Fiangonan' i Jesoa Marina

<mediawiki xmlns="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11/" xmlns:xsi="http://www.w3.org/2001/XMLSchema-instance" xsi:schemaLocation="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11/ http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11.xsd" version="0.11" xml:lang="mg">
  <siteinfo>
    <sitename>Wikipedia</sitename>
    <dbname>mgwiki</dbname>
    <base>https://mg.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Fandraisana</base>
    <generator>MediaWiki 1.44.0-wmf.6</generator>
    <case>first-letter</case>
    <namespaces>
      <namespace key="-2" case="first-letter">Rakitra</namespace>
      <namespace key="-1" case="first-letter">Manokana</namespace>
      <namespace key="0" case="first-letter" />
      <namespace key="1" case="first-letter">Dinika</namespace>
      <namespace key="2" case="first-letter">Mpikambana</namespace>
      <namespace key="3" case="first-letter">Dinika amin'ny mpikambana</namespace>
      <namespace key="4" case="first-letter">Wikipedia</namespace>
      <namespace key="5" case="first-letter">Dinika amin'ny Wikipedia</namespace>
      <namespace key="6" case="first-letter">Sary</namespace>
      <namespace key="7" case="first-letter">Dinika amin'ny sary</namespace>
      <namespace key="8" case="first-letter">MediaWiki</namespace>
      <namespace key="9" case="first-letter">Dinika amin'ny MediaWiki</namespace>
      <namespace key="10" case="first-letter">Endrika</namespace>
      <namespace key="11" case="first-letter">Dinika amin'ny endrika</namespace>
      <namespace key="12" case="first-letter">Fanoroana</namespace>
      <namespace key="13" case="first-letter">Dinika amin'ny fanoroana</namespace>
      <namespace key="14" case="first-letter">Sokajy</namespace>
      <namespace key="15" case="first-letter">Dinika amin'ny sokajy</namespace>
      <namespace key="710" case="first-letter">TimedText</namespace>
      <namespace key="711" case="first-letter">TimedText talk</namespace>
      <namespace key="828" case="first-letter">Module</namespace>
      <namespace key="829" case="first-letter">Discussion module</namespace>
    </namespaces>
  </siteinfo>
  <page>
    <title>Fiangonan' i Jesoa Marina</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1954</id>
    <revision>
      <id>1092926</id>
      <parentid>1067052</parentid>
      <timestamp>2024-12-16T12:15:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <comment>Nanatsara rafi-pehezanteny</comment>
      <origin>1092926</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7685" sha1="3llnqz9eg2u9b4qhazt4oiq9obec2mk" xml:space="preserve">[[Sary:TJC-liaison-office.jpg|vignette|271x271px|Tena Fiangonan' i Jesoa any Tonga]]
Ny '''Fiangonan' i Jesoa Marina''' na '''Tena Fiangonan' i Jesoa''' dia fikambanana kristiana iraisam-pirenena an' ny [[Pentekôtisma onitariana|fiangonana pentekôtista onitariana]] ao [[Repoblika Entim-Bahoakan' i Sina|Sina]]. Niorina niorina tany [[Beijing]], any Sina tamin' ny taona [[1917]] izy io tamin' ny anarana hoe &quot;''International Reformed Jesus True Church''&quot;, avy eo dia nantsoina hoe &quot;''True Jesus Church''&quot; (TJC) tamin' ny taona 1914, izay azo adika amin' ny [[Fiteny malagasy|teny malagasy]] hoe &quot;fiangonan' i Jesosy marina&quot;. Amin' ny [[Fiteny sinoa|teny sinoa]] izy dia atao hoe : 真耶穌教會 / ''Zhēn Yēsū jiàohuì''. Izy io dia anisan' ny fiangonana teratany sinoa telo izay nisy talohan' ny nahatongavan' ny Antoko Kômonista teo amin' ny fitondrana tany Sina tamin' ny taona 1949. Niainga avy tamin' ny sampana [[Pentekôtisma|pentekôtista]] ao amin' ny [[Kristianisma|fivavahana kristianina]], ary avy tao Sina izy. Atao hoe 真耶穌教會 / ''Zhēn Yēsū jiàohuì'' ity fiangonana ity amin' ny [[Fiteny sinoa|teny sinoa]] fa ''True Jesus Church'' kosa amin' ny [[Fiteny anglisy|teny anglisy]], nefa nantsoina hoe ''International Reformed Jesus True Church'' izy tamin' ny 1914, fotoana nananganana azy. Ny pasitera Yung-Ji Lin no voafidy ho mpitandrina hitantana ily fiangonana ankehitriny.  Ity fiangonana ity dia milaza amin' ny fomba ôfisialy fa manana ny mpino 1,5 tapitrisa any amin' ny firenena iraika amby enimpolo eran' ny [[Kontinenta|kôntinanta]] enina.

== Foto-kevi-dehibe dimy ==
Ireto no foto-kevi-dehibe dimy iorenan' ny Fiangonan' i Jesoa Marina: 

=== Fanahy Masina ===
Ny fandraisana ny [[Fanahy Masina]], izay miseho ivelany amin' ny alalan' ny fitenenana amin' ny [[fiteny tsy fantatra]], no ahazoana antoka ny fandovàna ny [[Fanjakan' Andriamanitra|Fanjakan' ny Lanitra]] ([[Epistily ho an' ny Rômana|Rômana]] 8:16; [[Epistily ho an' ny Efesiana|Efesiana]] 1:13-14).

=== Fanaovam-batisa ===
Ny [[batisa]]&lt;nowiki/&gt;n' ny rano no [[sakramenta]] [[famelan-keloka]]. Eny amin' ny toerana ahitana rano velona toy ny [[renirano]] na ny [[ranomasina]] no anatanterahana izany. Ny mpanao batisa, izay efa vita batisa sady efa nandray ny [[Fanahy Masina (kristianisma)|Fanahy Masina]] ihany koa, dia manao batisa amin' ny anaran' ny Tompo [[Jesoa|Jesoa Kristy]]. Ilay olona atao batisa kosa dia tsy maintsy alentika manontolo any anaty [[rano]], miondrika ny lohany ary ny tarehiny no ambany ([[Filazantsara araka an' i Joany|Jaona]] 3:5; [[Filazantsara araka an' i Matio|Matio.]] 3:16; [[Asan' ny Apôstôly]] 2:38, 10:48).

=== Fanasàn-tongotra ===
Ny [[sakramenta]]&lt;nowiki/&gt;n' ny [[Fanasan-tongotra (fivavahana)|fanasan-tongotra]] no ahafahan' ny olona anankiray miray amin' ny Tompo Jesoa. Ilaina ihany koa io mba hampahatsiahy mandrakariva fa ilaina foana ny [[fitiavana]], ny [[fahamasinana]], ny fanetren-tena, ny [[famelan-keloka]] ary ny fanampiana ny hafa. Izay mandray ny [[batisa]] amin' ny rano dia tsy maintsy sasana amin' ny anaran' i Jesoa Kristy koa ny tongony. Afaka tanterahina ihany koa ny fanasan-tongotra faobe amin' ny fotoana maha-mety izany ([[Filazantsara araka an' i Joany|Jaona]] 13:1-7).

=== Fanasan' ny Tompo ===
Ny fandraisana ny [[Fanasan' ny Tompo]] no [[sakramenta]] ahatsiarovana ny [[Fanomboana an' i Jesoa|nahafatesan' i Jesoa Kristy]]. Andraisana ny nofo sy ny ran' ny Tompo izany sady ahafahana miray aminy mba hananana ny [[fiainana mandrakizay]] sy mba [[Fitsanganan-ko velona (kristianisma)|hatsangan-ko velona]] amin' ny [[Andro farany|Andro Farany]]. Tokony hatao matetika araka izay tratra io sakramenta io. Iray tokana ihany ny [[mofo tsy misy masirasira]] sy ny [[ranom-boaloboka]] ampiasaina amin' izany ([[Epistily voalohany ho an' ny Kôrintiana|1Kôrintiana]] 10:17, 11:26; [[Filazantsara araka an' i Joany|Jaona]] 6:53; [[Filazantsara araka an' i Marka|Marka]] 14:24-25).

=== Andro Sabata ===
Ny andro [[Sabata]], izay andro fahafito amin' ny herinandro ([[Asabotsy]]), dia Andro Masina, voatahy sady nohamasinin' Andriamanitra. Hajaina izany amin' ny alalan' ny fahatsiarovana ny [[Famoronana (araka ny Baiboly)|famoronan]]' Andriamanitra izao tontolo izao sy ny [[Famonjena|famonjeny]] azy ary amin' ny fanantenana ny fiadanana mandrakizay ho avy ([[Bokin' ny Genesisy|Fiandohana]] 2:2-3; [[Epistily ho an' ny Hebreo|Hebreo]] 4:9-11)

== Fototra folon' ny finoana ==
Taty aoriana, tamin' ny taona 1980 dia niampy ireo foto-kevi-dehibe ireo ka nanjary lasa fototra folon' ny finoana:

=== I Jesoa ===
I [[Jesoa|Jesoa Kristy]], ilay [[Fahatongavana ho nofo (kristianisma)|Teny tonga nofo]], dia maty teo amin' ny [[hazo fijaliana]] ho [[famonjena]] ny [[Fahotana|mpanota]], [[Fitsanganan' i Jesoa ho velona|natsangana ho velona]] tamin' ny andro fahatelo ary [[Fiakaran' i Kristy any an-danitra|nakarina ho any an-danitra]]. Izy no hany Mpamonjy izao tontolo izao, [[Andriamanitra mpamorona|Mpamorona]] ny lanitra sy ny tany, ary Tena Andriamanitra Tokana. ([[Epistily voalohany ho an' i Timôty|1]]&amp;nbsp;[[Epistily voalohany ho an' i Timôty|Timôty.]] 3:16; [[Epistily voalohany ho an' ny Kôrintiana|1]]&amp;nbsp;[[Epistily voalohany ho an' ny Kôrintiana|Kôrintiana.]] 15:3-4; [[Asan' ny Apôstôly]] 4:12).
=== Ny Baiboly ===
Ny [[Baiboly|Baiboly Masina]], fitambaran' ny [[Testamenta Taloha]] sy ny [[Testamenta Vaovao]], izay tenin' Andriamanitra, no hany ahitana ny fahamarinana sady marina, ary fototry ny fiainana [[kristianina]]. ([[Epistily faharoa ho an' i Timôty|2]]&amp;nbsp;[[Epistily faharoa ho an' i Timôty|Timôty.]] 3:16). 
=== Famonjena ===
Omen' [[Andriamanitra]] am-pitiavana amin' ny alalan' ny [[finoana]] ny [[Famonjena]]. Ny fiankinan' ny mpino amin' ny [[Fanahy Masina (kristianisma)|Fanahy Masina]] no hahafahany manana ny fahamasinana, manome voninahitra an' Andriamanitra ary mitia ny [[olona manontolo]] ([[Epistily ho an' ny Efesiana|Efesiana.]] 2:8).

=== Ny Fiangonana ===
Ny Fiangonan' i Jesoa Marina, naorin' ny Tompo Jesoa Kristy, tamin' ny alalan' ny [[Fanahy Masina]] nandritra ny &quot;fara-orana&quot;, no tena fiangonana nitsangana avy tamin' ny Fiangonana tamin' ny andron' ny [[Apostoly roa ambin'ny folo|Apôstôly]] ([[Bokin' i Jôela|Jôela]] 2:23; [[Bokin' i Amôsa|Amôsa]] 9:11).
=== Ny Fiaviana Faharoa ===
Ny [[Fiavian' i Kristy fanindroany|Fiavian' ny Tompo Faharoa]] dia hiseho amin' ny [[Andro farany|Andro Farany]] rehefa hidina avy amin' ny [[Lanitra (finoana)|lanitra]] Izy [[Fitsarana farany|hitsara izao tontolo izao]]: ny marina handray ny [[fiainana mandrakizay]], ary ny mpanota kosa ho [[Fanozonana mandrakizay|voaozona mandrakizay]] ([[Filazantsara araka an' i Matio|Matio]]  25:31-34; [[Epistily voalohany ho an' ny Tesalôniana|1 Tesalôniana.]] 4:16-17).

Ity no dikan-teny malagasy, dika malalaka avy amin' ny [[:en:True Jesus Church|teny anglisy]], ary io dika amin' ny teny anglisy io kosa dia neken' ny fivoriambe fahasivy an' ny Tena Fiangonan' i Jesoa Marina, natao tamin' ny volana Mey 2005.

=== Finoana hafa ===
* Ity fiangonana ity dia tsy mankalaza ny [[Krismasy]], satria ny 25 Desambra, hoy ny fampianarany, dia fomba [[jentilisa]] fankalazana ny nahaterahan' ny [[Masoandro Tsy Resy|Masoandro]], ary natsofoka teo amin' ny [[Kristianisma|fiangonana kristianina]] hafa nandritra ny nanjakan' i emperora rômana [[Kônstantino I]] tamin' ny taonjato faha-4 taor. J.K. Ambarany koa fa i [[Jesoa]] dia tsy nibaiko velively ny mpianany hankalaza ny fahaterahany.

* Tsy ankalazaina ihany koa ny [[Zoma masina]] satria aminy dia fety jentilisa koa no fotony.

== Jereo koa ==

* [[Pentekôtisma onitariana]]

[[Sokajy:Fiangonana]]</text>
      <sha1>3llnqz9eg2u9b4qhazt4oiq9obec2mk</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1092927</id>
      <parentid>1092926</parentid>
      <timestamp>2024-12-16T12:16:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <comment>Nanalehibe sary</comment>
      <origin>1092927</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7685" sha1="q55bmi8nxz5y0rwz6mm4g6gha8w7hwy" xml:space="preserve">[[Sary:TJC-liaison-office.jpg|vignette|310x310px|Tena Fiangonan' i Jesoa any Tonga]]
Ny '''Fiangonan' i Jesoa Marina''' na '''Tena Fiangonan' i Jesoa''' dia fikambanana kristiana iraisam-pirenena an' ny [[Pentekôtisma onitariana|fiangonana pentekôtista onitariana]] ao [[Repoblika Entim-Bahoakan' i Sina|Sina]]. Niorina niorina tany [[Beijing]], any Sina tamin' ny taona [[1917]] izy io tamin' ny anarana hoe &quot;''International Reformed Jesus True Church''&quot;, avy eo dia nantsoina hoe &quot;''True Jesus Church''&quot; (TJC) tamin' ny taona 1914, izay azo adika amin' ny [[Fiteny malagasy|teny malagasy]] hoe &quot;fiangonan' i Jesosy marina&quot;. Amin' ny [[Fiteny sinoa|teny sinoa]] izy dia atao hoe : 真耶穌教會 / ''Zhēn Yēsū jiàohuì''. Izy io dia anisan' ny fiangonana teratany sinoa telo izay nisy talohan' ny nahatongavan' ny Antoko Kômonista teo amin' ny fitondrana tany Sina tamin' ny taona 1949. Niainga avy tamin' ny sampana [[Pentekôtisma|pentekôtista]] ao amin' ny [[Kristianisma|fivavahana kristianina]], ary avy tao Sina izy. Atao hoe 真耶穌教會 / ''Zhēn Yēsū jiàohuì'' ity fiangonana ity amin' ny [[Fiteny sinoa|teny sinoa]] fa ''True Jesus Church'' kosa amin' ny [[Fiteny anglisy|teny anglisy]], nefa nantsoina hoe ''International Reformed Jesus True Church'' izy tamin' ny 1914, fotoana nananganana azy. Ny pasitera Yung-Ji Lin no voafidy ho mpitandrina hitantana ily fiangonana ankehitriny.  Ity fiangonana ity dia milaza amin' ny fomba ôfisialy fa manana ny mpino 1,5 tapitrisa any amin' ny firenena iraika amby enimpolo eran' ny [[Kontinenta|kôntinanta]] enina.

== Foto-kevi-dehibe dimy ==
Ireto no foto-kevi-dehibe dimy iorenan' ny Fiangonan' i Jesoa Marina: 

=== Fanahy Masina ===
Ny fandraisana ny [[Fanahy Masina]], izay miseho ivelany amin' ny alalan' ny fitenenana amin' ny [[fiteny tsy fantatra]], no ahazoana antoka ny fandovàna ny [[Fanjakan' Andriamanitra|Fanjakan' ny Lanitra]] ([[Epistily ho an' ny Rômana|Rômana]] 8:16; [[Epistily ho an' ny Efesiana|Efesiana]] 1:13-14).

=== Fanaovam-batisa ===
Ny [[batisa]]&lt;nowiki/&gt;n' ny rano no [[sakramenta]] [[famelan-keloka]]. Eny amin' ny toerana ahitana rano velona toy ny [[renirano]] na ny [[ranomasina]] no anatanterahana izany. Ny mpanao batisa, izay efa vita batisa sady efa nandray ny [[Fanahy Masina (kristianisma)|Fanahy Masina]] ihany koa, dia manao batisa amin' ny anaran' ny Tompo [[Jesoa|Jesoa Kristy]]. Ilay olona atao batisa kosa dia tsy maintsy alentika manontolo any anaty [[rano]], miondrika ny lohany ary ny tarehiny no ambany ([[Filazantsara araka an' i Joany|Jaona]] 3:5; [[Filazantsara araka an' i Matio|Matio.]] 3:16; [[Asan' ny Apôstôly]] 2:38, 10:48).

=== Fanasàn-tongotra ===
Ny [[sakramenta]]&lt;nowiki/&gt;n' ny [[Fanasan-tongotra (fivavahana)|fanasan-tongotra]] no ahafahan' ny olona anankiray miray amin' ny Tompo Jesoa. Ilaina ihany koa io mba hampahatsiahy mandrakariva fa ilaina foana ny [[fitiavana]], ny [[fahamasinana]], ny fanetren-tena, ny [[famelan-keloka]] ary ny fanampiana ny hafa. Izay mandray ny [[batisa]] amin' ny rano dia tsy maintsy sasana amin' ny anaran' i Jesoa Kristy koa ny tongony. Afaka tanterahina ihany koa ny fanasan-tongotra faobe amin' ny fotoana maha-mety izany ([[Filazantsara araka an' i Joany|Jaona]] 13:1-7).

=== Fanasan' ny Tompo ===
Ny fandraisana ny [[Fanasan' ny Tompo]] no [[sakramenta]] ahatsiarovana ny [[Fanomboana an' i Jesoa|nahafatesan' i Jesoa Kristy]]. Andraisana ny nofo sy ny ran' ny Tompo izany sady ahafahana miray aminy mba hananana ny [[fiainana mandrakizay]] sy mba [[Fitsanganan-ko velona (kristianisma)|hatsangan-ko velona]] amin' ny [[Andro farany|Andro Farany]]. Tokony hatao matetika araka izay tratra io sakramenta io. Iray tokana ihany ny [[mofo tsy misy masirasira]] sy ny [[ranom-boaloboka]] ampiasaina amin' izany ([[Epistily voalohany ho an' ny Kôrintiana|1Kôrintiana]] 10:17, 11:26; [[Filazantsara araka an' i Joany|Jaona]] 6:53; [[Filazantsara araka an' i Marka|Marka]] 14:24-25).

=== Andro Sabata ===
Ny andro [[Sabata]], izay andro fahafito amin' ny herinandro ([[Asabotsy]]), dia Andro Masina, voatahy sady nohamasinin' Andriamanitra. Hajaina izany amin' ny alalan' ny fahatsiarovana ny [[Famoronana (araka ny Baiboly)|famoronan]]' Andriamanitra izao tontolo izao sy ny [[Famonjena|famonjeny]] azy ary amin' ny fanantenana ny fiadanana mandrakizay ho avy ([[Bokin' ny Genesisy|Fiandohana]] 2:2-3; [[Epistily ho an' ny Hebreo|Hebreo]] 4:9-11)

== Fototra folon' ny finoana ==
Taty aoriana, tamin' ny taona 1980 dia niampy ireo foto-kevi-dehibe ireo ka nanjary lasa fototra folon' ny finoana:

=== I Jesoa ===
I [[Jesoa|Jesoa Kristy]], ilay [[Fahatongavana ho nofo (kristianisma)|Teny tonga nofo]], dia maty teo amin' ny [[hazo fijaliana]] ho [[famonjena]] ny [[Fahotana|mpanota]], [[Fitsanganan' i Jesoa ho velona|natsangana ho velona]] tamin' ny andro fahatelo ary [[Fiakaran' i Kristy any an-danitra|nakarina ho any an-danitra]]. Izy no hany Mpamonjy izao tontolo izao, [[Andriamanitra mpamorona|Mpamorona]] ny lanitra sy ny tany, ary Tena Andriamanitra Tokana. ([[Epistily voalohany ho an' i Timôty|1]]&amp;nbsp;[[Epistily voalohany ho an' i Timôty|Timôty.]] 3:16; [[Epistily voalohany ho an' ny Kôrintiana|1]]&amp;nbsp;[[Epistily voalohany ho an' ny Kôrintiana|Kôrintiana.]] 15:3-4; [[Asan' ny Apôstôly]] 4:12).
=== Ny Baiboly ===
Ny [[Baiboly|Baiboly Masina]], fitambaran' ny [[Testamenta Taloha]] sy ny [[Testamenta Vaovao]], izay tenin' Andriamanitra, no hany ahitana ny fahamarinana sady marina, ary fototry ny fiainana [[kristianina]]. ([[Epistily faharoa ho an' i Timôty|2]]&amp;nbsp;[[Epistily faharoa ho an' i Timôty|Timôty.]] 3:16). 
=== Famonjena ===
Omen' [[Andriamanitra]] am-pitiavana amin' ny alalan' ny [[finoana]] ny [[Famonjena]]. Ny fiankinan' ny mpino amin' ny [[Fanahy Masina (kristianisma)|Fanahy Masina]] no hahafahany manana ny fahamasinana, manome voninahitra an' Andriamanitra ary mitia ny [[olona manontolo]] ([[Epistily ho an' ny Efesiana|Efesiana.]] 2:8).

=== Ny Fiangonana ===
Ny Fiangonan' i Jesoa Marina, naorin' ny Tompo Jesoa Kristy, tamin' ny alalan' ny [[Fanahy Masina]] nandritra ny &quot;fara-orana&quot;, no tena fiangonana nitsangana avy tamin' ny Fiangonana tamin' ny andron' ny [[Apostoly roa ambin'ny folo|Apôstôly]] ([[Bokin' i Jôela|Jôela]] 2:23; [[Bokin' i Amôsa|Amôsa]] 9:11).
=== Ny Fiaviana Faharoa ===
Ny [[Fiavian' i Kristy fanindroany|Fiavian' ny Tompo Faharoa]] dia hiseho amin' ny [[Andro farany|Andro Farany]] rehefa hidina avy amin' ny [[Lanitra (finoana)|lanitra]] Izy [[Fitsarana farany|hitsara izao tontolo izao]]: ny marina handray ny [[fiainana mandrakizay]], ary ny mpanota kosa ho [[Fanozonana mandrakizay|voaozona mandrakizay]] ([[Filazantsara araka an' i Matio|Matio]]  25:31-34; [[Epistily voalohany ho an' ny Tesalôniana|1 Tesalôniana.]] 4:16-17).

Ity no dikan-teny malagasy, dika malalaka avy amin' ny [[:en:True Jesus Church|teny anglisy]], ary io dika amin' ny teny anglisy io kosa dia neken' ny fivoriambe fahasivy an' ny Tena Fiangonan' i Jesoa Marina, natao tamin' ny volana Mey 2005.

=== Finoana hafa ===
* Ity fiangonana ity dia tsy mankalaza ny [[Krismasy]], satria ny 25 Desambra, hoy ny fampianarany, dia fomba [[jentilisa]] fankalazana ny nahaterahan' ny [[Masoandro Tsy Resy|Masoandro]], ary natsofoka teo amin' ny [[Kristianisma|fiangonana kristianina]] hafa nandritra ny nanjakan' i emperora rômana [[Kônstantino I]] tamin' ny taonjato faha-4 taor. J.K. Ambarany koa fa i [[Jesoa]] dia tsy nibaiko velively ny mpianany hankalaza ny fahaterahany.

* Tsy ankalazaina ihany koa ny [[Zoma masina]] satria aminy dia fety jentilisa koa no fotony.

== Jereo koa ==

* [[Pentekôtisma onitariana]]

[[Sokajy:Fiangonana]]</text>
      <sha1>q55bmi8nxz5y0rwz6mm4g6gha8w7hwy</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1092928</id>
      <parentid>1092927</parentid>
      <timestamp>2024-12-16T12:17:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>nanova ny anaran'i [[Tena Fiangonan' i Jesoa]] ho [[Fiangonan' i Jesoa Marina]] i Thelezifor</comment>
      <origin>1092927</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7685" sha1="q55bmi8nxz5y0rwz6mm4g6gha8w7hwy" xml:space="preserve">[[Sary:TJC-liaison-office.jpg|vignette|310x310px|Tena Fiangonan' i Jesoa any Tonga]]
Ny '''Fiangonan' i Jesoa Marina''' na '''Tena Fiangonan' i Jesoa''' dia fikambanana kristiana iraisam-pirenena an' ny [[Pentekôtisma onitariana|fiangonana pentekôtista onitariana]] ao [[Repoblika Entim-Bahoakan' i Sina|Sina]]. Niorina niorina tany [[Beijing]], any Sina tamin' ny taona [[1917]] izy io tamin' ny anarana hoe &quot;''International Reformed Jesus True Church''&quot;, avy eo dia nantsoina hoe &quot;''True Jesus Church''&quot; (TJC) tamin' ny taona 1914, izay azo adika amin' ny [[Fiteny malagasy|teny malagasy]] hoe &quot;fiangonan' i Jesosy marina&quot;. Amin' ny [[Fiteny sinoa|teny sinoa]] izy dia atao hoe : 真耶穌教會 / ''Zhēn Yēsū jiàohuì''. Izy io dia anisan' ny fiangonana teratany sinoa telo izay nisy talohan' ny nahatongavan' ny Antoko Kômonista teo amin' ny fitondrana tany Sina tamin' ny taona 1949. Niainga avy tamin' ny sampana [[Pentekôtisma|pentekôtista]] ao amin' ny [[Kristianisma|fivavahana kristianina]], ary avy tao Sina izy. Atao hoe 真耶穌教會 / ''Zhēn Yēsū jiàohuì'' ity fiangonana ity amin' ny [[Fiteny sinoa|teny sinoa]] fa ''True Jesus Church'' kosa amin' ny [[Fiteny anglisy|teny anglisy]], nefa nantsoina hoe ''International Reformed Jesus True Church'' izy tamin' ny 1914, fotoana nananganana azy. Ny pasitera Yung-Ji Lin no voafidy ho mpitandrina hitantana ily fiangonana ankehitriny.  Ity fiangonana ity dia milaza amin' ny fomba ôfisialy fa manana ny mpino 1,5 tapitrisa any amin' ny firenena iraika amby enimpolo eran' ny [[Kontinenta|kôntinanta]] enina.

== Foto-kevi-dehibe dimy ==
Ireto no foto-kevi-dehibe dimy iorenan' ny Fiangonan' i Jesoa Marina: 

=== Fanahy Masina ===
Ny fandraisana ny [[Fanahy Masina]], izay miseho ivelany amin' ny alalan' ny fitenenana amin' ny [[fiteny tsy fantatra]], no ahazoana antoka ny fandovàna ny [[Fanjakan' Andriamanitra|Fanjakan' ny Lanitra]] ([[Epistily ho an' ny Rômana|Rômana]] 8:16; [[Epistily ho an' ny Efesiana|Efesiana]] 1:13-14).

=== Fanaovam-batisa ===
Ny [[batisa]]&lt;nowiki/&gt;n' ny rano no [[sakramenta]] [[famelan-keloka]]. Eny amin' ny toerana ahitana rano velona toy ny [[renirano]] na ny [[ranomasina]] no anatanterahana izany. Ny mpanao batisa, izay efa vita batisa sady efa nandray ny [[Fanahy Masina (kristianisma)|Fanahy Masina]] ihany koa, dia manao batisa amin' ny anaran' ny Tompo [[Jesoa|Jesoa Kristy]]. Ilay olona atao batisa kosa dia tsy maintsy alentika manontolo any anaty [[rano]], miondrika ny lohany ary ny tarehiny no ambany ([[Filazantsara araka an' i Joany|Jaona]] 3:5; [[Filazantsara araka an' i Matio|Matio.]] 3:16; [[Asan' ny Apôstôly]] 2:38, 10:48).

=== Fanasàn-tongotra ===
Ny [[sakramenta]]&lt;nowiki/&gt;n' ny [[Fanasan-tongotra (fivavahana)|fanasan-tongotra]] no ahafahan' ny olona anankiray miray amin' ny Tompo Jesoa. Ilaina ihany koa io mba hampahatsiahy mandrakariva fa ilaina foana ny [[fitiavana]], ny [[fahamasinana]], ny fanetren-tena, ny [[famelan-keloka]] ary ny fanampiana ny hafa. Izay mandray ny [[batisa]] amin' ny rano dia tsy maintsy sasana amin' ny anaran' i Jesoa Kristy koa ny tongony. Afaka tanterahina ihany koa ny fanasan-tongotra faobe amin' ny fotoana maha-mety izany ([[Filazantsara araka an' i Joany|Jaona]] 13:1-7).

=== Fanasan' ny Tompo ===
Ny fandraisana ny [[Fanasan' ny Tompo]] no [[sakramenta]] ahatsiarovana ny [[Fanomboana an' i Jesoa|nahafatesan' i Jesoa Kristy]]. Andraisana ny nofo sy ny ran' ny Tompo izany sady ahafahana miray aminy mba hananana ny [[fiainana mandrakizay]] sy mba [[Fitsanganan-ko velona (kristianisma)|hatsangan-ko velona]] amin' ny [[Andro farany|Andro Farany]]. Tokony hatao matetika araka izay tratra io sakramenta io. Iray tokana ihany ny [[mofo tsy misy masirasira]] sy ny [[ranom-boaloboka]] ampiasaina amin' izany ([[Epistily voalohany ho an' ny Kôrintiana|1Kôrintiana]] 10:17, 11:26; [[Filazantsara araka an' i Joany|Jaona]] 6:53; [[Filazantsara araka an' i Marka|Marka]] 14:24-25).

=== Andro Sabata ===
Ny andro [[Sabata]], izay andro fahafito amin' ny herinandro ([[Asabotsy]]), dia Andro Masina, voatahy sady nohamasinin' Andriamanitra. Hajaina izany amin' ny alalan' ny fahatsiarovana ny [[Famoronana (araka ny Baiboly)|famoronan]]' Andriamanitra izao tontolo izao sy ny [[Famonjena|famonjeny]] azy ary amin' ny fanantenana ny fiadanana mandrakizay ho avy ([[Bokin' ny Genesisy|Fiandohana]] 2:2-3; [[Epistily ho an' ny Hebreo|Hebreo]] 4:9-11)

== Fototra folon' ny finoana ==
Taty aoriana, tamin' ny taona 1980 dia niampy ireo foto-kevi-dehibe ireo ka nanjary lasa fototra folon' ny finoana:

=== I Jesoa ===
I [[Jesoa|Jesoa Kristy]], ilay [[Fahatongavana ho nofo (kristianisma)|Teny tonga nofo]], dia maty teo amin' ny [[hazo fijaliana]] ho [[famonjena]] ny [[Fahotana|mpanota]], [[Fitsanganan' i Jesoa ho velona|natsangana ho velona]] tamin' ny andro fahatelo ary [[Fiakaran' i Kristy any an-danitra|nakarina ho any an-danitra]]. Izy no hany Mpamonjy izao tontolo izao, [[Andriamanitra mpamorona|Mpamorona]] ny lanitra sy ny tany, ary Tena Andriamanitra Tokana. ([[Epistily voalohany ho an' i Timôty|1]]&amp;nbsp;[[Epistily voalohany ho an' i Timôty|Timôty.]] 3:16; [[Epistily voalohany ho an' ny Kôrintiana|1]]&amp;nbsp;[[Epistily voalohany ho an' ny Kôrintiana|Kôrintiana.]] 15:3-4; [[Asan' ny Apôstôly]] 4:12).
=== Ny Baiboly ===
Ny [[Baiboly|Baiboly Masina]], fitambaran' ny [[Testamenta Taloha]] sy ny [[Testamenta Vaovao]], izay tenin' Andriamanitra, no hany ahitana ny fahamarinana sady marina, ary fototry ny fiainana [[kristianina]]. ([[Epistily faharoa ho an' i Timôty|2]]&amp;nbsp;[[Epistily faharoa ho an' i Timôty|Timôty.]] 3:16). 
=== Famonjena ===
Omen' [[Andriamanitra]] am-pitiavana amin' ny alalan' ny [[finoana]] ny [[Famonjena]]. Ny fiankinan' ny mpino amin' ny [[Fanahy Masina (kristianisma)|Fanahy Masina]] no hahafahany manana ny fahamasinana, manome voninahitra an' Andriamanitra ary mitia ny [[olona manontolo]] ([[Epistily ho an' ny Efesiana|Efesiana.]] 2:8).

=== Ny Fiangonana ===
Ny Fiangonan' i Jesoa Marina, naorin' ny Tompo Jesoa Kristy, tamin' ny alalan' ny [[Fanahy Masina]] nandritra ny &quot;fara-orana&quot;, no tena fiangonana nitsangana avy tamin' ny Fiangonana tamin' ny andron' ny [[Apostoly roa ambin'ny folo|Apôstôly]] ([[Bokin' i Jôela|Jôela]] 2:23; [[Bokin' i Amôsa|Amôsa]] 9:11).
=== Ny Fiaviana Faharoa ===
Ny [[Fiavian' i Kristy fanindroany|Fiavian' ny Tompo Faharoa]] dia hiseho amin' ny [[Andro farany|Andro Farany]] rehefa hidina avy amin' ny [[Lanitra (finoana)|lanitra]] Izy [[Fitsarana farany|hitsara izao tontolo izao]]: ny marina handray ny [[fiainana mandrakizay]], ary ny mpanota kosa ho [[Fanozonana mandrakizay|voaozona mandrakizay]] ([[Filazantsara araka an' i Matio|Matio]]  25:31-34; [[Epistily voalohany ho an' ny Tesalôniana|1 Tesalôniana.]] 4:16-17).

Ity no dikan-teny malagasy, dika malalaka avy amin' ny [[:en:True Jesus Church|teny anglisy]], ary io dika amin' ny teny anglisy io kosa dia neken' ny fivoriambe fahasivy an' ny Tena Fiangonan' i Jesoa Marina, natao tamin' ny volana Mey 2005.

=== Finoana hafa ===
* Ity fiangonana ity dia tsy mankalaza ny [[Krismasy]], satria ny 25 Desambra, hoy ny fampianarany, dia fomba [[jentilisa]] fankalazana ny nahaterahan' ny [[Masoandro Tsy Resy|Masoandro]], ary natsofoka teo amin' ny [[Kristianisma|fiangonana kristianina]] hafa nandritra ny nanjakan' i emperora rômana [[Kônstantino I]] tamin' ny taonjato faha-4 taor. J.K. Ambarany koa fa i [[Jesoa]] dia tsy nibaiko velively ny mpianany hankalaza ny fahaterahany.

* Tsy ankalazaina ihany koa ny [[Zoma masina]] satria aminy dia fety jentilisa koa no fotony.

== Jereo koa ==

* [[Pentekôtisma onitariana]]

[[Sokajy:Fiangonana]]</text>
      <sha1>q55bmi8nxz5y0rwz6mm4g6gha8w7hwy</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Vorona</title>
    <ns>0</ns>
    <id>2465</id>
    <revision>
      <id>1092935</id>
      <parentid>1081072</parentid>
      <timestamp>2024-12-16T15:34:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2806:2F0:55C1:CC29:5895:A9CB:2E90:4E3E</ip>
      </contributor>
      <origin>1092935</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1806" sha1="87l329eck1elllsg0akjocrjvqx4c8g" xml:space="preserve">{{vangovango}}
[[Sary:הגליל התחתון - אלוני אבא - המבנים הטמפלרים (1).JPG|vignette|Vorona]]
Ny '''vorona''' dia ao amin' ny kilasin' ny [[biby manana hazon-damosina]], ny '''''Aves'''''. Manana [[ra]] mafana sady [[Atody|manatody]] izy ireo. Feno [[volom-borona]] ny tenany sady manana [[elatra]]. Manana anjara asa telo ny volom-borona: ny fisidinana sy ny fifehezana ny mari-pana ary ny fampisehoana. Manana [[taolana]] poak' aty ny vorona mba hahakely ny lanjany.

Noho izy ireo mafana vatana dia mampiasa hery betsaka. Noho izany dia mihinana [[sakafo]] be dia be izy ireo raha oharina amin' ny lanjany.

Karazam-borona samihafa mihoatra ny 9&amp;nbsp;000 no efa fantatra.

Hita ao amin' ny [[kôntinenta]] rehetra eto amin' izao tontolo izao ny vorona. Afaka miaina amin' ny tontolo mangatsiaka ny karazam-borona samihafa, ary ny hafa dia afaka miaina ao amin' ny toetany mafana. Hita any anaty [[ala]], eny amin' ny [[kijana]], eny amin' ny [[harambato]], eny amin' ny moron-d[[renirano]], eny amin' ny vato amoron-d[[ranomasina]], eny amin' ny tampon-tranon' olona ny vorona.

Mihinana sakafo isan-karazany ny vorona. Mihinan-kena ny ankamaroany. Maro ny mihinana [[bibikely]] na [[trondro]]. Mihinana karazam-[[bibilava]] na [[voalavo]] na koa karazam-borona hafa ny sasany. Misy vorona hafa ihany koa mihinana fatim-biby. Ny vorona toa ny [[boloky]] dia mihinana [[voamadinika]] sy [[voankazo]].

== Jereo koa ==
* [[Akoho]] - [[Vorombola]] - [[Voronaparadisa]]
* [[Boloky]] - [[boiaza]]
* [[Flamingô]] - [[Gisa ejiptana|Gisa ejiptiana]] - [[Sama (vorona)|sama]]
* [[Fody]] - [[Goaika]] - [[Kibobo]] - [[Papelika (vorona)|Papelika]] - [[Pelikana]] - [[Vanovolondavenona]]
* [[Voltora]] - [[Voromahery]] - [[Vorompiremby]]
* [[Vorondolo eoraziana]]

[[Sokajy:Vorona| ]]</text>
      <sha1>87l329eck1elllsg0akjocrjvqx4c8g</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1092937</id>
      <parentid>1092935</parentid>
      <timestamp>2024-12-16T15:44:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2806:2F0:55C1:CC29:5895:A9CB:2E90:4E3E</ip>
      </contributor>
      <origin>1092937</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1836" sha1="ibxbpfbobbkkn24gbbiuqvd16l7qtmq" xml:space="preserve">{{vangovango}}
[[Sary:הגליל התחתון - אלוני אבא - המבנים הטמפלרים (1).JPG|vignette|Vorona]]
Ny '''vorona''' dia ao amin' ny kilasin' ny [[biby manana hazon-damosina]], ny '''''Aves'''''. Manana [[ra]] mafana sady [[Atody|manatody]] izy ireo. Feno [[volom-borona]] ny tenany sady manana [[elatra]]. Manana anjara asa telo ny volom-borona: ny fisidinana sy ny fifehezana ny mari-pana ary ny fampisehoana. Manana [[taolana]] poak' aty ny vorona mba hahakely ny lanjany.

Noho izy ireo mafana vatana dia mampiasa hery betsaka. Noho izany dia mihinana [[sakafo]] be dia be izy ireo raha oharina amin' ny lanjany.

Karazam-borona samihafa mihoatra ny 9&amp;nbsp;000 no efa fantatra.

Hita ao amin' ny [[kôntinenta]] rehetra eto amin' izao tontolo izao ny vorona. Afaka miaina amin' ny tontolo mangatsiaka ny karazam-borona samihafa, ary ny hafa dia afaka miaina ao amin' ny toetany mafana. Hita any anaty [[ala]], eny amin' ny [[kijana]], eny amin' ny [[harambato]], eny amin' ny moron-d[[renirano]], eny amin' ny vato amoron-d[[ranomasina]], eny amin' ny tampon-tranon' olona ny vorona.

Mihinana sakafo isan-karazany ny vorona. Mihinan-kena ny ankamaroany. Maro ny mihinana [[bibikely]] na [[trondro]]. Mihinana karazam-[[bibilava]] na [[voalavo]] na koa karazam-borona hafa ny sasany. Misy vorona hafa ihany koa mihinana fatim-biby. Ny vorona toa ny [[boloky]] dia mihinana [[voamadinika]] sy [[voankazo]].

== Jereo koa ==
* [[Akoho]] - [[Vorombola]] - [[Voronaparadisa]]
* [[Boloky]] - [[boiaza]]
* [[Flamingô]] - [[Gisa ejiptana|Gisa ejiptiana]] - [[Sama (vorona)|sama]]
* [[Fody]] - [[Goaika]] - [[Kibobo]] - [[Papelika (vorona)|Papelika]] - [[Pelikana]] - [[Vanovolondavenona]]
* [[Voltora]] - [[Voromahery]] - [[Vorompiremby]]
* [[Vorondolo eoraziana]] - [[Vorondolo tranom-borona]]

[[Sokajy:Vorona| ]]</text>
      <sha1>ibxbpfbobbkkn24gbbiuqvd16l7qtmq</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1092940</id>
      <parentid>1092937</parentid>
      <timestamp>2024-12-16T15:50:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2806:2F0:55C1:CC29:5895:A9CB:2E90:4E3E</ip>
      </contributor>
      <origin>1092940</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1780" sha1="2jvczcac4h19syikdjfqzyx9wxlqhht" xml:space="preserve">{{vangovango}}
[[Sary:הגליל התחתון - אלוני אבא - המבנים הטמפלרים (1).JPG|vignette|Vorona]]
Ny '''vorona''' dia ao amin' ny kilasin' ny [[biby manana hazon-damosina]], ny '''''Aves'''''. Manana [[ra]] mafana sady [[Atody|manatody]] izy ireo. Feno [[volom-borona]] ny tenany sady manana [[elatra]]. Manana anjara asa telo ny volom-borona: ny fisidinana sy ny fifehezana ny mari-pana ary ny fampisehoana. Manana [[taolana]] poak' aty ny vorona mba hahakely ny lanjany.

Noho izy ireo mafana vatana dia mampiasa hery betsaka. Noho izany dia mihinana [[sakafo]] be dia be izy ireo raha oharina amin' ny lanjany.

Karazam-borona samihafa mihoatra ny 9&amp;nbsp;000 no efa fantatra.

Hita ao amin' ny [[kôntinenta]] rehetra eto amin' izao tontolo izao ny vorona. Afaka miaina amin' ny tontolo mangatsiaka ny karazam-borona samihafa, ary ny hafa dia afaka miaina ao amin' ny toetany mafana. Hita any anaty [[ala]], eny amin' ny [[kijana]], eny amin' ny [[harambato]], eny amin' ny moron-d[[renirano]], eny amin' ny vato amoron-d[[ranomasina]], eny amin' ny tampon-tranon' olona ny vorona.

Mihinana sakafo isan-karazany ny vorona. Mihinan-kena ny ankamaroany. Maro ny mihinana [[bibikely]] na [[trondro]]. Mihinana karazam-[[bibilava]] na [[voalavo]] na koa karazam-borona hafa ny sasany. Misy vorona hafa ihany koa mihinana fatim-biby. Ny vorona toa ny [[boloky]] dia mihinana [[voamadinika]] sy [[voankazo]].

== Jereo koa ==
* [[Akoho]] - [[Vorombola]] - [[Voronaparadisa]]
* [[Boloky]] - [[boiaza]]
* [[Flamingô]] - [[Gisa ejiptana|Gisa ejiptiana]] - [[Sama (vorona)|sama]]
* [[Fody]] - [[Goaika]] - [[Kibobo]] - [[Papelika (vorona)|Papelika]] - [[Pelikana]] - [[Vanovolondavenona]]
* [[Voltora]] - [[Voromahery]] - [[Vorompiremby]]

[[Sokajy:Vorona| ]]</text>
      <sha1>2jvczcac4h19syikdjfqzyx9wxlqhht</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1092941</id>
      <parentid>1092940</parentid>
      <timestamp>2024-12-16T16:48:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2806:2F0:55C1:CC29:5895:A9CB:2E90:4E3E</ip>
      </contributor>
      <origin>1092941</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1800" sha1="qonv9rgcvmcpp0z1rxdqkz5xzd795oj" xml:space="preserve">{{vangovango}}
[[Sary:הגליל התחתון - אלוני אבא - המבנים הטמפלרים (1).JPG|vignette|Vorona]]
Ny '''vorona''' dia ao amin' ny kilasin' ny [[biby manana hazon-damosina]], ny '''''Aves'''''. Manana [[ra]] mafana sady [[Atody|manatody]] izy ireo. Feno [[volom-borona]] ny tenany sady manana [[elatra]]. Manana anjara asa telo ny volom-borona: ny fisidinana sy ny fifehezana ny mari-pana ary ny fampisehoana. Manana [[taolana]] poak' aty ny vorona mba hahakely ny lanjany.

Noho izy ireo mafana vatana dia mampiasa hery betsaka. Noho izany dia mihinana [[sakafo]] be dia be izy ireo raha oharina amin' ny lanjany.

Karazam-borona samihafa mihoatra ny 9&amp;nbsp;000 no efa fantatra.

Hita ao amin' ny [[kôntinenta]] rehetra eto amin' izao tontolo izao ny vorona. Afaka miaina amin' ny tontolo mangatsiaka ny karazam-borona samihafa, ary ny hafa dia afaka miaina ao amin' ny toetany mafana. Hita any anaty [[ala]], eny amin' ny [[kijana]], eny amin' ny [[harambato]], eny amin' ny moron-d[[renirano]], eny amin' ny vato amoron-d[[ranomasina]], eny amin' ny tampon-tranon' olona ny vorona.

Mihinana sakafo isan-karazany ny vorona. Mihinan-kena ny ankamaroany. Maro ny mihinana [[bibikely]] na [[trondro]]. Mihinana karazam-[[bibilava]] na [[voalavo]] na koa karazam-borona hafa ny sasany. Misy vorona hafa ihany koa mihinana fatim-biby. Ny vorona toa ny [[boloky]] dia mihinana [[voamadinika]] sy [[voankazo]].

== Jereo koa ==
* [[Akoho]] - [[Vorombola]] - [[Voronaparadisa]]
* [[Boloky]] - [[boiaza]]
* [[Flamingô]] - [[Gisa ejiptana|Gisa ejiptiana]] - [[Sama (vorona)|sama]]
* [[Fody]] - [[Goaika]] - [[Kibobo]] - [[Papelika (vorona)|Papelika]] - [[Pelikana]] - [[Vanovolondavenona]]
* [[Voltora]] - [[Voromahery]] - [[Vorompiremby]]
* [[Voromfitiavana]]
[[Sokajy:Vorona| ]]</text>
      <sha1>qonv9rgcvmcpp0z1rxdqkz5xzd795oj</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1092942</id>
      <parentid>1092941</parentid>
      <timestamp>2024-12-16T16:52:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2806:2F0:55C1:CC29:5895:A9CB:2E90:4E3E</ip>
      </contributor>
      <origin>1092942</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1800" sha1="3ppprbh4eh2xc3ddmloh2wqnk3pxsh8" xml:space="preserve">{{vangovango}}
[[Sary:הגליל התחתון - אלוני אבא - המבנים הטמפלרים (1).JPG|vignette|Vorona]]
Ny '''vorona''' dia ao amin' ny kilasin' ny [[biby manana hazon-damosina]], ny '''''Aves'''''. Manana [[ra]] mafana sady [[Atody|manatody]] izy ireo. Feno [[volom-borona]] ny tenany sady manana [[elatra]]. Manana anjara asa telo ny volom-borona: ny fisidinana sy ny fifehezana ny mari-pana ary ny fampisehoana. Manana [[taolana]] poak' aty ny vorona mba hahakely ny lanjany.

