' ny Antanosy sy ny [[Antaisaka]]);

* ireo monina amin' ny lohasaha [[Antambolo (tanosy)|Antambolo]] ao amin' ny faritra [[Ranomafana (Taolanaro)|Ranomafana]] sy [[Enaniliha]]
* ny [[Antatsimo (tanosy)|Antatsimo]] mipetraka any amin' ny tapany atsimo-andrefan' Anosy, manomboka any [[Ranopiso]] ka hatrany amin' ny onin' i [[Mandrare]].

Raha zaraina dimy, dia ao:
* ny Antavaratra na Tavaratra, ao amin' ny faritr' i [[Manantenina]] sy ny manodidina (atao hoe Temanantenina iireo izay monina na avy ao Manantenina fa ireo ao avaratra kokoa dia atao hoe Tavaratra);

* ny [[Antambolo (tanosy)|Antambolo]] na Tambolo, ao amin' ny faritr' i [[Ranomafana (Taolanaro)|Ranomafana]] sy [[Enaniliha]];
* ny Antatsimo na Tatsimo, izay monina ao amin' ny tapany atsimo-andrefan' ny [[faritra Anosy]], avy eo [[Ranopiso]] hatrany amin' ny reniranon' i [[Mandrare]] (any [[Amboasary-Atsimo]]);
* ny [[Antambato (tanosy)|Antambato]] na Tambato, monina ao amin' ny faritr' i [[Mahatalaky]]  sy i [[Manafiafy]];
* ny [[Antanosy (Fanjahira)|Antanosy]] na Tanosy, ao amin' ny faritr' i [[Fanjahira]].
Fomba iray amaritana ny Antanosy koa ny fifantohana amin' ny [[Zafiraminia]] tonga teny Anosy tamin' ny taonjato faha-16, izay nandresy ny mponina izay efa nipetraka teo, ary ny tarana-mpanjakany taloha dia voafehin’ ny fasana antsoina hoe [[Enosiavaratse|Enosiavaratsy]] (Manarivo), Enosiatsimo (Andromira) ary Samby Anosy ([[Ifarantsa]]).

== Tantara ==

=== Tarana-mpanjaka zafiraminia ===
Tamin’ ny taonjato faha-16 dia tonga tany [[Faritra Anosy|Anosy]] ny [[Zafiraminia]] (taranak' i [[Raminia|Ramini]]&lt;nowiki/&gt;a) ary nifindra tany amin’ ny lohasahan' i [[Efaho (ony)|Efaho]] rehefa resin' ny [[Antambahoaka]] tany avaratra. Efa tamin’ ny taonjato faha-13 tany ho any no niaina teto [[Madagasikara]] ny Zafiraminia ary nifangaro tamin' ny Malagasy,izay efa nonina teto talohany; tsy nanana andrim-pivavahana silamo izy ireo na dia nitazona ny [[Abidy arabo|soratra arabo]] sy ny fomba amam-panao ara-piaraha-monina maro. Nampiditra ny fampiasana trano hazo ny Zafiraminia, nanana [[omby]] ho mariky ny fananan-karena, ary nanangana tarana-mpanjaka naharitra 200 taona.

=== Ny fifandraisana tamin' ny Eorôpeana ===
Raha nifindra tany Anosy avy any avaratra ny Zafiraminia dia nanomboka tonga avy any atsimo ny Eorôpeana. Tamin' ny 10 aogositra 1500, ny sambo [[Pôrtogaly|pôrtogey]] - izay nisaraka tamin' ny ''[[Armadas da Índia]]'' faha-2 - no Eorôpeana voalohany nahita an' i [[Madagasikara]], tany amin' ny morontsiraka atsimo akaikin' i [[Tolagnaro|Fort-Dauphin]] ankehitriny. Nantsoin' izy ireo hoe ''Ilha de São Lourenço'' (''Saint-Laurent'' amin' ny [[Fiteny frantsay|teny frantsay]]) i Madagasikara. Nisy sambo vaky dimy, fara fahakeliny, teo amin' io morontsiraka io teo anelanelan' ny taona 1504 sy 1507, ary ny sasany tamin' ny [[Pôrtogaly|Pôrtogey]] sisa velona no nanorina ny rova ''Tranovato'', trano vato mirefy 10&amp;nbsp;m&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; teo amin' ny havoana iray 9&amp;nbsp;km any andrefan’ i Fort-Dauphin ankehitriny. Tamin' ny 4 Aogositra 1508 dia tonga nanamita iraka ara-barotra pôrtogey i [[Diogo Lopes de Sequeira]], ary nanavotra olona roa avy amin' ny sambo, izay niasa ho mpandika teny malagasy. 

Tamin' ny taona 1613 dia nitsidika ny rova ​​vato tao Tranovato, izay nipetrahan' ny mpanjaka teo an-toerana, [[Chambanga]], ny sambo pôrtogey nankaty Madagasikara. Nifanarahana ny fifaneken' ny fisakaizana, nosokafana ny raharaham-barotra. Nisy ny tsy fifanarahana momba ny fanerena ny mpanjaka Chambanga handefa an' i [[Drian-Ramaka]] zanany hianatra momba ny fivavahana katôlika any Goa (any [[India]]). Lasa tsy natoky i Chambanga rehefa nanomboka nitady [[volamena]] sy [[volafotsy]] ny Pôrtogey; nampiato ny raharaham-barotra izy, niezaka ny hamoana izany tany Anosy. Nitohy ny varotra rehefa nandimby an-drainy i Drian-Ramaka, ary nanaja ny [[Fivavahan-drazana malagasy|fivavahan-drazana]] fa tsy nanaiky ny [[Katôlisisma|fivavahana katôlika]].

=== Fiorenam-ponenan' ny Frantsay ===
Tamin’ ny taona 1604 dia nanomboka nandefa sambo nankaty Madagasikara ny mpanjaka frantsay [[Henri IV (mpanjakan' i Frantsa)|Henri IV]] mba hifaninana amin' ny zanatany [[Nederlandy|hôlandey]] any amin' ny [[Golden Coast (faritra)|Golden Coast]] (na ''Costa do Ouro'' amin' ny [[Fiteny pôrtogey|teny pôrtogey]], &quot;Morontsiraky ny Volamena&quot;) any [[Afrika]] (ampahany amin' i [[Ganà]] ankehitriny). Niorina teny [[Manafiafy]] ao Anosy ny fonenan' ny frantsay. Betsaka ny maty tamin' ny volana voalohany, angamba noho ny [[tazomoka]] sy ny fivalanan-dra [[disanteria]] tany amin’ ny faritra misy [[honahona]], ary nafindra 40&amp;nbsp;km atsimo-andrefana mankany amin' ny [[Saikinosy|saikinosi]]&lt;nowiki/&gt;n' i Taolanaro ilay tanàna ary nanorenan' izy ireo ilay nantsoina tatỳ aoriana hoe [[Tolagnaro|Fort Dauphin]], [[Fanjanahantany|zanatany]] frantsay voalohany aty amin' ny [[Ranomasimbe Indiana]].

Hitan' ny Frantsay ho azo atao namana i Drian-Ramaka; teo amin' ny sisin' ny tanànan' ny [[Zafiraminia]] ny toeram-ponenan' izy ireo. Nanambady vehivavy andriana zafindraminia i [[Jacques de Pronis]], governora voalohany tao amin' ny [[Compagnie française des Indes orientales]]. Na izany aza, dia nanao izay natezitra ny voanjo i Pronis ka nafatotr' izy tamin' ny rojo vy; taorian' ny famonjena azy dia noroahina tany amin' ny nosy [[La Réunion]] ny mpikomy - na Frantsay na Malagasy. I [[Étienne de Flacourt]] no nandimby azy, ary nikatsaka ny hanangana zanatany maromaro teto Madagasikara mba hamatsiana indray ny sambo eorôpeana mandeha any amin' ny faritra [[India Atsinanana (faritra)|India Atsinanana]], hahazoana sakafo avy amin' ny Malagasy, na amin' ny alalan' ny varotra izany na an-keriny, ary ny nisy koa ny fivarotana [[Aika (zavamaniry)|aika]] (''Indigofera tinctoria'') sy [[Paraky (zavamaniry)|paraky]] ary [[fary]] hamatsiana ny fanitarana ny [[fanjanahantany]].

Nitady izay handresena an' Anosy ny governora nifandimby tao Fort-Dauphin, tamin' ny tapaky ny taonjato faha-17, tamin' ny fandrobana ny fahefan' ny mpanjaka zafiraminia, izay niray hina tamin' ny andron' i Drian Ramaka (ary tatỳ aoriana tamin' ny andron' [[Andriampanolahy]] zanany). Nisy ny hetsika miaramila maromaro izay nandroba sy nandoro tanàna, namono sy [[Fanandevozana|nanandevo]] ny Malagasy ary nangalatra [[omby]] an' aliny. Famonoana olona sy [[fanapoizinana]] ary fisamborana sy fandoroana an' i Fort-Dauphin no nasetrin' ny Malagasy izany. Tamin' ny taona 1674, taorian' ny nananganana indroa ny ''Compagnie française des Indes orientales'', noho ny tsy fahampian' ny tombom-barotra, dia nialan' ny Frantsay i Fort-Dauphin ary nilaozany koa ny zanatany.

=== Fitondrana tompomenakely ===
Nitohy ny disadisa tany Anosy taorian' ny fandroahana ny Frantsay. Rehefa nialokaloka tao Fort-Dauphin ny [[jiolahin-tsambo]] vaky sambo tamin' ny taona 1697, dia nanendry an' i [[Abraham Samuel]], izay [[safiotra]] avy any [[Martinique]], mba ho mpanjaka mpitarika azy ireo. Nitarika [[Asan-jiolahin-tsambo|jiolahin-tsambo]] tamin' hiady tsy tapaka tamin' i [[Diamarang Diamera]], mpanjaka antanosy, i Samuel, mandra-pahafatiny tamin' ny 1705. Niezaka nifehy ny tany indray ny Zafiraminia, nefa tsy nahomby; niatrika fikomiana maromaro izy ireo. Nihena ny isan' ny tanànan' ny voanjo sy ny habeny, ary nifindra tany anaty tanety izy ireo.

Tonga nanarina an' i Fort-Dauphin ho toby famatsiana ilay Frantsay atao hoe [[Louis Laurent de Maudave]] tamin' ny taona 1768. Nisy mpitondra niisa 35 tao amin' ny faritr' Anosy, izay tsy nifanaraka fa niady ny ankamaroany, ary tsy nisy nitondra olona mihoatra ny 3&amp;nbsp;000. Nanao sonia fifanarahana 30 tamin’ ny mpanjaka teo an-toerana i Louis Laurent de Maudave, nanao fifanekena tamin' ny fanomezana [[basy]] azy ireo (basy maherin' ny 10&amp;nbsp;000 sy [[vanja]] 50 taonina no namidy). Nofoanan' ny fitondram-panjakana frantsay anefa ny ''Compagnie française des Indes orientales'' tamin' ny taona nanaraka, ary nilaozana ny toeram-pivarotan' i Maudave. Tokony ho tamin' ny fotoana niaingan' ny Frantsay dia nianjera koa ny fanjakan' ny [[Zafiraminia]], izay ravan' ny ady nanomboka tamin' ny tapaky ny tampolo 1600.

Tamin' ny taona 1819 dia nosokafan' ny Frantsay indray i Fort Dauphin, rehefa avy nifampiraharaha tamin' ny lehiben' ny [[Zafiraminia]], atao hoe [[Rabefania]]. Nila ny fiarovan' ny Frantsay tamin' ny [[Fanjakan' Imerina]], izay nikatsaka ny hanapaka an' i Madagasikara manontolo, i Rabefania. Nanohy nanondrana omby i Fort-Dauphin, ary lasa toeram-panandevozana ihany koa sady nanao fitanehana [[toaka]].

=== Fanapahan' ny Merina ===
Nisy miaramilan' ny [[Fanjakan' Imerina]], izay niisa 3&amp;nbsp;000 hatramin' ny 4&amp;nbsp;000, nidina ny morontsirak' Anosy ary nahafaka an' i Fort-Dauphin tamin' ny 14 Marsa 1825, ka tamin' izany no nifehy ny morontsiraka atsinanan’ i [[Madagasikara]] manontolo ny Fanjakan' Imerina. Miaramila 800 avy any Imerina mirongo basy no nifehy ny fitaterana an-dranomasina sy ny raharaham-barotra niaraka amin' ny miaramila tamin' ny tanàna hafa amorontsiraka. Nanohitra ny fomba feno habibiana nataon' ny Merina anefa ny ampahany be tamin' Anosy ka tsy nanoa fa nifehy tena, raha ny tena marina, ny mponina tany.

=== Adin' ny Frantsay sy ny Malagasy ===
Nanafika an' i [[Madagasikara]] i Frantsa tamin' ny taona 1883, mba hanoherana ny fitombon' ny herin' ny [[Britaina Lehibe|Britanika]] aty amin' ny [[Ranomasimbe Indiana]]. Tany avaratr' i Madagasikara no tena nifantohan' ity fanirahana tafika voalohany teto Madagasikara ity, izay ivon' ny fahefan' Imerina. Izany no nahatonga ny Antanosy hikomy sy haka an' i [[Fort-Dauphin]], na dia nalain' ny [[Merina]] aza izany tamin' ny taona 1884. Tamin' ny taona 1885 dia nodarohan' ny sambo mpiady frantsay baomba ilay rova. Namerina namaritra ny faritra aty [[Afrika]] feheziny i [[Britaina Lehibe]] sy i [[Frantsa]]; lasa [[Prôtektôrata Frantsain' i Madagasikara|prôtektôrata frantsay i Madagasikara]]. Avy eo dia nanao fanirahana miaramila faharoa aty Madagasikara tamin’ ny taona 1894 ny Frantsay.

=== Zanatany frantsay ===
Lasa [[Madagasikara zanatany frantsay|zanatany frantsay]] tamin' ny fomba ôfisialy i Madagasikara tamin' ny 6 Aogositra 1896, ary ny miaramila frantsay no nifehy an' i Fort-Dauphin. Nisy tsy fandriam-pahalemana goavana tany amin' ny faritra hafa any amin' ny tapa,ny atsimon' i Madagasikara. Notarihin' ny mpanjaka antanosy [[Rabefagnatrika]], izay mpifaninana tamin' ny mpanjakan' i [[Manambaro]] atao hoe [[Rabefialy]], izay nanohana ny Frantsay, ny fanoherana tao anivon' Anosy. Resin' ny Frantsay ny faritra atsimon' i Madagasikara tamin' ny taona 1898, tamin' ny alalan' ny fomba fanoheram-pikomiana novolavolaina tany [[Indôsina]].

