Wikipedia mgwiki https://mg.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Fandraisana MediaWiki 1.44.0-wmf.8 first-letter Rakitra Manokana Dinika Mpikambana Dinika amin'ny mpikambana Wikipedia Dinika amin'ny Wikipedia Sary Dinika amin'ny sary MediaWiki Dinika amin'ny MediaWiki Endrika Dinika amin'ny endrika Fanoroana Dinika amin'ny fanoroana Sokajy Dinika amin'ny sokajy TimedText TimedText talk Module Discussion module 0 2965 1093298 1092425 2024-12-22T07:50:22Z 41.213.235.225 1093298 wikitext text/x-wiki [[Sary:Cow (Fleckvieh breed) Oeschinensee Slaunger 2009-07-07.jpg|vignette|288x288px|Omby volontany soisa Fleckvieh miambozona lakolosy]] Ny '''omby''' (''Bos taurus'') dia karazana [[biby mampinono]] sady biby fiompy. Biby lehibe misy [[tandroka]] roa ary mety misy [[trafo]] iray eo an-tampon-damosiny. Izy io dia biby mampinono lehibe (eo anelanelan' ny 120 sy 150 sm ary milajna 600 hatramin' ny 800 kg). Misy kitro sy tandroka ny omby. Atao hoe '''''Bos taurus''''' ny anarany ara-tsiansa. Ny omby dia karazana ao amin' ny foko ''Bovini'' izay avy ao amin' ny [[Tontolo Tranainy]] avy amin' ny aorôka. Anisan' ny zana-pilaharan' ny ''Ruminantia'' (biby mandinika: mamerina mitsako izay efa nateliny). Zana-karazana roa lehibe no miavaka: ny <u>omby tsy misy trafo</u> na <u>omby rana</u> (''Bos taurus taurus'' na ''Bos primigenius taurus'') sy ny <u>[[omby misy trafo]]</u> (''Bos taurus indicus'' na ''Bos primigenius f. taurus''), izay ampiain' ny mpanoratra sasany ny ''Bos taurus primigenius'' (aorôka) izay lany tamingana tamin' ny taonjato faha-17 amin' ny endriny bibidia, fa ny mpiompy dia miezaka mamerina karazana manakaiky azy. Izy ireo dia ao amin' ny zana-pianakaviana ''Bovinae'' ary karazana miely be indrindra amin' ny vondron-karazana ''Bos''. [[Sary:Zebu_of_Madagascar_001.jpg|vignette|Omby malagasy]] Manodidina ny 10&nbsp;500 taona lasa izay, ny omby tsy misy trafony dia nanomboka nompiana avy amin' ny razamben' ny aorôka tany afovoan' i [[Anatôlia]], tany [[Ampiposahana (faritra)|Ampiposahana]] ary tany [[Iràna]] Andrefana. Famolahana fiompiana misaraka no nitranga tany amin' ny [[Zana-Kôntinenta Indiana|Zana-kôntinenta Indiana]], izay niteraka ny omby misy trafo. Ompiana indrindra ho amin' ny famokarana [[hena]] sy [[ronono]] ny omby. Ampiasaina hahazoana [[hoditra]] na [[tandroka]] hanamboarana [[antsy]] na taozavatra, na hahazaoana [[tain' omby]] hatao kitay sy handonahana ny [[nofon-tany]] koa ny omby. Mitarika [[sarety]] sy fitaovam-pambolena izy ireo amin' ny maha biby mpitarika azy. Ny omby tsy misy trafo dia miparitaka manerana an' i [[Eorôpa]] sy ny faritra manana toetany antonony any [[Azia]], any [[Amerika]] ary any [[Aostralia]]. Ny omby misy trafo dia hita indrindra any India sy any amin' ny faritra mafana any Azia, any Amerika ary any Aostralia. Aty [[Afrika atsimon' i Saharà|Afrika atsimon' i Sahara]] no ahitana omby sangà. Ireo vondrona ireo, indraindray sokajiana ho karazana na zana-karazana samihafa, dia zaraina ho firazanany 1&nbsp;000 mahery fantatra. Nahatratra 940 tapitrisa mahery ny omby eran-tany tamin' ny taona 2022. Ny omby no tompon' andraikitra amin' ny 7 % amin' ny [[etona mampihiboka hafanana]] maneran-tany. Ny omby dia nahaliana ny olombelona hatramin' izay. Ny ombilahy dia mariky ny tanjaka sy ny fahalonahana. Izany no mahatonga ireo biby ireo ho hita any amin' ny [[fivavahana]] samihafa. Any India, ny omby dia biby masina ao amin' ny [[hindoisma]], ary tsy azo vonoina. Ompiana ho biby fanao namana ny karazan' omby kely vatana tsy misy trafo. Izy ireo dia ampahany manan-danja amin' ny kolontsaina tandrefana, ary lohahevitry ny aingam-panahy ho an' ny mpanao [[hosodoko]] sy ny mpanao [[sary sokitra]] na ho mpandray anjara ao amin' ny tantara an-tsary, ao amin' ny [[sarimihetsika]] na ao amin' ny dokam-barotra. == Jereo koa == * [[Kisoa]] - [[osy]] - [[ondry]] - [[soavaly]] - [[boriky]] - [[rameva]] * [[Fiompiana]] * [[Fiompiana omby]] * [[Halatra omby]] * [[Halatra omby ao India]] * [[Halatra omby ao Kenia]] * [[Halatra omby eto Madagasikara]] [[Sokajy:Biby mampinono]] [[Sokajy:Hena]] [[Sokajy:Omby]] 0mrie2pb7ijlhd714mcvpnyb32qy1fc 0 69540 1093292 953487 2024-12-22T07:17:26Z 41.213.235.225 1093292 wikitext text/x-wiki {{coord|-3.579720|-59.130560}} {{infobox tanàna |anarana=Autazes |velarantany= 7.599,28 |isam-ponina= 28.690 |firenena={{BRA}} |sary=Autazes Lago do Tucunaré Comunidade Santa Luzia Am Brasil.JPG |saina=Autazes.png }} [[File:Amazonas Municip Autazes.jpg|thumb|left|Autazes]] I '''Autazes''' dia kaominina ao [[Brazila]], ao amin'i [[Sary:Bandeira do Amazonas.svg|20 px]] [[Amazonas (Brasile)|Amazonas]], ao amin'i [[Centro Amazonense]], [[Microregione di Manaus|Manaus]]. Ny velarantanin'ilay tanàna dia 7.599,28 kilometatra toradroa. Ny isam-ponina dia 28.690. ==Toekanena== Autazes no manana ronono [[ombidia]] be indrindra any Brezila, 1.700.000 litatra novokarina tamin'ny taona 2006. {{commonscat}} [[Sokajy:Tanàna ao Amazonas]] hxtd6mvdiksxd0hu77ias893c52z2ht 1093293 1093292 2024-12-22T07:21:33Z 41.213.235.225 1093293 wikitext text/x-wiki {{coord|-3.579720|-59.130560}} {{infobox tanàna |anarana=Autazes |velarantany= 7.599,28 |isam-ponina= 41.005 |firenena={{BRA}} |faritany={{Amazonas}} |sary=Autazes Lago do Tucunaré Comunidade Santa Luzia Am Brasil.JPG |saina=Autazes.png }} [[File:Amazonas Municip Autazes.jpg|thumb|left|Autazes]] I '''Autazes''' dia kaominina ao [[Brazila]], ao amin'i {{Amazonas}}, ao amin'i [[Centro Amazonense]], [[Microregione di Manaus|Manaus]]. Ny velarantanin'ilay tanàna dia 7.599,28 kilometatra toradroa. Ny isam-ponina dia 41.005 (2021). ==Toekanena== Autazes no manana ronono [[ombidia]] be indrindra any Brezila, 1.700.000 litatra novokarina tamin'ny taona 2006. {{commonscat}} [[Sokajy:Tanàna ao Amazonas]] qpydndy0xwxnhp4by5d3ucvwxyrin5q 0 69546 1093299 935112 2024-12-22T08:11:21Z 41.213.235.225 1093299 wikitext text/x-wiki {{infobox tanàna |anarana=Benjamin Constant (Brazila) |velarantany= 8.793,43 |isam-ponina= 44.873 |firenena={{BRA}} |faritra= {{Amazonas}} |sary= |saina= }} [[File:Amazonas Municip BenjaminConstant.svg|thumb|left|Benjamin Constant]] I '''Benjamin Constant (Brazila)''' dia tanàna ao amin'ny faritany mizaka tenan'i {{Amazonas}} ao amin'ny {{Brazila}}. Ny isam-poniny dia 44873 mponina tamin'ny taona 2021. == Jeografia == Ny velarantanin'ilay tanàna dia 8.793,43 kilometatra toradroa. Benjamin Constant dia manamorona an'i [[Però]] ary eo amin'ny Reniranon'i [[Amazona]] no misy azy [[Sokajy:Tanàna ao Amazonas]] spyn1af5j5ze2wibv9bqyz3z0ioffh0 1093300 1093299 2024-12-22T08:12:00Z 41.213.235.225 1093300 wikitext text/x-wiki {{infobox tanàna |anarana=Benjamin Constant (Brazila) |velarantany= 8.793,43 |isam-ponina= 44.873 |firenena={{BRA}} |faritra= {{Amazonas}} |sary=Vista de Benjamin Constant desde el Amazonas.JPG |saina=Benjamin Constant - bandeira.png }} [[File:Amazonas Municip BenjaminConstant.svg|thumb|left|Benjamin Constant]] I '''Benjamin Constant (Brazila)''' dia tanàna ao amin'ny faritany mizaka tenan'i {{Amazonas}} ao amin'ny {{Brazila}}. Ny isam-poniny dia 44873 mponina tamin'ny taona 2021. == Jeografia == Ny velarantanin'ilay tanàna dia 8.793,43 kilometatra toradroa. Benjamin Constant dia manamorona an'i [[Però]] ary eo amin'ny Reniranon'i [[Amazona]] no misy azy [[Sokajy:Tanàna ao Amazonas]] lsrdfcp2qpswh92ixed6bhzcm81sk0s 0 69636 1093301 1090864 2024-12-22T08:15:46Z 41.213.235.225 1093301 wikitext text/x-wiki {{infobox tanàna |anarana=Tabatinga (Amazonas) |velarantany=3.225,06 |isam-ponina= 45.184 |firenena={{BRA}} |faritany={{Amazonas}} |sary=Fronteira de Tabatinga-AM.jpg |saina=Bandeira de Tabatinga.png }} [[File:Tabatinga.svg|thumb|left|Tabatinga]] I '''Tabatinga (Amazonas)''' dia kaominina ao [[Brazila]], ao amin'i {{Amazonas}}, ao amin'i [[Sudoeste Amazonense]], [[Microregione di Alto Solimões|Alto Solimões]]. ==Jeografia== Ny velarantanin'ilay tanàna dia 3.225,06 kilometatra toradroa. Ny isam-ponina dia 45.184. {{reflist}} {{commonscat}} [[sokajy:Tanàna ao Amazonas]] 9g4wjeg0imycm7sl9jt3xsf2zhnsurx 0 164098 1093282 1092121 2024-12-22T06:23:31Z 41.213.235.225 1093282 wikitext text/x-wiki [[Sary:Bandeira_do_Amapá.svg|150px|Sain'i Amapá|thumb|right]] [[Sary:Amapa in Brazil.svg|200px|right|thumb|Saritanin'i Amapá]] {{coord|0.038890|-51.066390}} I '''Amapá''' dia faritany mizaka-tena ao [[Brazila]]. Ny renivohiny dia [[Macapá]]. Ny velarantanin'ilay faritany dia {{formatnum:142814.585}} kilometatra toradroa ary ny isam-poniny dia {{formatnum:684301}}. ==Kaominina== [[Amapá (tanàna)|Amapá]], [[Calçoene]], [[Cutias]], [[Ferreira Gomes]], ''''[[Macapá]]''', [[Itaubal]], [[Laranjal do Jari]], [[Mazagão]], [[Oiapoque]], [[Porto Grande]], [[Pedra Branca do Amapari]], [[Pracuúba]], [[Santana]], [[Serra do Navio]], [[Tartarugalzinho]] sy [[Vitória do Jari]] ==Renirano sy Ony== Amapá dia mipetraka ao [[Amazôna]], [[Rio Jari]] sy [[Oiapoque (renirano)]] ==Jereo Koa== *[[Lisitry ny faritany ao Brazile]] {{reflist}} {{commonscat}} [[Sokajy:Amapá]] [[Sokajy:Faritany mizaka-tena ao Brazila]] [[Sokajy:Brazila]] r795owvmeg82d0agae19ur8lns2jfgk 0 228155 1093270 1091075 2024-12-22T01:37:44Z 41.213.235.225 1093270 wikitext text/x-wiki {{coord|22|54|S|43|12|W}} {{infobox tanàna |anarana=Rio de Janeiro |sary=Montagem Rio de Janeiro.jpg |saina=Bandeira da cidade do Rio de Janeiro.svg |velarantany= 1200,329 |isam-ponina=6.211.223 |ben'ny tanàna=[[Eduardo Paes]] |faritany = {{Rio de Janeiro}} |firenena={{BRA}} }} [[File:Brazil Rio de Janeiro Rio de Janeiro location map.svg|thumb|left|Rio de Janeiro]] '''Rio de Janeiro''', antsoina hoe '''Rio''', dia kaominina ao {{Brazila}}, ao amin'i Iray amin'ireo toerana fizahan-tany iraisam-pirenena lehibe indrindra any Brezila sy [[Amerika Latina]]. Io no tanàn-dehibe faharoa lehibe indrindra any Brezila (taorian'i [[São Paulo]]), fahafito lehibe indrindra any Amerika ary faha-18 eran-tany. Ny isam-poniny dia 6.211.223 mponina araka ny fanisana natao tamin'ny taona 2020 Ny tanàna dia renivohitry ny zanatany Portogey ao amin'ny [[Fanjakan'i Brezila]] (1763–1815), avy eo an'ny [[Fanjakana Mitambatra Portogaly, Brezila ary Algarves]] (1815–1822), an'ny [[Fanjakana Brezila]] (1822–1889) ary an'ny [[Repoblikan'Etazonia do Brasil]] (1889–1968) ka hatramin'ny 1960, rehefa nafindra tanteraka tany amin'ny [[Brasília]] vao naorina ny sezan'ny governemanta. {{reflist}} {{commonscat|Rio de Janeiro}} [[Sokajy:Tanàna ao Rio de Janeiro]] [[Sokajy:Rio de Janeiro]] [[Sokajy:Seranan-tsambo ao Brezila]] i1htomz3i41vgi0oz3sssjweqrodh5l 0 229959 1093267 1090896 2024-12-21T18:37:52Z Sdiabhon Sdiamhon 21740 1093267 wikitext text/x-wiki Ny '''Extended Speech Assessment Methods Phonetic Alphabet''' ('''X-SAMPA''') na '''Abidy ara-drafipeon'ny fomba fanadihadiam-pitenenana nitarina''' dia fanovana ny SAMPA noforonin'i, i John C. Wells izay mpampianatra momba ny haifanononana ao amin'ny Anjerimanontolon'i London.<ref name="SAMPA-PDF"></ref> Izy io dia natao hampiray ireo abidy SAMPA tsirairay ary mba handrakotra ny Abidy ara-drafipeo iraisam-pirenena (AAI). Ny vokatr'izay dia ny versionan'ny AAI azo soratana amin'ny alalan'ny ASCII 7 bit. Ny SAMPA dia natao ho fanodinana ny olana izay tsy ahafahana manoratra ireo literan'ny AAI amin'ny fanakaodian-tsoratra. Tetỳ aoriana rehefa zaka na aiza na aiza ny Unicode dia tsy dia nilaina intsony ny rafitra hanehoana ny AAI amin'ny alalan'ny ASCII. Na dia izany aza dia mbola ilaina amin'ny fampidirana AAI tena izy ny X-SAMPA. == Famintinana == === Fanamarihana === * Ny eva AAI dia sora-madinika ary manana ny sanda mitovy amin'ny X-SAMPA izy ireo.<br> * Ny X-SAMPA dia mampiasa backslash ho tovana manova ahafahana mamorona eva vaovao. Ohatra, '''0''' dia feo hafa amin'ny '''\0''', ary tsy misy ifandraisana ny feon'ireo eva roa voatonona teo aloha ireo. Mety ho olana ny fampiasana io backslash io satria betskaa ireo rindrankajy mahita izy io ho soratra fanesorana ho an'izay soratra manaraka azy io. Ohatra. Tsy afaka ampiasaina amin'ny EMU ny backslash ka noho izany ianao dia mila manova azy io ho eva hafa (ohatra, ny kintana "*")<br> * Manaraka ireo eva ovainy ireo diakritika. Afatsy '''~''' ho an'ny fanononana an'orona na '''=''' ho an'ny famakiana mivanin-teny, ary '''`''' ho an'ny fanononana amin'ny lela miforotra mankany aoriana; ireo diakritika dia ampiaraha amin'ny soratra amin'ny alalan'ny tsipika ambany '''_'''.<br> * Ny tsipika ambany dia natao hanakaodiana ny bara fampanarahana AAI<br> * Ny isa <tt>_1</tt> ny <tt>_6</tt> dia voatokana ho fanafohezan-tsoratra ho an'ireo fiteny mampiasa haavom-peo<br> === Eva amin'ny zana-tsoratra === {| class="wikitable sortable" ! X-SAMPA ! IPA ! IPA image ! Examples |- | <tt>a</tt> | {{Api|a}} | [[Sary:Xsampa-a.png]] | French d'''a'''me [<tt>dam</tt>], Spanish p'''a'''dre [<tt>"paD4e</tt>] |- | <tt>b</tt> | {{Api|b}} | [[Sary:Xsampa-b.png]] | English '''b'''ed [<tt>bEd</tt>], French '''b'''on [<tt>bO~</tt>] |- | <tt>b_<</tt> | {{Api|ɓ}} | [[Sary:Xsampa-b_lessthan.png]] | Sindhi {{Api|ɓarʊ}} [<tt>b_<arU</tt>] |- | <tt>c</tt> | {{Api|c}} | [[Sary:Xsampa-c.png]] | Hungarian la'''ty'''ak [<tt>"lQcQk</tt>] |- | <tt>d</tt> | {{Api|d}} | [[Sary:Xsampa-d.png]] | English '''d'''ig [<tt>dIg</tt>], French '''d'''oigt [<tt>dwa</tt>] |- | <tt>d`</tt> | {{Api|ɖ}} | [[Sary:Xsampa-d'.png]] | Swedish ho'''rd''' [<tt>hu:d`</tt>] |- | <tt>d_<</tt> | {{Api|ɗ}} | [[Sary:Xsampa-d_lessthan.png]] | Sindhi {{Api|ɗarʊ}} [<tt>d_<arU</tt>] |- | <tt>e</tt> | {{Api|e}} | [[Sary:Xsampa-e.png]] | French s'''e'''s [<tt>se</tt>], American English m'''a'''te [<tt>met</tt>] |- | <tt>f</tt> | {{Api|f}} | [[Sary:Xsampa-f2.png]] | English '''f'''ive [<tt>faIv</tt>], French '''f'''emme [<tt>fam</tt>] |- | <tt>g</tt> | {{Api|ɡ}} | [[Sary:Xsampa-g.png]] | English '''g'''ame [<tt>geIm</tt>], French lon'''gu'''e [<tt>lO~g</tt>] |- | <tt>g_<</tt> | {{Api|ɠ}} | [[Sary:Xsampa-g_lessthan.png]] | Sindhi {{Api|ɠəro}} [<tt>g_<@ro</tt>] |- | <tt>h</tt> | {{Api|h}} | [[Sary:Xsampa-h.png]] | English '''h'''ouse [<tt>haUs</tt>] |- | <tt>h\</tt> | {{Api|ɦ}} | [[Sary:Xsampa-hslash.png]] | Czech hrad [<tt>h\rat</tt>] |- | <tt>i</tt> | {{Api|i}} | [[Sary:Xsampa-i.png]] | English b'''e''' [<tt>bi:</tt>], French ou'''i''' [<tt>wi</tt>], Spanish s'''i''' [<tt>si</tt>] |- | <tt>j</tt> | {{Api|j}} | [[Sary:Xsampa-j2.png]] | English '''y'''es [<tt>jEs</tt>], French '''y'''eux [<tt>j2</tt>] |- | <tt>j\</tt> | {{Api|ʝ}} | [[Sary:Xsampa-jslash2.png]] | Greek '''γ'''ειά [<tt>j\a</tt>] |- | <tt>k</tt> | {{Api|k}} | [[Sary:Xsampa-k.png]] | English s'''c'''at [<tt>sk{t</tt>], Spanish '''c'''arro [<tt>"kar:o</tt>] |- | <tt>l</tt> | {{Api|l}} | [[Sary:Xsampa-l.png]] | English '''l'''ay [<tt>leI</tt>], French ma'''l''' [<tt>mal</tt>] |- | <tt>l`</tt> | {{Api|ɭ}} | [[Sary:Xsampa-l'.png]] | Svealand Swedish so'''rl''' [<tt>so:l`</tt>] |- | <tt>l\</tt> | {{Api|ɺ}} | [[Sary:Xsampa-lslash.png]] |Japanese '''r'''akuten [<tt>l\akM_0teN\</tt>] |- | <tt>m</tt> | {{Api|m}} | [[Sary:Xsampa-m.png]] | English '''m'''ouse [<tt>maUs</tt>], French ho'''mm'''e [<tt>Om</tt>] |- | <tt>n</tt> | {{Api|n}} | [[Sary:Xsampa-n.png]] | English '''n'''ap [<tt>n{p</tt>], French '''n'''on [<tt>nO~</tt>] |- | <tt>n`</tt> | {{Api|ɳ}} | [[Sary:Xsampa-n'.png]] | Swedish hö'''rn''' [<tt>h2:n`</tt>] |- | <tt>o</tt> | {{Api|o}} | [[Sary:Xsampa-o.png]] | French gr'''o'''s [<tt>gRo</tt>] |- | <tt>p</tt> | {{Api|p}} | [[Sary:Xsampa-p.png]] | English s'''p'''eak [<tt>spik</tt>], French '''p'''ose [<tt>poz</tt>], Spanish '''p'''erro [<tt>"per:o</tt>] |- | <tt>p\</tt> | {{Api|ɸ}} | [[Sary:Xsampa-pslash.png|28x28px]] | Japanese '''f'''uku [<tt>p\M_0kM</tt>] |- | <tt>q</tt> | {{Api|q}} | [[Sary:Xsampa-q.png]] | Arabic '''q'''asbah [<tt>"qQs_Gba</tt>] |- | <tt>r</tt> | {{Api|r}} | [[Sary:Xsampa-r.png]] | Spanish pe'''rr'''o [<tt>"per:o</tt>] |- | <tt>r`</tt> | {{Api|ɽ}} | [[Sary:Xsampa-r'.png]] |- | <tt>r\</tt> | {{Api|ɹ}} | [[Sary:Xsampa-rslash2.png]] | English '''r'''ed [<tt>r\Ed</tt>] |- | <tt>r\`</tt> | {{Api|ɻ}} | [[Sary:Xsampa-rslash'.png]] | Malayalam വഴി [<tt>"v@r\`i</tt>] |- | <tt>s</tt> | {{Api|s}} | [[Sary:Xsampa-s.png]] | English '''s'''eem [<tt>si:m</tt>], French '''s'''e'''ss'''ion [<tt>se"sjO~</tt>] |- | <tt>s`</tt> | {{Api|ʂ}} | [[Sary:Xsampa-s'.png]] | Swedish ma'''rs''' [<tt>mas`</tt>] |- | <tt>s\</tt> | {{Api|ɕ}} | [[Sary:Xsampa-sslash.png]] | Polish '''ś'''wierszcz [<tt>s\v'erStS</tt>] |- | <tt>t</tt> | {{Api|t}} | [[Sary:Xsampa-t.png]] | English s'''t'''ew [<tt>stju:</tt>], French ra'''t'''é [<tt>Ra"te</tt>], Spanish '''t'''uyo [<tt>"tujo</tt>] |- | <tt>t`</tt> | {{Api|ʈ}} | [[Sary:Xsampa-t'.png]] | Swedish mö'''rt''' [<tt>m2t`</tt>] |- | <tt>u</tt> | {{Api|u}} | [[Sary:Xsampa-u.png]] | English b'''oo'''m [<tt>bu:m</tt>], Spanish s'''u''' [<tt>su</tt>] |- | <tt>v</tt> | {{Api|v}} | [[Sary:Xsampa-v.png]] | English '''v'''est [<tt>vEst</tt>], French '''v'''oix [<tt>vwa</tt>] |- | <tt>v\</tt> (or <tt>P</tt>) | {{Api|ʋ}} | [[Sary:Xsampa-Porvslash.png]] | Dutch '''w'''est [<tt>v\Est</tt>]/[<tt>PEst</tt>] |- | <tt>w</tt> | {{Api|w}} | [[Sary:Xsampa-w2.png]] | English '''w'''est [<tt>wEst</tt>], French '''ou'''i [<tt>wi</tt>] |- | <tt>x</tt> | {{Api|x}} | [[Sary:Xsampa-x.png]] | Scots lo'''ch''' [<tt>lOx</tt>] or [<tt>5Ox</tt>]; German Bu'''ch''', Da'''ch'''; Spanish ca'''j'''a, '''g'''estión |- | <tt>x\</tt> | {{Api|ɧ}} | [[Sary:Xsampa-xslash2.png]] | Swedish '''sj'''al [<tt>x\A:l</tt>] |- | <tt>y</tt> | {{Api|y}} | [[Sary:Xsampa-y.png]] | French t'''u''' [<tt>ty</tt>] German '''ü'''ber [<tt>"y:b6</tt>] |- | <tt>z</tt> | {{Api|z}} | [[Sary:Xsampa-z.png]] | English '''z'''oo [<tt>zu:</tt>], French a'''z'''ote [<tt>a"zOt</tt>] |- | <tt>z`</tt> | {{Api|ʐ}} | [[Sary:Xsampa-z'.png]] | Mandarin Chinese '''r'''ang [<tt>z`aN</tt>] |- | <tt>z\</tt> | {{Api|ʑ}} | [[Sary:Xsampa-zslash.png]] | Polish '''ź'''rebak [<tt>"z\rEbak</tt>] |} === Eva amin'ny renisoratra === {| class="wikitable sortable" ! X-SAMPA ! AAI ! Sary AAI ! Ohatra |- | <tt>A</tt> | {{Api|ɑ}} | [[Sary:Xsampa-A2.png]] | English f'''a'''ther [<tt>"fA:D@</tt>(<tt>r\</tt>)] (RP and Gen.Am.) |- | <tt>B</tt> | {{Api|β}} | [[Sary:Xsampa-B2.png]] | Spanish la'''v'''ar [<tt>la"Ba4</tt>] |- | <tt>B\</tt> | {{Api|ʙ}} | [[Sary:Xsampa-Bslash.png]] | Reminiscent of shivering ("brrr") |- | <tt>C</tt> | {{Api|ç}} | [[Sary:Xsampa-C2.png]] | German i'''ch''' [<tt>IC</tt>], English '''h'''uman [<tt>"Cjum@n</tt>] (broad transcription uses [<tt>hj</tt>-]) |- | <tt>D</tt> | {{Api|ð}} | [[Sary:Xsampa-D2.png]] | English '''th'''en [<tt>DEn</tt>] |- | <tt>E</tt> | {{Api|ɛ}} | [[Sary:Xsampa-E2.png]] | French m'''ê'''me [<tt>mEm</tt>], English m'''e'''t [<tt>mEt</tt>] (RP and Gen.Am.) |- | <tt>F</tt> | {{Api|ɱ}} | [[Sary:Xsampa-F.png]] | English e'''m'''phasis [<tt>"EFf@sIs</tt>] (spoken quickly, otherwise uses [<tt>Emf</tt>-]) |- | <tt>G</tt> | {{Api|ɣ}} | [[Sary:Xsampa-G2.png]] | Greek '''γ'''ωνία [<tt>Go"nia</tt>], Danish væl'''g'''e [<tt>"vElG@</tt>] |- | <tt>G\</tt> | {{Api|ɢ}} | [[Sary:Xsampa-Gslash.png]] | Inuktitut ni'''r'''ivvik [<tt>niG\ivvik</tt>] |- | <tt>G\_<</tt> | {{Api|ʛ}} | [[Sary:Xsampa-Gslash_lessthan.png]] | Mam {{Api|ʛa}} [<tt>G\_<a</tt>] |- | <tt>H</tt> | {{Api|ɥ}} | [[Sary:Xsampa-H.png]] | French h'''u'''it [<tt>Hit</tt>] |- | <tt>H\</tt> | {{Api|ʜ}} | [[Sary:Xsampa-Hslash.png]] |- | <tt>I</tt> | {{Api|ɪ}} | [[Sary:Xsampa-I2.png]] | English k'''i'''t [<tt>kIt</tt>] |- | <tt>I\</tt> | {{Api|ᵻ}} or&nbsp;{{Api|ɪ̈}} | Polish r'''y'''ba [<tt>rI\bA</tt>]&nbsp; |- | <tt>J</tt> | {{Api|ɲ}} | [[Sary:Xsampa-J.png]] | Spanish a'''ñ'''o [<tt>"aJo</tt>], English ca'''ny'''on [<tt>"k{J@n</tt>] (broad transcription uses [-<tt>nj</tt>-]) |- | <tt>J\</tt> | {{Api|ɟ}} | [[Sary:Xsampa-Jslash.png]] | Hungarian e'''gy''' [<tt>EJ\</tt>] |- | <tt>J\_<</tt> | {{Api|ʄ}} | [[Sary:Xsampa-Jslash_lessthan.png]] | Sindhi {{Api|ʄaro}} [<tt>J\_<aro</tt>] |- | <tt>K</tt> | {{Api|ɬ}} | [[Sary:Xsampa-K2.png]] | Welsh '''ll'''aw [<tt>KaU</tt>] |- | <tt>K\</tt> | {{Api|ɮ}} | [[Sary:Xsampa-Kslash.png]] |- | <tt>L</tt> | {{Api|ʎ}} | [[Sary:Xsampa-L2.png]] | Italian fami'''gli'''a [<tt>fa"miLLa</tt>], Castilian '''ll'''amar [<tt>La"mar</tt>], English mi'''lli'''on [<tt>"mIL@n</tt>] (broad transcription uses [-<tt>lj</tt>-]) |- | <tt>L\</tt> | {{Api|ʟ}} | [[Sary:Xsampa-Lslash.png]] |- | <tt>M</tt> | {{Api|ɯ}} | [[Sary:Xsampa-M.png]] | Korean '''으''' (eu) |- | <tt>M\</tt> | {{Api|ɰ}} | [[Sary:Xsampa-Mslash.png]] | Spanish fue'''g'''o [<tt>"fweM\o</tt>] |- | <tt>N</tt> | {{Api|ŋ}} | [[Sary:Xsampa-N2.png]] | English thi'''ng''' [<tt>TIN</tt>] |- | <tt>N\</tt> | {{Api|ɴ}} | [[Sary:Xsampa-Nslash.png]] | Japanese sa'''n''' [<tt>saN\</tt>] |- | <tt>O</tt> | {{Api|ɔ}} | [[Sary:Xsampa-O2.png]] | RP th'''ou'''ght [<tt>TO:t</tt>], American English '''o'''ff [<tt>O:f</tt>] |- | <tt>O\</tt> | {{Api|ʘ}} | [[Sary:Xsampa-Oslash.png]] |- | <tt>P</tt> (or <tt>v\</tt>) | {{Api|ʋ}} | [[Sary:Xsampa-Porvslash.png]] | Dutch '''w'''est [<tt>PEst</tt>]/[<tt>v\Est</tt>], allophone of English phoneme <tt>/r\/</tt> |- | <tt>Q</tt> | {{Api|ɒ}} | [[Sary:Xsampa-Q.png]] | RP l'''o'''t [<tt>lQt</tt>] |- | <tt>R</tt> | {{Api|ʁ}} | [[Sary:Xsampa-R2.png]] | German '''r'''ein [<tt>RaIn</tt>] |- | <tt>R\</tt> | {{Api|ʀ}} | [[Sary:Xsampa-Rslash.png]] | French '''r'''oi [<tt>R\wa</tt>] |- | <tt>S</tt> | {{Api|ʃ}} | [[Sary:Xsampa-S2.png]] | English '''sh'''ip [<tt>SIp</tt>] |- | <tt>T</tt> | {{Api|θ}} | [[Sary:Xsampa-T2.png]] | English '''th'''in [<tt>TIn</tt>] |- | <tt>U</tt> | {{Api|ʊ}} | [[Sary:Xsampa-U2.png]] | English f'''oo'''t [<tt>fUt</tt>] |- | <tt>U\</tt> | {{Api|ᵿ}} or&nbsp;{{Api|ʊ̈}} | [[Sary:Xsampa-Uslash.png]] | English e'''u'''phoria [<tt>jU\"fO@r\i@</tt>] |- | <tt>V</tt> | {{Api|ʌ}} | [[Sary:Xsampa-V.png]] | RP English str'''u'''t [<tt>str\Vt</tt>] |- | <tt>W</tt> | {{Api|ʍ}} | [[Sary:Xsampa-X.png]] | Scots '''wh'''en [<tt>WEn</tt>] |- | <tt>X</tt> | {{Api|χ}} | [[Sary:Xsampa-x2.png]] | Klallam {{Api|sχaʔqʷaʔ}} [<tt>sXa?q_wa?