Noho izy ireo mafana vatana dia mampiasa hery betsaka. Noho izany dia mihinana [[sakafo]] be dia be izy ireo raha oharina amin' ny lanjany.

Karazam-borona samihafa mihoatra ny 9&amp;nbsp;000 no efa fantatra.

Hita ao amin' ny [[kôntinenta]] rehetra eto amin' izao tontolo izao ny vorona. Afaka miaina amin' ny tontolo mangatsiaka ny karazam-borona samihafa, ary ny hafa dia afaka miaina ao amin' ny toetany mafana. Hita any anaty [[ala]], eny amin' ny [[kijana]], eny amin' ny [[harambato]], eny amin' ny moron-d[[renirano]], eny amin' ny vato amoron-d[[ranomasina]], eny amin' ny tampon-tranon' olona ny vorona.

Mihinana sakafo isan-karazany ny vorona. Mihinan-kena ny ankamaroany. Maro ny mihinana [[bibikely]] na [[trondro]]. Mihinana karazam-[[bibilava]] na [[voalavo]] na koa karazam-borona hafa ny sasany. Misy vorona hafa ihany koa mihinana fatim-biby. Ny vorona toa ny [[boloky]] dia mihinana [[voamadinika]] sy [[voankazo]].

== Jereo koa ==
* [[Akoho]] - [[Vorombola]] - [[Voronaparadisa]]
* [[Boloky]] - [[boiaza]]
* [[Flamingô]] - [[Gisa ejiptana|Gisa ejiptiana]] - [[Sama (vorona)|sama]]
* [[Fody]] - [[Goaika]] - [[Kibobo]] - [[Papelika (vorona)|Papelika]] - [[Pelikana]] - [[Vanovolondavenona]]
* [[Voltora]] - [[Voromahery]] - [[Vorompiremby]]
* [[Voronfitiavana]]
[[Sokajy:Vorona| ]]</text>
      <sha1>3ppprbh4eh2xc3ddmloh2wqnk3pxsh8</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1092944</id>
      <parentid>1092942</parentid>
      <timestamp>2024-12-16T16:58:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2806:2F0:55C1:CC29:5895:A9CB:2E90:4E3E</ip>
      </contributor>
      <origin>1092944</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1780" sha1="2jvczcac4h19syikdjfqzyx9wxlqhht" xml:space="preserve">{{vangovango}}
[[Sary:הגליל התחתון - אלוני אבא - המבנים הטמפלרים (1).JPG|vignette|Vorona]]
Ny '''vorona''' dia ao amin' ny kilasin' ny [[biby manana hazon-damosina]], ny '''''Aves'''''. Manana [[ra]] mafana sady [[Atody|manatody]] izy ireo. Feno [[volom-borona]] ny tenany sady manana [[elatra]]. Manana anjara asa telo ny volom-borona: ny fisidinana sy ny fifehezana ny mari-pana ary ny fampisehoana. Manana [[taolana]] poak' aty ny vorona mba hahakely ny lanjany.

Noho izy ireo mafana vatana dia mampiasa hery betsaka. Noho izany dia mihinana [[sakafo]] be dia be izy ireo raha oharina amin' ny lanjany.

Karazam-borona samihafa mihoatra ny 9&amp;nbsp;000 no efa fantatra.

Hita ao amin' ny [[kôntinenta]] rehetra eto amin' izao tontolo izao ny vorona. Afaka miaina amin' ny tontolo mangatsiaka ny karazam-borona samihafa, ary ny hafa dia afaka miaina ao amin' ny toetany mafana. Hita any anaty [[ala]], eny amin' ny [[kijana]], eny amin' ny [[harambato]], eny amin' ny moron-d[[renirano]], eny amin' ny vato amoron-d[[ranomasina]], eny amin' ny tampon-tranon' olona ny vorona.

Mihinana sakafo isan-karazany ny vorona. Mihinan-kena ny ankamaroany. Maro ny mihinana [[bibikely]] na [[trondro]]. Mihinana karazam-[[bibilava]] na [[voalavo]] na koa karazam-borona hafa ny sasany. Misy vorona hafa ihany koa mihinana fatim-biby. Ny vorona toa ny [[boloky]] dia mihinana [[voamadinika]] sy [[voankazo]].

== Jereo koa ==
* [[Akoho]] - [[Vorombola]] - [[Voronaparadisa]]
* [[Boloky]] - [[boiaza]]
* [[Flamingô]] - [[Gisa ejiptana|Gisa ejiptiana]] - [[Sama (vorona)|sama]]
* [[Fody]] - [[Goaika]] - [[Kibobo]] - [[Papelika (vorona)|Papelika]] - [[Pelikana]] - [[Vanovolondavenona]]
* [[Voltora]] - [[Voromahery]] - [[Vorompiremby]]

[[Sokajy:Vorona| ]]</text>
      <sha1>2jvczcac4h19syikdjfqzyx9wxlqhht</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1092945</id>
      <parentid>1092944</parentid>
      <timestamp>2024-12-16T17:19:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2806:2F0:55C1:CC29:5895:A9CB:2E90:4E3E</ip>
      </contributor>
      <origin>1092945</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1803" sha1="nmexuvljuci80lay2e702adiifgaipo" xml:space="preserve">{{vangovango}}
[[Sary:הגליל התחתון - אלוני אבא - המבנים הטמפלרים (1).JPG|vignette|Vorona]]
Ny '''vorona''' dia ao amin' ny kilasin' ny [[biby manana hazon-damosina]], ny '''''Aves'''''. Manana [[ra]] mafana sady [[Atody|manatody]] izy ireo. Feno [[volom-borona]] ny tenany sady manana [[elatra]]. Manana anjara asa telo ny volom-borona: ny fisidinana sy ny fifehezana ny mari-pana ary ny fampisehoana. Manana [[taolana]] poak' aty ny vorona mba hahakely ny lanjany.

Noho izy ireo mafana vatana dia mampiasa hery betsaka. Noho izany dia mihinana [[sakafo]] be dia be izy ireo raha oharina amin' ny lanjany.

Karazam-borona samihafa mihoatra ny 9&amp;nbsp;000 no efa fantatra.

Hita ao amin' ny [[kôntinenta]] rehetra eto amin' izao tontolo izao ny vorona. Afaka miaina amin' ny tontolo mangatsiaka ny karazam-borona samihafa, ary ny hafa dia afaka miaina ao amin' ny toetany mafana. Hita any anaty [[ala]], eny amin' ny [[kijana]], eny amin' ny [[harambato]], eny amin' ny moron-d[[renirano]], eny amin' ny vato amoron-d[[ranomasina]], eny amin' ny tampon-tranon' olona ny vorona.

Mihinana sakafo isan-karazany ny vorona. Mihinan-kena ny ankamaroany. Maro ny mihinana [[bibikely]] na [[trondro]]. Mihinana karazam-[[bibilava]] na [[voalavo]] na koa karazam-borona hafa ny sasany. Misy vorona hafa ihany koa mihinana fatim-biby. Ny vorona toa ny [[boloky]] dia mihinana [[voamadinika]] sy [[voankazo]].

== Jereo koa ==
* [[Akoho]] - [[Vorombola]] - [[Voronaparadisa]]
* [[Boloky]] - [[boiaza]]
* [[Flamingô]] - [[Gisa ejiptana|Gisa ejiptiana]] - [[Sama (vorona)|sama]]
* [[Fody]] - [[Goaika]] - [[Kibobo]] - [[Papelika (vorona)|Papelika]] - [[Pelikana]] - [[Vanovolondavenona]]
* [[Voltora]] - [[Voromahery]] - [[Vorompiremby]]
* [[Voromahery ankoay]]
[[Sokajy:Vorona| ]]</text>
      <sha1>nmexuvljuci80lay2e702adiifgaipo</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1092948</id>
      <parentid>1092945</parentid>
      <timestamp>2024-12-16T17:55:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2806:2F0:55C1:CC29:5895:A9CB:2E90:4E3E</ip>
      </contributor>
      <origin>1092948</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1808" sha1="1rstzr5j0grttj3pbxza9pxdyzaq4bw" xml:space="preserve">{{vangovango}}
[[Sary:הגליל התחתון - אלוני אבא - המבנים הטמפלרים (1).JPG|vignette|Vorona]]
Ny '''vorona''' dia ao amin' ny kilasin' ny [[biby manana hazon-damosina]], ny '''''Aves'''''. Manana [[ra]] mafana sady [[Atody|manatody]] izy ireo. Feno [[volom-borona]] ny tenany sady manana [[elatra]]. Manana anjara asa telo ny volom-borona: ny fisidinana sy ny fifehezana ny mari-pana ary ny fampisehoana. Manana [[taolana]] poak' aty ny vorona mba hahakely ny lanjany.

Noho izy ireo mafana vatana dia mampiasa hery betsaka. Noho izany dia mihinana [[sakafo]] be dia be izy ireo raha oharina amin' ny lanjany.

Karazam-borona samihafa mihoatra ny 9&amp;nbsp;000 no efa fantatra.

Hita ao amin' ny [[kôntinenta]] rehetra eto amin' izao tontolo izao ny vorona. Afaka miaina amin' ny tontolo mangatsiaka ny karazam-borona samihafa, ary ny hafa dia afaka miaina ao amin' ny toetany mafana. Hita any anaty [[ala]], eny amin' ny [[kijana]], eny amin' ny [[harambato]], eny amin' ny moron-d[[renirano]], eny amin' ny vato amoron-d[[ranomasina]], eny amin' ny tampon-tranon' olona ny vorona.

Mihinana sakafo isan-karazany ny vorona. Mihinan-kena ny ankamaroany. Maro ny mihinana [[bibikely]] na [[trondro]]. Mihinana karazam-[[bibilava]] na [[voalavo]] na koa karazam-borona hafa ny sasany. Misy vorona hafa ihany koa mihinana fatim-biby. Ny vorona toa ny [[boloky]] dia mihinana [[voamadinika]] sy [[voankazo]].

== Jereo koa ==
* [[Akoho]] - [[Vorombola]] - [[Voronaparadisa]]
* [[Boloky]] - [[boiaza]]
* [[Flamingô]] - [[Gisa ejiptana|Gisa ejiptiana]] - [[Sama (vorona)|sama]]
* [[Fody]] - [[Goaika]] - [[Kibobo]] - [[Papelika (vorona)|Papelika]] - [[Pelikana]] - [[Vanovolondavenona]]
* [[Voltora]] - [[Voromahery]] - [[Vorompiremby]]
* [[Hitsikitsika peregrina]]
[[Sokajy:Vorona| ]]</text>
      <sha1>1rstzr5j0grttj3pbxza9pxdyzaq4bw</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1092949</id>
      <parentid>1092948</parentid>
      <timestamp>2024-12-16T18:08:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2806:2F0:55C1:CC29:5895:A9CB:2E90:4E3E</ip>
      </contributor>
      <origin>1092949</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1810" sha1="slgazlf6naptu3yhmy927kdx8wkfdyn" xml:space="preserve">{{vangovango}}
[[Sary:הגליל התחתון - אלוני אבא - המבנים הטמפלרים (1).JPG|vignette|Vorona]]
Ny '''vorona''' dia ao amin' ny kilasin' ny [[biby manana hazon-damosina]], ny '''''Aves'''''. Manana [[ra]] mafana sady [[Atody|manatody]] izy ireo. Feno [[volom-borona]] ny tenany sady manana [[elatra]]. Manana anjara asa telo ny volom-borona: ny fisidinana sy ny fifehezana ny mari-pana ary ny fampisehoana. Manana [[taolana]] poak' aty ny vorona mba hahakely ny lanjany.

Noho izy ireo mafana vatana dia mampiasa hery betsaka. Noho izany dia mihinana [[sakafo]] be dia be izy ireo raha oharina amin' ny lanjany.

Karazam-borona samihafa mihoatra ny 9&amp;nbsp;000 no efa fantatra.

Hita ao amin' ny [[kôntinenta]] rehetra eto amin' izao tontolo izao ny vorona. Afaka miaina amin' ny tontolo mangatsiaka ny karazam-borona samihafa, ary ny hafa dia afaka miaina ao amin' ny toetany mafana. Hita any anaty [[ala]], eny amin' ny [[kijana]], eny amin' ny [[harambato]], eny amin' ny moron-d[[renirano]], eny amin' ny vato amoron-d[[ranomasina]], eny amin' ny tampon-tranon' olona ny vorona.

Mihinana sakafo isan-karazany ny vorona. Mihinan-kena ny ankamaroany. Maro ny mihinana [[bibikely]] na [[trondro]]. Mihinana karazam-[[bibilava]] na [[voalavo]] na koa karazam-borona hafa ny sasany. Misy vorona hafa ihany koa mihinana fatim-biby. Ny vorona toa ny [[boloky]] dia mihinana [[voamadinika]] sy [[voankazo]].

== Jereo koa ==
* [[Akoho]] - [[Vorombola]] - [[Voronaparadisa]]
* [[Boloky]] - [[boiaza]]
* [[Flamingô]] - [[Gisa ejiptana|Gisa ejiptiana]] - [[Sama (vorona)|sama]]
* [[Fody]] - [[Goaika]] - [[Kibobo]] - [[Papelika (vorona)|Papelika]] - [[Pelikana]] - [[Vanovolondavenona]]
* [[Voltora]] - [[Voromahery]] - [[Vorompiremby]]
* [[Hitsikitsika peregrinina]]
[[Sokajy:Vorona| ]]</text>
      <sha1>slgazlf6naptu3yhmy927kdx8wkfdyn</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1092951</id>
      <parentid>1092949</parentid>
      <timestamp>2024-12-16T18:10:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2806:2F0:55C1:CC29:5895:A9CB:2E90:4E3E</ip>
      </contributor>
      <origin>1092951</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1780" sha1="2jvczcac4h19syikdjfqzyx9wxlqhht" xml:space="preserve">{{vangovango}}
[[Sary:הגליל התחתון - אלוני אבא - המבנים הטמפלרים (1).JPG|vignette|Vorona]]
Ny '''vorona''' dia ao amin' ny kilasin' ny [[biby manana hazon-damosina]], ny '''''Aves'''''. Manana [[ra]] mafana sady [[Atody|manatody]] izy ireo. Feno [[volom-borona]] ny tenany sady manana [[elatra]]. Manana anjara asa telo ny volom-borona: ny fisidinana sy ny fifehezana ny mari-pana ary ny fampisehoana. Manana [[taolana]] poak' aty ny vorona mba hahakely ny lanjany.

Noho izy ireo mafana vatana dia mampiasa hery betsaka. Noho izany dia mihinana [[sakafo]] be dia be izy ireo raha oharina amin' ny lanjany.

Karazam-borona samihafa mihoatra ny 9&amp;nbsp;000 no efa fantatra.

Hita ao amin' ny [[kôntinenta]] rehetra eto amin' izao tontolo izao ny vorona. Afaka miaina amin' ny tontolo mangatsiaka ny karazam-borona samihafa, ary ny hafa dia afaka miaina ao amin' ny toetany mafana. Hita any anaty [[ala]], eny amin' ny [[kijana]], eny amin' ny [[harambato]], eny amin' ny moron-d[[renirano]], eny amin' ny vato amoron-d[[ranomasina]], eny amin' ny tampon-tranon' olona ny vorona.

Mihinana sakafo isan-karazany ny vorona. Mihinan-kena ny ankamaroany. Maro ny mihinana [[bibikely]] na [[trondro]]. Mihinana karazam-[[bibilava]] na [[voalavo]] na koa karazam-borona hafa ny sasany. Misy vorona hafa ihany koa mihinana fatim-biby. Ny vorona toa ny [[boloky]] dia mihinana [[voamadinika]] sy [[voankazo]].

== Jereo koa ==
* [[Akoho]] - [[Vorombola]] - [[Voronaparadisa]]
* [[Boloky]] - [[boiaza]]
* [[Flamingô]] - [[Gisa ejiptana|Gisa ejiptiana]] - [[Sama (vorona)|sama]]
* [[Fody]] - [[Goaika]] - [[Kibobo]] - [[Papelika (vorona)|Papelika]] - [[Pelikana]] - [[Vanovolondavenona]]
* [[Voltora]] - [[Voromahery]] - [[Vorompiremby]]

[[Sokajy:Vorona| ]]</text>
      <sha1>2jvczcac4h19syikdjfqzyx9wxlqhht</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1092952</id>
      <parentid>1092951</parentid>
      <timestamp>2024-12-16T18:20:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2806:2F0:55C1:CC29:5895:A9CB:2E90:4E3E</ip>
      </contributor>
      <origin>1092952</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1790" sha1="aumcmxedma3lhekc4sbpjofs536kp7v" xml:space="preserve">{{vangovango}}
[[Sary:הגליל התחתון - אלוני אבא - המבנים הטמפלרים (1).JPG|vignette|Vorona]]
Ny '''vorona''' dia ao amin' ny kilasin' ny [[biby manana hazon-damosina]], ny '''''Aves'''''. Manana [[ra]] mafana sady [[Atody|manatody]] izy ireo. Feno [[volom-borona]] ny tenany sady manana [[elatra]]. Manana anjara asa telo ny volom-borona: ny fisidinana sy ny fifehezana ny mari-pana ary ny fampisehoana. Manana [[taolana]] poak' aty ny vorona mba hahakely ny lanjany.

Noho izy ireo mafana vatana dia mampiasa hery betsaka. Noho izany dia mihinana [[sakafo]] be dia be izy ireo raha oharina amin' ny lanjany.

Karazam-borona samihafa mihoatra ny 9&amp;nbsp;000 no efa fantatra.

Hita ao amin' ny [[kôntinenta]] rehetra eto amin' izao tontolo izao ny vorona. Afaka miaina amin' ny tontolo mangatsiaka ny karazam-borona samihafa, ary ny hafa dia afaka miaina ao amin' ny toetany mafana. Hita any anaty [[ala]], eny amin' ny [[kijana]], eny amin' ny [[harambato]], eny amin' ny moron-d[[renirano]], eny amin' ny vato amoron-d[[ranomasina]], eny amin' ny tampon-tranon' olona ny vorona.

Mihinana sakafo isan-karazany ny vorona. Mihinan-kena ny ankamaroany. Maro ny mihinana [[bibikely]] na [[trondro]]. Mihinana karazam-[[bibilava]] na [[voalavo]] na koa karazam-borona hafa ny sasany. Misy vorona hafa ihany koa mihinana fatim-biby. Ny vorona toa ny [[boloky]] dia mihinana [[voamadinika]] sy [[voankazo]].

== Jereo koa ==
* [[Akoho]] - [[Vorombola]] - [[Voronaparadisa]]
* [[Boloky]] - [[boiaza]]
* [[Flamingô]] - [[Gisa ejiptana|Gisa ejiptiana]] - [[Sama (vorona)|sama]]
* [[Fody]] - [[Goaika]] - [[Kibobo]] - [[Papelika (vorona)|Papelika]] - [[Pelikana]] - [[Vanovolondavenona]]
* [[Voltora]] - [[Voromahery]] - [[Vorompiremby]]
* [[Môa]]
[[Sokajy:Vorona| ]]</text>
      <sha1>aumcmxedma3lhekc4sbpjofs536kp7v</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1092958</id>
      <parentid>1092952</parentid>
      <timestamp>2024-12-16T18:36:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2806:2F0:55C1:CC29:5895:A9CB:2E90:4E3E</ip>
      </contributor>
      <origin>1092958</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1780" sha1="2jvczcac4h19syikdjfqzyx9wxlqhht" xml:space="preserve">{{vangovango}}
[[Sary:הגליל התחתון - אלוני אבא - המבנים הטמפלרים (1).JPG|vignette|Vorona]]
Ny '''vorona''' dia ao amin' ny kilasin' ny [[biby manana hazon-damosina]], ny '''''Aves'''''. Manana [[ra]] mafana sady [[Atody|manatody]] izy ireo. Feno [[volom-borona]] ny tenany sady manana [[elatra]]. Manana anjara asa telo ny volom-borona: ny fisidinana sy ny fifehezana ny mari-pana ary ny fampisehoana. Manana [[taolana]] poak' aty ny vorona mba hahakely ny lanjany.

Noho izy ireo mafana vatana dia mampiasa hery betsaka. Noho izany dia mihinana [[sakafo]] be dia be izy ireo raha oharina amin' ny lanjany.

Karazam-borona samihafa mihoatra ny 9&amp;nbsp;000 no efa fantatra.

Hita ao amin' ny [[kôntinenta]] rehetra eto amin' izao tontolo izao ny vorona. Afaka miaina amin' ny tontolo mangatsiaka ny karazam-borona samihafa, ary ny hafa dia afaka miaina ao amin' ny toetany mafana. Hita any anaty [[ala]], eny amin' ny [[kijana]], eny amin' ny [[harambato]], eny amin' ny moron-d[[renirano]], eny amin' ny vato amoron-d[[ranomasina]], eny amin' ny tampon-tranon' olona ny vorona.

Mihinana sakafo isan-karazany ny vorona. Mihinan-kena ny ankamaroany. Maro ny mihinana [[bibikely]] na [[trondro]]. Mihinana karazam-[[bibilava]] na [[voalavo]] na koa karazam-borona hafa ny sasany. Misy vorona hafa ihany koa mihinana fatim-biby. Ny vorona toa ny [[boloky]] dia mihinana [[voamadinika]] sy [[voankazo]].

== Jereo koa ==
* [[Akoho]] - [[Vorombola]] - [[Voronaparadisa]]
* [[Boloky]] - [[boiaza]]
* [[Flamingô]] - [[Gisa ejiptana|Gisa ejiptiana]] - [[Sama (vorona)|sama]]
* [[Fody]] - [[Goaika]] - [[Kibobo]] - [[Papelika (vorona)|Papelika]] - [[Pelikana]] - [[Vanovolondavenona]]
* [[Voltora]] - [[Voromahery]] - [[Vorompiremby]]

[[Sokajy:Vorona| ]]</text>
      <sha1>2jvczcac4h19syikdjfqzyx9wxlqhht</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Fanevan'ny kaominin'i Somme</title>
    <ns>0</ns>
    <id>11142</id>
    <revision>
      <id>1092964</id>
      <parentid>1092833</parentid>
      <timestamp>2024-12-17T08:23:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>CommonsDelinker</username>
        <id>112</id>
      </contributor>
      <comment>Replacing Blason_Chaulnes.svg with [[File:Blason_ville_fr_Chaulnes_80.svg]] (by [[:c:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]] because: [[:c:COM:FR|File renamed]]:).</comment>
      <origin>1092964</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="39182" sha1="cgqxi5n7a1uy17jcpk8xdfjh3ottd0t" xml:space="preserve">[[Image:Blason département fr Somme.svg|100px|right]]

== A ==
{| class=&quot;wikitable&quot; width=&quot;100%&quot;
! width=&quot;110&quot; | Image 
! Nom de la commune et blasonnement

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason ville fr Abbeville (Somme).svg |100 px]]
| '''[[Abbeville]]'''
''D'or aux trois bandes d'azur, à la bordure de gueules, au chef d'azur semé de fleurs de lys d'or.''

Devise : ''semper fidelis'' (toujours fidèle)

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason de la ville d'Acheux-en-Amiénois (80) Somme-France.svg|100 px]]
| '''[[Acheux-en-Amiénois]] '''
'' Parti de gueules et d'or, au 1er une hache d'or, au 2ème une clé contournée, de l'un dans l'autre. ''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason Acheux-en-Vimeu .svg|100 px]]
| '''[[Acheux-en-Vimeu]]'''
''Parti : d'argent à la croix de sable, et aussi d'argent à l'aigle aussi de sable

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason ville fr Aigneville (Somme).svg|100 px]]
| '''[[Aigneville]]'''
''D'argent à l'orle d'azur.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason Ailly-le-Haut-Clocher.svg|100 px]]
| '''[[Ailly-le-Haut-Clocher]]'''
''De gueules aux deux branches d'alisier d'argent passées en double sautoir, au chef échiqueté d'argent et d'azur de trois tires.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Ailly-sur-Noye (80) Somme-France.svg|100 px]]
| '''[[Ailly-sur-Noye]]'''
''D'argent au lion de gueules armé et couronné d'or.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason_ville_fr_Airaines(80).svg|100 px]]
| '''[[Airaines]]'''
''De gueules à l'aigle d'argent accompagnée de 8 fleurs de lis d'or en orle.'' &lt;ref&gt;''http://mairie.ault.club.fr/PICMAR/index.htm {{Wayback|url=http://mairie.ault.club.fr/PICMAR/index.htm |date=20080610194810 }}&lt;/ref&gt;
|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason Ailly-sur-Somme.svg|100 px]]
| '''[[Ailly-sur-Somme]]'''
''De gueules aux deux branches d'alisier d'argent passées en sautoir, au chef échiqueté d'azur et d'argent de trois tires.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason ville fr Albert 80.svg|100 px]]
| '''[[Albert (Somme)|Albert]]'''
''Burelé d'argent et de gueules de dix pièces.''

Devise : ''vis mea ferrum'' (ma force est le fer)


|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason Allenay.svg|100 px]]
| '''[[Allenay]]'''
''D'argent aux trois bandes de sable, à l'écusson du même brochant sur le tout.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason fr ville Amiens.svg|100 px]]
| '''[[Amiens]]'''
''De gueules au lierre d'argent, au chef d'azur semé de fleurs de lis d'or''

Devise : ''liliis tenaci vimine jungor'' (je suis liée aux lys par un puissant osier)

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason Argoules.svg|100 px]]
| '''[[Argoules]]'''
''Palé d'or et de gueules de huit pièces.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason Arguel.svg|100 px]]
| '''[[Arguel (Somme)|Arguel]]'''
''D'azur à un cerf courant d'or, accompagné en chef à senestre d'un soleil du même et en pointe d'un croissant versé éclairé par le soleil.''
: Le Croissant ne comporte pas d'indication de couleur. Eclairé par le soleil est difficile à interpréter. Il est ici représenté d'or, en attente de précision.

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason_dpt_fr_Gers.svg|100 px]]
| '''[[Arrest]]'''
''D'argent au lion de gueules.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason ville fr Assevillers (Somme).svg|100 px]]
| '''[[Assevillers]]'''
''De gueules à trois besants d'argent.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason ault.svg|100 px]]
| '''[[Ault]]'''
''Écartelé : au premier d'azur à la croix ancrée d'or, cantonnée de quatre croissants d'argent, au deuxième cinq points d'azur équipolés à quatre d'argent, au troisième d'or aux trois chevrons de gueules, au quatrième d'argent à la croix de gueules.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason aumont somme.svg|100 px]]
| '''[[Aumont (Somme)|Aumont]]'''
''D'or au chevron d'azur, accompagné en chef de deux croissants du même et en pointe de deux chevrons alésés aussi d'azur, au chef du même chargé de trois étoiles d'argent.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason Autheux.svg|100 px]]
| '''[[Autheux]]'''
''D'argent aux deux bandes de sable.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason ville fr Authieule 80.svg|100 px]]
| '''[[Authieule]]'''
''D'argent au chevron de gueules chargé de trois roses d'or.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason ville fr Authuille (Somme).svg|100 px]]
| '''[[Authuille]]'''
''D'or à trois maillets de gueules.''
|}

== B ==
{| class=&quot;wikitable&quot; width=&quot;100%&quot;
! width=&quot;110&quot; | Image 
! Nom de la commune et blasonnement

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason Bacouel-sur-Selle .svg|100 px]]
| '''[[Bacouel-sur-Selle]]'''
''De gueules semé de croisettes recroisetées d'argent, aux deux bars adossés du même brochant sur le tout.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason ville fr Bailleul 80.svg|100 px]]
| '''[[Bailleul (Somme)|Bailleul]]'''
''D'hermine à l'écusson de gueules.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason Beaucamps-le-Vieux.svg|100 px]]
| '''[[Beaucamps-le-Vieux]]'''
''D'argent à la bande de sable frettée d'or.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason beauchamps.svg|100 px]]
| '''[[Beauchamps (Somme)|Beauchamps]]'''
''Fascé de sinople et d'hermine.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason Beauval.svg|100 px]]
| '''[[Beauval]]'''
''D'azur à trois gerbes d'avoine d'or.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason-Belloy-Saint-Leonard.svg|100 px]]
| '''[[Belloy-Saint-Léonard]]'''
''D'argent aux trois fasces de gueules.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason ville fr BernayEnPonthieu (Somme).svg|100 px]]
| '''[[Bernay-en-Ponthieu]]'''
''D'or au lion de sable, armé et lampassé d'azur.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason Bernes.svg|100 px]]
| '''[[Bernes]]'''
''D'azur à la tête de lion d'or, arrachée de gueules.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason Béthencourt-sur-Somme2.svg|100 px]]
| '''[[Béthencourt-sur-Somme]]'''
''D'or à douze merlettes de gueules ordonnées en orle, accompagnées d'un lambel d'azur.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason ville fr Biaches (Somme).svg|100 px]]
| '''[[Biaches]]'''
''D'argent à la fasce de gueules chargée d'un léopard d'or.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Biencourt (80) Somme France.svg|100 px]]
| '''[[Biencourt (Somme)|Biencourt]]'''
''De sable au lion d'argent, lampassé de gueules, couronné d'or.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason boufflers.svg|100 px]]
| '''[[Boufflers]]'''
''D'argent à trois molettes de gueules, accompagnées de neuf croisettes recroisetées du même, trois en chef, trois en fasce et trois en pointe ordonnées 2 et 1.&lt;ref&gt;Source : [http://www.newgaso.fr/homepag2.php3 www.newgaso.fr] {{Wayback|url=http://www.newgaso.fr/homepag2.php3 |date=20100306035852 }}&lt;/ref&gt;''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason Bouvaincourt-sur-Bresle.svg|100 px]]
| '''[[Bouvaincourt-sur-Bresle]]'''
''D'argent au chevron de gueules, accompagné en chef à dextre de trois tourteaux du même et à senestre de trois billettes de sable, en pointe de trois billettes du même.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason-bouvincourt-en-vermandois.svg|100 px]]
| '''[[Bouvincourt-en-Vermandois]]'''
''De sinople aux trois fasces d'argent.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason boves.svg|100 px]]
| '''[[Boves]]'''
''Fascé de vair et de gueules de six pièces.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason-Bray-sur-Somme.svg|100 px]]
| '''[[Bray-sur-Somme]]'''
''De gueules à la fasce [[cousu]]e d'azur chargée de trois fleurs de lys d'or.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason ville fr Breilly (Somme).svg|100 px]]
| '''[[Breilly]]'''
''De gueules à l'écusson d'or.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason ville fr Bresle (Somme).svg|100 px]]
| '''[[Bresle (Somme)|Bresle]]'''
''D'azur aux trois gerbes de blé d'or.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason Brévillers.svg|100 px]]
| '''[[Brévillers (Somme)|Brévillers]]'''
''De gueules au chevron d'or, accompagné de trois croissants d'argent.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason ville fr Brocourt (Somme).svg|100 px]]
| '''[[Brocourt]]'''
''D'or au lion contourné de gueules.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason ville fr Brucamps (Somme).svg|100 px]]
| '''[[Brucamps]]'''
''De sinople au lion d'or, armé et lampassé de gueules.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason Buigny-Saint-Maclou.svg|100 px]]
| '''[[Buigny-Saint-Maclou]]'''
''D'or à la bande de gueules, chargée de trois lionceaux d'argent, accompagnée de deux buis de sinople.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason Bussy-lès-Poix.svg|100 px]]
| '''[[Bussy-lès-Poix]]'''
''D'argent à la croix de gueules dentelée d'azur, chargée de cinq coquilles d'or.''

|}

== C ==
{| class=&quot;wikitable&quot; width=&quot;100%&quot;
! width=&quot;110&quot; | Image 
! Nom de la commune et blasonnement

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason famille fr de Cambron.svg|100px]]
| '''[[Cambron]]'''
''Fascé de gueules et d'or de huit pièces.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason ville fr CampsAmienois (Somme).svg|100 px]]
| '''[[Camps-en-Amiénois]]'''
''D'argent à l'aigle au vol abaissé de sable.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason Canaples.svg|100 px]]
| '''[[Canaples]]'''
''D'or au créquier arraché de sinople.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason Cappy.svg|100 px]]
| '''[[Cappy]]'''
''D'azur à la croix échiquetée d'azur et d'argent.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason fr ville Cayeux-sur-Mer.svg|100 px]]
| [[Image:Blason fr mairie Cayeux-sur-Mer.svg|150px|right]]
'''[[Cayeux-sur-Mer]]'''

''Parti d'or et d'azur, à la croix ancrée de gueules brochant sur le tout''&lt;ref&gt;{{Cite web |title=La Banque du Blason |url=http://www.newgaso.fr/lecture_fiche_commune.php3?page=f80182 |accessdate=2011-04-28 |archivedate=2008-12-07 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20081207015207/http://www.newgaso.fr/lecture_fiche_commune.php3?page=f80182 }}&lt;/ref&gt;.

''De sinople aux trois bandes d'argent, à la croix ancrée d'or brochant sur le tout''&lt;ref&gt;[http://www.cayeux-sur-mer.fr/ Site municipal de Cayeux sur Mer]&lt;/ref&gt;.

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason Cerisy.svg|100 px]]
| '''[[Cerisy]]'''
''De sable aux deux pals dentelés d'or.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason ville fr CerisyBuleux (Somme).svg|100 px]]
| '''[[Cerisy-Buleux]]'''
''D'azur au chef d'or.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason ville fr Chaulnes 80.svg|100 px]]
| '''[[Chaulnes]]'''
''D'azur au chevron d'or, accompagné de trois clous du même.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason-Chepy.svg|100 px]]
| '''[[Chépy]]'''
''D'or aux trois fasces de gueules.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason Clairy-Saulchoix.svg|100 px]]
| '''[[Clairy-Saulchoix]]'''
''D'azur à la fasce d'argent chargée de trois tourteaux de sable.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason Cléry-sur-Somme.svg|100 px]]
| '''[[Cléry-sur-Somme]]'''
''D'hermine au franc-canton de gueules chargé de trois fermaux d'or.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason Combles.svg|100 px]]
| '''[[Combles]]'''
''D'argent au pal contre-vairé d'or et d'azur.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason contay.svg|100 px]]
| '''[[Contay]]'''
''Fascé d'argent et de gueules à la bordure d'azur.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason ville fr conty 80.svg|100 px]]
| '''[[Conty]]'''
''D'or au lion de gueules, aux trois bandes alésées de vair brochant sur le tout.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason corbie.svg|100 px]]
| '''[[Corbie]]'''
''D'or à la crosse épiscopale d'azur, accostée de deux clefs adossées de gueules, au corbeau de sable brochant en pointe.''{{armes parlantes}}

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason-Crecy-en-Ponthieu.svg|100 px]]
| '''[[Crécy-en-Ponthieu]]'''
# ''D'or aux trois bandes d'azur.''
# ''D'azur à trois croissants entrelassés d'argent'' &lt;ref&gt;{{Cite web |title=kopian'ny arisiva |url=http://mairie.ault.club.fr/PICMAR/index.htm |accessdate=2011-04-28 |archivedate=2008-06-10 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080610194810/http://mairie.ault.club.fr/PICMAR/index.htm }}&lt;/ref&gt;

|- valign=top
|align=center |[[Image:Armoiries Ponthieu.svg|100 px]]
| [[Le Crotoy|Le '''Crotoy''']]
''Dor aux trois bandes d'azur, bordé de gueules.''
|}

== D ==
{| class=&quot;wikitable&quot; width=&quot;100%&quot;
! width=&quot;110&quot; | Image 
! Nom de la commune et blasonnement

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason-Dargnies.svg|100 px]]
| '''[[Dargnies]]'''
''D'argent aux trois fasces d'azur.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason Domart-en-Ponthieu.svg|100 px]]
| '''[[Domart-en-Ponthieu]]'''
''D'argent au chevron de gueules, accompagné de trois merlettes de sable.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason ville fr Dominois (Somme).svg|100 px]]
| '''[[Dominois]]'''
''De sable à la croix ancrée d'or.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason Domqueur.svg|100 px]]
| '''[[Domqueur]]'''
''D'or au chevron de gueules.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason-Doullens.svg|100 px]]
| '''[[Doullens]]'''
''D'azur semé de fleurs de lys d'or à l'écusson d'argent chargé d'une croix de gueules brochant sur le tout en cœur.''

Devise : ''infinita decus lilia mihi prestant'' (Les lys de France me font honneur)

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason-Drucat.svg|100 px]]
| '''[[Drucat]]'''
''D'azur fretté d'argent.''
|}

== E ==
{| class=&quot;wikitable&quot; width=&quot;100%&quot;
! width=&quot;110&quot; | Image 
! Nom de la commune et blasonnement

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason Épagne-Épagnette.svg|100 px]]
| '''[[Épagne-Épagnette]]'''
''Écartelé : aux 1 et 4 d'or chapé ployé d'azur chargé de deux étoiles du champ en chef ; aux 2 et 3 bandé de gueules et de vair.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason Équennes-Éramecourt .svg|100 px]]
| '''[[Équennes-Éramecourt]]'''
''De gueules aux trois lionceaux d'argent.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason L'Étoile.svg|100 px]]
| '''[[L'Étoile (Somme)|L'Étoile]]'''
''D'azur aux trois molettes d'or dans les trois premiers cantons et au besant du même dans le quatrième canton.''

|}

== F ==
{| class=&quot;wikitable&quot; width=&quot;100%&quot;
! width=&quot;110&quot; | Image 
! Nom de la commune et blasonnement

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason ville fr Falvy 80.svg|100 px]]
| '''[[Falvy]]'''
''Fascé d'argent et d'azur de dix pièces, au lion de gueules, couronné d'or, brochant sur le tout.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason ville fr Feuquières-en-Vimeu 80.svg|100 px]]
| '''[[Feuquières-en-Vimeu]]'''
''Parti : au 1 de gueules au maillet couronné d'or, au 2 d'or à trois roses de gueules.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason Flesselles.svg|100 px]]
| '''[[Flesselles]]'''
''D’argent au lion d’azur, la tête courbée en avant ; au chef de gueules chargé de trois besants d’or''. &lt;ref&gt;{{Cite web |title=kopian'ny arisiva |url=http://www.mairieflesselles.fr/ |accessdate=2011-04-28 |archivedate=2008-01-18 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080118100538/http://www.mairieflesselles.fr/ }}&lt;/ref&gt;

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason ville fr Flixecourt 80.svg|100 px]]
| '''[[Flixecourt]]'''
''De gueules aux trois chevrons de vair.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason Folleville.svg|100 px]]
| '''[[Folleville (Somme)|Folleville]]'''
''D'or aux dix losanges de gueules ordonnés 3, 3, 3 et 1, au chef échiqueté d'or et d'azur.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason ville fr Fontaine-sur-Somme 80.svg|100 px]]
| '''[[Fontaine-sur-Somme]]'''
''D'azur à la fontaine héraldique d'argent à trois fasces ondées d'azur, cerclée d'or, rayonnant de huit têtes d'échevins du même, alternativement posées de face et de profil.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason Forceville en Vimeu.svg|100 px]]
| '''[[Forceville-en-Vimeu]]'''
''De gueules au sautoir d'argent, cantonné de quatre merlettes du même.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason Fort-Mahon-Plage.svg|100 px]]
| '''[[Fort-Mahon-Plage]]'''
''Tiercé en barre : au premier d'argent à la tour de sable sur un rocher du même, au second d'azur à trois fleur de lys rangées en barre posées à plomb, au troisième à trois crevettes de sable rangées en barre posées à plomb.'' &lt;ref&gt;{{Cite web |title=kopian'ny arisiva |url=http://mairie.ault.club.fr/PICMAR/index.htm |accessdate=2011-04-28 |archivedate=2008-06-10 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080610194810/http://mairie.ault.club.fr/PICMAR/index.htm }}&lt;/ref&gt;
|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason Fouilloy.svg|100 px]]
| '''[[Fouilloy (Somme)|Fouilloy]]'''
''D'azur à la fleur de lis d'or, accompagnée en pointe de deux trèfles du même&lt;ref&gt;{{Cite web |title=kopian'ny arisiva |url=http://mairiefouilloy.free.fr/ |accessdate=2011-04-28 |archivedate=2011-12-15 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20111215063838/http://mairiefouilloy.free.fr/ }}&lt;/ref&gt;.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason ville fr Fourcigny (Somme).svg|100 px]]
| '''[[Fourcigny]]'''
''D'azur aux trois tours d'or.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason famille de Franqueville.svg|100 px]]
| '''[[Franqueville (Somme)|Franqueville]]'''
''D'argent aux trois forêts de gueules, surmontées d'un lambel d'azur.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason Fransures.svg|100 px]]
| '''[[Fransures]]'''
''D'argent à la fasce de gueules chargée de trois besants d'or.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason de la ville de Fréchencourt (80) Somme-France.svg|100 px]]
| '''[[Fréchencourt]]'''
''D'or semé de billettes d'azur, au lion de gueules brochant sur le tout.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason ville fr Fresnoy-Andainville (Somme).svg|100 px]]
| '''[[Fresnoy-Andainville]]'''
''D'or au chevron d'azur.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason ville fr Fressenneville (Somme).svg|100 px]]
| '''[[Fressenneville]]'''
''D'argent à la croix ancrée de gueules.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason ville fr Fressenneville (Somme).svg|100 px]]
| '''[[Frettemeule]]'''
''D'argent à la croix ancrée de gueules.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason Fricamps.svg|100 px]]
| '''[[Fricamps]]'''
''De gueules à la bande d'or, chargée en chef d'une étoile de sable, accompagnée de huit croisettes aussi d'or ordonnées en orle.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason ville fr FrivilleEscarbotin (Somme).svg|100 px]]
| '''[[Friville-Escarbotin]]'''
''De sable aux trois aigles d'or.''
|}

== G ==
{| class=&quot;wikitable&quot; width=&quot;100%&quot;
! width=&quot;110&quot; | Image 
! Nom de la commune et blasonnement

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason ville fr Gamaches 80.svg|100 px]]
| '''[[Gamaches]]'''


|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason Gapennes.svg|100 px]]
| '''[[Gapennes]]'''
''D'argent à l'écusson d'azur, accompagné de six billettes du même.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason Glisy.svg|100 px]]
| '''[[Glisy]]'''
''D'argent à la bande fuselée de gueules de quatre pièces et deux demies.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason Grébault-Mesnil.svg|100 px]]
| '''[[Grébault-Mesnil]]'''
''D'argent à la fasce de gueules, accompagnée en chef de deux flammes du même et en pointe d'un lion de sable.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason ville fr Grouches-Luchuel 80.svg|100 px]]
| '''[[Grouches-Luchuel]]'''
''D'or à trois fasces vivrées de gueules.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason Gueschart.svg|100 px]]
| '''[[Gueschart]]'''
''D'argent aux trois chevrons de gueules.''
|}

== H ==
{| class=&quot;wikitable&quot; width=&quot;100%&quot;
! width=&quot;110&quot; | Image 
! Nom de la commune et blasonnement

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason Hallencourt.svg|100 px]]
| '''[[Hallencourt]]'''
''D'argent à la bande de sable, accostée de deux cotices du même.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason ville fr ham 80.svg|100 px]]
| '''[[Ham (Somme)|Ham]]'''
''D'azur à la muraille d'argent crénelée de quatre pièces, maçonnée de sable, surmontée d'une tour aussi d'argent, ouverte, ajourée et maçonnée aussi de sable, sommée de deux drapeaux d'or.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason Le Hamel.svg|100 px]]
| [[Le Hamel (Somme)|Le '''Hamel''']]
''D'argent à la bande de sable chargée de trois flanchis d'or.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason ville fr Hangard (Somme).svg|100 px]]
| '''[[Hangard]]'''
''De gueules aux troix molettes d'argent.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason ville fr HangestSanterre (Somme).svg|100 px]]
| '''[[Hangest-en-Santerre]]'''
''D'argent à la croix de gueules chargée de cinq coquilles d'or.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason ville fr Heilly (80).svg|100 px]]
| '''[[Heilly]]'''
''De gueules à la bande fuselée d'or de trois pièces et deux demies.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Hénencourt.svg|100 px]]
| '''[[Hénencourt]]'''
''D'argent aux trois maillets de sable.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Canton demo.svg|100 px]]
| '''[[Heucourt-Croquoison]]'''
''D'argent au franc-canton de gueules.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason à dessiner.svg|100 px]]
| '''[[Hiermont]]'''
''D'azur au cavalier armé, casqué et cuirassé d'argent, tenant de sa main dextre une lance pavillonnée de sinople, au cheval d'or, bardé aussi d'argent, cuirassé aussi d'or.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason ville fr Humbercourt (Somme).svg|100 px]]
| '''[[Humbercourt]]'''
''D'argent aux trois aigles de gueules.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason Huppy.svg|100 px]]
| '''[[Huppy]]'''
''D'azur au chevron d'argent accompagné de trois huppes du même.''

|}

== L ==
{| class=&quot;wikitable&quot; width=&quot;100%&quot;
! width=&quot;110&quot; | Image 
! Nom de la commune et blasonnement

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason Laboissière-en-Santerre.svg|100 px]]
| '''[[Laboissière-en-Santerre]]'''
''Écartelé : au premier et au quatrième d'or au chevron de sable accompagné de trois merlettes du même, au deuxième et au troisième d'or aux trois fasces de gueules .''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason ville fr LiancourtFosse (Somme).svg|100 px]]
| '''[[Liancourt-Fosse]]'''
''D'argent aux trois tourteaux de gueules.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason Lignières-Châtelain .svg|100 px]]
| '''[[Lignières-Châtelain]]'''
''De gueules aux trois croissants d'or.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason lihons.svg|100 px]]
| '''[[Lihons]]'''
'' mi parti de gueules à la croix d'argent cantonnée de 4 têtes de lions contournées du même et d'azur à la croix d'or cantonnée de 4 têtes de lions du même.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason limeux.svg|100 px]]
| '''[[Limeux (Somme)|Limeux]]'''
''De sable aux trois anges d'or, mains jointes et ailes déployées.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason ville fr Liomer (Somme).svg|100 px]]
| '''[[Liomer]]'''
''De gueules aux trois lions d'or, au chef d'argent.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason Lœuilly.svg|100 px]]
| '''[[Lœuilly]]'''
''De sable aux deux pals dentelés d'argent.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason long 80.svg|100 px]]
| '''[[Long (Somme)|Long]]'''
''D'or aux trois écussons de vair.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason long 80.svg|100 px]]
| '''[[Longpré-les-Corps-Saints]]'''
''D'or aux trois écussons de vair.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason longueau (80) Somme- France.svg|100 px]]
| '''[[Longueau]]'''
''D'argent aux trois aigles de sable, accompagnées en chef d'une étoile aussi de sable.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason boves.svg|100 px]]
| '''[[Longueval]]'''
''Bandé de vair et de gueules.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason Louvencourt.svg|100 px]]
| '''[[Louvencourt]]'''
''D'azur à la fasce d'or, chargée de trois merlettes de sable, accompagnée de trois croissants aussi d'or.''
|}

== M ==
{| class=&quot;wikitable&quot; width=&quot;100%&quot;
! width=&quot;110&quot; | Image 
! Nom de la commune et blasonnement

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason ville fr Machy (Somme).svg|100 px]]
| '''[[Machy (Somme)|Machy]]'''
''D'azur aux trois aigles au vol abaissé d'or.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason Mailly-Raineval.svg|100 px]]
| '''[[Mailly-Raineval]]'''
''Écartelé : au premier et au quatrième d'or à la croix de sable chargée de cinq coquilles d'argent, au deuxième et au troisième d'or aux trois maillets de sinople.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason-Crecy-en-Ponthieu.svg|100 px]]
| '''[[Maisnières]]'''
''D'or aux trois bandes d'azur.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason Maison-Roland.svg|100 px]]
| '''[[Maison-Roland]]'''
''D'argent au sautoir de gueules chargé de quatre besants du champ, cantonné de quatre lions de sable, armés et lampassés aussi de gueules.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason Marcelcave.svg|100 px]]
| '''[[Marcelcave]]'''
''D'argent au frêne arraché de sinople.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason ville fr MareuilCaubert (Somme).svg|100 px]]
| '''[[Mareuil-Caubert]]'''
''D'or à la croix d'azur.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason Martainneville.svg|100 px]]
| '''[[Martainneville]]'''
''D'azur au chevron d'argent, chargé de trois trèfles de sable, accompagné de trois molettes d'or.''

|- valign=top
|align=center | 
[[Image:Blason Méricourt-sur-Somme.svg|100px]]
|'''[[Méricourt-sur-Somme]]'''
''Ecartelé :au premier d’or aux trois canettes d’argent, becquées et membrées de gueules, au deuxième d’azur aux trois épis feuillés et liés d’or, au troisième d’azur au percaud contourné frétillant d’or soutenu de deux avirons d’argent passées en sautoir, la pal en bas, au quatrième d’or au cor d’argent &lt;ref&gt;www.newgaso.fr&lt;/ref&gt;
{{Armes fautives}}

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason Le Mesge.svg|100 px]]
| [[Le Mesge|Le '''Mesge''']]
''De gueules aux six étoiles d'or.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason ville fr Metigny (Somme).svg|100 px]]
| '''[[Métigny]]'''
''De sable aux trois étoiles d'argent.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason-Mezieres-en-Santerre.svg|100 px]]
| '''[[Mézières-en-Santerre]]'''
''D'azur fretté d'or.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason ville fr Miannay (Somme).svg|100 px]]
| '''[[Miannay]]'''
''D'azur aux trois molettes d'argent.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason Montdidier.svg|100 px]]
| '''[[Montdidier (Somme)|Montdidier]]'''
''D'azur semé de sept fleurs de lys d'or à la tour donjonnée d'argent brochant sur le tout.''

