Zavamaniry

<mediawiki xmlns="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11/" xmlns:xsi="http://www.w3.org/2001/XMLSchema-instance" xsi:schemaLocation="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11/ http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11.xsd" version="0.11" xml:lang="mg">
  <siteinfo>
    <sitename>Wikipedia</sitename>
    <dbname>mgwiki</dbname>
    <base>https://mg.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Fandraisana</base>
    <generator>MediaWiki 1.44.0-wmf.6</generator>
    <case>first-letter</case>
    <namespaces>
      <namespace key="-2" case="first-letter">Rakitra</namespace>
      <namespace key="-1" case="first-letter">Manokana</namespace>
      <namespace key="0" case="first-letter" />
      <namespace key="1" case="first-letter">Dinika</namespace>
      <namespace key="2" case="first-letter">Mpikambana</namespace>
      <namespace key="3" case="first-letter">Dinika amin'ny mpikambana</namespace>
      <namespace key="4" case="first-letter">Wikipedia</namespace>
      <namespace key="5" case="first-letter">Dinika amin'ny Wikipedia</namespace>
      <namespace key="6" case="first-letter">Sary</namespace>
      <namespace key="7" case="first-letter">Dinika amin'ny sary</namespace>
      <namespace key="8" case="first-letter">MediaWiki</namespace>
      <namespace key="9" case="first-letter">Dinika amin'ny MediaWiki</namespace>
      <namespace key="10" case="first-letter">Endrika</namespace>
      <namespace key="11" case="first-letter">Dinika amin'ny endrika</namespace>
      <namespace key="12" case="first-letter">Fanoroana</namespace>
      <namespace key="13" case="first-letter">Dinika amin'ny fanoroana</namespace>
      <namespace key="14" case="first-letter">Sokajy</namespace>
      <namespace key="15" case="first-letter">Dinika amin'ny sokajy</namespace>
      <namespace key="710" case="first-letter">TimedText</namespace>
      <namespace key="711" case="first-letter">TimedText talk</namespace>
      <namespace key="828" case="first-letter">Module</namespace>
      <namespace key="829" case="first-letter">Discussion module</namespace>
    </namespaces>
  </siteinfo>
  <page>
    <title>Zavamaniry</title>
    <ns>0</ns>
    <id>6695</id>
    <revision>
      <id>1092824</id>
      <parentid>1090327</parentid>
      <timestamp>2024-12-13T09:49:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>41.213.235.225</ip>
      </contributor>
      <origin>1092824</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2319" sha1="sfcgz6q0pvvoc98qoj1b9iydkmp59kn" xml:space="preserve">[[File:Diversity of plants image version 5.png|thumb|right|Karazana zavamaniry|366x366px]]Ny '''zavamaniry''' dia [[zavamananaina]] afaka mamoronana akora ôrganika amin' ny fampiasana ny angovon-[[Hazavana|kazavana]] sy ny [[rano]] ary ny [[etona karbônika]], sy amin' ny fanovana ny akora [[mineraly]]. Manana [[sela]] manokana (selan-javamaniry) tsy itoviany amin' ny an' ny [[biby]] sy ny zavamananaina hafa ny zavamaniry. Ny fitambaran' izy ireo dia atao amin' ny anarana siantifika hoe '''''Plantae'''''. Ny [[siansa]] momba ny zavamaniry dia atao hoe [[bôtanika]], izay mandalina koa ny [[ahidrano]] sy ny [[sianôbakteria]] (izay tsy anisan' ny ''Plantae'').[[File:Plazmolyzed_Elodea_Cells_under_400X_Magnification.jpg|thumb|right|Sela bitika tamin' ny  ravin-ny zavamaniry anaty rano ''Elodea'']]

Sarotra ny hamaritana ny isan' ny karazan-javamaniry, saingy misy (tamin' ny taona 2015) maherin' ny 400&amp;nbsp;000 ny karazana voafaritra, ny ankamaroany dia zavamaniry misy voninkazo (karazana 369&amp;nbsp;000 no voatanisa), satria manodidina ny roa arivo ny karazana vaovao hita isan-taona. Nanomboka tamin’ ny fiandohan’ ny taonjato faha-20 dia karazan-javamaniry telo no manjavona isan-taona, indrindra fa iharan’ ny fandripahana ala. Zavamaniry iray amin' ny dimy no atahorana ho lany tamingana.

== Kisary ==
&lt;center&gt;&lt;gallery widths=&quot;180px&quot; heights=&quot;120px&quot; perrow=&quot;3&quot;&gt;
File:Borassus flabellifer.jpg|[[Borassus flabellifer]]
File:Chestnut in Guntur.jpg|Voankazo tamin'ny Palmyra Palm hazo, [[Borassus flabellifer]] amidy amin'ny tsena amin'ny Guntur, India.
File:Turmericroot.jpg|tamotamo faka
File:Starr 050407-6233 Ipomoea batatas.jpg|batata, ''Ipomoea batatas'', Maui Nui zaridaina
File:Pandan wangi.JPG|''Pandanus amaryllifolius''
File:California Papaya ID.jpg|California voapaza
File:Papaya sunset.jpg|''Carica papaya'', cultivar 'Sunset'
File:Prepared lemon grass.JPG|''Cymbopogon citratus'', veromanitra
File:Bangkuang 070612-056 stgd.jpg|''Pachyrhizus erosus'', Situgede, Bogor, West Java, Indônezia
File:KIKU brak-ontree.JPG|paoma 'Fuji'
File:SauropusAndrogynus.jpg|laingony tamin'ny ''Sauropus androgynus''
File:Ilaneer.jpg|''Cocos nucifera'' voaniho
[...]
&lt;/gallery&gt;&lt;/center&gt;

== Jereo koa ==

* [[Biby]]

* [[Zavamananaina]]

==Loharano sy fanamarihana==
&lt;references/&gt;

[[Sokajy:Zavamaniry]]</text>
      <sha1>sfcgz6q0pvvoc98qoj1b9iydkmp59kn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Tsivory</title>
    <ns>0</ns>
    <id>46678</id>
    <revision>
      <id>1092803</id>
      <parentid>1088379</parentid>
      <timestamp>2024-12-12T18:23:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <comment>Nanalehibe sary</comment>
      <origin>1092803</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="20563" sha1="bsbgdev5om3o4ndltaazx75dx7joh5c" xml:space="preserve">{{coord|-24.066670|46.083330}}
{{infobox tanàna
|anarana=Tsivory
|faritany=Toliary
|isam-ponina=18 694
|firenena={{Madagasikara}}
|velarantany=1 227|tanànan-dehibe=Tsivory|saina=|sary=Commune Tsivory.jpg}}
I '''Tsivory''' dia [[Kaominina ao Madagasikara|kaominina malagasy]] ao amin' ny [[Distrikan' Amboasary-Atsimo|distrikan' Amboasary Atsimo]], [[Faritra Anosy]], [[Faritanin' i Toliara|Faritanin' i Toliary]]. Mirefy 1&amp;nbsp;227 km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; ny velerany. Ny kaodin-kaominina dia 51923 ary ny kaodin-distrika dia 519.  Miisa 18&amp;nbsp;694 ny mponina ao araka ny fanisana natao tamin' ny taona 2018, izay mitsinjara amin' ny fokontany 13. Hita ao ny [[Antanosy]] (ankamaroany), ny [[Antandroy]] ary ny [[Bara]]. Io no toerana nipoiran' ny foko [[Bara]] [[Tsienimbalala]]. Tokony handroso ny fiompiana omby any nefa tsy folaka tanteraka ny halatra omby.

== Jeôgrafia ==

=== Toerana misy azy ===
Kaominina ambanivohitra i Tsivory, izay manana ny renivohiny mitovy anarana aminy any amin' ny 113 km any avaratr' [[Amboasary-Atsimo]]. 24°04'06 Atsimo ny laharam-pehintaniny, ary ny laharan-jarahasiny dia 46°04'32 Andrefana.

=== Vohon-tany sy rano ===
Ao amin' ny faritra be tendrombohitra no misy an' i Tsivory. Ny tamany avaratra amin' ny dia ahitana tendrombohtra sy havoana mikambana amin' ny [[Tangoron-tendrombohitra Ivakoany]] izay manana ny tendrony avo indrindra mirefy 1&amp;nbsp;632 m, 45 km any avaratra-atsinanan' i Tsivory. Manodidina ny 400 m ambonin' ny haabon' ny ranomasina ny tanànan' i Tsivory. Mampiavaka ny vohon-tany ao amin' ilay kaominina ny fisian' ny havoana sy lohasaha tery sy mando.

Ao amin' ny tapany ambony amin' ny faritanin-dranon' ny ony [[Mandrare]] ny kaominina Tsivory. Tondrahan' ny renirano maro madinika ny taniny, anisan' izany ny reniranon' i Tsivory sy ny reniranon' Ankidona izay samy sakelidranon' i Mandrare. Manana ny loharanony eo amin' ny Tangoron-tendrombohira Ivakoany ny reniranon' i Tsivory ary mandalo any andrefan' ny tanàn' i Tsivory. Kely dia kely ny fikorianan' ireo renirano ireo amin' ny volana Septambra sy Ôktôbra.

=== Toetany sy zavamaniry ===
Ny toetanin' i Tsivory dia [[Toetanin-jana-pehin-tany|toetany trôpikaly]]. Misy fizaràn-taona roa miavaka tsara ny faritra misy an' io kaominina io: ny fizaràn-taona manorana sy ny fizaràn-taona maina. Maharitra dimy volana ny vanin-taonan' ny orana izay manomboka amin' ny volana Nôvambra ka miafara amin' ny Marsa, fa maharitra fito volana kosa ny vanin-taona maina izay manomboka amin' ny volana Avrily ka miafara amin' ny Ôktôbra. 924 mm isan-taona ny salan' ny [[Rotsa-drano|rotsak' orana]].

Ny volana Desambra (izay manana maripana ambany indrindra 19,2&amp;nbsp;°C sy ambony indrindra 34&amp;nbsp;°C, ary salany 26,6&amp;nbsp;°C) sy ny volana Janoary (19, 6&amp;nbsp;°C ny maripana ambany indrindra, fa 33,3&amp;nbsp;°C kosa ny ambany indrindra, ary 26,4&amp;nbsp;°C ny salany) no volana roa mafana indrindra. Ny volana roa mangatsiaka indrindra dia ny volana Jona (izay manana maripana ambany indrindra 9,7&amp;nbsp;°C sy ambony indrindra 25,9&amp;nbsp;°C ary salany 17,8&amp;nbsp;°C) sy ny volana Jolay (manana maripana ambany indrindra 9,7'''&amp;nbsp;'''°C sy ambony indrindra 27&amp;nbsp;°C ary salany 18,3&amp;nbsp;°C).

Ny tamba-javamaniry any dia ahitana ala madinika sy kirihitra ary [[hivoka]] anjakan' ny [[ahidambo]] (''heteropogon contortus'').

== Toekarena ==
Mifototra amin' ny [[fambolena]] sy [[fiompiana]] ny toekaren' ny kaominina Tsivory. Eo koa anefa ny fitrandrahana [[harena an-kibon' ny tany]] ataon-tanana sy ny asa ara-toekarena hafa.

=== Fambolena ===
Ny 84 % amin' ny mponina no miveloba amin' ny [[Fambolena|asa tany]]. Ahitana fikambanan-tantsaha ny ao Tsivory. Ahitana fikambanan' ny mpampiasa rano koa ny ao. Ny halavan' ny vanim-potoana mety ahalanian' ny vokatry ny taon-dasa dia efa-bolana.

Ny karazam-boly amin' ny faritra trôpikaly manana toetany somary maina no ataon' ny mpamboly ao Tsivory, indrindra ny [[voanjo]], ny [[vary]], ny [[mangahazo]], ny [[vomanga]] ary ny [[katsaka]]. Ny vary sy mangahazo no tena vokarin' ilay kaominina. Mpamatsy vary sy mangahazo any an-toeran-kafa toa an' i [[Tranomaro]], [[Amboasary-Atsimo]], [[Tôlanaro|Tôlagnaro]] ary [[Ambovombe]] ity kaominina ity raha tsara ny taona. Ny vary no zava-bolena lehibe indrindra amin' ny lafin' ny velarantany.

Tamin' ny taona 1996 ka hatramin' ny 2008 dia nahazo tombony tamin' ny fanampian' ny tetikasa ''Projet de développement du Haut Bassin du Mandrare'' (PHBM) i Tsivory, tetikasam-panjakana novatsian' ny [[Tahirim-Bola Iraisam-Pirenena ho an' ny Fampandrosoana ny Fambolena]] ([[Fiteny frantsay|frantsay]]: ''Fonds international de développement agricole'' -- FIDA), izay nanamboatra [[lakandrano]] [[Fitarihan-drano|fanondrahana]] sy [[tohodrano]] madinika nahafaha-nanondraka tanimboly mirefy 5&amp;nbsp;000 ha. Nanampy tamin' ny firoboroboan' ny fambolem-bary izany nandritra ny taona vitsy. Mahalana ny mponina ao Tsivory no tratran' ny tsy fahampian' ny vary na tratran' ny kere. Ny 60 % amin' ny tanimbary no voatondraka amin' ny [[tohodrano]]. Tafakatra hatramin' ny 22&amp;nbsp;000 taonina ny voka-bary taorian' izany raha 1&amp;nbsp;500 taonina fotsiny tamin' ny taompolo 1990. Ankehitriny dia nihena izany vokatra izany noho ny tsy fahampian' ny fikojakojana ny tohodrano sy ny lakandrano ary noho ny [[haintany]].

=== Fiompiana ===
Miompy [[omby]] ny mponina ao amin' ny kaominina Tsivory. Toy ny any amin' ny kaominina hafa manodidina dia efa nandroso tsara io fiompiana io talohan' ny taona 2010 saingy nihena taorian' izay noho ny firongatry ny halatra omby sy ny asan-jiolahy teo anelanelan' io taona io sy ny taona 2014.

Miompy [[kisoa]] sy [[osy]] ary [[akoho amam-borona]] koa ny mponina. Zara raha ataon' ny mpiompy ny fiompiana [[ondry]] izay mora voan' ny [[lagaly]] sy noho ny hodiny tsy mahazaka ny [[ahidambo]].

=== Fitrandrahana harena an-kibon' ny tany ===
Anisan' ny kaominina ao amin' ny [[faritra Anosy]] izay misy [[eladrano]] (flôgôpita sy moskôvita) ary [[vatosoa]] sasany ny kaominina Tsivory. Ao amin' ny fokontany Imanjola no misy ny tahirin' eledrano lehibe indrindra. Tsy misy fiantraikany firy amin' ny fari-piainan' ny mponina any an-toerana anefa izany fitrandrahana izany.

=== Tsena sy ny varotra ===
Ny tsena isan' andro no ahafahan' ny mponin' i Tsivory mamaly ny filan' izy ireo amin' ny filàna fototra sy ny vokatra madinika ilaina amin' ny fiainana andavanandro. Ny tsena, izay isaky ny Asabotsy,  dia mahavory ny mpivarotra sy ny mpividy avy ao amin' ny kaominina Tsivory sy ny tanàna manodidina na avy any [[Amboasary-Atsimo]] mihitsy aza.

Amidy ao ny vokatra eo an-toerana toy ny [[voamadinika]] (ny [[vary]] sy ny [[katsaka]] indrindraindrindra), ny [[mangahazo]] sy ny [[vomanga]], ny [[akoho amam-borona]], ny [[anana]], ny voankazo ([[voasary]], [[akondro]], [[voazavo]], [[manga]], sns.) ary ny [[hena]] (indrindra ny henanan' omby, henan-kisoa ary henan' osy). Amidy ao koa ny vokatra avy any ivelan' ilay kaominina toy ny [[Lamba (akora)|lamba]], ny [[kojakoja an-dakozia]] ([[vilany]], [[lovia]], sns), ny fitaovana madinika mandeha [[herinaratra]] sy elektrônika (radiô, finday, sns.). Ny vary no vokatra lafo vidy indrindra. Ny mangahazo no entana faharoa lafo vidy indrindra. Ny entana fahatelo lafo vidy indrindra dia ny [[voanjo]].

=== Angovo ===
Olana tsy azo tsinontsinoavina amin' ny sehatra rehetra ny tsy fahampian' ny herinaratra. Manomboka mampiasa ny [[angovon' ny masoandro]] hahazoana hazavana sy handefasana radiô sy fahitalavitra ary videô ny fianakaviana sasany. Mahalana ny fampiasana milina mpamokatra herinaratra noho ny vidin' ny [[lasantsy]] (4&amp;nbsp;800 Ariary ny litatra tamin' ny taona 2017, 8&amp;nbsp;000 Ariary tamin' ny taona 2022). Ny ankamaroan' ny fianakaviana àry dia mionona amin' ny fandrehetana [[labozia]] na jiro mandeha amin' ny [[Solitany fandrehitra|solitany]] amin' ny hariva. Mampiasa [[kitay]] na [[arina]] ny olona amin' ny fandrahoana sakafo. Tsy mitsaha-mitombo ny vidin' ny kitay sy saribao satria lavitra ny tanànan' i Tsivory ny faritra misy ala.

=== Fandraharahana ara-bola ===
Miasa ao amin' ny kaominina Tsivory ny [[Fitehirizana Vola Ifampisamborana]] (FIVOY), antsoina koa hoe ''Mutuel de Mandrare,'' izay misahana ny fampindramam-bola, indrindra ho an' ny tantsaha sy ny mpivarotra madinika, hamatsiana ny asany. Efa tamin' ny tamin' ny taona 2005 no nanombohan' izany.

=== Fitaterana ===
Kamiao na [[fiarabe]] no mitatitra entana eo anelanelan' i [[Tolagnaro]] na [[Amboasary-Atsimo]] na [[Ambovombe]] na tanàna hefa anelanelany sy i Tsivory. Taterina mankany amin' ireo tanàna ireo ny vokatry ny fambolena ([[vary]], [[mangahazo]], sns.) avy ao Tsivory. Ny vokatry ny fitrandrahana [[harena an-kibon' ny tany]] ([[eladrano]], [[kristaly]]) dia alefa any [[Tolagnaro]].

Manana olana eo amin' ny fitaterana, indrindra fa ny fitaterana olona, ny kaominina Tsivory. Indraindray dia tsy misy afa-tsy fiara iray ho an' ny fitaterana olona. Tsy ampy ny fiara raha oharina amin' ny isan' ny mpandeha. Noho izany dia samy mitondra mpandeha sy entam-barotra ny fiarabe hafa rehetra..

Ny saran-dalan' ny olona tokana mankany Tolagnaro (lalana 225 km) dia 9&amp;nbsp;000 Ariary tamin' ny taona 2000, tamin' ny taona 2022 izany dia tafakatra 20&amp;nbsp;000 Ariary, ary lasa 30&amp;nbsp;000 Ariary tamin' ny taona 2024.

Misy toeram-piantsonan' ny fiaramanidina madinika ny ao Tsivory saingy tsy azo ampiasaina intsony noho ny tsy fisian' ny fikojakojana.

=== Lalana ===
Lalanan-tany ny lalana mampitohy an' i Tsivory amin' ny kaominina hafa. Tsy misy fikojakojana na fanarenana ny ankamaroani ireo lalana ireo. Raha ho any Tsivory avy eo Amboasary Atsimo, manaraka ny lalana RIP 107, dia izao ny elanelana handehanana: Amboasary-Atsimo – [[Behara]]: 11 km, Behara – [[Tranomaro]]: 45 km, Tranomaro – Amboangy: 39 km, Amboangy – Tsivory: 50 km. Mirefy 145 km ny lalana manelanelana an' i Tsivory sy Amboasary-Atsimo raha tsy heverina ny fivilian-dalana madinidinika noho ny faharatsian' ny lalana ka mahatratra 5 km mahery. Tapaka intelo ny lalana tao anatin' ny taona 1999-2001.

Ny taona 2008 dia lalana mirefy 200 km eo ho eo no namboarina sy nohavaozina tamin' ny alalan' ny famatsiam-bola avy amin' ny ''Projet de développement du Haut Bassin du Mandrare'' (PHBM), izay nampihena ny fotoana andehanana avy eo anelanelan' i Tsivory sy ny tanàna hafa toa an' Amboasary-Atsimo. Nanomboka tamin' io taona io anefa dia zara raha misy ny fikojakojana ny ankamaroan' ireo lalana ireo.

Tamin' ny taona 2017 dia 12 ora ny faharetan' ny dia eo anelan’ i Tsivory sy Amboasary-Atsimo, ary amin' ny vanim-potoanan' ny orana dia naharitra 16 ora na mihoatra izany raha tondraka ny renirano na simba ny fiarabe. Ny fiara 4x4 sy ny môtô ihany no azo antoka raha te ho tonga malaky any amin' ny toerana haleha. Mirefy 225 km ny lalana manasaraka an' i [[Tolagnaro]] sy i Tsivory.

== Fitantanan-draharaha ao amin' ny kaominina ==
Kantao sady renivohitry ny distrika teo aloha i Tsivory talohan' ny taona 1947. Lasa kaominina ambanivohitra ao anatin' ny [[distrikan' Amboasary-Atsimo]], ao anatin' ny [[faritra Anosy]] sy ny [[faritanin' i Toliara]], izy taorian' izay.

=== Fandraharahana ny kaominina ===
[[Sary:Commune de Tsivory02.jpg|vignette|Biraon' ny kaominina Tsivory|286x286px]]
Ny kaominina ambanivohitr' i Tsivory, amin' ny maha [[vondrom-paritra]] azy, dia tantanin' ny ben' ny tanàna, ampian' ny lefiny izay mandrafitra ny birao mpanatanteraka, sy ny mpanolotsaina kaominaly eo anivon' ny filankevitra kaominaly. Izy ireo no mandrindra ny hetsika sasantsasany ao amin' ny fokontany 17 (Akotika, Amborompotsy, Ampiha, Ankilimary, Ankilitelo, Ankily, Bevahy, Bevovoka, Fandranarivo, Farivolo, Iaborotsy, Imanjola, Marovotry, Miangala, Tsapà, Tsilanja, ary Tsivory) izay itsinjaràn' ny vohitra miisa 55.

Toy izao ny halavirany raha miala avy eo an-tampon-tananan' i Tsivory mankany amin' ny fokontany hafa:

# Ankilimary (0,8 km ao andrefana ),
# Bevovoka (1,7 km ao atsimo-andrefana),
# Iaborotsy (2,2 km ao avaratra-atsinanana),
# Ampiha (3 km),
# Amborompotsy (4,2 km ao atsinanana),
# Belenalena (5,5 km ao atsimo-atsinanana),
# Tsapà (5,5 km ao atsimo),
# Bevahy (6 km ao avaratra-atsinanana),
# Fandranarivo (8,5 km ao atsimo-andrefana),
# Farivolo (9,8 km ao atsimo-atsinanana),
# Ankily (13,2 km ao atsimo-andrefana),
# Imanjola (14 km ao atsimo-andrefana),
# Akotika (15,6 km ao atsimo-andrefana),
# Marovotry (26 km any ao atsimo-andrefana),

=== Solon-tenam-panjakana ===
Boriborin-tany ao anatin' ny amin' ny [[Distrikan' Amboasary-Atsimo]] izay eo ambany fifehezan' ny Minisiteran' ny Atitany i Tsivory.

=== Fitandroana ny filaminana sy filaminam-bahoaka ===
Misy Borigadin' ny zandarimariam-pirenena (fehin' ny Kaompanian' i Tôlagnaro) sy ny Biraon' ny pôlisy ifotony (fehin' ny Kaomisariàn' Amboasary-Atsimo) ny ao Tsivory izay misahana ny kaominina Tsivory sy ny kaominina [[Elonty]]. Misy toby madinika an' ny zandarima miankina amin' ny borigadin' i Tsivory ny any amin' ny kaominina [[Mahaly]]. Tsy ampy anefa ny isan' ny mpitandro filaminana ka tsy mahasahana ny fandriam-pahalemana any amin' iny faritra iny. Misy ihany koa ny mpandraharaha fonja. 

Nandritra ny vanim-potoana nanjakan' ny tsy fandriam-pahalemana (2011-2014) dia tsy azo atao ny mandeha amin' ny alina amin' ny toerana lavitra. Voatery miara-dia ny fiara mba hampitahotra ny jiolahy.

Ny ezaka nataon' ny zandarimariam-pirenena tao amin' ny Compagnie territoriale de Tolagnaro, Groupement de l'Anosy, izay nandray ny paikady mampandray anjara ny rehetra amin' ny fanamafisana ny &quot;Jado&quot;, dia nampihena ny tsy fandriam-pahalemana tao amin' ny kaominina Tsivory sy manerana ny distrika roa [[Distrikan' i Tolagnaro|Tolagnaro]] sy [[Distrikan' Amboasary-Atsimo|Amboasary-Atsimo]] izay samy ao amin' ny [[Faritra Anosy]]. Nampiroborobo ny asa ara-toekarena rehetra izany, indrindra ny fiompiana omby sy ny fitrandrahana harena an-kibon' ny tany. Niharatsy indray ny fandriam-pahalemana taty aoriana: niriongatra ny halatr' omby noho ny tsy fifandanjan' ny olona sy ny fitaovana enti-mitandro ny filaminana amin' ny maha anisan' ny faritra mena ilay kaominina sy ny manodidina azy.

=== Fahasalamana ===
Misy tobim-pahasalamana fototra ambaratonga faharoa (''centre de santé de base'' - CSB-II) ny amin' ny kaominina Tsivory, izay hita ao an-tanànan' i Tsivory sy ao amin' ny fokontanion' Ankilitelo. Ny [[kankandio]] sy ny [[tazomoka]] no aretina matetika mamely ny mponina ao amin' ny kaominina Tsivory, toy ny any amin' ny kaominina hafa manodidina azy.

=== Asa hafa fikarakarana vahoaka ===
[[Sary:Chateau d'eau Tsivory 02.jpg|vignette|340x340px|Siniben-dranon' ny AES ao Tsivory]]
Na tsy renivohity ny distrika aza i Tsivory dia misy sampan-draharahan' ny tahirim-bolam-panjakana (''perception principale'') izay miandraikitra ny fandoavana ny karaman' ny mpiasam-panjakana sy ny fisotroan-dronono. Ao amin' ny kaominina ihany koa dia misy ny sampan-draharaha momba ny fitsaboana ny biby, ny fiarovana ny ala ary ny biraon' ny paositra (ny kaodim-paositra dia 603). Miantoka ny fitsinjarana ny rano fisotro ao an-tanànan' i Tsivory ny ''Alimentation en Eau du Sud'' (AES) izay manana ny foibeny any [[Ambovombe]].

== Fiarahamonina sy kolontsaina ==

=== Mponina ===
Ny [[Antanosy]], sy ny [[Antandroy]] ary ny [[Bara]] no [[Foko eto Madagasikara|foko]] maro anisa ao amin' ny kaominina Tsivory. Misy ihany koa ny mpifindra monina avy any amin' ny faritra atsimo-atsinanana amin' i [[Madagasikara]] ([[Antesaka]], sns) sy avy any afovoan-tany ([[Merina]], [[Betsileo]], sns).

Niisa 12&amp;nbsp;054 ny mponina tao amin' ny kaominina Tsivory tamin' ny taona 2001 fa nitombo 18&amp;nbsp;694 izany tamin' ny taona 2018, izay monina amin' ny velaran-tany mirefy 1&amp;nbsp;227 km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;. Mpamboly sy mpiompy ny ankamaroan' ny mponina ao amin' ilay kaominina. Ny 84 % amin' ny mponina no [[Fambolena|miasa tany]], ny 1 % no miasa amin' ny [[fanjonoana]],  ny 5 % no miasa amin' ny [[fiompiana]], ny 10 % no miasa amin' ny sampan-draharaha.

Tamin' ny taona 2001 dia ny 10 % amin' ny mponina no tena mahantra dia mahantra, ny 50 % no mahantra, ny 30 % no manana fari-piainana antonontonony, ny 10 % no manan-karena. Nitombo be ny tahan' ny fahantrana nanomboka tamin' ny taona 2018 noho ny [[haintany]] namely ilay kaominina sy ny kaominina manodidina azy tamin' ny taona 2018-2022 ka tsy nahafahan' ny mponina nanao ny asa fambolena izay nahakasika koa sy fiompiana. 