</tt>] |- | <tt>X\</tt> | {{Api|ħ}} | [[Sary:Xsampa-Xslash.png]] | Arabic <ح>'''h'''a’ [<tt>X\A:</tt>] |- | <tt>Y</tt> | {{Api|ʏ}} | [[Sary:Xsampa-Y2.png]] | German h'''ü'''bsch [<tt>hYpS</tt>] |- | <tt>Z</tt> | {{Api|ʒ}} | [[Sary:Xsampa-Z2.png]] | English vi'''s'''ion [<tt>"vIZ@n</tt>] |} === Eva hafa === {| class="wikitable sortable" ! X-SAMPA ! IPA ! IPA image |- | <tt>.</tt> | {{Api|.}} | [[Sary:Xsampa-fullstop.png]] |- | <tt>"</tt> | {{Api|ˈ}} | [[Sary:Xsampa-doublequotes.png]] |- | <tt>%</tt> | {{Api|ˌ}} | [[Sary:Xsampa-percentage.png]] |- | <tt>'</tt> (or <tt>_j</tt>) | {{Api|ʲ}} | [[Sary:Xsampa-'or_j.png]] |- | <tt>:</tt> | {{Api|ː}} | [[Sary:Xsampa-colon.png]] |- | <tt>:\</tt> | {{Api|ˑ}} | [[Sary:Xsampa-colonslash.png]] |- | <tt>-</tt> | separator | Polish '''trz'''y [<tt>t-S1</tt>] vs. '''cz'''y [<tt>tS1</tt>] (affricate) |- | <tt>@</tt> | {{Api|ə}} | [[Sary:Xsampa-at.png]] |- | <tt>@\</tt> | {{Api|ɘ}} | [[Sary:Xsampa-atslash.png]] |- | <tt>{</tt> | {{Api|æ}} | [[Sary:Xsampa-leftcurly.png]] |- | <tt>}</tt> | {{Api|ʉ}} | [[Sary:Xsampa-rightcurly.png]] |- | <tt>1</tt> | {{Api|ɨ}} | [[Sary:Xsampa-1.png]] |- | <tt>2</tt> | {{Api|ø}} | [[Sary:Xsampa-2.png]] |- | <tt>3</tt> | {{Api|ɜ}} | [[Sary:Xsampa-3.png]] |- | <tt>3\</tt> | {{Api|ɞ}} | [[Sary:Xsampa-3slash.png]] |- | <tt>4</tt> | {{Api|ɾ}} | [[Sary:Xsampa-4.png]] |- | <tt>5</tt> | {{Api|ɫ}} | [[Sary:Xsampa-l_eor5.png]] |- | <tt>6</tt> | {{Api|ɐ}} | [[Sary:Xsampa-6.png]] |- | <tt>7</tt> | {{Api|ɤ}} | [[Sary:Xsampa-7.png]] |- | <tt>8</tt> | {{Api|ɵ}} | [[Sary:Xsampa-8.png]] |- | <tt>9</tt> | {{Api|œ}} | [[Sary:Xsampa-9.png]] |- | <tt>&#x26;</tt> | {{Api|ɶ}} | [[Sary:Xsampa-amper.png]] |- | <tt>?</tt> | {{Api|ʔ}} | [[Sary:Xsampa-questionmark.png]] |- | <tt>?</tt><tt>\</tt> | {{Api|ʕ}} | [[Sary:Xsampa-qmarkslash.png]] |- | <tt>*</tt> |Soratra tsy voafaritra. Soratra mpanasaraka |- | <tt>/</tt> | indeterminacy in French vowels |- | <tt>&#x3C;</tt> | begin nonsegmental notation (e.g., SAMPROSA) |- | <tt>&#x3C;\</tt> | {{Api|ʢ}} | [[Sary:Xsampa-lessthanslash.png]] |- | <tt>&#x3E;</tt> | end nonsegmental notation |- | <tt>&#x3E;\</tt> | {{Api|ʡ}} | [[Sary:Xsampa-greaterthanslash.png]] |- | <tt>^</tt> | {{Api|ꜛ}} | [[Sary:Xsampa-hat.png]] |- | <tt>!</tt> | {{Api|ꜜ}} | [[Sary:Xsampa-exclamation.png]] |- | <tt>!</tt><tt>\</tt> | {{Api|ǃ}} | [[Sary:Xsampa-exclamationslash.png]] |- | <tt>&#x7C;</tt> | {{Api|<nowiki>&#x7C;</nowiki>}} | [[Sary:Xsampa-bar.png]] |- | <tt>&#x7C;\</tt> | {{Api|ǀ}} | [[Sary:Xsampa-barslash.png]] |- | <tt>&#x7C;&#x7C;</tt> | {{Api|‖}} | [[Sary:Xsampa-doublebar.png]] |- | <tt>&#x7C;\&#x7C;\</tt> | {{Api|ǁ}} | [[Sary:Xsampa-doublebarslash.png]] |- | <tt>=\</tt> | {{Api|ǂ}} | [[Sary:Xsampa-equalsslash.png]] |- | <tt>-\</tt> | {{Api|‿}} | [[Sary:Xsampa-dashslash.png]] |} === Diakritika === {| class="wikitable sortable" ! X-SAMPA ! IPA !Sary AAI |- | <tt>_"</tt> | {{Api|&nbsp; ̈}} | [[Sary:Xsampa-_doublequotes.png]] |- | <tt>_+</tt> | {{Api|&nbsp; ̟}} | [[Sary:Xsampa-_plus.png]] |- | <tt>_-</tt> | {{Api|&nbsp; ̠}} | [[Sary:Xsampa-_minus.png]] |- | <tt>_/</tt> | {{Api| ̌}} | [[Sary:Xsampa-_slash.png]] |- | <tt>_0</tt> | {{Api|&nbsp; ̥}} | [[Sary:Xsampa-_0.png]] |- | <tt>_&#x3C;</tt> | mitefoka anaty (Mampiasa eva manokana ny AAI) |- | <tt>=</tt> (or <tt>_=</tt>) | {{Api|&nbsp; ̩}} | [[Sary:Xsampa-equalsor_equals.png]] |- | <tt>_&#x3E;</tt> | {{Api|ʼ}} | [[Sary:Xsampa-_greaterthan.png]] |- | <tt>_?</tt><tt>\</tt> | {{Api|ˤ}} | [[Sary:Xsampa-_questionslash.png]] |- | <tt>_\</tt> | {{Api| ̂}} | Feo midina |- | <tt>_^</tt> | {{Api|&nbsp; ̯}} | [[Sary:Xsampa-_hat.png]] |- | <tt>_}</tt> | {{Api|&nbsp; ̚}} | [[Sary:Xsampa-_rightcurly.png]] |- | <tt>`</tt> | {{Api|˞}} | [[Sary:Xsampa-'rhino.png]] |- | <tt>~</tt> (or <tt>_~</tt>) | {{Api|&nbsp; ̃}} | [[Sary:Xsampa-tildor_tild.png]] |- | <tt>_A</tt> | {{Api|&nbsp; ̘}} | [[Sary:Xsampa-_A.png]] |- | <tt>_a</tt> | {{Api|&nbsp; ̺}} | [[Sary:Xsampa-_a2.png]] |- | <tt>_B</tt> | {{Api|&nbsp; ̏}} | [[Sary:Xsampa-_B.png]] |- | <tt>_B_L</tt> | {{Api|&nbsp;᷅}} | [[Sary:Xsampa-_B_L.png]] |- | <tt>_c</tt> | {{Api|&nbsp; ̜}} | [[Sary:Xsampa-_c.png]] |- | <tt>_d</tt> | {{Api|&nbsp; ̪}} | [[Sary:Xsampa-_d.png]] |- | <tt>_e</tt> | {{Api|&nbsp; ̴}} | [[Sary:Xsampa-_e.png]] |- | <tt>&#x3C;F&#x3E;</tt> |↘ | [[Sary:Xsampa-ltFgt.png]] |- | <tt>_F</tt> | {{Api|&nbsp; ̂}} | [[Sary:Xsampa-_F.png]] |- | <tt>_G</tt> | {{Api|ˠ}} | [[Sary:Xsampa-_G.png]] |- | <tt>_H</tt> | {{Api|&nbsp; ́}} | [[Sary:Xsampa-_H.png]] |- | <tt>_H_T</tt> | {{Api|&nbsp;᷄}} | [[Sary:Xsampa-_H_T.png]] |- | <tt>_h</tt> | {{Api|ʰ}} | [[Sary:Xsampa-_h.png]] |- | <tt>_j</tt> (or <tt>'</tt>) | {{Api|ʲ}} | [[Sary:Xsampa-'or_j.png]] |- | <tt>_k</tt> | {{Api|&nbsp; ̰}} | [[Sary:Xsampa-_k.png]] |- | <tt>_L</tt> | {{Api|&nbsp; ̀}} | [[Sary:Xsampa-_L.png]] |- | <tt>_l</tt> | {{Api|ˡ}} | [[Sary:Xsampa-_l.png]] |- | <tt>_M</tt> | {{Api|&nbsp; ̄}} | [[Sary:Xsampa-_M.png]] |- | <tt>_m</tt> | {{Api|&nbsp; ̻}} | [[Sary:Xsampa-_m.png]] |- | <tt>_N</tt> | {{Api|&nbsp; ̼}} | [[Sary:Xsampa-_N.png]] |- | <tt>_n</tt> | {{Api|ⁿ}} | [[Sary:Xsampa-_n2.png]] |- | <tt>_O</tt> | {{Api|&nbsp; ̹}} | [[Sary:Xsampa_O.png]] |- | <tt>_o</tt> | {{Api|&nbsp; ̞}} | [[Sary:Xsampa-_o.png]] |- | <tt>_q</tt> | {{Api|&nbsp; ̙}} | [[Sary:Xsampa-_q.png]] |- | <tt>&#x3C;R&#x3E;</tt> | ↗ | [[Sary:Xsampa-ltRgt.png]] |- | <tt>_R</tt> | {{Api|&nbsp; ̌}} | [[Sary:Xsampa-_R.png]] |- | <tt>_R_F</tt> | {{Api|&nbsp;᷈}} | [[Sary:Xsampa-_R_F.png]] |- | <tt>_r</tt> | {{Api|&nbsp; ̝}} | [[Sary:Xsampa-_r.png]] |- | <tt>_T</tt> | {{Api|&nbsp; ̋}} | [[Sary:Xsampa-_T.png]] |- | <tt>_t</tt> | {{Api|&nbsp; ̤}} | [[Sary:Xsampa-_t.png]] |- | <tt>_v</tt> | {{Api|&nbsp; ̬}} | [[Sary:Xsampa-_v.png]] |- | <tt>_w</tt> | {{Api|ʷ}} | [[Sary:Xsampa-_w.png]] |- | <tt>_X</tt> | {{Api|&nbsp; ̆}} | [[Sary:Xsampa-_X.png]] |- | <tt>_x</tt> | {{Api|&nbsp; ̽}} | [[Sary:Xsampa-_x.png]] |} tt>_G == Tabilao == === Fônôlôjia === {| class="wikitable nounderlines" style="text-align: center;" ! colspan="17" | Consonants (pulmonic) |- style="font-size: x-small; height: 2em;" | style="font-size: 90%;" | Place of articulation → ! colspan="2" | Labial ! colspan="4" | Coronal ! colspan="4" | Dorsal ! colspan="6" | Laryngeal |- style="font-size: x-small; height: 3em;" | style="font-size: 90%;" | Manner of articulation ↓ ! style="width: 4em;" | Bilabial ! style="width: 4em;" | Labio‐<br> dental ! style="width: 4em;" | Dental ! style="width: 4em;" | Alveolar ! style="width: 4em;" | Post‐<br> alveolar ! style="width: 4em;" | Retro‐<br> flex ! style="width: 4em;" | Palatal ! style="width: 4em;" | Velar ! colspan="2" style="width: 4em;" | Uvular ! colspan="2" style="width: 4em;" | Pharyn‐<br> geal ! colspan="2" style="width: 4em;" | Epi‐<br> glottal ! colspan="2" style="width: 4em;" | Glottal |- style="font-size: 120%;" ! style="font-size: x-small; text-align: left;" | Nasal | &nbsp;&nbsp;&nbsp;m | &nbsp;&nbsp;&nbsp;F | colspan="3" |&nbsp;&nbsp;&nbsp;n | &nbsp;&nbsp;&nbsp;n` |&nbsp;&nbsp;&nbsp;J | &nbsp;&nbsp;&nbsp;N | colspan="2" | &nbsp;&nbsp;&nbsp;N\ |- style="font-size: 120%;" ! style="font-size: x-small; text-align: left;" | Plosive | p b | p_d b_d | colspan="3" |t d | t` d` | c J\ | k g | colspan="2" | q G\ | colspan="2" | >\ | style="width: 1em;" | ? |- style="font-size: 120%;" ! style="font-size: x-small; text-align: left;" | Fricative | p\ B | f v | T D | s z | S Z | s` z` | C j\ | x G | style="width: 1em;" | X | rowspan="2" style="width: 1em;" | R | style="width: 1em;" | X\ | rowspan="2" style="width: 1em;" | ?\ | style="width: 1em;" | H\ | rowspan="2" style="width: 1em;" | <\ | colspan="2" rowspan="2" | h h\ |- style="font-size: 120%;" ! style="font-size: x-small; text-align: left;" | Approximant | &nbsp;&nbsp;&nbsp;B_o | &nbsp;&nbsp;&nbsp;v\ | colspan="3" | &nbsp;&nbsp;&nbsp;r\ | &nbsp;&nbsp;&nbsp;r\` | &nbsp;&nbsp;&nbsp;j | &nbsp;&nbsp;&nbsp;M\ |- style="font-size: 120%;" ! style="font-size: x-small; text-align: left;" | Trill | &nbsp;&nbsp;&nbsp;B\ | colspan="3" | &nbsp;&nbsp;&nbsp;r | &nbsp;&nbsp;&nbsp;* | colspan="2" | &nbsp;&nbsp;&nbsp;R\ | colspan="2" | &nbsp;&nbsp;&nbsp;* |- style="font-size: 120%;" ! style="font-size: x-small; text-align: left;" | Tap or Flap |&nbsp;&nbsp;&nbsp;*<sup>†</sup> | &nbsp;&nbsp;&nbsp;*<sup>†</sup> | colspan="3" |&nbsp;&nbsp;&nbsp;4 | &nbsp;&nbsp;&nbsp;r` | colspan="2" | &nbsp;&nbsp;&nbsp;* |- style="font-size: 120%;" ! style="font-size: x-small; text-align: left;" | Lateral Fricative | colspan="3" | K K\ | *&nbsp;&nbsp;&nbsp; | *&nbsp;&nbsp;&nbsp; | *&nbsp;&nbsp;&nbsp; |- style="font-size: 120%;" ! style="font-size: x-small; text-align: left;" | Lateral Approximant | colspan="3" | &nbsp;&nbsp;&nbsp;l | &nbsp;&nbsp;&nbsp;l` | &nbsp;&nbsp;&nbsp;L | &nbsp;&nbsp;&nbsp;L\ |- style="font-size: 120%;" ! style="font-size: x-small; text-align: left;" | Lateral Flap | colspan="3" | &nbsp;&nbsp;&nbsp;l\ | &nbsp;&nbsp;&nbsp;* | &nbsp;&nbsp;&nbsp;* | &nbsp;&nbsp;&nbsp;* |} * Ny Lakroa (†)  dia maneho ireo eva AAI izay vao nampiana tamin'ny Unicode. Nanomboka tamin'ny volana Aprily 2008 dia nitranga ho an'ny fanononana AAI ny kopaky ny nify sy molotra: [[Sary:Labiodental_flap_(Gentium).svg|20x20px]] Ny eva manokana ho an'ny kopaky ny nify sy ny molotra dia mbola tsy misy amin'ny X-SAMPA.<br> {| style="margin-bottom: 10px;" class="wikitable sortable" ! colspan="2" |Miara-tononina<br> |- | style="text-align: center; font-size: larger; width: 2em;" | W |Fanakaikezan'ny lanilany tsy misy feo ovain'ny molotra |- | style="text-align: center; font-size: larger;" | w |Fanakaikezan'ny lanilany misy feo ovain'ny molotra |- | style="text-align: center; font-size: larger;" | H |Tsoka terena aorian'ny lanilany tsy misy feo<br> |- | style="text-align: center; font-size: larger;" | s\ |Tsoka terena aorian'ny lanilany tsy misy feo<br> |- | style="text-align: center; font-size: larger;" | z\ |Tsoka terena aorian'ny lanilany tsy misy feo<br> |- | style="text-align: center; font-size: larger;" | x\ |Tsoka terena amin'ny lanilany<br> |} {| class="wikitable sortable" ! Affricates ary avo roa heny articulation |- | style="text-align: center; font-size: larger;" | ts |- | style="text-align: center; font-size: larger;" | dz |- | style="text-align: center; font-size: larger;" | tS |- | style="text-align: center; font-size: larger;" | dZ |- | style="text-align: center; font-size: larger;" | ts\ |- | style="text-align: center; font-size: larger;" | dz\ |- | style="text-align: center; font-size: larger;" | tK |- | style="text-align: center; font-size: larger;" | kp |- | style="text-align: center; font-size: larger;" | gb |- | style="text-align: center; font-size: larger;" | Nm |} {| class="wikitable sortable" ! colspan="6" | Fônôlôjia (tsy pulmonic) |- valign="top" ! colspan="2" | Potsitra ! colspan="2" | Implosives ! colspan="2" | Ejectives |- valign="top" | style="text-align: center; font-size: larger; width: 2em;" | O\ | Bilabial | style="text-align: center; font-size: larger; width: 2em;" | b_< | Bilabial | style="text-align: center; font-size: larger; width: 2em;" | _> | ''Ohatra:'' |- valign="top" | style="text-align: center; font-size: larger;" | &#x7C;\ | Laminal alveolar ("nify") | style="text-align: center; font-size: larger;" | d_< | Alveolar | style="text-align: center; font-size: larger;" | p_> | Bilabial |- valign="top" | style="text-align: center; font-size: larger;" | ǃ\ | Apical (post-) alveolar ("retroflex") | style="text-align: center; font-size: larger;" | J\_< | Palatal | style="text-align: center; font-size: larger;" | t_> | Alveolar |- valign="top" | style="text-align: center; font-size: larger;" | =\ | Laminal postalveolar ("palatal") | style="text-align: center; font-size: larger;" | g_< | Velar | style="text-align: center; font-size: larger;" | k_> | Velar |- valign="top" | style="text-align: center; font-size: larger;" | &#x7C;\&#x7C;\ | Lateral coronal ("lateral") | style="text-align: center; font-size: larger;" | G\_< | Uvular | style="text-align: center; font-size: larger;" | s_> | Alveolar fricative |} === Zanatsoratra === <div style="background: transparent none repeat scroll 0% 0%; color:inherit"> {| class="nounderlines" style="text-align: center; background: transparent none repeat scroll 0% 0%; color:inherit" cellpadding="0" cellspacing="0px" | style="width: 60px;" | '''Front''' | style="width: 60px;" | '''Near-front''' | style="width: 60px;" | '''Central''' | style="width: 60px;" | '''Near-back''' | style="width: 60px;" | '''Back''' |- | style="height: 30px; font-size: smaller; text-align: right;" | '''Close''' | colspan="5" rowspan="7" style="height: 210px;" | <div style="position: relative; width: 300px; height: 210px;">[[Sary:Blank_vowel_trapezoid.svg|300x300px]]<div style="background: transparent none repeat scroll 0% 0%; position: absolute; top: 0px; left: 0px;"> {| style="position: relative; width: 300px; height: 210px; text-align: center; background: transparent none repeat scroll 0% 0%; color:inherit" | style="width: 300px; height: 210px; text-align: center; background: transparent none repeat scroll 0% 0%;" | <div style="position: absolute; left: 5%; width: 2.33em; top: 2%; height: 1.33em; font-size: 120%; background: white none repeat scroll 0% 0%;"> i&nbsp;•&nbsp;y</div> <div style="position: absolute; left: 43.5%; width: 2.33em; top: 2%; height: 1.33em; font-size: 120%; background: white none repeat scroll 0% 0%;"> 1&nbsp;•&nbsp;}</div> <div style="position: absolute; left: 82%; width: 3em; top: 2%; height: 1.33em; font-size: 120%; background: white none repeat scroll 0% 0%;"> M&nbsp;•&nbsp;u</div> <div style="position: absolute; left: 29%; width: 2.33em; top: 16%; height: 1.33em; font-size: 120%; background: white none repeat scroll 0% 0%;"> I&nbsp;•&nbsp;Y</div> <div style="position: absolute; left: 47.5%; width: 2.66em; top: 16%; height: 1.33em; font-size: 120%; background: white none repeat scroll 0% 0%;"> I\&nbsp;•&nbsp;U\</div> <div style="position: absolute; left: 69%; width: 1.5em; top: 16%; height: 1.33em; font-size: 120%; background: white none repeat scroll 0% 0%;">•&nbsp;U</div> <div style="position: absolute; left: 16%; width: 2.66em; top: 30%; height: 1.33em; font-size: 120%; background: white none repeat scroll 0% 0%;"> e&nbsp;•&nbsp;2</div> <div style="position: absolute; left: 47.5%; width: 2.8em; top: 30%; height: 1.33em; font-size: 120%; background: white none repeat scroll 0% 0%;"> @\&nbsp;•&nbsp;8</div> <div style="position: absolute; left: 83%; width: 2.66em; top: 30%; height: 1.33em; font-size: 120%; background: white none repeat scroll 0% 0%;"> 7&nbsp;•&nbsp;o</div> <div style="position: absolute; left: 57.5%; width: 1em; top: 44%; height: 1.33em; font-size: 120%; background: white none repeat scroll 0% 0%;"> @</div> <div style="position: absolute; left: 29.5%; width: 2.66em; top: 58%; height: 1.33em; font-size: 120%; background: white none repeat scroll 0% 0%;"> E&nbsp;•&nbsp;9</div> <div style="position: absolute; left: 57.6%; width: 2.33em; top: 58%; height: 1.33em; font-size: 120%; background: white none repeat scroll 0% 0%;"> 3&nbsp;•&nbsp;3\</div> <div style="position: absolute; left: 84.5%; width: 2.33em; top: 58%; height: 1.33em; font-size: 120%; background: white none repeat scroll 0% 0%;"> V&nbsp;•&nbsp;O</div> <div style="position: absolute; left: 38%; width: 1.66em; top: 73%; height: 1.33em; font-size: 120%; background: white none repeat scroll 0% 0%;"> {&nbsp;•</div> <div style="position: absolute; left: 64.2%; width: 1em; top: 73%; height: 1.33em; font-size: 120%; background: white none repeat scroll 0% 0%;"> 6</div> <div style="position: absolute; left: 43%; width: 2.66em; top: 86%; height: 1.33em; font-size: 120%; background: white none repeat scroll 0% 0%;"> a&nbsp;•&nbsp;&</div> <div style="position: absolute; left: 83.8%; width: 2.66em; top: 86%; height: 1.33em; font-size: 120%; background: white none repeat scroll 0% 0%;"> A&nbsp;•&nbsp;Q</div> |} </div></div> |- | style="height: 30px; font-size: smaller; text-align: right;" | '''Near‑close''' |- | style="height: 30px; font-size: smaller; text-align: right;" | '''Close‑mid''' |- | style="height: 30px; font-size: smaller; text-align: right;" | '''Mid''' |- | style="height: 30px; font-size: smaller; text-align: right;" | '''Open‑mid''' |- | style="height: 30px; font-size: smaller; text-align: right;" | '''Near‑open''' |- | style="height: 30px; font-size: smaller; text-align: right;" | '''Open''' |} </div> == Jereo koa == * [[Abidy ara-drafipeo iraisam-pirenena|Iraisam-pirenena Phonetic Abidy]] (TENY) * Kirshenbaum sy WorldBet, rafitra mitovy<br> * Lisitry ny lohahevitra momba ny rafi-peo<br> * SAMPA, teny-manokana nodimbiasan'i X-SAMPA. == Tsiahy == <br> <br> <br> <br> <references /> tp5x368j42opj7iwie3jjpij21nomns 0 240506 1093262 810534 2024-12-21T12:45:00Z 2001:D08:1B86:474F:50B9:C39A:8BAA:6AAC 1093262 wikitext text/x-wiki == Fiavìna == {| align="center" cellspacing="10" |- align="center" valign="bottom" |<hiero>l</hiero> |[[Sary:Proto-semitic{{PAGENAME}}-01.png]] |[[Sary:Phoenician{{PAGENAME}}-01.png]] |[[Sary:Lambda uc lc.svg|64px]] |[[Sary:Etruscan{{PAGENAME}}-01.png]] |} == jereo koa == {{abidy latina}} d8sj1v8j4qp2bt8b39e5btof66hc8k6 0 257192 1093273 955839 2024-12-22T04:57:40Z 41.213.235.225 1093273 wikitext text/x-wiki {{coord|-2.755560|-42.825910}} {{infobox tanàna |anarana = Barreirinhas |velarantany =3111 |faritany = [[Maranhão]] |isam-ponina = 62.528 |firenena = {{Brazila}} |ben'ny tanàna = |sary = }} [[File:Maranhao Municip Barreirinhas.svg|thumb|left|Barreirinhas]] '''Barreirinhas''' dia tanàna ao amin'ny faritany mizaka tenan'i [[Maranhão]] ao amin'ny [[Brazila]]. == Jeografia == Ny isam-ponina dia 62.528 mponina tamin'ny taona 2019.<ref name='geocities'>[http://download.geonames.org/export/ Brazila] ao amin'i geonames.org, novingiana ny 18/11/2018 </ref> == Jereo koa == * [[Brazila]] ** [[Maranhão]] == Tsiahy == <references/> [[sokajy:Tanàna ao Maranhão]] rktfsz13enr7lb0qyxy39dtq6bjtc2f 1093274 1093273 2024-12-22T04:58:17Z 41.213.235.225 1093274 wikitext text/x-wiki {{coord|-2.755560|-42.825910}} {{infobox tanàna |anarana = Barreirinhas |velarantany =3111 |faritany = [[Maranhão]] |isam-ponina = 62.528 |firenena = {{Brazila}} |ben'ny tanàna = |sary =Lencois Maranhenses 3.jpg |saina=Bandeira de barreirinhas.svg }} [[File:Maranhao Municip Barreirinhas.svg|thumb|left|Barreirinhas]] '''Barreirinhas''' dia tanàna ao amin'ny faritany mizaka tenan'i [[Maranhão]] ao amin'ny [[Brazila]]. == Jeografia == Ny isam-ponina dia 62.528 mponina tamin'ny taona 2019.