Википедий mhrwiki https://mhr.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D3%B1%D2%A5_%D0%BB%D0%B0%D1%88%D1%82%D1%8B%D0%BA MediaWiki 1.43.0-wmf.3 first-letter Медиа Лӱмын ыштыме Каҥашымаш Пайдаланыше Пайдаланышын каҥашымашыже Википедий Википедийын каҥашымашыже Файл Файл шотышто каҥашымаш MediaWiki MediaWiki-м кӓнгӓшӹмӓш Кышкар Кышкар шотышто каҥашымаш Полшык Полшык шотышто каҥашымаш Категорий Категорий шотышто каҥашымаш TimedText TimedText talk Модуль Обсуждение модуля Варале 0 9584 197112 196809 2024-05-05T20:27:18Z InternetArchiveBot 11975 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 wikitext text/x-wiki {{ИВ-Россий |статус = Ял |марий лӱм = Варале |руш лӱм = {{lang-ru|''Варали''}} |ойып = |тисте = |ойып лопкытшо = 96px |тисте лопкытшо = 182px |lat_deg = 56 |lat_min = 04 |lat_sec = 23 |lon_deg = 52 |lon_min = 17 |lon_sec = 36 |CoordAddon = type:city(142)_region:RU |CoordScale = 20000 |эл карта вуймут = [[Россий]] |эл_карта_рӱдола = Моско |эл_карта_рӱдола_lat_deg = 55 |эл_карта_рӱдола_lat_min = 45 |эл_карта_рӱдола_lat_sec = 20 |эл_карта_рӱдола_lon_deg = 37 |эл_карта_рӱдола_lon_min = 37 |эл_карта_рӱдола_lon_sec = 3 |регион карта вуймут = [[Одо Эл]] |регион_карта_рӱдола = Ижевск |регион_карта_рӱдола_lat_deg = 56 |регион_карта_рӱдола_lat_min = 51 |регион_карта_рӱдола_lat_sec = 00 |регион_карта_рӱдола_lon_deg = 53 |регион_карта_рӱдола_lon_min = 13 |регион_карта_рӱдола_lon_sec = 00 |ЯндексКарта = https://maps.yandex.ru/?ll=52.293196%2C56.073067&z=16&l=map |эл картын кугытшо = 360 |регион картын кугытшо = 360 |кундем картын кугытшо = |регион = Одо Эл |регион четлыкыште = |кундем тӱрлык = кундем |кундем = Алнаш кундем |кундем четлыкыште = Алнаш кундем{{!}}Алнаш |илымвер тӱрлык = Ял шотан илымвер{{!}}Ял илымвер |илымвер = Утчан ял шотан илем{{!}}Утчан |кӧргӧ шеледымаш = |вуйлатыше тӱрлык = |вуйлатыше = |негызым пыштыме = |икымше гана палемдыме = 1836 |тошто лӱм-влак = |статусым налмаш = |кумдык = |ИВ рӱдын кӱкшытшӧ = |калыкчот = {{Шагалеммаш}}142 |еҥшотлымаш ий = 2014 |чаклык = |агломераций = |калык-влак = [[марий]] |инаныше-влак = [[чимарий]], [[танле тын|танле]] |этнохороним = |шагат ӱштӧ = +4 |почто индекс = 427882<ref name=''индекс, ОКАТО''>[https://www.ifns.su/18/002/000008.html Справочник почтовых индексов / кодов ОКАТО /налоговых инспекций ФНС / адресов. Варали (деревня).]</ref> |почто индекс-влак = |телефон код = 34150<ref>[http://codes.delovoigorod.ru/ijevsk/ Телефонные коды Удмуртской республики.]</ref> |автомобиль код = 18 |цифр идентификатор = 94202880009<ref>[https://classinform.ru/okato/_94202880000.html Справочник кодов общероссийских классификаторов.]</ref> |категорий Commons-ышто = Varali |сайт = |сайта йылме = }} '''Вара́ле''' ({{lang-udm|''Варали''}}; {{lang-ru|''Варали''}}) – [[Одо Эл]]ын [[Алнаш кундем]]ыштыже верланыше [[Утчан ял шотан илем]]ыш пурышо марий ял. Калыкчот – 231 еҥ (2008 ий)<ref>{{cite web|url=http://www.regionz.ru/index.php?ds=100844|title=Численность населения Алнашского района в разрезе населённых пунктов на 1 января 2008 года}}</ref>, 192 еҥ (2010 ий), 176 еҥ (2012 ий)<ref>[https://web.archive.org/web/20210710081800/https://18.rkn.gov.ru/docs/18/Udmurtstat_Katalog_np_UR_2012.xls Каталог населённых пунктов Удмуртской Республики. Численность постоянного населения на 1 января 2012 года.]</ref>, 142 еҥ (2015 ий), 190 (2019 ий).<ref>[http://www.udmgossovet.ru/interaction/local/regions/36/ Муниципальное образование "Староутчанское".]</ref> == Верланыме вер == Ял кок эҥерын пырля ушнымо верыштыже, [[Вожай (эҥер)|Вожай]] эҥерын шола серыштыже да тудын деке чодыра гыч йоген пурышо Варалинка эҥерйолжын пурла серыштыже верланен. Ял эрвел мучашыже дене Ушков (Усып) кожла деке эҥерта. Ял мучко Варалинка эҥерын памаш вӱдшӧ гыч гына лийын шогышо поче-поче кок пӱя шуйналтеш, Кӱшыл (ончыч, Ушков) да Ӱлыл (южгунам, Колхоз). [[Алнаш кундем]]ын [[кечывалвел]]-[[касвел]]ныже лийын шога. [[Алнаш]] марте – 25 километр<ref name="торалык">Торалык [[Яндекс.Карте-влак]] ӱзгарын полышышт дене висалтын.</ref>, [[Ижевск]] марте – 145 километр<ref name="торалык"/>. Воктенсе марий ялла: [[Элнет (Камша кундем)|Элнет]] (7 км), [[Изи Йырсе]] (9 км), [[Кугу Йырсе]] (8 км), [[Вожай]], [[Маскиял]] (5 км), [[Изи Маскиял]] (8 км), [[Паҥшемер]] (6 км), [[Йыгра]]. == Ял лӱм == Ялын лӱмжӧ ушымо кок марий мут гыч лектын: «вара» + «лийын» = «вара лийын», тывеч – «варале» мутыш савырнен.<ref name="лӱм">О родном крае, о времени и о себе. Семенов Н.С. Алнаши, 2007.</ref> == Йылме == Чылт марий ял. [[Олык марий]] [[Йылме|йылмым]] кучылтыт. Ял калык [[Эрвел марий]] ([[Урал марий]]) тӱшкаш пура. == Эртымгорно == 1820-ан ийлаште [[Марий Пови]] ял гыч куснен толшо марий-влак Вожай эҥерын кожла гыч йоген толшо чылт памаш вӱд гыч гына лийын шогышо лӱмдымӧ (кызыт Варалинка) эҥерйолжын пурла серыштыже илемым негызленыт. Верым кычалмышт годым утларакшым ты эҥерлан куаненыт. Илемым воктен лийын шогышо илемла деч варарак негызленыт, «вара лийын» маныныт. Тывеч – илемын лӱмжӧ «Варале» лийын лектын. Илем лийшаш верыште пураш лийдыме пич кожла шоген. Сандене тиде кожлам руаш да корчеватлаш логалын. Эплын илем кугемын, илыше-влак шукемыныт. Умша гыч умшаш мемнан марте тыгай легенде толын шуын. Кугезе коча-кована-влак шке илемыштым регистрироватлашак толашеныт. Илем погынышто нуно ты паша деке ик уста пеҥгыде характеран чакналтдыме Пайдуган лӱман марийым сайленыт. Тудлан кочышым поген пӧлек шотеш маска коваштым пуэн тиде кугу паша дене тудым [[Илна]] (Ильна-Ола) (тошто лӱмжӧ {{lang-ru|''Вятка''}}, кызыт – {{lang-ru|''Киров''}}) олашке колтеныт. Кок гана Пайдуган тушко йолын тыглай гына миен толын, губернатор верыштыже лийын огыл. Кумшо гана мийымыж годым гына тудо губернатор деке логалын. Мо шот дене толмыжым умылтарен да пӧлекым кучыктен пуэн. Пӧлеклан губернатор йывыртен, ӱстелтӧрыш пуртен шынден да пукшаш кӱштен. Вара Пайдуганлан варале марий-влаклан шке мландыштым кучылташ лийме кугыжаныш Грамотым кучыктен пуэн да тыге каласен: {{Cquote| Мланде мыняр кӱлеш, тунар налза. Пошкудо-влакда дене гына ида титакле да ида кредал.}} Ынде ме чынакак палена, куснен толшо кугезе коча-кована-влакын негызлыме Варале илем 1836 ийыште Вятский губернийын илемже-влакын лӱмерыштыже регистрироватлен шындалтын. Тушто илем «Починок Варали Граховской волости Елабужского уезда Вятской губерни» манын ончыкталтын.<ref>Материалы Вятского губернского архива (г. Киров) (Ф.574, оп.1, д.3, л.318).</ref> Тунам илемыште 4 сурт лийын, 79 еҥ илен. 1859 ийысе луымшо ревизий (ревизий ({{lang-ru|''подушная перепись''}}) – ожно XVI – XVII курымлаште Руш Кугыжанышыште калыкым шотлымо формо, чылаже 10 ревизий лийын) годым чылаже 8 сурт лийын, 52 пӧръеҥ да 61 ӱдырамаш илен.<ref>[https://web.archive.org/web/20121031121944/http://kartolog.ru/2009/11/spiski-naselennyx-mest-rossijskoj-imperii/ Списки населенных мест Российской Империи. Список населенных мест по сведениям 1859–1873 годов. – Т. X Вятская губерния. – С. 186.]</ref><br /> 1921 ийыште Вотский автономный областьым ыштымышт деч вара ял Можгинский уездыш (кызыт [[Можга кундем]]) пурталтын.<br /> 1924 ийыште сельсовет-влакым кугемдыме годым Алнаш волостьын (кызыт [[Алнаш кундем]]) Вотско-Гондыревский сельсоветышкыже пурен.<ref name="справочник">Справочник по административо-территориальному делению Удмуртии / Составители: О.М.Безносова, С.Т.Дерендяева, А.А.Королёва. – Ижевск: Удмуртия, 1995. – С. 100-102. – 744 с. – 2000 экз. – ISBN 5-7659-0425-4.</ref> <br /> 1929 ийыште уездно-волостной административный шеледымаш пытен, ял Алнаш район деке ушалтын<ref name="справочник"/>. Ты ийыштак Варале ялыште «Пашазе» колхоз почылтын.<ref name="колхоз">{{cite web|url=http://www.gasur.ru/Databases/bd_on-line/af/info.php?&idkey=66450|title=Фонд Р-94, Сельскохозяйственная артель (колхоз) "Коммунар" Староутчанского сельского Совета Алнашского района Удмуртской Республики|publisher=Архивный отдел Администрации МО «Алнашский район»|accessdate=2010-05-15.