=== Fanabeazana ===
[[Sary:Mpianatra Sacré-Coeur Tsivory 002.jpg|vignette|247x247px|Mpianatra ao amin' ny Kôlejy Fo Masin' i Jesoa Tsivory]]
Eo amin' ny lafiny fanabeazana dia Zone Administratif et Pédagogique (ZAP) i Tsivory, ambany fifehezan' ny Fari-Piandidiam-Pampianara Amboasary-Atsimo (''Circonscription scolaire'' -- CISCO Amboasary-Atsimo) , izay ao anatin' ny Fitaleavam-Paritry ny Fanabeazam-Pirenena  Anosy (''Direction régionale de l'éducation nationale'' - DREN  Anosy). Misy sekoly ambaratonga fototra (''école primaire publique'') ny ankamaroan' ny fokontany ao amin' ny kaominina Tsivory. Misy kôlejy fampianarana ankapobeny (''collège d'enseignement général'') iray koa ny ao. Misy mpampianatra sy mpianatra amin' ny lisea (''lycée'') ny ao Tsivory nefa mbola olana lehibe ny tsy fahampian' ny mpampianatra sy ny tsy nananan' io lisea io trano fianarana hatramin' ny nananganana azy, ny efitrano sasany dia indraminy hatao birao sy efitrano fianarana.

Ahitana sekoly miahy tena telo koa ny ao Tsivory: ny sekoly katôlika &quot;Fo Masin' i Jesoa&quot;(''Sacré-Coeur'') izay misy akanin-jaza sy sekoly fanabeazana fototra sy sekoly ambaratonga faharoa ihany koa; ny sekoly tsy miankina na amin' ny fanjakana na amin' ny fiangonana &quot;La Victoire&quot; sy &quot;Le Vainqueur&quot;.
=== Fivavahana ===
[[Sary:Ekar Tsivory 03.jpg|vignette|EKAR Fo Masin' i Jesoa Tsivory|285x285px]]Ny ankamaroan' ny mponina ao amin' ny kaominina Tsivory dia manaraka [[Fivavahan-drazana malagasy|fivavahana nentim-paharazana]]. Ny ankoatra izay dia manaraka ny [[fivavahana kristiana]] sy ny [[Silamo|fivavahana silamo]]. Hita ao [[Eglizy Katôlika Apôstôlika Rômanina (Madagasikara)|Eglizy Katôlika Apôstôlika Rômanina]] (EKAR), ny [[Fiangonana Loterana Malagasy]] (FLM).
[[Sary:FLM Tsivory 003.jpg|ankavia|vignette|231x231px|FLM Tsivory]]
[[Sary:FJKM Tsivory 003.jpg|vignette|211x211px|FJKM Tsivory]]
Miorina ao koa ny [[Fiangonan' i Jesoa Kristy eto Madagasikara]] (FJKM), ny fikambanan' ny [[Vavolombelon' i Jehovah eto Madagasikara|Vavolombelon' i Jehovah]], ny [[Pentekôtista Mitambatra]], ny [[Fiangonan' Andriamanitra]] (''Assemblée de Dieu''), ny [[Fiangonana Jesosy Mamonjy]]. Ny FLM ao Tsivory dia ao amin' ny [[Synodam-Paritany Ambovombe-Androy]] (SPAA) fa ny Eglizy Katôlika kosa dia miankina amin' ny [[Diôsezin' i Tôlagnaro|Diôsezin' i Tolagnaro]].

=== Fifandraisan-davitra sy fampahalalam-baovao ===
Nihatsara ny fifandraisan' ny mponina ao amin' ny kaominina Tsivory sy ny any ivelany noho ny fisian' ny tambajotra sahanin' ny orinasam-pifandraisan-davitra telo: ny [[Orange Madagascar|Orange]] sy ny [[Airtel]] ary ny [[Telma]]. Na izany aza dia matetika misy olana ny fifandraisana.

Afaka mihaino ny radiôm-pirenena (RNM) ny tanànan' i Tsivory noho ny fisian' ny fitaovana fandraisana sy fandefasana feo ao an-toerana. Ireo manan-katao vitsy anisa dia afaka mividy fitaovana fandraisana sary sy feo amin' ny orinasa misahana ny televiziona an-janabolana, toy ny [[Canalsat]] sy ny [[Parabole Madagascar]], izay anaovana famandrihana isam-bolana, ka amin' ny alalan' izany no ahafahana mijery ny fahitalavi-pirenena (Televiziona Malagasy -- TVM). Na izany aza, ny olana momba ny angovo dia mametra ny fotoana hijerena azy ireo. Amin' ity toerana ity dia tsy misy fivarotana gazety.

== Jereo koa ==

* [[Distrikan' Amboasary-Atsimo|Distrikan' Amboasary Atsimo]] - [[Faritra Anosy]]
* [[Bara]] - [[Antanosy|Tanosy]] - [[Antandroy|Tandroy]]
* Kaominina ao amin' ny Distrikan' Amboasary Atsimo: [[Amboasary-Atsimo]] - [[Behara]] - [[Berano Ville]] - [[Ebelo]] - [[Elonty]] - [[Esira]] - [[Ifotaka]] - [[Mahaly]] - [[Manevy]] - [[Maromby]] - [[Marotsiraka]] - [[Ranobe (Amboasary)|Ranobe]] - [[Sampòna]] - [[Tanandava Sud]] - [[Tomboarivo]] -[[Tranomaro]] - [[Tsivory]]

== Rohy ivelany ==
* [http://www.ilo.cornell.edu/ilo/census.xls ilo.cornell.edu] - Statistika momba ny kaominina malagasy ary loharanom-pahaizana namoronana an' ity lahatsoratra ity.
* [https://fr.meteocast.net/5d-forecast/mg/tsivory/ Meteo Tsivory]

[[Sokajy:Kaominina any Madagasikara]]</text>
      <sha1>bsbgdev5om3o4ndltaazx75dx7joh5c</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Donald Bitzer</title>
    <ns>0</ns>
    <id>211376</id>
    <revision>
      <id>1092822</id>
      <parentid>739757</parentid>
      <timestamp>2024-12-13T08:14:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2A02:8440:7151:6F46:2032:5DFF:FE9E:8868</ip>
      </contributor>
      <comment>momba ny fahafatesana: https://consent.yahoo.com/v2/collectConsent?sessionId=3_cc-session_c9a45dfb-28b1-4ae7-8459-88588632c9a5</comment>
      <origin>1092822</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="505" sha1="atcswu61a1yhlrg1fx7h3blrijfgodf" xml:space="preserve">{{infobox olona
|sary= 
|anarana=Donald Bitzer
|teraka=1 Janoary 1934
|maty=10 Desambra 2024
|firenena=Etazonia
|mpiaraka=
|asa=

* [[injeniera]]
|taona niasàna=
}}
'''Donald Bitzer''' dia injeniera mizaka ny zom-pirenen'i [[Etazonia]] teraka ny 1 Janoary 1934 ary maty tamin'ny 10 Desambra 2024

== Jereo koa ==
* [[Biôgrafia]]

===Rohy ivelany===
* Ao amin'i Freebase: [https://www.freebase.com/m/03zw_v]

[[sokajy:Biôgrafia]]
{{vangovango}}
[[sokajy:injeniera]]
[[sokajy:Teraka tamin'ny taona 1934]]</text>
      <sha1>atcswu61a1yhlrg1fx7h3blrijfgodf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Fiangonana Adventista mitandrina ny andro fahafito eto Madagasikara</title>
    <ns>0</ns>
    <id>244607</id>
    <redirect title="Fiangonana Advantista Mitandrina ny Andro Fahafito eto Madagasikara" />
    <revision>
      <id>1092804</id>
      <parentid>816168</parentid>
      <timestamp>2024-12-13T01:36:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Xqbot</username>
        <id>802</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Rôbô : mamaha olam-pihodinana mankany amin'i [[Fiangonana Advantista Mitandrina ny Andro Fahafito eto Madagasikara]]</comment>
      <origin>1092804</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="83" sha1="pntwb8yrfhaxabb8r34s90cenu2uuxm" xml:space="preserve">#FIHODINANA [[Fiangonana Advantista Mitandrina ny Andro Fahafito eto Madagasikara]]</text>
      <sha1>pntwb8yrfhaxabb8r34s90cenu2uuxm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Adventista mitandrina ny andro fahafito</title>
    <ns>0</ns>
    <id>265140</id>
    <redirect title="Fiangonana Advantista Mitandrina ny Andro Fahafito" />
    <revision>
      <id>1092805</id>
      <parentid>976200</parentid>
      <timestamp>2024-12-13T01:36:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Xqbot</username>
        <id>802</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Rôbô : mamaha olam-pihodinana mankany amin'i [[Fiangonana Advantista Mitandrina ny Andro Fahafito]]</comment>
      <origin>1092805</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="66" sha1="43lnqtc4egmdvt85iijci2ckcgadzyw" xml:space="preserve">#FIHODINANA [[Fiangonana Advantista Mitandrina ny Andro Fahafito]]</text>
      <sha1>43lnqtc4egmdvt85iijci2ckcgadzyw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ravinala</title>
    <ns>0</ns>
    <id>281229</id>
    <revision>
      <id>1092815</id>
      <parentid>1066060</parentid>
      <timestamp>2024-12-13T05:52:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <comment>Nanalehibe sary</comment>
      <origin>1092815</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2576" sha1="ew52u1m5rq4nxn4l62iidax76qm3xfr" xml:space="preserve">[[Sary:Ravenala, travellers palms, on Maui.jpg|vignette|345x345px|Ravinala]]
Ny '''ravinala''' dia zavamaniry an-[[toetanin-jana-pehin-tany]], ao amin' ny fianakaviana ''Strelitziaceae'', avy eto [[Madagasikara]]. Atao hoe '''''Ravenala madagascariensis''''' ny anarana siantifikany. Be ranony, izay azo sotroina, io zavamaniry io.

== Toetoetrany ==
[[Sary:Penang Malaysia Ravenala-madagascariensis-01.jpg|vignette|311x311px|Ravinala]]Mitovitovy endrika amin' ny palmie izy. Mora amantarana azy avy lavitra ny haavony (izay mety mahatratra 20&amp;nbsp;m) sy ny endriny. Milahatra ka manome endrika toy ny fikopaka ny raviny. Iangonan' ny ranon' orana ny fotony izay miendrika kapoaka la ahafahan' ny [[moka]] manatody. Ao amin' izany rano izany koa dia ahitana karazan-javamanana aina toy ny [[bakteria]] sy ny [[bibikely]]. Lehibe sy miloko fotsy ny voniny, izay mirefy 15 hatramin' ny 20&amp;nbsp;sm, miseho amin' ny volana Septambra. Ny [[ramanavy]], ny varikandrana no miatoka ny famindrana ny vovobony amin' ny vavimbony. Mitovy endrika amin' ny [[Akondro (voany)|akondro]] ny voany izay ankafizin' ny vorona. Any amin' ny faritra atsinanana, izay mando, amin' i Madagasikara no ahitana betsaka ny ravinala. Haingam-paniry izy amin' ireo toerana nikapana na nandoroana ala.

== Karazany ==
Misy karazany dimy izy io, dia:

* ny ''Ravenala agatheae'' Haev. &amp; Razanats.,
* ny ''Ravenala'' ''blancii'' Haev., V. Jeannoda &amp; A.Hladik,
* ny ''Ravenala'' ''grandis'' Haev., Razanats, A.Hladik &amp; P.Blanc,
* ny ''Ravenala'' ''hladikorum'' Haev., Razanats., V. Jeannoda &amp; P.Blanc,
*ary ny ''Ravenala'' ''menahirana'' Haev. &amp; Razanats.

== Faritra ahitana azy ==
Ahitana azy koa ny any [[La Réunion]], ny any [[Maorisy]], ny ao amin' ny [[Tamba-nosin' i Kômôro]] (indrindra ao [[Mayotte]]), ny any [[Goiana]], ny any Guadeloupe, ny any Martinique, ny any Kaledônia Vaovao, ny any [[Pôlinezia Frantsay]], ary any amin' ny zaridainan' ny faritra an-toetanin-jana-pahin-tany (any [[Tailandy]], any [[Kamerona]], any [[Paragoay]], sns) izay nampidirina avy aty Madagasikara, mba hanaovana haingon-tanàna. Zavamairy malaky mandrakotra loatra ny tany ny ravinala ao amin' ny nosy Maorisy, indrindra eny an-tendrombohitra.

Any amin' ny morontsiraka atsinanana amin' i Madagasikara, ampiasaina amin' ny fanamboaran-trano ny ravinala: ny tahony, atao hoe ''falafa'', dia anamboarana ny rindrin-trano; ny raviny atao hoe ''raty'' dia anamboarana firakofana. Ny vatany no ahazoana ilay atao hoe ''rapaka'', izay anamboarana ny gorodona.

== Jereo koa ==

* [[Tontolo iainana eto Madagasikara]]</text>
      <sha1>ew52u1m5rq4nxn4l62iidax76qm3xfr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Tontolo iainana eto Madagasikara</title>
    <ns>0</ns>
    <id>283260</id>
    <revision>
      <id>1092799</id>
      <parentid>1066057</parentid>
      <timestamp>2024-12-12T12:07:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <comment>Nandamina lahatsoratra</comment>
      <origin>1092799</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6618" sha1="pml2u4dhwp9rtqfyt2yp770z7gudprz" xml:space="preserve">[[Sary:Isalo National Park 2013 01.jpg|vignette|342x342px|Valan-javaboarim-pirenen' Isalo]]
Ny '''tontolo iainana eto Madagasikara''' dia ny vondron'  ny [[Zavamanan'aina|zavamananaina]] sy ny toerana misy azy eo amin' ny tontolo voajanahary eto [[Madagasikara]]. Misedra olana anefa izany tontolo iainana izany. Nisaraka tamin' i [[Afrika]] efa 100 tapitrisa taona mahery, ny nosy Madagasikara ka lasa nonenana biby sy zavamaniry tsy hita any amin' ny toeran-kafa: eo amin' ny 85 % amin' ny karazan-javamaniry ary 90 % amin' ny karazam-biby eto Madagasikara no tsy hita any amin' ny faritra hafa maneran-tany.

== Zavamananaina ==
[[Sary:Illegal export of rosewood 001.jpg|vignette|280x280px|Fitrandrahana [[andramena]] tsy ara-dalàna any avaratra]]
Ny fandripahana ala, izay olana lehibe eto amin' ny Nosy, dia mamparefo izany [[zavamananaina]] miavaka eto amin' ny Nosy izany - 80 % amin' ny biby an-tanety malagasy no miankina tanteraka amin' ny [[tontolo iainana]] anaty ala. Ny [[Fikambanana Iraisam-Pirenena momba ny Zavaboary]] (''Union mondiale pour la nature'' -- UICN) dia nanisa, tao amin' ny lisitra menan' ny karazan-javamaniry sy biby atahorana ho lany tamingana tamin' ny taona 2006, fa karazana miisa 805 (biby sy zava-maniry) no tandindomin-doza.

=== Zavamaniry ===
[[Sary:Ravenala madagascariensis Maui.jpg|vignette|248x248px|[[Ravinala]]|ankavia]]
Ny 21,9 % amin' ny velaran' i [[Madagasikara]] (13 tapitrisa ha) fotsiny no misy ala. Ankoatry ny faritra rakotra ala any avaratra, dia efa ala naniry taty aoriana no sisa (simba ny ala voalohany).

Ny morontsiraka andrefana dia ahitana [[ala honko]], izay hita koa tsindraindray any amin' ny morontsiraka avaratra-atsinanana sy atsimo-atsinanana. Ny [[fatrana]] no manjaka any amin' ny faritra andrefana izay maina ary ny zavamaniry misy tsilo an-tany efitra no mandrakotra ny faritra atsimo-andrefana amin' ny Nosy.[[Sary:Adansonia grandidieri Pat Hooper.jpg|vignette|[[Zaha]]|274x274px]]
Ny zava-maniry malagasy isan-karazany (izay misy karazany miisa 8&amp;nbsp;500 hatramin' ny 12&amp;nbsp;000 arakaraka ny tombana), indrindra fa misy karazana [[Ôrkide|ôrkidea]] maherin' ny 1&amp;nbsp;000, ary 6 amin' ireo karazana [[zaha]] (na reniala) miisa 8 fantatra maneran-tany. Ny [[ravinala]] (''Ravenala madagascariensis'') sy ny [[elamboronala]] na [[monongo]] (''Delonix regia''), izay ambolena manerana ny faritra mafana amin' izao tontolo izao, dia avy aty Madagasikara.

=== Biby ===
[[Sary:Comet Moth (Argema mittrei) male (7112691481).jpg|vignette|206x206px|''Argema mittrei'']]
Tombanana ho 100&amp;nbsp;000 mahery ny karazana [[bibikely]] sy ny [[kankana]] eto [[Madagasikara]]. Ny bibikely dia fantatra fa misy karazana 850 mahery, izay saika tsy fahita firy ivelan' ny Nosy. Amin' izy ireo, ny [[Lolo (bibikely)|lolo]] dia misy karazana manakaiky ny 400. Eto Madagasikara no ahitana ny lolo iray tsy fahita firy eto an-tany, dia ny lolo atao amin' ny anarana ara-tsiansa hoe ''Argema mittrei'', mirefy 15 sm ny fivelatry ny elany roa.
[[Sary:Humpback stellwagen edit.jpg|vignette|236x236px|[[Trozona]]|ankavia]]
Ny morontsiraka sy ny [[Haran-driaka|haran-dranomasina]] dia fonenan' ny bibin-dranomasina isan-karazany. Amin' ny karazana [[trondro]] maro, ny sasany dia misy poizina, toy ny trondro atao hoe ''Synanceia verrucosa'' sy ''Pterois volitans'', izay mampiavaka ny ranomasina ao amin' ny [[Ranomasimbe Indiana]] sy [[Ranomasimbe Pasifika|Pasifika]]. Misy maro ny [[Akiho|antsantsa]], indrindra fa ny ''Carcharias taurus'', ny ''Stegostoma fasciatum'', ny ''Carcharhinus perezii'' ary ny ''Rhinobatidae''. Manomboka amin' ny volana Jolay ka hatramin' ny Ôktôbra dia tonga miteraka tsy lavitra ny morontsirak' i [[Sainte Marie|Nosy Boraha]] (Sainte-Marie), ny karazana [[trozona]] ''Megaptera novaeangliae'', isan' ireo toeram-piterahan' io karazana hazandrano io.
[[Sary:Acrantophis madagascariensis (1).jpg|vignette|190x190px|[[Dona (bibilava)|Dona]]]]
Maherin' ny 250 ny karazana [[Biby mandady na mikisaka|biby mandady sy mikisaka]] eto Madagasikara,izay tsy misy any ivelany ny 95 % aminy. Ireo biby ireo dia ahitana karazana [[bibilava]] 60 eo ho eo (anisan' izany ny karazana [[Dona (bibilava)|dona]] 3, anisan' izany ny ''Acrantophis madagascariensis''), toy ny [[katsatsaka]] (''Gekkota'') karazany 60 sy karazana [[Tana (biby)|tana]] (''Chamaeleonidae'') eo amin' ny 50, anisan' izany ilay farany kely (''Brookesia minima'') izay tsy mihoatra ny 3,5 sm ny halavany. Ny [[voay]] hany hita eto amin' ny Nosy dia ny voay ''Crocodylus niloticus'' izay be mpihaza ka lasa tsy fahita firy. Ny [[sahona]] sy [[saobakaka]] dia misy karazana 180 eo ho eo, ka 98 % dia tsy misy afa-tsy eto [[Madagasikara]].

Karazana [[vorona]] 260 eo ho eo no fantatra fa misy eto Madagasikara, anisan' izany ny ''Phaethon rubricauda''.
[[Sary:Lemur (36915652320).jpg|vignette|207x207px|[[Hira (maky)|Hira]]]]
[[Sary:Fossa.jpg|vignette|197x197px|[[Fosa]]|ankavia]]
Misy karazana sy zana-karazana 150 eo ho eo ny [[biby misy nono]]. Tsy misy [[sakabe]] toy ny [[tigra]] na ny [[Leôparda|pleôparda]] (''Felinae'') na [[rajako]] ny eto amin' ny Nosy. Ny karazam-[[Maky|barika]] misy eto dia samy atahorana ho lany tamingana: ny [[haihay]] (''Daubentonia madagascariensis''), ny [[babakoto]] na endrina (''Indri indri''), ny [[Hira (maky)|hira]] (''Lemur catta'') sy ny [[maky]] isan-karazany (''Lemuridae'') - izay tena miely patrana -, ny [[tsidiala]] (''Allocebus trichotis''), ny [[Tsidika (biby)|tsidika]] (''Cheirogaleus milii''), ny [[tsitsihy]] (''Cheirogaleus major''), ny [[matavirambo]] (''Cheirogaleus medius'') ary ny [[Microcebus|tsidy]] isan-karazany (''Microcebus''), izay anisan' ny kely indrindra eto an-an-tany. Ny [[fosa]], izay biby mpivoaka alina, dia anisan' ireo biby tsy fahita afa-tsy eto amin' ny Nosy.

== Fahasimban' ny tontolo iainana ==
[[Sary:Manantenina bushfire.jpg|vignette|224x224px|[[Doro tanety]] any [[Manantenina]]|ankavia]]Ny [[fikao-tany]] noho ny [[fandripahana ala]] be loatra any afovoan-tany dia miteraka lavaka lalina eo amin' ny tanimena izay sisa navelan' ny fanjavonan' ny tany mahavokatra.[[Sary:Madagascar_erosion.jpg|vignette|198x198px|[[Fikao-tany]] eto Madagasikara]]Mampanahy ny faharipahan' ny ala vokatry ny fitrandrahana hazo hatao fanaka sy fanorenana ary fandrehitra ([[kitay]] sy [[arina]]), ary ny [[fambolena]] amin' ny [[hatsaka]] na tavy azo avy amin' ny fandoroana, ka tombanana ho 128&amp;nbsp;000 hatramin' ny 300&amp;nbsp;000 ha ny ala rava isan-taona.

== Jereo koa ==

* [[Jeôgrafian' i Madagasikara]]
* [[Toetanin' i Madagasikara]]
* [[Toekaren' i Madagasikara]]
* [[Kolikoly eto Madagasikara]]</text>
      <sha1>pml2u4dhwp9rtqfyt2yp770z7gudprz</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1092806</id>
      <parentid>1092799</parentid>
      <timestamp>2024-12-13T04:57:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <comment>Nanisy rohy</comment>
      <origin>1092806</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6614" sha1="gij8lx1kcm01v85eav87fvz9g6591hc" xml:space="preserve">[[Sary:Isalo National Park 2013 01.jpg|vignette|342x342px|Valan-javaboarim-pirenen' Isalo]]
Ny '''tontolo iainana eto Madagasikara''' dia ny vondron'  ny [[Zavamanan'aina|zavamananaina]] sy ny toerana misy azy eo amin' ny tontolo voajanahary eto [[Madagasikara]]. Misedra olana anefa izany tontolo iainana izany. Nisaraka tamin' i [[Afrika]] efa 100 tapitrisa taona mahery, ny nosy Madagasikara ka lasa nonenana biby sy zavamaniry tsy hita any amin' ny toeran-kafa: eo amin' ny 85 % amin' ny karazan-javamaniry ary 90 % amin' ny karazam-biby eto Madagasikara no tsy hita any amin' ny faritra hafa maneran-tany.

== Zavamananaina ==
[[Sary:Illegal export of rosewood 001.jpg|vignette|280x280px|Fitrandrahana [[andramena]] tsy ara-dalàna any avaratra]]
Ny fandripahana ala, izay olana lehibe eto amin' ny Nosy, dia mamparefo izany [[zavamananaina]] miavaka eto amin' ny Nosy izany - 80 % amin' ny biby an-tanety malagasy no miankina tanteraka amin' ny [[tontolo iainana]] anaty ala. Ny [[Fikambanana Maneran-Tany momba ny Zavaboary]] (''Union mondiale pour la nature'' -- UICN) dia nanisa, tao amin' ny lisitra menan' ny karazan-javamaniry sy biby atahorana ho lany tamingana tamin' ny taona 2006, fa karazana miisa 805 (biby sy zava-maniry) no tandindomin-doza.

=== Zavamaniry ===
[[Sary:Ravenala madagascariensis Maui.jpg|vignette|248x248px|[[Ravinala]]|ankavia]]
Ny 21,9 % amin' ny velaran' i [[Madagasikara]] (13 tapitrisa ha) fotsiny no misy ala. Ankoatry ny faritra rakotra ala any avaratra, dia efa ala naniry taty aoriana no sisa (simba ny ala voalohany).

Ny morontsiraka andrefana dia ahitana [[ala honko]], izay hita koa tsindraindray any amin' ny morontsiraka avaratra-atsinanana sy atsimo-atsinanana. Ny [[fatrana]] no manjaka any amin' ny faritra andrefana izay maina ary ny zavamaniry misy tsilo an-tany efitra no mandrakotra ny faritra atsimo-andrefana amin' ny Nosy.[[Sary:Adansonia grandidieri Pat Hooper.jpg|vignette|[[Zaha]]|274x274px]]
Ny zava-maniry malagasy isan-karazany (izay misy karazany miisa 8&amp;nbsp;500 hatramin' ny 12&amp;nbsp;000 arakaraka ny tombana), indrindra fa misy karazana [[Ôrkide|ôrkidea]] maherin' ny 1&amp;nbsp;000, ary 6 amin' ireo karazana [[zaha]] (na reniala) miisa 8 fantatra maneran-tany. Ny [[ravinala]] (''Ravenala madagascariensis'') sy ny [[elamboronala]] na [[monongo]] (''Delonix regia''), izay ambolena manerana ny faritra mafana amin' izao tontolo izao, dia avy aty Madagasikara.

=== Biby ===
[[Sary:Comet Moth (Argema mittrei) male (7112691481).jpg|vignette|206x206px|''Argema mittrei'']]
Tombanana ho 100&amp;nbsp;000 mahery ny karazana [[bibikely]] sy ny [[kankana]] eto [[Madagasikara]]. Ny bibikely dia fantatra fa misy karazana 850 mahery, izay saika tsy fahita firy ivelan' ny Nosy. Amin' izy ireo, ny [[Lolo (bibikely)|lolo]] dia misy karazana manakaiky ny 400. Eto Madagasikara no ahitana ny lolo iray tsy fahita firy eto an-tany, dia ny lolo atao amin' ny anarana ara-tsiansa hoe ''Argema mittrei'', mirefy 15 sm ny fivelatry ny elany roa.
[[Sary:Humpback stellwagen edit.jpg|vignette|236x236px|[[Trozona]]|ankavia]]
Ny morontsiraka sy ny [[Haran-driaka|haran-dranomasina]] dia fonenan' ny bibin-dranomasina isan-karazany. Amin' ny karazana [[trondro]] maro, ny sasany dia misy poizina, toy ny trondro atao hoe ''Synanceia verrucosa'' sy ''Pterois volitans'', izay mampiavaka ny ranomasina ao amin' ny [[Ranomasimbe Indiana]] sy [[Ranomasimbe Pasifika|Pasifika]]. Misy maro ny [[Akiho|antsantsa]], indrindra fa ny ''Carcharias taurus'', ny ''Stegostoma fasciatum'', ny ''Carcharhinus perezii'' ary ny ''Rhinobatidae''. Manomboka amin' ny volana Jolay ka hatramin' ny Ôktôbra dia tonga miteraka tsy lavitra ny morontsirak' i [[Sainte Marie|Nosy Boraha]] (Sainte-Marie), ny karazana [[trozona]] ''Megaptera novaeangliae'', isan' ireo toeram-piterahan' io karazana hazandrano io.
[[Sary:Acrantophis madagascariensis (1).jpg|vignette|190x190px|[[Dona (bibilava)|Dona]]]]
Maherin' ny 250 ny karazana [[Biby mandady na mikisaka|biby mandady sy mikisaka]] eto Madagasikara,izay tsy misy any ivelany ny 95 % aminy. Ireo biby ireo dia ahitana karazana [[bibilava]] 60 eo ho eo (anisan' izany ny karazana [[Dona (bibilava)|dona]] 3, anisan' izany ny ''Acrantophis madagascariensis''), toy ny [[katsatsaka]] (''Gekkota'') karazany 60 sy karazana [[Tana (biby)|tana]] (''Chamaeleonidae'') eo amin' ny 50, anisan' izany ilay farany kely (''Brookesia minima'') izay tsy mihoatra ny 3,5 sm ny halavany. Ny [[voay]] hany hita eto amin' ny Nosy dia ny voay ''Crocodylus niloticus'' izay be mpihaza ka lasa tsy fahita firy. Ny [[sahona]] sy [[saobakaka]] dia misy karazana 180 eo ho eo, ka 98 % dia tsy misy afa-tsy eto [[Madagasikara]].