<ref name='geocities'>[http://download.geonames.org/export/ Brazila] ao amin'i geonames.org, novingiana ny 18/11/2018 </ref> == Jereo koa == * [[Brazila]] ** [[Maranhão]] == Tsiahy == <references/> [[sokajy:Tanàna ao Maranhão]] l64qvnmup2q7ximj3erpw1pf60lmpsh 0 257201 1093271 955849 2024-12-22T01:43:57Z 41.213.235.225 1093271 wikitext text/x-wiki {{coord|-1.021670|-46.635000}} {{infobox tanàna |anarana = Augusto Corrêa |velarantany = |faritany = [[Pará]] |isam-ponina = 40.435 |firenena = {{Brazila}} |ben'ny tanàna = |sary = |saina= Bandeira Augusto Correa.png }} [[File:Para Municip AugustoCorrea.svg|thumb|left|Augusto Correa]] '''Augusto Corrêa''' dia tanàna ao amin'ny faritany mizaka tenan'i [[Pará]] ao amin'ny [[Brazila]]. == Jeografia == Ny isam-ponina dia 40.435 mponina tamin'ny taona 2010. == Jereo koa == * [[Brazila]] ** [[Pará]] == Tsiahy == <references/> [[sokajy:Tanàna ao Pará]] gv7udltyknj8plghro7atdd7q6w46j6 1093272 1093271 2024-12-22T01:44:29Z 41.213.235.225 1093272 wikitext text/x-wiki {{coord|-1.021670|-46.635000}} {{infobox tanàna |anarana = Augusto Corrêa |velarantany = |faritany = {{Pará}} |isam-ponina = 40.435 |firenena = {{Brazila}} |ben'ny tanàna = |sary = |saina= Bandeira Augusto Correa.png }} [[File:Para Municip AugustoCorrea.svg|thumb|left|Augusto Correa]] '''Augusto Corrêa''' dia tanàna ao amin'ny faritany mizaka tenan'i [[Pará]] ao amin'ny [[Brazila]]. == Jeografia == Ny isam-ponina dia 40.435 mponina tamin'ny taona 2010. == Jereo koa == * [[Brazila]] ** [[Pará]] == Tsiahy == <references/> [[sokajy:Tanàna ao Pará]] nfsu2ikgrlxll4fapc4y7plgzw4x6fm 0 257226 1093287 955874 2024-12-22T06:47:16Z 41.213.235.225 1093287 wikitext text/x-wiki {{coord|-1.523330|-52.581670}} {{infobox tanàna |anarana = Almeirim |velarantany = |faritany = {{Pará}} |isam-ponina = 20464 |firenena = {{Brazila}} |ben'ny tanàna = |sary = |saina=Bandeira Almerim.png }} [[File:Para Municip Almeirim.svg|thumb|left|Almeirim]] '''Almeirim''' dia tanàna ao amin'ny faritany mizaka tenan'i [[Pará]] ao amin'ny [[Brazila]]. == Jeografia == Ny isam-ponina dia 20464 mponina tamin'ny taona 2012.<ref name='geocities'>[http://download.geonames.org/export/ Brazila] ao amin'i geonames.org, novingiana ny 18/11/2018 </ref> == Jereo koa == * [[Brazila]] ** [[Pará]] == Tsiahy == <references/> [[sokajy:Tanàna ao Pará]] dh851p60ox97ymwnvh1qxg0uwy2ul0a 1093288 1093287 2024-12-22T06:48:19Z 41.213.235.225 1093288 wikitext text/x-wiki {{coord|-1.523330|-52.581670}} {{infobox tanàna |anarana = Almeirim |velarantany = 72954 |faritany = {{Pará}} |isam-ponina = 34 076 |firenena = {{Brazila}} |ben'ny tanàna = |sary = |saina=Bandeira Almerim.png }} [[File:Para Municip Almeirim.svg|thumb|left|Almeirim]] '''Almeirim''' dia tanàna ao amin'ny faritany mizaka tenan'i [[Pará]] ao amin'ny [[Brazila]]. == Jeografia == Ny isam-ponina dia 34 076 mponina tami. == Jereo koa == * [[Brazila]] ** [[Pará]] == Tsiahy == <references/> [[sokajy:Tanàna ao Pará]] 96vn8c68yzaoel0u2wtdxo5cwh5ggfi 1093290 1093288 2024-12-22T07:07:42Z 41.213.235.225 1093290 wikitext text/x-wiki {{coord|-1.523330|-52.581670}} {{infobox tanàna |anarana = Almeirim |velarantany = 72954 |faritany = {{Pará}} |isam-ponina = 34 076 |firenena = {{Brazila}} |ben'ny tanàna = |sary = |saina=Bandeira Almerim.png }} [[File:Para Municip Almeirim.svg|thumb|left|Almeirim]] '''Almeirim''' dia tanàna ao amin'ny faritany mizaka tenan'i [[Pará]] ao amin'ny [[Brazila]]. == Jeografia == Ny isam-ponina dia 34 076 mponina ==Toekarena== Almeirim dia manana ronono [[ombidia]] be indrindra ao amin'ny fanjakan'i Pará, miaraka amin'ny ronono 1,2 tapitrisa litatra novokarina tamin'ny taona 2006 == Jereo koa == * [[Brazila]] ** [[Pará]] == Tsiahy == <references/> [[sokajy:Tanàna ao Pará]] qd11i2hj6k2h5abtxhke52mt1hv4v4z 0 259425 1093264 1084506 2024-12-21T13:18:37Z Thelezifor 15140 /* Jereo koa */ 1093264 wikitext text/x-wiki [[Sary:Portrait of Radama II, by Robert Lisan.jpg|vignette|358x358px|Radama II]]'''Radama II''' dia mpanjaka malagasy [[merina]] izay nanjaka tao amin' ny [[Fanjakan' Imerina|Fanjakan' i Madagasikara]] nanomboka tamin' ny taona 1861, taona nahafatesan-[[Ranavalona I]] reniny, ka hatramin' ny taona 1863 nahafatesany. Tsy naharitra teo amin' ny fitondrana Radama II satria novonoin' ireo izay tsy faly tamin' ny fomba fitondrany izay heverin' izy ireo fa tsy firaharahana ny fomban-drazana sy ny fomba tokony hitantanana ny fanjakana. Ny mpanjakavavy [[Rasoherina]] vadiny no nandimby azy tamin' ny nahafatesany. == Fianakaviany == Tsy fantatra ny tena rainy satria efa maty iray taona mahery [[Radama I]] vadin-dreniny vao teraka izy tamin' ny taona 1829 ary tamin' ny taona 1863 no nahafatesany. Rakoto, zanakalahin-dRanavalona I, no nandimby an-dreniny, ka naka ny anarana hoe Radama II. == Fitondrana == === Fanafahana ny vahoaka === Teo dia lalam-piainana vaovao, hafa tokoa noho ny tamin' ny teo aloha, no niainan' ny Nosy, satria raha lozabe sy tsy mba nandefitra ny mpanjakavavy Ranavalona I, ity zanany nandimby azy kosa dia tena olon' ny fo sy malalaka. Ny tena mba faniriany dia ny hanamaivana ny fahorian' ny vahoakany sy ny hahasambatra azy. Toa ny niaina fitsanganana tamin' ny maty ny vahoaka tamin' izany, vahoaka afa-patorana ka nahazo fahafahana. Nandritra ny fotoana fohy nanjakany, dia nomen-dRadama II fahafahana ny [[Andevo (teto Madagasikara)|andevo]] rehetra teo amin' ny tany nofeheziny. Nifanerasera tamin' ny sokajin' olona izay noheverina tamin' izany fotoana izany ho ambany izy ary tsy dia niantehitra tamin' ny [[andriana]] firy. === Fanalalahana ny fivavahana === Nikasa hanangana fanjakana môderna Radama II ka namela malalaka ny [[Kristianisma eto Madagasikara|fivavahana kristiana]] sy ny fidiran' ny vahiny teto Madagasikara. Nofoanany ny fanamelohana ho faty. Nasaina natsahatra ny fanenjehana ny Kristiana (Prôtestanta) ary nomeny vahana ny fananganana ny [[Eglizy Katôlika Apôstôlika Rômanina (Madagasikara)|Eglizy katôlika rômana]], nofoanany ny haban-tseranana, ary nomeny alalana honina ny vahiny. === Fifandraisana amin' ny vahiny === Noho izy tsy mba nanafina ny fitiavany ny [[Frantsa|Frantsay]] sy ny andriandehibeny, dia nangataka tamin' i [[Napoléon III]] izy hanendry solontenam-panjakana frantsay ao Antananarivo. I [[Jean Laborde]], namana akaikin' ny mpanjaka no voatendry tamin' izany, ary izy kosa dia nanendry an' i Lambert ho lehiben' ny Masoivohon' i Madagasikara tao [[Parisy|Paris]]. == Fiafarany == Ny hatsaram-panahin' ny mpanjaka anefa dia lasa nivadika ho fahalemena ihany koa. Nisy antokon' olona mpankahala azy nitsangana malaky, ka Rabodo vadiny indrindra no lohany tamin' izany. Notoheriny ny fitondran' ny vadiny, ka nikononkonona ny hanjera ny fanjakany izy. Io antoko mankahala an-dRadama II io no nohararaotin' ny Anglisy niarahan-dia mba hahafahany mampahazo laka ny pôlitika viktôriana. I Ellis, misiônera anglisy, no isan' ny nandranitra ny toe-draharaha raha nanaparitaka fa tadiavin' ny Frantsay halaina an-keriny ny tanim-pirenena malagasy ka mila tapahina haingana dia haingana ny fifandraisana amin' i [[Frantsa]] sy [[Napoléon III]]. Babony hatramin' ny fon' ny praiminisitra [[Rainivoninahitriniony]] (1852-1865). Radama II dia nanandrana ny hamaha ny pôlitikam-piarahamonin' ny mpanjakavavy, saingy roa taona taty aoriana dia noroahin' ny praiministra Rainivoninahitriniony sy ny fifanarahana amin' i [[Andriana]] sy ny [[Hova]], izay nanandrana namarana ilay fahefana feno nananan' ny mpanjaka. Tamin' ny 11 Mey 1863 dia nisy nahazo baiko tamin' ny praiminisitra ka namono an-dRadama II. Rabodo vadiny no voatendry ho mpanjakavavin' i Madagasikara nandimby azy, nitondra ny anarana [[Rasoherina|Rasoaherina]]. == Jereo koa == '''Mpanjaka merina''' *[[Andrianampoinimerina]] (1787-1810) *[[Radama I]] (1810-1828) *[[Ranavalona I]] (1828-1861) *[[Radama II]] (1861-1863) *[[Rasoherina]] (1863-1868) * [[Ranavalona II]] (1868-1883) * [[Ranavalona III]] (1883-1897) '''Samihafa''' * [[Andriana]] * [[Hova]] * [[Tantaran' i Madagasikara]] * [[Charte Lambert]] == Boky == * Ade Ajayi, Jacob Festus (1989). ''Africa in the Nineteenth Century until the 1880s''. Paris: UNESCO. <nowiki>ISBN 9780520039179</nowiki>. Retrieved February 3, 2011. * Brown, Mervyn (2002). ''A History of Madagascar''. New York: Markus Wiener Publishers. * Chapus, G.S.; Mondain, G. (1953). ''Un homme d'etat malgache: Rainilaiarivony'' (in French). Paris: Editions Diloutremer. * De La Vaissière, Camille (1884). ''Histoire de Madagascar: ses habitants et ses missionnaires'', Volume 1 (in French). Paris: Victor Lecoffre. Retrieved February 3, 2011. * Delval, Raymond (1972). ''Radama II, prince de la renaissance malgache: 1861–1863''. Paris: Éditions de l'École. * Françoise Raison-Jourde, ''Bible et pouvoir à Madagascar au 19^e siècle'', Karthala, Paris, 1991, 848 pages. * Nicolas Martin, ''Symboles royaux et rivalités à la cour de Radama II'', Antananarivo, 2021, 92 pages. * Oliver, Samuel (1886). ''Madagascar: An Historical and Descriptive Account of the Island and its Former Dependencies'', Volume 1. New York: Macmillan and Co. Retrieved February 3, 2011. * Pfeiffer, Ida (1861). ''The last travels of Ida Pfeiffer: inclusive of a visit to Madagascar''. London: Harper. Retrieved February 6, 2011. * Prout, Ebenezer (1863). ''Madagascar: Its Mission and Its Martyrs. London: London Missionary Society''. Archived from the original on June 28, 2011. Retrieved February 12, 2011. * R.P. Henry de Régnon, ''Madagascar et le roi Radama II'', Paris, 1863, 204 pages. * Raymond Delval, ''Radama II, prince de la renaissance malgache, 1861-1863'', Éditions de l'École, Paris, 1972, 959 pages. [[Sokajy:Tantaran'i Madagasikara]] f3pkn4enl7yj65m5vmi4l47am2q8efc 0 278242 1093319 1093182 2024-12-22T11:56:58Z Thelezifor 15140 1093319 wikitext text/x-wiki Ny '''Jiosy malagasy''' na '''Jody malagasy''' dia [[Malagasy (vahoaka)|Malagasy]] mihevitra fa manam-piaviana [[jiosy]] (na [[Jiosy|jody]]) ka manandratra izany bebe kokoa raha mitaha amin' ny fiaviany hafa, sy ny Malagasy niova finoana ho amin' ny [[jodaisma]]. Maro tokoa ny Malagasy lazaina fa manam-piaviana jiosy<ref><small>Dolsten, Josefin (25 November 2016). "[http://www.jta.org/2016/11/25/life-religion/in-madagascar-worlds-newest-jewish-community-seeks-to-establish-itself In Madagascar, 'world's newest Jewish community' seeks to establish itself]". ''Jewish Telegraphic Agency''. Retrieved 24 March 2017.</small></ref>. == Jiosy malagasy ara-pirazanana == Maro ny [[Malagasy (vahoaka)|Malagasy]] milaza fa manana fiavina jiosy na hebreo<ref><small>Devir, Nathan (2018). "Propagating Modern Jewish Identity in Madagascar: A Contextual Analysis of One Community's Discursive Strategies". ''[https://www.jstor.org/stable/j.ctv1198t80 Connected Jews: Expressions of Community in Analogue and Digital Culture]''. Liverpool University Press..</small></ref> na dia mirona indrindra amin' ny fiaviana aostrôneziana sy afrikana aza ny porofo ara-tantara sy ara-pototarazo, dia mbola mitohy sy miseho amin' ny fomba samihafa izany fiheverana izany. === Fanamarinana ny fisian' ny Jiosy malagasy === Zavatra isan-karazany no entin' ny mpomba izany hevitra izany hanohanana ny fanambaràna ny maha Jiosy ny Malagasy sasany na ny ankamaroan' ny Malagasy<ref><small>Miles, William F.S. (December 2017). [https://rai.onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/1467-8322.12391 "Malagasy Judaism: The 'who is a Jew?' conundrum comes to Madagascar"]. ''Anthropology Today''. 33 (6): 7–10..</small></ref>. Betsaka amin' izany ireo porofo miorina amin' ny filazana fa misy fitoviany ny zavatra sasany momba ny Malagasy sy ny Jiosy. ==== Lovantsofina sy fomba amam-panao ==== Ny fitoviana sasany misy eo amin' ny [[kolontsaina malagasy]] sy ny [[Jodaisma|an' ny Jiosy]] dia etina manamafy ny nahatongavan' ny Jiosy teto Madagaskara. Manampy an' izany koa ny [[lovantsofina]] momba ny fiavian' ny foko sy fianakaviana sasany eto Madagasikara na ny fianakaviana sasany. Misy fomba amam-panao malagasy sasany mitovitovy amin' ny fomba amam-panao na tantara ara-[[Baiboly]], ka mahatonga ny fiheverana ny mety hisian' ny fifandraisana amin' ny vahoaka jiosy. ==== Fiteny ==== Misy ny andalan-tsoratra na singan-teny ao amin' ny [[Baiboly]] izay heverin' ny [[Teôlôjia|teôlôjiana]] malagasy sasany fa miteny mivantana na ankolaka ny fahafantaran' ny [[Hebreo (vahoaka)|Hebreo]] na ny Jiosy tany aloha an' i [[Madagasikara]]<ref><small>[http://www.elishean.fr/le-malgache-la-creation-et-lhomme-paradigmatique/# "Le Malgache - la création et l'Homme paradigmatique"] {{Wayback|url=http://www.elishean.fr/le-malgache-la-creation-et-lhomme-paradigmatique/|date=20181004142507}} - Elishean</small></ref><ref name=":0"><small>[https://www.cresoi.fr/spip.php?action=acceder_document...madagascar.2... "Le peuplement de Madagascar - Des migrations et origines mythiques aux réalités de l’histoire" PDF]</small>.</ref>. Ao koa ny voambolana [[Fiteny malagasy|malagasy]] sy ny voambolana [[Fiteny hebreo|hebreo]] izay mitovitovy fanobnonana<ref><small>[http://tanikomadagascar.zohosites.com/jiosy.html "Jiosy ve ny Malagasy ?"] in Ratefy Tolotra, ''TANIKO Madagascar''.</small></ref>. Misy koa ny fitantarana fahitana vato sy zavatra hafa heverina fa voasoratra amin' ny [[Abidy hebreo|litera hebreo]]<ref><small>[https://www.breakingisraelnews.com/68765/100-members-of-lost-jewish-community-of-madagascar-enter-covenant-of-abraham-05-16/ "Mysterious Madagascar Community Practicing Jewish Rituals Officially Enters Covenant of Abraham"] - Breaking Israel News</small></ref>. ==== Ny fisian' ny singa ara-kolontsaina avy any Atsinanana Afovoany ==== Ny singa ara-kolontsaina avy any [[Atsinanana Afovoany]], izay matetika tonga amin' ny alalan' ny varotra miaraka amin' ny [[Arabo (vahoaka)|Arabo]], dia nisy nadika ho fisian' ny Jiosy fahiny taty Madagasikara. ==== Ny amin' ny Foko Folo Very ==== Ny finoana ny [[Fokom-pirenena folo very|fokon' i Israely folo very]], niparitaka taorian' ny fandresen' ny [[Asiria|Asiriana]], dia nety nahatonga ny fiheverana fa nisy tamin' izy ireo no nifindra monina teto Madagasikara. === Ny foko malagasy lazaina fa manam-piaviana jiosy === Foko maro eto Madagasikara no milaza na lazaina fa manana razambe jiosy na hebreo. Ireto ny [[foko eto Madagasikara]] ahitana olona lazaina fa manam-piaviana jiosy: ==== Ny Antandroy ==== Manana lovontsofina mifandray amin' ny mety ho fananany razambe jiosy ny [[Antandroy]] any amin' ny faritra [[Androy]] any amin' ny tapany atsimon' i Madagasikara. ==== Ny Antemoro Anakara ==== Ny fananan' ny [[Anakara|Antemoro Anakara]] any [[Manakara]] sy [[Vohipeno]] lovantsofina voasoratra sy ny fahaizany [[Fanandroana malagasy|fanandroana]] dia misy manadika ho mariky ny fananany singan-kolontsana jiosy. ==== Ny Merina ==== Manana lovantsofina am-bava mampahatsiahy ny fanany razambe avy any ivelany, izay indraindray ampifandraisina amin' ny fiaviana jiosy, ny [[Merina]] any afovoan-tany, izay foko maro anisa indrindra eto Madagasikara. ==== Ny Zafibrahima ==== Milaza fa taranak' i [[Abrahama (patriarka)|Abrahama]], [[Patriarka (ao amin' ny Baiboly)|patriarika]] tantaraina ao amin' ny [[Baiboly]], ny [[Zafibrahima]] ao amin' ny [[Sainte Marie|Nosy Boraha]] (nosy [[Sainte Marie|Sainte-Marie]])<ref><small>Jereo ny pejy ao amin' ny Wikipedia frantsay: "[[:fr:Migrations_juives_à_Madagascar|Migrations juives à Madagascar]]".</small></ref>. === Olana momba ny fanamarinana === Na dia azo heverina ho marina fa misy manam-piaviana jiosy ny Malagasy, noho ny fifaneraseran' ny mponina eran' izao tontolo izao hatramin' ny [[Andro Taloha]] na talohan' izany aza, sy ny fifindrà-monin' ny Hebreo na Jiosy, dia betsaka ny olana ara-tantara, ara-kolontsaina, ara-pivavahana, ara-piteny sns izay mahasarotra raisina avy hatrany ny porofo anohanana ny maha Jiosy na Hebreo ny razan' ny Malagasy sasany na ny Malagasy rehetra. Ny ankamaroan' ny mpikaroka sy ny mpahay tantara dia manaiky fa ny porofo ara-tsiansa amin' izao fotoana izao dia tsy manamarina ny fananan' ny Malagasy fiaviana jiosy. Ny fanadihadiana momba ny [[fototarazo]] dia mampiseho fa ny fiaviana [[Aostrôneziana (vahoaka)|aostrôneziana]] (avy any [[Azia Atsimo-Atsinanana]]) sy [[Afrikana (vahoaka)|Afrikana]]. ==== Tsy fisian' ny porofo ara-tantara mivantana ==== Tsy misy tahirin-kevitra ara-tantara voasoratra ankehitriny na firaketana arkeôlôjika manan-danja izay manamarina ny fifindra-monina faobe na ny fisian' ny [[Jiosy]] na [[Hebreo (vahoaka)|Hebreo]] manan-danja teto Madagasikara tamin' ny [[Andro Taloha]]. Ny loharanom-baovao an-tsoratra misy dia mahakasika indrindra ny fifandraisana vao haingana amin' ny [[Arabo (vahoaka)|Arabo]] sy amin' ny Eorôpeana ary amin' ny ny mponina hafa ao amin' ny [[Ranomasimbe Indiana|Ranomasimbe Indianina]]. Ny fandraisana na ny fandikana sasany momba ny lovantsofina na ny fitovizan' ny kolontsaina malagasy amin' ny fanao resahina ao amin' ny Baiboly dia matetika mifototra amin' ny hevitr' olona samirery ary tsy ampy hatao porofo ara-tantara. Afaka miseho ao amin' ny kolontsaina samihafa ny fanao mitovy na dia tsy misy ifandraisany ireo kolontsana ireo. Tsy mifanandrify ara-potoana eo amin' ny [[Lovantsofina|lovantsofim]]-piaviam-poko sy ny tantara iarahan' ny mpahay tantara manaiky momba ny tontolo jiosy (sy [[Semita]], amin' ny ankapobeny)<ref name=":1" />. Ao koa ny fifanoheran' ny porofo aroson' ny antokon' olona samihafa izay samy milaza ny tenany fa Jiosy; ==== Fifanoherana amin' ny zava-pantatra momba ny fototarazo ==== Ny fanadihadiana momba ny [[fototarazo]] natao tamin' ny vahoaka malagasy dia mampiseho fa betsaka ny marika ara-pototarazo avy amin' ny [[Aostrôneziana (vahoaka)|Aostrôneziana]] (indrindra avy any [[Vondro-nosy Maley|Insolindia]] sy [[Indônezia]] ankehitriny) sy [[Afrikana (vahoaka)|Afrikana]] (indrindraindrindra avy atsy [[Afrika Atsinanana]] sy [[Afrika Atsimo-Atsinanana|Atsimo-Atsinanana]]). Ireo fanadihadiana ireo dia mametraka mazava tsara ny onjam-pifidra-moninana nankaty Madagasikara. Na dia nahitana soritra kely aza ny mari-pamantarana fototarazo mety mifandray amin' ny faritra [[Atsinanana Afovoany]] araka ny fanadihadiana sasany, dia ambany dia ambany ny tahan' izy ireo ary tsy ahafahana manatsoaka hevitra fa misy ny fandraisana anjara lehibe eo amin' ny lova ara-pototarazo malagasy. Ireo soritra kely ireo dia azo hazavaina amin' ny alalan' ny fifandraisana ara-barotra na amin' ny alalan' ny fifindra-monina voafetra izay tsy misy lanjany firy. '''Olana eo amin' ny fandikana ny lovantsofina''' Ny lovantsofina am-bava ampitaina amin' ny taranaka mifandimby dia mety hiovaova, mety hiharan' ny fampifanarahana amin' ny zava-misy na hiharan' ny fanamboamboaraba fanatsarana rehefa mandeha ny fotoana. Sarotra noho izany ny mihevitra azy ireo ho vavolombelona ara-tantara azo itokisana raha tsy hanamafisina amin' ny loharano hafa. Ny fandikana ny lovantsofina am-bava dia matetika miankina amin' ny toe-javatra ara-kolontsaina sy mety ho azon' ny fitongilanan' ny mpandika. Mety ho raisina amin' ny fomba diso sy hanaovana fanatsoahan-kevitra diso ny fitovizan-javatra amin' ny fitantaran'ny [[Baiboly]]. Ny lovantsofina sy ny tantaran-drazana maro dia tokony horaisina amim-pandanjalanjana noho izy ireo mifangaro [[angano]] na [[fedrà]]<ref name=":0" />. ==== Fampifangaroana ny fitaomana ara-kolontsaina sy ny fiaviana ara-poko ==== Ny singa ara-kolontsaina, toy ny fanao ara-pivavahana, ny teny na ny teknika, dia mety hiely amin' ny alalan' ny varotra, ny fifandraisan' ny kolontsaina na ny fifindrà-monina voafetra, dia tsy midika fiorenam-ponenan' olona marobe na fiaviana ara-poko iraisana. Nifandray tamin' ny [[Arabo (vahoaka)|Arabo]] i [[Madagasikara]], indrindra fa tamin' ny alalan' ny varotra taty amin' ny [[Ranomasimbe Indiana|Ranomasimbe Indianina]]. Izany dia nitarika ny fielezan' singa ara-kolontsaina arabo sasany, toy ny [[Silamo|finoana silamo]] tany amin' ny faritra sasany na ny findraman-teny. Tsy midika anefa izany fa Arabo ny Malagasy. ==== Fanaovana ho fitaovana ara-pôlitika sy ara-tsôsialy ==== Ny filazan' ny tena fa manana fiaviana jiosy na hebreo dia azo ampiasaina indraindray ho amin' ny tanjona ara-pôlitika na ara-tsôsialy, mba hitakiana ny maha ara-dalàna sy ny fananan-daza na ny fifandraisany amin' ny tantara heverina fa tranainy kokoa na tsara kokoa. Ireo fanodinkodinana ny firazana ireo dia mety handray anjara amin' ny fanaparitahana vaovao tsy marina sy fampifangaroan-javatra momba ny tena fiavian' ny Malagasy. ==== Ny zavatra sy fantatry ny Malagasy talohan' ny fidiran' ny kristianisma ==== Betsaka ny zavatra mamaritra ny maha Jiosy na ny maha Hebreo no tsy fantatry ny Malagasy talohan' ny fidiran' ny kristianisma * ny tsy nahalalan' ny Malagasy ny teny hoe יְהוּדִים / ''Yehudim'' ("Jiosy" na "Jody") sy עברים /''''''ʿ'''Ivrim'' ("Hebreo" na "Hebrio") izany talohan' ny nahatongavan' ny [[Kristianisma ao Madagasikara|fivavahana kristiana teto Madagasikara]]. Marihina fa ny [[Arabo (vahoaka)|Arabo]] dia manao ny Jiosy hoe يهود / ''Yahudi'' sy ny Hebreo hoe عبرانيون / ''Ibrani''<ref name=":1"><small>[https://www.jpost.com/Edition-Francaise/Art-Et-Culture/Le-secret-malgache-415748 "Le secret malgache"]- ''The Jerusalem Post'' (notsidihina tamin' ny 20/11/2018)</small></ref>;nefa tsy hita taratra ao amin' ny [[fiteny malagasy]] izany. * ny tsy fahafantarana tamin' ny vanim-potoan' ny tantaran' ny Malagasy ny toerana manan-danja indrindra (anisan' izany ny [[sinagôga]]) sy ny andro manan-danja indrindra (anisan' izany ny [[Sabata (jiosy)|Sabata]]) eo amin' ny fiainan' ny Hebreo na Jiosy, izay anisan' ny fototra eo amin' ny kolontsaina jiosy; * ny [[Paganisma|fanompoan-tsampy]] manerana an' i Madagasikara tamin' ny vanim-potoana faha mpanjaka izay tsy nisy fihenany raha tsy taorian' ny nidiran' ny [[Kristianisma|finoana kristiana]] teto Madagasikara, nefa misy milaza fa nenjehina noho ny fifikirany tamin' ny fivavahany ny Jiosy sasany na izy rehetra izay nifindra monina aty Madagasikara<ref><small>Jereo ny tantaran' ny [[Fanjakan' Imerina|Fanjakana Merina]].