}}</ref> <br /> 1950 ийыште воктен шогышо яллан (тышке Варале ялат логалын) колхозышт-влакым чумыреныт, кугемдыме колхоз «Коммунар»ым почыныт. Колхоз рӱдержылан [[Одо Маскиял]] ялым ыштеныт.<ref name="колхоз"/> <br /> 1963 ийыште Удмурт-Гондыревский сельсовет петыралтын, ял Старо-Утчанский сельсоветыш пурен.<ref name="справочник"/> <br /> 1991 ийын ӱярня тылзын 20-шо кечынже колхоз погынын пунчалже почеш Варале ял «Коммунар» колхоз гыч лектын, «Варалинский» колхозым ыштеныт. <ref name="колхоз"/><br /> 2004 ийын кылме тылзын 16-шо кечынже Старо-Утчанский сельсовет «Староутчанский» муниципальный образованийыш вашталтын да [[ял шотан илем]]ын статусшым налын.<ref>{{cite web|url=http://www.udmgossovet.ru/modules/dms_olimp/7818.doc|title=Закон Удмуртской Республики «Об установлении границ муниципальных образований и наделении соответствующим статусом муниципальных образований на территории Алнашского района Удмуртской Республики» (от 16.11.2004; № 64-РЗ)|publisher=Госсовет УР|accessdate=2010-04-24|archiveurl=http://www.webcitation.org/66dnwSGc9|archivedate=2012-04-03.}}</ref> === Тӱҥалтыш школ === Ялыште тӱҥалтыш школ [[Октябрь революций]] деч вара гына почылтын. Вятский губернский архивын документыштыже тыге возен шындалтын: «... В архивном фонде Вятского губернского отдела народного образования а анкете Варалинской школы 1-й ступени значится год основания школы – 10 декабря 1918 года» (Ф. 1137, оп.1, д. 189, л. 149).<ref name="лӱм"/><br /> Школ [[Кузнецов, Максим Васильевич|Апшат Макси]]н инициативыже да тудын 1918 ийыште революционный Самаре гыч толын Совет властьын икымше декретше-влакым илышыш пурташ чот тыршымыжлан кӧра гына почылтын.<br /> 1918 – 1920 ийлаште школ кагазыште гына лийын шоген. Икымше учитель Петров Матвей Петрович (1892 – 1965) 1921 ийыште гына туныкташ тӱҥалын. Школын зданийже лийын огыл. Матвей Петрович занятий-влакым шкенжын кок пачашан пӧртыштыжӧ эртарен. Кечывалым — икшыве-влакым, кудышт шуко лийыныт, а кастене — кугурак-влакым неграмотностьым пытарыме курсышто туныктен.<br /> [[Кугу Ачамланде сар]] деч ончыч школышто Ермолаев Яков Ермолаевич (1906 – 1938) ден Иванов Ермолай Иванович ([[Марий Пови]] ял гыч) туныктеныт.<br /> Сар пагытыште Ермолаева Анастасия Степановна (1925 ийыште шочын) туныктен.<br /> Сар деч вара кужу жап (1969 ий марте) [[Почиҥга (Грак кундем)|Почиҥга]] ([[Грак кундем]]) гыч толшо Радыгин Илья Павлович директор да туныктышо лийын пашам ыштен. 1960/61 тунемме ийлаште Радыгин И.П. дене пырля Семикеев Валентин Семёнович (28.11.1933 – 25.02.1992) ([[Кугу Йырсе]] ял гыч) туныктен.<br /> 1969 – 1987 ийлаште Семёнов Николай Семёнович директор да туныктышо лийын пашам ыштен.<br /> 1987 – 2002 ийлаште директор да туныктышо лийын пашам ыштеныт: (1987 – 1989 ийлаште) — Архипова Светлана Ивановна; (1989/90 тунемме ийлаште) – Алексеева Елена Ивановна; (1990/91 тунемме ийлаште) – Архипова Светлана Ивановна; (1991/92 тунемме ийлаште) – Алексеева Елена Ивановна; (1992/93 тунемме ийлаште) – Семёнов Николай Семёнович; (1993/94 тунемме ийлаште) – Алексеева Елена Ивановна; (1994 – 1996 ийлаште) — Архипова Светлана Ивановна; (1996/97 тунемме ийлаште) – Павлова Людмила Семёновна; (1997 – 2002 ийлаште) – Архипова Светлана Ивановна; (2002 – 2007 ийлаште) – Алексеева Елена Ивановна. === Варале лесничество === Ял кугу чодыра воктене верланен. Чодыран кумдыкшо – 40 тӱжем гектар наре лиеш. XX-шо курымышто ял воктенсе чодырам «Варале лесничествын чодыраже», «Грак лесничествын чодыраже», «Ушков кожла» (Промышленник Ушков Пётр Константиновичын лӱмжӧ дене) манын лӱмденыт. Ондакрак тиде чадырам «Усып кожла» маныныт, молан манаш гын, тунам тудым Юсупов тукымлӱман кугыжан офицерже кучен шоген. Но тудо чодыражым аклен огыл, промышленник Ушковлан ужален колтен. Ял калык тиде чодырам кызытат «Ушков кожла» манын лӱмда.Ушковын илыме жапыштыже чодырам чоткыдын араленыт, чодыра йыр 7 аралыме пӧрт лийын. Ял калыклан шке ойжо дене чодырам руаш, эмыжым да поҥгым погаш чарыме лийын. Эмыжым да поҥгым Ушковын ешыже поген ситарымыже деч вара гына погаш лийын. Ушков шке кожлажым тӱрлӧ чоҥымо материалым да Кокшан заводшылан пуым ышташлан кучылтын.<br /> 1917 ийысе революций деч вара Ушков кожла кугыжаныш погышкыжо логалын. Шоҥго-влакын, тугак [[Логинов, Иван Иванович|Осмин Йыванын]] ойлымышт дене икымше лесничий Логинов тукымлӱман марий лийын, Осмин Йыванын родыжо. Варажым Вяткин тукымлӱман еҥ ыштен. [[Кугу Ачамланде сар]] деч ончыч да вара кужу жап Короленко Иван Кузьмич лесничий лийын пашам ыштен. Тудын ыштымыже годым чодырам жапленыт. Чодырам тыглай руэн огытыл. Экологий шотыштат чот шогеныт. Варалинка эҥерын вӱдшым отравитлаш огыл манын мочылам ышташлан кӱрым лӱмын кӱнчымӧ ерлаште гына нӧртеныт. Лесничествыште кугу мӱкшотар, пӱнчым, кожым да лыстанпӱнчым куштымо питомник, кӱшыл пӱя ӱмбалне вӱдын вийже дене йыгыше пилораме, орва, тер да тӱрлӧ тыгде моло ӱзгарым ыштыме столярный мастерской лийын. Короленко И.К. деч вара лесничий лийын поче-поче пашам ыштеныт: Дворянкин Лев Алексеевич ([[Суас Эл]]), Поликарпов Василий Егорович (Варале), Спиридонов Анатолий Максимович ([[Серп]], [[Алнаш кундем]]), Уразаев Анатолий Аркадьевич ([[Одо Сарамак]], [[Кизнер кундем]]), Афанасьев Павел Николаевич, Япаров Георгий Иванович ([[Маскиял]])<ref name="лӱм"/>.<br /> 1987-88 ийлаште Варале лесничествым расформироватленыт. Ик ужашыже – Алнаш лесничествыш, вес ужашыже – Грак лесничествыш пурен. === [[Сталинский репрессий-влак]] === {{Hider |frame-style = width: 100% | title = 1920 – 1950 ийлаште [[Сталинский репрессий-влак|репрессироватлалтше]]-влак («Мемориал» обществын данныйже-влак дене).<ref>[http://lists.memo.ru/ Жертвы политического террора в СССР по данным общества «Мемориал».]</ref> <ref>[http://www.memo.ru/ Официальный сайт общества «Мемориал».]</ref> | title-style = color: black; background-color: lavender; font-weight: bold | hidden =1 | content = # Андреев Андрей Андреевич (1883 ийыште шочшо) – кулак. Арестоватленыт: 17 шорыкйол 1938 ий. Приговор: 8 ий. Реабилитироватленыт: 24 шыжа 1994 ий. # Андреева Ксения Григорьевна (1883 ийыште шочшо) – кулак еш гыч. # Андреев Василий Андреевич (1905 ийыште шочшо) – кулак еш гыч. Реабилитироватленыт: 17 пургыж 1997 ий. # Андреева Анна Андреевна (1918 ийыште шочшо) – кулак еш гыч. Реабилитироватленыт: 24 шыжа 1994 ий. # Андреев Михаил Андреевич (1921 ийыште шочшо) – кулак еш гыч. Реабилитироватленыт: 24 шыжа 1994 ий. # Степанов Иван Степанович (1893 ийыште шочшо.) – арестоватленыт: 9 пургыж 1938 ий. Приговорым луктыныт: 28 пургыж 1938 ий. Реабилитироватленыт: 5 шыжа 1998 ий. | content-style = text-align: left }} === [[1941]]–[[1945]] ийласе [[Кугу Ачамланде сар]] === [[1941]]–[[1945]] [[ий]]ласе [[Кугу Ачамланде сар]] чыла марий калыклан неле жапым конден. Сар [[Совет Ушем]]ын кажне ешыже деке тӱкнен, тугак варале марий-влакым посна коден огыл. Ял гыч сарыш 78 еҥ каен. Шукышт фронтыш 1941–1942 ийлаште, эн йӧсӧ, эн неле жапыште логалыныт. Сандене шуко еҥ ты ийлаштак шке вуйжым пыштен. 1945 ий [[9 Ага|9-ан май]] [[Сеҥымаш Кече]] марте шагалын илыше кодыныт. 55 еҥ сареш колен. Мӧҥгышкӧ 23 еҥ веле пӧртылын. {{Hider |frame-style = width: 100% | title = [[1941]]–[[1945]] ийласе [[Кугу Ачамланде сар]] гыч пӧртылшӧ варале марий-влак.