Karazana [[vorona]] 260 eo ho eo no fantatra fa misy eto Madagasikara, anisan' izany ny ''Phaethon rubricauda''.
[[Sary:Lemur (36915652320).jpg|vignette|207x207px|[[Hira (maky)|Hira]]]]
[[Sary:Fossa.jpg|vignette|197x197px|[[Fosa]]|ankavia]]
Misy karazana sy zana-karazana 150 eo ho eo ny [[biby misy nono]]. Tsy misy [[sakabe]] toy ny [[tigra]] na ny [[Leôparda|pleôparda]] (''Felinae'') na [[rajako]] ny eto amin' ny Nosy. Ny karazam-[[Maky|barika]] misy eto dia samy atahorana ho lany tamingana: ny [[haihay]] (''Daubentonia madagascariensis''), ny [[babakoto]] na endrina (''Indri indri''), ny [[Hira (maky)|hira]] (''Lemur catta'') sy ny [[maky]] isan-karazany (''Lemuridae'') - izay tena miely patrana -, ny [[tsidiala]] (''Allocebus trichotis''), ny [[Tsidika (biby)|tsidika]] (''Cheirogaleus milii''), ny [[tsitsihy]] (''Cheirogaleus major''), ny [[matavirambo]] (''Cheirogaleus medius'') ary ny [[Microcebus|tsidy]] isan-karazany (''Microcebus''), izay anisan' ny kely indrindra eto an-an-tany. Ny [[fosa]], izay biby mpivoaka alina, dia anisan' ireo biby tsy fahita afa-tsy eto amin' ny Nosy.

== Fahasimban' ny tontolo iainana ==
[[Sary:Manantenina bushfire.jpg|vignette|224x224px|[[Doro tanety]] any [[Manantenina]]|ankavia]]Ny [[fikao-tany]] noho ny [[fandripahana ala]] be loatra any afovoan-tany dia miteraka lavaka lalina eo amin' ny tanimena izay sisa navelan' ny fanjavonan' ny tany mahavokatra.[[Sary:Madagascar_erosion.jpg|vignette|198x198px|[[Fikao-tany]] eto Madagasikara]]Mampanahy ny faharipahan' ny ala vokatry ny fitrandrahana hazo hatao fanaka sy fanorenana ary fandrehitra ([[kitay]] sy [[arina]]), ary ny [[fambolena]] amin' ny [[hatsaka]] na tavy azo avy amin' ny fandoroana, ka tombanana ho 128&amp;nbsp;000 hatramin' ny 300&amp;nbsp;000 ha ny ala rava isan-taona.

== Jereo koa ==

* [[Jeôgrafian' i Madagasikara]]
* [[Toetanin' i Madagasikara]]
* [[Toekaren' i Madagasikara]]
* [[Kolikoly eto Madagasikara]]</text>
      <sha1>gij8lx1kcm01v85eav87fvz9g6591hc</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1092808</id>
      <parentid>1092806</parentid>
      <timestamp>2024-12-13T05:04:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <comment>Nanampy rohy anatiny</comment>
      <origin>1092808</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6690" sha1="ab94rplpqexr4zyrw74kcey2l0p6oco" xml:space="preserve">[[Sary:Isalo National Park 2013 01.jpg|vignette|342x342px|Valan-javaboarim-pirenen' Isalo]]
Ny '''tontolo iainana eto Madagasikara''' dia ny vondron'  ny [[Zavamanan'aina|zavamananaina]] sy ny toerana misy azy eo amin' ny tontolo voajanahary eto [[Madagasikara]]. Misedra olana anefa izany tontolo iainana izany. Nisaraka tamin' i [[Afrika]] efa 100 tapitrisa taona mahery, ny nosy Madagasikara ka lasa nonenana biby sy zavamaniry tsy hita any amin' ny toeran-kafa: eo amin' ny 85 % amin' ny karazan-javamaniry ary 90 % amin' ny karazam-biby eto Madagasikara no tsy hita any amin' ny faritra hafa maneran-tany.

== Zavamananaina ==
[[Sary:Illegal export of rosewood 001.jpg|vignette|280x280px|Fitrandrahana [[andramena]] tsy ara-dalàna any avaratra]]
Ny fandripahana ala, izay olana lehibe eto amin' ny Nosy, dia mamparefo izany [[zavamananaina]] miavaka eto amin' ny Nosy izany - 80 % amin' ny biby an-tanety malagasy no miankina tanteraka amin' ny [[tontolo iainana]] anaty ala. [[Ny Fikambanana Iraisam-Pirenena ho an' ny Fitahirizana ny Zavaboary]] ([[Fiteny frantsay|frantsay]]: ''Union internationale pour la conservation de la nature'' -- UICN) dia nanisa, tao amin' ny lisitra menan' ny karazan-javamaniry sy biby atahorana ho lany tamingana tamin' ny taona 2006, fa karazana miisa 805 (biby sy zava-maniry) no tandindomin-doza.

=== Zavamaniry ===
[[Sary:Ravenala madagascariensis Maui.jpg|vignette|248x248px|[[Ravinala]]|ankavia]]
Ny 21,9 % amin' ny velaran' i [[Madagasikara]] (13 tapitrisa ha) fotsiny no misy ala. Ankoatry ny faritra rakotra ala any avaratra, dia efa ala naniry taty aoriana no sisa (simba ny ala voalohany).

Ny morontsiraka andrefana dia ahitana [[ala honko]], izay hita koa tsindraindray any amin' ny morontsiraka avaratra-atsinanana sy atsimo-atsinanana. Ny [[fatrana]] no manjaka any amin' ny faritra andrefana izay maina ary ny zavamaniry misy tsilo an-tany efitra no mandrakotra ny faritra atsimo-andrefana amin' ny Nosy.[[Sary:Adansonia grandidieri Pat Hooper.jpg|vignette|[[Zaha]]|274x274px]]
Ny zava-maniry malagasy isan-karazany (izay misy karazany miisa 8&amp;nbsp;500 hatramin' ny 12&amp;nbsp;000 arakaraka ny tombana), indrindra fa misy karazana [[Ôrkide|ôrkidea]] maherin' ny 1&amp;nbsp;000, ary 6 amin' ireo karazana [[zaha]] (na reniala) miisa 8 fantatra maneran-tany. Ny [[ravinala]] (''Ravenala madagascariensis'') sy ny [[elamboronala]] na [[monongo]] (''Delonix regia''), izay ambolena manerana ny faritra mafana amin' izao tontolo izao, dia avy aty Madagasikara.

=== Biby ===
[[Sary:Comet Moth (Argema mittrei) male (7112691481).jpg|vignette|206x206px|''Argema mittrei'']]
Tombanana ho 100&amp;nbsp;000 mahery ny karazana [[bibikely]] sy ny [[kankana]] eto [[Madagasikara]]. Ny bibikely dia fantatra fa misy karazana 850 mahery, izay saika tsy fahita firy ivelan' ny Nosy. Amin' izy ireo, ny [[Lolo (bibikely)|lolo]] dia misy karazana manakaiky ny 400. Eto Madagasikara no ahitana ny lolo iray tsy fahita firy eto an-tany, dia ny lolo atao amin' ny anarana ara-tsiansa hoe ''Argema mittrei'', mirefy 15 sm ny fivelatry ny elany roa.
[[Sary:Humpback stellwagen edit.jpg|vignette|236x236px|[[Trozona]]|ankavia]]
Ny morontsiraka sy ny [[Haran-driaka|haran-dranomasina]] dia fonenan' ny bibin-dranomasina isan-karazany. Amin' ny karazana [[trondro]] maro, ny sasany dia misy poizina, toy ny trondro atao hoe ''Synanceia verrucosa'' sy ''Pterois volitans'', izay mampiavaka ny ranomasina ao amin' ny [[Ranomasimbe Indiana]] sy [[Ranomasimbe Pasifika|Pasifika]]. Misy maro ny [[Akiho|antsantsa]], indrindra fa ny ''Carcharias taurus'', ny ''Stegostoma fasciatum'', ny ''Carcharhinus perezii'' ary ny ''Rhinobatidae''. Manomboka amin' ny volana Jolay ka hatramin' ny Ôktôbra dia tonga miteraka tsy lavitra ny morontsirak' i [[Sainte Marie|Nosy Boraha]] (Sainte-Marie), ny karazana [[trozona]] ''Megaptera novaeangliae'', isan' ireo toeram-piterahan' io karazana hazandrano io.
[[Sary:Acrantophis madagascariensis (1).jpg|vignette|190x190px|[[Dona (bibilava)|Dona]]]]
Maherin' ny 250 ny karazana [[Biby mandady na mikisaka|biby mandady sy mikisaka]] eto Madagasikara,izay tsy misy any ivelany ny 95 % aminy. Ireo biby ireo dia ahitana karazana [[bibilava]] 60 eo ho eo (anisan' izany ny karazana [[Dona (bibilava)|dona]] 3, anisan' izany ny ''Acrantophis madagascariensis''), toy ny [[katsatsaka]] (''Gekkota'') karazany 60 sy karazana [[Tana (biby)|tana]] (''Chamaeleonidae'') eo amin' ny 50, anisan' izany ilay farany kely (''Brookesia minima'') izay tsy mihoatra ny 3,5 sm ny halavany. Ny [[voay]] hany hita eto amin' ny Nosy dia ny voay ''Crocodylus niloticus'' izay be mpihaza ka lasa tsy fahita firy. Ny [[sahona]] sy [[saobakaka]] dia misy karazana 180 eo ho eo, ka 98 % dia tsy misy afa-tsy eto [[Madagasikara]].

Karazana [[vorona]] 260 eo ho eo no fantatra fa misy eto Madagasikara, anisan' izany ny ''Phaethon rubricauda''.
[[Sary:Lemur (36915652320).jpg|vignette|207x207px|[[Hira (maky)|Hira]]]]
[[Sary:Fossa.jpg|vignette|197x197px|[[Fosa]]|ankavia]]
Misy karazana sy zana-karazana 150 eo ho eo ny [[biby misy nono]]. Tsy misy [[sakabe]] toy ny [[tigra]] na ny [[Leôparda|pleôparda]] (''Felinae'') na [[rajako]] ny eto amin' ny Nosy. Ny karazam-[[Maky|barika]] misy eto dia samy atahorana ho lany tamingana: ny [[haihay]] (''Daubentonia madagascariensis''), ny [[babakoto]] na endrina (''Indri indri''), ny [[Hira (maky)|hira]] (''Lemur catta'') sy ny [[maky]] isan-karazany (''Lemuridae'') - izay tena miely patrana -, ny [[tsidiala]] (''Allocebus trichotis''), ny [[Tsidika (biby)|tsidika]] (''Cheirogaleus milii''), ny [[tsitsihy]] (''Cheirogaleus major''), ny [[matavirambo]] (''Cheirogaleus medius'') ary ny [[Microcebus|tsidy]] isan-karazany (''Microcebus''), izay anisan' ny kely indrindra eto an-an-tany. Ny [[fosa]], izay biby mpivoaka alina, dia anisan' ireo biby tsy fahita afa-tsy eto amin' ny Nosy.

== Fahasimban' ny tontolo iainana ==
[[Sary:Manantenina bushfire.jpg|vignette|224x224px|[[Doro tanety]] any [[Manantenina]]|ankavia]]Ny [[fikao-tany]] noho ny [[fandripahana ala]] be loatra any afovoan-tany dia miteraka lavaka lalina eo amin' ny tanimena izay sisa navelan' ny fanjavonan' ny tany mahavokatra.[[Sary:Madagascar_erosion.jpg|vignette|198x198px|[[Fikao-tany]] eto Madagasikara]]Mampanahy ny faharipahan' ny ala vokatry ny fitrandrahana hazo hatao fanaka sy fanorenana ary fandrehitra ([[kitay]] sy [[arina]]), ary ny [[fambolena]] amin' ny [[hatsaka]] na tavy azo avy amin' ny fandoroana, ka tombanana ho 128&amp;nbsp;000 hatramin' ny 300&amp;nbsp;000 ha ny ala rava isan-taona.

== Jereo koa ==

* [[Jeôgrafian' i Madagasikara]]
* [[Toetanin' i Madagasikara]]
* [[Toekaren' i Madagasikara]]
* [[Kolikoly eto Madagasikara]]</text>
      <sha1>ab94rplpqexr4zyrw74kcey2l0p6oco</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1092809</id>
      <parentid>1092808</parentid>
      <timestamp>2024-12-13T05:05:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <comment>/* Zavamananaina */</comment>
      <origin>1092809</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6690" sha1="pulq36n2usrl88z2wk6o7vbdl1l7c58" xml:space="preserve">[[Sary:Isalo National Park 2013 01.jpg|vignette|342x342px|Valan-javaboarim-pirenen' Isalo]]
Ny '''tontolo iainana eto Madagasikara''' dia ny vondron'  ny [[Zavamanan'aina|zavamananaina]] sy ny toerana misy azy eo amin' ny tontolo voajanahary eto [[Madagasikara]]. Misedra olana anefa izany tontolo iainana izany. Nisaraka tamin' i [[Afrika]] efa 100 tapitrisa taona mahery, ny nosy Madagasikara ka lasa nonenana biby sy zavamaniry tsy hita any amin' ny toeran-kafa: eo amin' ny 85 % amin' ny karazan-javamaniry ary 90 % amin' ny karazam-biby eto Madagasikara no tsy hita any amin' ny faritra hafa maneran-tany.

== Zavamananaina ==
[[Sary:Illegal export of rosewood 001.jpg|vignette|280x280px|Fitrandrahana [[andramena]] tsy ara-dalàna any avaratra]]
Ny fandripahana ala, izay olana lehibe eto amin' ny Nosy, dia mamparefo izany [[zavamananaina]] miavaka eto amin' ny Nosy izany - 80 % amin' ny biby an-tanety malagasy no miankina tanteraka amin' ny [[tontolo iainana]] anaty ala. Ny [[Fikambanana Iraisam-Pirenena ho an' ny Fitahirizana ny Zavaboary]] ([[Fiteny frantsay|frantsay]]: ''Union internationale pour la conservation de la nature'' -- UICN) dia nanisa, tao amin' ny lisitra menan' ny karazan-javamaniry sy biby atahorana ho lany tamingana tamin' ny taona 2006, fa karazana miisa 805 (biby sy zava-maniry) no tandindomin-doza.

=== Zavamaniry ===
[[Sary:Ravenala madagascariensis Maui.jpg|vignette|248x248px|[[Ravinala]]|ankavia]]
Ny 21,9 % amin' ny velaran' i [[Madagasikara]] (13 tapitrisa ha) fotsiny no misy ala. Ankoatry ny faritra rakotra ala any avaratra, dia efa ala naniry taty aoriana no sisa (simba ny ala voalohany).

Ny morontsiraka andrefana dia ahitana [[ala honko]], izay hita koa tsindraindray any amin' ny morontsiraka avaratra-atsinanana sy atsimo-atsinanana. Ny [[fatrana]] no manjaka any amin' ny faritra andrefana izay maina ary ny zavamaniry misy tsilo an-tany efitra no mandrakotra ny faritra atsimo-andrefana amin' ny Nosy.[[Sary:Adansonia grandidieri Pat Hooper.jpg|vignette|[[Zaha]]|274x274px]]
Ny zava-maniry malagasy isan-karazany (izay misy karazany miisa 8&amp;nbsp;500 hatramin' ny 12&amp;nbsp;000 arakaraka ny tombana), indrindra fa misy karazana [[Ôrkide|ôrkidea]] maherin' ny 1&amp;nbsp;000, ary 6 amin' ireo karazana [[zaha]] (na reniala) miisa 8 fantatra maneran-tany. Ny [[ravinala]] (''Ravenala madagascariensis'') sy ny [[elamboronala]] na [[monongo]] (''Delonix regia''), izay ambolena manerana ny faritra mafana amin' izao tontolo izao, dia avy aty Madagasikara.

=== Biby ===
[[Sary:Comet Moth (Argema mittrei) male (7112691481).jpg|vignette|206x206px|''Argema mittrei'']]
Tombanana ho 100&amp;nbsp;000 mahery ny karazana [[bibikely]] sy ny [[kankana]] eto [[Madagasikara]]. Ny bibikely dia fantatra fa misy karazana 850 mahery, izay saika tsy fahita firy ivelan' ny Nosy. Amin' izy ireo, ny [[Lolo (bibikely)|lolo]] dia misy karazana manakaiky ny 400. Eto Madagasikara no ahitana ny lolo iray tsy fahita firy eto an-tany, dia ny lolo atao amin' ny anarana ara-tsiansa hoe ''Argema mittrei'', mirefy 15 sm ny fivelatry ny elany roa.
[[Sary:Humpback stellwagen edit.jpg|vignette|236x236px|[[Trozona]]|ankavia]]
Ny morontsiraka sy ny [[Haran-driaka|haran-dranomasina]] dia fonenan' ny bibin-dranomasina isan-karazany. Amin' ny karazana [[trondro]] maro, ny sasany dia misy poizina, toy ny trondro atao hoe ''Synanceia verrucosa'' sy ''Pterois volitans'', izay mampiavaka ny ranomasina ao amin' ny [[Ranomasimbe Indiana]] sy [[Ranomasimbe Pasifika|Pasifika]]. Misy maro ny [[Akiho|antsantsa]], indrindra fa ny ''Carcharias taurus'', ny ''Stegostoma fasciatum'', ny ''Carcharhinus perezii'' ary ny ''Rhinobatidae''. Manomboka amin' ny volana Jolay ka hatramin' ny Ôktôbra dia tonga miteraka tsy lavitra ny morontsirak' i [[Sainte Marie|Nosy Boraha]] (Sainte-Marie), ny karazana [[trozona]] ''Megaptera novaeangliae'', isan' ireo toeram-piterahan' io karazana hazandrano io.
[[Sary:Acrantophis madagascariensis (1).jpg|vignette|190x190px|[[Dona (bibilava)|Dona]]]]
Maherin' ny 250 ny karazana [[Biby mandady na mikisaka|biby mandady sy mikisaka]] eto Madagasikara,izay tsy misy any ivelany ny 95 % aminy. Ireo biby ireo dia ahitana karazana [[bibilava]] 60 eo ho eo (anisan' izany ny karazana [[Dona (bibilava)|dona]] 3, anisan' izany ny ''Acrantophis madagascariensis''), toy ny [[katsatsaka]] (''Gekkota'') karazany 60 sy karazana [[Tana (biby)|tana]] (''Chamaeleonidae'') eo amin' ny 50, anisan' izany ilay farany kely (''Brookesia minima'') izay tsy mihoatra ny 3,5 sm ny halavany. Ny [[voay]] hany hita eto amin' ny Nosy dia ny voay ''Crocodylus niloticus'' izay be mpihaza ka lasa tsy fahita firy. Ny [[sahona]] sy [[saobakaka]] dia misy karazana 180 eo ho eo, ka 98 % dia tsy misy afa-tsy eto [[Madagasikara]].

Karazana [[vorona]] 260 eo ho eo no fantatra fa misy eto Madagasikara, anisan' izany ny ''Phaethon rubricauda''.
[[Sary:Lemur (36915652320).jpg|vignette|207x207px|[[Hira (maky)|Hira]]]]
[[Sary:Fossa.jpg|vignette|197x197px|[[Fosa]]|ankavia]]
Misy karazana sy zana-karazana 150 eo ho eo ny [[biby misy nono]]. Tsy misy [[sakabe]] toy ny [[tigra]] na ny [[Leôparda|pleôparda]] (''Felinae'') na [[rajako]] ny eto amin' ny Nosy. Ny karazam-[[Maky|barika]] misy eto dia samy atahorana ho lany tamingana: ny [[haihay]] (''Daubentonia madagascariensis''), ny [[babakoto]] na endrina (''Indri indri''), ny [[Hira (maky)|hira]] (''Lemur catta'') sy ny [[maky]] isan-karazany (''Lemuridae'') - izay tena miely patrana -, ny [[tsidiala]] (''Allocebus trichotis''), ny [[Tsidika (biby)|tsidika]] (''Cheirogaleus milii''), ny [[tsitsihy]] (''Cheirogaleus major''), ny [[matavirambo]] (''Cheirogaleus medius'') ary ny [[Microcebus|tsidy]] isan-karazany (''Microcebus''), izay anisan' ny kely indrindra eto an-an-tany. Ny [[fosa]], izay biby mpivoaka alina, dia anisan' ireo biby tsy fahita afa-tsy eto amin' ny Nosy.

== Fahasimban' ny tontolo iainana ==
[[Sary:Manantenina bushfire.jpg|vignette|224x224px|[[Doro tanety]] any [[Manantenina]]|ankavia]]Ny [[fikao-tany]] noho ny [[fandripahana ala]] be loatra any afovoan-tany dia miteraka lavaka lalina eo amin' ny tanimena izay sisa navelan' ny fanjavonan' ny tany mahavokatra.[[Sary:Madagascar_erosion.jpg|vignette|198x198px|[[Fikao-tany]] eto Madagasikara]]Mampanahy ny faharipahan' ny ala vokatry ny fitrandrahana hazo hatao fanaka sy fanorenana ary fandrehitra ([[kitay]] sy [[arina]]), ary ny [[fambolena]] amin' ny [[hatsaka]] na tavy azo avy amin' ny fandoroana, ka tombanana ho 128&amp;nbsp;000 hatramin' ny 300&amp;nbsp;000 ha ny ala rava isan-taona.

== Jereo koa ==

* [[Jeôgrafian' i Madagasikara]]
* [[Toetanin' i Madagasikara]]
* [[Toekaren' i Madagasikara]]
* [[Kolikoly eto Madagasikara]]</text>
      <sha1>pulq36n2usrl88z2wk6o7vbdl1l7c58</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1092817</id>
      <parentid>1092809</parentid>
      <timestamp>2024-12-13T07:32:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <comment>Nanampy rohy anatiny</comment>
      <origin>1092817</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6698" sha1="0891y5pco5snvkz9ko33g20jqs0sha1" xml:space="preserve">[[Sary:Isalo National Park 2013 01.jpg|vignette|342x342px|Valan-javaboarim-pirenen' Isalo]]
Ny '''tontolo iainana eto Madagasikara''' dia ny vondron'  ny [[Zavamanan'aina|zavamananaina]] sy ny toerana misy azy eo amin' ny tontolo voajanahary eto [[Madagasikara]]. Misedra olana anefa izany tontolo iainana izany. Nisaraka tamin' i [[Afrika]] efa 100 tapitrisa taona mahery, ny nosy Madagasikara ka lasa nonenana biby sy zavamaniry tsy hita any amin' ny toeran-kafa: eo amin' ny 85 % amin' ny karazan-javamaniry ary 90 % amin' ny karazam-biby eto Madagasikara no tsy hita any amin' ny faritra hafa maneran-tany.

== Zavamananaina ==
[[Sary:Illegal export of rosewood 001.jpg|vignette|280x280px|Fitrandrahana [[andramena]] tsy ara-dalàna any avaratra]]
Ny fandripahana ala, izay olana lehibe eto amin' ny Nosy, dia mamparefo izany [[zavamananaina]] miavaka eto amin' ny Nosy izany - 80 % amin' ny biby an-tanety malagasy no miankina tanteraka amin' ny [[tontolo iainana]] anaty ala. Ny [[Fikambanana Iraisam-Pirenena ho an' ny Fitahirizana ny Zavaboary]] ([[Fiteny frantsay|frantsay]]: ''Union internationale pour la conservation de la nature'' -- UICN) dia nanisa, tao amin' ny lisitra menan' ny karazan-javamaniry sy biby atahorana ho lany tamingana tamin' ny taona 2006, fa karazana miisa 805 (biby sy zava-maniry) no tandindomin-doza.

=== Zavamaniry ===
[[Sary:Ravenala madagascariensis Maui.jpg|vignette|248x248px|[[Ravinala]]|ankavia]]
Ny 21,9 % amin' ny velaran' i [[Madagasikara]] (13 tapitrisa ha) fotsiny no misy ala. Ankoatry ny faritra rakotra ala any avaratra, dia efa ala naniry taty aoriana no sisa (simba ny ala voalohany).

Ny morontsiraka andrefana dia ahitana [[ala honko]], izay hita koa tsindraindray any amin' ny morontsiraka avaratra-atsinanana sy atsimo-atsinanana. Ny [[fatrana]] no manjaka any amin' ny faritra andrefana izay maina ary ny zavamaniry misy tsilo an-tany efitra no mandrakotra ny faritra atsimo-andrefana amin' ny Nosy.[[Sary:Adansonia grandidieri Pat Hooper.jpg|vignette|[[Zaha]]|274x274px]]
Ny zava-maniry malagasy isan-karazany (izay misy karazany miisa 8&amp;nbsp;500 hatramin' ny 12&amp;nbsp;000 arakaraka ny tombana), indrindra fa misy karazana [[Ôrkide|ôrkidea]] maherin' ny 1&amp;nbsp;000, ary 6 amin' ireo karazana [[zaha]] (na reniala) miisa 8 fantatra maneran-tany. Ny [[ravinala]] (''[[Ravenala madagascariensis]]'') sy ny [[alamboronala]] na [[monongo]] (''[[Delonix regia]]''), izay ambolena manerana ny faritra mafana amin' izao tontolo izao, dia avy aty Madagasikara.

=== Biby ===
[[Sary:Comet Moth (Argema mittrei) male (7112691481).jpg|vignette|206x206px|''Argema mittrei'']]
Tombanana ho 100&amp;nbsp;000 mahery ny karazana [[bibikely]] sy ny [[kankana]] eto [[Madagasikara]]. Ny bibikely dia fantatra fa misy karazana 850 mahery, izay saika tsy fahita firy ivelan' ny Nosy. Amin' izy ireo, ny [[Lolo (bibikely)|lolo]] dia misy karazana manakaiky ny 400. Eto Madagasikara no ahitana ny lolo iray tsy fahita firy eto an-tany, dia ny lolo atao amin' ny anarana ara-tsiansa hoe ''Argema mittrei'', mirefy 15 sm ny fivelatry ny elany roa.
[[Sary:Humpback stellwagen edit.jpg|vignette|236x236px|[[Trozona]]|ankavia]]
Ny morontsiraka sy ny [[Haran-driaka|haran-dranomasina]] dia fonenan' ny bibin-dranomasina isan-karazany. Amin' ny karazana [[trondro]] maro, ny sasany dia misy poizina, toy ny trondro atao hoe ''Synanceia verrucosa'' sy ''Pterois volitans'', izay mampiavaka ny ranomasina ao amin' ny [[Ranomasimbe Indiana]] sy [[Ranomasimbe Pasifika|Pasifika]]. Misy maro ny [[Akiho|antsantsa]], indrindra fa ny ''Carcharias taurus'', ny ''Stegostoma fasciatum'', ny ''Carcharhinus perezii'' ary ny ''Rhinobatidae''. Manomboka amin' ny volana Jolay ka hatramin' ny Ôktôbra dia tonga miteraka tsy lavitra ny morontsirak' i [[Sainte Marie|Nosy Boraha]] (Sainte-Marie), ny karazana [[trozona]] ''Megaptera novaeangliae'', isan' ireo toeram-piterahan' io karazana hazandrano io.
[[Sary:Acrantophis madagascariensis (1).jpg|vignette|190x190px|[[Dona (bibilava)|Dona]]]]
Maherin' ny 250 ny karazana [[Biby mandady na mikisaka|biby mandady sy mikisaka]] eto Madagasikara,izay tsy misy any ivelany ny 95 % aminy. Ireo biby ireo dia ahitana karazana [[bibilava]] 60 eo ho eo (anisan' izany ny karazana [[Dona (bibilava)|dona]] 3, anisan' izany ny ''Acrantophis madagascariensis''), toy ny [[katsatsaka]] (''Gekkota'') karazany 60 sy karazana [[Tana (biby)|tana]] (''Chamaeleonidae'') eo amin' ny 50, anisan' izany ilay farany kely (''Brookesia minima'') izay tsy mihoatra ny 3,5 sm ny halavany. Ny [[voay]] hany hita eto amin' ny Nosy dia ny voay ''Crocodylus niloticus'' izay be mpihaza ka lasa tsy fahita firy. Ny [[sahona]] sy [[saobakaka]] dia misy karazana 180 eo ho eo, ka 98 % dia tsy misy afa-tsy eto [[Madagasikara]].