</small></ref>. == Jiosy malagasy ara-pivavahana == === Jiosy ara-pivavahana === Tamin' ny taona 2020 dia nisy raby belza nanangana ''yeshiva'' (sekoly talmodika), izany dia mampiseho ny fanirian' ilay vondrona hampivelatra sy hampitombo ny fahalalany momba ny fivavahana nosafidiny. Ny fikambanana jiosy iraisam-pirenena, toa ny Kulanu, dia manohana ny vondrom-piarahamonina jiosy eto Madagasikara, indrindra amin' ny fanabeazana sy ny fivavahana. Amin' izao fotoana izao dia misy ny Malagasy izay tsy azo iadian-kevitra ny maha Jiosy azy amin' ny alalan' ny fiovana finoana ho amin' ny [[Jodaisma eto Madagasikara|fivavahana jiosy]]<ref><small>[https://web.archive.org/web/20131021112918/http://www.icsresources.org/content/curricula/ReligiousOrEthnic.pdf "Are Jews a Religious Group or an Ethnic Group?"] (PDF). Institute for Curriculum Services''.''</small></ref>. Ny vondrom-piarahamonina jiosy eto [[Madagasikara]] amin' izao fotoana izao dia vokatry ny fiovam-pinoana ho amin' ny [[jodaisma ôrtôdôksa]] izay nitranga tao anatin' ny taona vitsivitsy. Tamin' ny taona 2010 dia nisy vondron'olona manodidina ny zato nanomboka fiovam-po, izay natanterahina tamin' ny fomba ôfisialy tamin' ny taona 2017 tamin' ny fahatongavan' ny [[raby]] ôrtôdôksa telo. Tsy ny fananana razambe na ray aman-dreny jiosy ihany fa ny fiovana ho amin' ny [[jodaisma]] mantsy dia ampy haha Jiosy ny olona iray araka ny lalàna israeliana. Io fepetra io no mampalalaka ny fitomboan' ny isan' ny Jiosy malagasy ara-pivavahana<ref><small>[https://www.timesofisrael.com/in-remote-madagascar-a-new-community-chooses-to-be-jewish/ "In remote Madagascar, a new community chooses to be Jewish"] - The times of Israel.</small></ref>. === Jodaisma eto Madagasikara === Fantara amin' ny fomba ôfisialy ny fisian' ny [[jodaisma eto Madagasikara]] tamin' ny taona 2016. Amin' izao fotoana izao dia mitombo isa ny Malagasy miova finoana ho amin' ny [[Jodaisma|fivavahana jiosy]]<ref><small>[https://web.archive.org/web/20131021112918/http://www.icsresources.org/content/curricula/ReligiousOrEthnic.pdf "Are Jews a Religious Group or an Ethnic Group?"] (PDF). Institute for Curriculum Services''.''</small></ref><ref><small>[https://www.timesofisrael.com/in-remote-madagascar-a-new-community-chooses-to-be-jewish/ "In remote Madagascar, a new community chooses to be Jewish"] - The times of Israel.</small></ref>. Nanomboka tamin' ny taompolo 2010 no tena nahafantarana ny fisian' ny Malagasy heverina fa manaraka ny jodaisma<ref name=":22"><small>Josefson, Deborah (5 June 2016). [http://www.jta.org/2016/06/05/news-opinion/world/in-remote-madagascar-a-new-community-chooses-to-be-jewish "In remote Madagascar, a new community chooses to be Jewish"]. ''Jewish Telegraphic Agency''. Notsidihina tamin' ny 24 Marsa 2017.</small></ref>. Ao amin' ny ny [[jodaisma mesianika]] anefa ny maro amin' izy ireo izay tsy eken' ny Jiosy ôrtôdôksa ho firehan' ny jodaisma<ref><small>Kestenbaum, Sam. "[https://forward.com/news/341106/joining-fabric-of-world-jewish-community-100-convert-on-african-island-of-m/ 'Joining Fabric of World Jewish Community,' 100 Convert on African Island of Madagascar"]. ''The Forward''. Retrieved 2018-09-26.</small></ref>. Nifandray tamin' ny [[Kulanu]] any [[New York]], [[Etazonia]] ny mpikambana amin' ireo fikambanana ireo<ref><small>Ny ''Kulanu'' dia fikambanana jiosy manentana momba ny fiovam-pinoana ho amin' ny [[jodaisma]] sy manohana ireo Jiosy tsy afa-mifandray amin' ny namany ary mikarakara ny fampodiana ny Jiosy any an-taniny.</small></ref>. Vao tamin' ny 2016 no nisy Malagasy noraisina ho amin' ny jodaisma araka ny fomba jiosy mahazatra, niseho eo anatrehan' ny vondrona [[raby]] tao amin' ny trano fandraisam-bahiny ''Le Pave'' ao [[Antananarivo]], sady nasaina nilona amin' ny renirano mba hadio ara-pivavahana<ref name=":23"><small>Josefson, Deborah (5 June 2016). [http://www.jta.org/2016/06/05/news-opinion/world/in-remote-madagascar-a-new-community-chooses-to-be-jewish "In remote Madagascar, a new community chooses to be Jewish"]. ''Jewish Telegraphic Agency''. Notsidihina tamin' ny 24 Marsa 2017.</small></ref>. Raby telo avy amin' ny [[Jodaisma ôrtôdôksa|jodaisma ôrtôdoksa]] no nitarika izany. Manakaiky kokoa ny [[Jiosy sefarada]] ireo Malagasy nisafidy hanaraka ny [[jodaisma rabinika]] ireo. == Rohy ivelany == '''Lahatsoratra''' * [https://tanikomadagascar.com/2015/06/13/jiosy-ve-ny-malagasy/ "Jiosy ve ny Malagasy ?"], ''tanikomadagascar.com'', 2015. * [https://www.tiatanindrazana.mg/actualites/jiosy-gasy-voaroaka-omaly-teo-amin-ny-by-pass-4331.php "Jiosy gasy voaroaka omaly teo amin' ny By-Pass"], ''tiatanindrazana.mg'', 26 Mey 2011. *Kent, R. K. (1970). ''[https://www.persee.fr/doc/outre_0300-9513_1970_num_57_209_4692_t1_0513_0000_3 Early kingdoms in Madagascar]''. *Dewar, R. E., & Wright, H. T. (1993). ''[https://www.researchgate.net/publication/30846019_The_Culture_History_of_Madagascar The culture history of Madagascar]''. * Hurles, M. E., Sykes, B. C., Jobling, M. A., & Forster, P. (2005). ''A high-resolution human Y-chromosome haplotype map of the Mediterranean region''. '''Sary mihetsika''' * [https://www.youtube.com/watch?v=CarRysqdhlM "Pastora Tolotra Ratefy: Jiosy ny Malagasy !"], ''youtube.com'' * [https://www.youtube.com/watch?v=3AJLVT1wnpU "Jiosy Malagasy"], ''youtube.com'' * [https://www.youtube.com/watch?v=m2aUiVpWIdQ "I BC Investigation Jiosy sa Hebreo du 26 Juin 2017"], ''youtube.com'' * [https://www.youtube.com/watch?v=BeFJAOfucqs "Ny Jiosy eto Madagasikara, ny Mpanjaka Ndriana Rabarioelina"], ''youtube.com'' * [https://www.youtube.com/watch?v=wdHGUWZa0CE "Ny Jiosy Anakara sy Ali Tawarath ao Vatomasina"], ''youtube.com'' * [https://www.youtube.com/watch?v=-St_3nQhfIw "Faces Of Africa: The Jews of Madagascar"], ''youtube.com'', notsidihina tamin' ny 2024-01-13 == Jereo koa == * [[Jodaisma eto Madagasikara]] * [[Pôlitikan' ny firazanana]] * [[Rabarioelina Ndriana]] * [[Foko folo very]] * [[Ratefy Tolotra]] * [[Israelita]] * [[Hebreo (mponina)|Hebreo]] *[[Ôfira]] == Loharano sy fanamarihana == ht3dmum254u8bhk7bpzwfwcjx7mkj1h 0 280108 1093314 1011092 2024-12-22T11:01:28Z Thelezifor 15140 nanova ny anaran'i [[Sivilizasiôna maia]] ho [[Sivilizasiôna Maia]] i Thelezifor 1011092 wikitext text/x-wiki [[Sary:Mayamap.png|thumb]] Ny '''sivilizasiôna Maia''' dia sivilizasiôna Mesoamerikana novolavolain'ny vahoaka Maya, ary nalaza noho ny teny famantaranany rafitra fanoratana be pitsiny sy be fivoarana indrindra tany Amerika talohan'ny kolumbiana - ary koa ny [[kanto]], ny [[maritrano]], ny [[matematika]], kalandrie ary rafitra [[astronomia]]. Ny sivilizasiona Maia dia nivoatra tao amin'ny faritra izay misy atsimo atsinanan'i [[Meksika]], [[Goatemala]] sy [[Belizy]] rehetra, ary ireo faritra andrefan'i [[Hôndorasy]] sy [[Salvadoro]]. n881elkdsjzf5se88guwvwmmcodessl 1093316 1093314 2024-12-22T11:07:15Z Thelezifor 15140 Nanampy rohy anatiny 1093316 wikitext text/x-wiki [[Sary:Mayamap.png|thumb|335x335px|Faritra nisy ny Maina]] Ny '''Sivilizasiôna Maia''' dia sivilizasiôna mesôamerikana novolavolain' ny vahoaka [[Maia (vahoaka)|Maia]], ary nalaza noho ny teny famantaranany rafitra fanoratana be pitsiny sy be fivoarana indrindra tany Amerika talohan' ny vanim-potoana kôlombiana - ary koa ny [[kanto]], ny [[maritrano]], ny [[matematika]], ny kalandrie ary ny rafitra [[Haikintana|astrônômika]]. Ny Sivilizasiôna Maia dia nivoatra tao amin' ny farirea misy ny ilany atsimo-atsinanan' i [[Meksika]], i [[Goatemala]] sy i [[Belizy]] rehetra, ary ny faritra andrefana amin' i [[Hôndorasy]] sy i [[Salvadoro]]. == Jereo koa == * [[Maia (vahoaka)]] * [[Amerika Hispanika]] hgitwqznx5n0vm6b4sv8q0lywygibu3 0 281423 1093310 1042363 2024-12-22T10:52:39Z Thelezifor 15140 nanova ny anaran'i [[Sivilizasiona minôana]] ho [[Sivilizasiôna Minôana]] i Thelezifor 1042363 wikitext text/x-wiki [[Sary:Prince of the Lilies, Minoan fresco from Knossos, 1550 BC, AMH, 145372.jpg|vignette|Ny ''"Andriandahin' ny Lilia''" dia ampahany amin' ny sary hosodoko mivohitra natao amin' ny rindrina, natao tamin'ny taona 1550 tal. J.K. Mozea arkeôlôjikan' i Herakliôna.]] Ny '''sivilizasiona minôana''' dia sivilizasiona tamin' ny [[Andro Taloha]] izay nivoatra tao amin' ny nosy [[Kreta]] sy Santorini ary mety tamin' ny ampahany be amin' ny [[Ranomasina Egea]] any amin' ny faritra atsimon' i Gresy, tamin' ny taona 2700 hatramin' ny 1200 tal. J.K.. [[Sary:Dominios minoicos.PNG|vignette|Faritra tratran' ny sivilizasiona minôana]] Nahazo ny anarany tamin' ny anaran' ilay mpanjaka malaza atao hoe Minôsy ([[Fiteny grika|grika]]: Μίνως / ''Mínôs''), tantaraina amin' ny fedrà grika, io sivilizasiona io. Ilay [[Arkeôlôjia|arkeôlôga]] anglisy Arthur John Evans no nanambara ny fisiany tamin' ny fiandohan' ny taonharo faha-20. Tsy fantatra izay anarana niantsoany ny tenany, fa ny [[Ejipta tamin' ny Andro Taloha|Egiptiana fahiny]] dia niantso azy hoe ''Kaphti,'' ary ny [[teôria]] sasany, miorina amin' ny asa soratra avy amin' ny tanànan' i Mari, dia mazàna miantso ny nosy [[Kreta]] hoe ''Kaptara''. kk65i65stcg6fkm1bs339rv35fy86cr 1093312 1093310 2024-12-22T10:54:12Z Thelezifor 15140 Nanitsy tsipelina 1093312 wikitext text/x-wiki [[Sary:Prince of the Lilies, Minoan fresco from Knossos, 1550 BC, AMH, 145372.jpg|vignette|Ny ''"Andriandahin' ny Lilia''" dia ampahany amin' ny sary hosodoko mivohitra natao amin' ny rindrina, natao tamin'ny taona 1550 tal. J.K. Mozea arkeôlôjikan' i Herakliôna.]] Ny '''Sivilizasiôna Minôana''' dia sivilizasiôna tamin' ny [[Andro Taloha]] izay nivoatra tao amin' ny nosy [[Kreta]] sy Santorini ary mety tamin' ny ampahany be amin' ny [[Ranomasina Egea]] any amin' ny faritra atsimon' i [[Grisia Taloha|Grisia]], tamin' ny taona 2700 hatramin' ny 1200 tal. J.K.. [[Sary:Dominios minoicos.PNG|vignette|Faritra tratran' ny Sivilizasiôna Minôana]] Nahazo ny anarany tamin' ny anaran' ilay mpanjaka malaza atao hoe Minôsy ([[Fiteny grika|grika]]: Μίνως / ''Mínôs''), tantaraina amin' ny fedrà grika, io sivilizasiôna io. Ilay [[Arkeôlôjia|arkeôlôga]] anglisy Arthur John Evans no nanambara ny fisiany tamin' ny fiandohan' ny taonharo faha-20. Tsy fantatra izay anarana niantsoany ny tenany, fa ny [[Ejipta tamin' ny Andro Taloha|Egiptiana fahiny]] dia niantso azy hoe ''Kaphti,'' ary ny [[teôria]] sasany, miorina amin' ny asa soratra avy amin' ny tanànan' i Mari, dia mazàna miantso ny nosy [[Kreta]] hoe ''Kaptara''. axvmv8ys6aaa8o7b7fgrcd8ws60s0um 1093318 1093312 2024-12-22T11:12:46Z Thelezifor 15140 1093318 wikitext text/x-wiki [[Sary:Prince of the Lilies, Minoan fresco from Knossos, 1550 BC, AMH, 145372.jpg|vignette|Ny ''"Andriandahin' ny Lilia''" dia ampahany amin' ny sary hosodoko mivohitra natao amin' ny rindrina, natao tamin'ny taona 1550 tal. J.K. Mozea arkeôlôjikan' i Herakliôna.]] Ny '''Sivilizasiôna Minôana''' dia sivilizasiôna tamin' ny [[Andro Taloha]] izay nivoatra tao amin' ny nosy [[Kreta]] sy Santorini ary mety tamin' ny ampahany be amin' ny [[Ranomasina Egea]] any amin' ny faritra atsimon' i [[Grisia Taloha|Grisia]], tamin' ny taona 2700 hatramin' ny 1200 tal. J.K.. [[Sary:Dominios minoicos.PNG|vignette|Faritra tratran' ny Sivilizasiôna Minôana]] Nahazo ny anarany tamin' ny anaran' ilay mpanjaka malaza atao hoe Minôsy ([[Fiteny grika|grika]]: Μίνως / ''Mínôs''), tantaraina amin' ny fedrà grika, io sivilizasiôna io. Ilay [[Arkeôlôjia|arkeôlôga]] anglisy Arthur John Evans no nanambara ny fisiany tamin' ny fiandohan' ny taonharo faha-20. Tsy fantatra izay anarana niantsoany ny tenany, fa ny [[Ejipta tamin' ny Andro Taloha|Egiptiana fahiny]] dia niantso azy hoe ''Kaphti,'' ary ny [[teôria]] sasany, miorina amin' ny asa soratra avy amin' ny tanànan' i Mari, dia mazàna miantso ny nosy [[Kreta]] hoe ''Kaptara''. == Jereo koa == * [[Sivilizasiôna Mikeniana]] * [[Sivilizasiôna Grika Taloha]] * [[Sivilizasiôna Egeana]] * [[Kreta]] sydtebzni0917m4ydkp5ph1g84bw5o5 0 281424 1093307 1042378 2024-12-22T10:44:29Z Thelezifor 15140 nanova ny anaran'i [[Sivilizasiona mikeniana]] ho [[Sivilizasiôna Mikeniana]] i Thelezifor 1042378 wikitext text/x-wiki [[Sary:Agamemnon mask NAMA Athens Greece.jpg|vignette|258x258px|"Saron-tavan' i Agamemnôna", vita amin' ny volamena, hitan' i Heirich Schliemann tao amin' ny fasana faha-2, tao amin' ny toerana niorenan' i Mikenay, tamin' ny taona 1876. ]] Ny '''sivilizasiona mikeniana''' na '''sivilizasiona miseniana''' dia [[sivilizasiona]] tamin' ny faramparan' ny [[Andron' ny Alimo]], izay naharitra teo anelanelan' ny taona 1650 sy 1100 <abbr>tal. J.K.</abbr> eo ho eo, ny fara tampony dia eo anelanelan' ny taona 1400 sy 1200 tal. <abbr>J.-C.</abbr> Ity sivilizasiona ity dia nivoatra avy any amin' ny tapany atsimon' i [[Gresy]] an-[[tanibe]], fa teo aloha ny foibe mavitrika indrindra amin' ny [[Ranomasina Egea|tontolo egeana]] dia tany amin' ireo nosy, tao amin' ny tangoro-nosy [[Siklada]] ary indrindra tany [[Kreta]], izay nitomboan' ny [[sivilizasiona minôana]] nanomboka tamin' ny fiandohan' ny taonarivo faha-2 <abbr>tal. J.K.</abbr> Manodidina ny 1650/1600 tal. J.K., ireo toerana an-[[tanibe]] dia nisy fandrosoana voalohany, izay manaporofo ny fampitomboana ny avara-pianarana tao aminy, izay hita indrindra amin' ny fasana manankarena nofongarin' i Heinrich Schliemann tao Misena na [[Mikenay]] ([[Fiteny grika|grika]]: Μυκῆναι / ''Mykênai'') tamin' ny taona 1876. Ny sivilizasiona mikeniana dia nivoatra tao anatin' ny taonjato manaraka, taorian' ny dingana tsy tena fantatra mazava. Tamin' ny taona 1450 <abbr>tal. J.K., i K</abbr>reta dia nanjakan' ny Mikeniana na Miseniana, izay nanorim-ponenana tao amin' ny lapan' i Knôsôsy. Eo no ahitana ireo soritra tranainy indrindra amin' ny fanoratana mikeniana, dia ny [[lineary B]], izay nandikana endrika tranainy amin' ny [[Fiteny grika taloha|fiteny grika]]. Hatramin' ny nandraisan' i Michael Ventris sy John Chadwick azy tamin' ny 1952, ny sivilizasiona mikeniana, amin' ireo [[sivilizasiona egeana]] rehetra talohan' ny vanimpotoana helenika, dia ny hany fantatra amin' ny alalan' ny sisan-javatra [[Arkeôlôjia|arkeôlôjika]] sy tahirin-kevitra epigrafika (soratra voasokitra). Ao amin' ny [[kôntinenta]], ny sivilizasiona mipoitra amin' io fotoana io ihany dia nifototra amin' ny ampahany amin' ny fandraisana anjara ara-kolontsainan' ny Minôana, dia mampivelatra tsikelikely ny sivilizasiona voalamina manodidina ny lapa sy trano mimanda maromaro izay mety ho foiben' ny fanjakà-mpanjaka izay nanapaka ireo faritra ireo (i Mikenay tany Argôlisy, i Pilôsy tany Mesenia, i Tebay tany Beôtia, sns.). Izy ireo dia tarihin' ny mpanjaka izay napetraka eo amin' ny lohan' ny fitantanan-draharaha iray izay hazavaina ao amin' ny [[takela-tanimanga]] fitantanan-draharaha voasoratra amin' ny lineary B. Matetika no resahina ny amin' ny "sivilizasionan-dapa" satria avy notarihina avy amin' ny lapa izay nandrafitra hetsika maro io sivilizasiona io, sahala amin' ny izay mitranga amin' ny sivilizasiona niara-nisy taminy tany [[Atsinanana Akaiky]] sy tany [[Ejipta tamin' ny Andro Taloha|Ejipta]]. Na izany aza, ny fahefana ara-pôlitika mikeniana dia mazava ho azy fa tsy ivon-toerana manokana. Ny sivilizasiona mikeniana dia niitatra tao amin' ny tontolo egeana, ka hita hatrany [[Azia Minora]] izay mifandray amin' ny faritra eo ambany fitarihan' ny fanjakan' ny [[Hitita]] (na Hetita), izay mahafantatra ny Mikeniana amin' ny anarana hoe ''Ahhiyawa'', teny ilazana ny anarana hoe ''Akeana'' izay nohamarinin’ ny soratra grika tatỳ aoriana, indrindra fa i [[Homer|Hômera]]. Ny tononkalon’ ity farany, indrindra ny ''Illiada'', dia matetika natao ho fanondroana momba ny sivilizasiona mikenaiana, satria toa mitahiry ny fahatsiarovana ny fotoana nanjakan' ny mpanjakan' i Mikenay tamin' ny Grika. Saingy ny toe-javatra toy izany dia tsy mbola nohamafisin' ny loharanom-baovao momba ny [[Andron' ny Alimo]], ary indrindra ny amin' ny Ady tany [[Troia|Trôia]] malaza izay matetika ezahina apetraka amin' io vanim-potoana io. Tokony tamin' ny taona 1200 tal. J.K., ny sivilizasiona mikeniana dia niditra tao amin' ny dingam-pitotonganana, voamariky ny faharavan' ny toerana maro nisy lapa, ny fiafaran' ny fampiasana ny soratra ary ny faharavana tsikelikelin' ireo andrim-panjakana nampiavaka azy. Ny toetra ara-kolontsaina mikeniana dia nanjavona tsikelikely taorian' ny taonjato faha-12 tal. J.K., nandritra ny vanim-potoana antsoina hoe "[[Andro Maizina]]". Tsy voahazava ny anton' izany fitontonganana izany. Rehefa tafarina ny tontolo grika taorian' ny taona 1000, dia nanao izany tamin' ny fototra vaovao izy, ka ny [[sivilizasiona grika taloha]] izay niforona taty aoriana dia nanadino ny zava-bita tamin' ny vanim-potoana mikeniana. r770k69ylf8jfpzpjc83mx5lkk8l656 1093309 1093307 2024-12-22T10:51:42Z Thelezifor 15140 Nanitsy tsipelina 1093309 wikitext text/x-wiki [[Sary:Agamemnon mask NAMA Athens Greece.jpg|vignette|258x258px|"Saron-tavan' i Agamemnôna", vita amin' ny volamena, hitan' i Heirich Schliemann tao amin' ny fasana faha-2, tao amin' ny toerana niorenan' i Mikenay, tamin' ny taona 1876. ]] Ny '''Sivilizasiôna Mikeniana''' na '''Sivilizasiôna Miseniana''' dia [[sivilizasiôna]] tamin' ny faramparan' ny [[Andron' ny Alimo]], izay naharitra teo anelanelan' ny taona 1650 sy 1100 <abbr>tal. J.K.</abbr> eo ho eo, ny fara tampony dia eo anelanelan' ny taona 1400 sy 1200 tal. <abbr>J.-C.</abbr> Ity sivilizasiôna ity dia nivoatra avy any amin' ny tapany atsimon' i [[Gresy]] an-[[tanibe]], fa teo aloha ny foibe mavitrika indrindra amin' ny [[Ranomasina Egea|Tontolo Egeana]] dia tany amin' ireo nosy, tao amin' ny tangoro-nosy [[Siklada]] ary indrindra tany [[Kreta]], izay nitomboan' ny [[Sivilizasiôna Minôana]] nanomboka tamin' ny fiandohan' ny taonarivo faha-2 <abbr>tal. J.K.