<ref name="лӱм"/> | title-style = color: black; background-color: lavender; font-weight: bold | hidden =1 | content = # Анатольев Илья Ефимович (02.08.1905 – 30.03.1958); # Андреев Кирилл Андреевич (Кирла); # Андреев Михаил Андреевич (Падук Миша); # Андрианов Иван Андрианович; # Антонов Платон Антонович (Платон) (26.11.1901 – 5.05.1965); # Архипов Федор Григорьевич (Апи Фёдор)) (24.07.1925 – 2.05.1994); # Афанасьев Яков Афанасьевич (Опай Япык); # Васильев Георгий Васильевич (08.04.1919 – 27.05.2002); # Васильев Демид Васильевич (Демид) (1921 – 1965); # Васильев Евграф Васильевич; # Васильев Николай Павлович (Васли Павыл Микале); # Григорьев Данил Григорьевич; # Дмитриев Пётр Дмитриевич (1923 ийыште шочын ); # Ермолаев Логин Степанович (Дьярмий Стапан Логин) (1923 – 2005); # Иванов Дмитрий Иванович (Нямий Мытрий); # Иванов Николай Иванович (Нямий Миклай) (19.12.1916 – 27.09.1994); # Иванов Николай Иванович ([[Манашъял]] кандашияш школын директоржо) (18.10.1923 – 26.05.2005); # Короленко Борис Иванович. Сарыште лётчик лийын. # Михайлов Николай Михайлович (Кугу Миклай, Манди Миклай); # Никифоров Иван Никифорович (Миквор Йыван) (1916 ийыште шочын); # Павлов Семён Павлович (Павыл Семон); # Степанов Иван Степанович (Саска Йыван); # Степанов Семён Степанович (Чемок) (1897 – 07.10.1968). | content-style = text-align: left }} [[1975]] ийыште [[9 Ага|9 майыште]] [[Сеҥымаш Кече]] кечын [[1941]]–[[1945]] ийлаште [[Кугу Ачамланде сар]]ыш кайыше да кучедалмаште колышо варале марий-влак лӱмеш ял покшелне [[чапкӱ]] шындалтын. {{Hider |frame-style = width: 100% | title = [[1941]]–[[1945]] ийлаште [[Кугу Ачамланде сар]]ыште колышо варале марий-влак.<ref name="лӱм"/> <ref>Книга памяти. Воины Алнашского, Граховского, Кизнерского, Можгинского районов Удмуртской Республики, погибшие в боях, умершие от ран, пропавшие без вести в годы Великой Отечественной войны.1941–1945 г.г. Т.1/ Составители: В.П.Борисов, Л. Д. Обухов, А. В. Загумёнов, С. П. Горошникова. – Ижевск: Удмуртия, 1993. — 532 с.</ref> <ref>Книга памяти Удмуртской республики. Составитель: ЦГА УР по материалам ЦА МО РФ, программирование: Р. М. Губайдуллина. – Ижевск, 2005.</ref> | title-style = color: black; background-color: lavender; font-weight: bold | hidden =1 | content = # Александров Николай Александрович, Суслов Петр Егоровичын (Пастук Петр) Анна Александровна ватыжын изаже. Илыме пӧртшын кызытсе адресше: Центральный урем 6-шо №-ан пӧрт. <span style="color:#9400D3">Сарыш каен, Шарнымаш книгаш кызытеш (09.05.2014 г.) пурталтын огыл.</span> # Анатольев Зиновий Ильич, 1926 ийыште шочын. Совет Армийыш 4 январьыште 1944 ийыште налыныт. Рядовой. Колен: 23 октябрь 1944. Тоялтын: Рукшне ял, Шакяйский уезд, Литовский ССР (с.24); # Андреев Яков Андреевич, 1910 ийыште шочын. Совет Армийыш 18 июльышто 1941 ийыште налыныт. Рядовой. 1942 ийын июль тылзыштыже уверде йомын.<ref>[http://www.obd-memorial.ru/html/info.htm?id=65231339 Обобщенный компьютерный банк данных, содержащий информацию о защитниках Отечества, погибших и пропавших без вести в годы Великой Отечественной войны, а также в послевоенный период «ОБД Мемориал».]</ref>; # Андреев Яков Андреевич, 1910 ийыште шочын. Совет Армийыш Алнаш РВК гыч налыныт. Сержант. 97-ше отдельный стрелковый бригадын (ОСБр) отделенийжын командирже. Бекетовка поселкышто Сталинградский областьыште 1942 ийын октябрь тылзын 26-шо кечынже колен. (2005 ийыште савыктыме Шарнымаш книга гыч ешаралтын); # Андрианов Анатолий Андрианович, 1926 ийыште шочын. Илыме пӧртшын кызытсе адресше: Центральный урем 60-шо №-ан пӧрт. <span style="color:#9400D3">Сарыш каен, Шарнымаш книгаш кызытеш (09.05.2014 г.) пурталтын огыл.</span> # Андрианов Иван Андрианович, 1923 ийыште шочын. Совет Армийыш налыныт: 2 июнь 1942 ий. Колен: 15 август 1942. Тоялтын: Иза-шольо шӱгар, Дубовица ял, Полавский район, Ленинградский область (с.25); # Архипова Анна Григорьевна, 1917 ийыште шочын. Совет Армийыш налыныт: 28 июль 1942 ий. Рядовой. 2012-ан зенитно-артилерийский полкышто телефонист лийын. 40-ше передвижной эвакуационный госпитальыште 1944 ийын май тылзын 28-ше кечынже колен. Тоялтын: Борисовка ял, Климовический район, Могилевский область. 1-ше №-ан ял шӱгар. (с.26) (рашемдыме сведений 2005 ийыште савыктыме Шарнымаш книга гыч ешаралтын); # Васильев Георгий Васильевич, 1903 ийыште шочын. Совет Армийыш налыныт: 20 август 1941 ий Ижевск ола ЗВО. Рядовой. Колен: 18 июль 1943 ий. Тоялтын: Новоселки ял, Орловский область. (с.35); # Васильев Георгий Васильевич (Ктай Кыргорий), 1908 ийыште шочын. Совет Армийыш налыныт: 14 июль 1941 ий. Рядовой. 1942 ийын декабрь тылзын 25-ше кечынже бойышто колен (с.35); # Васильев Василий Васильевич, Васильева Анна Васильевнан (Польшо Анна) изаже. Илыме пӧртшын кызытсе адресше: Центральный урем 45-ше №-ан пӧрт. <span style="color:#9400D3">Сарыш каен, Шарнымаш книгаш кызытеш (09.05.2014 г.) пурталтын огыл.</span> # Васильев Дмитрий Васильевич, Васильева Анна Васильевнан (Польшо Анна) изаже. Илыме пӧртшын кызытсе адресше: Центральный урем 45-ше №-ан пӧрт. <span style="color:#9400D3">Сарыш каен, Шарнымаш книгаш кызытеш (09.05.2014 г.) пурталтын огыл.</span>; # Васильев Ефрем Васильевич (Дьепрем), 1909 ийыште шочын, Совет Армийыш налыныт: 15 сентябрь 1941 ий. Рядовой. 1941 ийын декабрь тылзыштыже уверде йомын. (с. 35) (рашемдыме сведений 2005 ийыште савыктыме Шарнымаш книга гыч ешаралтын); # Васильев Николай Васильевич (Мытрий Васий Миклай), 1906 ийыште шочын. Совет Армийыш Алнаш РВК гыч налыныт. 213-шо танковый бригадыште рядовой стрелок лийын. 1942 ийын август тылзын 20-шо кечынже колен. Тоялтын: Малиновка ял, Смоленский область. (2005 ийыште савыктыме Шарнымаш книга гыч ешаралтын); # Васильев Спиридон Васильевич, 1921 ийыште шочын, Совет Армийыш 1940 налыныт. Старший лейтенант. 331-ан стрелковый дивизийын 1108-ше полкын батальон командиржын алмаштарышыже лийын. 1942ийын август тылзын 3-шо кечынже бойышто колен. Тоялтын: Ботино ял, Погорельский район, Калининский область. (с. 36) (рашемдыме сведений 2005 ийыште савыктыме Шарнымаш книга гыч ешаралтын); # Викторов Дмитрий Викторович, Викторов Платон ден Иван Викторовичын шольыжо. Илыме пӧртшын кызытсе адресше: Центральный урем 61-ше №-ан пӧрт. <span style="color:#9400D3">Сарыш каен, Шарнымаш книгаш кызытеш (09.05.2014 г.) пурталтын огыл.</span>; # Викторов Иван Викторович, 1919 ийыште шочын. Совет Армийыш налыныт: 11 ноябрь 1939 ий. Рядовой. 1943 ийын июнь тылзыштыже уверде йомын (с.37); # Викторов Платон Викторович, Викторовмыт изак-шоляк гыч эн кугышт. Илыме пӧртшын кызытсе адресше: Центральный урем 61-ше №-ан пӧрт. 1901 ийыште шочын. Совет Армийыш налыныт: 27 сентябрь 1943 ий Березанский РВК Киевский обл. Рядовой. 1943 ийыште уверде йомын.<ref>[http://www.obd-memorial.ru/html/info.htm?id=59318077 Обобщенный компьютерный банк данных, содержащий информацию о защитниках Отечества, погибших и пропавших без вести в годы Великой Отечественной войны, а также в послевоенный период «ОБД Мемориал».]</ref> # Григорьев Кирилл Григорьевич, 1914 ийыште шочын. Совет Армийыш 23 июнь 1941 налыныт. Рядовой. 1941 ий уверде йомын. (с. 42); # Григорьев Сергей Сергеевич, 1907 ийыште шочын. Совет Армийыш налыныт. Рядовой. Октябрь 1941 уверде йомын. (с. 42) (рашемдыме сведений 2005 ийыште савыктыме Шарнымаш книга гыч ешаралтын); # Дмитриев Кирилл Дмитриевич (Кужу Мытрий Кирла), 1910 ийыште шочын. Совет Армийыш налыныт: 30 август 1941 ий Можга, 38 с.п. Рядовой. Колен: 25 июль 1944 ий. Тоялтын: Ела-Ламки ерын 1 километр кечывалвел-касвел могырныжо, Карело-Финский ССР (с.45);. # Дмитриев Павел Дмитриевич, 1909 ийыште шочын. Совет Армийыш июль 1941 налыныт. Рядовой. 1942 ийын январь тылзыштыже уверде йомын (с.45); # Захаров Калистрат Захарович (Каля), Федоров Захар Федоровичын эргыже. Командир роты, 124-ше танковый бригаде, ст. лейтенант. Колен: 22 апрель 1942 ий. Тоялтын: Лен. обл.<ref>[http://www.obd-memorial.ru/html/info.htm?id=2854107 Обобщенный компьютерный банк данных, содержащий информацию о защитниках Отечества, погибших и пропавших без вести в годы Великой Отечественной войны, а также в послевоенный период «ОБД Мемориал».]</ref> # Иванов Илья Иванович, 1907 ийыште шочын. Совет Армийыш налыныт: 2 июнь 1943 ий. Рядовой. 1943 ийын август тылзыштыже уверде йомын. (с. 54); # Иванов Леонтий Иванович, 1907 ийыште шочын. Совет Армийыш налыныт: 12 июль 1941 ий. Рядовой. 