Devise : ''urbs cultissima'' (ville très cultivée)

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason-Moreuil.svg|100 px]]
| '''[[Moreuil]]'''
''D'azur semé de fleurs de lys d'or au lion naissant d'argent brochant sur le tout.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason ville fr Morvillers-Saint-Saturnin.svg|100 px]]
| '''[[Morvillers-Saint-Saturnin]]'''
''D'argent aux deux fasces de gueules.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason Moyencourt-lès-Poix.svg|100 px]]
| '''[[Moyencourt-lès-Poix]]'''
''De gueules à la bande d'argent, chargée en chef d'une croisette fichée de sable, au chef d'or chargé de trois croisettes potencées aussi de sable.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason Moyenneville.svg|100 px]]
| '''[[Moyenneville (Somme)|Moyenneville]]'''
''D'argent aux deux lions affrontés de sable, armés et lampassés de gueules, au trescheur fleuronné du même.''
|}

== N ==
{| class=&quot;wikitable&quot; width=&quot;100%&quot;
! width=&quot;110&quot; | Image 
! Nom de la commune et blasonnement

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason ville fr Nesle (Somme).svg|100 px]]
| '''[[Nesle]]'''
''De gueules semé de trèfles d'or aux deux poissons adossés du même brochant sur le tout''&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Banque du Blason |url=http://www.newgaso.fr/lecture_fiche_commune.php3?page=f80585 |accessdate=2011-04-28 |archivedate=2008-12-06 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20081206215937/http://www.newgaso.fr/lecture_fiche_commune.php3?page=f80585 }}&lt;/ref&gt;.

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason ville fr NeuillyHopital (Somme).svg|100 px]]
| '''[[Neuilly-l'Hôpital]]'''
''De gueules aux trois aigles d'or.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason fr Neuilly-le-Dien 80.svg|100 px]]
| '''[[Neuilly-le-Dien]]'''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason ville fr Nibas (Somme).svg|100 px]]
| '''[[Nibas]]'''
''De gueules aux trois épées d'argent, garnies d'or, rangées en bande.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason ville fr Nouvion (Somme).svg|100 px]]
| '''[[Nouvion]]'''
''D'azur aux trois aigles d'or.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason Noyelles-sur-Mer.svg|100 px]]
| '''[[Noyelles-sur-Mer]]'''
''D'argent à la fasce d'azur, accompagné en chef de trois fleurs de lys de gueules et en pointe d'une molette de sable.''

|}

== O ==
{| class=&quot;wikitable&quot; width=&quot;100%&quot;
! width=&quot;110&quot; | Image 
! Nom de la commune et blasonnement

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason Occoches.svg|100 px]]
| '''[[Occoches]]'''
''D'argent à la fasce de gueules, surmontée de trois coqs de sable, membrés, crêtés, becqués et couronnés aussi de gueules.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason ville fr Offignies (Somme).svg|100 px]]
| '''[[Offignies]]'''
''D'argent au sautoir de gueules.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason Oisemont.svg|100 px]]
| '''[[Oisemont]]'''
''D'argent à la croix pattée alesée de gueules.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason ville fr OustMarest (Somme).svg|100 px]]
| '''[[Oust-Marest]]'''
''De sinople aux trois gerbes de blé d'or liées de gueules.''
|}

== P ==
{| class=&quot;wikitable&quot; width=&quot;100%&quot;
! width=&quot;110&quot; | Image 
! Nom de la commune et blasonnement

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason Peronne.svg|100 px]]
| '''[[Péronne (Somme)|Péronne]]'''
''D'azur aux trois fleurs de lis d'or, à la lettre P capitale couronnée du même en abîme.''

Devise : ''urbs nescia vinci'' (ville qui ignore la défaite)

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason ville fr Picquigny (Somme).svg|100 px]]
| '''[[Picquigny]]'''
''Fascé d'argent et d'azur, à la bordure de gueules.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason Poix-de-Picardie.svg|100 px]]
| '''[[Poix-de-Picardie]]'''
''D'azur à la tour d'or, accostée de deux épées basses du même.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason Ponches-Estruval.svg|100 px]]
| '''[[Ponches-Estruval]]'''
''D'argent aux huit canettes de sinople, onglées et becquées de gueules, ordonnées en orle.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason ville fr PontRemy (Somme).svg|100 px]]
| '''[[Pont-Remy]]'''
''D'argent au chef de gueules.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason ville fr Potte (Somme).svg|100 px]]
| '''[[Potte]]'''
''D'or aux trois pots (marmites) de sable.''
|}

== R ==
{| class=&quot;wikitable&quot; width=&quot;100%&quot;
! width=&quot;110&quot; | Image 
! Nom de la commune et blasonnement

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason_ville_fr_SaintJeanVals_(Tarn).svg|100 px]]
| '''[[Ramburelles]]'''
''D'azur à l'écusson d'argent.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason-Rambures.svg|100 px]]
| '''[[Rambures]]'''
''D'or aux trois fasces de gueules.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason Riencourt .svg|100 px]]
| '''[[Riencourt]]'''
''D'argent aux trois fasces de gueules frettées d'or.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason roisel.svg|100 px]]
| '''[[Roisel]]'''
''D'azur au buste de Saint Furcy, évêque, auréolé, tenant dans sa dextre une crosse et cantonné, en chef, de deux fleurs de lys et, en pointe, de deux rencontres de bœuf, le tout d'or.''&lt;ref&gt;confirmer par la mairie.&lt;/ref&gt;

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason Rollot.svg|100 px]]
| '''[[Rollot (Somme)|Rollot]]'''
''De gueules à la feuille de houx d'argent.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason Rosieres en Santerre.svg|100 px]]
| '''[[Rosières-en-Santerre]]'''
''D'azur au pampre d'argent fruité de gueules, surmonté d'une couronne comtale d'or avec ses perles et ses gemmes au naturel accosté de deux fleurs de lys d'or et soutenu d'une autre du même.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason ville fr RouvroySanterre (Somme).svg|100 px]]
| '''[[Rouvroy-en-Santerre]]'''
''De sable à la croix d'argent chargée de cinq coquilles de gueules.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason ville fr Roye (Somme).svg|100 px]]
| '''[[Roye (Somme)|Roye]]'''
''De gueules à la bande d'argent, au chef cousu d'azur chargé de trois fleurs de lys d'or.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason ville fr Rubempré (Somme).svg|100 px]]
| '''[[Rubempré]]'''
''D'argent aux trois jumelles de gueules.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason rue 80.svg|100 px]]
| '''[[Rue (Somme)|Rue]]'''
''Coupé : au premier d'or aux trois bandes d'azur et à la bordure de gueules, au second d'azur aux lettres R, V et E capitales d'argent ordonnées 2 et 1.''

|}

== S ==
{| class=&quot;wikitable&quot; width=&quot;100%&quot;
! width=&quot;110&quot; | Image 
! Nom de la commune et blasonnement

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason à dessiner.svg|100 px]]
| '''[[Sains-en-Amiénois]]'''
''De gueules aux trois bustes de martyr d'or accompagnés en pointe d'une croisette chargée d'une épée et d'une palme passées en sautoir, le tout du même.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason Saint-Aubin-Rivière.svg|100 px]]
| '''[[Saint-Aubin-Rivière]]'''
''De sable au fer de moulin d'argent, à la bande de gueules brochant sur le tout.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason Saint-Blimont.svg|100 px]]
| '''[[Saint-Blimont]]'''
''D'or au sautoir engrêlé de sable.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason Saint-Fuscien.svg|100 px]]
| '''[[Saint-Fuscien]]'''
''D'azur aux trois chevrons d'argent accompagnés de trois étoiles d'or.''

|- valign=top
|align=center | 
[[Image:Blason Saint-Léger-lès-Authie.svg|100px]]
|'''[[Saint-Léger-lès-Authie]]'''
''Parti émanché de quatre plus une demie pièces d’argent et d’une demie plus quatre pièces de gueules &lt;ref&gt;www.newgaso.fr&lt;/ref&gt;

|- valign=top
|align=center | 
[[Image:Blason Saint-Léger-lès-Domart.svg|100px]]
|'''[[Saint-Léger-lès-Domart]]'''
''Coupé : au premier d’azur au soleil d’or, au second d’or au tilleul arraché de sinople ; à la divise ondée d’argent brochant sur la partition&lt;ref&gt;www.newgaso.fr&lt;/ref&gt;


|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason fr Saint-Quentin-La-Motte-Croix-au-Bailly 80.svg|100 px]]
| '''[[Saint-Quentin-la-Motte-Croix-au-Bailly]]'''
''D'argent à l'aigle éployée d'azur, becquée et membrée de gueules.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason ville fr StRiquier (Somme).svg|100 px]]
| '''[[Saint-Riquier]]'''
''D'azur semé de fleurs de lys d'or, au chef d'argent''&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Banque du Blason |url=http://www.newgaso.fr/lecture_fiche_commune.php3?page=f80716 |accessdate=2011-04-28 |archivedate=2008-12-06 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20081206182753/http://www.newgaso.fr/lecture_fiche_commune.php3?page=f80716 }}&lt;/ref&gt;.

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason Saint-Valery-sur-Somme.svg|100 px]]
| '''[[Saint-Valery-sur-Somme]]'''
''D’azur à la barque d’or sur une mer d’argent, au chef aussi d’azur chargé de trois fleurs de lys d’or, à la bordure componée d’argent et de gueules''&lt;ref&gt;www.newgaso.fr&lt;/ref&gt;

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason-2 ville fr Saisseval (Somme).svg|100 px]]
| '''[[Saisseval]]'''
''D'azur à deux bars adossés d'argent en chef dextre et à trois trèfles du même rangés en barre en pointe senestre''

|- valign=top
|align=center | [[Fichier:Blason Saveuse.svg|100 px]]
| '''[[Saveuse]]'''
''De gueules à la bande d'or, accompagnée de six billettes du même.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason ville fr Senarpont (Somme).svg|100 px]]
| '''[[Senarpont]]'''
''D'azur à la tour d'argent.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason sorel.svg|100 px]]
| '''[[Sorel (Somme)|Sorel]]'''
''D'or à la bande de sable, accostée de deux cotices du même.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason famille fr de Soyécourt.svg|100 px]]
| '''[[Soyécourt]]'''
''D'argent fretté de gueules.''
|}

== T ==
{| class=&quot;wikitable&quot; width=&quot;100%&quot;
! width=&quot;110&quot; | Image 
! Nom de la commune et blasonnement

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason-Tilloloy.svg|100 px]]
| '''[[Tilloloy]]'''
''De sable fretté d'argent semé de fleurs de lys.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason Tœufles.svg|100 px]]
| '''[[Tœufles]]'''
''D'argent aux deux lions affrontés de sable, armés et lampassés de gueules, chargés chacun sur l'épaule d'une fleur de lys du même, soutenant un cœur aussi de gueules.''
|}

== V ==
{| class=&quot;wikitable&quot; width=&quot;100%&quot;
! width=&quot;110&quot; | Image 
! Nom de la commune et blasonnement

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason ville fr Varennes-en-Croix (Somme).svg|100 px]]
| '''[[Varennes-en-Croix]]'''
''De gueules à la croix d'or.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason Vaudricourt.svg|100 px]]
| '''[[Vaudricourt (Somme)|Vaudricourt]]'''
''De gueules au lambel de quatre pendants d'argent, à l'orle du même.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason de Vaux-Marquenneville.svg|100 px]]
| '''[[Vaux-Marquenneville]]'''
''D'argent aux trois têtes de maure de sable, tortillées du champ.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason ville fr VersSelle (Somme).svg|100 px]]
| '''[[Vers-sur-Selles]]'''
''De sable à la bande d'or.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason ville fr Vignacourt 80.svg|100 px]]
| '''[[Vignacourt]]'''
''D'argent à trois fleurs de lys au pied nourri de gueules.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason Villers-Bocage.svg|100 px]]
| '''[[Villers-Bocage (Somme)|Villers-Bocage]]'''
''D'argent à deux bandes de sable au chef de sinople chargé de trois quinte-feuilles d'argent.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason Villers-Bretonneux.svg|100 px]]
| '''[[Villers-Bretonneux]]'''
''D'argent à trois lionceaux de sable à la fleur de lys au pied nourri du même en cœur.''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason ville fr VillersAuthie (Somme).svg|100 px]]
| '''[[Villers-sur-Authie]]'''
''De gueules aux trois molettes d'éperon d'or.''
|- valign=top
&lt;!-- NOT STATED
|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason fr Vismes.svg|100 px]]
| '''[[Vismes]]'''
''d'argent, au chevron de gueules, accompagné en chef de deux étoiles d'or et en pointe d'un croissant du même''.--&gt;

|}

== Y ==
{| class=&quot;wikitable&quot; width=&quot;100%&quot;
! width=&quot;110&quot; | Image 
! Nom de la commune et blasonnement

|- valign=top
|align=center | [[Image:FRA Y COA.svg|100 px]]
| '''[[Y (Somme)|Y]]'''
''D'azur aux trois chevrons d'or''

|- valign=top
|align=center | [[Image:Blason ville fr YaucourtBussus (Somme).svg|100 px]]
| '''[[Yaucourt-Bussus]]'''
''D'or aux trois aigles de sable, becquées et membrées de gueules.''

|}

[[Sokajy:Somme]]
[[Sokajy:Faneva]]</text>
      <sha1>cgqxi5n7a1uy17jcpk8xdfjh3ottd0t</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ginea</title>
    <ns>0</ns>
    <id>164168</id>
    <revision>
      <id>1092956</id>
      <parentid>1072865</parentid>
      <timestamp>2024-12-16T18:34:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Aboubacarkhoraa</username>
        <id>28852</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Jereo koa */</comment>
      <origin>1092956</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3846" sha1="ss1rypyats2yipdcq1y07a66duwauh3" xml:space="preserve">[[Sary:Flag of Guinea.svg|vignette|286x286px|Sainan' i Ginea]]
[[Sary:Guinee carte.png|vignette|Sarin-tanin' i Ginea|210x210px]]
[[Sary:Guinea (orthographic projection).svg|vignette|Sarintany maneho an' i Ginea ao anatin' i Afrika|196x196px]]
I '''Ginea''' dia firenena ao [[Afrika Andrefana]], izay manana morontsiraka ao amin' ny [[Ranomasimbe Atlantika]], manana velaran-tany mirefy 245&amp;nbsp;857&amp;nbsp;km². Niisa 14&amp;nbsp;190&amp;nbsp;612 ny mponina ao tamin' ny taona 2023. Antsoina koa hoe '''Ginea-Kônakry''' izy mba hanavahana azy amin' i [[Ginea-Bisao]]. I [[Conakry]] no renivohiny. Atao hoe [[Gineana]]  ny vahoakan' io firenena io.

Mizara ho faritra ara-jeôgrafia efatra i Ginea, dia ny lemaka amorontsiraka be honahona ao andrefana ao feran' ny [[Ranomasimbe Atlantika]], ny lembalemban' i Fouta-Djalon eo afovoan' ilay lemaka amorontsiraka, ny lembalemba Mandinga ao amin' ny sisiny avaratra amin' ilay firenena ao amin' ny sisin-tany manasaraka azy amin' i Maly, ny tany avo gineana ao atsimo-atsinanana izay ahitana ny tendrombohitra Nimba izay mahatratra 1 752 m. Mipoitra avy ao Ginea ny loharanon' ny ony lehibe sasany ao [[Afrika Andrefana]], toa an' i Gambia sy i Niger.

Mpamboly sy mpiompy ny 90&amp;nbsp;%n' ny ponina ao Ginea nefa tsy ampy ho an' ny fahavitan-tena ara-tsakafo izany. Manana loharanon-karena an-kibon' ny tany betsaka i Ginea, ka lohalaharana amin' izany ny [[baoksita]].

Misy vondrom-poko efatra lehibe ny vahoaka gineana, dia ny [[Mandinga (vahoaka)|Mandinga]], ny [[Folany (vahoaka)|Folany]], ny [[Soso (vahoaka)|Soso]] ary ny [[Vahoakan' ny Ala (foko)|Vahoakan' ny Ala]]. [[Miozolmana]] ny ankamaroan' ny [[Gineana (vahoaka)|Gineana]] (84,4&amp;nbsp;%), manaraka izany ny [[Kristiana]] (10,9&amp;nbsp;%), any aoriana ny mpanaraka ny [[fivavahan-drazana afrikana]] (2,4&amp;nbsp;%). 

Ny [[fiteny frantsay]] no fiteny ôfisialy ao Ginea nefa ny [[fiteny malinke]], [[Fiteny fola|folany]], [[Fiteny soso|soso]], [[Fiteny kisy|kisy]], [[Fiteny basary|basary]], [[Fiteny lôma|lôma]], [[Fiteny kôniagy|kôniagy]] ary [[Fiteny kpele|kpele]] dia fitenim-pirenena.

== Galerie ==
&lt;gallery&gt;
File:Guinea sat.png|atlas Guinea
File:Dame de Mali Guinée.jpg|[[w:fr:Mont Loura|Dame de Mali]]
File:Chute de Tabouna à Kindia 01.jpg|[[w:fr:Chute de Tabouna|Chute de Tabouna]] à [[w:fr:Kindia|Kindia]]
File:Chute de Saala vue à 360° Labé.jpg|[[w:fr:Chute de Saala|Chute de Saala]] [[w:fr:Labé|Labé]]
File:Chimpanzé de Bossou 33.jpg|Chimpanzé de Bossou
File:Plage de Roume.jpg|Plage sur les [[w:fr:Îles de Loos|Ile de Loos]]
&lt;/gallery&gt;
== Jereo koa ==

* [[Fiteny ao Ginea]]
* [[Vahoaka ao Ginea]]

'''Firenena ao Afrika:'''

[[Afrika Atsimo]] - [[Alzeria]] - [[Angôla]] - [[Benino]] - [[Borkina Fasô]] - [[Borondy]] - [[Bôtsoana]] - [[Ejipta]] - [[Eritrea]] - [[Esoatiny]] ([[Soazilandy]] taloha) - [[Etiôpia]] - [[Gabôna]] - [[Gambia]] - [[Ganà]] - [[Ginea]] - [[Ginea Bisao]] - [[Ginea Ekoatôrialy]] - [[Jibotỳ]] - [[Kamerona]] - [[Kapvera]] - [[Kenia]] - [[Kômôro]] - [[Kôtidivoara]] - [[Lezôtô]] - [[Liberia]] - [[Libia]] - [[Madagasikara]] - [[Malaoy]] - [[Malỳ]] - [[Maorisy]] - [[Maoritania]] - [[Marôka]] - [[Môzambika]] - [[Namibia]] - [[Nizera]] - [[Nizeria]] - [[Oganda]] - [[Repoblika Arabo Saharaoy Demôkratika]] - [[Repoblika Demôkratikan' i Kôngô]] - [[Repoblikan' i Afrika Afovoany]] - [[Repoblikan' i Kôngô]] - [[Roanda]] - [[Saô Tôme e Prinsipe]] - [[Seisely]] - [[Senegaly]] - [[Siera Leôna]] - [[Sodàna]] - [[Sodàna Atsimo]] - [[Sômalia]] - [[Sômalilandy]] - [[Tanzania]] - [[Tôgô]] - [[Tonizia]] - [[Tsady]] - [[Zambia]] - [[Zimbaboe]]

'''Kôntinenta eto an-tany'''

* [[Afrika]]
* [[Amerika]] ([[Amerika Avaratra]] - [[Amerika Atsimo]])
* [[Azia]]
* [[Eorôpa]]
* [[Ôseania]]
* [[Antarktika]]
{{ref}}
[[Sokajy:Firenena ao Afrika]]
[[Sokajy:Firenena]]
[[Sokajy:Ginea]]</text>
      <sha1>ss1rypyats2yipdcq1y07a66duwauh3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Magy</title>
    <ns>0</ns>
    <id>240167</id>
    <revision>
      <id>1092953</id>
      <parentid>1052308</parentid>
      <timestamp>2024-12-16T18:24:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <comment>Sary</comment>
      <origin>1092953</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2874" sha1="m13hemrs6eaprqnb2sfsiml1vmn4f6k" xml:space="preserve">[[Sary:Chopped gold pieces from the Oxus Treasure by Nickmard Khoey213.jpg|vignette|Magy [[Zôrôastrisma|zôrôastriana]] mitondra ''baresman'' avy amin' ny Harenan' i Amu an' ny [[Empira Akemenida]], taonjato faha-4 tal JK]]
Ny '''magy''' na '''majy''' mpianatr' i [[Zaratostra]], na olona ao amin' ny sarangan' ny mpisorona [[Persia|persiana]], na olona anisan' ny iray amin' ny fokom-pirenena [[Mediana (vahoaka)|mediana]] (araka an’ i [[Herôdôtôsy]]) izay nisahana ny asam-pisoronana tany [[Iràna]]. Nisy [[Magy ao amin' ny Baiboly|amin' izy ireo]] ny voalaza ao amin' ny [[Baiboly]] fa notarihina kintana iray ka tonga namangy sy nanolotra fanomezana ho an' i [[Jesoa]] (na [[Jesoa|Jesosy]]) vao teraka. Raha itarina ny hevitr' ity teny ity dia ampiasaina ho toy mitovy hevitra amin' ny hoe &quot;[[Mazia (finoana)|mpanao mazia]]&quot;.

== Fiforonan-teny ==
Ny teny hoe ''magy'' na ''majy'' dia avy amin' ny [[Fiteny grika|teny grika]] hoe μάγοις / ''magois'', izay avy amin' ny [[Fiteny persana|teny persana]] hoe ''maga'' na ''magis''.

== Araka ny mpanoratra tranainy grika sy tandrefana ==
Niseho tao amin' ny [[Tontolo Tandrefana|tontolo tandrefana]] ny teny hoe ''magy'' na ''majy'' nanomboka tamin' ny taonjato voalohandohany ka nampiasaina hanondroana ny olona niaraka tamin' ny fivavahan' i [[Zaratostra]] sady mpikarakara ny fanopoam-pivavahana amin' i [[Ahora Mazda|Ahura Mazda]]. Tsy izy ireo anefa no mpivavaka voalohany tamin' ny [[mazdeisma]]. Tsy voasoratra ao amin' ny ''[[Avesta]]'' ny anaran' izy ireo. Ny mpanoratra tranainy dia nanao ny magy ho [[ombiasa]] (na [[ombiasy]]) ka izany no niheverana ny fanao maizimaizina sy miafinafina ho asan' ny magy na majy ka atao hoe ''majika'' na ''mazia.'' 

Heverina ho vahoaka niova finoana ho amin' ny fivavahana nohavaozin' i Zaratostra, atao hoe [[zôrôastrisma]], ny magy ary ny zana-poko ao aminy dia mety naka tsikelikely ho azy samirery ny fahefam-pisoronana. Tsy azo fototra tsara anefa ny amin' izany satria tsy misy na soratra na zavatra hafa manaporofo azy. Taorian' ny fiorenan' ny fivavahana [[silamo]] tao [[Iràna]] dia nanjavona tsy hita intsony ny magy.

Raha ny amin' ny [[Mazia (finoana)|majika]] (fanaovana hatsarana) ataon' ny magy iraniana indray no resahina dia zavatra tsy marina izany. Ny mpanoratra grika tranainy izay nitady tahirin-kevitra momba an' i Iràna dia nifampiraharaha tamina magy efa nanana kolontsaina grika sy efa nonina tany [[Mesôpôtamia]], tany [[Kaldea]], tany [[Anatôlia]], sns ka efa nandray fomba amam-panao avy any ivelan' i Iràna. Noho izany ny filalaovana ody sy ny [[fanandroana]] izay tsy tian' i Zaratostra sy nozoniny tao amin' ny tononkira (''gata'') nataony dia noheverin' ny [[Grika]] sy ny [[Tontolo Tandrefana|Tandrefana]] rehetra ho fahaizana manokan' ny [[Mazdeisma|Mazdeana]].

== Jereo koa ==
*[[Magy ao amin' ny Baiboly]]
* [[Noely]]</text>
      <sha1>m13hemrs6eaprqnb2sfsiml1vmn4f6k</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Noely</title>
    <ns>0</ns>
    <id>240205</id>
    <revision>
      <id>1092930</id>
      <parentid>1092916</parentid>
      <timestamp>2024-12-16T12:18:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <comment>/* Fiangonana tsy mankalaza Noely */ Nanitsy tsipelina</comment>
      <origin>1092930</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="25720" sha1="8ximdtlxvx2x7k3jvi3krqh5sdwztxn" xml:space="preserve">[[Sary:The_visit_of_the_wise-men.jpg|vignette|269x269px|Famangian' ny [[Magy]]]]
Ny '''Noely''' na '''Krismasy''' dia andro firavoravoana [[Kristianisma|kristiana]] izay ankalazana sy ahatsiarovana ny [[Fahaterahan' i Jesoa|nahaterahan' i Jesoa Kristy]]. Aorian' ny [[Paska]] (na [[Paska|Paka]]) dia ny Noely no andro fety manan-danja indrindra amin' ny [[Tetiandro litorjika kristiana|alimanakan' ny ankamaroan' ny fiangonana kristiana]]. Tsy fitsingerenan' ny [[andro nahaterahan' i Jesoa]] anefa ny andron' ny Noely anefa fa daty nifanarahana fotsiny hanaovana ny fankalazana. Mankalaza Noely amin' ny 24 sy 25 Desambra ny [[Katôlisisma|fiangonana katôlika]] sy ny [[Prôtestantisma|fiangonana prôtestanta]]. Mankalaza ny nahaterahan' i Jesoa amin' ny andron' ny [[Epifania]] amin' ny volana Janoary ny [[Kristianisma ôrtôdôksa|fiangonana ôrtôdôksa]].

Tsy misy soratra ao amin' ny [[Baiboly]] izay mandidy ny fankalazana ny Noely. Noho izany dia misy ny fiangonana mankalaza ary misy koa ny tsy mankalaza izany. Ankehitriny dia maro ny olona mankalaza ny Noely na Krismasy nefa tsy mampifandray izany amin' ny resaka fivavahana.

Tamin' ny taonjato faha-4 no nanombohan' ny fankalazana ny Noely izay niely tsikelikely eran' i [[Eorôpa]] sy manerana ny tany lemaka manodidina ny [[Ranomasina Mediteranea]]. Izany fety fankalazana ny [[fahaterahan' i Jesoa]] izany dia nihanisolo ny fety maro manam-pifandaisana amin' ny andro manodidina ny 21 na 22 Desambra, toy ny fety [[Vahoaka jermanika|jermanika]] atao hoe ''[[Yule]]'', ny fetin' i [[Mitra (andriamanitra)|Mitra]] (''jereo'' [[mitraisma]]), ny [[Satornaly]] [[Rôma Taloha|rômana]], sns. Naseho ho toy ny masoandron' ny fahamarinana ao amin' ny andro vaovao i Jesoa Kristy, ka manokatra ny [[taona litorjika]] amin' ny fotoana anaovana ny [[lamesa]] misasaka alina ny fahaterahany.

Niaingan' ny famoronana zavakanto nandritra ny taonjato maro ny fitantarana ny nahaterahan' i Jesoa araka ny [[Evanjely]] ([[hosodoko]], [[sokitra]], [[mozika]], [[Haisoratra|asa soratra]]) izay nohamafisin' ny fielezan' ny fampiasana ny tranon' omby sy ny fandrian-jazakely, nefa tafiditra ao koa ny fombafomba sy zavatra isan-karazany manam-pifandraisana amin' ny fety tsy kristiana tany aloha. Nomena haja nanomboka tamin' ny taonjato faha-16 sady tafiditra any am-piangonana ny [[hazokesika]], izay mariky ny [[zavaboary]] velona misedra ny [[ririnina]], nampiasain' ny [[vahoaka jermanika]] sy ny vahoaka any amin' ny [[Eorôpa Avaratra|ilany avaratr' i Eorôpa]]. Ankehitriny dia lasa famantarana ny fotoana ankalazana ny faran-taona ny [[Hazon' ny Noely|hazo Noely]], niaraka amin' ny fihen-danjan' ny fivavahana kristiana ao Eorôpa amin' izao andro izao. Nameno izany fivoarana izany ilay fanao ahitana an' i [[Dadabe Noely]], izay niely eran' izao tontolo izao tamin' ny taonjato faha-20, ka nanampy singa ivelan' ny fivavahana ao amin' ity fety kristiana ity, izay mitodika kokoa any amin' ny ankizy sy ny fianakaviana ary ny fanomezana.

Iray amin' ny fetim-pahaterahana ankalazain' ny Eglizy katôlika ny Noely, ny roa hafa dia ny fahaterahan' i [[Joany Batista]] (24 Jona) sy ny [[Fahaterahan' i Maria (fety kristiana)|fahaterahan' i Masina Maria]] (8 Septambra).

== Fiforonan-teny ==

=== Ny teny hoe ''Noely'' ===
Ny teny hoe ''noely'' dia avy amin' ny [[teny frantsay]] hoe ''noël'', izay avy amin' ny [[Fiteny latina|teny latina]] hoe ''natalis'' midika hoe &quot;momba ny fahaterahana&quot;. Iray fototra amin' ny teny maro ao amin' ny [[fiteny rômana]] (frantsay; ''noël'', [[Fiteny italiana|italiana]]: ''natale'', [[Fiteny ôksitana|ôksitana]]: ''nadal'' na ''nadau'', [[Fiteny katalàna|katalana]]: ''nadal'', [[Fiteny portogey|pôrtogey]]: ''natal'', sns) ny io teny io. Ny [[mpamari-toetra]] [[Fiteny latina|latina]] hoe ''natalis'' izay midika hoe &quot;momba ny fahaterahana&quot; (avy amin' ny teny hoe ''natus'' &quot;teraka&quot;, &quot;ateraka&quot;), izay nakambana tamin' ny teny latina hoe ''dies'' &quot;andro&quot; tao amin' ny fitenenana hoe ''natalis dies'' &quot;andro nahaterahana&quot;. Na dia avy amin' ny teny frantsay ny teny hoe ''Noely'' dia tsy ny [[Katôlisisma eto Madagasikara|Katôlika malagasy]] ihany no mampiasa azy eto [[Madagasikara]].

=== Ny teny hoe ''Krismasy'' ===
Ny teny hoe ''Krismasy'' na ''Kirisimasy'' dia fanagasiana ny [[Fiteny anglisy|teny anglisy]] hoe ''Christmas'' izay fanafohezana ny hoe ''Christ's mass''. Nosoratana tamin' ny teny anglisy tranainy hoe ''Crīstesmæsse'' io teny io tamin' ny taona 1038 ary ''Cristes-messe'' tamin' ny taona 1131. Ny teny hoe ''Crīst'' (izay miova hoe ''Crīstes'' raha milaza tompomn-javatra) dia avy amin' ny [[Fiteny grika|teny grika]] hoe ''Χριστός / Khrīstos,'' izay fandikana ny [[Fiteny hebreo|teny hebreo]] hoe מָשִׁיחַ / ''Māšîaḥ'' (izay midika hoe &quot;voahosotra&quot;, &quot;mesia&quot;). Ny teny hoe ''mæsse'' kosa dia avy amin' ny teny latina hoe ''missa'', izay midika hoe &quot;fankalazana&quot;, izay nanondroana ny fankalazana ny [[eokaristia]] na ny [[fanasan' ny Tompo]] (&quot;fankalazana an' i Kristy&quot; na &quot;lamesan' i Kristy&quot;). Ny [[Prôtestantisma eto Madagasikara|Prôtestanta malagasy]] no tena mampiasa ny teny hoe ''Krismasy'' na ''Kirisimasy''.

== Ny fahaterahan' i Jesoa Kristy ==
Tantaraina ao amin' ny [[Filazantsara araka an' i Matio|Evanjelin' i Matio]] sy ny [[Filazantsara araka an'i Lioka|an' i Lioka]] ny [[Fahaterahan' i Jesoa|fahaterahan' i Jesoa Kristy]] izay ankalazaina amin' ny Noely na Krismasy. Samy mitantara izy roa ireo fa naterak' i [[Maria (renin' i Jesoa)|Maria Virjiny]] tao [[Betlehema]] i Jesoa.

=== Fitantarana ao amin' ny Vaovao Mahafaly araka an' i Lioka ===
Mitantara ny Evanjelin' i Lioka fa nandeha avy tany [[Nazareta]] hankany [[Betlehema]] i [[Jôsefa (vadin' i Maria)|Jôsefa]] sy i [[Maria (renin' i Jesoa)|Maria]] mba hosoratana anarana tamin' ny fanisam-bahoaka natao tany, ary teraka tao i Jesoa sady nampandrina tanatin' ny fihinanam-bilona. Nisy [[anjely]] nanambara fa ho mpamonjy ny olona rehetrai Jesoa, ary nisy koa mpiandry ondry tonga nitsaoka azy.

=== Fitantarana ao amin' ny Vaovao Mahafaly araka an' i Matio ===
Nanampy kosa ny [[Filazantsara araka an' i Matio|Evanjelin' i Matio]] fa nisy [[Magy ao amin' ny Baiboly|Magy]] (na Majy) nanaraka kintana iray izay nizotra nankany [[Betlehema]], sady nitondra fanomezana ho an' i Jesoa zazakely izay teraka ho mpanjakan' ny [[Jiosy]]. Nampamonoin' ny mpanjaka [[Herôda Lehibe|Herôda]] ny zaza rehetra latsaky ny roa taona tao Betlehema, nefa efa nandositra tany [[Ejipta tamin' ny Andro Taloha|Ejipta]] i [[Jôsefa (vadin' i Maria)|Jôsefa]] sy i [[Maria (renin' i Jesoa)|Maria]] ary ny zazakely, ka rehefa niverina avy any izy ireo dia nankay [[Nazareta]].

== Tantaran' ny Noely ==
[[Sary:Albert_Chevallier_Tayler_-_The_Christmas_Tree_1911.jpg|vignette|''[[Hazon' ny Noely|Hazo noely]] tamin' ny taona 1911'', sary nataon' i Albert Chevallier Tayler, 1911.|191x191px]]
Tsy voalazan' ny [[Baiboly]] ho nankalaza Noely ny [[Kristianina|Kristiana]] tany am-piandohana.

=== Fety heverina fa nipoirany ===
Talohan' ny naha kristiana ny [[Tontolo Tandrefana|Tandrefana]] dia nantsoina hoe ''Dies Natalis Solis Invicti'' (&quot;Andro Nahaterahan' ny Masoandro Tsy Resy&quot;) ny datin' ny 25 Desambra. Anisan' ny [[Andriamanitra (ankapobeny)|andriamanitry]] ny Rômana i [[Masoandro Tsy Resy|Sol Invictus]] (&quot;[[Masoandro Tsy Resy]]&quot;) tamin' izany. Tamin' ny nanjakan' ny emperora rômana [[Aoreliano (emperora rômana)|Aoreliano]] (frantsay: ''Aurélien'') (taona 270–275) dia nataony ho andro firavoravoana lehibe hankalazana ny nahaterahan' io [[andriamanitra masoandro]] io ny 25 Desambra. Mifanandrify amin' ny andro nahaterahan' ny andriamanitra rômana taloha [[Mitra (andriamanitra)|Mitra]] (izay azony avy any [[Persia]]) io daty io, koa noho izany dia nankalazana miaraka ny fetin' ireo andriamanitra roa ireo. Fetin' ny fandresen' ny mazava ny haizina izany.

Ity firavoravoana ity dia nanaraka ny [[Sinkretisma|fampiharoharoam-pivavahana]] nataon' i [[Kônstantino I|Kônstantino]] izay nanendry an' io 25 Desambra io hiarahan' ny [[Kristianisma|Kristiana]] sy ny [[Jentilisa]] ([[Jentilisa|Jentily]]) na ny mpanompo sampy samy tsy hiasa amin' io andro io&lt;ref&gt;&lt;small&gt;&quot;Noël&quot;, in ''Encyclopædia Universalis'', 1996, CD-ROM&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

=== Lasa fety kristiana taty aoriana ===
[[Sary:Charles_Le_Brun.jpg|vignette|212x212px|''Ny fahaterahan' ny Mpamonjy'', sary nataon' i Charles Le Brun, 1689]]
Rehefa lasa kristiana ny kolontsaina [[Tontolo Tandrefana|tandrefana]] dia nisy didim-panjakana nivoaka tany [[Tesalônika]] nandrara ny fanompoam-pivavahan' ny mpanompo sampy ka ny Kristiana irery ihany no nankalaza sy lasa tompon' io fety io. Tsy milaza na ny taona na ny andro nahaterahan' i [[Jesoa|Jesoa Kristy]] ny [[Filazantsara]] (na [[Filazantsara|Vaovao Mahafaly]]) [[Filazantsara kanônika|efatra]]. I [[Ôrigenesy avy any Aleksandria|Ôrigenesy]] (frantsay: ''Origène'') dia anisan' ireo izay tsy nanaiky ny fankalazana ny Noely. Tsy nankalazaina ho fety kristiana izany raha tsy afaka taonjato telo taty aorian’ ny nahaterahan' i Jesoa Kristy. I [[Hipôlito (mpanoratra)|Hipôlito avy any Rôma]] (frantsay: ''Hyppolyte de Rome'') no nilaza fa teraka 25 Desambra i Jesoa, raha nanao ny hevitenin' ny [[Bokin' i Daniela]] izy tamin' ny taona 204.

Tamin' ny taonjato faha-17 ny firenena nandray ny fivavahana vokatry ny [[Fanavaozam-piangonana|refôrmasiôna]] (na refôrma, fanavaozam-piangonana) dia tsy nankasitraka ny fankalazana ny Noely izay heveriny ho mitovy endrika loatra amin' ny fetin' ny mpanompo sampy na ny fety katôlika. Noleferiny ihany izany taty aoriana ka lasa fanao ao aminy. Amin' izao fotoana izao dia mankalaza Noely ny ankamaroan' ny Kristiana. Toraka izany koa na ny tsy Kristiana izay manao azy ho fetim-pianakaviana fotsiny ka lasa betsaka ny fombafomba tsy misy ifandraisany amin' ny fivavahana kristiana izay ankalazany ny Noely.

== Daty ankalazana ny Noely ==

=== Fiangonana katôlika rômana sy fiangonana prôtestanta ===
Tamin' ny andron' ny papa [[Liberio (papa)|Liberio]] (frantsay: ''Libère'') (taona 352 – 356) dia noraiketina ho amin' ny 24 Desambra hariva sy 25 Desambra tontolo andro ny andro ankalazana ny nahaterahan' i Kristy. Ny [[Rain' ny Fiangonana]] (na [[Rain' ny Fiangonana|Aban' ny Eglizy]]) dia tsy nanohitra ny fisafidianana an' io daty io satria manamafy ny fahatongavan' ny [[Mesia]] izay nambara fa kintana miposaka (Lio. 1:78)&lt;ref&gt;&lt;small&gt;76 Ary ianao, ry zaza, dia hatao hoe mpaminanin'ny Avo Indrindra; Fa hialoha eo anatrehan'ny Tompo ianao hamboatra ny lalany. 77 Hanome ny olony ny fahalalam-pamonjena amin'ny famelana ny helony, 78 Noho ny halehiben'ny famindram-pon'Andriamanitsika, izay hiposahan'ny mazava avy any amin'ny avo ho antsika.(Lio. 1.76-78 - ''Ny Baiboly'')&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt; sady masoandron' ny fahamarinana, araka ny voalazan' ny mpaminany [[Bokin' i Malakia|Malakia]] (Mal. 3:20)&lt;ref&gt;&lt;small&gt;&quot;Ary hiposaka aminareo, izay matahotra ny anarako, ny Masoandron'ny fahamarinana, manana fanasitranana ao amin'ny tanany; ary hivoaka ianareo ka hifalihavanja toy ny zanak'omby mifahy&quot; (Malakia 3.20 - ''Ny Baiboly'')&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. I Kristy no ilay &quot;tena masoandro&quot; sy &quot;masoandro vaovao&quot; izay mamirapiratra eto amin' izao tontolo izao.

=== Fiangonana ôrtôdôksa sy fiangonana tatsinanana ===
Mankalaza Noely amin' ny 6 sy 7 Janoary, izay mifanadrify amin' ny fetin' ny [[Epifania]], ny [[Kristianisma ôrtôdôksa|Fiangonana ôrtôdôksa]]

== Ny Noely ao amin' ny tetiandro litorjika ==
Manarakaraka ny [[Advento]] (na [[Advento|Fiaviana]]) ny fizaràn-taon' ny Noely na Krismasy. Manomboka amin' ny harivan' ny 24 Desambra miaraka amin' ny Sasakalin' ny Noely (fiaretan-torin' ny Noely) ny andro roa ambin' ny folon' ny Noely tany aloha, ary mitohy hatramin' ny fetin' ny [[Epifania]]. Ny fari-potoan' ny Noely dia mitohy hatramin' ny Fetin' ny Batisan' i Kristy, izay ankalazaina amin' ny endrika ahalalana azy amin' izao fotoana izao amin' ny fombam-pivavahana rômana amin' ny Alahady aorian' ny 6 Janoary na ny Alatsinainy manaraka raha an' ny Epifania io Alahady io&lt;ref&gt;&lt;small&gt;[http://www.maternalheart.org/library/1962rubrics.pdf Code of Rubrics included in the 1962 Roman Missal], 72 (PDF)&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Talohan' ny taona 1970 dia nankalazaina amin' ny 13 Janoary io fety io, afa-tsy raha Alahadin' ny [[Ankohonana Masina]] izay ankalazaina sy asolo azy io 13 Janoary io. Hatramin' ny nanafoanana ny Valo andron' ny Epifania (na Ôktavan' ny Epifania) tamin' ny fanavaozana natao tamin' ny 1960 dia andron' ny Valo andron' ny Epifania ny 13 Janoary, izay manondro ny daty famaranana ny fizaràn-taona.

Araka ny fomba tranainy dia ny 2 Febroary no fifaranan' ny Noely, na Fetin' ny Fanehoana ny Tompo (fanehoana azy tany amin' ny [[Tempolin' i Jerosalema|tempoly]]), izay antsoina hoe koa Fetin' ny Fanazavana. Io fety io dia itantarana ny 40 andro fialan-tsasatr' i [[Maria (renin' i Jesoa)|Maria]] talohan' ny hidiovany sy hitondrany ny zanany haseho any amin' ny [[Tempolin' i Jerosalema]]&lt;ref&gt;&lt;small&gt;&quot;Feast of the Purification (Candlemas)&quot;. www.fisheaters.com.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. Ny [[Andro Antenatenany]] dia nanamarika ny andro anesorana ny haingon' ny Noely, anisan' izany ny [[hazon' ny Noely]] sy ny fampisehonana ny tantaran' ny Fahaterahan' ny Mpamonjy. Nihamaty ny fomba fanao izay manapitra ny Noely amin' ny fetin' ny Fanazavana, afa-tsy ao amin' ny faritra [[Fiteny espaniôla|miteny espaniôla]] eto amin' izao tontolo izao izay mbola manome lanja ny Fetin' ny Fanazavana ([[Fiteny espaniôla|espaniôla]]: ''Fiesta de la Candelaria'') sady fiafarana tsy ôfisialin' ny fizaràn-taon' ny Noely.

Ny fotsy no loko litorjika ampiasaina amin' ireo fotoan' ny Noely ireo.