Niteraka fikomiana kely sy fanafihana, izay niafara tamin’ ny [[Fikomian' ny Malagasy tamin' ny taona 1904–1905|fikomiana faobe tamin' ny taona 1904–1905]], ny fitondrana henjana sy ny tsy firaharahana ny [[kolontsaina malagasy]]. Nitarika mpikomy nianatsimo nankany Anosy i [[Befagnatrika]], izay  mpanjakan' ny Antanosy, ary tamin' ny volana Desambra 1904 dia nahafaka an' i [[Esira]] sy i [[Fort Dauphin|Fort-Dauphin]] ary i [[Manambaro]], tamin’ ny fandrobana izay niely patrana. Amin' ny ankapobeny dia nanohana ny fikomiana ny [[Prôtestantisma eto Madagasikara|Prôtestanta]], ary nisy fiangonana katôlika maromaro nodoran' ny mpikomy.

Nihamafy ny fihetseham-po [[Fanindrahindram-pirenena|nasiônalista]] sy mpanohana ny fahaleovantena teto Madagasikara taorian' ny fiverenan' ny lehilahy izay noterena hanao miaramila, ny fanohizana ny [[Asa an-tery vozona|asa an-terivozona]], ary ny tsy fisian' ny fanavaozana nampanantenain' i [[Charles de Gaulle]]. Rehefa tsy nety nanohana ny dingana [[Demôkrasia|demôkratika]] mankany amin' ny fahaleovantenan' i Madagasikara ny governemanta frantsay, dia nahazo vahana ny mpitarika ny tolona ho an' ny fahaleovantena ary nanomboka ny [[Tolom-bahoaka tamin' ny 1947|fitroaran' ny Malagasy tamin' ny taona 1947–1949]].

=== Repoblikan' i Madagasikara ===
Nahazo fahaleovan-tena tamin' ny [[fitsapan-kevi-bahoaka]] i Madagasikara tamin' ny taona 1958. Notoherin' ny fitroaran' ny tantsaha tany amin' ny [[Faritanin' i Toliara]] (anisan' izany [[Faritra Anosy|Anosy]]) ny fahefana ara-pôlitikan' ny fitondrana vaovao, tamin' ny taona 1971. Nitarika ho amin' ny fanangana ny [[Repoblika Demôkratika Malagasy]] tamin' ny taona 1975 ny fihetsiketsehan' ny mpianatra narahin' ny fitokonana faobe sy ny rotaka.

== Fiteny ==
Ny ankamaroan' ny Antanosy dia mampiasa ny [[fiteny antanosy]], izay [[fitenim-paritra malagasy]], sampan' ny [[Fiteny malaiô-pôlineziana|vondrom-piteny malaiô-pôlineziana]] avy amin' ny [[fiteny baritô]] any atsimon' i [[Bôrneô]]. Miteny antanosy ihany koa ny Antanosy ao amin' ny tanàna toa an' i [[Bezaha]] sy [[Vatolatsaka]] ([[Distrikan'i Betioky-Atsimo|distrikan' i Betioky-Atsimo]]) ary any [[Bereketa]] ([[Distrikan'i Sakaraha|distrikan' i Sakaraha]]). Ity fiteny ity no fiteny malagasy nosoratana voalohany amin' ny [[abidy latina]] (vavaka kristiana amin' ny fiteny antanosy)..

== Toekarena ==

=== Jono ===
Mpiandriaka sy [[Jono|mpanjono]] ny Antanosy monina amorotsiraka.

=== Fambolena sy fiompiana ===
Mpamboly [[vary]] sy [[mangahazo]] sy [[Fiompiana omby|mpiompy omby]] kosa ireo izay monina an-tanety lavitra ny [[ranomasina]]. Raha ampy ny [[Rotsa-drano|rotsak' orana]], dia ny [[vary]] no vokatra voalohany amin' ny sakafo. Sakafo tena ilaina ho an’ ireo izay tsy mahavidy vary mandritra ny taona ny [[mangahazo]], anisan' izany ny ankamaroan' ny Malagasy any an-toerana. Kely ny vokatra avy amin' ny ankamaroan' ny voly, indrindra noho ny fomba fambolena mbola nentim-paharazana. Ny [[Kafe (maniry)|kafe]] (avy amin’ ny faritra [[Ranomafana]] indrindraindrindra), ny [[trongatsy mavokely]] (''Catharanthus roseus''), ny [[taretra]] (''Agave sisalana'') ary ny [[Dipoavatra (maniry)|dipoavatra]] (''Schinus'') no voly fanondrana efatra lehibe ao amin' ny faritra Anosy.

=== Taozavatra ===
[[Sary:Tanosy dwelling.jpg|vignette|Trano antanosy]]
Misy koa ny mpanefy sy ny mpanamboatra trano amin' ny hazo.

=== Varotra ===
Anisan' ny fiveloman' ny olona koa ny divarotana ny vokatry ny fitrandrahany ny [[zavamaniry]] sy ny [[biby]] any an' ala ([[tantely]], [[hazo]], zavamaniry fanao [[raokandro]]). Fanao matetika mandritra ny tsena isan-kerinandro eo an-toerana ny varotra, satria monina any amin' ny tanàna ambanivohitra lavitra vitsy mponina ny ankamaroan' ny mponina&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Lyon, Linda M. (2003). ''[https://research.wsulibs.wsu.edu:8443/xmlui/bitstream/handle/2376/119/l..?sequence=1 Antanosy Odyssey II: Application of the use and knowledge of non-domesticated medicinal plants on conservation among the people of Madagascar]''. Doctoral dissertation, Washington State University.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

== Kolontsaina ==
[[Sary:Man from the Antanosy tribe in Madagascar 1950. (9420075397).jpg|vignette|Lehilahy antanosy tamin' ny taona 1950]]
=== Ny fivavahan-drazana ===
Toy ny faritra maro eto [[Madagasikara]] dia maro ny Antanosy mandala ny [[Fivavahan-drazana malagasy|fivavahan-drazana]] izay iantsoana an' i [[Zanahary]] sy anajana ny [[Razana (finoana malagasy)|razana]]. Mbola maro ny Kristiana ao Anosy manaja ny finoana nentim-paharazanana, indrindra ny [[Fady (malagasy)|fady]] samihafa, izay mifangaro ihany koa amin' ny [[Silamo eto Madagasikara|fanao mozilmàna]] izay niditra tao efa taonjato maro lasa.

=== Ny kristianisma ===
Tamin' ny taompolo 1610 dia nisy fiangonana naorina ho an' ny [[Zezoita]] izay natao hanombohana ny [[fitoriana ny filazantsara]]. Tsy nanaiky ny handefasana an' i [[Drian-Ramaka]] zanany lahy ho any [[Goa]] (any [[India]]) hianatra momba ny [[Katôlisisma|fivavahana katôlika]] ny mpanjaka [[Chambanga]]. Nanaja ny [[Fivavahan-drazana malagasy|fivavahan-drazana]] i Drian-Ramaka, rehefa nandimby an-drainy, fa tsy nanaiky ny fivavahana katôlika. Vokatry ny tsy fahombiazan' ny Zezoita (Malagasy iray monja no natao [[batemy]] nandritra ny herintaona) dia niala tao Anosy izy ireo tamin' ny taona 1617. Tamin' ny tapaky ny taonjato faha-17 dia notarihin' ny [[Lazarista]] (''Congrégation de la Mission'') ny asa fitoriana. Tamin’ ny taona 1869, taorian' ny fahazoan' ny [[Fanjakan' Imerina]] ny fanapahana an' Anosy, dia niova ho kristiana ny mpanjakavavy merina [[Ranavalona II]]. Nisy fiangonana naorina tao Fort-Dauphin ary tsy maintsy nanatrika fivavahana ny mponina tao. Ny evanjelista avy amin' ny [[London Missionary Society]] no nitarika ny fiangonana tatỳ aoriana. Taorian' ny naha lasa [[Zanatanin' i Madagasikara sy ny tany miankina|zanatany frantsay]] an' i Madagasikara dia niseho ny fikomiana goavana tany atsimon' i Madagasikara, nefa resy ny faritra atsimon' i Madagasikara tamin' ny taona 1898. Taorian’ ilay fikomiana dia nakaton' ny Frantsay ny sekoly loterana sy ny [[Loteranisma eto Madagasikara|fiangonana loterana]], izay noheveriny ho mpiray tsikombakomba amin' ny mpikomy.

=== Fombafomba amin' ny fandevenana ===
[[Sary:Mahafaly-tomb.jpg|vignette|Orimbato antanosy]]
Manangana [[tsangambato]] na [[orimbato]] ny Antanosy mba hahatsiarovany ny havany maty, na dia efa milevina am-pasana, ka matetika amin' ny toerana malaky talaky mason' ny besinimaro no anorenana izany, toy ny toerana amoron-dalana.

[[Sary:Ethnic_groups_of_Madagascar_Map.png|vignette|Ny fitsinjaran' ny vondrom-poko eto Madagasikara]]
== Jereo koa ==
'''&lt;big&gt;Vahoaka eto Madagasikara&lt;/big&gt;'''

'''Ny foko eto Madagasikara'''
* [[Antambahoaka]] -  [[Antandroy]] - [[Antankarana]] - [[Antanosy]] - [[Antefasy]] - [[Antemoro]] - [[Antesaka]] - [[Bara]] - [[Beosy]] - [[Betsileo]] - [[Betsimisaraka]] - [[Bezanozano]] - [[Mahafaly]] - [[Makoa]] - [[Masikoro]] - [[Merina]] - [[Mikea]] - [[Sakalava]] - [[Sihanaka]] - [[Tanala]] - [[Tsimihety]] - [[Vezo]] - [[Zafimaniry]] - [[Zafisoro]].
'''Ny vahoaka hafa eto Madagasikara'''
* [[Sinoa eto Madagasikara]]
* [[Vazaha eto Madagasikara]]
* [[Karàna]]
'''Samihafa'''

* [[Jiosy malagasy]]

== Tahirin-kevitra ==
* [https://tafa-sy-dinika.jimdo.com/antanosy-bara-betsileo/ Lahatsoratra amin'ny teny frantsay mahakasika ny Antanosy, Bara ary Betsileo]
* [http://gasikar-histo.e-monsite.com/pages/histoire/monarchie/royaume-antanosy/ Lahatsoratra amin'ny teny frantsay mahakasika fanjakana Antanosy] {{Wayback|url=http://gasikar-histo.e-monsite.com/pages/histoire/monarchie/royaume-antanosy/ |date=20170116142101 }}

== Boky azo anovozan-kevitra ==

* Bradt, Hilary; Austin, Daniel (2007). ''Madagascar'' (9th ed.). Guilford, CT: The Globe Pequot Press Inc. pp. 113–115. &lt;nowiki&gt;ISBN 978-1-84162-197-5&lt;/nowiki&gt;.

* Clément Sambo, &quot;Destins astrologiques et liberté humaine&quot;, ''Études Océan Indien'', 16, Paris : INALCO, 1993, pp. 1-29.
* Clément Sambo, &quot;Pose les devinettes ? Les contes brefs des enfants malgaches&quot;, in : J. Koubi, dir., ''Enfance et Société d’Asie du Sud-Est'', Paris : L’Harmattan, 1994.
* Clément Sambo, ''Aspects philosophiques de l’astrologie traditionnelle antanosy''. [Mémoire de maîtrise en philosophie], 1983, 170 p. CUR, Toliara, Département de Philosophie.
* Clément Sambo, ''Folklore oral des enfants malgaches''. Paris : INALCO, 285 p. [« Travaux et Documents », 4], 1987.
* Clément Sambo, ''Langages non conventionnels à Madagascar. Argot des jeunes et proverbes gaillards''. Paris : Karthala, 2001, 400 p.
* Clément Sambo, ''Oralité et tradition des enfants malgaches''. [Thèse de Doctorat Nouveau Régime] soutenu à l’Institut National des Langues et Civilisations Orientales, Paris. 2 volumes, 300 + 200 p. 1990.
* Clément Sambo, ''Tradition et oralité à Madagascar'', Synthèse des travaux en vue de l’Habilitation à Diriger des Recherches (HDR), 737 p, 2005.
* Diagram Group (2013). ''Encyclopedia of African Peoples''. San Francisco, CA: Routledge. &lt;nowiki&gt;ISBN 9781135963415&lt;/nowiki&gt;.
* Guillaume et Alfred Grandidier, ''Histoire physique, naturelle et politique de Madagascar'', vol. 5, Histoire politique et coloniale, t. 3, Histoire des populations autres que les Merina, fasc. 1, Betsileo, Betsimisaraka, Antanosy ..., Imprimerie officielle, Tananarive, 1948, 255 p.
* Jean-Jacques Rabenirina, ''Le rituel mobilisateur de la circoncision (Savatsy ou cérémonie de circoncision chez les Antanosy de Soamanonga)'', Université de Bordeaux 2, 1998, 429 p. (thèse)
* Ogot, Bethwell A. (1992). ''Africa from the Sixteenth to the Eighteenth Century''. Paris: UNESCO. &lt;nowiki&gt;ISBN 9789231017117&lt;/nowiki&gt;.

== Loharano sy fanamarihana ==
[[Sokajy:Foko ao Madagasikara]]</text>
      <sha1>34ebyks80ntynkxope9bcpcapwqr4np</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ivato Aeroport</title>
    <ns>0</ns>
    <id>230855</id>
    <revision>
      <id>1091679</id>
      <parentid>1091677</parentid>
      <timestamp>2024-11-18T13:48:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>41.213.235.225</ip>
      </contributor>
      <origin>1091679</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3067" sha1="d2u9vrcf45e36ds9nx7jrgcask2xl6g" xml:space="preserve">{{coord|18|48|S|47|29|E}}
{{infobox tanàna
|anarana=Ivato Aeroport
|faritany=Antananarivo
|isam-ponina=25741
|firenena={{Madagasikara}}
}}
'''Ivato Aeroport''' dia kaominina malagasy ao amin'ny [[distrikan'i Ambohidratrimo]], [[Faritanin'i Antananarivo]]. Ny isam-poniny dia 25741 araka ny faminavinana natao tamin'ny taona 2000. Ny kaodin-kaominina dia 10312 ary ny kaodin-distrika dia 103

== Vokatry ny fambolena ==
Ny anjaran'ny tantsaha mampiasa zezika simika dia &gt;75%.
Ny entana faharoa lafo vidy indrindra dia haricot.
Ny zava-bolena lehibe indrindra amin'ny lafin'ny velarantany dia vary.
Ny entana fahatelo lafo vidy indrindra dia pomme de terre.
Ny isan'omby dia 138.
Ny isan'ny taona nisiam-pesitry ny vorona teo anelanelan'ny taona 1999-2001 dia 3.
Ny zava-bolena faharoa lehibe indrindra amin'ny lafin'ny velarantany dia haricot.
Ny entana lafo vidy indrindra dia vary.
25 ny mponina no manao asa tanana.
40 no isan'ny ombivavy be ronono.
16 ny mponina no miasa tany.
2 ny mponina no miasa amin'ny fanjonoana.
5 ny mponina no miasa amin'ny fiompiana.
52 ny mponina no miasa amin'ny sampandraharaha.
30 no isan'ny kisoa.