1941 ийын ноябрь тылзыштыже уверде йомын. (с. 54); # Иванов Логин Иванович (Йыван Логин), 1916 ийыште шочын. Совет Армийыш налыныт: 23 июнь 1941 ий. 1941 ийын август тылзын 26-шо кечынже уверде йомын. (с. 54); # Иванов Сергей Иванович (Стапан Йыван Сергей), 1925 ийыште шочын. Совет Армийыш налыныт. Рядовой. Колен: 17 август 1943 ий. Тоялтын: Кухарево ял, Ярцевский район, Смоленский область (с. 54); # Иванов Яков Иванович, 1911 ийыште шочын. Совет Армийыш налыныт: 20 июль 1941 ий. Рядовой. 1945 ийын апрель тылзыштыже уверде йомын. (с. 55); # Кириллов Иван Кириллович (Микит Кырла Йыван), 1914 ийыште шочын. Рядовой. 1945 ийын апрель тылзыштыже уверде йомын. (с. 60); # Кириллов Моисей Кириллович (Микит Кырла Моисей). Кириллов Иван Кирилловичын шольыжо. <span style="color:#9400D3">Сарыш каен, Шарнымаш книгаш кызытеш(09.05.2014 г.) пурталтын огыл.</span>; # Короленко Михаил Иванович, 1922 ийыште шочын. Совет Армийыш налыныт. Рядовой. 1942 ийын декабрь тылзыштыже Смоленский областьышто Мазури ял воктене уверде йомын. (с. 65); # Кузнецов Григорий Иванович, 1907 ийыште шочын. Совет Армийыш налыныт: 5 декабрь 1941 ий. Рядовой. Колен: 22 ноябрь 1943 ий. Тоялтын: Старое село, Ветковский район, Гомельский область. (с. 69); # Кузнецов Кузьма Иванович, 1921 ийыште шочын. Совет Армийыш 1941ийын март тылзын 22-шо кечынже Харьковский ГВК гыч налыныт. Рядовой. 1941 ийын декабрь тылзыштыже уверде йомын. (с. 70); # Кузьмин Семён Кузьмич, 1923 ийыште шочын. Совет Армийыш налыныт: 9 март 1942 ий. Рядовой. 1942 ийын сентябрь тылзыштыже уверде йомын. (с. 71); # Кулаков Григорий Васильевич, 1920 ийыште шочын. 1941 ийын ноябрь тылзыштыже уверде йомын. (с.71); # Максимов Иван Максимович, 1902 ийыште шочын. Совет Армийыш 1941 ийыште налыныт. Рядовой. 1942 ийын март тылзыштыже уверде йомын. (с.76); # Максимов Николай Максимович, 1899 ийыште шочын. Совет Армийыш налыныт: 12 февраль 1942 ий. Рядовой. 1942 ийын сентябрь тылзыштыже уверде йомын. (с. 522); # Максимов Фома Максимович, 1912 ийыште шочын. Совет Армийышналыныт: август 1941 ий. Рядовой. 1943 ийын март тылзыштыже уверде йомын. (с. 76); # Наумов Владимир Наумович (Нямий Ладьемыр), 1918 ийыште шочын. Совет Армийыш Йошкар-Оласе РВК гыч налыныт. Сержант. 1945 ийын март тылзын 26-шо кечынже бойышто колен. Тоялтын: Ванненберг село, Германий (2005 ийыште савыктыме Шарнымаш книга гыч ешаралтын); # Николаев Яков Николаевич, 1902 ийыште шочын. Совет Армийыш Алнаш РВК гыч налыныт. Рядовой стрелок. 1942 ийын апрель тылзыштыже уверде йомын. (2005 ийыште савыктыме Шарнымаш книга гыч ешаралтын); # Павлов Николай Павлович, 1916 ийыште шочын. Совет Армийыш 10 сентябрь 1942 налыныт. Рядовой. 1942 ийын август тылзын 11-ше кечынже бойышто колен. Тоялтын: Дубовицы ял, Ленинградский область. (с. 89); # Павлов Николай Павлович (Кӱчык Павыл Миклай), 1923 ийыште шочын. Совет Армийыш налыныт. Рядовой. 1942 ийын август тылзын 10-шо кечынже бойышто колен. Тоялтын: Васильевская ял, Ленинградский область. (с. 89); # Павлов Николай Петрович, 1923 ийыште шочын. Совет Армийыш налыныт: 19 август 1942 ий. Рядовой. 1943 ийын январь тылзын 20-шо кечынже бойышто колен. Тоялтын: Росошка ял, Сталинградский область. (с.89); # Петров Алексей Петрович, 1910 ийыште шочын. Совет Армийыш налыныт: 30 июль 1943 ий. Рядовой. 1943 ийын ноябрь тылзыштыже уверде йомын. (с.90); # Петров Василий Матвеевич, 1918 ийыште шочын. Совет Армийыш 1939 ийыште налыныт. Рядовой. 1942 ийын январь тылзыштыже уверде йомын.. (с. 91); # Петров Иван Петрович, 1902 ийыште шочын. Совет Армийыш Алнаш РВК гыч налыныт. Рядовой стрелок. 1943 ийын март тылзын 24-ше кечынже уверде йомын. (2005 ийыште савыктыме Шарнымаш книга гыч ешаралтын); # Петров Спиридон Петрович, 1900 ийыште шочын. 1945 ийын апрель тылзын 23-шо кечынже бойышто колен. (с.91); # Поликарпов Степан Тимофеевич, 1908 ийыште шочын. Совет Армийыш налыныт. Ефрейтор. 1944 ийын февраль тылзын 18-ше кечынже бойышто колен. Тоялтын: Ивановский ял воктене, Плюсский район, Ленинградский область, Александровка ял деч 50 метр кечывалвелнырак . (с.93); # Романов Кузьма Васильевич, 1902 ийыште шочын. Совет Армийыш 1941 ийын сентябрь тылзыштыже налыныт. Рядовой. 1942 ийын октябрь тылзыштыже уверде йомын. (с.96); # Смирнов Прокопий Фёдорович, 1922 ийыште шочын. Совет Армийыш 1941 ийын сентябрь тылзыштыже налыныт. Рядовой. 1942 ийын июнь тылзыштыже уверде йомын.. (с.102); # Степанов Василий Степанович (Кокша Васи), 1902 ийыште шочын. Совет Армийыш налыныт: 14 сентябрь 1941 ий. Рядовой. 1942 ийын сентябрь тылзын 9-ше кечынже уверде йомын. (с. 105); # Степанов Дмитрий Никифорович (Крен Павыл), 1924 ийыште шочын. Совет Армийыш налыныт: 2 октябрь 1941 ий. Рядовой. 1942 ийын август тылзыштыже уверде йомын. (с. 105); # Степанов Сергей Никифорович, 1918 ийыште шочын. Рядовой. 1942 ийын июль тылзыштыже уверде йомын. (с.105); # Степанов Сергей Степанович, 1903 ийыште шочын. Совет Армийыш Алнаш РВК гыч налыныт. Рядовой стрелок. 1942 ийын август тылзыштыже уверде йомын. (2005 ийыште савыктыме Шарнымаш книга гыч ешаралтын); # Фролов Андрей Фролович, 1909 ийыште шочын. Совет Армийыш налыныт: 30 январь 1942 ий. 1942 ийын июнь тылзын 12-шо кечынже бойышто колен. Тоялтын: Масаловни ял, Ивановский район, Смоленский область. (с. 113). | content-style = text-align: left }} 1942 ий февраль тылзыште [[Совет Ушем]] Президиум Верховный Совет Указым пунчалын: «О мобилизации на период военного времени трудоспособного населения для работы на производстве и в строительстве». Ты Указ йымаке [[Йошкар Армий]]ыш налдыме 16 ий гыч 55 ий марте пӧръеҥ да 16 ий гыч 45 ий марте ӱдырамаш-влак пуреныт. Закон почеш «паша армийыш» Варале гыч 10 еҥ утла мобилизоватлалтын. 1942 ий май тылзе гыч пашам ышташ туныкташлан 14 ияш самырык эрге-ӱдыр-влакым наледаш тӱҥалыныт, нунылан 6 шагатан паша кечым ыштен. Война пагытыште колхозла да ялла гыч пеҥгыде нормо дене шурным да моло {{comment|ялозанлык|сельскохозяйственный}} продукцийым погеныт. Тугак, кажне еш идалык мучко кугыжанышлан пуышаш лийын: окса ялозанлык налогым; кажне сотык ({{lang-ru|''сотка''}}) гыч 6 килограмм пареҥгым; 40 килограмм шылым; 200 килограмм шӧрым; 200 муным; 3,7 килограмм межым. Чыла тиде неле паша ӱдырамаш да самырык эрге-ӱдыр-влакын ӱмбакышкышт логалын. {{Hider |frame-style = width: 100% | title = [[1941]]–[[1945]] ийлаште [[паша армий]]ыште участвоватлыше варале марий-влак.<ref name="лӱм"/> | title-style = color: black; background-color: lavender; font-weight: bold | hidden =1 | content = <span style="color:#9400D3">Военный заводлаште пашам ыштеныт:</span> * [[Ижевск]]ийыште: # Антонова Мария Михайловна (Мишкан Марья); # Викторов Дмитрий Викторович, сарыш тувеч каен; # Данилова Лидия Даниловна; # Дмитриев Пётр Дмитриевич, сарыш тувеч каен; # [[File:Medal For Valiant Labour during the Great Patriotic War 1941-1945 OBVERSE.jpg|8px|«1941–1945 ийласе Кугу Ачамланде сарыште чапле пашалан» медаль]] Иванова (Семикеева) Анна Семёновна (21.11.1914 – 04.05.1978), [[Изи Йырсе]] ял мобилизоватлалтын, 4-ше №-ан Механический заводышто 11 декабрь 1940 ий гыч 5 июнь 1945 ий марте станочница да 23 декабрь 1947 ий марте слесарь лийын пашам ыштен; # Степанова Анна Ивановна (Таки Йыван Анна). * [[Пермь]]ыште: # Дмитриев Иван Дмитриевич; # Кузнецов Владимир Максимович. * [[Кизел]]ыште ([[Пермь мланде]]) шахтыште: # Андреев Василий Андреевич (Падук Васий); # Иванова Екатерина Ивановна. * Тугак паша армийыште пашам ыштеныт: # Афанасьев Иван Афанасьевич; # Ермолаев Степан Ермолаевич (22.12.1895 – 05.09.1978); # Короленко Иван Кузьмич. | content-style = text-align: left }} == Уремла == Ялыште кум урем. * Рӱдурем (Рӱдӧ урем) ({{lang-ru|''ул. Центральная''}}). * Изурем (Изи урем) ({{lang-ru|''ул. Поперечная''}}). * Пасурем (Пасу урем) ({{lang-ru|''ул. Полевая''}}). ==Лӱмлӧ еҥ-влак== * [[Файл:Cross of St. George 3st.jpg|9px|4-ше степенян Георгий ырест]] Андреев Василий Андреевич, «Ондри Васий», «Ктай» (1872 – 1950) – [[Георгий ырес|4-ше степенян Георгий ырес]]ын кавалерже, 1904-1905 ийлаште [[Руш-япон сар]]ыште Порт-Артурым аралыше участник<ref name="лӱм"/>. * [[File:Order of Glory 3rd class.jpg|8px|III степенян Чап орден]]<ref>[http://www.podvignaroda.ru/?