== Ny hazon' ny Noely sy i Dadabe Noely ==

=== Ny hazon' ny Noely ===
[[Sary:Christmas Tree (1).jpg|vignette|208x208px|Hazon' ny Noely]][[Sary:Strasbourg_capitale_de_Noël_grand_sapin_2014_02.jpg|vignette|[[Hazon' ny Noely|Hazo Noely]] lehibe tao  [[Strasbourg]] tamin' ny taona 2014.|267x267px]]
Hazo na sary hazo nohaingoina sy noravahana ao am-piangonana na any an-tokantrano na eny amoron-dalana na eny an-jaridaina ny [[hazon' ny Noely]] na [[Hazon' ny Noely|hazon' ny Krismasy]], mba hoenti-mankalaza ny Noely. Ny hazon' ny Noely, ankehitriny, dia ravahana amin' ny alalan' ny bolan' ny Noely sy girlandy tsotra, na miravaka jiro na [[labozia]] ary zavatra madinika isan-karazany fanaingoana, ahitana kintana maro, ka ny lehibe indrindra dia apetraka eny amin' ny tampon' ny hazon' ny Noely. Ny [[zavamaniry]] atao hazon' ny Noely dia amidy efa avy notapahina na avarotra anaty tavy, ka ity farany ity dia azo avela ho velona mba hampiasaina amin' ny Noely manaraka. Misy koa ny manao hazon' ny Noely eny ivelan' ny trano: eny an-tokontany na ao an-jaridaina. Ny fampiasana hazon' ny Noely namboarina (vita amin' ny [[plastika]]) dia fomba iray ialana amin' ny fanapatahana hazo, nefa ny fampiasana izany dia tsy azo lazaina ho fomba anajana kokoa ny [[Tontolo iainana|tontolo iainanana]] raha mitaha amin' ny hazon' ny Noely voajanahary, noho ny fandotoana mety ateraky ny fanariana azy rehefa tsy azo ampiasaina intsony. Toy ny amin' ny Noely na Krismasy ihany dia tsy misy firesahana momba ny hazon' ny Noely ny ao amin' ny [[Baiboly]]. Izany anefa tsy mahasakana ny mpiaro io fomba io hanamarina azy amin' ny fampahatsiahivana andalana sasany ao amin' ny [[Baiboly]].

=== I Dadabe Noely ===
[[Sary:Papa Noel en la puerta de una jugueteria. Buenos Aires. Diciembre 2013..jpg|vignette|I [[Dadabe Noely]] eo am-baravaran' ny fivarotana kilalao; [[Buenos Aires]] ([[Arjentina|Arzantina]]), Desambra 2013.|185x185px]]
I [[Dadabe Noely]] dia rangahy iray tantarain' ny angano fa be volom-bava fotsy, bebe kibo, sariaka, mitafy mena misy morona volom-biby fotsy, ary mitondra fanomezana kilalao sy [[vatomamy]] ho an' ny ankizy hendry mandritra ny Noely na Krismasy. Mipetraka any amin' ny [[Tendrontany Avaratra]] izy, voahodidin' ny andiana [[elfa]] kely manamboatra kilalao. Noforonin' ilay mpanoratra amerikana Clement Clarke Moore (ao amin' ny tononkalony mitondrany lohateny hoe ''A Visit from St. Nicholas'' na ''The Night Before Christmas'') tamin' ny taona 1822 ny Dadabe Noely fantatra ankehitriny, tamin' ny alalan' ny fanambatambarany angano maromaro avy amin' ny vahoakan' ny firenena samihafa nifindra monina tany [[Etazonia]] izy, indrindra fa i [[Masindahy Nikôla|Masindahy Nikôlà]], izay atao amin' ny [[Fiteny hôlandey|teny hôlandey]] hoe ''Sinter Klaas''. Tamin' ny taona 1860 vao nanana ny endriny ahafantarana azy ankehitriny i Dadabe Noely tamin' ny alalan' ny sary nataon' i Thomas Nast.

== Fiangonana tsy mankalaza Noely ==
Tamin' ny taonjato faha-17, tao [[Angletera]], dia tsy nankalaza Noely ny [[Poritanisma|Poritana]] satria heveriny fa fetin' ny fahamamoana io fety io, sady zavatra noforonin' ny Katôlika, famantarana ety ivelany ho an' ny fanjakazakan' ny [[papa]]. Misy fiangonana sy sekta ary fikambanana ao amin' ny [[Hetsika famerenana amin' ny laoniny|hetsika restaorasiônista]] mandà ny fitandremana ny Krismasy noho ny antony ara-teôlôjia, anisan' izany:

* ny [[Vavolombelon' i Jehovah]];
* ny [[Fiangonan' i Jesoa Marina]] (''True Jesus Church'');
* ny [[Fiangonan' Andriamanitra (Andro Fahafito)]];
* ny [[Iglesia ni Cristo]] any [[Etazonia]] sy any [[Brezila]];
* ny [[Kôngregasiôna Kristiana any Brezila]];
* ny [[Kôngregasiôna Kristiana any Etazonia]];
* ny [[jodaisma mesianika]];
* ny ankamaroan' ny [[Sabatarianisma|sabatariana]]: toy ny &quot;[[Fiangonan' i Jesoa Marina]]&quot; sy ny &quot;[[Fiangonan' Andriamanitra (Andro Fahafito)|Fiangonan' Andriamanitra (Andro fahafito)]]&quot;, ny [[Fiangonana Adventista Mitandrina ny Andro Fahafito]]; ny [[Armstrôngisma|Armstrôngita]];
* ny [[Fiangonana nohavaozina|fiangonana refôrme]] sy [[Fôndamentalisma kristiana|fondamentalista]] sasany manana faharesen-dahatra isan-karazany, toy ny [[Batisma Mahaleo Tena|Batista Mahaleo Tena]], mpikambana ao amin' ny [[Hetsiky ny Fanamasinana]], ny [[Pentekôtisma onitariana|Pentekôtista Apôstôlika]] (''Oneness Pentecotism'') ary ny [[Fiangonan' i Kristy]].

Tsy mankalaza Noely ny [[Vavolombelon' i Jehovah]] satria, amin' izy ireo dia tsy nodidian' i [[Jesoa]] ny fankalazana ny fahaterahany sady tsy fomba [[jiosy]] na kristiana ny fankalazana ny [[fitsingerenan' ny andro nahaterahana]] fa fomban' ny [[Jentilisa|mpanompo sampy]]&lt;ref&gt;&lt;small&gt;&quot;[https://www.jw.org/mg/vavolombelon-i-jehovah/fanontanian-ny-olona/nahoana-no-tsy-manao-krismasy/ Nahoana ny Vavolombelon’i Jehovah no Tsy Manao Krismasy?]&quot; Jw.org&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;&lt;small&gt;&quot;[https://www.jw.org/mg/fampianaran-ny-baiboly/fanontaniana/ny-baiboly-sy-ny-krismasy/ Inona no Lazain’ny Baiboly Momba ny Krismasy?]&quot;, Jw.org&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;&lt;small&gt;&quot;[https://www.jw.org/mg/zavatra-misy/gazety/wp20151201/zava-misy-rehefa-krismasy/ Inona no Maharatsy ny Krismasy?]&quot;, Jw.org&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;, ary ny Krismasy rahateo dia avy amin' ny fetin' ny mpanompo sampy. Tsy mankalaza Noely koa ny ''Grace Communion International'' (izay [[Evanjelisma|fiangonana evanjelika]])&lt;ref&gt;&lt;small&gt;[https://rcg.org/fr/brochures/ttooc-fr.html La véritable origine de Noël] [[https://archive.wikiwix.com/cache/index2.php?url=http%3A%2F%2Frcg.org%2Ffr%2Fbrochures%2Fttooc-fr.html archive]] - David C. Pack, L’Église de Dieu restaurée.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt; sy ny ''Christian Churches of God''&lt;ref&gt;&lt;small&gt;[http://french.ccg.org/s/p235.html Les Origines de Noël et des Pâques] [[https://archive.wikiwix.com/cache/index2.php?url=http%3A%2F%2Fwww.ccg.org%2Ffrench%2Fs%2Fp235.html#federation=archive.wikiwix.com&amp;tab=url archive]] - Les Églises Chrétiennes de Dieu (Christian Churches of God).&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

== Noely, andro fety na tsia, arakaraka ny firenena ==
Samy manana ny fandraisany ny andro Noely ny firenena eto amin' izao tontolo izao, ka ao ireo manao izany ho andro fety, ary ao ireo izay tsy manao izany ho andro fety. Nandray lafiny maro amin' ny endriky ny fankalazana ny Krismasy tsy ara-pivavahana, toy ny fanolorana fanomezana sy ny fanaingoana trano ary ny hazo krismasy, ny firenena toa an' i [[Japàna]], izay tsy manao ho andro tsy fiasana ho an' ny besinimaro ny Krismasy nefa ahitana Kristiana vitsy.

=== Firenena ankalazana ny Noely sy anaovana azy ho andro tsy fiasana ===
[[Sary:Countries that recognize Christmas as a Public Holiday.svg|vignette|284x284px|Sarintany maneho ny firenena ankalazana ny Krismasy, amin' ny 24/25 Desambra na ny 6/7 Janoary. Ny loko matroka dia manao ny andro Noely ho &quot;Andro fitsaharana&quot;.]]
Ankalazaina sy atao andro tsy fiasana ny Krismasy ao amina firenena miisa 163 sy fizaràn-tany miisa 2, ireto avy izany: 

[[Albania]], [[Alemaina]], [[Andôra]], [[Angôla]], [[Antigoa-sy-Barboda]], [[Arjentina|Arzentina]], [[Armenia]], [[Aostralia]], [[Aotrisy]], [[Bahamasy]], [[Bangladesy]], [[Barbady]], [[Bielôrosia]], [[Belzika]], [[Belizy]], [[Benîno]], [[Bôlivia]], [[Bôsnia-Herzegôvina]], [[Bôtsoana]], [[Brezila|Brezily]], [[Broney]], [[Bolgaria]], [[Borkina Fasô]], [[Borondy]], [[Danemarka]], [[Dôminika]], [[Timôro Atsinanana]], [[Ekoadôra]], [[Ejipta]], [[Salvadôro]], [[Ginea Ekoatôrialy]], [[Eritrea]], [[Estônia]], [[Esoatiny]], [[Etazonia]], [[Etiôpia]], [[Fanjakana Mitambatra]], [[Fijy]], [[Filipina]], [[Finlandy]], [[Frantsa]], [[Gabôna]], [[Gambia]], [[Ganà]], [[Grisy|Grisia]], [[Goatemala]], [[Ginea]], [[Ginea Bisao|Ginea-Bisao]], [[Grenady]], Guyana, [[Haitỳ|Haity]], [[Hôndorasy]], [[Hong Kong]] ([[Repoblika Entim-Bahoakan' i Sina|Sina]]), [[Hôngria]], [[Islandy]], [[India]], [[Indônezia]], [[Iràka]], [[Irlanda|Irlandy]], [[Italia]], [[Jamaîka|Jamaika]], [[Jeôrjia]], [[Jibotỳ|Jiboty]], [[Jôrdania]], [[Kamerona]], [[Kanada]], [[Kapvera]], [[Kazakstàna]], [[Kenia|Kenià]], [[Repoblikan' i Kipra|Kiprôsy]] (na [[Repoblikan' i Kipra|Sipra]]), [[Kiribaty]], [[Kirgizistàna]], [[Kiobà]], [[Kôlômbia]], [[Kôsta Rika]], [[Kôrea Atsimo]], [[Kôsôvô]], [[Kôtidivoara]], [[Krôasia|Krôatia]], [[Letônia]], [[Libàna]], [[Lesôtô]], [[Liberià]], [[Liktenstaina]], [[Litoania]], [[Loksemborga]], [[Makao (Sina)]], [[Madagasikara]], [[Malaoỳ|Malaoy]], [[Malezia|Malaizia]], [[Malỳ|Maly]], [[Malta]], [[Nosy Marsaly]], [[Maorisy]], [[Meksika]], [[Mikrônezia]], [[Môldavia]], [[Mônakô]], [[Môntenegrô]], [[Môzambika]], [[Mianmara]], [[Namibia]], [[Naoro]], [[Nepaly]], [[Nederlandy]], [[Zelandy Vaovao]], [[Nikaragoa]], [[Nizera]], [[Nizerià]], [[Masedônia Avaratra|Makedônia Avaratra]], [[Nôrvezy]], [[Oganda]], [[Okraina]], [[Orogoay]], [[Palaô]], [[Palestina]], [[Panama|Panamà]], [[Papoazia-Ginea-Vaovao]], [[Paragoay]], [[Però|Pero]], [[Pôlônia]], [[Pôrtogaly]], [[Repoblika Demôkratikan' i Kôngô]], [[Repoblika Dôminikana]], [[Repoblikan' i Kôngô]], [[Repoblikan' i Afrika Afovoany]], [[Romania]], [[Rosia]], [[Roanda]], [[Santa-Kity-sy-Nevisy|Santa Kity-sy-Nevisy]], [[Santa Losia]], [[Santa-Vinsanta-sy-Grenadina]], [[Samôa]], [[San-Marîno|San-Marînô]], [[Saô Tôme e Prinsipe]], [[Senegaly]], [[Serbia]], [[Seisely]], [[Siera Leôna]], [[Singaporo]], [[Silia|Sily]], [[Slôvakia]], [[Slôvenia]], [[Nosy Sôlômôna]], [[Afrika Atsimo]], [[Espaina]], [[Srilanka]], [[Sodàna]], [[Sodàna Atsimo]], [[Sorinama]], [[Soeda]], [[Soisa]], [[Siria]], [[Tanzania]], [[Tôgô]], [[Tônga]], [[Trinite-sy-Tôbagô]], [[Tovalo]], [[Tsady]], [[Tsekia]], [[Vanoato]], [[Vatikàna|Vatikana]], [[Venezoela]], [[Zambia]], [[Zimbaboe]]. 

=== Firenena ankalazana ny Noely nefa tsy manao azy ho andro tsy fiasana ===
[[Sary:Map of Countries that do not recognize Christmas as Public Holiday.svg|vignette|Manja matroka: firenena tsy manao ny Krismasy amin' ny 25 Desambra na 7 Janoary ho andro tsy fiasana. Manja tanora: firenena tsy manao ny Krismasy ho andro tsy fiasana ho an' ny daholobe, fa nefa manome alalana ny fankalazana an' ilay fety.|250x250px]]
Indreto ny firenena miisa 21 ankalazana ny Noely nefa tsy manao azy ho andro tsy fiasana: [[Azerbaijàna]], [[Bareina]], [[Kambôdia]], [[Repoblika Entim-Bahoakan' i Sina|Sina]], [[Kômôro]], [[Iràna]], [[Israely]], [[Japàna]], [[Kôety|Kôeity]], [[Laôsy]], [[Maldiva]], [[Môngôlia]], [[Marôka]], [[Ômàna]], [[Pakistàna]], [[Katara]], [[Tailandy]], [[Torkia]], [[Emirata Arabo Mitambatra]], ary [[Vietnamy]].

Marihina fa any [[Taioàna|Taiwan]], ny 25 Desambra dia ankalazaina amin' ny maha &quot;Andron' ny Lalàmpanorenana&quot; azy fa tsy andro tsy fiasana ôfisialy. Any [[Pakistàna]] dia andro tsy fiasana ny 25 Desambra, saingy tsy natao hankalazana ny Krismasy fa ho an' ny fitsingerenan' ny andro nahaterahan' i [[Muhammad Ali Jinnah]], mpanorina an' i Pakistàna.
=== Firenena tsy manao ny andro Noely ho andro tsy fiasana ===
Indreto ny firenena miisa 14 tsy ankalazana ny andro Noely sady tsy manao azy ho andro tsy fiasana.

I [[Afganistàna]], i [[Aljeria|Alzeria]], i [[Botàna]], i [[Kôrea Avaratra]], i [[Libia]], i [[Maoritania]], ny [[Repoblika Arabo Saharaoy Demôkratika|Repoblika Demôkratika Arabo Sahraoy]], i [[Arabia Saodita]], i [[Sômalia]], i [[Tajikistàna]], i [[Tonizia]], i [[Torkmenistàna]], i [[Ozbekistàna]], ary i [[Iemena]] dia tsy manao ny Noely na Krismasy ho andro tsy fiasana.

== Jereo koa ==

=== Fety kristiana ===

* [[Paska]]

* [[Pentekôsta]] na [[Pentekôty]]
* [[Advento]] na [[Advento|Fiaviana]]
* [[Epifania]]

=== Olona ===

* [[Magy]] na [[Magy|Majy]]
* [[Magy ao amin' ny Baiboly|Magy ao amin' ny Baboly]]
* [[Anjely]]
* [[Maria (renin'i Jesoa)|Maria]]
* [[Jôsefa (vadin'i Maria)|Jôsefa]]
* [[Elizabeta (renin'i Joany)|Elizabeta]]
* [[Zakaria (rain'i Joany)|Zakaria]]
* [[Herôda Lehibe|Herôda]]

=== Hafa ===

* [[Taom-piangonana]]
* [[Fahaterahan' i Jesoa]]

== Loharano sy famarihana ==</text>
      <sha1>8ximdtlxvx2x7k3jvi3krqh5sdwztxn</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1092932</id>
      <parentid>1092930</parentid>
      <timestamp>2024-12-16T12:37:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>1092932</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="25762" sha1="hnlnkpb5s84bg99sx9vv8wr3s9anf88" xml:space="preserve">[[Sary:The_visit_of_the_wise-men.jpg|vignette|269x269px|Famangian' ny [[Magy]]]]
Ny '''Noely''' na '''Krismasy''' dia andro firavoravoana [[Kristianisma|kristiana]] izay ankalazana sy ahatsiarovana ny [[Fahaterahan' i Jesoa|nahaterahan' i Jesoa Kristy]]. Aorian' ny [[Paska]] (na [[Paska|Paka]]) dia ny Noely no andro fety manan-danja indrindra amin' ny [[Tetiandro litorjika kristiana|alimanakan' ny ankamaroan' ny fiangonana kristiana]]. Tsy fitsingerenan' ny [[andro nahaterahan' i Jesoa]] anefa ny andron' ny Noely anefa fa daty nifanarahana fotsiny hanaovana ny fankalazana. Mankalaza Noely amin' ny 24 sy 25 Desambra ny [[Katôlisisma|fiangonana katôlika]] sy ny [[Prôtestantisma|fiangonana prôtestanta]]. Mankalaza ny nahaterahan' i Jesoa amin' ny andron' ny [[Epifania]] amin' ny volana Janoary ny [[Kristianisma ôrtôdôksa|fiangonana ôrtôdôksa]].

Tsy misy soratra ao amin' ny [[Baiboly]] izay mandidy ny fankalazana ny Noely. Noho izany dia misy ny fiangonana mankalaza ary misy koa ny tsy mankalaza izany. Ankehitriny dia maro ny olona mankalaza ny Noely na Krismasy nefa tsy mampifandray izany amin' ny resaka fivavahana.

Tamin' ny taonjato faha-4 no nanombohan' ny fankalazana ny Noely izay niely tsikelikely eran' i [[Eorôpa]] sy manerana ny tany lemaka manodidina ny [[Ranomasina Mediteranea]]. Izany fety fankalazana ny [[fahaterahan' i Jesoa]] izany dia nihanisolo ny fety maro manam-pifandaisana amin' ny andro manodidina ny 21 na 22 Desambra, toy ny fety [[Vahoaka jermanika|jermanika]] atao hoe ''[[Yule]]'', ny fetin' i [[Mitra (andriamanitra)|Mitra]] (''jereo'' [[mitraisma]]), ny [[Satornaly]] [[Rôma Taloha|rômana]], sns. Naseho ho toy ny masoandron' ny fahamarinana ao amin' ny andro vaovao i Jesoa Kristy, ka manokatra ny [[taona litorjika]] amin' ny fotoana anaovana ny [[lamesa]] misasaka alina ny fahaterahany.

Niaingan' ny famoronana zavakanto nandritra ny taonjato maro ny fitantarana ny nahaterahan' i Jesoa araka ny [[Evanjely]] ([[hosodoko]], [[sokitra]], [[mozika]], [[Haisoratra|asa soratra]]) izay nohamafisin' ny fielezan' ny fampiasana ny tranon' omby sy ny fandrian-jazakely, nefa tafiditra ao koa ny fombafomba sy zavatra isan-karazany manam-pifandraisana amin' ny fety tsy kristiana tany aloha. Nomena haja nanomboka tamin' ny taonjato faha-16 sady tafiditra any am-piangonana ny [[hazokesika]], izay mariky ny [[zavaboary]] velona misedra ny [[ririnina]], nampiasain' ny [[vahoaka jermanika]] sy ny vahoaka any amin' ny [[Eorôpa Avaratra|ilany avaratr' i Eorôpa]]. Ankehitriny dia lasa famantarana ny fotoana ankalazana ny faran-taona ny [[Hazon' ny Noely|hazo Noely]], niaraka amin' ny fihen-danjan' ny fivavahana kristiana ao Eorôpa amin' izao andro izao. Nameno izany fivoarana izany ilay fanao ahitana an' i [[Dadabe Noely]], izay niely eran' izao tontolo izao tamin' ny taonjato faha-20, ka nanampy singa ivelan' ny fivavahana ao amin' ity fety kristiana ity, izay mitodika kokoa any amin' ny ankizy sy ny fianakaviana ary ny fanomezana.

Iray amin' ny fetim-pahaterahana ankalazain' ny Eglizy katôlika ny Noely, ny roa hafa dia ny fahaterahan' i [[Joany Batista]] (24 Jona) sy ny [[Fahaterahan' i Maria (fety kristiana)|fahaterahan' i Masina Maria]] (8 Septambra).

== Fiforonan-teny ==

=== Ny teny hoe ''Noely'' ===
Ny teny hoe ''noely'' dia avy amin' ny [[teny frantsay]] hoe ''noël'', izay avy amin' ny [[Fiteny latina|teny latina]] hoe ''natalis'' midika hoe &quot;momba ny fahaterahana&quot;. Iray fototra amin' ny teny maro ao amin' ny [[fiteny rômana]] (frantsay; ''noël'', [[Fiteny italiana|italiana]]: ''natale'', [[Fiteny ôksitana|ôksitana]]: ''nadal'' na ''nadau'', [[Fiteny katalàna|katalana]]: ''nadal'', [[Fiteny portogey|pôrtogey]]: ''natal'', sns) ny io teny io. Ny [[mpamari-toetra]] [[Fiteny latina|latina]] hoe ''natalis'' izay midika hoe &quot;momba ny fahaterahana&quot; (avy amin' ny teny hoe ''natus'' &quot;teraka&quot;, &quot;ateraka&quot;), izay nakambana tamin' ny teny latina hoe ''dies'' &quot;andro&quot; tao amin' ny fitenenana hoe ''natalis dies'' &quot;andro nahaterahana&quot;. Na dia avy amin' ny teny frantsay ny teny hoe ''Noely'' dia tsy ny [[Katôlisisma eto Madagasikara|Katôlika malagasy]] ihany no mampiasa azy eto [[Madagasikara]].

=== Ny teny hoe ''Krismasy'' ===
Ny teny hoe ''Krismasy'' na ''Kirisimasy'' dia fanagasiana ny [[Fiteny anglisy|teny anglisy]] hoe ''Christmas'' izay fanafohezana ny hoe ''Christ's mass''. Nosoratana tamin' ny teny anglisy tranainy hoe ''Crīstesmæsse'' io teny io tamin' ny taona 1038 ary ''Cristes-messe'' tamin' ny taona 1131. Ny teny hoe ''Crīst'' (izay miova hoe ''Crīstes'' raha milaza tompomn-javatra) dia avy amin' ny [[Fiteny grika|teny grika]] hoe ''Χριστός / Khrīstos,'' izay fandikana ny [[Fiteny hebreo|teny hebreo]] hoe מָשִׁיחַ / ''Māšîaḥ'' (izay midika hoe &quot;voahosotra&quot;, &quot;mesia&quot;). Ny teny hoe ''mæsse'' kosa dia avy amin' ny teny latina hoe ''missa'', izay midika hoe &quot;fankalazana&quot;, izay nanondroana ny fankalazana ny [[eokaristia]] na ny [[fanasan' ny Tompo]] (&quot;fankalazana an' i Kristy&quot; na &quot;lamesan' i Kristy&quot;). Ny [[Prôtestantisma eto Madagasikara|Prôtestanta malagasy]] no tena mampiasa ny teny hoe ''Krismasy'' na ''Kirisimasy''.

== Ny fahaterahan' i Jesoa Kristy ==
Tantaraina ao amin' ny [[Filazantsara araka an' i Matio|Evanjelin' i Matio]] sy ny [[Filazantsara araka an'i Lioka|an' i Lioka]] ny [[Fahaterahan' i Jesoa|fahaterahan' i Jesoa Kristy]] izay ankalazaina amin' ny Noely na Krismasy. Samy mitantara izy roa ireo fa naterak' i [[Maria (renin' i Jesoa)|Maria Virjiny]] tao [[Betlehema]] i Jesoa.

=== Fitantarana ao amin' ny Vaovao Mahafaly araka an' i Lioka ===
Mitantara ny Evanjelin' i Lioka fa nandeha avy tany [[Nazareta]] hankany [[Betlehema]] i [[Jôsefa (vadin' i Maria)|Jôsefa]] sy i [[Maria (renin' i Jesoa)|Maria]] mba hosoratana anarana tamin' ny fanisam-bahoaka natao tany, ary teraka tao i Jesoa sady nampandrina tanatin' ny fihinanam-bilona. Nisy [[anjely]] nanambara fa ho mpamonjy ny olona rehetrai Jesoa, ary nisy koa mpiandry ondry tonga nitsaoka azy.

=== Fitantarana ao amin' ny Vaovao Mahafaly araka an' i Matio ===
Nanampy kosa ny [[Filazantsara araka an' i Matio|Evanjelin' i Matio]] fa nisy [[Magy ao amin' ny Baiboly|Magy]] (na Majy) nanaraka kintana iray izay nizotra nankany [[Betlehema]], sady nitondra fanomezana ho an' i Jesoa zazakely izay teraka ho mpanjakan' ny [[Jiosy]]. Nampamonoin' ny mpanjaka [[Herôda Lehibe|Herôda]] ny zaza rehetra latsaky ny roa taona tao Betlehema, nefa efa nandositra tany [[Ejipta tamin' ny Andro Taloha|Ejipta]] i [[Jôsefa (vadin' i Maria)|Jôsefa]] sy i [[Maria (renin' i Jesoa)|Maria]] ary ny zazakely, ka rehefa niverina avy any izy ireo dia nankay [[Nazareta]].

== Tantaran' ny Noely ==
[[Sary:Albert_Chevallier_Tayler_-_The_Christmas_Tree_1911.jpg|vignette|''[[Hazon' ny Noely|Hazo noely]] tamin' ny taona 1911'', sary nataon' i Albert Chevallier Tayler, 1911.|191x191px]]
Tsy voalazan' ny [[Baiboly]] ho nankalaza Noely ny [[Kristianina|Kristiana]] tany am-piandohana.

=== Fety heverina fa nipoirany ===
Talohan' ny naha kristiana ny [[Tontolo Tandrefana|Tandrefana]] dia nantsoina hoe ''Dies Natalis Solis Invicti'' (&quot;Andro Nahaterahan' ny Masoandro Tsy Resy&quot;) ny datin' ny 25 Desambra. Anisan' ny [[Andriamanitra (ankapobeny)|andriamanitry]] ny Rômana i [[Masoandro Tsy Resy|Sol Invictus]] (&quot;[[Masoandro Tsy Resy]]&quot;) tamin' izany. Tamin' ny nanjakan' ny emperora rômana [[Aoreliano (emperora rômana)|Aoreliano]] (frantsay: ''Aurélien'') (taona 270–275) dia nataony ho andro firavoravoana lehibe hankalazana ny nahaterahan' io [[andriamanitra masoandro]] io ny 25 Desambra. Mifanandrify amin' ny andro nahaterahan' ny andriamanitra rômana taloha [[Mitra (andriamanitra)|Mitra]] (izay azony avy any [[Persia]]) io daty io, koa noho izany dia nankalazana miaraka ny fetin' ireo andriamanitra roa ireo. Fetin' ny fandresen' ny mazava ny haizina izany.

Ity firavoravoana ity dia nanaraka ny [[Sinkretisma|fampiharoharoam-pivavahana]] nataon' i [[Kônstantino I|Kônstantino]] izay nanendry an' io 25 Desambra io hiarahan' ny [[Kristianisma|Kristiana]] sy ny [[Jentilisa]] ([[Jentilisa|Jentily]]) na ny mpanompo sampy samy tsy hiasa amin' io andro io&lt;ref&gt;&lt;small&gt;&quot;Noël&quot;, in ''Encyclopædia Universalis'', 1996, CD-ROM&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

=== Lasa fety kristiana taty aoriana ===
[[Sary:Charles_Le_Brun.jpg|vignette|212x212px|''Ny fahaterahan' ny Mpamonjy'', sary nataon' i Charles Le Brun, 1689]]
Rehefa lasa kristiana ny kolontsaina [[Tontolo Tandrefana|tandrefana]] dia nisy didim-panjakana nivoaka tany [[Tesalônika]] nandrara ny fanompoam-pivavahan' ny mpanompo sampy ka ny Kristiana irery ihany no nankalaza sy lasa tompon' io fety io. Tsy milaza na ny taona na ny andro nahaterahan' i [[Jesoa|Jesoa Kristy]] ny [[Filazantsara]] (na [[Filazantsara|Vaovao Mahafaly]]) [[Filazantsara kanônika|efatra]]. I [[Ôrigenesy avy any Aleksandria|Ôrigenesy]] (frantsay: ''Origène'') dia anisan' ireo izay tsy nanaiky ny fankalazana ny Noely. Tsy nankalazaina ho fety kristiana izany raha tsy afaka taonjato telo taty aorian’ ny nahaterahan' i Jesoa Kristy. I [[Hipôlito (mpanoratra)|Hipôlito avy any Rôma]] (frantsay: ''Hyppolyte de Rome'') no nilaza fa teraka 25 Desambra i Jesoa, raha nanao ny hevitenin' ny [[Bokin' i Daniela]] izy tamin' ny taona 204.

Tamin' ny taonjato faha-17 ny firenena nandray ny fivavahana vokatry ny [[Fanavaozam-piangonana|refôrmasiôna]] (na refôrma, fanavaozam-piangonana) dia tsy nankasitraka ny fankalazana ny Noely izay heveriny ho mitovy endrika loatra amin' ny fetin' ny mpanompo sampy na ny fety katôlika. Noleferiny ihany izany taty aoriana ka lasa fanao ao aminy. Amin' izao fotoana izao dia mankalaza Noely ny ankamaroan' ny Kristiana. Toraka izany koa na ny tsy Kristiana izay manao azy ho fetim-pianakaviana fotsiny ka lasa betsaka ny fombafomba tsy misy ifandraisany amin' ny fivavahana kristiana izay ankalazany ny Noely.

== Daty ankalazana ny Noely ==

=== Fiangonana katôlika rômana sy fiangonana prôtestanta ===
Tamin' ny andron' ny papa [[Liberio (papa)|Liberio]] (frantsay: ''Libère'') (taona 352 – 356) dia noraiketina ho amin' ny 24 Desambra hariva sy 25 Desambra tontolo andro ny andro ankalazana ny nahaterahan' i Kristy. Ny [[Rain' ny Fiangonana]] (na [[Rain' ny Fiangonana|Aban' ny Eglizy]]) dia tsy nanohitra ny fisafidianana an' io daty io satria manamafy ny fahatongavan' ny [[Mesia]] izay nambara fa kintana miposaka (Lio. 1:78)&lt;ref&gt;&lt;small&gt;76 Ary ianao, ry zaza, dia hatao hoe mpaminanin'ny Avo Indrindra; Fa hialoha eo anatrehan'ny Tompo ianao hamboatra ny lalany. 77 Hanome ny olony ny fahalalam-pamonjena amin'ny famelana ny helony, 78 Noho ny halehiben'ny famindram-pon'Andriamanitsika, izay hiposahan'ny mazava avy any amin'ny avo ho antsika.(Lio. 1.76-78 - ''Ny Baiboly'')&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt; sady masoandron' ny fahamarinana, araka ny voalazan' ny mpaminany [[Bokin' i Malakia|Malakia]] (Mal. 3:20)&lt;ref&gt;&lt;small&gt;&quot;Ary hiposaka aminareo, izay matahotra ny anarako, ny Masoandron'ny fahamarinana, manana fanasitranana ao amin'ny tanany; ary hivoaka ianareo ka hifalihavanja toy ny zanak'omby mifahy&quot; (Malakia 3.20 - ''Ny Baiboly'')&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. I Kristy no ilay &quot;tena masoandro&quot; sy &quot;masoandro vaovao&quot; izay mamirapiratra eto amin' izao tontolo izao.

=== Fiangonana ôrtôdôksa sy fiangonana tatsinanana ===
Mankalaza Noely amin' ny 6 sy 7 Janoary, izay mifanadrify amin' ny fetin' ny [[Epifania]], ny [[Kristianisma ôrtôdôksa|Fiangonana ôrtôdôksa]]

== Ny Noely ao amin' ny tetiandro litorjika ==
Manarakaraka ny [[Advento]] (na [[Advento|Fiaviana]]) ny fizaràn-taon' ny Noely na Krismasy. Manomboka amin' ny harivan' ny 24 Desambra miaraka amin' ny Sasakalin' ny Noely (fiaretan-torin' ny Noely) ny andro roa ambin' ny folon' ny Noely tany aloha, ary mitohy hatramin' ny fetin' ny [[Epifania]]. Ny fari-potoan' ny Noely dia mitohy hatramin' ny Fetin' ny Batisan' i Kristy, izay ankalazaina amin' ny endrika ahalalana azy amin' izao fotoana izao amin' ny fombam-pivavahana rômana amin' ny Alahady aorian' ny 6 Janoary na ny Alatsinainy manaraka raha an' ny Epifania io Alahady io&lt;ref&gt;&lt;small&gt;[http://www.maternalheart.org/library/1962rubrics.pdf Code of Rubrics included in the 1962 Roman Missal], 72 (PDF)&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Talohan' ny taona 1970 dia nankalazaina amin' ny 13 Janoary io fety io, afa-tsy raha Alahadin' ny [[Ankohonana Masina]] izay ankalazaina sy asolo azy io 13 Janoary io. Hatramin' ny nanafoanana ny Valo andron' ny Epifania (na Ôktavan' ny Epifania) tamin' ny fanavaozana natao tamin' ny 1960 dia andron' ny Valo andron' ny Epifania ny 13 Janoary, izay manondro ny daty famaranana ny fizaràn-taona.

Araka ny fomba tranainy dia ny 2 Febroary no fifaranan' ny Noely, na Fetin' ny Fanehoana ny Tompo (fanehoana azy tany amin' ny [[Tempolin' i Jerosalema|tempoly]]), izay antsoina hoe koa Fetin' ny Fanazavana. Io fety io dia itantarana ny 40 andro fialan-tsasatr' i [[Maria (renin' i Jesoa)|Maria]] talohan' ny hidiovany sy hitondrany ny zanany haseho any amin' ny [[Tempolin' i Jerosalema]]&lt;ref&gt;&lt;small&gt;&quot;Feast of the Purification (Candlemas)&quot;. www.fisheaters.com.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. Ny [[Andro Antenatenany]] dia nanamarika ny andro anesorana ny haingon' ny Noely, anisan' izany ny [[hazon' ny Noely]] sy ny fampisehonana ny tantaran' ny Fahaterahan' ny Mpamonjy. Nihamaty ny fomba fanao izay manapitra ny Noely amin' ny fetin' ny Fanazavana, afa-tsy ao amin' ny faritra [[Fiteny espaniôla|miteny espaniôla]] eto amin' izao tontolo izao izay mbola manome lanja ny Fetin' ny Fanazavana ([[Fiteny espaniôla|espaniôla]]: ''Fiesta de la Candelaria'') sady fiafarana tsy ôfisialin' ny fizaràn-taon' ny Noely.

Ny fotsy no loko litorjika ampiasaina amin' ireo fotoan' ny Noely ireo.

== Ny hazon' ny Noely sy i Dadabe Noely ==

=== Ny hazon' ny Noely ===
[[Sary:Christmas Tree (1).jpg|vignette|208x208px|Hazon' ny Noely]][[Sary:Strasbourg_capitale_de_Noël_grand_sapin_2014_02.jpg|vignette|[[Hazon' ny Noely|Hazo Noely]] lehibe tao  [[Strasbourg]] tamin' ny taona 2014.|267x267px]]
Hazo na sary hazo nohaingoina sy noravahana ao am-piangonana na any an-tokantrano na eny amoron-dalana na eny an-jaridaina ny [[hazon' ny Noely]] na [[Hazon' ny Noely|hazon' ny Krismasy]], mba hoenti-mankalaza ny Noely. Ny hazon' ny Noely, ankehitriny, dia ravahana amin' ny alalan' ny bolan' ny Noely sy girlandy tsotra, na miravaka jiro na [[labozia]] ary zavatra madinika isan-karazany fanaingoana, ahitana kintana maro, ka ny lehibe indrindra dia apetraka eny amin' ny tampon' ny hazon' ny Noely. Ny [[zavamaniry]] atao hazon' ny Noely dia amidy efa avy notapahina na avarotra anaty tavy, ka ity farany ity dia azo avela ho velona mba hampiasaina amin' ny Noely manaraka. Misy koa ny manao hazon' ny Noely eny ivelan' ny trano: eny an-tokontany na ao an-jaridaina. Ny fampiasana hazon' ny Noely namboarina (vita amin' ny [[plastika]]) dia fomba iray ialana amin' ny fanapatahana hazo, nefa ny fampiasana izany dia tsy azo lazaina ho fomba anajana kokoa ny [[Tontolo iainana|tontolo iainanana]] raha mitaha amin' ny hazon' ny Noely voajanahary, noho ny fandotoana mety ateraky ny fanariana azy rehefa tsy azo ampiasaina intsony. Toy ny amin' ny Noely na Krismasy ihany dia tsy misy firesahana momba ny hazon' ny Noely ny ao amin' ny [[Baiboly]]. Izany anefa tsy mahasakana ny mpiaro io fomba io hanamarina azy amin' ny fampahatsiahivana andalana sasany ao amin' ny [[Baiboly]].

=== I Dadabe Noely ===
[[Sary:Papa Noel en la puerta de una jugueteria. Buenos Aires. Diciembre 2013..jpg|vignette|I [[Dadabe Noely]] eo am-baravaran' ny fivarotana kilalao; [[Buenos Aires]] ([[Arjentina|Arzantina]]), Desambra 2013.|185x185px]]
I [[Dadabe Noely]] dia rangahy iray tantarain' ny angano fa be volom-bava fotsy, bebe kibo, sariaka, mitafy mena misy morona volom-biby fotsy, ary mitondra fanomezana kilalao sy [[vatomamy]] ho an' ny ankizy hendry mandritra ny Noely na Krismasy. Mipetraka any amin' ny [[Tendrontany Avaratra]] izy, voahodidin' ny andiana [[elfa]] kely manamboatra kilalao. Noforonin' ilay mpanoratra amerikana Clement Clarke Moore (ao amin' ny tononkalony mitondrany lohateny hoe ''A Visit from St. Nicholas'' na ''The Night Before Christmas'') tamin' ny taona 1822 ny Dadabe Noely fantatra ankehitriny, tamin' ny alalan' ny fanambatambarany angano maromaro avy amin' ny vahoakan' ny firenena samihafa nifindra monina tany [[Etazonia]] izy, indrindra fa i [[Masindahy Nikôla|Masindahy Nikôlà]], izay atao amin' ny [[Fiteny hôlandey|teny hôlandey]] hoe ''Sinter Klaas''. Tamin' ny taona 1860 vao nanana ny endriny ahafantarana azy ankehitriny i Dadabe Noely tamin' ny alalan' ny sary nataon' i Thomas Nast.

== Fiangonana tsy mankalaza Noely ==
Tamin' ny taonjato faha-17, tao [[Angletera]], dia tsy nankalaza Noely ny [[Poritanisma|Poritana]] satria heveriny fa fetin' ny fahamamoana io fety io, sady zavatra noforonin' ny Katôlika, famantarana ety ivelany ho an' ny fanjakazakan' ny [[papa]]. Misy fiangonana sy sekta ary fikambanana ao amin' ny [[Hetsika famerenana amin' ny laoniny|hetsika restaorasiônista]] mandà ny fitandremana ny Krismasy noho ny antony ara-teôlôjia, anisan' izany:

* ny [[Vavolombelon' i Jehovah]];
* ny [[Fiangonan' i Jesoa Marina]] (''True Jesus Church'');
* ny [[Fiangonan' Andriamanitra (Andro Fahafito)]];
* ny [[Iglesia ni Cristo]] any [[Etazonia]] sy any [[Brezila]];
* ny [[Kôngregasiôna Kristiana any Brezila]];
* ny [[Kôngregasiôna Kristiana (pentekôtista)|Kôngregasiôna Kristiana any Etazonia]];
* ny [[jodaisma mesianika]];
* ny ankamaroan' ny [[Sabatarianisma|sabatariana]]: toy ny &quot;[[Fiangonan' i Jesoa Marina]]&quot; sy ny &quot;[[Fiangonan' Andriamanitra (Andro Fahafito)|Fiangonan' Andriamanitra (Andro fahafito)]]&quot;, ny [[Fiangonana Adventista Mitandrina ny Andro Fahafito]]; ny [[Armstrôngisma|Armstrôngita]];
* ny [[Fiangonana nohavaozina|fiangonana refôrme]] sy [[Fôndamentalisma kristiana|fondamentalista]] sasany manana faharesen-dahatra isan-karazany, toy ny [[Batisma Mahaleo Tena|Batista Mahaleo Tena]], mpikambana ao amin' ny [[Hetsiky ny Fanamasinana]], ny [[Pentekôtisma onitariana|Pentekôtista Apôstôlika]] (''Oneness Pentecotism'') ary ny [[Fiangonan' i Kristy]].

Tsy mankalaza Noely ny [[Vavolombelon' i Jehovah]] satria, amin' izy ireo dia tsy nodidian' i [[Jesoa]] ny fankalazana ny fahaterahany sady tsy fomba [[jiosy]] na kristiana ny fankalazana ny [[fitsingerenan' ny andro nahaterahana]] fa fomban' ny [[Jentilisa|mpanompo sampy]]&lt;ref&gt;&lt;small&gt;&quot;[https://www.jw.org/mg/vavolombelon-i-jehovah/fanontanian-ny-olona/nahoana-no-tsy-manao-krismasy/ Nahoana ny Vavolombelon’i Jehovah no Tsy Manao Krismasy?]&quot; Jw.org&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;&lt;small&gt;&quot;[https://www.jw.org/mg/fampianaran-ny-baiboly/fanontaniana/ny-baiboly-sy-ny-krismasy/ Inona no Lazain’ny Baiboly Momba ny Krismasy?]&quot;, Jw.org&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;&lt;small&gt;&quot;[https://www.jw.org/mg/zavatra-misy/gazety/wp20151201/zava-misy-rehefa-krismasy/ Inona no Maharatsy ny Krismasy?]&quot;, Jw.org&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;, ary ny Krismasy rahateo dia avy amin' ny fetin' ny mpanompo sampy. Tsy mankalaza Noely koa ny ''Grace Communion International'' (izay [[Evanjelisma|fiangonana evanjelika]])&lt;ref&gt;&lt;small&gt;[https://rcg.org/fr/brochures/ttooc-fr.html La véritable origine de Noël] [[https://archive.wikiwix.com/cache/index2.php?url=http%3A%2F%2Frcg.org%2Ffr%2Fbrochures%2Fttooc-fr.html archive]] - David C. Pack, L’Église de Dieu restaurée.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt; sy ny ''Christian Churches of God''&lt;ref&gt;&lt;small&gt;[http://french.ccg.org/s/p235.html Les Origines de Noël et des Pâques] [[https://archive.wikiwix.com/cache/index2.php?url=http%3A%2F%2Fwww.ccg.org%2Ffrench%2Fs%2Fp235.html#federation=archive.wikiwix.com&amp;tab=url archive]] - Les Églises Chrétiennes de Dieu (Christian Churches of God).&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

== Noely, andro fety na tsia, arakaraka ny firenena ==
Samy manana ny fandraisany ny andro Noely ny firenena eto amin' izao tontolo izao, ka ao ireo manao izany ho andro fety, ary ao ireo izay tsy manao izany ho andro fety. Nandray lafiny maro amin' ny endriky ny fankalazana ny Krismasy tsy ara-pivavahana, toy ny fanolorana fanomezana sy ny fanaingoana trano ary ny hazo krismasy, ny firenena toa an' i [[Japàna]], izay tsy manao ho andro tsy fiasana ho an' ny besinimaro ny Krismasy nefa ahitana Kristiana vitsy.

=== Firenena ankalazana ny Noely sy anaovana azy ho andro tsy fiasana ===
[[Sary:Countries that recognize Christmas as a Public Holiday.svg|vignette|284x284px|Sarintany maneho ny firenena ankalazana ny Krismasy, amin' ny 24/25 Desambra na ny 6/7 Janoary. Ny loko matroka dia manao ny andro Noely ho &quot;Andro fitsaharana&quot;.]]
Ankalazaina sy atao andro tsy fiasana ny Krismasy ao amina firenena miisa 163 sy fizaràn-tany miisa 2, ireto avy izany: 

[[Albania]], [[Alemaina]], [[Andôra]], [[Angôla]], [[Antigoa-sy-Barboda]], [[Arjentina|Arzentina]], [[Armenia]], [[Aostralia]], [[Aotrisy]], [[Bahamasy]], [[Bangladesy]], [[Barbady]], [[Bielôrosia]], [[Belzika]], [[Belizy]], [[Benîno]], [[Bôlivia]], [[Bôsnia-Herzegôvina]], [[Bôtsoana]], [[Brezila|Brezily]], [[Broney]], [[Bolgaria]], [[Borkina Fasô]], [[Borondy]], [[Danemarka]], [[Dôminika]], [[Timôro Atsinanana]], [[Ekoadôra]], [[Ejipta]], [[Salvadôro]], [[Ginea Ekoatôrialy]], [[Eritrea]], [[Estônia]], [[Esoatiny]], [[Etazonia]], [[Etiôpia]], [[Fanjakana Mitambatra]], [[Fijy]], [[Filipina]], [[Finlandy]], [[Frantsa]], [[Gabôna]], [[Gambia]], [[Ganà]], [[Grisy|Grisia]], [[Goatemala]], [[Ginea]], [[Ginea Bisao|Ginea-Bisao]], [[Grenady]], Guyana, [[Haitỳ|Haity]], [[Hôndorasy]], [[Hong Kong]] ([[Repoblika Entim-Bahoakan' i Sina|Sina]]), [[Hôngria]], [[Islandy]], [[India]], [[Indônezia]], [[Iràka]], [[Irlanda|Irlandy]], [[Italia]], [[Jamaîka|Jamaika]], [[Jeôrjia]], [[Jibotỳ|Jiboty]], [[Jôrdania]], [[Kamerona]], [[Kanada]], [[Kapvera]], [[Kazakstàna]], [[Kenia|Kenià]], [[Repoblikan' i Kipra|Kiprôsy]] (na [[Repoblikan' i Kipra|Sipra]]), [[Kiribaty]], [[Kirgizistàna]], [[Kiobà]], [[Kôlômbia]], [[Kôsta Rika]], [[Kôrea Atsimo]], [[Kôsôvô]], [[Kôtidivoara]], [[Krôasia|Krôatia]], [[Letônia]], [[Libàna]], [[Lesôtô]], [[Liberià]], [[Liktenstaina]], [[Litoania]], [[Loksemborga]], [[Makao (Sina)]], [[Madagasikara]], [[Malaoỳ|Malaoy]], [[Malezia|Malaizia]], [[Malỳ|Maly]], [[Malta]], [[Nosy Marsaly]], [[Maorisy]], [[Meksika]], [[Mikrônezia]], [[Môldavia]], [[Mônakô]], [[Môntenegrô]], [[Môzambika]], [[Mianmara]], [[Namibia]], [[Naoro]], [[Nepaly]], [[Nederlandy]], [[Zelandy Vaovao]], [[Nikaragoa]], [[Nizera]], [[Nizerià]], [[Masedônia Avaratra|Makedônia Avaratra]], [[Nôrvezy]], [[Oganda]], [[Okraina]], [[Orogoay]], [[Palaô]], [[Palestina]], [[Panama|Panamà]], [[Papoazia-Ginea-Vaovao]], [[Paragoay]], [[Però|Pero]], [[Pôlônia]], [[Pôrtogaly]], [[Repoblika Demôkratikan' i Kôngô]], [[Repoblika Dôminikana]], [[Repoblikan' i Kôngô]], [[Repoblikan' i Afrika Afovoany]], [[Romania]], [[Rosia]], [[Roanda]], [[Santa-Kity-sy-Nevisy|Santa Kity-sy-Nevisy]], [[Santa Losia]], [[Santa-Vinsanta-sy-Grenadina]], [[Samôa]], [[San-Marîno|San-Marînô]], [[Saô Tôme e Prinsipe]], [[Senegaly]], [[Serbia]], [[Seisely]], [[Siera Leôna]], [[Singaporo]], [[Silia|Sily]], [[Slôvakia]], [[Slôvenia]], [[Nosy Sôlômôna]], [[Afrika Atsimo]], [[Espaina]], [[Srilanka]], [[Sodàna]], [[Sodàna Atsimo]], [[Sorinama]], [[Soeda]], [[Soisa]], [[Siria]], [[Tanzania]], [[Tôgô]], [[Tônga]], [[Trinite-sy-Tôbagô]], [[Tovalo]], [[Tsady]], [[Tsekia]], [[Vanoato]], [[Vatikàna|Vatikana]], [[Venezoela]], [[Zambia]], [[Zimbaboe]]. 