== Ara-tsosialy ==

== Fotodrafitrasa ==
Misy seranam-piaramanidina akaikin'ilay tanàna.
Tongavan'ny lalam-paritra ilay tanàna.
Ahitana tobim-pahasalamana ao.
Misy tsena isan'andro any.
Misy fianarana ambaratonga faharoa (lise).
Ahitana orinasa mampiasa olona mihoatra ny 50.
Andalovan'ny lalam-pirenena ilay kaominina.
Ahitana sekoly ambaratonga fototra.
Ahitana orinasa mampiasa olona 10 hatramin'ny 50.
Ahitana orinasa mampiasa olona latsaky ny folo.
Ahitana kolejy ao amin'ilay tanàna.
Ny JIRAMA no manome ny rano.
Misy biraom-paositra ao.

== Fitaterana ==
Ny fitaovam-pitaterana ampiasaina matetika indrindra dia fiara lehibe.
Ny faharetan'ny dia mankany amin'ny renivohi-paritany dia 0 ora.
Ahitana lalana godorô ao amin'ny kaominina.
Ny fotoam-pitaterana mankany amin'ny tanàn-dehibem-paritany amin'ny andro fahavaratra dia 0 ora.
Ny saran-dalan'ny olona tokana mankany amin'ny tanàn-dehibem-paritany amin'ny andro fahavaratra dia 1000 Fmg.
Ny saran-dalan'ny olona tokana mankany amin'ny tanàn-dehibem-paritany amin'ny haintany dia 1000 Fmg.

== Fahasoavana ==
15 isan-jaton'ny mponina no tena mahantra dia mahantra.
20 isan-jaton'ny mponina no atao hoe mahantra.
Ny halavan'ny vanim-potoana mety ahalanian'ny vokatry ny taon-dasa dia 3 volana.
5 isan-jaton'ny mponina no atao hoe manan-karena.
60 isan-jaton'ny mponina no manana fari-piainana antonontonony.

== Endri-javatra ==
Misy masoivohon'ny ministeran'ny fanabeazana.
Misy masoivohon'ny ministeran'ny fanabeazana.

== Olana ==
Ahitana miaramila ao amin'ilay kaominina.
Ny isan'ny vakitrano tanatin'ny taona 1999-2001 dia 5.
Ahitana polisy ao amin'ilay kaominina.
Ahitana zandary ao amin'ilay kaominina.

== Rohy ivelany ==
* [http://www.ilo.cornell.edu/ilo/census.xls ilo.cornell.edu] - Statistika momba ny kaominina malagasy ary loharanom-pahaizana namoronana an'ity lahatsoratra ity.

[[en:Ivato International Airport]]
[[Sokajy:Kaominina any Madagasikara]]</text>
      <sha1>d2u9vrcf45e36ds9nx7jrgcask2xl6g</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Filazantsaran' i Jodasy</title>
    <ns>0</ns>
    <id>240120</id>
    <revision>
      <id>1091696</id>
      <parentid>1087154</parentid>
      <timestamp>2024-11-18T17:59:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <comment>Nanatsara rafi-pehezanteny</comment>
      <origin>1091696</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11908" sha1="77zy98dhen7czh5bvuh9fcro4jsl49s" xml:space="preserve">[[Sary:Kuss des judas.jpg|vignette|''Ny fanorohan' i Jodasy'', mpanao sary tsy fantatra anarana, taonjato faha-12]]Ny '''''Filazantsaran' i''' '''Jodasy''''' na '''''Evanjelin' i Jodasy''''' dia asasoratra natao tokony ho tamin' ny taonjato faharoa, izay tsy hita ao amin' ny [[Baiboly]], ka anisan' ireo izay atao hoe [[filazantsara apôkrifa]]. Resaka nifanaovan' i [[Jesoa]] na [[Jesoa|Jesosy]] sy i [[Jodasy Iskariôta]] ny vontoatiny. Satria ahitana taratra ny teôlôjia tamin' ny faramparan' ny taonjato faha-2 izy io dia heverina fa fikambanan' olona efa kristiana nefa nanana firehana [[Gnôstisisma|gnôstika]] tamin' ny taonjato faha-2 (talohan' ny 180), no nipoirany&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Scopello, Madeleine, ed. (2006). ''The Gospel of Judas in Context''. Hotei Publishing, IDC Publishers, Martinus Nijhoff Publishers and VSP. pp. 63–66&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. 

Ny hany sisa amin' io asasoratra io dia lahatsoratra amin' ny [[Fiteny kôpta|teny kôpta]] izay nampiasana karbônina 14 ny famantarana ny datiny, izay hita fa tamin' ny taona 280, anampiana na anesorana 60 taona (izany hoe teo anelanelan' ny taona 220 sy 340). Misy mihevitra fa avy amin' ny sora-tanana taloha tamin' ny [[Fiteny grika|teny grika]] ilay lahatsoratra&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Scopello, Madeleine, ed. (2006). &quot;Preface&quot;. ''The Gospel of Judas in Context''. BRILL.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. Tamin' ny taona 1978 no nahitana io asasoratra io amin' ny [[Fiteny kôpta|teny kôpta]] teny an-tsena ka ny pejy faha-33 hatramin' ny faha-58 (Codex Tchacos) ao amin' ilay boky ihany, izay tehirizina ao amin' ny Fondation Martin Bodmer any [[Geneva]], no sisa tavela amin' izao noho ny fahasimbany.  Nisy ny fandikan-teny [[Fiteny anglisy|anglisy]] nataon' ny ''[[National Geographic Society]]'' izay navoaka voalohany tamin' ny fiandohan' ny taona 2006.

Manamarina ny famadihana nataon' i [[Jodasy Iskariôta|Jodasy]] an' i [[Jesoa]] ny mpanoratra an' ilay filazantsara satria nahazo izao hafatra izao avy amin' i Jesoa hono i Jodasy: &quot;Ianao no hanao sorona ny olombelona izay itafiako&quot;. Araka io filazantsara io dia i Jodasy no hanhy tokana tamin' ny [[Apôstôly roa ambin' ny folo]] nahatakatra ny zavatra tian' i Jesoa hatao teto ambonin' ny tany, araka ny fikendren' Andriamanitra, dia ny fisamborana sy ny famonoana an' i Jesoa.

== Lanjan' ilay asasoratra ==
Araka ny voalazan' ny ''[[Science Magazine]]'' dia maneho ny fihetsik' i Jodasy izay niseho ho nankato ny toromarika nomen' i Jesoa azy ny Filazantsaran' i Jodasy - mifanohitra amin' ny [[filazantsara kanônika]] izay milaza an' i Jodasy ho mpamadika nanolotra an' i Jesoa tamin' ny manam-pahefana mba [[Fanomboana an' i Jesoa|hofantsihana]] amin' ny [[hazo fijaliana]] ho takalo vola. Manamafy ilay filazantsara fa ny mpianatra hafa dia tsy nahalala ny filazantsara marina izay tsy nampianarin' i Jesoa afa-tsy tamin' i Jodasy, ilay hany anisan' (na natokana ivelan') ny &quot;taranaka masina&quot; eo anivon' ny mpianatra&lt;ref&gt;&lt;small&gt;&quot;[https://web.archive.org/web/20210217194233/https://www.nationalgeographic.com/science/article/lost-gospel-judas-revealed-jesus-archaeology Lost Gospel of Judas Revealed]&quot;. ''Science''. 2006-04-06. [https://www.nationalgeographic.com/science/article/lost-gospel-judas-revealed-jesus-archaeology Arsiva] tamin' ny Febroary 17, 2021.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Na izany aza dia nanohitra ny fiheveran' ny ''National Geographic'' momba ny Filazantsaran' i Jodasy - izay nilaza fa io lahatsoratra io dia nosoratan' ny antokon' ny [[Setianisma|Setiana]] ho fanesoana momba ny &quot;demony&quot; Jodasy - ny [[April DeConick|Dr. April DeConick]]&lt;ref&gt;&lt;small&gt;De Conick, April D. (2009). ''The Thirteenth Apostle: What the Gospel of Judas really says'' (Rev ed.). London: Continuum. &lt;nowiki&gt;ISBN 978-1-84706-568-1&lt;/nowiki&gt;. OCLC 276226174.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

== Tantara ==
Tsy isalasalana fa noforonina tamin' ny tapany faharoa amin' ny taonjato faha-2 ny Ny ''Filazantsaran' i Jodasy'', izay asasoratra [[Apôkrifan' ny Testamenta Vaovao|apôkrifa]]: ny ady ataon' ny mpanoratra, izay mikendry adihevitra fanoherana ny kilasin' ny manam-pahefana ara-pivavahana izay andalam-piforonana tao amin' ny fiangonana kristiana, raha ny marina, dia tsy azo eritreretina ho nisy talohan' ny taona 140&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Jean-Daniel Kaestli, Frédéric Amsler, Daniel Marguerat, ''Le Mystère apocryphe : Introduction à une littérature méconnue'', Labor et Fides, 2007, p. 68.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. Voamarina ny fisian'  io filazantsa io amin' ny dikan-teny [[Fiteny kôpta|kôpta]] tamin' ny taonjato faha-3, izay mety ho fandikana lahatsoratra [[Fiteny grika|grika]] tranainy kokoa. Miresaka momba ny boky atao hoe &quot;Filazantsaran' i Jodasy&quot; tamin' ny faran' ny taonjato faha-2 i [[Ireneo avy any Logdanoma|Ireneo]], evekan' i Logdanoma (i [[Lyon (Frantsa)|Lyon]] ankehitriny ao [[Frantsa]]), ao amin' ny bokiny mitondra ny lohateny hoe ''Manohitra ny fampianaran-diso'' ([[Fiteny latina|latina]]; ''Adversus hæreses'')&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Irénée de Lyon, ''Contre les hérésies'', Livre 1, chapitre 31, alinéa 1.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;: lazaina fa nosoratan' ny [[Gnôstisisma|sekta gnôstika]]&lt;nowiki/&gt;n' ny [[Kainita]] ny ''Filazantsaran' i Jodasy''.

Manamarina ny fisian' ny ''Filazantsaran' i Jodasy'' ny sora-tanana amin' ny [[taratasy zozoro]] misy 26 pejy nosoratana tamin' ny [[Fiteny kôpta sahidika|teny kôpta sahidika]] ([[Fiteny kôpta|fitenim-paritra kôpta]]), tamin' ny taonjato faha-3 na faha-4 (teo anelanelan' ny taona 220 sy 340). Izany ampahany amin' ny [[kôdeksa]] misy pejy 60 eo ho eo (eo anelanelan' ny 62 sy 66 arakaraka ny loharanom-baovao) antsoina hoe &quot;Codex Tchacos&quot;, izay misy soratra apôkrifa roa hafa koa - ny [[Epistilin' i Petera ho an' i Filipo|''Epistilin' i Petera ho an' i Filipo'']] sy ny [[Apôkalipsy voalohan' i Jakôba|''Apôkalipsy voalohan' i Jakôba'']] - izay hita koa ao amin' ny [[Vondrom-bokin' i Nag Hammadi|sora-tanana tao Nag Hammadi]].

Isan-karazany ny filazana tamin' ny fahitana an' io kôdeksa io: mitatitra ny iray, izay mety ho marimarina, fa nisy tantsaha ejipsianina iray nangady azy io tamin' ny taona 1978, nandritra ny fikarohana an-tsokosoko, tao amin' ny fasana iray any Djebel Qarara, 60 km andrefan'. ny tanànan' i [[Al Minyā|Al-Minya]] any amin' ny fasiky ny tany efitr' i [[Ejipta]]. Toa tao anaty boaty vato iray voatahiry tao anaty [[sarkôfazy]] izy io. Ilay tantsaha, izay tsy nahalala ny sandany sy ny lanjany, dia voalaza fa nivarotra izany tamin' ny mpitarika mpitsidika iray teo an-toerana, izay nivarotra izany indray tamin' i Hanna, mpivarotra zavatra tranainy avy ao [[Kahira]], tamin' ny taona 1979&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;&lt;small&gt;Pierre Lassave, « Code, codex et autres affaires », ''Archives de sciences sociales des religions'', no 144,‎ 2008, p. 119.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Nisy nangalatra ilay kôdeksa, avy eo dia hitan' i Hanna tamin' ny fomba mahagaga, izay nitondra azy amin' ny fomba tsy ara-dalàna any ivelan' i Ejipta mba hanombanan' ny manam-pahaizana maro azy io any [[Geneva]] tamin' ny 15 Mey 1983, anisan' izany i Stephen Emmel (mpianatry ny profesora James M. Robinson&lt;ref&gt;&lt;small&gt;I Robinson, izay tsy afaka nanolotra afa-tsy 200 000 dôlara mba hahazoana ilay kôdeksa, dia milazalaza ao amin' ny bokiny mitondra ny lohateny hoe ''Les secrets de l’Évangile de Judas'' (&quot;Ny Tsiambaratelon' ny Filazantsaran' i Jodasy&quot;) ireo zavatra tsy tena mazava momba ny nahitana indray ilay sora-tanana teo amin' ny tsena tsy nahazoana alalana tamin' ny taona 1984 sy ny fahazoana misy hosoka an' io boky io.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;) izay nahafantatra ny [[Epistilin' i Petera ho an' i Filipo|''Epistilin' i Petera ho an' i Filipo'']]. Noho ny hasarobidiny dia nandefa izany any [[Etazonia]] i Hanna ka tao no nitadiavany mpividy. Napetrany ao anaty vata vy fitehirizana ao amin' ny banky [[Citibank]] any [[Long Island, Kansas|Long Island]], akaikin' i [[New York]] ilay boky&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Herbert Krosney, ''L'Évangile perdu : La véritable histoire de l'Évangile de Judas'', Flammarion, 2006, p. 26-28.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Nijanona tao amin' ny vata fitehirizan' ny Citibank nandritra ny enina ambin' ny folo taona mahery ilay sora-tanana, ka nahatonga ny fahasimbany izay. Nandritra izany fotoana izany dia natolotra hamidy izy io, saingy tsy nisy tranomboky niomana hividy sora-tanana izay mampiahiahy ny fiaviany. Nitaky 3 tapitrisa dôlara mahery i Hanna nefa tsy nisy mpividy ilay sora-tanana raha tsy tamin' ny 3 Avrily 2000 tamin' ny vidiny 300&amp;nbsp;000 dôlara, avy amin' i Frieda Tchacos-Nussberger, mpivarotra zavatra tranainy any [[Soisa]]. Nodinihin' ny mpikaroka tao amin' ny Oniversiten' i Yale ilay izy, ary nahariharin' izy ireo taminy fa mirakitra ny ''Filazantsaran' i Jodasy'' ilay kôdeksa izay tena sarobidy rahateo.