Karazana [[vorona]] 260 eo ho eo no fantatra fa misy eto Madagasikara, anisan' izany ny ''Phaethon rubricauda''.
[[Sary:Lemur (36915652320).jpg|vignette|207x207px|[[Hira (maky)|Hira]]]]
[[Sary:Fossa.jpg|vignette|197x197px|[[Fosa]]|ankavia]]
Misy karazana sy zana-karazana 150 eo ho eo ny [[biby misy nono]]. Tsy misy [[sakabe]] toy ny [[tigra]] na ny [[Leôparda|pleôparda]] (''Felinae'') na [[rajako]] ny eto amin' ny Nosy. Ny karazam-[[Maky|barika]] misy eto dia samy atahorana ho lany tamingana: ny [[haihay]] (''Daubentonia madagascariensis''), ny [[babakoto]] na endrina (''Indri indri''), ny [[Hira (maky)|hira]] (''Lemur catta'') sy ny [[maky]] isan-karazany (''Lemuridae'') - izay tena miely patrana -, ny [[tsidiala]] (''Allocebus trichotis''), ny [[Tsidika (biby)|tsidika]] (''Cheirogaleus milii''), ny [[tsitsihy]] (''Cheirogaleus major''), ny [[matavirambo]] (''Cheirogaleus medius'') ary ny [[Microcebus|tsidy]] isan-karazany (''Microcebus''), izay anisan' ny kely indrindra eto an-an-tany. Ny [[fosa]], izay biby mpivoaka alina, dia anisan' ireo biby tsy fahita afa-tsy eto amin' ny Nosy.

== Fahasimban' ny tontolo iainana ==
[[Sary:Manantenina bushfire.jpg|vignette|224x224px|[[Doro tanety]] any [[Manantenina]]|ankavia]]Ny [[fikao-tany]] noho ny [[fandripahana ala]] be loatra any afovoan-tany dia miteraka lavaka lalina eo amin' ny tanimena izay sisa navelan' ny fanjavonan' ny tany mahavokatra.[[Sary:Madagascar_erosion.jpg|vignette|198x198px|[[Fikao-tany]] eto Madagasikara]]Mampanahy ny faharipahan' ny ala vokatry ny fitrandrahana hazo hatao fanaka sy fanorenana ary fandrehitra ([[kitay]] sy [[arina]]), ary ny [[fambolena]] amin' ny [[hatsaka]] na tavy azo avy amin' ny fandoroana, ka tombanana ho 128&amp;nbsp;000 hatramin' ny 300&amp;nbsp;000 ha ny ala rava isan-taona.

== Jereo koa ==

* [[Jeôgrafian' i Madagasikara]]
* [[Toetanin' i Madagasikara]]
* [[Toekaren' i Madagasikara]]
* [[Kolikoly eto Madagasikara]]</text>
      <sha1>0891y5pco5snvkz9ko33g20jqs0sha1</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1092821</id>
      <parentid>1092817</parentid>
      <timestamp>2024-12-13T08:04:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>1092821</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6690" sha1="qijwbsdp84g8809er682m282qshvbyk" xml:space="preserve">[[Sary:Isalo National Park 2013 01.jpg|vignette|342x342px|Valan-javaboarim-pirenen' Isalo]]
Ny '''tontolo iainana eto Madagasikara''' dia ny vondron'  ny [[Zavamanan'aina|zavamananaina]] sy ny toerana misy azy eo amin' ny tontolo voajanahary eto [[Madagasikara]]. Misedra olana anefa izany tontolo iainana izany. Nisaraka tamin' i [[Afrika]] efa 100 tapitrisa taona mahery, ny nosy Madagasikara ka lasa nonenana biby sy zavamaniry tsy hita any amin' ny toeran-kafa: eo amin' ny 85 % amin' ny karazan-javamaniry ary 90 % amin' ny karazam-biby eto Madagasikara no tsy hita any amin' ny faritra hafa maneran-tany.

== Zavamananaina ==
[[Sary:Illegal export of rosewood 001.jpg|vignette|280x280px|Fitrandrahana [[andramena]] tsy ara-dalàna any avaratra]]
Ny fandripahana ala, izay olana lehibe eto amin' ny Nosy, dia mamparefo izany [[zavamananaina]] miavaka eto amin' ny Nosy izany - 80 % amin' ny biby an-tanety malagasy no miankina tanteraka amin' ny [[tontolo iainana]] anaty ala. Ny [[Fikambanana Iraisam-Pirenena ho an' ny Fitahirizana ny Zavaboary]] ([[Fiteny frantsay|frantsay]]: ''Union internationale pour la conservation de la nature'' -- UICN) dia nanisa, tao amin' ny lisitra menan' ny karazan-javamaniry sy biby atahorana ho lany tamingana tamin' ny taona 2006, fa karazana miisa 805 (biby sy zava-maniry) no tandindomin-doza.

=== Zavamaniry ===
[[Sary:Ravenala madagascariensis Maui.jpg|vignette|248x248px|[[Ravinala]]|ankavia]]
Ny 21,9 % amin' ny velaran' i [[Madagasikara]] (13 tapitrisa ha) fotsiny no misy ala. Ankoatry ny faritra rakotra ala any avaratra, dia efa ala naniry taty aoriana no sisa (simba ny ala voalohany).

Ny morontsiraka andrefana dia ahitana [[ala honko]], izay hita koa tsindraindray any amin' ny morontsiraka avaratra-atsinanana sy atsimo-atsinanana. Ny [[fatrana]] no manjaka any amin' ny faritra andrefana izay maina ary ny zavamaniry misy tsilo an-tany efitra no mandrakotra ny faritra atsimo-andrefana amin' ny Nosy.[[Sary:Adansonia grandidieri Pat Hooper.jpg|vignette|[[Zaha]]|274x274px]]
Ny zava-maniry malagasy isan-karazany (izay misy karazany miisa 8&amp;nbsp;500 hatramin' ny 12&amp;nbsp;000 arakaraka ny tombana), indrindra fa misy karazana [[Ôrkide|ôrkidea]] maherin' ny 1&amp;nbsp;000, ary 6 amin' ireo karazana [[zaha]] (na reniala) miisa 8 fantatra maneran-tany. Ny [[ravinala]] (''[[Ravenala madagascariensis]]'') sy ny alamboronala na monongo (''[[Delonix regia]]''), izay ambolena manerana ny faritra mafana amin' izao tontolo izao, dia avy aty Madagasikara.

=== Biby ===
[[Sary:Comet Moth (Argema mittrei) male (7112691481).jpg|vignette|206x206px|''Argema mittrei'']]
Tombanana ho 100&amp;nbsp;000 mahery ny karazana [[bibikely]] sy ny [[kankana]] eto [[Madagasikara]]. Ny bibikely dia fantatra fa misy karazana 850 mahery, izay saika tsy fahita firy ivelan' ny Nosy. Amin' izy ireo, ny [[Lolo (bibikely)|lolo]] dia misy karazana manakaiky ny 400. Eto Madagasikara no ahitana ny lolo iray tsy fahita firy eto an-tany, dia ny lolo atao amin' ny anarana ara-tsiansa hoe ''Argema mittrei'', mirefy 15 sm ny fivelatry ny elany roa.
[[Sary:Humpback stellwagen edit.jpg|vignette|236x236px|[[Trozona]]|ankavia]]
Ny morontsiraka sy ny [[Haran-driaka|haran-dranomasina]] dia fonenan' ny bibin-dranomasina isan-karazany. Amin' ny karazana [[trondro]] maro, ny sasany dia misy poizina, toy ny trondro atao hoe ''Synanceia verrucosa'' sy ''Pterois volitans'', izay mampiavaka ny ranomasina ao amin' ny [[Ranomasimbe Indiana]] sy [[Ranomasimbe Pasifika|Pasifika]]. Misy maro ny [[Akiho|antsantsa]], indrindra fa ny ''Carcharias taurus'', ny ''Stegostoma fasciatum'', ny ''Carcharhinus perezii'' ary ny ''Rhinobatidae''. Manomboka amin' ny volana Jolay ka hatramin' ny Ôktôbra dia tonga miteraka tsy lavitra ny morontsirak' i [[Sainte Marie|Nosy Boraha]] (Sainte-Marie), ny karazana [[trozona]] ''Megaptera novaeangliae'', isan' ireo toeram-piterahan' io karazana hazandrano io.
[[Sary:Acrantophis madagascariensis (1).jpg|vignette|190x190px|[[Dona (bibilava)|Dona]]]]
Maherin' ny 250 ny karazana [[Biby mandady na mikisaka|biby mandady sy mikisaka]] eto Madagasikara,izay tsy misy any ivelany ny 95 % aminy. Ireo biby ireo dia ahitana karazana [[bibilava]] 60 eo ho eo (anisan' izany ny karazana [[Dona (bibilava)|dona]] 3, anisan' izany ny ''Acrantophis madagascariensis''), toy ny [[katsatsaka]] (''Gekkota'') karazany 60 sy karazana [[Tana (biby)|tana]] (''Chamaeleonidae'') eo amin' ny 50, anisan' izany ilay farany kely (''Brookesia minima'') izay tsy mihoatra ny 3,5 sm ny halavany. Ny [[voay]] hany hita eto amin' ny Nosy dia ny voay ''Crocodylus niloticus'' izay be mpihaza ka lasa tsy fahita firy. Ny [[sahona]] sy [[saobakaka]] dia misy karazana 180 eo ho eo, ka 98 % dia tsy misy afa-tsy eto [[Madagasikara]].

Karazana [[vorona]] 260 eo ho eo no fantatra fa misy eto Madagasikara, anisan' izany ny ''Phaethon rubricauda''.
[[Sary:Lemur (36915652320).jpg|vignette|207x207px|[[Hira (maky)|Hira]]]]
[[Sary:Fossa.jpg|vignette|197x197px|[[Fosa]]|ankavia]]
Misy karazana sy zana-karazana 150 eo ho eo ny [[biby misy nono]]. Tsy misy [[sakabe]] toy ny [[tigra]] na ny [[Leôparda|pleôparda]] (''Felinae'') na [[rajako]] ny eto amin' ny Nosy. Ny karazam-[[Maky|barika]] misy eto dia samy atahorana ho lany tamingana: ny [[haihay]] (''Daubentonia madagascariensis''), ny [[babakoto]] na endrina (''Indri indri''), ny [[Hira (maky)|hira]] (''Lemur catta'') sy ny [[maky]] isan-karazany (''Lemuridae'') - izay tena miely patrana -, ny [[tsidiala]] (''Allocebus trichotis''), ny [[Tsidika (biby)|tsidika]] (''Cheirogaleus milii''), ny [[tsitsihy]] (''Cheirogaleus major''), ny [[matavirambo]] (''Cheirogaleus medius'') ary ny [[Microcebus|tsidy]] isan-karazany (''Microcebus''), izay anisan' ny kely indrindra eto an-an-tany. Ny [[fosa]], izay biby mpivoaka alina, dia anisan' ireo biby tsy fahita afa-tsy eto amin' ny Nosy.

== Fahasimban' ny tontolo iainana ==
[[Sary:Manantenina bushfire.jpg|vignette|224x224px|[[Doro tanety]] any [[Manantenina]]|ankavia]]Ny [[fikao-tany]] noho ny [[fandripahana ala]] be loatra any afovoan-tany dia miteraka lavaka lalina eo amin' ny tanimena izay sisa navelan' ny fanjavonan' ny tany mahavokatra.[[Sary:Madagascar_erosion.jpg|vignette|198x198px|[[Fikao-tany]] eto Madagasikara]]Mampanahy ny faharipahan' ny ala vokatry ny fitrandrahana hazo hatao fanaka sy fanorenana ary fandrehitra ([[kitay]] sy [[arina]]), ary ny [[fambolena]] amin' ny [[hatsaka]] na tavy azo avy amin' ny fandoroana, ka tombanana ho 128&amp;nbsp;000 hatramin' ny 300&amp;nbsp;000 ha ny ala rava isan-taona.

== Jereo koa ==

* [[Jeôgrafian' i Madagasikara]]
* [[Toetanin' i Madagasikara]]
* [[Toekaren' i Madagasikara]]
* [[Kolikoly eto Madagasikara]]</text>
      <sha1>qijwbsdp84g8809er682m282qshvbyk</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1092827</id>
      <parentid>1092821</parentid>
      <timestamp>2024-12-13T10:57:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <comment>/* Biby */ Nanampy rohy anatiny</comment>
      <origin>1092827</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6693" sha1="fo6p7ufw3u7puu3t1008cnbpaxj13un" xml:space="preserve">[[Sary:Isalo National Park 2013 01.jpg|vignette|342x342px|Valan-javaboarim-pirenen' Isalo]]
Ny '''tontolo iainana eto Madagasikara''' dia ny vondron'  ny [[Zavamanan'aina|zavamananaina]] sy ny toerana misy azy eo amin' ny tontolo voajanahary eto [[Madagasikara]]. Misedra olana anefa izany tontolo iainana izany. Nisaraka tamin' i [[Afrika]] efa 100 tapitrisa taona mahery, ny nosy Madagasikara ka lasa nonenana biby sy zavamaniry tsy hita any amin' ny toeran-kafa: eo amin' ny 85 % amin' ny karazan-javamaniry ary 90 % amin' ny karazam-biby eto Madagasikara no tsy hita any amin' ny faritra hafa maneran-tany.

== Zavamananaina ==
[[Sary:Illegal export of rosewood 001.jpg|vignette|280x280px|Fitrandrahana [[andramena]] tsy ara-dalàna any avaratra]]
Ny fandripahana ala, izay olana lehibe eto amin' ny Nosy, dia mamparefo izany [[zavamananaina]] miavaka eto amin' ny Nosy izany - 80 % amin' ny biby an-tanety malagasy no miankina tanteraka amin' ny [[tontolo iainana]] anaty ala. Ny [[Fikambanana Iraisam-Pirenena ho an' ny Fitahirizana ny Zavaboary]] ([[Fiteny frantsay|frantsay]]: ''Union internationale pour la conservation de la nature'' -- UICN) dia nanisa, tao amin' ny lisitra menan' ny karazan-javamaniry sy biby atahorana ho lany tamingana tamin' ny taona 2006, fa karazana miisa 805 (biby sy zava-maniry) no tandindomin-doza.

=== Zavamaniry ===
[[Sary:Ravenala madagascariensis Maui.jpg|vignette|248x248px|[[Ravinala]]|ankavia]]
Ny 21,9 % amin' ny velaran' i [[Madagasikara]] (13 tapitrisa ha) fotsiny no misy ala. Ankoatry ny faritra rakotra ala any avaratra, dia efa ala naniry taty aoriana no sisa (simba ny ala voalohany).

Ny morontsiraka andrefana dia ahitana [[ala honko]], izay hita koa tsindraindray any amin' ny morontsiraka avaratra-atsinanana sy atsimo-atsinanana. Ny [[fatrana]] no manjaka any amin' ny faritra andrefana izay maina ary ny zavamaniry misy tsilo an-tany efitra no mandrakotra ny faritra atsimo-andrefana amin' ny Nosy.[[Sary:Adansonia grandidieri Pat Hooper.jpg|vignette|[[Zaha]]|274x274px]]
Ny zava-maniry malagasy isan-karazany (izay misy karazany miisa 8&amp;nbsp;500 hatramin' ny 12&amp;nbsp;000 arakaraka ny tombana), indrindra fa misy karazana [[Ôrkide|ôrkidea]] maherin' ny 1&amp;nbsp;000, ary 6 amin' ireo karazana [[zaha]] (na reniala) miisa 8 fantatra maneran-tany. Ny [[ravinala]] (''[[Ravenala madagascariensis]]'') sy ny alamboronala na monongo (''[[Delonix regia]]''), izay ambolena manerana ny faritra mafana amin' izao tontolo izao, dia avy aty Madagasikara.

=== Biby ===
[[Sary:Comet Moth (Argema mittrei) male (7112691481).jpg|vignette|206x206px|''Argema mittrei'']]
Tombanana ho 100&amp;nbsp;000 mahery ny karazana [[bibikely]] sy ny [[kankana]] eto [[Madagasikara]]. Ny bibikely dia fantatra fa misy karazana 850 mahery, izay saika tsy fahita firy ivelan' ny Nosy. Amin' izy ireo, ny [[Lolo (bibikely)|lolo]] dia misy karazana manakaiky ny 400. Eto Madagasikara no ahitana ny lolo iray tsy fahita firy eto an-tany, dia ny lolo atao amin' ny anarana ara-tsiansa hoe ''Argema mittrei'', mirefy 15 sm ny fivelatry ny elany roa.
[[Sary:Humpback stellwagen edit.jpg|vignette|236x236px|[[Trozona]]|ankavia]]
Ny morontsiraka sy ny [[Haran-driaka|haran-dranomasina]] dia fonenan' ny bibin-dranomasina isan-karazany. Amin' ny karazana [[trondro]] maro, ny sasany dia misy poizina, toy ny trondro atao hoe ''Synanceia verrucosa'' sy ''Pterois volitans'', izay mampiavaka ny ranomasina ao amin' ny [[Ranomasimbe Indiana]] sy [[Ranomasimbe Pasifika|Pasifika]]. Misy maro ny [[Akiho|antsantsa]], indrindra fa ny ''Carcharias taurus'', ny ''Stegostoma fasciatum'', ny ''Carcharhinus perezii'' ary ny ''Rhinobatidae''. Manomboka amin' ny volana Jolay ka hatramin' ny Ôktôbra dia tonga miteraka tsy lavitra ny morontsirak' i [[Sainte Marie|Nosy Boraha]] (Sainte-Marie), ny karazana [[trozona]] ''Megaptera novaeangliae'', isan' ireo toeram-piterahan' io karazana hazandrano io.
[[Sary:Acrantophis madagascariensis (1).jpg|vignette|190x190px|[[Dona (bibilava)|Dona]]]]
Maherin' ny 250 ny karazana [[Biby mandady na mikisaka|biby mandady sy mikisaka]] eto Madagasikara,izay tsy misy any ivelany ny 95 % aminy. Ireo biby ireo dia ahitana karazana [[bibilava]] 60 eo ho eo (anisan' izany ny karazana [[Dona (bibilava)|dona]] 3, anisan' izany ny ''[[Acrantophis madagascariensis]]'', toy ny [[katsatsaka]] (''Gekkota'') karazany 60 sy karazana [[Tana (biby)|tana]] (''Chamaeleonidae'') eo amin' ny 50, anisan' izany ilay farany kely (''Brookesia minima'') izay tsy mihoatra ny 3,5 sm ny halavany. Ny [[voay]] hany hita eto amin' ny Nosy dia ny voay ''Crocodylus niloticus'' izay be mpihaza ka lasa tsy fahita firy. Ny [[sahona]] sy [[saobakaka]] dia misy karazana 180 eo ho eo, ka 98 % dia tsy misy afa-tsy eto [[Madagasikara]].

Karazana [[vorona]] 260 eo ho eo no fantatra fa misy eto Madagasikara, anisan' izany ny ''Phaethon rubricauda''.
[[Sary:Lemur (36915652320).jpg|vignette|207x207px|[[Hira (maky)|Hira]]]]
[[Sary:Fossa.jpg|vignette|197x197px|[[Fosa]]|ankavia]]
Misy karazana sy zana-karazana 150 eo ho eo ny [[biby misy nono]]. Tsy misy [[sakabe]] toy ny [[tigra]] na ny [[Leôparda|pleôparda]] (''Felinae'') na [[rajako]] ny eto amin' ny Nosy. Ny karazam-[[Maky|barika]] misy eto dia samy atahorana ho lany tamingana: ny [[haihay]] (''Daubentonia madagascariensis''), ny [[babakoto]] na endrina (''Indri indri''), ny [[Hira (maky)|hira]] (''Lemur catta'') sy ny [[maky]] isan-karazany (''Lemuridae'') - izay tena miely patrana -, ny [[tsidiala]] (''Allocebus trichotis''), ny [[Tsidika (biby)|tsidika]] (''Cheirogaleus milii''), ny [[tsitsihy]] (''Cheirogaleus major''), ny [[matavirambo]] (''Cheirogaleus medius'') ary ny [[Microcebus|tsidy]] isan-karazany (''Microcebus''), izay anisan' ny kely indrindra eto an-an-tany. Ny [[fosa]], izay biby mpivoaka alina, dia anisan' ireo biby tsy fahita afa-tsy eto amin' ny Nosy.

== Fahasimban' ny tontolo iainana ==
[[Sary:Manantenina bushfire.jpg|vignette|224x224px|[[Doro tanety]] any [[Manantenina]]|ankavia]]Ny [[fikao-tany]] noho ny [[fandripahana ala]] be loatra any afovoan-tany dia miteraka lavaka lalina eo amin' ny tanimena izay sisa navelan' ny fanjavonan' ny tany mahavokatra.[[Sary:Madagascar_erosion.jpg|vignette|198x198px|[[Fikao-tany]] eto Madagasikara]]Mampanahy ny faharipahan' ny ala vokatry ny fitrandrahana hazo hatao fanaka sy fanorenana ary fandrehitra ([[kitay]] sy [[arina]]), ary ny [[fambolena]] amin' ny [[hatsaka]] na tavy azo avy amin' ny fandoroana, ka tombanana ho 128&amp;nbsp;000 hatramin' ny 300&amp;nbsp;000 ha ny ala rava isan-taona.

== Jereo koa ==

* [[Jeôgrafian' i Madagasikara]]
* [[Toetanin' i Madagasikara]]
* [[Toekaren' i Madagasikara]]
* [[Kolikoly eto Madagasikara]]</text>
      <sha1>fo6p7ufw3u7puu3t1008cnbpaxj13un</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1092830</id>
      <parentid>1092827</parentid>
      <timestamp>2024-12-13T11:21:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>1092830</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6697" sha1="kxuh4e2iz5gjk1c48b8ldqihqw1jvon" xml:space="preserve">[[Sary:Isalo National Park 2013 01.jpg|vignette|342x342px|Valan-javaboarim-pirenen' Isalo]]
Ny '''tontolo iainana eto Madagasikara''' dia ny vondron'  ny [[Zavamanan'aina|zavamananaina]] sy ny toerana misy azy eo amin' ny tontolo voajanahary eto [[Madagasikara]]. Misedra olana anefa izany tontolo iainana izany. Nisaraka tamin' i [[Afrika]] efa 100 tapitrisa taona mahery, ny nosy Madagasikara ka lasa nonenana biby sy zavamaniry tsy hita any amin' ny toeran-kafa: eo amin' ny 85 % amin' ny karazan-javamaniry ary 90 % amin' ny karazam-biby eto Madagasikara no tsy hita any amin' ny faritra hafa maneran-tany.

== Zavamananaina ==
[[Sary:Illegal export of rosewood 001.jpg|vignette|280x280px|Fitrandrahana [[andramena]] tsy ara-dalàna any avaratra]]
Ny fandripahana ala, izay olana lehibe eto amin' ny Nosy, dia mamparefo izany [[zavamananaina]] miavaka eto amin' ny Nosy izany - 80 % amin' ny biby an-tanety malagasy no miankina tanteraka amin' ny [[tontolo iainana]] anaty ala. Ny [[Fikambanana Iraisam-Pirenena ho an' ny Fitahirizana ny Zavaboary]] ([[Fiteny frantsay|frantsay]]: ''Union internationale pour la conservation de la nature'' -- UICN) dia nanisa, tao amin' ny lisitra menan' ny karazan-javamaniry sy biby atahorana ho lany tamingana tamin' ny taona 2006, fa karazana miisa 805 (biby sy zava-maniry) no tandindomin-doza.

=== Zavamaniry ===
[[Sary:Ravenala madagascariensis Maui.jpg|vignette|248x248px|[[Ravinala]]|ankavia]]
Ny 21,9 % amin' ny velaran' i [[Madagasikara]] (13 tapitrisa ha) fotsiny no misy ala. Ankoatry ny faritra rakotra ala any avaratra, dia efa ala naniry taty aoriana no sisa (simba ny ala voalohany).

Ny morontsiraka andrefana dia ahitana [[ala honko]], izay hita koa tsindraindray any amin' ny morontsiraka avaratra-atsinanana sy atsimo-atsinanana. Ny [[fatrana]] no manjaka any amin' ny faritra andrefana izay maina ary ny zavamaniry misy tsilo an-tany efitra no mandrakotra ny faritra atsimo-andrefana amin' ny Nosy.[[Sary:Adansonia grandidieri Pat Hooper.jpg|vignette|[[Zaha]]|274x274px]]
Ny zava-maniry malagasy isan-karazany (izay misy karazany miisa 8&amp;nbsp;500 hatramin' ny 12&amp;nbsp;000 arakaraka ny tombana), indrindra fa misy karazana [[Ôrkide|ôrkidea]] maherin' ny 1&amp;nbsp;000, ary 6 amin' ireo karazana [[zaha]] (na reniala) miisa 8 fantatra maneran-tany. Ny [[ravinala]] (''[[Ravenala madagascariensis]]'') sy ny alamboronala na monongo (''[[Delonix regia]]''), izay ambolena manerana ny faritra mafana amin' izao tontolo izao, dia avy aty Madagasikara.

=== Biby ===
[[Sary:Comet Moth (Argema mittrei) male (7112691481).jpg|vignette|206x206px|''Argema mittrei'']]
Tombanana ho 100&amp;nbsp;000 mahery ny karazana [[bibikely]] sy ny [[kankana]] eto [[Madagasikara]]. Ny bibikely dia fantatra fa misy karazana 850 mahery, izay saika tsy fahita firy ivelan' ny Nosy. Amin' izy ireo, ny [[Lolo (bibikely)|lolo]] dia misy karazana manakaiky ny 400. Eto Madagasikara no ahitana ny lolo iray tsy fahita firy eto an-tany, dia ny lolo atao amin' ny anarana ara-tsiansa hoe ''Argema mittrei'', mirefy 15 sm ny fivelatry ny elany roa.
[[Sary:Humpback stellwagen edit.jpg|vignette|236x236px|[[Trozona]]|ankavia]]
Ny morontsiraka sy ny [[Haran-driaka|haran-dranomasina]] dia fonenan' ny bibin-dranomasina isan-karazany. Amin' ny karazana [[trondro]] maro, ny sasany dia misy poizina, toy ny trondro atao hoe ''Synanceia verrucosa'' sy ''Pterois volitans'', izay mampiavaka ny ranomasina ao amin' ny [[Ranomasimbe Indiana]] sy [[Ranomasimbe Pasifika|Pasifika]]. Misy maro ny [[Akiho|antsantsa]], indrindra fa ny ''Carcharias taurus'', ny ''Stegostoma fasciatum'', ny ''Carcharhinus perezii'' ary ny ''Rhinobatidae''. Manomboka amin' ny volana Jolay ka hatramin' ny Ôktôbra dia tonga miteraka tsy lavitra ny morontsirak' i [[Sainte Marie|Nosy Boraha]] (Sainte-Marie), ny karazana [[trozona]] ''Megaptera novaeangliae'', isan' ireo toeram-piterahan' io karazana hazandrano io.
[[Sary:Acrantophis madagascariensis (1).jpg|vignette|190x190px|[[Dona (bibilava)|Dona]]]]
Maherin' ny 250 ny karazana [[Biby mandady na mikisaka|biby mandady sy mikisaka]] eto Madagasikara,izay tsy misy any ivelany ny 95 % aminy. Ireo biby ireo dia ahitana karazana [[bibilava]] 60 eo ho eo (anisan' izany ny karazana [[Dona (bibilava)|dona]] 3, anisan' izany ny ''[[Acrantophis madagascariensis]]'', toy ny [[katsatsaka]] (''Gekkota'') karazany 60 sy karazana [[Tana (biby)|tanalahy]] (''Chamaeleonidae'') eo amin' ny 50, anisan' izany ilay farany kely (''Brookesia minima'') izay tsy mihoatra ny 3,5 sm ny halavany. Ny [[voay]] hany hita eto amin' ny Nosy dia ny voay ''Crocodylus niloticus'' izay be mpihaza ka lasa tsy fahita firy. Ny [[sahona]] sy [[saobakaka]] dia misy karazana 180 eo ho eo, ka 98 % dia tsy misy afa-tsy eto [[Madagasikara]].