</abbr> Manodidina ny 1650/1600 tal. J.K., ireo toerana an-[[tanibe]] dia nisy fandrosoana voalohany, izay manaporofo ny fampitomboana ny avara-pianarana tao aminy, izay hita indrindra amin' ny fasana manankarena nofongarin' i Heinrich Schliemann tao Misena na [[Mikenay]] ([[Fiteny grika|grika]]: Μυκῆναι / ''Mykênai'') tamin' ny taona 1876. Ny Sivilizasiôna Mikeniana dia nivoatra tao anatin' ny taonjato manaraka, taorian' ny dingana tsy tena fantatra mazava. Tamin' ny taona 1450 <abbr>tal. J.K., i K</abbr>reta dia nanjakan' ny Mikeniana na Miseniana, izay nanorim-ponenana tao amin' ny lapan' i Knôsôsy. Eo no ahitana ireo soritra tranainy indrindra amin' ny fanoratana mikeniana, dia ny [[lineary B]], izay nandikana endrika tranainy amin' ny [[Fiteny grika taloha|fiteny grika]]. Hatramin' ny nandraisan' i Michael Ventris sy John Chadwick azy tamin' ny 1952, ny sivilizasiona mikeniana, amin' ireo [[Sivilizasiôna Egeana]] rehetra talohan' ny vanimpotoana helenika, dia ny hany fantatra amin' ny alalan' ny sisan-javatra [[Arkeôlôjia|arkeôlôjika]] sy tahirin-kevitra epigrafika (soratra voasokitra). Ao amin' ny [[kôntinenta]], ny sivilizasiona mipoitra amin' io fotoana io ihany dia nifototra amin' ny ampahany amin' ny fandraisana anjara ara-kolontsainan' ny Minôana, dia mampivelatra tsikelikely ny sivilizasiona voalamina manodidina ny lapa sy trano mimanda maromaro izay mety ho foiben' ny fanjakà-mpanjaka izay nanapaka ireo faritra ireo (i Mikenay tany Argôlisy, i Pilôsy tany Mesenia, i Tebay tany Beôtia, sns.). Izy ireo dia tarihin' ny mpanjaka izay napetraka eo amin' ny lohan' ny fitantanan-draharaha iray izay hazavaina ao amin' ny [[takela-tanimanga]] fitantanan-draharaha voasoratra amin' ny lineary B. Matetika no resahina ny amin' ny "sivilizasiônan-dapa" satria avy notarihina avy amin' ny lapa izay nandrafitra hetsika maro io sivilizasiona io, sahala amin' ny izay mitranga amin' ny sivilizasiôna niara-nisy taminy tany [[Atsinanana Akaiky]] sy tany [[Ejipta tamin' ny Andro Taloha|Ejipta]]. Na izany aza, ny fahefana ara-pôlitika mikeniana dia mazava ho azy fa tsy ivon-toerana manokana. Ny Sivilizasiôna Mikeniana dia niitatra tao amin' ny Tontolo Egeana, ka hita hatrany [[Azia Minora]] izay mifandray amin' ny faritra eo ambany fitarihan' ny fanjakan' ny [[Hitita]] (na Hetita na Heteana), izay mahafantatra ny Mikeniana amin' ny anarana hoe ''Ahhiyawa'', teny ilazana ny anarana hoe ''Akeana'' izay nohamarinin' ny lahatsoratra grika tatỳ aoriana, indrindra fa i [[Homer|Hômera]]. Ny tononkalon' ity farany, indrindra ny ''Illiada'', dia matetika natao ho fanondroana momba ny Sivilizasiôna Mikenaiana, satria toa mitahiry ny fahatsiarovana ny fotoana nanjakan' ny mpanjakan' i Mikenay tamin' ny [[Grika (vahoaka)|Grika]]. Saingy ny toe-javatra toy izany dia tsy mbola nohamafisin' ny loharanom-baovao momba ny [[Andron' ny Alimo]], ary indrindra ny amin' ny Ady tany [[Trôia]] malaza izay matetika ezahina apetraka amin' io vanim-potoana io. Tokony tamin' ny taona 1200 tal. J.K., ny Sivilizasiôna Mikeniana dia niditra tao amin' ny dingam-pitotonganana, voamariky ny faharavan' ny toerana maro nisy lapa, ny fiafaran' ny fampiasana ny soratra ary ny faharavana tsikelikelin' ny andrim-panjakana nampiavaka azy. Ny toetra ara-kolontsaina mikeniana dia nanjavona tsikelikely taorian' ny taonjato faha-12 tal. J.K., nandritra ny vanim-potoana antsoina hoe "[[Andro Maizina]]". Tsy voahazava ny anton' izany fitontonganana izany. Rehefa tafarina ny Tontolo Grika taorian' ny taona 1000, dia nanao izany tamin' ny fototra vaovao izy, ka ny [[Sivilizasiôna Grika Taloha]] izay niforona taty aoriana dia nanadino ny zava-bita tamin' ny vanim-potoana mikeniana. pr6v8lxhhph9dphex7fnv0vm3myhap9 1093317 1093309 2024-12-22T11:11:02Z Thelezifor 15140 1093317 wikitext text/x-wiki [[Sary:Agamemnon mask NAMA Athens Greece.jpg|vignette|258x258px|"Saron-tavan' i Agamemnôna", vita amin' ny volamena, hitan' i Heirich Schliemann tao amin' ny fasana faha-2, tao amin' ny toerana niorenan' i Mikenay, tamin' ny taona 1876. ]] Ny '''Sivilizasiôna Mikeniana''' na '''Sivilizasiôna Miseniana''' dia [[sivilizasiôna]] tamin' ny faramparan' ny [[Andron' ny Alimo]], izay naharitra teo anelanelan' ny taona 1650 sy 1100 <abbr>tal. J.K.</abbr> eo ho eo, ny fara tampony dia eo anelanelan' ny taona 1400 sy 1200 tal. <abbr>J.-C.</abbr> Ity sivilizasiôna ity dia nivoatra avy any amin' ny tapany atsimon' i [[Gresy]] an-[[tanibe]], fa teo aloha ny foibe mavitrika indrindra amin' ny [[Ranomasina Egea|Tontolo Egeana]] dia tany amin' ireo nosy, tao amin' ny tangoro-nosy [[Siklada]] ary indrindra tany [[Kreta]], izay nitomboan' ny [[Sivilizasiôna Minôana]] nanomboka tamin' ny fiandohan' ny taonarivo faha-2 <abbr>tal. J.K.</abbr> Manodidina ny 1650/1600 tal. J.K., ireo toerana an-[[tanibe]] dia nisy fandrosoana voalohany, izay manaporofo ny fampitomboana ny avara-pianarana tao aminy, izay hita indrindra amin' ny fasana manankarena nofongarin' i Heinrich Schliemann tao Misena na [[Mikenay]] ([[Fiteny grika|grika]]: Μυκῆναι / ''Mykênai'') tamin' ny taona 1876. Ny Sivilizasiôna Mikeniana dia nivoatra tao anatin' ny taonjato manaraka, taorian' ny dingana tsy tena fantatra mazava. Tamin' ny taona 1450 <abbr>tal. J.K., i K</abbr>reta dia nanjakan' ny Mikeniana na Miseniana, izay nanorim-ponenana tao amin' ny lapan' i Knôsôsy. Eo no ahitana ireo soritra tranainy indrindra amin' ny fanoratana mikeniana, dia ny [[lineary B]], izay nandikana endrika tranainy amin' ny [[Fiteny grika taloha|fiteny grika]]. Hatramin' ny nandraisan' i Michael Ventris sy John Chadwick azy tamin' ny 1952, ny sivilizasiona mikeniana, amin' ny [[Sivilizasiôna Egeana]] rehetra talohan' ny vanimpotoana helenika, dia ny hany fantatra amin' ny alalan' ny sisan-javatra [[Arkeôlôjia|arkeôlôjika]] sy tahirin-kevitra epigrafika (soratra voasokitra). Ao amin' ny [[kôntinenta]], ny sivilizasiona mipoitra amin' io fotoana io ihany dia nifototra amin' ny ampahany amin' ny fandraisana anjara ara-kolontsainan' ny Minôana, dia mampivelatra tsikelikely ny sivilizasiona voalamina manodidina ny lapa sy trano mimanda maromaro izay mety ho foiben' ny fanjakà-mpanjaka izay nanapaka ireo faritra ireo (i Mikenay tany Argôlisy, i Pilôsy tany Mesenia, i Tebay tany Beôtia, sns.). Izy ireo dia tarihin' ny mpanjaka izay napetraka eo amin' ny lohan' ny fitantanan-draharaha iray izay hazavaina ao amin' ny [[takela-tanimanga]] fitantanan-draharaha voasoratra amin' ny lineary B. Matetika no resahina ny amin' ny "sivilizasiônan-dapa" satria avy notarihina avy amin' ny lapa izay nandrafitra hetsika maro io sivilizasiona io, sahala amin' ny izay mitranga amin' ny sivilizasiôna niara-nisy taminy tany [[Atsinanana Akaiky]] sy tany [[Ejipta tamin' ny Andro Taloha|Ejipta]]. Na izany aza, ny fahefana ara-pôlitika mikeniana dia mazava ho azy fa tsy ivon-toerana manokana. Ny Sivilizasiôna Mikeniana dia niitatra tao amin' ny Tontolo Egeana, ka hita hatrany [[Azia Minora]] izay mifandray amin' ny faritra eo ambany fitarihan' ny fanjakan' ny [[Hitita]] (na Hetita na Heteana), izay mahafantatra ny Mikeniana amin' ny anarana hoe ''Ahhiyawa'', teny ilazana ny anarana hoe ''Akeana'' izay nohamarinin' ny lahatsoratra grika tatỳ aoriana, indrindra fa i [[Homer|Hômera]]. Ny tononkalon' ity farany, indrindra ny ''Illiada'', dia matetika natao ho fanondroana momba ny Sivilizasiôna Mikenaiana, satria toa mitahiry ny fahatsiarovana ny fotoana nanjakan' ny mpanjakan' i Mikenay tamin' ny [[Grika (vahoaka)|Grika]]. Saingy ny toe-javatra toy izany dia tsy mbola nohamafisin' ny loharanom-baovao momba ny [[Andron' ny Alimo]], ary indrindra ny amin' ny Ady tany [[Trôia]] malaza izay matetika ezahina apetraka amin' io vanim-potoana io. Tokony tamin' ny taona 1200 tal. J.K., ny Sivilizasiôna Mikeniana dia niditra tao amin' ny dingam-pitotonganana, voamariky ny faharavan' ny toerana maro nisy lapa, ny fiafaran' ny fampiasana ny soratra ary ny faharavana tsikelikelin' ny andrim-panjakana nampiavaka azy. Ny toetra ara-kolontsaina mikeniana dia nanjavona tsikelikely taorian' ny taonjato faha-12 tal. J.K., nandritra ny vanim-potoana antsoina hoe "[[Andro Maizina]]". Tsy voahazava ny anton' izany fitontonganana izany. Rehefa tafarina ny Tontolo Grika taorian' ny taona 1000, dia nanao izany tamin' ny fototra vaovao izy, ka ny [[Sivilizasiôna Grika Taloha]] izay niforona taty aoriana dia nanadino ny zava-bita tamin' ny vanim-potoana mikeniana. == Jereo koa == * [[Sivilizasiôna Minôana]] * [[Sivilizasiôna Grika Taloha]] * [[Sivilizasiôna Egeana]] p1wlz5l6wdg2p03raam0s59okxpvkjy 0 283168 1093266 1053396 2024-12-21T13:25:11Z Thelezifor 15140 /* Jereo koa */ 1093266 wikitext text/x-wiki [[Sary:海芒果.jpg|vignette|Hazo tangena]] Ny '''tangena''' dia hazo madinika ao amin' ny fianakaviana ''[[Apocynaceae]]'', mamoa voa misy poizina mahafaty, voa misy ditiny toa fingotra. Sokajina ho iray amin' ireo karazana telo ao amin' ny vondron-karazana ''[[Cerbera]]'' izay hita ao amin' ny [[ala honko]] izy. Nampiasaina tao amin' ny [[Fanjakana Merina]] tamin' ny fitsarana amin' ny alalan' ny fampinomana tangena izy io. Izao ny anarany ara-tsiansa: * '''''Cerbera tanghin''''' Hook, * '''''Cerbera venenifera''''' (Poir.) Steud. * '''''Tanghinia venenifera''''' Poir. == Mombamomba azy == Hazo tsy mihintsan-dravina ny tangena izay mety hahatratra 6 ka hatramin' ny 12 m ny haavony. Amin' ny ankapobeny ity hazo ity dia miolanolana, mahatratra 50 sm ny savaivony ary ny hodiny dia marokoroko. [[Sary:Cerbera manghas-3-JNTBGRI-kerala-India.jpg|vignette|152x152px|Ravina sy voan-tangena]] Mifandimby, tsotra ary feno ny ravin' ny tangena, 15 hatramin' ny 25 sm ny halavany. Ny tangozan-dravina dia 4 ka hatramin' ny 5 sm. [[Sary:海芒果 Cerbera manghas -香港大埔海濱公園 Taipo Waterfront Park, Hong Kong- (9229896748).jpg|vignette|152x152px|Vonin-tangena miloko fotsy]] [[Sary:芒海镇-坚果.jpg|vignette|143x143px|Voan-tangena]] Ny voniny dia fotsy hatramin' ny mena, tena mamerovero, ary mivondrona. Mivadika avy amin' ny fotsy ho amin' ny volombatolalaka izy ireo nefa tsy malazo. [[Sary:紅花海芒果 Cerbera manghas -新加坡濱海灣 Marina Bay, Singapore- (27471839347).jpg|vignette|143x143px|Vonin-tangena miloko menamena]] Misy nofony malemy nefa mafaitra ny voan' ny tangena izay manana savaivo mirefy 4 sm, miaraka amin' ny nofony misy tsiratsiraka ahitana vihy 1 na 2 tena misy poizina. Ny voany dia mitovy amin' ny manga; miloko maitso ary mivadika mena rehefa masaka. == Toerana sy faritra aniriany == Matetika ny tangena dia hita eny amoron-drano, amoron-tsiraka, akaikin' ny [[vinanihefaka]] misy [[honahona]] amin' ny renirano sy akaikin' ny [[honko]]. Mety maniry any amin' ny ala mando na amin' ny ala maina ary amin' ny toerana masira izy. Hita indrindra ity zavamaniry ity aty [[Afrika]] ([[Maorisy]], [[Madagasikara]], [[Seisely]] ary [[Tanzania]]), any [[Azia]] ([[Azia Atsimo-Atsinanana]], [[Sina]], [[Japana]]), any amin' ireo nosy any [[Ranomasimbe Pasifika|Pasifika]] ([[Aostralia]], [[Kaledônia Vaovao]], sy ny nosy hafa maro). Misy karazany roa ny tangena any Kaledônia Vaovao: ny ''Cerbera manghas'' (izay zavamaniry teratany) sy ny ''Cerbera acustisperma'' (tsy misy afa-tsy ao amin' io vondronosy io). == Fampiasana azy == Ny tangena dia mamokatra voa misy poizina antsoin' ny [[Malagasy]] hoe "tangena" ihany koa. Nampiasain' ny mpanjaka [[merina]] amin' ny fampinomana izy io taloha, tao amin' ny [[Fanjakana Merina]], mba hamantarana raha meloka na tsy manan-tsiny ny olona voampanga ho nanao heloka bevava. Nofoanan' ny mpanjaka [[Radama II]] io fanao io tamin' ny taona 1861. Any [[India]] dia misy mampiasa io zavamaniry io hoenti-mamono tena ary indraindray ho enti-mamono olona. Any Kaledônia Vaovao, ao amin' ny kolontsain' ny [[Kanàka (vahoaka)|Kanàka]], ny hazo tangena dia maneho ny fifandraisan' ny tontolon' ny velona sy ny an' ny [[Razana|maty]]. Io zavamaniry io dia matetika ambolena eny amin' ny toerana maitso, indrindra ny karazany miloko mena, hatao haingon-tanàna. [[Sary:Starr-050517-1485-Cerbera manghas-flower and fruit-Ualapue-Molokai (24395372799).jpg|vignette|144x144px|Vony sy voan-tangena]] Ity zavamaniry ity dia ampiasaina amin' ny fitsaboana nentim-paharazana ihany koa satria, amin' ny fatra ambany dia ambany dia fanafody manohana ny fo tena mahomby sy fanafody fampandoavana tena tsara izy. Ny [[Fijiana (vahoaka)|Fijiana]] dia mampiasa ny ravin-tangena maina mba hitsaboana ny fanaintainan' ny hoditra sy ny fanaintainan' ny maso. [[Sary:Cacatua goffiniana -in tree-6.jpg|vignette|168x168px|''Cacatua goffiniana'']] Efa ela no nampiasain' ny olona ny ranon' ilay hazo ho poizina ampiasaina amin' ny fihazana. [[Sary:Birgus latro (Bora-Bora).jpg|vignette|133x133px|Fozam-boanio]] Ny [[boloky]] atao hoe "bolokin' i Goffin" (''Cacatua goffiniana'') dia iray amin' ireo zavaboary fantatra fa mihinana voan-tangena. Fanampin' izany, mety ho lasa poizina ho an' ny olombelona ny foza atao hoe "fozam-boanio" (''Birgus latro'') raha mihinana voan-tangena be loatra. == Zavamaniry hafa mitovitovy amin' ny tangena == '''Zavamaniry ao amin' ny sokajy ''Cerbera''''' [[Sary:Cerbera odollam.jpg|vignette|143x143px|''Cerbera odollam'']] Ny sokajy ''[[Cerbera]]'' dia ahitana karazana hazo ao amin' ny fianakaviana ''Apocynaceae'' avy any [[Azia]] sy [[Ôseania]]. Tena misy poizina ny voan' ny karazana sasany. Ankoatry ny tangena (''Cerbera lactaria'' Buch.-Ham. ex D. Dietrich, na ''Cerbera manghas'' L.) dia ao koa ireto karazana ireto: * ''[[Cerbera dumicola]]'' P.I.Forst. * ''[[Cerbera floribunda]]'' K. Schum. * ''[[Cerbera inflata]]'' S.T.Blake * ''[[Cerbera odollam]]'' Gaertner '''Zavamaniry mitovy anarana''' Any amin' ny faritra misy ny [[Fiteny betsimisaraka avaratra|Betsimisaraka Atsimo]] dia atao hoe ''tangena'' ny zavamaniry atao amin' ny faritra hafa hoe ''vodiomby'' na ''vodiaomby'', izay atao amin' ny anarana ara-tsiansa hoe ''Crateva obovata'' (ao amin' ny fianakaviana ''Capparaceae''). '''Fampinomana''' Tao amin' ny [[Fanjakana Sakalava]] dia ny zavamaniry atao amin' ny [[Fiteny malagasy|teny malagasy]] hoe ''fiofio'', ''kifiofio'', ''kisompa'', ''kisonompa'', ''kisopa'', ''kita'', ''tangembavy'' no nasolo ny tangena amin' ny fampinomana. ''Menabea venenata'' no anarany ara-tsiasa. == Jereo koa == * [[Honko]] * [[Fampinomana]] * [[Tangena (fampinomana)]] * [[Komanga]] a7n18mec04yvgsrabzrxs1vctiz0z4p 0 284203 1093291 1092474 2024-12-22T07:09:30Z 41.213.235.225 1093291 wikitext text/x-wiki [[Sary:Standing-rib-roast.jpg|thumb|Henan' omby|286x286px]] Ny '''henan' omby''' dia anaran' ny sakafo avy amin' ny [[omby]] (''Bos taurus''). Azo atao amin' ny fomba samihafa ny fahandroana henan' omby; azo atao ny manapatapaka na ny mitoto (manapotika) ny hena. Misy [[prôteinina]] sy [[vy]] ary [[vitaminina]] B12 ny henan' omby. Sahala amin' ny karazana [[hena mena]] hafa dia mety hahavoan' ny [[Homamiadana|homamiadan]]' ny [[tsinaibe]] sy ny [[tsinaimbody]] (fa tsy ny [[Lavabody|lava-body]]) sy aretin' ny lalandra mpanely ra (avy ao amin' ny [[fo]]) ny fihinanana be loatra henan' omby, indrindra rehefa voahodina ny hena. Misy fiantraikany lehibe eo amin' ny tontolo iainana ny henan' omby, satria avy aminy no mahatonga ny fandripahana ala sy ny fandefasana [[etona mampihiboka hafanana]] avo indrindra amin' ny vokatry ny [[fiompiana]] sy ny [[fambolena]] ary ny [[Jono|fanjonoana]] rehetra. Nihaza ombidia [[aorôka]] (''Bos primigenius'') ny olombelona ​​​​tamin' ny vanim-potoana talohan' ny tantara, ary namolaka azy hompiana tatỳ aoriana. Nanomboka tamin' izay fotoana izay dia karazana omby maro no nompiana manokana noho ny hatsaran' ny henany na noho ny habetsahan' izany. Ny henan' omby no hena fahatelo be mpihinana indrindra eran-tany amin' izao fotoana izao, aorian' ny [[henan-kisoa]] sy ny henanan' [[akoho amam-borona]]. Tamin' ny taona 2018 dia i [[Etazonia]] sy i [[Brezila]] ary i [[Repoblika Entim-Bahoakan' i Sina|Sina]] no mpamokatra henan' omby be indrindra. Mandrara ny fihinanana henan' omby ny [[fivavahana]] sy ny [[kolontsaina]] sasany, indrindra fa ny [[Fivavahana darmika|fivavahana indiana]] toa ny [[hindoisma]]. Manohitra ny famonoana biby koa ny [[Bodisma|Bodista]], nefa tsy manana [[foto-pampianarana]] momba ny sakafo voarara. == Jereo koa == * [[Henan-kisoa]] [[Sokajy:hena]] [[Sokajy:Omby]] tdihvraasrylrwy26spqkbiv2yblgfj 0 287586 1093294 1078434 2024-12-22T07:45:16Z 41.213.235.225 1093294 wikitext text/x-wiki [[Sary:Forest-Montiers, Somme, Fr, cattle.jpg|vignette|278x278px|Fiompiana omby hahazoana ronono any [[Frantsa]]]] Ny '''fiompiana omby''' dia ny asa fivelomana izay ikarakarana ny [[omby]], izay biby ao amin' ny karazana ''Bos taurus'', sy sy ampitomboana taranaka azy, mba hanampy amin' ny sakafon' ny olombelona sy amin' ny asany. Ny omby mantsy dia ahazoana [[hena]], [[tavy]], [[ronono]], [[hoditra]], [[tandroka]], [[zezika]], [[fandrehitra]], fitarihana [[sarety]] na [[angadinomby]] ary fikojakojana ny toera-malalaka. [[Sokajy:Omby]] dpxb0dqjp6vpon75pt25l44gaxmznzh 0 288447 1093289 1082467 2024-12-22T07:01:34Z 41.213.235.225 1093289 wikitext text/x-wiki [[Sary:Bos taurus indicus.jpg|vignette|276x276px|Omby misy trafony]] Ny '''omby tsy misy trafo''' dia biby fiompy, ao amin' ny fianakaviana ''Bovidae'', avy amin' ny zana-karazana indiana amin' ny aorôka. Ny anarany ara-tsiansa dia '''''Bos taurus indicus'''''. na '''''Bos indicus'''''. Karazana na zana-karazana [[omby]] avy any [[Azia Atsimo]] izy io. Ity omby ity, toy ny omby sangà maro, dia tsy mitovy amin' ny omby tsy misy trafo amin' ny fananany [[trafo]] izay vongan-tavy eo ambonin' ny sorony, ny kambikabiny na siranandony lehibe, ary indraindray ny sofiny miraviravy. Mifanaraka tsara amin' ny hafanana be izy ireo ary omiana manerana ny faritra trôpikaly rehetra. [[Sary:Zébus_de_Madagascar_01.jpg|vignette|210x210px|Tsenan' omby eto Madagasikara]] Ny omby misy trafo dia atao [[biby fiompy]] sy fitaingina, ompiana hakana be ronono sy hena, ary koa hahazoana [[hoditra]] sy zezika ho an'ny solika sy zezika. Ompiana hatao namana ihany koa ny karazany kely sasany toa ny Nadudana. Any amin' ny faritra sasany, ny omby misy trafo dia manana lanjany ara-pivavahana lehibe. Mitana toerana lehibe ny [[fiompiana omby]] ao [[Madagasikara]]: harena ny omby sady biby entina hangataham-pitahiana ([[joro]]) ihany koa. == Jereo koa == * [[Omby]] * [[Kisoa]] * [[Osy]] * [[Ondry]] * [[Soavaly]] * [[Boriky]] * [[Rameva]] [[Sokajy:Omby]] sd2x9lgii8m61u9dftjbohksby89jpe 0 289552 1093285 1092131 2024-12-22T06:29:51Z 41.213.235.225 1093285 wikitext text/x-wiki {{coord|00|51|N|52|31|W}} {{infobox tanàna |anarana = Laranjal do Jari |velarantany =9633 |faritany = [[Amapá]] |isam-ponina = 52.302 |firenena = {{Brazila}} |ben'ny tanàna = |sary =Parque Laranjal do Jari.JPG }} [[File:Amapa Municip LaranjaldoJari.svg|thumb|left|Laranjal do Jari]] '''Laranjal do Jari''' dia tanàna ao amin'ny faritany mizaka tenan'i [[Amapá]] ao amin'ny [[Brazila]] eo amin’ny sisin-tany amin’i [[Goiana Frantsay]] sy [[Sorinama]]. Renirano: [[Rio Jari]] == Jereo koa == * [[Brazila]] ** [[Amapá]] *** [[Amapá (tanàna)]], [[Calçoene]], [[Cutias]], [[Ferreira Gomes]], [[Macapá]], [[Itaubal]], '''Laranjal do Jari''', [[Mazagão]], [[Oiapoque]], [[Porto Grande]], [[Pedra Branca do Amapari]], [[Pracuúba]], [[Santana]], [[Serra do Navio]], [[Tartarugalzinho]] sy [[Vitória do Jari]] == Tsiahy == <references/> [[sokajy:Tanàna ao Brazila]] [[sokajy:Tanàna ao faritany mizaka-tenan'i Amapá]] 9h5pstrqthf1t2myegctz8izsntrfgc 0 290064 1093286 1092353 2024-12-22T06:30:19Z 41.213.235.225 1093286 wikitext text/x-wiki {{coord|00|56|N|52|25|W}} {{infobox tanàna |anarana = Vitória do Jari |faritany = [[Amapá]] |isam-ponina = 12.445 |velarantany= 2.483 |firenena = {{Brazila}} |ben'ny tanàna = |sary =Vitória do Jari Amapá Brazil.jpg |saina=Bandeira_de_Vitória_do_Jari_-_AP.svg }} [[File:Amapa Municip_VitóriadoJari.jpg|thumb|left|Vitória do Jari]] '''Vitória do Jari''' dia tanàna ao amin'ny faritany mizaka tenan'i [[Amapá]], ao {{Brazila}}. Ny isam-poniny dia 12.445 ary ny velarantany dia 2.483 km². Ny fetrany dia i [[Mazagão]] any avaratra, [[Laranjal do Jari]] any avaratra andrefana ary [[Gurupá]] (Pará) any atsimo. Renirano: [[Amazôna]] sy [[Rio Jari]] == Jereo koa == * [[Brazila]] ** [[Amapá]] *** [[Amapá (tanàna)|Amapá]], [[Calçoene]], [[Cutias]], [[Ferreira Gomes]], [[Macapá]], [[Itaubal]], [[Laranjal do Jari]], [[Mazagão]], [[Oiapoque]], [[Porto Grande]], [[Pedra Branca do Amapari]], [[Pracuúba]], [[Santana]], [[Serra do Navio]], [[Tartarugalzinho]] sy [[Vitória do Jari]] == Tsiahy == <references/> [[sokajy:Tanàna ao faritany mizaka-tenan'i Amapá]] jt4b1blqc56hhh4n6z9lmsaiseb91uj 0 290099 1093295 1092753 2024-12-22T07:46:16Z 41.213.235.225 1093295 wikitext text/x-wiki [[Sary:Zebu of Madagascar 001.jpg|vignette|344x344px|Omby malagasy]] Ny '''halatra omby eto Madagasikara''' dia heloka bevava tanterahina eto [[Madagasikara]], izay ahitana fakana ny ombin' ny olona hafa amin' ny fomba helohin' ny [[lalàna]], ka izany dia mety hotanterahin' ny olona iray ho an' ny tenany na hamidiny indray, mety hotanterahina ho an' ny olon-kafa mba hahazoana karama, mety hotanterahin' olona maro voalamina izay manafika eny an-kijana na eny an-tanàna mba hahazo omby maro. Atao hoe ''dahalo'' ny mpangalatra omby izay tsy mpangalatra tsotra mandeha irery intsony fa matetika no andian' olona voalamina sady mitam-piadiana, miasa amin' ny fomba voarindra ary mampihorohoro sy mamono vahoaka. Matetika ny faritra be [[Fahantrana eto Madagasikara|fahantrana indrindra]] sy any amin' ny tanàna ambanivohitra eto Madagasikara no tena anjakan' ny halatra omby nefa ny olona misehatra amin' io asa ratsy io dia hita hatrany amin' ny renivohitr' i Madagasikara<ref><small>"[https://www.malina.mg/Mlg/halatra-omby-tambazotra-mafy-orina-ao-analamanga/ Halatra omby: tambazotra mafy orina ao Analamanga]", in ''www.malina.mg'', 15 February 2021.