Namidiny tamin' ny mpanangona boky atao hoe Bruce Ferrini tamin' ny vidiny 1,5 tapitrisa dôlara izany, rehefa tsy vita ny fifampivarotana tamin' ny Oniversite Yale&lt;ref&gt;&lt;small&gt;James M. Robinson, ''Les Secrets de Judas. Histoire de l'apôtre incompris et de son évangile'', Michel Lafon, 2006, p. 171-178&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. Satria tsy nanao fifanarahana tamin' ny mpanjifa indostrialy liana hahazoana io vola io i Ferrini, i Mario J. Roberty, mpisolovavan' i Tchacos no nahavita nanafoana ny fivarotana&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Naverin' i Ferrini ilay taratasy zozoro nefa notehiriziny ny sombintsombiny. Loharano : Marvin W. Meyer, ''The Gospel of Judas, Wipf and Stock Publisher'', 2011, p. 16.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt; ary namorona ny Maecenas Foundation tamin' ny taona 2001, izay tompon' andraikitra amin' ny fanamarinana faniandroany (anisan' izany ny fanombanana ny daty amin' ny alalan' ny karbônina-14), ny famerenana amin' ny laoniny, ny [[fandikan-teny]] ary ny fanontana ilay [[taratasy zozoro]] (tarihin' ny arkeôlôga sy filôlôga Rodolphe Kasser), miaraka amin' ny fiaraha-miasa ara-bola amin' ny ''[[National Geographic Society]]''&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Paul Foster, ''The Apocryphal Gospels : A Very Short Introduction'', Oxford University Press, 2009, p. 120-121&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Ny Filazantsaran' i Jodasy dia navoakan' ny ''National Geographic Society'' tamin' ny taona 2006 ary naranty tany [[Washington]]. Nokasaina hatolotra ny fitondram-panjakana [[Ejipta|ejipsiana]] ilay dika fototra ary hapetraka ao amin' ny Tranombakoka Kôpta any [[Kahira]].

Ilay kôdeksa izay mbola eo am-pamerenana amin' ny laoniny sy am-panambarana anefa (nisy nangalatra ny sombiny maro talohan' ny nividianana azy) dia any [[Geneva]] amin' izao fotoana izao ao amin' ny Fondation Martin Bodmer. Araka ny voalazan' i Rodolphe Kasser, ilay kôdeksa tany am-boalohany dia nisy pejy 31 misy lafiny roa; nefa, rehefa niseho teny an-tsena tamin' ny taona 1999 dia pejy 13 monja no tavela&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;.

Ny fampielezana voalohany ny lahatsoratra feno, tamin' ny Paska 2006, dia niaraka amin' ny asasoratra ho an' ny besinimaro, izay ahitana dikan-teny amin' ny fiteny ankehitriny ary mitantara ny fahitana ilay asasoratra&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Rodolphe Kasser, Marvin Meyer et Gregor Wurst, ''L'Évangile de Judas'', Flammarion, 2006, 223 &lt;abbr&gt;p.&lt;/abbr&gt;.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

== Jereo koa ==
* [[Filazantsara]]
* [[Literatiora apôkaliptika|Apôkalipsy apôkrifa]]
* [[Asan' ny Apôstôly apôkrifa|Asan' ny Apostôly apôkrifa]]
[[Filazantsara apôkrifa]] (ohatra):
* [[Evanjelin' i Nikôdemôsy|Filazantsaran' i Nikôdemôsy]]
* [[Filazantsaran' i Tômasy]]
* [[Evanjely arabon' ny Fahazazana|Filazantsara arabon' ny Fahazazana]]
* [[Evanjely armenianan' ny Fahazazana|Filazantsaran armenianan' ny Fahazazana]]
* [[Evanjelin' i Barnabà|Filazantsaran' i Barnabà]]
* [[Evanjelin' i Gamaliela|Filazantsaran' i Gamaliela]]
* [[Prôtevanjelin' i Jakôba|Filazantsaran' i Jakôba]]
* [[Filazantsaran' i Jodasy]]
* [[Filazantsaran' i Maria]]
* [[Evanjelin' i Filipo|Filazantsara araka an' i Filipo]]
* [[Filazantsaran' i Petera]]
* [[Evanjelin' i Pseodô-Matio|Filazantsaran' i Pseodô-Matio]]
* [[Filazantsara miafin' i Marka]]

== Loharano sy fanamarihana ==
[[Sokajy:Filazantsara]]</text>
      <sha1>77zy98dhen7czh5bvuh9fcro4jsl49s</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1091700</id>
      <parentid>1091696</parentid>
      <timestamp>2024-11-18T19:16:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <comment>Nanatsara rafi-pehezanteny</comment>
      <origin>1091700</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12064" sha1="1mo4ikk76afw7bromkynolo9xvp4z7m" xml:space="preserve">[[Sary:Kuss des judas.jpg|vignette|''Ny fanorohan' i Jodasy'', mpanao sary tsy fantatra anarana, taonjato faha-12]]Ny '''''Filazantsaran' i''' '''Jodasy''''' na '''''Evanjelin' i Jodasy''''' dia asasoratra natao tokony ho tamin' ny taonjato faharoa, izay tsy hita ao amin' ny [[Baiboly]], ka anisan' ireo izay atao hoe [[filazantsara apôkrifa]]. Resaka nifanaovan' i [[Jesoa]] na [[Jesoa|Jesosy]] sy i [[Jodasy Iskariôta]] ny vontoatiny. Satria ahitana taratra ny teôlôjia tamin' ny faramparan' ny taonjato faha-2 izy io dia heverina fa fikambanan' olona efa kristiana nefa nanana firehana [[Gnôstisisma|gnôstika]] tamin' ny taonjato faha-2 (talohan' ny 180), no nipoirany&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Scopello, Madeleine, ed. (2006). ''The Gospel of Judas in Context''. Hotei Publishing, IDC Publishers, Martinus Nijhoff Publishers and VSP. pp. 63–66&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. 

Ny hany sisa amin' io asasoratra io dia lahatsoratra amin' ny [[Fiteny kôpta|teny kôpta]] izay nampiasana karbônina 14 ny famantarana ny datiny, izay hita fa tamin' ny taona 280, anampiana na anesorana 60 taona (izany hoe teo anelanelan' ny taona 220 sy 340). Misy mihevitra fa avy amin' ny sora-tanana taloha tamin' ny [[Fiteny grika|teny grika]] ilay lahatsoratra&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Scopello, Madeleine, ed. (2006). &quot;Preface&quot;. ''The Gospel of Judas in Context''. BRILL.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. Tamin' ny taona 1978 no nahitana io asasoratra io amin' ny [[Fiteny kôpta|teny kôpta]] teny an-tsena ka ny pejy faha-33 hatramin' ny faha-58 (Codex Tchacos) ao amin' ilay boky ihany, izay tehirizina ao amin' ny Fondation Martin Bodmer any [[Geneva]], no sisa tavela amin' izao noho ny fahasimbany.  Nisy ny fandikan-teny [[Fiteny anglisy|anglisy]] nataon' ny ''[[National Geographic Society]]'' izay navoaka voalohany tamin' ny fiandohan' ny taona 2006.

Manamarina ny famadihana nataon' i [[Jodasy Iskariôta|Jodasy]] an' i [[Jesoa]] ny mpanoratra an' ilay filazantsara satria nahazo izao hafatra izao avy amin' i Jesoa hono i Jodasy: &quot;Ianao no hanao sorona ny olombelona izay itafiako&quot;. Araka io filazantsara io dia i Jodasy no hanhy tokana tamin' ny [[Apôstôly roa ambin' ny folo]] nahatakatra ny zavatra tian' i Jesoa hatao teto ambonin' ny tany, araka ny fikendren' Andriamanitra, dia ny fisamborana sy ny famonoana an' i Jesoa.

== Lanjan' ilay asasoratra ==
Araka ny voalazan' ny ''[[Science Magazine]]'' dia maneho ny fihetsik' i Jodasy izay niseho ho nankato ny toromarika nomen' i Jesoa azy ny Filazantsaran' i Jodasy - mifanohitra amin' ny [[filazantsara kanônika]] izay milaza an' i Jodasy ho mpamadika nanolotra an' i Jesoa tamin' ny manam-pahefana mba [[Fanomboana an' i Jesoa|hofantsihana]] amin' ny [[hazo fijaliana]] ho takalo vola. Manamafy ilay filazantsara fa ny mpianatra hafa dia tsy nahalala ny filazantsara marina izay tsy nampianarin' i Jesoa afa-tsy tamin' i Jodasy, ilay hany anisan' (na natokana ivelan') ny &quot;taranaka masina&quot; eo anivon' ny mpianatra&lt;ref&gt;&lt;small&gt;&quot;[https://web.archive.org/web/20210217194233/https://www.nationalgeographic.com/science/article/lost-gospel-judas-revealed-jesus-archaeology Lost Gospel of Judas Revealed]&quot;. ''Science''. 2006-04-06. [https://www.nationalgeographic.com/science/article/lost-gospel-judas-revealed-jesus-archaeology Arsiva] tamin' ny Febroary 17, 2021.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Na izany aza dia nanohitra ny fiheveran' ny ''National Geographic'' momba ny Filazantsaran' i Jodasy - izay nilaza fa io lahatsoratra io dia nosoratan' ny antokon' ny [[Setianisma|Setiana]] ho fanesoana momba ny &quot;demony&quot; Jodasy - ny [[April DeConick|Dr. April DeConick]]&lt;ref&gt;&lt;small&gt;De Conick, April D. (2009). ''The Thirteenth Apostle: What the Gospel of Judas really says'' (Rev ed.). London: Continuum. &lt;nowiki&gt;ISBN 978-1-84706-568-1&lt;/nowiki&gt;. OCLC 276226174.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

== Tantara ==
Tsy isalasalana fa noforonina tamin' ny tapany faharoa amin' ny taonjato faha-2 ny Ny ''Filazantsaran' i Jodasy'', izay asasoratra [[Apôkrifan' ny Testamenta Vaovao|apôkrifa]]: ny ady ataon' ny mpanoratra, izay mikendry adihevitra fanoherana ny kilasin' ny manam-pahefana ara-pivavahana izay andalam-piforonana tao amin' ny fiangonana kristiana, raha ny marina, dia tsy azo eritreretina ho nisy talohan' ny taona 140&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Jean-Daniel Kaestli, Frédéric Amsler, Daniel Marguerat, ''Le Mystère apocryphe : Introduction à une littérature méconnue'', Labor et Fides, 2007, p. 68.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. Voamarina ny fisian'  io filazantsa io amin' ny dikan-teny [[Fiteny kôpta|kôpta]] tamin' ny taonjato faha-3, izay mety ho fandikana lahatsoratra [[Fiteny grika|grika]] tranainy kokoa. Miresaka momba ny boky atao hoe &quot;Filazantsaran' i Jodasy&quot; tamin' ny faran' ny taonjato faha-2 i [[Ireneo avy any Logdanoma|Ireneo]], evekan' i Logdanoma (i [[Lyon (Frantsa)|Lyon]] ankehitriny ao [[Frantsa]]), ao amin' ny bokiny mitondra ny lohateny hoe ''Manohitra ny fampianaran-diso'' ([[Fiteny latina|latina]]; ''Adversus hæreses'')&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Irénée de Lyon, ''Contre les hérésies'', Livre 1, chapitre 31, alinéa 1.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;: lazaina fa nosoratan' ny [[Gnôstisisma|sekta gnôstika]]&lt;nowiki/&gt;n' ny [[Kainita]] ny ''Filazantsaran' i Jodasy''.

Manamarina ny fisian' ny ''Filazantsaran' i Jodasy'' ny sora-tanana amin' ny [[taratasy zozoro]] misy 26 pejy nosoratana tamin' ny [[Fiteny kôpta sahidika|teny kôpta sahidika]] ([[Fiteny kôpta|fitenim-paritra kôpta]]), tamin' ny taonjato faha-3 na faha-4 (teo anelanelan' ny taona 220 sy 340). Izany ampahany amin' ny [[kôdeksa]] misy pejy 60 eo ho eo (eo anelanelan' ny 62 sy 66 arakaraka ny loharanom-baovao) antsoina hoe &quot;Codex Tchacos&quot;, izay misy soratra apôkrifa roa hafa koa - ny [[Epistilin' i Petera ho an' i Filipo|''Epistilin' i Petera ho an' i Filipo'']] sy ny [[Apôkalipsy voalohan' i Jakôba|''Apôkalipsy voalohan' i Jakôba'']] - izay hita koa ao amin' ny [[Vondrom-bokin' i Nag Hammadi|sora-tanana tao Nag Hammadi]].