Karazana [[vorona]] 260 eo ho eo no fantatra fa misy eto Madagasikara, anisan' izany ny ''Phaethon rubricauda''.
[[Sary:Lemur (36915652320).jpg|vignette|207x207px|[[Hira (maky)|Hira]]]]
[[Sary:Fossa.jpg|vignette|197x197px|[[Fosa]]|ankavia]]
Misy karazana sy zana-karazana 150 eo ho eo ny [[biby misy nono]]. Tsy misy [[sakabe]] toy ny [[tigra]] na ny [[Leôparda|pleôparda]] (''Felinae'') na [[rajako]] ny eto amin' ny Nosy. Ny karazam-[[Maky|barika]] misy eto dia samy atahorana ho lany tamingana: ny [[haihay]] (''Daubentonia madagascariensis''), ny [[babakoto]] na endrina (''Indri indri''), ny [[Hira (maky)|hira]] (''Lemur catta'') sy ny [[maky]] isan-karazany (''Lemuridae'') - izay tena miely patrana -, ny [[tsidiala]] (''Allocebus trichotis''), ny [[Tsidika (biby)|tsidika]] (''Cheirogaleus milii''), ny [[tsitsihy]] (''Cheirogaleus major''), ny [[matavirambo]] (''Cheirogaleus medius'') ary ny [[Microcebus|tsidy]] isan-karazany (''Microcebus''), izay anisan' ny kely indrindra eto an-an-tany. Ny [[fosa]], izay biby mpivoaka alina, dia anisan' ireo biby tsy fahita afa-tsy eto amin' ny Nosy.

== Fahasimban' ny tontolo iainana ==
[[Sary:Manantenina bushfire.jpg|vignette|224x224px|[[Doro tanety]] any [[Manantenina]]|ankavia]]Ny [[fikao-tany]] noho ny [[fandripahana ala]] be loatra any afovoan-tany dia miteraka lavaka lalina eo amin' ny tanimena izay sisa navelan' ny fanjavonan' ny tany mahavokatra.[[Sary:Madagascar_erosion.jpg|vignette|198x198px|[[Fikao-tany]] eto Madagasikara]]Mampanahy ny faharipahan' ny ala vokatry ny fitrandrahana hazo hatao fanaka sy fanorenana ary fandrehitra ([[kitay]] sy [[arina]]), ary ny [[fambolena]] amin' ny [[hatsaka]] na tavy azo avy amin' ny fandoroana, ka tombanana ho 128&amp;nbsp;000 hatramin' ny 300&amp;nbsp;000 ha ny ala rava isan-taona.

== Jereo koa ==

* [[Jeôgrafian' i Madagasikara]]
* [[Toetanin' i Madagasikara]]
* [[Toekaren' i Madagasikara]]
* [[Kolikoly eto Madagasikara]]</text>
      <sha1>kxuh4e2iz5gjk1c48b8ldqihqw1jvon</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Edgard Razafindravahy</title>
    <ns>0</ns>
    <id>283834</id>
    <revision>
      <id>1092807</id>
      <parentid>1057464</parentid>
      <timestamp>2024-12-13T05:03:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>41.213.235.225</ip>
      </contributor>
      <comment>[[Sokajy:Mpanao politika malagasy]]</comment>
      <origin>1092807</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="499" sha1="r4rqc5xjx1cyrwo93z4hd6lxcxuwae8" xml:space="preserve">'''Razafindravahy Edgard Marie Noé''' dia mpandraharaha sy mpanao pôlitika malagasy. Teraka tamin' ny 25 Jona 1961 tao [[Antsirabe]] (faritra [[Faritra Vakinankaratra|Vakinankaratra]]) izy. Izy no filohan' ny delegasiôna manokan' ny kaominina an-drenivohitr' [[Antananarivo]] tamin' ny taona 2009 hatramin' ny taona 2013. Izy no mpanorina sady mpitarika ny antoko &quot;Arche de la Nation&quot; na &quot;Antoka sy Dinan' ny Nosy&quot; (ADN) niforona tamin' ny volana Jolay 2015.


[[Sokajy:Mpanao politika malagasy]]</text>
      <sha1>r4rqc5xjx1cyrwo93z4hd6lxcxuwae8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Fikambanana Iraisam-Pirenena ho an' ny Fitahirizana ny Zavaboary</title>
    <ns>0</ns>
    <id>286197</id>
    <revision>
      <id>1092810</id>
      <parentid>1071090</parentid>
      <timestamp>2024-12-13T05:08:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <comment>Nanatsara rafi-pehezanteny</comment>
      <origin>1092810</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2163" sha1="8hps21o9k2o40mgkwvalc77klstbt7j" xml:space="preserve">[[Sary:IUCN logo.svg|vignette|291x291px|Famantarana ny IUCN]]
Ny '''Fikambanana Iraisam-Pirenena ho an' ny Fitahirizana ny Zavaboary''' dia fikambanana iraisan-governelanta natokana ho an' ny fitahirizana sy ny fiarovana ny [[zavaboary]]. Atao hoe '''''Union internationale pour la conservation de la nature''''' ('''UICN''') izy amin' ny [[Fiteny frantsay|teny frantsay]] fa '''''International Union for Conservation of Nature''''' ('''IUCN''') kosa amin' ny [[Fiteny anglisy|teny anglisy]].

Ny tanjony dia ny mitaona sy ny mamporisika ary ny manampy ny fiarahamonina manerana izao tontolo izao, amin' ny fiarovana ny tsy maha azo anombinana sy ny fahasamihafan' ny zavamananaina, ary koa ny miantoka ny haha ara-drariny sy hampaharitra ny fampiasana ny harena voajanahary.

Niorina tamin' ny 5 Ôktôbra 1948 taorian' ny fihaonambe iraisam-pirenena natao tany Fontainebleau, any [[Frantsa]], dia nantsoina hoe Fikambanana Iraisam-Pirenena ho an' ny Fiarovana ny Zavaboary (''Union internationale pour la protection de la nature'' -- UIPN amin' ny [[Fiteny frantsay|teny frantsay]] (1948–1956), ''International Union for the Protection of Nature'' -- IUPN (1948–1956) avy eo ''World Conservation Union'' -- WCU (1990–2008) amin' ny teny anglisy) izy tany am-boalohany, saingy novana amin' ny anarany ankehitriny izy tamin' ny taona 1956. Any Gland ([[Soisa]]) ny foibeny.

Mampivondrona fanjakana sy sampan-draharahan-governemanta maromaro, fikambanana tsy miankina amin' ny governemanta maherin' ny 1&amp;nbsp;100 ary manam-pahaizana sy mpahay siansa maherin' ny 10&amp;nbsp;000. Mampiasa olona maherin' ny arivo maneran-tany izy, izay miasa amin' ny tetikasa an-jatony maro. Nanampy firenena mihoatra ny 75 izy amin' ny fanomanana sy ny fampiharana paikady momba ny fiarovana sy ny fahasamihafan' ny zavamananaina.

Ny IUCN dia fantatra indrindra amin' ny fametrahana amin' ny karazan-javamananaina ny satan' ny fikajiana, izay filamatra ao amin' ny vondrom-piarahamonina siantifika, ary avy amin' ireo karazan-javamananaina ireo ny famoahany ny &quot;lisitra menan' ny karazan-javamananana tandindomin-doza&quot;. Tsinjarainy ho sokajy fito ihany koa ny faritra arovana.</text>
      <sha1>8hps21o9k2o40mgkwvalc77klstbt7j</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kaledônia-Vaovao</title>
    <ns>0</ns>
    <id>286576</id>
    <revision>
      <id>1092818</id>
      <parentid>1080949</parentid>
      <timestamp>2024-12-13T07:43:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <comment>Nandamina lahatsoratra</comment>
      <origin>1092818</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2753" sha1="gbsuzw2rte6do7yx7s8ubxji1f46yr1" xml:space="preserve">[[Sary:Flags of New Caledonia.svg|vignette|411x411px|Sainan' i Nouvelle-Calédonie]]
I '''Kaledônia-Vaovao''' na '''Nouvelle-Calédonie''' dia nosy maromaro sy tagoro-nosy frantsay any [[Ôseania]], any amin' ny Ranomasina Corail sy ny tapany atsimon' ny [[Ranomasimbe Pasifika]]. Anisan' i [[Melanezia]] sy i Ôseania Lavitra ity vondrona ity.
[[Sary:NewCaledonia2022OSM.png|vignette|281x281px|Sarintanin' i Nouvelle-Calédonie]]
Mirefy 18&amp;nbsp;575,5 km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; ny velarany manontolo. I Grande Terre no nosy lehibe, 400 km ny lavany ary 64 km ny sakany lehibe indrindra. Ny renivohiny dia i [[Nouméa]], kaominina lehibe sady ny hany tanàna lehibe ao amin' ilay vondronosy. Ny isan' ny mponin' ilay renivohitra dia 94&amp;nbsp;285 araka ny faminavinana natao tamin' ny taona 2019. Misy mponina 182&amp;nbsp;341 i Grand Nouméa (miaraka amin' ny kaominina manodidina an' i Païta sy i Dumbéa ary i Mont-Dore), izany hoe roa ampahatelon' ny mponina izay miisa 271&amp;nbsp;407 eo ho eo.
[[Sary:New Caledonia on the globe (small islands magnified) (Polynesia centered).svg|vignette|Toerana misy an' i Nouvelle-Calédonie|ankavia]]
Teo ambany fiandrianana [[Frantsa|frantsay]] i Nouvelle-Calédonie nanomboka tamin' ny taona 1853. Araka izany, io fizaràn-tany io dia manana ny satan' ny &quot;collectivité ''sui generis''&quot; frantsay. Amin' izao fotoana izao izy dia manana fizakan-tena matanjaka sy zo hanapa-kevitra samirery, taorian' ny fanafoanana ny [[fanjanahantany]] tany am-boalohany sy ny fananganana ny hoavy iraisan' ny tompontany sy ny [[Kanàka (vahoaka)|Kanàka]] ary ny vondrom-piarahamonina maro hafa ao amin' ilay vondronosy, izay manam-piaviana samihafa (eorôpeana, fantatra amin' ny anarana hoe &quot;Caldoche&quot;, [[aziatika]], [[pôlineziana]], sns.).[[Sary:Two Kanak (Canaque) warriors posing with penis gourds and spears, New Caledonia.jpg|vignette|277x277px|Mpiady kanàka]]
Manana mari-pamantarana manokana i Nouvelle-Clédonie, miaraka amin' ny fanevam-pirenena frantsay (hiram-pirenena sy teny filamatra ary sarisary sy soratra manokana amin' ny vola taratasy). Iadian-kevitra anefa ny momba ny sainany sy ny anarany. Mampiasa ny anarana hoe &quot;Kanaky&quot; (manondro ny vahoaka kanàka) sy nanana ny sainany manokana nanomboka tamin' ny taona 1984 ny mpandala fahazoana fahaleovantena amin' ny ankapobeny, safidy roa nolavin' ny tsy mpandala ny fahazoana fahaleovantena amin' ny ankapobeny, izay mety hiaro hevitra isan-karazana (tsy fialana amin' ny toerana efa misy, fikambanan' ny mpitaky fahaleovantena miaraka amin' ny any Frantsa, na famoronana marika vaovao iraisan' ny vondrom-piarahamonina rehetra monina ao amin' ilay vondronosy).

[[Sokajy:Faritany frantsay ampitan-dranomasina]]
[[Sokajy:Melanezia]] 
[[sokajy:Nosy ny Ranomasimbe Pasifika]]</text>
      <sha1>gbsuzw2rte6do7yx7s8ubxji1f46yr1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kolikoly eto Madagasikara</title>
    <ns>0</ns>
    <id>290102</id>
    <revision>
      <id>1092800</id>
      <parentid>1092798</parentid>
      <timestamp>2024-12-12T12:30:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <comment>Kolikoly mahakasika ny harena voajanahary</comment>
      <origin>1092800</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12173" sha1="9ox54ukhde4ovhkqk25md42ytd8n1dy" xml:space="preserve">[[Sary:Countries by Corruption Perceptions Index (2022).svg|vignette|359x359px|Sarintany maneho ny tondro maneran-tany momba ny fahitana kolikoly tamin' ny taona 2022 araka ny ''[[Transparency International]]''. Anisan' ny firenena be kolikoly indrindra i Madagasikara.]]
Ny '''kolikoly eo Madagasikara''' dia olana goavana mahazo ny sehatra rehetra eo amin' ny fiarahamonina malagasy, manomboka amin' ny fanaovana [[Pôlitika eto Madagasikara|pôlitika]] sy amin' ny [[Toekaren' i Madagasikara|toekarena]] ka hatrany amin' ny [[fitsarana]]. Tamin' ny taona 2023 ny [[Transparency International]] dia nanakilasyu an' i [[Madagasikara]] ao amin' ny laharana faha-145 amin' ny firenena miisa 180 ary nanome tondrom-pahatsapana kolikoly 25/100 an' ity firenena ity&lt;ref&gt;&lt;small&gt;&quot;[https://www.transparency.mg/ipc/ Indice de Perception de la Corruption 2023]&quot;, ''www.transparency.mg''&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. Sakana lehibe amin' ny fampandrosoana ny firenena ny [[kolikoly]] ary mitera-doza eo amin' ny fiainan' ny [[Malagasy (vahoaka)|Malagasy]]. Amin' ny heviny ankapobeny, ny kolikoly dia [[fanararaotam-pahefana]] atao mba hahazoana tombontsoa manokana izay tsy ara-dalàna. Izany fampiasana tsy ara-dalàna ny fahefam-panjakana  mba hahazoana tombontsoa manokana izany dia manimba ny tombontsoan' ny daholobe. Misy vokany ratsy eo amin' ny fampandrosoana ny firenena sy ny fiadanan' ny mponina ao aminy ity olana ity.

== Antony mahatonga ny kolikoly ==

=== Ny fahalemen' ny andrim-panjakana ===
Matetika dia tsy mahomby sady tsy mangarahara ny fomba fiasan' ny andrim-panjakana sy ny raharaham-panjakana eto Madagasikara ka manamora sy mamporisika ny fanaovana kolikoly. 

=== Ny fahantrana ===
Manosika ny olona sasany hiroso amin' ny fanaovana kolikoly koa ny [[fahantrana]] satria izany no heveriny fa hanatsara ny momba azy na ny fidiram-bolany.

=== Ny fandeferana ny kolikoly ===
Matetika dia leferina, na misy mamporisika mihitsy aza, ny kolikoly eto Madagasikara, hany ka mahazo vahana ny [[tsimatimanota]] eo amin' ny fanaovana kolikoly. Manana anjara toerana lehibe amin' ny fanaovana kolikoly ny tambajotra pôlitika izay miaro ny mpanao kolikoly mampandroso ny tombontsoan' antoko.

=== Tsy fahampian' ny mangarahara ===
Mandrisika ny kolikoly eo amin’ ny fitantanana ny raharaham-panjakana ny tsy fisian’ ny mangarahara.

=== Ny kolontsaina manao kiantranoantrano ===
Miorim-paka lalina ao anatin' ny kolontsaina malagasy ny kiantranoantrano, manamora ny tambajotran' ny kolikoly.

== Sehatra anjakan' ny kolikoly ==

=== Kolikoly mahakasika ny harena voajanahary ===
Olana maro rantsana sy lalim-paka ny kolikoly mahakasika ny sehatry ny [[harena voajanahary]] eto Madagasikara izay miseho amin' ny fomba maro samihafa.

==== Fitrandrahana sy fanondranana an-tsokosoko tsy ara-dalàna ====
[[Sary:Illegal_export_of_rosewood_001.jpg|vignette|280x280px|Fitrandrahana [[andramena]] tsy ara-dalàna any avaratra]]
Nahitana fitrandrahana sy tsy ara-dalàna lehibe ny [[andramena]] (''[[Dalbergia]]''), izay karazan-kazo saro-bidy, i [[Madagasikara]]. Ny tambajotran-jiolahy, matetika misy firaisana tsikombakomba amin' ny mpitondra ara-pôlitika sy ara-pitantanana, dia manao fanapahana hazo tsy ara-dalàna any amin' ny [[valan-javaboarim-pirenena]], manao hosoka amin' ny antontan-taratasy fanondranana (fahazoan-dalana, taratasy fanamarinam-piaviana) ary manolikoly ny tompon' andraikitra amin' ny fanaraha-maso ny ala sy ny fadin-tseranana mba hanamora ny fifamoivoizana, indrindra mankany any [[Azia]].

Miavaka ny fitrandrahana harena an-kibon' ny tany madinika, matetika tsy ara-dalàna, noho ny fitrandrahana tsy ara-dalàna, ny tsy fanarahana ny fenitra ara-tontolo iainana sy ara-tsôsialy, ny [[fanondranana an-tsokosoko]] ary ny kolikoly. Misy ny fahazoan-dalana hitrandraka azo amin' ny hosoka, ny habetsaky ny harena an-kibon' ny tany voatrandraka sy ny vola miditra anaovana fanambaràna kely kokoa mba hialana amin' ny hetra, ary misy tsolotra omena mba hahatonga ny tompon' andraikitra hanakipy ny masony amin' ny asa tsy ara-dalàna na ny fitrandrahana any amin' ny faritra voarara.

Ny fanondranana an-tsokosoko ny karazan-javamaniry sy ny karazan-biby arovana, toy ny [[sokatra]] (radiata, angonoka), ny varika sy ny sifaka, ny tanalaky, ny vorona ary ny zavamaniry tsy fahita afa-tsy eto Madagasikara, dia endrika kolikoly iray hafa. Mamoaka fahazoan-dalana hosoka ahafaha-manao fanondranana tsy ara-dalàna ny tompon' andraikitra mpanao kolikoly, ka manamora ny fivezivezen' ny entana miampita sisin-tany na manome vaovao ny mpanondrana tsy ara-dalàna momba ny fanaraha-maso.

==== Kolikoly eo amin' ny fitantanana ====
Ny tsolotra, ny fanomezana tombon-tsoa na ny fampanantenana fanomezana tombontsoa dia azo ampiasaina mba hanomezana fahazoan-dàlana hahafahana mitrandraka [[harena an-kibon' ny tany]] na hazo, na hahafahana misahana [[Jono|raharaham-panjonoana]], izay tsy manaja ny fomba fiasa ara-dalàna na ny fanadihadiana ny fiantraikany amin' ny tontolo iainana na ny fifampidinihana amin' ny mponina eny ifotony. Ny kolikoly dia mety handoto ny tolo-bidy ho an' ny tetikasa mahakasika ny harena voajanahary (fanamboaran-dalana, fitrandrahana hazo), miaraka amin' ny orinasa manome tsolotra hahazoana fifanarahana, ka manohintohina ny fifaninanana sady miteraka fandaniana fanampiny ho an' ilay orinasa.

Ny mpiasam-panjakana misahana ny fanaraha-maso ny fitrandrahana harena voajanahary (inspektera ao amin' ny harena an-kibon' ny tany na ao amin' ny ala na ao amin' ny fadin-tseranana) dia mety ho voatsolotra mba hikipy maso amin' ny asa tsy ara-dalàna, mba hampitandrina ny mpanao fanondranana tsy ara-dalàna amin' ny fanaraha-maso mananontanona na hanao hosoka amin' ny tatitra momba ny fisafoana nataony. Ny vola azo avy amin' ny fitrandrahana ny harena voajanahary (hetra, sns) dia azon' ny tompon' andraiki-panjakana ahodinkodina, amin' ny alalan' ny kaonti-mbanky any ivelany, ny famoahana faktiora midangana loatra na ny faktiora sandoka, mba tsy haloa any amin’ ny kitapom-bolam-panjakana ka hampiasaina amin' ny fampandrosoana ny firenena.

Afaka mitana anjara toerana lehibe eo amin' ny fahafaha-mitrandraka harena voajanahary ny fahitahitana ara-pôlitika sy ny fatoram-pianakaviana, ka mahazo tombony tsy ara-drariny ireo akaiky ny fitondrana.

=== Asam-panjakana ===
La corruption affecte l'administration, les douanes, les marchés publics et les services sociaux, entravant l'accès aux services de base pour la population.

=== Sehatra tsy miankina ===
La corruption peut se manifester par des pots-de-vin, des détournements de fonds et des pratiques anticoncurrentielles.

== Vokatry ny kolikoly ==
Miteraka fanodinkodinana ny harem-bahoaka, izay tokony hampiasaina hamatsiana ny tetikasa fampandrosoana, ny kolikoly. Mampitombo ny tsy fitoviana ara-tsôsialy ity fanao mamohehatra ity satria mampitombo ny haren' olom-bitsy izay mampahantra ny sarambabem-bahoaka. Miteraka fahapotehan' ny asa sahanin' ny fanjakana ho an' ny daholobe ny kolikoly, anisan' ireo asa ireo ny fahasalamana, ny [[Fanabeazana eto Madagasikara|fanabeazana]] ary ny famatsiana angovo sy rano. Ity fanao ity koa dia mampikorosy fahana ny [[fanjakana tan-dalàna]] ary mampihena ny fitokisan' ny olom-pirenena ny fanjakana sy ny andrim-panjakana ao aminy.

Sarotra ny miady amin' ny kolikoly eto Madagasikara noho ny tsy fahampian' ny finiavana pôlitika izay tokony hatanjaka sy haharitra. Manampy trotraka koa ny fanoherana ataon' ny tambajotra mpanao kolikoly amin' ny alalan' ny fametrahany paikady fiarovan-tena sy fitazonany ny tombontsoany. Anisan' ny mahasarotra ny ady amin' ny kolikoly koa ny tsy fahampian' ny vola sy ny fitaovana ary ny olona, na dia mety hisy aza ny finiavana hanatanteraka ny ady.

== Jereo koa ==

* [[Kolikoly]]

* [[Halatra omby eto Madagasikara]]
* [[Transparency International|''Transparency International'']]

== Rohy ivelany ==

* &quot;[https://www.u4.no/publications/tude-de-la-corruption-et-des-mesures-anti-corruption-madagascar Étude de la corruption et des mesures anti-corruption à Madagascar]&quot;, ''www.u4.no,'' 9 March 2021.
* &quot;[https://www.undp.org/sites/g/files/zskgke326/files/migration/mg/MG2022_Tolotsoa_Guide-LCC-pour-les-jeunes-VF.pdf Guide de la lutte contre la corruption pour les jeunes à Madagascar]&quot;, ''www.undp.org''
* &quot;[https://www.presidence.gov.mg/19-a-la-une/63-la-lutte-contre-la-corruption.html La lutte contre la corruption]&quot;, ''www.presidence.gov.mg'',  06-12-2024
* &quot;[[google:corruption+à+Madagascar&amp;oq=corruption+à+Madagascar&amp;gs_lcrp=EgZjaHJvbWUyCQgAEEUYORiABDIICAEQABgWGB4yCAgCEAAYFhgeMggIAxAAGBYYHjIICAQQABgWGB4yCAgFEAAYFhgeMggIBhAAGBYYHjIICAcQABgWGB4yCAgIEAAYFhgeMggICRAAGBYYHtIBCDg0NjBqMGo5qAIAsAIB&amp;sourceid=chrome&amp;ie=UTF-8|Evaluation de lutte contre corruption]]&quot;, ''www.undp.org'', 11 juin 2012
* &quot;[https://www.giz.de/en/downloads/Factsheet%20SFF%20Bianco%20frz%20100276.html.pdf Renforcement des Institutions de Lutte contre la Corruption à Madagascar]&quot;, ''www.giz.de''
* &quot;[https://actu.orange.mg/bilan-negatif-de-la-lutte-contre-la-corruption-a-madagascar/ Bilan négatif de la lutte contre la corruption à Madagascar]&quot;, ''actu.orange.mg'', 26 octobre 2024
* &quot;[https://actu.orange.mg/le-phenomene-de-la-corruption-a-madagascar-persiste-a-un-niveau-eleve/ Le phénomène de la corruption à Madagascar persiste à un niveau élevé]&quot;, ''actu.orange.mg'', 19 aout 2024.
* &quot;[https://newsmada.com/2024/08/06/kolikoly-eto-madagasikara-lohalisitra-ireo-minisitera-fototra/ Kolikoly eto Madagasikara: lohalisitra ireo minisitera fototra]&quot;, ''newsmada.com'', 6 août 2024
* &quot;[https://www.moov.mg/actualite/91972-ady-aminny-kolikoly-hiara-hiasa-ny-antenimierampirenena-sy-ny-bianco Ady amin’ny kolikoly: Hiara-hiasa ny Antenimierampirenena sy ny BIANCO]&quot;, ''www.moov.mg'', 31 octobre 2024
* &quot;[https://www.tiatanindrazana.mg/actualites/kolikoly-eto-madagasikara-manapotika-ny-toekarena-sy-sosialim-bahoaka-15827.php Kolikoly eto Madagasikara Manapotika ny toekarena sy sosialim-bahoaka]&quot;, ''www.tiatanindrazana.mg'', 30 décembre 2014
* &quot;[https://www.moov.mg/article/87159-jalcc-manam-piniavana-hiady-aminny-kolikoly-i-madagasikara JALCC : Manam-piniavana hiady amin’ny kolikoly i Madagasikara]&quot;, ''www.moov.mg'', 11 juillet 2024
* &quot;[https://www.undp.org/sites/g/files/zskgke326/files/migration/mg/MG2022_Tolotsoa_Guide-LCC-pour-les-jeunes-VM.pdf-.pdf Torohay ho an’ny tanora mikasika ny ady amin’ny kolikoly eto Madagasikara]&quot; (pdf), ''www.undp.org''
* &quot;[https://newsmada.com/2023/12/26/ady-aminny-kolikoly-olana-ny-toe-tsaina-sy-ny-fisianny-tsy-maty-manota-hoy-i-hanitrantenaina/ Ady amin’ ny kolikoly: olana ny toe-tsaina sy ny fisian’ ny tsy maty manota, hoy i Hanitrantenaina]&quot;,  ''newsmada.com'', 26 décembre 2023
* &quot;[http://mtp.gov.mg/ny-momba-ny-kolikoly Ny momba ny kolikoly]&quot;, ''mtp.gov.mg''
* &quot;[https://www.tiatanindrazana.mg/politique/repoblikan-ny-tsolotra-19657.php Repoblikan' ny tsolotra]&quot;, ''www.tiatanindrazana.m''g, 01 octobre 2015
* &quot;[https://midi-madagasikara.mg/isotry-vehivavy-roa-md-saika-hanome-tsolotra/ Isotry : Vehivavy roa MD, saika hanome tsolotra]&quot;, ''midi-madagasikara.mg'', 21 décembre 2023
* &quot;[https://newsmada.com/2024/07/17/tsy-maintsy-vola-ve/ Tsy maintsy vola ve ?]&quot;, ''newsmada.com'', 17 juillet 2024
* &quot;[https://www.malina.mg/Mlg/mpanamboatra-pasipaoro-belza-iray-nandoa-tsolotra-hahazahoana-tsenambarompanjakana-teto-madagasikara/ Mpanamboatra pasipaoro belza iray nandoa tsolotra hahazahoana tsenambarompanjakana teto Madagasikara]&quot;, ''www.malina.mg'', 10 September 2020
* &quot;[https://forum.serasera.org/forum/message/m3f3e591494066?page=2 Tsolotra]&quot;, ''forum.serasera.org'', 14/12/2003
* &quot;[https://www.madagate.org/politique-madagascar/chronique/7648-madagascar-corruption-plus-on-en-parle-plus-elle-persiste-et-se-multiplie.html Madagascar Corruption. Plus on en parle, plus elle persiste et se multiplie]&quot;, ''www.madagate.org'', 18 Novembre 2020
* &quot;[https://www.lagazette-dgi.com/p-4313.html Inty sy Nday: Tena madio ve ... ?]&quot;, ''www.lagazette-dgi.com'',  20 février 2018
* &quot;[https://www.transparency.mg/ipc/ Indice de Perception de la Corruption 2023]&quot;, ''www.transparency.mg''

== Loharano sy fanamarihana ==</text>
      <sha1>9ox54ukhde4ovhkqk25md42ytd8n1dy</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1092801</id>
      <parentid>1092800</parentid>
      <timestamp>2024-12-12T16:11:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>1092801</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11918" sha1="a16p3xd0dm1y1elutdk2agimrdwx8f5" xml:space="preserve">[[Sary:Countries by Corruption Perceptions Index (2022).svg|vignette|359x359px|Sarintany maneho ny tondro maneran-tany momba ny fahitana kolikoly tamin' ny taona 2022 araka ny ''[[Transparency International]]''. Anisan' ny firenena be kolikoly indrindra i Madagasikara.]]
Ny '''kolikoly eo Madagasikara''' dia olana goavana mahazo ny sehatra rehetra eo amin' ny fiarahamonina malagasy, manomboka amin' ny fanaovana [[Pôlitika eto Madagasikara|pôlitika]] sy amin' ny [[Toekaren' i Madagasikara|toekarena]] ka hatrany amin' ny [[fitsarana]]. Tamin' ny taona 2023 ny [[Transparency International]] dia nanakilasyu an' i [[Madagasikara]] ao amin' ny laharana faha-145 amin' ny firenena miisa 180 ary nanome tondrom-pahatsapana kolikoly 25/100 an' ity firenena ity&lt;ref&gt;&lt;small&gt;&quot;[https://www.transparency.mg/ipc/ Indice de Perception de la Corruption 2023]&quot;, ''www.transparency.mg''&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. Sakana lehibe amin' ny fampandrosoana ny firenena ny [[kolikoly]] ary mitera-doza eo amin' ny fiainan' ny [[Malagasy (vahoaka)|Malagasy]]. Amin' ny heviny ankapobeny, ny kolikoly dia [[fanararaotam-pahefana]] atao mba hahazoana tombontsoa manokana izay tsy ara-dalàna. Izany fampiasana tsy ara-dalàna ny fahefam-panjakana  mba hahazoana tombontsoa manokana izany dia manimba ny tombontsoan' ny daholobe. Misy vokany ratsy eo amin' ny fampandrosoana ny firenena sy ny fiadanan' ny mponina ao aminy ity olana ity.

