Wikipedia mgwiki https://mg.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Fandraisana MediaWiki 1.44.0-wmf.6 first-letter Rakitra Manokana Dinika Mpikambana Dinika amin'ny mpikambana Wikipedia Dinika amin'ny Wikipedia Sary Dinika amin'ny sary MediaWiki Dinika amin'ny MediaWiki Endrika Dinika amin'ny endrika Fanoroana Dinika amin'ny fanoroana Sokajy Dinika amin'ny sokajy TimedText TimedText talk Module Discussion module 0 600 1092877 1073555 2024-12-15T00:09:56Z 200.24.154.84 1092877 wikitext text/x-wiki {{Infobox fiteny |fiteny = Fiteny malagasy |faritany = {{Madagasikara}}, {{Komaoro}}<ref>Jereo ny [[fiteny antalaotra]]</ref> |isan'ny mpiteny = 25 tapitrisa (teny nibeazana)<ref>Isaina ny teny malagasy ofisialy miaraka amin'ny tenim-paritra</ref> |sata = Ofisialy any Madagasikara (miaraka amin'ny teny frantsay) |kaodim-piteny = mg, mlg<ref>[http://www.sil.org/iso639-3/documentation.asp?id=mlg Lisitry ny kaody ISO 639 ho an'ny fitenim-paritra]</ref> |soratra = latina |mpandamina = [[Akademia Malagasy]] }} [[File:WIKITONGUES- Candy speaking Malagasy.webm|thumb|Fiteny malagasy]] Ny '''fiteny''' '''malagasy''' dia fiteny ao amin' ny [[Fiteny baritô|vondrom-piteny baritô]], anisan' ny [[fiteny aostrôneziana]] sy [[Fitenim-paritra malagasy|fitohizam-pitenim-paritra]] ampiasaina indrindra eto [[Madagasikara]]. Ny karazany mahazatra, antsoina hoe "[[Fiteny malagasy ôfisialy|malagasy ôfisialy]]", no [[Fiteny ôfisialy|fiteny ôfisiali]]<nowiki/>n' ny [[Madagasikara|Repoblikan' i Madagasikara]], miaraka amin' ny [[fiteny frantsay]]. Ny fiteny malagasy no [[Fiteny malaiô-pôlineziana andrefana|fiteny malaiô-pôlineziana andrefana indrindra]], fitenin' ny mponina eto Madagasikara nanomboka tamin' ny fiorenam-ponenan' ny [[Aostrôneziana (vahoaka)|Aostrôneziana]] avy any amin' ny [[Nosy Sunda]] (eo amin' ny 7 300 km any ho any) tamn'ny manodidina ny taonjato faha-5 taor. J.K. Anisan' ny [[fiteny baritô]] ny fiteny malagasy ary mifandray akaiky indrindra amin' ny [[fiteny maaniany]], izay mbola ampiasaina any [[Bôrneô|Borneo]]. Ahitana teny indrana avy amin' ny [[Fiteny malay|fiteny maley]] maro koa ny fiteny malagasy<ref><small>Blench, Roger (2009), ''[https://www.rogerblench.info/Language/Austronesian/General/Blench%20Ross%20Festschrift%20paper%20revised.pdf Remapping the Austronesian expansion]'' (PDF), p. 8. In Evans, Bethwyn (2009). Discovering History Through Language: Papers in Honour of Malcolm Ross. Pacific Linguistics.</small> </ref>, nanomboka tamin' ny fiorenam-ponenan' ny Aostrôneziana sy ny varotra teo amin' i Madagasikara sy ireo Nosy Sunda<ref name=":0"><small>Otto Chr. Dahl, ''Malgache et Maanjan: une comparaison linguistique'', Egede-Instituttet Avhandlinger, no. 3 (Oslo: Egede-Instituttet, 1951), p. 13.</small></ref>. Taorian' ny taona 1000 taor. J.K. dia nampiditra [[Fianakaviam-piteny banto|teny banto]] sy [[Fiteny arabo|teny arabo]] maro, nentin' ny mpivarotra sy mpifindra monina vaovao, ny fiteny malagasy. Manodidina ny 29 tapitrisa ny olona miteny malagasy eto Madagasikara sy ao [[Kômôro]]. Ny ankabeazan' ny mponina eto Madagasikara dia manao an' io fiteny io ho fiteny voalohany, toy ny ataon' ny sasany amin' ny taranaky ny Malagasy any amin' ny toeran-kafa. Mizarazara ho [[Fitenim-paritra malagasy|fitenim-paritra]] roa ambin' ny folo ny fiteny malagasy, izay azo avondrona amina sokajim-pitenim-paritra roa lehibe: fitenim-paritra tatsinanana sy fitenim-paritra tandrefana. Miteny amin' ny [[Fiteny merina|fitenim-paritra merina]] ny mponina ao amin' ny tany avo afovoan' ny Nosy, izay misy an' Antananarivo renivohitra sy nisy ny [[Fanjakan' Imerina|Fanjakana Merina]] taloha. Ny fitenim-paritra merina no fototry ny fiteny malagasy ampiasain' ny fitantanan-draharaham-panjakana sy ny haino aman-jery eto Madagasikara. Io fiteny malagasy manara-penitra io no iray amin' ny fiteny ôfisialy roan' i Madagasikara, miaraka amin' ny fiteny frantsay, araka ny [[Lalàmpanorenan' i Madagasikara|lalàm-panorenan]]' ny [[Repoblika Fahefatra (Madagasikara)|Repoblika fahefatr]]' i Madagasikara tamin' ny taona 2010. Soratana amin' ny [[tarehin-tsoratra latina]] nampidirin' ny misiônera tandrefana tamin' ny fiandohan' ny taonjato faha-19 ny fiteny malagasy. Talohan' izany dia nampiasaina ny [[Sorabe]] izay fampifanarahana ny [[abidy arabo]] amin' ny fiteny malagasy. Araka ny antontanisan' ny [[Akademia Malagasy|Akademia malagasy]] dia ny 83,61 % dia tsy miteny afatsy amin' ny fiteny malagasy<ref><small>http://www.lexpressmada.com/5156/print-article-32163.html [[http://archive.wikiwix.com/cache/?url=http%3A%2F%2Fwww.lexpressmada.com%2F5156%2Fprint-article-32163.html archive]]</small></ref>. == Fanasokajiana == Ny endriky ny fiteny malagasy dia tsy tahaka ny fiteny ao [[Afrika]] satria io fiteny io dia ao amin' ny vondrona [[Fiteny malaiô-pôlineziana|malaiô-pôlineziana]], sampan' ny vondrona [[Fiteny aostrôneziana|aostrôneziana]]<ref><small>"[[ethnologuefamily:1767-16|Malagasy's family tree]]" on ''Ethnologue''</small></ref>, vondrona ahitana koa fiteny any [[Indônezia]], [[Malezia]], [[Filipina]] ary any nosy any [[Ranomasimbe Pasifika|Pasifika]]. Raha ny marina, ny fifandraisan' ny fiteny malagasy amin' ny fiteny aostrôneziana hafa dia efa tsikaritry ny manam-pahaizana tany am-boalohany, toa an' ilay manam-pahaizana hôlandey [[Adriaan Reland]] tamin' ny taona 1708<ref><small>Blench, Roger (2007). [https://web.archive.org/web/20110721180146/http://www.rogerblench.info/Archaeology%20data/Indian%20Ocean/Blench%20final%20Azania%202007.pdf "New Palaeozoogeographical Evidence for the Settlement of Madagascar"] (PDF). ''Azania: Archaeological Research in Africa''. [https://www.rogerblench.info/Archaeology%20data/Indian%20Ocean/Blench%20final%20Azania%202007.pdf Arsiva] tamin’ ny 21 -07-2011.</small></ref>. Ny fiavian' ny fiteny malagasy dia fantatry ny mpandini-piteny hatramin' ny taonjato faha-19. Ny fiteny malagasy dia iray vondrona amin' ny [[fiteny baritô]] any amin' ny faritany atsimo-atsinanana amin' ny nosy [[Bôrneô]]. Amin' ny fiteny aostrôneziana rehetra, i [[Otto Christian Dahl|Dahl]] (1951) dia nampiseho fa ny fiteny mlagasy sy ny fiteny maaniany – izay fiteny baritô atsinanana ampiasaina any Kalimantan Afovoany (any Indônezia ao amin' ny nosy Borneo) – dia tena mifandray akaiky<ref><small>Dahl, Otto Christian (1951), ''Malgache et Maanyan: Une comparaison linguistique'', Avhandlinger utgitt av Instituttet 3 (in French), Oslo: Egede Instituttet</small></ref>. Io fiteny io koa dia misy nandray singa maro avy amin' ny [[fiteny malay taloha]]. Fanampin' izany dia nindrana teny sy singa momba ny fanakambanam-peo avy amin' ny [[Fianakaviam-piteny banto|fiteny banto]] ny fiteny malagasy (Dahl 1988). Betsaka ny fitovian' ny fiteny malagasy amin' ny [[fiteny maaniany]], fiteny tenenina ao amin' ny faritry ny renirano [[Barito (renirano)|Barito]], ao amin' ny tapany atsimon' i [[Bôrneô]]. Lazaina fa [[Aostrôneziana (vahoaka)|mponina aotrôneziana]] avy amin' ny [[Vondro-nosy Maley|Tamba-nosy Maley]] nandalo tany Bôrneô no nipetraka teto Madagasikara, na dia tsy fantatra aza ny anton' io fifindra-monina io. Taty aoriana dia nihevitra i [[Alexander Adelaar|Adelaar]] (1995) fa ny voambolana ao amin' ny fiteny malagasy koa dia ahitana teny maro avy any [[Sulawesi Atsimo]]<ref><small>Adelaar, Alexander (1995). "[https://brill.com/view/journals/bki/151/3/article-p325_1.xml Asian Roots of the Malagasy: A Linguistic Perspective]". ''Bijdragen tot de Taal-, Land- en Volkenkunde''. 151 (3): 325–356..</small></ref>. Ny porofo fanampiny momba ity soso-kevitra ity dia natolotr' i [[Roger Blench|Blench]] (2018)<ref><small>Blench, Roger (2018), ''[https://www.rogerblench.info/Language/Austronesian/Malagasy/Stratification%20in%20the%20settlement%20of%20Madagascar%202018.pdf Interdisciplinary Approaches to Stratifying the Peopling of Madagascar]'' (PDF) – via ''www.rogerblench.info''</small></ref>. Taonjato maro taty aoriana, nifangaro tamin' ny [[Arabo (olona)|Arabo]] sy ny [[Masombika]] (Afrikana avy amin' ny Tontolo Soahily) ny [[Aostrôneziana (vahoaka)|Aostrôneziana]]. Any [[Banjarmasin]], nosin' i [[Kalimantan]] ([[Indônezia]]) no foiben' ny fiteny baritô. Ny fiteny akaikikaikin' ny fiteny malagasy ankehitriny dia ny [[fiteny maaniany]]. Misy koa ny [[fiteny samihima]] sy ny [[fiteny dosona deiaha]] sns. Ao amin' ny fiteny malagasy dia misy indran-teny avy amin' ny [[fiteny arabo]] sy avy amin' ny [[fiteny soahily]]. === Oha-pampitahana === Azo ampitahaina ny voambolana fototra avy amin' ny [[lisitra Swadesh]] ary izy io dia mamoaka ity tabilao manaraka ity: {| class="wikitable" ! malagasy || [[Fiteny malay|malay-indôneziana]]|| [[Fiteny tahisiana|tahisiana]] |-- | ''tany '' || ''tanah'' || ''fenua'' (ind. ''benua'' = "kôntinenta") |-- | ''lanitra '' || ''langit'' || ''ra'i'' |-- | ''rano '' || ''air'' (''danau'' = "farihy") || ''vai'' |-- | ''afo'' || ''api'' || ''āuahi'' |-- | ''lehilahy'', ''lahy'' || ''laki-laki'' || ''tane'' |-- | ''vehivavy'', ''vaviny'' || ''wanita'', ''perempuan'' || ''vahine'' |-- | ''mihinana'', ''homana'' || ''makan'' || '' 'amu'' |-- | ''misotro'' (''minona'') || ''minum'' || ''inu'' |-- | ''lehibe'', ''ngeza'',"be" || ''besar'' || ''rahi'' |-- | ''kely'', ''tity'' || ''kecil'' || ''iti'' |-- | ''alina'', ''Maizina'' || ''malam'' || ''po'' |-- | ''andro'', ''matsana'' || ''hari'' || ''mahana'' |} {|class="wikitable" style=text-align:center |- ! Fanisana ! 1 ! 2 ! 3 ! 4 ! 5 ! 6 ! 7 ! 8 ! 9 ! 