</small></ref>. Lasa fomba fiveloman' ny olona sasany na lasa endrika valifaty eo amin' ny fiarahamonina ny halatra omby. Matetika no tsy voasazy ny mpangalatra noho ny tsy fahampian' ny fitaovana ampiasain' ny mpitandro filaminana sy ny [[kolikoly]] ary ny fitarazohan' ny raharaham-pitsarana. Mampitombo ny disadisa momba ny fahafaha-mahazo loharanon-karena ny [[haintany]] miverimberina sy ny fahapotehan' ny [[kijana]] ary izany dia mety hanosika ny olona sasany hanao ny halatra omby ho asa fivelomana. == Jereo koa == * [[Kolikoly]] * [[Halatra omby]] * [[Halatra omby ao India]] * [[Halatra omby ao Kenià]] * [[Kolikoly eto Madagasikara]] * [[Fahantrana eto Madagasikara]] [[sokajy:Omby]] == Rohy ivelany == * "[https://www.malina.mg/Mlg/halatra-omby-tambazotra-mafy-orina-ao-analamanga/ Halatra omby: tambazotra mafy orina ao Analamanga]", in ''www.malina.mg'', 15 Febroary 2021. * "[https://www.malina.mg/Mlg/simbanny-kolikoly-ny-dinanihorombe/ Simban' ny kolikoly ny dinan' Ihorombe]", in ''www.malina.mg'', 14 Mey 2021 * "[https://www.tiatanindrazana.mg/fandriampahalemana/halatra-omby-tena-misy-ireo-zandary-tratra-nifandray-tendro-taminny-dahalo-35691.php Halatra omby Tena misy ireo zandary tratra nifandray tendro tamin’ny dahalo]", in ''www.tiatanindrazana.mg'', 11 Janoary 2019. * "[https://www.biblio.micc.gov.mg/pays/2022/11/17/trandraka-halatra-omby/ Halatra omby, Kolikoly avo lenta, anjakan' ny dahalo ambony latabatra ny tanàna]" in ''www.biblio.micc.gov.mg,'' 17 Novembra 2022 * "[https://www.madagascar-tribune.com/Ny-fanjakana-no-nampiofana-ny,5162.html Ny fanjakana no nampiofana ny dahalo]", in ''www.madagascar-tribune.com,'' 3 Marsa 2008 * "[https://www.madagascar-tribune.com/IMG/article_PDF/Novain-ireo-dahalo-ny-volon-omby_a5204.pdf Sakaraha : Halatra omby, Novain' ireo dahalo ny volon' omby]", in ''www.madagascar-tribune.com,'' (tsongan-tsiratra avy amin' ny [https://madagascartribune.vahiny.com/Novain-ireo-dahalo-ny-volon-omby,5204.html Madagascar-Tribune.com]) * "[http://madarevues.recherches.gov.mg/?Les-pratiques-traditionnelles-au-service-des-paysans-pour-la-prevention-des Les pratiques traditionnelles au service des paysans pour la prévention des vols de zébus. L’exemple du tatao et du tsitsika dans le district de l’Isandra, Haute Matsiatra]", in ''madarevues.recherches.gov.mg'', * "[http://madarevues.recherches.gov.mg/?LA-PROBLEMATIQUE-DE-L-APPLICATION-DU-DROIT-EN-MATIERE-DE-VOL-DE-BOEUFS-A La problématique de l'application du droit en matière de vol de boeufs à Madagascar" (1787-1960)]", in ''madarevues.recherches.gov.mg'' * "[https://jwf-legal2.fr.gd/Lois-154.htm Lalàna n° 2001-004 tamin' ny 25 oktobra 2001 anaovanana fitsipika ankapobe mifehy ny Dina eo amin' ny lafin' ny fandriampahalemam-bahoaka]", in ''jwf-legal2.fr.gd'' * "[https://jwf-legal2.fr.gd/Lois-154.htm Loi n° 2001-004 du 25 octobre 2001 portant réglementation générale des Dina en matière de sécurité publique]", in ''jwf-legal2.fr.gd'' * "[https://www.matin.mg/?p=39388 Bongolava-Tsiroanomandidy – Halatr' omby]", in ''www.matin.mg'', 19 Avrily 2021 * "[https://newsmada10.rssing.com/chan-53079480/article17331.html?nocache=0 Morarano Kraoma: tratra ireo jiolahy mpangalatra sy mpanadio omby halatra]", in ''newsmada10.rssing.com,'' 21 Janoary 2020 * "[https://www.agencemalagasydepresse.com/vaovao-samihafa/fikambananny-dahalo-rava-7-lahy-saronny-zandary/ Fikambanan' ny dahalo rava, 7 lahy saron' ny zandary]", in ''www.agencemalagasydepresse.com'', 03 Aogositra 2020. * "[https://www.matin.mg/?p=48708 Akon' ny taona 2016 tao Boeny – Omby miisa 7&nbsp;720 no very, olona 126 voarohirohy]", in ''www.matin.mg,'' * "[https://www.lagazette-dgi.com/index_option-com_content-view-article-id-55384-ambatofinandrahana-takian-ny-dahalo-100-000-ariary-isan-omby-ny-tompony-catid-49-Itemid-111.html Ambatofinandrahana: Takian' ny dahalo 100&nbsp;000 ariary isan' mby ny tompony]", in ''www.lagazette-dgi.com'' * "[https://www.academia.edu/11898963/dinani_Melaky_tsy_mimpoly Dinan' i Melaky tsy mimpoly]" (PDF), in ''www.academia.edu'' * "[http://www.radiorvs.net/index.php/2-non-categorise/178-ny-fitsarana-eto-madagasikara-mila-ezaka-mafy-ny-hamerenana-ny-fitokisan-ny-vahoaka-hialana-amin-ny-fitsarambahoaka Ny Fitsarana eto Madagasikara, mila ezaka mafy ny hamerenana ny fitokisan' ny vahoaka hiala amin' ny fitsaram-bahoaka"], in ''www.radiorvs.net'', * "[https://gazetyavylavitra.wordpress.com/tag/iomerberiziky/ Raharaha dahalo Remenabila sy Tokanono]", in ''gazetyavylavitra.wordpress.com'' == Loharano sy fanamarihana == ciyez65f8cuo9kebyqi2lb1k3clj6tn 1093296 1093295 2024-12-22T07:47:40Z 41.213.235.225 1093296 wikitext text/x-wiki [[Sary:Zebu of Madagascar 001.jpg|vignette|344x344px|Omby malagasy]] Ny '''halatra omby eto Madagasikara''' dia heloka bevava tanterahina eto [[Madagasikara]], izay ahitana fakana ny ombin' ny olona hafa amin' ny fomba helohin' ny [[lalàna]], ka izany dia mety hotanterahin' ny olona iray ho an' ny tenany na hamidiny indray, mety hotanterahina ho an' ny olon-kafa mba hahazoana karama, mety hotanterahin' olona maro voalamina izay manafika eny an-kijana na eny an-tanàna mba hahazo omby maro. Atao hoe ''dahalo'' ny mpangalatra omby izay tsy mpangalatra tsotra mandeha irery intsony fa matetika no andian' olona voalamina sady mitam-piadiana, miasa amin' ny fomba voarindra ary mampihorohoro sy mamono vahoaka. Matetika ny faritra be [[Fahantrana eto Madagasikara|fahantrana indrindra]] sy any amin' ny tanàna ambanivohitra eto Madagasikara no tena anjakan' ny halatra omby nefa ny olona misehatra amin' io asa ratsy io dia hita hatrany amin' ny renivohitr' i Madagasikara<ref><small>"[https://www.malina.mg/Mlg/halatra-omby-tambazotra-mafy-orina-ao-analamanga/ Halatra omby: tambazotra mafy orina ao Analamanga]", in ''www.malina.mg'', 15 February 2021.</small></ref>. Lasa fomba fiveloman' ny olona sasany na lasa endrika valifaty eo amin' ny fiarahamonina ny halatra omby. Matetika no tsy voasazy ny mpangalatra noho ny tsy fahampian' ny fitaovana ampiasain' ny mpitandro filaminana sy ny [[kolikoly]] ary ny fitarazohan' ny raharaham-pitsarana. Mampitombo ny disadisa momba ny fahafaha-mahazo loharanon-karena ny [[haintany]] miverimberina sy ny fahapotehan' ny [[kijana]] ary izany dia mety hanosika ny olona sasany hanao ny halatra omby ho asa fivelomana. == Jereo koa == * [[Kolikoly]] * [[Halatra omby]] * [[Halatra omby ao India]] * [[Halatra omby ao Kenià]] * [[Kolikoly eto Madagasikara]] * [[Fahantrana eto Madagasikara]] == Rohy ivelany == * "[https://www.malina.mg/Mlg/halatra-omby-tambazotra-mafy-orina-ao-analamanga/ Halatra omby: tambazotra mafy orina ao Analamanga]", in ''www.malina.mg'', 15 Febroary 2021. * "[https://www.malina.mg/Mlg/simbanny-kolikoly-ny-dinanihorombe/ Simban' ny kolikoly ny dinan' Ihorombe]", in ''www.malina.mg'', 14 Mey 2021 * "[https://www.tiatanindrazana.mg/fandriampahalemana/halatra-omby-tena-misy-ireo-zandary-tratra-nifandray-tendro-taminny-dahalo-35691.php Halatra omby Tena misy ireo zandary tratra nifandray tendro tamin’ny dahalo]", in ''www.tiatanindrazana.mg'', 11 Janoary 2019. * "[https://www.biblio.micc.gov.mg/pays/2022/11/17/trandraka-halatra-omby/ Halatra omby, Kolikoly avo lenta, anjakan' ny dahalo ambony latabatra ny tanàna]" in ''www.biblio.micc.gov.mg,'' 17 Novembra 2022 * "[https://www.madagascar-tribune.com/Ny-fanjakana-no-nampiofana-ny,5162.html Ny fanjakana no nampiofana ny dahalo]", in ''www.madagascar-tribune.com,'' 3 Marsa 2008 * "[https://www.madagascar-tribune.com/IMG/article_PDF/Novain-ireo-dahalo-ny-volon-omby_a5204.pdf Sakaraha : Halatra omby, Novain' ireo dahalo ny volon' omby]", in ''www.madagascar-tribune.com,'' (tsongan-tsiratra avy amin' ny [https://madagascartribune.vahiny.com/Novain-ireo-dahalo-ny-volon-omby,5204.html Madagascar-Tribune.com]) * "[http://madarevues.recherches.gov.mg/?Les-pratiques-traditionnelles-au-service-des-paysans-pour-la-prevention-des Les pratiques traditionnelles au service des paysans pour la prévention des vols de zébus. L’exemple du tatao et du tsitsika dans le district de l’Isandra, Haute Matsiatra]", in ''madarevues.recherches.gov.mg'', * "[http://madarevues.recherches.gov.mg/?LA-PROBLEMATIQUE-DE-L-APPLICATION-DU-DROIT-EN-MATIERE-DE-VOL-DE-BOEUFS-A La problématique de l'application du droit en matière de vol de boeufs à Madagascar" (1787-1960)]", in ''madarevues.recherches.gov.mg'' * "[https://jwf-legal2.fr.gd/Lois-154.htm Lalàna n° 2001-004 tamin' ny 25 oktobra 2001 anaovanana fitsipika ankapobe mifehy ny Dina eo amin' ny lafin' ny fandriampahalemam-bahoaka]", in ''jwf-legal2.fr.gd'' * "[https://jwf-legal2.fr.gd/Lois-154.htm Loi n° 2001-004 du 25 octobre 2001 portant réglementation générale des Dina en matière de sécurité publique]", in ''jwf-legal2.fr.gd'' * "[https://www.matin.mg/?p=39388 Bongolava-Tsiroanomandidy – Halatr' omby]", in ''www.matin.mg'', 19 Avrily 2021 * "[https://newsmada10.rssing.com/chan-53079480/article17331.html?nocache=0 Morarano Kraoma: tratra ireo jiolahy mpangalatra sy mpanadio omby halatra]", in ''newsmada10.rssing.com,'' 21 Janoary 2020 * "[https://www.agencemalagasydepresse.com/vaovao-samihafa/fikambananny-dahalo-rava-7-lahy-saronny-zandary/ Fikambanan' ny dahalo rava, 7 lahy saron' ny zandary]", in ''www.agencemalagasydepresse.com'', 03 Aogositra 2020. * "[https://www.matin.mg/?p=48708 Akon' ny taona 2016 tao Boeny – Omby miisa 7&nbsp;720 no very, olona 126 voarohirohy]", in ''www.matin.mg,'' * "[https://www.lagazette-dgi.com/index_option-com_content-view-article-id-55384-ambatofinandrahana-takian-ny-dahalo-100-000-ariary-isan-omby-ny-tompony-catid-49-Itemid-111.html Ambatofinandrahana: Takian' ny dahalo 100&nbsp;000 ariary isan' mby ny tompony]", in ''www.lagazette-dgi.com'' * "[https://www.academia.edu/11898963/dinani_Melaky_tsy_mimpoly Dinan' i Melaky tsy mimpoly]" (PDF), in ''www.academia.edu'' * "[http://www.radiorvs.net/index.php/2-non-categorise/178-ny-fitsarana-eto-madagasikara-mila-ezaka-mafy-ny-hamerenana-ny-fitokisan-ny-vahoaka-hialana-amin-ny-fitsarambahoaka Ny Fitsarana eto Madagasikara, mila ezaka mafy ny hamerenana ny fitokisan' ny vahoaka hiala amin' ny fitsaram-bahoaka"], in ''www.radiorvs.net'', * "[https://gazetyavylavitra.wordpress.com/tag/iomerberiziky/ Raharaha dahalo Remenabila sy Tokanono]", in ''gazetyavylavitra.wordpress.com'' == Loharano sy fanamarihana == [[sokajy:Omby]] [[Sokaky:halatra]] 5d1xbtgwbt0ejxbyvbyrgv8mj44wrmo 1093297 1093296 2024-12-22T07:48:03Z 41.213.235.225 1093297 wikitext text/x-wiki [[Sary:Zebu of Madagascar 001.jpg|vignette|344x344px|Omby malagasy]] Ny '''halatra omby eto Madagasikara''' dia heloka bevava tanterahina eto [[Madagasikara]], izay ahitana fakana ny ombin' ny olona hafa amin' ny fomba helohin' ny [[lalàna]], ka izany dia mety hotanterahin' ny olona iray ho an' ny tenany na hamidiny indray, mety hotanterahina ho an' ny olon-kafa mba hahazoana karama, mety hotanterahin' olona maro voalamina izay manafika eny an-kijana na eny an-tanàna mba hahazo omby maro. Atao hoe ''dahalo'' ny mpangalatra omby izay tsy mpangalatra tsotra mandeha irery intsony fa matetika no andian' olona voalamina sady mitam-piadiana, miasa amin' ny fomba voarindra ary mampihorohoro sy mamono vahoaka. Matetika ny faritra be [[Fahantrana eto Madagasikara|fahantrana indrindra]] sy any amin' ny tanàna ambanivohitra eto Madagasikara no tena anjakan' ny halatra omby nefa ny olona misehatra amin' io asa ratsy io dia hita hatrany amin' ny renivohitr' i Madagasikara<ref><small>"[https://www.malina.mg/Mlg/halatra-omby-tambazotra-mafy-orina-ao-analamanga/ Halatra omby: tambazotra mafy orina ao Analamanga]", in ''www.malina.mg'', 15 February 2021.</small></ref>. Lasa fomba fiveloman' ny olona sasany na lasa endrika valifaty eo amin' ny fiarahamonina ny halatra omby. Matetika no tsy voasazy ny mpangalatra noho ny tsy fahampian' ny fitaovana ampiasain' ny mpitandro filaminana sy ny [[kolikoly]] ary ny fitarazohan' ny raharaham-pitsarana. Mampitombo ny disadisa momba ny fahafaha-mahazo loharanon-karena ny [[haintany]] miverimberina sy ny fahapotehan' ny [[kijana]] ary izany dia mety hanosika ny olona sasany hanao ny halatra omby ho asa fivelomana. == Jereo koa == * [[Kolikoly]] * [[Halatra omby]] * [[Halatra omby ao India]] * [[Halatra omby ao Kenià]] * [[Kolikoly eto Madagasikara]] * [[Fahantrana eto Madagasikara]] == Rohy ivelany == * "[https://www.malina.mg/Mlg/halatra-omby-tambazotra-mafy-orina-ao-analamanga/ Halatra omby: tambazotra mafy orina ao Analamanga]", in ''www.malina.mg'', 15 Febroary 2021. * "[https://www.malina.mg/Mlg/simbanny-kolikoly-ny-dinanihorombe/ Simban' ny kolikoly ny dinan' Ihorombe]", in ''www.malina.mg'', 14 Mey 2021 * "[https://www.tiatanindrazana.mg/fandriampahalemana/halatra-omby-tena-misy-ireo-zandary-tratra-nifandray-tendro-taminny-dahalo-35691.php Halatra omby Tena misy ireo zandary tratra nifandray tendro tamin’ny dahalo]", in ''www.tiatanindrazana.mg'', 11 Janoary 2019. * "[https://www.biblio.micc.gov.mg/pays/2022/11/17/trandraka-halatra-omby/ Halatra omby, Kolikoly avo lenta, anjakan' ny dahalo ambony latabatra ny tanàna]" in ''www.biblio.micc.gov.mg,'' 17 Novembra 2022 * "[https://www.madagascar-tribune.com/Ny-fanjakana-no-nampiofana-ny,5162.html Ny fanjakana no nampiofana ny dahalo]", in ''www.madagascar-tribune.com,'' 3 Marsa 2008 * "[https://www.madagascar-tribune.com/IMG/article_PDF/Novain-ireo-dahalo-ny-volon-omby_a5204.pdf Sakaraha : Halatra omby, Novain' ireo dahalo ny volon' omby]", in ''www.madagascar-tribune.com,'' (tsongan-tsiratra avy amin' ny [https://madagascartribune.vahiny.com/Novain-ireo-dahalo-ny-volon-omby,5204.html Madagascar-Tribune.com]) * "[http://madarevues.recherches.gov.mg/?Les-pratiques-traditionnelles-au-service-des-paysans-pour-la-prevention-des Les pratiques traditionnelles au service des paysans pour la prévention des vols de zébus. L’exemple du tatao et du tsitsika dans le district de l’Isandra, Haute Matsiatra]", in ''madarevues.recherches.gov.mg'', * "[http://madarevues.recherches.gov.mg/?LA-PROBLEMATIQUE-DE-L-APPLICATION-DU-DROIT-EN-MATIERE-DE-VOL-DE-BOEUFS-A La problématique de l'application du droit en matière de vol de boeufs à Madagascar" (1787-1960)]", in ''madarevues.recherches.gov.mg'' * "[https://jwf-legal2.fr.gd/Lois-154.htm Lalàna n° 2001-004 tamin' ny 25 oktobra 2001 anaovanana fitsipika ankapobe mifehy ny Dina eo amin' ny lafin' ny fandriampahalemam-bahoaka]", in ''jwf-legal2.fr.gd'' * "[https://jwf-legal2.fr.gd/Lois-154.htm Loi n° 2001-004 du 25 octobre 2001 portant réglementation générale des Dina en matière de sécurité publique]", in ''jwf-legal2.fr.gd'' * "[https://www.matin.mg/?p=39388 Bongolava-Tsiroanomandidy – Halatr' omby]", in ''www.matin.mg'', 19 Avrily 2021 * "[https://newsmada10.rssing.com/chan-53079480/article17331.html?nocache=0 Morarano Kraoma: tratra ireo jiolahy mpangalatra sy mpanadio omby halatra]", in ''newsmada10.rssing.com,'' 21 Janoary 2020 * "[https://www.agencemalagasydepresse.com/vaovao-samihafa/fikambananny-dahalo-rava-7-lahy-saronny-zandary/ Fikambanan' ny dahalo rava, 7 lahy saron' ny zandary]", in ''www.agencemalagasydepresse.com'', 03 Aogositra 2020. * "[https://www.matin.mg/?p=48708 Akon' ny taona 2016 tao Boeny – Omby miisa 7&nbsp;720 no very, olona 126 voarohirohy]", in ''www.matin.mg,'' * "[https://www.lagazette-dgi.com/index_option-com_content-view-article-id-55384-ambatofinandrahana-takian-ny-dahalo-100-000-ariary-isan-omby-ny-tompony-catid-49-Itemid-111.html Ambatofinandrahana: Takian' ny dahalo 100&nbsp;000 ariary isan' mby ny tompony]", in ''www.lagazette-dgi.com'' * "[https://www.academia.edu/11898963/dinani_Melaky_tsy_mimpoly Dinan' i Melaky tsy mimpoly]" (PDF), in ''www.academia.edu'' * "[http://www.radiorvs.net/index.php/2-non-categorise/178-ny-fitsarana-eto-madagasikara-mila-ezaka-mafy-ny-hamerenana-ny-fitokisan-ny-vahoaka-hialana-amin-ny-fitsarambahoaka Ny Fitsarana eto Madagasikara, mila ezaka mafy ny hamerenana ny fitokisan' ny vahoaka hiala amin' ny fitsaram-bahoaka"], in ''www.radiorvs.net'', * "[https://gazetyavylavitra.wordpress.com/tag/iomerberiziky/ Raharaha dahalo Remenabila sy Tokanono]", in ''gazetyavylavitra.wordpress.com'' == Loharano sy fanamarihana == [[sokajy:Omby]] [[Sokajy:halatra]] 7j8p8uhi7rkvdgysqu8rnqj3s0hf4mj 0 290284 1093263 2024-12-21T13:13:38Z Thelezifor 15140 Antontan-taratasy fanomezan-dalana avy amin-dRakotondradama ho an' i Lambert, izay nahafahany mitrandraka ny harenan' i Madagasikara. 1093263 wikitext text/x-wiki Ny '''''Charte Lambert''''' dia antontan-taratasy manan-danja izay nirakitra fanomezan-dàlana nomen' ny printsy [[Radama II|Rakoto]] ([[Radama II]] izay lasa mpanjaka taty aoriana) natolotra an' i [[Joseph-François Lambert]], mpandraharaha frantsay tamin’ ny taona 1855. Ny ''Charter Lambert'' dia nanome zo lehibe an' i Lambert sy ny mpiara-miasa aminy amin' ny loharanon-karenan' i [[Madagasikara]]. Ho takalon' ny 10 % izay aloa amin' ny Fanjakana Merina, i Lambert dia nahazo ny zo manokana hitrandraka harena ankibon'ny tany (akora mineraly) sy ny ala ary ny tany lavavolo. Nisy fiantraikany lehibe teo amin' ny tantaran' i [[Madagasikara]], satria nanokatra ny lalana ho amin' ny [[Zanatanin' i Madagasikara sy ny tany miankina|fanjanahan' ny Frantsay an' i Madagasijara]]. Ity zava-nitranga ity dia mampiady hevitra eo amin’ ny [[Tantaran' i Madagasikara|tantaran’ i Madagasikara]]. Izy io dia maneho ny olana ara-toekarena sy ara-pôlitika nateraky ny fitsiriritan' ny firenena eorôpeana an' i Madagasikara ary nandray anjara tamin' ny fahalemen' ny [[Fiandrianana|fiandrianam-pirenena]] malagasy. == Tantara == Tamin' ny tapaky ny taonjato faha-19 dia fanjakà-mpanjka [[Fahaleovantena (pôlitika)|nahaleo tena]] i Madagasikara, saingy nitombo ny herin' ny firenena eorôpeana, indrindra fa i [[Frantsa]] sy [[Britaina Lehibe]], tao amin’ io faritra io. Ny printsy [[Radama II|Rakoto]], izay nisokatra tamin' ny foto-kevitra tandrefana, dia nanohana ny tokony hisian' ny fanavaozana eo amin' ny taniny ary nifandray tamin' ny Eorôpeana, anisan' izany i [[Joseph-François Lambert]]. === Rakotondradama sy Joseph-François Lambert === Nanamarika ny fifandraisan-d[[Radama II]] sy [[Joseph-François Lambert]] ny fisakaizana lalina sy ny fikendrena tombontsoa iombonana. ==== Fanoherana an-Ranavalona I ==== Tonga teto Madagasikara i Joseph-François Lambert tamin' ny andron' ny mpanjakavavy [[Ranavalona I]], izay nanohitra mafy ny fitaoman' ny vahiny. Nandritra io vanim-potoana io, ny printsy Rakoto, (Radama II) dia nisokatra tamin' ny foto-pisainana tandrefana ary naniry ny hanavao ny firenena. Niara-nanohitra ny pôlitikan' ny fiolonolonan' ilay mpanjakavavy izy roa, ka izany dia nanamafy ny fisakaizan' izy ireo. Tamin' ny taona 1855 dia nomen-dRakoto an' i Lambert ny ''Charter Lambert''. Manoloana ny famoretana nataon-dRanavalona I dia voalaza fa nanao fifanarahana miafina Rakoto sy i Lambert. Nitady ny fanohanan' i [[Frantsa]] (na ny fanohanan' i [[Angletera]]) i Lambert mba hanongana fa tsy handratra an' ilay mpanjakavavy. Ity tsikombakomba ity dia mampiseho ny fahatokisan-dRakoto an' i Lambert. ==== Ny fiankaran-dRadama II teo amin' ny fitondrana ==== Taorian' ny nahafatesan-d[[Ranavalona I]] tamin' ny taona 1861 dia nandray ny seza fiandrianana Rakoto tamin' ny anarana hoe [[Radama II]]. Izany dia nisongadinan' ny fisakaizany fatratra indrindra tamin' i [[Joseph-François Lambert|Lambert]]. Ny ''Charte Lambert'', izay nohamafisin-dRadama II lasa mpanjaka, dia nanome zo lehibe an' i Lambert amin' ny loharanon-karena voajanahary eto [[Madagasikara]]. Ity fifanarahana ity no marika azo tsapain-tanana indrindra amin' ny fifandraisan' izy roa sy ny fikendrena tombontsoa niarahan' izy ireo. Ho mariky ny fankasitrahana sy ny fisakaizan-dRadama II an' i Lambert dia nomena ny anaram-boninahitra hoe "''Duc d'Emyrne''", izany dia maneho ny maha zava-dehibe an' i Lambert tao an-dapan' ny mpanjaka. Ny pôlitikam-pisokafana tamin' ny vahiny nataon-dRadama II, na dia misy lafiny tsarany aza, dia niteraka disadisa sy fanoherana anatiny izay niafara tamin' ny famonoana azy. ==== Famonoana an-dRadama II ==== Tamin' ny taona 1863, [[Radama II]] dia nisy namono taorian' ny fiokoan' ny antoko mpandala ny nentin-drazana izay nanohitra ny pôlitikany. Ity trangan-javatra ity dia namarana ny fifandraisany tamin' i [[Joseph-François Lambert|Lambert]] ary nisy fiantraikany lehibe teo amin' ny hoavin' i Madagasikara. Taorian' ny namonoana an-dRadama II namany sady mpiaro azy, dia nikorontana toe-draharaha teto Madagasikara ka nanasarotra ny fonenan' ny Eorôpeana teto. Nandao an' i Madagasikara i Lambert tamin' ny taona 