== Antony mahatonga ny kolikoly ==

=== Ny fahalemen' ny andrim-panjakana ===
Matetika dia tsy mahomby sady tsy mangarahara ny fomba fiasan' ny andrim-panjakana sy ny raharaham-panjakana eto Madagasikara ka manamora sy mamporisika ny fanaovana kolikoly. 

=== Ny fahantrana ===
Manosika ny olona sasany hiroso amin' ny fanaovana kolikoly koa ny [[fahantrana]] satria izany no heveriny fa hanatsara ny momba azy na ny fidiram-bolany.

=== Ny fandeferana ny kolikoly ===
Matetika dia leferina, na misy mamporisika mihitsy aza, ny kolikoly eto Madagasikara, hany ka mahazo vahana ny [[tsimatimanota]] eo amin' ny fanaovana kolikoly. Manana anjara toerana lehibe amin' ny fanaovana kolikoly ny tambajotra pôlitika izay miaro ny mpanao kolikoly mampandroso ny tombontsoan' antoko.

=== Tsy fahampian' ny mangarahara ===
Mandrisika ny kolikoly eo amin’ ny fitantanana ny raharaham-panjakana ny tsy fisian’ ny mangarahara.

=== Ny kolontsaina manao kiantranoantrano ===
Miorim-paka lalina ao anatin' ny kolontsaina malagasy ny kiantranoantrano, manamora ny tambajotran' ny kolikoly.

== Sehatra anjakan' ny kolikoly ==

=== Kolikoly mahakasika ny harena voajanahary ===
Olana maro rantsana sy lalim-paka ny kolikoly mahakasika ny sehatry ny [[harena voajanahary]] eto Madagasikara izay miseho amin' ny fomba maro samihafa.

==== Fitrandrahana sy fanondranana an-tsokosoko tsy ara-dalàna ====
[[Sary:Illegal_export_of_rosewood_001.jpg|vignette|280x280px|Fitrandrahana [[andramena]] tsy ara-dalàna any avaratra]]
Nahitana fitrandrahana sy tsy ara-dalàna lehibe ny [[andramena]] (''[[Dalbergia]]''), izay karazan-kazo saro-bidy, i [[Madagasikara]]. Ny tambajotran-jiolahy, matetika misy firaisana tsikombakomba amin' ny mpitondra ara-pôlitika sy ara-pitantanana, dia manao fanapahana hazo tsy ara-dalàna any amin' ny [[valan-javaboarim-pirenena]], manao hosoka amin' ny antontan-taratasy fanondranana (fahazoan-dalana, taratasy fanamarinam-piaviana) ary manolikoly ny tompon' andraikitra amin' ny fanaraha-maso ny ala sy ny fadin-tseranana mba hanamora ny fifamoivoizana, indrindra mankany any [[Azia]].

Miavaka ny fitrandrahana harena an-kibon' ny tany madinika, matetika tsy ara-dalàna, noho ny fitrandrahana tsy ara-dalàna, ny tsy fanarahana ny fenitra ara-tontolo iainana sy ara-tsôsialy, ny [[fanondranana an-tsokosoko]] ary ny kolikoly. Misy ny fahazoan-dalana hitrandraka azo amin' ny hosoka, ny habetsaky ny [[harena an-kibon' ny tany]] voatrandraka sy ny vola miditra anaovana fanambaràna kely kokoa mba hialana amin' ny hetra, ary misy tsolotra omena mba hahatonga ny tompon' andraikitra hanakipy ny masony amin' ny asa tsy ara-dalàna na ny fitrandrahana any amin' ny faritra voarara.

Ny fanondranana an-tsokosoko ny karazan-javamaniry sy ny karazan-biby arovana, toy ny [[sokatra]] (radiata, angonoka), ny varika sy ny sifaka, ny [[tanalahy]], ny [[vorona]] ary ny zavamaniry tsy fahita afa-tsy eto Madagasikara, dia endrika kolikoly iray hafa. Mamoaka fahazoan-dalana hosoka ahafaha-manao fanondranana tsy ara-dalàna ny tompon' andraikitra mpanao kolikoly, ka manamora ny fivezivezen' ny entana miampita sisin-tany na manome vaovao ny mpanondrana tsy ara-dalàna momba ny fanaraha-maso.

==== Kolikoly eo amin' ny fitantanana ====
Ny tsolotra, ny fanomezana tombon-tsoa na ny fampanantenana fanomezana tombontsoa dia azo ampiasaina mba hanomezana fahazoan-dàlana hahafahana mitrandraka [[harena an-kibon' ny tany]] na hazo, na hahafahana misahana [[Jono|raharaham-panjonoana]], izay tsy manaja ny fomba fiasa ara-dalàna na ny fanadihadiana ny fiantraikany amin' ny tontolo iainana na ny fifampidinihana amin' ny mponina eny ifotony. Ny kolikoly dia mety handoto ny tolo-bidy ho an' ny tetikasa mahakasika ny harena voajanahary (fanamboaran-dalana, fitrandrahana hazo), miaraka amin' ny orinasa manome tsolotra hahazoana fifanarahana, ka manohintohina ny fifaninanana sady miteraka fandaniana fanampiny ho an' ilay orinasa.

Ny mpiasam-panjakana misahana ny fanaraha-maso ny fitrandrahana harena voajanahary (inspektera ao amin' ny harena an-kibon' ny tany na ao amin' ny ala na ao amin' ny fadin-tseranana) dia mety ho voatsolotra mba hikipy maso amin' ny asa tsy ara-dalàna, mba hampitandrina ny mpanao fanondranana tsy ara-dalàna amin' ny fanaraha-maso mananontanona na hanao hosoka amin' ny tatitra momba ny fisafoana nataony. Ny vola azo avy amin' ny fitrandrahana ny harena voajanahary (hetra, sns) dia azon' ny tompon' andraiki-panjakana ahodinkodina, amin' ny alalan' ny kaonti-mbanky any ivelany, ny famoahana faktiora midangana loatra na ny faktiora sandoka, mba tsy haloa any amin’ ny kitapom-bolam-panjakana ka hampiasaina amin' ny fampandrosoana ny firenena.

Afaka mitana anjara toerana lehibe eo amin' ny fahafaha-mitrandraka harena voajanahary ny fahitahitana ara-pôlitika sy ny fatoram-pianakaviana, ka mahazo tombony tsy ara-drariny ireo akaiky ny fitondrana.

=== Sehatra iasan' ny fanjakana ===

=== Sehatra tsy miankina ===

== Vokatry ny kolikoly ==
Miteraka fanodinkodinana ny harem-bahoaka, izay tokony hampiasaina hamatsiana ny tetikasa fampandrosoana, ny kolikoly. Mampitombo ny tsy fitoviana ara-tsôsialy ity fanao mamohehatra ity satria mampitombo ny haren' olom-bitsy izay mampahantra ny sarambabem-bahoaka. Miteraka fahapotehan' ny asa sahanin' ny fanjakana ho an' ny daholobe ny kolikoly, anisan' ireo asa ireo ny fahasalamana, ny [[Fanabeazana eto Madagasikara|fanabeazana]] ary ny famatsiana angovo sy rano. Ity fanao ity koa dia mampikorosy fahana ny [[fanjakana tan-dalàna]] ary mampihena ny fitokisan' ny olom-pirenena ny fanjakana sy ny andrim-panjakana ao aminy.

Sarotra ny miady amin' ny kolikoly eto Madagasikara noho ny tsy fahampian' ny finiavana pôlitika izay tokony hatanjaka sy haharitra. Manampy trotraka koa ny fanoherana ataon' ny tambajotra mpanao kolikoly amin' ny alalan' ny fametrahany paikady fiarovan-tena sy fitazonany ny tombontsoany. Anisan' ny mahasarotra ny ady amin' ny kolikoly koa ny tsy fahampian' ny vola sy ny fitaovana ary ny olona, na dia mety hisy aza ny finiavana hanatanteraka ny ady.

== Jereo koa ==

* [[Kolikoly]]

* [[Halatra omby eto Madagasikara]]
* [[Transparency International|''Transparency International'']]

== Rohy ivelany ==

* &quot;[https://www.u4.no/publications/tude-de-la-corruption-et-des-mesures-anti-corruption-madagascar Étude de la corruption et des mesures anti-corruption à Madagascar]&quot;, ''www.u4.no,'' 9 March 2021.
* &quot;[https://www.undp.org/sites/g/files/zskgke326/files/migration/mg/MG2022_Tolotsoa_Guide-LCC-pour-les-jeunes-VF.pdf Guide de la lutte contre la corruption pour les jeunes à Madagascar]&quot;, ''www.undp.org''
* &quot;[https://www.presidence.gov.mg/19-a-la-une/63-la-lutte-contre-la-corruption.html La lutte contre la corruption]&quot;, ''www.presidence.gov.mg'',  06-12-2024
* &quot;[[google:corruption+à+Madagascar&amp;oq=corruption+à+Madagascar&amp;gs_lcrp=EgZjaHJvbWUyCQgAEEUYORiABDIICAEQABgWGB4yCAgCEAAYFhgeMggIAxAAGBYYHjIICAQQABgWGB4yCAgFEAAYFhgeMggIBhAAGBYYHjIICAcQABgWGB4yCAgIEAAYFhgeMggICRAAGBYYHtIBCDg0NjBqMGo5qAIAsAIB&amp;sourceid=chrome&amp;ie=UTF-8|Evaluation de lutte contre corruption]]&quot;, ''www.undp.org'', 11 juin 2012
* &quot;[https://www.giz.de/en/downloads/Factsheet%20SFF%20Bianco%20frz%20100276.html.pdf Renforcement des Institutions de Lutte contre la Corruption à Madagascar]&quot;, ''www.giz.de''
* &quot;[https://actu.orange.mg/bilan-negatif-de-la-lutte-contre-la-corruption-a-madagascar/ Bilan négatif de la lutte contre la corruption à Madagascar]&quot;, ''actu.orange.mg'', 26 octobre 2024
* &quot;[https://actu.orange.mg/le-phenomene-de-la-corruption-a-madagascar-persiste-a-un-niveau-eleve/ Le phénomène de la corruption à Madagascar persiste à un niveau élevé]&quot;, ''actu.orange.mg'', 19 aout 2024.
* &quot;[https://newsmada.com/2024/08/06/kolikoly-eto-madagasikara-lohalisitra-ireo-minisitera-fototra/ Kolikoly eto Madagasikara: lohalisitra ireo minisitera fototra]&quot;, ''newsmada.com'', 6 août 2024
* &quot;[https://www.moov.mg/actualite/91972-ady-aminny-kolikoly-hiara-hiasa-ny-antenimierampirenena-sy-ny-bianco Ady amin’ny kolikoly: Hiara-hiasa ny Antenimierampirenena sy ny BIANCO]&quot;, ''www.moov.mg'', 31 octobre 2024
* &quot;[https://www.tiatanindrazana.mg/actualites/kolikoly-eto-madagasikara-manapotika-ny-toekarena-sy-sosialim-bahoaka-15827.php Kolikoly eto Madagasikara Manapotika ny toekarena sy sosialim-bahoaka]&quot;, ''www.tiatanindrazana.mg'', 30 décembre 2014
* &quot;[https://www.moov.mg/article/87159-jalcc-manam-piniavana-hiady-aminny-kolikoly-i-madagasikara JALCC : Manam-piniavana hiady amin’ny kolikoly i Madagasikara]&quot;, ''www.moov.mg'', 11 juillet 2024
* &quot;[https://www.undp.org/sites/g/files/zskgke326/files/migration/mg/MG2022_Tolotsoa_Guide-LCC-pour-les-jeunes-VM.pdf-.pdf Torohay ho an’ny tanora mikasika ny ady amin’ny kolikoly eto Madagasikara]&quot; (pdf), ''www.undp.org''
* &quot;[https://newsmada.com/2023/12/26/ady-aminny-kolikoly-olana-ny-toe-tsaina-sy-ny-fisianny-tsy-maty-manota-hoy-i-hanitrantenaina/ Ady amin’ ny kolikoly: olana ny toe-tsaina sy ny fisian’ ny tsy maty manota, hoy i Hanitrantenaina]&quot;,  ''newsmada.com'', 26 décembre 2023
* &quot;[http://mtp.gov.mg/ny-momba-ny-kolikoly Ny momba ny kolikoly]&quot;, ''mtp.gov.mg''
* &quot;[https://www.tiatanindrazana.mg/politique/repoblikan-ny-tsolotra-19657.php Repoblikan' ny tsolotra]&quot;, ''www.tiatanindrazana.m''g, 01 octobre 2015
* &quot;[https://midi-madagasikara.mg/isotry-vehivavy-roa-md-saika-hanome-tsolotra/ Isotry : Vehivavy roa MD, saika hanome tsolotra]&quot;, ''midi-madagasikara.mg'', 21 décembre 2023
* &quot;[https://newsmada.com/2024/07/17/tsy-maintsy-vola-ve/ Tsy maintsy vola ve ?]&quot;, ''newsmada.com'', 17 juillet 2024
* &quot;[https://www.malina.mg/Mlg/mpanamboatra-pasipaoro-belza-iray-nandoa-tsolotra-hahazahoana-tsenambarompanjakana-teto-madagasikara/ Mpanamboatra pasipaoro belza iray nandoa tsolotra hahazahoana tsenambarompanjakana teto Madagasikara]&quot;, ''www.malina.mg'', 10 September 2020
* &quot;[https://forum.serasera.org/forum/message/m3f3e591494066?page=2 Tsolotra]&quot;, ''forum.serasera.org'', 14/12/2003
* &quot;[https://www.madagate.org/politique-madagascar/chronique/7648-madagascar-corruption-plus-on-en-parle-plus-elle-persiste-et-se-multiplie.html Madagascar Corruption. Plus on en parle, plus elle persiste et se multiplie]&quot;, ''www.madagate.org'', 18 Novembre 2020
* &quot;[https://www.lagazette-dgi.com/p-4313.html Inty sy Nday: Tena madio ve ... ?]&quot;, ''www.lagazette-dgi.com'',  20 février 2018
* &quot;[https://www.transparency.mg/ipc/ Indice de Perception de la Corruption 2023]&quot;, ''www.transparency.mg''

== Loharano sy fanamarihana ==</text>
      <sha1>a16p3xd0dm1y1elutdk2agimrdwx8f5</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1092802</id>
      <parentid>1092801</parentid>
      <timestamp>2024-12-12T16:20:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Rohy ivelany */</comment>
      <origin>1092802</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11920" sha1="iyg3s9p1p7ztekuti43jak33pb0rgl7" xml:space="preserve">[[Sary:Countries by Corruption Perceptions Index (2022).svg|vignette|359x359px|Sarintany maneho ny tondro maneran-tany momba ny fahitana kolikoly tamin' ny taona 2022 araka ny ''[[Transparency International]]''. Anisan' ny firenena be kolikoly indrindra i Madagasikara.]]
Ny '''kolikoly eo Madagasikara''' dia olana goavana mahazo ny sehatra rehetra eo amin' ny fiarahamonina malagasy, manomboka amin' ny fanaovana [[Pôlitika eto Madagasikara|pôlitika]] sy amin' ny [[Toekaren' i Madagasikara|toekarena]] ka hatrany amin' ny [[fitsarana]]. Tamin' ny taona 2023 ny [[Transparency International]] dia nanakilasyu an' i [[Madagasikara]] ao amin' ny laharana faha-145 amin' ny firenena miisa 180 ary nanome tondrom-pahatsapana kolikoly 25/100 an' ity firenena ity&lt;ref&gt;&lt;small&gt;&quot;[https://www.transparency.mg/ipc/ Indice de Perception de la Corruption 2023]&quot;, ''www.transparency.mg''&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. Sakana lehibe amin' ny fampandrosoana ny firenena ny [[kolikoly]] ary mitera-doza eo amin' ny fiainan' ny [[Malagasy (vahoaka)|Malagasy]]. Amin' ny heviny ankapobeny, ny kolikoly dia [[fanararaotam-pahefana]] atao mba hahazoana tombontsoa manokana izay tsy ara-dalàna. Izany fampiasana tsy ara-dalàna ny fahefam-panjakana  mba hahazoana tombontsoa manokana izany dia manimba ny tombontsoan' ny daholobe. Misy vokany ratsy eo amin' ny fampandrosoana ny firenena sy ny fiadanan' ny mponina ao aminy ity olana ity.

== Antony mahatonga ny kolikoly ==

=== Ny fahalemen' ny andrim-panjakana ===
Matetika dia tsy mahomby sady tsy mangarahara ny fomba fiasan' ny andrim-panjakana sy ny raharaham-panjakana eto Madagasikara ka manamora sy mamporisika ny fanaovana kolikoly. 

=== Ny fahantrana ===
Manosika ny olona sasany hiroso amin' ny fanaovana kolikoly koa ny [[fahantrana]] satria izany no heveriny fa hanatsara ny momba azy na ny fidiram-bolany.

=== Ny fandeferana ny kolikoly ===
Matetika dia leferina, na misy mamporisika mihitsy aza, ny kolikoly eto Madagasikara, hany ka mahazo vahana ny [[tsimatimanota]] eo amin' ny fanaovana kolikoly. Manana anjara toerana lehibe amin' ny fanaovana kolikoly ny tambajotra pôlitika izay miaro ny mpanao kolikoly mampandroso ny tombontsoan' antoko.

=== Tsy fahampian' ny mangarahara ===
Mandrisika ny kolikoly eo amin’ ny fitantanana ny raharaham-panjakana ny tsy fisian’ ny mangarahara.

=== Ny kolontsaina manao kiantranoantrano ===
Miorim-paka lalina ao anatin' ny kolontsaina malagasy ny kiantranoantrano, manamora ny tambajotran' ny kolikoly.

== Sehatra anjakan' ny kolikoly ==

=== Kolikoly mahakasika ny harena voajanahary ===
Olana maro rantsana sy lalim-paka ny kolikoly mahakasika ny sehatry ny [[harena voajanahary]] eto Madagasikara izay miseho amin' ny fomba maro samihafa.

==== Fitrandrahana sy fanondranana an-tsokosoko tsy ara-dalàna ====
[[Sary:Illegal_export_of_rosewood_001.jpg|vignette|280x280px|Fitrandrahana [[andramena]] tsy ara-dalàna any avaratra]]
Nahitana fitrandrahana sy tsy ara-dalàna lehibe ny [[andramena]] (''[[Dalbergia]]''), izay karazan-kazo saro-bidy, i [[Madagasikara]]. Ny tambajotran-jiolahy, matetika misy firaisana tsikombakomba amin' ny mpitondra ara-pôlitika sy ara-pitantanana, dia manao fanapahana hazo tsy ara-dalàna any amin' ny [[valan-javaboarim-pirenena]], manao hosoka amin' ny antontan-taratasy fanondranana (fahazoan-dalana, taratasy fanamarinam-piaviana) ary manolikoly ny tompon' andraikitra amin' ny fanaraha-maso ny ala sy ny fadin-tseranana mba hanamora ny fifamoivoizana, indrindra mankany any [[Azia]].

Miavaka ny fitrandrahana harena an-kibon' ny tany madinika, matetika tsy ara-dalàna, noho ny fitrandrahana tsy ara-dalàna, ny tsy fanarahana ny fenitra ara-tontolo iainana sy ara-tsôsialy, ny [[fanondranana an-tsokosoko]] ary ny kolikoly. Misy ny fahazoan-dalana hitrandraka azo amin' ny hosoka, ny habetsaky ny [[harena an-kibon' ny tany]] voatrandraka sy ny vola miditra anaovana fanambaràna kely kokoa mba hialana amin' ny hetra, ary misy tsolotra omena mba hahatonga ny tompon' andraikitra hanakipy ny masony amin' ny asa tsy ara-dalàna na ny fitrandrahana any amin' ny faritra voarara.

Ny fanondranana an-tsokosoko ny karazan-javamaniry sy ny karazan-biby arovana, toy ny [[sokatra]] (radiata, angonoka), ny varika sy ny sifaka, ny [[tanalahy]], ny [[vorona]] ary ny zavamaniry tsy fahita afa-tsy eto Madagasikara, dia endrika kolikoly iray hafa. Mamoaka fahazoan-dalana hosoka ahafaha-manao fanondranana tsy ara-dalàna ny tompon' andraikitra mpanao kolikoly, ka manamora ny fivezivezen' ny entana miampita sisin-tany na manome vaovao ny mpanondrana tsy ara-dalàna momba ny fanaraha-maso.

==== Kolikoly eo amin' ny fitantanana ====
Ny tsolotra, ny fanomezana tombon-tsoa na ny fampanantenana fanomezana tombontsoa dia azo ampiasaina mba hanomezana fahazoan-dàlana hahafahana mitrandraka [[harena an-kibon' ny tany]] na hazo, na hahafahana misahana [[Jono|raharaham-panjonoana]], izay tsy manaja ny fomba fiasa ara-dalàna na ny fanadihadiana ny fiantraikany amin' ny tontolo iainana na ny fifampidinihana amin' ny mponina eny ifotony. Ny kolikoly dia mety handoto ny tolo-bidy ho an' ny tetikasa mahakasika ny harena voajanahary (fanamboaran-dalana, fitrandrahana hazo), miaraka amin' ny orinasa manome tsolotra hahazoana fifanarahana, ka manohintohina ny fifaninanana sady miteraka fandaniana fanampiny ho an' ilay orinasa.

Ny mpiasam-panjakana misahana ny fanaraha-maso ny fitrandrahana harena voajanahary (inspektera ao amin' ny harena an-kibon' ny tany na ao amin' ny ala na ao amin' ny fadin-tseranana) dia mety ho voatsolotra mba hikipy maso amin' ny asa tsy ara-dalàna, mba hampitandrina ny mpanao fanondranana tsy ara-dalàna amin' ny fanaraha-maso mananontanona na hanao hosoka amin' ny tatitra momba ny fisafoana nataony. Ny vola azo avy amin' ny fitrandrahana ny harena voajanahary (hetra, sns) dia azon' ny tompon' andraiki-panjakana ahodinkodina, amin' ny alalan' ny kaonti-mbanky any ivelany, ny famoahana faktiora midangana loatra na ny faktiora sandoka, mba tsy haloa any amin’ ny kitapom-bolam-panjakana ka hampiasaina amin' ny fampandrosoana ny firenena.

Afaka mitana anjara toerana lehibe eo amin' ny fahafaha-mitrandraka harena voajanahary ny fahitahitana ara-pôlitika sy ny fatoram-pianakaviana, ka mahazo tombony tsy ara-drariny ireo akaiky ny fitondrana.

=== Sehatra iasan' ny fanjakana ===

=== Sehatra tsy miankina ===

== Vokatry ny kolikoly ==
Miteraka fanodinkodinana ny harem-bahoaka, izay tokony hampiasaina hamatsiana ny tetikasa fampandrosoana, ny kolikoly. Mampitombo ny tsy fitoviana ara-tsôsialy ity fanao mamohehatra ity satria mampitombo ny haren' olom-bitsy izay mampahantra ny sarambabem-bahoaka. Miteraka fahapotehan' ny asa sahanin' ny fanjakana ho an' ny daholobe ny kolikoly, anisan' ireo asa ireo ny fahasalamana, ny [[Fanabeazana eto Madagasikara|fanabeazana]] ary ny famatsiana angovo sy rano. Ity fanao ity koa dia mampikorosy fahana ny [[fanjakana tan-dalàna]] ary mampihena ny fitokisan' ny olom-pirenena ny fanjakana sy ny andrim-panjakana ao aminy.

Sarotra ny miady amin' ny kolikoly eto Madagasikara noho ny tsy fahampian' ny finiavana pôlitika izay tokony hatanjaka sy haharitra. Manampy trotraka koa ny fanoherana ataon' ny tambajotra mpanao kolikoly amin' ny alalan' ny fametrahany paikady fiarovan-tena sy fitazonany ny tombontsoany. Anisan' ny mahasarotra ny ady amin' ny kolikoly koa ny tsy fahampian' ny vola sy ny fitaovana ary ny olona, na dia mety hisy aza ny finiavana hanatanteraka ny ady.