10 |- | '''[[Fiteny prôtô-aostrôneziana|prôtô-aostrôneziana]]''', tokony 4000 tal. J.K. | *isa | *duSa | *telu | *Sepat | *lima | *enem | *pitu | *walu | *Siwa | *puluq |- ! malagasy | iray/isa | roa | telo | efatra | dimy | enina | fito | valo | sivy | folo |- ! [[Fiteny maaniany|maaniany]] | isa | rueh | telo | epat | dime | enem | pitu | balu | su'ey | sapulu |- ! [[Fiteny kadazana|kadazana]] | iso | duvo | tohu | apat | himo | onom | tu'u | vahu | sizam | hopod |- ! [[Fiteny dosona deiaha|dosona]] | iso | duo | tolu | apat | limo | onom | turu | walu | siam | hopod |- ! [[Fiteny varay|varay]] | usá | duhá | tuló | upát | limá | unóm | pitó | waló | siyám | napúlo |- ! [[Fiteny tagalôga|tagalôga]] | isá | dalawá | tatló | ápat | limá | ánim | pitó | waló | siyám | sampu |- ! [[Fiteny hiligainôna|hiligainôna]] | isa | duha | tatlu | apat | lima | anum | pito | walu | siyam | pulo |- ! [[Fiteny karay-a|kinaray-a]] | sara | darwa | tatlo | apat | lima | anəm | pito | walo | siyam | pulû |- ! [[Fiteny ilôkanô|ilôkanô]] | maysá | dua | talló | uppát | limá | inném | pitó | waló | siam | sangapúlo |- ! [[Fiteny samôrô|samôrô]] | maisa/håcha | hugua | tulu | fatfat | lima | gunum | fiti | guålu | sigua | månot/fulu |- ! [[Fiteny malay|maley]] ([[Fiteny indôneziana|indôneziana]] sy [[Fiteny maleziana|maleziana]]) | satu | dua | tiga | empat | lima | enam | tujuh | (de)lapan | sembilan | sepuluh |- ! [[Fiteny sondaney|sondaney]] | hiji | dua | tilu | opat | lima | genep | tujuh | dalapan | salapan | sapuluh |- ! [[Fiteny javaney|javaney]] | siji | loro | telu | papat | limå | nem | pitu | wålu | sångå | sepuluh |- ! [[Fiteny tetoma|tetoma]] | ida | rua | tolu | haat | lima | neen | hitu | ualu | sia | sanulu |- ! [[Fiteny fijiana|fijiana]] | dua | rua | tolu | vā | lima | ono | vitu | walu | ciwa | tini, -sagavulu |- ! [[Fiteny tôngana|tôngana]] | taha | ua | tolu | fā | nima | ono | fitu | valu | hiva | -fulu |- ! [[Fiteny samôana|samoan]] | tasi | lua | tolu | fa | lima | ono | fitu | valu | iva | sefulu |} == Tantara == [[File:Sorabe-Malagasy Arabic script.jpg|thumb|right|250px|[[Sorabe]] mandraikitra ny ampahan' ny tadidy mikasika an' i [[Ralitavaratra]]. Ny sorabe no abidy nampiasaina tamin' ny fanoratana ny teny malagasy malagasy alohan' ny naha-ôfisialy ny [[abidy latina]].]] Ny [[Aostrôneziana (vahoaka)|Aostrôneziana]] avy any [[Azia Atsimo-Atsinanana an-dranomasina]] avy any amin' ny [[Nosy Sunda]] (Tangoro-nosy Maley) no nanorim-ponenana voalohany teto [[Madagasikara]]<ref><small>Ricaut, François-X; Razafindrazaka, Harilanto; Cox, Murray P; Dugoujon, Jean-M; Guitard, Evelyne; Sambo, Clement; Mormina, Maru; Mirazon-Lahr, Marta; Ludes, Bertrand; Crubézy, Eric (2009). [https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2808327/ "A new deep branch of eurasian mtDNA macrohaplogroup M reveals additional complexity regarding the settlement of Madagascar"]. ''BMC Genomics''. 10 (1): 605.</small></ref>. Mikasika ny lalan' izy ireo, ny mety ho nahatongavan' ny [[Fiteny indôneziana|fiteny aostrôneziana indôneziana]] dia niampita mivantana ny [[Ranomasimbe Indiana|Ranomasimbe Indianina]] avy any [[Java]] ka hatraty Madagasikara. Azo inoana fa namakivaky an' ireo nosin' i [[Maldiva]] izy ireo, izay misy porofon' ny famolavolana endriky ny sambo indôneziana tranainy sy ny teknôlôjian' ny fanjonoana izay mbola misy mandraka ankehitriny<ref><small>P. Y. Manguin. ''Pre-modern Southeast Asian Shipping in the Indian Ocean: The Maldive Connection''. ‘New Directions in Maritime History Conference’ Fremantle. December 1993.</small></ref>. Nitohy nandritra ny arivo taona voalohany ny fifindra-monina, araka ny nohamafisin' ny mpikaroka momba ny fiteny izay naneho ny fifandraisana akaiky teo amin' ny fiteny malagasy sy ny [[fiteny maley taloha]] sy ny [[fiteny javaney taloha]] tamin' io vanim-potoana io<ref><small>Adelaar, K. Alexander; Himmelmann, Nikolaus, eds. (2005). ''[https://books.google.mg/books?id=5i1aMcmLWlMC&pg=PR14&redir_esc=y The Austronesian Languages of Asia and Madagascar]''. Psychology Press.</small></ref>. Avy amin' ny [[fiteny baritô]] atsimo-atsinanana ny fiteny malagasy, ary ny fiteny maaniany no mpihavana akaiky indrindra aminy, miaraka amin' ny indran-teny maley sy javaney maro<ref name=":0" /><ref><small>K. Alexander Adelaar, "[https://wiki.santafe.edu/images/6/6d/IndonesianMigrations.pdf The Indonesian Migrations to Madagascar: Making Sense of the Multidisciplinary Evidence]" (PDF), in Truman Simanjuntak, Ingrid Harriet Eileen Pojoh and Muhammad Hisyam (eds.), ''Austronesian Diaspora and the Ethnogeneses of People in Indonesian Archipelago'', (Jakarta: Indonesian Institute of Sciences, 2006), pp. 8–9.</small></ref>. Fantatra fa nentin' ny [[Maley (vahoaka)|Maley]] sy ny [[Javaney (vahoaka)|Javaney]] mpivarotra ho mpiasa sy [[Andevo (teto Madagasikara)|andevo]] tamin' ny andian-tsambon' izy ireo ny [[Maaniany (vahoaka)|Maaniany]], andian-tsambo izay tonga teto Madagasikara tamin' ny manodidina ny taona 50–500 taor. J.K.<ref><small>Dewar, Robert E.; Wright, Henry T. (1993). [["The culture history of Madagascar"]]. ''Journal of World Prehistory''. 7 (4): 417–466.</small> </ref><ref><small>Burney DA, Burney LP, Godfrey LR, Jungers WL, Goodman SM, Wright HT, Jull AJ (August 2004). [http://www.cavereserve.org/resources/publications-burneys/Burney%20et%20al%202004%20chronology%20madagascar.pdf "A chronology for late prehistoric Madagascar"]. ''Journal of Human Evolution''. 47 (1–2): 25–63..</small></ref>. Taty aoriana, tokony tamin' ny taona 1000, ny Aostrôneziana tonga voalohany dia nifangaro amin' ny [[Banto (vahoaka)|Banto]] sy ny [[Arabo (vahoaka)|Arabo]], ankoatra ny hafa<ref><small>Ferrand, Gabriel (1905), "[https://books.google.mg/books/about/Les_Migrations_Musulmanes_Et_Juives_%C3%80_M.html?id=dpbztwEACAAJ&source=kp_book_description&redir_esc=y Les migrations musulmanes et juives à Madagascar]", ''Revue de l'histoire des religions'', Paris</small></ref>. Misy ny porofo fa ny fahatongavan' ny [[fitenim-paritra malagasy]] voalohany tany amin' ny faritra atsimon' ny morontsiraka atsinanan' i Madagasikara<ref><small>Serva, Maurizio; Petroni, Filippo; Volchenkov, Dima; Wichmann, Søren (2011). "[https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3223632/ Malagasy Dialects and the Peopling of Madagascar]". ''Journal of the Royal Society'', Interface. 9 (66): 54–67.</small> </ref>. Manana zavakanto nentim-paharazana amin' ny teny ([[hainteny]]) ary tantara sy angano an-tononkalo ny [[Malagasy (vahoaka)|Malagasy]]. Ny malaza indrindra dia ny tantara' Ibonia, izay maherifo malagasy<ref name=":2"><small>"[https://web.archive.org/web/20110722072223/http://www.haisoratra.org/breve.php3?id_breve=529 La traduction de la Bible malgache encore révisée]". ''haisoratra.org''. 3 May 2007. [https://web.archive.org/web/20110722072223/http://www.haisoratra.org/breve.php3?id_breve=529http://www.haisoratra.org/breve.php3?id_breve=529 Arsiva] tamin' ny 22 Jolay 2011.</small></ref>. Ny haisoratra malagasy dia efa nanomboka tamin' ny taonjato faha-19. Ny Frantsay tonga tao Fort-Dauphin ([[Taolagnaro]]) tamin' ny taonjato faha-17, dia nahita soratra tamin' ny [[sorabe]]. Ny soratra voalohany natao amin' ny [[abidy latina]] dia ny [[rakibolana]] malagasy-hôlandey nosoratana tamin' ny fanombohan' ny taonjato faha-17 navoakan' i [[Gabriel Ferrand]] voalohany tamin' ny 1908. Ny sorabe dia soratra mety nampidirina eto Madagasikara tamin' ny taonjato faha-15. [[Radama Voalohany|Radama I]], mpanjaka nahay mamaky teny sy manoratra tao amin' ny [[Fanjakana Merina]], dia nametra ny [[litera]] ampiasaina ao amin' ny [[abidy malagasy]] avy amin' ny [[abidy latina]] mbola ampiasaintsika amin' izao fotoana izao; saingy ny fitsipi-panoratana ampiasaina fotsiny no niova. Nikasa hanangana fiangonana sy trano sekoly hianarana [[abidy]] miaraka amin' ireo misiônera prôtestanta avy ao amin' ny [[London Missionary Society]] i Radama I. Ny boky voalohany natonta printy tamin' ny teny malagasy soratana amin' ny abidy vaovao, dia ny [[Baiboly amin' ny teny malagasy|Baiboly]], nadikan' ny misiônera kristiana britanika tamin' ny taona 1835 niasa tao Imerina. Ny [[rakibolana]] vita printy voalohany dia ny rakibolana malagasy-frantsay nataon' i [[Étienne de Flacourt]]. == Faritra itetenana azy == Ny fiteny malagasy no tena fiteny ampiasaina indrindra eto [[Madagasikara]]. Miteny izany koa ny vondrom-piarahamonina malagasy any amin’ ny nosy manodidina ao amin' ny [[Ranomasimbe Indiana|Ranomasimbe Indianina]] toa an' i [[La Réunion]], i [[Mayotte]] ary i [[Maorisy]]. Misy ihany koa ny vondrom-piarahamonina malagasy mpila ravinahitra miteny an' io fiteny io any [[Eorôpa]] sy any [[Amerika Avaratra]]. == Satan' ny fiteny malagasy == Ny [[Fiteny merina|fitenim-paritra merina]] ao amin' ny fiteny malagasy no heverina [[fitenim-pirenena]] eto Madagasikara. Anisan' ny [[fiteny ôfisialy]] roa, miaraka amin' ny [[fiteny frantsay]], izy io ao amin' ny [[Lalàmpanorenan' i Madagasikara|Lalàm-panorenana]] tamin' ny taona 2010 izay nametraka ny [[Repoblika Fahefatra (Madagasikara)|Repoblika fahefatra]]. Teo aloha, araka ny lalàm-panorenana tamin' ny taona 2007, ny fiteny malagasy dia iray amin' ny fiteny ôfisialy telo miaraka amin' ny fiteny frantsay sy ny [[fiteny anglisy]]. Ny fiteny malagasy no fiteny enti-mampianatra eny amin' ny sekolim-panjakana rehetra hatramin' ny kilasy fahadimy ho an' ny taranja rehetra, ary mijanona ho fiteny enti-mampianatra hatramin' ny lisea ho an' ny taranja tantara sy ny teny malagasy. (jereo: [[Fanagasiana]]) == Fitenim-paritra eto Madagasikara == [[Sary:Map_of_Malagasy_language_dialects.svg|vignette|260x260px|Fitenim-paritra malagasy]] Rehefa