Isan-karazany ny filazana tamin' ny fahitana an' io kôdeksa io: mitatitra ny iray, izay mety ho marimarina, fa nisy tantsaha ejipsianina iray nangady azy io tamin' ny taona 1978, nandritra ny fikarohana an-tsokosoko, tao amin' ny fasana iray any Djebel Qarara, 60 km andrefan'. ny tanànan' i [[Al Minyā|Al-Minya]] any amin' ny fasiky ny tany efitr' i [[Ejipta]]. Toa tao anaty boaty vato iray voatahiry tao anaty [[sarkôfazy]] izy io. Ilay tantsaha, izay tsy nahalala ny sandany sy ny lanjany, dia voalaza fa nivarotra izany tamin' ny mpitarika mpitsidika iray teo an-toerana, izay nivarotra izany indray tamin' i Hanna, mpivarotra zavatra tranainy avy ao [[Kahira]], tamin' ny taona 1979&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;&lt;small&gt;Pierre Lassave, « Code, codex et autres affaires », ''Archives de sciences sociales des religions'', no 144,‎ 2008, p. 119.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Nisy nangalatra ilay kôdeksa, avy eo dia hitan' i Hanna tamin' ny fomba mahagaga, izay nitondra azy amin' ny fomba tsy ara-dalàna any ivelan' i Ejipta mba hanombanan' ny manam-pahaizana maro azy io any [[Geneva]] tamin' ny 15 Mey 1983, anisan' izany i Stephen Emmel (mpianatry ny profesora James M. Robinson&lt;ref&gt;&lt;small&gt;I Robinson, izay tsy afaka nanolotra afa-tsy 200 000 dôlara mba hahazoana ilay kôdeksa, dia milazalaza ao amin' ny bokiny mitondra ny lohateny hoe ''Les secrets de l’Évangile de Judas'' (&quot;Ny Tsiambaratelon' ny Filazantsaran' i Jodasy&quot;) ireo zavatra tsy tena mazava momba ny nahitana indray ilay sora-tanana teo amin' ny tsena tsy nahazoana alalana tamin' ny taona 1984 sy ny fahazoana misy hosoka an' io boky io.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;) izay nahafantatra ny [[Epistilin' i Petera ho an' i Filipo|''Epistilin' i Petera ho an' i Filipo'']]. Noho ny hasarobidiny dia nandefa izany any [[Etazonia]] i Hanna ka tao no nitadiavany mpividy. Napetrany ao anaty vata vy fitehirizana ao amin' ny banky [[Citibank]] any [[Long Island, Kansas|Long Island]], akaikin' i [[New York]] ilay boky&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Herbert Krosney, ''L'Évangile perdu : La véritable histoire de l'Évangile de Judas'', Flammarion, 2006, p. 26-28.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Nijanona tao amin' ny vata fitehirizan' ny Citibank nandritra ny enina ambin' ny folo taona mahery ilay sora-tanana, ka nahatonga ny fahasimbany izay. Nandritra izany fotoana izany dia natolotra hamidy izy io, saingy tsy nisy tranomboky niomana hividy sora-tanana izay mampiahiahy ny fiaviany. Nitaky 3 tapitrisa dôlara mahery i Hanna nefa tsy nisy mpividy ilay sora-tanana raha tsy tamin' ny 3 Avrily 2000 tamin' ny vidiny 300&amp;nbsp;000 dôlara, avy amin' i Frieda Tchacos-Nussberger, mpivarotra zavatra tranainy any [[Soisa]]. Nodinihin' ny mpikaroka tao amin' ny Oniversiten' i Yale ilay izy, ary nahariharin' izy ireo taminy fa mirakitra ny ''Filazantsaran' i Jodasy'' ilay kôdeksa izay tena sarobidy rahateo.

Namidiny tamin' ny mpanangona boky atao hoe Bruce Ferrini tamin' ny vidiny 1,5 tapitrisa dôlara izany, rehefa tsy vita ny fifampivarotana tamin' ny Oniversite Yale&lt;ref&gt;&lt;small&gt;James M. Robinson, ''Les Secrets de Judas. Histoire de l'apôtre incompris et de son évangile'', Michel Lafon, 2006, p. 171-178&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. Satria tsy nahavanona fifanarahana tamina mpanohana indostrialy liana mba hahazoany io vola io i Ferrini, dia nahavita nanafoana ny fivarotana i Mario J. Roberty, mpisolovavan' i Tchacos&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Naverin' i Ferrini ilay taratasy zozoro nefa notehiriziny ny sombintsombiny. Loharano : Marvin W. Meyer, ''The Gospel of Judas, Wipf and Stock Publisher'', 2011, p. 16.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;, ary namorona ny Fondation Maecenas na Maecenas-Stiftung (amin' ny [[Fiteny alemàna|teny alemàna]]) tamin' ny taona 2001, izay tompon' andraikitra amin' ny fanamarinana fanindroany (anisan' izany ny fanombanana ny [[Fanomezana daty amin' ny karbônina-14|daty amin' ny karbônina-14]]), ny fiezahana hamerina amin' ny laoniny, ny [[fandikan-teny]] ary ny fanontana ilay [[taratasy zozoro]] (tarihin' ny [[Arkeôlôjia|arkeôlôga]] sy [[Filôlôjia|filôlôga]] [[Rodolphe Kasser]]), miaraka amin' ny fiaraha-miasa ara-bola amin' ny ''[[National Geographic Society]]''&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Paul Foster, ''The Apocryphal Gospels : A Very Short Introduction'', Oxford University Press, 2009, p. 120-121&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Navoakan' ny ''National Geographic Society'' tamin' ny taona 2006 ny ''Filazantsaran' i Jodasy'' ary naranty tany [[Washington]]. Nokasaina hatolotra ny fitondram-panjakana [[Ejipta|ejipsiana]] ilay dika fototra ary hapetraka ao amin' ny Tranombakoka Kôpta any [[Kahira]].

Ilay kôdeksa izay mbola eo am-pamerenana amin' ny laoniny sy am-panambarana anefa (nisy nangalatra ny sombiny maro talohan' ny nividianana azy) dia any [[Geneva]], ao amin' ny Fondation Martin Bodmer, amin' izao fotoana izao. Araka ny voalazan' i Rodolphe Kasser dia nisy pejy 31 misy lafiny roa ilay kôdeksa tany am-boalohany; rehefa niseho teny an-tsena tamin' ny taona 1999 anefa ilay izy dia pejy 13 monja no tavela&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;.

Niaraka amin' ny asasoratra ho an' ny besinimaro, izay ahitana dikan-teny amin' ny fiteny ankehitriny ary mitantara ny fahitana ilay asasoratra, ny fampielezana voalohany ny lahatsoratra feno, tamin' ny Paska 2006&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Rodolphe Kasser, Marvin Meyer et Gregor Wurst, ''L'Évangile de Judas'', Flammarion, 2006, 223 &lt;abbr&gt;p.&lt;/abbr&gt;.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

== Jereo koa ==
* [[Filazantsara]]
* [[Literatiora apôkaliptika|Apôkalipsy apôkrifa]]
* [[Asan' ny Apôstôly apôkrifa|Asan' ny Apostôly apôkrifa]]
[[Filazantsara apôkrifa]] (ohatra):
* [[Evanjelin' i Nikôdemôsy|Filazantsaran' i Nikôdemôsy]]
* [[Filazantsaran' i Tômasy]]
* [[Evanjely arabon' ny Fahazazana|Filazantsara arabon' ny Fahazazana]]
* [[Evanjely armenianan' ny Fahazazana|Filazantsaran armenianan' ny Fahazazana]]
* [[Evanjelin' i Barnabà|Filazantsaran' i Barnabà]]
* [[Evanjelin' i Gamaliela|Filazantsaran' i Gamaliela]]
* [[Prôtevanjelin' i Jakôba|Filazantsaran' i Jakôba]]
* [[Filazantsaran' i Jodasy]]
* [[Filazantsaran' i Maria]]
* [[Evanjelin' i Filipo|Filazantsara araka an' i Filipo]]
* [[Filazantsaran' i Petera]]
* [[Evanjelin' i Pseodô-Matio|Filazantsaran' i Pseodô-Matio]]
* [[Filazantsara miafin' i Marka]]

== Loharano sy fanamarihana ==
[[Sokajy:Filazantsara]]</text>
      <sha1>1mo4ikk76afw7bromkynolo9xvp4z7m</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ashdod</title>
    <ns>0</ns>
    <id>270267</id>
    <revision>
      <id>1091702</id>
      <parentid>1081312</parentid>
      <timestamp>2024-11-19T09:43:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Mateus2019</username>
        <id>34276</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:Ashdod57.jpg]] → [[File:Ma'abara of Ashdod-Yam, 1957.jpg]] [[c:COM:FR#FR2|Criterion 2]] (meaningless or ambiguous name)</comment>
      <origin>1091702</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1824" sha1="2is40vooj5278do4hsxtph0475f83l6" xml:space="preserve">{{Coord|31.48033|34.39067}}
{{infobox tanàna
|tanàna=Ashdod
|firenena=Israely
|isam-ponina=224,628
|velarantany=47,242 
|ben'ny tanàna=[[Yehiel Lasry]]
|sary=AshdodCollage.jpg
}}

I '''Ashdoda''' dia tanàna ao amin' ny tapany atsimon' i [[Israely]]. Ity tanàna ity dia niorina tamin' ny taona [[1956]].

I Ashdod dia tanànan' ny seranan-tsambo, any amoron' ny [[Ranomasina Mediteranea]].

== Jereo koa ==
* [[Israely]]

== Tanàna namana ==
* [[Wuhan]], {{Sina}}
* [[Bordeaux]], {{Frantsa}}
* [[Arkhangelsk]], {{Rosia}}
* [[Tampa, Florida]], {{Etazonia}}
* [[Bahía Blanca]], {{Arjentina}}
* [[Batumi]], [[Jeorjia]]
* [[Bahir Dar]], [[Etiôpia]]
== Sary ==
&lt;gallery&gt;
Image:Water Tower in Ashdot - panoramio (1).jpg|Yona Hill
Image:Ma'abara of Ashdod-Yam, 1957.jpg|Ashdod 1957
Image:Sculpture on Exodus - panoramio.jpg|Sailboat Square
Image:Hamishkan ashdod2.jpg|Ny foibe ara-kolotsaina
Image:Ashdod City Hall, May 2007.jpg|Lapan'ny tanàna
Image:Flickr - Israel Defense Forces - The Francop Brought to Ashdod Port.jpg|Ny seranan'i Ashdod
Image:Esjdavid055.jpg|Ny tionelina ao amin'ny Main Avenue
Image:Eshkol Power Station Aerial View.jpg|Eshkol Tobim-pamokarana herinaratra
Image:Ashdodcentrale068.jpg|Fijanonana fiara fitaterana
Image:AshdodAssutaMC.jpg|Assuta Medical Center
Image:תצוגת הקבע עולמם של הפלשתים צילום אבישי פינקלשטיין.jpg|Tranombakok'i Kolontsaina [[Filistina]]
Image:Yod alef1.JPG|Kianja H'Yod Alef
Image:המזרקה-פארק אשדוד ים.png|Ny loharano ao amin'ny farihy afovoany
File:PikiWiki Israel 6588 Ashdod.JPG|Sarivatr'i [[Samsona]] ny mahery fo
&lt;/gallery&gt;
&lt;gallery mode=&quot;packed&quot; caption=&quot;Ny Ashdod panoramika&quot; heights=201&gt;
AshdodFromNitsanim.png 
&lt;/gallery&gt;
{{Commons category|Ashdod}}
{{vangovango}}

{{reflist}}
[[sokajy:Tanàna ao Israely]]</text>
      <sha1>2is40vooj5278do4hsxtph0475f83l6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Raminia</title>
    <ns>0</ns>
    <id>281785</id>
    <revision>
      <id>1091706</id>
      <parentid>1073684</parentid>
      <timestamp>2024-11-19T09:57:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>1091706</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4342" sha1="1jae51hgcyzwcbqt5jj8lb65wmgya6z" xml:space="preserve">I '''Raminia''', araka ny lovantsofina, no razamben' ny fianakavian' ny mpanjaka maro eto [[Madagasikara]], indrindra ny [[Antambahoaka]]. Manodidina ny taonjato faha-13, ny andriandahy Raminia dia nanambara ny fahafahany tamin' ny lalàna vaovaon' i [[Mohamady]]. Nentiny nandeha amin' ny dia lavitra mampidi-doza ny fianakaviany tany amin' ny morontsiraka atsinanan' i Madagasikara, eo amin' ny vavaranon' i [[Mananjary (ony)|Mananjary]].

== Lovantsofina ==
Maro ny lovantsofina miendrika angano miresaka ny fiavian' i Raminia. 

* misy milaza fa Zafirahimina no anaran' ireo roandriana, avy amin' ny anaran' ny renin' i [[Mohamady]] izay nantsoina hoe ''Imina''.
* ny hafa kosa milaza hoe Zaferamini, izany hoe ny taranak' i Raminia izay lazainy fa razambeny, na ny an' i Raminia, vadin' i Rahoroda, rain' i Rahazy sy Rakovatsy (na [[Andrianakovatsy]]).

Tamin' i Mohamady nonina tao [[Meka (Arabia Saodita)|Meka]], dia nalefan’ Andriamanitra ho any amoron' ny [[Ranomasina Mena]] akaikin’ ny tanànan' i Meka (any [[Saikanosin' i Arabia|Arabia]]) i Ramini, ary nilomano avy tao an-dranomasina toy ny olona iray nandositra sambo vaky. Mpaminany lehibe anefa i Raminia, izay nilaza ho tsy taranak' i [[Adama (Baiboly)|Adama]] tahaka ny olombelona hafa, fa noforonin' Andriamanitra teo amin' ny ranomasina, nampidinina avy any an-danitra sy ny kintana, ary Andriamanitra no namorona azy avy amin' ny vorin-dranomasina. Raha teo amoron-dranomasina i Raminia dia nandeha nivantana nitady an' i Mohamady tany Meka, nilaza taminy ny fiaviany, ka talanjona i Mohamady izay nandray azy tsara; tsy nihinana hena izy raha tsy izy no nanapaka ny tendan' ny [[omby]], izay nahatonga ny mpanaraka an' i Mohamady hikasa hamono azy, noho ny fiheveran' izy ireo izany zavatra izany ho fanamavoany an' i Mohamady. Nosakanan' i Mohamady izany fikasana izany, navela hanapaka ny tendan' ny biby hohaniny izy, ary taoriana kelin' io dia nomen' i Mohamady ho vadiny ny iray amin' ireo zanany vavy. Nandeha tany Atsinanana tao amin' ny tanàna antsoina hoe Mangadsini na Mangaroro i Raminia niaraka tamin' ny vadiny, izay nipetrahany nandritra ny androm-piainany ary lasa andriandahy lehibe. Nanan-janakalahy iray antsoina hoe Rahouroud izay nahery indrindra koa izy ary ny vavy iray atao hoe Raminia, izay niara-nivady ary niteraka roa lahy, ny iray atao hoe Rahajy ary ny iray Rakovatsy.

Nanana fikasana hanao dia lavitra manerana an' i [[India]] manontolo Rahajy avy eo, Nanoro hevitra ny hametraka an' i Rakovatsy zandriny lahy eo amin' ny fitondrana raha toa ka misy famantarana milaza fa ho faty an-dranomasina izy. Nametraka an-dRakovatsy teo amin' ny fitondrana ny olombe rehefa avy nandinika famantarana maro. Andro vitsivitsy monja taty aoriana anefa dia niverina niaraka tamin' ny andian-tsambony Rahajy. Noho ny tahotra dia nanomana sambo lehibe telopolo Rakovatsy, nitondra telon-jato lahy, naka ny hareny rehetra, ka nandeha sambo nianatsimo. Namakivaky ny tamba-nosy [[Tamba-nosin' i Kômôro|Kômôro]] izy, nanatona sy nandalo an' i [[Madagasikara]] ka tonga teo amin' ny vavaranon' ny renirano Andragnazavaka, 8 km miala an' ny [[Mananjary]]. Nanenjika azy ny rahalahiny, tsy hoe hamono azy fa nanome toky azy, ary tody eto Madagasikara. Nitohy ny tsy fifankahazoan' izy mirahalahy. Niditra tany amin' ny afovoan' ny Nosy kokoa ny zandry, ka mamorona fanjakana maro.