#id=46416679&tab=navDetailManAwardЭлектронный банк документов «Подвиг народа в Великой Отечественной войне 1941-1945 гг.».]</ref> [[File:Medal for Merit in Combat.jpg|9px|«Бойысо суаплан» медаль]]<ref>[http://www.podvignaroda.ru/?#id=22551894&tab=navDetailManAwardЭлектронный банк документов «Подвиг народа в Великой Отечественной войне 1941-1945 гг.».]</ref> [[File:Medal for Merit in Combat.jpg|9px|«Бойысо суаплан» медаль]]<ref>[http://podvignaroda.ru/?#id=45183494&tab=navDetailManAward Электронный банк документов «Подвиг народа в Великой Отечественной войне 1941-1945 гг.».]</ref> [[File:Za pobedu nad germaniej.jpg|9px|«1941-1945 ийласе Кугу Ачамланде сарыште Германийым сеҥымылан» медаль]]<ref>[https://pamyat-naroda.ru/heroes/podvig-nagrada_kartoteka1422739693/ Обобщенный компьютерный банк данных, содержащий информацию о защитниках Отечества, погибших и пропавших без вести в годы Великой Отечественной войны, а также в послевоенный период «ОБД Мемориал».]</ref>Афанасьев Яков Афанасьевич –[[III степенян Чап орден]]ын кавалерже, [[1941]]–[[1945]] ийласе [[Кугу Ачамланде сар]]ын участникше. * [[File:Order of the Patriotic War (Ist class).svg|11px|I степенян Ачамланде сар орден]]<ref>[http://www.podvignaroda.ru/?#id=1519039836&tab=navDetailManUbil Электронный банк документов «Подвиг народа в Великой Отечественной войне 1941-1945 гг.».]</ref> [[File:Order of the Red Star.jpg|11px|Йошкар Шӱдыр орден]]<ref>[http://www.podvignaroda.ru/?#id=23264190&tab=navDetailManAward Электронный банк документов «Подвиг народа в Великой Отечественной войне 1941-1945 гг.».]</ref> [[File:Medal for Merit in Combat.jpg|8px|«Бойысо суаплан» медаль]]<ref>[http://www.podvignaroda.ru/?#id=150165115&tab=navDetailManAward Электронный банк документов «Подвиг народа в Великой Отечественной войне 1941-1945 гг.».]</ref> [[File:Medal for Merit in Combat.jpg|8px|«Бойысо суаплан» медаль]]<ref name="чап">[https://pamyat-naroda.ru/heroes/podvig-chelovek_kartoteka1002923196/ Обобщенный компьютерный банк данных, содержащий информацию о защитниках Отечества, погибших и пропавших без вести в годы Великой Отечественной войны, а также в послевоенный период «ОБД Мемориал».]</ref> [[File:Za pobedu nad germaniej.jpg|9px|«1941-1945 ийласе Кугу Ачамланде сарыште Германийым сеҥымылан» медаль]]<ref name="чап"/> [[File:Medal For Distinguished Labour.jpg|8px|«Пашаште ойыртемалтмылан» медаль]] [[File:VeteranOfLabourMedal3.jpg|9px|«Паша ветеран» медаль]] [[File:100 years Lenin OBVERSE.jpg|8px|«Чапле пашалан. Владимир Ильич Ленинын шочмыжлан 100 ийым палемдымылан» лӱмгече медаль]] Васильев Георгий Васильевич (08.04.1919 – 27.05.2002) – [[Ачамланде сар орден|I степенян Ачамланде сар орден]] да [[Йошкар Шӱдыр орден]]-влакын кавалерже, [[1941]]–[[1945]] ийласе [[Кугу Ачамланде сар]]ын участникше.<ref name="лӱм"/> * [[Файл:Cross of St. George 3st.jpg|9px|2-шо степенян Георгий ырест]] [[Файл:Cross of St. George 3st.jpg|9px|3-шо степенян Георгий ырест]] [[Файл:Cross of St. George 3st.jpg|9px|4-ше степенян Георгий ырест]] Васильев Федот Васильевич – [[Георгий ырес]]ын кум пачашан (2-шо, 3-шо, 4-ше степень) кавалерже, кугыжан армийын унтер-офицерже, [[Икымше Тӱнямбал сар]]ын участникше.<ref name="лӱм"/> * [[File:Order Of The Patriotic War (2nd Class).png|11px|II степенян Ачамланде сар орден]]<ref>[http://www.podvignaroda.ru/?#id=1515150893&tab=navDetailManUbil Электронный банк документов «Подвиг народа в Великой Отечественной войне 1941-1945 гг.».]</ref> [[File:Medal for Valor USSR.jpg|8px|«Лӱддымылыклан» медаль]]<ref>[http://www.podvignaroda.ru/?#id=32280946&tab=navDetailManAward Электронный банк документов «Подвиг народа в Великой Отечественной войне 1941-1945 гг.».]</ref> [[File:Medal for Valor USSR.jpg|8px|«Лӱддымылыклан» медаль]]<ref>[http://www.podvignaroda.ru/?#id=24274512&tab=navDetailManAward Электронный банк документов «Подвиг народа в Великой Отечественной войне 1941-1945 гг.».]</ref> [[File:Medal for Valor USSR.jpg|8px|«Лӱддымылыклан» медаль]]<ref>[http://www.podvignaroda.ru/?#id=27466208&tab=navDetailManAward Электронный банк документов «Подвиг народа в Великой Отечественной войне 1941-1945 гг.».]</ref> [[File:Za pobedu nad germaniej.jpg|9px|«1941-1945 ийласе Кугу Ачамланде сарыште Германийым сеҥымылан» медаль]] Дмитриев Пётр Дмитриевич (шочын: 1923 ий.) – [[Ачамланде сар орден|II степенян Ачамланде сар орден]]ын кавалерже, [[1941]]–[[1945]] ийласе [[Кугу Ачамланде сар]]ын участникше. * [[File:Order Of The Patriotic War (2nd Class).png|11px|II степенян Ачамланде сар орден]]<ref>[http://www.podvignaroda.ru/?#id=1511833969&tab=navDetailManUbil Электронный банк документов «Подвиг народа в Великой Отечественной войне 1941-1945 гг.».]</ref> [[File:Order of the Red Star.jpg|11px|Йошкар Шӱдыр орден]]<ref name="чап1">[https://pamyat-naroda.ru/heroes/podvig-chelovek_kartoteka1277769362/?backurl=%2Fheroes%2F%3Flast_name%3D%D0%95%D1%80%D0%BC%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D0%B5%D0%B2%26first_name%3D%D0%9B%D0%BE%D0%B3%D0%B8%D0%BD%26middle_name%3D%D0%A1%D1%82%D0%B5%D0%BF%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87%26group%3Dall%26types%3Dpamyat_commander%3Anagrady_nagrad_doc%3Anagrady_uchet_kartoteka%3Anagrady_ubilein_kartoteka%3Apamyat_voenkomat%3Apotery_vpp%3Apamyat_zsp_parts%3Akld_polit%3Akld_upk%3Akld_vmf%3Apotery_doneseniya_o_poteryah%3Apotery_gospitali%3Apotery_utochenie_poter%3Apotery_spiski_zahoroneniy%3Apotery_voennoplen%3Apotery_iskluchenie_iz_spiskov%26page%3D1 Обобщенный компьютерный банк данных, содержащий информацию о защитниках Отечества, погибших и пропавших без вести в годы Великой Отечественной войны, а также в послевоенный период «ОБД Мемориал».]</ref> [[File:Medal for Merit in Combat.jpg|8px|«Бойысо суаплан» медаль]]<ref name="чап1"/> [[File:Za pobedu nad germaniej.jpg|9px|«1941-1945 ийласе Кугу Ачамланде сарыште Германийым сеҥымылан» медаль]]<ref name="чап1"/> [[File:Victory Against Japan OBVERSE.jpg|8px|«Японийым сеҥымылан» медаль]]<ref name="чап1"/> Ермолаев Логин Степанович, «Дьярмий Стапан Логин» (11.01.1923 – 2005) – [[Ачамланде сар орден|II степенян Ачамланде сар орден]] да [[Йошкар Шӱдыр орден]]-влакын кавалерже, [[1941]]–[[1945]] ийласе [[Кугу Ачамланде сар]]ын участникше. * [[File:Order Of The Patriotic War (2nd Class).png|11px|II степенян Ачамланде сар орден]]<ref>[http://www.podvignaroda.ru/?#id=1515156535&tab=navDetailManUbil Электронный банк документов «Подвиг народа в Великой Отечественной войне 1941-1945 гг.».]</ref> [[File:Medal for Merit in Combat.jpg|8px|«Бойысо суаплан» медаль]]<ref>[http://www.podvignaroda.ru/?#id=38972026&tab=navDetailManAward Электронный банк документов «Подвиг народа в Великой Отечественной войне 1941-1945 гг.».]</ref> [[File:Za pobedu nad germaniej.jpg|9px|«1941–1945 ийласе Кугу Ачамланде сарыште Германийым сеҥымылан» медаль]] [[File:100 years Lenin OBVERSE.jpg|8px|«Чапле пашалан. Владимир Ильич Ленинын шочмыжлан 100 ийым палемдымылан» лӱмгече медаль]] Иванов Дмитрий Иванович, «Нями Мытрий» (22.10.1918 – 23.06.2001) – [[Ачамланде сар орден|II степенян Ачамланде сар орден]]ын кавалерже, [[1941]]–[[1945]] ийласе [[Кугу Ачамланде сар]]ын участникше. * [[File:Order Of The Patriotic War (2nd Class).png|11px|II степенян Ачамланде сар орден]]<ref>[http://www.podvignaroda.ru/?#id=1515182408&tab=navDetailManUbil Электронный банк документов «Подвиг народа в Великой Отечественной войне 1941-1945 гг.».]</ref> [[File:Order of the Red Star.jpg|11px|Йошкар Шӱдыр орден]]<ref>[http://www.podvignaroda.ru/?#id=22846695&tab=navDetailManAward Электронный банк документов «Подвиг народа в Великой Отечественной войне 1941-1945 гг.».]</ref> [[File:Medal for Valor USSR.jpg|8px|«Лӱддымылыклан» медаль]]<ref>[http://www.podvignaroda.ru/?#id=16897873&tab=navDetailManAward Электронный банк документов «Подвиг народа в Великой Отечественной войне 1941-1945 гг.».]</ref> [[File:Medal for Valor USSR.jpg|8px|«Лӱддымылыклан» медаль]]<ref>[http://www.podvignaroda.ru/?