jerena amin' ny lafiny fandiniham-piteny ny fiteny malagasy, dia misy [[Fitenim-paritra malagasy|fitenim-paritra]] maromaro fa mitovitovy, izay heverina fa tsy fiteny mahaleo tena ny tsirairay aminy. Ny mpahay teny dia mizara ny fitenim-paritra malagasy ho vondrona roa, dia ny fitenim-parira atsinanana (ahitana ny [[fiteny merina]]) sy ny fitenim-paritra andrefana (ahitana ny [[fiteny sakalava]]), ka ny faritry ny tovifiteny dia manaraka ny hazondamosin' ny Nosy, ary amin' izany ny atsimo dia ao amin' ny vondona andrefana, fa ny lembalemba afovoany sy ny ankamaroan' ny avaratra (ankoatra ny any amin' ny tendrony indrindra) dia ao amin' ny vondrona atsinanana. Ny ''[[Ethnologue]]'' dia mirakitra fitenim-paritra malagasy roa ambin' ny folo izay sokajiny ho fiteny miavaka. Misy fitoviana voambolana eo amin' ny 70 % amin' ny fiteny merina izy ireo. Na dia mitondra anaram-poko aza ny fitenim-paritra malagasy dia tsy mltovy ny isan' ny [[Foko eto Madagasikara|foko]] sy ny fitenim-paritra eto Madagasikara. === Fitenim-paritra tatsinanana === Araka ny fanasokajian' ny ''[[Ethnologue]]'' dia misy fitenim-paritra dimy ny vondrona atsinanana, dia ireto izany: * [[fiteny betsimisaraka avaratra]] (mpiteny miisa 1 270 000) – fitenin' ny [[Betsimisaraka]] any amin' ny morontsiraka avaratra-atsinanan' ny Nosy; * [[fiteny betsimisaraka atsimo]] (misy mpiteny miisa 2 000 000) – tenenin' ny [[Betsimisaraka]] ao amin' ny tapany avaratra amin' ny [[Faritra Vatovavy-Fitovinany|Faritra Vatovavy Fitovinany]]; * [[Fiteny malagasin' ny afovoan-tany|fitenin' ny afovoan-tany]], (misy mpiteny miisa 10 893 000) – tenenina ao afovoan' ny Nosy sy ahitana fitenim-paritra [[Fiteny betsileo|betsileo]], [[Fiteny bezanozano|bezanozano]], [[Fiteny merina|merina]], [[Fiteny sihanaka|sihanaka]], [[Fiteny tanala|tanala]], [[Fiteny antefasy|antefasy]], ary [[Fiteny antemoro|antemoro]]; * [[Fiteny antanosy|fiteny tanosy]] (ahitana mpiteny miisa 639 000) – tenenin' ny [[Antanosy]] any atsimon' ny Nosy<ref><small>"[https://joshuaproject.net/people_groups/10346/MA Antanosy in Madagascar]". ''Joshua Project''.</small> </ref>; *[[Fiteny antesaka|fiteny tesaka]] (misy mpiteny miisa 1 130 000) – tenenin' ny Antaisaka any atsimo-atsinanan' ny Nosy<ref name=":1"><small>"[https://www.ethnologue.com/country/MG/ Madagascar]". ''Ethnologue''. Notsidihina tamin' ny 17 jona 2017</small></ref>. === Fitenim-paritra tandrefana === Araka ny fanasokajian' ny ''[[Ethnologue]]'' dia misy fitenim-paritra enina, miampy ny [[fiteny kibosy]], ny vondrona andrefana, dia ireto izany: * [[fiteny antankarana]] (misy mpiteny miisa 156 000) – tenenin' ny [[Antankarana]] any amin' ny tendrony avaratry ny Nosy; * [[Fiteny bara (malagasy)|fiteny bara]] (misy mpiteny miisa 724 000) – tenenin' ny [[Bara]] any amin' ny tapany atsimon' ny Nosy; * [[fiteny masikoro]] (misy mpiteny miisa 550 000) – tenenin' ny [[Masikoro]] any amin' ny tapany atsimo-andrefan' ny Nosy; * [[fiteny sakalava]] (misy mpiteny miisa 1 210 000) – fitenin' ny Sakalava any amin' ny morontsiraka andrefan' ny Nosy; * [[fiteny tandroy-mahafaly]] (mpiteny miisa 1 300 000) – fitenin' ny Antandroy sy ny Mahafaly any amin' ny tendrony atsimo amin' ny Nosy, izay mizara ho [[Fiteny antandroy|fiteny tandroy]] sy [[fiteny mahafaly]]; * [[fiteny tsimihety]] (misy mpiteny miisa 1 615 000) – tenenin' ny [[Tsimihety]]<ref name=":1" />; * [[fiteny kibosy]] (misy mpiteny miisa 41 700) dia tenenina ao amin' ny faritr' i [[Mayotte]]<ref><small>"[[ethnologue:buc/|Bushi]]". ''Ethnologue''. Notsidihina tamin' ny 18 Marsa 2024.</small></ref>, izay ao anatin' ny [[Tamba-nosin' i Kômôro|Vondro-nosy Kômôro]] any avaratra-andrefan' i Madagasikara. Eto Madagasikara dia misy ny [[Teny malagasy ôfisialy|fiteny malagasy ôfisialy]] izay miasa eran' ny Nosy amin' ny raharaham-panjakana sy ny haino aman-jery ([[gazety]] sy ny [[Onjam-peo|radiô]] ary ny [[fahitalavitra]]) ary ny [[Fivavahana eto Madagasikara|fivavahana]] nampidirina teto [[Madagasikara]]. === Fahasamihafan' ny fitenim-paritra === Hita eo ambany ny tabilao maneho ny lanjan' isan' ny fahasamihafan' ny tenim-paritra. {| class="wikitable" style="margin:auto;clear:both;text-align:center;" |+ '''Lanjan' isan' ny fitoviam-boambolana amin' ny tenim-paritra''' |- !colspan="2" | !width=4% align=center | 1 !width=4% align=center | 2 !width=4% align=center | 3 !width=4% align=center | 4 !width=4% align=center | 5 !width=4% align=center | 6 !width=4% align=center | 7 !width=4% align=center | 8 !width=4% align=center | 9 !width=4% align=center | 10 !width=4% align=center | 11 !width=4% align=center | 12 !width=4% align=center | 13 !width=4% align=center | 14 !width=4% align=center | 15 !width=4% align=center | 16 !width=4% align=center | 17 !width=4% align=center | 18 |- | align=center | 1 || [[Fiteny merina|Merina]]|| 100 || 81 || 81 || 92 || 92 || 86 || 78 || 80 || 79 || 68 || 71 || 68 || 70 || 70 || 61 || 77 || 69 || 61 |- | align=center | 2 || [[Fiteny antemoro|Temoro]]|| 81 || 100 || 78 || 79 || 80 || 78 || 81 || 88 || 88 || 67 || 69 || 71 || 72 || 69 || 61 || 76 || 73 || 65 |- | align=center | 3 || [[Fiteny betsimisaraka|Betsimisaraka]]|| 81 || 78 || 100 || 84 || 78 || 77 || 80 || 78 || 75 || 77 || 70 || 65 || 66 || 62 ||style="background-color:yellow"| 54 || 74 || 96 || 61 |- | align=center | 4 || [[Fiteny sihanaka|Sihanaka]]|| 92 || 79 || 84 || 100 || 86 || 81 || 76 || 79 || 77 || 72 || 69 || 67 || 68 || 66 ||style="background-color:#B2FFFF"| 59 || 72 || 68 ||style="background-color:#B2FFFF"| 58 |- | align=center | 5 || [[Fiteny betsileo|Betsileo]]-1<ref group=m>Ambositra</ref> || 92 || 80 || 78 || 86 || 100 || 88 || 77 || 81 || 79 || 68 || 74 || 71 || 75 || 71 || 61 || 79 || 71 || 62 |- | align=center | 6 || Betsileo-2<ref group=m>Fianarantsoa</ref> || 86 || 78 || 77 || 81 || 88 || 100 || 77 || 80 || 77 || 67 || 71 || 74 || 79 || 74 || 66 || 82 || 75 || 66 |- | align=center | 7 || [[Fiteny antambahoaka|Antambahoaka]]|| 78 || 81 || 80 || 76 || 77 || 77 || 100 || 74 || 74 || 69 || 66 || 64 || 64 || 60 ||style="background-color:red"| <font color=white>52</font> || 67 || 64 ||style="background-color:#B2FFFF"| 56 |- | align=center | 8 || [[Fiteny antesaka|Antesaka]]|| 80 || 88 || 78 || 79 || 81 || 80 || 74 || 100 || 89 || 67 || 70 || 71 || 73 || 72 || 62 || 76 || 72 || 63 |- | align=center | 9 || [[Fiteny zafisoro|Zafisoro]]|| 79 || 88 || 75 || 77 || 79 || 77 || 74 || 89 || 100 || 63 || 68 || 68 || 72 || 71 || 61 || 76 || 71 || 63 |- | align=center | 10 || [[Fiteny tsimihety|Tsimihety]]|| 68 || 67 || 77 || 72 || 68 || 67 || 69 || 67 || 63 || 100 || 75 || 61 || 64 || 63 ||style="background-color:yellow"| 54 || 68 || 64 ||style="background-color:#B2FFFF"| 56 |- | align=center | 11 || [[Fiteny antankarana|Tankarana]]|| 71 || 69 || 70 || 69 || 74 || 71 || 66 || 70 || 68 || 75 || 100 || 65 || 68 || 69 ||style="background-color:#B2FFFF"| 59 || 70 || 67 ||style="background-color:#B2FFFF"| 56 |- | align=center | 12 || [[Fiteny vezo|Vezo]]|| 68 || 71 || 65 || 67 || 71 || 74 || 64 || 71 || 68 || 61 || 65 || 100 || 84 || 74 || 64 || 77 || 80 || 69 |- | align=center | 13 || [[Fiteny mahafaly|Mahafaly]]|| 70 || 72 || 66 || 68 || 75 || 79 || 64 || 73 || 72 || 64 || 68 || 84 || 100 || 80 || 68 || 83 || 86 || 76 |- | align=center | 14 || [[Fiteny sakalava|Sakalava]]-1<ref group=m>Morondava</ref> || 70 || 69 || 62 || 66 || 71 || 74 || 60 || 72 || 71 || 63 || 69 || 74 || 80 || 100 || 82 || 79 || 75 || 66 |- | align=center | 15 || Sakalava-2<ref group="m">Belon' i Tsiribihina</ref>|| 61 || 61 ||style="background-color:yellow"| 54 ||style="background-color:#B2FFFF"| 59 || 61 || 66 ||style="background-color:red"| <font color=white>52</font> || 62 || 62 ||style="background-color:yellow"| 54 ||style="background-color:#B2FFFF"| 59 || 64 || 68 || 82 || 100 || 70 || 67 || 63 |- | align=center | 16 || [[Fiteny bara|Bara]]|| 77 || 76 || 74 || 72 || 79 || 82 || 68 || 76 || 76 || 68 || 70 || 77 || 83 || 79 || 70 || 100 || 85 || 74 |- | align=center | 17 || [[Fiteny antandroy|Tandroy]]-1<ref group=m>Masinoro, Ambalavao</ref> || 69 || 73 || 69 || 68 || 71 || 75 || 64 || 72 || 71 || 64 || 67 || 80 || 86 || 75 || 67 || 85 || 100 || 83 |- | align=center | 18 || Tandroy-2<ref group=m>Antanimoro</ref> || 61 || 65 || 61 ||style="background-color:#B2FFFF"| 58 || 62 || 66 ||style="background-color:#B2FFFF"| 56 || 63 || 63 ||style="background-color:#B2FFFF"| 56 ||style="background-color:#B2FFFF"| 56 || 69 || 76 || 66 || 68 || 74 || 83 || 100 |} <references group=m/> == Voambolana == Ny ankamaroan' ny voambolana fototra dia itovian' ny fiteny malagasy amin' ny [[fiteny maaniany]], izay fiteny any amin' ny faritry ny ony [[Barito (ony)|Barito]] any amin' ny tapany atsimon' i [[Bôrneô|Borneo]]. Ny fiteny malagasy koa dia ahitana indran-teny sasany avy amin' ny [[fiteny arabo]] sy [[Fianakaviam-piteny banto|banto]] (indrindra ny [[Fiteny sabaky|sampana sabaky]], izay niavian' ny [[fiteny soahily]] indrindra), ary vao haingana avy amin' ny [[fiteny frantsay]] sy [[Fiteny anglisy|anglisy]]. === Indran-teny tamin' ny fiteny javaney sy maley === Betsaka ny indran-teny amin' ny fiteny malagasy avy amin' ny [[fiteny malay|fiteny maley]] sy [[fiteny javaney]] taloha; anisan' ireo teny ireo ny hoe [[trozona|''trozona'']], iray amin' ny teny maley hoe ''duyung''; ny ''[[horita]]'' avy amin' ny teny hoe ''gurita''; ny ''[[fano]]'' avy amin' ny teny hoe ''penyu'', ny ''hara'' avy amin' ny teny maley hoe ''karah'', ny ''fanohara'' (karazan-tsokatra) avy amin' ny teny maley hoe ''penyu karah''; ''[[rivotra]]'' avy amin' ny teny maley hoe ''ribut'' midika "rivomahery" na "rivodoza"; ''[[Tanjona (jeôgrafia)|tanjona]]'' avy amin' ny teny maley hoe ''tanjung''; ''harana'' avy amin' ny teny maley hoe ''karang''; ''[[sambo]]'' sy ''[[nosy]]'' avy amin' ny [[Fiteny javaney|teny javaney]] hoe ''sāmvaw'' sy ''nusa'', sns. === Indran-teny avy amin' ny fiteny sanskrity === Ny indran-teny avy amin' ny [[Fiteny sanskrity|teny sanskrity]] dia mikasina ny isa sy ny [[Tetiandro malagasy|tetiandro]]. Azo atao ohatra izao ny teny hoe ''[[tantara]]'' avy amin' ny teny sanskrity hoe ''tantra'' midika "rijan-kevitra" na "teôria"; toraka izany koa ny teny hoe ''[[hetsy]]'' (100 000) izay avy amin' ny teny maley hoe ''keti'' nindramina tamin' ny teny sanskrity hoe ''koṭi'' midika hoe "folo tapitrisa". Ny teny avy amin' ny [[fiteny sanskrity]] moa dia nindramin' ny fiteny malagasy talohan' ny nahatongavan' ny [[Malagasy (vahoaka)|Malagasy]] teto Madagasikara. Ka noho izany izy ireo dia niharan' ny fiovana ara-drafipeo, ka tsy fantatra avy hatrany intsony ny fiaviany raha tsy dinihana amin' ny alalan' ny [[Haitsikerafiteny|haifiteny]] mampitaha ([[Fiteny frantsay|frantsay]]: ''linguistique comparative'')<ref><small>Hita ao amin' ny fiteny malay koa ireo indran-teny ireo, ka anisan' ny poforon' ny fiantraikan' ny fiteny sanskrity tamin' ny fiteny malagasy talohan' ny nahatongavan' ny Malagasy teto Madagasikara izany zavatra izany.