== Jereo koa ==

* [[Kolikoly]]

* [[Halatra omby eto Madagasikara]]
* [[Transparency International|''Transparency International'']]

== Rohy ivelany ==

* &quot;[https://www.u4.no/publications/tude-de-la-corruption-et-des-mesures-anti-corruption-madagascar Étude de la corruption et des mesures anti-corruption à Madagascar]&quot;, ''www.u4.no,'' 9 March 2021.
* &quot;[https://www.undp.org/sites/g/files/zskgke326/files/migration/mg/MG2022_Tolotsoa_Guide-LCC-pour-les-jeunes-VF.pdf Guide de la lutte contre la corruption pour les jeunes à Madagascar]&quot;, ''www.undp.org''
* &quot;[https://www.presidence.gov.mg/19-a-la-une/63-la-lutte-contre-la-corruption.html La lutte contre la corruption]&quot;, ''www.presidence.gov.mg'',  06-12-2024
* &quot;[[google:corruption+à+Madagascar&amp;oq=corruption+à+Madagascar&amp;gs_lcrp=EgZjaHJvbWUyCQgAEEUYORiABDIICAEQABgWGB4yCAgCEAAYFhgeMggIAxAAGBYYHjIICAQQABgWGB4yCAgFEAAYFhgeMggIBhAAGBYYHjIICAcQABgWGB4yCAgIEAAYFhgeMggICRAAGBYYHtIBCDg0NjBqMGo5qAIAsAIB&amp;sourceid=chrome&amp;ie=UTF-8|Evaluation de lutte contre corruption]]&quot;, ''www.undp.org'', 11 juin 2012
* &quot;[https://www.giz.de/en/downloads/Factsheet%20SFF%20Bianco%20frz%20100276.html.pdf Renforcement des Institutions de Lutte contre la Corruption à Madagascar]&quot;, ''www.giz.de''
* &quot;[https://actu.orange.mg/bilan-negatif-de-la-lutte-contre-la-corruption-a-madagascar/ Bilan négatif de la lutte contre la corruption à Madagascar]&quot;, ''actu.orange.mg'', 26 octobre 2024
* &quot;[https://actu.orange.mg/le-phenomene-de-la-corruption-a-madagascar-persiste-a-un-niveau-eleve/ Le phénomène de la corruption à Madagascar persiste à un niveau élevé]&quot;, ''actu.orange.mg'', 19 aout 2024.
* &quot;[https://newsmada.com/2024/08/06/kolikoly-eto-madagasikara-lohalisitra-ireo-minisitera-fototra/ Kolikoly eto Madagasikara: lohalisitra ireo minisitera fototra]&quot;, ''newsmada.com'', 6 août 2024
* &quot;[https://www.moov.mg/actualite/91972-ady-aminny-kolikoly-hiara-hiasa-ny-antenimierampirenena-sy-ny-bianco Ady amin’ ny kolikoly: Hiara-hiasa ny Antenimierampirenena sy ny BIANCO]&quot;, ''www.moov.mg'', 31 octobre 2024
* &quot;[https://www.tiatanindrazana.mg/actualites/kolikoly-eto-madagasikara-manapotika-ny-toekarena-sy-sosialim-bahoaka-15827.php Kolikoly eto Madagasikara Manapotika ny toekarena sy sosialim-bahoaka]&quot;, ''www.tiatanindrazana.mg'', 30 décembre 2014
* &quot;[https://www.moov.mg/article/87159-jalcc-manam-piniavana-hiady-aminny-kolikoly-i-madagasikara JALCC: Manam-piniavana hiady amin’ ny kolikoly i Madagasikara]&quot;, ''www.moov.mg'', 11 juillet 2024
* &quot;[https://www.undp.org/sites/g/files/zskgke326/files/migration/mg/MG2022_Tolotsoa_Guide-LCC-pour-les-jeunes-VM.pdf-.pdf Torohay ho an’ ny tanora mikasika ny ady amin’ ny kolikoly eto Madagasikara]&quot; (pdf), ''www.undp.org''
* &quot;[https://newsmada.com/2023/12/26/ady-aminny-kolikoly-olana-ny-toe-tsaina-sy-ny-fisianny-tsy-maty-manota-hoy-i-hanitrantenaina/ Ady amin’ ny kolikoly: olana ny toe-tsaina sy ny fisian’ ny tsy maty manota, hoy i Hanitrantenaina]&quot;,  ''newsmada.com'', 26 décembre 2023
* &quot;[http://mtp.gov.mg/ny-momba-ny-kolikoly Ny momba ny kolikoly]&quot;, ''mtp.gov.mg''
* &quot;[https://www.tiatanindrazana.mg/politique/repoblikan-ny-tsolotra-19657.php Repoblikan' ny tsolotra]&quot;, ''www.tiatanindrazana.m''g, 01 octobre 2015
* &quot;[https://midi-madagasikara.mg/isotry-vehivavy-roa-md-saika-hanome-tsolotra/ Isotry: Vehivavy roa MD, saika hanome tsolotra]&quot;, ''midi-madagasikara.mg'', 21 décembre 2023
* &quot;[https://newsmada.com/2024/07/17/tsy-maintsy-vola-ve/ Tsy maintsy vola ve ?]&quot;, ''newsmada.com'', 17 juillet 2024
* &quot;[https://www.malina.mg/Mlg/mpanamboatra-pasipaoro-belza-iray-nandoa-tsolotra-hahazahoana-tsenambarompanjakana-teto-madagasikara/ Mpanamboatra pasipaoro belza iray nandoa tsolotra hahazahoana tsenambarompanjakana teto Madagasikara]&quot;, ''www.malina.mg'', 10 September 2020
* &quot;[https://forum.serasera.org/forum/message/m3f3e591494066?page=2 Tsolotra]&quot;, ''forum.serasera.org'', 14/12/2003
* &quot;[https://www.madagate.org/politique-madagascar/chronique/7648-madagascar-corruption-plus-on-en-parle-plus-elle-persiste-et-se-multiplie.html Madagascar Corruption. Plus on en parle, plus elle persiste et se multiplie]&quot;, ''www.madagate.org'', 18 Novembre 2020
* &quot;[https://www.lagazette-dgi.com/p-4313.html Inty sy Nday: Tena madio ve ... ?]&quot;, ''www.lagazette-dgi.com'',  20 février 2018
* &quot;[https://www.transparency.mg/ipc/ Indice de Perception de la Corruption 2023]&quot;, ''www.transparency.mg''

== Loharano sy fanamarihana ==</text>
      <sha1>iyg3s9p1p7ztekuti43jak33pb0rgl7</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1092823</id>
      <parentid>1092802</parentid>
      <timestamp>2024-12-13T09:46:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>41.213.235.225</ip>
      </contributor>
      <origin>1092823</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11941" sha1="pnjumalffrq8q0egjpx5wbi6znux11j" xml:space="preserve">[[Sary:Countries by Corruption Perceptions Index (2022).svg|vignette|359x359px|Sarintany maneho ny tondro maneran-tany momba ny fahitana kolikoly tamin' ny taona 2022 araka ny ''[[Transparency International]]''. Anisan' ny firenena be kolikoly indrindra i Madagasikara.]]
Ny '''kolikoly eo Madagasikara''' dia olana goavana mahazo ny sehatra rehetra eo amin' ny fiarahamonina malagasy, manomboka amin' ny fanaovana [[Pôlitika eto Madagasikara|pôlitika]] sy amin' ny [[Toekaren' i Madagasikara|toekarena]] ka hatrany amin' ny [[fitsarana]]. Tamin' ny taona 2023 ny [[Transparency International]] dia nanakilasyu an' i [[Madagasikara]] ao amin' ny laharana faha-145 amin' ny firenena miisa 180 ary nanome tondrom-pahatsapana kolikoly 25/100 an' ity firenena ity&lt;ref&gt;&lt;small&gt;&quot;[https://www.transparency.mg/ipc/ Indice de Perception de la Corruption 2023]&quot;, ''www.transparency.mg''&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. Sakana lehibe amin' ny fampandrosoana ny firenena ny [[kolikoly]] ary mitera-doza eo amin' ny fiainan' ny [[Malagasy (vahoaka)|Malagasy]]. Amin' ny heviny ankapobeny, ny kolikoly dia [[fanararaotam-pahefana]] atao mba hahazoana tombontsoa manokana izay tsy ara-dalàna. Izany fampiasana tsy ara-dalàna ny fahefam-panjakana  mba hahazoana tombontsoa manokana izany dia manimba ny tombontsoan' ny daholobe. Misy vokany ratsy eo amin' ny fampandrosoana ny firenena sy ny fiadanan' ny mponina ao aminy ity olana ity.

== Antony mahatonga ny kolikoly ==

=== Ny fahalemen' ny andrim-panjakana ===
Matetika dia tsy mahomby sady tsy mangarahara ny fomba fiasan' ny andrim-panjakana sy ny raharaham-panjakana eto Madagasikara ka manamora sy mamporisika ny fanaovana kolikoly. 

=== Ny fahantrana ===
Manosika ny olona sasany hiroso amin' ny fanaovana kolikoly koa ny [[fahantrana]] satria izany no heveriny fa hanatsara ny momba azy na ny fidiram-bolany.

=== Ny fandeferana ny kolikoly ===
Matetika dia leferina, na misy mamporisika mihitsy aza, ny kolikoly eto Madagasikara, hany ka mahazo vahana ny [[tsimatimanota]] eo amin' ny fanaovana kolikoly. Manana anjara toerana lehibe amin' ny fanaovana kolikoly ny tambajotra pôlitika izay miaro ny mpanao kolikoly mampandroso ny tombontsoan' antoko.

=== Tsy fahampian' ny mangarahara ===
Mandrisika ny kolikoly eo amin’ ny fitantanana ny raharaham-panjakana ny tsy fisian’ ny mangarahara.

=== Ny kolontsaina manao kiantranoantrano ===
Miorim-paka lalina ao anatin' ny kolontsaina malagasy ny kiantranoantrano, manamora ny tambajotran' ny kolikoly.

== Sehatra anjakan' ny kolikoly ==

=== Kolikoly mahakasika ny harena voajanahary ===
Olana maro rantsana sy lalim-paka ny kolikoly mahakasika ny sehatry ny [[harena voajanahary]] eto Madagasikara izay miseho amin' ny fomba maro samihafa.

==== Fitrandrahana sy fanondranana an-tsokosoko tsy ara-dalàna ====
[[Sary:Illegal_export_of_rosewood_001.jpg|vignette|280x280px|Fitrandrahana [[andramena]] tsy ara-dalàna any avaratra]]
Nahitana fitrandrahana sy tsy ara-dalàna lehibe ny [[andramena]] (''[[Dalbergia]]''), izay karazan-kazo saro-bidy, i [[Madagasikara]]. Ny tambajotran-jiolahy, matetika misy firaisana tsikombakomba amin' ny mpitondra ara-pôlitika sy ara-pitantanana, dia manao fanapahana hazo tsy ara-dalàna any amin' ny [[valan-javaboarim-pirenena]], manao hosoka amin' ny antontan-taratasy fanondranana (fahazoan-dalana, taratasy fanamarinam-piaviana) ary manolikoly ny tompon' andraikitra amin' ny fanaraha-maso ny ala sy ny fadin-tseranana mba hanamora ny fifamoivoizana, indrindra mankany any [[Azia]].

Miavaka ny fitrandrahana harena an-kibon' ny tany madinika, matetika tsy ara-dalàna, noho ny fitrandrahana tsy ara-dalàna, ny tsy fanarahana ny fenitra ara-tontolo iainana sy ara-tsôsialy, ny [[fanondranana an-tsokosoko]] ary ny kolikoly. Misy ny fahazoan-dalana hitrandraka azo amin' ny hosoka, ny habetsaky ny [[harena an-kibon' ny tany]] voatrandraka sy ny vola miditra anaovana fanambaràna kely kokoa mba hialana amin' ny hetra, ary misy tsolotra omena mba hahatonga ny tompon' andraikitra hanakipy ny masony amin' ny asa tsy ara-dalàna na ny fitrandrahana any amin' ny faritra voarara.

Ny fanondranana an-tsokosoko ny karazan-javamaniry sy ny karazan-biby arovana, toy ny [[sokatra]] (radiata, angonoka), ny varika sy ny sifaka, ny [[tanalahy]], ny [[vorona]] ary ny zavamaniry tsy fahita afa-tsy eto Madagasikara, dia endrika kolikoly iray hafa. Mamoaka fahazoan-dalana hosoka ahafaha-manao fanondranana tsy ara-dalàna ny tompon' andraikitra mpanao kolikoly, ka manamora ny fivezivezen' ny entana miampita sisin-tany na manome vaovao ny mpanondrana tsy ara-dalàna momba ny fanaraha-maso.

==== Kolikoly eo amin' ny fitantanana ====
Ny tsolotra, ny fanomezana tombon-tsoa na ny fampanantenana fanomezana tombontsoa dia azo ampiasaina mba hanomezana fahazoan-dàlana hahafahana mitrandraka [[harena an-kibon' ny tany]] na hazo, na hahafahana misahana [[Jono|raharaham-panjonoana]], izay tsy manaja ny fomba fiasa ara-dalàna na ny fanadihadiana ny fiantraikany amin' ny tontolo iainana na ny fifampidinihana amin' ny mponina eny ifotony. Ny kolikoly dia mety handoto ny tolo-bidy ho an' ny tetikasa mahakasika ny harena voajanahary (fanamboaran-dalana, fitrandrahana hazo), miaraka amin' ny orinasa manome tsolotra hahazoana fifanarahana, ka manohintohina ny fifaninanana sady miteraka fandaniana fanampiny ho an' ilay orinasa.

Ny mpiasam-panjakana misahana ny fanaraha-maso ny fitrandrahana harena voajanahary (inspektera ao amin' ny harena an-kibon' ny tany na ao amin' ny ala na ao amin' ny fadin-tseranana) dia mety ho voatsolotra mba hikipy maso amin' ny asa tsy ara-dalàna, mba hampitandrina ny mpanao fanondranana tsy ara-dalàna amin' ny fanaraha-maso mananontanona na hanao hosoka amin' ny tatitra momba ny fisafoana nataony. Ny vola azo avy amin' ny fitrandrahana ny harena voajanahary (hetra, sns) dia azon' ny tompon' andraiki-panjakana ahodinkodina, amin' ny alalan' ny kaonti-mbanky any ivelany, ny famoahana faktiora midangana loatra na ny faktiora sandoka, mba tsy haloa any amin’ ny kitapom-bolam-panjakana ka hampiasaina amin' ny fampandrosoana ny firenena.

Afaka mitana anjara toerana lehibe eo amin' ny fahafaha-mitrandraka harena voajanahary ny fahitahitana ara-pôlitika sy ny fatoram-pianakaviana, ka mahazo tombony tsy ara-drariny ireo akaiky ny fitondrana.

=== Sehatra iasan' ny fanjakana ===

=== Sehatra tsy miankina ===

== Vokatry ny kolikoly ==
Miteraka fanodinkodinana ny harem-bahoaka, izay tokony hampiasaina hamatsiana ny tetikasa fampandrosoana, ny kolikoly. Mampitombo ny tsy fitoviana ara-tsôsialy ity fanao mamohehatra ity satria mampitombo ny haren' olom-bitsy izay mampahantra ny sarambabem-bahoaka. Miteraka fahapotehan' ny asa sahanin' ny fanjakana ho an' ny daholobe ny kolikoly, anisan' ireo asa ireo ny fahasalamana, ny [[Fanabeazana eto Madagasikara|fanabeazana]] ary ny famatsiana angovo sy rano. Ity fanao ity koa dia mampikorosy fahana ny [[fanjakana tan-dalàna]] ary mampihena ny fitokisan' ny olom-pirenena ny fanjakana sy ny andrim-panjakana ao aminy.

Sarotra ny miady amin' ny kolikoly eto Madagasikara noho ny tsy fahampian' ny finiavana pôlitika izay tokony hatanjaka sy haharitra. Manampy trotraka koa ny fanoherana ataon' ny tambajotra mpanao kolikoly amin' ny alalan' ny fametrahany paikady fiarovan-tena sy fitazonany ny tombontsoany. Anisan' ny mahasarotra ny ady amin' ny kolikoly koa ny tsy fahampian' ny vola sy ny fitaovana ary ny olona, na dia mety hisy aza ny finiavana hanatanteraka ny ady.

== Jereo koa ==

* [[Kolikoly]]

* [[Halatra omby eto Madagasikara]]
* [[Transparency International|''Transparency International'']]

== Rohy ivelany ==

* &quot;[https://www.u4.no/publications/tude-de-la-corruption-et-des-mesures-anti-corruption-madagascar Étude de la corruption et des mesures anti-corruption à Madagascar]&quot;, ''www.u4.no,'' 9 March 2021.
* &quot;[https://www.undp.org/sites/g/files/zskgke326/files/migration/mg/MG2022_Tolotsoa_Guide-LCC-pour-les-jeunes-VF.pdf Guide de la lutte contre la corruption pour les jeunes à Madagascar]&quot;, ''www.undp.org''
* &quot;[https://www.presidence.gov.mg/19-a-la-une/63-la-lutte-contre-la-corruption.html La lutte contre la corruption]&quot;, ''www.presidence.gov.mg'',  06-12-2024
* &quot;[[google:corruption+à+Madagascar&amp;oq=corruption+à+Madagascar&amp;gs_lcrp=EgZjaHJvbWUyCQgAEEUYORiABDIICAEQABgWGB4yCAgCEAAYFhgeMggIAxAAGBYYHjIICAQQABgWGB4yCAgFEAAYFhgeMggIBhAAGBYYHjIICAcQABgWGB4yCAgIEAAYFhgeMggICRAAGBYYHtIBCDg0NjBqMGo5qAIAsAIB&amp;sourceid=chrome&amp;ie=UTF-8|Evaluation de lutte contre corruption]]&quot;, ''www.undp.org'', 11 juin 2012
* &quot;[https://www.giz.de/en/downloads/Factsheet%20SFF%20Bianco%20frz%20100276.html.pdf Renforcement des Institutions de Lutte contre la Corruption à Madagascar]&quot;, ''www.giz.de''
* &quot;[https://actu.orange.mg/bilan-negatif-de-la-lutte-contre-la-corruption-a-madagascar/ Bilan négatif de la lutte contre la corruption à Madagascar]&quot;, ''actu.orange.mg'', 26 octobre 2024
* &quot;[https://actu.orange.mg/le-phenomene-de-la-corruption-a-madagascar-persiste-a-un-niveau-eleve/ Le phénomène de la corruption à Madagascar persiste à un niveau élevé]&quot;, ''actu.orange.mg'', 19 aout 2024.
* &quot;[https://newsmada.com/2024/08/06/kolikoly-eto-madagasikara-lohalisitra-ireo-minisitera-fototra/ Kolikoly eto Madagasikara: lohalisitra ireo minisitera fototra]&quot;, ''newsmada.com'', 6 août 2024
* &quot;[https://www.moov.mg/actualite/91972-ady-aminny-kolikoly-hiara-hiasa-ny-antenimierampirenena-sy-ny-bianco Ady amin’ ny kolikoly: Hiara-hiasa ny Antenimierampirenena sy ny BIANCO]&quot;, ''www.moov.mg'', 31 octobre 2024
* &quot;[https://www.tiatanindrazana.mg/actualites/kolikoly-eto-madagasikara-manapotika-ny-toekarena-sy-sosialim-bahoaka-15827.php Kolikoly eto Madagasikara Manapotika ny toekarena sy sosialim-bahoaka]&quot;, ''www.tiatanindrazana.mg'', 30 décembre 2014
* &quot;[https://www.moov.mg/article/87159-jalcc-manam-piniavana-hiady-aminny-kolikoly-i-madagasikara JALCC: Manam-piniavana hiady amin’ ny kolikoly i Madagasikara]&quot;, ''www.moov.mg'', 11 juillet 2024
* &quot;[https://www.undp.org/sites/g/files/zskgke326/files/migration/mg/MG2022_Tolotsoa_Guide-LCC-pour-les-jeunes-VM.pdf-.pdf Torohay ho an’ ny tanora mikasika ny ady amin’ ny kolikoly eto Madagasikara]&quot; (pdf), ''www.undp.org''
* &quot;[https://newsmada.com/2023/12/26/ady-aminny-kolikoly-olana-ny-toe-tsaina-sy-ny-fisianny-tsy-maty-manota-hoy-i-hanitrantenaina/ Ady amin’ ny kolikoly: olana ny toe-tsaina sy ny fisian’ ny tsy maty manota, hoy i Hanitrantenaina]&quot;,  ''newsmada.com'', 26 décembre 2023
* &quot;[http://mtp.gov.mg/ny-momba-ny-kolikoly Ny momba ny kolikoly]&quot;, ''mtp.gov.mg''
* &quot;[https://www.tiatanindrazana.mg/politique/repoblikan-ny-tsolotra-19657.php Repoblikan' ny tsolotra]&quot;, ''www.tiatanindrazana.m''g, 01 octobre 2015
* &quot;[https://midi-madagasikara.mg/isotry-vehivavy-roa-md-saika-hanome-tsolotra/ Isotry: Vehivavy roa MD, saika hanome tsolotra]&quot;, ''midi-madagasikara.mg'', 21 décembre 2023
* &quot;[https://newsmada.com/2024/07/17/tsy-maintsy-vola-ve/ Tsy maintsy vola ve ?]&quot;, ''newsmada.com'', 17 juillet 2024
* &quot;[https://www.malina.mg/Mlg/mpanamboatra-pasipaoro-belza-iray-nandoa-tsolotra-hahazahoana-tsenambarompanjakana-teto-madagasikara/ Mpanamboatra pasipaoro belza iray nandoa tsolotra hahazahoana tsenambarompanjakana teto Madagasikara]&quot;, ''www.malina.mg'', 10 September 2020
* &quot;[https://forum.serasera.org/forum/message/m3f3e591494066?page=2 Tsolotra]&quot;, ''forum.serasera.org'', 14/12/2003
* &quot;[https://www.madagate.org/politique-madagascar/chronique/7648-madagascar-corruption-plus-on-en-parle-plus-elle-persiste-et-se-multiplie.html Madagascar Corruption. Plus on en parle, plus elle persiste et se multiplie]&quot;, ''www.madagate.org'', 18 Novembre 2020
* &quot;[https://www.lagazette-dgi.com/p-4313.html Inty sy Nday: Tena madio ve ... ?]&quot;, ''www.lagazette-dgi.com'',  20 février 2018
* &quot;[https://www.transparency.mg/ipc/ Indice de Perception de la Corruption 2023]&quot;, ''www.transparency.mg''

== Loharano sy fanamarihana ==

[[Sokajy:Kolikoly]]</text>
      <sha1>pnjumalffrq8q0egjpx5wbi6znux11j</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Delonix regia</title>
    <ns>0</ns>
    <id>290183</id>
    <revision>
      <id>1092811</id>
      <timestamp>2024-12-13T05:31:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <comment>Karazana zavamaniry ao amin' ny fianakaviana Fabaceae, teratany eto Madagasikara.</comment>
      <origin>1092811</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1056" sha1="hp1qqba8k5cuz7cmkkff8itpvow5mwg" xml:space="preserve">[[Sary:Royal Poinciana.jpg|vignette|346x346px|''Delonix regia'']]
Ny '''elamboronala''' na '''monongo''' dia karazana zavamaniry mamony, ao amin' ny fianakaviana  ''[[Fabaceae]]'', zana-pianakavina ''Caesalpinioideae'' teratany eto [[Madagasikara]]. Fantatra amin' ny raviny miendrika [[ampanga]] sy ny felam-boniny miloko mena midorehitra manopy volomboasary izy io mandritra ny [[fahavaratra]]. Any amin' ny [[faritra trôpikaly]] maro eran' izao tontolo izao ity karazan-kazo ity dia ambolena ho hatao haingon-tanàna. Atao hoe '''''Delonix regia''''' ny anarany ara-tsiansa. Na dia tsy fantatra aza ny faritra niaviany, dia nambolena be dia be izy io nandritra ny taonjato maro. Farany, tamin' ny taona 1932 dia nisy andiany voajanahary hitan' i J. Leandri tany amin' ny morontsiraka andrefan' i Madagasikara.

Taloha ity karazan-javamaniry ity dia napetraka tao amin' ny vondron-karazana ''Poinciana'', nomena anarana avy amin' ny anaran' i Phillippe de Longvilliers de Poincy, governoran' i Saint Christopher (Saint Kitts) tamin' ny taonjato faha-17.</text>
      <sha1>hp1qqba8k5cuz7cmkkff8itpvow5mwg</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1092812</id>
      <parentid>1092811</parentid>
      <timestamp>2024-12-13T05:34:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <comment>Anarany hafa</comment>
      <origin>1092812</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1088" sha1="afqiviba6owypa8ykttqtwq15mbfy4y" xml:space="preserve">[[Sary:Royal Poinciana.jpg|vignette|346x346px|''Delonix regia'']]
Ny '''elamboronala''' na '''monongo''', '''tanaho''', '''volotsara''', dia karazana zavamaniry mamony, ao amin' ny fianakaviana  ''[[Fabaceae]]'', zana-pianakavina ''Caesalpinioideae'' teratany eto [[Madagasikara]]. Fantatra amin' ny raviny miendrika [[ampanga]] sy ny felam-boniny miloko mena midorehitra manopy volomboasary izy io mandritra ny [[fahavaratra]]. Any amin' ny [[faritra trôpikaly]] maro eran' izao tontolo izao ity karazan-kazo ity dia ambolena ho hatao haingon-tanàna. Atao hoe '''''Delonix regia''''' ny anarany ara-tsiansa. Na dia tsy fantatra aza ny faritra niaviany, dia nambolena be dia be izy io nandritra ny taonjato maro. Farany, tamin' ny taona 1932 dia nisy andiany voajanahary hitan' i J. Leandri tany amin' ny morontsiraka andrefan' i Madagasikara.

Taloha ity karazan-javamaniry ity dia napetraka tao amin' ny vondron-karazana ''Poinciana'', nomena anarana avy amin' ny anaran' i Phillippe de Longvilliers de Poincy, governoran' i Saint Christopher (Saint Kitts) tamin' ny taonjato faha-17.</text>
      <sha1>afqiviba6owypa8ykttqtwq15mbfy4y</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1092813</id>
      <parentid>1092812</parentid>
      <timestamp>2024-12-13T05:41:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>nanova ny anaran'i [[Elamboronala]] ho [[Delonix regia]] i Thelezifor</comment>
      <origin>1092812</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1088" sha1="afqiviba6owypa8ykttqtwq15mbfy4y" xml:space="preserve">[[Sary:Royal Poinciana.jpg|vignette|346x346px|''Delonix regia'']]
Ny '''elamboronala''' na '''monongo''', '''tanaho''', '''volotsara''', dia karazana zavamaniry mamony, ao amin' ny fianakaviana  ''[[Fabaceae]]'', zana-pianakavina ''Caesalpinioideae'' teratany eto [[Madagasikara]]. Fantatra amin' ny raviny miendrika [[ampanga]] sy ny felam-boniny miloko mena midorehitra manopy volomboasary izy io mandritra ny [[fahavaratra]]. Any amin' ny [[faritra trôpikaly]] maro eran' izao tontolo izao ity karazan-kazo ity dia ambolena ho hatao haingon-tanàna. Atao hoe '''''Delonix regia''''' ny anarany ara-tsiansa. Na dia tsy fantatra aza ny faritra niaviany, dia nambolena be dia be izy io nandritra ny taonjato maro. Farany, tamin' ny taona 1932 dia nisy andiany voajanahary hitan' i J. Leandri tany amin' ny morontsiraka andrefan' i Madagasikara.

Taloha ity karazan-javamaniry ity dia napetraka tao amin' ny vondron-karazana ''Poinciana'', nomena anarana avy amin' ny anaran' i Phillippe de Longvilliers de Poincy, governoran' i Saint Christopher (Saint Kitts) tamin' ny taonjato faha-17.</text>
      <sha1>afqiviba6owypa8ykttqtwq15mbfy4y</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1092819</id>
      <parentid>1092813</parentid>
      <timestamp>2024-12-13T07:51:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <comment>Fambolena azy</comment>
      <origin>1092819</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4226" sha1="q4u94k828867vd8qdnavw58vlu49yfv" xml:space="preserve">[[Sary:Royal Poinciana.jpg|vignette|346x346px|''Delonix regia'']]
Ny '''''Delonix regia''''' na '''''Poinciana regia''''' dia karazan-javamaniry misy voninkazo, ao amin' ny fianakaviana ''[[Fabaceae]]'', zana-pianakavina ''Caesalpinioideae'' teratany eto [[Madagasikara]]. Fantatra amin' ny raviny miendrika [[ampanga]] sy ny felam-boniny miloko mena midorehitra manopy volomboasary izy io mandritra ny [[fahavaratra]].  Ireto ny anarana ahafantarana azy amin' ny teny malagasy:  '''alamboronala''',  '''monongo''', '''tanaho''', '''volotsara'''&lt;ref&gt;&quot;[https://motmalgache.org/bins/taxonLists?f=bot.gen.D.txt#delonixregia Delonix regia]&quot; in ''motmalgache.org''&lt;/ref&gt;.

Any amin' ny [[faritra trôpikaly]] maro eran' izao tontolo izao ity karazan-kazo ity dia ambolena ho hatao haingon-tanàna. Na dia tsy fantatra aza ny faritra niaviany, dia nambolena be dia be izy io nandritra ny taonjato maro. Farany, tamin' ny taona 1932 dia nisy andiany voajanahary hitan' i J. Leandri tany amin' ny morontsiraka andrefan' i Madagasikara.