1865 ary nisotro ronono tany [[Mwali]] (na [[Mwali|Mohéli]]) any amin' ny [[Tamba-nosin' i Kômôro|vondronosy Kômôro]], ary maty tamin' ny 1873. === Vokatr' ilay fifanarahana === Niteraka resabe teto Madagasikara ny ''Charte Lambert''. Noheverin' ny olona sasany ho fanohintohinana ny [[Fiandrianana|fiandrianam-pirenena]] sy fanararaotana ny hareny ho tombontsoan’ ny vahiny ilay fifanarahana. Nampisara-bazana ny tao an-lapan' ny mpanjaka sy nampisavorovoro ny sain' ny vahoaka malagasy ny fanomezana zo lehibe toy izany ho an' ny vahiny. Taty aoriana dia nampiasain' i [[Frantsa]] ny ''Charte Lambert'' sy ny taratasy avy amin’ ny printsy Rakoto ho an' i [[Napoléon III]] izay mangataka fiarovana amin' ny Frantsay, mba ho fanamarinana ny hidirany an-tsehatra ara-miaramila eto Madagasikara sy hametrahana ny [[Prôtektôrata Frantsain' i Madagasikara|prôtektôrata]]. Taorian' ny namonoana an-d[[Radama II]] tamin' ny taona 1863 dia nanameloka sy nanafoana ny ''Charte Lambert'' ny fanjakana malagasy. Na izany aza, ny vokatr' io fifanarahana io, indrindra fa ny fikendren' ny Frantsay momba ny Nosy, dia nitohy ary niafara amin' ny fanjanahana an' i Madagasikara tamin' ny taona 1896. == Votoatin' ny ''Charte Lambert'' == === Zo manokana hitrandraka ny harena voajanahary === '''Fitrandrahana harena an-kibon' ny tany''' Ny ''Charte Lambert'' dia nanome an’ i [[Joseph-François Lambert|Lambert]] zo manokana hitrandraka ny loharanon-karena an-kibon' ny tany rehetra eto [[Madagasikara]], anisan' izany ny [[volamena]] sy ny [[volafotsy]] ary ny [[vy]]. Midika izany fa tsy misy mpifaninana hafa, na Malagasy na vahiny, afaka mitrandraka ny harena an-kibon' ny tany raha tsy nahazoana alalana avy amin' i Lambert. '''Fitrandrahana ala''' Toy izany koa, nahazo ny zo hanao ampihimamba ny fitrandrahana ny ala malagasy i [[Joseph-François Lambert|Lambert]]. Nanana zo hikapa sy hivarotra hazo sy vokatra anaty ala hafa, tsy misy famerana izy. ==== Fitrandrahana ny tany lavavolo ==== Ny ''Charte Lambert'' dia nanome an' i Lambert koa ny fitrandrahana ny tany lavavolo ("''terres inoccupées''"), hevitra manjavozavo azo raisina amin' ny hevitra mivelatra, ka raha ny marina dia nahatonga azy hanana fahefana lehibe amin' ny faritra midadasika amin' ny tanin' ny Malagasy. Niteraka olana manokana io andininy io satria tsy niraharaha ny zon' ny vahoaka eo an-toerana momba ny tany. === Takalon' ilay zo ho an' ny Fanjakana Merina === ==== Fandrotsahana ny 10 % amin' ny tombom-barotra ==== Ny tena noheverina ho anjaran' ny [[Fanjakan' Imerina|Fanjakana Merina]] dia ny 10 % amin' ny tombom-barotra azon' i [[Joseph-François Lambert|Lambert]] sy ny orinasany amin' ny fitrandrahana ataony. Midika izany fa 10 % amin' ny fidiram-bola, rehefa avy nesorina ny saram-pandraharahana, dia aloa ao amin’ ny kitapombolam-panjakana merina. Izany no hitondra fidiram-bola tsy tapaka ho an' ny mpanjaka merina sy hanatanterahana ny fampandrosoana sy ny fanavaozana kasainy hatao teo amin' ny fanjakany. ==== Ny olana aterak' ity 10 % ity ==== Ny 10 % dia ampahany kely raha oharina amin' ny halehiben' ny zo nomena an' i [[Joseph-François Lambert|Lambert]]. Maro no nihevitra fa tsy mifanaraka amin' ny tombontsoa nomena azy izany vola tokony haloany izany. Raha tokony hampiroborobo ny fampandrosoana ara-toekarena mahaleo tena, ny ''Charte Lambert'' dia nahatonga ny fiankinan-dohan' ny [[Fanjakan' Imerina|Fanjakana Merina]] amin' ny vola miditra amin' ny fitrandrahana ataon' ny mpandraharaha vahiny. Ny Fanjakana Merina dia tsy tena nanana fomba hahafaha-mifehy tokoa ny faitrandrahana nataon' i Lambert. Noho izany dia nionona tamin' ny fifampitokisana sy ny fanambarana atan' i Lambert ny fanjakana. === '''Fepetra manan-danja hafa''' === ==== Fanomezana alalana hananganana orinasa ==== Ny ''Charte Lambert'' dia nanome alalana an' i [[Joseph-François Lambert|Lambert]] hamorona orinasa izay hanatanteraka ny fampiharana ny zo nomena azy. Io orinasa io, izay tsy tena niforona, dia tokony ho nanana fahefana ara-toekarena lehibe teto [[Madagasikara]]. ==== Faharetana tsy voafaritra ==== Tsy voafaritra mazava ao amin' ny ''Charte Lambert'' ny faharetan' ny fifanarahana, ka mety ho tsy voafetra. == Fampiasan' ny Frantsay ny Charte Lambert == Tamin' ny taonjato faha-19 dia nihazakazaka ho amin' ny [[fanjanahantany]] ny firenena eorôpeana, indrindra fa taty [[Afrika]] sy tany [[Azia]]. I Madagasikara, noho ny toerana stratejika sy ny loharanon-karena misy ao aminy, dia niteraka fitsiriritan' i [[Frantsa]] sy i [[BritaIna Lehibe]]. === Fanararaotan' i Frantsa ny ''Charter Lambert'' === Ny ''Charte Lambert'' dia nanome fahafahana an' i Frantsa hitsabaka amin' ny raharaham-pirenena malagasy. Na dia raharaha manokana teo amin' ny mpanjaka Radama II sy ny mpandraharaha Lambert aza ny ''Charte Lambert'', dia nampiasa azy io ho fitaovana diplômatika sy pôlitika i Frantsa. ==== Fiarovana ny tombontsoa frantsay ==== Nohamafisin' i Frantsa ny fitsabahany tamin' ny fitakiany ny tokony ho fiarovana ny tombontsoan' ny terataniny eto Madagasikara, indrindra fa ny an' i Joseph-François Lambert sy ny mpiara-miasa aminy, izay niantohan' ilay Charte ny zony. ==== Fampiharana ilay ''charte'' ==== Nanambara i Frantsa fa hampihatra ny fepetra voalazan' ilay fifanarahana ka nilaza fa tsy manaja ny andraikitra niantohan-dRadama II ny fanjakana malagasy taty aoriana. ==== Fikorontanana ara-pôlitika ==== Ny famonoana an-dRadama II tamin' ny taona 1863 sy ny vanim-potoana nisian' ny tsy nisian' ny fitoniana ara-pôlitika taorian' izay koa dia nataon' i Frantsa ho anton-dian' izy ireo hiditra an-tsehatra, ka nisehoany ho mpiantoka ny filaminana sy ny fitoniana aty Madagasikara. ==== Taratasin-dRadama II ho an' i Napoléon III ==== Ankoatra ny ''Charte Lambert'', i Frantsa dia nanasongadina ny taratasy nosoratan-dRadama II ho an' i [[Napoléon III]], izay nangatahan' ny mpanjaka merina fiarovana tamin' i Frantsa. Ity taratasy ity dia nadika ho fangatahana [[prôtektôrata]]. === Ny dingam-panaovana fitaovana ilay ''charte'' === ==== Fanerena ara-diplômasia ==== Nanao tsindry ara-diplômasia tsy nitsahatra tamin' ny fanjakana malagasy i Frantsa, ka nampiasa ny Charte Lambert ho fampitandremana. ==== Fidirana an-tsehatra miaramila ==== Io fanerena ara-diplômasia io dia narahin' ny fitsabahana ara-miaramila tsikelikely, izay niafara amin' ny fananiham-bohitra sy fakana an' i Madagasikara tamin' ny taona 1895 ary ny fanakambanana an' ilay nosy amin' i Frantsa tamin' ny taona 1896. ==== Ny vokatry ny fanaovana fitaovana ilay charte ==== Nitondra voka-dratsy ho an’ i Madagasikara ny fanaovan' ny Frantsay fitaovana ny Charte Lambert: very ny fahaleovantenan' i Madagasikara izay lasa zanatany frantsay; notrandrahina ho tombontsoan’ i Frantsa ny harena voajanahary teto amin’ ny Nosy zay notsiriritiny; lasa teo ambany fahefan' ny Frantsay ny kolontsaina sy ny andrim-piarahamonina malagasy. 1tetfwifgd5pc1vrpy173b4xtu9r761 1093265 1093263 2024-12-21T13:20:43Z Thelezifor 15140 Nanisy sary 1093265 wikitext text/x-wiki [[Sary:Joseph-François_Lambert_Charter_Charte.jpg|vignette|354x354px|[[Joseph-François Lambert]]]] Ny '''''Charte Lambert''''' dia antontan-taratasy manan-danja izay nirakitra fanomezan-dàlana nomen' ny printsy [[Radama II|Rakoto]] ([[Radama II]] izay lasa mpanjaka taty aoriana) natolotra an' i [[Joseph-François Lambert]], mpandraharaha frantsay tamin’ ny taona 1855. Ny ''Charter Lambert'' dia nanome zo lehibe an' i Lambert sy ny mpiara-miasa aminy amin' ny loharanon-karenan' i [[Madagasikara]]. Ho takalon' ny 10 % izay aloa amin' ny Fanjakana Merina, i Lambert dia nahazo ny zo manokana hitrandraka harena ankibon'ny tany (akora mineraly) sy ny ala ary ny tany lavavolo. Nisy fiantraikany lehibe teo amin' ny tantaran' i [[Madagasikara]], satria nanokatra ny lalana ho amin' ny [[Zanatanin' i Madagasikara sy ny tany miankina|fanjanahan' ny Frantsay an' i Madagasijara]]. Ity zava-nitranga ity dia mampiady hevitra eo amin’ ny [[Tantaran' i Madagasikara|tantaran’ i Madagasikara]]. Izy io dia maneho ny olana ara-toekarena sy ara-pôlitika nateraky ny fitsiriritan' ny firenena eorôpeana an' i Madagasikara ary nandray anjara tamin' ny fahalemen' ny [[Fiandrianana|fiandrianam-pirenena]] malagasy. == Tantara == Tamin' ny tapaky ny taonjato faha-19 dia fanjakà-mpanjka [[Fahaleovantena (pôlitika)|nahaleo tena]] i Madagasikara, saingy nitombo ny herin' ny firenena eorôpeana, indrindra fa i [[Frantsa]] sy [[Britaina Lehibe]], tao amin’ io faritra io. Ny printsy [[Radama II|Rakoto]], izay nisokatra tamin' ny foto-kevitra tandrefana, dia nanohana ny tokony hisian' ny fanavaozana eo amin' ny taniny ary nifandray tamin' ny Eorôpeana, anisan' izany i [[Joseph-François Lambert]]. === Rakotondradama sy Joseph-François Lambert === [[Sary:Portrait_of_Radama_II,_by_Robert_Lisan.jpg|vignette|318x318px|[[Radama II]]]] Nanamarika ny fifandraisan-d[[Radama II]] sy [[Joseph-François Lambert]] ny fisakaizana lalina sy ny fikendrena tombontsoa iombonana. ==== Fanoherana an-Ranavalona I ==== Tonga teto Madagasikara i Joseph-François Lambert tamin' ny andron' ny mpanjakavavy [[Ranavalona I]], izay nanohitra mafy ny fitaoman' ny vahiny. Nandritra io vanim-potoana io, ny printsy Rakoto, (Radama II) dia nisokatra tamin' ny foto-pisainana tandrefana ary naniry ny hanavao ny firenena. Niara-nanohitra ny pôlitikan' ny fiolonolonan' ilay mpanjakavavy izy roa, ka izany dia nanamafy ny fisakaizan' izy ireo. Tamin' ny taona 1855 dia nomen-dRakoto an' i Lambert ny ''Charter Lambert''. Manoloana ny famoretana nataon-dRanavalona I dia voalaza fa nanao fifanarahana miafina Rakoto sy i Lambert. Nitady ny fanohanan' i [[Frantsa]] (na ny fanohanan' i [[Angletera]]) i Lambert mba hanongana fa tsy handratra an' ilay mpanjakavavy. Ity tsikombakomba ity dia mampiseho ny fahatokisan-dRakoto an' i Lambert. ==== Ny fiankaran-dRadama II teo amin' ny fitondrana ==== Taorian' ny nahafatesan-d[[Ranavalona I]] tamin' ny taona 1861 dia nandray ny seza fiandrianana Rakoto tamin' ny anarana hoe [[Radama II]]. Izany dia nisongadinan' ny fisakaizany fatratra indrindra tamin' i [[Joseph-François Lambert|Lambert]]. Ny ''Charte Lambert'', izay nohamafisin-dRadama II lasa mpanjaka, dia nanome zo lehibe an' i Lambert amin' ny loharanon-karena voajanahary eto [[Madagasikara]]. Ity fifanarahana ity no marika azo tsapain-tanana indrindra amin' ny fifandraisan' izy roa sy ny fikendrena tombontsoa niarahan' izy ireo. Ho mariky ny fankasitrahana sy ny fisakaizan-dRadama II an' i Lambert dia nomena ny anaram-boninahitra hoe "''Duc d'Emyrne''", izany dia maneho ny maha zava-dehibe an' i Lambert tao an-dapan' ny mpanjaka. Ny pôlitikam-pisokafana tamin' ny vahiny nataon-dRadama II, na dia misy lafiny tsarany aza, dia niteraka disadisa sy fanoherana anatiny izay niafara tamin' ny famonoana azy. ==== Famonoana an-dRadama II ==== Tamin' ny taona 1863, [[Radama II]] dia nisy namono taorian' ny fiokoan' ny antoko mpandala ny nentin-drazana izay nanohitra ny pôlitikany. Ity trangan-javatra ity dia namarana ny fifandraisany tamin' i [[Joseph-François Lambert|Lambert]] ary nisy fiantraikany lehibe teo amin' ny hoavin' i Madagasikara. Taorian' ny namonoana an-dRadama II namany sady mpiaro azy, dia nikorontana toe-draharaha teto Madagasikara ka nanasarotra ny fonenan' ny Eorôpeana teto. Nandao an' i Madagasikara i Lambert tamin' ny taona 1865 ary nisotro ronono tany [[Mwali]] (na [[Mwali|Mohéli]]) any amin' ny [[Tamba-nosin' i Kômôro|vondronosy Kômôro]], ary maty tamin' ny 1873. === Vokatr' ilay fifanarahana === Niteraka resabe teto Madagasikara ny ''Charte Lambert''. Noheverin' ny olona sasany ho fanohintohinana ny [[Fiandrianana|fiandrianam-pirenena]] sy fanararaotana ny hareny ho tombontsoan’ ny vahiny ilay fifanarahana. Nampisara-bazana ny tao an-lapan' ny mpanjaka sy nampisavorovoro ny sain' ny vahoaka malagasy ny fanomezana zo lehibe toy izany ho an' ny vahiny. Taty aoriana dia nampiasain' i [[Frantsa]] ny ''Charte Lambert'' sy ny taratasy avy amin’ ny printsy Rakoto ho an' i [[Napoléon III]] izay mangataka fiarovana amin' ny Frantsay, mba ho fanamarinana ny hidirany an-tsehatra ara-miaramila eto Madagasikara sy hametrahana ny [[Prôtektôrata Frantsain' i Madagasikara|prôtektôrata]]. Taorian' ny namonoana an-d[[Radama II]] tamin' ny taona 1863 dia nanameloka sy nanafoana ny ''Charte Lambert'' ny fanjakana malagasy. Na izany aza, ny vokatr' io fifanarahana io, indrindra fa ny fikendren' ny Frantsay momba ny Nosy, dia nitohy ary niafara amin' ny fanjanahana an' i Madagasikara tamin' ny taona 1896. == Votoatin' ny ''Charte Lambert'' == === Zo manokana hitrandraka ny harena voajanahary === '''Fitrandrahana harena an-kibon' ny tany''' Ny ''Charte Lambert'' dia nanome an’ i [[Joseph-François Lambert|Lambert]] zo manokana hitrandraka ny loharanon-karena an-kibon' ny tany rehetra eto [[Madagasikara]], anisan' izany ny [[volamena]] sy ny [[volafotsy]] ary ny [[vy]]. Midika izany fa tsy misy mpifaninana hafa, na Malagasy na vahiny, afaka mitrandraka ny harena an-kibon' ny tany raha tsy nahazoana alalana avy amin' i Lambert. '''Fitrandrahana ala''' Toy izany koa, nahazo ny zo hanao ampihimamba ny fitrandrahana ny ala malagasy i [[Joseph-François Lambert|Lambert]]. Nanana zo hikapa sy hivarotra hazo sy vokatra anaty ala hafa, tsy misy famerana izy. ==== Fitrandrahana ny tany lavavolo ==== Ny ''Charte Lambert'' dia nanome an' i Lambert koa ny fitrandrahana ny tany lavavolo ("''terres inoccupées''"), hevitra manjavozavo azo raisina amin' ny hevitra mivelatra, ka raha ny marina dia nahatonga azy hanana fahefana lehibe amin' ny faritra midadasika amin' ny tanin' ny Malagasy. Niteraka olana manokana io andininy io satria tsy niraharaha ny zon' ny vahoaka eo an-toerana momba ny tany. === Takalon' ilay zo ho an' ny Fanjakana Merina === ==== Fandrotsahana ny 10 % amin' ny tombom-barotra ==== Ny tena noheverina ho anjaran' ny [[Fanjakan' Imerina|Fanjakana Merina]] dia ny 10 % amin' ny tombom-barotra azon' i [[Joseph-François Lambert|Lambert]] sy ny orinasany amin' ny fitrandrahana ataony. Midika izany fa 10 % amin' ny fidiram-bola, rehefa avy nesorina ny saram-pandraharahana, dia aloa ao amin’ ny kitapombolam-panjakana merina. Izany no hitondra fidiram-bola tsy tapaka ho an' ny mpanjaka merina sy hanatanterahana ny fampandrosoana sy ny fanavaozana kasainy hatao teo amin' ny fanjakany. ==== Ny olana aterak' ity 10 % ity ==== Ny 10 % dia ampahany kely raha oharina amin' ny halehiben' ny zo nomena an' i [[Joseph-François Lambert|Lambert]]. Maro no nihevitra fa tsy mifanaraka amin' ny tombontsoa nomena azy izany vola tokony haloany izany. Raha tokony hampiroborobo ny fampandrosoana ara-toekarena mahaleo tena, ny ''Charte Lambert'' dia nahatonga ny fiankinan-dohan' ny [[Fanjakan' Imerina|Fanjakana Merina]] amin' ny vola miditra amin' ny fitrandrahana ataon' ny mpandraharaha vahiny. Ny Fanjakana Merina dia tsy tena nanana fomba hahafaha-mifehy tokoa ny faitrandrahana nataon' i Lambert. Noho izany dia nionona tamin' ny fifampitokisana sy ny fanambarana atan' i Lambert ny fanjakana. === '''Fepetra manan-danja hafa''' === ==== Fanomezana alalana hananganana orinasa ==== Ny ''Charte Lambert'' dia nanome alalana an' i [[Joseph-François Lambert|Lambert]] hamorona orinasa izay hanatanteraka ny fampiharana ny zo nomena azy. Io orinasa io, izay tsy tena niforona, dia tokony ho nanana fahefana ara-toekarena lehibe teto [[Madagasikara]]. ==== Faharetana tsy voafaritra ==== Tsy voafaritra mazava ao amin' ny ''Charte Lambert'' ny faharetan' ny fifanarahana, ka mety ho tsy voafetra. == Fampiasan' ny Frantsay ny Charte Lambert == Tamin' ny taonjato faha-19 dia nihazakazaka ho amin' ny [[fanjanahantany]] ny firenena eorôpeana, indrindra fa taty [[Afrika]] sy tany [[Azia]]. I Madagasikara, noho ny toerana stratejika sy ny loharanon-karena misy ao aminy, dia niteraka fitsiriritan' i [[Frantsa]] sy i [[BritaIna Lehibe]]. === Fanararaotan' i Frantsa ny ''Charter Lambert'' === Ny ''Charte Lambert'' dia nanome fahafahana an' i Frantsa hitsabaka amin' ny raharaham-pirenena malagasy. Na dia raharaha manokana teo amin' ny mpanjaka Radama II sy ny mpandraharaha Lambert aza ny ''Charte Lambert'', dia nampiasa azy io ho fitaovana diplômatika sy pôlitika i Frantsa. ==== Fiarovana ny tombontsoa frantsay ==== Nohamafisin' i Frantsa ny fitsabahany tamin' ny fitakiany ny tokony ho fiarovana ny tombontsoan' ny terataniny eto Madagasikara, indrindra fa ny an' i Joseph-François Lambert sy ny mpiara-miasa aminy, izay niantohan' ilay Charte ny zony. ==== Fampiharana ilay ''charte'' ==== Nanambara i Frantsa fa hampihatra ny fepetra voalazan' ilay fifanarahana ka nilaza fa tsy manaja ny andraikitra niantohan-dRadama II ny fanjakana malagasy taty aoriana. ==== Fikorontanana ara-pôlitika ==== Ny famonoana an-dRadama II tamin' ny taona 1863 sy ny vanim-potoana nisian' ny tsy nisian' ny fitoniana ara-pôlitika taorian' izay koa dia nataon' i Frantsa ho anton-dian' izy ireo hiditra an-tsehatra, ka nisehoany ho mpiantoka ny filaminana sy ny fitoniana aty Madagasikara. ==== Taratasin-dRadama II ho an' i Napoléon III ==== Ankoatra ny ''Charte Lambert'', i Frantsa dia nanasongadina ny taratasy nosoratan-dRadama II ho an' i [[Napoléon III]], izay nangatahan' ny mpanjaka merina fiarovana tamin' i Frantsa. Ity taratasy ity dia nadika ho fangatahana [[prôtektôrata]]. === Ny dingam-panaovana fitaovana ilay ''charte'' === ==== Fanerena ara-diplômasia ==== Nanao tsindry ara-diplômasia tsy nitsahatra tamin' ny fanjakana malagasy i Frantsa, ka nampiasa ny Charte Lambert ho fampitandremana. ==== Fidirana an-tsehatra miaramila ==== Io fanerena ara-diplômasia io dia narahin' ny fitsabahana ara-miaramila tsikelikely, izay niafara amin' ny fananiham-bohitra sy fakana an' i Madagasikara tamin' ny taona 1895 ary ny fanakambanana an' ilay nosy amin' i Frantsa tamin' ny taona 1896. ==== Ny vokatry ny fanaovana fitaovana ilay charte ==== Nitondra voka-dratsy ho an’ i Madagasikara ny fanaovan' ny Frantsay fitaovana ny Charte Lambert: very ny fahaleovantenan' i Madagasikara izay lasa zanatany frantsay; notrandrahina ho tombontsoan’ i Frantsa ny harena voajanahary teto amin’ ny Nosy zay notsiriritiny; lasa teo ambany fahefan' ny Frantsay ny kolontsaina sy ny andrim-piarahamonina malagasy. == Jereo koa == * [[Radama II]] * [[Joseph-François Lambert]] * [[Ranavalona I]] * [[Rasoherina|Rasoaherina]] 0udxc5ggjqqyglz3g05rqr5ycgz10ge 0 290285 1093275 2024-12-22T05:11:41Z 41.213.235.225 Pejy noforonina tamin'ny « Ny '''Rio Jari''' dia renirano breziliana mirefy 694 km, amin'ny [[Amapá]] sy [[Pará]] any {{Brazila}}. Izy io dia sakelidrano ankavian'i [[Amazona]]. === Tsiahy === {{ref}} [[sokajy:Renirano any Amerika Atsimo]] [[Sokajy:Renirano ao Amapá]] [[Sokajy:Renirano ao Pará]] » 1093275 wikitext text/x-wiki Ny '''Rio Jari''' dia renirano breziliana mirefy 694 km, amin'ny [[Amapá]] sy [[Pará]] any {{Brazila}}. Izy io dia sakelidrano ankavian'i [[Amazona]]. === Tsiahy === {{ref}} [[sokajy:Renirano any Amerika Atsimo]] [[Sokajy:Renirano ao Amapá]] [[Sokajy:Renirano ao Pará]] 6bfzciuk9cvf99p1p3smf9do5sozo1t 1093277 1093275 2024-12-22T05:15:26Z 41.213.235.225 1093277 wikitext text/x-wiki Ny '''Rio Jari''' dia renirano breziliana mirefy 694 km, amin'ny [[Amapá]] sy [[Pará]] any {{Brazila}}. Izy io dia sakelidrano ankavian'i [[Amazona]]. === Tsiahy === {{ref}} [[pt:Rio Jari]] [[sokajy:Renirano any Amerika Atsimo]] [[Sokajy:Renirano ao Amapá]] [[Sokajy:Renirano ao Pará]] onjyr2ki1kl1619uf3w9lx5xa2qg7bo 1093283 1093277 2024-12-22T06:26:22Z 41.213.235.225 1093283 wikitext text/x-wiki [[File:Rio Jari no período de seca no Parque Nacional Montanhas do Tumucumaque.jpg|thumb|Rio Jari (Parque Nacional Montanhas do Tumucumaque)]] Ny '''Rio Jari''' dia renirano breziliana mirefy 694 km, amin'ny [[Amapá]] sy [[Pará]] any {{Brazila}}. Izy io dia sakelidrano ankavian'i [[Amazona]]. Tanàna: [[Vitória do Jari]], [[Laranjal do Jari]] === Tsiahy === {{ref}} {{commonscat}} [[pt:Rio Jari]] [[sokajy:Renirano any Amerika Atsimo]] [[Sokajy:Renirano ao Amapá]] [[Sokajy:Renirano ao Pará]] 6w9ztzyn3j15p0cus2xvy60y9qwskxy 1093284 1093283 2024-12-22T06:27:57Z 41.213.235.225 1093284 wikitext text/x-wiki [[File:Rio Jari no período de seca no Parque Nacional Montanhas do Tumucumaque.jpg|thumb|Rio Jari (Parque Nacional Montanhas do Tumucumaque)]] [[File:Jari rivermap.PNG|thumb|left|Rio Jari]] Ny '''Rio Jari''' dia renirano breziliana mirefy 694 km, amin'ny [[Amapá]] sy [[Pará]] any {{Brazila}}. Izy io dia sakelidrano ankavian'i [[Amazona]]. Tanàna: [[Vitória do Jari]], [[Laranjal do Jari]] === Tsiahy === {{ref}} {{commonscat|Jari River}} [[pt:Rio Jari]] [[sokajy:Renirano any Amerika Atsimo]] [[Sokajy:Renirano ao Amapá]] [[Sokajy:Renirano ao Pará]] ncysl8es4l1vugmr5wtzv3ubsc3hzlz 14 290286 1093276 2024-12-22T05:13:08Z 41.213.235.225 Pejy noforonina tamin'ny « [[Sokajy:Amapá]] [[Sokajy:Renirano any Brezila]] » 1093276 wikitext text/x-wiki [[Sokajy:Amapá]] [[Sokajy:Renirano any Brezila]] gl02ur8h3uyumflt7l94j8ieb8zgz93 0 290287 1093278 2024-12-22T05:26:41Z Thelezifor 15140 Praiminisitra tao amin' ny Fanjakan' i Madagasikara tamin' ny 1852 ka hatramin' ny1864. 