</small></ref>. === Indran-teny avy amin' ny fiteny hafa === Ankehitriny ny fiteny malagasy dia nindran-teny tamin' ny [[fiteny arabo]] (voambolana mikasika ny [[Fanandroana malagasy|fanandroana]]), ny [[Fiteny soahily|fieny soahily]] (voambolana mikasika ny biby ompiana toy ny teny hoe ''omby'', ''ondry'' na ''akoho'') ary tamin' ny [[teny frantsay]] sy [[Fiteny anglisy|anglisy]] ho an' ny voambolana mikasika ny fitaovana ampiasaina amin' izao fotoana izao, toy ny [[solosaina]] azo tenenina koa hoe ''ordinatera'' na ''kompiotera''. Ao koa ny anaran' ny karazan-java-kohanina toy ny ''piza'' (na ''pija''), ny ''makaraona'' sns... Nanana ny fianjadiany ihany koa ny [[fiteny arabo]], indrindraindrindra amin' ny voambolana ampiasaina amin' ny [[Fanandroana malagasy|fanandroana]] ary ireo vondron-kintan' ny [[Zodiaka|zôdiaka]]: ''Alahamady'', ''Adaoro'', ''Asorotany'', sns...; ary koa amin' ny lafiny [[tetiandro]], amin' ny fampiasana ireo teny arabo ho fiantsoana ny [[anaran'andron'ny herinandro|anaran' andron' ny herinandro]]: ''Alatsinainy'', ''Talata'', ''Alarobia'', sns.. == Feon-teny == === Zanapeo === Aseho anatin' ity fafana eto ambany ity ny [[zanapeo]]<nowiki/>n' ny fiteny malagasy. align: center" {| class="wikitable" style="text-" ! ! Aloha ! Afovoany ! Aoriana |- ! Avo | {{IPA|i}} (i, y) | | {{IPA|u}} (o) |- ! Afovoany | {{IPA|e}} (e) | | |- ! Ambany | | {{IPA|a}} (a) | |} === Renifeo === Ireto kosa ny [[renifeo]]<nowiki/>n' ny fiteny malagasy. <br /> {| class="wikitable" style="text-align: center" ! colspan="2" | ! Amolotra roa ! Amolora sy anify ! Anify ! Ankihy ! Andanilany ! Ambavatraoka |- ! rowspan="4" | Mipoaka ! <small>Marenina</small> | {{SAPI|p}} (p) | | {{SAPI|t}} (t) | {{SAPI|t͡s}} (ts) | {{SAPI|k}} (k) | |- ! <small>Misy feo</small> | {{SAPI|b}} (b) | | {{SAPI|d}} (d) | {{SAPI|d͡z}} (j) | {{SAPI|ɡ}} (g) | |- ! <small>Marenina mialohan'ny orona</small> | {{SAPI|ᵐp}} (mp) | | {{SAPI|ⁿt}} (nt) | {{SAPI|ⁿt͡s}} (nts) | {{SAPI|ŋk}} (nk) | |- ! <small>Misy feo mialohan'ny orona</small> | {{SAPI|ᵐb}} (mb) | | {{SAPI|ⁿd}} (nd) | {{SAPI|ⁿd͡z}} (nj) | {{SAPI|ᵑɡ}} (ng) | |- ! rowspan="2" | Mikasaoka ! <small>Marenina</small> | | {{SAPI|f}} (f) | | {{SAPI|s}} (s) | | {{SAPI|h}} (h) |- ! <small>Misy feo</small> | | {{SAPI|v}} (v) | | {{SAPI|z}} (z) | | |- ! colspan="2" | An' orona | {{SAPI|m}} (m) | | | {{SAPI|n}} (n) | | |- ! colspan="2" | An-tsisiny | | | | {{SAPI|l}} (l) | | |- ! colspan="2" | Mikodia | | | | {{SAPI|r}} (r) | | |} == Fanoratana ny teny malagasy == === Ny fampiasana ny abidy arabo: ny Sorabe === [[File:Sorabe malagasy.jpg|thumb|right|250px|[[Sorabe]] malagasy]] Ny fiteny malagasy dia nanana literatiora an-tsoratra izay azo inoana fa efa tamin' ny taonjato faha-15. Rehefa nanorina an' i [[Tolagnaro|Fort-Dauphin]] ny Frantsay tamin' ny taonjato faha-17, dia nahita soratra arabo-malagasy nampiasaina, antsoina hoe [[Sorabe]] (<big>سُرَبِ</big>). Ny Sorabe dia [[abidy]] avy amin' ny [[Abidy arabo|abjady arabo]] (''ajami'') izay natao hanoratana ny fiteny malagasy, indrindraindrindra ny fiteny ao amin' ny tapany atsimo-atsinanan' i Madagasikara: ny fiteny [[antemoro]] ([[Anteony|anteoñy]] sy [[anakara]]). Fantatra fa isaina aman-jatony ny lahatsoratra nosoratana tamin' ny alalan' io abidy io; ny tena antitra amin' ireo lahatsoratra ireo dia nosoratana tany amin' ny taonjato faha-17 tany ho any. Io abidy sorabe io dia nampiasaina indrindra tamin' ny lahatsoratra momba ny [[Fanandroana malagasy|fanandroana]]. Ny sora-tanana tranainy indrindra fantatra fa natao amin' io soratra io dia angom-boambolana fohy malagasy-[[Fiteny hôlandey|hôlandey]] tamin' ny fiandohan' ny taonjato faha-17, izay navoakan' i [[Gabriel Ferrand]]<ref><small>Ferrand, Gabriel (1908). "Un vocabulaire malgache-hollandais." ''Bijdragen tot de taal-, land- en volkenkunde van Nederlandsch Indië'' 61.673-677.</small></ref> voalohany tamin' ny taona 1908 na dia tsy maintsy efa tfiditra tany amin' ny tapany atsimo-atsinanan' i Madagasikara aza ilay soratra tamin' ny taonjato faha-15<ref><small>Ferrand, Gabriel (1905), "Les migrations musulmanes et juives à Madagascar", ''Revue de l'histoire des religions'', Paris</small></ref>. Tamin' ny taonjato faha-18 dia fantatra ary nampiasain' ny [[Foko eto Madagasikara|foko]] rehetra eran' i Madagasikara io abidy io: tao Imerina, nanafatra mpanoratra antemoro i [[Andrianampoinimerina]] mba hampianatra ny ankizy hamaky teny ary hanoratra. Izay no nahatonga an-d[[Radama Voalohany|Radama]] hahay manoratra sy namaky teny hatry ny fahazazany. Ny fandikana amin' ny fiteny roa voalohany ny lahatsoratra ara-pivavahana dia ny nataon' i [[Étienne de Flacourt]]<ref><small>Flacourt, Étienne de (1657). ''Le Petit Catéchisme madécasse-français''.Paris; (1661). ''Histoire de la grande isle Madagascar''.Paris, pp.197–202.</small></ref>, izay namoaka ny rakibolana voalohany tamin' io fiteny io koa<ref><small>Flacourt, Étienne de (1658). ''Dictionnaire de la langue de Madagascar''. Paris.</small></ref>. {| class="wikitable" |+Sorabe ampifandraisina amin' ny tarehin-tsoratra latina !Litikana !Fiafarana !Anatiny !Fiandohana !IPA !Abidy latina |- |<big>ا‎</big> | colspan="2" |<big>ـا‎</big> |<big>ا‎</big> |/ʔ/ | - |- |<big>ب‎</big> |<big>ـب‎</big> |<big>ـبـ‎</big> |<big>بـ‎</big> |/b, ᵐb/ |''b / mb'' |- |<big>ت‎</big> |<big>ـة‎</big> |<big>ـتـ‎</big> |<big>تـ‎</big> |/ts, ⁿts/ |''ts / nts'' |- |<big>ج‎</big> |<big>ـج‎</big> |<big>ـجـ‎</big> |<big>جـ‎</big> |/dz, ⁿdz/ |''j / nj'' |- |<big>ڊ‎</big> | colspan="2" |<big>ـڊ‎</big> |<big>ڊ‎</big> |/d/ |''d'' |- |<big>ر‎</big> | colspan="2" |<big>ـر‎</big> |<big>ر‎</big> |/r/ |''r'' |- |<big>رّ‎</big> | colspan="2" |<big>ـرّ‎</big> |<big>رّ‎</big> |/ɖʳ, ᶯɖʳ, ʈʳ, ᶯʈʳ/ |''dr / ndr / tr / ntr'' |- |<big>س‎</big> |<big>ـس‎</big> |<big>ـسـ‎</big> |<big>سـ‎</big> |/s/ |''s'' |- |<big>ࢋ‎</big> |<big>ـࢋ‎</big> |<big>ـࢋـ‎</big> |<big>ࢋـ‎</big> |/t, ⁿt/ |''t / nt'' |- |<big>ع‎</big> |<big>ـع‎</big> |<big>ـعـ‎</big> |<big>عـ‎</big> |/ŋ/ |''n̈'' |- |<big>غ‎</big> |<big>ـغ‎</big> |<big>ـغـ‎</big> |<big>غـ‎</big> |/g, ᵑɡ/ |''g / ng'' |- |<big>ٯ‎</big> |<big>ـٯ‎</big> |<big>ـڧـ‎</big> |<big>ڧـ‎</big> |/f/ |''f'' |- |<big>ٯّ‎</big> |<big>ـٯّ‎</big> |<big>ـڧّـ‎</big> |<big>ڧّـ‎</big> |/p, ᵐp/ |''p / mp'' |- |<big>ك‎</big> |<big>ـك‎</big> |<big>ـكـ‎</big> |<big>كـ‎</big> |/k, ᵑk/ |''k / nk'' |- |<big>ل‎</big> |<big>ـل‎</big> |<big>ـلـ‎</big> |<big>لـ‎</big> |/l/ |''l'' |- |<big>م‎</big> |<big>ـم‎</big> |<big>ـمـ‎</big> |<big>مـ‎</big> |/m/ |''m'' |- |<big>ن‎</big> |<big>ـن‎</big> |<big>ـنـ‎</big> |<big>نـ‎</big> |/n/ |''n'' |- |<big>و‎</big> | colspan="2" |<big>ـو‎</big> |<big>و‎</big> |/v/ |''v'' |- |<big>ه‎</big> |<big>ـه‎</big> |<big>ـهـ‎</big> |<big>هـ‎</big> |/h/ |''h'' |- |<big>ي‎</big> |<big>ـي‎</big> |<big>ـيـ‎</big> |<big>يـ‎</big> |/z/ |''z'' |} === Ny fampiasana ny abidy latina === [[Radama Voalohany|Radama I]], izay nahay namaky teny voalohany tao amin' ny [[Fanjakana Merina]], na dia nahay nampiasa ny Sorabe aza<ref><small>Berthier, H.J. (1934). ''De l'usage de l'arabico=malgache en Imérina au début du XIXe siècle: Le cahier d'écriture de Radama Ier''. Tananarive.