== Jereo koa ==

* [[Sorabe]]
* [[Antemoro]]

== Rohy ivelany ==

* &quot;[https://www.cocolodgemajunga-madagascar.com/la-fabuleuse-histoire-de-raminia-lancetre-des-lignees-royales-de-la-grande-ile-by-hotel-restaurant-gourmand-coco-lodge-majunga/ La fabuleuse histoire de Raminia, l'ancêtre des lignées royales de la Grande Île]&quot;, ''cocolodgemajunga-madagascar.com''
* &quot;[https://lexpress.mg/07/01/2017/le-periple-de-raminia-et-ses-descendants/ Le périple de Raminia et ses descendants]&quot;, ''lexpress.mg''
* &quot;[https://www.universalis.fr/index/zafi-raminia/ Zafi-Raminia]&quot;, ''universalis.fr''
* &quot;[https://www.film-documentaire.fr/4DACTION/w_fiche_film/33920_0 Les Enfants de Raminia]&quot;, ''film-documentaire.fr''
* &quot;[https://books.openedition.org/pub/566?lang=fr Zafi-Raminia]&quot;, ''books.openedition.org''
* &quot;[https://hitamasoko.blogspot.com/2018/06/ambohitrantenaina-imamo.html Ambohitrantenaina – Un grand Royaume de l'Imamo du temps des Roi]&quot;, ''hitamasoko.blogspot.com''</text>
      <sha1>1jae51hgcyzwcbqt5jj8lb65wmgya6z</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Jacques Pronis</title>
    <ns>0</ns>
    <id>286726</id>
    <revision>
      <id>1091720</id>
      <parentid>1087163</parentid>
      <timestamp>2024-11-19T11:31:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <comment>Nanitsy tsipelina</comment>
      <origin>1091720</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4362" sha1="omeq4s45fig29noqv29m9vbm13ajgxa" xml:space="preserve">I '''Jacques Pronis''' na '''Jacques de''' '''Pronis''', dia administratera [[Zanatanin' i Madagasikara sy ny tany miankina|mpanjanaka frantsay teto Madagasikara]], mpamorona ny tobim-barotra frantsay tao [[Tolagnaro|Fort-Dauphin]] tamin' ny taona 1643. Prôtestanta avy any [[Normandia]] izy, ary maty tamin' ny 23 May 1655 teto [[Madagasikara]]. Governora tamin' ny taona 1642 ka hatramin' ny 1648 izy, avy eo ny mpanampy an' i [[Étienne de Flacourt]] izay nandimby azy tamin’ ny taona 1654 hatramin' ny 1655.

== I Pronis teto Madagasikara ==
Rehefa tonga tao amin' ny [[Helodranon' i Antongila]] (''baie d'Antongil'') any atsimon' i Madagasikara i Pronis tamin' ny Septambra 1642, dia nisy Frantsay valo, anisan' izany i François Cauche, izay efa tao nandritra ny efa-taona, nivelona tamin' ny fanompoana sady nizaha ny zava-misy tamin' ny morontsiraka sy ny any ambanivohitra tamin' ny taona 1638 ka hatramin' ny 1644 ary namela tantara  izay nisintonan' i Flacourt aingam-panahy ao amin' ny ''[[Histoire de la grande isle Madagascar]]''. 

I Jacques Pronis dia maka ny nosy amin' ny anaran' ny mpanjakan' i Frantsa (i [[Louis XIII le Lion|Louis XIII]]). Tao Sainte-Luce ([[Manafiafy]]) no nipetrahany, saingy tsy mety ho an' ny fahasalamana ny toetany ary tantsambo manodidina ny folo no maty. Tamin' ny taona 1643 dia nahita saikanosy (Toalankaro) tany atsimo kokoa izy, saikanosy izay somary avo toerana. Teo izy no nanapa-kevitra ny hametraka tombim-barotra izay narovan' ny mpilatsaka an-tsitrapo manodidina ny enimpolo nidina avy tamkn' ny sambo faharoa. Naorina i [[Tolagnaro|Fort-Dauphin]].

i Pronis dia nanambara ny tenany ho governoran' ilay toby. Nifankatia tamin' ny vehivavy zanaky ny mpanjaka teo an-toerana izy. Nahatezitra ny Frantsay izany satria mandanilany foana ny fananan' ny Compagnie d'Orient izay mampiasa azy ho an' ny ray aman-drenin' ny vadiny. Ny [[Antanosy]] teratany koa anefa dia nankahala ny fiorenam-ponenana frantsay.

Nipoaka ny fikomiana tamin' ny taona 1646, satria tsy nandeha araka ny nokasaina ny raharaham-barotra. I Pronis dia nanao sesitany mpikomy roa ambin' ny folo tany amin' ny nosy [[La Réunion]], anisan' izany ny mpitarika azt ireo atao hoe Jean Leclerc izay fantatra amin' ny anarana hoe Roquettes. Nijanona tao izy ireo hatramin' ny taona 1649 ary izy ireo no mponina voalohany fantatra tao amin’ ity nosy ity.

Tamin' ny taona 1647 dia nandefa an' i [[Étienne de Flacourt]] izay nandroaka an' i Pronis tamin' ny taona 1647 ny tompon' ny orinasa tamin' ny taona 1648. Rehefa niverina nody tany [[Frantsa]] izy dia niverina aty Madagasikara tamin' ny taona 1654 ary nisolo toerana an' i de Flacourt izay niverina nody tany Frantsa noho ny raharahany, saingy maty izy ny tamin' ny taona nanaraka.

== Jereo koa ==

* [[Zanatanin' i Fort-Dauphin]]
* [[Étienne de Flacourt]]
* [[Antoine Couillard]]
* [[Roger Le Bourg]]
* [[Tantaran' i Madagasikara]]

* [[La Compagnie des Indes orientales]]
* [[Faritra Anosy]]
* [[Tolagnaro]]
* [[Antanosy]]

== Rohy ivelany ==

* &quot;[https://www.madagascar-island.com/histoire-de-madagascar/route-indes-malgache/ Madagascar sur la route des Indes]&quot;, ''madagascar-island.com''
* &quot;[https://www.madagascar-island.com/histoire-de-madagascar/ Histoire]&quot;, ''madagascar-island.com''
* &quot;[https://ledodosouslefilao.wordpress.com/2018/04/06/la-france-pittoresque-6-avril-1815-retrocession-de-lile-bourbon-la-reunion-a-la-france-dapres-le-magasin-pittoresque-paru-en-1840-et-n/ La France Pittoresque – 6 avril 1815 : rétrocession de l’île Bourbon (La Réunion) à la France (D’après ''Le Magasin pittoresque'' paru en 1840 et « Notice historique, géographique et religieuse sur l’île Bourbon ou de La Réunion » édition de 1863)]&quot;, ''ledodosouslefilao.wordpress.com''
* &quot;[https://www.clicanoo.re/article/societe/2023/11/05/quelle-date-retenir-pour-le-peuplement-de-la-reunion-6546f181e68b8 Quelle date retenir pour le peuplement de La Réunion ?] {{Wayback|url=https://www.clicanoo.re/article/societe/2023/11/05/quelle-date-retenir-pour-le-peuplement-de-la-reunion-6546f181e68b8 |date=20240321104341 }}&quot;, ''clicanoo.re''
* &quot;[https://www.cairn.info/revue-outre-mers-2016-2-page-237.htm Une histoire franco-malgache des établissements français à Madagascar aux XVIIe et XVIIIe siècles : identités flottantes, métissages et collaborations]&quot;, ''cairn.info''</text>
      <sha1>omeq4s45fig29noqv29m9vbm13ajgxa</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Science (gazetiboky)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>289945</id>
    <revision>
      <id>1091684</id>
      <timestamp>2024-11-18T16:45:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <comment>Gazetiboky akademika amerikana.</comment>
      <origin>1091684</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="676" sha1="7htfibqw85p6jabvd920g1k9xduhpij" xml:space="preserve">'''''Science''''' dia [[gazetiboky]] akademika manana komity mpamaky, izay an' ny American Association for the Advancement of Science (AAAS), sady anisan' ny gazetiboky akademika avo lenta eran-tany. Navoaka voalohany tamin' ny taona 1880 izy io, ary mivoaka isan-kerinandro amin' izao fotoana izao sady manana mpanjifa manodidina ny 130&amp;nbsp;000. Mikendry mpamaky betsaka kokoa ny famandrihan' ny fikambanana sy ny fizahana azy an-tserasera, noho izany dia tombanana ho olona 400&amp;nbsp;000 mahery no mpamaky azy.

Miorina ao Washington, D.C., any [[Etazonia]], ny gazetiboky ''Science'', ary ahitana biraony faharoa koa ny any Cambridge, any amin' ny [[Fanjakana Mitambatra]].</text>
      <sha1>7htfibqw85p6jabvd920g1k9xduhpij</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1091685</id>
      <parentid>1091684</parentid>
      <timestamp>2024-11-18T16:46:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>nanova ny anaran'i [[Science Magazine]] ho [[Science (gazetiboky)]] i Thelezifor</comment>
      <origin>1091684</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="676" sha1="7htfibqw85p6jabvd920g1k9xduhpij" xml:space="preserve">'''''Science''''' dia [[gazetiboky]] akademika manana komity mpamaky, izay an' ny American Association for the Advancement of Science (AAAS), sady anisan' ny gazetiboky akademika avo lenta eran-tany. Navoaka voalohany tamin' ny taona 1880 izy io, ary mivoaka isan-kerinandro amin' izao fotoana izao sady manana mpanjifa manodidina ny 130&amp;nbsp;000. Mikendry mpamaky betsaka kokoa ny famandrihan' ny fikambanana sy ny fizahana azy an-tserasera, noho izany dia tombanana ho olona 400&amp;nbsp;000 mahery no mpamaky azy.

Miorina ao Washington, D.C., any [[Etazonia]], ny gazetiboky ''Science'', ary ahitana biraony faharoa koa ny any Cambridge, any amin' ny [[Fanjakana Mitambatra]].</text>
      <sha1>7htfibqw85p6jabvd920g1k9xduhpij</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1091687</id>
      <parentid>1091685</parentid>
      <timestamp>2024-11-18T16:50:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <comment>Nanitatra vontoatiny</comment>
      <origin>1091687</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="884" sha1="1mwvi3ahc6pzschcp7xskvsfxj2z4s5" xml:space="preserve">'''''Science''''' dia [[gazetiboky]] akademika manana komity mpamaky, izay an' ny American Association for the Advancement of Science (AAAS), sady anisan' ny gazetiboky akademika avo lenta eran-tany. Navoaka voalohany tamin' ny taona 1880 izy io, ary mivoaka isan-kerinandro amin' izao fotoana izao sady manana mpanjifa manodidina ny 130&amp;nbsp;000. Mikendry mpamaky betsaka kokoa ny famandrihan' ny fikambanana sy ny fizahana azy an-tserasera, noho izany dia tombanana ho olona 400&amp;nbsp;000 mahery no mpamaky azy.

Miorina ao Washington, D.C., any [[Etazonia]], ny gazetiboky ''Science'', ary ahitana biraony faharoa koa ny any Cambridge, any amin' ny [[Fanjakana Mitambatra]].

''Science'' dia gazetiboky izay mamoaka lahatsoratra amin' ny sehatra siantifika rehetra ([[biôlôjia]], [[simia]], [[fizika]], [[matematika]], [[Antrôpôlôjia|antrôpôlôjie]], [[arkeôlôjia]], sns.).</text>
      <sha1>1mwvi3ahc6pzschcp7xskvsfxj2z4s5</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1091688</id>
      <parentid>1091687</parentid>
      <timestamp>2024-11-18T16:54:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <comment>Nanisy sary</comment>
      <origin>1091688</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="980" sha1="nbz0ugvddu5o90vhn7fz63fkpu66zdo" xml:space="preserve">[[Sary:Science, vol. 1, 1883, title page.png|vignette|382x382px|Navoaka tamin' ny taona 1883.]]
'''''Science''''' dia [[gazetiboky]] akademika manana komity mpamaky, izay an' ny American Association for the Advancement of Science (AAAS), sady anisan' ny gazetiboky akademika avo lenta eran-tany. Navoaka voalohany tamin' ny taona 1880 izy io, ary mivoaka isan-kerinandro amin' izao fotoana izao sady manana mpanjifa manodidina ny 130&amp;nbsp;000. Mikendry mpamaky betsaka kokoa ny famandrihan' ny fikambanana sy ny fizahana azy an-tserasera, noho izany dia tombanana ho olona 400&amp;nbsp;000 mahery no mpamaky azy.

Miorina ao Washington, D.C., any [[Etazonia]], ny gazetiboky ''Science'', ary ahitana biraony faharoa koa ny any Cambridge, any amin' ny [[Fanjakana Mitambatra]].