=== Firenena ankalazana ny Noely nefa tsy manao azy ho andro tsy fiasana ===
[[Sary:Map of Countries that do not recognize Christmas as Public Holiday.svg|vignette|Manja matroka: firenena tsy manao ny Krismasy amin' ny 25 Desambra na 7 Janoary ho andro tsy fiasana. Manja tanora: firenena tsy manao ny Krismasy ho andro tsy fiasana ho an' ny daholobe, fa nefa manome alalana ny fankalazana an' ilay fety.|250x250px]]
Indreto ny firenena miisa 21 ankalazana ny Noely nefa tsy manao azy ho andro tsy fiasana: [[Azerbaijàna]], [[Bareina]], [[Kambôdia]], [[Repoblika Entim-Bahoakan' i Sina|Sina]], [[Kômôro]], [[Iràna]], [[Israely]], [[Japàna]], [[Kôety|Kôeity]], [[Laôsy]], [[Maldiva]], [[Môngôlia]], [[Marôka]], [[Ômàna]], [[Pakistàna]], [[Katara]], [[Tailandy]], [[Torkia]], [[Emirata Arabo Mitambatra]], ary [[Vietnamy]].

Marihina fa any [[Taioàna|Taiwan]], ny 25 Desambra dia ankalazaina amin' ny maha &quot;Andron' ny Lalàmpanorenana&quot; azy fa tsy andro tsy fiasana ôfisialy. Any [[Pakistàna]] dia andro tsy fiasana ny 25 Desambra, saingy tsy natao hankalazana ny Krismasy fa ho an' ny fitsingerenan' ny andro nahaterahan' i [[Muhammad Ali Jinnah]], mpanorina an' i Pakistàna.
=== Firenena tsy manao ny andro Noely ho andro tsy fiasana ===
Indreto ny firenena miisa 14 tsy ankalazana ny andro Noely sady tsy manao azy ho andro tsy fiasana.

I [[Afganistàna]], i [[Aljeria|Alzeria]], i [[Botàna]], i [[Kôrea Avaratra]], i [[Libia]], i [[Maoritania]], ny [[Repoblika Arabo Saharaoy Demôkratika|Repoblika Demôkratika Arabo Sahraoy]], i [[Arabia Saodita]], i [[Sômalia]], i [[Tajikistàna]], i [[Tonizia]], i [[Torkmenistàna]], i [[Ozbekistàna]], ary i [[Iemena]] dia tsy manao ny Noely na Krismasy ho andro tsy fiasana.

== Jereo koa ==

=== Fety kristiana ===

* [[Paska]]

* [[Pentekôsta]] na [[Pentekôty]]
* [[Advento]] na [[Advento|Fiaviana]]
* [[Epifania]]

=== Olona ===

* [[Magy]] na [[Magy|Majy]]
* [[Magy ao amin' ny Baiboly|Magy ao amin' ny Baboly]]
* [[Anjely]]
* [[Maria (renin'i Jesoa)|Maria]]
* [[Jôsefa (vadin'i Maria)|Jôsefa]]
* [[Elizabeta (renin'i Joany)|Elizabeta]]
* [[Zakaria (rain'i Joany)|Zakaria]]
* [[Herôda Lehibe|Herôda]]

=== Hafa ===

* [[Taom-piangonana]]
* [[Fahaterahan' i Jesoa]]

== Loharano sy famarihana ==</text>
      <sha1>hnlnkpb5s84bg99sx9vv8wr3s9anf88</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1092947</id>
      <parentid>1092932</parentid>
      <timestamp>2024-12-16T17:49:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <comment>Nanalehibe sary</comment>
      <origin>1092947</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="25769" sha1="511wifjaxn810hjif3uv8mw83u40ww4" xml:space="preserve">[[Sary:The_visit_of_the_wise-men.jpg|vignette|345x345px|Famangian' ny [[Magy]]]]
Ny '''Noely''' na '''Krismasy''' dia andro firavoravoana [[Kristianisma|kristiana]] izay ankalazana sy ahatsiarovana ny [[Fahaterahan' i Jesoa|nahaterahan' i Jesoa Kristy]]. Aorian' ny [[Paska]] (na [[Paska|Paka]]) dia ny Noely no andro fety manan-danja indrindra amin' ny [[Tetiandro litorjika kristiana|alimanakan' ny ankamaroan' ny fiangonana kristiana]]. Tsy fitsingerenan' ny [[andro nahaterahan' i Jesoa]] anefa ny andron' ny Noely anefa fa daty nifanarahana fotsiny hanaovana ny fankalazana. Mankalaza Noely amin' ny 24 sy 25 Desambra ny [[Katôlisisma|fiangonana katôlika]] sy ny [[Prôtestantisma|fiangonana prôtestanta]]. Mankalaza ny nahaterahan' i Jesoa amin' ny andron' ny [[Epifania]] amin' ny volana Janoary ny [[Kristianisma ôrtôdôksa|fiangonana ôrtôdôksa]].

Tsy misy soratra ao amin' ny [[Baiboly]] izay mandidy ny fankalazana ny Noely. Noho izany dia misy ny fiangonana mankalaza ary misy koa ny tsy mankalaza izany. Ankehitriny dia maro ny olona mankalaza ny Noely na Krismasy nefa tsy mampifandray izany amin' ny resaka fivavahana.

Tamin' ny taonjato faha-4 no nanombohan' ny fankalazana ny Noely izay niely tsikelikely eran' i [[Eorôpa]] sy manerana ny tany lemaka manodidina ny [[Ranomasina Mediteranea]]. Izany fety fankalazana ny [[fahaterahan' i Jesoa]] izany dia nihanisolo ny fety maro manam-pifandaisana amin' ny andro manodidina ny 21 na 22 Desambra, toy ny fety [[Vahoaka jermanika|jermanika]] atao hoe ''[[Yule]]'', ny fetin' i [[Mitra (andriamanitra)|Mitra]] (''jereo'' [[mitraisma]]), ny [[Satornaly]] [[Rôma Taloha|rômana]], sns. Naseho ho toy ny masoandron' ny fahamarinana ao amin' ny andro vaovao i Jesoa Kristy, ka manokatra ny [[taona litorjika]] amin' ny fotoana anaovana ny [[lamesa]] misasaka alina ny fahaterahany.

Niaingan' ny famoronana zavakanto nandritra ny taonjato maro ny fitantarana ny nahaterahan' i Jesoa araka ny [[Evanjely]] ([[hosodoko]], [[sokitra]], [[mozika]], [[Haisoratra|asa soratra]]) izay nohamafisin' ny fielezan' ny fampiasana ny tranon' omby sy ny fandrian-jazakely, nefa tafiditra ao koa ny fombafomba sy zavatra isan-karazany manam-pifandraisana amin' ny fety tsy kristiana tany aloha. Nomena haja nanomboka tamin' ny taonjato faha-16 sady tafiditra any am-piangonana ny [[hazokesika]], izay mariky ny [[zavaboary]] velona misedra ny [[ririnina]], nampiasain' ny [[vahoaka jermanika]] sy ny vahoaka any amin' ny [[Eorôpa Avaratra|ilany avaratr' i Eorôpa]]. Ankehitriny dia lasa famantarana ny fotoana ankalazana ny faran-taona ny [[Hazon' ny Noely|hazo Noely]], niaraka amin' ny fihen-danjan' ny fivavahana kristiana ao Eorôpa amin' izao andro izao. Nameno izany fivoarana izany ilay fanao ahitana an' i [[Dadabe Noely]], izay niely eran' izao tontolo izao tamin' ny taonjato faha-20, ka nanampy singa ivelan' ny fivavahana ao amin' ity fety kristiana ity, izay mitodika kokoa any amin' ny ankizy sy ny fianakaviana ary ny fanomezana.

Iray amin' ny fetim-pahaterahana ankalazain' ny Eglizy katôlika ny Noely, ny roa hafa dia ny fahaterahan' i [[Joany Batista]] (24 Jona) sy ny [[Fahaterahan' i Maria (fety kristiana)|fahaterahan' i Masina Maria]] (8 Septambra).

== Fiforonan-teny ==

=== Ny teny hoe ''Noely'' ===
Ny teny hoe ''noely'' dia avy amin' ny [[teny frantsay]] hoe ''noël'', izay avy amin' ny [[Fiteny latina|teny latina]] hoe ''natalis'' midika hoe &quot;momba ny fahaterahana&quot;. Iray fototra amin' ny teny maro ao amin' ny [[fiteny rômana]] (frantsay; ''noël'', [[Fiteny italiana|italiana]]: ''natale'', [[Fiteny ôksitana|ôksitana]]: ''nadal'' na ''nadau'', [[Fiteny katalàna|katalana]]: ''nadal'', [[Fiteny portogey|pôrtogey]]: ''natal'', sns) ny io teny io. Ny [[mpamari-toetra]] [[Fiteny latina|latina]] hoe ''natalis'' izay midika hoe &quot;momba ny fahaterahana&quot; (avy amin' ny teny hoe ''natus'' &quot;teraka&quot;, &quot;ateraka&quot;), izay nakambana tamin' ny teny latina hoe ''dies'' &quot;andro&quot; tao amin' ny fitenenana hoe ''natalis dies'' &quot;andro nahaterahana&quot;. Na dia avy amin' ny teny frantsay ny teny hoe ''Noely'' dia tsy ny [[Katôlisisma eto Madagasikara|Katôlika malagasy]] ihany no mampiasa azy eto [[Madagasikara]].

=== Ny teny hoe ''Krismasy'' ===
Ny teny hoe ''Krismasy'' na ''Kirisimasy'' dia fanagasiana ny [[Fiteny anglisy|teny anglisy]] hoe ''Christmas'' izay fanafohezana ny hoe ''Christ's mass''. Nosoratana tamin' ny teny anglisy tranainy hoe ''Crīstesmæsse'' io teny io tamin' ny taona 1038 ary ''Cristes-messe'' tamin' ny taona 1131. Ny teny hoe ''Crīst'' (izay miova hoe ''Crīstes'' raha milaza tompomn-javatra) dia avy amin' ny [[Fiteny grika|teny grika]] hoe ''Χριστός / Khrīstos,'' izay fandikana ny [[Fiteny hebreo|teny hebreo]] hoe מָשִׁיחַ / ''Māšîaḥ'' (izay midika hoe &quot;voahosotra&quot;, &quot;mesia&quot;). Ny teny hoe ''mæsse'' kosa dia avy amin' ny teny latina hoe ''missa'', izay midika hoe &quot;fankalazana&quot;, izay nanondroana ny fankalazana ny [[eokaristia]] na ny [[fanasan' ny Tompo]] (&quot;fankalazana an' i Kristy&quot; na &quot;lamesan' i Kristy&quot;). Ny [[Prôtestantisma eto Madagasikara|Prôtestanta malagasy]] no tena mampiasa ny teny hoe ''Krismasy'' na ''Kirisimasy''.

== Ny fahaterahan' i Jesoa Kristy ==
Tantaraina ao amin' ny [[Filazantsara araka an' i Matio|Evanjelin' i Matio]] sy ny [[Filazantsara araka an'i Lioka|an' i Lioka]] ny [[Fahaterahan' i Jesoa|fahaterahan' i Jesoa Kristy]] izay ankalazaina amin' ny Noely na Krismasy. Samy mitantara izy roa ireo fa naterak' i [[Maria (renin' i Jesoa)|Maria Virjiny]] tao [[Betlehema]] i Jesoa.

=== Fitantarana ao amin' ny Vaovao Mahafaly araka an' i Lioka ===
Mitantara ny Evanjelin' i Lioka fa nandeha avy tany [[Nazareta]] hankany [[Betlehema]] i [[Jôsefa (vadin' i Maria)|Jôsefa]] sy i [[Maria (renin' i Jesoa)|Maria]] mba hosoratana anarana tamin' ny fanisam-bahoaka natao tany, ary teraka tao i Jesoa sady nampandrina tanatin' ny fihinanam-bilona. Nisy [[anjely]] nanambara fa ho mpamonjy ny olona rehetrai Jesoa, ary nisy koa mpiandry ondry tonga nitsaoka azy.

=== Fitantarana ao amin' ny Vaovao Mahafaly araka an' i Matio ===
Nanampy kosa ny [[Filazantsara araka an' i Matio|Evanjelin' i Matio]] fa nisy [[Magy ao amin' ny Baiboly|Magy]] (na Majy) nanaraka kintana iray izay nizotra nankany [[Betlehema]], sady nitondra fanomezana ho an' i Jesoa zazakely izay teraka ho mpanjakan' ny [[Jiosy]]. Nampamonoin' ny mpanjaka [[Herôda Lehibe|Herôda]] ny zaza rehetra latsaky ny roa taona tao Betlehema, nefa efa nandositra tany [[Ejipta tamin' ny Andro Taloha|Ejipta]] i [[Jôsefa (vadin' i Maria)|Jôsefa]] sy i [[Maria (renin' i Jesoa)|Maria]] ary ny zazakely, ka rehefa niverina avy any izy ireo dia nankay [[Nazareta]].

== Tantaran' ny Noely ==
[[Sary:Albert_Chevallier_Tayler_-_The_Christmas_Tree_1911.jpg|vignette|''[[Hazon' ny Noely|Hazo noely]] tamin' ny taona 1911'', sary nataon' i Albert Chevallier Tayler, 1911.|250x250px]]
Tsy voalazan' ny [[Baiboly]] ho nankalaza Noely ny [[Kristianina|Kristiana]] tany am-piandohana.

=== Fety heverina fa nipoirany ===
Talohan' ny naha kristiana ny [[Tontolo Tandrefana|Tandrefana]] dia nantsoina hoe ''Dies Natalis Solis Invicti'' (&quot;Andro Nahaterahan' ny Masoandro Tsy Resy&quot;) ny datin' ny 25 Desambra. Anisan' ny [[Andriamanitra (ankapobeny)|andriamanitry]] ny Rômana i [[Masoandro Tsy Resy|Sol Invictus]] (&quot;[[Masoandro Tsy Resy]]&quot;) tamin' izany. Tamin' ny nanjakan' ny emperora rômana [[Aoreliano (emperora rômana)|Aoreliano]] (frantsay: ''Aurélien'') (taona 270–275) dia nataony ho andro firavoravoana lehibe hankalazana ny nahaterahan' io [[andriamanitra masoandro]] io ny 25 Desambra. Mifanandrify amin' ny andro nahaterahan' ny andriamanitra rômana taloha [[Mitra (andriamanitra)|Mitra]] (izay azony avy any [[Persia]]) io daty io, koa noho izany dia nankalazana miaraka ny fetin' ireo andriamanitra roa ireo. Fetin' ny fandresen' ny mazava ny haizina izany.

Ity firavoravoana ity dia nanaraka ny [[Sinkretisma|fampiharoharoam-pivavahana]] nataon' i [[Kônstantino I|Kônstantino]] izay nanendry an' io 25 Desambra io hiarahan' ny [[Kristianisma|Kristiana]] sy ny [[Jentilisa]] ([[Jentilisa|Jentily]]) na ny mpanompo sampy samy tsy hiasa amin' io andro io&lt;ref&gt;&lt;small&gt;&quot;Noël&quot;, in ''Encyclopædia Universalis'', 1996, CD-ROM&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

=== Lasa fety kristiana taty aoriana ===
[[Sary:Charles_Le_Brun.jpg|vignette|266x266px|''Ny fahaterahan' ny Mpamonjy'', sary nataon' i Charles Le Brun, 1689]]
Rehefa lasa kristiana ny kolontsaina [[Tontolo Tandrefana|tandrefana]] dia nisy didim-panjakana nivoaka tany [[Tesalônika]] nandrara ny fanompoam-pivavahan' ny mpanompo sampy ka ny Kristiana irery ihany no nankalaza sy lasa tompon' io fety io. Tsy milaza na ny taona na ny andro nahaterahan' i [[Jesoa|Jesoa Kristy]] ny [[Filazantsara]] (na [[Filazantsara|Vaovao Mahafaly]]) [[Filazantsara kanônika|efatra]]. I [[Ôrigenesy avy any Aleksandria|Ôrigenesy]] (frantsay: ''Origène'') dia anisan' ireo izay tsy nanaiky ny fankalazana ny Noely. Tsy nankalazaina ho fety kristiana izany raha tsy afaka taonjato telo taty aorian’ ny nahaterahan' i Jesoa Kristy. I [[Hipôlito (mpanoratra)|Hipôlito avy any Rôma]] (frantsay: ''Hyppolyte de Rome'') no nilaza fa teraka 25 Desambra i Jesoa, raha nanao ny hevitenin' ny [[Bokin' i Daniela]] izy tamin' ny taona 204.

Tamin' ny taonjato faha-17 ny firenena nandray ny fivavahana vokatry ny [[Fanavaozam-piangonana|refôrmasiôna]] (na refôrma, fanavaozam-piangonana) dia tsy nankasitraka ny fankalazana ny Noely izay heveriny ho mitovy endrika loatra amin' ny fetin' ny mpanompo sampy na ny fety katôlika. Noleferiny ihany izany taty aoriana ka lasa fanao ao aminy. Amin' izao fotoana izao dia mankalaza Noely ny ankamaroan' ny Kristiana. Toraka izany koa na ny tsy Kristiana izay manao azy ho fetim-pianakaviana fotsiny ka lasa betsaka ny fombafomba tsy misy ifandraisany amin' ny fivavahana kristiana izay ankalazany ny Noely.

== Daty ankalazana ny Noely ==

=== Fiangonana katôlika rômana sy fiangonana prôtestanta ===
Tamin' ny andron' ny papa [[Liberio (papa)|Liberio]] (frantsay: ''Libère'') (taona 352 – 356) dia noraiketina ho amin' ny 24 Desambra hariva sy 25 Desambra tontolo andro ny andro ankalazana ny nahaterahan' i Kristy. Ny [[Rain' ny Fiangonana]] (na [[Rain' ny Fiangonana|Aban' ny Eglizy]]) dia tsy nanohitra ny fisafidianana an' io daty io satria manamafy ny fahatongavan' ny [[Mesia]] izay nambara fa kintana miposaka (Lio. 1:78)&lt;ref&gt;&lt;small&gt;76 Ary ianao, ry zaza, dia hatao hoe mpaminanin'ny Avo Indrindra; Fa hialoha eo anatrehan'ny Tompo ianao hamboatra ny lalany. 77 Hanome ny olony ny fahalalam-pamonjena amin'ny famelana ny helony, 78 Noho ny halehiben'ny famindram-pon'Andriamanitsika, izay hiposahan'ny mazava avy any amin'ny avo ho antsika.(Lio. 1.76-78 - ''Ny Baiboly'')&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt; sady masoandron' ny fahamarinana, araka ny voalazan' ny mpaminany [[Bokin' i Malakia|Malakia]] (Mal. 3:20)&lt;ref&gt;&lt;small&gt;&quot;Ary hiposaka aminareo, izay matahotra ny anarako, ny Masoandron'ny fahamarinana, manana fanasitranana ao amin'ny tanany; ary hivoaka ianareo ka hifalihavanja toy ny zanak'omby mifahy&quot; (Malakia 3.20 - ''Ny Baiboly'')&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. I Kristy no ilay &quot;tena masoandro&quot; sy &quot;masoandro vaovao&quot; izay mamirapiratra eto amin' izao tontolo izao.

=== Fiangonana ôrtôdôksa sy fiangonana tatsinanana ===
Mankalaza Noely amin' ny 6 sy 7 Janoary, izay mifanadrify amin' ny fetin' ny [[Epifania]], ny [[Kristianisma ôrtôdôksa|Fiangonana ôrtôdôksa]]

== Ny Noely ao amin' ny tetiandro litorjika ==
Manarakaraka ny [[Advento]] (na [[Advento|Fiaviana]]) ny fizaràn-taon' ny Noely na Krismasy. Manomboka amin' ny harivan' ny 24 Desambra miaraka amin' ny Sasakalin' ny Noely (fiaretan-torin' ny Noely) ny andro roa ambin' ny folon' ny Noely tany aloha, ary mitohy hatramin' ny fetin' ny [[Epifania]]. Ny fari-potoan' ny Noely dia mitohy hatramin' ny Fetin' ny Batisan' i Kristy, izay ankalazaina amin' ny endrika ahalalana azy amin' izao fotoana izao amin' ny fombam-pivavahana rômana amin' ny Alahady aorian' ny 6 Janoary na ny Alatsinainy manaraka raha an' ny Epifania io Alahady io&lt;ref&gt;&lt;small&gt;[http://www.maternalheart.org/library/1962rubrics.pdf Code of Rubrics included in the 1962 Roman Missal], 72 (PDF)&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Talohan' ny taona 1970 dia nankalazaina amin' ny 13 Janoary io fety io, afa-tsy raha Alahadin' ny [[Ankohonana Masina]] izay ankalazaina sy asolo azy io 13 Janoary io. Hatramin' ny nanafoanana ny Valo andron' ny Epifania (na Ôktavan' ny Epifania) tamin' ny fanavaozana natao tamin' ny 1960 dia andron' ny Valo andron' ny Epifania ny 13 Janoary, izay manondro ny daty famaranana ny fizaràn-taona.

Araka ny fomba tranainy dia ny 2 Febroary no fifaranan' ny Noely, na Fetin' ny Fanehoana ny Tompo (fanehoana azy tany amin' ny [[Tempolin' i Jerosalema|tempoly]]), izay antsoina hoe koa Fetin' ny Fanazavana. Io fety io dia itantarana ny 40 andro fialan-tsasatr' i [[Maria (renin' i Jesoa)|Maria]] talohan' ny hidiovany sy hitondrany ny zanany haseho any amin' ny [[Tempolin' i Jerosalema]]&lt;ref&gt;&lt;small&gt;&quot;Feast of the Purification (Candlemas)&quot;. www.fisheaters.com.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. Ny [[Andro Antenatenany]] dia nanamarika ny andro anesorana ny haingon' ny Noely, anisan' izany ny [[hazon' ny Noely]] sy ny fampisehonana ny tantaran' ny Fahaterahan' ny Mpamonjy. Nihamaty ny fomba fanao izay manapitra ny Noely amin' ny fetin' ny Fanazavana, afa-tsy ao amin' ny faritra [[Fiteny espaniôla|miteny espaniôla]] eto amin' izao tontolo izao izay mbola manome lanja ny Fetin' ny Fanazavana ([[Fiteny espaniôla|espaniôla]]: ''Fiesta de la Candelaria'') sady fiafarana tsy ôfisialin' ny fizaràn-taon' ny Noely.

Ny fotsy no loko litorjika ampiasaina amin' ireo fotoan' ny Noely ireo.

== Ny hazon' ny Noely sy i Dadabe Noely ==

=== Ny hazon' ny Noely ===
[[Sary:Christmas Tree (1).jpg|vignette|261x261px|Hazon' ny Noely]]Hazo na sary hazo nohaingoina sy noravahana ao am-piangonana na any an-tokantrano na eny amoron-dalana na eny an-jaridaina ny [[hazon' ny Noely]] na [[Hazon' ny Noely|hazon' ny Krismasy]], mba hoenti-mankalaza ny Noely. Ny hazon' ny Noely, ankehitriny, dia ravahana amin' ny alalan' ny bolan' ny Noely sy girlandy tsotra, na miravaka jiro na [[labozia]] ary zavatra madinika isan-karazany fanaingoana, ahitana kintana maro, ka ny lehibe indrindra dia apetraka eny amin' ny tampon' ny hazon' ny Noely.[[Sary:Strasbourg_capitale_de_Noël_grand_sapin_2014_02.jpg|vignette|[[Hazon' ny Noely|Hazo Noely]] lehibe tao  [[Strasbourg]] tamin' ny taona 2014.|314x314px|ankavia]]
Ny [[zavamaniry]] atao hazon' ny Noely dia amidy efa avy notapahina na avarotra anaty tavy, ka ity farany ity dia azo avela ho velona mba hampiasaina amin' ny Noely manaraka. Misy koa ny manao hazon' ny Noely eny ivelan' ny trano: eny an-tokontany na ao an-jaridaina. Ny fampiasana hazon' ny Noely namboarina (vita amin' ny [[plastika]]) dia fomba iray ialana amin' ny fanapatahana hazo, nefa ny fampiasana izany dia tsy azo lazaina ho fomba anajana kokoa ny [[Tontolo iainana|tontolo iainanana]] raha mitaha amin' ny hazon' ny Noely voajanahary, noho ny fandotoana mety ateraky ny fanariana azy rehefa tsy azo ampiasaina intsony. Toy ny amin' ny Noely na Krismasy ihany dia tsy misy firesahana momba ny hazon' ny Noely ny ao amin' ny [[Baiboly]]. Izany anefa tsy mahasakana ny mpiaro io fomba io hanamarina azy amin' ny fampahatsiahivana andalana sasany ao amin' ny [[Baiboly]].

=== I Dadabe Noely ===
[[Sary:Papa Noel en la puerta de una jugueteria. Buenos Aires. Diciembre 2013..jpg|vignette|I [[Dadabe Noely]] eo am-baravaran' ny fivarotana kilalao; [[Buenos Aires]] ([[Arjentina|Arzantina]]), Desambra 2013.|247x247px]]
I [[Dadabe Noely]] dia rangahy iray tantarain' ny angano fa be volom-bava fotsy, bebe kibo, sariaka, mitafy mena misy morona volom-biby fotsy, ary mitondra fanomezana kilalao sy [[vatomamy]] ho an' ny ankizy hendry mandritra ny Noely na Krismasy. Mipetraka any amin' ny [[Tendrontany Avaratra]] izy, voahodidin' ny andiana [[elfa]] kely manamboatra kilalao. Noforonin' ilay mpanoratra amerikana Clement Clarke Moore (ao amin' ny tononkalony mitondrany lohateny hoe ''A Visit from St. Nicholas'' na ''The Night Before Christmas'') tamin' ny taona 1822 ny Dadabe Noely fantatra ankehitriny, tamin' ny alalan' ny fanambatambarany angano maromaro avy amin' ny vahoakan' ny firenena samihafa nifindra monina tany [[Etazonia]] izy, indrindra fa i [[Masindahy Nikôla|Masindahy Nikôlà]], izay atao amin' ny [[Fiteny hôlandey|teny hôlandey]] hoe ''Sinter Klaas''. Tamin' ny taona 1860 vao nanana ny endriny ahafantarana azy ankehitriny i Dadabe Noely tamin' ny alalan' ny sary nataon' i Thomas Nast.

== Fiangonana tsy mankalaza Noely ==
Tamin' ny taonjato faha-17, tao [[Angletera]], dia tsy nankalaza Noely ny [[Poritanisma|Poritana]] satria heveriny fa fetin' ny fahamamoana io fety io, sady zavatra noforonin' ny Katôlika, famantarana ety ivelany ho an' ny fanjakazakan' ny [[papa]]. Misy fiangonana sy sekta ary fikambanana ao amin' ny [[Hetsika famerenana amin' ny laoniny|hetsika restaorasiônista]] mandà ny fitandremana ny Krismasy noho ny antony ara-teôlôjia, anisan' izany:

* ny [[Vavolombelon' i Jehovah]];
* ny [[Fiangonan' i Jesoa Marina]] (''True Jesus Church'');
* ny [[Fiangonan' Andriamanitra (Andro Fahafito)]];
* ny [[Iglesia ni Cristo]] any [[Etazonia]] sy any [[Brezila]];
* ny [[Kôngregasiôna Kristiana any Brezila]];
* ny [[Kôngregasiôna Kristiana (pentekôtista)|Kôngregasiôna Kristiana any Etazonia]];
* ny [[jodaisma mesianika]];
* ny ankamaroan' ny [[Sabatarianisma|sabatariana]]: toy ny &quot;[[Fiangonan' i Jesoa Marina]]&quot; sy ny &quot;[[Fiangonan' Andriamanitra (Andro Fahafito)|Fiangonan' Andriamanitra (Andro fahafito)]]&quot;, ny [[Fiangonana Adventista Mitandrina ny Andro Fahafito]]; ny [[Armstrôngisma|Armstrôngita]];
* ny [[Fiangonana nohavaozina|fiangonana refôrme]] sy [[Fôndamentalisma kristiana|fondamentalista]] sasany manana faharesen-dahatra isan-karazany, toy ny [[Batisma Mahaleo Tena|Batista Mahaleo Tena]], mpikambana ao amin' ny [[Hetsiky ny Fanamasinana]], ny [[Pentekôtisma onitariana|Pentekôtista Apôstôlika]] (''Oneness Pentecotism'') ary ny [[Fiangonan' i Kristy]].

Tsy mankalaza Noely ny [[Vavolombelon' i Jehovah]] satria, amin' izy ireo dia tsy nodidian' i [[Jesoa]] ny fankalazana ny fahaterahany sady tsy fomba [[jiosy]] na kristiana ny fankalazana ny [[fitsingerenan' ny andro nahaterahana]] fa fomban' ny [[Jentilisa|mpanompo sampy]]&lt;ref&gt;&lt;small&gt;&quot;[https://www.jw.org/mg/vavolombelon-i-jehovah/fanontanian-ny-olona/nahoana-no-tsy-manao-krismasy/ Nahoana ny Vavolombelon’i Jehovah no Tsy Manao Krismasy?]&quot; Jw.org&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;&lt;small&gt;&quot;[https://www.jw.org/mg/fampianaran-ny-baiboly/fanontaniana/ny-baiboly-sy-ny-krismasy/ Inona no Lazain’ny Baiboly Momba ny Krismasy?]&quot;, Jw.org&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;&lt;small&gt;&quot;[https://www.jw.org/mg/zavatra-misy/gazety/wp20151201/zava-misy-rehefa-krismasy/ Inona no Maharatsy ny Krismasy?]&quot;, Jw.org&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;, ary ny Krismasy rahateo dia avy amin' ny fetin' ny mpanompo sampy. Tsy mankalaza Noely koa ny ''Grace Communion International'' (izay [[Evanjelisma|fiangonana evanjelika]])&lt;ref&gt;&lt;small&gt;[https://rcg.org/fr/brochures/ttooc-fr.html La véritable origine de Noël] [[https://archive.wikiwix.com/cache/index2.php?url=http%3A%2F%2Frcg.org%2Ffr%2Fbrochures%2Fttooc-fr.html archive]] - David C. Pack, L’Église de Dieu restaurée.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt; sy ny ''Christian Churches of God''&lt;ref&gt;&lt;small&gt;[http://french.ccg.org/s/p235.html Les Origines de Noël et des Pâques] [[https://archive.wikiwix.com/cache/index2.php?url=http%3A%2F%2Fwww.ccg.org%2Ffrench%2Fs%2Fp235.html#federation=archive.wikiwix.com&amp;tab=url archive]] - Les Églises Chrétiennes de Dieu (Christian Churches of God).&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

== Noely, andro fety na tsia, arakaraka ny firenena ==
Samy manana ny fandraisany ny andro Noely ny firenena eto amin' izao tontolo izao, ka ao ireo manao izany ho andro fety, ary ao ireo izay tsy manao izany ho andro fety. Nandray lafiny maro amin' ny endriky ny fankalazana ny Krismasy tsy ara-pivavahana, toy ny fanolorana fanomezana sy ny fanaingoana trano ary ny hazo krismasy, ny firenena toa an' i [[Japàna]], izay tsy manao ho andro tsy fiasana ho an' ny besinimaro ny Krismasy nefa ahitana Kristiana vitsy.

=== Firenena ankalazana ny Noely sy anaovana azy ho andro tsy fiasana ===
[[Sary:Countries that recognize Christmas as a Public Holiday.svg|vignette|323x323px|Sarintany maneho ny firenena ankalazana ny Krismasy, amin' ny 24/25 Desambra na ny 6/7 Janoary. Ny loko matroka dia manao ny andro Noely ho &quot;Andro fitsaharana&quot;.]]
Ankalazaina sy atao andro tsy fiasana ny Krismasy ao amina firenena miisa 163 sy fizaràn-tany miisa 2, ireto avy izany: 

[[Albania]], [[Alemaina]], [[Andôra]], [[Angôla]], [[Antigoa-sy-Barboda]], [[Arjentina|Arzentina]], [[Armenia]], [[Aostralia]], [[Aotrisy]], [[Bahamasy]], [[Bangladesy]], [[Barbady]], [[Bielôrosia]], [[Belzika]], [[Belizy]], [[Benîno]], [[Bôlivia]], [[Bôsnia-Herzegôvina]], [[Bôtsoana]], [[Brezila|Brezily]], [[Broney]], [[Bolgaria]], [[Borkina Fasô]], [[Borondy]], [[Danemarka]], [[Dôminika]], [[Timôro Atsinanana]], [[Ekoadôra]], [[Ejipta]], [[Salvadôro]], [[Ginea Ekoatôrialy]], [[Eritrea]], [[Estônia]], [[Esoatiny]], [[Etazonia]], [[Etiôpia]], [[Fanjakana Mitambatra]], [[Fijy]], [[Filipina]], [[Finlandy]], [[Frantsa]], [[Gabôna]], [[Gambia]], [[Ganà]], [[Grisy|Grisia]], [[Goatemala]], [[Ginea]], [[Ginea Bisao|Ginea-Bisao]], [[Grenady]], Guyana, [[Haitỳ|Haity]], [[Hôndorasy]], [[Hong Kong]] ([[Repoblika Entim-Bahoakan' i Sina|Sina]]), [[Hôngria]], [[Islandy]], [[India]], [[Indônezia]], [[Iràka]], [[Irlanda|Irlandy]], [[Italia]], [[Jamaîka|Jamaika]], [[Jeôrjia]], [[Jibotỳ|Jiboty]], [[Jôrdania]], [[Kamerona]], [[Kanada]], [[Kapvera]], [[Kazakstàna]], [[Kenia|Kenià]], [[Repoblikan' i Kipra|Kiprôsy]] (na [[Repoblikan' i Kipra|Sipra]]), [[Kiribaty]], [[Kirgizistàna]], [[Kiobà]], [[Kôlômbia]], [[Kôsta Rika]], [[Kôrea Atsimo]], [[Kôsôvô]], [[Kôtidivoara]], [[Krôasia|Krôatia]], [[Letônia]], [[Libàna]], [[Lesôtô]], [[Liberià]], [[Liktenstaina]], [[Litoania]], [[Loksemborga]], [[Makao (Sina)]], [[Madagasikara]], [[Malaoỳ|Malaoy]], [[Malezia|Malaizia]], [[Malỳ|Maly]], [[Malta]], [[Nosy Marsaly]], [[Maorisy]], [[Meksika]], [[Mikrônezia]], [[Môldavia]], [[Mônakô]], [[Môntenegrô]], [[Môzambika]], [[Mianmara]], [[Namibia]], [[Naoro]], [[Nepaly]], [[Nederlandy]], [[Zelandy Vaovao]], [[Nikaragoa]], [[Nizera]], [[Nizerià]], [[Masedônia Avaratra|Makedônia Avaratra]], [[Nôrvezy]], [[Oganda]], [[Okraina]], [[Orogoay]], [[Palaô]], [[Palestina]], [[Panama|Panamà]], [[Papoazia-Ginea-Vaovao]], [[Paragoay]], [[Però|Pero]], [[Pôlônia]], [[Pôrtogaly]], [[Repoblika Demôkratikan' i Kôngô]], [[Repoblika Dôminikana]], [[Repoblikan' i Kôngô]], [[Repoblikan' i Afrika Afovoany]], [[Romania]], [[Rosia]], [[Roanda]], [[Santa-Kity-sy-Nevisy|Santa Kity-sy-Nevisy]], [[Santa Losia]], [[Santa-Vinsanta-sy-Grenadina]], [[Samôa]], [[San-Marîno|San-Marînô]], [[Saô Tôme e Prinsipe]], [[Senegaly]], [[Serbia]], [[Seisely]], [[Siera Leôna]], [[Singaporo]], [[Silia|Sily]], [[Slôvakia]], [[Slôvenia]], [[Nosy Sôlômôna]], [[Afrika Atsimo]], [[Espaina]], [[Srilanka]], [[Sodàna]], [[Sodàna Atsimo]], [[Sorinama]], [[Soeda]], [[Soisa]], [[Siria]], [[Tanzania]], [[Tôgô]], [[Tônga]], [[Trinite-sy-Tôbagô]], [[Tovalo]], [[Tsady]], [[Tsekia]], [[Vanoato]], [[Vatikàna|Vatikana]], [[Venezoela]], [[Zambia]], [[Zimbaboe]]. 

=== Firenena ankalazana ny Noely nefa tsy manao azy ho andro tsy fiasana ===
[[Sary:Map of Countries that do not recognize Christmas as Public Holiday.svg|vignette|Manja matroka: firenena tsy manao ny Krismasy amin' ny 25 Desambra na 7 Janoary ho andro tsy fiasana. Manja tanora: firenena tsy manao ny Krismasy ho andro tsy fiasana ho an' ny daholobe, fa nefa manome alalana ny fankalazana an' ilay fety.|345x345px]]
Indreto ny firenena miisa 21 ankalazana ny Noely nefa tsy manao azy ho andro tsy fiasana: [[Azerbaijàna]], [[Bareina]], [[Kambôdia]], [[Repoblika Entim-Bahoakan' i Sina|Sina]], [[Kômôro]], [[Iràna]], [[Israely]], [[Japàna]], [[Kôety|Kôeity]], [[Laôsy]], [[Maldiva]], [[Môngôlia]], [[Marôka]], [[Ômàna]], [[Pakistàna]], [[Katara]], [[Tailandy]], [[Torkia]], [[Emirata Arabo Mitambatra]], ary [[Vietnamy]].

Marihina fa any [[Taioàna|Taiwan]], ny 25 Desambra dia ankalazaina amin' ny maha &quot;Andron' ny Lalàmpanorenana&quot; azy fa tsy andro tsy fiasana ôfisialy. Any [[Pakistàna]] dia andro tsy fiasana ny 25 Desambra, saingy tsy natao hankalazana ny Krismasy fa ho an' ny fitsingerenan' ny andro nahaterahan' i [[Muhammad Ali Jinnah]], mpanorina an' i Pakistàna.
=== Firenena tsy manao ny andro Noely ho andro tsy fiasana ===
Indreto ny firenena miisa 14 tsy ankalazana ny andro Noely sady tsy manao azy ho andro tsy fiasana.

I [[Afganistàna]], i [[Aljeria|Alzeria]], i [[Botàna]], i [[Kôrea Avaratra]], i [[Libia]], i [[Maoritania]], ny [[Repoblika Arabo Saharaoy Demôkratika|Repoblika Demôkratika Arabo Sahraoy]], i [[Arabia Saodita]], i [[Sômalia]], i [[Tajikistàna]], i [[Tonizia]], i [[Torkmenistàna]], i [[Ozbekistàna]], ary i [[Iemena]] dia tsy manao ny Noely na Krismasy ho andro tsy fiasana.

== Jereo koa ==

=== Fety kristiana ===

* [[Paska]]

* [[Pentekôsta]] na [[Pentekôty]]
* [[Advento]] na [[Advento|Fiaviana]]
* [[Epifania]]

=== Olona ===

* [[Magy]] na [[Magy|Majy]]
* [[Magy ao amin' ny Baiboly|Magy ao amin' ny Baboly]]
* [[Anjely]]
* [[Maria (renin'i Jesoa)|Maria]]
* [[Jôsefa (vadin'i Maria)|Jôsefa]]
* [[Elizabeta (renin'i Joany)|Elizabeta]]
* [[Zakaria (rain'i Joany)|Zakaria]]
* [[Herôda Lehibe|Herôda]]

=== Hafa ===

* [[Taom-piangonana]]
* [[Fahaterahan' i Jesoa]]

== Loharano sy famarihana ==</text>
      <sha1>511wifjaxn810hjif3uv8mw83u40ww4</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1092955</id>
      <parentid>1092947</parentid>
      <timestamp>2024-12-16T18:31:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Olona */</comment>
      <origin>1092955</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="25803" sha1="gfqffq671c8v1qhofd4opnhu069o62h" xml:space="preserve">[[Sary:The_visit_of_the_wise-men.jpg|vignette|345x345px|Famangian' ny [[Magy]]]]
Ny '''Noely''' na '''Krismasy''' dia andro firavoravoana [[Kristianisma|kristiana]] izay ankalazana sy ahatsiarovana ny [[Fahaterahan' i Jesoa|nahaterahan' i Jesoa Kristy]]. Aorian' ny [[Paska]] (na [[Paska|Paka]]) dia ny Noely no andro fety manan-danja indrindra amin' ny [[Tetiandro litorjika kristiana|alimanakan' ny ankamaroan' ny fiangonana kristiana]]. Tsy fitsingerenan' ny [[andro nahaterahan' i Jesoa]] anefa ny andron' ny Noely anefa fa daty nifanarahana fotsiny hanaovana ny fankalazana. Mankalaza Noely amin' ny 24 sy 25 Desambra ny [[Katôlisisma|fiangonana katôlika]] sy ny [[Prôtestantisma|fiangonana prôtestanta]]. Mankalaza ny nahaterahan' i Jesoa amin' ny andron' ny [[Epifania]] amin' ny volana Janoary ny [[Kristianisma ôrtôdôksa|fiangonana ôrtôdôksa]].

Tsy misy soratra ao amin' ny [[Baiboly]] izay mandidy ny fankalazana ny Noely. Noho izany dia misy ny fiangonana mankalaza ary misy koa ny tsy mankalaza izany. Ankehitriny dia maro ny olona mankalaza ny Noely na Krismasy nefa tsy mampifandray izany amin' ny resaka fivavahana.

Tamin' ny taonjato faha-4 no nanombohan' ny fankalazana ny Noely izay niely tsikelikely eran' i [[Eorôpa]] sy manerana ny tany lemaka manodidina ny [[Ranomasina Mediteranea]]. Izany fety fankalazana ny [[fahaterahan' i Jesoa]] izany dia nihanisolo ny fety maro manam-pifandaisana amin' ny andro manodidina ny 21 na 22 Desambra, toy ny fety [[Vahoaka jermanika|jermanika]] atao hoe ''[[Yule]]'', ny fetin' i [[Mitra (andriamanitra)|Mitra]] (''jereo'' [[mitraisma]]), ny [[Satornaly]] [[Rôma Taloha|rômana]], sns. Naseho ho toy ny masoandron' ny fahamarinana ao amin' ny andro vaovao i Jesoa Kristy, ka manokatra ny [[taona litorjika]] amin' ny fotoana anaovana ny [[lamesa]] misasaka alina ny fahaterahany.

Niaingan' ny famoronana zavakanto nandritra ny taonjato maro ny fitantarana ny nahaterahan' i Jesoa araka ny [[Evanjely]] ([[hosodoko]], [[sokitra]], [[mozika]], [[Haisoratra|asa soratra]]) izay nohamafisin' ny fielezan' ny fampiasana ny tranon' omby sy ny fandrian-jazakely, nefa tafiditra ao koa ny fombafomba sy zavatra isan-karazany manam-pifandraisana amin' ny fety tsy kristiana tany aloha. Nomena haja nanomboka tamin' ny taonjato faha-16 sady tafiditra any am-piangonana ny [[hazokesika]], izay mariky ny [[zavaboary]] velona misedra ny [[ririnina]], nampiasain' ny [[vahoaka jermanika]] sy ny vahoaka any amin' ny [[Eorôpa Avaratra|ilany avaratr' i Eorôpa]]. Ankehitriny dia lasa famantarana ny fotoana ankalazana ny faran-taona ny [[Hazon' ny Noely|hazo Noely]], niaraka amin' ny fihen-danjan' ny fivavahana kristiana ao Eorôpa amin' izao andro izao. Nameno izany fivoarana izany ilay fanao ahitana an' i [[Dadabe Noely]], izay niely eran' izao tontolo izao tamin' ny taonjato faha-20, ka nanampy singa ivelan' ny fivavahana ao amin' ity fety kristiana ity, izay mitodika kokoa any amin' ny ankizy sy ny fianakaviana ary ny fanomezana.

Iray amin' ny fetim-pahaterahana ankalazain' ny Eglizy katôlika ny Noely, ny roa hafa dia ny fahaterahan' i [[Joany Batista]] (24 Jona) sy ny [[Fahaterahan' i Maria (fety kristiana)|fahaterahan' i Masina Maria]] (8 Septambra).

== Fiforonan-teny ==

=== Ny teny hoe ''Noely'' ===
Ny teny hoe ''noely'' dia avy amin' ny [[teny frantsay]] hoe ''noël'', izay avy amin' ny [[Fiteny latina|teny latina]] hoe ''natalis'' midika hoe &quot;momba ny fahaterahana&quot;. Iray fototra amin' ny teny maro ao amin' ny [[fiteny rômana]] (frantsay; ''noël'', [[Fiteny italiana|italiana]]: ''natale'', [[Fiteny ôksitana|ôksitana]]: ''nadal'' na ''nadau'', [[Fiteny katalàna|katalana]]: ''nadal'', [[Fiteny portogey|pôrtogey]]: ''natal'', sns) ny io teny io. Ny [[mpamari-toetra]] [[Fiteny latina|latina]] hoe ''natalis'' izay midika hoe &quot;momba ny fahaterahana&quot; (avy amin' ny teny hoe ''natus'' &quot;teraka&quot;, &quot;ateraka&quot;), izay nakambana tamin' ny teny latina hoe ''dies'' &quot;andro&quot; tao amin' ny fitenenana hoe ''natalis dies'' &quot;andro nahaterahana&quot;. Na dia avy amin' ny teny frantsay ny teny hoe ''Noely'' dia tsy ny [[Katôlisisma eto Madagasikara|Katôlika malagasy]] ihany no mampiasa azy eto [[Madagasikara]].