</small></ref>, dia nisafidy ny [[Tarehin-tsoratra latina|abidy latina]] avy amin' i [[David Jones]] tamin' ny taona 1823 ary nanasa ny misiônera prôtestanta tao amin' ny [[London Missionary Society]] hanangana sekoly sy fiangonana. Ny boky voalohany natao pirinty tamin' ny teny malagasy nampiasa ny tarehin-tsoratra latina dia ny [[Baiboly]], izay [[Baiboly amin' ny teny malagasy|nadika tamin' ny teny malagasy]] tamin' ny taona 1835 nataon' ny misiônera prôtestanta britanika niasa tany afovoan-tany eto Madagasikara<ref name=":2" />. Ny [[abidy malagasy]] ankehitriny dia misy [[litera]] 21: ''a, b, d, e, f, g, h, i, j, k, l, m, n, o, p, r, s, t, v, y, z''. Ny fanoratana dia nampanarahina ny lisitry ny feonteny. Ny litera ''i'' sy ''y'' dia samy maneho ny feo /i/ (''y'' ampiasaina any amin' ny fiafaran' ny teny, ary ''i'' any an-kafa), fa ny ''o'' kosa dia tononina hoe /u/. Ny feo /ʈʂ/ sy /ɖʐ/ dia soratana hoe ''tr'' sy ''dr'', ary ny /ts/ sy /dz/ dia soratana hoe ''ts'' sy ''j''. Matetika dia tsy tonina ny litera ''h''. Ny litera hafa rehetra dia manaraka ny fanononana azy ao amin' ny [[Abidy ara-drafipeo iraisam-pirenena]]. Ny litera ''c, q, u, w'' ary ''x'' dia tsy ampiasaina amin' ny fanoratana ny teny malagasy. Ny ''mp'', ary indraindray ny ''nt'', dia mety manomboka teny iray, saingy tononina /p/ sy /t/. Ny abidin-dRadama I dia mitovy rafitra amin' ny abidy ampiasaina amin' izao fotoana izao: ny isan' ny [[litera]] ampiasaina dia mbola iraika ambin' ny roapolo, fa tsindraindray itarina ho enina amby roapolo ny isan' ny litera noho izy ireo ampiasaina amin' ny teny vahiny (toy ny hoe ''watt''). Ireto ny [[litera]] ampiasaina amin' ny teny malagasy (ny eo anelanelan' ny fononteny dia ampiasaina amin' ny fiteny malagasy noho ny fampiasana azy ireo amin' ny teny vahiny): a, b, (c), d, e, f, g, h, i, j, k, l, m, n, o, p, (q), r, s, t, (u), v, (w), (x), y, z. === Fivoaran' ny fanoratana ny teny malagasy === Niharan' ny fiovana ny fanoratana ny teny malagasy. Samihafa ny fanoratana ny teny malagasy tamin' ny andron-d [[Radama I]] (taona 1820-1830) sy ny fanoratana ny teny malagasy tamin' ny faramparan' ny [[Fanjakan' Imerina|Fanjakan' i Madagasikara]] (faran' ny taonjato faha-19). Io fanoratana ny teny malagasy tamin' ny faran' ny taonjato faha-19 io koa dia samihafa amin' ny fanoratana ny teny malagasy tamin' ny [[Madagasikara zanatany frantsay|fanjanahantany]] izay samihafa ihany koa amin' ny fanoratana ny teny malagasy amin' izao fotoana izao. ==Fampiasana ny teny malagasy== Ampisain' ny Malagasy amin' ny endrika [[Fitenim-paritra malagasy|fitenim-paritra]] na ny [[fiteny ôfisialy]] ny fiteny malagasy. Amin' ny lafiny ôfisialy dia ny tenim-pirenena ([[Fiteny malagasy ôfisialy|malagasy ôfisialy]]) no tena ampiasaina ary matetika io ihany no fiteny an-tsoratra. Mampiasa ny teny malagasy fiteny ôfisialy na tenim-paritra koa ny Malagasy mipetraka any ivelan' i [[Madagasikara]], na dia tsy maro aza ny fianankaviana malagasy tsy mampianatra ny tenin-drazany amin' ny zanany. Eo amin' ny [[aterineto]] indray, dia vitsy ny tranonkala mampiasa ny teny malagasy ho fitenim-botoatiny. Matetika ny Malagasy dia mampiasa ny [[Fiteny frantsay|teny frantsay]] rehefa miresaka momba ny fampahalalana. Miampy izany koa ny safidin' ny mpikarakara tranonkala izay misafidy ny teny frantsay ho fitenin' ny votoatiny. Araka izany dia mamaky ary matetika mifanakalo hevitra amin' ny teny frantsay ny Malagasy eo amin' ny tranonkala. Volana natokana ho an' ny fiteny malagasy ny volana Jona, ka ny [[Akademia Malagasy]] sy ny Ministera misahana ny kolontsaina no mikarakara ny fankalazana azy. === Wikipedia sy Aterineto amin' ny teny malagasy === Tsy mampiasa ny [[Wikipedia]] amin' ny fiteny madinika ny olona noho ny [[ratsy mifamahana]]. "Tsy tia hamorona votoatiny ny olona satria tsy hisy hamaky, ary tsy misy mamaky satria tsy misy votoatiny." Ohatr' ireo [[jordania]]nina manoratra amin' ny [[fiteny anglisy|teny anglisy]] mba ho azon' ny olona bebe kokoa, manoratra amin' ny [[fiteny frantsay|teny frantsay]] ny Malagasy mba ho azon' ny olona any ivelan' i Madagasikara. Hoy izay mpanoratra izay, raha mamorona votoatiny bebe kokoa amin' ny teny nibeazany ny Malagasy, dia hisy kokoa ny votoatiny amin' ny teny malagasy ary ho vaky ilay boribory vetaveta. Araka izany, amin' ny lafiny sasany, hahafahana mamorona fitaovana toy ny mpandika teny anglisy-malagasy ireo orinasa lehiben' ny tranonkala.<ref>Ethan Zuckerman, 2013 : ''Rewire: Digital Cosmopolitans in the Age of Connection''</ref> == Rakibolana == Ny raki-bolana voalohany amin' ny teny malagasy an-tsoratra dia natao tamin' ny alalan' ny [[sorabe]]. Ny rakibolana tamin' ny [[abidy latina]] voalohany dia ny ''Dictionnaire de la langue de Madagascar'' an' i [[Etienne de Flacourt]] izay natonta tamin' ny taona 1658. Taorian' izay dia navoaka ilay ''English-Malagasy Vocabulary''. Tamin' ny 1885 dia navoakan' ny [[London Missionary Society]] ny rakibolana malagasy-anglisy izay manana 892 pejy; na izany aza dia ahitana voambolana tranainy io rakibolana io. Betsaka ny fiovana efa natao tamin' ilay rakibolana indrindraindrindra mba hitaratra bebe kokoa ny endriky ny fiteny malagasy ankehitriny. Araka izany ankehitriny dia ahitana rakibolana mifototra amin' ny hatetika izay miankina amin' ny firaketan-dahatsoratra ahitana teny mihoatra ny dimy tapitrisa. * Winterton, M. et al.: ''Malagasy–English, English–Malagasy Dictionary / Diksionera Malagasy–Anglisy, Anglisy–Malagasy''. Raleigh, North Carolina. USA: Lulu Press 2011, 548 p. * Richardson: ''A New Malagasy–English Dictionary''. Farnborough, England: Gregg Press 1967, 892 p. <nowiki>ISBN 0-576-11607-6</nowiki> (Original edition, Antananarivo: The London Missionary Society, 1885). * ''Diksionera Malagasy–Englisy''. Antananarivo: Trano Printy Loterana 1973, 103 p. * ''An Elementary English–Malagasy Dictionary''. Antananarivo: Trano Printy Loterana 1969, 118 p. * ''English–Malagasy Phrase Book''. Antananarivo: Editions Madprint 1973, 199 p. (Les Guides de Poche de Madagasikara.) * Paginton, K: ''English–Malagasy Vocabulary''. Antananarivo: Trano Printy Loterana 1970, 192 p. * Bergenholtz, H. et al.: ''Rakibolana Malagasy–Alemana''. Antananarivo: Leximal/Moers: aragon. 1991. * Bergenholtz, H. et al.: ''Rakibolana Alemana–Malagasy''. Antananarivo: Tsipika/Moers: aragon. 1994. * Régis Rajemisa-Raolison: ''Rakibolana Malagasy''. Fianarantsoa 1995, 1061 p. == Fitsipi-pitenenana == Ny [[fehezanteny]] amin' ny teny malagasy dia matetika manaraka ny rariteny [[Matoanteny]]-[[Fameno (fitsipiteny)|Fameno]]-[[Lazaina (fitsipiteny)|Lazaina]] (MFL), (amin' ny teny anglisy: rariteny VOS). Na dia izany aza mety miovaova arakaraky ny endriky ny [[matoanteny]] ampiasaina izy io araky ny ohatra aseho eo ambany: ; Rariteny MFL tsotra * ''Mandahatra ny miaramila aho.'' Mampiasa endrika mivantana ny [[Fitodika mpanao|matoantenin' ny mpanao]] ny fehezanteny eo ambony<ref >''A Grammar of the Malagasy language'' nosoratan'i David Griffith, p. 106</ref>, ; Rariteny M(L)F * ''Alahatro ny miaramila.'' Mampiasa ny [[Fitodika atao|matoantenin' ny atao]] ny fehezanteny eo ambony. Miraikitra amin'ny matoanteny ny mpanao ny asa (-''ko''). === Matoanteny === Ny [[matoanteny]] no fanahin' ny fiteny ary mamaritra ny tao sy hetsika ary fiainana ny matoanteny. Mamaritra ny fisiana izy, noho ny fisian' ny matoanteny ''misy''; mamaritra ny tao izy, ohatra: "tia aho", "miasa ianareo"; mamaritra ny fiaretana izy, amin' ny alalan' ny matoantenin' ny atao: "tiana aho", "esorina ianao".<ref >''A Grammar of the Malagasy language'' nosoratan'i David Griffith, p. 106</ref> Ny matoanteny dia ampiasaina amin' ny filazana, [[Fandavana (fitsipiteny)|fandavana]] na fanambaràna zavatra izay mbola atao na efa natao: "miasa ny olona", "nomen' olona vola aho"; mibaiko, manasa na mametra-panontaniana<ref >''A Grammar of the Malagasy language'' nosoratan'i David Griffith, p. 106-107</ref>. ==== Matoantenin' ny mpanao sy ny matoantenin'ny atao ==== Ny matoanteny dia azo atao anaty sokajy telo: ny [[Fitodika mpanao|matoantenin' ny mpanao]] sy ny [[Fitodika atao|matoantenin' ny atao]], ary ny matoanteny tsy mitongilana. Ny matoantenin' ny mpanao dia mamaritra ny [[Lazaina (fitsipiteny)|lazaina]] manao zavatra. Ny matoantenin' ny atao dia mamaritra ny lazaina miaritra na iharan-javatra. Ny matoantenin' ny mpanao dia: * lazaina fa mivantana (anglisy: ''direct'') rehefa manaraka ny matoanteny ny lazaina: ohatra: "miteny aho"; "miasa aho", sns. * lazaina fa manilika (anglisy: ''exclusive'') rehefa manaraka ny lazaina ny mpameno. Izany dia midika fa ilay lazaina ary ilay lazaina ihany no manao ilay zavatra. Ohatra: "izaho no miteny"; "Rakoto no manjono", sns. * lazaina fa manantitra (anglisy: ''emphatic'') rehefa manaraka ny matoanteny ny lazaina. ohatra : "izaho miteny", "izaho misotro". Telo no endriky ny matoantenin'ny atao. # Ny voalohany dia antsoina hoe ''endrika tsotra'', satria avy amin' ny [[Filaza mandidy|filaza mandid]]<nowiki/>[[Filaza mandidy|i]]<nowiki/>n' ny fototeny izy. Ohatra: ny matoantenin' ny atao "sotroina" dia avy amin' ny filaza mandidy "sotroy" izay avy amin' ny fototeny "sotro". # Ny endrika faharoa dia manana [[Tovana (fitsipiteny)|tovana]] mamaritra ny mpanao, na ny [[Lazaina (fitsipiteny)|lazaina]]. Ohatra "ampianariko ny ankizy", "dioviko ny trano", sns. # Ny fahatelo dia ny endrika ara-[[Toe-javatra (fitsipiteny)|toe-javatra]], satria mampiasa ny toe-javatry ny fotoana, na toerana, na fomba. Ohatra: "Tany an-trano no nisotroan' ny olona rano". Ny matoantenin' ny atao tsotra dia manana endrika mivantana, manantitra na manilika.<ref >''A Grammar of the Malagasy language'' nosoratan'i David Griffith, p. 109-110</ref>. Ny matoanteny tsy mitongilana dia mamaritra tao izay mikasika ny mpanao ary ny mpanao ihany. Ohatra: "Velona aho"; "Mandeha ianao". Manana fiendrika manano ary fiendrika anoina ny matoanteny tsy mitongilana: "Mandeha aho" (mat. mpanao); "andehanako", "alehako" (mat. atao). Manana ny endrika mivantana, manantitra ary manilika ireo matoanteny tsy mitongilana ireo. ==== Sokaji-matoanteny dimy ==== Faharoa, azo sokajina dimy ny matoanteny malagasy : * Ny matoanteny mitampody (reflektiva), * Ny matoanteny mamari-pahafahana ([[fiteny anglisy|anglisy]]: ''potentative verb''). Ny [[Tovona (fitsipiteny)|tovona]] mamaritra azy io dia ny tovona ''maha-''. Manana endrika mivantana, manantitra (emfatika) ary mandroaka ireo matoanteny ireo. * Ny matoanteny mamari-pivoarana ([[fiteny anglisy|anglisy]]: ''intensive verb'') dia mamaritra ny hafatratra, ny fitomboana na ny fivoaran' ny tao iray. Ny tovona mamaritra ireo matoanteny ireo dia ny tovona ''miha-'' ohatra ny anatin' ny ''mihalava'', ''mihafohy'', ''mihavitsy'', ''mihafeno'', sns. Misy fiendrika manano sy ny fiendrika anoina io matoanteny io. Ao amin' ny [[Fiendrika mañano|fiendrika manano]] (ang.: ''active voice'') sy amin' ny [[fiendrika anoina]] (ang. ''passive voice'') dia ahitana ny endrika mivantana, endrika manantitra (emfatika) ary endrika mandroaka (ang.: ''exclusive form''). Amin' ny endrika misy soloteny voatovana amin' ny matoanteny mamari-pivoarana dia ahitana ny endrika mivantana manantitra sy mandroaka.