Taloha ity karazan-javamaniry ity dia nosokajin' ny manam-pahaizana ao amin' ny vondron-karazana ''Poinciana'', nomena anarana avy amin' ny anaran' i Phillippe de Longvilliers de Poincy, governoran' i Saint Christopher (Saint Kitts) tamin' ny taonjato faha-17.

== Toetoetrany ==
Amin' ny ankapobeny dia mahatratra 5 ka hatramin' ny 8 m ny haavon' io hazo mijoalajoala io, saingy mety hihoatra ny 15 m ny haavony. Raha tanora ilay hazo dia malama sy mazava ny [[Vatan-kazo|vatany]].
[[Sary:Starr 060721-9591 Delonix regia.jpg|vignette|225x225px|Ravina monongo]]
[[Sary:2014.01-413-0528+529+530 flamboyant(Delonix regia(Fabaceae - Caesalpinioideae) Moshi,TZ tue21jan2014-1051h.jpg|ankavia|vignette|321x321px|Ny vonin' ny monongo]]
Miendrika elo ny firafitry ny fitambaran' ny rantsana sy ny ravina rehetra ao amin' ilay hazo, manana rantsana mivelatra misy raviny milahatra tsiroaroa (manana halava eo anelanelan' ny 30 sy 50 sm) sy voninkazo misy felam-bony mena efatra mirefy 8 sm eo ho eo sy felam-bony fahadimy lehibe kokoa eo afovoany mijoro mahitsy izay misoritsoritra madinka fotsy na mavo. Mamony maro be izy amin' ny faran' ny vanim-potoan' ny maintany (eo anelanelan' ny Nôvambra sy Janoary).
[[Sary:Royal Poinciana Tree Seeds.JPG|vignette|Vihin' ny ''Delonix regia'']]
Ny voany dia mitovy endrika amin' ny tsaramaso, manana halavany eo anelanelan' ny 40 sy 60 sm, sy  sakany 5 sm, izay misy vihiny boribory manodidina ny folo, miloko volontsôkôlà mainty ary misy soritsoritra madinika eo amin' ny sisiny, mitovy amin' ny voan' ny [[tanamasoandro]].

== Fambolena azy ==
Ny monongo dia mitaky [[Toetanin-jana-pehin-tany|toetanin-jana-pehintany]] na ambanin-janapehintany, nefa mahatanty ihany ny [[haintany]] sy ny tany masira. Tsy tia tany misy tanimanga mavesatra izy ary aleony ny tany fasika ikorianan-drano feno akora ôrganika. Ity hazo ity dia mamony betsaka kokoa rehefa somary maina ny toetrandro.

Azo ampitomboina taranaka amin' ny alalan' ny famafaza ny voa na amin' ny alalan' ny fanaovna tsato-boly ity karazan-javamaniry ity.

Any [[Karaîba|Karaiba]] sy any [[Afrika]] ary any amin' ny ilany avaratr' i [[Aostralia]] no ambolena azy io betsaka. Hita any [[Kaledônia-Vaovao|Nouvelle-Calédonie]] sy any [[Polynésie française]] koa izy io. Io hazo io dia nampidirin' i Claude Richard tatsy [[La Réunion]] tamin' ny taona 1840. 

== Jereo koa ==

* Karazan-javamaniry atao amin' ny [[Fiteny malagasy|teny malagasy]] hoe &quot;''monongo&quot;'': ''Delonix regia'', ''Erythrina sacleuxii'' ('''''[[:en:Erythrina_sacleuxii|en]]'''''), ''Amphorocalyx albus'' ('''''[[:en:Amphorocalyx|en]]'''''), ''Dichaetanthera crassinodis'' ('''''[[:en:Dichaetanthera|en]]''''')
* Karazan-javamaniry atao amn' ny teny malagasy hoe &quot;''alamboronala&quot;'': ''Delonix regia'', ''Delonix leucantha'' ('''''[[:en:Delonix|en]]''''').
* Ny zavamaniry ao amin' ny vondron-karazana ''Delonix'' hita eto [[Madagasikara]]: ''Delonix adansonioides'' (malagasy: ''fengoky'' na ''fingoko''), ''Delonix boiviniana'' (malagasy: ''fengoke''), Delonix decaryi (malagasy: ''fengoky'' na ''fingoko''), ''Delonix regia'' (malagasy: ''alamborona'', ''monongo'', ''tanaho'', ''volotsara'').

== Loharano sy fanamarihana ==</text>
      <sha1>q4u94k828867vd8qdnavw58vlu49yfv</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1092820</id>
      <parentid>1092819</parentid>
      <timestamp>2024-12-13T07:58:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <comment>Rohy</comment>
      <origin>1092820</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4376" sha1="ntcdjbu1eb9wazcyr7cz6cizhwo4wnm" xml:space="preserve">[[Sary:Royal Poinciana.jpg|vignette|346x346px|''Delonix regia'']]
Ny '''''Delonix regia''''' na '''''Poinciana regia''''' dia karazan-javamaniry misy voninkazo, ao amin' ny fianakaviana ''[[Fabaceae]]'', zana-pianakavina ''Caesalpinioideae'' teratany eto [[Madagasikara]]. Fantatra amin' ny raviny miendrika [[ampanga]] sy ny felam-boniny miloko mena midorehitra manopy volomboasary izy io mandritra ny [[fahavaratra]].  Ireto ny anarana ahafantarana azy amin' ny teny malagasy:  '''alamboronala''',  '''monongo''', '''tanaho''', '''volotsara'''&lt;ref&gt;&quot;[https://motmalgache.org/bins/taxonLists?f=bot.gen.D.txt#delonixregia Delonix regia]&quot; in ''motmalgache.org''&lt;/ref&gt;.

Any amin' ny [[faritra trôpikaly]] maro eran' izao tontolo izao ity karazan-kazo ity dia ambolena ho hatao haingon-tanàna. Na dia tsy fantatra aza ny faritra niaviany, dia nambolena be dia be izy io nandritra ny taonjato maro. Farany, tamin' ny taona 1932 dia nisy andiany voajanahary hitan' i J. Leandri tany amin' ny morontsiraka andrefan' i Madagasikara.

Taloha ity karazan-javamaniry ity dia nosokajin' ny manam-pahaizana ao amin' ny vondron-karazana ''Poinciana'', nomena anarana avy amin' ny anaran' i Phillippe de Longvilliers de Poincy, governoran' i Saint Christopher (Saint Kitts) tamin' ny taonjato faha-17.

== Toetoetrany ==
Amin' ny ankapobeny dia mahatratra 5 ka hatramin' ny 8 m ny haavon' io hazo mijoalajoala io, saingy mety hihoatra ny 15 m ny haavony. Raha tanora ilay hazo dia malama sy mazava ny [[Vatan-kazo|vatany]].
[[Sary:Starr 060721-9591 Delonix regia.jpg|vignette|225x225px|Ravina monongo]]
[[Sary:2014.01-413-0528+529+530 flamboyant(Delonix regia(Fabaceae - Caesalpinioideae) Moshi,TZ tue21jan2014-1051h.jpg|ankavia|vignette|321x321px|Ny vonin' ny monongo]]
Miendrika elo ny firafitry ny fitambaran' ny rantsana sy ny ravina rehetra ao amin' ilay hazo, manana rantsana mivelatra misy raviny milahatra tsiroaroa (manana halava eo anelanelan' ny 30 sy 50 sm) sy voninkazo misy felam-bony mena efatra mirefy 8 sm eo ho eo sy felam-bony fahadimy lehibe kokoa eo afovoany mijoro mahitsy izay misoritsoritra madinka fotsy na mavo. Mamony maro be izy amin' ny faran' ny vanim-potoan' ny maintany (eo anelanelan' ny Nôvambra sy Janoary).
[[Sary:Royal Poinciana Tree Seeds.JPG|vignette|Vihin' ny ''Delonix regia'']]
Ny voany dia mitovy endrika amin' ny tsaramaso, manana halavany eo anelanelan' ny 40 sy 60 sm, sy  sakany 5 sm, izay misy vihiny boribory manodidina ny folo, miloko volontsôkôlà mainty ary misy soritsoritra madinika eo amin' ny sisiny, mitovy amin' ny voan' ny [[tanamasoandro]].

== Fambolena azy ==
Ny monongo dia mitaky [[Toetanin-jana-pehin-tany|toetanin-jana-pehintany]] na ambanin-janapehintany, nefa mahatanty ihany ny [[haintany]] sy ny tany masira. Tsy tia tany misy tanimanga mavesatra izy ary aleony ny tany fasika ikorianan-drano feno akora ôrganika. Ity hazo ity dia mamony betsaka kokoa rehefa somary maina ny toetrandro.

Azo ampitomboina taranaka amin' ny alalan' ny famafaza ny voa na amin' ny alalan' ny fanaovna tsato-boly ity karazan-javamaniry ity.

Any [[Karaîba|Karaiba]] sy any [[Afrika]] ary any amin' ny ilany avaratr' i [[Aostralia]] no ambolena azy io betsaka. Hita any [[Kaledônia-Vaovao|Nouvelle-Calédonie]] sy any [[Polynésie française]] koa izy io. Io hazo io dia nampidirin' i Claude Richard tatsy [[La Réunion]] tamin' ny taona 1840. 

== Jereo koa ==

* Karazan-javamaniry atao amin' ny [[Fiteny malagasy|teny malagasy]] hoe &quot;''monongo&quot;'': ''Delonix regia'', ''Erythrina sacleuxii'' ('''''[[:en:Erythrina_sacleuxii|en]]'''''), ''Amphorocalyx albus'' ('''''[[:en:Amphorocalyx|en]]'''''), ''Dichaetanthera crassinodis'' ('''''[[:en:Dichaetanthera|en]]''''')
* Karazan-javamaniry atao amn' ny teny malagasy hoe &quot;''alamboronala&quot;'': ''Delonix regia'', ''Delonix leucantha'' ('''''[[:en:Delonix|en]]''''').
* Ny zavamaniry ao amin' ny vondron-karazana ''Delonix'' hita eto [[Madagasikara]]: ''Delonix adansonioides'' (malagasy: ''fengoky'' na ''fingoko'') ('''''[[:fr:Forêts_claires_succulentes_de_Madagascar|fr]]'''''), ''Delonix boiviniana'' (malagasy: ''fengoke'') ('''''[[:en:Delonix_boiviniana|en]]'''''), ''Delonix decaryi'' (malagasy: ''fengoky'' na ''fingoko'') ('''[[:en:Delonix_decaryi|''en'']]'''), ''Delonix regia'' (malagasy: ''alamborona'', ''monongo'', ''tanaho'', ''volotsara'').

== Loharano sy fanamarihana ==</text>
      <sha1>ntcdjbu1eb9wazcyr7cz6cizhwo4wnm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Elamboronala</title>
    <ns>0</ns>
    <id>290184</id>
    <redirect title="Delonix regia" />
    <revision>
      <id>1092814</id>
      <timestamp>2024-12-13T05:41:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <comment>nanova ny anaran'i [[Elamboronala]] ho [[Delonix regia]] i Thelezifor</comment>
      <origin>1092814</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="29" sha1="45weai1htc33ql1iipvqeu7i1y2w9dq" xml:space="preserve">#FIHODINANA [[Delonix regia]]</text>
      <sha1>45weai1htc33ql1iipvqeu7i1y2w9dq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ravenala madagascariensis</title>
    <ns>0</ns>
    <id>290185</id>
    <redirect title="Ravinala" />
    <revision>
      <id>1092816</id>
      <timestamp>2024-12-13T05:54:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <comment>Fihodinana</comment>
      <origin>1092816</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="23" sha1="713gg14nils6jpnab88tb54voz01mh6" xml:space="preserve">#FIHODINANA[[Ravinala]]</text>
      <sha1>713gg14nils6jpnab88tb54voz01mh6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Biby mandady na mikisaka</title>
    <ns>0</ns>
    <id>290186</id>
    <revision>
      <id>1092825</id>
      <timestamp>2024-12-13T10:44:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <comment>Biby manana hazondamosina, misy manana rantsam-batana efatra, miovaova hafanana ary rakotra kirany.</comment>
      <origin>1092825</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2935" sha1="mrvrv0wyhhrbmdpv0xi1v5jxsixj1xj" xml:space="preserve">[[Sary:Reptile003d.jpg|vignette|403x403px|Biby mandady na mikisaka (''Reptilia'' )]]
Ny '''''Reptilia''''' dia kilasin' ny biby manana hazondamosina (''Vertebrata''), misy manana rantsam-batana efatra (''Tetrapoda''), miovaova hafanana ary rakotra kirany. Ity karazana fanasokajiana klasika ity dia ahitana biby toy ny ''Dinosauria'' tsy [[vorona]], ny ''Pterosauria'', ny ''Ichthyosauria'', ny ''Plesiosauroidea'' ary ''Pliosauroidea'', saingy hita fa tsy mitombina amin' izao fandrosoan' ny kladistika izao. Noho izany dia mampiady hevitra ny fampiasana ity anarana ity: hatramin' ny nisian' ny fanasokajiana filôjenetika dia mihamaro ny mpikaroka mihevitra fa tsy tokony hampiasaina amin' ny fanasokajiana ara-tsiansa ny karazam-biby intsony hoe &quot;Reptilia&quot;. Izy io dia manondro vondrona parafiletikan' ny karazam-biby izay misy fitoviany noho ny toetrany miovaova hafanana sy ny fisian'ny irany, nefa ny razambe iraisany dia niteraka taranaka izay tsy manana ireo toetra ireo: ny [[vorona]] sy [[biby mampinono]].

Ao amin' ny famaritana mahazatra, ny ''Reptilia'' dia voafetra ho filaharana efatra amin' izao fotoana izao, dia:

* ny ''Crocodilia'': karazana [[voay]] 30;
* ny ''Rhynchocephalia'': karazana tokana ankehitriny;
* ny ''Squamata'': anisan' izany ny karazana [[androngo]] 10&amp;nbsp;020 eo ho eo, ny ''Serpentes'' ([[bibilava]]) sy ny  ''Amphisbaenia'' (sahala amin' ny androngo tsy misy rantsam-batana ka toy ny bibilava);
* ary ny ''[[Testudines]]'' (karazan-t[[sokatra]] manodidina ny 340).

Na izany aza, ireo filaharana ireo dia mifanalavitra kokoa noho ny an' ny filaharana hafa heverina ho tsy anisan' ny &quot;reptiliana&quot;. Ohatra, ny voay dia akaiky kokoa ny [[vorona]] (indrindra fa ny fisian' ny hodi-maso fanampiny mangarahara sy ny [[haranana]] ) noho ny [[androngo]] na [[sokatra]].

Fanampin' izany, ny vondrona fôsily sasany izay noheverina ho anisan' ny &quot;Reptilia&quot; taloha dia manana toetra izay tsy ananan' ny biby mandady sy mikisaka ankehitriny: hita fa mitera-batana ny ''Ichthyosauria''; ny hafa toa ny ''Pterosauria'' dia voloina ary ny [[dinôzôro]] dia misy manana maripana tsy miova ka anisan' izany ny ''Theropoda'' izay niandohan' ny [[vorona]]. Izany no antony, nanomboka tamin' ny taompolo 1980 sy tamin' ny fandrosoan' ny sistematika izay miezaka mamantatra ny fifandraisam-pihavanana eo amin' ny zavamananaina, dia nilaozana ny famondronana ho Reptilia (biby mandady sy mikisaka) ho toy ny ambaratongam-panasokajiana, teo amin' ny tontolo akademika (oniversitera) aloha, avy eo tao amin' ny fampianarana ambaratonga voalohany sy faharoa frantsay. Mbola ampiasaina betsaka amin' ny fiteny andavanandro anefa izy io, toraka izany koa ao amin' ny sistematika evôlisiônista ary ho kilasy mora ampiasaina (izay sekoly taksinômikan' ny vitsy anisa ankehitriny, saingy mbola miasa).

== Jereo koa ==

* ''Dinosauria''
* ''Pterosauria''
* ''Ichthyosauria''
* ''Plesiosauroidea''
* ''Pliosauroidea''</text>
      <sha1>mrvrv0wyhhrbmdpv0xi1v5jxsixj1xj</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1092826</id>
      <parentid>1092825</parentid>
      <timestamp>2024-12-13T10:52:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <comment>Nanisy rohy</comment>
      <origin>1092826</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3360" sha1="d5m4z4qsw9z3fi2m08mo7ok20a5d5fn" xml:space="preserve">[[Sary:Reptile003d.jpg|vignette|403x403px|Biby mandady na mikisaka (''Reptilia'' )]]
Ny '''''Reptilia''''' dia kilasin' ny biby manana hazondamosina (''Vertebrata''), misy manana rantsam-batana efatra (''Tetrapoda''), miovaova hafanana ary rakotra kirany. Ity karazana fanasokajiana klasika ity dia ahitana biby toy ny ''Dinosauria'' tsy [[vorona]], ny ''Pterosauria'', ny ''Ichthyosauria'', ny ''Plesiosauroidea'' ary ''Pliosauroidea'', saingy hita fa tsy mitombina amin' izao fandrosoan' ny kladistika izao. Noho izany dia mampiady hevitra ny fampiasana ity anarana ity: hatramin' ny nisian' ny fanasokajiana filôjenetika dia mihamaro ny mpikaroka mihevitra fa tsy tokony hampiasaina amin' ny fanasokajiana ara-tsiansa ny karazam-biby intsony hoe &quot;Reptilia&quot;. Izy io dia manondro vondrona parafiletikan' ny karazam-biby izay misy fitoviany noho ny toetrany miovaova hafanana sy ny fisian'ny irany, nefa ny razambe iraisany dia niteraka taranaka izay tsy manana ireo toetra ireo: ny [[vorona]] sy [[biby mampinono]].

Amin' ny [[Fiteny malagasy|teny malagasy]] izy ireo dia fantatra amin' ny anarana hoe &quot;'''biby mandady na mikisaka'''&quot;, na &quot;'''biby mandady'''&quot; fotsiny. Biby &quot;mandady&quot; ireo izay manana tongotra fa &quot;mikisaka&quot; kosa ireo izay tsy manana izany ([[bibilava]] sns). Izy ireo dia biby mikisaka amin' ny kibony rehefa mifindra toerana&lt;ref&gt;&lt;small&gt;&quot;[https://motmalgache.org/bins/teny2/bibymandady#mg.ex Biby mandady]&quot;, in ''motmalgache.org''&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Ao amin' ny famaritana mahazatra, ny ''Reptilia'' dia voafetra ho filaharana efatra amin' izao fotoana izao, dia:

* ny ''Crocodilia'': karazana [[voay]] 30;
* ny ''Rhynchocephalia'': karazana tokana ankehitriny;
* ny ''Squamata'': anisan' izany ny karazana [[androngo]] 10&amp;nbsp;020 eo ho eo, ny ''Serpentes'' ([[bibilava]]) sy ny  ''Amphisbaenia'' (sahala amin' ny androngo tsy misy rantsam-batana ka toy ny bibilava);
* ary ny ''[[Testudines]]'' (karazan-t[[sokatra]] manodidina ny 340).

Na izany aza, ireo filaharana ireo dia mifanalavitra kokoa noho ny an' ny filaharana hafa heverina ho tsy anisan' ny &quot;reptiliana&quot;. Ohatra, ny voay dia akaiky kokoa ny [[vorona]] (indrindra fa ny fisian' ny hodi-maso fanampiny mangarahara sy ny [[haranana]] ) noho ny [[androngo]] na [[sokatra]].

Fanampin' izany, ny vondrona fôsily sasany izay noheverina ho anisan' ny &quot;Reptilia&quot; taloha dia manana toetra izay tsy ananan' ny biby mandady sy mikisaka ankehitriny: hita fa mitera-batana ny ''Ichthyosauria''; ny hafa toa ny ''Pterosauria'' dia voloina ary ny [[dinôzôro]] dia misy manana maripana tsy miova ka anisan' izany ny ''Theropoda'' izay niandohan' ny [[vorona]]. Izany no antony, nanomboka tamin' ny taompolo 1980 sy tamin' ny fandrosoan' ny sistematika izay miezaka mamantatra ny fifandraisam-pihavanana eo amin' ny zavamananaina, dia nilaozana ny famondronana ho Reptilia (biby mandady sy mikisaka) ho toy ny ambaratongam-panasokajiana, teo amin' ny tontolo akademika (oniversitera) aloha, avy eo tao amin' ny fampianarana ambaratonga voalohany sy faharoa frantsay. Mbola ampiasaina betsaka amin' ny fiteny andavanandro anefa izy io, toraka izany koa ao amin' ny sistematika evôlisiônista ary ho kilasy mora ampiasaina (izay sekoly taksinômikan' ny vitsy anisa ankehitriny, saingy mbola miasa).

== Jereo koa ==

* [[Sahona]]

* [[Vorona]]
* [[Tanalahy]]

== Loharano sy fanamarihana ==</text>
      <sha1>d5m4z4qsw9z3fi2m08mo7ok20a5d5fn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Acrantophis madagascariensis</title>
    <ns>0</ns>
    <id>290187</id>
    <revision>
      <id>1092828</id>
      <timestamp>2024-12-13T11:18:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <comment>Karazana bibilava, izay tsy hita afa-tsy eto Madagasikara</comment>
      <origin>1092828</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1165" sha1="otuhzo0dawq2v0jvnowaxy453n5ikvt" xml:space="preserve">[[Sary:Acrantophis madagascariensis (1).jpg|vignette|344x344px|Dona]]
Ny '''''Acrantophis madagascariensis''''' dia karazana [[bibilava]], izay tsy hita afa-tsy eto [[Madagasikara]], ao amin' ny fianakaviana ''Boidae''. Amin' ny [[Fiteny malagasy|teny malagasy]] izy dia atao hoe '''dona''' na '''do'''. Anarany ara-tsiansa koa ny hoe na '''''Pelophilus madagascariensis'''''.

== Toetoetrany ==
Ity karazana ity dia ao amin' ny fianakaviana ''Boidae'' sy ao amin' ny zana-pianakaviana ''Sanziniinae''. Tsy misy zana-karazana fantatra amin' izao fotoana izao.

Ny vavy lehibe dia mety hahatratra 3 m, ny lahy dia kely kokoa, ny salan-kalavany dia 2,4 m. Io no karazana bibilava lehibe indrindra hita eto Madagasikara. Ny ''Acrantophis madagascariensis'', toy ny hafa ao amin' ilay fianakaviana, dia mamono ny rembiny amin' ny fanerena amin' ny alalan' ny famarorana.

Ny lokon' ny hodiny dia misy tokotanim-bolo manja mena matroka mifangaro volondavenona, ipetahan' ny toa haingo [[miraefadafy]] amin' ny lamosiny misy mainty na volontany amin' ny sisiny. Ny sisiny dia misy haingony boribory fisaka mainty misy pentina mena, matetika misy sisiny na afovoany fotsy.</text>
      <sha1>otuhzo0dawq2v0jvnowaxy453n5ikvt</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1092829</id>
      <parentid>1092828</parentid>
      <timestamp>2024-12-13T11:20:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <comment>Nanampy rohy anatiny</comment>
      <origin>1092829</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1226" sha1="hd3yoalzjr1fvgymwu1z8gtr53nvidy" xml:space="preserve">[[Sary:Acrantophis madagascariensis (1).jpg|vignette|344x344px|Dona]]
Ny '''''Acrantophis madagascariensis''''' dia karazana [[bibilava]], izay tsy hita afa-tsy eto [[Madagasikara]], ao amin' ny fianakaviana ''Boidae''. Amin' ny [[Fiteny malagasy|teny malagasy]] izy dia atao hoe '''dona''' na '''do'''. Anarany ara-tsiansa koa ny hoe na '''''Pelophilus madagascariensis'''''.

== Toetoetrany ==
Ity karazana ity dia ao amin' ny fianakaviana ''Boidae'' sy ao amin' ny zana-pianakaviana ''Sanziniinae''. Tsy misy zana-karazana fantatra amin' izao fotoana izao.

Ny vavy lehibe dia mety hahatratra 3 m, ny lahy dia kely kokoa, ny salan-kalavany dia 2,4 m. Io no karazana bibilava lehibe indrindra hita eto [[Madagasikara]]. Ny ''Acrantophis madagascariensis'', toy ny hafa ao amin' ilay fianakaviana, dia mamono ny rembiny amin' ny fanerena amin' ny alalan' ny famarorana.

Ny lokon' ny hodiny dia misy tokotanim-bolo manja mena matroka mifangaro volondavenona, ipetahan' ny toa haingo [[miraefadafy]] amin' ny lamosiny misy mainty na volontany amin' ny sisiny. Ny sisiny dia misy haingony boribory fisaka mainty misy pentina mena, matetika misy sisiny na afovoany fotsy.

== Jereo koa ==

* [[Tontolo iainana eto Madagasikara]]</text>
      <sha1>hd3yoalzjr1fvgymwu1z8gtr53nvidy</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Katsatsaka</title>
    <ns>0</ns>
    <id>290188</id>
    <revision>
      <id>1092831</id>
      <timestamp>2024-12-13T11:30:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <comment>Androngo kely, mpihinana bibikely ny ankamaroany, hita any amin' ny faritra manana toetany mafana</comment>
      <origin>1092831</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="460" sha1="qbp6mpsnxq2rog8h11zqa57gsljm53b" xml:space="preserve">[[Sary:Phelsuma l. laticauda.jpg|vignette|Katsatsaka]]
Ny '''katsatsaka''' na '''tsatsaka''' dia [[androngo]] kely, mpihinana [[bibikely]] ny ankamaroany, izay hita amin' ny karazam-paritra maro, hita any amin' ny [[Kôntinenta|kôntinanta]] rehetra afa-tsy any [[Antarktika]]. Ao amin' ny zana-pilaharana '''''Gekkota''''' no misy ny katsatsaka,  hita any amin' ny faritra manana toetany mafana eran' izao tontolo izao. Mirefy 1,6 hatramin' ny 60 sm izy ireo.</text>
      <sha1>qbp6mpsnxq2rog8h11zqa57gsljm53b</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Tana (biby)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>290189</id>
    <revision>
      <id>1092832</id>
      <timestamp>2024-12-13T11:50:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <comment>Biby mandady, miaina indrindra eny ambony hazo maniry, afaka miovaova volo arakaraka ny toerana misy azy.</comment>
      <origin>1092832</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1170" sha1="b3xuk9ztxnifidvhuzvb8y4c8l3lq7f" xml:space="preserve">[[Sary:Chamaeleonidae-01.jpg|vignette|348x348px|Tanalahy]]
Ny '''tana''' dia biby mandady, fianakaviana ao amin' ny zana-pilaharana ''Lacertilia'' (androngo), miaina indrindra eny ambony hazo maniry, afaka miovaova volo arakaraka ny toerana misy azy ka sarotra avahana amin' ny manodidina. Ny anaran' ity fianakaviana ity ara-tsiansa dia '''''Chamaeleonidae'''''. Amin' ny [[Fiteny malagasy|teny malagasy]], ny lahy aminy dia atao hoe '''tanalahy''' ary ny vavy '''tanavavy'''.

Nofaritan' i Constantine Samuel Rafinesque tamin' ny taona 1815 ity fianakaviana ity. Misy karazana tanalahy 200 eo ho ny eto ambonin' ny tany. Mizara zana-pianakaviana roa ity fianakaviana ity dia ny ''Chamaeleoninae'' sy ny ''Brookesiinae''. 
[[Sary:Chameleon02.jpg|ankavia|vignette|218x218px|Tanalahy]]
Ny tanalahy dia biby izay miavaka noho ny fihetsehan' ny masony roa tsy mifampiankina, ny lelany afaka mihalava tampoka hisamborany remby avy lavitra, ny rantsantanany mivondrona roa afaka mifampihaona ka miantoka ny fihazonany tsara ny rantsan-kazo, ny fahafahany miovaova loko, ary farany ny rambony izay afaka mifelipelika sy itazomany zavatra ary miasa hahamarin-toerana ny tenany.</text>
      <sha1>b3xuk9ztxnifidvhuzvb8y4c8l3lq7f</sha1>
    </revision>
  </page>
</mediawiki>