''Science'' dia gazetiboky izay mamoaka lahatsoratra amin' ny sehatra siantifika rehetra ([[biôlôjia]], [[simia]], [[fizika]], [[matematika]], [[Antrôpôlôjia|antrôpôlôjie]], [[arkeôlôjia]], sns.).</text>
      <sha1>nbz0ugvddu5o90vhn7fz63fkpu66zdo</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Science Magazine</title>
    <ns>0</ns>
    <id>289946</id>
    <redirect title="Science (gazetiboky)" />
    <revision>
      <id>1091686</id>
      <timestamp>2024-11-18T16:46:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <comment>nanova ny anaran'i [[Science Magazine]] ho [[Science (gazetiboky)]] i Thelezifor</comment>
      <origin>1091686</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="36" sha1="qs6p1yiy7rbpjcs0tkf82vebhfztrup" xml:space="preserve">#FIHODINANA [[Science (gazetiboky)]]</text>
      <sha1>qs6p1yiy7rbpjcs0tkf82vebhfztrup</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kristianisma voalohany</title>
    <ns>0</ns>
    <id>289947</id>
    <revision>
      <id>1091690</id>
      <timestamp>2024-11-18T17:19:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <comment>Kristianisma tamin' ny vanim-potoana nampisy azy voalohany,</comment>
      <origin>1091690</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="781" sha1="51usibviwnrvsum0wdm9svygfgx2be2" xml:space="preserve">[[Sary:Baptism - Saint Calixte (cropped).jpg|vignette|Sary maneho ny [[Batisa|batemy]] na [[batisa]] ao amin' ny katakômba Masindahy Kaliksto any [[Rôma]] (taonjato faha-3).]]
Ny '''kristianisma voalohany''', na '''kristianisman' ny taonjato voalohany''', na ny '''Fiangonana voalohany''', dia ny [[kristianisma]] tamin' ny vanim-potoana nivoahany voalohany, avy any [[Ampiposahana (faritra)|Ampiposahana]] tany faritra atsimo amin' i [[Eorôpa]] ary tao amin' ny manodidina an' i [[Ranomasina Mediteranea|Mediteranea]]. Ny famaritana ny fiandohana sy ny fiafaran' io vanim-potoana io dia mampametra-panontaniana ny amin' ny fiandohan' ny kristianisma, ary ny adihevitra dia iharan' ny fiheverana samihafa ananan' ny [[Famakafakana|mpamakafaka]] sy ny [[Tantara|mpahay tantara]].</text>
      <sha1>51usibviwnrvsum0wdm9svygfgx2be2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>April DeConick</title>
    <ns>0</ns>
    <id>289948</id>
    <revision>
      <id>1091691</id>
      <timestamp>2024-11-18T17:23:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <comment>Profesora mpampianatra ny Testamenta Vaovao sy ny kristianisma voalohany ao amin' ny Rice University any Etazonia.</comment>
      <origin>1091691</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="579" sha1="327uhxuf9kunetgymgg9ps5timuw2xi" xml:space="preserve">I '''April D. DeConick''' dia profesora miandraikitra ny fampianarana ny [[Testamenta Vaovao]] sy ny [[kristianisma voalohany]] ao amin' ny Rice University any [[Houston]], [[Texas]], [[Etazonia]]. Tonga tao amin' ny Rice University izy ho profesora tompon-toerana tamin' ny taona 2006, taorian' ny naha tompon-toerana azy tao amin' ny Illinois Wesleyan University tamin' ny taona 2004. I DeConick dia noratra boky maro teo amin' ny sehatry ny fandalinana ny Kristiana voalohany ary fantatra amin' ny asasorany momba ny [[Filazantsaran' i Tômasy]] sy ny [[gnôstisisma]] taloha.</text>
      <sha1>327uhxuf9kunetgymgg9ps5timuw2xi</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1091692</id>
      <parentid>1091691</parentid>
      <timestamp>2024-11-18T17:23:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>nanova ny anaran'i [[April Deconick]] ho [[April DeConick]] i Thelezifor</comment>
      <origin>1091691</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="579" sha1="327uhxuf9kunetgymgg9ps5timuw2xi" xml:space="preserve">I '''April D. DeConick''' dia profesora miandraikitra ny fampianarana ny [[Testamenta Vaovao]] sy ny [[kristianisma voalohany]] ao amin' ny Rice University any [[Houston]], [[Texas]], [[Etazonia]]. Tonga tao amin' ny Rice University izy ho profesora tompon-toerana tamin' ny taona 2006, taorian' ny naha tompon-toerana azy tao amin' ny Illinois Wesleyan University tamin' ny taona 2004. I DeConick dia noratra boky maro teo amin' ny sehatry ny fandalinana ny Kristiana voalohany ary fantatra amin' ny asasorany momba ny [[Filazantsaran' i Tômasy]] sy ny [[gnôstisisma]] taloha.</text>
      <sha1>327uhxuf9kunetgymgg9ps5timuw2xi</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>April Deconick</title>
    <ns>0</ns>
    <id>289949</id>
    <redirect title="April DeConick" />
    <revision>
      <id>1091693</id>
      <timestamp>2024-11-18T17:23:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <comment>nanova ny anaran'i [[April Deconick]] ho [[April DeConick]] i Thelezifor</comment>
      <origin>1091693</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="30" sha1="4gso2hwa6iypa241ge4vdsbxi6jex9t" xml:space="preserve">#FIHODINANA [[April DeConick]]</text>
      <sha1>4gso2hwa6iypa241ge4vdsbxi6jex9t</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Citibank</title>
    <ns>0</ns>
    <id>289950</id>
    <revision>
      <id>1091694</id>
      <timestamp>2024-11-18T17:50:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <comment>Banky amerikana</comment>
      <origin>1091694</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="440" sha1="qgc5jsjjfp63b3jcibs3wbyx9o17h5k" xml:space="preserve">[[Sary:Citibank (22431657520).jpg|vignette|294x294px|Citibank, any [[Washington D.C.|Washington, DC]], [[Etazonia]]]]
Ny '''Citibank''' dia banky amerikana, anisan' ny Citigroup. Niorina tamin' ny taona 1812, tamin' ny anarana hoe ''City Bank of New York'', avy eo ''First National City Bank of New York'', izay misy any amin' ny firenena dimy ambin' ny folo. Tamin' ny taona 2023 dia izy no banky amerikana faha-4 amin' ny lafiny fananana.</text>
      <sha1>qgc5jsjjfp63b3jcibs3wbyx9o17h5k</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Bone nuit</title>
    <ns>0</ns>
    <id>289951</id>
    <revision>
      <id>1091695</id>
      <timestamp>2024-11-18T17:53:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>135.129.121.21</ip>
      </contributor>
      <comment>Mazotoa mandry</comment>
      <origin>1091695</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10" sha1="0nyxwa8tggbump5o3xc4yppig2sdclo" xml:space="preserve">Bonne nuit</text>
      <sha1>0nyxwa8tggbump5o3xc4yppig2sdclo</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Fanomezana daty amin' ny karbônina-14</title>
    <ns>0</ns>
    <id>289952</id>
    <revision>
      <id>1091697</id>
      <timestamp>2024-11-18T18:34:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <comment>Fomba fanombanana daty ny zavatra taloha amin' ny alalan' ny fandrefesana ny hetsika radiôlojikan' ny karbônina-14</comment>
      <origin>1091697</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="910" sha1="k3dmvz0pev8hkyz2onu9a4j3lap6gwe" xml:space="preserve">Ny '''fanomezana daty amin' ny karbônina-14''', na '''fanomezana daty amin' ny radiôkarbônina''', dia fomba fanombanana daty amin' ny alalan' ny fandrefesana ny hetsika radiôlojikan' ny [[karbônina-14]] (&lt;sup&gt;14&lt;/sup&gt;C) voarakitra ao amin' ny akora ôrganika (izany hoe avy amin-[[Zavamananaina|javamananaina]]) izay tiana ho fantarin-taona nisiana, izany hoe ny fotoana lany hatramin' ny nahafatesan' ilay zavamananaina ([[biby]] na [[zavamaniry]]) mandrafitra azy. Afaka manondro daty eo anelanelan' ny zato taona vitsivitsy sy 50&amp;nbsp;000 taona ity fomba ity. Nahafahana nanome daty marina kokoa noho ny taloha ny fampiharana an' io fomba fiasa io amin' ny zavatra nitranga taloha, indrindra rehefa mihoatra ny 6&amp;nbsp;000 taona ny nisian' ilay zavatra (tamin' ny vanim-potoana talohan' ny tantara). Nitondra fandrosoana lehibe teo amin' ny [[arkeôlôjia]] sy ny [[paleôntôlôjia]] izy io noho izany.</text>
      <sha1>k3dmvz0pev8hkyz2onu9a4j3lap6gwe</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Filôlôjia</title>
    <ns>0</ns>
    <id>289953</id>
    <revision>
      <id>1091698</id>
      <timestamp>2024-11-18T18:59:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <comment>Fandalinana ny fiteny iray sy ny literatiorany izay mifototra amin' ny tahirin-kevitra voasoratra.</comment>
      <origin>1091698</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1039" sha1="tadg1fvq0m5zdjc51voaqoobr97mynm" xml:space="preserve">Ny '''filôlôjia''' dia fandalinana ny [[fiteny]] iray sy ny [[Literatiora|literatiorany]] izay mifototra amin' ny tahirin-kevitra voasoratra. Avy amin' ny [[Fiteny grika|teny grika]] hoe φιλολογία / ''philologia'', izay midika ara-bakiteny hoe &quot;fitiavana teny&quot; na &quot;fitiavana literatiora”, ny teny hoe ''filôlojia''. Fitambaran' ny tsikera ara-[[Haisoratra|kaisoratra]] sy ny tsikera ara-[[tantara]] ary ara-[[Haitsikerafiteny|kaifiteny]] ny filôlôjia. Ny tanjony dia ny hamerenana ny vontoaty tany am-boalohan' ny lahatsoratra izay fantatra amin' ny alalan' ny loharano maro, izany hoe ny fisafidianana ny lahatsoratra izay heverina fa tena izy, avy amin' ny sora-tanana na ny fanontana pirinty na loharano hafa azo ampiasaina: sombin-dahatsoratra (tonon-tsiahy nataon' ny mpanoratra hafa), soratra amin' ny rindrina tranainy, sns. Araka izany dia mampitaha ny endrika voatahiry amin' ireo lahatsoratra ireo, na mamerina ny lahatsoratra tsara indrindra amin' ny alalan' ny fanitsiana ny loharano regetra misy ny filôlôga.</text>
      <sha1>tadg1fvq0m5zdjc51voaqoobr97mynm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Rodolphe Kasser</title>
    <ns>0</ns>
    <id>289954</id>
    <revision>
      <id>1091699</id>
      <timestamp>2024-11-18T19:12:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <comment>Filôlôga sy arkeôlôga soisa, mpampianatra ny fiteny sy literatiora kôpta</comment>
      <origin>1091699</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="628" sha1="lbasj218gh514n3q3q4gplqlbracpjc" xml:space="preserve">[[Sary:RodolpheKasser.jpg|vignette|Rodolphe Kasser]]
I '''Rodolphe Kasser''' dia [[Filôlôjia|filôlôga]] sy [[Arkeôlôjia|arkeôlôga]] soisa ary mpampianatra ny [[Fiteny kôpta|fiteny]] sy literatiora kôpta tao amin' ny Faculté des Lettres ao amin' ny Oniversiten' i [[Geneva]]. Teraka tao Yverdon-les-Bains tamin' ny 14 Janoary 1927 izy ary maty tamin' ny 8 Ôktôbra 2013. Namoaka [[Taratasy zozoro|papirosy]] kôpta maro avy amin' ny ''Bibliotheca Bodmerian'' (Fondation Martin Bodmer) izy, ary koa mamoaka ny fandikana ny ''[[Filazantsaran' i Tômasy]]'' sy ny dikan-teny  kôptan' ny ''[[Filazantsaran' i Jodasy]]''.</text>
      <sha1>lbasj218gh514n3q3q4gplqlbracpjc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Armadas da Índia</title>
    <ns>0</ns>
    <id>289955</id>
    <revision>
      <id>1091701</id>
      <timestamp>2024-11-19T09:38:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <comment>Andian-tsambo nalefa isan-taona avy any Pôrtogaly ho any India.</comment>
      <origin>1091701</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1705" sha1="hk3h693n9cfj849n4grrdx010wenkgu" xml:space="preserve">[[Sary:Portuguese Carracks off a Rocky Coast (cropped).jpg|vignette|293x293px|''Armadas da Índia'']]
Ny '''''Armadas da Índia''''' dia andian-tsambo nahazo fanohanana ara-bola avy amin' ny Satroboninahitr' i Pôrtogaly ([[Fiteny pôrtogey|pôrtogey]]: ''Coroa Real de Portugal''), ary nalefa isan-taona avy any [[Pôrtogaly]] ho any [[India]]. Io andian-teny io dia midika hoe &quot;andian-tsambon' i India&quot;. I [[Goa]] no tena toerana haleha, fa taloha dia i Cochin. Ireo andian-tsambo ireo dia nanatanteraka ny ''Carreira da Índia'' (&quot;hazakazaka mankany India&quot;) avy any Pôrtogaly, taorian' ny fahitana ny lalana an-dranomasina mandalo any Cape (izany hoe i Cape of Good Hope any amin' ny morontsiraka [[Ranomasimbe Atlantika|atlantika]]&lt;nowiki/&gt;n' i [[Afrika Atsimo]] akehitriny), mankany amin' ny [[Zana-Kôntinenta Indiana|Zana-kôntinenta Indiana]] notanterahin' i [[Vasco de Gama|Vasco da Gama]] tamin' ny taona 1497 hatramin' ny 1499.

Ny ''Armadas da Índia''  isan-taona no tena nitondra ny varotra zava-manitra teo amin' i  [[Eorôpa]] sy [[Azia]] nandritra ny taonjato faha-16. Ny [[ampihimamba]] pôrtogey amin' ny Lalan' i Cape dia voahazona nandritra ny taonjato iray, mandra-paharavan' izany noho ny fifaninanana hôlandey sy anglisy tamin' ny fiandohan' ny taompolo 1600. Nihena ny lanjan' ny y ''Armadas da Índia'' taorian' izay. Nandritra ny fibodoan' ny Neerlandey an' i Cochin sy ny fahirano natan' ny Neerlandey an' i Goa, ny seranan' i Bom Bahia, izay fantatra ankehitriny amin' ny anarana hoe [[Mumbai]] (na [[Mumbai|Bombay]]), any amin' ny ranomasina miala ny morontsiraky ny ilany avaratra amin' i Konkan, dia natao ho fanarian-dia mahazatra ho an' ny ''Armadas''.

HHHHHHHHHHHHHHH</text>
      <sha1>hk3h693n9cfj849n4grrdx010wenkgu</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1091704</id>
      <parentid>1091701</parentid>
      <timestamp>2024-11-19T09:52:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <comment>Namafa soratra tsy ilaina</comment>
      <origin>1091704</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1688" sha1="o7uomziqap51ak4tsdc82ccbjhpfo9o" xml:space="preserve">[[Sary:Portuguese Carracks off a Rocky Coast (cropped).jpg|vignette|293x293px|''Armadas da Índia'']]
Ny '''''Armadas da Índia''''' dia andian-tsambo nahazo fanohanana ara-bola avy amin' ny Satroboninahitr' i Pôrtogaly ([[Fiteny pôrtogey|pôrtogey]]: ''Coroa Real de Portugal''), ary nalefa isan-taona avy any [[Pôrtogaly]] ho any [[India]]. Io andian-teny io dia midika hoe &quot;andian-tsambon' i India&quot;. I [[Goa]] no tena toerana haleha, fa taloha dia i Cochin. Ireo andian-tsambo ireo dia nanatanteraka ny ''Carreira da Índia'' (&quot;hazakazaka mankany India&quot;) avy any Pôrtogaly, taorian' ny fahitana ny lalana an-dranomasina mandalo any Cape (izany hoe i Cape of Good Hope any amin' ny morontsiraka [[Ranomasimbe Atlantika|atlantika]]&lt;nowiki/&gt;n' i [[Afrika Atsimo]] akehitriny), mankany amin' ny [[Zana-Kôntinenta Indiana|Zana-kôntinenta Indiana]] notanterahin' i [[Vasco de Gama|Vasco da Gama]] tamin' ny taona 1497 hatramin' ny 1499.