<ref >''A Grammar of the Malagasy language'' nosoratan'i David Griffith, p. 116</ref> * Ny matoanteny mampita (ang.: ''transitive verb'') izay mamaritra ny tao ataon' ny lazaina eo amin' ny fameno. Ny tovona mamaritra ireo matoanteny ireo dia ny tovona ''man-'' (manana endrika miova arakaraky ny [[fototeny]]) * Ny matoanteny [[Fitodika mpifanao|mpifanao]] (ang.: ''reciprocative verb'') Ao amin' io sokajy matoanteny io dia ahitana ny fiendrika manano ary ny fiendrika anoina izay samy manana ny endrika mivantana, manantitra ary manilika.<ref >''A Grammar of the Malagasy language'' nosoratan'i David Griffith, p. 117</ref>. Ny endrika mpifanao dia manana ny fiendrika manano, ny fiendrika anoina ary ny endrika voatovana solonteny. Amin' ny tabilao eo ambany dia aseho ny [[tsirinteny]] araky ny endriky ny matoanteny avy amin' ny fototeny "latsaka". {| class="wikitable" size=80% |+ Tsirinteny matoanteny* araky ny sokajiny ! ! fiendrika manano ! fiendrika anoina<br>ary endrika voatovana soloteny |- ! Reflektiva | milatsaka | latsahana |- ! Mamari-pahafahana | mahalatsaka | ahalatsahana |- ! Mamari-pivoarana | mihalatsaka | ihalatsahana |- ! Mampita | mandatsaka | andatsahana |- ! Mifanao | mifandatsaka | ifandatsahana |} (*) Ny endrika ankehitriny ihany no aseho. ==== Zana-pizarana na fisokajiana fanampiny ==== Ny fizarana fanindroan' ny matoanteny malagasy dia sokajy telo: endrika [[Fitodika mpampanao|mpampanao]] (ang.: ''causative''), endrika mampanao mpifanao (ang.: ''reciprocative causative'') ary endrika mampanao mamari-pahafahana (ang.: ''potentative causative''). Ny [[tovona]] amin' ireo matoanteny ireo dia fitambaran' ny tovona ao amin' ny endrika mampanao amin' ny tovoy na ao amin' ny endrika mpifanao na mamari-pivoarana. {| class="wikitable" width=80% |+Tsirintenin' ny matoanteny* mampanao<ref>''A Grammar of the Malagasy language'' nosoratan'i David Griffith, p. 119</ref> ! ! fiendrika manano ! fiendrika anoina<br> na endrika voatovana soloteny |- ! Mampitranga<br>reflektiva | mampilatsaka | ampilatsahana |- ! Mampitranga<br>mamari-pahafahana | mampahalatsaka | ampahalatsahana |- ! Mampitranga<br>mamari-pivoarana | mampihalatska | ampihalatsahana |- ! Mampitranga<br>mampita | mampandatsaka | ampandatsahana |- ! Mampitranga<br>mifanao | mifampilatsaka | ifampilatsahana |} (*) Ny endrika ankehitriny ihany no aseho. Ireo matoanteny mampanao mpifana dia natao hamaritana ny zavatra mampanao, na, ny zavatra ataon' ny olona na zavatra mifampivoho. Ireo matoanteny ireo dia aorina amin' ny alalan' ny fanovana ny tovona ''m-'' ho ''mif-'' amin' ny endrika mampanao ny matoanteny mivantana. {| class="wikitable" width=80% |+Tsirintenin' ny matoanteny mampanao* mifampivoho<ref>''A Grammar of the Malagasy language'' nosoratan'i David Griffith, p. 119-120</ref> ! ! fiendrika manano ! fiendrika anoina<br> na endrika voatovana soloteny |- ! mampitranga mpifanao<br> ny matoanteny reflektiva | mifampilatsaka | ifampilatsahana |- ! mampitranga mpifanao<br> ny matoanteny mamari-pahafahana | mifampahalatsaka | ifampahalatsahana |- ! mampitranga mpifanao<br> ny matoanteny mamari-pivoarana | mifampihalatsaka | ifampihalatsahana |- ! mampitranga mpifanao<br> ny matoanteny mampita | mampandatsaka | ampandatsahana |- ! mampitranga mpifanao<br> ny matoanteny mifamoivoho | mifampilatsaka | ifampilatsahana |} (*) Ny endrika ankehitriny ihany no aseho. Ny endrika mampitranga fahafahana dia maneho ny fahafahana na ny fahafahana mampanao ny tao. {| class="wikitable" width=80% |+Tsirintenin' ny matoanteny mampanao* fahafahana<ref>''A Grammar of the Malagasy language'' nosoratan'i David Griffith, p. 121</ref> ! ! fiendrika manano ! fiendrika anoina<br> na endrika voatovana soloteny |- ! mampitranga fahafahana<br> ny matoanteny reflektiva | mahampampilatsaka | ahampampilatsahana |- ! mampitranga fahafahana<br> ny matoanteny mamari-pahafahana | mahampampahalatsaka | ahampampahalatsahana |- ! mampitranga fahafahana<br> ny matoanteny mamari-pivoarana | mahampampihalatsaka | ahampampihalatsahana |- ! mampitranga fahafahana<br> ny matoanteny mampita | mahampampandatsaka | ahampampandatsahana |- ! mampitranga fahafahana<br> ny matoanteny mifanao | mahampampifandatsaka | ahampampifandatsahana |} (*) Ny endrika ankehitriny ihany no aseho. === Anarana sy mpisolo === Ny [[Mpisolo (fitsipiteny)|mpisolo]] tena amin' ny teny malagasy dia maro ary miankina amin' ny fifandraisan'ilay mpiteny amin' ilay olona itenenana ny fampiasana azy. === Tambinteny === Ny [[tambinteny]] dia teny ampiarahina amin' ny [[Mpamaritra (fitsipiteny)|mpamaritra]], ny [[matoanteny]] (mamaritra anarana na tsia) ary tambinteny hafa. Ao amin' ny teny malagasy dia ahitana karazana tambinteny telo: ny tambinteny mamaritra isa (fandaharana na fanisana); tambinteny mamaritra fotoana: ankehitriny (oh.: ''ankehitriny'', ''izao ihany'', ''anio'', sns.), efa lasa (''sahady'', ''taloha'', ''rahateo'', sns.) na ho avy (oh.: ''hatrizay'', ''arakizao'', ''rahampitso'', sns.); ireo tambinteny mamaritra fitsingerenana (''matetika'', ''indraindray'', ''rahoviana'', sns.); ireo tambinteny mamaritra fitsingerenana voatanisa (oh.: ''indray'', ''indroa'', ''intelo'', ''isan'andro'', ''isam-bolana'', sns.); ireo tambinteny mamari-toerana (oh.: ''aloha'', ''aoriana'', ''dia'', ''mandavanandro'', sns.); ireo tambinteny mamaritra zava-mitranga tsy misy fiafarana (oh.: ''mandrakariva'', ''mandrakizay'', ''tsy ... intsony'')<ref><small>''A Grammar of the Malagasy language'' nosoratan' i David Griffith, p. 190</small></ref> ==== Mpamari-toerana ==== {| class=wikitable |+Mpamari-toerana malagasy !colspan=2| !!colspan=2| Akaiky !!colspan=2| Lavidavitra !!colspan=3| Lavitra |- !rowspan=2|Tambinteny!!Tsy hita |atỳ || àto || ào || àtsy || àny || aròa* || arỳ |- !Hita |etỳ || èto || èo || ètsy || èny || eròa || erỳ |- !rowspan=3|Soloteny!!Tsy hita |izatỳ*||izàto*||izào||izàtsy*||izàny||izaròa*||izarỳ* |- !Hita |itỳ||ìto||ìo||ìtsy||ìny||iròa*||irỳ |- !Hita pl. | colspan="2" style="text-align:center;"|irèto||irèo||irètsy||irèny||ireròa*||irerỳ* |} Fanamarihana : * Tsy voatery asiana [[Tendro (soratra)|tendro]] ny mpamari-toerana. * Tsy ampaisaina matetika ny mpamari-toerana misy ny *. == Jereo koa == *[[Abidy malagasy]] *[[Fiteny eto Madagasikara]] *[[Fitsipiteny malagasy]] '''Lohahevitra sasany momba ny fitsipiteny malagasy''' *[[Fameno (fitsipiteny)|Fameno]] *[[Mpampiankina]] *[[Fiendrika|Fitodika]] na [[fiendrika]] *[[Tsirinteny]] *[[Filazam-potoana (fitsipiteny)|Filazam-potoana]] *[[Fanehoan-javatra (fitsipiteny)|Fanehoan-javatra]] *[[Filaza (fitsipiteny)|Filaza]] *[[Sokajin-teny]] '''Fiteny be mpampiasa ao Afrika''' * Ireto ireo fiteny be mpampiasa ao Afrika: ny [[fiteny afrikansa]], [[Fiteny agny|agny]], [[Fiteny amharika|amharika]], [[Fiteny anglisy|anglisy]], [[Fiteny arabo|arabo]], [[Fiteny bambara|bambara]], [[Fiteny baole|baole]], [[Fiteny berbera|berbera]], [[Fiteny bete|bete]], [[Fiteny diola|diola]], [[Fiteny fanga|fanga]], [[Fiteny fola|fola]] (na [[fiteny peola]]), [[Fiteny frantsay|frantsay]], [[Fiteny haosa|haosa]], [[Fiteny iôroba|iôroba]], [[Fiteny kitoba|kitoba]], [[Fiteny lingala|lingala]], [[Fiteny malagasy|malagasy]], [[Fiteny môre|môre]], [[Fiteny pôrtogey|pôrtogey]], [[Fiteny soahily|soahily]], [[Fiteny sômaly|sômaly]], [[Fiteny sôninke|sôninke]], [[Fiteny soso|soso]], [[Fiteny tigrinia|tigrinia]], [[Fiteny vôlôfo|vôlôfo]] ary [[Fiteny zolo|zolo]]. == Rohy ivelany == *[http://www.ethnologue.com/show_family.asp?subid=91254 Tatitra ''Ethnologue'' mikasika ny teny malagasy] *[https://web.archive.org/web/20030622220010/http://www.teny.org/ Foibe momba ny Teny an' ny Akademia malagasy] *[http://teny.org/index.php?option=com_content&view=article&id=49:ny-fifehezanteny-malagasy&catid=34:teny&Itemid=56 ''Ny fifehezanteny malagasy''] ao amin'i teny.org ([http://teny.org/index.php?option=com_content&view=category&id=34&Itemid=27 renisokajy] {{Wayback|url=http://teny.org/index.php?option=com_content&view=category&id=34&Itemid=27 |date=20220408140513 }}) *[https://tenymalagasy.org/bins/alphaLists?lang=fr&w= Rakibolana sy Rakipahalalana malagasy] == Boky malalaka == * {{en}} [http://archive.org/download/grammarofmalagas00grifrich/grammarofmalagas00grifrich.pdf ''A grammar of the Malagasy language, in the Ankova dialect ''], nosoratan'i David Griffiths, 1854 * [https://old.bigenc.ru/linguistics/text/2168075?ysclid=lqhludz8js447330367 ''Клименко В. В.'' Малагасийский язык // Большая российская энциклопедия. Том 18. Москва, 2011, с. 600-601.] * [https://www.elibrary.ru/item.asp?edn=bcztjl&ysclid=lqhlds3jgp16057165 ''Клименко В. В.'' Словари малагасийского языка в России и за рубежом // Архонт, 2023, № 2, с. 83-91.] == Tsiahy == {{ref}} [[Sokajy:Fiteny]] [[Sokajy:Madagasikara]] 9j3ddrvlrkvoc94re00ij9wvef59mhz 0 263881 1092879 1020414 2024-12-15T03:49:27Z InternetArchiveBot 25011 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 1092879 wikitext text/x-wiki [[File:Harveya_capensis00.jpg|thumb|right|''[[Harveya capensis]]'' mitombo amin'ny Table Mountain, Afrika Atsimo, amin'ny taona 2019]] Irai ambangony fa parasitika zavamaniry amin'ny fianavakaviana [[Orobranchaceae]] '''''Harveya'''''. Dia hita inhany ao tany mafana ''Harveya''. Misy eo anelanelany 40 karazana tamin'ny ambangony ''Harveya''. Mitomb'ireo amin'ny [[Afrika Atsimo]], [[Yemen]], [[Madagasikara]] sy [[Comores]].