=== Ny teny hoe ''Krismasy'' ===
Ny teny hoe ''Krismasy'' na ''Kirisimasy'' dia fanagasiana ny [[Fiteny anglisy|teny anglisy]] hoe ''Christmas'' izay fanafohezana ny hoe ''Christ's mass''. Nosoratana tamin' ny teny anglisy tranainy hoe ''Crīstesmæsse'' io teny io tamin' ny taona 1038 ary ''Cristes-messe'' tamin' ny taona 1131. Ny teny hoe ''Crīst'' (izay miova hoe ''Crīstes'' raha milaza tompomn-javatra) dia avy amin' ny [[Fiteny grika|teny grika]] hoe ''Χριστός / Khrīstos,'' izay fandikana ny [[Fiteny hebreo|teny hebreo]] hoe מָשִׁיחַ / ''Māšîaḥ'' (izay midika hoe &quot;voahosotra&quot;, &quot;mesia&quot;). Ny teny hoe ''mæsse'' kosa dia avy amin' ny teny latina hoe ''missa'', izay midika hoe &quot;fankalazana&quot;, izay nanondroana ny fankalazana ny [[eokaristia]] na ny [[fanasan' ny Tompo]] (&quot;fankalazana an' i Kristy&quot; na &quot;lamesan' i Kristy&quot;). Ny [[Prôtestantisma eto Madagasikara|Prôtestanta malagasy]] no tena mampiasa ny teny hoe ''Krismasy'' na ''Kirisimasy''.

== Ny fahaterahan' i Jesoa Kristy ==
Tantaraina ao amin' ny [[Filazantsara araka an' i Matio|Evanjelin' i Matio]] sy ny [[Filazantsara araka an'i Lioka|an' i Lioka]] ny [[Fahaterahan' i Jesoa|fahaterahan' i Jesoa Kristy]] izay ankalazaina amin' ny Noely na Krismasy. Samy mitantara izy roa ireo fa naterak' i [[Maria (renin' i Jesoa)|Maria Virjiny]] tao [[Betlehema]] i Jesoa.

=== Fitantarana ao amin' ny Vaovao Mahafaly araka an' i Lioka ===
Mitantara ny Evanjelin' i Lioka fa nandeha avy tany [[Nazareta]] hankany [[Betlehema]] i [[Jôsefa (vadin' i Maria)|Jôsefa]] sy i [[Maria (renin' i Jesoa)|Maria]] mba hosoratana anarana tamin' ny fanisam-bahoaka natao tany, ary teraka tao i Jesoa sady nampandrina tanatin' ny fihinanam-bilona. Nisy [[anjely]] nanambara fa ho mpamonjy ny olona rehetrai Jesoa, ary nisy koa mpiandry ondry tonga nitsaoka azy.

=== Fitantarana ao amin' ny Vaovao Mahafaly araka an' i Matio ===
Nanampy kosa ny [[Filazantsara araka an' i Matio|Evanjelin' i Matio]] fa nisy [[Magy ao amin' ny Baiboly|Magy]] (na Majy) nanaraka kintana iray izay nizotra nankany [[Betlehema]], sady nitondra fanomezana ho an' i Jesoa zazakely izay teraka ho mpanjakan' ny [[Jiosy]]. Nampamonoin' ny mpanjaka [[Herôda Lehibe|Herôda]] ny zaza rehetra latsaky ny roa taona tao Betlehema, nefa efa nandositra tany [[Ejipta tamin' ny Andro Taloha|Ejipta]] i [[Jôsefa (vadin' i Maria)|Jôsefa]] sy i [[Maria (renin' i Jesoa)|Maria]] ary ny zazakely, ka rehefa niverina avy any izy ireo dia nankay [[Nazareta]].

== Tantaran' ny Noely ==
[[Sary:Albert_Chevallier_Tayler_-_The_Christmas_Tree_1911.jpg|vignette|''[[Hazon' ny Noely|Hazo noely]] tamin' ny taona 1911'', sary nataon' i Albert Chevallier Tayler, 1911.|250x250px]]
Tsy voalazan' ny [[Baiboly]] ho nankalaza Noely ny [[Kristianina|Kristiana]] tany am-piandohana.

=== Fety heverina fa nipoirany ===
Talohan' ny naha kristiana ny [[Tontolo Tandrefana|Tandrefana]] dia nantsoina hoe ''Dies Natalis Solis Invicti'' (&quot;Andro Nahaterahan' ny Masoandro Tsy Resy&quot;) ny datin' ny 25 Desambra. Anisan' ny [[Andriamanitra (ankapobeny)|andriamanitry]] ny Rômana i [[Masoandro Tsy Resy|Sol Invictus]] (&quot;[[Masoandro Tsy Resy]]&quot;) tamin' izany. Tamin' ny nanjakan' ny emperora rômana [[Aoreliano (emperora rômana)|Aoreliano]] (frantsay: ''Aurélien'') (taona 270–275) dia nataony ho andro firavoravoana lehibe hankalazana ny nahaterahan' io [[andriamanitra masoandro]] io ny 25 Desambra. Mifanandrify amin' ny andro nahaterahan' ny andriamanitra rômana taloha [[Mitra (andriamanitra)|Mitra]] (izay azony avy any [[Persia]]) io daty io, koa noho izany dia nankalazana miaraka ny fetin' ireo andriamanitra roa ireo. Fetin' ny fandresen' ny mazava ny haizina izany.

Ity firavoravoana ity dia nanaraka ny [[Sinkretisma|fampiharoharoam-pivavahana]] nataon' i [[Kônstantino I|Kônstantino]] izay nanendry an' io 25 Desambra io hiarahan' ny [[Kristianisma|Kristiana]] sy ny [[Jentilisa]] ([[Jentilisa|Jentily]]) na ny mpanompo sampy samy tsy hiasa amin' io andro io&lt;ref&gt;&lt;small&gt;&quot;Noël&quot;, in ''Encyclopædia Universalis'', 1996, CD-ROM&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

=== Lasa fety kristiana taty aoriana ===
[[Sary:Charles_Le_Brun.jpg|vignette|266x266px|''Ny fahaterahan' ny Mpamonjy'', sary nataon' i Charles Le Brun, 1689]]
Rehefa lasa kristiana ny kolontsaina [[Tontolo Tandrefana|tandrefana]] dia nisy didim-panjakana nivoaka tany [[Tesalônika]] nandrara ny fanompoam-pivavahan' ny mpanompo sampy ka ny Kristiana irery ihany no nankalaza sy lasa tompon' io fety io. Tsy milaza na ny taona na ny andro nahaterahan' i [[Jesoa|Jesoa Kristy]] ny [[Filazantsara]] (na [[Filazantsara|Vaovao Mahafaly]]) [[Filazantsara kanônika|efatra]]. I [[Ôrigenesy avy any Aleksandria|Ôrigenesy]] (frantsay: ''Origène'') dia anisan' ireo izay tsy nanaiky ny fankalazana ny Noely. Tsy nankalazaina ho fety kristiana izany raha tsy afaka taonjato telo taty aorian’ ny nahaterahan' i Jesoa Kristy. I [[Hipôlito (mpanoratra)|Hipôlito avy any Rôma]] (frantsay: ''Hyppolyte de Rome'') no nilaza fa teraka 25 Desambra i Jesoa, raha nanao ny hevitenin' ny [[Bokin' i Daniela]] izy tamin' ny taona 204.

Tamin' ny taonjato faha-17 ny firenena nandray ny fivavahana vokatry ny [[Fanavaozam-piangonana|refôrmasiôna]] (na refôrma, fanavaozam-piangonana) dia tsy nankasitraka ny fankalazana ny Noely izay heveriny ho mitovy endrika loatra amin' ny fetin' ny mpanompo sampy na ny fety katôlika. Noleferiny ihany izany taty aoriana ka lasa fanao ao aminy. Amin' izao fotoana izao dia mankalaza Noely ny ankamaroan' ny Kristiana. Toraka izany koa na ny tsy Kristiana izay manao azy ho fetim-pianakaviana fotsiny ka lasa betsaka ny fombafomba tsy misy ifandraisany amin' ny fivavahana kristiana izay ankalazany ny Noely.

== Daty ankalazana ny Noely ==

=== Fiangonana katôlika rômana sy fiangonana prôtestanta ===
Tamin' ny andron' ny papa [[Liberio (papa)|Liberio]] (frantsay: ''Libère'') (taona 352 – 356) dia noraiketina ho amin' ny 24 Desambra hariva sy 25 Desambra tontolo andro ny andro ankalazana ny nahaterahan' i Kristy. Ny [[Rain' ny Fiangonana]] (na [[Rain' ny Fiangonana|Aban' ny Eglizy]]) dia tsy nanohitra ny fisafidianana an' io daty io satria manamafy ny fahatongavan' ny [[Mesia]] izay nambara fa kintana miposaka (Lio. 1:78)&lt;ref&gt;&lt;small&gt;76 Ary ianao, ry zaza, dia hatao hoe mpaminanin'ny Avo Indrindra; Fa hialoha eo anatrehan'ny Tompo ianao hamboatra ny lalany. 77 Hanome ny olony ny fahalalam-pamonjena amin'ny famelana ny helony, 78 Noho ny halehiben'ny famindram-pon'Andriamanitsika, izay hiposahan'ny mazava avy any amin'ny avo ho antsika.(Lio. 1.76-78 - ''Ny Baiboly'')&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt; sady masoandron' ny fahamarinana, araka ny voalazan' ny mpaminany [[Bokin' i Malakia|Malakia]] (Mal. 3:20)&lt;ref&gt;&lt;small&gt;&quot;Ary hiposaka aminareo, izay matahotra ny anarako, ny Masoandron'ny fahamarinana, manana fanasitranana ao amin'ny tanany; ary hivoaka ianareo ka hifalihavanja toy ny zanak'omby mifahy&quot; (Malakia 3.20 - ''Ny Baiboly'')&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. I Kristy no ilay &quot;tena masoandro&quot; sy &quot;masoandro vaovao&quot; izay mamirapiratra eto amin' izao tontolo izao.

=== Fiangonana ôrtôdôksa sy fiangonana tatsinanana ===
Mankalaza Noely amin' ny 6 sy 7 Janoary, izay mifanadrify amin' ny fetin' ny [[Epifania]], ny [[Kristianisma ôrtôdôksa|Fiangonana ôrtôdôksa]]

== Ny Noely ao amin' ny tetiandro litorjika ==
Manarakaraka ny [[Advento]] (na [[Advento|Fiaviana]]) ny fizaràn-taon' ny Noely na Krismasy. Manomboka amin' ny harivan' ny 24 Desambra miaraka amin' ny Sasakalin' ny Noely (fiaretan-torin' ny Noely) ny andro roa ambin' ny folon' ny Noely tany aloha, ary mitohy hatramin' ny fetin' ny [[Epifania]]. Ny fari-potoan' ny Noely dia mitohy hatramin' ny Fetin' ny Batisan' i Kristy, izay ankalazaina amin' ny endrika ahalalana azy amin' izao fotoana izao amin' ny fombam-pivavahana rômana amin' ny Alahady aorian' ny 6 Janoary na ny Alatsinainy manaraka raha an' ny Epifania io Alahady io&lt;ref&gt;&lt;small&gt;[http://www.maternalheart.org/library/1962rubrics.pdf Code of Rubrics included in the 1962 Roman Missal], 72 (PDF)&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Talohan' ny taona 1970 dia nankalazaina amin' ny 13 Janoary io fety io, afa-tsy raha Alahadin' ny [[Ankohonana Masina]] izay ankalazaina sy asolo azy io 13 Janoary io. Hatramin' ny nanafoanana ny Valo andron' ny Epifania (na Ôktavan' ny Epifania) tamin' ny fanavaozana natao tamin' ny 1960 dia andron' ny Valo andron' ny Epifania ny 13 Janoary, izay manondro ny daty famaranana ny fizaràn-taona.

Araka ny fomba tranainy dia ny 2 Febroary no fifaranan' ny Noely, na Fetin' ny Fanehoana ny Tompo (fanehoana azy tany amin' ny [[Tempolin' i Jerosalema|tempoly]]), izay antsoina hoe koa Fetin' ny Fanazavana. Io fety io dia itantarana ny 40 andro fialan-tsasatr' i [[Maria (renin' i Jesoa)|Maria]] talohan' ny hidiovany sy hitondrany ny zanany haseho any amin' ny [[Tempolin' i Jerosalema]]&lt;ref&gt;&lt;small&gt;&quot;Feast of the Purification (Candlemas)&quot;. www.fisheaters.com.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. Ny [[Andro Antenatenany]] dia nanamarika ny andro anesorana ny haingon' ny Noely, anisan' izany ny [[hazon' ny Noely]] sy ny fampisehonana ny tantaran' ny Fahaterahan' ny Mpamonjy. Nihamaty ny fomba fanao izay manapitra ny Noely amin' ny fetin' ny Fanazavana, afa-tsy ao amin' ny faritra [[Fiteny espaniôla|miteny espaniôla]] eto amin' izao tontolo izao izay mbola manome lanja ny Fetin' ny Fanazavana ([[Fiteny espaniôla|espaniôla]]: ''Fiesta de la Candelaria'') sady fiafarana tsy ôfisialin' ny fizaràn-taon' ny Noely.

Ny fotsy no loko litorjika ampiasaina amin' ireo fotoan' ny Noely ireo.

== Ny hazon' ny Noely sy i Dadabe Noely ==

=== Ny hazon' ny Noely ===
[[Sary:Christmas Tree (1).jpg|vignette|261x261px|Hazon' ny Noely]]Hazo na sary hazo nohaingoina sy noravahana ao am-piangonana na any an-tokantrano na eny amoron-dalana na eny an-jaridaina ny [[hazon' ny Noely]] na [[Hazon' ny Noely|hazon' ny Krismasy]], mba hoenti-mankalaza ny Noely. Ny hazon' ny Noely, ankehitriny, dia ravahana amin' ny alalan' ny bolan' ny Noely sy girlandy tsotra, na miravaka jiro na [[labozia]] ary zavatra madinika isan-karazany fanaingoana, ahitana kintana maro, ka ny lehibe indrindra dia apetraka eny amin' ny tampon' ny hazon' ny Noely.[[Sary:Strasbourg_capitale_de_Noël_grand_sapin_2014_02.jpg|vignette|[[Hazon' ny Noely|Hazo Noely]] lehibe tao  [[Strasbourg]] tamin' ny taona 2014.|314x314px|ankavia]]
Ny [[zavamaniry]] atao hazon' ny Noely dia amidy efa avy notapahina na avarotra anaty tavy, ka ity farany ity dia azo avela ho velona mba hampiasaina amin' ny Noely manaraka. Misy koa ny manao hazon' ny Noely eny ivelan' ny trano: eny an-tokontany na ao an-jaridaina. Ny fampiasana hazon' ny Noely namboarina (vita amin' ny [[plastika]]) dia fomba iray ialana amin' ny fanapatahana hazo, nefa ny fampiasana izany dia tsy azo lazaina ho fomba anajana kokoa ny [[Tontolo iainana|tontolo iainanana]] raha mitaha amin' ny hazon' ny Noely voajanahary, noho ny fandotoana mety ateraky ny fanariana azy rehefa tsy azo ampiasaina intsony. Toy ny amin' ny Noely na Krismasy ihany dia tsy misy firesahana momba ny hazon' ny Noely ny ao amin' ny [[Baiboly]]. Izany anefa tsy mahasakana ny mpiaro io fomba io hanamarina azy amin' ny fampahatsiahivana andalana sasany ao amin' ny [[Baiboly]].

=== I Dadabe Noely ===
[[Sary:Papa Noel en la puerta de una jugueteria. Buenos Aires. Diciembre 2013..jpg|vignette|I [[Dadabe Noely]] eo am-baravaran' ny fivarotana kilalao; [[Buenos Aires]] ([[Arjentina|Arzantina]]), Desambra 2013.|247x247px]]
I [[Dadabe Noely]] dia rangahy iray tantarain' ny angano fa be volom-bava fotsy, bebe kibo, sariaka, mitafy mena misy morona volom-biby fotsy, ary mitondra fanomezana kilalao sy [[vatomamy]] ho an' ny ankizy hendry mandritra ny Noely na Krismasy. Mipetraka any amin' ny [[Tendrontany Avaratra]] izy, voahodidin' ny andiana [[elfa]] kely manamboatra kilalao. Noforonin' ilay mpanoratra amerikana Clement Clarke Moore (ao amin' ny tononkalony mitondrany lohateny hoe ''A Visit from St. Nicholas'' na ''The Night Before Christmas'') tamin' ny taona 1822 ny Dadabe Noely fantatra ankehitriny, tamin' ny alalan' ny fanambatambarany angano maromaro avy amin' ny vahoakan' ny firenena samihafa nifindra monina tany [[Etazonia]] izy, indrindra fa i [[Masindahy Nikôla|Masindahy Nikôlà]], izay atao amin' ny [[Fiteny hôlandey|teny hôlandey]] hoe ''Sinter Klaas''. Tamin' ny taona 1860 vao nanana ny endriny ahafantarana azy ankehitriny i Dadabe Noely tamin' ny alalan' ny sary nataon' i Thomas Nast.

== Fiangonana tsy mankalaza Noely ==
Tamin' ny taonjato faha-17, tao [[Angletera]], dia tsy nankalaza Noely ny [[Poritanisma|Poritana]] satria heveriny fa fetin' ny fahamamoana io fety io, sady zavatra noforonin' ny Katôlika, famantarana ety ivelany ho an' ny fanjakazakan' ny [[papa]]. Misy fiangonana sy sekta ary fikambanana ao amin' ny [[Hetsika famerenana amin' ny laoniny|hetsika restaorasiônista]] mandà ny fitandremana ny Krismasy noho ny antony ara-teôlôjia, anisan' izany:

* ny [[Vavolombelon' i Jehovah]];
* ny [[Fiangonan' i Jesoa Marina]] (''True Jesus Church'');
* ny [[Fiangonan' Andriamanitra (Andro Fahafito)]];
* ny [[Iglesia ni Cristo]] any [[Etazonia]] sy any [[Brezila]];
* ny [[Kôngregasiôna Kristiana any Brezila]];
* ny [[Kôngregasiôna Kristiana (pentekôtista)|Kôngregasiôna Kristiana any Etazonia]];
* ny [[jodaisma mesianika]];
* ny ankamaroan' ny [[Sabatarianisma|sabatariana]]: toy ny &quot;[[Fiangonan' i Jesoa Marina]]&quot; sy ny &quot;[[Fiangonan' Andriamanitra (Andro Fahafito)|Fiangonan' Andriamanitra (Andro fahafito)]]&quot;, ny [[Fiangonana Adventista Mitandrina ny Andro Fahafito]]; ny [[Armstrôngisma|Armstrôngita]];
* ny [[Fiangonana nohavaozina|fiangonana refôrme]] sy [[Fôndamentalisma kristiana|fondamentalista]] sasany manana faharesen-dahatra isan-karazany, toy ny [[Batisma Mahaleo Tena|Batista Mahaleo Tena]], mpikambana ao amin' ny [[Hetsiky ny Fanamasinana]], ny [[Pentekôtisma onitariana|Pentekôtista Apôstôlika]] (''Oneness Pentecotism'') ary ny [[Fiangonan' i Kristy]].

Tsy mankalaza Noely ny [[Vavolombelon' i Jehovah]] satria, amin' izy ireo dia tsy nodidian' i [[Jesoa]] ny fankalazana ny fahaterahany sady tsy fomba [[jiosy]] na kristiana ny fankalazana ny [[fitsingerenan' ny andro nahaterahana]] fa fomban' ny [[Jentilisa|mpanompo sampy]]&lt;ref&gt;&lt;small&gt;&quot;[https://www.jw.org/mg/vavolombelon-i-jehovah/fanontanian-ny-olona/nahoana-no-tsy-manao-krismasy/ Nahoana ny Vavolombelon’i Jehovah no Tsy Manao Krismasy?]&quot; Jw.org&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;&lt;small&gt;&quot;[https://www.jw.org/mg/fampianaran-ny-baiboly/fanontaniana/ny-baiboly-sy-ny-krismasy/ Inona no Lazain’ny Baiboly Momba ny Krismasy?]&quot;, Jw.org&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;&lt;small&gt;&quot;[https://www.jw.org/mg/zavatra-misy/gazety/wp20151201/zava-misy-rehefa-krismasy/ Inona no Maharatsy ny Krismasy?]&quot;, Jw.org&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;, ary ny Krismasy rahateo dia avy amin' ny fetin' ny mpanompo sampy. Tsy mankalaza Noely koa ny ''Grace Communion International'' (izay [[Evanjelisma|fiangonana evanjelika]])&lt;ref&gt;&lt;small&gt;[https://rcg.org/fr/brochures/ttooc-fr.html La véritable origine de Noël] [[https://archive.wikiwix.com/cache/index2.php?url=http%3A%2F%2Frcg.org%2Ffr%2Fbrochures%2Fttooc-fr.html archive]] - David C. Pack, L’Église de Dieu restaurée.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt; sy ny ''Christian Churches of God''&lt;ref&gt;&lt;small&gt;[http://french.ccg.org/s/p235.html Les Origines de Noël et des Pâques] [[https://archive.wikiwix.com/cache/index2.php?url=http%3A%2F%2Fwww.ccg.org%2Ffrench%2Fs%2Fp235.html#federation=archive.wikiwix.com&amp;tab=url archive]] - Les Églises Chrétiennes de Dieu (Christian Churches of God).&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

== Noely, andro fety na tsia, arakaraka ny firenena ==
Samy manana ny fandraisany ny andro Noely ny firenena eto amin' izao tontolo izao, ka ao ireo manao izany ho andro fety, ary ao ireo izay tsy manao izany ho andro fety. Nandray lafiny maro amin' ny endriky ny fankalazana ny Krismasy tsy ara-pivavahana, toy ny fanolorana fanomezana sy ny fanaingoana trano ary ny hazo krismasy, ny firenena toa an' i [[Japàna]], izay tsy manao ho andro tsy fiasana ho an' ny besinimaro ny Krismasy nefa ahitana Kristiana vitsy.

=== Firenena ankalazana ny Noely sy anaovana azy ho andro tsy fiasana ===
[[Sary:Countries that recognize Christmas as a Public Holiday.svg|vignette|323x323px|Sarintany maneho ny firenena ankalazana ny Krismasy, amin' ny 24/25 Desambra na ny 6/7 Janoary. Ny loko matroka dia manao ny andro Noely ho &quot;Andro fitsaharana&quot;.]]
Ankalazaina sy atao andro tsy fiasana ny Krismasy ao amina firenena miisa 163 sy fizaràn-tany miisa 2, ireto avy izany: 

[[Albania]], [[Alemaina]], [[Andôra]], [[Angôla]], [[Antigoa-sy-Barboda]], [[Arjentina|Arzentina]], [[Armenia]], [[Aostralia]], [[Aotrisy]], [[Bahamasy]], [[Bangladesy]], [[Barbady]], [[Bielôrosia]], [[Belzika]], [[Belizy]], [[Benîno]], [[Bôlivia]], [[Bôsnia-Herzegôvina]], [[Bôtsoana]], [[Brezila|Brezily]], [[Broney]], [[Bolgaria]], [[Borkina Fasô]], [[Borondy]], [[Danemarka]], [[Dôminika]], [[Timôro Atsinanana]], [[Ekoadôra]], [[Ejipta]], [[Salvadôro]], [[Ginea Ekoatôrialy]], [[Eritrea]], [[Estônia]], [[Esoatiny]], [[Etazonia]], [[Etiôpia]], [[Fanjakana Mitambatra]], [[Fijy]], [[Filipina]], [[Finlandy]], [[Frantsa]], [[Gabôna]], [[Gambia]], [[Ganà]], [[Grisy|Grisia]], [[Goatemala]], [[Ginea]], [[Ginea Bisao|Ginea-Bisao]], [[Grenady]], Guyana, [[Haitỳ|Haity]], [[Hôndorasy]], [[Hong Kong]] ([[Repoblika Entim-Bahoakan' i Sina|Sina]]), [[Hôngria]], [[Islandy]], [[India]], [[Indônezia]], [[Iràka]], [[Irlanda|Irlandy]], [[Italia]], [[Jamaîka|Jamaika]], [[Jeôrjia]], [[Jibotỳ|Jiboty]], [[Jôrdania]], [[Kamerona]], [[Kanada]], [[Kapvera]], [[Kazakstàna]], [[Kenia|Kenià]], [[Repoblikan' i Kipra|Kiprôsy]] (na [[Repoblikan' i Kipra|Sipra]]), [[Kiribaty]], [[Kirgizistàna]], [[Kiobà]], [[Kôlômbia]], [[Kôsta Rika]], [[Kôrea Atsimo]], [[Kôsôvô]], [[Kôtidivoara]], [[Krôasia|Krôatia]], [[Letônia]], [[Libàna]], [[Lesôtô]], [[Liberià]], [[Liktenstaina]], [[Litoania]], [[Loksemborga]], [[Makao (Sina)]], [[Madagasikara]], [[Malaoỳ|Malaoy]], [[Malezia|Malaizia]], [[Malỳ|Maly]], [[Malta]], [[Nosy Marsaly]], [[Maorisy]], [[Meksika]], [[Mikrônezia]], [[Môldavia]], [[Mônakô]], [[Môntenegrô]], [[Môzambika]], [[Mianmara]], [[Namibia]], [[Naoro]], [[Nepaly]], [[Nederlandy]], [[Zelandy Vaovao]], [[Nikaragoa]], [[Nizera]], [[Nizerià]], [[Masedônia Avaratra|Makedônia Avaratra]], [[Nôrvezy]], [[Oganda]], [[Okraina]], [[Orogoay]], [[Palaô]], [[Palestina]], [[Panama|Panamà]], [[Papoazia-Ginea-Vaovao]], [[Paragoay]], [[Però|Pero]], [[Pôlônia]], [[Pôrtogaly]], [[Repoblika Demôkratikan' i Kôngô]], [[Repoblika Dôminikana]], [[Repoblikan' i Kôngô]], [[Repoblikan' i Afrika Afovoany]], [[Romania]], [[Rosia]], [[Roanda]], [[Santa-Kity-sy-Nevisy|Santa Kity-sy-Nevisy]], [[Santa Losia]], [[Santa-Vinsanta-sy-Grenadina]], [[Samôa]], [[San-Marîno|San-Marînô]], [[Saô Tôme e Prinsipe]], [[Senegaly]], [[Serbia]], [[Seisely]], [[Siera Leôna]], [[Singaporo]], [[Silia|Sily]], [[Slôvakia]], [[Slôvenia]], [[Nosy Sôlômôna]], [[Afrika Atsimo]], [[Espaina]], [[Srilanka]], [[Sodàna]], [[Sodàna Atsimo]], [[Sorinama]], [[Soeda]], [[Soisa]], [[Siria]], [[Tanzania]], [[Tôgô]], [[Tônga]], [[Trinite-sy-Tôbagô]], [[Tovalo]], [[Tsady]], [[Tsekia]], [[Vanoato]], [[Vatikàna|Vatikana]], [[Venezoela]], [[Zambia]], [[Zimbaboe]]. 

=== Firenena ankalazana ny Noely nefa tsy manao azy ho andro tsy fiasana ===
[[Sary:Map of Countries that do not recognize Christmas as Public Holiday.svg|vignette|Manja matroka: firenena tsy manao ny Krismasy amin' ny 25 Desambra na 7 Janoary ho andro tsy fiasana. Manja tanora: firenena tsy manao ny Krismasy ho andro tsy fiasana ho an' ny daholobe, fa nefa manome alalana ny fankalazana an' ilay fety.|345x345px]]
Indreto ny firenena miisa 21 ankalazana ny Noely nefa tsy manao azy ho andro tsy fiasana: [[Azerbaijàna]], [[Bareina]], [[Kambôdia]], [[Repoblika Entim-Bahoakan' i Sina|Sina]], [[Kômôro]], [[Iràna]], [[Israely]], [[Japàna]], [[Kôety|Kôeity]], [[Laôsy]], [[Maldiva]], [[Môngôlia]], [[Marôka]], [[Ômàna]], [[Pakistàna]], [[Katara]], [[Tailandy]], [[Torkia]], [[Emirata Arabo Mitambatra]], ary [[Vietnamy]].

Marihina fa any [[Taioàna|Taiwan]], ny 25 Desambra dia ankalazaina amin' ny maha &quot;Andron' ny Lalàmpanorenana&quot; azy fa tsy andro tsy fiasana ôfisialy. Any [[Pakistàna]] dia andro tsy fiasana ny 25 Desambra, saingy tsy natao hankalazana ny Krismasy fa ho an' ny fitsingerenan' ny andro nahaterahan' i [[Muhammad Ali Jinnah]], mpanorina an' i Pakistàna.
=== Firenena tsy manao ny andro Noely ho andro tsy fiasana ===
Indreto ny firenena miisa 14 tsy ankalazana ny andro Noely sady tsy manao azy ho andro tsy fiasana.

I [[Afganistàna]], i [[Aljeria|Alzeria]], i [[Botàna]], i [[Kôrea Avaratra]], i [[Libia]], i [[Maoritania]], ny [[Repoblika Arabo Saharaoy Demôkratika|Repoblika Demôkratika Arabo Sahraoy]], i [[Arabia Saodita]], i [[Sômalia]], i [[Tajikistàna]], i [[Tonizia]], i [[Torkmenistàna]], i [[Ozbekistàna]], ary i [[Iemena]] dia tsy manao ny Noely na Krismasy ho andro tsy fiasana.

== Jereo koa ==

=== Fety kristiana ===

* [[Paska]]

* [[Pentekôsta]] na [[Pentekôty]]
* [[Advento]] na [[Advento|Fiaviana]]
* [[Epifania]]

=== Olona ===

* [[Magy]] na [[Magy|Majy]]
* [[Magy ao amin' ny Baiboly|Magy ao amin' ny Baboly]]
* [[Anjely]]
* [[Maria (renin' i Jesoa)|Maria]]
* [[Jôsefa (vadin' i Maria)|Jôsefa]]
* [[Elizabeta (renin' i Joany)|Elizabeta]]
* [[Zakaria (rain' i Joany)|Zakaria]]
* [[Herôda Lehibe|Herôda]]

=== Hafa ===

* [[Tetiandro litorjika kristiana|Taom-piangonana]]
* [[Fahaterahan' i Jesoa]]

== Loharano sy famarihana ==</text>
      <sha1>gfqffq671c8v1qhofd4opnhu069o62h</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1092957</id>
      <parentid>1092955</parentid>
      <timestamp>2024-12-16T18:34:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Fiangonana tsy mankalaza Noely */</comment>
      <origin>1092957</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="25814" sha1="3s3n8y8itu7cltxj9rmvm3ltobm6u0h" xml:space="preserve">[[Sary:The_visit_of_the_wise-men.jpg|vignette|345x345px|Famangian' ny [[Magy]]]]
Ny '''Noely''' na '''Krismasy''' dia andro firavoravoana [[Kristianisma|kristiana]] izay ankalazana sy ahatsiarovana ny [[Fahaterahan' i Jesoa|nahaterahan' i Jesoa Kristy]]. Aorian' ny [[Paska]] (na [[Paska|Paka]]) dia ny Noely no andro fety manan-danja indrindra amin' ny [[Tetiandro litorjika kristiana|alimanakan' ny ankamaroan' ny fiangonana kristiana]]. Tsy fitsingerenan' ny [[andro nahaterahan' i Jesoa]] anefa ny andron' ny Noely anefa fa daty nifanarahana fotsiny hanaovana ny fankalazana. Mankalaza Noely amin' ny 24 sy 25 Desambra ny [[Katôlisisma|fiangonana katôlika]] sy ny [[Prôtestantisma|fiangonana prôtestanta]]. Mankalaza ny nahaterahan' i Jesoa amin' ny andron' ny [[Epifania]] amin' ny volana Janoary ny [[Kristianisma ôrtôdôksa|fiangonana ôrtôdôksa]].

Tsy misy soratra ao amin' ny [[Baiboly]] izay mandidy ny fankalazana ny Noely. Noho izany dia misy ny fiangonana mankalaza ary misy koa ny tsy mankalaza izany. Ankehitriny dia maro ny olona mankalaza ny Noely na Krismasy nefa tsy mampifandray izany amin' ny resaka fivavahana.

Tamin' ny taonjato faha-4 no nanombohan' ny fankalazana ny Noely izay niely tsikelikely eran' i [[Eorôpa]] sy manerana ny tany lemaka manodidina ny [[Ranomasina Mediteranea]]. Izany fety fankalazana ny [[fahaterahan' i Jesoa]] izany dia nihanisolo ny fety maro manam-pifandaisana amin' ny andro manodidina ny 21 na 22 Desambra, toy ny fety [[Vahoaka jermanika|jermanika]] atao hoe ''[[Yule]]'', ny fetin' i [[Mitra (andriamanitra)|Mitra]] (''jereo'' [[mitraisma]]), ny [[Satornaly]] [[Rôma Taloha|rômana]], sns. Naseho ho toy ny masoandron' ny fahamarinana ao amin' ny andro vaovao i Jesoa Kristy, ka manokatra ny [[taona litorjika]] amin' ny fotoana anaovana ny [[lamesa]] misasaka alina ny fahaterahany.

Niaingan' ny famoronana zavakanto nandritra ny taonjato maro ny fitantarana ny nahaterahan' i Jesoa araka ny [[Evanjely]] ([[hosodoko]], [[sokitra]], [[mozika]], [[Haisoratra|asa soratra]]) izay nohamafisin' ny fielezan' ny fampiasana ny tranon' omby sy ny fandrian-jazakely, nefa tafiditra ao koa ny fombafomba sy zavatra isan-karazany manam-pifandraisana amin' ny fety tsy kristiana tany aloha. Nomena haja nanomboka tamin' ny taonjato faha-16 sady tafiditra any am-piangonana ny [[hazokesika]], izay mariky ny [[zavaboary]] velona misedra ny [[ririnina]], nampiasain' ny [[vahoaka jermanika]] sy ny vahoaka any amin' ny [[Eorôpa Avaratra|ilany avaratr' i Eorôpa]]. Ankehitriny dia lasa famantarana ny fotoana ankalazana ny faran-taona ny [[Hazon' ny Noely|hazo Noely]], niaraka amin' ny fihen-danjan' ny fivavahana kristiana ao Eorôpa amin' izao andro izao. Nameno izany fivoarana izany ilay fanao ahitana an' i [[Dadabe Noely]], izay niely eran' izao tontolo izao tamin' ny taonjato faha-20, ka nanampy singa ivelan' ny fivavahana ao amin' ity fety kristiana ity, izay mitodika kokoa any amin' ny ankizy sy ny fianakaviana ary ny fanomezana.

Iray amin' ny fetim-pahaterahana ankalazain' ny Eglizy katôlika ny Noely, ny roa hafa dia ny fahaterahan' i [[Joany Batista]] (24 Jona) sy ny [[Fahaterahan' i Maria (fety kristiana)|fahaterahan' i Masina Maria]] (8 Septambra).

== Fiforonan-teny ==

=== Ny teny hoe ''Noely'' ===
Ny teny hoe ''noely'' dia avy amin' ny [[teny frantsay]] hoe ''noël'', izay avy amin' ny [[Fiteny latina|teny latina]] hoe ''natalis'' midika hoe &quot;momba ny fahaterahana&quot;. Iray fototra amin' ny teny maro ao amin' ny [[fiteny rômana]] (frantsay; ''noël'', [[Fiteny italiana|italiana]]: ''natale'', [[Fiteny ôksitana|ôksitana]]: ''nadal'' na ''nadau'', [[Fiteny katalàna|katalana]]: ''nadal'', [[Fiteny portogey|pôrtogey]]: ''natal'', sns) ny io teny io. Ny [[mpamari-toetra]] [[Fiteny latina|latina]] hoe ''natalis'' izay midika hoe &quot;momba ny fahaterahana&quot; (avy amin' ny teny hoe ''natus'' &quot;teraka&quot;, &quot;ateraka&quot;), izay nakambana tamin' ny teny latina hoe ''dies'' &quot;andro&quot; tao amin' ny fitenenana hoe ''natalis dies'' &quot;andro nahaterahana&quot;. Na dia avy amin' ny teny frantsay ny teny hoe ''Noely'' dia tsy ny [[Katôlisisma eto Madagasikara|Katôlika malagasy]] ihany no mampiasa azy eto [[Madagasikara]].

=== Ny teny hoe ''Krismasy'' ===
Ny teny hoe ''Krismasy'' na ''Kirisimasy'' dia fanagasiana ny [[Fiteny anglisy|teny anglisy]] hoe ''Christmas'' izay fanafohezana ny hoe ''Christ's mass''. Nosoratana tamin' ny teny anglisy tranainy hoe ''Crīstesmæsse'' io teny io tamin' ny taona 1038 ary ''Cristes-messe'' tamin' ny taona 1131. Ny teny hoe ''Crīst'' (izay miova hoe ''Crīstes'' raha milaza tompomn-javatra) dia avy amin' ny [[Fiteny grika|teny grika]] hoe ''Χριστός / Khrīstos,'' izay fandikana ny [[Fiteny hebreo|teny hebreo]] hoe מָשִׁיחַ / ''Māšîaḥ'' (izay midika hoe &quot;voahosotra&quot;, &quot;mesia&quot;). Ny teny hoe ''mæsse'' kosa dia avy amin' ny teny latina hoe ''missa'', izay midika hoe &quot;fankalazana&quot;, izay nanondroana ny fankalazana ny [[eokaristia]] na ny [[fanasan' ny Tompo]] (&quot;fankalazana an' i Kristy&quot; na &quot;lamesan' i Kristy&quot;). Ny [[Prôtestantisma eto Madagasikara|Prôtestanta malagasy]] no tena mampiasa ny teny hoe ''Krismasy'' na ''Kirisimasy''.

== Ny fahaterahan' i Jesoa Kristy ==
Tantaraina ao amin' ny [[Filazantsara araka an' i Matio|Evanjelin' i Matio]] sy ny [[Filazantsara araka an'i Lioka|an' i Lioka]] ny [[Fahaterahan' i Jesoa|fahaterahan' i Jesoa Kristy]] izay ankalazaina amin' ny Noely na Krismasy. Samy mitantara izy roa ireo fa naterak' i [[Maria (renin' i Jesoa)|Maria Virjiny]] tao [[Betlehema]] i Jesoa.

=== Fitantarana ao amin' ny Vaovao Mahafaly araka an' i Lioka ===
Mitantara ny Evanjelin' i Lioka fa nandeha avy tany [[Nazareta]] hankany [[Betlehema]] i [[Jôsefa (vadin' i Maria)|Jôsefa]] sy i [[Maria (renin' i Jesoa)|Maria]] mba hosoratana anarana tamin' ny fanisam-bahoaka natao tany, ary teraka tao i Jesoa sady nampandrina tanatin' ny fihinanam-bilona. Nisy [[anjely]] nanambara fa ho mpamonjy ny olona rehetrai Jesoa, ary nisy koa mpiandry ondry tonga nitsaoka azy.

=== Fitantarana ao amin' ny Vaovao Mahafaly araka an' i Matio ===
Nanampy kosa ny [[Filazantsara araka an' i Matio|Evanjelin' i Matio]] fa nisy [[Magy ao amin' ny Baiboly|Magy]] (na Majy) nanaraka kintana iray izay nizotra nankany [[Betlehema]], sady nitondra fanomezana ho an' i Jesoa zazakely izay teraka ho mpanjakan' ny [[Jiosy]]. Nampamonoin' ny mpanjaka [[Herôda Lehibe|Herôda]] ny zaza rehetra latsaky ny roa taona tao Betlehema, nefa efa nandositra tany [[Ejipta tamin' ny Andro Taloha|Ejipta]] i [[Jôsefa (vadin' i Maria)|Jôsefa]] sy i [[Maria (renin' i Jesoa)|Maria]] ary ny zazakely, ka rehefa niverina avy any izy ireo dia nankay [[Nazareta]].

== Tantaran' ny Noely ==
[[Sary:Albert_Chevallier_Tayler_-_The_Christmas_Tree_1911.jpg|vignette|''[[Hazon' ny Noely|Hazo noely]] tamin' ny taona 1911'', sary nataon' i Albert Chevallier Tayler, 1911.|250x250px]]
Tsy voalazan' ny [[Baiboly]] ho nankalaza Noely ny [[Kristianina|Kristiana]] tany am-piandohana.

=== Fety heverina fa nipoirany ===
Talohan' ny naha kristiana ny [[Tontolo Tandrefana|Tandrefana]] dia nantsoina hoe ''Dies Natalis Solis Invicti'' (&quot;Andro Nahaterahan' ny Masoandro Tsy Resy&quot;) ny datin' ny 25 Desambra. Anisan' ny [[Andriamanitra (ankapobeny)|andriamanitry]] ny Rômana i [[Masoandro Tsy Resy|Sol Invictus]] (&quot;[[Masoandro Tsy Resy]]&quot;) tamin' izany. Tamin' ny nanjakan' ny emperora rômana [[Aoreliano (emperora rômana)|Aoreliano]] (frantsay: ''Aurélien'') (taona 270–275) dia nataony ho andro firavoravoana lehibe hankalazana ny nahaterahan' io [[andriamanitra masoandro]] io ny 25 Desambra. Mifanandrify amin' ny andro nahaterahan' ny andriamanitra rômana taloha [[Mitra (andriamanitra)|Mitra]] (izay azony avy any [[Persia]]) io daty io, koa noho izany dia nankalazana miaraka ny fetin' ireo andriamanitra roa ireo. Fetin' ny fandresen' ny mazava ny haizina izany.

Ity firavoravoana ity dia nanaraka ny [[Sinkretisma|fampiharoharoam-pivavahana]] nataon' i [[Kônstantino I|Kônstantino]] izay nanendry an' io 25 Desambra io hiarahan' ny [[Kristianisma|Kristiana]] sy ny [[Jentilisa]] ([[Jentilisa|Jentily]]) na ny mpanompo sampy samy tsy hiasa amin' io andro io&lt;ref&gt;&lt;small&gt;&quot;Noël&quot;, in ''Encyclopædia Universalis'', 1996, CD-ROM&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

=== Lasa fety kristiana taty aoriana ===
[[Sary:Charles_Le_Brun.jpg|vignette|266x266px|''Ny fahaterahan' ny Mpamonjy'', sary nataon' i Charles Le Brun, 1689]]
Rehefa lasa kristiana ny kolontsaina [[Tontolo Tandrefana|tandrefana]] dia nisy didim-panjakana nivoaka tany [[Tesalônika]] nandrara ny fanompoam-pivavahan' ny mpanompo sampy ka ny Kristiana irery ihany no nankalaza sy lasa tompon' io fety io. Tsy milaza na ny taona na ny andro nahaterahan' i [[Jesoa|Jesoa Kristy]] ny [[Filazantsara]] (na [[Filazantsara|Vaovao Mahafaly]]) [[Filazantsara kanônika|efatra]]. I [[Ôrigenesy avy any Aleksandria|Ôrigenesy]] (frantsay: ''Origène'') dia anisan' ireo izay tsy nanaiky ny fankalazana ny Noely. Tsy nankalazaina ho fety kristiana izany raha tsy afaka taonjato telo taty aorian’ ny nahaterahan' i Jesoa Kristy. I [[Hipôlito (mpanoratra)|Hipôlito avy any Rôma]] (frantsay: ''Hyppolyte de Rome'') no nilaza fa teraka 25 Desambra i Jesoa, raha nanao ny hevitenin' ny [[Bokin' i Daniela]] izy tamin' ny taona 204.

Tamin' ny taonjato faha-17 ny firenena nandray ny fivavahana vokatry ny [[Fanavaozam-piangonana|refôrmasiôna]] (na refôrma, fanavaozam-piangonana) dia tsy nankasitraka ny fankalazana ny Noely izay heveriny ho mitovy endrika loatra amin' ny fetin' ny mpanompo sampy na ny fety katôlika. Noleferiny ihany izany taty aoriana ka lasa fanao ao aminy. Amin' izao fotoana izao dia mankalaza Noely ny ankamaroan' ny Kristiana. Toraka izany koa na ny tsy Kristiana izay manao azy ho fetim-pianakaviana fotsiny ka lasa betsaka ny fombafomba tsy misy ifandraisany amin' ny fivavahana kristiana izay ankalazany ny Noely.

== Daty ankalazana ny Noely ==

=== Fiangonana katôlika rômana sy fiangonana prôtestanta ===
Tamin' ny andron' ny papa [[Liberio (papa)|Liberio]] (frantsay: ''Libère'') (taona 352 – 356) dia noraiketina ho amin' ny 24 Desambra hariva sy 25 Desambra tontolo andro ny andro ankalazana ny nahaterahan' i Kristy. Ny [[Rain' ny Fiangonana]] (na [[Rain' ny Fiangonana|Aban' ny Eglizy]]) dia tsy nanohitra ny fisafidianana an' io daty io satria manamafy ny fahatongavan' ny [[Mesia]] izay nambara fa kintana miposaka (Lio. 1:78)&lt;ref&gt;&lt;small&gt;76 Ary ianao, ry zaza, dia hatao hoe mpaminanin'ny Avo Indrindra; Fa hialoha eo anatrehan'ny Tompo ianao hamboatra ny lalany. 77 Hanome ny olony ny fahalalam-pamonjena amin'ny famelana ny helony, 78 Noho ny halehiben'ny famindram-pon'Andriamanitsika, izay hiposahan'ny mazava avy any amin'ny avo ho antsika.(Lio. 1.76-78 - ''Ny Baiboly'')&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt; sady masoandron' ny fahamarinana, araka ny voalazan' ny mpaminany [[Bokin' i Malakia|Malakia]] (Mal. 3:20)&lt;ref&gt;&lt;small&gt;&quot;Ary hiposaka aminareo, izay matahotra ny anarako, ny Masoandron'ny fahamarinana, manana fanasitranana ao amin'ny tanany; ary hivoaka ianareo ka hifalihavanja toy ny zanak'omby mifahy&quot; (Malakia 3.20 - ''Ny Baiboly'')&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. I Kristy no ilay &quot;tena masoandro&quot; sy &quot;masoandro vaovao&quot; izay mamirapiratra eto amin' izao tontolo izao.

=== Fiangonana ôrtôdôksa sy fiangonana tatsinanana ===
Mankalaza Noely amin' ny 6 sy 7 Janoary, izay mifanadrify amin' ny fetin' ny [[Epifania]], ny [[Kristianisma ôrtôdôksa|Fiangonana ôrtôdôksa]]

== Ny Noely ao amin' ny tetiandro litorjika ==
Manarakaraka ny [[Advento]] (na [[Advento|Fiaviana]]) ny fizaràn-taon' ny Noely na Krismasy. Manomboka amin' ny harivan' ny 24 Desambra miaraka amin' ny Sasakalin' ny Noely (fiaretan-torin' ny Noely) ny andro roa ambin' ny folon' ny Noely tany aloha, ary mitohy hatramin' ny fetin' ny [[Epifania]]. Ny fari-potoan' ny Noely dia mitohy hatramin' ny Fetin' ny Batisan' i Kristy, izay ankalazaina amin' ny endrika ahalalana azy amin' izao fotoana izao amin' ny fombam-pivavahana rômana amin' ny Alahady aorian' ny 6 Janoary na ny Alatsinainy manaraka raha an' ny Epifania io Alahady io&lt;ref&gt;&lt;small&gt;[http://www.maternalheart.org/library/1962rubrics.pdf Code of Rubrics included in the 1962 Roman Missal], 72 (PDF)&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Talohan' ny taona 1970 dia nankalazaina amin' ny 13 Janoary io fety io, afa-tsy raha Alahadin' ny [[Ankohonana Masina]] izay ankalazaina sy asolo azy io 13 Janoary io. Hatramin' ny nanafoanana ny Valo andron' ny Epifania (na Ôktavan' ny Epifania) tamin' ny fanavaozana natao tamin' ny 1960 dia andron' ny Valo andron' ny Epifania ny 13 Janoary, izay manondro ny daty famaranana ny fizaràn-taona.