Ny ''Armadas da Índia''  isan-taona no tena nitondra ny varotra zava-manitra teo amin' i  [[Eorôpa]] sy [[Azia]] nandritra ny taonjato faha-16. Ny [[ampihimamba]] pôrtogey amin' ny Lalan' i Cape dia voahazona nandritra ny taonjato iray, mandra-paharavan' izany noho ny fifaninanana hôlandey sy anglisy tamin' ny fiandohan' ny taompolo 1600. Nihena ny lanjan' ny y ''Armadas da Índia'' taorian' izay. Nandritra ny fibodoan' ny Neerlandey an' i Cochin sy ny fahirano natan' ny Neerlandey an' i Goa, ny seranan' i Bom Bahia, izay fantatra ankehitriny amin' ny anarana hoe [[Mumbai]] (na [[Mumbai|Bombay]]), any amin' ny ranomasina miala ny morontsiraky ny ilany avaratra amin' i Konkan, dia natao ho fanarian-dia mahazatra ho an' ny ''Armadas''.</text>
      <sha1>o7uomziqap51ak4tsdc82ccbjhpfo9o</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1091705</id>
      <parentid>1091704</parentid>
      <timestamp>2024-11-19T09:54:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <comment>Nanatsara rafi-pehezanteny</comment>
      <origin>1091705</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1681" sha1="jr1jjl8ufmrhtj6um7dog0t3fg05j0s" xml:space="preserve">[[Sary:Portuguese Carracks off a Rocky Coast (cropped).jpg|vignette|293x293px|''Armadas da Índia'']]
Ny '''''Armadas da Índia''''' dia andian-tsambo nahazo fanohanana ara-bola avy amin' ny Satroboninahitr' i Pôrtogaly ([[Fiteny pôrtogey|pôrtogey]]: ''Coroa Real de Portugal''), ary nalefa isan-taona avy any [[Pôrtogaly]] ho any [[India]]. Io andian-teny io dia midika hoe &quot;andian-tsambon' i India&quot;. I [[Goa]] no tena toerana haleha, fa taloha dia i Cochin. Ireo andian-tsambo ireo dia nanatanteraka ny ''Carreira da Índia'' (&quot;hazakazaka mankany India&quot;) avy any Pôrtogaly, taorian' ny fahitana ny lalana an-dranomasina mandalo any Cape (izany hoe i Cape of Good Hope any amin' ny morontsiraka [[Ranomasimbe Atlantika|atlantika]]&lt;nowiki/&gt;n' i [[Afrika Atsimo]] akehitriny), mankany amin' ny [[Zana-Kôntinenta Indiana|Zana-kôntinenta Indiana]] notanterahin' i [[Vasco de Gama|Vasco da Gama]] tamin' ny taona 1497 hatramin' ny 1499.

Ny ''Armadas da Índia''  isan-taona no tena nitondra ny varotra zava-manitra teo amin' i  [[Eorôpa]] sy [[Azia]] nandritra ny taonjato faha-16. Voahazona nandritra ny taonjato iray ny [[ampihimamba]] pôrtogey amin' ny Lalan' i Cape, mandra-paharavan' izany noho ny fifaninanana hôlandey sy anglisy tamin' ny fiandohan' ny taompolo 1600. Nihena ny lanjan' ny ''Armadas da Índia'' taorian' izay. Nandritra ny fibodoan' ny Neerlandey an' i Cochin sy ny fahirano nataon' ny Neerlandey an' i Goa dia natao ho fanarian-dia mahazatra ho an' ny ''Armadas'' ny seranan' i Bom Bahia, izay fantatra ankehitriny amin' ny anarana hoe [[Mumbai]] (na [[Mumbai|Bombay]]), any amin' ny ranomasina miala ny morontsiraky ny ilany avaratra amin' i Konkan,</text>
      <sha1>jr1jjl8ufmrhtj6um7dog0t3fg05j0s</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ampihimamba</title>
    <ns>0</ns>
    <id>289956</id>
    <revision>
      <id>1091703</id>
      <timestamp>2024-11-19T09:51:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <comment>Raharaham-barotra tsy ahitana afa-tsy mpivarotra tokana</comment>
      <origin>1091703</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="567" sha1="q303zz9yfl77wcqe4019mqicnk5wila" xml:space="preserve">Ny '''ampihimamba''' dia toetran' ny raharaham-barotra ahitana olona na fikambanana na orinasa tokana mivarotra karazam-bokatra na serivisy ho an' ny mpividy maro dia maro. Rehefa apetraka ho tombontsoan' ny herim-panjakana ity toe-javatra ity dia izany no atao hoe &quot;ampihimambam-panjakana&quot;. Ny teny hoe &quot;ampihimamba&quot;, amin' ny hevitra malalaka, dia matetika ampiasaina hamaritana toe-javatra manakaiky ny famaritana teo aloha nefa ahitana orinasa izay manjakazaka ao amin' ny tsena iray izay tsy dia misy fifaninanana firy.

== Jeereo koa ==

* [[Tolotra sy tinady]]</text>
      <sha1>q303zz9yfl77wcqe4019mqicnk5wila</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Diogo Lopes de Sequeira</title>
    <ns>0</ns>
    <id>289957</id>
    <revision>
      <id>1091708</id>
      <timestamp>2024-11-19T10:09:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <comment>Namafa soratra tsy ilaina</comment>
      <origin>1091708</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="813" sha1="c36d32nex8w5bdgcmgi93mdtk02s1xk" xml:space="preserve">[[Sary:Diogo Lopes de Sequeira.jpg|vignette|312x312px|Diogo Lopes de Sequeira]]
I '''Diogo Lopes de Sequeira''' dia andriana pôrtogey nalefa handalina ny mety ho fetezan' ny raharaham-barotra eto [[Madagasikara]] sy any [[Malacca]]. Teraka tamin' ny taona 1465 izy ary maty tamin' ny taona 1530. Tonga tany Malacca izy tamin' ny 11 Septambra 1509 ary niala tavy ao tamin' ny taona nanaraka rehefa hitany fa nikasa hamono azy ny [[soltàna]] Mahmud Shah. Nanome fahafahana an' i Afonso de Albuquerque hanomboka ny diabe amin' ny fakana tany izany.

Lasa governoran' i India Pôrtogey i Sequeira (taona 1518–1522), ary tamin' ny taona 1520 dia nitarika diabe fanafihana mitohy tany amin' ny [[Ranomasina Mena]] izy, izay nanafaingana ny fametrahana ny masoivoho pôrtogey ara-dalàna voalohany tany [[Etiôpia]].</text>
      <sha1>c36d32nex8w5bdgcmgi93mdtk02s1xk</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Henry IV</title>
    <ns>0</ns>
    <id>289958</id>
    <redirect title="Henri IV (mpanjakan&#039; i Frantsa)" />
    <revision>
      <id>1091711</id>
      <timestamp>2024-11-19T10:13:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <comment>nanova ny anaran'i [[Henry IV]] ho [[Henri IV (mpanjakan' i Frantsa)]] i Thelezifor</comment>
      <origin>1091711</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="47" sha1="fco16z6bori2m5jxo0azgn22ypyzulr" xml:space="preserve">#FIHODINANA [[Henri IV (mpanjakan' i Frantsa)]]</text>
      <sha1>fco16z6bori2m5jxo0azgn22ypyzulr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Golden Coast (faritra)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>289959</id>
    <revision>
      <id>1091715</id>
      <timestamp>2024-11-19T10:49:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <comment>Morontsiraka afrikana any amin' ny Hoalan' i Ginea</comment>
      <origin>1091715</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1645" sha1="gddsjamo0ljwzap19uflelpl3685062" xml:space="preserve">[[Sary:Badge of the Gold Coast (1877-1957).svg|vignette|290x290px|Sary sy soratra famantarana an' i Gold Coast]]
I '''Gold Coast''' dia morontsiraka afrikana manatrika ny [[Hoalan' i Ginea]] eo anelanelan' i Cape Three Points any andrefana sy i Cape Saint-Paul any atsinanana, any [[Ganà]] ankehitriny. Amin' ny [[Fiteny pôrtogey|teny pôrtogey]] izy dia atao hoe ''Costa do Ouro''; fa amin' ny [[Fiteny frantsay|teny frantsay]] kosa dia atao hoe ''Côte de l'Or'', izay samy midika hoe &quot;Morontsiraky ny Volamena&quot;.

Nanomboka tamin' ny diany voalohany nataon' ny Eorôpeana hikaroka tany vavao tamin' ny taonjato faha-15 ka hatramin' ny taonjato faha-19, io anarana io dia nampiasaina hanondroana ny tobim-barotra rehetra tany amin' ny morontsirak' i Ginea, izany hoe ny morontsiraka manomboka any [[Liberià]] ka hatrany [[Nizerià]], izay nifampivarotan' ny Eorôpeana entana miavaka miaraka amin' ny mponina eo an-toerana. Avy any andrefana ka hatrany atsinanana dia nifandimby i Pepper Coast, Ivory Coast (mifanandrify amin' i [[Kôtidivoara]] ankehitriny) , i Gold Coast ary i Slave Coast. I Gold Coast manokana dia nahitana tobim-barotra maro nahafahan' ny Eorôpeana nanakalo ny entany amin' ny akoram-bolamena nalaina tao amin' ny toeram-pitrandrahana any Ganà Ambony (Upper Ghana), tanin' ny [[Asanty (vahoaka)|Asanty]]. Notazonina hatramin' ny taona 1957 io anarana io miaraka amin' ny anarana ôfisialin' ny zanatany britanikan' i Gold Coast, izay, rehefa lasa mahaleo tena, dia nitondra ny anarana teratany hoe ''Ghana''; hita eo amin’ ny sarintany anefa io anarana io tamin’ ny atsasany voalohany amin’ ny taonjato faha-20.</text>
      <sha1>gddsjamo0ljwzap19uflelpl3685062</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Disanteria</title>
    <ns>0</ns>
    <id>289960</id>
    <revision>
      <id>1091717</id>
      <timestamp>2024-11-19T11:12:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <comment>Aretina mahazo ny tsinaibe izay miteraka fivalanana sy fahaverezan-drano</comment>
      <origin>1091717</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1000" sha1="rhrvjg2k0bautv6yy87buir6z5eurgi" xml:space="preserve">[[Sary:Tractus intestinalis intestinum crassum.svg|vignette|376x376px|Ny tsinaibe (nolokoana eto amin' ny sary)]]
Ny '''disenteria''' dia aretin' ny tsinaibe izay miteraka fivalanana. Sotritr' ity aretina ity koa ny tazo sy ny fanaintainan' ny kibo ary ny fahatsapana tsy fahampian' ny famoahana diky. Mety hahitana tsy fahampian-drano betsaka amin' ny vatana raha mitranga ny fahasarotana.

Matetika ny [[bakteria]] ao amin' ny vondron-karazana ''Shigella'' no antony mahatonga ny disanteria, ka raha izany no mitranga dia atao hoe sizelôzy ilay aretina. Mety ho avy amin' ny amiba ''Entamoeba histolytica'' koa, ka antsoina hoe amibiazy ilay aretina. Ny antony hafa dia mety ho zavatra simika sasany, bakteria hafa, prôtôzôa hafa, na [[kankana]] katsentsitra. Mety hiely amin' ny olona maro io aretina io. Ny [[sakafo]] sy ny [[rano]] voaloton' ny diky noho ny faharatsian' ny fidiovana no zavatra mety miteraka azy. Ny famaivain' ny  [[tsinay]], indrindra fa ny tsinaibe, no fisehony matetika.</text>
      <sha1>rhrvjg2k0bautv6yy87buir6z5eurgi</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Jacques de Pronis</title>
    <ns>0</ns>
    <id>289961</id>
    <redirect title="Jacques Pronis" />
    <revision>
      <id>1091719</id>
      <timestamp>2024-11-19T11:27:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <comment>Fihodinana</comment>
      <origin>1091719</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="29" sha1="o1ngoqxxvm0480qe1v026eobq1oknf1" xml:space="preserve">#FIHODINANA[[Jacques Pronis]]</text>
      <sha1>o1ngoqxxvm0480qe1v026eobq1oknf1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Compagnie française des Indes orientales</title>
    <ns>0</ns>
    <id>289962</id>
    <revision>
      <id>1091721</id>
      <timestamp>2024-11-19T11:52:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <comment>Kômpaniam-barotra frantsay niforona tamin' ny taonjato faha-17</comment>
      <origin>1091721</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1650" sha1="sx8whdusa3ovmmd79glfoh3eh9hhean" xml:space="preserve">[[Sary:Armoiries de la Compagnie des Indes Orientales.jpg|vignette|278x278px|Armoarian' ny Compagnie française pour le commerce des Indes orientales]]
Ny '''Compagnie française pour le commerce des Indes orientales''' dia kômpanian' ny mpanjana-tany frantsay noforonin' i [[Jean-Baptiste Colbert]] tamin' ny 27 Aogositra 1664, ary ny tanjony dia ny &quot;hivezivezy ambony ranomasina sy hanao fifampiraharahana avy any amin' ny Cape of Good Hope ([[Fiteny frantsay|frantsay]]: ''cap de Bonne-Espérance'') saika hatrany amin' ny firenena rehetra any amin' ireo India Atsinanana sy ny ranomasina atsinanana&quot;, miaraka amin' ny ampihimamba amin' ny varotra lavitra mandritra ny dimampolo taona, ary indrindra ny [[Fivarotana andevo|varotra andevo]].

Ny famoronana azy dia mikendry ny hanome an' i [[Frantsa]] fitaovana amin' ny varotra iraisam-pirenena miaraka amin' i [[Azia]] ary hifaninana amin'  ny kômpaniam-barotra eorôpeana matanjaka naorina tamin' ny taonjato faha-17, toy ny &lt;u&gt;East India Company&lt;/u&gt; anglisy sy indrindra ny &lt;u&gt;Vereenigde Oostindische Compagnie&lt;/u&gt; an' ny Neerlandey. Tanjona amin' izany ny tsy fiankinan-doha amin' i [[Angletera]] sy amin' i [[Nederlandy]] intsony mba hahazoana mividy ny vokatra indiana izay hamidy amin' ny vidiny lafo avy amin' ny kômpaniany ka hisakanana ny [[metaly sarobidy]] tsy hivoaka ny sisintany.

Na izany aza dia nitarika ho amin' ny fianjeran' ilay kômpania, taorian' ny taonjato iray monja nisiany, ny ny ady nifanaovana tamin' ny Neerlandey, ny krizin' ny fitsapatsapana tombom-barotra tamin' ny taona 1716-1721, avy eo ny fifandonana tamin' ny [[Britaina Lehibe|Britanika]] tany [[India]].</text>
      <sha1>sx8whdusa3ovmmd79glfoh3eh9hhean</sha1>
    </revision>
  </page>
</mediawiki>