#id=20460777&tab=navDetailManAward Электронный банк документов «Подвиг народа в Великой Отечественной войне 1941-1945 гг.».]</ref> [[File:Medal defense of Stalingrad.jpg|9px|«Сталинградым аралымылан» медаль]]<ref>[http://www.podvignaroda.ru/?#id=1533181748&tab=navDetailDocument Электронный банк документов «Подвиг народа в Великой Отечественной войне 1941-1945 гг.».]</ref> [[File:Za pobedu nad germaniej.jpg|9px|«1941-1945 ийласе Кугу Ачамланде сарыште Германийым сеҥымылан» медаль]]<ref>[https://pamyat-naroda.ru/heroes/podvig-chelovek_kartoteka1505332640/ Обобщенный компьютерный банк данных, содержащий информацию о защитниках Отечества, погибших и пропавших без вести в годы Великой Отечественной войны, а также в послевоенный период «ОБД Мемориал».]</ref> [[File:VeteranOfLabourMedal3.jpg|9px|«Паша ветеран» медаль]] Иванов Николай Иванович, «Нями Миклай» (15.12.1916 – 27.09.1994) – [[Ачамланде сар орден|II степенян Ачамланде сар орден]] да [[Йошкар Шӱдыр орден]]-влакын кавалерже, [[1941]]–[[1945]] ийласе [[Кугу Ачамланде сар]]ын участникше.<ref name="лӱм"/> * [[File:Order Of The Patriotic War (2nd Class).png|11px|II степенян Ачамланде сар орден]]<ref>[http://www.podvignaroda.ru/?#id=1515183016&tab=navDetailManUbil Электронный банк документов «Подвиг народа в Великой Отечественной войне 1941-1945 гг.».]</ref> [[File:Medal for Merit in Combat.jpg|8px|«Бойысо суаплан» медаль]]<ref>[http://www.podvignaroda.ru/?#id=18527496&tab=navDetailManAward Электронный банк документов «Подвиг народа в Великой Отечественной войне 1941-1945 гг.».]</ref> [[File:Za pobedu nad germaniej.jpg|9px|«1941-1945 ийласе Кугу Ачамланде сарыште Германийым сеҥымылан» медаль]] Иванов Николай Иванович ([[Манашъял]] кандашияш школын директоржо) (18.10.1923 – 26.05.2005) – [[Ачамланде сар орден|II степенян Ачамланде сар орден]]ын кавалерже, [[1941]]–[[1945]] ийласе [[Кугу Ачамланде сар]]ын участникше. * [[Файл:Cross of St. George 3st.jpg|9px|4-ше степенян Георгий ырест]] Иванов Фрол Иванович, «Прок» – [[Георгий ырес|4-ше степенян Георгий ырес]]ын кавалерже, 1904-1905 ийласе [[Руш-япон сар]]ын участникше.<ref name="лӱм"/> * [[Кузнецов, Максим Васильевич|Кузнецов Максим Васильевич]] (Апшат Макси) – [[марий]] [[серызе]], [[мер]] пашаеҥ, икымше марий профессиональный [[журналист]], [[«Коммун корно»]] (кызыт [[«Дружба»]]<ref>[https://web.archive.org/web/20131006045156/http://mishred.narod.ru/hystory.htm Официальный сайт общественно-политической газеты «Дружба» Мишкинского района Республики Башкортостан.]</ref>) газетын икымше редакторжо.<ref name="лӱм"/> * [[File:Order Of The Patriotic War (2nd Class).png|11px|II степенян Ачамланде сар орден]]<ref>[http://www.podvignaroda.ru/?#id=1517229779&tab=navDetailManUbil Электронный банк документов «Подвиг народа в Великой Отечественной войне 1941-1945 гг.».]</ref> [[File:Medal for Valor USSR.jpg|8px|«Лӱддымылыклан» медаль]]<ref>[http://www.podvignaroda.ru/?#id=27068331&tab=navDetailManAward Электронный банк документов «Подвиг народа в Великой Отечественной войне 1941-1945 гг.».]</ref> [[File:Medal Defense of Leningrad.jpg|8px|«Ленинградым аралымылан» медаль]]<ref name="чап2">[https://pamyat-naroda.ru/heroes/podvig-chelovek_kartoteka1273491817/?backurl=%2Fheroes%2F%3Flast_name%3D%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B9%D0%BB%D0%BE%D0%B2%26first_name%3D%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D0%B9%26middle_name%3D%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B9%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87%26group%3Dpdv%26types%3Dnagrady_nagrad_doc%3Anagrady_uchet_kartoteka%3Anagrady_ubilein_kartoteka%26page%3D1%26place_birth%3D%D0%92%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%BB%D0%B8%26date_birth%3D1914 Обобщенный компьютерный банк данных, содержащий информацию о защитниках Отечества, погибших и пропавших без вести в годы Великой Отечественной войны, а также в послевоенный период «ОБД Мемориал».]</ref> [[File:Za pobedu nad germaniej.jpg|9px|«1941-1945 ийласе Кугу Ачамланде сарыште Германийым сеҥымылан» медаль]]<ref name="чап2"/> Михайлов Николай Михайлович, «Кугу Миклай, Манди Миклай» (шочын: 1914 ий) – [[Ачамланде сар орден|II степенян Ачамланде сар орден]]ын кавалерже, [[1941]]–[[1945]] ийласе [[Кугу Ачамланде сар]]ын участникше. * [[File:Order Of The Patriotic War (2nd Class).png|11px|II степенян Ачамланде сар орден]]<ref>[http://www.podvignaroda.ru/?#id=29619572&tab=navDetailManAward Электронный банк документов «Подвиг народа в Великой Отечественной войне 1941-1945 гг.».]</ref> [[File:Order of the Red Star.jpg|11px|Йошкар Шӱдыр орден]]<ref>[http://www.podvignaroda.ru/?#id=34586448&tab=navDetailManAward Электронный банк документов «Подвиг народа в Великой Отечественной войне 1941-1945 гг.».]</ref> [[File:Order of the Red Star.jpg|11px|Йошкар Шӱдыр орден]]<ref>[http://www.podvignaroda.ru/?#id=26734321&tab=navDetailManAward Электронный банк документов «Подвиг народа в Великой Отечественной войне 1941-1945 гг.».]</ref> Наумов Владимир Наумович, «Нями Ладьемыр» (1918 – 26.03.1945)<ref>[https://web.archive.org/web/20200927134637/https://obd-memorial.ru/html/info.htm?id=4407883 Обобщенный компьютерный банк данных, содержащий информацию о защитниках Отечества, погибших и пропавших без вести в годы Великой Отечественной войны, а также в послевоенный период «ОБД Мемориал».]</ref> – [[Ачамланде сар орден|II степенян Ачамланде сар орден]] да кок [[Йошкар Шӱдыр орден]]-влакын кавалерже, [[1941]]–[[1945]] ийласе [[Кугу Ачамланде сар]]ын участникше.<ref name="лӱм"/> * [[File:Order of the Red Star.jpg|11px|Йошкар Шӱдыр орден]]<ref name="чап3">[https://pamyat-naroda.ru/heroes/podvig-chelovek_kartoteka1100548588/?backurl=%2Fheroes%2F%3Flast_name%3D%D0%9F%D0%B0%D0%B2%D0%BB%D0%BE%D0%B2%26first_name%3D%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D0%B9%26middle_name%3D%D0%9F%D0%B5%D1%82%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87%26group%3Dall%26types%3Dpamyat_commander%3Anagrady_nagrad_doc%3Anagrady_uchet_kartoteka%3Anagrady_ubilein_kartoteka%3Apamyat_voenkomat%3Apotery_vpp%3Apamyat_zsp_parts%3Akld_polit%3Akld_upk%3Akld_vmf%3Apotery_doneseniya_o_poteryah%3Apotery_gospitali%3Apotery_utochenie_poter%3Apotery_spiski_zahoroneniy%3Apotery_voennoplen%3Apotery_iskluchenie_iz_spiskov%26page%3D1%26place_birth%3D%D0%92%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%BB%D0%B8 Обобщенный компьютерный банк данных, содержащий информацию о защитниках Отечества, погибших и пропавших без вести в годы Великой Отечественной войны, а также в послевоенный период «ОБД Мемориал».]</ref> [[File:Medal for Merit in Combat.jpg|8px|«Бойысо суаплан» медаль]]<ref name="чап3"/> [[File:Victory Against Japan OBVERSE.jpg|8px|«Японийым сеҥымылан» медаль]]<ref name="чап2"/> Павлов Николай Павлович [[Йошкар Шӱдыр орден]]ын кавалерже, [[1941]]–[[1945]] ийласе [[Кугу Ачамланде сар]]ын участникше. * [[File:Medal for Valor USSR.jpg|8px|«Лӱддымылыклан» медаль]]<ref>[https://pamyat-naroda.ru/heroes/podvig-chelovek_nagrazhdenie28668673/ Обобщенный компьютерный банк данных, содержащий информацию о защитниках Отечества, погибших и пропавших без вести в годы Великой Отечественной войны, а также в послевоенный период «ОБД Мемориал».]</ref> Петров Спиридон Петрович (1900 – 23.04.1945) – [[1941]]–[[1945]] ийласе [[Кугу Ачамланде сар]]ын участникше. * [[Радыгин, Анатолий Ильич|Радыгин Анатолий Ильич]] – [[марий]] мер пашаеҥ, [[Удмурт Республикын сулло юристше]] (2002), [[Марий Эл Республикысе тӱвыран сулло пашаеҥже]] (2009), «Одо Марий Ушем» организацийын сопредседательже (1996), Удмуртийысе калыкле-тӱвыра автономийын (НКА) Вуйлатышыже (2015 ий гыч), [[Марий Эл Республик]]ын [[Удмуртий]]ыште палемдыме еҥже (2002 ий гыч), Марий Мер Каҥашын Оналмашше (2000 – 2004), Марий Мер Каҥашын йыжъеҥже (2000 ий гыч). * [[Семёнов, Борис Максимович|Семёнов Борис Максимович]] «Максим Борис» (шочын: 17.10.1951) – [[шанче кандидат|историй шанче кандидат]], МГИМО-м тунем лекше, [[Совет Ушем]]ын да [[Россий]]ын [[Посольство|посольствыжо]]-влакыште: кужу жап – [[Вьетнам]]ыште да [[Пакистан]]ыште, кӱчык жап – [[Европа|Европын]], [[Азий]]ын, [[Африка|Африкын]] [[эл]]лаштыже пашам ыштен.