Araka ny fomba tranainy dia ny 2 Febroary no fifaranan' ny Noely, na Fetin' ny Fanehoana ny Tompo (fanehoana azy tany amin' ny [[Tempolin' i Jerosalema|tempoly]]), izay antsoina hoe koa Fetin' ny Fanazavana. Io fety io dia itantarana ny 40 andro fialan-tsasatr' i [[Maria (renin' i Jesoa)|Maria]] talohan' ny hidiovany sy hitondrany ny zanany haseho any amin' ny [[Tempolin' i Jerosalema]]&lt;ref&gt;&lt;small&gt;&quot;Feast of the Purification (Candlemas)&quot;. www.fisheaters.com.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. Ny [[Andro Antenatenany]] dia nanamarika ny andro anesorana ny haingon' ny Noely, anisan' izany ny [[hazon' ny Noely]] sy ny fampisehonana ny tantaran' ny Fahaterahan' ny Mpamonjy. Nihamaty ny fomba fanao izay manapitra ny Noely amin' ny fetin' ny Fanazavana, afa-tsy ao amin' ny faritra [[Fiteny espaniôla|miteny espaniôla]] eto amin' izao tontolo izao izay mbola manome lanja ny Fetin' ny Fanazavana ([[Fiteny espaniôla|espaniôla]]: ''Fiesta de la Candelaria'') sady fiafarana tsy ôfisialin' ny fizaràn-taon' ny Noely.

Ny fotsy no loko litorjika ampiasaina amin' ireo fotoan' ny Noely ireo.

== Ny hazon' ny Noely sy i Dadabe Noely ==

=== Ny hazon' ny Noely ===
[[Sary:Christmas Tree (1).jpg|vignette|261x261px|Hazon' ny Noely]]Hazo na sary hazo nohaingoina sy noravahana ao am-piangonana na any an-tokantrano na eny amoron-dalana na eny an-jaridaina ny [[hazon' ny Noely]] na [[Hazon' ny Noely|hazon' ny Krismasy]], mba hoenti-mankalaza ny Noely. Ny hazon' ny Noely, ankehitriny, dia ravahana amin' ny alalan' ny bolan' ny Noely sy girlandy tsotra, na miravaka jiro na [[labozia]] ary zavatra madinika isan-karazany fanaingoana, ahitana kintana maro, ka ny lehibe indrindra dia apetraka eny amin' ny tampon' ny hazon' ny Noely.[[Sary:Strasbourg_capitale_de_Noël_grand_sapin_2014_02.jpg|vignette|[[Hazon' ny Noely|Hazo Noely]] lehibe tao  [[Strasbourg]] tamin' ny taona 2014.|314x314px|ankavia]]
Ny [[zavamaniry]] atao hazon' ny Noely dia amidy efa avy notapahina na avarotra anaty tavy, ka ity farany ity dia azo avela ho velona mba hampiasaina amin' ny Noely manaraka. Misy koa ny manao hazon' ny Noely eny ivelan' ny trano: eny an-tokontany na ao an-jaridaina. Ny fampiasana hazon' ny Noely namboarina (vita amin' ny [[plastika]]) dia fomba iray ialana amin' ny fanapatahana hazo, nefa ny fampiasana izany dia tsy azo lazaina ho fomba anajana kokoa ny [[Tontolo iainana|tontolo iainanana]] raha mitaha amin' ny hazon' ny Noely voajanahary, noho ny fandotoana mety ateraky ny fanariana azy rehefa tsy azo ampiasaina intsony. Toy ny amin' ny Noely na Krismasy ihany dia tsy misy firesahana momba ny hazon' ny Noely ny ao amin' ny [[Baiboly]]. Izany anefa tsy mahasakana ny mpiaro io fomba io hanamarina azy amin' ny fampahatsiahivana andalana sasany ao amin' ny [[Baiboly]].

=== I Dadabe Noely ===
[[Sary:Papa Noel en la puerta de una jugueteria. Buenos Aires. Diciembre 2013..jpg|vignette|I [[Dadabe Noely]] eo am-baravaran' ny fivarotana kilalao; [[Buenos Aires]] ([[Arjentina|Arzantina]]), Desambra 2013.|247x247px]]
I [[Dadabe Noely]] dia rangahy iray tantarain' ny angano fa be volom-bava fotsy, bebe kibo, sariaka, mitafy mena misy morona volom-biby fotsy, ary mitondra fanomezana kilalao sy [[vatomamy]] ho an' ny ankizy hendry mandritra ny Noely na Krismasy. Mipetraka any amin' ny [[Tendrontany Avaratra]] izy, voahodidin' ny andiana [[elfa]] kely manamboatra kilalao. Noforonin' ilay mpanoratra amerikana Clement Clarke Moore (ao amin' ny tononkalony mitondrany lohateny hoe ''A Visit from St. Nicholas'' na ''The Night Before Christmas'') tamin' ny taona 1822 ny Dadabe Noely fantatra ankehitriny, tamin' ny alalan' ny fanambatambarany angano maromaro avy amin' ny vahoakan' ny firenena samihafa nifindra monina tany [[Etazonia]] izy, indrindra fa i [[Masindahy Nikôla|Masindahy Nikôlà]], izay atao amin' ny [[Fiteny hôlandey|teny hôlandey]] hoe ''Sinter Klaas''. Tamin' ny taona 1860 vao nanana ny endriny ahafantarana azy ankehitriny i Dadabe Noely tamin' ny alalan' ny sary nataon' i Thomas Nast.

== Fiangonana tsy mankalaza Noely ==
Tamin' ny taonjato faha-17, tao [[Angletera]], dia tsy nankalaza Noely ny [[Poritanisma|Poritana]] satria heveriny fa fetin' ny fahamamoana io fety io, sady zavatra noforonin' ny Katôlika, famantarana ety ivelany ho an' ny fanjakazakan' ny [[papa]]. Misy fiangonana sy sekta ary fikambanana ao amin' ny [[Hetsika famerenana amin' ny laoniny|hetsika restaorasiônista]] mandà ny fitandremana ny Krismasy noho ny antony ara-teôlôjia, anisan' izany:

* ny [[Vavolombelon' i Jehovah]];
* ny [[Fiangonan' i Jesoa Marina]] (''True Jesus Church'');
* ny [[Fiangonan' Andriamanitra (Andro Fahafito)]];
* ny [[Iglesia ni Cristo]] any [[Etazonia]] sy any [[Brezila]];
* ny [[Kôngregasiôna Kristiana any Brezila]];
* ny [[Kôngregasiôna Kristiana (pentekôtista)|Kôngregasiôna Kristiana any Etazonia]];
* ny [[jodaisma mesianika]];
* ny ankamaroan' ny [[Sabatarianisma|sabatariana]]: toy ny &quot;[[Fiangonan' i Jesoa Marina]]&quot; sy ny &quot;[[Fiangonan' Andriamanitra (Andro Fahafito)|Fiangonan' Andriamanitra (Andro fahafito)]]&quot;, ny [[Fiangonana Adventista Mitandrina ny Andro Fahafito]]; ny [[Armstrôngisma|Armstrôngita]];
* ny [[Fiangonana nohavaozina|fiangonana refôrme]] sy [[Fôndamentalisma kristiana|fondamentalista]] sasany manana faharesen-dahatra isan-karazany, toy ny [[Fiangonana Batisma Mahaleo Tena|Batista Mahaleo Tena]], mpikambana ao amin' ny [[Hetsiky ny Fanamasinana]], ny [[Pentekôtisma onitariana|Pentekôtista Apôstôlika]] (''Oneness Pentecotism'') ary ny [[Fiangonan' i Kristy]].

Tsy mankalaza Noely ny [[Vavolombelon' i Jehovah]] satria, amin' izy ireo dia tsy nodidian' i [[Jesoa]] ny fankalazana ny fahaterahany sady tsy fomba [[jiosy]] na kristiana ny fankalazana ny [[fitsingerenan' ny andro nahaterahana]] fa fomban' ny [[Jentilisa|mpanompo sampy]]&lt;ref&gt;&lt;small&gt;&quot;[https://www.jw.org/mg/vavolombelon-i-jehovah/fanontanian-ny-olona/nahoana-no-tsy-manao-krismasy/ Nahoana ny Vavolombelon’i Jehovah no Tsy Manao Krismasy?]&quot; Jw.org&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;&lt;small&gt;&quot;[https://www.jw.org/mg/fampianaran-ny-baiboly/fanontaniana/ny-baiboly-sy-ny-krismasy/ Inona no Lazain’ny Baiboly Momba ny Krismasy?]&quot;, Jw.org&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;&lt;small&gt;&quot;[https://www.jw.org/mg/zavatra-misy/gazety/wp20151201/zava-misy-rehefa-krismasy/ Inona no Maharatsy ny Krismasy?]&quot;, Jw.org&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;, ary ny Krismasy rahateo dia avy amin' ny fetin' ny mpanompo sampy. Tsy mankalaza Noely koa ny ''Grace Communion International'' (izay [[Evanjelisma|fiangonana evanjelika]])&lt;ref&gt;&lt;small&gt;[https://rcg.org/fr/brochures/ttooc-fr.html La véritable origine de Noël] [[https://archive.wikiwix.com/cache/index2.php?url=http%3A%2F%2Frcg.org%2Ffr%2Fbrochures%2Fttooc-fr.html archive]] - David C. Pack, L’Église de Dieu restaurée.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt; sy ny ''Christian Churches of God''&lt;ref&gt;&lt;small&gt;[http://french.ccg.org/s/p235.html Les Origines de Noël et des Pâques] [[https://archive.wikiwix.com/cache/index2.php?url=http%3A%2F%2Fwww.ccg.org%2Ffrench%2Fs%2Fp235.html#federation=archive.wikiwix.com&amp;tab=url archive]] - Les Églises Chrétiennes de Dieu (Christian Churches of God).&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

== Noely, andro fety na tsia, arakaraka ny firenena ==
Samy manana ny fandraisany ny andro Noely ny firenena eto amin' izao tontolo izao, ka ao ireo manao izany ho andro fety, ary ao ireo izay tsy manao izany ho andro fety. Nandray lafiny maro amin' ny endriky ny fankalazana ny Krismasy tsy ara-pivavahana, toy ny fanolorana fanomezana sy ny fanaingoana trano ary ny hazo krismasy, ny firenena toa an' i [[Japàna]], izay tsy manao ho andro tsy fiasana ho an' ny besinimaro ny Krismasy nefa ahitana Kristiana vitsy.

=== Firenena ankalazana ny Noely sy anaovana azy ho andro tsy fiasana ===
[[Sary:Countries that recognize Christmas as a Public Holiday.svg|vignette|323x323px|Sarintany maneho ny firenena ankalazana ny Krismasy, amin' ny 24/25 Desambra na ny 6/7 Janoary. Ny loko matroka dia manao ny andro Noely ho &quot;Andro fitsaharana&quot;.]]
Ankalazaina sy atao andro tsy fiasana ny Krismasy ao amina firenena miisa 163 sy fizaràn-tany miisa 2, ireto avy izany: 

[[Albania]], [[Alemaina]], [[Andôra]], [[Angôla]], [[Antigoa-sy-Barboda]], [[Arjentina|Arzentina]], [[Armenia]], [[Aostralia]], [[Aotrisy]], [[Bahamasy]], [[Bangladesy]], [[Barbady]], [[Bielôrosia]], [[Belzika]], [[Belizy]], [[Benîno]], [[Bôlivia]], [[Bôsnia-Herzegôvina]], [[Bôtsoana]], [[Brezila|Brezily]], [[Broney]], [[Bolgaria]], [[Borkina Fasô]], [[Borondy]], [[Danemarka]], [[Dôminika]], [[Timôro Atsinanana]], [[Ekoadôra]], [[Ejipta]], [[Salvadôro]], [[Ginea Ekoatôrialy]], [[Eritrea]], [[Estônia]], [[Esoatiny]], [[Etazonia]], [[Etiôpia]], [[Fanjakana Mitambatra]], [[Fijy]], [[Filipina]], [[Finlandy]], [[Frantsa]], [[Gabôna]], [[Gambia]], [[Ganà]], [[Grisy|Grisia]], [[Goatemala]], [[Ginea]], [[Ginea Bisao|Ginea-Bisao]], [[Grenady]], Guyana, [[Haitỳ|Haity]], [[Hôndorasy]], [[Hong Kong]] ([[Repoblika Entim-Bahoakan' i Sina|Sina]]), [[Hôngria]], [[Islandy]], [[India]], [[Indônezia]], [[Iràka]], [[Irlanda|Irlandy]], [[Italia]], [[Jamaîka|Jamaika]], [[Jeôrjia]], [[Jibotỳ|Jiboty]], [[Jôrdania]], [[Kamerona]], [[Kanada]], [[Kapvera]], [[Kazakstàna]], [[Kenia|Kenià]], [[Repoblikan' i Kipra|Kiprôsy]] (na [[Repoblikan' i Kipra|Sipra]]), [[Kiribaty]], [[Kirgizistàna]], [[Kiobà]], [[Kôlômbia]], [[Kôsta Rika]], [[Kôrea Atsimo]], [[Kôsôvô]], [[Kôtidivoara]], [[Krôasia|Krôatia]], [[Letônia]], [[Libàna]], [[Lesôtô]], [[Liberià]], [[Liktenstaina]], [[Litoania]], [[Loksemborga]], [[Makao (Sina)]], [[Madagasikara]], [[Malaoỳ|Malaoy]], [[Malezia|Malaizia]], [[Malỳ|Maly]], [[Malta]], [[Nosy Marsaly]], [[Maorisy]], [[Meksika]], [[Mikrônezia]], [[Môldavia]], [[Mônakô]], [[Môntenegrô]], [[Môzambika]], [[Mianmara]], [[Namibia]], [[Naoro]], [[Nepaly]], [[Nederlandy]], [[Zelandy Vaovao]], [[Nikaragoa]], [[Nizera]], [[Nizerià]], [[Masedônia Avaratra|Makedônia Avaratra]], [[Nôrvezy]], [[Oganda]], [[Okraina]], [[Orogoay]], [[Palaô]], [[Palestina]], [[Panama|Panamà]], [[Papoazia-Ginea-Vaovao]], [[Paragoay]], [[Però|Pero]], [[Pôlônia]], [[Pôrtogaly]], [[Repoblika Demôkratikan' i Kôngô]], [[Repoblika Dôminikana]], [[Repoblikan' i Kôngô]], [[Repoblikan' i Afrika Afovoany]], [[Romania]], [[Rosia]], [[Roanda]], [[Santa-Kity-sy-Nevisy|Santa Kity-sy-Nevisy]], [[Santa Losia]], [[Santa-Vinsanta-sy-Grenadina]], [[Samôa]], [[San-Marîno|San-Marînô]], [[Saô Tôme e Prinsipe]], [[Senegaly]], [[Serbia]], [[Seisely]], [[Siera Leôna]], [[Singaporo]], [[Silia|Sily]], [[Slôvakia]], [[Slôvenia]], [[Nosy Sôlômôna]], [[Afrika Atsimo]], [[Espaina]], [[Srilanka]], [[Sodàna]], [[Sodàna Atsimo]], [[Sorinama]], [[Soeda]], [[Soisa]], [[Siria]], [[Tanzania]], [[Tôgô]], [[Tônga]], [[Trinite-sy-Tôbagô]], [[Tovalo]], [[Tsady]], [[Tsekia]], [[Vanoato]], [[Vatikàna|Vatikana]], [[Venezoela]], [[Zambia]], [[Zimbaboe]]. 

=== Firenena ankalazana ny Noely nefa tsy manao azy ho andro tsy fiasana ===
[[Sary:Map of Countries that do not recognize Christmas as Public Holiday.svg|vignette|Manja matroka: firenena tsy manao ny Krismasy amin' ny 25 Desambra na 7 Janoary ho andro tsy fiasana. Manja tanora: firenena tsy manao ny Krismasy ho andro tsy fiasana ho an' ny daholobe, fa nefa manome alalana ny fankalazana an' ilay fety.|345x345px]]
Indreto ny firenena miisa 21 ankalazana ny Noely nefa tsy manao azy ho andro tsy fiasana: [[Azerbaijàna]], [[Bareina]], [[Kambôdia]], [[Repoblika Entim-Bahoakan' i Sina|Sina]], [[Kômôro]], [[Iràna]], [[Israely]], [[Japàna]], [[Kôety|Kôeity]], [[Laôsy]], [[Maldiva]], [[Môngôlia]], [[Marôka]], [[Ômàna]], [[Pakistàna]], [[Katara]], [[Tailandy]], [[Torkia]], [[Emirata Arabo Mitambatra]], ary [[Vietnamy]].

Marihina fa any [[Taioàna|Taiwan]], ny 25 Desambra dia ankalazaina amin' ny maha &quot;Andron' ny Lalàmpanorenana&quot; azy fa tsy andro tsy fiasana ôfisialy. Any [[Pakistàna]] dia andro tsy fiasana ny 25 Desambra, saingy tsy natao hankalazana ny Krismasy fa ho an' ny fitsingerenan' ny andro nahaterahan' i [[Muhammad Ali Jinnah]], mpanorina an' i Pakistàna.
=== Firenena tsy manao ny andro Noely ho andro tsy fiasana ===
Indreto ny firenena miisa 14 tsy ankalazana ny andro Noely sady tsy manao azy ho andro tsy fiasana.

I [[Afganistàna]], i [[Aljeria|Alzeria]], i [[Botàna]], i [[Kôrea Avaratra]], i [[Libia]], i [[Maoritania]], ny [[Repoblika Arabo Saharaoy Demôkratika|Repoblika Demôkratika Arabo Sahraoy]], i [[Arabia Saodita]], i [[Sômalia]], i [[Tajikistàna]], i [[Tonizia]], i [[Torkmenistàna]], i [[Ozbekistàna]], ary i [[Iemena]] dia tsy manao ny Noely na Krismasy ho andro tsy fiasana.

== Jereo koa ==

=== Fety kristiana ===

* [[Paska]]

* [[Pentekôsta]] na [[Pentekôty]]
* [[Advento]] na [[Advento|Fiaviana]]
* [[Epifania]]

=== Olona ===

* [[Magy]] na [[Magy|Majy]]
* [[Magy ao amin' ny Baiboly|Magy ao amin' ny Baboly]]
* [[Anjely]]
* [[Maria (renin' i Jesoa)|Maria]]
* [[Jôsefa (vadin' i Maria)|Jôsefa]]
* [[Elizabeta (renin' i Joany)|Elizabeta]]
* [[Zakaria (rain' i Joany)|Zakaria]]
* [[Herôda Lehibe|Herôda]]

=== Hafa ===

* [[Tetiandro litorjika kristiana|Taom-piangonana]]
* [[Fahaterahan' i Jesoa]]

== Loharano sy famarihana ==</text>
      <sha1>3s3n8y8itu7cltxj9rmvm3ltobm6u0h</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1092965</id>
      <parentid>1092957</parentid>
      <timestamp>2024-12-17T08:25:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <comment>/* Lasa fety kristiana taty aoriana */ Tsipelina</comment>
      <origin>1092965</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="25838" sha1="bswpvepvlouudjr22bwr8pts6yn5okj" xml:space="preserve">[[Sary:The_visit_of_the_wise-men.jpg|vignette|345x345px|Famangian' ny [[Magy]]]]
Ny '''Noely''' na '''Krismasy''' dia andro firavoravoana [[Kristianisma|kristiana]] izay ankalazana sy ahatsiarovana ny [[Fahaterahan' i Jesoa|nahaterahan' i Jesoa Kristy]]. Aorian' ny [[Paska]] (na [[Paska|Paka]]) dia ny Noely no andro fety manan-danja indrindra amin' ny [[Tetiandro litorjika kristiana|alimanakan' ny ankamaroan' ny fiangonana kristiana]]. Tsy fitsingerenan' ny [[andro nahaterahan' i Jesoa]] anefa ny andron' ny Noely anefa fa daty nifanarahana fotsiny hanaovana ny fankalazana. Mankalaza Noely amin' ny 24 sy 25 Desambra ny [[Katôlisisma|fiangonana katôlika]] sy ny [[Prôtestantisma|fiangonana prôtestanta]]. Mankalaza ny nahaterahan' i Jesoa amin' ny andron' ny [[Epifania]] amin' ny volana Janoary ny [[Kristianisma ôrtôdôksa|fiangonana ôrtôdôksa]].

Tsy misy soratra ao amin' ny [[Baiboly]] izay mandidy ny fankalazana ny Noely. Noho izany dia misy ny fiangonana mankalaza ary misy koa ny tsy mankalaza izany. Ankehitriny dia maro ny olona mankalaza ny Noely na Krismasy nefa tsy mampifandray izany amin' ny resaka fivavahana.

Tamin' ny taonjato faha-4 no nanombohan' ny fankalazana ny Noely izay niely tsikelikely eran' i [[Eorôpa]] sy manerana ny tany lemaka manodidina ny [[Ranomasina Mediteranea]]. Izany fety fankalazana ny [[fahaterahan' i Jesoa]] izany dia nihanisolo ny fety maro manam-pifandaisana amin' ny andro manodidina ny 21 na 22 Desambra, toy ny fety [[Vahoaka jermanika|jermanika]] atao hoe ''[[Yule]]'', ny fetin' i [[Mitra (andriamanitra)|Mitra]] (''jereo'' [[mitraisma]]), ny [[Satornaly]] [[Rôma Taloha|rômana]], sns. Naseho ho toy ny masoandron' ny fahamarinana ao amin' ny andro vaovao i Jesoa Kristy, ka manokatra ny [[taona litorjika]] amin' ny fotoana anaovana ny [[lamesa]] misasaka alina ny fahaterahany.

Niaingan' ny famoronana zavakanto nandritra ny taonjato maro ny fitantarana ny nahaterahan' i Jesoa araka ny [[Evanjely]] ([[hosodoko]], [[sokitra]], [[mozika]], [[Haisoratra|asa soratra]]) izay nohamafisin' ny fielezan' ny fampiasana ny tranon' omby sy ny fandrian-jazakely, nefa tafiditra ao koa ny fombafomba sy zavatra isan-karazany manam-pifandraisana amin' ny fety tsy kristiana tany aloha. Nomena haja nanomboka tamin' ny taonjato faha-16 sady tafiditra any am-piangonana ny [[hazokesika]], izay mariky ny [[zavaboary]] velona misedra ny [[ririnina]], nampiasain' ny [[vahoaka jermanika]] sy ny vahoaka any amin' ny [[Eorôpa Avaratra|ilany avaratr' i Eorôpa]]. Ankehitriny dia lasa famantarana ny fotoana ankalazana ny faran-taona ny [[Hazon' ny Noely|hazo Noely]], niaraka amin' ny fihen-danjan' ny fivavahana kristiana ao Eorôpa amin' izao andro izao. Nameno izany fivoarana izany ilay fanao ahitana an' i [[Dadabe Noely]], izay niely eran' izao tontolo izao tamin' ny taonjato faha-20, ka nanampy singa ivelan' ny fivavahana ao amin' ity fety kristiana ity, izay mitodika kokoa any amin' ny ankizy sy ny fianakaviana ary ny fanomezana.

Iray amin' ny fetim-pahaterahana ankalazain' ny Eglizy katôlika ny Noely, ny roa hafa dia ny fahaterahan' i [[Joany Batista]] (24 Jona) sy ny [[Fahaterahan' i Maria (fety kristiana)|fahaterahan' i Masina Maria]] (8 Septambra).

== Fiforonan-teny ==

=== Ny teny hoe ''Noely'' ===
Ny teny hoe ''noely'' dia avy amin' ny [[teny frantsay]] hoe ''noël'', izay avy amin' ny [[Fiteny latina|teny latina]] hoe ''natalis'' midika hoe &quot;momba ny fahaterahana&quot;. Iray fototra amin' ny teny maro ao amin' ny [[fiteny rômana]] (frantsay; ''noël'', [[Fiteny italiana|italiana]]: ''natale'', [[Fiteny ôksitana|ôksitana]]: ''nadal'' na ''nadau'', [[Fiteny katalàna|katalana]]: ''nadal'', [[Fiteny portogey|pôrtogey]]: ''natal'', sns) ny io teny io. Ny [[mpamari-toetra]] [[Fiteny latina|latina]] hoe ''natalis'' izay midika hoe &quot;momba ny fahaterahana&quot; (avy amin' ny teny hoe ''natus'' &quot;teraka&quot;, &quot;ateraka&quot;), izay nakambana tamin' ny teny latina hoe ''dies'' &quot;andro&quot; tao amin' ny fitenenana hoe ''natalis dies'' &quot;andro nahaterahana&quot;. Na dia avy amin' ny teny frantsay ny teny hoe ''Noely'' dia tsy ny [[Katôlisisma eto Madagasikara|Katôlika malagasy]] ihany no mampiasa azy eto [[Madagasikara]].

=== Ny teny hoe ''Krismasy'' ===
Ny teny hoe ''Krismasy'' na ''Kirisimasy'' dia fanagasiana ny [[Fiteny anglisy|teny anglisy]] hoe ''Christmas'' izay fanafohezana ny hoe ''Christ's mass''. Nosoratana tamin' ny teny anglisy tranainy hoe ''Crīstesmæsse'' io teny io tamin' ny taona 1038 ary ''Cristes-messe'' tamin' ny taona 1131. Ny teny hoe ''Crīst'' (izay miova hoe ''Crīstes'' raha milaza tompomn-javatra) dia avy amin' ny [[Fiteny grika|teny grika]] hoe ''Χριστός / Khrīstos,'' izay fandikana ny [[Fiteny hebreo|teny hebreo]] hoe מָשִׁיחַ / ''Māšîaḥ'' (izay midika hoe &quot;voahosotra&quot;, &quot;mesia&quot;). Ny teny hoe ''mæsse'' kosa dia avy amin' ny teny latina hoe ''missa'', izay midika hoe &quot;fankalazana&quot;, izay nanondroana ny fankalazana ny [[eokaristia]] na ny [[fanasan' ny Tompo]] (&quot;fankalazana an' i Kristy&quot; na &quot;lamesan' i Kristy&quot;). Ny [[Prôtestantisma eto Madagasikara|Prôtestanta malagasy]] no tena mampiasa ny teny hoe ''Krismasy'' na ''Kirisimasy''.

== Ny fahaterahan' i Jesoa Kristy ==
Tantaraina ao amin' ny [[Filazantsara araka an' i Matio|Evanjelin' i Matio]] sy ny [[Filazantsara araka an'i Lioka|an' i Lioka]] ny [[Fahaterahan' i Jesoa|fahaterahan' i Jesoa Kristy]] izay ankalazaina amin' ny Noely na Krismasy. Samy mitantara izy roa ireo fa naterak' i [[Maria (renin' i Jesoa)|Maria Virjiny]] tao [[Betlehema]] i Jesoa.

=== Fitantarana ao amin' ny Vaovao Mahafaly araka an' i Lioka ===
Mitantara ny Evanjelin' i Lioka fa nandeha avy tany [[Nazareta]] hankany [[Betlehema]] i [[Jôsefa (vadin' i Maria)|Jôsefa]] sy i [[Maria (renin' i Jesoa)|Maria]] mba hosoratana anarana tamin' ny fanisam-bahoaka natao tany, ary teraka tao i Jesoa sady nampandrina tanatin' ny fihinanam-bilona. Nisy [[anjely]] nanambara fa ho mpamonjy ny olona rehetrai Jesoa, ary nisy koa mpiandry ondry tonga nitsaoka azy.

=== Fitantarana ao amin' ny Vaovao Mahafaly araka an' i Matio ===
Nanampy kosa ny [[Filazantsara araka an' i Matio|Evanjelin' i Matio]] fa nisy [[Magy ao amin' ny Baiboly|Magy]] (na Majy) nanaraka kintana iray izay nizotra nankany [[Betlehema]], sady nitondra fanomezana ho an' i Jesoa zazakely izay teraka ho mpanjakan' ny [[Jiosy]]. Nampamonoin' ny mpanjaka [[Herôda Lehibe|Herôda]] ny zaza rehetra latsaky ny roa taona tao Betlehema, nefa efa nandositra tany [[Ejipta tamin' ny Andro Taloha|Ejipta]] i [[Jôsefa (vadin' i Maria)|Jôsefa]] sy i [[Maria (renin' i Jesoa)|Maria]] ary ny zazakely, ka rehefa niverina avy any izy ireo dia nankay [[Nazareta]].

== Tantaran' ny Noely ==
[[Sary:Albert_Chevallier_Tayler_-_The_Christmas_Tree_1911.jpg|vignette|''[[Hazon' ny Noely|Hazo noely]] tamin' ny taona 1911'', sary nataon' i Albert Chevallier Tayler, 1911.|250x250px]]
Tsy voalazan' ny [[Baiboly]] ho nankalaza Noely ny [[Kristianina|Kristiana]] tany am-piandohana.

=== Fety heverina fa nipoirany ===
Talohan' ny naha kristiana ny [[Tontolo Tandrefana|Tandrefana]] dia nantsoina hoe ''Dies Natalis Solis Invicti'' (&quot;Andro Nahaterahan' ny Masoandro Tsy Resy&quot;) ny datin' ny 25 Desambra. Anisan' ny [[Andriamanitra (ankapobeny)|andriamanitry]] ny Rômana i [[Masoandro Tsy Resy|Sol Invictus]] (&quot;[[Masoandro Tsy Resy]]&quot;) tamin' izany. Tamin' ny nanjakan' ny emperora rômana [[Aoreliano (emperora rômana)|Aoreliano]] (frantsay: ''Aurélien'') (taona 270–275) dia nataony ho andro firavoravoana lehibe hankalazana ny nahaterahan' io [[andriamanitra masoandro]] io ny 25 Desambra. Mifanandrify amin' ny andro nahaterahan' ny andriamanitra rômana taloha [[Mitra (andriamanitra)|Mitra]] (izay azony avy any [[Persia]]) io daty io, koa noho izany dia nankalazana miaraka ny fetin' ireo andriamanitra roa ireo. Fetin' ny fandresen' ny mazava ny haizina izany.

Ity firavoravoana ity dia nanaraka ny [[Sinkretisma|fampiharoharoam-pivavahana]] nataon' i [[Kônstantino I|Kônstantino]] izay nanendry an' io 25 Desambra io hiarahan' ny [[Kristianisma|Kristiana]] sy ny [[Jentilisa]] ([[Jentilisa|Jentily]]) na ny mpanompo sampy samy tsy hiasa amin' io andro io&lt;ref&gt;&lt;small&gt;&quot;Noël&quot;, in ''Encyclopædia Universalis'', 1996, CD-ROM&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

=== Lasa fety kristiana taty aoriana ===
[[Sary:Charles_Le_Brun.jpg|vignette|266x266px|''Ny fahaterahan' ny Mpamonjy'', sary nataon' i Charles Le Brun, 1689]]
Rehefa lasa kristiana ny kolontsaina [[Tontolo Tandrefana|tandrefana]] dia nisy didim-panjakana nivoaka tany [[Tesalônika]] nandrara ny fanompoam-pivavahan' ny [[Jentilisa]] na [[Jentilisa|Jentily]] ka ny Kristiana irery ihany no nankalaza sy lasa tompon' io fety io. Tsy milaza na ny taona na ny andro nahaterahan' i [[Jesoa|Jesoa Kristy]] ny [[Filazantsara]] (na [[Filazantsara|Vaovao Mahafaly]]) [[Filazantsara kanônika|efatra]]. I [[Ôrigenesy avy any Aleksandria|Ôrigenesy]] (frantsay: ''Origène'') dia anisan' ireo izay tsy nanaiky ny fankalazana ny Noely. Tsy nankalazaina ho fety kristiana izany raha tsy afaka taonjato telo taty aorian’ ny nahaterahan' i Jesoa Kristy. I [[Hipôlito (mpanoratra)|Hipôlito avy any Rôma]] (frantsay: ''Hyppolyte de Rome'') no nilaza fa teraka 25 Desambra i Jesoa, raha nanao ny hevitenin' ny [[Bokin' i Daniela]] izy tamin' ny taona 204.

Tamin' ny taonjato faha-17 ny firenena nandray ny fivavahana vokatry ny [[Fanavaozam-piangonana|refôrmasiôna]] (na refôrma, fanavaozam-piangonana) dia tsy nankasitraka ny fankalazana ny Noely izay heveriny ho mitovy endrika loatra amin' ny fetin' ny mpanompo sampy na ny fety katôlika. Noleferiny ihany izany taty aoriana ka lasa fanao ao aminy. Amin' izao fotoana izao dia mankalaza Noely ny ankamaroan' ny Kristiana. Toraka izany koa na ny tsy Kristiana izay manao azy ho fetim-pianakaviana fotsiny ka lasa betsaka ny fombafomba tsy misy ifandraisany amin' ny fivavahana kristiana izay ankalazany ny Noely.

== Daty ankalazana ny Noely ==

=== Fiangonana katôlika rômana sy fiangonana prôtestanta ===
Tamin' ny andron' ny papa [[Liberio (papa)|Liberio]] (frantsay: ''Libère'') (taona 352 – 356) dia noraiketina ho amin' ny 24 Desambra hariva sy 25 Desambra tontolo andro ny andro ankalazana ny nahaterahan' i Kristy. Ny [[Rain' ny Fiangonana]] (na [[Rain' ny Fiangonana|Aban' ny Eglizy]]) dia tsy nanohitra ny fisafidianana an' io daty io satria manamafy ny fahatongavan' ny [[Mesia]] izay nambara fa kintana miposaka (Lio. 1:78)&lt;ref&gt;&lt;small&gt;76 Ary ianao, ry zaza, dia hatao hoe mpaminanin'ny Avo Indrindra; Fa hialoha eo anatrehan'ny Tompo ianao hamboatra ny lalany. 77 Hanome ny olony ny fahalalam-pamonjena amin'ny famelana ny helony, 78 Noho ny halehiben'ny famindram-pon'Andriamanitsika, izay hiposahan'ny mazava avy any amin'ny avo ho antsika.(Lio. 1.76-78 - ''Ny Baiboly'')&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt; sady masoandron' ny fahamarinana, araka ny voalazan' ny mpaminany [[Bokin' i Malakia|Malakia]] (Mal. 3:20)&lt;ref&gt;&lt;small&gt;&quot;Ary hiposaka aminareo, izay matahotra ny anarako, ny Masoandron'ny fahamarinana, manana fanasitranana ao amin'ny tanany; ary hivoaka ianareo ka hifalihavanja toy ny zanak'omby mifahy&quot; (Malakia 3.20 - ''Ny Baiboly'')&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. I Kristy no ilay &quot;tena masoandro&quot; sy &quot;masoandro vaovao&quot; izay mamirapiratra eto amin' izao tontolo izao.

=== Fiangonana ôrtôdôksa sy fiangonana tatsinanana ===
Mankalaza Noely amin' ny 6 sy 7 Janoary, izay mifanadrify amin' ny fetin' ny [[Epifania]], ny [[Kristianisma ôrtôdôksa|Fiangonana ôrtôdôksa]]

== Ny Noely ao amin' ny tetiandro litorjika ==
Manarakaraka ny [[Advento]] (na [[Advento|Fiaviana]]) ny fizaràn-taon' ny Noely na Krismasy. Manomboka amin' ny harivan' ny 24 Desambra miaraka amin' ny Sasakalin' ny Noely (fiaretan-torin' ny Noely) ny andro roa ambin' ny folon' ny Noely tany aloha, ary mitohy hatramin' ny fetin' ny [[Epifania]]. Ny fari-potoan' ny Noely dia mitohy hatramin' ny Fetin' ny Batisan' i Kristy, izay ankalazaina amin' ny endrika ahalalana azy amin' izao fotoana izao amin' ny fombam-pivavahana rômana amin' ny Alahady aorian' ny 6 Janoary na ny Alatsinainy manaraka raha an' ny Epifania io Alahady io&lt;ref&gt;&lt;small&gt;[http://www.maternalheart.org/library/1962rubrics.pdf Code of Rubrics included in the 1962 Roman Missal], 72 (PDF)&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Talohan' ny taona 1970 dia nankalazaina amin' ny 13 Janoary io fety io, afa-tsy raha Alahadin' ny [[Ankohonana Masina]] izay ankalazaina sy asolo azy io 13 Janoary io. Hatramin' ny nanafoanana ny Valo andron' ny Epifania (na Ôktavan' ny Epifania) tamin' ny fanavaozana natao tamin' ny 1960 dia andron' ny Valo andron' ny Epifania ny 13 Janoary, izay manondro ny daty famaranana ny fizaràn-taona.

Araka ny fomba tranainy dia ny 2 Febroary no fifaranan' ny Noely, na Fetin' ny Fanehoana ny Tompo (fanehoana azy tany amin' ny [[Tempolin' i Jerosalema|tempoly]]), izay antsoina hoe koa Fetin' ny Fanazavana. Io fety io dia itantarana ny 40 andro fialan-tsasatr' i [[Maria (renin' i Jesoa)|Maria]] talohan' ny hidiovany sy hitondrany ny zanany haseho any amin' ny [[Tempolin' i Jerosalema]]&lt;ref&gt;&lt;small&gt;&quot;Feast of the Purification (Candlemas)&quot;. www.fisheaters.com.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. Ny [[Andro Antenatenany]] dia nanamarika ny andro anesorana ny haingon' ny Noely, anisan' izany ny [[hazon' ny Noely]] sy ny fampisehonana ny tantaran' ny Fahaterahan' ny Mpamonjy. Nihamaty ny fomba fanao izay manapitra ny Noely amin' ny fetin' ny Fanazavana, afa-tsy ao amin' ny faritra [[Fiteny espaniôla|miteny espaniôla]] eto amin' izao tontolo izao izay mbola manome lanja ny Fetin' ny Fanazavana ([[Fiteny espaniôla|espaniôla]]: ''Fiesta de la Candelaria'') sady fiafarana tsy ôfisialin' ny fizaràn-taon' ny Noely.

Ny fotsy no loko litorjika ampiasaina amin' ireo fotoan' ny Noely ireo.

== Ny hazon' ny Noely sy i Dadabe Noely ==

=== Ny hazon' ny Noely ===
[[Sary:Christmas Tree (1).jpg|vignette|261x261px|Hazon' ny Noely]]Hazo na sary hazo nohaingoina sy noravahana ao am-piangonana na any an-tokantrano na eny amoron-dalana na eny an-jaridaina ny [[hazon' ny Noely]] na [[Hazon' ny Noely|hazon' ny Krismasy]], mba hoenti-mankalaza ny Noely. Ny hazon' ny Noely, ankehitriny, dia ravahana amin' ny alalan' ny bolan' ny Noely sy girlandy tsotra, na miravaka jiro na [[labozia]] ary zavatra madinika isan-karazany fanaingoana, ahitana kintana maro, ka ny lehibe indrindra dia apetraka eny amin' ny tampon' ny hazon' ny Noely.[[Sary:Strasbourg_capitale_de_Noël_grand_sapin_2014_02.jpg|vignette|[[Hazon' ny Noely|Hazo Noely]] lehibe tao  [[Strasbourg]] tamin' ny taona 2014.|314x314px|ankavia]]
Ny [[zavamaniry]] atao hazon' ny Noely dia amidy efa avy notapahina na avarotra anaty tavy, ka ity farany ity dia azo avela ho velona mba hampiasaina amin' ny Noely manaraka. Misy koa ny manao hazon' ny Noely eny ivelan' ny trano: eny an-tokontany na ao an-jaridaina. Ny fampiasana hazon' ny Noely namboarina (vita amin' ny [[plastika]]) dia fomba iray ialana amin' ny fanapatahana hazo, nefa ny fampiasana izany dia tsy azo lazaina ho fomba anajana kokoa ny [[Tontolo iainana|tontolo iainanana]] raha mitaha amin' ny hazon' ny Noely voajanahary, noho ny fandotoana mety ateraky ny fanariana azy rehefa tsy azo ampiasaina intsony. Toy ny amin' ny Noely na Krismasy ihany dia tsy misy firesahana momba ny hazon' ny Noely ny ao amin' ny [[Baiboly]]. Izany anefa tsy mahasakana ny mpiaro io fomba io hanamarina azy amin' ny fampahatsiahivana andalana sasany ao amin' ny [[Baiboly]].

=== I Dadabe Noely ===
[[Sary:Papa Noel en la puerta de una jugueteria. Buenos Aires. Diciembre 2013..jpg|vignette|I [[Dadabe Noely]] eo am-baravaran' ny fivarotana kilalao; [[Buenos Aires]] ([[Arjentina|Arzantina]]), Desambra 2013.|247x247px]]
I [[Dadabe Noely]] dia rangahy iray tantarain' ny angano fa be volom-bava fotsy, bebe kibo, sariaka, mitafy mena misy morona volom-biby fotsy, ary mitondra fanomezana kilalao sy [[vatomamy]] ho an' ny ankizy hendry mandritra ny Noely na Krismasy. Mipetraka any amin' ny [[Tendrontany Avaratra]] izy, voahodidin' ny andiana [[elfa]] kely manamboatra kilalao. Noforonin' ilay mpanoratra amerikana Clement Clarke Moore (ao amin' ny tononkalony mitondrany lohateny hoe ''A Visit from St. Nicholas'' na ''The Night Before Christmas'') tamin' ny taona 1822 ny Dadabe Noely fantatra ankehitriny, tamin' ny alalan' ny fanambatambarany angano maromaro avy amin' ny vahoakan' ny firenena samihafa nifindra monina tany [[Etazonia]] izy, indrindra fa i [[Masindahy Nikôla|Masindahy Nikôlà]], izay atao amin' ny [[Fiteny hôlandey|teny hôlandey]] hoe ''Sinter Klaas''. Tamin' ny taona 1860 vao nanana ny endriny ahafantarana azy ankehitriny i Dadabe Noely tamin' ny alalan' ny sary nataon' i Thomas Nast.

== Fiangonana tsy mankalaza Noely ==
Tamin' ny taonjato faha-17, tao [[Angletera]], dia tsy nankalaza Noely ny [[Poritanisma|Poritana]] satria heveriny fa fetin' ny fahamamoana io fety io, sady zavatra noforonin' ny Katôlika, famantarana ety ivelany ho an' ny fanjakazakan' ny [[papa]]. Misy fiangonana sy sekta ary fikambanana ao amin' ny [[Hetsika famerenana amin' ny laoniny|hetsika restaorasiônista]] mandà ny fitandremana ny Krismasy noho ny antony ara-teôlôjia, anisan' izany:

* ny [[Vavolombelon' i Jehovah]];
* ny [[Fiangonan' i Jesoa Marina]] (''True Jesus Church'');
* ny [[Fiangonan' Andriamanitra (Andro Fahafito)]];
* ny [[Iglesia ni Cristo]] any [[Etazonia]] sy any [[Brezila]];
* ny [[Kôngregasiôna Kristiana any Brezila]];
* ny [[Kôngregasiôna Kristiana (pentekôtista)|Kôngregasiôna Kristiana any Etazonia]];
* ny [[jodaisma mesianika]];
* ny ankamaroan' ny [[Sabatarianisma|sabatariana]]: toy ny &quot;[[Fiangonan' i Jesoa Marina]]&quot; sy ny &quot;[[Fiangonan' Andriamanitra (Andro Fahafito)|Fiangonan' Andriamanitra (Andro fahafito)]]&quot;, ny [[Fiangonana Adventista Mitandrina ny Andro Fahafito]]; ny [[Armstrôngisma|Armstrôngita]];
* ny [[Fiangonana nohavaozina|fiangonana refôrme]] sy [[Fôndamentalisma kristiana|fondamentalista]] sasany manana faharesen-dahatra isan-karazany, toy ny [[Fiangonana Batisma Mahaleo Tena|Batista Mahaleo Tena]], mpikambana ao amin' ny [[Hetsiky ny Fanamasinana]], ny [[Pentekôtisma onitariana|Pentekôtista Apôstôlika]] (''Oneness Pentecotism'') ary ny [[Fiangonan' i Kristy]].

Tsy mankalaza Noely ny [[Vavolombelon' i Jehovah]] satria, amin' izy ireo dia tsy nodidian' i [[Jesoa]] ny fankalazana ny fahaterahany sady tsy fomba [[jiosy]] na kristiana ny fankalazana ny [[fitsingerenan' ny andro nahaterahana]] fa fomban' ny [[Jentilisa|mpanompo sampy]]&lt;ref&gt;&lt;small&gt;&quot;[https://www.jw.org/mg/vavolombelon-i-jehovah/fanontanian-ny-olona/nahoana-no-tsy-manao-krismasy/ Nahoana ny Vavolombelon’i Jehovah no Tsy Manao Krismasy?]&quot; Jw.org&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;&lt;small&gt;&quot;[https://www.jw.org/mg/fampianaran-ny-baiboly/fanontaniana/ny-baiboly-sy-ny-krismasy/ Inona no Lazain’ny Baiboly Momba ny Krismasy?]&quot;, Jw.org&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;&lt;small&gt;&quot;[https://www.jw.org/mg/zavatra-misy/gazety/wp20151201/zava-misy-rehefa-krismasy/ Inona no Maharatsy ny Krismasy?]&quot;, Jw.org&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;, ary ny Krismasy rahateo dia avy amin' ny fetin' ny mpanompo sampy. Tsy mankalaza Noely koa ny ''Grace Communion International'' (izay [[Evanjelisma|fiangonana evanjelika]])&lt;ref&gt;&lt;small&gt;[https://rcg.org/fr/brochures/ttooc-fr.html La véritable origine de Noël] [[https://archive.wikiwix.com/cache/index2.php?url=http%3A%2F%2Frcg.org%2Ffr%2Fbrochures%2Fttooc-fr.html archive]] - David C. Pack, L’Église de Dieu restaurée.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt; sy ny ''Christian Churches of God''&lt;ref&gt;&lt;small&gt;[http://french.ccg.org/s/p235.html Les Origines de Noël et des Pâques] [[https://archive.wikiwix.com/cache/index2.php?url=http%3A%2F%2Fwww.ccg.org%2Ffrench%2Fs%2Fp235.html#federation=archive.wikiwix.com&amp;tab=url archive]] - Les Églises Chrétiennes de Dieu (Christian Churches of God).&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

== Noely, andro fety na tsia, arakaraka ny firenena ==
Samy manana ny fandraisany ny andro Noely ny firenena eto amin' izao tontolo izao, ka ao ireo manao izany ho andro fety, ary ao ireo izay tsy manao izany ho andro fety. Nandray lafiny maro amin' ny endriky ny fankalazana ny Krismasy tsy ara-pivavahana, toy ny fanolorana fanomezana sy ny fanaingoana trano ary ny hazo krismasy, ny firenena toa an' i [[Japàna]], izay tsy manao ho andro tsy fiasana ho an' ny besinimaro ny Krismasy nefa ahitana Kristiana vitsy.