<ref>[http://pza.sanbi.org/harveya-squamosa South Africa National Biodiversity Institute]</ref> Anarana nomena azy [[bôtanista]] irlandy [[William Henry Harvey]] ny ambangony ''Harveya''. ==Karazana== *''[[Harveya capensis]]'' (Afrika Atsimo)<ref>[https://natureontheedge.com/tag/harveya-capensis/ Nature on the Edge - ''Harveya capensis'']</ref> *''[[Harveya comorensis]]'' (Comores)<ref>[https://www.europeana.eu/portal/en/record/11629/_HERBAR_BGBM_GERMANY_B_10_0001420.html?utm_source=api&utm_medium=api&utm_campaign=VWRhX8zNo Europeana Collections - Harveya comorensis]</ref> *''[[Harveya huttonii]]'' (Afrika Atsimo)<ref>[http://orobanchaceae.blogspot.com/2014/01/surprises-galore-in-eastern-cape.html Orobranchaceae Travel Blog - Surprises Galore in the Eastern Cape]</ref> *''[[Harveya obtusifolia]]'' ny parakinambo (Madagasikara sy Yemen)<ref>{{Cite web |title=- Gasy sur le Net |url=https://gasy.net/fr/video/clip/4025/madagascar-massif-d-andringitra.html |accessdate=2019-07-16 |archivedate=2019-07-16 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20190716101743/https://gasy.net/fr/video/clip/4025/madagascar-massif-d-andringitra.html }}</ref><ref>[https://www.scribd.com/doc/118493798/Flora-of-Yemen Flora of Yemen]</ref> *''[[Harveya pauciflora]]'' (Afrika Atsimo)<ref>[http://redlist.sanbi.org/species.php?species=1072-14 South Africa National Biodiversity Institute - Red List]</ref> *''[[Harveya pulchra]]'' (Afrika Atsimo)<ref>[https://parasiticplants.siu.edu/Orobanchaceae/NoPhoto.Scrophs.html The Parasitic Plant Connection - Nonphotosythetic Scrophs]</ref> *''[[Harveya pumila]]'' (Afrika Atsimo)<ref>{{Cite web |title=Sterkfontein Country Estates - ''Harveya pumila'' |url=http://sterkfonteincountryestates.org.za/flora/harveya-pumila/ |access-date=2019-07-16 |archive-date=2019-07-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190716094734/http://sterkfonteincountryestates.org.za/flora/harveya-pumila/ |url-status=dead }}</ref> *''[[Harveya purpurea]]'' (Afrika Atsimo)<ref>[https://casabio.org/taxa/harveya-purpurea CasaBio - Species ''Harveya purpurea'']</ref> *''[[Harveya scarlatina]]'' (Afrika Atsimo)<ref>[https://pondolandcrew.blogspot.com/2016/01/escaping-from-crowded-beaches.html Pondoland Crew Blog - Escaping from the crowded beaches]</ref> *''[[Harveya speciosa]]'' (Afrika Atsimo)<ref>[https://plants.jstor.org/compilation/harveya.speciosa JSTOR Global Plants - ''Harveya speciosa'']</ref> *''[[Harveya squamosa]]'' (Afrika Atsimo)<ref>[http://pza.sanbi.org/harveya-squamosa South Africa National Biodiversity Institute - ''Harvey squamosa'']</ref> *''[[Harveya stenosiphon]]'' (Afrika Atsimo)<ref>[http://www.africanplants.senckenberg.de/root/index.php?page_id=78&id=6609 African Plants - A Photo Guide]</ref> <ref>[http://malagasyword.org/bins/taxonLists?kingdom=B&range=H&mg=boka Malagasy Word - Botanical Scientific Names]</ref> ==Citation== qkx97uws86d5lwnikpeh6rgazq7zuch 0 283081 1092880 1082734 2024-12-15T05:14:18Z InternetArchiveBot 25011 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 1092880 wikitext text/x-wiki Ny '''Madagascar Wuhan Iron & Steel Co''' na '''WISCO''' dia orinasa mpitrandraka [[harena an-kibon' ny tany]] miasa eto [[Madagasikara]] amin' ny fitrandrahana [[vy]] ao [[Soalala]], [[Faritra Boeny]], izay nokasaina haharitra 30 taona. Nanomboka ny fitrandrahana vy tany amin' ny faritr' i Soalala ity orinasa ity tamin' ny taona 2011. Izy no orinasa fahatelo lehibe indrindra mpamokara [[tsỳ]] any [[Repoblika Entim-Bahoakan' i Sina|Sina]]. Nandoa 100 tapitrisa dôlara amerikana tamin' ny fanjakana malagasy ny WISCO hananany ny fahazoan-dàlana hitrandraka eo amin' ny tany mirefy mirefy 430&nbsp;000 ha tamin' ny taona 2010 fony teo ambanin' ny [[Fahefana Avon' ny Tetezamita|fitondrana tetezamita]] i Madagasikara. Maro ny fikambanana niahiahy ny voka-dratsin' ilay fitrandrahana izay hanapotika an' ilay faritra izay sady miavaka no marefo ny zavamaniry sy ny biby ao aminy. == Ny asa fanomanana == Nisy ny fikasana hanorina seranan-tsambo sy seranam-piaramanidina. Nisy koa ny fikasana hanamboatra fotodrafitrasa momba ny fitaterana: [[lalana]], [[lalamby]], [[lalan-drano]], [[lakandrano]] ary fantsomben-drano. Ankoatry ny fandoavana ny vola mitentina 600 tapitrisa dôlara dia nisy koa ny fandoavana 228 tapitrisa dôlara amerikana amin' ny governemanta malagasy sy ny [[Vondrom-paritra|vondrom-bahoaka itsinjaram-pahefana]]. Ny tombontsoa ho azon' ny Malagasy dia ny famoronana asa ho an' ny olona miisa 100&nbsp;000, ny fanorenana seranan-tsambo iraisam-pirenena any Soalala izay ho ny lehibe indrindra eto Madagasikara (mahazaka 150&nbsp;000 taonina); ny famatsiana angovo mahazaka 300-400 megawatts ao an-tanàna. == Fanoherana sy tsikera == === Ahiahy === Maro ny fikambanana mpiaro ny [[tontolo iainana]] izay tena niahiahy satria ny WISCO dia nahazo ny zo hikaroka sy hitrandraka [[harena an-kibon' ny tany]] amin' ny faritra izay sady miavaka no marefo ny zavamaniry sy ny biby ao aminy. Raha ny marina, i Soalala dia akaikin' ny [[Valan-javaboarin' ny Helodranon' i Baly|valan-javaboarin' ny helodranon' i Baly]] (''Baly Bay National Park''). Ny [[helodranon' i Baly]] no hany fonenan' ny [[sokatra]] tsy manam-paharoa atao hoe [[angonoka]] (''[[Astrochelys yniphora]]''), izay tsy mivoaka ny sisin-tanin' i Soalala. Ity orinasa ity koa dia nikasa ny hamindra toerana ny vahoaka ao amin' io faritra io, izay mpamboly sy mpiompy ary mpihaza, miisa eo anelanelan' ny 10&nbsp;000 sy 20&nbsp;000. Atahoran' ny mpanohitra an' ity tetikasa ity ny hisian' ny fahalotoan' ny rano na fahapotehan' ny tany, ny fahalotoan' ny rivotra, ny fahalany tamingan' ny zavamananaina anaty ala (biby, zavamaniry), ny fahasimban' ny endriky zavaboary, ny faharipahan' ny ala sy fahapotehan' ny zavamaniry, ny fahalotoan' ny rano, ny fahapotehan' ny tontolo iainana; ny fanjavonan' ny karazam-biby atahorana ho lany tamingana izay tsy misy afa-tsy amin' ity toerana ity, ny tsy fahampian-tsakafo, ny fahaverezan' ny fanao sy kolontsaina nentin-drazana, ary ny fifindrà-monina. === Fanoherana === Noho izany rehetra izany dia nisy ny fanoharena ny fitohizan' ny asan' ity orinasa ity. Ireto avy ny sokajin' olona sy ny fikambanana tsy mankasitraka ilay tetikasa: ny mponina eo an-toerana sy ny manodidina, ny olom-pirenena maro eto [[Madagasikara]], ny mpampiasa ilay toerana ho fialamboly, ny manam-pahaizana, ny fikambaana mpikarakara ny fiarovana ny zavaboary (Durell Wildlife and Madagascar National Parks), ny  antoko pôlitika (ny TIM sy ny GTT), ny Tour operators ao amin' ny faritry ny National Park. Tamin' ny volana Septambra 2013 dia tonga tao [[Antananarivo]] ny solontenan' ny mponina sy ny olom-boafidy avy any [[Ambohipaky]] sy [[Ankasakasa Tsibiray|Ankasakasa]] nitaraina noho ny tsy rariny mahazo azy ireo any amin' ny faritra misy azy noho ny afitsok' ilay tetikasa. Ny fikambanana TANY dia manohitra ny famindrana ny mponin' i Soalala, nangataka tamin' ny governemanta malagasy mba hanazava ny fomba nandaniana ny vola 100 tapitrisa dôlara, nangataka tamin' ny orinasa sinoa WISCO mba hamaritana raha toa ka ho an' ny [[Malagasy (vahoaka)|Malagasy]] avokoa ireo toerana 100&nbsp;000 nampanantenainy ireo. == Jereo koa == * [[Toliara Sands]] * [[Base Toliara]] * [[QIT Madagascar Minerals]] * [[Fitrandrahana harena an-kibon' ny tany eto Madagasikara]] == Fanovozan-kevitra == * "[https://www.business-humanrights.org/en/latest-news/madagascar-soalala-lexploitation-de-fer-na-pas-eu-de-retomb%C3%A9es-au-niveau-local/ Madagascar: Soalala - L'exploitation de fer n'a pas eu de retombées au niveau local]", ''Business and Human Right Ressource Centre'', 21/08/2012. * "[https://ejatlas.org/conflict/wisco-soalala-iron-ore-madagascar/?translate=fr WISCO Soalala Iron Ore, Madagascar]", ''Atlas des Conflits pour la Justice Environnementale'', 12/02/2015. * "[https://www.europe1.fr/international/Madagascar-8M-d-investissements-dans-le-fer-468302 Madagascar: 8M d'investissements dans le fer] {{Wayback|url=https://www.europe1.fr/international/Madagascar-8M-d-investissements-dans-le-fer-468302 |date=20221228135658 }}", ''Europe 1'', 16/05/2010 * "[https://www.reuters.com/article/ozabs-madagascar-mining-20110406-idAFJOE7350FD20110406 China's Wuhan to explore for iron in Madagascar]", Reuters, 06/04/2011. * "[https://www.tiatanindrazana.mg/toekarena/fitondrana-rajoelina-hamaky-ady-aminambatovy-sy-ny-qmm-indray-49044.php Fitondrana Rajoelina Hamaky ady amin' Ambatovy sy ny QMM indray ?]", Tia Tanindrazana, 10/08/2021. [[Sokajy:Toekarena ao Madagasikara]] ibcv7818c7setkiudsufdlopycby3po 4 285887 1092878 1092705 2024-12-15T03:04:19Z Bot-Jagwar 2168 +Vaovao androany 15 Desambra 2024 1092878 wikitext text/x-wiki ; 15 Desambra 2024 * Ny isan'ny fiovana ao amin'i [[:wikt:ro:|ro.wiktionary]] dia mihoatra ny {{formatnum:1000000}}. ; 11 Desambra 2024 * Ny isan'ny pejy rehetra ao amin'i [[:wikt:th:|th.wiktionary]] dia mihoatra ny {{formatnum:1000000}}. ; 30 Novambra 2024 * Ny isan'ny mpikambana ao amin'i [[:w:jam:|jam.wikipedia]] dia mihoatra ny {{formatnum:10000}}. ; 24 Novambra 2024 * Ny isan'ny pejim-botoatiny ao amin'i [[:wikt:pa:|pa.wiktionary]] dia tafidina ho latsaka ny {{formatnum:3000}}. ; 12 Novambra 2024 * Ny isan'ny pejy rehetra ao amin'i [[:wikt:sv:|sv.wiktionary]] dia mihoatra ny {{formatnum:1000000}}. ; 11 Novambra 2024 * Ny isan'ny pejim-botoatiny ao amin'i [[:w:chr:|chr.wikipedia]] dia tafidina ho latsaka ny {{formatnum:900}}. ; 10 Novambra 2024 * Ny isan'ny pejim-botoatiny ao amin'i [[:w:chr:|chr.wikipedia]] dia mihoatra ny {{formatnum:1000}}. ; 7 Novambra 2024 * Ny isan'ny pejim-botoatiny ao amin'i [[:w:ss:|ss.wikipedia]] dia mihoatra ny {{formatnum:1000}}. ; 30 Oktobra 2024 * Ny isan'ny pejim-botoatiny ao amin'i [[:w:pam:|pam.wikipedia]] dia mihoatra ny {{formatnum:10000}}. ; 29 Oktobra 2024 * Ny isan'ny pejim-botoatiny ao amin'i [[:w:chr:|chr.wikipedia]] dia tafidina ho latsaka ny {{formatnum:900}}. ; 27 Oktobra 2024 * Ny isan'ny fiovana ao amin'i [[:wikt:shn:|shn.wiktionary]] dia mihoatra ny {{formatnum:100000}}. ; 20 Oktobra 2024 * Ny isan'ny pejy rehetra ao amin'i [[:w:fur:|fur.wikipedia]] dia mihoatra ny {{formatnum:10000}}. * Ny isan'ny pejim-botoatiny ao amin'i [[:w:chr:|chr.wikipedia]] dia mihoatra ny {{formatnum:1000}}. ; 11 Oktobra 2024 * Ny isan'ny pejim-botoatiny ao amin'i [[:wikt:bn:|bn.wiktionary]] dia tafidina ho latsaka ny {{formatnum:90000}}. ; 7 Oktobra 2024 * Ny isan'ny pejim-botoatiny ao amin'i [[:w:chr:|chr.wikipedia]] dia tafidina ho latsaka ny {{formatnum:900}}. ; 30 Septambra 2024 * Ny isan'ny pejim-botoatiny ao amin'i [[:w:sq:|sq.wikipedia]] dia mihoatra ny {{formatnum:100000}}. ; 27 Septambra 2024 * Ny isan'ny pejim-botoatiny ao amin'i [[:w:te:|te.wikipedia]] dia mihoatra ny {{formatnum:100000}}. ; 26 Septambra 2024 * Ny isan'ny mpikambana ao amin'i [[:wikt:ga:|ga.wiktionary]] dia mihoatra ny {{formatnum:10000}}. ; 25 Septambra 2024 * Ny isan'ny pejim-botoatiny ao amin'i [[:w:chr:|chr.wikipedia]] dia mihoatra ny {{formatnum:1000}}. * Ny isan'ny mpikambana ao amin'i [[:w:ff:|ff.wikipedia]] dia mihoatra ny {{formatnum:10000}}. ; 20 Septambra 2024 * Ny isan'ny pejim-botoatiny ao amin'i [[:w:chr:|chr.wikipedia]] dia tafidina ho latsaka ny {{formatnum:900}}. ; 11 Septambra 2024 * Ny isan'ny pejim-botoatiny ao amin'i [[:w:cr:|cr.wikipedia]] dia mihoatra ny {{formatnum:10}}. ; 4 Septambra 2024 * Ny isan'ny pejim-botoatiny ao amin'i [[:w:cr:|cr.wikipedia]] dia tafidina ho latsaka ny {{formatnum:7}}. ; 14 Aogositra 2024 * Ny isan'ny mpikambana ao amin'i [[:w:is:|is.wikipedia]] dia mihoatra ny {{formatnum:100000}}. ; 12 Aogositra 2024 * Ny isan'ny pejim-botoatiny ao amin'i [[:w:glk:|glk.wikipedia]] dia mihoatra ny {{formatnum:10000}}. ; 10 Aogositra 2024 * Ny isan'ny mpikambana ao amin'i [[:w:ti:|ti.wikipedia]] dia mihoatra ny {{formatnum:10000}}. ; 8 Aogositra 2024 * Ny isan'ny pejim-botoatiny ao amin'i [[:wikt:bn:|bn.wiktionary]] dia mihoatra ny {{formatnum:100000}}. ; 30 Jolay 2024 * Ny isan'ny pejy rehetra ao amin'i [[:w:ff:|ff.wikipedia]] dia mihoatra ny {{formatnum:10000}}. ; 23 Jolay 2024 * Ny isan'ny mpikambana ao amin'i [[:wikt:shy:|shy.wiktionary]] dia mihoatra ny {{formatnum:1000}}. ; 21 Jolay 2024 * Ny isan'ny pejy rehetra ao amin'i [[:wikt:ay:|ay.wiktionary]] dia tafidina ho latsaka ny {{formatnum:900}}. ; 20 Jolay 2024 * Ny isan'ny pejim-botoatiny ao amin'i [[:wikt:ay:|ay.wiktionary]] dia tafidina ho latsaka ny {{formatnum:600}}. ; 26 Jiona 2024 * Ny isan'ny fiovana ao amin'i [[:w:hy:|hy.wikipedia]] dia mihoatra ny {{formatnum:10000000}}. ; 21 Jiona 2024 * Ny isan'ny pejim-botoatiny ao amin'i [[:w:st:|st.wikipedia]] dia mihoatra ny {{formatnum:1000}}. ; 6 Jiona 2024 * Ny isan'ny pejim-botoatiny ao amin'i [[:wikt:bs:|bs.wiktionary]] dia mihoatra ny {{formatnum:10000}}. ; 5 Jiona 2024 * Ny isan'ny mpikambana ao amin'i [[:w:tet:|tet.wikipedia]] dia mihoatra ny {{formatnum:10000}}. ; 4 Jiona 2024 * Ny isan'ny pejy rehetra ao amin'i [[:w:uz:|uz.wikipedia]] dia mihoatra ny {{formatnum:1000000}}. ; 28 Mey 2024 * Ny isan'ny pejy rehetra ao amin'i [[:wikt:sg:|sg.wiktionary]] dia mihoatra ny {{formatnum:100000}}. ; 25 Mey 2024 * Ny isan'ny mpikambana ao amin'i [[:wikt:min:|min.wiktionary]] dia mihoatra ny {{formatnum:1000}}. ; 21 Mey 2024 * Ny isan'ny mpikambana ao amin'i [[:w:wuu:|wuu.wikipedia]] dia mihoatra ny {{formatnum:100000}}. ; 14 Mey 2024 * Ny isan'ny fiovana ao amin'i [[:w:ay:|ay.wikipedia]] dia mihoatra ny {{formatnum:100000}}. ; 2 Mey 2024 * Ny isan'ny fiovana ao amin'i [[:w:ja:|ja.wikipedia]] dia mihoatra ny {{formatnum:100000000}}. ; 26 Aprily 2024 * Ny isan'ny fiovana ao amin'i [[:w:arz:|arz.wikipedia]] dia mihoatra ny {{formatnum:10000000}}. ; 23 Aprily 2024 * Ny isan'ny pejim-botoatiny ao amin'i [[:w:fa:|fa.wikipedia]] dia mihoatra ny {{formatnum:1000000}}. ; 18 Aprily 2024 * Ny isan'ny pejim-botoatiny ao amin'i [[:w:ary:|ary.wikipedia]] dia mihoatra ny {{formatnum:10000}}. ; 12 Aprily 2024 * Ny isan'ny fiovana ao amin'i [[:wikt:de:|de.wiktionary]] dia mihoatra ny {{formatnum:10000000}}. ; 6 Aprily 2024 * Ny isan'ny pejim-botoatiny ao amin'i [[:w:cr:|cr.wikipedia]] dia mihoatra ny {{formatnum:10}}. ; 5 Aprily 2024 * Ny isan'ny pejim-botoatiny ao amin'i [[:w:cr:|cr.wikipedia]] dia tafidina ho latsaka ny {{formatnum:1}}. ; 31 Martsa 2024 * Ny isan'ny mpikambana ao amin'i [[:w:rn:|rn.wikipedia]] dia mihoatra ny {{formatnum:10000}}. ; 30 Martsa 2024 * Ny isan'ny mpikambana ao amin'i [[:wikt:hr:|hr.wiktionary]] dia mihoatra ny {{formatnum:10000}}. ; 29 Martsa 2024 * Ny isan'ny pejy rehetra ao amin'i [[:wikt:yue:|yue.wiktionary]] dia mihoatra ny {{formatnum:10000}}. * Ny isan'ny pejy rehetra ao amin'i [[:wikt:si:|si.wiktionary]] dia mihoatra ny {{formatnum:100000}}. ; 19 Martsa 2024 * Ny isan'ny fiovana ao amin'i [[:wikt:si:|si.wiktionary]] dia mihoatra ny {{formatnum:100000}}. ; 18 Martsa 2024 * Ny isan'ny pejy rehetra ao amin'i [[:wikt:bn:|bn.wiktionary]] dia mihoatra ny {{formatnum:100000}}. ; 16 Martsa 2024 * Ny isan'ny pejim-botoatiny ao amin'i [[:wikt:lb:|lb.wiktionary]] dia mihoatra ny {{formatnum:10000}}. ; 20 Febroary 2024 * Ny isan'ny pejim-botoatiny ao amin'i [[:wikt:ku:|ku.wiktionary]] dia mihoatra ny {{formatnum:1000000}}. ; 19 Febroary 2024 * Ny isan'ny pejim-botoatiny ao amin'i [[:w:rmy:|rmy.wikipedia]] dia tafidina ho latsaka ny {{formatnum:900}}. ; 4 Febroary 2024 * Ny isan'ny pejim-botoatiny ao amin'i [[:wikt:ku:|ku.wiktionary]] dia tafidina ho latsaka ny {{formatnum:900000}}. ; 3 Febroary 2024 * Ny isan'ny pejim-botoatiny ao amin'i [[:wikt:ku:|ku.wiktionary]] dia mihoatra ny {{formatnum:1000000}}. ; 31 Janoary 2024 * Ny isan'ny pejy rehetra ao amin'i [[:w:ln:|ln.wikipedia]] dia mihoatra ny {{formatnum:10000}}. ; 8 Janoary 2024 * Ny isan'ny mpikambana ao amin'i [[:w:hyw:|hyw.wikipedia]] dia mihoatra ny {{formatnum:10000}}. rb8lf9gocfsa30kufhu6a57eky759x2 0 290178 1092883 1092765 2024-12-15T10:17:04Z EmausBot 2486 Nanala rohy interwiki 1 izay efa omen'i [[:mg:w:Wikipedia:Wikidata|Wikidata]] eo amin'i [[d:Q27574614]] 1092883 wikitext text/x-wiki {{coord|22|13|S|43|15|E}} Ny '''Helodranon'i Fanemotra''' ''(Baie des Assassins)'', dia [[helodrano]] any amin' ny morontsiraka atsimo-andrefan' i [[Madagasikara]], ampahany amin' ny [[lakandranon' i Môzambika]]. Distrika: [[distrikan' i Morombe]]; kaominina [[Befandefa]], [[Atsimo-Andrefana]] == Jereo koa == * [[Helodranon' Ambaro]] * [[Helodranon' Ambodivahibe]] (Faritra Diana) * [[Helodranon' Ampasindava]] * [[Helodranon' Ampalaza]] (Faritra Atsimo-Andrefana) * [[Helodranon' i Baly]] * [[Helodranon’i Befotaka]] ([[Nosy Be]]) * [[Helodranon' i Bombetoka]] * [[Helodranon' i Courrier]] * [[Helodranon' i Diego-Suarez]] (Faritra Diana) * ''Helodranon'i Fanemotra'' ''(en:Assassins Bay)'' * [[Helodranon’ Iharana]] ([[Vohemar]] - Faritra Sava) * [[Helodranon'i Lavanono]] * [[Helodranon'i Lokia]] * [[Helodranon' i Mahajamba]] * [[Helodranon'i Mangerivy]] * [[Helodranon'i Maromba]] * [[Helodranon' i Narinda]] * [[Helodranon'i Ramanetaka]] * [[Helodranon' i Saint-Augustin]] (Faritra Atsimo-Andrefana) * [[Helodranon' i Tintingo]] * [[Helodranon' Ivondro]] {{Helodrano malagasy}} [[Sokajy:Helodranon'i Madagasikara]] [[Sokajy:Faritra Atsimo-Andrefana]] 3rqpxrlx92q8um9knjbti7nll84we1s 0 290181 1092882 1092790 2024-12-15T10:17:03Z EmausBot 2486 Nanala rohy interwiki 1 izay efa omen'i [[:mg:w:Wikipedia:Wikidata|Wikidata]] eo amin'i [[d:Q665255]] 1092882 wikitext text/x-wiki {{coord|02|30|S|43|15|W}} {{infobox tanàna |anarana = Santo Amaro do Maranhão |velarantany =1601 |faritany = [[Maranhão]] |isam-ponina = 16.034 |firenena = {{Brazila}} |ben'ny tanàna = |sary =BIAMAN PRADO LAGOA ANDORINHAS ESTACIONAMENTO SANTO AMARO MA (27050761148).jpg |saina=Brasão de Santo Amaro do Maranhão.pdf }} [[File:Maranhao Municip SantoAmarodoMaranhao.svg |thumb|left|Santo Amaro do Maranhao]] '''Santo Amaro do Maranhão''' dia tanàna ao amin'ny faritany mizaka tenan'i [[Maranhão]] ao amin'ny {{Brazila}}. Ny tanànan'i Santo Amaro do Maranhão dia iray amin'ireo 3 ao anatin'ny Valan-javaboarin'i [[Lençóis Maranhenses]], faritra iray tsy mahazatra izay mampifangaro pasika sy farihy mazava be. [[São Luís]] dia 236 km miala (4h). == Tsiahy == <references/> {{commonscat}} [[sokajy:Tanàna ao Maranhão]] 1u4b0flbduuts4s4563fcs2bp801kup 0 290197 1092881 1092870 2024-12-15T10:17:02Z EmausBot 2486 Nanala rohy interwiki 1 izay efa omen'i [[:mg:w:Wikipedia:Wikidata|Wikidata]] eo amin'i [[d:Q935545]] 1092881 wikitext text/x-wiki {{coord|05|42|N|55|13|W}} {{infobox tanàna |anarana = Lelydorp |velarantany =149 |distrika = [[Nickerie]] |isam-ponina = 18.663 |firenena = {{Sorinama}} |ben'ny tanàna = |sary =Lelydorp2010.jpg }} '''Lelydorp''' dia tanàna ao amin'ny [[Sorinama]]. Renirano: [[Paramaibo (renirano)]] == Tsiahy == <references/> {{commonscat}} [[sokajy:Tanàna ao Sorinama]] 2y6mestom1filxayas59jtmh0hfim4i