<ref name="лӱм"/> * [[File:Medal for Valor USSR.jpg|8px|«Лӱддымылыклан» медаль]] [[File:Commemorative medal 25 Years End Hostilities Afghanistan.jpg|8px|«Афганистанысе боевой действий-влакын пытымыштлан 25-ийжым шарнашлан» лӱмгече медаль]] [[File:70YSAF.jpg|11px|«СССР Вооружёный Сил-влаклан 70 ий» лӱмгече медаль]][[File:Medal "From the Grateful Afghan People".png|8px|«Воин-интернационалистлан тауштыше афган калык дечын» медаль]] Семёнов Георгий Николаевич (19.08.1968 – 20.05.2017) – воин-интернационалист, [[1979]]–[[1989]] ийласе [[Афган сар]]ын участникше. * [[File:60 years to great patriotic war.jpg|8px|«1941-1945 ийласе Кугу Ачамланде сарыште Сеҥымашлан 60 ий» лӱмгече медаль]] Семёнов Николай Семёнович «Чемок Миклай» (27.11.1927 – 2012) – [[Алнаш кундем]]ын сулло пашаеҥже, ялысе туныктышо, верысе краевед, [[мер]] пашаеҥ, [[Одо Марий Ушем]]ын<ref name="ушем">[https://web.archive.org/web/20160318030059/http://www.minnac.ru/minnac/info/14051.html Удмуртская республиканская общественная организация марийского народа, проживающего в Удмуртии «Одо Мари Ушем» («Союз марийцев Удмуртии»).]</ref> Вятско-Камский регионжын постоянный {{comment|йыжъеҥже|членже}}.<ref name="лӱм"/> == Кылвер-влак == * [https://rodnaya-vyatka.ru/places/89748 Варали | Родная Вятка.]{{ref-ru}} * [https://vk.com/club3465014 Варали | ВКонтакте.]{{ref-ru}} * [http://www.finnougoria.ru/news/32226/ «Варале сем» марий ансамбль.] * [https://vk.com/caramis01 Ансамбль песни и танца "Царамис".]{{ref-ru}} == Литератур == # О родном крае, о времени и о себе. Семенов Н.С. Алнаши, 2007. {{ref-ru}} # Материалы Вятского губернского архива (г. Киров) (Ф.574, оп.1, д.3, л.318). {{ref-ru}} # Справочник по административо-территориальному делению Удмуртии / Составители: О.М.Безносова, С.Т.Дерендяева, А.А.Королёва. – Ижевск: Удмуртия, 1995. – С. 100-102. – 744 с. – 2000 экз. – ISBN 5-7659-0425-4. {{ref-ru}} # Книга памяти. Воины Алнашского, Граховского, Кизнерского, Можгинского районов Удмуртской Республики, погибшие в боях, умершие от ран, пропавшие без вести в годы Великой Отечественной войны.1941–1945 г.г. Т.1 / Составители: В.П. Борисов, Л.Д. Обухов, А.В. Загумёнов, С.П. Горошникова. – Ижевск: Удмуртия, 1993. – 532 с. {{ref-ru}} # Книга памяти Удмуртской республики. Составитель: ЦГА УР по материалам ЦА МО РФ, программирование: Р. М. Губайдуллина. – Ижевск, 2005. {{ref-ru}} == Важ-влак == <references /> {{Одо Элысе марий илымверла}} [[Категорий:Алнаш кундемысе илымверла]] [[Категорий:Одо Элысе марий илымверла]] th3kitgllj09er47zzxjz4v0b0gw683 Ончыко (журнал) 0 13974 197113 187148 2024-05-06T01:47:45Z InternetArchiveBot 11975 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 wikitext text/x-wiki {{Газет |лӱм = Ончыко |оригинал лӱм = |логотип =Журнал Ончыко логотип.png |сӱрет = |возымаш = «Ончыко» журналын 2010 ий Пургыж тылзысе номерже |тип = сылнымут да мер-политик журнал |формат = Формат 60х84. |негызлымаш = 1926 ий |паша ыштымым чарнымаш = |ак = |оза = |издатель = |редактор = |тӱҥ редактор = Игорь Геннадьевич Попов |штат = |политический принадлежность = |йылме = марла, рушла |мыняр гана лектеш = кажне тылзын |объём = 11 усл. печ. лист. |тираж = 1 300 экз. |тӱҥ офис = 424000, Марий Эл Республик, Йошкар-Ола, Панфилов лӱмеш урем, 39. Тел./факс: (8362) 45-34-64. |ISSN = |веб-сайт = }} [[File:Ончыко.jpg|thumb|300px|«Ончыко» журналын икымше номерын комжо.]] '''Ончыко''' — марла-рушла лекше сылнымут да мер-политик журнал. [[1926]] ий гыч савыкталтеш. Шке лӱмжым ик гана веле огыл вашталтен («У вий», «Родина верч», «Марий альманах»). Журналыште марий да [[Марий Эл]]ыште илыше [[серызе]], [[поэт]]-влакын [[почеламут]], проза да драматургический произведений-влакышт савыкталтыт, тыгак лӱмлӧ тӱвыра пашаеҥ, шанчызе, критик-влакын статьяшт, марий [[композитор]]-влакысе произведенийыштын нотышт печатлалтыт. Журналым Марий Эл Республикыште да вес кундемлаште марий-влакын тӱшкан илыме верлаштыт лудыт. ==Эртык== «Ончыко» журналлан негызым «Йошкар кече» газетын пашаеҥже влак — С.Элнет, [[Майоров-Шкетан, Яков Павлович|М.Шкетан]], П.Ланов и Э.Савинов пыштеныт. [[1926]] ий [[31 июль]]ышто [[У вий (журнал)|«У вий»]] литературно-художественный журнал ош тӱням ужын — «Йошкар кече» (кызытсе [[Марий Эл (газет)|«Марий Эл»]]) газет олмеш 20 лаштыкан изи сылнымут книга лийын. Лудшо-влак тудым яра налыныт, 1550 экз. тираже дене лекше журналыште М.Шкетанын, Э.Савиновын, Р.Онарын ойылмашышт-влак, Н.Мухинын, П.Лановын, С.Элнетын почеламутышт-влак савыкталтыныт. 1936 ийыште, репрессий жапыште, журнал ик жаплан лекмым чарнен. 1936 ийыште [[У вий (журнал)|«У вий»]] журнал «Пиалан илыш» альманахыш савырнен, 1953 ий мучаш марте савыкталтын. 1942—1945 ийлаште журнал «Родина верч» маналтын, вара «Марий альманах» лӱм дене савыкталтын. 1942 ийысе нылымше номер гыч тудо ончычсо лӱмжым пӧртылтен — «Пиалан илыш». 1954 ий гыч журнал «Ончыко» лӱм дене лектеш. Латик ий жапыште (1926-1936 ийлаште) «У вийым» 86 номержым савыктыме гын, сар пагытым авалтыше 16 идалыкыште ныллым гына. 1954 ий гыч журнал «Ончыко» лӱм дене идалыклан куд гана лекташ тӱҥалын, а 1994 ий гыч - кажне тылзын. Тылеч вара тӱҥ редакторлан В. Столяров (Юксерн), А. Асылбаев (Асаев), [[Колумб, Валентин Христофорович|В. Колумб]], [[Николаев, Семён Васильевич|Сем. Николаев]], [[Юзыкайн, Александр Михайлович|А. Юзыкайн]] ыштеныт. 1988 ий гыч - [[Тимиркаев, Анатолий Тимиршинович|А. Тимиркаев]]. 1987 ий Шорыкйол тылзын нылымше кечынже журналым [[«Чап Тамга» орден]] дене палемденыт. Тудым редакцийын тистышкыже РСФСР писатель ушем вуйлатыше Сергей Михалков пижыктен. == Тӱҥ редактор-влак == * 1954—1961 — [[Столяров, Василий Степанович|В.Столяров (Юксерн)]] * 1961—1972 — [[Асылбаев, Ахмет Асылбаевич|А.Асылбаев]] * 1972—1974 — [[Колумб, Валентин Христофорович|В.Колумб]] * 1975—1984 — [[Николаев, Семён Васильевич|С.Николаев]] * 1984—1988 — [[Юзыкайн, Александр Михайлович|А.Юзыкайн]] * 1988—2016 — [[Тимиркаев, Анатолий Тимиршинович|А.Тимиркаев]] * 2016—2017 — [[Сабанцев, Геннадий Леонидович|Г.Сабанцев-Ояр]] * 2017 ий гыч — [[Попов, Игорь Геннадьевич|И. Попов]] ==Тугак ончо== * [[У сем (журнал)|«У сем» журнал]] * [[Литера (журнал)|«Литера» журнал]] * [[Кече (журнал)|«Кече-Солнышко» журнал]] ==Кылвер-влак== * [http://kidsher.ru/ru/archives/11111 Игорь Попов стал главным редактором журнала «Ончыко».]{{ref-ru}} * [http://kidsher.ru/ru/archives/6885 Главным редактором журнала «Ончыко» назначен Геннадий Сабанцев.]{{ref-ru}} * [http://kidsher.ru/ru/archives/172 Каким будет журнал «Ончыко» в 2015 году?]{{ref-ru}} * [https://web.archive.org/web/20151003212416/http://www.gov.mari.ru/main/news/rep/cult/2006/1611_1.phtml «Вперед» — и никаких гвоздей! Марийскому литературному журналу «Ончыко» — 80 лет.]{{ref-ru}} * [https://web.archive.org/web/20170805143538/http://www.maribook12.ru/index.php/structure/onchyko «Ончыко» журналын редколлегийже.] * [http://mari-lab.ru/index.php/Ончыко_(PDF) «Ончыко» журналын PDF-архивше.] [[Категорий:Марий йылме дене журнал-влак]] hzaqk4jo7ylni77ew1shv3tlprib8sq Хмельник (Винница вел) 0 31232 197115 194031 2024-05-06T04:46:57Z InternetArchiveBot 11975 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 wikitext text/x-wiki {{ИВ |статус = ола |марий лӱм = Хмельник |руш лӱм = Хмільник |оригинал лӱм = |кид йымалне = |эл = Украина |ойып = Hmilnyk city gerb.png |тисте = Hmilnk city prapor.png |ойыпын лопкытшо = |тистын лопкытшо = |lat_dir = |lat_deg =49 |lat_min =33 |lat_sec =25 |lon_dir = |lon_deg =27 |lon_min =57 |lon_sec =26 |CoordAddon = type:city(105682)_region:UA |CoordScale = |ЯндексКарта = |эл картын кугытшо = |регион картын кугытшо = |кундем картын кугытшо = |регион тӱрлык = Вел |регион = Винница вел |регион четлыкыште = Винница вел{{!