1093278 wikitext text/x-wiki I '''Rainivoninahitriniony''' (1824-1868) dia mpitondra fanjakana, [[praiminisitra]] tao amin' ny [[Fanjakan' Imerina|Fanjakan' i Madagasikara]] tamin' ny taona 1852 ka hatramin' ny 1861, niaraka tamin' [[Andrianisa Rainijohary]], avy eo izy irery tamin' ny 1861 ka hatramin' ny 1864. Rainivoninahitriniony, izay Raharo no anarany tany am-boalohany, no nandimby an-d[[Rainiharo]] rainy tamin' io andraikitra io, tamin' ny naha lehiben' ny [[Hova]] [[Tsimiamboholahy]]. == Tantaram-piainany == Talohan' ny naha praiminisitra azy dia jeneraly i Rainivoninahitriniony, ary ny diabe fanafihana ny [[Antefasy]] sy [[Antesaka]] tamin' ny taona 1852 izay nikasa hikomy. Tamin' ny volana May 1863, rehefa avy nitalaho nandohalika tamin' ny mpanjaka [[Radama II]] izy mba hanova ny fanapahan-keviny nanao ho ara-dalàna ny fampiadina olon-droa izay natao handaminana disadisa misy eo amin' ny isam-batan' olona sy ny vondrona, dia nanapa-kevitra ny hitarika ilay fiokoana haùonoana ny mpanjaka izy. Nandray izany fanapahan-kevitra izany izy mba hahazoany indray ny fahefana mihavery. Io famonoana mpanjaka io sy ny hamafin' ny pôlitikam-panarenana nataony anefa dia nahatonga azy tsy ho tiam-bahoaka. Nijanona ho praiminisitra izy ary lasa vadin' ny andriamanjaka vaovao, dia ny mpanjakavavy [[Rasoherina]], izay zanak' olo-mpiray tam-po sy vadin' ny mpanjaka Radama II teo aloha. Tamin' ny volana Jolay 1864 dia tezitezi-dava sy lasa mpisotro toaka izy, ka nesorina tamin' ny toeran' ny praiminisitra ary i [[Rainilaiarivony]], izay zandriny sady komandin' ny tafika, no nasolo azy. Volana vitsivitsy taty aoriana, tamin' ny Febroary 1865, dia voampanga ho nikomy tamin' ny vadiny taloha Rasoherina izy, ary nohelohina ka natao sesitany tany [[Ambohimandroso (Ambalavao)|Ambohimandroso]], any amin' ny tanin' ny [[Betsileo]], ary maty tany tamin' ny 5 Mey 1868. == Fanovozan-kevitra == * Nicolas Martin, ''Symboles royaux et rivalités à la cour de Radama II'', Antananarivo, 2021, 92 pages. * Dominique Ranaivoson, ''Madagascar : dictionnaire des personnalités historiques'', Sépia, Saint-Maur-des-Fossés ; Tsipika, Antananarivo, 2011 (<abbr>2^e</abbr> éd.), <abbr>p.</abbr> 131 <small>(<nowiki>ISBN 978-2-84280-101-4</nowiki>)</small> 07vhzyv4vfne5m3nwnc75fgeyhz0brq 1093279 1093278 2024-12-22T05:44:34Z Thelezifor 15140 Nanisy sary 1093279 wikitext text/x-wiki [[Sary:Rainivoninahitriniony Prime Minister of Madagascar.jpg|vignette|403x403px|Rainivoninahitriniony ]] I '''Rainivoninahitriniony''' (1824-1868) dia mpitondra fanjakana, [[praiminisitra]] tao amin' ny [[Fanjakan' Imerina|Fanjakan' i Madagasikara]] tamin' ny taona 1852 ka hatramin' ny 1861, niaraka tamin' [[Andrianisa Rainijohary]], avy eo izy irery tamin' ny 1861 ka hatramin' ny 1864. Rainivoninahitriniony, izay Raharo no anarany tany am-boalohany, no nandimby an-d[[Rainiharo]] rainy tamin' io andraikitra io, tamin' ny naha lehiben' ny [[Hova]] [[Tsimiamboholahy]]. == Tantaram-piainany == Talohan' ny naha praiminisitra azy dia jeneraly i Rainivoninahitriniony, ary ny diabe fanafihana ny [[Antefasy]] sy [[Antesaka]] tamin' ny taona 1852 izay nikasa hikomy. Tamin' ny volana May 1863, rehefa avy nitalaho nandohalika tamin' ny mpanjaka [[Radama II]] izy mba hanova ny fanapahan-keviny nanao ho ara-dalàna ny fampiadina olon-droa izay natao handaminana disadisa misy eo amin' ny isam-batan' olona sy ny vondrona, dia nanapa-kevitra ny hitarika ilay fiokoana haùonoana ny mpanjaka izy. Nandray izany fanapahan-kevitra izany izy mba hahazoany indray ny fahefana mihavery. Io famonoana mpanjaka io sy ny hamafin' ny pôlitikam-panarenana nataony anefa dia nahatonga azy tsy ho tiam-bahoaka. Nijanona ho praiminisitra izy ary lasa vadin' ny andriamanjaka vaovao, dia ny mpanjakavavy [[Rasoherina]], izay zanak' olo-mpiray tam-po sy vadin' ny mpanjaka Radama II teo aloha. Tamin' ny volana Jolay 1864 dia tezitezi-dava sy lasa mpisotro toaka izy, ka nesorina tamin' ny toeran' ny praiminisitra ary i [[Rainilaiarivony]], izay zandriny sady komandin' ny tafika, no nasolo azy. Volana vitsivitsy taty aoriana, tamin' ny Febroary 1865, dia voampanga ho nikomy tamin' ny vadiny taloha Rasoherina izy, ary nohelohina ka natao sesitany tany [[Ambohimandroso (Ambalavao)|Ambohimandroso]], any amin' ny tanin' ny [[Betsileo]], ary maty tany tamin' ny 5 Mey 1868. == Fanovozan-kevitra == * Nicolas Martin, ''Symboles royaux et rivalités à la cour de Radama II'', Antananarivo, 2021, 92 pages. * Dominique Ranaivoson, ''Madagascar : dictionnaire des personnalités historiques'', Sépia, Saint-Maur-des-Fossés ; Tsipika, Antananarivo, 2011 (<abbr>2^e</abbr> éd.), <abbr>p.</abbr> 131 <small>(<nowiki>ISBN 978-2-84280-101-4</nowiki>)</small> huapcwa4r9b1qsge0xxx8c84wbkbhag 3 290288 1093280 2024-12-22T05:49:50Z 41.213.235.225 Pejy noforonina tamin'ny « comment faire? Je veux créer une infobox renirano = infobox fleuve Je ne sais absolumment pas comment je peux le faire: ex infobox tanàna: {{Infobox tanàna}} proposition (j'ai traduit partiellemnt par KI): infobox renirano | anarana = | velarantany = | lava = | mikoriana = | fikoriana= | koveta = | loharano = | toerana loharano= | loharano avo = | source latitude = | longitude loharano = | confluence = | toerana fihaonambe =... » 1093280 wikitext text/x-wiki comment faire? Je veux créer une infobox renirano = infobox fleuve Je ne sais absolumment pas comment je peux le faire: ex infobox tanàna: {{Infobox tanàna}} proposition (j'ai traduit partiellemnt par KI): infobox renirano | anarana = | velarantany = | lava = | mikoriana = | fikoriana= | koveta = | loharano = | toerana loharano= | loharano avo = | source latitude = | longitude loharano = | confluence = | toerana fihaonambe = | koveta fanangonana = | firenena = | faritany= | sary = === salut **** kbyesx9bq9klrd8wojghgtkap52a8ct 11 290289 1093281 2024-12-22T06:17:14Z 41.213.235.225 /* J'aimerais bien créer autre "dinika" */ fizarana vaovao 1093281 wikitext text/x-wiki == J'aimerais bien créer autre "dinika" == mais comment faire? P.Ex.: Je veux créer une infobox renirano = infobox fleuve Je ne sais absolumment pas comment je peux le faire: ex infobox tanàna: {{Infobox tanàna}} proposition (j'ai traduit partiellemnt par KI): infobox renirano | anarana = | velarantany = | lava = | mikoriana = | fikoriana= | koveta = | loharano = | toerana loharano= | loharano avo = | source latitude = | longitude loharano = | confluence = | toerana fihaonambe = | koveta fanangonana = | firenena = | faritany= | sary = === salut **** [[Manokana:Fandraisan'anjara/41.213.235.225|41.213.235.225]] 22 Desambra 2024 à 06:17 (UTC) 2p65or9xdhno6su7ql16smz1wi9coj8 0 290290 1093302 2024-12-22T09:09:07Z Thelezifor 15140 Rafi-dalàna any amin' ny firenena mikambana ao amin' ny Commonwealth. 1093302 wikitext text/x-wiki [[Sary:CarteSystemesJuridiquesFR.png|vignette|393x393px|{{Légende|#d571ff|''Common law''}} {{Légende|#ff9601|[[Droit romano-civiliste]]}} {{Légende|#FFCC00|[[Droit coutumier]]}} {{Légende|#8fcd71|[[Droit musulman]]}} {{Légende|#b8148b|Bijuridisme ([[Droit romano-civiliste|droit civiliste]] et ''common law'')}}]] Ny '''''Common law''''' dia rafitra momba ny lalàna izay apetraky ny fitsarana amin' ny alalan' ny fanapahan-kevitra tsirairay ny fitsipika ao aminy. Ny didy zary lalàna no tena loharanon-dalàna ary ny ainga fototry ny ''stare decisis'' dia manery ny mpitsara hanaraka ny fanapahan-kevitra noraisin' ny fitsarana teo aloha. Ny rafitry ny ''Common law'' anefa dia mamela toerana ho an' ny lalàna maro. Ara-tantara, ny ''Common law'' dia rafitra avy amin' ny lalàna anglisy. Nentina sy nampiharina tany amin' ny zanatany britanika maro teo aloha izy io, indrindra fa tany [[Irlanda|Irlandy]], tany [[Hong Kong]], tany [[Kanada]] (afa-tsy tany [[Québec]], izay mampiasa rafi-dalàna mifangaro), tany [[Etazonia]] (afa-tsy any [[Louisiana]] sy [[Kalifornia|California]] ary [[Pôrtô-Rikô]], izay ampiasana rafitra mifangaro) ary amin' ny ankapobeny any amin' ny firenena mokambana ao amin' ny ''[[Commonwealth]]''. Ny ''Common law'' dia mifanohitra amin' ny fomba amam-panao momba ny lalàna sivilista (''Civil law''), izay ahitana ny loharanon-dalàna avy amin' ny [[fehezan-dalàna]]. {{Légende|#d571ff|''Common law''}} {{Légende|#ff9601|[[Droit romano-civiliste]]}} {{Légende|#FFCC00|[[Droit coutumier]]}} {{Légende|#8fcd71|[[Droit musulman]]}} {{Légende|#b8148b|Bijuridisme ([[Droit romano-civiliste|droit civiliste]] et ''common law'')}} 3q7xkbmafd715i120xv1hbowxyes3p4 1093303 1093302 2024-12-22T09:44:42Z Thelezifor 15140 Nanitsy rohy anatiny 1093303 wikitext text/x-wiki [[Sary:CarteSystemesJuridiquesFR.png|vignette|393x393px|{{Légende|#d571ff|''Common law''}} {{Légende|#ff9601|[[Lalàna rômanô-sivilista]]}} {{Légende|#FFCC00|[[Droit coutumier]]}} {{Légende|#8fcd71|[[Lalàna mozilmana]]}} {{Légende|#b8148b|Lalàna roa sosona ([[Lalàna rômanô-sivilista|Lalàna sivilista]] sy ''Common law'')}}]] Ny '''''Common law''''' dia rafitra momba ny lalàna izay apetraky ny fitsarana amin' ny alalan' ny fanapahan-kevitra tsirairay ny fitsipika ao aminy. Ny didy zary lalàna no tena loharanon-dalàna ary ny ainga fototry ny ''stare decisis'' dia manery ny mpitsara hanaraka ny fanapahan-kevitra noraisin' ny fitsarana teo aloha. Manome toerana ho an' ny lalàna maro anefa ny rafitry ny ''Common law''. Ara-tantara dia rafitra avy amin' ny lalàna anglisy ny ''Common law''. Nentina sy nampiharina tany amin' ny [[Fanjanahan-tany|zanatany britanika]] maro teo aloha izy io, indrindra fa tany [[Irlanda|Irlandy]], tany [[Hong Kong]], tany [[Kanada]] (afa-tsy tany [[Québec]], izay mampiasa rafi-dalàna mifangaro), tany [[Etazonia]] (afa-tsy any [[Louisiana]] sy [[Kalifornia|California]] ary [[Pôrtô-Rikô]], izay ampiasana rafitra mifangaro) ary amin' ny ankapobeny any amin' ny firenena mokambana ao amin' ny ''[[Commonwealth]]''. Mifanohitra amin' ny fomba amam-panao momba ny lalàna rômana sivilista (''Civil law''), izay ahitana ny loharanon-dalàna avy amin' ny [[fehezan-dalàna]], ny ''Common law''. gl3dt1gmeyis4saamq0so8shnqwjmjn 0 290291 1093304 2024-12-22T10:41:44Z Thelezifor 15140 Karazana ady mitam-piadiana tsy ara-dalàna ataon' ny vondrona kely, matetika sivily na tafika tsy ara-dalàna. 1093304 wikitext text/x-wiki [[Sary:Soviet guerilla-colored.jpg|vignette|340x340px|Mpiandany belarosiana tao [[Bielôrosia|Belarosia]] nofehezin' ny [[Nazisma|Nazi]] tamin' ny taona 1943.]] Ny '''ady anaty akata''' dia karazana ady mitam-piadiana tsy ara-dalàna, miavaka noho ny fisian' ny hetsika fanorisorena, fiotrehana, fanafihana madinidinika ary fisomparana, ataon' ny vondrona kely mpiady, matetika sivily mitam-piadiana na tafika tsy ara-dalàna, miady amin' ny tafika ara-dalàna na tafika mpibodo tany. Tsy toy ny ady mahazatra ny ady anaty akata izay tsy miatrika fifandonana mivantana sady tia mifindrafinra sy manampoka ary mahafantatra tsara ny faritra misy ilay ady. == Ny mampiavaka ny ady anaty akata == Ny ady anaty akata dia tsy mitovy amin' ny ady mahazatra ataon' ny tafika ara-dalàna. Tsy mitovy amin' ny an' ny ady mahazatra ny fehezan-dalàna sy paikady arahiny. Mazàna mpiatafika amin' ny ady anaty akata dia miasa anaty vondrona kely, ka mahatonga azy ireo ho mora mifindrafindra kokoa sy sarotra fantarin-toerana isiana. Ny paikady tian' ny mpiady anaty akata indrindra dia ny fanorisorenana tsy tapaka ny fahavalo, ny fiotrehana, ny fanafihana tampoka ary ny famelezana haingana. Anisan' ny manan-danja amin' ny ady anaty akata ihany koa ny fisomparana atao amin' ny fotodrafitrasan' ny fahavalo sy amin' ny fifandraisan-davitra ampiasainy ary amin' ny famatsian' ny fahavalo. Ny fahalalana ny toerana dia tombony lehibe ho an' ny mpiady anaty akata. Ampiasainy ny fikitoantoanan' ny tany sy ny zavamaniry ary ny faritra sarotra idirana mba hiafenana sy hifindrafindrana ary hametraka fandrika hamelezana ny fahavalo. Matetika ny mpiady anaty akata dia tohanan' ny mponina eny an-toerana, izay manome azy ireo fampahalalana sy sakafo ary fiafenana. Io fanohanana io dia tena ilaina amin' ny fahaveloman' izy ireo sy ny fahombiazany. Ny tanjon' ny ady anaty akata dia mety ho samy hafa: fanafahana faritany, fanonganana fitondrana, fiarovana ny fitakiana ara-pôlitika na ara-poto-kevitra, sns. Ny tetika ampiasaina amin' ny ady anaty akata dia iray amin' ireo endrika tranainy indrindra amin' ny ady tsy mifandanja; tsy toy ny [[fampihorohoroana]] koa izay satria tsy mikendry sivily. Ohatra ara-tantara maro no mampiseho ny fahombiazan'ny ady anaty akata, anisan' izany ny <u>Ady tao Espaina</u> (1808-1814) nanohitra ny fibodoana nataon' i [[Napoléon I]]; ny <u>Ady tao Vietnamy</u> (1955-1975) izay nampias' ny Viet Cong tetika mahomby amin' ny tafika amerikana; fanoheran' ny Afgana ny [[Firaisan' ny Repoblika Sôsialista Sôvietika|Firaisana Sôvietika]] (1979-1989) sy ny tafika [[Fikambanan' ny Fifanarahan' i Atlantika Avaratra|OTAN]] (2001-2021): nanao ady anaty akata naharitra sy nahomby ny Mojahidiny avy eo ny [[Talibana|Talibàna]]. pm3uwusdx9emrlv7negp904wgrz4dku 1093305 1093304 2024-12-22T10:42:08Z Thelezifor 15140 nanova ny anaran'i [[Mpiady anaty akata]] ho [[Ady anaty akata]] i Thelezifor 1093304 wikitext text/x-wiki [[Sary:Soviet guerilla-colored.jpg|vignette|340x340px|Mpiandany belarosiana tao [[Bielôrosia|Belarosia]] nofehezin' ny [[Nazisma|Nazi]] tamin' ny taona 1943.]] Ny '''ady anaty akata''' dia karazana ady mitam-piadiana tsy ara-dalàna, miavaka noho ny fisian' ny hetsika fanorisorena, fiotrehana, fanafihana madinidinika ary fisomparana, ataon' ny vondrona kely mpiady, matetika sivily mitam-piadiana na tafika tsy ara-dalàna, miady amin' ny tafika ara-dalàna na tafika mpibodo tany. Tsy toy ny ady mahazatra ny ady anaty akata izay tsy miatrika fifandonana mivantana sady tia mifindrafinra sy manampoka ary mahafantatra tsara ny faritra misy ilay ady. == Ny mampiavaka ny ady anaty akata == Ny ady anaty akata dia tsy mitovy amin' ny ady mahazatra ataon' ny tafika ara-dalàna. Tsy mitovy amin' ny an' ny ady mahazatra ny fehezan-dalàna sy paikady arahiny. Mazàna mpiatafika amin' ny ady anaty akata dia miasa anaty vondrona kely, ka mahatonga azy ireo ho mora mifindrafindra kokoa sy sarotra fantarin-toerana isiana. Ny paikady tian' ny mpiady anaty akata indrindra dia ny fanorisorenana tsy tapaka ny fahavalo, ny fiotrehana, ny fanafihana tampoka ary ny famelezana haingana. Anisan' ny manan-danja amin' ny ady anaty akata ihany koa ny fisomparana atao amin' ny fotodrafitrasan' ny fahavalo sy amin' ny fifandraisan-davitra ampiasainy ary amin' ny famatsian' ny fahavalo. Ny fahalalana ny toerana dia tombony lehibe ho an' ny mpiady anaty akata. Ampiasainy ny fikitoantoanan' ny tany sy ny zavamaniry ary ny faritra sarotra idirana mba hiafenana sy hifindrafindrana ary hametraka fandrika hamelezana ny fahavalo. Matetika ny mpiady anaty akata dia tohanan' ny mponina eny an-toerana, izay manome azy ireo fampahalalana sy sakafo ary fiafenana. Io fanohanana io dia tena ilaina amin' ny fahaveloman' izy ireo sy ny fahombiazany. Ny tanjon' ny ady anaty akata dia mety ho samy hafa: fanafahana faritany, fanonganana fitondrana, fiarovana ny fitakiana ara-pôlitika na ara-poto-kevitra, sns. Ny tetika ampiasaina amin' ny ady anaty akata dia iray amin' ireo endrika tranainy indrindra amin' ny ady tsy mifandanja; tsy toy ny [[fampihorohoroana]] koa izay satria tsy mikendry sivily. Ohatra ara-tantara maro no mampiseho ny fahombiazan'ny ady anaty akata, anisan' izany ny <u>Ady tao Espaina</u> (1808-1814) nanohitra ny fibodoana nataon' i [[Napoléon I]]; ny <u>Ady tao Vietnamy</u> (1955-1975) izay nampias' ny Viet Cong tetika mahomby amin' ny tafika amerikana; fanoheran' ny Afgana ny [[Firaisan' ny Repoblika Sôsialista Sôvietika|Firaisana Sôvietika]] (1979-1989) sy ny tafika [[Fikambanan' ny Fifanarahan' i Atlantika Avaratra|OTAN]] (2001-2021): nanao ady anaty akata naharitra sy nahomby ny Mojahidiny avy eo ny [[Talibana|Talibàna]]. pm3uwusdx9emrlv7negp904wgrz4dku 1093313 1093305 2024-12-22T10:59:27Z Thelezifor 15140 Nanatsara rafi-pehezanteny 1093313 wikitext text/x-wiki [[Sary:Soviet guerilla-colored.jpg|vignette|340x340px|Mpiandany belarosiana tao [[Bielôrosia|Belarosia]] nofehezin' ny [[Nazisma|Nazi]] tamin' ny taona 1943.]] Ny '''ady anaty akata''' dia karazana ady mitam-piadiana tsy ara-dalàna, miavaka noho ny fisian' ny hetsika fanorisorena, fiotrehana, fanafihana madinidinika ary fisomparana, ataon' ny vondrona kely mpiady, matetika sivily mitam-piadiana na tafika tsy ara-dalàna, miady amin' ny tafika ara-dalàna na tafika mpibodo tany. Tsy toy ny ady mahazatra ny ady anaty akata izay tsy miatrika fifandonana mivantana sady tia mifindrafindra toerana sy mamely tampoka ary mahafantatra tsara ny faritra misy ilay ady. == Ny mampiavaka ny ady anaty akata == Tsy mitovy amin' ny ady mahazatra ataon' ny tafika ara-dalàna ny ady anaty akata. Tsy mitovy amin' ny an' ny ady mahazatra ny fehezan-dalàna sy paikady arahiny. Mazàna mpiatafika amin' ny ady anaty akata dia miasa anaty vondrona kely, ka mahatonga azy ireo ho mora mifindrafindra kokoa sy sarotra fantarin-toerana isiana. Ny paikady tian' ny mpiady anaty akata indrindra dia ny fanorisorenana tsy tapaka ny fahavalo, ny fiotrehana, ny fanafihana tampoka ary ny famelezana haingana. Anisan' ny manan-danja amin' ny ady anaty akata ihany koa ny fisomparana atao amin' ny fotodrafitrasan' ny fahavalo sy amin' ny fifandraisan-davitra ampiasainy ary amin' ny famatsian' ny fahavalo. Tombony lehibe ho an' ny mpiady anaty akata ny fahalalana ny toerana. Ampiasainy ny fikitoantoanan' ny tany sy ny zavamaniry ary ny faritra sarotra idirana mba hiafenana sy hifindrafindrana ary hametrahana fandrika hamelezana ny fahavalo. Matetika ny mpiady anaty akata dia tohanan' ny mponina eny an-toerana, izay manome azy ireo vaovao sy sakafo ary fiafenana. Tena ilaina amin' ny fahaveloman' izy ireo sy ny fahombiazany io fanohanana io. Mety ho samy hafa ny tanjon' ny ady anaty akata: fanafahana faritany, fanonganana fitondrana, fiarovana ny fitakiana ara-pôlitika na ara-poto-kevitra, sns. Iray amin' ny endrika tranainy indrindra amin' ny ady tsy mifandanja ny tetika ampiasaina amin' ny ady anaty akata; tsy toy ny [[fampihorohoroana]] koa izany satria tsy mikendry ny sivily. Ohatra ara-tantara maro no mampiseho ny fahombiazan' ny ady anaty akata, anisan' izany ny <u>Ady tao Espaina</u> (1808-1814) nanohitra ny fibodoana nataon' i [[Napoléon I]]; ny <u>Ady tao Vietnamy</u> (1955-1975) izay nampias' ny Viet Cong tetika mahomby amin' ny tafika amerikana; fanoheran' ny [[Pastona (vahoaka)|Afgana]] ny [[Firaisan' ny Repoblika Sôsialista Sôvietika|Firaisana Sôvietika]] (1979-1989) sy ny tafika [[Fikambanan' ny Fifanarahan' i Atlantika Avaratra|OTAN]] (2001-2021): nanao ady anaty akata naharitra sy nahomby ny Mojahidiny avy eo ny [[Talibana|Talibàna]]. 38sis87rwbwx155fp91iklqx9k56bfy 0 290292 1093306 2024-12-22T10:42:08Z Thelezifor 15140 nanova ny anaran'i [[Mpiady anaty akata]] ho [[Ady anaty akata]] i Thelezifor 1093306 wikitext text/x-wiki #FIHODINANA [[Ady anaty akata]] qyak6swxveoq17xzroay2g271rr8495 0 290293 1093308 2024-12-22T10:44:29Z Thelezifor 15140 nanova ny anaran'i [[Sivilizasiona mikeniana]] ho [[Sivilizasiôna Mikeniana]] i Thelezifor 1093308 wikitext text/x-wiki #FIHODINANA [[Sivilizasiôna Mikeniana]] o45s9f6afmfwrr9dyr6qsf89wtrgash 0 290294 1093311 2024-12-22T10:52:39Z Thelezifor 15140 nanova ny anaran'i [[Sivilizasiona minôana]] ho [[Sivilizasiôna Minôana]] i Thelezifor 1093311 wikitext text/x-wiki #FIHODINANA [[Sivilizasiôna Minôana]] ch000rnqn890jmczajgvygf8xgi8ld6 0 290295 1093315 2024-12-22T11:01:28Z Thelezifor 15140 nanova ny anaran'i [[Sivilizasiôna maia]] ho [[Sivilizasiôna Maia]] i Thelezifor 1093315 wikitext text/x-wiki #FIHODINANA [[Sivilizasiôna Maia]] ag8q8zz9woc2tpxv6alcu9c9x19ippd