=== Firenena ankalazana ny Noely sy anaovana azy ho andro tsy fiasana ===
[[Sary:Countries that recognize Christmas as a Public Holiday.svg|vignette|323x323px|Sarintany maneho ny firenena ankalazana ny Krismasy, amin' ny 24/25 Desambra na ny 6/7 Janoary. Ny loko matroka dia manao ny andro Noely ho &quot;Andro fitsaharana&quot;.]]
Ankalazaina sy atao andro tsy fiasana ny Krismasy ao amina firenena miisa 163 sy fizaràn-tany miisa 2, ireto avy izany: 

[[Albania]], [[Alemaina]], [[Andôra]], [[Angôla]], [[Antigoa-sy-Barboda]], [[Arjentina|Arzentina]], [[Armenia]], [[Aostralia]], [[Aotrisy]], [[Bahamasy]], [[Bangladesy]], [[Barbady]], [[Bielôrosia]], [[Belzika]], [[Belizy]], [[Benîno]], [[Bôlivia]], [[Bôsnia-Herzegôvina]], [[Bôtsoana]], [[Brezila|Brezily]], [[Broney]], [[Bolgaria]], [[Borkina Fasô]], [[Borondy]], [[Danemarka]], [[Dôminika]], [[Timôro Atsinanana]], [[Ekoadôra]], [[Ejipta]], [[Salvadôro]], [[Ginea Ekoatôrialy]], [[Eritrea]], [[Estônia]], [[Esoatiny]], [[Etazonia]], [[Etiôpia]], [[Fanjakana Mitambatra]], [[Fijy]], [[Filipina]], [[Finlandy]], [[Frantsa]], [[Gabôna]], [[Gambia]], [[Ganà]], [[Grisy|Grisia]], [[Goatemala]], [[Ginea]], [[Ginea Bisao|Ginea-Bisao]], [[Grenady]], Guyana, [[Haitỳ|Haity]], [[Hôndorasy]], [[Hong Kong]] ([[Repoblika Entim-Bahoakan' i Sina|Sina]]), [[Hôngria]], [[Islandy]], [[India]], [[Indônezia]], [[Iràka]], [[Irlanda|Irlandy]], [[Italia]], [[Jamaîka|Jamaika]], [[Jeôrjia]], [[Jibotỳ|Jiboty]], [[Jôrdania]], [[Kamerona]], [[Kanada]], [[Kapvera]], [[Kazakstàna]], [[Kenia|Kenià]], [[Repoblikan' i Kipra|Kiprôsy]] (na [[Repoblikan' i Kipra|Sipra]]), [[Kiribaty]], [[Kirgizistàna]], [[Kiobà]], [[Kôlômbia]], [[Kôsta Rika]], [[Kôrea Atsimo]], [[Kôsôvô]], [[Kôtidivoara]], [[Krôasia|Krôatia]], [[Letônia]], [[Libàna]], [[Lesôtô]], [[Liberià]], [[Liktenstaina]], [[Litoania]], [[Loksemborga]], [[Makao (Sina)]], [[Madagasikara]], [[Malaoỳ|Malaoy]], [[Malezia|Malaizia]], [[Malỳ|Maly]], [[Malta]], [[Nosy Marsaly]], [[Maorisy]], [[Meksika]], [[Mikrônezia]], [[Môldavia]], [[Mônakô]], [[Môntenegrô]], [[Môzambika]], [[Mianmara]], [[Namibia]], [[Naoro]], [[Nepaly]], [[Nederlandy]], [[Zelandy Vaovao]], [[Nikaragoa]], [[Nizera]], [[Nizerià]], [[Masedônia Avaratra|Makedônia Avaratra]], [[Nôrvezy]], [[Oganda]], [[Okraina]], [[Orogoay]], [[Palaô]], [[Palestina]], [[Panama|Panamà]], [[Papoazia-Ginea-Vaovao]], [[Paragoay]], [[Però|Pero]], [[Pôlônia]], [[Pôrtogaly]], [[Repoblika Demôkratikan' i Kôngô]], [[Repoblika Dôminikana]], [[Repoblikan' i Kôngô]], [[Repoblikan' i Afrika Afovoany]], [[Romania]], [[Rosia]], [[Roanda]], [[Santa-Kity-sy-Nevisy|Santa Kity-sy-Nevisy]], [[Santa Losia]], [[Santa-Vinsanta-sy-Grenadina]], [[Samôa]], [[San-Marîno|San-Marînô]], [[Saô Tôme e Prinsipe]], [[Senegaly]], [[Serbia]], [[Seisely]], [[Siera Leôna]], [[Singaporo]], [[Silia|Sily]], [[Slôvakia]], [[Slôvenia]], [[Nosy Sôlômôna]], [[Afrika Atsimo]], [[Espaina]], [[Srilanka]], [[Sodàna]], [[Sodàna Atsimo]], [[Sorinama]], [[Soeda]], [[Soisa]], [[Siria]], [[Tanzania]], [[Tôgô]], [[Tônga]], [[Trinite-sy-Tôbagô]], [[Tovalo]], [[Tsady]], [[Tsekia]], [[Vanoato]], [[Vatikàna|Vatikana]], [[Venezoela]], [[Zambia]], [[Zimbaboe]]. 

=== Firenena ankalazana ny Noely nefa tsy manao azy ho andro tsy fiasana ===
[[Sary:Map of Countries that do not recognize Christmas as Public Holiday.svg|vignette|Manja matroka: firenena tsy manao ny Krismasy amin' ny 25 Desambra na 7 Janoary ho andro tsy fiasana. Manja tanora: firenena tsy manao ny Krismasy ho andro tsy fiasana ho an' ny daholobe, fa nefa manome alalana ny fankalazana an' ilay fety.|345x345px]]
Indreto ny firenena miisa 21 ankalazana ny Noely nefa tsy manao azy ho andro tsy fiasana: [[Azerbaijàna]], [[Bareina]], [[Kambôdia]], [[Repoblika Entim-Bahoakan' i Sina|Sina]], [[Kômôro]], [[Iràna]], [[Israely]], [[Japàna]], [[Kôety|Kôeity]], [[Laôsy]], [[Maldiva]], [[Môngôlia]], [[Marôka]], [[Ômàna]], [[Pakistàna]], [[Katara]], [[Tailandy]], [[Torkia]], [[Emirata Arabo Mitambatra]], ary [[Vietnamy]].

Marihina fa any [[Taioàna|Taiwan]], ny 25 Desambra dia ankalazaina amin' ny maha &quot;Andron' ny Lalàmpanorenana&quot; azy fa tsy andro tsy fiasana ôfisialy. Any [[Pakistàna]] dia andro tsy fiasana ny 25 Desambra, saingy tsy natao hankalazana ny Krismasy fa ho an' ny fitsingerenan' ny andro nahaterahan' i [[Muhammad Ali Jinnah]], mpanorina an' i Pakistàna.
=== Firenena tsy manao ny andro Noely ho andro tsy fiasana ===
Indreto ny firenena miisa 14 tsy ankalazana ny andro Noely sady tsy manao azy ho andro tsy fiasana.

I [[Afganistàna]], i [[Aljeria|Alzeria]], i [[Botàna]], i [[Kôrea Avaratra]], i [[Libia]], i [[Maoritania]], ny [[Repoblika Arabo Saharaoy Demôkratika|Repoblika Demôkratika Arabo Sahraoy]], i [[Arabia Saodita]], i [[Sômalia]], i [[Tajikistàna]], i [[Tonizia]], i [[Torkmenistàna]], i [[Ozbekistàna]], ary i [[Iemena]] dia tsy manao ny Noely na Krismasy ho andro tsy fiasana.

== Jereo koa ==

=== Fety kristiana ===

* [[Paska]]

* [[Pentekôsta]] na [[Pentekôty]]
* [[Advento]] na [[Advento|Fiaviana]]
* [[Epifania]]

=== Olona ===

* [[Magy]] na [[Magy|Majy]]
* [[Magy ao amin' ny Baiboly|Magy ao amin' ny Baboly]]
* [[Anjely]]
* [[Maria (renin' i Jesoa)|Maria]]
* [[Jôsefa (vadin' i Maria)|Jôsefa]]
* [[Elizabeta (renin' i Joany)|Elizabeta]]
* [[Zakaria (rain' i Joany)|Zakaria]]
* [[Herôda Lehibe|Herôda]]

=== Hafa ===

* [[Tetiandro litorjika kristiana|Taom-piangonana]]
* [[Fahaterahan' i Jesoa]]

== Loharano sy famarihana ==</text>
      <sha1>bswpvepvlouudjr22bwr8pts6yn5okj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Tena Fiangonan'i Jesoa</title>
    <ns>0</ns>
    <id>285408</id>
    <redirect title="Fiangonan&#039; i Jesoa Marina" />
    <revision>
      <id>1092961</id>
      <parentid>1067047</parentid>
      <timestamp>2024-12-17T00:44:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Xqbot</username>
        <id>802</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Rôbô : mamaha olam-pihodinana mankany amin'i [[Fiangonan' i Jesoa Marina]]</comment>
      <origin>1092961</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="41" sha1="hn9jxsjesug9vpjdkp6wxm4wryjb5i1" xml:space="preserve">#FIHODINANA [[Fiangonan' i Jesoa Marina]]</text>
      <sha1>hn9jxsjesug9vpjdkp6wxm4wryjb5i1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Lago de Serra da Mesa</title>
    <ns>0</ns>
    <id>290198</id>
    <revision>
      <id>1092963</id>
      <parentid>1092903</parentid>
      <timestamp>2024-12-17T05:25:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>EmausBot</username>
        <id>2486</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Nanala rohy interwiki 1 izay efa omen'i [[:mg:w:Wikipedia:Wikidata|Wikidata]] eo amin'i [[d:Q18630700]]</comment>
      <origin>1092963</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1237" sha1="g12dq4n1ydzov8bb2p6y34d4j79umhl" xml:space="preserve">{{Coord|14|06|S|48|17|E}}
[[File:Serra da Mesa (4886884984).jpg|thumb|Serra da Mesa]]
'''Lago de Serra da Mesa''' dia farihy ao amin'ny faritany ao [[Goiás]] ao amin'ny {{Brazila}}. Tohodrano mamely ny [[Rio Tocantins]] no namoronana azy. Ny fitahirizana dia fahadimy lehibe indrindra amin'ny velarantanin'ny 1.784 km² ary ny fitahirizana lehibe indrindra any [[Brezila]] amin'ny lafin'ny 54,4 miliara m³.

Ny fiompiana trondro koa dia atao ao anatin’ny fitahirizana.

Ny Lago Serra da Mesa dia miitatra manerana ireto kaominina manaraka ireto:

*[[Minaçu]] - misy faritra tondra-drano mirefy 47,7 km² (ampahany lalina indrindra amin'ny Farihy sy toerana misy ny Ozinina Hydroelectrique Serra da Mesa);
*[[Campinaçu]] - misy velaran-tany 332,3 km²;
*[[Colinas do Sul]] - misy faritra tondra-drano 68,5 km²;
*[[Niquelândia]] - manana velaran-tany 1 018,7 km² (tanàna misy faritra tondraka be indrindra);
*[[Campinorte]] - misy faritra tondra-drano 3,5 km²;
*[[Uruaçu]] - misy velaran-tany 277,5 km²;
*[[São Luís do Norte]] - misy faritra tondra-drano 0,5 km²;
*[[Barro Alto (Goiás)]] - misy faritra tondra-drano mirefy 35,8 km².


{{Commonscat|Serra da Mesa Dam}}

[[Sokajy:Farihy ao Goiás]]
[[Sokajy:Rio Tocantins]]</text>
      <sha1>g12dq4n1ydzov8bb2p6y34d4j79umhl</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Claude II le Gothique</title>
    <ns>0</ns>
    <id>290204</id>
    <redirect title="Klaodio II Gôtika" />
    <revision>
      <id>1092962</id>
      <parentid>1092918</parentid>
      <timestamp>2024-12-17T00:44:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Xqbot</username>
        <id>802</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Rôbô : mamaha olam-pihodinana mankany amin'i [[Klaodio II Gôtika]]</comment>
      <origin>1092962</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="34" sha1="bjg7rghjtufxhmrpqgakluc4xcxsxrq" xml:space="preserve">#FIHODINANA [[Klaodio II Gôtika]]</text>
      <sha1>bjg7rghjtufxhmrpqgakluc4xcxsxrq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Tena Fiangonan' i Jesoa</title>
    <ns>0</ns>
    <id>290208</id>
    <redirect title="Fiangonan&#039; i Jesoa Marina" />
    <revision>
      <id>1092929</id>
      <timestamp>2024-12-16T12:17:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <comment>nanova ny anaran'i [[Tena Fiangonan' i Jesoa]] ho [[Fiangonan' i Jesoa Marina]] i Thelezifor</comment>
      <origin>1092929</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="41" sha1="hn9jxsjesug9vpjdkp6wxm4wryjb5i1" xml:space="preserve">#FIHODINANA [[Fiangonan' i Jesoa Marina]]</text>
      <sha1>hn9jxsjesug9vpjdkp6wxm4wryjb5i1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kôngregasiôna Kristiana any Brezila</title>
    <ns>0</ns>
    <id>290209</id>
    <revision>
      <id>1092931</id>
      <timestamp>2024-12-16T12:29:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <comment>Fiangonana pentekôtista any Brezila</comment>
      <origin>1092931</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="433" sha1="a6upxjqxzp4p0a69y36se2mmi56b46g" xml:space="preserve">[[Sary:CCB Brás (cropped).jpg|vignette|295x295px|Ny ''Congregação Cristã no Brasil'']]
Ny '''Kôngregasiôna Kristiana any Brezila''' dia fiangonana naorin' ny misiônera italiana-amerikana Luigi Francescon (1866–1964), tao anatin' ny hetsika [[Kôngregasiôna Kristiana (pentekôtisma)|Kôngregasiôna Kristiana]] lehibe kokoa. Amin' ny [[Fiteny pôrtogey|teny pôrtogey]] izy dia atao hoe ''Congregação Cristã no Brasil''.</text>
      <sha1>a6upxjqxzp4p0a69y36se2mmi56b46g</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kôngregasiôna Kristiana (pentekôtista)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>290210</id>
    <revision>
      <id>1092933</id>
      <timestamp>2024-12-16T12:37:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <comment>Fikambanana iraisam-pirenena tsy miankina amin' ny antokom-pivavahana nifototra tamin' ny fifohazam-panahy pentekôtista italiana tany Chicago</comment>
      <origin>1092933</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="555" sha1="ck7e27z4ev1t91q2b0zu4u2xxkrvxg9" xml:space="preserve">Ny '''Kôngregasiôna Kristiana''' dia fikambanana iraisam-pirenena tsy miankina amin' ny antokom-pivavahana misy ireo fivoriambe izay nifototra tamin' ny fifohazam-panahy pentekôtista italiana tany [[Chicago]], izay nanomboka tamin' ny taona 1907. Ahitana izany, ohatra, ny any [[Brezila]], ny any [[Arjentina|Arzantina]], ny any [[Paragoay]], ny any [[Etazonia]], ny any [[Môzambika]], ny any [[Italia]], ny any [[Pôrtogaly]] ary ny any [[Irlanda|Irlandy]]. Manodidina ny 3 tapitrisa eo ny mpikambana, ka ny 2,5 tapitrisa amin'  izany dia ao Brezila.</text>
      <sha1>ck7e27z4ev1t91q2b0zu4u2xxkrvxg9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Armstrôngisma</title>
    <ns>0</ns>
    <id>290211</id>
    <revision>
      <id>1092934</id>
      <timestamp>2024-12-16T13:14:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <comment>Fampianarana sy fotopampianaran' i Herbert W. Armstrong</comment>
      <origin>1092934</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3740" sha1="n1s7zc7tjik83hmoj6wy4hk3rcbq26t" xml:space="preserve">Ny '''armstrôngisma''' dia fampianarana sy [[Foto-pampianarana|fotopampianaran]]' i Herbert W. Armstrong fony izy mpitarika ny Fiangonan' Andriamanitra Maneran-Tany ([[fiteny anglisy]]: ''Worldwide Church of God'' -- WCG). Ny fampianarany dia nambarany sy ny mpanara-dia azy fa ny Filazantsaran' ny Baiboly marina naverina amin' ny laoniny. Nilaza i Armstrong fa izany dia nasehon' Andriamanitra azy  nandritra ny fianarany ny [[Baiboly]]. Ny teny hoe ''Armstrôngita'' indraindray dia ampiasaina hilazana ny mpanaraka ny fampianaran' i Armstrong. Ny armstrôngisma sy ny Armstrôngita dia heverina ho manambany amin' ny ankapobeny ho an' ireo izay ampiharana azy, izay misafidy ny hoe mpikambana ao amin' ny Fiangonan' Andriamanitra (''Church of God -- COG''). Ireo fampianarana ireo koa dia notohanan' ny zanany lahy Richard David Armstrong (mandra-pahafatiny tamin' ny 1958) sy Garner Ted Armstrong (mandra-pahafatiny tamin' ny 2003) izay misy fiovana kely.

Ny fampianaran' i Herbert Armstrong dia mitovitovy amin' ny an' ny [[Milerisma|Milerita]] sy ny an' ny Fiangonan' Andriamanitra (Andro Fahafito) (anglisy: ''Church of God (Seventh Day)'', indraindray antsoina hoe &quot;COG7&quot; mba hanavahana azy amin' ny fiangonana mitovitovy anarana aminy antsoina hoe &quot;[[Fiangonan' Andriamanitra]]&quot; izay mivavaka amin' ny andro [[Alahady]] ary amin' ny ankapobeny dia mifikitra amin' ny fampianarana kristiana nentim-paharazana.), izay niavian' ny WCG ara-panahy sy ara-pandaminana. Ity fivavahana ity dia fifangaroan' ny [[Fôndamentalisma kristiana|fondamentalisma kristiana]] sy ny [[Antitrinitarisma|tsy finoana ny Trinite]] ary ny foto-pinoana sasany amin' ny [[jodaisma]] sy ny fampianarana momba ny [[Sabatan' ny fiangonana mitandrina ny andro fahafito|Sabatan' ny andro fahafito]]. I Armstrong tenany dia minisitra COG7 talohan' ny nanesorana azy tamin' ny maha minisitera azy tamin' ny fihaonambe tao Oregon ary nanesorana azy tsy ho anisan' ilay fiangonana noho ny fikatsahany handrava sy hanova ny fotopampianaran' ny COG7 efa niorina tao efa ela. Tamin' ny fararanon' ny taona 1937 no nesorin' ny fikambanan' ny Fiangonan' Andriamanitra ao Salem ny fahazoan' ny rahalahy Armstrong miasa. Ny antony nomen' ny Filankevitry ny Kônferabnsa Roa Ambin' ny Folo tao Oregon nataon'  ny Fiangonan' Andriamanitra, Andro faha-7 (COG7) ho an' ity hetsika nailihana an' i Herbert W. Armstrong ity, dia noho izy nampianatra sy nitandrina ny andro firavoravoana isan-taona. Ny tena antony anefa dia toa noho ny toe-tsainy tsy dia itena tia fiaraha-miasa. Nanomboka ny fanompoany manokana avy eo i Armstrong.

Nampianatra i Armstrong fa ny ankamaroan' ny fotopampianarana sy fampianarana fototra ao amin' ny [[kristianisma]] mahazatra dia mifototra amin' ny fomban-drazana, anisan' izany ny hevitra sy ny fombafomban' ny [[Paganisma|paganista]] (izany hoe ny [[sinkretisma]] ara-pivavahana), fa tsy ny [[Baiboly]] jodeô-kristiana. Niteraka resabe àry izany fampianarany izany. Fotoana fohy taorian' ny nahafatesan' i Armstrong tamin' ny taiona 1986, ny Fiangonan' Andriamanitra Maneran-Tany dia nanomboka nanavao ny finoany fototra momba ny hevitra sy ny fotopampianarana ary ny fanekem-pinoan' ny kristianisma mahazatra. Izany dia nahatonga ireo minisitra sy mpikambana maro nandao ny WCG mba hanorina na hiditra amin' ny fiangonana hafa, ka maro amin' izy ireo ny manohy mino sy mampianatra ny fotopampianaran' i Armstrong amin' ny ambaratonga iray na hafa. Tamin' ny taona 2009, ny WCG dia nanova ny anarany ho Grace Communion International (GCI). Amin' izao fotoana izao, ny fotopampianarana ôfisialin' ny GCI dia evanjelika mahazatra, na dia mbola misy minisitra sy mpikambana ao amin' ny GCI aza izay tsy manaiky tanteraka ny fiovana rehetra.</text>
      <sha1>n1s7zc7tjik83hmoj6wy4hk3rcbq26t</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Vorondolo eoraziana</title>
    <ns>0</ns>
    <id>290212</id>
    <revision>
      <id>1092936</id>
      <timestamp>2024-12-16T15:40:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2806:2F0:55C1:CC29:5895:A9CB:2E90:4E3E</ip>
      </contributor>
      <comment>Pejy noforonina tamin'ny « [[Sary:Bubo_bubo_3_(Martin_Mecnarowski).jpg|thumb|250px|Vorondolo eoraziana]]  Ny '''vorondolo eoraziana''' (Bubo bubo) dia karazana vorondolo, karazana [[vorona]] mipetraka any amin'ny ankamaroan'ny [[Eorazia]]. Anisan'ny karazana vorondolo lehibe indrindra izy io.  Ny vavy dia afaka mitombo hatramin'ny 75 sm (30 in), ary 188 santimetatra ny halavan'ny elany. Kely kely ny lahy. »</comment>
      <origin>1092936</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="381" sha1="nfmy5u2kw00jvcrk56ctfo4pd3e3l0i" xml:space="preserve">[[Sary:Bubo_bubo_3_(Martin_Mecnarowski).jpg|thumb|250px|Vorondolo eoraziana]]

Ny '''vorondolo eoraziana''' (Bubo bubo) dia karazana vorondolo, karazana [[vorona]] mipetraka any amin'ny ankamaroan'ny [[Eorazia]].
Anisan'ny karazana vorondolo lehibe indrindra izy io. 
Ny vavy dia afaka mitombo hatramin'ny 75 sm (30 in), ary 188 santimetatra ny halavan'ny elany. Kely kely ny lahy.</text>
      <sha1>nfmy5u2kw00jvcrk56ctfo4pd3e3l0i</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Vorondolo tranom-borona</title>
    <ns>0</ns>
    <id>290213</id>
    <revision>
      <id>1092938</id>
      <timestamp>2024-12-16T15:49:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2806:2F0:55C1:CC29:5895:A9CB:2E90:4E3E</ip>
      </contributor>
      <comment>Pejy noforonina tamin'ny « [[Sary:Tyto_alba_1_Luc_Viatour.jpg|thumb|250px]]  Ny '''vorondolo tranom-borona''' (Tyto alba) dia vorondolo miely indrindra eran-tany. Vorondolo antonony lehibe izy ireo ary lehibe ny lohany ary manana endrika endrika fo. Ny vorondolo kôsmopôlitana dia eken'ny ankamaroan'ny manam-pahefana. »</comment>
      <origin>1092938</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="293" sha1="ftn4bh3mtp24vb4xr77d6y3b54qnwia" xml:space="preserve">[[Sary:Tyto_alba_1_Luc_Viatour.jpg|thumb|250px]]

Ny '''vorondolo tranom-borona''' (Tyto alba) dia vorondolo miely indrindra eran-tany. Vorondolo antonony lehibe izy ireo ary lehibe ny lohany ary manana endrika endrika fo. Ny vorondolo kôsmopôlitana dia eken'ny ankamaroan'ny manam-pahefana.</text>
      <sha1>ftn4bh3mtp24vb4xr77d6y3b54qnwia</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1092939</id>
      <parentid>1092938</parentid>
      <timestamp>2024-12-16T15:49:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2806:2F0:55C1:CC29:5895:A9CB:2E90:4E3E</ip>
      </contributor>
      <origin>1092939</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="317" sha1="b03y9vvzkyrq1isl44nkttmm7kny5jl" xml:space="preserve">[[Sary:Tyto_alba_1_Luc_Viatour.jpg|thumb|250px|Vorondolo tranom-borona]]

Ny '''vorondolo tranom-borona''' (Tyto alba) dia vorondolo miely indrindra eran-tany. Vorondolo antonony lehibe izy ireo ary lehibe ny lohany ary manana endrika endrika fo. Ny vorondolo kôsmopôlitana dia eken'ny ankamaroan'ny manam-pahefana.</text>
      <sha1>b03y9vvzkyrq1isl44nkttmm7kny5jl</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Voronfitiavana</title>
    <ns>0</ns>
    <id>290214</id>
    <revision>
      <id>1092943</id>
      <timestamp>2024-12-16T16:57:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2806:2F0:55C1:CC29:5895:A9CB:2E90:4E3E</ip>
      </contributor>
      <comment>Pejy noforonina tamin'ny « [[Sary:Agapornis_roseicollis_-eating_grass_seeds-8.jpg|thumb|Voronfitiavana]]  Ny '''voronfitiavana''' no anarana mahazatra ho an'ny karazana ''Agapornis'', vondrona kely misy [[boloky]] ao amin'ny fianakaviana Psittacidae Tontolo Taloha. Amin'ireo karazana sivy amin'ny karazana, dia avy any amin'ny kaontinanta afrikanina avokoa izy rehetra, ary ny voronfitiavana volo fotsy dia avy amin'ny nosy [[Afrika|Afrikana]] eto [[Madagasikara]]. »</comment>
      <origin>1092943</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="439" sha1="c2r7a0crlsldbra8zkrif0cucn9zj99" xml:space="preserve">[[Sary:Agapornis_roseicollis_-eating_grass_seeds-8.jpg|thumb|Voronfitiavana]]

Ny '''voronfitiavana''' no anarana mahazatra ho an'ny karazana ''Agapornis'', vondrona kely misy [[boloky]] ao amin'ny fianakaviana Psittacidae Tontolo Taloha. Amin'ireo karazana sivy amin'ny karazana, dia avy any amin'ny kaontinanta afrikanina avokoa izy rehetra, ary ny voronfitiavana volo fotsy dia avy amin'ny nosy [[Afrika|Afrikana]] eto [[Madagasikara]].</text>
      <sha1>c2r7a0crlsldbra8zkrif0cucn9zj99</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Voromahery ankoay</title>
    <ns>0</ns>
    <id>290215</id>
    <revision>
      <id>1092946</id>
      <timestamp>2024-12-16T17:23:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2806:2F0:55C1:CC29:5895:A9CB:2E90:4E3E</ip>
      </contributor>
      <comment>Pejy noforonina tamin'ny « [[Sary:Buizerd-rh_20091021_002_(cropped).jpg|thumb|Voromahery ankoay]]  Ny '''Voromahery ankoay''' (Buteo buteo) dia [[vorona]] mpihaza salantsalany ka hatramin'ny lehibe izay manana faritra midadasika. Ny karazana ''Buteo'' dia ny fianakaviana Accipitridae. Na izany aza, ny ankoay avy any amin'ny faritra mangatsiaka kokoa amin'ny Ila Bolantany Avaratra sy ireo miompy any amin'ny ilany atsinanana amin'ny faritra misy azy dia mazàna mifindra monina mianatsimo... »</comment>
      <origin>1092946</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="546" sha1="op11y9peoqrqlozutpgvbampg7yzii7" xml:space="preserve">[[Sary:Buizerd-rh_20091021_002_(cropped).jpg|thumb|Voromahery ankoay]]

Ny '''Voromahery ankoay''' (Buteo buteo) dia [[vorona]] mpihaza salantsalany ka hatramin'ny lehibe izay manana faritra midadasika. Ny karazana ''Buteo'' dia ny fianakaviana Accipitridae. Na izany aza, ny ankoay avy any amin'ny faritra mangatsiaka kokoa amin'ny Ila Bolantany Avaratra sy ireo miompy any amin'ny ilany atsinanana amin'ny faritra misy azy dia mazàna mifindra monina mianatsimo mandritra ny ririnina any avaratra, ary maro no mandeha hatrany [[Afrika Atsimo]].</text>
      <sha1>op11y9peoqrqlozutpgvbampg7yzii7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Hitsikitsika peregrinina</title>
    <ns>0</ns>
    <id>290216</id>
    <revision>
      <id>1092950</id>
      <timestamp>2024-12-16T18:09:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2806:2F0:55C1:CC29:5895:A9CB:2E90:4E3E</ip>
      </contributor>
      <comment>Pejy noforonina tamin'ny « [[Sary:Falco_peregrinus_-_01.jpg|thumb|250px|Hitsikitsika peregrinina]]  Ny '''hitsikitsika peregrinina''' (Falco peregrinus), dia [[vorona]] mpihaza ao amin'ny fianakaviana Falconidae. Volom-borona lehibe miendrika [[goaika]], manana lamosina manga mivolombolamena, fotsy voasakana, ary mainty ny lohany. Ny hitsikitsika peregrinina dia malaza amin'ny hafainganam-pandehany. Mahatratra 320 km/ora mahery izy io mandritra ny fihazana fihazana (faingana haingam-pan... »</comment>
      <origin>1092950</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="527" sha1="kvh99pxpsvp98obvcnal4mx3rvskau0" xml:space="preserve">[[Sary:Falco_peregrinus_-_01.jpg|thumb|250px|Hitsikitsika peregrinina]]

Ny '''hitsikitsika peregrinina''' (Falco peregrinus), dia [[vorona]] mpihaza ao amin'ny fianakaviana Falconidae. Volom-borona lehibe miendrika [[goaika]], manana lamosina manga mivolombolamena, fotsy voasakana, ary mainty ny lohany. Ny hitsikitsika peregrinina dia malaza amin'ny hafainganam-pandehany. Mahatratra 320 km/ora mahery izy io mandritra ny fihazana fihazana (faingana haingam-pandeha), ka mahatonga azy ho biby haingana indrindra eto an-tany.</text>
      <sha1>kvh99pxpsvp98obvcnal4mx3rvskau0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Môa</title>
    <ns>0</ns>
    <id>290217</id>
    <revision>
      <id>1092954</id>
      <timestamp>2024-12-16T18:28:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2806:2F0:55C1:CC29:5895:A9CB:2E90:4E3E</ip>
      </contributor>
      <comment>Pejy noforonina tamin'ny « [[Sary:Giant_Haasts_eagle_attacking_New_Zealand_moa.jpg|thumb|Môa]]  Ny '''Môa''' (''Dinornithidae'') dia vondron'ireo [[vorona]] tsy manidina efa lany tamingana taloha tany [[Zelandy Vaovao]]. Nandritra ny faran'ny Plistôzena - Hôlôzena dia nisy karazany sivy (tamin'ny genera enina). Ny karazany roa lehibe indrindra, ''Dinornis robustus'' sy ''Dinornis novaezelandiae'', dia nahatratra 3,6 metatra teo ho eo ny haavony ary mivelatra ny hatony, ary milanja... »</comment>
      <origin>1092954</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="492" sha1="060dejkqc2nyrhl6su37ivxzaua3n4a" xml:space="preserve">[[Sary:Giant_Haasts_eagle_attacking_New_Zealand_moa.jpg|thumb|Môa]]

Ny '''Môa''' (''Dinornithidae'') dia vondron'ireo [[vorona]] tsy manidina efa lany tamingana taloha tany [[Zelandy Vaovao]]. Nandritra ny faran'ny Plistôzena - Hôlôzena dia nisy karazany sivy (tamin'ny genera enina). Ny karazany roa lehibe indrindra, ''Dinornis robustus'' sy ''Dinornis novaezelandiae'', dia nahatratra 3,6 metatra teo ho eo ny haavony ary mivelatra ny hatony, ary milanja 230 kilao (510 lb) eo ho eo.</text>
      <sha1>060dejkqc2nyrhl6su37ivxzaua3n4a</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Fiangonana Batisma Mahaleo Tena</title>
    <ns>0</ns>
    <id>290218</id>
    <revision>
      <id>1092959</id>
      <timestamp>2024-12-16T18:45:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <comment>Kôngregasiôna kristiana</comment>
      <origin>1092959</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="478" sha1="n6cotgghtq3ly5y14q1bks7k7rwmm9i" xml:space="preserve">Ny '''Fiangonana Batista Mahaleo Tena''' (antsoina koa hoe '''Batista''' '''Mahaleo Tena Fondamentaly''' na '''Fiangonana Batistan' ny Baiboly''') dia kôngregasiôna kristiana, amin' ny ankapobeny mitazona ny finoana batista mpandala ny nentin-drazana ([[Fôndamentalisma kristiana|fondamentalista]], voalohany indrindra). Na dia misy aza ny fiangonana batista mahaleo tena mandà ny hikambana amin' ny antokom-pinoana batista, dia nisy fiangonana batista mahaleo tena niorina.</text>
      <sha1>n6cotgghtq3ly5y14q1bks7k7rwmm9i</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Dinika:Faribolana Sandratra</title>
    <ns>1</ns>
    <id>290219</id>
    <revision>
      <id>1092960</id>
      <timestamp>2024-12-16T19:51:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>41.74.213.151</ip>
      </contributor>
      <comment>/* Antsa tononkalo */ fizarana vaovao</comment>
      <origin>1092960</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="128" sha1="6on8scqdyi32jblw0h7rkz2xse8kjka" xml:space="preserve">== Antsa tononkalo ==

￼solofo jose [[Manokana:Fandraisan'anjara/41.74.213.151|41.74.213.151]] 16 Desambra 2024 à 19:51 (UTC)</text>
      <sha1>6on8scqdyi32jblw0h7rkz2xse8kjka</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Nimo</title>
    <ns>0</ns>
    <id>290220</id>
    <revision>
      <id>1092966</id>
      <timestamp>2024-12-17T10:24:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <comment>Hazo teratany any India, ao amin' ny fianakaviana Meliaceae.</comment>
      <origin>1092966</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4300" sha1="8hi3cp1h3zwxvlxzvi0jgl4cgl4p9ii" xml:space="preserve">[[Sary:Neem tree leaves.JPG|vignette|347x347px|Ny ravin' ny nimo]]
Ny '''nimo''' dia hazo teratany any [[India]], ao amin' ny fianakaviana ''Meliaceae''. Avy amin' ny [[Fiteny bengaly|teny bengaly]] hoe নিম / ''nim'' io anarany amin' ny [[Fiteny malagasy|teny malagasy]] io. Ny anarany ara-tsiansa dia '''''Azadirachta indica'''''. Iray amin' ny karazana roa ao amin' ny vondron-karazana ''Azadirachta'' izy io ary teratany ao amin' ny [[Zana-Kôntinenta Indiana|Zana-kôntinenta Indiana]] ([[India]], [[Nepaly]], [[Pakistàna]], [[Bangladesy]] ary [[Srilanka]]). Amin' ny ankapobeny dia afaka maniry any amin' ny faritra mafana izy io. Ny voany sy ny vihiny no akana ny menaka nimo.

Amin' ny [[Fiteny frantsay|teny frantsay]] izy dia atao hoe ''margousier'' na ''margosier''''',''' fa amin' ny [[Fiteny anglisy|teny anglisy]] kosa dia 

== Ny mombamomba azy ==
[[Sary:Neem-Tree.jpg|vignette|Nimo any amin' ny Fankakan' i  [[Maharashtra]] any [[India]]]]
Ny nimo dia hazo mitombo haingana, izay mahatratra 20 m ny haavony, ary mahalana kokoa ny 35 ka hatramin' ny 40 m. Maitso foana ny raviny, saingy mety hihintsana amin' ny [[haintany]] na aretina mafy. Malalaka sy mivelatra ny sampany. Ny vondron-dravina somary matevina dia boribory ary mety hahatratra 15-20 m ny savaivony amin' ny hazo tantitra.

Ny raviny dia mirefy 20 ka hatramin' ny 40 sm ny halavany, miaraka amin' ny [[zana-pelana]] maitso matroka miisa 20 hatramin' ny 30 izay manana halava 3 ka hatramin' ny 8 sm. Matetika no tsy misy ny zana-pelana farany. Fohy ny [[tangozan-dravina]].
[[Sary:Fleurs de Neem.jpg|vignette|329x329px|Vonin' ny nimo]]
Mipoitra amin' ny volana [[Janoary]] ka hatramin' ny [[Mey]] any amin' ny faritra mafana ny voniny fotsy sy mamerovero. Izy ireo dia mipetaka eny amin' ny katsaoka fanampiny mitsotsorika mirefy hatramin' ny 25 sm. Ny [[vondrombony]], izay misampana hatramin' ny ambaratonga fahatelo, dia mitondra voninkazo 150 hatramin' ny 250. Ny voninkazo tsirairay dia manana halava 5-6 mm sy sakany 8-11 mm.
[[Sary:Unripe Neem fruits.jpg|vignette|179x179px|Voa-nimo manta]]
[[Sary:Bark (5059231711).jpg|vignette|222x222px|Hodi-nimo]]
Ny voany dia mitovitovy amin' ny an' ny [[Ôliva (zavamaniry)|ôliva]], manana halava eo amelanelan' ny 1,4 sy 2,8 sm sy savaivo 1,0 hatramin' ny 1,5 sm. Ny hoditra ivelan' ny voany dia manify sady misy nofony (hoditra afovoany) mamy-mangidy izany fotsy manopy mavo ary tena misy [[tsiraka]]. Ny hoditra afovoany dia manana hateviny 0,3-0,5 sm. Ny hoditra anatiny fotsy sy mafin' ny voankazo dia misy vihy iray, mahalana roa na telo, lavalava miaraka amin' ny fonom-bihy miloko volontany.

== Fampiasana azy ==
Any [[India]], ny ravin' ny nimo dia hamainina ary apetraka ao anaty vata misy lamba mba hisakanna ny [[bibikely]] tsy hihinana ny fitafiana, sy ao anaty vata fitehirizam-bary. Manampy amin' ny fandroahana [[moka]] ny fandoroana ny raviny maina.

Rehefa lehibe ny hazo nimo dia afaka mamokatra voany hatramin' ny 50 kg, izay ahazoana vihiny milanja 30 kg; ireo no tena loharanon' ny fitambarana singa famonoana bibikely, anisan' izany ny azadiraktinina (C&lt;sub&gt;35&lt;/sub&gt;H&lt;sub&gt;44&lt;/sub&gt;O&lt;sub&gt;16&lt;/sub&gt;). Ny herin' ny azadiraktinina dia mora lefin' ny hazavana.

Ny azadiraktinina dia manakana ny fivoaran' ny olitra ho bibikely lehibe, sady mahatonha ny fandevonan-kanina ao amin' ny olitra tsy hiasa. Betsaka azadiraktinina, ny menaka azo avy amin' ny voan' ny nimo izay ampiasaina ho toy ny fanafody kankana, saingy misy poizina lehibe ho an' ny olombelona. Ity menaka ity, izay antsoina hoe menaka nimo, dia azo avy amin' ny famiazana mangatsiaka ny voa. Tokony hatao ny fanadiovana mba hahazoana vokatra tsara kalitao. Ny habetsahan' ny azadiraktinina ao anaty voa dia miovaova be arakaraka ny toetrandro, ny toetry ny nofon-tany ary ny toetran' ilay hazo. Ny hazo iray dia mety mamokatra azadiraktinina miovaova hanetsahana isan-taona. Nasehon' ny manam-pahaizan fa tsy ny azadiraktinina irery no akora miasa ao amin' ny nimo.

Any [[Soisa]], ny azadiraktinina avy amin' ny nimo dia nahazo fankatoavana amin' ny fambolena biôlôjika hamonoana bibikely sy ''Acarina'', manohitra ny ''Aphidoidea'' sy bibikely mpanimba fambolena fihinam-boa sy [[legioma]]. Na izany aza dia heverina ho mampidi-doza ho an' ny tontolo anaty rano ny azadiraktinina.</text>
      <sha1>8hi3cp1h3zwxvlxzvi0jgl4cgl4p9ii</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Zana-pelana</title>
    <ns>0</ns>
    <id>290221</id>
    <revision>
      <id>1092967</id>
      <timestamp>2024-12-17T10:49:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <comment>Fizarazaran' ny felan-dravina eny amin' ny ravin-kazo iray.</comment>
      <origin>1092967</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="718" sha1="abyuyy18fxexaby4kt8yac8scbxuyk6" xml:space="preserve">[[Sary:Trifolium.jpg|vignette|Ravin' ny ''Trifolium'' izay misy zana-pelana telo]]
[[Sary:Acacia tortuosa Guadeloupe.jpg|vignette|Ravin' ny ''Acacia tortuosa'' izay misy zana-pelana 3 tsiroaroa mitapatapaka ho zafim-pelana 11-13 tsiroaroa.]]
Ny '''zana-pelana''' dia ampahan' ny [[felan-dravina]] (na [[pela-dravina]]) amin' ny ravin-kazo iray. Ny '''zana-pelana''' dia manana rafitra anatiny mitovy amin' ny felan-dravina. Amin' ny [[Fiteny frantsay|teny frantsay]] izany dia atao hoe ''foliole'' na ''penne'' na ''pinnule''.

== Jereo koa ==

* misampan-dravina: à feuilles Asteraceae
* mifandika ravina: à feuilles alternes
* mifanatri-dravina: à feuilles opposées
* mivorivoridravina: à feuilles verticillées</text>
      <sha1>abyuyy18fxexaby4kt8yac8scbxuyk6</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1092968</id>
      <parentid>1092967</parentid>
      <timestamp>2024-12-17T10:51:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>1092968</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="712" sha1="ray27n96qe98659xx6muqa8gcvdycfm" xml:space="preserve">[[Sary:Trifolium.jpg|vignette|Ravin' ny ''Trifolium'' izay misy zana-pelana telo]]
[[Sary:Acacia tortuosa Guadeloupe.jpg|vignette|Ravin' ny ''Acacia tortuosa'' izay misy zana-pelana 3 tsiroaroa mitapatapaka ho zafim-pelana 11-13 tsiroaroa.]]
Ny '''zana-pelana''' dia ampahan' ny [[felan-dravina]] (na [[pela-dravina]]) amin' ny ravin-kazo iray. Ny zana-pelana dia manana rafitra anatiny mitovy amin' ny felan-dravina. Amin' ny [[Fiteny frantsay|teny frantsay]] izany dia atao hoe ''foliole'' na ''penne'' na ''pinnule''.

== Jereo koa ==

* misampan-dravina: à feuilles Asteraceae
* mifandika ravina: à feuilles alternes
* mifanatri-dravina: à feuilles opposées
* mivorivoridravina: à feuilles verticillées</text>
      <sha1>ray27n96qe98659xx6muqa8gcvdycfm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Felan-dravina</title>
    <ns>0</ns>
    <id>290222</id>
    <revision>
      <id>1092969</id>
      <timestamp>2024-12-17T11:07:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <comment>Ampahany amin' ny ravina mipetaka eo amin' ny faran' ny tangozan-dravina.</comment>
      <origin>1092969</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="755" sha1="ewhlpujftgdchzy9fy4e897t9frkq1i" xml:space="preserve">[[Sary:Blatt Gliederung fr.png|vignette|Sarin-dravina misy soratra amin' ny teny frantsay: limbe (felan-dravina), pétiole (tangozan-dravina), stipule (sofin-dravina), base foliaire (foto-dravina)]]
Ny '''felan-dravina''' na '''pela-dravina''' dia ampahany amin' ny ravina mipetaka eo amin' ny faran' ny [[tangozan-dravina]]. Mivelatra be amin' ny ankapobeny ity ampahany amin' ny ravina ity ary misy sela fôtôsintetika maro, satria io no taova mety indrindra amin' ny fakana angovon-kazavana. Mety mitohy mankany amin' ny tangozan-dravina ny felan-dravina.

Afaka mampitodika ny pela-dravina ny zavamaniry sasany, arakaraka ny fiposahan' ny tara-masoandro, mba hampitomboana ny taratra na hamerana voaray. Izany no toetran' ny akasia (''Acacia'') maro.</text>
      <sha1>ewhlpujftgdchzy9fy4e897t9frkq1i</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Tangozan-dravina</title>
    <ns>0</ns>
    <id>290223</id>
    <revision>
      <id>1092970</id>
      <timestamp>2024-12-17T11:24:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <comment>Ampahany amin' ny ravina, toy ny taho kely, izay mampifandray ny felan-dravina amin' ny taho</comment>
      <origin>1092970</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="754" sha1="3alvh41d6ia6loavxgkfna5x9g85a2e" xml:space="preserve">[[Sary:Pyrus calleryana leaf 1.jpg|vignette|428x428px|Ravin' ny ''Pyrus calleryana'' misy tangozan-dravina ]]
Ny '''tangozan-dravina''' dia ampahany amin' ny [[Ravina (zavamaniry)|ravina]], toy ny taho kely, izay mampifandray ny [[felan-dravina]] amin' ny taho. Ny tangozan-dravina, izay manana rafitra anatiny mitovy amin' ny taho, dia ahitana andian-dalan-dranon-kazo. Mitovitovy amin' ny [[tangozam-bony]] na [[tangozam-boa]] ho an' ny voankazo izy io, ka mitsinjara ny ranon-kazo tsy mbola voasa ao amin' ny ravina, toy ny orinasa fôtôsintetika izay mamokatra ny ranon-kazo  voasa ([[asidra]] misy aminina, [[siramamy]], glikôzenina) izay averina tsinjaraia amin' ny faritra hafa amin' ny zavamaniry amin' ny alalan' io lalan-dranon-kazo io ihany.</text>
      <sha1>3alvh41d6ia6loavxgkfna5x9g85a2e</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Vondrombony</title>
    <ns>0</ns>
    <id>290224</id>
    <revision>
      <id>1092971</id>
      <timestamp>2024-12-17T11:56:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <comment>Firafitry ny vony maro eo amin' ny tahon-javamaniry mamelana.</comment>
      <origin>1092971</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1249" sha1="o312dh4mmi371jt0ozu7rey4r5f49hp" xml:space="preserve">[[Sary:Centranthus ruber sl8.jpg|vignette|398x398px|Vondrombonin' ny ''Centranthus ruber'']]
Ny '''vondrombony''' dia firafitry ny filaharan' ny vony eo amin' ny tahon-javamaniry mamelana. Ity firafi-pilaharana ity, izay mitovitovy amin' ny fraktaly, dia matetika mampiavaka ny fianakavian-javamaniry iray, ohatra ny an' ny ''Araceae'' sy ny an' ny ''Arecaceae'' (palmie), hafa koa ny an' ny ''Umbelliferae'' (na ''Apiaceae''), ny an' ny ''Compositae'' (na ''[[Asteraceae]]'').

Sarotra indraindray ny manavaka ny vondrombony amin' ny fehezam-boninkazo mitokana sy miparitaka. Raha ny vondrombony, ny voninkazo amin' ny ankapobeny dia tsy sarahan' ny ravina amin' izy samy izy.

Ny vondrombony dia iray amin' ny fomba hisarihana ny biby mpamindra vovobony ([[Renitantely|tantely]], [[lalitra]] sasany, [[voangory]] sasany, [[vorona]] sasany, sns) amin' ny alalan' ny fivondronana asehony. Ity fitangoronam-boninkazo ity amin' ny ankapobeny dia mampitombo ny tahan' ny fitsidihana ataon' ny biby mpamindra vovobony sy ny fahasamihafan' izy ireo, satria mora hita kokoa sy mora ipetrahana kokoa ho an' ireo biby ireo. Ankoatra izany, ny vondrombony dia maka tahaka ny endriky ny voninkazo lehibe anantenana valisoa kokoa ([[mamimbony]], [[vovobony]]).</text>
      <sha1>o312dh4mmi371jt0ozu7rey4r5f49hp</sha1>
    </revision>
  </page>
</mediawiki>