}}Винница |кундем тӱрлык = |кундем = |кундем четлыкыште = |тиште тӱрлык = |тиште = |тиште четлыкыште = |эл карте = <!-- альтернативная, но с такими же координатами краёв --> |регион карте = <!-- альтернативная, но с такими же координатами краёв --> |кундем карте = <!-- альтернативная, но с такими же координатами краёв --> |кӧргӧ шеледымаш = |вуйлатыше тӱрлык = вуйлатыше |вуйлатыше = |негызлыме = - |икымше гана палемдыме = |тошто лӱм-влак = |статусым налмаш = |кумдык = 20,5 |кӱкшыт тӱрлык = |ИВ рӱдын кӱкшытшӧ = |климат = |официал йылме = украин |официал йылме-ref = |калыкчот = 27 158 |еҥшотлымаш ий = 2021 |чаклык = |агломераций = |калык-влак = |инаныше-влак = Танле |этнохороним = |шагат ӱштӧ = +2 |DST = |телефон код = +380 4338 |почто индекс = |почто индекс-влак = 22000—007 |автомобиль код = |идентификатор тӱрлык = |цыпр идентификатор = 0510900000 |категорий Commonsышто = Khmilnyk |сайт = http://ekhmilnyk.gov.ua/ |сайт йылме = |сайт йылме 2 = |сайт йылме 3 = |сайт йылме 4 = |сайт йылме 5 = |add1n = |add1 = |add2n = |add2 = |add3n = |add3 = }} '''Хмельник''' ({{lang-uk|Хмільник}}) — ола [[Украина|Украиныште]] [[Винница вел]]ыште. [[Хмельник кундем]]ын рӱдерже. Калыкчот: 27 158 еҥ (2021 ий). == Верланыме вер == [[Винница]] деч 67 [[километр]] [[йӱдвел]]-[[касвел]] могырно верланен. == Калыкчот == <timeline> ImageSize = width:530 height:300 PlotArea = left:50 right:20 top:30 bottom:30 TimeAxis = orientation:vertical AlignBars = late Colors = id:linegrey2 value:gray(0.9) id:linegrey value:gray(0.87) id:values value:gray(0.33) id:cobar value:rgb(0.2,0.7,0.8) id:cobar2 value:rgb(0.6,0.9,0.6) DateFormat = yyyy Period = from:0 till:35000 ScaleMajor = unit:year increment:5000 start:0 gridcolor:linegrey ScaleMinor = unit:year increment:5000 start:0 gridcolor:linegrey2 PlotData = color:cobar width:23 align:left bar:1897 from:0 till:11657 bar:1923 from:0 till:12029 bar:1926 from:0 till:10794 bar:1939 from:0 till:7513 bar:1959 from:0 till:13288 bar:1970 from:0 till:18490 bar:1979 from:0 till:23793 bar:1989 from:0 till:29702 bar:1992 from:0 till:30600 bar:1998 from:0 till:30700 bar:2001 from:0 till:27898 bar:2005 from:0 till:27910 bar:2010 from:0 till:28076 bar:2015 from:0 till:28332 bar:2020 from:0 till:27398 bar:2021 from:0 till:27158 bar:2022 from:0 till:26916 PlotData= textcolor:values fontsize:XS bar:1897 at: 11657 text: 11&nbsp;657 shift:(-11,5) bar:1923 at: 12029 text: 12&nbsp;029 shift:(-11,5) bar:1926 at: 10794 text: 10&nbsp;794 shift:(-11,5) bar:1939 at: 7513 text: 7&nbsp;513 shift:(-11,5) bar:1959 at: 13288 text: 13&nbsp;288 shift:(-14,5) bar:1970 at: 18490 text: 18&nbsp;490 shift:(-14,5) bar:1979 at: 23793 text: 23&nbsp;793 shift:(-11,5) bar:1989 at: 29702 text: 29&nbsp;702 shift:(-11,5) bar:1992 at: 30600 text: 30&nbsp;600 shift:(-11,5) bar:1998 at: 30700 text: 30&nbsp;700 shift:(-11,5) bar:2001 at: 27898 text: 27&nbsp;898 shift:(-11,5) bar:2005 at: 27910 text: 27&nbsp;910 shift:(-11,5) bar:2010 at: 28076 text: 28&nbsp;076 shift:(-11,5) bar:2015 at: 28332 text: 28&nbsp;332 shift:(-11,5) bar:2020 at: 27398 text: 27&nbsp;398 shift:(-11,5) bar:2021 at: 27158 text: 27&nbsp;158 shift:(-11,5) bar:2022 at: 26916 text: 26&nbsp;916 shift:(-11,5) </timeline> == Лӱмлӧ еҥ-влак == * [[Быстрицкий, Андрей Андреевич]] * [[Бартош, Пелагея Яковлевна]] * [[Бронюк, Виктор Владирович]] == Литератур == * ''Д.М. Джола, К.І. Майданик, П.С. Слободянюк, В.М. Чорнокозова''. Хмільни́к // Історія міст і сіл Української РСР : у 26 т. / П.Т. Тронько (голова Головної редколегії). — К. : Головна редакція УРЕ АН УРСР, 1967 - 1974 — том Вінницька область / А.Ф. Олійник (голова редколегії тому), 1972 : 788с. — С.661-672 * Вортман Д. Я [http://history.org.ua/LiberUA/978-966-00-1359-9/978-966-00-1359-9.pdf Хмільник] // Енциклопедія історії України : у 10 т. / редкол.: В. А. Смолій (голова) та ін. ; Інститут історії України НАН України. — К. : Наукова думка, 2013. — Т. 10 : Т — Я. — С. 394. — 784 с. : іл. — ISBN 978-966-00-1359-9. * Енциклопедія українознавства : Словникова частина : [в 11 т.] / Наукове товариство імені Шевченка ; гол. ред. проф., д-р Володимир Кубійович. — Париж — Нью-Йорк : Молоде життя, 1955—1995. * Ковтун В. В., Степаненко А. В. Города Украины. Справочник. — К. : Вища школа, 1990. — 279 с. — ISBN 5-11-002087-6. {{ref-ru}} * [http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_I/589 Chmielnik] // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego. — Warszawa : Druk «Wieku», 1880. — Т. I. — S. 589. — S. 589—590. {{ref-pl}} * [http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_VII/657 Ossolinka (par. Chmielnik)] // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego. — Warszawa : Druk «Wieku», 1886. — Т. VII. — S. 657. — S. 657. {{ref-pl}} == Кылвер-влак == * [http://ekhmilnyk.gov.ua/ Офіційний сайт міської ради Хмільника] * [https://web.archive.org/web/20221104104450/https://hmelnik.info/ Хмільницька прем'єр-ліга з футболу] * [http://imsu-vinnycja.com/mista-i-sela-vinnyckoi-oblasti/hmilnyckyj-rajon/hmilnyk.html Хмільник&nbsp;— Інформаційно-пізнавальний портал | Вінницька область у складі УРСР] (На основі матеріалів енциклопедичного видання про історію міст та сіл України, том&nbsp;— Історія міст і сіл Української РСР: Вінницька область.&nbsp;— К.: Головна редакція УРЕ АН УРСР, 1972.&nbsp;— 630 с.) * [https://web.archive.org/web/20140427013648/http://hm.ua/ Хмільник.ua сайт мого міста. Міський інтернет-портал] * [http://pravongo.org/ Сайт громадської організації «ПРАВО»] * [http://www.castles.com.ua/khmelnyk.html Хмільник] // [http://www.castles.com.ua/ Замки та храми України]. * [http://travelua.com.ua/vinnichchina/xmilnickij/xmilnik.html Мандрівка Україною&nbsp;— Хмільник] * [http://bratkhmilnyk.at.ua Братство хмільничан у Києві] {{Винница вел}} [[Категорий:Винница велысе олала]] 3st03d0yz1bqbprdezwvky9o7xscrt2 Скрябін 0 34104 197114 197100 2024-05-06T03:17:05Z InternetArchiveBot 11975 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 wikitext text/x-wiki {{Семлык тӱшка | Лӱм = Скрябін | Возымаш = | Ключ = | Лого = 33tmkb6.jpg | Ширина_лого = | Сӱрет = Скрябін.jpg | Сӱрет_нерген = | Сӱрет_лопкыт = | Ий-влак = [[1989]]- | Эл = Украина | Ола = [[Новояворовск]] | Йылме = [[украин йылме]] | Жанр = | Жанр-влак = [[панк]] (1989-2000, 2002), [[поп]] (2002-) | Псевдоним = | Псевдонимы = | Лейбл = | Лейбл-влак = | Тематика = | Состав = [[Алексей Зволинский]] <br> [[Константин Сухоносов]] <br> [[Константин Глитин]] <br> [[Вадим Колисниченко]] <br> [[Лизгунова, Ольга Вячеславовна|Ольга Лизгунова]] | Ончычсо участник-влак = [[Кузьма Скрябин|Андрей Кузьменко]]<br>Сергей Гера <br> Ростислав Домишевский <br> Игорь Яцишин | Сайт = [http://web.archive.org/web/20160608034711/http://skryabinband.com/ Официал сайт] }} '''Скрябін''' — поп-тӱшка. == Илышйогын == {{sect-stub}} == Семмастар-влак == {{sect-stub}} == Дискографий == * 1989 — Чуєш біль * 1992 — Мова риб * 1993 — Технофайт * 1995 — Птахи * 1997 — Казки * 1998 — Танець пінгвіна * 1999 — Хробак * 2000 — Модна країна * 2001 — Стриптиз * 2002 — Озимые люди (Озимi люди) * 2003 — Натура * 2005 — Танго * 2006 — Гламур * 2007 — Про любов? * 2009 — Моя еволюція * 2012 — Радіо Любов * 2013 — Добряк * 2014 — 25 == Кылвер-влак == * [https://web.archive.org/web/20160608034711/http://skryabinband.com/ Официальный сайт] [[Категорий:Украин поп-тӱшка]] ixiz941rmzufbwv8r5hw6s8snm2fjfu Кышкар:Potd/2024-05-06 10 34109 197110 2024-05-05T19:25:27Z Frhdkazan 3606 «Praia do Ribeiro do Cavalo2.jpg» дене велыж ышталтын wikitext text/x-wiki Praia do Ribeiro do Cavalo2.jpg acpo0t3obifvvyc6k6d3ng7dt0xe51z Кышкар:Motd/2024-05-06 10 34110 197111 2024-05-05T19:27:17Z Frhdkazan 3606 «K2-18 Star System Video.webm» дене велыж ышталтын wikitext text/x-wiki K2-18 Star System Video.webm fv5mhb89iy7qgklr61f6dgs6n0e1cus